Horasan Erenlerinden Anadolu Aleviliine Genel Bir Bak1

Tayfun NASUHBEYOLU stanbul2009

Takdim Alevilik konusunda konumann ve yaz yazmann zorluunu takdir edersiniz. Konuyu hazrlarken nyarglardan uzak durma adna ncelii kaynak kitaplara verdim. Bu konuda Diyanet vakf yaynlarndan kan Alevi Bektai Klasikleri tam da aradm trden kaynaklard.1 nk zerinde olduka fazla yaz yazlm, istismar edilmi bir konuda, youn bir bilgi kirliliinin yaand ortamda yntem ok nemli bir husustu. Amacmz sadece anlamaya yneliktir. Bu konuda btn kesimler kendi muhasebelerini yapmaldr. n yarglardan uzak ilmi metodlar esas olmaldr. almada klasik tarihsel sralama yerine ncelikle kaynak eserleri ne kardk. Sonrasnda tarihsel sre ve en sonunda gnmzdeki ilgili kurum ve kurulularn grlerine yer verdik. Gerek Snni gerekse Alevi kesimler kesinlikle bu konuyu istismar edilmekten kurtarmaldrlar. slam Snnilerin tekelinde bir din olmad gibi, Alevilerde kendilerini slamn dnda bir kategoride tasnif etmemelidir. Ayrca Alevilik zerine bulabildiimiz kadaryla Trkiyede yaymlanm eserleri de toplu olarak ekte sunduk. Yaznn tamamnda Alevi kavramn gnmzde kullanld iin kullandk, yoksa tarihsel sre ierisinde baz grlere gre- Alevi ismi 20. yzyl balarnda yaygnlatrlm bir isimdir. 1. Aleviliin kaynaklar veya kaynak sorunu Aleviliin kaynak sorunu olduu okuduum birok metinde gemektedir. Ancak kaynaklar belki yetersiz olsa da bu konuda birok eser telif edilmitir. Ancak bu eserlerin birou
1

Okumalarn yapld dnemde Alevi Bektai Klasikleri serisinden 9 kitap kmt. 10. kitap Kaygusuz Abdal

tarafndan kaleme alnan Dil-g isimli eserdir. Eser toplam 61 varaktr.

elimize ulamam birou da yakn zamana kadar gn yzne kmamtr. Diyanet Vakf yaynlarndan ilk etapta kan dokuz kaynak eser bu konuda bizlere ciddi anlamda k tutmutur. Bu sebeple yukarda da bahsettiimiz gibi yaz slubuna ters de olsa ncelii kaynak kitaplarda ne yazld noktasndan balamak istedik. Hazrlanan kaynak kitaplarda orijinal metin, metnin Latin alfabesiyle yazlm hali ve sadeletirilmi hali yer almaktadr. Osmanl Trkesiyle yazlm olan eserler son derece sade bir dille kaleme alnm. Osmanlca bilen bir kii ok rahat anlayabilir. Osmanlca bilmeseniz bile Latin alfabesi ile
S. No 1 2 3 4 5 Eserin ismi Besmele Tefsiri Makalat Kitab- Dar Velyetname Hnkr Hac Bektai Veli Erkanname1 Dstn- brahim Edhem Kitab- Cabbar Kulu Hzrname lm-i Cavidan Mellifi Hnkr Hac Bektai Veli Hnkr Hac Bektai Veli Anonim Nakleden Bursal Dervi Selman Anonim Anonim Cabbar Kulu Seyyid Alizde Hasan b. Mslim Vrn Baba Tarihi 1423 Varak Says 29 24 21 149 58 19 132 167 37

1035

6
7 8 9

1269 1265

yazlm Osmanlca metni az bir gayretle rahatlkla anlayabilirsiniz. Okumalarmzda ayn sayfalarda metinleri karlatrma imkn bulabilmeniz olduka isabetli olmu. Hatta Osmanlca alma yapanlar bu eserler zerinde alabilirler. imdi yaynevinin sralamasna gre eserleri tanmaya alalm: 2. Kaynak Kitaplarn Tantm 2.1. Besmele Tefsiri Besmele Tefsiri, Alevi Bektai Klasiklerinden kan ilk eserdir. Hnkr Hac Bektai Veli tarafndan kaleme alnmtr. Toplam 29 varaktr. 827/1423 tarihinde Cafer bin Hasan tarafndan istinsah edilmitir.2 Eserde isminden de anlalaca zere besmelenin tefsiri yaplmaktadr. Rabbimizin Rahman ve Rahim sfat mucibince rahmet denizinin engin olduu, kiinin, ne kadar byk gnah ilerse ilesin, Allahn rahmetinden umudunu kesmemesi gerektii, irk hari Rabbimizin btn gnahlar balayabilecei akc bir slupla anlatlmaktadr. Hikyelerle konu desteklenmekte anlalmas kolaylatrlmaktadr. Eserde birok yerde Kuran ayetleri yer alr. Eser, her haliyle Snni bir ekol sahibinin kaleminden km gibi dikkat ekmektedir.

Kitab- Tefsir-i Besmele Maa Makalat- Hc Bekt ismi ile Manisa Ktphanesinde 3536 numara ile kaytl

olan bu eser, 827/1423 tarihinde Cafer bin Hasan tarafndan istinsah edilmi 30 varaklk tek nshadr. Hac Bektan Makalat ile birlikte istinsah edilmi olmas ve maklt slubuna benzemesi, bu erhin Hac Bektaa ait olduu fikrini kuvvetlendirmektedir. S:2930

Eser nce rabbimize hamd, resule salvat ile balamaktadr. Hac Bekta eseri kaleme alma sebebini yle aklyor: Sonra ben zaif bu kitab yazdm. Ahiret ve din yolunu baarmaya yardm olmas iin gerekli grdmden eriat hkmlerinin srlarndan bir para akladm, anlattm. Ki dnenler eit eit faydalar bulup, ben zaifi hayrla ansnlar. naallahu Tal3 Allahu Teala Mirac Gecesi Hz. Muhammed Mustafaya eer her ite yardmmn seninle olmasn istiyorsan, keremimi ltfumu ve ism-i azamm bildiren adm her an dilinde olsun diye hitap ettiinde Resulullah (sav) ismi azamn hangisi olduunu sordu. Rabbimiz ise yle buyurdu: Ey Muhammed, ism-i azamm Allahtr. Keremimi bildiren adm Rahmandr. Ltfumu bildiren adm Rahimdir. Eer her olurum dedi. Resul, lahi, bu ltuf ve kerem yalnz bana mdr, yoksa asilere de bu sofradan nasip var m dedi. Tanr Teala Ey cmert peygamber, ben senin mmetini senden bin kat daha fazla severim. nk Lailahe illallah Muhammedn Rasulullah, derken nce benim adm sonra senin adn sylerler. Her ibadette nce farz, sonra senin snnetini yaparlar. Senin mmetin benim kullarmdr. Sen onlara efaat edersen ben ltufta bulunurum. imdi onlar benim kudretimin ve byklmn hakk iin Bismillhir-rahmnir-rahim derlerse, ben her ilerinde onlara kendilerinden daha yakn olaym. Allahlmla onlarn dnyada ayplarn
19. 20. 18. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 1. 2. 3. 4. 5. Besmele Tefsirinde Geen Ayetler Rahman ve rahim olan Allahn adyla 1/Fatiha 1 Allah onlarn ktlklerini, iyiliklere evirir. 25/Furkan 70 Bama bu dert geldi, sen merhametlilerin en merhametlisisin 21/Enbiya 83 Allah kendisine ortak koulmasn asla balamaz, bundan baka (gnahlar) diledii kimse iin balar. 4/Nisa 48 ve 116 Sura flenince Allahn diledikleri mstesna olmak zere gklerde ve yerde ne varsa hepsi lecektir. 39/Zmer 68 Sonra ona bir daha flenince bir de ne gresin, onlar ayaa kalkm, bakyor. 39/Zmer 68 Sura flenince Allahn diledikleri hari olmak zere gklerde ve yerde ne varsa hepsinin korkuya kaplaca gn hatrla. 27/Neml 87 Orada sra sra dizilmi yastklar, hallar vardr. 88/Gaiye 1516 Cevherlerle ilenmi tahtlar zerindedir, karlkl oturup yaslanrlar. 56/Vaka 1516 zerinde yeil ipekten ince ve kaln elbiseler vardr. 76/nsan 21 Ona rahatlk gzel rzk ve Naim cenneti vardr. 56/Vaka 89 Otalar iinde sahiplerine tahsis edilmi huriler vardr. 55/Rahman 72 Orada canlarnn istedii gzlerinin holand eyler vardr. 43/Zuhruf 71 Rableri onlara tertemiz bir iki iirir. 76/insan 21 Orada karlkl kadeh tokutururlar, ama burada (iki yznden) ne samalama vardr ne de gnaha girme. 52/Tur 23 Gnllerinin diledii nimetler iinde ebedi kalrlar. 21/Enbiya 103 Takva sahiplerini heyet halinde ok merhametli Allahn huzurunda toplarz. 19/Meryem 85 Mmin erkeklerle mmin kadnlar, nlerinden ve salarndan (amellerinin) nuru aydnlatp giderken grdn gnde onlara bugn mjdeniz, zemininden rmaklar akan ve ilerinde ebedi kalacanz cennetlerdir denilir. te byk kurtulu budur. 57/Hadid 12 Oraya varp da kaplar aldnda bekileri onlara: Selam size! Tertemiz geldiniz. Artk ebedi kalmak zere girin buraya, derler. 39/Zmer 73 te ahret yurdu! Biz onu yeryznde bbrlenmeyi ve bozgunculuu arzulamayan kimselere veririz. 28/Kasas 83 te onlara sabretmelerine karlk cennetin en yksek makam verilecek. Orada hrmet ve selamla karlanacaklardr. 25/Furkan 75

durumda Bismillhir-rahmnir-rahim dersen ben keremim ve ltfum ile senin bekin

Besmele Tefsiri, Hac Bektai Veli, Alevi Bektai Klasikleri1, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007, S:4142

rteyim. Rahmanlmla ahrette dier insanlar arasnda rezil etmeyeyim. Rahimliimle iledikleri gnahlar, sevaplarla deitireyim, dedi.4 Konunun daha iyi anlalmas iin bir kssa ile devam ediyor. Harun er-Reid zamannda hayatnda hi salatalk grmemi bir bedevi Arap, elindeki tohumlar ekti. Yetien birka tane salatal daha nce hi grmedii iin yeni bir rn kefetmenin sevinciyle bu grlmemi yemii halifeye gtrd. nk onun deerini en iyi padiah verebilirdi. Padiahta bu saf bedeviyi mahcup etmedi, hatta yanndakileri uyard her hangi bir olumsuzluk yaanmasn diye. Kendisinin byklne itibar eden ve grlmemi yemii sunan bedeviye ok byk mkfat verdi. Bu kssadan yola karak salataln tohumu tvbeye benzetilir, tohumu pimanlk yerine ektiler ve gzyayla suladlar. Utanmadan o ie yaramaz tvbelerini (yani ac salatal) ise iyi bir meta sanp Allaha sundular. Rabbimizde onlar mahcup etmeyerek rahmetiyle muamele etti.5 O padiahlar padiah, kitabn banda asileri dnd. Bir kye birka rekt namazndan dolay rahmet eder. Bir kyn bir kez Lailahe illallah dedii iin seksen yllk gnahn balar. Onlar utandrmaz. 6 Rahman sfatnn mmin, kfir herkesi kapsad, ancak kyamet gn olduunda rahmet denizini sadece mminlere has klp, kfirlere haram kld ifade edilir.7 Yine mirata Resulullahn yolculuu esnasnda bin kez bin deniz grdn, bu denizlerin ne denizi olduunu sorduunda Rabbimiz; Ya Muhammed, o denizler benim rahmetimin denizleridir. Her bir denizin bykl bu dnyann yetmi bin katdr. Doudan batya kadar bu denizlerden gnderdim. Mslmana ve kfire verilen holuk, iyilik, gl, reyhan ve rahatlk hep o denizlerin dalgalarndandr. Yarn kyamet gn geldiinde, bu grdn denizleri bir anda senin mmetinin zerine saaym ki mminlerin tamam rahmete gark olsunlar dedi.8 Ayrca yine ayn minvalde bir baka blmde Sci ve Kaffal i tefsirlerinde nakledildiine gre, mirata Rabbimiz, Hz. Muhammede (sav) deniz gstermiti. (Bahrl At, Bahrl Cd ve Bahrl Semha) Her bir denizden srasyla, Allah, er-Rahman ve erRahim dedii an Resuln azndan yeil, beyaz ve mavi renkte kular km, bu kularn
4 5 6 7 8

Besmele Tefsiri, S:4245 Besmele Tefsiri, S:5461 Besmele Tefsiri, S:65 Besmele Tefsiri, S:6970 Besmele Tefsiri, S:6973

kanatlarndan dklen damlarn her birinin bir melek olduu anlatlr. Resul, Firdevs Cennetinde ierisinden bal, st, su ve araben tahur olmak zere drt rmak geen bir kubbe grd. eri girmek istedi. Ancak giremedi. Hlbuki kap kilidinin dili Bismillhirrahmnir-rahimdi. Resul Bismillhir-rahmnir-rahim der demez kap ald ve ieri girdi. Bisminin miminden, Allahn hesinden, er-Rahmann miminden ve er-Rahimin miminden birer rmak aktn grr. Rabbimiz Ya Muhammed sana ve senin mmetine mjdeler olsun. Her kim sdk ile ve itikatla Bismillhir-rahmnir-rahim derse bu drt rmaktan onu kandrmaynca cann almayaym dedi.9 Rabbimiz her trl gnah balayabilir. Rahmet denizi genitir. Ancak kendisine irk koulmasn asla balamaz (4/Nisa 48 ve 116). Hasan Basri Hazretlerinin kssasnda getii gibi, bir kadn nasl ki zerine evlenilmesini ho karlamaz ise Rabbimizde irki affetmez 10 Rabbimiz, Hz. Musann elbiselerini alarak onunla ilgili vcudunda hastalk olduuna dair iftiralar boa karan ta, temizliine tank olduu iin atete yakmamtr.11 Rabbimiz Hz. Muhammede, srafilin sura flemesiyle hibir canl kalmayaca, nc flemede ise insanlarn tekrar diriltilecei ve etraflarna aknlk ierisinde bakacaklar, yldzlarn, nasl para para olduunu, dalarn nasl atldn, cehennemi, teraziyi, baba ve anann evladlarndan nasl yz evirdiini greceklerini syler. Peygamberimiz bu korkun durumu iitince Rabbimize niyaz ederek mmetimin asilerinin durumu ne olacak dedi. Allahu Teala ise Resule Ya Muhammed sana ve mmetine mjde olsun ki, Bismillhir-rahmnir-rahimi nasip kldm der ve Rahman adnn karl olarak sura ilk frldnde ve Rahim adnn karl olarak diriltildii zaman Allah kullarna: Ey klar, ey sadklar, ey Ta-Ha ve Ya-Sin ehli dnyada yeterince durdunuz, imdi hangi kapdan isterseniz Cennete girin. Ben sizinim, siz de benimsiniz buyurur.12 Rabbimiz Hz. Resule (sav) yle hitap etti: Ey Ahmet, gkten inen drt kitabn tamamn topladm. Fatihann iine koydum. Fatihada ne varsa hepsini Bismillhirrahmnir-rahimin iine koydum. Senin mmetinden kim bir kez iman ile doru Bismillhir-rahmnir-rahim derse, Tevrat, ncili, Zeburu, Kuran okumuasna ve bunlarla ibadet etmiesine sevap vereyim. Bu ne gzel kerem, bu ne gzel ltuf ki birka damla murdar sudan meydana gelmi insana bu kadar fazla ihsanda bulunuyorum. Benim gibi
9

Besmele Tefsiri, S:101113 Besmele Tefsiri, S:7477 Besmele Tefsiri, S:7781 Besmele Tefsiri, S:8289

10 11 12

bir padiahn dergh dururken, gz gre gre rast gele bir acizin derghna giden (kulun) toprak bana olsun. Kitabmn derghn, rahmetimle, efkatimle, iyiliklerle bezedim. Elbette ki hediyem derghma layk olacaktr. 13 imdi ey mminler, grnmeyen bir dmannz vardr. Ad eytanir-racimdir. Bir de galip dostunuz vardr. Ad er-Rahmanir-Rahimdir. er-Rahmanir-Rahimi oku ki eytanirracimi kahreylesin, kovsun.14 Zelihann kssas anlatlr. Kssa israiliyat emaresi gsterse de mesajnda, Rabbimiz, puta tapan Zelihann bile puttan isteine cevap alamaynca, bu kez bir kez olsun Ya Allah, ya Rahman, ya Rahim demesiyle Allahn dileini kabul ettii ifade edilir. Bunun hikmeti sorulduunda putun dileini yerine getiremedii, Bizim de dileini yerine getirmememiz halinde sanem/put ile Samed arasnda fark olmayaca sylenir. Sonu olarak, Allahn bir puta tapcnn bile bir kez Allahtan yardm dilemesi ile dileini kabul ettiini, hayat boyunca Bismillhir-rahmnir-rahim diyen Mmin kulunun ayplarn rtp cennetini bahedeceini syler.15 Resule Kulu Hak Teala Hazretine hangi ad ve hangi amel yaknlatrr? diye sordular. Cevaben, adlardan Bismillhir-rahmnir-rahim, amellerden namaz dedi.16 Eserin son blmlerinde eytandan snma istiaze ile ilgili Hz. Yusuf ile Zelihann kssas eliinde konu anlatlyor. Mslmanlarn gnah ilemeye meyilli olmas veya gnah ilemesi eytan ziyadesiyle sevince gark eder. Ancak Rabbimiz tabiri caizse eytann (lanet zerine olsun) sevincini kursanda brakr. Rahmeti sonsuz Rabbimiz, Ezu billhi mineeytanir-racim Bismillhir-rahmnir-rahim diyen kullarn yalnz brakmaz ve eytann tm planlarn bozar. Eser Rabbimizin u sz ile biter: Muhammedin efaati bereketinden btn asilere rahmet ederim. Onlar Resul ile cennete gnderirim, seni de yok edici cehenneme korum. Sen eziyet iinde, onlar rahatta olsunlar. 17 2.2. Maklt

Hac Bektai Veliye nisbet edilen eserin asl Arapa olup, mevcut kitap Osmanlca metni esas alm. Ancak dier basklarla karlatrma yaplmtr. Eser dokuz blmden (babdan) olumaktadr.
13 14 15 16 17

Besmele Tefsiri, S:97 Besmele Tefsiri, S:114 Besmele Tefsiri, S: 122129 Besmele Tefsiri, S:142 Besmele Tefsiri, S:145153

Abid Zahid Arif Muhib

eriat Tarikat Marifet Hakikat

Rzgr Ate Su Toprak

Birinci Blmde; insanlarn drt blk olduu, bunlar, abidler, zahidler, arifler ve muhiblerdir.18 Burada ki sralama tarikatta en nemli tasnif olan eriat, tarikat, marifet ve hakikate tekabl eder. Srayla bu kavramlar aklar. Abidler; bunlar, eriat topluluklardr ve asllar rzgrdandr. te bu rzgr hem temizdir hem de gldr. nk rzgr esmeyince ekin taneleri samanndan ayrlmaz ve eer rzgr esmeseydi btn dnya kokudan mahvolurdu. O halde helal ve haram, temiz ve murdar hepsi eriat ile bilinir19 diyerek eriatn saknn dediklerinden saknmak gerektii ifade edilir. Abidlerin ibadetlerine gelince namazdr, orutur, zekttr; sava iin arldnda kamayp savaa gitmektir20 kinci blk, zahidlerdir. Bunlarn asl atetendir ve bunlar tarikat topluluklardr. Bundan dolay ate gibi yansalar gerekir. te her kim bu dnyada kendi nefsini yakarsa, yarn ahrette trl trl azablardan kurtulur.21 nc blk, ariflerdir. Bunlarn asl sudandr ve bunlar marifet topluluudur. te su temiz ve temizleyicidir.22 Drdnc blk ise muhiblerdir. Bunlarn asl topraktandr. Toprak rzaya teslim olmutur. Bunun iin muhibler de Hakka boyun emeli, ondan gelene raz olmaldr.23 kinci blmde eytann hallerinden bahsedilir. Nefis eytann vekilidir. eytann komutanlar ise, kibir, hased, buhl/cimrilik, agzllk fke, kahkaha ve maskaralk24 olarak sralanr. , drt, be ve altnc blmlerde insann ka makamda Tanrya erecei bildirilir. Yukarda da bahsedilen drt kap bu blmde daha ayrntl olarak ele alnmaktadr. Alevilikte drt kap krk makam ismi verilen hususta ayrntl bilgiler verilir. Drt kap Snni tarikatlarda da yaygn olan bir snflandrmadr: 1. Makam: eriat 1. man 2. lim 3. Zekt, oru, gc yetince hacca gitmek ve yine Allah yolunda savamaktr, cnplkten temizlenmektir. Yce Allahn szdr: Namaz kl ve zekt ver
18
19 20 21 22 23 24

Maklt, Hac Bektai Veli, Alevi Bektai Klasikleri2, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2007, S:44 Makalat, S:44 Makalat, S:44 Makalat, S:47 Makalat, S:48 Makalat, S:52 Makalat, S:60

4. Helal kazanmaktr ve faizi haram bilmektir. 5. Nikh yapmaktr. 6. Hays ve nifas halinde cinsel ilikiyi haram bilmektir. 7. Snneti cemaattir. 8. efkattir. 9. Temiz giymek ve temiz yemek 10. yilii emretmek ve yaramaz ilerden saknmaktr.25 2. Makam: Tarikat 1. El alp tvbe etmektir. 2. Mrid olmak, mridler kategoride snflandrlr. mrid-i mutlak, mrid-i mecazi ve mrid-i mrted. 3. Salar tra etmek ve tarikata uygun elbise giymek 4. Cihad akyla yanmaktr. 5. Hizmet eylemektir. 6. Korku 7. mitle yaamak 8. Hrka, zenbil, makas, seccade, tesbih tamak; her eyden ibret alp hidayet zere yaamaktr. 9. Nasihat sahibi ve muhabbet sahibi olmaktr. 10. Aktr, evktir, fakirliktir. 11. Can26 3. Makam: Marifet 1. Edeb 2. Korku 3. Ar istekleri snrlamaktr 4. Sabr 5. Utanmak 6. Cmertlik 7. lim 8. Miskinlik 9. Marifet

25 26

Makalat, S: 68-75 Makalat, S: 75-78

10. Kendini bilmektir27 4. Makam: Hakikat 1. Toprak olmak 2. Yetmi iki milleti ayplamamak 3. Elini geleni men etmemek 4. Dnya iinde yaratlm her eye gven vermesi 5. Mlkn mutlak sahibi Allahn huzurunda eilip itibar bulmaktr. 6. Sohbettir ve hakikat srlarn sylemektir. 7. Manevi yolculuk 8. Sr 9. Allaha yakar 10. Hakk halkta grme (mahede) ve Allaha ulamaktr.28 Yedinci blmde, marifetin cevabn, sekinci blmde ariflerin tevhidinden ve son olarak dokuzuncu blmde demin zelliklerinden beyan eder. 2.3. Kitb- Dr

Eser, Alevi Bektai kltrnn anonim bir eseridir. Bir tr manzum eserdir. len kii yada hata yapan kiinin topluluk nnde Allahtan ve peygamber ve velilerin hatr iin aff iin niyaz da bulunulmasn ifade eder. Dar kelimesi Arapada ev, ehir, yer, Farsa da aa, direk, idam sehpas anlamlarna gelmektedir. Trke de ise her dildeki anlamlar ile kullanlmaktadr. Dar, Farsadaki anlamna uygun olarak muhibbin can feda etmek zere meydanda ikrar verdii yerin addr. Meydann tam orta yerine dar denir. Tarikatn her hangi bir yesi su ilediinde, meydan odasna arlarak sorgulanr. Gerekirse ceza verilir. Ceza verme iine dara ekmek ad verilir. Cemaatin ve dedenin nnde cann yol urunda vermeye hazr olduunu bildirmek iin niyaz ederek meydann ortasna gelip, ayaklar mhrlenmi halde kollar apraz, ba ne eik ekilde durmaya dara durmak denir.29

27 28

Makalat, S: 78 Makalat, S: 78-81 Kitab- Dar, Anonim, , Alevi Bektai Klasikleri3, Trkiye Diyanet Vakf, Ankara ubat 2007, giri, S:2324

29

Alevi-Bektai geleneinde sadece hayatta olan talib ve derviler dara ekilmez. Hakka yryen muhib, talib, dervi, baba veya dedebaba iin de dar ekilir. Hakka yryen kimse iin, nc, yedinci ve krknc gn yaplan trene; dardan indirme erkn ad verilir.30 Dardan indirme dara ekme srasnda Hakka yryen (len) kii, grg ve sorgudan geirilmi, yaayan kiilerden helallik ve rzalk alnm olur. sparta blgesindeki AleviBektai inancna gre dardan indirme erkn uygulanncaya kadar, Hakka yryen kii kabirde rahat edemez. Darda (ayakta) bekler. Bu yzden bir an nce dar erkn gerekletirilir.31 Dara ekilmeden nce, dede veya hoca dua eder. Topluma dnya ve ahiret hayat hakknda aydnlatc bir konuma yapar. Geride kalanlar teselli edici szler syler. era uyandrlr, post serilir ve sprge alnr. Meydan (erkn) bylece aldktan sonra, Hakka yryen kiinin yaknlarndan kii dara dururlar. lerinden birisi dede cemaate hitaben defa u tercman okur: Rabbena zalemna enfsena ve in lem tafir lena ve terhemna le nekunenne minel-hasirin32 sonra yle der: Destur pirim! Yzm yerde, zm darda, HakMuhammed-Ali divannda, erenlerin dar- Mansurunda canm kurban, tenim tercman, bu fakirden alaca olan, incinmi, gnl krlm karde varsa, dile gelsin, hakkn istesin. Buras Hak meydandr. Herkesin hakk herkese teslim edilir. Razlk alnr. Hakkma, yoluma balym. Allah, eyvallah... 33 Dede cemaatin bilgisine bavurur. Merhumun borcu veya alaca varsa, miraslar bunlar der veya kabul ederler. Eer herhangi bir alacak veya verecek yoksa orada hazr bulunanlar hep birlikte yle sylerler: Gnl birlii ile hepimiz hakkmz helal eyledik. Allah ve erenler de balasn. Biz razyz, Allah da raz olsun. Hakka yryen kiinin ruhu ad ve sevinli olsun. Hak-Muhammed-Ali yardmcs olsun. Allah rahmet eylesin.34 Erknn banda dede tarafndan Nuh suresi 28. ayet, Necm suresi 59. ayetler, Ya-Sin suresinin ilk 12 ayeti okunur. Farkl blgelerde farkl surelerde okunmaktadr. Mesela; Ankara/ubuk it Kynde Fatiha suresi, erknn iki yerinde Bakara suresinin son iki ayeti, ayetel krsi ve ihls okunmaktadr. Hazret-i Peygamber ve Ehl-i Beyte salvat getirilir, tvbe istifar edilir. Bundan sonra dede dar duasn okur.35
30 31 32

Kitab- Dar, giri, S:25 Kitab- Dar, giri, S:26 Okunan metin ayettir. Anlam Her ikisi yle sylediler: Rabbimiz! Kendimize yazk ettik. Bizi balamaz Kitab- Dar, giri, S:26 Kitab- Dar, giri, S:27 Kitab- Dar, giri, S:27

ve bize merhamet etmezsen kaybedenlerden oluruz. 7/Araf 23

33 34 35

Bu duann btn blmlerde Allaha niyaz ve Hz. Muhammed, Aliyyl-Murtaza olmak zere birok peygamberin ve nemli saylan kiilerin ismi geer.36 Allahtan bu kiilerin hatr iin; Hakka yryen bu kimsenin kabrini Cennet bahelerinden bahe eylesin. Kabirde meleklerin sorularna kolay cevap vermeyi nasip eylesin. ekecei cezas varsa affeylesin. Btn gnahlarn balasn. Eer Allahn merhamet ve balamasn hak etmise, Hak Tel merhamet ve ban gnden gne artrsn. Diyelim Allah Allah. Nakarat tekrarlanarak dua bitirilir. 2.4. Velyetnme

Velyetname veya bir baka deyile menakbname tarikat ekolnde nemli bir yer tutar. Bu tr eserlerde, Mridi Kmil olarak isimlendirilen tarikat liderlerinin hayat konu edilir. Kerametler balca konusudur. Hac Bektai Velinin velyetnamesinde de birok olaanst ve olaan stnn stnde birok keramet sudur eder. Ancak yine de eser bizlere Hac Bektai Velinin yaad dneme ait ipular verir. Hac Bekta- Velinin hangi tarihler arasnda yaad hususunda birok veriler olmasna ramen bu eserin giriinde bu tarih Hicri 606669 (Miladi 12091270) olarak verilmitir. Velyetnamede isimleri geen Mevlana (12071273), Ahi Evran (11711261), Seyyid Mahmud Hayrani (lm H 662/M 1268) XIII. yzylda yaamlardr.37 Alevi Bektai klasiklerinin 4. eseri olan Velyetnamede Hac Bektai Veli hazretlerinin menkbeleri anlatmaktadr. Menkbe gelenei az ya da ok btn tarikatlarda grlr. Tarikatta ilimler ikiye ayrlr: Vehbi ve kesbi ilimler diye Vehbi ilimler Allah tarafndan verilen ilimler olarak tarif edilirken, kesbi ilimler kiinin gayret sarfederek ilim tahsil etmesini ifade eder. Bu sebeple tarikat ehli ile ilim ehli arasnda bir mcadele sregelmitir. Tarikat ehli ilim ehlini kmseye gelmitir. (rnein Molla Sadddin ile olan menkbesinde bu tutumu
grmekteyiz. S:426481)

36

Duada geen baz isimler: Muhammed Mustafa, Aliyyl Murtaza, Fatmatz Zehra, Haticetl Kbra, On iki

mam (mam Hasan Hulki Rza, mam Hseyin, mam Zeynel Abidin, mam Muhammed Bakr, mam Cafer-i Sadk, mam Musa Kazm, mam Ali Musa Rza, mam Muhammed Taki, mam Aliyyn Naki, mam Hasanl Askeri, mam Muhammed Mehdi-i Sahibz Zaman,), Havva Anamz, Peygamberler (Adem, Davud, Sleyman, Eyp, Yakup, Yusuf, Musa, sa, dris peygamberler), Kitaplar (Zebur, Tevrat, ncil ve kuran- kerim), Melekler (Cebrail, Mikail, srafil ve Azrail), Selman- Farisi, Hzr ve lyas, Seyyid Nesimi, Hallac- Mansur, Seyyid Gazi, Hac Bektai Veli, eyh Safi Hazretleri, Sultan- Hatayi vs
37

Velyetnme, Alevi Bektai Klasikler4, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Kasm 2007, S:28

Velyetname bizlere Hac Bektai Veli Hazretleri hakknda baz tarihi bilgilerde vermektedir. Bunun dnda menkbeler her tarikat eserinde rastlayabileceimiz anlatlardr. Eser, Osmanlca ele alnm olup, sonunda hicri 1035 tarihini grmekteyiz. Yani bundan tam 395 yl nce yazlmtr. Eserde Hac Bekta- Veli Hazretlerinin soyu verilmektedir. Buna gre Hac Bektai velinin babasnn ismi Seyyid Muhammed (brahim Sani olarak bilinir) olup, soyu Hz. Hseyine uzanr. Bu sebeple Seyyid olarak anlr.38 Annesinin ismi Hatem Hatundur. smi Bektatr. Babas Onu drt yanda Hoca Ahmed Yesevi Hazretlerinden ilim renmesi iin verdi.39 Hac Bektai Veliye Hnkr ismini grd bir keramet zerine hocas eyh Lokman- Perende vermitir,40 sonrasnda ismi Bekta Hnkr oldu.41 Hac ismini bir rivayete gre eyh Lokman- Perende Hacca gittiinde Bekta Hnkr da orada grd. Geri dndnde Ona Hac ismini verdi. Bylelikle ismi Hac Bekta Hnkr oldu.42 Hac Bektai Veli, Ahmed Yesevinin grevlendirmesi ile Anadoluya geldi.43 Anadoluya gelmeden nce, Trkistandan kp, Mekke, Medine, Urfa, am, Halep, Kilis, Antep, Elbistana urad ve Kayseriye geldi.44 O zamanlar Anadoluda elliyedibin eren vard. Karaca Ahmedde onlarn gzcleri idi. Karaca Ahmed Seyyid Nurettinin mridlerindendi.45 Halk arasnda Taptuk Emre olarak bilinen eren ile ayn dnemde yaamtr.46 Eserin birok yerinde namaz, oru gibi temel amellerden bahsedilir. Anlatlr ki, Hac Bekta- Veli (k.a.s) birka muhible birlikte Suluca Karaykn kuzey tarafndaki lcak adl bir kye geldiler. Kyn halk, erenlerin sohbetiyle ereflendiler. Namaz vakti oldu. Ezan okundu. Kamet verildi. Abdest alp namaza durdular.47 Hac Bekta Velinin hayatn anlatan eserde semaha ait ipular da bulabiliyoruz. Hz. Hnkr Hac Bekta- Veli (K.S.A) gnlerden bir gn birka dervile Hrka Dana ktlar. Hnkr varl odun toplayn, ate yakn diye buyurdu. Orada olan derviler bastne
38 39 40 41 42 43

Velyetname, S:64 Velyetname, S:77 Velyetname, S:82 Velyetname, S:83 Velyetname, S:86 Velyetname, S:165 Velyetname, S:166174 Velyetname, S:174 Velyetname, S:185186 Velyetname, S:257

44
45

46 47

deyip her biri bir tafra odun toplamaa gittiler. Ate yanp kzard zaman Hnkr ululuu ayaa kalkt. Coarak semaya balad. Onu gren dervilerde Hnkrla semaya baladlar. O atein etrafnda bu ekilde krk kere dolandlar.48 Gven Abdal, Hac Bekta- Velinin hizmetindeki bir dervitir.49 Hac Bektai Veliye bir soru sorar: Acaba, eyh nedir, mrit nedir, muhib nedir, k nedir? Bunlarn ne demek olduunu bize aklasanz da biz de rensek dedi. Bu soruya Hac Bekta Veli Gven Abdala bir grev vererek iaretle anlatr. Hac Bekta Veli, imdi, mrid sensin. nk seni bu i iin grevlendirdiimiz zaman nereye ve kime gideyim, diye sormayp yola ktn. Muhib o sarraftr. nk skntya dt zaman onun yardmna gittik. Sen (nezri almaa) gittiinde hibir bahane bulmadan nezrimizi sana teslim etti. k o kzdr. nk bizden bir velayet grmekle bize k oldu. Huzurumuza gelene kadar durmad. eyh (de) biziz. nk senin kolaylkla zorluk ekmeden gidip gelmeni saladk. Senin kt i yapman engelledik dedi.50 Hnkr Hac Bekta- Veli Hazretleriyle Emir Cem Sultan Arasnda Geen aret Suluca Karaykn kuzeyinde Emir Cem Sultan denilen bir er vard. Hnkr Hac Bekta Veli (K.S.A) Suluca Karayke yerletii zaman Emir Cem Sultan da oray vatan tutup byk bir ev yaptrmt. Hnkr varlna sevgisi oktu. Rivayet ederler ki birisi Emir Sultana bir kz kurban getirdi. Emir cem sultan o kz kabul etmedi. O kii kzn srp hnkrn huzuruna getirdi. Hnkr kurbannz kabul ettik dedi. Derviler onu kesip yediler. O kii Sultanm bizim kurbanmz Emir Cem kabul etmedi. Siz ltfedip kabul ettiniz dedi. Hnkr varl Emir Cem yle bir ahindir ki her ava konmaz dedi. O kii Hnkrn elini pp veda etti. Yine Emir Cem Sultann yerine gelip Sultanm bizim kurbanmz siz kabul etmediniz ama Hnkrlar ululuu kabul etti dedi. Emir Cem Sultan O yle bir deryadr ki her nesne onu bulandrmaz, mahvolur gider dedi.51 Tatarlar Hac Bekta- Veli vesilesiyle Mslman olmu ve Seluklu Sultan Aleattin den yer istemilerdi. Tatarlar Mslman olmu ancak gizli gizli eski putlarna tapyorlard. Hac

48 49 50 51

Velyetname, S:297 Velyetname, S:309 Velyetname, S:310322 Velyetname, S:337338

Bekta- Veli Hoy Atay tatarlarn putlarn krmas iin gnderdi. Bu kii putlar krd. Birok olaan stlkler gsterdi. Tatarlar bir daha putlara tapmayacaklarn ifade ettiler.52 Hac Bekta- Veli Osman Beye balk giydirmesi hikyesi anlatlyor, ancak tarihi verilere gre bu olmas mmkn deil.53 Hac Bekta- Veli, Suluca Karaykte 36 yl yaad. (36 yl ierisinde 36 bin erag uyandrd.)54 Hac Bekta- Velinin hizmetinde gece ve gndz srekli 300 halife vard.55 Dnyadan ahrete gitmek vakti geldiinde her bir halifesini bir vilayete gnderdi. Bu halifelerden bazlar mehur olup isimleri bugne kadar gelmitir. (Cemal Seyyid Sultan, Sar smail, Kolu Ak Hacim Sultan, Baba Resul, Pir-Ab Sultan vs)56 Yazara gre Hac Bekta- Veli, I. Murad dneminde (13591389) vefat etmitir. I. Murad Hac Bekta- Velinin trbesini yaptrmak iin birok mimarn projesini inceledi. Ancak hibirisini beenmedi. Sonunda Yanko Madyan isimli gayri Mslimin projesini kabul etti. Mimar trbeyi yaparken yaad bir olay neticesinde Mslman olur ve mrnn sonuna kadar trbenin hizmetinde bulunur. smini de Sadk Dervi olarak deitirir.57 I. Beyazd dneminde trbenin zeri kurunlanmtr.58 Hac Bekta- Velinin vefatndan sonra elebiler Dnemi balad.59 2.5. Erknnme1

Erknnme isimli eser 4 risaleden olumutur. Kitabn ierisinde hibir ekilde Hac Bektai Veli ekolne ait isimler gememektedir (IV. Risalenin son beyitleri hari). Bu da eserin Anadolu Aleviliinin farkl bir ekolne ait olduunu gsterir. Eserde, On iki imam ve Safevi hanedanlarn isimleri gemektedir. Caferi mezhebinin etkisi byktr. zellikle eyh Safi ismi ska gemektedir.

52 53 54 55 56 57 58 59

Velyetname, S:509513 Velyetname, S:529554 Velyetname, S:557 Velyetname, S:557 Velyetname, S:558 Velyetname, S:637642 Velyetname, S:646 Velyetname, S:365

Birinci Risale, Hz. Muhammedin Hz. Aliye vasiyeti ile balar ve eyh Safi ve eyh Sadrettinin sorulu cevapl konumalar yer alr. rnein; talibin/mridin yapmas gerekenler sralanmtr.60 Talibin gnl nasl temiz olur sorusuna ise eyh Safi u cevab verir: namaz klp niyaz etmekle, helal lokma yemek ve yalan sylememekle temiz olur. Ancak namaz klmamak, niyaz etmemek, helali olmayan kadnla zina etmek ve haram lokma yemek, yalan sylemek ve avam ile oturup kalkmak talibin kalbini kirletir.61 Eserde soru cevap yntemi kullanlm ve birok soruya cevap verilmi: rnein; Talibin hakk nedir?62 Talibin gnl nasl temiz olur?63 Taliplerin birbirlerine kar davranlar nasl olmaldr?64 Yol dman kimdir?65 Sufilik nedir?66 man ehli kimlerdir?67 Mnafk kimdir?68 Mrvvet nedir?69 eyh Safi der ki: Evliyann on iki kavli vardr. Alts evliya, alts da talip hakkdr. Bu alt kavli yerine getirmeyen merduddur. Bu alt kavil, namaz, niyaz, mahede yani taliplerin birbirini ziyaret etmeleri, avam lokmas yememek, takval olmak ve Allah zikretmektir. Bunlar yerine getiren evliya dostu olur.70 eyh Safi der ki: Bir talib, bir beynamazn/namaz klmayann veya bir nankrn yemeini yerken kursanda kalsa da lse dnyadan ahirete imansz gider.71 kinci risalede de konular, Mrid-i Kamilin sorulara cevap vermesi eklinde ilenmi. Menakb evliya blmnde alt balk olarak snnet, yedi farz bal altnda yazlanlara bakalm: Kamil stad yle buyurdu: tarikat ehlinin snneti, yedi farz vardr: snnet unlardr: 1. Dilini Kelime-i Tevhidden ayrmaya.
60
61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71

Erknnme1, Alevi Bektai Klasikleri5, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007, S:2669 Erkanname, S:2930 Erkanname, S:2629 Erkanname, S:2930 Erkanname, S:3034 Erkanname, S:34 Erkanname, S:38 Erkanname, S:3841 Erkanname, S:54 Erkanname, S:5457 Erkanname, S:49 Erkanname, S:6669

2. Talip kendine eki dzen vermeli bin ise bir oturmaldr. 3. Kalbinden dmanl skp atmas gerekir. Yedi farz ise unlardr: 1. Zahid dinini eytandan korumak iin nasl gayret ederse, k da imann korumaldr. 2. Dostunu kudret makamna iletmi olmal. 3. Hak yoluna bin niyaz etmi olmal, mrvvet sahibi olmal. 4. Musahib ve mrebbi hakkna saygl olmal. 5. Musahib hakkn cem meclisine gtrmeli 6. Halifeden tvbe almaldr. 7. Halifeden tac giymi olmal. Sufiliin art, kiinin zn eyhine teslim etmesidir.72 Bu snnet ve farzlarn birini veya birkan yerine getirmeyenlere eitli cezalar verilir.73 kinci risalenin son ksmnda bir hutbe yer alm. Hutbe fetih suresi 10. ayetle balar, Hz. Muhammede Hz. Aliye, Hz. Fatmaya ve Hz. Haticeye ve on iki imama (isimleri tek tek saylm) Allahn rahmet etmesi dilei ile devam eder. kinci risalenin sonunda ise bir baka dua/deyi vardr. Bu dua da yine, Hz. Muhammed, Hz. Ali, btn peygamberler ve evliyann ruhlarna, 73 kerbela l ehidlerinin ruhlarna, seyyid Celalettin Tebriziden balayarak -silsile saylyor74 - ve silsiledekilerin ruhlarna ve sonunda tm mminlerin ruhlarna ve ah- Merdann selameti iin, devletin devam ve Muzaffer Sultan ah sa Padiahn saltanatnn sreklilii iin fatiha okuyalm isteiyle son buluyor.75 Bu hutbe ve dualarda hibir ekilde Hac Bektai Veli veya Horasan Erenleri yada Anadoludaki dier erenlerin ismi gememektedir. nc risale, ncelikle tarikata nasl girilecei anlatlm. kinci risaledekine benzer bir dua okunuyor. Dierinden farkl olarak saylan eyhlerin isimlerin de deiik isimler gemektedir. Duann en sonunda devam devlet ve ah Ali Abbas Paann saltanatnn
72 73 74

Erkanname, S:8285 Erkanname, S:8589 Sultan Seyyid Cemaleddin Tebrizi, Sultan eyh Zahid Geylani, Sultan eyh Safi, Sultan eyh Sadreddin,

Sultan eyh Hoca Ali, Sultan ah brahim, Sultan eyh Kad Cneyd, Sultan eyh Kad Haydar, Sultan ah ehid Ali, Sultan ah smail Bahadr Han, Sultan ah Tahmasp Hseyin, Sultan ah Muhammed Padiah, Sultan Emir Hamza mrize... S:94
75

Erkanname, S:9394

bekas iin ibaresi yer alr. Bu da tarihsel olarak bu duann dierinden sonra yazldn gsterir.76 Talibin mrebbiye nasl hizmet edecei bir dier balkta ele alnm.77 nsan drt nesneden meydana gelmitir. Bunlara drt unsur (Anasr- Erbaa) derler ki, ate, su, yel ve topraktr. Bu nesneler drt temel zerine konmutur ve her birinin bir derecesi vardr. Buna gre; atee emmare, yele levvame, suya mlhime ve topraa mutmaine demilerdir.78 eriat, tarikat, hakikat ve marifet talibe lazm ve vacib olan eylerdir. Eer sorsalar eriat nedir? Cevap ver ki, eriat, Resulullahn szdr. Tarikat nedir diye sorsalar? Deki tarikat, Resulullahn fiilidir. Marifet ve Hakikat nedir? Deki, Resulullahn halidir. eriat haramlar terk etmektir. Tarikat benlii yok etmektir. Marifet, terki terk etmektir. Hakikat, pheli eyleri terk etmektir.79 Mslmanln art betir. Salvat getirmek, ikinci namaz, nc oru, drdnc zekt ve gc yeterse hac. Beinci kfire gaza.80 Mrebbi/Mrid u zelliklere sahib olmaldr: 1. Evliya tarikatnda hibir kusuru olmamal. 2. Evliya tarikatnda var olan yirmi sekiz soruya cevab verebilmeli. 3. Mrebbinin soyu Muhammed Aliye kadar dayanmal.81 Mrebbinin zellikleri sayldktan sonra tarikat iindeki yirmi sekiz soruya geilmektedir. Bu sorularn ilk sekiz tanesi Caferi fkhnn (on iki imam) zelliklerini yanstrken, dier sorular tarikat ierisindeki zel sorulardr. (soru cevap eklinde sunulmutur) Zaten 4. risalede Caferi Mezhebine bal olduklar aka ifade edilir: Mevali, mezhebim hak caferiyem82 diye Tarikat iinde yer alan yirmi sekiz soru unlardr: 1. Tevhid 2. Adalet 3. Nbvvet
76 77 78 79 80 81 82

Erkanname, S:97110 Erkanname, S:113118 Erkanname, S:118121 Erkanname, S:133 Erkanname, S:134137 Erkanname, S:138 Erkanname, S:222

4. mamet 5. Emr-i Maruf 6. Nehy-i Mnker 7. Teberra 8. Tevella 9. Kimin olusun? Yol oluyum. 10. Yol kimindir? Muhammed Alinin yoludur. 11. Muhammed Alinin yolu nedir? eriat, Tarikat, Marifet, Hakikat 12. Kisve katr? Yedidir. 13. Yedi kisve kimlere gelmitir?83 (Burada Hz. dem, Hz. Nuh, Hz. brahim, Hz. Musa, Hz. sa, Hz. Muhammed ve Hz. Ali saylmaktadr) Kitabda daha yukarda da bahsettiimiz gibi Safevi etkisi aka grlmekte ve Safevi Hanedanlar ayn zamanda tarikatn eyhleri olarak da sunulmaktadr. Balkta aka Safevi kelimesi gememektedir. Trke versiyonunda Safevi eceresi ismiyle tercme edilmi, ancak aslnda yoktur. Snnetname-i Meayh bal altnda silsile verilmi. Silsile, muhtemel kitabn yazld dnemin eyhinin ismiyle balam ve Hz. Muhammede kadar uzanmtr. Sultan ah Ali Abbas ilk srada yer alyor. ah Safi84, ah Abbas, ah Hudabende, ah smail Adili, ah Dehmaz Huseyin (ah Tahmasp85), ah smail, Bahadr Han,86 eyh Haydar, eyh Cneyd, eyh brahim, eyh Ali, eyh Sadreddin, eyh Safi vs Drdnc risalede eyh Safi menakb balnda eyh Safi (k.s) evliya yolunda olmak isteyenlere beyit ve vasiyetleri vardr. Tac bal altnda, Tac ile ilgili sorular sorulur ve cevaplar verilir.87 Drdnc risalede dier blmlerden farkl olarak Hatayi Nefesleri88 eklenmi: Beyitler aslna dokunulmadan verilmi.89 Bu beyitlerde ilgimi eken husus beyitin bir blmnde Pirim Hac Bekta ifadesinin gemesidir. Kitabn bandan beri hibir ekilde Hac Bekta- Veliye atfta dahi bulunulmazken burada isminin gemesi bu blmn sonradan eklendii

83 84 85 86 87 88 89

Erkanname, S:141145 eyh Safiyddin shak Erdebili (d. 1252 - . 1334 Erdebil) Safevi Hanedanna ismini veren kiidir. I. Tahmasp (d. 1514 -. 1576) ah smailin olu Safevi Devletinin kurucusu ah smail (d. 17 Temmuz, 1487 -. 24 Mays, 1524) Erkanname, S:189197 ah smailin mahlas Erkanname, S:209245

yada drdnc risaledeki Hatayi Beyitlerinin farkl bir ekol/okuldan olduunu gsterdiini dnyorum. Pirim Hac Bekta nakarat eklinde sadece iki kez ismi gemektedir.90 2.6. Dstn- brahim Edhem

Eserde, hikye konu edilmi. lkinde, halk arasnda, Snni ekole ait tarikatlar da olduka yaygn olarak bilinen brahim Edhemin hikyesi anlatlm. Alevi kaynaklarnda da yer almas btn kesimlerce kabullenilmi olduu gstermektedir. Eserde brahim Edhemin hikyesinden baka Hz. Fatmann (r. anha) ve Hatun anann destan anlatlmaktadr. Eserin sonuna Yunus Emrenin iiri -bana gre- sanki sonradan eklenmi gibi. Eserin tamam manzum olarak ve Osmanlca metin sadeletirme yaplmadan olduu gibi Latin harflerine evrilerek verilmi. Eserin sonunda kitabn yazl tarihi Hicri 1269 olarak verilmi. Yani bundan 161 yl nce kaleme alnm.91 Eserin kayna Amasya ili Gmhacky ilesi Beden kynde 1931 ylnda domu ve 2002 ylnda vefat etmi Durmu Topal Babaya aittir. Eserde Alevilie ait nemli ipular olabilecek unsurlar gremedim. Eserin zerinde Alevi Bektai Klasikleri diye yazm olmasa eserin Alevilik ilintisi kurulamayabilir. Kitab yayna hazrlayanlarca brahim Edhemin hayat hakknda ksaca bilgi verilmi. Bilindii gibi -yaygn gre gre- brahim Edhem Horasann Belh ehrinde dnyaya gelmitir. Arap kkenlidir. Belh hkmdar iken yaad baz olaylar neticesinde tac tahtn brakp dervi olur. lm tarihi iin ise farkl tarihler verilmekle beraber kaynaklarn ounda, hicri 161/miladi 778 veya 162/779 verilmektedir.92 2.7. Kitb- Cabbr Kulu

Eserin giri ksmnda eseri yayna hazrlayanlarca aklamalar yer almaktadr. Alevi Bektai ekolnn yazl kaynaklar konusu dile getirilmi. Alevi Bektailiin yazl kaynaklarnn olmad gibi bir izlenim olduunu, gerekte kaynaklarn olduunu ancak yeterince gn yzne kmad sylenmektedir. imdiye kadar baslan eserlerin gnmz Trkesine tercme edilmemi olmas, nsha karlatrmas yaplmam olmas93 ve -bu bana gre- tarafsz bir kurum tarafndan ortaya konmam oluu byle bir dncenin kmasna

90 91 92

Erkanname, S:238 14301269=161 Dastan- brahim Edhem, Dastan- Fatma, Dastan- Hatun, S:12 Kitb- Cabbr Kulu, Alevi-Bektai Klasikleri7, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Temmuz 2007, Giri,

93

S:15

sebep olmutur. Alevi Bektailiin kapal devre olmas ve her iki tarafn karlkl gvensizlii buna katkda bulunmu olabilir. nemli birka sebep daha bulunmaktadr: Birincisi ve en nemlisi udur: 1826 tarihinde Yenieri Oca kapatldnda, Hac Bekta Derghnda bulunan pek ok el yazmas AleviBektai kayna kaybolmutur. Bu srete, baz kaynaklar topraa gmlerek veya duvar ilerine saklanarak gzden uzak tutulmu, bazlar da Anadolunun eitli blgelerinde ikamet eden dede ve taliblere verilerek kurtarlmaya allmtr.94 Ayn ekilde Anadoluda bulunan kitaplarn bir ksm, yakalanma korkusu ile bizzat sahipleri tarafndan ya topraa gmlm veya yaklmtr. nsanlar, ellerinde bulunan kitaplar da yakalanma korkusu ve endiesi ierisinde saklamlar, mmkn olduu kadar dardan gelen insanlara gstermemilerdir. kincisi ise; el yazmas ve Osmanlca olan bu eserler, sahipleri tarafndan okunamadklar iin ilerindeki bilgiler, yllarca onlarn ierisinde sakl kalmtr.95 Kitabda dikkati eken bir hususun cevab giri ksmnda verilmi: Cabbar kulunun srekli Hazreti Peygamberle konumas, veysiliin temel karakteristiklerinden birisi olan dorudan Allah Resulnden feyz alma esprisine uygun dmektedir. veysi-mereb dervilerin temel zellii, bata Hazret-i Peygamber olmak zere daha nce yaam olan tarihi-manevi ahsiyetlerin ruhaniyetinden feyz almaktr. Tasavvufta cismani sohbetin yan sra, ruhani sohbet de nemli bir eitim-retim arac olarak kabul edilmektedir.96 Dier kitaplarda olduu gibi bu eserde de Bektailiin temel erkn olan drt kap ve krk makam ele alnr.97 Cabbar kulunda, Selman- Farisi ile Hz. Peygamber konumas senaryolatrlr. eriat kapsnn Hz. Peygambere, tarikat kapsnn da Hz. Aliye ait olduunu vurgulanr. Sebebi ise hakikatin Hz. Resul tarafndan retilmesi halinde snnet olacadr.98

94

Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:15 Bu bilgiler Hac Bektata ikamet eden ve Hac Bekta Veli evladlar olan Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:15 orum Dodurga Mehmet Dede Tekkekyde ikamet eden Eyp ztrk

elebilerden alnmtr.
95

Dededen alnmtr. Eyp dedenin anlattna gre birka uval el yazmas eser, yakalanma korkusuyla Mehmet Dedenin trbesinin nnde bulunan bolua gmlmtr.
96 97 98

Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:18 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:2930 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:30

Tasavvuf geleneinde eriat ehli ehl-i zahir, tarikat ehli de ehl-i batn eklinde isimlendirilmitir.99 Ayrca zahir ve batn kavramlarn, Kuran- Kerimin anlam asndan da yorumlayarak, tasavvufi/batni/iari tefsirin nemine dikkat ekmektedir.100 eriat kapsnda dile, hakikat kapsnda kalbe sahib olmaldr. dil zahiri, kalp ise batn temsil etmektedir. Dilin eitimi kolaydr. Kalbin eitimi iin, Hac Bekta Velinin kalp ve gnl doktorlar eklinde isimlendirdii Mrid-i Kamillere ihtiya duyulmaktadr.101 Hac Bekta Veli, velinin keramet gstermesi konusunda unlar sylemektedir: Her kim ki, kendi ihtiyariyle keramet gsterir, o mddeidir. Her kim ki, istemeyerek kendisinden keramet zuhur ederse, o velidir.102 Zikir (Tevhid Okuma, Semah Dnme) balnda eseri yayna hazrlayanlarn giri blmnde, tarih boyunca tarikatlardaki sesli zikir ve semah konusu tartma konusu olmutur. Bu kitapta bu konuya geni yer verilmitir. Metinden anlaldna gre problem, tevhidin/zikrin dnerek ve srayarak okunuyor olmasdr. Eserin yazld tarihlerde de baz kimseler, bu ekilde tevhid okumann caiz olmadn, bylesi bir davrann edebsizlik olduunu iddia ediyor olacaklar ki, Cabbar Kulu, Hazreti Peygamberin dilinden bir kimsenin, tombalak dnerken, yatarken, at stnde yola giderken, koyun gderken, da banda i grrken, gizli veya aktan Allah zikretmesinin caiz olduunu belirtmektedir. Sadece ayakyolunda zikretmek caiz deildir. Eserde Allah zikretmenin Allahn bir emri olduu fikri ilenmektedir. Asl edebsizliin Allahn emrini tutmayp, nehyinden kamamak olduu dile getirilmektedir.103 Eseri yayna hazrlayan kii, kitab Cabbar kulunda kullanlan retim metotlarn aadaki ekilde sralam: 1. Benzetme metodu (soyut bilginin somut nesne ve olaylara benzetilmesi) 2. Soru cevap metodu (en ok kullanlan metod) 3. Sosyo-dram metodu (rn; topran ve tan konumas gibi)104 Eseri yayna hazrlayan kii kitabdaki Eitim unsurlarn zetlemi biz de sadece balklarn vermekle yetiniyoruz:
99

Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:32 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:33 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:33 Kitab- Cabbar Kulu, Giri, S:3435 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:39 Kitab- Cabbar Kulu, Giri 4245

100

101 102
103 104

1. nan retimi105 bal altnda, Tevhid inanc, Nbvvet inanc ve Kabir, Hair ve Ahiret inanc gibi temel slami kavramlara vurgu yaplmaktadr. 2. badet ve dua retimi106 3. Ahlak retimi107 Eser Rahman ve Rahim olan Allahn adyla balayp giri duasyla devam ediyor: Hamd lemlerin Rabbi olan Allaha mahsustur. Allah Hazret-i Muhammedin, onun Ehl-i Beytinin ve arkadalarnn ann yceltsin. Selam zerine olsun. Saysz hamd ve snrsz kr, varl zorunlu olan, evreni hayr ve cmertlikle bereketlendiren, lemleri yoktan var edip, kudretinin bykln yarattklarnda gsteren, insana kelime ve ekillerle gzel konuma ve ho sz syleme kabiliyeti bahedip, zellikle arifleri irfanlar nisbetinde dier kullarndan derece olarak ykselten Allahu Teala Hazretlerine olsun. Sonu olmayan binlerce salt ve sonsuz yksek makamlar ve selam, peygamberlik denizinin incisi, safal dostlarn sultan olan, Allahn apak bildirdii dini kurallar btn insanlara bildirmek suretiyle cehalet glgesinin karanln gideren Muhammed Mustafa Hazretlerinin, kendilerine kitap gnderilen veya gnderilmeyen dier peygamberlerin hepsinin zerine olsun. 108 Alevi-Bektai kaynaklarnn tamamnda olduu gibi bu kitabta da eriat, Tarikat, Marifet ve Hakikati beyan eder balnda bu konu ilenmi. Cabbar kulu, Veysel Karani karlkl konuur, Veysel Karani kavramlar yle aklar: eriat kavram Allahu Telnn yasakladklarndan uzak durup, emrettiklerini yerine getirmek anlamna gelmektedir. Bunlar kabul etmeyen bir kimsenin Mslmanlkla bir ilikisi kalmaz. Tarikat kavram nefsini eiterek, inceden inceye gitmek anlamna gelmektedir. Marifet her eyin edebini tutmaya derler,109 Sonra Hz. Peygamber ve Hz. Ali Cabbar kulunun yanna gelir. Hz. Peygamber ile Hz. Alinin arasnda geen sembolik konumalar aktarr. O dnemde de tartlan sesli zikir konusunda aklamalarda bulunur. Sesli zikrin meruluu eitli rnekler verilerek ispatlanmaya allr. Daha da ileri gidilerek bu tr eletiri yapanlarn dinden ktklar ifade edilir.110
105 106 107 108 109 110

Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:4557 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:5761 Kitab- Cabbar Kulu, Giri S:6166 Kitab- Cabbar Kulu, S:75 Kitab- Cabbar Kulu, S:8083 Kitab- Cabbar Kulu, S:83/2b98/6a

Kitabn byk bir ksmnda Cabbar kulununda bulunduu ortamlarda Hz. Peygamber ile Hz. Alinin konumalar konu edilir. Bu konumalarda gzel tler verilir. rnein; soru sormann amac/niyeti,111 Allahn yaratt her eyin hepsine bir dman vermesindeki hikmeti,112 eriat, tarikat, marifet ve hakikati, Kibir/gururun kt oluu gibi konular ele alnr.113 eyhlerin durumlarn beyan eder balnda Hz. Ali ile Peygamberimizin sorulu cevapl konumalar devam ediyor.114 Allah anmak helal midir, yoksa haram mdr? sorusunda, cevabn ierisinde belli ki o dnemde de- tarikat aleyhinde szler yaygn ki buna Peygamber dilinden cevab verme ihtiyac hissedilmi. rnein, bir kimse iman etmi olsa da slamn emirlerini yerine getirmi olsa da tarikat reddetse mnafk olur115 diyerek tarikata mensubiyetin neminden bahseder. (Peygamberimiz diyor) Mslman kii bildii ilmi okumaldr. Bilmedii ilme karmamal, eytan ile yarmamas gerekir116 diyen Hz. Peygambere Hz. Ali, eytan ile nasl yarlr? diye sorar. Cevaben; yle yarr ey Ali! eriatta olan bir kimse tarikatn, marifetin ve hakikatn ilmini bilmez. Sadece eriat bilir. Fakat hakikat ilmi ile ilgili konuur. eriatta olan kii onun verdii cevab kabul etmezler. O kimse okumad ilme karm, eytan ile yarm olur. Ey Ali Allahu Teala salih kullarn byle ekimeden kurtara.117 Her tarikatn kendine zel uygulamalar vardr. Tarikatlar dier tarikatlarn uygulamalarn eletirmemelidirler. Hepsini hak bilmelidirler.118 Drt mezhebin hepsi hak deil mi? Drt halife hak deil mi? sorular da sorularak eitlilie dikkat ekilir. lgi ekici olan drt Halifenin hepsini Snni ekollerin kabul ettii sralamay tabip etmesidir.119 Cevabta bunlar nasl haksa, mritlerde haktr sonucuna ulalr. nkr edenlerin Mslmanlkla ilgileri yoktur. Byle kimselere efaat etmem. Onlarn dostu eytandr120 Daha sonrasnda neden 4 hak mezheb olduu konusu rneklerle anlatlarak

111 112 113

Kitab- Cabbar Kulu, S:101/6b Kitab- Cabbar Kulu, S:101102/6b-7a Kitab- Cabbar Kulu, S:S83114/2b-10a Kitab- Cabbar Kulu, S:114/10a Kitab- Cabbar Kulu, S:117/10b Kitab- Cabbar Kulu, S:121/11b Kitab- Cabbar Kulu, S:121122 Kitab- Cabbar Kulu, S:122 Kitab- Cabbar Kulu, S:125 Kitab- Cabbar Kulu, S:125

114
115 116 117 118 119 120

blm bitirilir.121 Konu ierisinde mira hadisesi ve 5 vakit namazn armaan olarak veriinden de bahseder.122 Yukarda bahsedildii gibi eserde eitli varlklarla sorulu cevabl konumalar yer alr? Cabbar kulu bir kula olan konumasn aktarr. Kua lmeden nce lmenin nasl olduunu sorar. Ku cevaben; lmeden nce lmek istiyorsan, dnyadan elini ek, hrsn yen. Allah-u Tealann emirlerini yerine getir. Yasaklarndan kan.123 Ara blmde Derviliin dokuz nevi zre olduu, birincisi mutabadr. Mutaba mridden tvbe alp, tabi olmaktr. Dervilik ise sekiz mertebedir. Birincisi, llerin halini bilmektir. kincisi, dirilerin halini bilmek, ncs, Kbede namaz klmak, drdncs, Beytil Mamurda namaz klmak, beincisi, aya sar kzde, ba artan yukar olmak, altncs, helali haram bilmek, yedincisi, sidrede namaz klmak, sekizinci, yetmi hicab (perdeyi) kef edip Allahn yzn grmektir.124 Halvetin edeblerini beyan eder balnda, halvet srasnda uyulmas gereken kurallar ve yaplmamas gereken kurallar aklanr.125 Derviin kuan, hrkasn, tacn beyan eder balnda ise, bu kavramlarn ne anlama geldii aklanr.126 Kuak; eriat kapsnn gereklerini yerine getirenlere tarikat kua taklr. Hrka; tarikatn gereini yerine getiren dervilerin halleri Hac Bektai Veli, Hz. Ali, Selman- Farisi ve eyh Muhyiddin Arabye gtrlr. Olumlu ise hrka giydirilir.127 Tac; nefsini ldren yani lmeden nce lenlerin giymeye hak kazandklar dldr.128 Cabbar kulu bu blmde, direi ve derede akan suyu konuturup hallerini sorar.129 Cabbar kulu suya niin dalgalanp, kprerek akyorsun diye sorar. Cevap olarak su: ey dervi k olmann belirtisi dalgalanp kprmektir diye cevap verir. Su Allaha k olmutur. Ak Onadr. Allahn yzn grme istei amacdr. Ancak yolu engellerle doludur. Onun iin engelleri aabilmek iin eri akar. Her nehir okyanusa ulamak iin biteviye gayret sarfeder.

121 122 123 124 125 126 127 128

Kitab- Cabbar Kulu, S:126130 Kitab- Cabbar Kulu, S:130 Kitab- Cabbar Kulu, S:134 Kitab- Cabbar Kulu, S:134137 Kitab- Cabbar Kulu, S:141142 Kitab- Cabbar Kulu, S:141151 Kitab- Cabbar Kulu, S:145146 Kitab- Cabbar Kulu, S:147151 Kitab- Cabbar Kulu, S:151159

129

Su, Hak Tealann yzn gren ilk suyun ge kmadn, bu sebeple denize karrsam en azndan Allahn yzn grene karrm, diyerek akn srdrr.130 Bend-i Rical kimlerdir? sorusuna, Onlar her devirde olan fakat grlmeyen, Allahn emirlerine gre insanlar ynlendirmeye alan Rical-i Gaybn rencileridir cevab verilir.131 Hz. Peygamber ile Hz. Ali arasnda geen bir konuma sahnesi veriliyor. Konuma srasnda yaplan bir ksm tasnifler yazarn yaad dneme ait sorunlar hakknda bilgi vermektedir. Allah Resulnn mmetinin maherdeki durumu hakkndaki znt, endieleri konu edilmi, maherde skntl gnde beklemeden hesab abuk grlecek kimselerin kimler olduu beyan edilmi. Resuln baz kimselerin inansz olarak gelmesi halinde efaat edemeyecei on gurup insan Resuln dilinden saylr: Birinci guruptakiler senin ve benim Ehl-i Beytime ktlk yapanlardr. Bunlar bana salvat getiren, Allahn birliine iman ederek, emirlerini tutan ve yasaklarndan kanan, Allaha ibadet ve itaat eden bir Mslman olduu halde, bir kimsenin Ehl-i Beytten birini boazladn, arap itiini, zina ettiini, birinin maln g kullanarak aldn grmelerine ramen bu irkin davran beni ilgilendirmez diyerek yzlerini eviriler. kinci guruptakiler namaz kln, oru tutun, zekat verin, hacca gidin, Allahn emrini tutup, yasaklarndan kan diyen alim bir kimseyi, bu kii haram ve vakf mal yiyor, ttn iiyor, bunun szlerine inanmayn diyerek ktleyenlerdir. nc guruptakiler sahip olduu ilmin gerei gibi yaamayan limlerdir. Drdnc guruptakiler namaz klmay terk edenlerdir. Beinci guruptakiler birine iftira ederek, zarar veren fitnecilerdir. Altnc guruptakiler yldzlarn hareket ve vaziyetlerinden hkm karan falclardr. Bu falclar Melhame-i emsiye isimli kitab kullanrlar. Yedinci gurupdan bahsedilmemi, sekinci gurup mridi olmayan ve mridin ne olduunu bilmeyendir. Dokuzuncu guruptakiler, esrar kullananlardr. Onuncu guruptakiler, eytana uyup, Allah dostunu Allah dostuna, mridi mride tercih ederek, hak zere olan topluluklardan uzak duranlardr.132 Dnyann ahvalinden beyan eder; blmnde Cabbar Kulunun, cehennemde ceza eken kiiyle konumas, ihtiyar yal bir kadna benzetilen dnya ile konumas, kiinin diliyle konumas gibi senaryolar kurgulanm. Dnya hayatnn geicilii, drst ticaret, yalan sylememek vs birok gzel davrann yaplmas, kt fiillerin ise yerildii ve kt amellerin

130 131 132

Kitab- Cabbar Kulu, S:152159 Kitab- Cabbar Kulu, S:155 Kitab- Cabbar Kulu, S:164168

ahirette kendisini bulaca,133 kibir ve benliin ktl toprak ve ta konuturularak anlatlyor.134 Benlik ahvalini beyan eden blmde Cabbar kulu ta ve toprakla konuur. Ta benlii, toprak ise mtevazl simgeler.135 eytann insanlar aldatmak iin zellikle pazaryerlerini setii ve bu insanlar nasl aldatt anlatlr. Sonrasnda Hz. Muhammedle konumaya balar. eytandan korunmak iin sure ve dualar retilerek blm son bulur.136 Allah dostlarnn durumunu beyan eden blmde eser sahibi Cabbar kulu, kendisinin halk arasnda ounlukla Cabbar Kulu bazen de dervi olarak arldn ifade eder.137 Hz. Ali ile Hz. Peygamber, Allah dostu nasl olunur, karlalan zorluklar vs. konuurlar. Sonrasnda Cabbar kuluna tler verilir.138 Bulutun ahvalinden beyan eder balnda bulutlarn Allahn verdii grevi hakkyla yerine getirebilir miyiz diye endie ederken insanlar Allahn emrini terk etmekten niin ekinmedikleri sorgulanr ve bekisiz bir fidan nasl ki byyp meyve veremezse, insannda mutlaka bir bahvann/mridinin olmas gerekir. Mrid olmaynca doru yola varamaz. Okyanusa karmaynca bulank su durulmaz.139 Dier kaynaklarda olduu gibi bu eserde de slamn be art srasyla saylr. Saylmadan nce kinattaki her varln Allahn emirlerini yerine getirdii ifade edilerek, her yaratlann bir sorumluluu olduu halde ve sorumluluunu yerine getirme endiesi tad, insann hizmetine verildii belirtilir. Onlar senin hizmetinde sen Allahu Telnn hizmetinde misin diye sorar. Allahn hizmetini sorarsan, be emri bulunmaktadr. Evvel ahadet, sonra salt, sonra savm, sonra zekt, sonra hac. Allahn emirlerini tutmak, nehiylerinden kanmak Mslmanlk ite budur. Bunlarla tamamlanr. Bu artlar tamam olmaynca hakikat ilmine gemek etindir.140 Peygamber (sav) Azraile soruyor: dem ve melekler yaratlmadan nce ne grdn?

133 134 135 136 137 138 139 140

Kitab- Cabbar Kulu, S:191203 Kitab- Cabbar Kulu, S:203207 Kitab- Cabbar Kulu, S:224232 Kitab- Cabbar Kulu, S:232248 Kitab- Cabbar Kulu, S:259 Kitab- Cabbar Kulu, S:248267 Kitab- Cabbar Kulu, S:267275 Kitab- Cabbar Kulu, S.272

Birisi bat dieri dou ynnde iki yiit grdm. Topu birbirlerine atyorlard. Bunlardan bat ynnde olan Hz. Peygamberdi nk peygamberlerin sonuncusuydu. Dou ynnde olan ise Hz. Ali idi. nk o velilerin ilkiydi. Top, Bat ynndeki yiitte Hz. Peygamberde kald. Bu peygamberlik topuydu.141 Bu sefer Azrail peygamberimize sorular sorar, ilgi ekici bir soruya burada yer verelim: Allah katndan yukarda 70 bin perde bulunduu daha yukarda vuslat bahesi, daha da yukar da bir deniz vardr. Bu deniz ilim denizidir. erisinde bir hcre, hcrenin iinde 4000 kitabdan 4 eksik kitap vardr. Bu drt kitap ise Zebur, Tevrat, ncil ve Furkandr. Kalan ise gizli ilimdir.142 eriat ve hakikat ilminden beyan eder balnda Hz. Peygamber ile Hz. Selman sorulu cevapl konuurlar. Sonra Hz. Peygamber Hz. Aliye selam gnderir. O da eitli tler verir:143 badetin yamuru gzyadr. Gzya dkmeyen kiinin ibadeti, kuru topraa atlm buday gibi olur144 eriat kaps Hz. Muhammede, tarikat kaps Hz. Aliye verilmitir. nk Hakikati biz retirsek ona uymak snnet olur. Hakikat ilmi ise zor bir ilimdir. Herkes onu uygulamaya g yetiremez snneti terk etmek dinen doru deildir. Bu yzden bizim retmemize izin verilmemitir.145 man bahsinden, haram ve helalden beyan eder balnda ok gzel benzetmelerle kavramlara aklk getirilir. mann ilk basama ikrardr. mann gerekleri ve amelleri yok eden haram fiiller saylr ve bunlardan saknlmas gerektii ifade edilir. Bu blmde de Hz. Ali-Hz. Selman ve kendini gizleyen Veysel Karaninin karlkl konumalar yer alr.146 Blbln ahvalinden beyan eder balnn altnda Cabbar kulunun blblle konumasna yer verilmi. Sonrasnda Cabbar Kulu Hz. Ali ile karlar. Hz. Alinin kendisiyle konumad iin gnlnden acaba bir saygszlk m ettim diye geirir. Bu dncesi zerine Cabbar kulu peygamberimizin bakanlk ettii Krklar Meclisinde toplanr. Gnlnden geirilen bu tutumu sorgular/yarglarlar. Sonunda Hz. Ali, Cabbar Kulunu affeder.147
141 142 143 144 145

Kitab- Cabbar Kulu, S:303307 Kitab- Cabbar Kulu, S:307308 Kitab- Cabbar Kulu, S:316356 Kitab- Cabbar Kulu, S:327 Kitab- Cabbar Kulu, S:328 Kitab- Cabbar Kulu, S:356372 Kitab- Cabbar Kulu, S:372411

146
147

Kyamet ahvalinden biraz eyler beyan eder babnda Hz. Ali ve Allah dostlarnn konumalarn, sonra topluca Hz. Peygambere soru sormak iin gidileri anlatlr. Balkta birok sorulu cevapl konumalar geer. zellikle kyamet ve adab konusu ele alnr. Ancak benim iin dikkat eken ortamda/mecliste bulunan insanlardr. Hz. Ali ve Allah dostlarnn meclisinde Selman Farisi, Hac Bektai Veli ve Mevlana isimlerinin gemesidir. Yine Hz. Peygambere soru sormak iin gittiklerinde Peygamberin yannda srasyla Hz. Ebu Bekir, Hz. mer ve Hz. Osman bulunmaktadr. Bu sralama ehlisnnetin klasik snflandrmasyla birebir rtmektedir. Bu durum ii gelenekte olmayan bir durumdur. Hz. Ali peygamberimizin elini ptkten sonra srayla halifenin de ellerini per.148 Dnyann ahvalinden bahseden blmde bu dnya yal, aznda dii olmayan bir kadna benzetilir. Karlkl olarak konuurlar. Dnya kendisine t verir. Dnyaya aldanmamasn, geici olan kalc olana tercih etmemesini syler.149 Dervi diye neye derler, kef diye neye derler, onlar beyan eder balnda kef konusu ele alnr. Kef bedenle mi yoksa ruhla m olur? Bu makama nasl ulalr? Bu makamn birinci aamas yani eriat, Hz. Peygamberce retilir. Dier ilimler Hz. Ali tarafndan retilir. Yedi perde kalknca kii artk bu makama ulam olur. Artk Kbe de namaz klar, yardm isteyen zorda kalmlara yardm eder.150 Eserin birok yerinde namaz kelimesinin getii cmleler var. rnein; Cabbar Kulu sabah namazn kldm. Oturuyordum. mam Ayetel krsiyi okudu ifadesi bunu gstermektedir.151 Balkan- Bas ahvalinden bahseder balkl blmde Balkan- Bas ismindeki mridin kariyerinin artmas sonucu kibrinin artt ve bu sebeple imansz olarak gt konu edilir. teki dnyada Cabbar Kulu da yannda oturan kiinin sakal ile ilgili gnlnde geen dncelerden dolay Balkan- Basn atld yere gtrlr. Burada karlkl konuurlar. Cabbar Kulu tevbe eder, gzya dker. Allahta affeder. Veysel Karani burana binmi olarak gelir. efaat artnn kalbinde zerre miktar iman olmas artna bal olduu, imansz gidene efaat edilmeyeceini syler.152

148 149 150 151 152

Kitab- Cabbar Kulu, S:411466 (vr 82b-97a) Kitab- Cabbar Kulu, S:466481 Kitab- Cabbar Kulu, S:481501 Kitab- Cabbar Kulu, S:562 Kitab- Cabbar Kulu, S:562578

Kitabn son blmnde eserin biti tarihi olarak Hicri 1165 tarihi verilmi ve u notla bitmi. Bu kitab Hz. Peygamber yazdrm olduunu beyan ediyor. Kitabn ismini ise, Hsn-i Hasen koymutur der.153 Bu nottan sonra sonradan eklenen blm ile eserin tamamn bitirmi oluyoruz. Yararlk bahsinden beyan eder balnda Cabbar kulu Hz. Peygamberi drt dostu (Cihar- Yar) ile birlikte otururken grd. (Bu eserde ikinci kez drt halife isimi srayla ve saygyla anlmtr.) Hz. Peygamber Yarar neye derler? diye oradakilere soru sorar. Hepsi srayla cevap verir. Hz. Peygamber ise Yarar lmeden nce lene derler, dmann bilene derler, zerreyi bulana derler, davasz ameli olana derler diye kendi cevaplar, soruya devam edilir. daval amel neye denir diye sorulur sorusuna Hz. Peygamber abdest, namaz, oru gibi ibadetleri yaparken bakasna eziyet vermeden her iini mmknse kendisinin yapmas gerektiini rneklerle aklar.154 Herkes kendi iini kendi yapmaldr. mkn var ise abdestini kendi almal, seccadeyi kendi sermelidir. Bir bakasndan istememelidir. Oru tuttuunda eer misafir deilse kendi kazandn yemelidir.155 Hz. Peygamber dedi: Ya Ali! Allah Teala be ey emir eyledi. Evvel ehadet, andan salt, andan savm, andan zekt, hacca varun diyi, buyurdu. Allah hacca kendi malnzla gidin Bakasnn malyla gidin demedi. kendi malnzn zektn bakasnn malndan verin demedi. Orucunuzu bakasna tutturun demedi. Namaznz bakasna kldrn demedi. Allahtan baka ilah olmadn, Hz. Muhammedin Onun kulu ve elisi olduuna bakasna tanklk ettirin demedi. Tankl kendi diliniz ve kalbinizle edin dedi.156 Maher gn Allahu Telann divan kurulduunda, sana lazm olacak olan imandr. Senden isteyecekleri ehadettir, savmdur, salatdur. Maln var ise zekatdur, hayrl ameldr. Bunlar olmadktan sonra hibir eyle kurtulamazsn. Malm oktu, dnya padiahydm, u kadar bilgi renmitim. Allah dostuydum, Ehl-i Beyttendi, u kadar kfiri kltan geirmitim, bin defa hacca gitmitim, kitap yazmtm desen de kurtulamazsn. badet ve gzel ilerin varsa, sana Allahu Tealadan yardm, bizden de efaat olur. badet ve gzel ileri olmayan kiiye, ne Allahu Teala ne de bizden yardm olur. O kii aresiz bir derde der. Allahn gazabn hak eder. Ey Dervi! Sana bu kitab Allahn emriyle biz yazdrdk. Biz bu kitab sana iindekileri okuman ve uygulaman, kendini eitmen ve Mslmanlara faydal olman amacyla yazdrdk. Ey dervi! Kendini eitmedikten, iman sahibi olmadktan, ibadet
153 154 155 156

Kitab- Cabbar Kulu, S:599 Kitab- Cabbar Kulu, S:586593 Kitab- Cabbar Kulu, S:589593 Kitab- Cabbar Kulu, S:593

ve gzel iler yapmadktan sonra, bunun gibi yz bin tane kitap yazsan da sana faydas olmaz.157 2.8. Hzrnme

Kitabn giri ksmnda yayna hazrlayanlarca baz zet bilgiler yer almaktadr. Kitabn orijinali 166 varaktr. Satr says 12 veya 14 satrdr. Kitaba ismini veren Hzrname blmnn sonunda biti tarihi olarak hicri 1265 tarihi verilmitir. Bu da Miladi olarak 19. yzyl 1848 yla tekabl etmektedir. Kitaba eklenen blmn sonunda ise bir yl sonras miladi hesaba gre 1849 tarihi verilmitir. Kitab, Amasyada yaad sanlan Seyyid Alizade Hasan b. Mslim tarafndan kaleme alnmtr. Hzrname, hem mam Cafer hem de eyh Safi Buyruklaryla akraba, ama onlar da kapsayan farkl bir eserdir.158 Giri blmnde, yayna hazrlayanlarca, Hzrname de ismi geen tarihi kiilikler sralanmtr. Hz. Ali tek bana zikredildiinde, ah, ah- Merdan, Sultan Ali, Aliyyul Murtaza, ah- Hub gibi isim ve tamlamalar kullanlmaktadr.159 Hz. Hasan ve Hz. Hseyinin isimleri bazen ebber u bber olarak ta geer. Bilindii bu isimler branicedir. Hz. Cebrail tarafndan Hz. Muhammede indirilmitir. Hz. Peygamberde bu adlar kavminin anlayamayacan dnr. Dolaysyla halknda anlayabilecei kendi dillerinde isimlerle deitirilmesini ister. Bunun zerine Cebrail, ebber ve bber kelimelerinin Arapadaki karl olan Hasan ve Hseyin adlarn getirir.160 Yine saylan isimler arasnda Alevi bykleri de vardr: on yedi kemerbest, Hac Bektai Veli, Abdal Musa Sultan, Battal Gazi, eyh Safi, ah Hatayi,161 Baba Kaygusuz, Kzl Deli Sultan, Hallac- Mansur, Nesimi, ah Firaz, Abdal Melek, ah Huenk, Sultan Veyis vs.162 Eser orijinal metin Latin harflerine evrilerek verilmi, Trke sadeletirme dier eserlerde yapld gibi verilmemi.

157

Kitab- Cabbar Kulu, S:594597 Hzrnme, Alevi Bektai Klasikleri8, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Kasm 2007, Giri, S:23 Hzrname, Giri, S:25 Hzrname, Giri, S:25 Safevi Devletinin kurucusu ah smail Hzrname, Giri S:26

158
159 160 161 162

Eserin ilk blmnde mam Cafer-i Sadk ile eyh Safinin sorulu cevabl konumalar yer alr. eyh Safi, mam Cafer-i Sadka tarik-i evliya nedir? diye sorduunda cevap olarak Muhammed Alinin buyurduunda gidesin dedi.163 eyh Safi devamla: Muhammed Alinin buyurduu nedir? diye sordu. mam Cafer, evvel eriat muhkem eyleyesin, ondan sonra tarikat muhkem eyleyesin, ondan sonra marifeti muhkem eyleyesin, ondan sonra hakikati muhkem eyleyesin cevabn verir.164 mam Cafer, Talib pirine nice gerektir? sorusunun cevabn yine kendisi verir. yuyucuya lnce nasl muti olursan talib pirine yle muti olsa gerektir. dedi mam Cafere gre man ikrardr. krarsz iman olmaz.165 krar ise, Hakk bir bilip, Resul hak bilmektir.166 Talib nedir, ler nedir? sorusuna benzetmelerle cevap verilir: Talib Mridine Sen Halkmsn ben senin kulunum der gibi yada sen benim erimsin ben senin avratnm der gibi balanmaldr. sen benim erimsin ben senin avratnm szne ise aklama getirerek yle devam eder. Talibin ikrar nikh gibidir. Nasl ki nikhsz evlilik olmaz ise sznden dnen/yoldan ayrlan, talib de dul kadn gibi olur. Dul kadn kim olsa ister. Benzetme/ tebihleri ylece bitirir. Dul kadnn taliplisi insandr. Ancak eyhinden ayrlan talibin taliplisi dnyada eytan olacaktr. Ahirette ise Cehennem bile onu kabul etmeyecektir. denilerek ahiretteki karlaacaklar resmedilir. Bu sz tarikatta yaygn olan ve Bayezd- Bestamiye atfedilen eyhi olmayann eyhi eytandr ifadesi ile paralellik arz etmektedir.167 Oniki farz nce ksaca, sonra da ayrntl olarak anlatlr. En sonunda her bir farz on iki imamdan birine nisbet edilir. Hangi farz yerine getirmez isen o imamn efaatinden mahrum olunaca ifade edilir.168 Mrebbinin zellikleri anlatlr: mrebbinin drt kaps saylr: 1. Mrebbi kaps ate gibidir. Ate ii piirir, 2. Mrebbi kaps deirmen gibidir. Deirmen daneyi tr, 3. Mrebbi kaps su gibidir. Susuz deirmen ie yaramaz, 4. Mrebbi kaps tuz gibidir. Tuzsuz yemek yenmez.169
163 164 165 166 167 168 169

Hzrname, S:60 Hzrname, S:60 Hzrname, S:68 Hzrname, S:71 Hzrname, S:7583 Hzrname, S:91112 Hzrname, S:116119

Allah ile mam Cafer-i Sadk arasnda geen konumalarda Allah, mam Caferi Sadka oniki farz emrettikten sonra yle buyurdu: bir emanetim var, yerine getirsinler diye buyurdu ve bu emanet nedir dersen; drt kapy, krk makam, oniki farz yerine getirsinler170 dedikten sonra bu balklar ayrntl olarak anlatlr. rnein, drt kapnn birincisi rehber kapsdr. Krk makamn onu rehber kapsndadr.171 kinci kap musahip kapsdr. Krk makamn onu musahip kapsndadr.172 nc kap mrebbi kapsdr. Krk makamn onu mrebbi kapsndadr.173 Drdnc kap mrid kapsdr. Krk makamn onu mrid kapsndadr.174 Her kap ierisinde on makam saylr. Eserde balk yntemi kullanlmadndan konular i ie gemi birbirleriyle balantldr. 203. sayfadan itibaren (varak 42b) Hzr Nebi gelir, blm sonuna kadar hikyesi devam eder ve kitabn sonunu mellifin duasyla sona erer.175 Vahdet-i vcuda atf son ksm yle bitirir: Ya Hzr Nebi, senin gibi ah- Cihan gelmeye, Ey benim canm Hzr ve z zm, ahlar canm Hzr, baki dnya menem. Ya Hzr, nebiler iinde server-i Muhammed menem. Veliler iinde Ali menem. (ayn nakaratla oniki imam saylr) Ya Hzr, ah Abbas menem. Ya Hzr, sm-i Azam menem. Ya Hzr Allah Allah geree Hu menem.176 Hzr Nebi ile Allah arasndaki sembolik konumalar Cehennem, Cennet (drt eme, tuba aac, st, bal nehirleri, baheler), Mizan, Srat kprs, Azazil/iblis, drt melek, zebaniler, demolu ve yetmi iki millet vs yaratlmas emrini Hzr Nebi yerine getirir. Her bir yaratlma binlerce yl srer. Yetmi iki milletten sadece Guruh- Naci ismi verilen millet kurtulua erer. Allah bu gurubu sever. Guruh- Naci kimdir? Diye sorarsanz cevab bellidir. Muhammed Alinin yolunu ve erknn takib edenlerdir.177 Azazilin/blisin ulu bir melek olduu tezi burada da geiyor.178 Eser, mellifin sahibinin duas ile blm bitiyor. 1264/1848 Amasya ibaresi, aada verilen yeni blmnde ise, 1265 senesinde tamamlanmtr ibaresi yer almaktadr.
170 171 172 173 174 175 176 177 178

Hzrname, S:143 Hzrname, S:163165 Hzrname, S:167168 Hzrname, S:168175 Hzrname, S:175176 Hzrname, S:203585/v 42b-138b Hzrname, S:483484 Hzrname, S:495496 Hzrname, S:524

Yeni blm lemlerin Rabbine Hamd ve Hz. Muhammede salt ve selam ile balyor.179 Bu blmde tarikat ekollerinde hadis olarak bildirilen mehur sz konusu edilmi. Levlake levlak lema halaktl-eflak Seni kendim iin yarattm, lemi ise senin iin yarattm. Kim evladmdan bakasn eyh edinirse, onun eyhi eytandr Sonra Hz. Musann Allahtan Muhammed mmetini, Ramazan ayn, kadir gecesini, Cuma gnn, oniki uluyu, em-i ray ve bedr-i Mnir-i ekberi ister ancak tm bunlarn Muhammede verildii ifade edilir. Sonra Hz. Peygamberimizden baz hadisler rivayet edilir.180 Bu blme efaat nasldr ve ncelikle kimleredir bal atlm.181 Bu hutbe-i Dvazdeh imam Allahn rahmeti tm imamlarn zerine olsun, balnda nce Peygamberimize, Ftmatz Zehraya, Hadicetl Kbraya ve oniki imam eitli zellikleri saylarak anlr ve salt ve selam zerine olsun ibaresiyle bitirilir.182 Bu babda, yine Allaha hamd senadan Resule salt ve selamdan sonra srayla on iki imam ve Hz Fatmaya salt ve selam getirilir.183 Son babda bata Hz Muhammed olmak zere oniki imamn ka yanda vefat ettii, kim tarafndan ehid edildii ve nerede yatar, onu bildirir. Metinde geen bilgileri tablo haline getirerek istifadenize sunuyoruz. nce Hz. Muhammed ile balamakta sonra dier imamlarla devam etmektedir. Hz. Muhammed (s.a.v) krk yanda nbvvet geldi. Altm vefat etti. Medinede yatar.184
Oniki 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 1 mam Ali ibni Ebi Talib mam Hasan mam Hseyin mam Zeynel Abidin mam Muhammed Bakr mam Cafer-i Sadk mam Musa Kazm mam Musa Rza mam Muhammed Taki mam Ali en Naki mamlk Sresi 5 yl 6 ay Birka yl 22 yl 18 ya 34 ya 5 ya 2 ya 7 ya 33 ya 6 ya Vefat Ya 63 ya 47 ya 55 ya 41 ya 49 ya 65 ya 55 ya 55 ya 25 ya 54 ya 28 ya Kim Tarafndan ehid Edildii bn-i Mlcem Kufe Mescidinde ehid etti. bn-i Asberin kz/ei imr-i lin ehid etti. Mervan olu Velid ehid etti Abdulmelik olu Hiam ehid etti. Mansur Kufede ehit etti Hadud elinden ehid oldu Meymun ehid etti. Mstakim ehid etti. Muhsin ehid etti ------------aban aynn evveli Samarrada gaib oldu. Nerede Yatt Necef Medine Kerbela Medine Medine Medine Badat Horasan Badat Samarra Samarra

0. 1 mam Hasan el Askeri 1. 1 mam Muhammed 2. Mehdiyyz-zaman

2.9.

lm-i Cvidn

179 180 181 182 183 184

Hzrname, S:588 Hzrname, S:588624 Hzrname, 627/148b664/158a Hzrname, S:664/158a684/163a Hzrname, S:687691 Hzrname, S:691699

Cavidan kelime olarak, sonsuzluk, ebedilik anlamlarna gelir. lm-i Cavidan, ebedilik ilmi anlam verilebilir. Kitabn yazar Virani babann kimlii hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Ancak Abdulbaki Glpnarl, Pir Sultan Abdal isimli eserinde Virani Babay Yedi Ozan arasnda sayar.185 Aldlbaki Glpnarl Alevi Bektai Nefesleri adl eserinde, Virani Babann, 15871628 yllar arasnda yaayan ah Abbasla grtn sylemektedir. Glpnarl ilgin bir konuya deinmi. Bektai geleneinde Viraninin lmedii, srrolduu eklinde bir inancn bulunduunu nakletmektedir. Necef Bektai Derghnda stnde tac olan bir stunun Viraninin srrolduu mekn kabul edilerek ziyaret edildii de Glpnarlnn bize ulatrd bilgiler arasndadr.186 Virani Baba, Caferi olduunu deyilerinde ifade etmektedir.187 lmi Cavidan da yz civarnda ayet ve otuz civarnda hadis getiini, bunun da Virani Babann ayet ve hadis bilgisine sahip olduunu gsterdiini ifade eder.188 Eseri yayna hazrlayan kiilerin yapt aratrmaya gre lm-i Cavidann Anadoluda birok nshasnn olduu, ancak kendilerinin orum ve Amasyada yaptklar aratrmada iki nsha bulabildiklerini ifade ederler. Bunlardan birisi Amasya Merzifonda ikamet eden Turan Sadk Dedenin zel ktphanesinde bulunan nshadr. Bu nshann sonunda (varak 37a, S:348) yle bir kayt bulunmaktadr: Bu kitabn sahibi, yce Celveti tarikatnn muhibbi ve Alevi velayetinin ahnn bendesi ehid-zade Meftuni, ceddi hidayete ermi, Halveti ve Nak eyh Muhammed olan eyh Alinin olu Seyyid Hasan Hsnidir.189 Eserin son sayfasndaki mhrde Hicri 1290 (M 1873) tarihi yazldr. Eser 37 varaktr. Eserde Fatiha ve besmelenin tefsiri yer almaktadr. Ancak alk olmadmz bir tefsir trdr. ari/Btni tefsir denilen yntemle aklamaya almtr. Bu tefsirde saylar nemli yer tutar. Fatiha tefsirinde Fatihann her kelimesine karlk Kuranda Huruf-u Mukatta harflerle balayan ayetleri karlk vermi/eletirmi. Kuranda 24 sure Hurufu Mukatta denilen harflerle balar.
185

(1. Virani Baba, 2. Nesimi, 3. Hatayi, 4. Fuzuli, 5. Kul Himmet, 6. Yemini 7. Pir Sultan Abdal) lm-i lm-i Cavidan, Giri S:16 lm-i Cavidan, Giri S:17 lm-i Cavidan, Giri S:18 lm-i Cavidan, Giri S:20

Cvidn, Virani Baba, Alevi Bektai Klasikleri9, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Temmuz 2008, Giri S:16
186 187 188 189

Eserde Hz. Ali, Hz. Muhammed ile ayn nurdan yaratlm olduunu ifade edilir. Bu grn Hz. Peygamberin; Ey Ali! Etin etimdir, kann kanmdr, ruhun ruhumdur, cismin cismimdir ve Benimle Ali bir nurdandr hadislerine dayandrmaktadr. Hz. Ali, Veliyy-i Yezdani, Sahib-i tevil-i Kurani, ah- Merdan, ah- Kerem ve mam Muhterem isimleriyle de anlr. (Vk:11a, v20b)190 Oniki imam eserde birka defa saylmaktadr. (Vk:2a, 14b-15a, 18b, 29b) Drt kap krk makam da dier Alevi Bektai kaynak eserlerinde olduu gibi bu eserde de konu edilmektedir. Eserde ibadetlerde anlr. Salt/namaz, savm/oru, hacc, zekt gibi temel ibadetler. Vr:24a, 4a Namazn elli vakitten be vakte indirildii, be vakit namazn elli vakit namazn yerine getii, ifade edilir. Vr:12b Namaz blme ayrr. Mukim olann namaz/salt- hazer, seferde olann namaz/salt- sefer ve Cuma namaz/salt- Cuma. Vr:24a Eserde abdestin farz 4 olarak saylr. Vr:24a, 25a Orucunda namaz gibi mira gecesi 60 gn olarak farz klndn, Hz. Peygamberin daha sonra 30 indirdiini, 30 gn oru tutann btn yl orulu geirmi gibi olaca belirtilir. (Vr:23b)191 Fena Kavram: Bektailiin piri Hac Bekta Veli de, talibin benliini yok etmesini (fena) ve fakirlii semesini tavsiye etmektedir. Hnkr fakr u fenay ise u ekilde aklamaktadr: Fen, kendi sfatlarndan kurtulmak demektir. Dervi, varlklar leminde gnln uyank tutmaldr. Gnlnde Allahtan baka bir eyi var grmemeli ve bilmemelidir.
Hac Bekta Veli, Makalat- Gaybiyye ve Kelimat- Ayniyye, s.11 Bekta Veli, Makalt- Gaybiyye ve Kelimat- Ayniyye, s.28

fena ise, Allahtan bakasndan kopmaktr. Hac

Fakirlik, Allahtan bakasn istemeyi brakmak, yani

Allahtan bakasna doymu olmaktr. Fakirlik bar iinde bar, ballk iinde ballk, Allahtan bakasndan bir ey istememenin getirdii mkemmel huzur, Allahtan bakasna muhta olmamann iindeki ihtiyaszlk olgunluudur. (Hac Bekta Veli, Makalt- Gaybiyye ve Kelimat-
Ayniyye, s.2728) 192

Virani baba, talibi Hakktan uzaklatran on iki nesneden bahsetmektedir. Bunlar: 1. Nefsin hevas 2. Tama 3. Hrs 4. Adavet 5. Kibir 6. Kin
190 191 192

lm-i Cavidan, S:Giri 33 lm-i Cavidan, S:Giri 5253 lm-i Cavidan, S:Giri 54

7. Hased 8. Almak 9. Satmak 10. Fena mlknn lezzeti 11. Yalan 12. Cimrilik demi hidayete ulamaktan alkoyan on iki nesne bunlardr. (vr:16b,)193 Eseri hazrlayanlara gre, lm-i Cavidan, Kuran- Kerim ve Hadis-i eriflerin rehberliinde inan, ibadet ve ahlak eitimi yapan, muhta olan gnlleri Allah, Muhammed ve Ali sevgisi ile dolduran, dini-tasavvufi bir eserdir.194 mdi ey talib-i Fakr u Fen! ifadesi eserin bandan sonuna kadar bir kalp olarak kullanlm. O halde kr olan kimse, ne eriat, ne tarikat, ne marifet ve ne de hakikati grebilir. yleyse, gzn drt kapya amayan, kendi varaca yeri ve maneviyattaki seviyesini bilmeyen kimse, Hakkn yzn gremez. Bu dnyada iken, ahrette varaca yeri gremeyen kimse insan deildir. nsan olmayan aalktr. Aalk kimse hak szn iitmez. Hak szn iitmeyen ve Erenlerin yzn grmeyenin neye faydas olur ki? Onda ne bilgi olur ki? O halde ey (Allaha kavumak) isteyen kimse! Eer anladnsa, El-Hamd lillah (hamd Allaha mahsustur) desen bu anlama gelmektedir. Ayrca Rabbl lemin (lemlerin Rabbi) yani lemlerin sahibi ve rzklandrcs demenin anlam; lemin asl, atas demektir. Atadan kastedilen fatihadr. Fatihadan kastedilen kitabn anasdr. Kitabn anasndan kastedilen yedi ayettir. Yedi ayetten kastedilen yedi noktadr. Yedi noktadan kastedilen bir eliftir. Bir eliften kastedilen Kuran- Kerimin btndr. Kuran- Kerimin btnnden kastedilen, yz on drt suredir. Yz on drt sureden kastedilen alt bin alt yz altmalt ayettir ve ondan kastedilen de on sekiz bin lemdir. lemden kastedilen demdir demden kastedilen Muhammed, Ali ve onlarn ehli Beytidir. Muhammed Alinin Ehl-i Beytinin niteliklerini bilmektir.195
(Rabbl lemin lemin asl, atas Fatiha kitabn anas yedi ayet yedi nokta elif Kuran- Kerim 114 sure 6666 ayettir 18 bin lem dem Muhammed, Ali ve ehli Beyt.)

Fenay yle aklar: mdi Fenann manas udur. Fenadan (murad) likadr. Likadan (murad), bekadr. Bekadan murad, demdir. demden murad, insann zatn ve sfatn
193 194 195

lm-i Cavidan, Giri S:5657 lm-i Cavidan, Giri S:60 lm-i Cavidan, S:103107

bilmektir. Zahir ve batnn bilmektir. Zira (dem) lemin secde ettii varlktr. Bu yzden Hz. Muhammed (sav) mminin kalbi Allahn evi, Allahn taht ve Allahn hazinesidir. (Beytullah, arullah, hazinetullah) Ademin gnl saf bir aynadr. O ayna, Allahn gzelliinin yansd kalptir. Kulluk secdesi ve gnln sevgiyle akmas, Allahn Kbesinde olmaktadr. O halde bu gnl Kabesini tavaf edebilen kimseye, btn varln yamaya vermesi farz ve vacibdir. Fakr u fena ola. (O kimse gnln mal mlk sevgisinden boaltmal ve maddi varlklardan syrlarak, Hakka ulamaldr).196 Ey Hakka kavumak isteyen kimse/Ey Talib Fatihatl Kitabn drt unsur gibi drt ismi bulunmaktadr. (Fatihatl Kitab, El Hamd, Sebul Mesani mml-Kitab) Kinatn asl ate, rzgr, su ve topraktr.197 Bir kimsenin pirlerin yardm olmadan kendisini bilmesi mmkn deildir. Bir kimsenin kendi yaratl (srrn) ilimle bulmas da mmkn deildir Pirler kiiyi drt unsurla tekrar yourur ve ona yeniden ekil verirler. Seni eriat, tarikat, marifet ve hakikat kaplaryla demin karnndan geldiin gibi yeniden dnyaya getirirler. Nitekim bir kii annesinden iki defa domazsa, dem (sfatn) kazanamaz. Bunlardan birisi anneden, dieri ise pirlerden (dnyaya) gelmektir ki bu makam taklit (makam)dr. Yani bir kimse annesinden doduunda, cehalet nuru zerine domu olur. Pirine eritiinde ise hak yolunun nuruna ular. O zaman kii Hakkn yolunu bulup, kendisini/zatn ve niteliklerini/sfatn renebilir.198
1 Yaratltaki Drt unsur Drt ruh Drt Dergh (Hnkh) Drt Mvekkil Drt lem Drt melek Drt kuvvet Drt kitab Drt harf Su Ruh- Nebati Kulak Nefs-i emmare lem-i nsut Cebrail itme kuvveti Zebur Pa 2 Yel Ruh- Hayvani Burun Nefs-i levvame lem-i lhut Mikail Koklama kuvveti Tevrat a 3 Ate Ruh- cismani Gz Nefs-i mlhime lem-i melekt srafil Grme kuvveti ncil Ja 4 Toprak Ruh- insani Az Nefs-i mutmainne lem-i ceberrut Azrail Tatma kuvveti Kuran Na

Hz. Ali yle buyurmaktadr: eriat bir sudur. ncelikle eriat suyunda ykanmayan, Mslman olmaz. Tarikat bir atetir. Atete yanmayan pimez ve olgunlamaz. Marifet bir rzgrdr. (Rzgr) esmeyince, sular akmaz, ate yanmaz ve iylik pimez. Her ey balanr199

196 197 198 199

lm-i Cavidan, S:107111 lm-i Cavidan, S:111 lm-i Cavidan, S:119 lm-i Cavidan, S:143

1 Bismillah . 2 Er rahmannir-Rahim

3/Al-i mran 12

10/Yunus 1

Besmeledeki Bann altndaki nokta bizzat Alidir.200 Bu drt harfin zerinde olan on iki nokta saysnca on iki imam gelmitir. On iki imamn nesli ve ocuklar, ondrt temiz masumdur. Onlarn anas Haticetl Kbra ve FatmatzZehradr. Bunlar, evrenin asl saysnca yirmi sekizdir. Btn varlklar bunlarn muhabbeti iin var olmulardr. Bu yirmi sekiz harf, Hz. Muhammed saysnca gelmitir ki insann yzdr. Secdegh- kinattr/evrenin secde ettii yerdir. 12 imam ve hazreti Hatice ve fatma ve 14 masum toplam yirmisekiz eder. Muhammed-Ali bir kiidir ve Lamelif karlnda gelmitir. etti.) Evrenin asl Haktr. Hak, MuhammedAlidir. Onlarn Ehl-i Beytini ve evlatlarn bilmektir.202 Bu blmden itibaren Fatiha suresinin tefsiri farkl bir biimde yaplr. Her kelimenin karl iin Kuranda hurufu mukatta harflerle balayan ayetler mushaftaki sralamaa gre verilir. Aada zetlenerek tablo halinde verilmitir.203 Her bir kelime ayetle karlandktan sonra yle der: Yzndeki izgiler, Hakka gtren yollardr. Bu yirmi sekiz surenin banda gelen mukattaat harfleri, Fatiha
201

. 3 El-Hamd lillah . 4 Rab . 5 el-lemin . 6 er-Rahman . 7 er-Rahim . 8 Maliki . 9 Yevmd-din . 1 yyake 0 . 1 Nabd 1 . 1 Ve iyyake 2 . 1 Nestain 3 . 1 hdina 4 32/Secde 12 31/Lokman 13 30/Rum 12 29/Ankebut 12 27/Neml 1 26/uara 12 20/Ta-Ha 15 19/Meryem 1 15/Hicr 1 14/brahim 1 13/Rad 1 12/Yusuf 12

(Toplam yirmidokuz

200 201 202 203

lm-i Cavidan, S:179 ve S:323 lm-i Cavidan, S:1992007 lm-i Cavidan, S:227 lm-i Cavidan, S:227235

. 1 es-srat 5 . 1 el-Mstakim 6 38/Sad 12 36/Ya-Sin 14

Suresinin ierisinde aklanmaktadr. Bu nedenle btn ilahi kaynakl dinlerin kitaplarnn asl, Fatiha Suresidir.204 Fatiha Suresinin tefsirinin ardndan besmele tefsirine geiyor.205 (Aslnda nceki sayfalarda da besmeleden bahsetmiti. Fatiha suresi ile besmele tefsirinin nerede bittii nerede balad belli deil. ie girmi durumdadr. Bazen Fatiha suresi tefsir edilirken birden besmele tefsirine de geilebilir.) Eserin byk bir ksmnda saylar nemli bir yer tutmakta olduunu sylemitik. Besmele tefsiri de saylarla yaplyor. Bismillah Kurann banda olduu iin Zatn ismidir. Bu nedenle bir ie Besmelesiz balamak haramdr. nk Besmele Allahn ismidir206 giriinden sonra namazdan Kurann ksmdan meydana (muhkem+mteabih+ mukatta harfler) geldiinden, orucun ilk etapta 60 gn olduundan sonrasnda 30 gne indirildiinden, namazn nce 50 vakit farz klndndan sonra 5 vakte drldnden, abdestin farzlarndan ve secde eitlerinden bahseder.207 (tm bu bilgiler verilirken saysal hesaplarda yaplyor) eriat, tarikat, marifet ve hakikat drt kapdr. Bu drt kapnn zerine on sekiz bin lemin dzeni kurulmutur.208 Drt kapnn birincisi eriat, ikincisi tarikat, ncs marifet, drdncs hakikattir. eriat evren zerinedir ve btnyle konumadr. Konuma azdan gelir. Az on kapdr. Tarikat edeb zerinedir. Edeb gz zerinedir. Gz on kapdr. Marifet amel zerinedir. Amel kulak zerinedir. Kulakta on kapdr. Hakikat hay zerinedir. Hay burun zerinedir. Burun da on kapdr. O halde azizim! Bir kimse de ilim olmazsa, edeb olmaz. Edeb olmazsa, amel olmaz. Amel olmazsa, hay olmaz. Hay olmazsa, insan olmaz. nsan olmayan konuan hayvandr. nk ilim amel zerine; edeb de hay zerine kurulmutur. Hay insan zerine; insan iman zerinedir.209 Eserde ara ara deyiler yer alr. Bu deyilerden birisinde Hz. Muhammed, Hz. Ali/Haydar, oniki imam saylr. Nakarat ksmnda ise Caferiyem kelimesi tekrarlanr.210 Pire balanmann neminden bahsettikten sonra Seyit Ali Sultan, baba Kaygusuz ve Kemal-i Ummi isimleri gemektedir.211
204 205 206 207 208 209 210 211

lm-i Cavidan, S:239 lm-i Cavidan, S:239279 lm-i Cavidan, S:239 lm-i Cavidan, S:239247 lm-i Cavidan, S:283 lm-i Cavidan, S:283287 lm-i Cavidan, S:291 lm-i Cavidan, S:303

yleyse Bismillah Alidir ki yedi tane ismi bulunmaktadr.212 Bu yedi isim, yedi harften ibaret olan Bismillah saysncadr. Be, sin, mim, elif, lam, he Btn cihana hkmeden Bismillah ve Alidir. nk ikisi bir zattr.213 Sonu olarak Muhammed-Alinin Ehl-i Beytini ve evlatlarn drt kap ile bilmeyen, problemlerini zemez ve kendisini ktl emreden nefsin ynlendirmesinden kurtaramaz.214 Mellif, eserini bir ayetle bitiriyor: Senin gl olan Rabbin, onlarn vasflandrmalarndan mnezzehtir. Peygamberlere selam olsun. lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun 37/Saffat 180182 Hu dost, ahm, Efendim. Mim, ayn , y h215 (mim Hz. Muhammede ayn Hz. Aliye iaret etmektedir.)

Kaynaklar 1. Besmele Tefsiri, Hac Bektai Veli, Alevi Bektai Klasikleri1, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007 2. Maklt, Hac Bektai Veli, Alevi Bektai Klasikleri2, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2007 3. Kitb- Dr, Anonim, Alevi Bektai Klasikleri3, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007 4. Velyetnme, Alevi Bektai Klasikler4, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Kasm 2007 5. Erknnme1, Alevi Bektai Klasikleri5, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007 6. Dstn- brahim Edhem, Alevi Bektai Klasikleri6, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, ubat 2007 7. Kitb- Cabbr Kulu, Alevi-Bektai Klasikleri7, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Temmuz 2007 8. Hzrnme, Alevi Bektai Klasikleri8, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Kasm 2007

212 213 214 215

lm-i Cavidan, S:327 lm-i Cavidan, S:327 lm-i Cavidan, S:347 lm-i Cavidan, S:351

9. lm-i Cvidn, Virani Baba, Alevi Bektai Klasikleri9, Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, Temmuz 2008