Jamska atmosfera

Kategorije plinova Fizikalna svojstva plinova Maksimalno dozvoljene koncentracije Mjerenje koncentracije plinova Jamska atmosfera Dim Opis stanja jamskog zraka engl. damp

Kategorije plinova
tetni: Zaguljivi svojim poveanim prisustvom ine zrak nepogodnim za disanje

Toksini: Otrovni kratkotrajnim ili duim izlaganjem

Fizikalna svojstva plinova

Gustoa Vlanost Temperatura: hladan plin iri se sporije od vrueg plina Grahamov zakon: brzina difuzije - to je gustoa nekog plina manja, to e brzina irenja tog plina biti vea Barometarski tlak: manji tlak pogoduje broj difuziji plina Rastopljivost: svojstvo razlaganja u vodi

Granine vrijednosti izlaganja: SAD R. Hrvatska

Threshold Limit Value (TLV) terminoloki odgovara (MDK): Koncentracija plina u atmosferi radnih prostorija kojoj osoba moe biti izloena 8 sati dnevno, 5 dana u tjednu bez ikakvih dosad poznatih tetnih posljedica. Ceiling Limit granina vrijednost: Maksimalna koncentracija plina kojoj osoba smije biti kratkotrajno izloena ( R.H. KDK kratkotrajno dopustiva konc.) Immediately dangerous to life or health (IDLH) Trenutno opasna po ivot ili zdravlje: Maksimalna koncentracija plina koju u sluaju havarije osoba moe podnijeti povlaei se iz ugroenog prostora bez nepovratnih tetnih posljedica po ivot i zdravlje.

Mjerenje koncentracije plinova

Parts Per Million (PPM) Najpreciznije mjerenje oneiivaa u atmosferi.

(4)
% PPM
1,0 ........................................10.000 ,1 ..................................... 1.000 ,01 ................................... 100 ,001 .................................. 10 ,0001 ................................ 1

Jamska atmosfera komponente

ZRAK
Kemijska formula: Nema Gustoa: 1,293 [kg/m3]; (0C; 1,01 bar) Izvor: Atmosfera Karakteristike: Bez boje, mirisa i okusa isti zrak na razini mora sadri:

Kisik...................... Duik................. Argon ................ Ugljik-dioksid.........

20,94 % 78,09 % 0,94% 0,03%

Kisik
Kemijska formula: O2. Gustoa: 1,428 [kg/m3]. Kisik ne gori i nije eksplozivan. Izvor: Atmosfera. Karakteristike: Bez boje, mirisa i okusa. Napomena: Kada se neki drugi plin uvede u atmosferu umjetne sredine kao to je rudnik ili tunel, kisik obino biva istisnut to izaziva guenje.

Postotak kisika
21% 19,5% 17% 16,25% 15%

Efekt
Najlake disanje Zakonom propisani minimum (SAD) Dublje i ubrzano disanje Kritini zakonom propisani minimum (SAD) Vrtoglavica, um, ubrzani puls, glavobolja, zamagljeni vid Gubitak svijesti Koma, klinika smrt

9% 6%

Zaguljivi plinovi (Eksplozivni)

Metan
Kemijska formula: CH4 Gustoa: 0,7168 [kg/m3] Potrebno je 12,5% O2 da doe do paljenja Granice eksplozivnosti smjese: 5 -14% sadraja metana Temperatura paljenja: 593o-704o C Izvor: Spojevi ugljika u raspadanju u sredini bez prisustva kisika Karakteristike: Bez boje, mirisa i okusa Etan Propan C2H6 C3H8 1,36 2,02 3,0-12,5% 2,12-9,35% Svi imaju karakteristian miris po plinu Butan C4H10 2,6 1,86-8,41%

Teki ugljikovodici

Ugljikovodici
Acetilen
Kemijska formula: C2H2 Gustoa: 1,178 [kg/m3] Granice eksplozivnosti smjese: 2,4-83% Temperatura paljenja: 305o C Izvor: Zagrijavanje metana u atmosferi s malim sadrajem kisika Kemijska formula: H2 Gustoa: 0,09 [kg/m3] Potrebno je 5% kisika da doe do paljenja Granice eksplozivnosti smjese: 4,1-74% Temperatura paljenja: 554o - 610o C Izvor: Voda na vatre visokih temperatura, akumulatorsko punjenje

Vodik

Zaguljivi plinovi (Neeksplozivni)

Duik
Kemijska formula: N2 Gustoa: 1,25 [kg/m3] Ceiling Limit: 810,00 ppm Izvor: Nadolaskom iz ugljenog sloja, atmosferski zrak Karakteristike: Bez boje, mirisa i okusa Kemijska formula: CO2 Gustoa: 1,9768 [kg/m3] Ceiling Limit: 1,5% (KDK: 30,000 ppm) IDLH: 50,000 ppm MDK: (radno mjesto): 0,5%, (izlazna zra. struja): 0,75% Izvor: Produkt potpunog sagorijevanja, karbonizacija ugljena Karakterisitike: Bez mirisa i boje, kiselkastog okusa u konc. iznad 10% Napomena: Neosporno je utvreno da u veim koliinama djeluje otrovno, pa se u meunarodnoj klasifikaciji tretira kao otrovni plin

Ugljikdioksid

Otrovni plinovi (Eksplozivni)

Ugljikmonoksid
Kemijska formula: CO Gustoa: 0,967 [kg/m3] Potrebno je 6% O2 da doe do paljenja Temp. paljenja: 593o C Granice eksplozivnosti smjese: 12.5- 74% TLV: 50 ppm (MDK: 30 ppm) Ceiling Limit: 200 ppm (KDK: 400 ppm) IDLH: 1500 ppm Izvor: Nepotpuno sagorijevanje, dizel i benzinski motori Karakteristike: Bez boje, okusa i mirisa Djelovanje na organizam: 300 puta bre se vee na hemoglobin od kisika formirajui karboksilhemoglobin koji sprjeava dopremu kisika u stanicu

Ugljikmonoksid
% Zasienosti krvi
1-10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-80

Simptomi
Nema (svakodnevne koliine) Napetost uzdu ela, blaga glavobolja Glavobolja, pojaani i ubrzani puls Teka glavobolja, slabost, munina, nesvjestica Isto kao gore samo jae izraeno Koma Smrt

Otrovni plinovi (Eksplozivni)

Sumporvodik
Kemijska formula: H2S Gustoa: 1,5392 [kg/m3] Temp. paljenja: 371o C TLV: 10 ppm (MDK: 10 ppm) Ceiling limit: 15 ppm (KDK: 15 ppm) IDLH: 300 ppm Izvor: Rastapanje sumpora u vodi u slabo ventiliranim prostorijama Karakteristike: Bezbojan, slatkastog okusa, miris pokvarenih jaja Djelovanje na organizam: Paraliza respiratornog sustava

Otrovni plinovi (Neeksplozivni)

Duini oksidi
Kemijska formula: NO2, NO Gustoa: 2,055 [kg/m3]; 1,340 [kg/m3] TLV (NO2): 1 ppm (MDK: 3 ppm) Ceiling Limit (NO2): 3 ppm IDLH (NO2): 50 ppm MDK (NO): 25 ppm Izvor: Nusprodukti miniranja, emisija dizel mehanizacije Karakteristike: Miris spaljenog baruta, u visokim koncentracijama crvenkasto-smee boje Djelovanje na organizam: Stvara duinu kiselinu u pluima to uzrokuje neizljeiva pluna oboljenja

Otrovni plinovi
Sumpor dioksid
Kemijska formula: SO2 Gustoa: 2,85 [kg/m3] Izvor: Gorenje sulfidne rude, dizel emisije, poari na jalovitu TLV: 5 ppm (MDK: 4 ppm) Ceiling Limit: 10 ppm IDLH: 100 ppm Karakteristike: Teak miris po sumporu Djelovanje na organizam: Jednako kao i duik-dioksid

Dim
Suspenzija sitnih vrstih estica i tekuine u zraku koja nastaje kao posljedica gorenja Emisija dizel mehanizacije Nusprodukt gorenja transportnih traka estice ugljena Obino su prisutni zaguljivi i otrovni plinovi Moe biti karcinogen

Opis stanja jamske atmosfere engl. Damp

Engleska rije damp izvedena je iz njemake rijei damf a znai para. Koristili su je njemaki rudari u rudnicima ugljena da bi opisali odreeno stanje jamskog zraka. Black damp: ugljik-dioksid, duik, niska koncentracija kisika. White damp: ugljik-monoksid. Fire damp: metan. Stink damp: sumporvodik. After damp: nusproizvodi vatre i eksplozije.