Professional Documents
Culture Documents
ARATIRMALARI
Dou Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kltr Aratrmalar Dergisi
Say/Issue: 9, 2012/1
stanbul2012
DOU ARATIRMALARI
A Journal of Oriental Studies
Say/Issue: 9, 2012/1
Ylda ki Kez Yaymlanan Uluslararas Hakemli Dergi
Sahibi ve Yaz leri Mdr (Owner and Managing Editor)
Prof. Dr. Ali Gzelyz
Yayn Kurulu (Editorial Board)
Prof. Dr. Mehmet Atalay
Prof. Dr. Ali Gzelyz
Prof. Dr. Mehmet Yavuz
Do. Dr. Abdullah Kzlck
ISSN 1307-6256
NDEKLER/CONTENTS
MAKALE/ARTICLES
EYH VASF VE FEYZBD ADLI ESER, MZAHR KILI MEHMET ATALAY (s. 5-40)
ARAP EDEBYATINDA GLGE OYUNU, RAHME UAR (s. 41-56)
DOU KLASKLERNN GENEL ZELLKLER, TESR ALANLARI
VE YENDEN YAYININDA DKKAT EDLMES GEREKENLER\
SELUK IKLA (s. 57-64)
GELBOLULU LNN REBUL-MANZM ADLI ESER I, ORHAN
BAARAN-MEHMET ATALAY (s. 65-98)
HALL PAA BN- PR VAKFYES METN, MELTEM AYDIN (S. 99136)
MSK KAVRAMLARININ GC VE KULLANIM YAYGINLII
STNE, FAZLI ARSLAN (s. 137-148)
DOULU VE BATILI DL BLMCLERE GRE KURAN-I
KERMDEK YABANCI KELMELER VE KKLER, BRAHM USTA
(s. 149-168)
KANUN DNEMNDE YAZILAN VE STANBULDAK SEL
FELAKETN ANLATAN BR MESNEV, RAHMAN MOSHTAGH
MEHR-NHAT DERMENC (s. 169-180)
SARI UYGUR TOPLUMUNDA ETNK KMLN KORUNMA
ARALARI: DL EDEBYAT VE BOZKIR HAYATI, EYP SARITA (s.
181-202)
,
(KTAPLARDAK KENDMZ VE BR EHR EFSANES, ORHAN
PAMUKUN ESERLERNDE EFSANEV RENKLER), WEI LIPING,
(MAKALE DL: NCE), (S. 203-216)
(TRKYEDE NCE
RENEN RENCLERN HATA ELMLER ZERNE BR
ANALZ), LI JUN, (MAKALE DL: NCE) (S. 217-222)
A SURVEY ON THE NATIVE ELEMENTS AND ANALYSIS OF THE
NATIVISM APPROACH IN THE SUVASHUN ROMANCE, HOSEINALI
QOBADI, AYE SOSAR, GOLAMHOSEIN GHOLAMHOSEINZADE,
MOSTAFA GORJI, (MAKALE DL: FARSA), (S. 223-244)
EVR/TRANSLATES
1990LI YILLARDA SURYEDE OCUK HKYES OCUK
HKYESNDE KARAKTER, Nuruddn el-Him, EVR: YUSUF
KEL (S. 245-252)
TANITIM/REVIEW
KTAP TANITIMI: EYP SARITA, (S. 253-254)
EYH VASF
Asl ad Ali olan eyh Vasf, 1851 ylnda stanbulda domutur. Babas,
stanbul Dramandaki Kefev Tekkesi eyhi Mehmed Rid Efendidir. lk
bilgilerini babasndan ve Ftih Cmii imamlarndan Hoca Mustafa Efendiden
alan Vasf, Gelibolulu Hoca Thir Efendiden Mesnev ile Cm ve Hfz
divanlarn okumutur 1866da babasnn lm zerine 15 yandayken
babasnn yerine tekkenin eyhliine getirilmitir. Ftih Merkez Rdiyesinde
kavid-i Osmniyye ve Mekteb-i Kuztta kitbet-i resmiye, Mekteb-i
Nvvbda kitbet ve in dersleri vermitir. Tercmn- Hakkat, Sadet ve
Mrvvet gazetelerinde iir ve makaleleri yaymlanmtr. Meclis-i Meyh
yeliinde de bulunan Vasf, 1910 ylnda vefat etmi ve Draman Cmii
haziresinde defnedilmitir.
Yrd. Do. Dr., Ar brahim een niversitesi, Trke Eitimi Blm. mkilic@agri.edu.tr
** Prof. Dr., stanbul niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blm.
muham_muham01@hotmail.com
2 eyh Vasfnin hayat, ahsiyeti ve eserleri hakknda burada verilen bilgiler u eserlerden
alnmtr: eyh Vasf, DA (XXXIX, 71-72), Bursal Mehmed Thir, Osmanl
Mellifleri, s. 409-410; Vasf Ali Efendi, Trk Dili ve Edebiyat Ansklopedisi (VIII,
513-514), Son Asr Trk airleri (IV, 1948-1952) ve Resimli Trk Edebiyat Tarihi (II, 987,
1025, 1041).
Unfuvn- cevnden imdiye kadar vhte-i dmn- niyz eylediim ddest-i acz-peyvest ile bugn girbnm k ediyorum.
Mabt- hbn- serv-endm olan kadem, br- girn- beldan d-t oldu.
Dde-i gam-ddeden hn- ciger taktr ediime bd cihnda bir hem-derd
gremediimdir.
Sadr- izzette sde-nin olma arzu eyleyen tenim imdi keml-i
meskenetle ke-i inzivy ihtiyr ediyor. Cihna dil-ber-i tannz gibi nz
eden cnm, benim gibi n-halefin vcdundan mahcb olduu iin
bedenimden mfrekatla lem-i lhta doru mbadet etmek istiyor.
Dn lul-elbba sebak-mz- hikmet olan aklm bugn nazarnda hayl-i
dil-dr tecessm eden sevd-zede gibi hayrettedir.
3- eyh Attrn Bir Hasbihli
Ey dil-i gm-rh! mr-i azzin rz [] eb adem-bda doru devn
olduu halde sen, ser-menzil-i mihnette hvb- gaflete dalmak istiyorsun!
Bu menzilde rn- cihnn heybet-i ecel-i b-emndan zehreleri k k
olduunu ende etmiyor musun?
N ettiin arb- ho-gvrn zevki, humrna demez. Nazar- hakkatle
bakm oylsan zehir imekte olduunu grrsn.
Nakdne-i mrn hevest- nefsniyye yolunda sarf ile neve-yb olursan
da bir gn gelecek ki enfs- azzeni bhde yere zyi ettiine sen de vkf
olacaksn.
Cnn, nefs-i hod-kmn fermn-beri olduka senden l bir sz zuhra
gelemez.
4- Mnct- Cm
lh! Senin zt- ahadiyyetin bizim sftmzdan pk, hakkat-i
ferdniyyetin hric-i havsala-i idrkindir.
Ncm-i bzia, pertev-i ulhiyyetin ile mnevver; kusr- eflk-i kudret,
kayymiyyetin ile ber-ter deil mi?
Mahsd- bls-i pr-telbs olan demi, ervh- mukaddeseye kar lutf-
mahssun ile mkerrem kldn; yoksa makm- vpesn-i zerre-i hk
hveyddr.
arh- bern her sabah senin mihrinle cme-i nlgnunu k eder. Gl ve
lle gibi hr u hk dahi senin perverde-i ebr-i rahmetin, ihsn-dde-i
rbbiyyetindir.
Tark- akn, reh-zenn- b-bk ile hatar-nktir. Yveri-i bedraka-i
inyetin olmakszn menzil-i maksda duhl nasl mmkn olabilir?
lh! Menr- levlk3 ile kadr-i vls kffe-i mahlkta kar terf
olunan Peygamber-i hirzzamn hakk iin Cmyi kalendern- hakkat
meclisinde bde-i aknla medh eyle ki hicb- hestden hals olsun!
5- Htif-i Isfahn: Tevhd
Dn harret-i ak ile gnlmde rz-y lem-i b galeyna geldiinden
ky- harbta gitmi idim.
O nzhetghta tems mferrih-i kulb- cihniyn olan bir bezm-i
husrevne grdm ki emri pr-i mun idi.
Bu bezm-i ns nsde skiyn- makm- hdmette durmular, bdev
h rdan mstaba-i mahabbette oturmular.
Sadr-nin-i himmet olan prin ifza-i mridnesinden istifza-i nr-
vidd ile karrl-ayn olup dil-i b-knelerindeki pertev-i ittihd- meclise
baka bir evk vermekte idi.
Hele rz-y kevneyni ferm edip keml-i inbist ile g- canlarn
mutrib-i ho-nevya, em-i hak-bnlerini sar- neve-fezya vakf etmiler.
Edeble huzr- feyz-i nr- pr-i muna varp dedim ki: Ey pr-i renzamr! Ben bir k- derdmendim. Bu bende-i acz-efkendeden nazar-
iltiftnz der buyurmanz lyk mdr?
Pr-i mrn ileyh glerek dedi ki: Ey pr-i akln bende-i halka-be-gu!
Senin bu meclis-i feyz--feyzde nasbin yoktur.
Yine dedim ki: Ve emms-sile fel tenher4 mantk- cellince bu gedy b-ser pnn mesln reddetmek ciz midir? Aman! Harret-i ak ile
yandm, kstahlma bakma, ben b-reyi bir kse arb ile sr-b eyle!
Pr glerek skiyn- gl-ruhndan birisine: u gam-hvreye bir kadeh
arb verin! dedi. Sk:
Bu bezmin bde-nu mest olur, amm harb olmaz. diyerek bir piyle-i
feyz-isle sundu.. tim.. Meclisiyn Henen lek5 kelmyla
alkladlar.
te o kadehin nevesiyle medh olmuum. Savmi-i melekttan gzed-i cnm olan u hitb- lht beni bdr etti:
em-i dilini gude eylemeyen, cn mhede edemez. Gnl gzn
a ki cihniynn gremediini gresin.
klm-i aka tevecch edersen, nazarnda cihn glistn kesilir. Grdn
ister, istediini grrsn.
u grdn sumn erbb- akn merm zere devern ediyor.
3
: Sen olmasaydn felekleri yaratmazdm. Kefl-haf, II, 164.
4 : El ap isteyeni de sakn azarlama. Kuran, 93/10.
5
: Afiyet olsun. Kefl-haf, II, 334.
6
: (Musa) yle dedi: Rabbim! Bana
kendini gster, sana bakaym. Allah dedi: Sen beni gremezsin, fakat u daa bak
Kurn, 7/143.
7 Irknin szkonusu kasidesi:
Klliyt- Irk, s.73-74.
11
13
Dostunu dmandan fark eyle de ondan sonra yolunda fed-y cna mde
ol. Dost kimdir, bilir misin? Dost, nr- iny ile basar- basreti ren olan
kimsedir. Girn-br olsan da, ziyn-kr olsan da yine brn eker. Usrda
munin, ysrde hem-ninin olur. Girve-i fezyha decek olsan dest-grlik
vazfesini icr, b- nashat ile te-i hevesini itf eder. Her hl krda
yverin, nehc-i kavm zere, reh-berin olur.
Byle bir dost bulabilirsen hk-i py ol, bulamazsan ihtiyr- uzlet et ki
endh- cihndan zd ve d olarak yaayasn.
Bir ii bitirmeden dierine balama ki hi birisini ikmle muvaffak
olamazsn. Evktn birer ie tahss et.
Hibir vakit mtlaadan r-gerdn olma. Yegne itiglin mtlaa olsun.
Ens-i knc-i uzlet, fr- subh- fazlet, kitbdr. Kitb, cretsiz,
minnetsiz bir muallimdir. Her ne zaman mtlaa edersen mstefd olursun.
Kitb bir muallim-i marif-perverdir ki serir-i fnnu ehlinden gayriye
if etmez; dernu evrk ile mzeyyen bir gencne gibidir. Kymet-insn-
marifet bir varakn Bin drr-i yek-dneye deimez.
Kitb bir encmen-i dni gibidir ki o mecliste her fenne dir bahs olunur.
Gh yt- Kurniyye erh tefsr, gh ehds-i Nebeviyye ile mdde tenvr
edilir.
Bazen kulb- sfiyye ashb gibi envr- hakyk- lhiyye ile gmgetegn rh ird, bazen de fnn-i hikemiyyeden bahs ile yek-dgere sul
ve cevb rd ederler.
Asr- slifeden ihbr ettikleri gibi era mteallk mebhis-i latfe ile de
gevher-nisr olurlar.
Mebhis-i mezkreyi iyice dinle, fakat maksad- aslyi sakn ferm etme.
Bir ie balamadan evvel hayr mdr, er midir iyice dn, ondan sonra o
ie bala.
Sfiyn- hm ile mcleseti iltizm etme. Zr kr- hmn hm-krlktr,
tark- puhte-krn bilmezler.
Mmkn olduka Hazret-i s gibi lem-i tecerrdde yaamann resine
bak. Eer malb- nefs-i hod-km olacan teyakkun edersen teehhl et.
Alacan kzn gzelliinden evvel salh- nefsini sor. Bir kzn surh-rluu
iffettendir, bundan byk b tb olamaz.
Mansb arkasnda devn olma ki azl nasb dnmeyesin. Mansbszlk
her mansbdan iyidir.
Mtekebbir olma, mtevz ol, he gibi ser-ke olma, sonra darbe-i
dsdan ban kurtaramazsn.
olmaz.
mdvrne
yaamaktan
15
Sdkne olan nashat cihan deer. Kelmmda bir fide-i mhimme yoksa
dinleme!
mrn lehv ile telef edenin mahsl pemnlktr.
Ey Sad! Eeri suhan-versin, lkin i, ilemekle sret-pezr olur. Suhandnlkla i bitmez!
9- Htifnin bir nashati
Ey ehr-i cemlin mh- nevi! Sana birka nkte syleyeceim, iyice dinle!
R-dr olmaynca kde-r olarak ar ve pazarda tek--p etme! Sana
meccnen bir ey veren kimseden can verse de alma!
Talan te-i tzden mbadet etmesi lzm geldii gibi, ehs- rezlenin
sohbetinden tevakk etmek lzm gelir.
Selsebl olsa da evn- cevnde arb ime! Genlikte bde-hvr olanlar
kbetl-emr mey-i surh ile r-siyh oldular.
Genleri iki ey harb eder: Birisi znete inhimk, dier rz-y duhter-i
tktr.
Hayf ol nev-civna, hezrn hayf ki zen gibi zneti sever, durmayp arb
ier!
10- Tehrden tahzr
Tercme:
17
beyti yek-mel gibi grnrse de Hazret-i Mevln beyt-i mezkr ile hlin
nazar- itibra alnmasn tavsiye buyuruyor ki bu da istikbli temn etmek
demektir. Yoksa:
Sana smarlamadlar bu yalan dnyy
msrndan anlald zere ferdy dnmeyen falan demek istemiyor. Zr:
Tefekkr etmeli de bu cihna bir gelii
Gidermeli kederi, bakmal safya kii
beytinin klne bir sz olmadn:
Nice kldir o kim ekmeye ferd gamn
msr gsteriyor.
Ferdy dnmeyen baz demler:
mantkunca pemn olur.
15
16
11- Selmn- Svec: Pervne - Blbl
Bir gece gm mevsimi emenistnda bulundum. Gece mushibim gl ve
em idiler. Pervnenin blbl ile muhabbet-i gle dir mbhase etmekte
olduunu duydum. Pervne, gle diyordu ki:
O feryd ne, cevr-i maktan bu tezallm-i hl ne? Ey b-re! kl
benden renmelisin. Yanarm da asl feryd etmem.
Blbl, pervnenin bu szn iitip alayarak dedi ki: Ben bed-bahtm!
Hlbuki sen mesdsun. Senin baht, yverin, hm-y devlet de bende-i
fermn-berin olmasa byle cnnndan cn vermek sadetine mazhar olur
muydun?
Benim gibi kimse olmasn. Zr gzmn nnde yrim p-ml-i rzgr
oluyor. Cihnda yarsz yaayan kimsenin hline alamaldr.
Ey Selmn! Demem ki b-reden b-resin. Tutalm ki Heng, Cemden
daha kavsin. Bunlar nasl fermn-ferm oldularsa sen de yle olursun.
Kuvvette arslan gibi olsan da, ejder gibi bulunsan da kbetl-emr karncann
sayd olmak mukarrerdir. ster efendi ol, istersen bey. Pene-i ecelden
kurtulamazsn. Niin hvb- gaflete dalyorsun, kalk! Gzel bir i ile megl
ol ki hvb- ebed seni takb ediyor!
17
Tercme:
Bu glen-i lemin her dikeni bir mifth- dil-gdr. Her eb-nem bu
bada bir cm- cihn-nmdr.
17 Dvn- Sib-i Tebrz, II, 1091.
19
Tezekkr:
nne maal-usri ysren ve inne maal-usri ysr18 mantk- cellince bir
gam yoktur ki kbeti srra mncer olmasn.
nsan dr olduu nevibe tahamml meslekinde terakkye almal;
derd-zmyn- cihn, zevk- dimyi bu sretle bulmulardr. eb-nemin
cm- cihn-nm olduunu mblaa-i irneye haml etmemeli. Bu bir
hakkattir. Erbb- fen bir zerreye hurde-bn ile baktklar vakit muhayyir-i
ukl ne kadar cziyyt gryorlar!
Dakka-bnn- mmet bir eb-nemden cihn grrlerse ok mudur?
lh! Bir katre suda garka-i hayret olan ukl-i beer kudret-i ftran
hakkyla nasl izn edebilir?
Tercme:
Glzr- lemde hm olan ne-ukufte goncalar mhrl mektuplar
gibidir. Her blbln ternesi bir in vsezidir.
Tezekkr:
Cihanda hibir eyin hakkati tamamyla anlalamaz. Gonce-i nekfteden istimm- by- hakkat olursa da imn- nazar ildme olunduka
bunda daha kef olunacak pek ok hakkatler bulunduunu kimse inkr
edemez.
Evrk- gl bir kitb- hikmettir. em-i ibretle bakarsan dest-i kudretin
neketmi olduu hutt- hikmeti grrsn.
19
Her gl-bng- hezr, k- ser-zdenin g- cnna bgne gelir mi?
Feryd- andelbin vicdanlara olan tesri u szme dell olamaz m?
Mahlktn yek-dgere olan irtibatlarn kim inkr edebilir?
18 Kr. : phe yok ki her glkte bir kolaylk vardr. Evet, her
Tercme:
Nr- hsn-i mutlak gevher-i hke eia-p olduka per bli dklm
her bayku hm-y itil-hvh gibi leme arz- mbht etse sezdr.
Tezekkr:
20
fehvsnca herkes kendi hayl-hnesinde fermn-fermdr.
Herkesin gnlnde bir arslan yatar
msra bu hikmete mebn sylenmitir.
nsan odur ki kalbinden hibir zaman fikr-i telyi karmaz. Terakkyi
kendine bir maka-i tel-hvh ittihz ederek gnln p-i nazarndan ayrmaz.
Fikri bir hm-y bl-pervzdr ki zemn-i seflete inmez, dim itil ister.
Ulviyyetine istins brhandr.
20 Karnca kendi yuvasnda Sleyman gibi hkm srer., Emsl ve Hikem, IV, 1755,
Ferheng-i Avm, s. 762; Deh Hezr Mesel-i Frs, s. 653; Pend ve Destnyb, II, 138.
Tercme:
21
matlal gazelinin tercmesi:
Refk- sdk, yr- muvfk herkes dost ittihz ettii gibi ben de ederim.
Gzellere bakmak rsm- malmedendir. Bu bidati lemde ben cd
etmedim ya!
ttik davsnda bulunursan seni tasdk ederim, fakat dorusunu Allh
bilir!
Eer htrm meyl etmiyor dersen ben bu davn teslm etmem.
Eer bahs-i ak gnhtr dersen ibtid bu gnh, dem ve Havvdan
sudr etti.
Gzellerin kemend-i21 zlfne giriftr olann, ne medhinden ne de
zemminden haberi olmaz.
Dnyda sne-i mecrhuma dest-i mihribn gibi hibir merhem bulamam.
Sk! Dolu kadehi dndr, felekten devr-i dem--demi ren!
Dnynn mkedder olmaa deeri olmadn bilirsen dosta gzel
memele eyle, hurrem grn!
Her gn, bk kalan mrnden bir gn eksildiini bilmiyorsan eyym- mr
ganmet bil.
Sad! Sery- mre gvenme. Zr bunun bins muhkem deildir.22
23
25
1.
3.
4.
6.
7.
27
9.
10.
12.
13.
29
15.
16.
18.
31
20.
21.
22.
1.
2.
3.
33
5.
6.
7.
8.
9.
11.
12.
13.
14.
15.
Rz eb hikmet-sery- leme
Lema-p olduka hurd kamer
35
17.
18.
19.
20.
21.
1.
37
1.
2.
39
BBLYOGRAFYA
Acln, sml b. Muhammed, Kefl-haf ve mzlul-ilbs amme-tehere
minel-ehdsi al elsinetin-ns, I-II, Beyrut 1408/1988.
Atalay, Mehmet, Hkn ve Hilyesi I, Frat niversitesi Dergisi (Sosyal
Bilimler), yl: 1991, sa. 5 (1), s. 29-49.
Banarl, Nihad Smi, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, I-II, stanbul 1971.
Bursal Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri, I-III, stanbul 1333.
Cmi-yi ekbi-yi Gln - Ali-yi Muhammed-i Hakins-i Muhammed-i Lr
- Behrm- Muizzi-yi Kcr, Pend ve Destnyb, I-II, Tahran 1366 h.
Deh Hezr Mesel-i Frs, bk. ekrzde, brhm.
Dihhud, Ali Ekber, Emsl ve Hikem, I-IV, Tahran 1376 h.
Dvn- Hfz, nr. Gan - Kazvn, Tahran 1380 h.
Dvn- Sib-i Tebrz, haz. Muhammed-i Kahraman, I-VI, Tahran 1375 h.
Emr Kuli-yi Emn, Ferheng-i Avm y Tefsr-i Emsl ve Istlht- Zebn-
Frs, Isfahan 1369 h.
Emsl ve Hikem, bk. Dihhud, Ali Ekber.
Ferheng-i Avm, bk. Emr Kuli-yi Emn.
bnlemin Mahmut Kemal nal, Son Asr Trk airleri, I-IV, stanbul 1988; (IV,
1948-1952)
Kefl-haf, bk. Acln.
Kl, Mzahir - Atalay, Mehmet, eyh Vasf ve Cezebt Adl Eseri, Dou
Aratrmalar, 2011, VIII, 63-92.
Klliyt- Irk, nr. Sad-i Nefs, Tahran 1338 h.
Mesnevi-yi Manev, I-VI, nr. Adnan Karaismailolu - Derya rs, Konya 1384
h.
Metn-i Kmil-i Dvn- eyh-i Ecell Sadi-yi rz, nr. Muzhir Musaff,
Tahran 1383 h.
zsar, Mustafa, eyh Vasf, DA: Trkiye Diyanet Vakf slm
Ansiklopedisi, stanbul 2010, XXXIX, 71-72.
Pend ve Destnyb, bk. Cmi-yi ekbi-yi Gln.
ABSTRACT
The shadow play is a genre of theatre which is created by means
of reflecting the shadows of imageson a curtain located in front of the
audiences. The shadow play pertains to the art of folk literature, and its
origins are based on the folk culture. While this genre has an important
place in the entertaninment of the lower-class Arab society, the upperclass people of the Arab society show less interest in this type of
entertainment. In this study, not only the importance of the shadow play
in the Arab literature but also its chronology will be analysed.
Keywords: Shadowplay, Theatre, Arab Literature
Giri
Bir aydnlatma vastas ile yar saydam bir perdenin nnde ya da
gerisinde, iki boyutlu saydam ya da saydam olmayan kuklalarn oynatlmasna
glge oyunu denilmektedir. Glge oyunu, insanlar yceltmek iin, ilkel
dinlerin topluma iyi bir dzen vermek amacyla faydaland etkili bir sanat
kolu olarak karmza kmaktadr. Zenginlerin ve kltrl kiilerinin
elencelerine katkda bulunmakla birlikte, zellikle orta ve fakir tabakay
elendirmeye yneliktir. Perde arkasnda sergilenen geleneksel bir glge
oyununda insan, hayvan ve nesne ekillerine dayanan klasik bir tiyatro
gelenei bulunmaktadr. Oynatan, interaktif bir performansn nemli bir
Edebiyat blm.
42
1 - Bkz; Metin And, Dnyada ve Bizde Glge Oyunu, Bankas Kltr Yaynlar,
Ankara 1977, s. 13; Nureddin Sevin, Trk Glge Oyunu, Devlet Kitaplar, stanbul
1968, s. 1.
2 And, Dnyada ve Bizde Glge Oyunu, s. 15.
3 Sevin, Trk Glge Oyunu, s. 4; Sakaolu, Trk Glge Oyunu Karagz, s. 16; Sabri
Esat Siyavugil, Karagz Psiko-Sosyolojik Bir Deneme, Maarif Matbaas, stanbul
1941, s. 24; Enver Behnan apolyo, Karagzn Tarihi, Trkiye Yaynevi, stanbul
1946, s.7-8.
43
44
glge oyununa iaret eden birka beyit bulunsa da bize bu konuda aydnlatc
bilgi vermez.9
Arap edebi yaztlarnda glge oyunu
Bilindii zere millet, devletin temel unsurlarndan biridir. Acaba
insanlarn geliigzel bir topluluk olmaktan karan milletin, temel varln
tekil eden etken nedir sorusuna birok ilim ve fikir adam kltr cevabn
vermitir. Sosyologlarn kltr tanm ise, milletleri millet yapan maddi ve
manevi ortak deerlerin hepsine verilen addr. Kltr denilince ilk akla gelen
eyler dil, yazl ve szl eserler, uyduklar rf ve adetlerin yannda musiki,
resim, dans gibi sanatlarda sz konusudur. Ebu-s-Selm Hrn et-TursulArab adl kitabnda kltr yle dile getirmektedir. Dnsel kltr, tam
ya da para para olarak tarihin muhafaza ettii yazl mirasn etkisinde
kendini gstermektedir. Bize kiilerle ulaan kltrn belirli bir tarihi snr
yoktur. Fikirsel rnden oluan her ey, mr ister uzun olsun ya da ksa
olsun, varlndan sonra fikri bir kltr saylr. Arap glge oyununa ait ilk
iaretler de, iir ya da nesir, dilinin fasih ya da avamca olduu dikkate
alnmadan Arap kltrne ait metinlerde ortaya kmtr. Ancak metinlerin
tayin ettii zamanlarda bu sanatn varl zerine bir delil ortada yoktur. Arap
glge oyunu hakknda ok geni bir alma sunarak bizlere yol gsteren
Faruk Saad kitabnda, glge oyununun slamiyetten nce varlna dair bir
iaret bulamadn, verdii bilgilerin bir varsaym olduunu dile getirir.10
imdi hicri dnemler esas alnarak, Arap edebiyatnda glge oyunu ile alakal
bilgiler ihtiva eden eserler hakknda ksa bilgiler verilecektir.
Hicr 1. Ve 2. / Milad 7. ve 8. Yzyllarda Arap Glge Oyunu
Muhammed Halil el-Murdnin (. m.1871/h.1288) es-SilkudDurare f Aynil-Karnis-Slisi Ar adl kitabnda, Ahmed bin zzedin elBeyrtnin tercme ettii beyitlerden glge hayaliyle ilgi yle bir beyit
ortaya kmtr: Sonra stad (eyh Abdulgan en-Nblus) dedi ve bize
Seyyid Ahmet (el-Beyrt)nin kelimelerinden okudu, yle ki:
Bu varl, Rabbul-afrun hareket ettirdii bir glge hayali gryorum.
Sa taraftaki sandn karnnda hava var; soldaki sandk ise kabirdir. 11
Ayrca onun sylediklerinden bize yle okur:
Glge hayali sadece ders alan kiiler iindir.
9 brhm Hamde, Hayaluz-Zll ve Temsliyyt bn Danyl, Kahire 1961, s.43.
10 Geni bilgi iin bkz: Mehmet Kaplan, Kltr ve Dil, Dergh Yaynlar, (28. bs)
45
46
47
Dabel dedi ki: Beni el-Muhannes den baka kimse yenemez! Ben de
ona yle dedim: Allah seni ayplasn! Vallahi anneni hayale
karacam!
butnin metinlerini ilk olarak dem Meytez el-Hadratulslmiyye f Asrin-Nahdati fl-slm(1922) adl kitabnda yaymlamtr.
Georg Jacob, Geschichte des Schattentheaters im Morgen und Abendland
(1925) adl kitabnn bibliyografya ekinde, butya ait ilk belirtileri dem
Meytezin kitabn kaynak gstererek vermitir ve Berlinde korunan el
yazmas ed-Diyrt daki metinlerin konularndan bahsetmitir. Fuad
Hseyin, Al bn Dnyl konulu 1942de yaymlanan makalesinde, Jacobun
kitabnn bibliyografyasna ekledii eyi gz ard etmektedir. Glge oyununun
aslna ilikin Jacobun grlerine deindikten sonra yle devam etmektedir:
Fevtul-Vefeyt adl eser sahibinin rivayetine gre, Arap edebiyatnda
glge oyunu sanatna ait en eski iaretler, miladi 13. Yzylda yaam
Vechddin Ziyddn Abdul-Kerme nisbet edilen beyittir. Msralarda
geen bbe kelimesi dnyann hallerini, sahibine dndrlmesini ve
ierisindeki zhd karlamaktadr:
Glge hayalini, yksek hakiki ilim iinde olanlar iin, en byk ibret
olarak grdm.
Onlardan bazlar kiilere ve suretlere, bazen de, gruplarn haricinde
ekillere muhalefet ederler.
Dnya gelir geer ve sonra tamamen son bulur; ancak hareket ettirici
baki kalr.
Faruk Saad, bn el-Hacccn kendi iirlerini vd beyitinde
kulland bbe kelimesi glge oyunu ekillerinden biri manasnda
kullanldn dnmektedir.
Benim iirlerim en zarif bbelerden daha zariftir.
Doyulmaz manal ve en gzel nameli arklardan daha lezzetlidir.20
Hicr 5. / Milad 11. yzyllarda Arap Glge Oyunu
Bu yzyllardaki Arap glge oyunu sadece dou Arap snryla
kalmayp Endlse kadar uzanmaktadr. Hicr 5. yy.a ait ilk iaretler elMusebbihnin (d. h. 366/m. 977/ . h. 420- m. 1029) Letifl-Hikme adl
kitabnda bulunmaktadr.
Msrl insanlar baz bayramlarda kyorlard ve caddelerde
hayallerle, gsterilerle ve semctla dolayorlard.21
48
10.
23 Ayrntl bilgi iin bkz. Saad, Hayluz-Zlll-Arab, s. 291-293.
24 Saad, Hayluz-Zlll-Arab, s.293-294.
49
50
51
52
53
Hayluz-Zlll-Arab, s. 316.
42 Saad, Hayluz-Zlll-Arab, s. 315.
43 Saad, age, s. 317.
44 Saad, age. s. 318.
54
Hall el-Azmin (1870-1920) ortaklaa hazrladklar Kmsus-Santimiyye adl szlkte geen Karkzt (Karagzler) maddesinde glge
oyunun teknik yapsn ve sosyolojik mahiyetini ayrntl bir ekilde
vermilerdir:
Hicr 14. / Milad 20. yzylda Arap Glge Oyunu
19. yzylda da yaam Hasan el-Ka ve Dervi el-Ka bu
dnemim en nemli iki simasdr. timci-emli f Ezcl Hayliz-Zll ya
da er-Revduv-Vaddh f Tehnl-Efrh ve es-Sirmta f Ezcl HayluzZll isimli iki eser 20.yyn ilk yllarnda ortaya km konu bakmndan
birbirine benzer iki eserdir.
Hayluz-zllin hyalut-tayf eklinde isimlendirilmesi eyh Ahmet
Arif ez-Zeynin Tarhu Sayd isimli 1913te yaymlanm kitabnda iki
beyitten anlalmaktadr:
Her birinin bana yle iler geldi ki sanki hi var olmam gibi
tkenip gittiler.
Balarna gelen olay ve buna maruz kalanlar
haylut-tayfda(glge oyununa) anlatlanlara benzediler.
eyh Muhammed Ali ed-Dessknin Msrda miladi 1913te
yaymlanan Tehzbul Elfzil-cmmiyye isimli eserinde, sinema ve glge
oyunu arasnda balant kurmutur.
Mustafa Hikmet ed-cAdev, 1928de Dimakta yaymlanan
Vezifuz-Zbta isimli kitabnda zabta memurlarnn tiyatro oyunlar ile
ilgili grevlerini aklarken unlar sylemitir.
Hayl (Karagz), oynatmak isteyenlerin bu konuda ruhsat almalar
ve zabta memurunun ise, toplum ahlakn bozacak btn hareketleri
ve faaliyetleri yasaklamas gerekir.
Buradan hareketle, en az otuzlu yllarn balarnda glge oyununun
yaygn bir alanda kullanldn ve Suriyedeki glge oyununu televizyon ve
sinema film gsterimlerinin denetimine ve devletin ruhsatna tabi olduklarn
anlalmaktadr.
Glge oyunundaki mziklere bakldnda, her ne kadar ineleyici ve
elendirici bir yapya sahip olduklarn mer ez-Zacinnin tem ve gerek
grn yanstsa da bu bizi ilgilendirmemektedir. Ancak bu mzikler,
20.yyda Beyruttaki glge oyunlarnn konu bakmndan bayalaarak
deersizletii ve bylece glge oyununun seviyesinin dtn
anlalmaktadr. Beyrut glge oyununun ulaabildii en iyi dzey, Littmannn
1900daki makalesinde ve 1901deki kitabndan ele ald glge oyunlardr.
ez-Zacinnin syledii trlerden, Lbnan glge oyununda Littmannn
nerettii glge oyunlarnda bulunmayan ve Torman isminde bir kii
bulunmaktadr.45
55
Sonu
Glge oyunu halk edebiyatna ait bir sanat olup, kkeni kltre;
zellikle doal olan halk kltrne dayanmaktadr. Arap lkelerinden
zellikle, Msrda kkl bir tarihe sahip olan glge oyunu, her ne kadar son
zamanlarda dk snfn elencesi olarak grlse de, Msrda ilk ortaya
kt zamanlarda yksek zmreden insanlarn elence aracyd. rnein
veziri Kad Fzlla birlikte Sultan Selahattin glge oyunu temsillerinde
bulunmalarnn yan sra 1517de Msr fetheden Yavuz Sultan Selimin
temsilleri izlemekten byk bir haz ald bilinmektedir. Glge oyunu
metinleri, geleneksel kitaplar ya da resmi anlatclar tarafndan aktarlan
hikyeler gibi kayda geirilmeyip ifahi olarak yayldndan mazur
grlebilir. Konu ve slup bakmndan bir edebiyat tr olan glge oyunu,
ifahi ya da yazl, fasih ya da avamca, iir ya da nesir olarak ilk metinlerle bir
balant iindedir ve metinlerdeki diyaloglarn ekillerine bakldnda, glge
oyununun bir tiyatro tr olarak kabul edilmesi mmkndr. Dier yandan,
ekil ve uygulama asndan baktmzda, glge oyununun yontma sanatna
eilimler gsteren ve srekli olarak da yontma sanatyla bir iliki ierisinde
bulunan bir kukla sanat olduunu syleyebiliriz. Glge oyununun baz
eitlerini kukla tiyatrosunun ierisine dhil etmek mmknken, baz
eitlerini ise mekanik hareketli kukla sanatyla ilikilendirmek mmkndr.
Bu almada glge oyununun Arap edebiyatndaki yansmas ele alnm ve
bylelikle aratrmac ve okuyucularn bu sanatn Anadoluya nasl gemi
olduu hakknda bilgilendirilmeleri hedeflenmitir.
Kaynaka:
1) And, Metin, Dnyada ve Bizde Glge Oyunu, Bankas Kltr
Yaynlar, Ankara 1977.
2) ----------- Geleneksel Trk Tiyatrosu, Bilgi yaynevi, Ankara 1969.
3) Cemiyyetul-Msriyye,
el-Muvsatul-Arabiyyetul-Muyessere,
Beyrut 2001.
4) Frk Saad, Hayluz-Zlll-A bn Hillikn rab, I. Bask, Beyrut
1993.
5) Gkhan, lyas, Memluk Sultan Zhir Seyfud-Dn akmk Dneminin
Salgn Hastalklar ve ktisadi Buhranlar, Seluk ni. Sosyal
bilimler Dergisi, Say 15 / 2006, s.341-347.
6) el-Hafc, ihbeddn Mahmd, Rayhnetul-Elibb ve ZehratulHaytud-Duny,
(t.y.)
Eriim
Tarihi:
28.07.2011,
http://ar.wikisource.org/w/index.php?title
7) Hamde, brahm, Hayaluz-Zll ve Temsliyyt bn Danyl, Kahire
1961.
8) bn Hazm, el-Ahlk ve-s-Siyer ve mdvt en-Nefs, dar el-Maarif,
Kahire 1992.
56
SELUK IKLA*
ZET
Trkiyede Dou Klasikleri terimi ile daha ok Hint, ran ve
Arap edebiyatnn hem slmdan nceki hem de slmdan sonraki
klasik eserleri anlalmaktadr. Bu kadim milletin klasikleri tarih
iinde slm corafyasnda ok fazla okunan ve okuma-yazma bilmeyenlerden yazar ve airlere kadar ok geni bir insan kitlesini derinden
etkileyen eserler olmutur. Bu klasiklerin slm Trk edebiyatnn
ekillenmesinde de nemli tesirleri sz konusudur. Bu yazda dou
klasiklerinin genel zellikleri, tesir alanlar ve bu klasiklerin gelecekte
yaplmas muhtemel kapsaml-organize yeniden yaynnda uyulmas
gereken ilkeler zerinde durulmutur.
Anahtar Kelimeler: Dou klasikleri, Hint-ran-Arap klasikleri,
Dou klasiklerinin yeniden yayn
THE GENERAL FEATURES AND RANGE OF INFLUENCE OF
EASTERN CLASSICS AND THE THINGS THAT MUST BE
TAKEN INTO ACCOUNT WHILE REPUBLISHING THEM
ABSTRACT
In Trkiye, the term Eastern Classics mostly refers to classic
Works of Indian, Iranian and Arabic Literature both before and after
Islam. The classics of these three ancient nations are the works which
have been read in Islamic Geography troughout history, and which have
affected an anormous mass of population deeply, ranging from the
illeterate to the writers and poets. These classics also had a considerable
impact on the formation of Turkish Islamic Literature. This paper deals
with the general features and range of influence of Eastern Classics and
the principles that must be followed in case of republishing them in a
more comprehensive and organised fashion in future.
Key Words: Eastern Classics, Indian-Iranian-Arabic Classics,
Republishing Eastern Classics
1 Cemil Meri, Krk Ambar, C. I, letiim Yaynlar, 10. bs., stanbul 2008, s. 83.
* Do. Dr., Erzincan niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm
58
59
60
nur yzl bir prin, kendisine alt dall bir gl fidan verdiini grr. Ryasn
anlattnda babas, Alt dall gl, senin alt ciltlik bir kitap yazacana
iarettir. der. Bunun zerine orada hazr bulunan Feridddin-i Attar da Alt
dall gle kavuuncaya kadar bu kitap ile megl olursunuz. diyerek Mevlna
Celleddin'e Mantku't-Tayr hediye eder.6 Baz kaynaklarda Attar'n,
Mevlna'ya Mantku't-Tayr' deil, Esrarnme'sinin bir nshasn hediye ettii
belirtilmektedir.7 Bylece Mevlna ilk gl tesiri Attar'dan ve onun
eserlerinden almtr. Bu tesirin yan sra, anlatacaklarnn okurlar tarafndan
kolaylkla anlalabilmesi iin Kelile ve Dimneden, tarihten, Kuran
kssalarndan, halk arasnda sylenen hikyelerden8 de faydalanmtr. Onun
Hint klasikleri arasnda yer alan Panatantra, Kathasaritsagara, Hitopadea,
Kelile ve Dimne gibi eserlerden de baz tasarruflarda bulunarak yararland
bilinmektedir.9
Mevlanadan sonra baka bir rnek olarak Mehmet Akif, 13. yzyldan
ok sonralar Mevlana gibi, bu sefer baka bir Fars hikye anlatcsndan,
Sadi-i irzden oka etkilenen bir isim olarak karmza kmaktadr. O,
Srt- Mstakimde kan, Glistan ve Bostandan ne kadar etkilendiini de
anlatt Sad balkl yazsnda Sadide esas olann uzun uzun vakalar
anlatmak deil, ksa ve etkili hikyeler anlatmak olduunu dile gertirdikten
sonra yle demektedir: Avrupallarca, dnyaya gelen irlerin Homerden
sonra en by tannan Firdevsyi ne yapaym? Altm bin beyitlik
ehnmesi Bostann yedi sekiz beyite varan iki hikyesi kadar insaniyete
hizmet edebilmi midir?10 Bu grte olan Mehmet Akifin Safahatnda
Sadinin izlerini tayan birok manzum hikye bulmak mmkndr.11
nc bir rnek olarak Beir Ayvazolu ise Okumak Bir Servendir
I ve Okumak Bir Servendir II balkl yazlarnda anlatt zere okuma
yazma bilmedii yllarda babas ve annesinin Sivastaki evlerinde Kuran-
Kerim dnda k Ruhsat Divan, Mevlid-i erif, Ahmediye, Muhammediye,
Kara Davud, Yusuf Zleyha ve Battalnme gibi eserleri okuduklarn ifade
6 Ferid'd-din Attr, Mantku't-Tayr (Kularn Diliyle), ev. Mustafa iekler, Kakns
Yaynlar, stanbul 2006, arka kapak yazs.
7 Abdlhseyin Zerrinkb, Simurg'un Kanat Sesi-Attar'n Hayat, Dnceleri ve Eserleri,
Anka Yaynlar, stanbul 2002, s. 39.
8 Mevlna Celleddin Rm, Mesnev Hikyeleri, hzl. efik Can, tken Yaynlar, stanbul
2003, s. 15.
9 Bu konuda bk. Seluk kla-Sibel st, Mesnevdeki Hikyelerin Kaynaklar ve
Mevlanann Hikyeler zerindeki Tasarruflar, Yedi klim (Mevlana zel Says), S. 211,
Ekim 2007, s. 92-97.
10 Mehmed kif Ersoyun Makaleleri, hzl. Abdulkerim Abdulkadirolu-Nuran Abdulkadirolu,
Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1990, s. 110.
11 Mehmet Akifte Sadi etkisi konusunda ayrntl bilgi ve yorumlar iin bk. Tunca
Kortantamer, Mehmet kif ile Sadi Arasnda Muhteva ve Anlatm Teknii Asndan Bir
Karlatrma Denemesi, lmnn 50. Ylnda Mehmet kif Ersoy, Marmara niversitesi
Yaynlar, stanbul 1986, s. 89-134.
61
Klasiklerinin
Yeniden
Yaynnda
Dikkat
Edilmesi
62
63
64
Do.Dr., Atatrk niversitesi lahiyat Fakltesi slam Tarihi ve Sanatlar Blm Trk
slam Edebiyat Anabilim Dal (orhanbasaran69@hotmail.com).
Prof.Dr., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blm
Fars Dili ve Edebiyat Anabilim Dal (muham_muham01@hotmail.com).
66
67
.
.
) (83a
4 .
.
5
) (83b
7
.
4 Kurn, 55/72.
5 Kurn, 2/196.
)YN (Yazma Nsha : 6
YN : 7
68
.
[
.
) (84a
[ ]
8
.
9
.
YN : 8
YN : 9
69
.
. )(84b
[ ]
.
.10
[ ]
11
.
.
[ ]
) (85a
YN : 10
YN : 11
70
.
.
.
) (85b
- -
.
.
12
.
]
[
) (86a
12 Kurn, 48/29.
71
.
[ ]
.
.
[ ]
) (86b
13
[ ]
14 .
72
) (87a
.
) (87b
[ ]
.
73
)(88a
15
.
.16
.
17
.
.
) (88b
.
.
18
. .
.
.
.
.
YN : 15
YN : 16
YN : 17
eklinde olan ibare, sonradan, mehul bir okuyucu tarafndan 18 Yazma nshada
eklinde tashih edilmeye allmtr.
74
) (89a
.
.
19
.
20
21
.
) (89b
22
.
.
.
YN
YN : 19
: 20
YN : 21
YN : 22
75
. .
.
.
a
) (90 .
.
.
.
.
) (90b
23
a
) (91
23 Kurn, 27/30.
[ ]
[ ]
76
77
)(91b
24
YN : 24
78
) (92a
[ ]
.
.
.
) (92b
.
25
.
26
.
.
.
YN :
25
YN : 26
79
) (93a
[ ]
.
) (93b
[ ]
80
) (94a
[ ]
.
[ ]
)(94b
27
YN : 27
81
29
[ ]
YN : 28
29 Kr. Hkn, Dvn (nr. Mr Celluddn-i Kezzz), Tahran 1375 h., II, 795-796.
82
) (95a
.
.
b
) (95
.
.
.
.
)(96a
30
[ ]
YN : 30
83
)(96b
84
) (97a
.
85
31
32
) (97b
33
YN : 31
YN : 32
YN : 33
34
) (98a
35
37
36
38
YN : 34
YN : 35
YN : 36
YN : 37
YN : 38
86
87
[]
39
) (98b
YN : 39
40
) (99a
41
YN : 40
YN : 41
88
89
( )42
) (99b
43
YN
: 42
YN :
43
90
44
) (100a
YN
44
91
45
46
47
) (100b
48
YN
45
YN : 46
YN : 47
YN : 48
92
49
) (101a
50
49 Bu rubanin sa tarafnda mehul biri tarafndan yazlan not: Hey mukallid-i yve-g gidi,
byle sz sylemeden, b.. yemek yedir.
YN : 50
93
) (101b
51
52
]
[
)[ (102a]
[ ]
53
YN
YN : 51
: 52
YN : 53
94
95
[]
[ ]
[]
) (102b
() ...
54
) (103a
54 Bu rubanin sa tarafnda mehul biri tarafndan yazlan not: Hey b.. yedi gidi.
96
97
55
) (103b [ ]
YN : 55
56
[]
57
58
) (104a
59
Devam edecek
YN : 56
YN : 57
YN : 58
YN : 59
98
* Dr. Meltem AYDIN Trk Kzlay Anadolu Lisesi Tarih retmeni Kartal/STANBUL.
1 Gazaname-i Halil Paa, Haz. Meltem AYDIN, Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar
Enstits, Trk Tarihi Anabilim Dal Yenia Tarihi Bilim Dal Baslmam Doktora Tezi,
stanbul 2010, s. 3.
2 A. H. De Groot, Halil Paa- Kayserili DA, C.XV. stanbul 1997, s. 324326.
3 Gazaname, s.96.
100
101
102
103
104
105
106
107
108
illlhil gniys-smed Hseyin bin Muhammed el-Kd bil-askirilmansre bi vilyet-i Rumeli el-mamre afllh tela. Anh ve an eslfihi
ve hasseme an-yedid tkati. Mhr (Hseyin bin Muhammed Rumeli
Kazaskeri) (S6a) Tekabbelallhl-Melikl-Muin fe innallhe l-yziu ecrel
muhsinn.
[5a]73 Elhamd li'llhi vahdeh ve's-salt al-men l-nebiyye
badeh74 M-hurrire fhi min-asli'l-vakfi ve urtih ve zavbitih ve
kuydih vakaa kllh ledeyye Ve cer beyne yedeyye ve inn hakemt bishhatih ve lzmih f-hussih ve ummih75 limen Bi-hilfi'l-cr beyne'leimmeti'l-eslfi ve ene ezaf ibdi'llhi'l-Mennn76
Hasan bin aban el-Kd bi-askiri Anadolu El-mamre af anhm
Rabb'l-beriyye77 (Mhr)
Fhi m-yuberu inde sbtih eran ketebeh Yahya el-fakr ufiye
anhu. Yumel bi-mazmnih inde sbtih ve dem-i mnfhi eran
Ketebeh efkar'l-ver Hseyin bin Mehmed el-Kd Be-askir-i Rumeli
ufiye anhm (Mhr)
Yuberu m-fhi inde sbtih arabiyyen osmniyyen fhi eran
Ketebehu'l-fakr Yahya bin Mehmed el-Kd bi-askiri Rumeli ufiye anhm
(Mhr)
Elhamdlillhi muhikkul-hakku ve mlhms-sevvb m zbire f
hazihis-shifi vel-evrk min uslil-evkf ve eritih alel-tlk vakaa
kllh ledeyye ve cer cemiihi beyne yedeyye ve sadarel- hkm ann bissihhti vel-lzmi fil-asli vel-feri sdren criyen al kavnni-eri
hasbem nazame f samtis-str ve rakame fi tayy hazel hattil-mastr
vkfan vallhl-hamdi vel-minneti al mevkfil-hallfil-cri fim beynelerf ve enel-abdl-fakir illlhil-gniyyi Ahmed bin Ivaz el-marf bilelebi El-Kd yevme izin bi-Medine-i skdar el-mahmiyye el-memr
hazihil-kaziyet min kbeli vekils-saltanatl-aliyyeti afa anhm ecmin.
(Mhr) 78
109
110
84 -
Gne idiler topran altna gittiler.
Onlarn her bir zerresi havaya ykseldi (toz oldu).
(Vezin: Mefl filt mefil filn.)
85 VGA100382/1 (40).
86 vcibl-vcd SV: vcib N.
87 Kelimeth SV: -N.
88 meiyyet-i SV:-N.
89 kehl-i SV:-N.
90 fuhl-i SV:-N.
91 ihtiyr SV:-N.
92 Biz her eyi bir l zerine yarattk.
93 menzil-i SV:-N.
94 [Her mmetin bir eceli vardr.] Ecelleri gelince ne bir an geri kalrlar ne de bir an ileri
gidebilirler. Arf 7/34.
111
azzil-alm.95 Ve len-tecide li-snnetillhi tebdl96 ve len tecide lisnnetillhi tahvl.97 Lkin hads-i erf (S12b) innel-cennete kayn ve inne
garseh subhnallhi ve bihamdihi eser-i sadet-perver98 mcibince
cem esbb- ins ve huzr ve levzm- behcet ve srr bu mezraa-i
fhireden hsl ve bu mahsadei zhireden vsl olup
Dehkn- sl-horde i ho goft b pser
Key nr- em-i men be cuz ez kite nedrev 99
anda tedrik-i esbb ve mhimmt ve tehiyyei levzm ve mttemimt
(S13a) mmkin olmayup yevme yeffirl-meru min ahhi [10a] ve mmihi ve
ebhi ve shibetih ve benhi100 mcibince her kiinin keyfiyyet-i hli
amline101 ment ve efline merbtdur. Bir ferdden meded fide ve bir
kimesneden menfeat ve de tasavvuruna mecl muhldir. Eyle olsa her
blend-himmet ve l-nazara emr-i lzm ve hkm-i mtehattimdir ki hb-
gafletden nesgis-i ter gibi gzn aup bu dny-y dnun (S13b)
mzahraftndan gep
Kr nc kn ki tevi est der maher bes
Ab eznc ber ki der dery bes r u er est102
mazmn zere ol glen-i kuds ve civr- ns cnibine sefer yaran
grp ve m-tkaddim li-enfusikm [10b] min hayrin tecdhu indallhi103
fehv-y sadet ihtivs mcibince iddihr- zd- ahiret ve itd u idd-
levzm- sefer-i kbet kla. Bu dahi (S14a) mahall-i bhe deildir ki sadaka
ve infk alel-tlk enfa- vesil ve efdal-i nevfildir. Kem-kle azze minkil meselllezne ynfikne emvlehum f seblillhi ke-meseli habbetin
enbetet seba senbil.104 Ve klenn-nebiyy salavtllhi aleyhi ve selmh
leyse leke min mlike ill m-ekelte fe-efneyte ve lebiste fe-ebleyte ve
tesaddakte fe-ebkayte ve kyle fi-hzel-bb y gfilen (S14b) an harektil-
95 te bu, azz olan (ve her eyi) bilen Allahn takdiridir. Enm 6/96.
96 Allahn kanununda asla bir deiiklik bulamazsn. Ahzb 33/62.
97 Allahn kanununda kesinlikle bir sapma da bulamazsn. Ftr 35/43.
98 phesiz cennet dz bir ovadr. Onu aalandrma vakti geldi. Hadis-i erif.
99 Yal ifti oluna ne gzel syledi ki:
Ey gzmn nuru, ne ekersen onu biersin.
(Vezin: Mefl Filt Mefil Filn)
100 te o gn kii kardeinden, annesinden, babasndan, einden ve ocuklarndan
kaar.Abese 80/.34,35,36.
101 amline SV: -N.
102 Burada al, nk maherde ok karklk var.
Suyu buradan gtr, nk denizde ok tuz ve ktlk var.
(Vezin: Filtn Filtn Filtn Filn)
103 nceden kendiniz iin yaptnz her iyilii Allahn katnda bulacaksnz. Bakara
2/110.
104 Allah yolunda mallarn harcayanlarn rnei, yedi baak bitiren bir dane gibidir. Bakara
2/261.
112
113
114
akl- maslahat-bn ile nazar- sadet-karn idp zikr olunan ebniye-i hayrtn
mhimmt ve bek-y rakabelerinin levzm ve mtemmimt in evkf-
tiyetl-evsf tedrik buyurdlar. T ki asr- (S22a) bediatl-etvrlar
sahfe-i rzgrda hl-i ruh-i yr gibi sbit ve pyidr olup bu glzr- fnyi t
kym- kymet get gzr idenlere bir eser yadigr kalup zikr-i cemlleri
elsine-i nsda dim mezkr ve defter-i hasenta ecr-i cezlleri dem-be-dem
mastr ola.
Garaz nakst kezm bz mned
[16a] Ki hest r nem bnem beky 109
Cmle (S22b) evkf- mezbreden biri trh-i kitbda memlik-i
slmiyye-i Osmniyyede dmet zll Sultnih alel-milletil-mniyye fcemil-havyic nfiz ryc olan akeden kmil be kerre yzbin ceyyd110
cedd akedir ki nsf tekden li-aslih ve tavzhen li-kllihi ikiyz elli bin
ake olur. Syir emvl-i111 erfelerinden ifrz ile mahss ve mhed ve
muayyen ve mmtz oldukdan sonra tafsl-i t (S23a) zere hlisan livechillhil-ceml vakf habs ve tahld tesbl buyurmlardr. [16b] Zikr
olunan nukd- maddeyi meslih-i vakf- erf in tedrik buyurdklarndan
sonra akr ksm vakfa elyak ve bek ve devma evfak olmala akrt-
atyeyi dahi vakf eylediler ki zikr tafsl olunur. Cmle akrtdan biri kaz-i
skdar muzftndan karye-i Bulgurl kurbunda Kskl nm karyede (S23b)
yigirmi sekiz bin ceyyid cedd ake112 semen-i er ile Saliha Hatun
ibnetl-merhm Mehemmed Efendiden itir buyurduklar menzildir ki bir
taraf merhm Abdullah Aa mescidi ve mezristn ve bir taraf Meryem
Hatun ibnet-i Hamza113 [17a] b ve iki taraf tark-i mm ile mahdd114 bir
bb tahtn evi zerinde gurfeyi ve bir bb sfl evi ve zerinde iki bb
gurfeyi ve yannda bir frn ve hammm ve mevzide su kuyularn ve
ecr- msmire ve gayr- msmireyi mtemil olup bin (S24a) otuz drt
senesi Zilhiccesi trhi ile merrah ol trhde mahmiye-i mezbrede kd-
eri mbn Mevln emsd-dn imzs ile mmza hccet-i eriyye
mcibince mlk-i sarhleridir. Biri dahi drs-saltanatis-seniyye mahmiye-i
Kostantiniyye harrasehllhu Tel an-klli afetin ve beliyyede [17b] bin
buyurduklar cmi-i bri-i mbrekleri kurbunda fevkn ve tahtn odalar
mtemil menzil mamr ve bir fevkn kebr selmlk ve bunlara muttasl
109
Ama bir naktr ki bizden geriye kalsn
nk varl ebedi grmyorum.
(Vezin: Mefiln Mefiln Feln)
110 ceyydSV: -N.
111 emvl-i SV:-N.
112 Ake SV:-N.
113 [16b Derkenar] B-marifet-i mtevell b-marifet-i eyh'l-rifn eyhlislm Ali Efendi
Karye-i Bulgurl kurbunda Kskl nm karyede vki alt dnm Vakfn ban b-fermn- l
skdar'da nib'-er olan smail Efendi kef eyleyp [silinmi okunmuyor] Ba mezbr
vakf- erf iin zabt olmaile bu mahalle erh verildi. Mhr.
114 mahdd SV:-N.
115
116
117
118
119
120
121
(S45b) bir piyde nefer cb nasb olunup atlu cbler kur-y mezbre ve
mezri-i mastreden cem-i emvl ve hasbel-mutd mtevell-i vakfa isl
eyleyp cinyet itmedikleri takdrce vazfe-i cibyet her biri yevm sekizer
akeden ikisi yevm on alt ake [33a] vazfeye mutasarrf olalar. Ve cb-i
gayr- c-i piyde nukd- mesfre ve akrt- mastre rub u nemsn
tahsle ictihda hadden ziyde say idp (S46a) hidmet-i vakf cem-i
maslihinden takdm ve bk komayup bervech-i istikmet mtevellye teslm
idp yevm be ake vazfeye mutasarrf ola. Ve mcevvid-i hazret-i Kurn
salh- hlyle mrn-ileyh bil-benn rt- shhat-i salta vkf bir imm deyyin-i rife yevm on alt ake vazfe virile. Ol artla ki kll yevm cmii erfde evkt- hamsede immet ve mihrbda bade salt [33b] il-fecr sre-i
Ysn ve bade saltil-asr sretn-Nebe ve beynel-eyn sre-i (S46b)
Elif-Lm-Mim es-secde ve bade saltil- sretl-Mlk tilvet idp,
badel-itmm pdih- slm ve askir-i mansre-i muzafferetl-alm ve
vkf- refl-makma du-y hayr ile hatm-i kelm ide. Mebla-
mezbrdan on ake mihrbiyye alt ake133 Kurniyye ola. Ve bir slih ehl-i
Kurn cmi-i sft- slifetl-beyn ser-mahfil-i zmre-i devr-hnn htb
lebb-i ho-elhna yevm on drt (S47a) ake vazfe virile. Ol artla ki eyym Cuma-i mbrekede devr- [34a] hnlara res olup vakt- salt- er dhil
olunca Kurn- azm-ndan bir cz-i erf tilvet badeh vech-i er
zere hitbet ve salt- cumay ikmet ve immet ide. Mebla- mezbrdan
on ake vazfe-i hitbet ve ikisi vazfe-i devr ikisi vazfe-i ser-mahfil ve134
riyset ola. Hatb ile devr-hnlar yedi nefer ola. (S47b) Ve nefer ho-vz
savt- blend ile emslinden mmtz mezzinlere yevm her birine sekizer
akeden kll yevm yigirmi drt ake vazfe virile. T ki evkt- hamsede
mnvebe ile hidmet ve ayd [34b] ve leyl-i ehr-i Ramazan ve eyym-
Cumada sal mezzinleri ile be mezzin ittifk ve cemiyyet ideler. Ve iki
kimesne dahi sal mezzinleri olup eyym- Cumada cemt-i mslimne
vakt- mutdda iktirb- vakt- (S48a) salt ilm ve hb- gaflet-i itiglden
kza ikdm ve salt- Cuma in vakti ile teheyy ve istidda tenbh
bbnda ihtimm ideler. Bu mukbelede her birine yevm ikier akeden kll
yevm drt ake vazfe virile. Mezzinn zmresinden her kim reslmezzinn olursa, cihet-i riyset yevm bir akeye [35a] dahi mutasarrf ola.
Ve her mezzin nevbetinde kablel-ikmet135 ihls- erf tilvet idp
(S48b) ve on bir kerre salavt- erfe virp, Server-i enbiy aleyhi ekmelttehy rh- pr-fthlarna sevbn ihd idp, bu mukbelede yevm birer
ake vazfeye mutsarrf olup, vazfe-i yevmiyyeleri dokuzar ake ola. Ve alt
nefer devr-hna yevm ikier136 ake vazfeden kll yevm on iki ake vazfe
virile. T ki eyym-i Cumada hatb ile hem-zebn olup yedi nefer ehl-i
133 VN- : mert- sre-i S.
134 ve SV: -N.
135 VGA100385/2 (47).
136 ikier SV: -N.
122
Kurn kable saltil-Cuma krat- Kurn- (S49a) azm-n ile bermceb-i [35b] ve iz tliyet aleyhim ayth zdethm mnen137 kulb-
huzzr-138 cmi-i erf pr-nr ve ziy ideler. Ve bir kimesne muarrif olup
kable saltil-Cuma ve badeh pdih- slma du ve nm- vkf-
reful-kadri zikr ve ihy idp yevm iki ake vazfeye mutasarrf ola. Ve bir
kimesne nat-hn olup eyym- Cumada bade tammit-tilvet nakl-i nat-
erf-i Nebiyy-i latf ile kalb-i ehl-i meclisi (S49b) pr-nr ve cmi-i bri-i
mbreki nmne-i Beyt-i Mamr idp, yevm ake vazfeye mutasarrf
ola. Ve bir lim bil-kitb ves-snne keml-i vera ve takvya mazanne
vize kll yevm [36a] yigirmi ake vazfe virile. T kim bade saltilCuma Kitb- Kermden bir iki ayt- beyyint takrr-i dil-pezr ile tefsr ve
ehds-i kudsiyye ve nebeviyye ile huzzr- meclise tenbh ve tezkr ide. Ve
bir kimesne kayym olup, esbb- cmi-i mbreki (S50a ) hfz ile takayyd-i
tmm ve bb- cmi-i brii zemniyle feth ve ilk bbnda ihtimm idp,
kll yevm beer ake vazfeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne ferr olup
cmi-i erfin dhilini ve hricini kens ve tanzfi det ve kayym ile yek-dil
ve yek-cihet olup, ed-y hidmetde inet idp, ol shib-i ferset cihet-i firet
yevm iki ake vazfeye [36b] mutasarrf ola. Ve bir kimesne cmi-i (S50b )
erfde er olup, vakti ile il-i kandl itmekle cmi-i brii pr-nr ve
nmne-i Beyt-i Mamr idp, bu mukbelede yevm ake vazfeye
mutasarrf ola. Ve yed-i mtevellden kll yevm ikier ake dahi alup, cmii erfin kandl ve miknese ve fitl ve syir levzmna sarf eyleye. Ve bir ehl-i
hendese dem meremmetci olup, muhtc- meremmet olan mevzii slh ve
vakt zamn ile vki-i hli mtevellye ilm ve ifsh (S51a) idp, bu
mukbelede yevm iki ake vazfeye mutasarrf ola. Ve bir kbil kl ve
fenninde kmil [37a] kimesne suyolcu olup, yevm alt ake vazfeye
mutasarrf ola. Ol artla ki kendlerin emelerine ve vakfiyye-i sniyede
inallhu tel derc olunup, merhm ve mafrun-leh birderleri rhiyn
vakf buyurduklar emeye ve sikyeye hidmet ve iki vakf- erfin meslihine
kifyete say himmet eyliye. (S51b) Ve cmi-i mbrekin zeyt em-i
revgan ve hasr ve sir mhimmtyn kll yevm onar akeden senev
bin alt yz ake sarf olunup, ferr ve kayym zemn ile kandli il ve
izat-i esbb- cmiden ihtirz idp, bil-ihml hfz u savn [37b] ile itigl
ideler. Ve art eylediler ki sultn- ashbt-tahkk brhn- erbbt-tedkk
ser-defter-i evliy tc- ser-i asfiy masdar- (S52a) esrr- Rabbniyye
mazhar- envr- subhniyye zul-hasebiz-zhir ven-nesebt-thir slle-i
Seyydl-mrseln mrids-slikn ve merrebt-tlibn azz prleri ve
eyh-i vcibt-tevkrleri kutb- dire-i vcd skdar Seyyd Mahmud
Efendi Hazretleri kaddesallhu srrah ve ebkh ve edmeh f-makmilird il-gyetid-dehri ve mntehh mdm ki vcd- bihbdlar dhil-i
137[Mminler ancak, Allah anld zaman yrekleri titreyen] kendilerine Allahn yetleri
okunduunda imanlarn artran [ve yalnz Rablerine dayanp gvenen ] kimselerdir. Enfl 8/2.
138 huzzr- SV: huzz N.
123
dyire-i vcd ola. (S 52b) Vakf- erflerine nezret [38a] ve mrt- rt mesfreye nazar- inyet buyurup, bu mukbelede zviye-i erflerine cnib-i
vakfdan yevm otuz ake virile. Badeh cihet-i nezret zviye-i erfelerinde
seccde nin ve makm- mbreklerinde mukm mekn olan eyh-i shib-i
besrete merta olup, her kim ol zviyede eyh olursa vazfe-i mezbreye
mutasarrf ola. Badehm nasb- nzr rey-i hkim-era (S53a ) mfevvaz
ola ve hazret-i Azz-i mezbrun ebkhullhu il-nihyetid-dhr Medne-i
skdarda makarr- zt-139 mekrim-asrlar olmala menzil-i ebrr u
mehbit-i envr [38b] olan zviye-i erfeleri fukarsndan elli be nefer
dervna kll yevm her birine er akeden yevm yz altm be ake
virilp, otuz neferi cmlesi hamele-i Kurn- azm-ndan olup azz-i
mezbrun cmi-i brilerinde bir vakt-i mnsibde Kurn- (S53b ) azmndan birer cz-i erf tilvet itmekle kll yevm bir140 hatm-i erf olunup
on cz-i erfin sevb ve fazletini Seyyd-i kint sened-i mevcdt sultn-
evliy sened-i asfiy resl-i sakaleyn imm- kbleteyn Resl-i cenb- kibriy
hazret-i Muhammed Mustafann aleyhi efdalt-teslmt ve ekmelt- [39a]
tahiyyt rh- mutahharlarna ihd ideler. Ve be cz-i erfin ecr sevbn
hazret-i Reslullhn (S54a) sallallhu tel aleyhi ve sellem ezvc-
mutahhara-i zkiyt ve evld- kirm cmis-sadt ve ehriyr- gzni ve
syir ashb- sadet-karni ervh- erfelerine hibe eyliyeler. Ve be cz-i
erfin sevbn bu fakrin ketm-i demden memleket-i vcda kadem
basmasna sebeb-i sr ve bis-i zhir olup, ern zimmetimde hukk-
ihsnlar vfir ve taharruzen anil-hukk hukk- vlideyni mert zerime
(S54b) deyn belki farz- ayn idi zhir iken, harem-i muhterem-i sultnide
[39b] hidemt- sultniyyeye sarf- mr-i azz itmekle, anlarn hidmetinden
mahrm olduum vlideynim rhlarna hibe eyliyeler. Rabbi irham-hm
kem-rabbeyn sagran141 bk on cz-i erfin sevbn vkf- kesrlmarif rh- erfine hibe eyliyeler. Ve yigirmi be nefer dervn ki her biri
Cneyd ve Bayezidden nin vire. Her biri yine mahall-i mezbrede bin aded
tevhd-i hayy-i mecd ve yz (S55a) aded salvt- erfe ve sre-i
mbreke-i hls tilvet idp, on neferi tevhd tasliye ve tilvetinin sevbn
azzim ve mridim nr- velyet kevkeb-i drr-felek-i hidyet bis-i
sadet-i dny [40a] ve ahiretim merkm Seyyd Mahmud Efendi Hazretleri
rh- tayyiblerine hediyye ideler. Ve be neferi tevhd tasliye ve tilvetinin
sevbn halle-i cellem seyyidets-sliht rbiatl-vakt ve tcl- (S55b)
mestrt Hadice Hatun ibnet-i Abdullah rhna hibe eyliyeler. Ve neferi
tevhd tasliye ve tilveti sevbn mtealliktmdan Fatma Hatun ruhna
hibe eyliyeler. Ve bir neferi tevhd ve tasliye ve tilveti sevbn Ruh-
Zbbula rhna hibe eyliyeler. Ve bir neferi tevhd tasliye ve tilveti
139 VGA100386/1 (48).
140 bir SV: birer N.
141 Rabbim! Kklmde onlar beni nasl yetitirmilerse, (imdi de sen onlara yle
rahmet et!) sr 17/24.
124
125
126
bb menzilden birinin skns imma ve birinin skns reslmezzinne ve birinin skns kayyma mert ola. Ve vakf- erflerinin
(S63b) cb ve ktibi ve meremmeti ve suyolcusu bu drt kimesne kitb-
vakf- snde beyn t olan evkf- erfeye dahi hidmet idp144[46a] vakf-
erflerinden tayn itdkleri vazfe ile iktif idp vakf- snden vazfe
ricsna ictir etmiyeler. Ve vakf- erfleri mtevellsi SleymanAa haytda
olduka vakf- snye dahi mtevell olup, ol vakfdan dahi tayn buyurduklar
yevm yigirmi be ake (S64a) vazfeye mutasarrf olup vazfe-i tevliyeti
yevm elli be ake ola. Badeh vakf- snnin mtevellsi mstakill olmak
olur ise vakf- erflerinin mtevellsi rey zere hareket ve iki mtevell
ittifkla intizm- ahvl-i vakfa say ve himmet ideler. Ve ehad-i vakfeynde
bi-emrillhi tel zaf [46b] ve zarret mhede olunur ise vakf- sanden
meslihi itmam olunup, garaz- vkf- cmil-marife noksn (S64b)
terettb itmemee ikdm ve ihtimm ideler. Ve art buyurdlar ki, inallh
tel kuvette olan niyyetlerini fiile ve in-y hayrta azmetlerini vcuda
getirmek mukadder ise civr- cmi-ide inallh in olunacak zviyede bir
eyh-i mstehkk myesser olur ise vaiz ola ve ill vaziyye olan yevm
yigirmi ake ve mhimmt- cmie tayn olunan yevm on ake ve
meremmetiye tayn olunan yevm iki ake ve mezzin-i slis (S65a) in
[47a] tayn olunan yevm sekiz ake ki, ceman yevm krk akeden kll
ehr bin iki yz ve senev on drt bin drt yz ake olur. Hcet olmadka bir
kese dahl itdirmeyp mtevell der-kse idp, evkf- erfeleri muhtc-
meremmet olduka marifet-i hkim-er ile sarf ide. Ve her sene nzrlvakf145 muhsebe idp muhfaza-i emvl-i vakf ve mrat- urt- vkfa
say ide. Ve art eylediler ki, (S65b) nukd- mevkfe-i mahde ki, mecmu
kmil be yk tabr olunur. Be kere yz bin akedr. Onu on birden ziyde
mumele ile verilmiye. Ve kur [47b] ve mezriden ar- eriyye ve
rsm- rfiye alnmakda hakk ve adlden udl olunmaya. Ve akrt- mezbre
ecr-i mislinden zyid cret ile virilmiye, rub- vakf- mezbrdan husl
myesser olan ciht- mezbreye sarf olunmak mteazzir oldu surette
fukar-y mslimn ve (S66a) meskn-i muhtcne sarf oluna. l-en
yerisallhul-arza ve men-aleyh ve hve hayrl-vrisn146 ve art eylediler
ki, vakf- erfin bak-y ayn ve devm- menfaati ve kym- rakabesi nemy gallesi ki asl- maksd ve bis-i bezl-i mechd ve sebeb-i sarf-
mevcddur. Cmleden [48a] takdm olunup, cemi gallt rakabe-i vakfa sarf
olunmak dahi lzm gelr ise cmle meslihden takdm ve cmleden evvel
usl- (S66b) vakf tekml ve tetmm oluna. Ve mrn-ileyh vezr-i hatr
hazretleri yle art eylediler ki, kendler serr-i shhat fiyette clis ve
kab-y selmeti lbis olduklarnca zavyid-i evkfda rey-i mnrleri
mstakill olup, evkf- mastretl-evsfda tevch-i ciht vesir tasarruft
144 VGA100387/1 (50).
145 nzrl-vakf VN: hkiml-vakf S.
146 Allah onu yer yzne ve orada bulunan kullara vris kld. O vrislerin en hayrlsdr.
127
128
129
130
131
132
133
mtemildr. Ve bir taraf kapu zerinde hrha nzr fevkn bir byk
oday ve eyvn ve mteaddid odalar ve on drt bb dkkn mtemildir.
Vkf- rifin [65a] ve klallh tel an cemil-mehvif tyifesi meskeni
olmala kend icrelerindedir. Etrf- erbaas Helvacba Hn ve Dervi
Paa odalar ve sakkya mevkfe ve tark-i mm ile mahdddur. Biri dahi
stanbulda Sarrchne kurbunda Yusuf Paa mescidi yannda tahtn ve
fevkn dokuz bb odalardr ki tarafeynden tark-i mm ile mahdddur. Ve
mescid-i mezbr ve Hssam Bey vakf ile mahdddur. Biri dahi Medne-i
mamre-i hazret-i Eb Eyyb- Ensr radiye anh Rabbhul-br
mahalltnda Kasm Paa-y Cezer mahallesinde on sekiz bb tahtn oda ve
alt [65b] bb mahzenlerdr ki etrf Ahmed elebi evleri ve Balk iskelesi
ve shil-i bahrda arz- hliye ile mahdddur. Evkf- mezbreyi vech-i eri
zere vakf ve tebd ve habs ve tahld itdiklerine hkim-i mrn-ileyh
esbegallhu tel niameh aleyhi huzr- mali-evsflarnda bi-tavin
sf166 ikrr ve itirf buyurduklarndan sonra, bast- eryit ve beyn- zavbit
idp evvel mtevell vakf- erfleri evkf- mezbrede dahi tasarruft-
vakfiyye ile mutasarrf oldukdan sonra hsl olan rub ve irtif ve nem ve
intifndan yevm yigirmi be ake cihet-i tevliyet ihrc eyledkden sonra
mahsl-i bkden kll [66a]yevm krk be nefer hmil-i kelm- mecd Ellezi
l yethil-btlu min-beyni yedeyhi ve l min-halfih tenzln min-hakmin
hamd167 kimesnelere yevm her birine ikier akeden kll yevm doksan
ake vazfe vire. Ol artla ki zikri sebk iden birderleri merhm Mehemmed
Paann medne-i Eb Eyyb- Ensr de radiyellh anhu vki kabr-i erf
ve merkad-i latfinde onbe nefer kimesne bade seltis-subh ve on nefer
kimesne bade seltiz-zuhr ve onbe nefer kimesne bade seltil-asr cem
olup ber-nehc-i malm vech-i kitb- merkma nazar- erifyle merref ve
mstesad olmak tark zere her biri tecvd [66b] ve tertl ile birer czi erf
Kurn- Cell tilvet idp on be czi erfin sevbn birderim merhm
Mehemmed Paa rh- erfine168 ve on be czi erfinin sevbn bu fakr-i
kesrt-taksr rhna hibe eyliyeler. Ve on be czi erfinin sevbn
mtealliktmdan merhme Sakine Hatun rhna hibe eyliyeler. Ve
kimesne huzrunda czi erf tilvet idp fazlet ve ecr sevbn liebeveyn birderim merhm brahim Aa rhna hibe eyliyeler. Bu
mukbelede yevm ikier akeden kll yevm alt ake vazfeye mutasarrf
olalar. Zmre-i aliyye-i mezbreden tekaddme ehakk tefevvuka evfak ve
elyak [67a] olan tayn-i hkim-er ile reisl-kurr ve ser-mahfil olup
iftith ve ihtitm- hidmet-i b-izzet-i sadet- encm reis-i mezbr marifeti
ile olup ann vazfesi kll yevm ake ola. Ve bilcmle meclis-i erfde
ser-mahfilin vazfeleri yevm er ake olup bk krk iki nefer her biri
166 bi-tavin sf V: bi-tavl-sf N.
167 Ona nnden de ardndan da btl gelemez. O, hikmet sahibi, ok vlen Allahtan
indirilmitir. Fussulet 41/42.
168 VGA100389/2 (55).
134
kll yevm ikier ake vazfeye mutasarrf olalar. Ve bunlardan birisi hfz-
sandk ve mufarrk- ecz-y erfe olup, bu mukbelede yevm ake
vazfeye dahi mutasarrf olup, mecm- vazfesi yevm be ake ola. Ol artla
ki noktaclk hidmetine dahi himmet [67b] ve ecz-hnna terk-i hidmet
itdirmemee bezl-i kudret ve akb-i hatm-i Kurn- azm-nda duy
hayr ile rh- merhm- merkma tahml-i minnet eyleye. Ve zikri sebk iden
sebl-hnede drt nefer tb-i thir zhiren ve btnen televvsden hzir
kimesneler skler olup, mnvebe ile ed-y hidmet ve defi ata- muhtcne
sarf- himmet idp, her biri kll yevm er akeden yevm on iki ake
vazfeye mutasarrf olalar. Ve bir ehl-i Kurn- salh ve takv ile mrnileyh bil-benn nefs-i enfes-i mbrek ile mehr nefs-i zekiyye ve hsn-i
talm ile mezkr kimesne mekteb-i [68a] mezbrda muallim olup, evld-
mslimn ve etfl- muvahhidne ummen huss eytm ve evld- ermil ve
fukar ve meskne talm-i Kurn- Azm ve ifde-i tark-i kitbet-i
mstehabbt-talm idp, yevm alt ake vazfeye mutasarrf ola. Ve bir
sft- mezkre ile marf hsn-i hl ve marifet ve kemlle mevsf kimesne
halfe-i mekteb olup, hsn-i hulukla etfle talm-i Kurn ve ltf ve rfk ve
edeb ile sebk sebk tefhm ve izn hidmetine say-i firvn idp, bu
mukbele de yevm drt ake vazfeye mutasarrf ola. Ve yevm ikier
akeden senev yedi yz yigirmi ake [68b] hatabiyye-i mekteb olup, iddet-i
itda dern- mekteb teshn olunmala hiddet-i serm teskn oluna. Ve drt
kimesne merhm- merkm birderleri Mehemmed Paann trbeleri hfz
olup, bi-tarkil-mnvebe hidmet-i muhfaza-i trbe-i erfeye muvzabe
idp, her biri kll yevm drder ake vazfeden yevm on alt ake vazfeye
mutasarrf olalar. Ve bir kimesne trbedr olup, hafaza-i trbeye hkim ve
sabh ve ahm bekileri tefakkud ile tekayyd hidmetine mlzim olup, bu
mukbelede yevm be ake vazfeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne ferr
olup, kabr-i erf [69a] ve etrfnn kens ve fer ve tanzf idp, yevm bir ake
vazfeye mutasarrf ola. Ve bir kimesne buhr olup, revyih-i tayyibe ile
vakt-i tilvetde dim huffz tatr ve huzzr- meclisi tebhr eyleyp, yevm
iki ake vazfeye mutasarrf ola. Ve sebl hnenin gzesine ve suyolu
levzmna yevm er ake sarf oluna. Ve trbe-i erfenin kandl ve syir
mhimmtna yevm er akeden senev bin seksen ake sarf oluna. Ve kll
yevm ikier akeden senev yedi yz yigirmi ake berf-i beh ola ki, eyym169 hrre-i sayfiyyede kadr-i kifye tebrd-i m olunmala [69b] harret
sudr ashbndan isticlb- hayr du oluna. Ve merhm- merkmun kabr-i
erflerine gt in sof bah ve mbrek balar zere vaz olunmak in,
dlbend beh ve srk ve hayyt harcna, kll yevm drder akeden senev
bin drt yz krk ake sarf oluna. Ve ciht- mezbrede170 men-i cem
olmayup mmkin olduka cihtn ictimndan mtevell imtin itmiye.
Maksd in-y fukar ve celb-i hayr dudr. art- mezbr kitb- vakf-
169 eyym N: enm V.
170 mezbrede V: mezbreden N.
135
136
Naima Mustafa Efendi, Tarih-i Nam C. II. Haz. Mehmet PRL, TTK,
Ankara 2007.
Peevi brahim Efendi, Peev Tarihi, C. II, stanbul 1283.
Pirizde Halil Paa Vakfiyesi Sureti, Sleymaniye Ktaphanesi, Blm:
Tercman Numara 46 stanbul.
Selnik Mustafa Efendi, Tarih-i Selanik, C. II, Haz. Mehmet PRL,
Ankara 1999.
Solak-zde Mehmed Hemdem, Tarih-i Solak-zde, stanbul 1297
Tlk-zde Mehmed Subh Efendi, Eri Seferi ehnmesi, Haz. Vahid
ABUK, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Yenia Tarihi
Anabilim Dal, Baslmam Doktora Tezi, stanbul, 1986.
Topular Ktibi Abdulkadir (Kadri) Efendi Tarihi C.I, Haz. Ziya YILMAZER,
TTK, Ankara 2003.
Aratrma Eserler
COKUN, Turhan, Kapudan- Dery ve Sadrzam Halil Paa, (15601629)
Hayat ve Siyasi Faaliyeti, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Tarih
Blm Mezuniyet Tezi, stanbul 1958.
GVEN, Mustafa Salim, eitli Ynleriyle Aziz Mahmud Hdayinin
Mektuplar, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Felsefe ve Din
Bilimleri Anabilim Dal, slm Felsefesi Bilim Dal, Baslmam Yksek
Lisans Tezi, stanbul 1992.
Hammer, Devlet-i Osmaniye Tarihi, C.VIII, Mt. Mehmed ATA, stanbul
1334.
H. De Groot, Halil Paa- Kayserili DA, C.XV. stanbul 1997, s. 324-326.
KURT, smail, Para Vakflar Nazariyat ve Tatbikat, stanbul 1996.
ZCAN, Tahsin, Osmanl Para Vakflar Kanun Dnemi skdar rnei,
TTK, Ankara 2003.
ZELK, smail, Kayserili Devlet Adam Halil Paa (1560?-1629), II.
Kayseri Yresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, (1617 Nisan 1998), Kayseri
1998 s.345351;
MRGL, Ahmet, Kayserili Halil Paa ve Gazanamesi, Bir, Trk Dnyas
ncelemeleri Dergisi, S.4, stanbul 1995, s.195207.
Mracaat Eserler (Szlkler-Kataloglar-Mealler)
Defter-i Ktphne-i Esad Efendi, stanbul 1262,s. 125.
DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara 1982.
Gustav Flgel, Die Arabischen, Persischen, Trkischen Handscriften, der
Kaiserlichen und KniglichenHofbibliothek zu Wien II, New-York 1977,
s.253,254.
Kurn- Kerm ve Aklamal Meli, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Haz:
Ali ZEK, Hayrettin KARAMAN, Ali TURGUT v.d, Ankara 1993.
PAKALIN M. Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, C.III,
stanbul 1993.
Topkap Saray Mzesi Ktp. Trke Yazmalar Ktg. Haz. Fehmi Edhem
KARATAY, C.I, stanbul 1961, s.380.
MSK KAVRAMLARININ GC
VE KULLANIM YAYGINLII STNE
FAZLI ARSLAN1
ZET
Msik kavramlar, hem gnlk konumalarda hem de edebiyatta
nemli bir yer tutar. Konumalarda bir meseleyi izah ederken msik
kavramlar kullanld gibi konusu bizatihi msik olmayan birok
metinde ve iirde meram aka ifade etmek iin yine msik
kavramlarndan yararlanlr. Gzel sanatlarn dier dallarnn
kavramlar da benzer balamlarda kullanlmaktadr ancak hem bir ilim
hem sanat dal olarak ok zengin terminolojiye sahip olan msiknin bu
hususta daha etkin olduu anlalyor. Bu alma ile msik
kavramlarnn tebh ve temsl unsuru olarak kullanld rneklerden
bir derleme sunulacak ve msiknin edebiyat ile ilikisine farkl bir
adan baklacaktr.
ABSTRACT
Music concepts take very important place both in literature and
in dailiy conversations. As well as we use musical terms explaining any
topic in conversations, the musical terms also used in poetry and in
many texts in order to express the ideas more clearly. The very rich
musical terminology, both in the way of science and art, appears to be
more effective than the terminology of other branches of the fine arts
used in similar contexts. In this study, the examples of musical concepts
used as an allegory and comparison will be represented and the
relationship between literature and music will be examined from this
view.
Key words: music, literature, conception, poem
138
139
140
eserinde eng, ney ve def sazlarna ayr balklar halinde yer vermi, onlarn
sembolik anlamlarn ele almtr. (Arslan 2011: 279)
Pek tabiidir ki msik yn olan airler, yazarlar eserlerinde msik
temini daha sk ve daha derinlikli kullanlmtr. Yahya Kemal, Halit Ziya,
Mehmet Rauf, Tevfik Fikret, Cenab ehabeddin ilk akla gelen birka
rnektir. Mehmet Kaplann Cenab ehabeddinin iirlerinde Ses ve
Msik balkl mehur makalesi bu konuyu iler. C. ehabeddinin
eserlerinde, iirlerinde sesin ve msik teminin nasl ustalkla kullanld
rneklerle anlatlr. (Kaplan 1956: 45-60) Neredeyse her iirini msik
terimleri ile yazan Yahya Kemali, Her eserimin banda -en kk iirimin
bile- garptan veya bizden bir msik eseri vardr. Ve belki de beni
ahsiyetimin asl idrakine ancak eritiimiz zaman varln rendiimiz
noktalara gtren msikdir. Kompozisyon iin rneim de msik
olmutur (Nabi 1976: 51) diyen Tanpnar zellikle anmak isterim. Halk
edebiyatnda da durum ayndr.
Edebi Metinlerden rnekler
lk sz Mevlanaya verelim. O, sesin insan karakterini yansttn
yle ifade eder: (Mesnevi, III, 63-64). Testi aldn zaman testileri snar, o
testilere vurursun deil mi? Neden vurursun? Sesinden krk testiyi anlamak
iin. Krk testinin sesi daha baka trl olur. Ses avua benzer, nde gider.
Ses gelir de o eyin ne olduunu anlatr, onun ahvalini sayar, dker. Ses
mastara benzer fiil de o mastar tasrif eder!
Halit Ziya Uaklgil, yaz hayatnda en verimli dnemin balangc
saylan Ferdi ve rekasn yazyor. Bu roman yazmaya balarken nasl bir
ruh hali iinde olduunu msik terimlerini kullanarak anlatyor ki son
derece estetiktir. Bu cmleleri okuduktan sonra, bu ruh halinin, gzel
sanatlarn msik dnda hangi dalna ait terimlerle bundan daha gzel ifade
edilebileceini dnmemek elde deil:
Nasl kurulduu tahattur edilemeyen saz elinde mphem bir tehasss
ufkunda serseriyane dolaan, dank bir dnceyle hangi perdede tevakkuf
edeceinden, hangi makamlarda gezineceinden bi haber neye karar
vereceinden mtehayyir aletinin gergin telleri ne verirse onu alp onun
arkasndan bi irade giden bir sazende gibi ne okuduklarmda ne
yazdklarmda bir ittirad bir imtizac gzetemez halde idim. (nertoy 1999,
103)
Ahmet Hamdi Tanpnar Be ehirde Erzurumu anlatrken, Seluklu
mimari eserlerinin Ahlattan balayarak Konyaya kadar diziliini msik
terimleri ile aklyor. Trkenin stadlarndan olan Tanpnardan bu
satrlar okumak muhteem bir zevk dorusu:
141
Her eyin altst ettii, rf, adet, akide, efsane, her eyin birbirine
girdii bu zengin fakat kark devirde, ok hususi artlar haiz bir
medeniyetin, bir istiladan mukadder douu btn hayat bir stma gibi
sararken, Ahlattan balayarak Erzurumun, Sivasn, Kayserinin,
Konyann camileri, medreseleri, kervansaraylar, ok usta bir elin ektii
yay gibi, bu yeni kuruluun ilk notasn, btn bu yeniyi hazrlamak iin
dalm unsurlar iine alacak olan senfoninin ana temini verirler.
(Tanpnar, 2006: 50)
Sufi Inayet Handan bir rnekle devam edelim ve onun sema nasl
kullandna bakalm:
Sema kelimesi dinleme anlamna geldii iin, dinleme ve dinleme
adabn ifade eden bir terimdir. Derviler, ruhsal geliimi salayan
yollardan birisine sema adn vermilerdir. Sufiler iin sema ayini, en
kutsal hazinedir. Neden? nk stresin balca sebebi ar aktivitedir.
Hayat, her geen gn doallndan biraz daha kopmakta ve daha da
yapay bir hale gelmektedir. leriye doru atlan her adm, insan ruhu adna
geriye doru atlm bir adm olmaktadr. nsanlarn ruhsal salklarna
kavuabilmeleri, kendilerini gerek yzleri ile ve zleri ile tanyp,
yeniden kefedebilmelerine baldr. Bunu salayabilmek iin de kendini
dinleme sanatn hayata geirmeleri arttr. (Sufi Inayet Khan 2001: 53)
142
143
144
145
146
147
fikirsiz ifade edebilmesidir. Edebiyat ruha fikir yolu ile nfz eder, msik
ise fikri yardma lzum grmeksizin dorudan doruya girer sz ayn
fikrin baka bir ifadesidir. (akt. Kesova 1975: 25) Msik hakknda Douda
ve Batda sylenmi birok zl sz vardr ki bunlar tmyle Musiki
ruhun gdasdr biimindeki mehur ifadenin tefsiri saylr. Dolaysyla bu
tefsir her trl metinde ve iirde karmza kmtr. Msik hakknda sz
syleyenlere bakld zaman her alandan, her meslek grubundan insanlar
bulabiliyoruz. Sadiden, Cervantese, bnleminden Nietzscheye,
Mevlanadan, kbalden, Ahmet Mithat Efendiye, Goetheye varncaya
kadar birok ilim ve sanat adamnn msikyi ven fikirleri, kitaplar
sslemektedir. Konunun bir de zellikle edebiyata ilikin taraf var ki o da
edebiyatlarn dilinde ifadesini buluyor ve msik kavramlar onlarn
dilinde eitli balamlarda kendini gsteriyor. Bu metinde de o
balamlardan birine rnekler verildi. kbalden bir alntyla noktalyor (akt.
Kesova, 144) ve bu yaznn, msiknin kymetini bir nebze olsun tekrar
hatrlamamza vesile olmasn diliyorum.
Balarda bahelerde inci gibi nameler
Sayorum. Nameler, ok kymetli bir maldr
Lakin byle srmsz
Pazarda bu metalar ne ucuza gidiyor.
Kaynaklar
Arslan, Fazl (2011): brahim Tennuri ve Musiki brahim Tennuri
Sempozyum Bildiri Kitab, Kayseri.
Beyatl, Yahya Kemal (1992): Kendi Gk Kubbemiz, stanbul: MEB
Yaynlar.
Gazimihal, Mahmut R. (1958): Asya ve Anadolu Kaynaklarnda Ikl,
Ankara: Ses ve Tel Yaynlar.
laydn, Hikmet (1961): Hasan li Ycele Dair, Unesco Haberleri,
say. 34 (Mart), s. 23-24.
Kaplan, Mehmet (1956): Cenab ehabeddinin iirlerinde Ses ve
Msik, Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, VII. C. 1-2
saylardan ayrbasm, stanbul.
Kaplan, Mahmut (2002): Divan iirinde Msik, Kpr, say 79, s.
52-60.
Karahan, Abdlkadir (1985): Nef Divanndan Semeler, Ankara:
Kltr ve Turizm Bak. Yaynlar.
Kesova, Nail (1975): Msk Meselleri, stanbul: Mayata Neriyat.
148
GR
Dnya zerinde gerek kelimelerle konuarak gerekse bir takm sesler
vastasyla anlaabilen varlklar vardr. Hem douda hem de batda Kendisine
Hayevn en-Ntk ismi verilen insan1, bakalar ile iletiimde yetenek
olarak dier canl trlerine gre en yksek seviyededir. nsanolu var olduu
tarihten bu zamana kadar yaamnda vazgeilmez bir paras haline getirdii
ve bunu Dil-Lisan eklinde isimlendirdii bu yce deer, insanlar arasnda
anlamasn salayan bir arac, duygu, dnce, fikir ve sorunlarn
birbirlerine aktarmakta kullandklar en nemli vastadr. nsanolu asrlardr
biriktirilmi olan dnce, bilgi ve dier deerler hazinesini dil denilen ara
*- Yard. Do. Dr., Bingl niversitesi, Dou dilleri ve Edebiyat blm retim yesi.
1 - Homo animal rationale quia orationale insan akl olan hayvandr, nk konuur. Bkz;
Vardar, Berke, Dilbilim yazlar, Multilingual yaynlar, stanbul 2001, s.30.
150
151
152
zere dilin ekil bilgisi ve sz dizimi alanlarnda grlr.12 Dil niye deiir
sorusunu Macit Gkberk u ekilde cevaplamtr: Dil yalnz bana
deimez, iinde yer ald kltrn btnnn devinimine ayak uydurur.
Onun iin kltrdeki deimeler ilk kez dil olarak aa vurur. Zekca
ykselmi uluslar dillerini de iyi kullanrlar. Buna rnek Grek, Roma ve
Araplardr. Dil nerede gelimise orada btn bilgi kollarnda sivrilmi
insanlar yetimitir.13
Dillerin zamanla deiebilirlii konusunu Vendryes`in u szleri ile bitirmek
mmkndr: Hi bir zaman her hangi bir dil yabanc etkileim olmadan
geliemez; tam tersi komu dillerin onu etkilemesi genelde onun geliiminde
byk nem tar. Dillerin birbiriyle temas halinde olmas tarihi bir
gerekedir ve bu temas bir dilin dierini etkilemesine yol amaktadr14
BATI VE KURAN-I KERMN KKEN ZERNE
slamn nc halifesi Hz. Osman zamannda Kuran- Kerimin
oaltlp, baka corafyalara gnderilmesiyle birlikte, Arap kltrnde yazl
kitap olarak bilinen ilk kaynak olup, Ortaada parlayan Arap kltrnn
balang noktas olarak kabul edilmektedir. Kuran- Kerim bir din kitab
olmakla birlikte ierisinde, mevcut toplumun kltr, din, gelenek ve en
nemlisi dil kltrn de yanstmakta, bir bakma topluma nderlik
etmektedir. Bununla birlikte Kuran- Kerimin dil veya gramer kitab
olmadn ister doulu ister batl olsun herkesin kabul ettii bir gerektir.
Kuran- Kerimin dil ynyle ilgili dou ve batda saysz eserler
neredilmitir. Batl yaynlara baktmzda tarafszlktan daha ok, tarafl
yaynlar buluruz. 19. Yzyldan itibaren Kuran metinleri, ifade tarzlar,
ierisindeki yabanc kelimelerle alakal neredilmi makale ve kitaplardan
tr eserlerden bazlarn tantmak istiyoruz.
1- Abraham Geiger (1810-1874): Mehur Alman Oryantalist, Bonn
niversitesinde sunmu olduu Was hat Mohammed aus dem Judentum
aufgenommen?- Muhammed Yahudilikten neler ald? isimli doktora
(1833) almasnda Yahudi kltrnde mevcut olan dini terimlerin,
Kuran kerimdeki anlatm ve yansmalarn incelemitir. almasnn
temelini zetlemek gerekirse, yazar Kuran ilahi bir kitap olarak
grmeyip, insan rn iirler manzumesi olarak grr.15
12 - zkan, Fatma; Musa, Bagdagl, Yabanc Dillerin Trkenin Sz Dizimi zerindeki Etkisi,
Trk Dnyas Sosyal Bilimler Dergisi, bilig, yaz 2004/Say:30, s.97.
13 - Macit Gkberk, Deien Dnya Deien Dil,Yap Kredi yay. stanbul 2011, s.90.
14 - Vendryes, J. W., Language: A Linguistic Introduction to History [Paperback] Routledge
2008. S. 11-15.
15 - Abraham Geiger, Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen,
[Mit einem Vorwort Hrsg. Von Friedrich Niewhner], Parerga Verlag, Berlin
2004.
153
154
155
156
I.
FARSA KKENL KELMELER
[Kuranda getii yer: Yusuf, 20] Farsa asll bir kelime
olup manas susuz yetien ot demektir. Arapaya ise Kurey
lehesinden girmi olup, deersiz, eksik, noksan manalarna
gelmektedir28.
[Kuranda getii yer: nsan, 13] Farsa asll bir kelime
olup [Zem/souk+Herr /gerekli, zorunlu] manasndadr.
Arapa ayn ekilde iddetli souk anlamna gelmektedir29.
[Kuranda getii yer: Fatr, 13]Farsa asll bir kelime olup,
manas basit ilerde kullanlan ey, ahmak demektir.
Arapada ise Hurma ekirdei ve bu ekirdei rten rt/zar
manasnda kullanlmaktadr30.
[Kuranda getii yer: Kehf, 131] Aslnn Habee veya
Yunanca [Ari-koit] kelimesinden tredii sylenmekle
birlikte, tercih edilen gre gre Farsa [ronk-ronkeh]
kkenli bir kelime olup buradan Arapaya girmitir. Anlam
sslenmi yatak demektir.31
[Kuranda getii yer: Kehf, 107] [el-Ferdese] kelimesinden
mtak olup bolluk, bereket, refah ve genilik anlamna
geldii sylenmekle birlikte, eski Farsa-Pehlevceden
[Pairidaeza] asll olarak Yunancaya [Pardeisos] eklinde
gemi, oradan Sryaniceye [Pardays] ve oradan da
Arapaya girmitir. Cennetin isimlerinden birisi olarak
kullanlan bu kelime, bostan, zm ba, birok eit bitkinin
bittii vadiler bahe ve sulak arazi manasna gelmekte olup,
27 - Gnter Lling, ber den Urkoran: Anstze zur Rekonstruktion der vorislamischchristlichen Strophenlieder im Koran, Erlangen 1993.
28 - el-Mneccid Kitabl-Lt, s.52; Mheysin, el-Muktebes, s.117; Addai Sher, ElfzlFarisiyye, s. 27; Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.179.
29 - Mheysin, el-Muktebes, s.219.
30 - Addai Sher, Elfzl- Farisiyye, s. 126;Mheysin, el-Muktebes, s.282.
31 - Arthur Jeffery,The Foreign vocabulary of the Qur'an, Oriental Institute, Baroda-ndien
1938, s.52;Addai Sher, Elfzl- Farisiyye, s. 9; Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.154.
II.
157
32 - A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.223; Ebu Mansur el-Cevlk, el-Muarrab min
Kelamill-Acemi ala Hurufil-Mucem, Darul- Kalem, Dimak 1990, s. 470; Mheysin, elMuktebes, s.269.
33 - A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.287; el-Cevlk, s. 625; Mheysin, el-Muktebes,
s.325.
34 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.152; Addai Sher, Elfzl- Farisiyye, s. 10; el-Cevlk,
s.120.
35 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.35; Addai Sher, Elfzl- Farisiyye, s. 10; Bilas, ElMuarrab fil-Kuran, s.158; el-Cevlk, s.108; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.58.
36 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.39; Mheysin, el-Muktebes, s.119.
37 - Addai Sher, Elfzl- Farisiyye s. 89; Mheysin, el-Muktebes, s.228; A. Jeffery, The
Foreign Vocabulary, s.165.
38 - Rafael Nahle, Garibul-Lugatil-Arabiyye, Darull- Merik, Beyrut 1986, s.182; A.
Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.140-141; Mheysin, el-Muktebes, s.207.
158
159
46 - Garibul-Luga, s.174; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.82; Bilas, El- Muarrab
fil-Kuran, s.181.
47 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.40; Bilas, El- Muarrab fil-Kuran,s.168.
48 - Suyuti, el-Mhezzeb f m vakaa fil Kuran, Darul-Kutubil-lmiyye, Beyrut 1998, s. 92;
Mheysin, el-Muktebes, s.316; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.282.
49 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran,s.148.
50 - bni Kemal Paa, Risaletn f Tahkiki Taribil-Kelimetil-Acemiyye, Ceffan ve Cabi
Matbaas, Kbrs 1991 s.132; Addai Sher, Elfzl- Farisiyye s. 89; el-Cevlk, s.213; A.
Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.92-94; Garibul-Luga, s.175.
51 - Garibul-Luga, s.206; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.270; Mheysin, elMuktebes, s.306.
52 - Garibul-Luga, s.210; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.293. el-Cevlk, s.645.
160
53 - el-Cevlk, s.122; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.47; Bilas, El- Muarrab filKuran, s.150.
54 - bni Kemal Paa, Risale, s.49; Mheysin, el-Muktebes, s.203; Addai Sher, ElfzlFarisiyye s. 62; el-Cevlk, s.129; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary,.s.307.
55 - C. Luxenberg, s.80-84; el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.35; A. Jeffery, The Foreign
Vocabulary, s.143; Mheysin, el-Muktebes, s.213.
56 - Mheysin, el-Muktebes, s.276; A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.237; el-Mneccid,
Kitabl-Lt, s.27.
57 - Mheysin, el-Muktebes, s.246. el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.22.
58 - Addai Sher, Elfzl- Farisiyye, s. 144. Mheysin, el-Muktebes, s.298. A. Jeffery, The
Foreign Vocabulary, s.261. Mheysin, el-Muktebes, s.131. el-Cevlk, s.602.
IV.
161
162
V.
/
VI.
163
164
VII.
80 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.39. Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.212. Mheysin, elMuktebes, s.119.
81 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.23; Mheysin, el-Muktebes, s.124. Bilas, El- Muarrab
fil-Kuran, s.241.
82 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran,s.181.
83 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran,s.171.
84 - Mheysin, Muhammed Salim, el-Muktebes minel-Lehectil-Arabiyyeti vel-Kurniyye,
el-Mektebetl-Ezheriyye, Kahire 1978, s.129; el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.49. Bilas, ElMuarrab fil-Kuran,s.162. A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.170; Garibul-Luga, s.187.
85 - A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.137. el-Cevlk, s.330. el-Mneccid, KitablLt, s.23. Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.207; Garibul-Luga, s.182.
86 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.24; Mheysin, el-Muktebes, s.125; Garibul-Luga, s.185.
87 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.222; C. Luxenberg, s.69.
VIII.
165
166
IX.
96 - Suyuti, el-Mhezzeb f m vakaa fil Kuran, s.10. Bilas, El- Muarrab fil-Kuran,s.171.
97 - Arthur Jeffery,The Foreign vocabulary of the Qur'an, Oriental Institute, Baroda-ndien
1938, s.43. Suyuti, el-Mhezzeb f m vakaa fil Kuran, s.21. Bilas, Muhammed, ElMuarrab fil-Kuranil Kerim, Darl Ktbil- Vataniyye, Bingazi 2001. s.147; GaribulLuga, s.172.
98 - Suyuti, el-Mhezzeb f m vakaa fil Kuran, s.39; Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.331.
99 - Addai Sher, Elfzl- Farisiyye, s. 139. Bilas, El- Muarrab fil-Kuran,s.165. A. Jeffery,
The Foreign Vocabulary, s.252.
100 - A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.89. el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.41. Bilas, ElMuarrab fil-Kuran,s.184.
101 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.200. A. Jeffery, The Foreign Vocabulary, s.115-116.
102 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.53; Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.231.
103 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.237; el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.38.
104 - el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.42; Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.280.
105 - Bilas, El- Muarrab fil-Kuran, s.245; el-Mneccid, Kitabl-Lt, s.22.
167
KAYNAKLAR:
1. Addai Sher, Kitabl-Elfzil- Farisiyyetil- Muarrabe, Darl- Arab
lil- Bstni, Kahire 1988.
2. Agop Dilaar, Dil, Diller ve Dilcilik, Trk Dil Kurumu, Ankara 1968.
3. Arthur Jeffery, The Foreign vocabulary of the Qur'an, Oriental
Institute, Baroda-ndien 1938.
4. Bedia Akarsu, Dil-Kltr Balants, nklab Yay., stanbul 1998.
5. Berke Vardar, Dilbilim yazlar, Multilingual yaynlar, stanbul 2001.
6. Celaleddin es-Suyuti, el-Mhezzeb f m vakaa fil Kuran, DarulKutubil-lmiyye, Beyrut 1998.
7. -----------------------el-Muzhir fi Ulmil-Luga, Mektebetl- Asriyye,
Sayda 1987.
8. Christoph Luxenberg, Die syro-aramische Lesart des Koran: Ein
Beitrag zur Entschlsselung der Koransprache, Das Arabische Buch,
Berlin 2000.
9. Ebu Mansur el-Cevlk, el-Muarrab min Kelamill-Acemi ala
Hurufil-Mucem, Darul- Kalem, Dimak 1990.
168
Hicri 971 (1563) ylnn Eyll aynda stanbulda byk bir sel
felaketi meydana gelir. Selnik Mustafa Efendi tarafndan yazlan Tarih-i
Selnik adl eserde bu olay anlatlr. Buna gre Halkal deresinde ava km
olan padiah, yani Kanuni Sultan Sleyman, havada yamur belirtileri
grnnce denize yakn olan Ayestefanozdaki skender elebi bahesine
* Azerbaijan Tarbiat Moallem University, Tebriz, ran.
** nihatdegirmenci@yahoo.com
170
snr. Bir gn bir gece devam eden yamur neticesinde Halkal deresinden
deniz gibi sel akmaya balar. nne kan hayvan ve insan yok eden sel
skender elebi bahesine ular. Gen ve gl iolanlardan biri Kanuniyi
srtna alp kurtarr.1
Mustafa Efendi sel ve etkileri konusunda birok bilgi vermektedir:
Gk grlemesi, imek ve yldrmlardan sonra yamur yamaya balar,
yetmi drt defa yldrm yldrm iner ve sel nne kan her eyi beraberinde
gtrr. Gece boyunca devam eden yamur ile iyice azgnlaan sel su
kemerlerinin gzlerini tad eylerle doldorup suyun akmasn engeller ve
her vadi bir baraj halini alr. Bu suya kar koyamayp zarar gren kemerler
yklmaya balar ve yklan ilk kemer Malava kemeridir. Yazar suyun
yksekliini tahayyl edebilmemiz iin, Kthanedeki yksek nar
aalarnn tepelerinde bu suyun tad al rp gib eylerin olduunu ifade
eder. Kthaneden akan sel Eype ular ve epey yksekte olan Eyp
Ensari trbesinin iine su girer ve bir zira(yaklak bir metre) ykselir. Hali
ve Galata kylarndaki saraylar yklr. ok akntl olmasna ramen
Sarayburnunda sular bir hafta boyunca bulank akar. Bykekmece,
Kkekmece ve Haramideredeki kprler yklr.2
Bu olay anlatan tenkidli metnini sunduumuz eserin el yazma
nshas Topkap Saray Mzesi Ktphaneside 784 H.1570 no ile kaytldr.
Sel felaketinin meydana geldii hicri 971 ylnda Abdullatif Eflatun b. eyh
Dervi Muhammed a-irvani tarafndan mesnevi nazm biimi ile ve Farsa
yazlmtr. Serlevhas tezhipli olan eserde be balk altnda yazlan eser 14
varaktan olumakta ve her sayfa 14 satr mevcuttur.
Mesnevide sel olay ve Kanuni Sultan Sleyman ile ilgili olarak
anlatlanlar ve Mustafa Efendinin naklettii bilgiler arasnda, Kanuninin
selden kurtulma ekli hari tam bir uyum vardr. Padiahn skender
elebinin bahesine snmas konusu bir balk altnda anlatlmtr. Tarih
Selanikde padiahn bir iolann srtnda kurtulduu ifade ediliyor fakat
mesnevide ise Kanuninin bir gemi yanatrlmasn emrettii ve gemiye
ulamak iin suyu at srtnda at anlatlr. Bunun yannda mesnevi birok
ayrntl tasvir ve benzetme ile sel felaketi anlatlmaktadr. Sel elleri ve
penesi srkledii aalardan oluan bir ejderhaya benzetilir ve nne kan
her eyi yuttuu ifade edilir. lk balkta Allaha vg ve Allahn
gkyznden yamur yadrmas ilenir. kinci balkta Hz. Nuh zamannda
meydana gelen tufan Hz. Nuhun gemi yapmas anlatlr. nc balkta,
Kanuninin ava kmas yamur emarelerini belirmesi ve padiahn skender
elebinin bahesine snmas anlatlr. Drdnc balkta padiahn sel
sonrasnda Allaha duas dile getirilir. Beinci balkta vhayvanlarn suda
boulmas anlatlr ve son olarak balk ksm ayrlan fakat bir balk
konulmayan blmn konusu, padiahn tahta oturmas sel sonras faaliyetleri
ve selden zarara gren halkn yaralarnn sarlmas iin verdii buyruklardr.
1 Selnik Mustafa Efendi, Tarih-i Selanik, Haz. Prof. Dr. Mehmet pirli, Edebiyat Fakltesi
Basmevi, stanbul, 1989, s.2
2 A.e, s.3
171
1b
10
2a
15
20
2b
35
40
4
3
4
3a
45
172
[ ]
50
55
3b
60
65
70
4a
75
173
80
4b
90
95
5a
100
105
110
5b
115
174
6a
130
131
6b
140
141
110
7a
111
175
160
161
7b
170
171
180
8a
181
190
.5
200
201
176
9a
210
211
220
9b
221
230
177
10a
240
[]
9b
10a
210
211
260
10b
261
11a
280
281
11b
290
291
178
6 ........
300
12a
.6
179
301
400
12b
410
411
13a
420
421
430
13b
440
441
14a
410
411
460
14b
180
461
466
971
.7
182
inin Gansu eyaletinin Zhangye iline bal Sunan ilesi ve civar ile
sz edilen eyaletin Jiuquan ehrinin Huangnipu kasabasnda yaamlarn
srdren Sar Uygurlar, inin en az nfusa sahip 20 aznlk milletinden
birisini oluturmaktadr. Uygur, Kazak, Krgz ve Salar gibi dier Trk asll
topluluklardan corafi olarak uzak yerlerde yaamalar, olduka eski bir
dnemde slam dnnden kp Lamaizm dinine inanmalar, ok zengin bir
szl edebiyata sahip olmalar ve evlenme, l gmme gibi geleneksel
uygulamalarn byk oranda koruyabilmi olmalar nedeniyle pek ok
lkenin aratrmaclar Sar Uygur kltrnn aratrlmasna byk ilgi
gstermektedirler. Bu ilginin gnmze kadar azalmamasnn sebebini, Sar
Uygurlarn etnik kimliklerini koruma ve devam ettirme konusundaki
kararllklardr.
Etnik kimliin inasnda dil en nemli unsur durumundadr. yle ki
dil sadece kii lsnde deil, etnik bir topluluk lsnde de duydu e
dncelerin ifade edilmesinde ve yaylmasnda en e etkin ara durumundadr.
Tarihi dnemlerden itibaren dillerini konuma gelitir ve sahip kan milletler
kltrel kimliklerinin temel ta olan dillerini yaatma ve gelitirme
noktasnda son derece baarl olmulardr. Gnmzde Sar Uygur Trkleri
gnlk hayatta iletiimde mmkn mertebe kendi dillerini kullanmaktadrlar.
phesiz onlarn iletiimde Sar Uygurcay kullanmalar kendi aralarnda
gerekletirdikleri iletiimde geerlidir. Resmi ortamlarda inliler ve
Tibetlilerle lkenin ortak dili olan ince ile iletiimlerini salamaktadrlar.
Sar Uygurlarn yaadklar blgelerde onlarn kltrel hayatlarn incelemek
zere yaptmz alan aratrmalar srasnda, gerek eitim dzeyi dk ve
gerekse yksek eitimli Sar Uygurlarn inceyi konuurken, kendi dillerinin
etkilerini tadn fark ettik. Bu da bize gstermektedir ki, onlar gnlk
yaamlarnn byk bir ksmnda kendi anadillerini kullanmay tercih
etmektedirler.
Dier taraftan Sar Uygurlarn eitimin her aamasnda inceyi
kullanmalarna ramen dillerini byk bir kararllkla korumay baarmalar
ve zellikle modern dnemlerde zengin bir edebiyat alan yaratabilmeleri,
183
184
185
Bat Sar Uygur dili eski Uygur dilinin say saymadaki zelliklerini
muhafaza etmitir. rnein, onlar 12den 10a kadar olan sayy bugnk
Uygurlar gibi sayarlar. 11den itibaren farkllk balar. 11, 12, 1319a kadar
olan saylar bir yirmi, iki yirmi, yirmidokuz yirmi diye sayarlar. 20ye iki
on derler. 21, 22. 2329u bir otuz, otuzdokuz otuz diye sayarlar. 30a
on derler. Saylar bu ekilde saylr. 100e yz derler, 10000e bir tmen,
onbin ya da bir ayak derler.
Ayn iveyi konumayan Sar Uygurlar iletiimde inceyi
kullanmaktadrlar. ster Dou Sar Uygurcas olsun ister bat Sar Uygurcas,
her iki ive de ok sD ahe ile Huangcheng blgelerinde yaayan Sar
Uygurlarn her iki Sar Uygur ivesini de konuabildiklerini kefetmilerdir.
Bundan baka Huangcheng blgesinde yerleik az saydaki Sar Uygur
Tibete konumaktadrlar.7
Ming Cheng Hua saltanat yllarnda (1465-1487) Sar Uygurlar dou
ynne g etmelerinden sonra inlilerle yakn ilikilere girmiler ve bunun
sonucunda zellikle Sar Uygurlarn szck hazinesinde byk deiiklikler
meydana gelmitir. Uygur yazl belgelerinde Ganzhou Uygurlarnn
yaadklar blgede ortaya karlan materyallerde inceden Uygur diline
giren ince szcklerin saysnn olduka az olduu gzlenmektedir. Onlarn
dou ynne g etmelerinden sonraki 100 yllk bir zaman diliminden sonra
Uygur diline giren ince szcklerin saysn byk oranda artt ortaya
kmaktadr.8
1909-1911 ile 1913-1915 yllar arasnda iki kez Sar Uygurlarn
blgesine giderek aratrmalar yapan Malov, 40 yl sonra 1957 ylnda
aratrma sonularn Sar Uygurlarn Dili, Dil-Gramer adyla
yaymlamtr. Malov bu kitabnda 100den fazla ince szck de derlemitir.
Bu szcklerin byk blm Ming ve Qing Hanedanlar dnemine aittir.9
Malovun vefatndan sonra baslan iki alma daha vardr ki, bunlar
Xinjiangn Uygur Lehesi (1961) ve Sar Uygur Lehesi: Metinler ve
evirilerdir (1967). Bu almalar sayesinde ilim dnyas, daha nceleri ok
az aratrlan ve Trkoloji ilminde hakknda hemen hemen hi bilgi olmayan
Trk lehelerini kazanmtr. Malov tarafndan gerekletirilen lengistik
olgularn n incelemesi, dnyadan kopuk inin kuzeybat blgesinde
yaayan Trk halklarnn lehelerinin ne kadar zor ve ince yapya sahip
olduunu belli etmitir. Bylece dil temsilcilerinin ok uzak ilikilerinden
7 Lei Jinrui-Chen Jinsheng, Xibei Minzu Wenhua (Kuzeybat Milletleri Kltr Tarihi),
Gansu Kltr Yaynevi, Lanzhou 2010, s. 90.
8 Chen Zongzhen, Xibu Yuguyu Zhong de Zaoqi Hanyu Jieci (Batu Yugurcaya Erken
Dnemde inceden Gelen zdn Szckler), Zandan Zhuoga, Cilt II, Lanzhou niversitesi
Yaynevi, Lanzhou 2002, s. 262.
9 Chen Zongzhen, a. g. m. s. 262-263.
186
187
188
189
yllardr inanan Sar Uygurlara ait olma ihtimali ok yksektir. Ayrca Sar
Uygurlarn byle bir eser yazmas da bize en azndan Qing hanedannn ilk
yllarnda hala dini evrelerde Uygur yazsn kullandklarn da
gstermektedir.
Uygurlar tarihte kez g yapmak zorunda kaldklar iin yazlarn
devam ettirme imkan bulamamlardr. Gnmzde Sar Uygular kendi
dillerini konumakta fakat kendilerine ait yazlar olmamas sebebiyle
genellikle in yazsn kullanrlar, fakat din eitiminde Tibet dili ve yazsn
kullanmaktadrlar.15
Uygur yazsnn komu baz millerlere de etki brakt
belirtilmelidir. Mesela Kitan yazs Uygur yazsndan esinlenmitir.
Fakat zellikle in devleti kurulmadan nce aileler ocuklarnn dini
eitim almalar iin Budist tapnaklarna gnderdiklerinde, buradaki
eitimlerini Tibet yazs ile yapmlardr. Elbette in devleti kurulduktan
sonra eitim yapmak zere Tibete giden Sar Uygurlarn says bakla kesilir
gibi azalmam, zamanla Sar Uygurlar arasnda Tibete renme rabeti
azalmtr.
Dini inan bakmndan tamamen Tibetlilerin etkilerini tayan Sar
Uygurlar tapnaklarnda ibadetlerini ezberledikleri Tibete dualarla
yapmaktalar, okuduklar Tibete duann anlamn bilmediklerini ifade
etmektedirler. 1958 ylnda inde ibadet yerlerini tahrip edilmesi ve din
grevlilerinin tutuklanmas nedeniyle Tibet yazs ile yazlm dualar bilen
rahiplerin azaldn, bilen din adamlarnn da zamanla bu dnyadan
ayrlmalarndan sonra yetimi din adam bulma sorunu ba gstermitir.
Alma politikasnn etkisiyle eski dneme gre daha da zgr olan Sar
Uygurlar arasnda Tibet din okullarnda eitim alanlar Tibet yazsn akc bir
ekilde okuyup yazabilmektedirler.
Gnmzde inin sadece Gansu eyaleti snrlar iinde kalan Sunan
ilesi ve evresi ile Jiuquan ili ve yaknlarnda yerleik olan Sar Uygurlarn
tamam in yazs kullanmaktadrlar. Sar Uygurlarn gnmzde yaz dilinde
sadece in karakterlerini kullanmalar onlarn eskiden bu yana yazlar
olmad anlamna gelmemektedir. Nitekim 1957 ylnda Sar Uygur
toplumunun tarihini aratran bir ekip imdi Dahe adn tayan fakat sz konu
yllarda Jingyao kasabasnda aratrmalar yaptklar srada Anti Jingzengjia
adl Dou Sar Uygurcas konuan biri ile karlamlardr. Bu kaynak kii
aratrma ekibine Atalarmzn bize sylediine gre Sajiabanzhda
zamannda biz kendimize bir alfabe oluturmuuz, fakat bu alfabe nin
Lanzhou 2002, s. 256.
15 Wang Yuanxin, Lun Yugu Zu de Yuyan Taidu (Sar Uygurlarn Dil le lgili Tepkilerine
Dair), Zandan Zhuoga, Cilt II, Lanzhou niversitesi Yaynevi, Lanzhou 2002, s. 291.
190
16 Sar Uygur Yazs, in Gansu Sunan Sar Uygur Otonom lesi Sar Uygur Kltr
Aratrma Ofisi, Yaoaoer Wenhua (Sar Uygur Kltr), 2007 Say 1, s. 19.
17 Abdlhekim Mehmet, Sar Uygur Halk Edebiyat zerine inde Yaplan Aratrmalar,
Trk Dnyas Dil ve Edebiyat Dergisi, Gz 2002, s. 368.
191
192
21 Rahile Davut, Batdan Gelen Yuurlar (Sar Uygurlar) Destan zerine I, Uygurcadan
Trkeye Aktaran: Alimcan nayet, Trk Dnyas Dil ve Edebiyat Dergisi, Say 5, Bahar
1998, s. 455.
193
194
195
196
197
D. BOZKIR HAYATI
Sunan ilesi Hexi Koridorunun orta kesiminde bulunmaktadr. ok
geni bir alan kapsayan bu blge usuz bucaksz bozkrlarla kapldr. Bu
nedenle ok eski dnemlerden bu yana Hexi Koridroru boyunca uzanan
yerleim yerlerinde yaayan Sar Uygurlar yaamlarn tamamen gebe
havyaclna dayanarak srdrmlerdir.
Dier Trk topluluklar ile birlikte Sar Uygurlarnda atalar olan
Hunlar ve Gktrklerde olduu gibi Sar Uygurlar otlaklar takip ederek
gebe yaamn tercih etmiler, daha sonraki dnemlerde ise sadece gebe
hayatndan hayvan beslemeye daha ok nem vererek gebe hayvanclna
ynelmilerdir. Onlarn bir sonraki evrede takip ettikleri yaam tarz ise
ksmen yerleik hayata geerek yar gebe havyacn uygulamlar en son
safhada da yerleik hayvanclk usul yaam semilerdir.29
Sar Uygur Trklerinin ekonomik hayatnda hayvanclk ve hayvan
rnleri daima ok nemli bir yer tutmutur. Sar Uygurlarn yaadklar
Sunan blgesindeki kabileler hakknda deerli bilgiler veren 1544 ylnda
yazlm bir tarih kitabnda, blgede yaayan dier milletlerde olduu gibi
Sar Uygurlarn ihtiya duyduklar tarmsal rnleri kendilerinin
yetitirdiklerini, yln belli zamanlarnda kurulan pazarlara giderek inlilerin
getirdikleri ipek ve ay genellikle tereya da da inek ya da koyun vererek
takas karlnda ticaret yaptklarn bildirmektedir. rnein inliler
verdikleri 5 paket aya bir tane koyun verirlerdi.
Sar Uygurlar eer hayvan vermek istemezlerse 6 birim para da
verebilirlerdi. Bir top ipek almak istediklerinde bir adet koyun verirlerdi. 16.
yzylda Sar Uygurlarn en ok sevdikleri maddeler arasnda bakrdan
yaplm eyalar, yemek yapmnda kullanlan tavalar ve askeri silahlard. Ne
var ki, dnemin yneticileri bakrdan silah yaplabildii iin, b tr eyalarn
ticaretini yasaklamlardr. Dolaysyla yasak eyalar iin belli bir fiyat da
belirlenmemiti.30
Gnmzde Genel olarak bakldnda Sar Uygurlarnn yar gebe
hayvancl, yar-yerleik yaam tarzn devam ettirdiini, ama dier taraftan
kk bir ksm Sar Uygur kitlesinin ise tarm ve ormanclk gibi i kollaryla
megul olduunu sylemek mmkndr. Sar Uygurlarn en kalabalk kesimi
Aktaran: Alimcan nayet, Trk Dnyas Dil ve Edebiyat Dergisi, Say 5, Bahar 1998.
s. 456-458.
29 Hui Yong-Su Zhu Lian, Yibu Jieshi Gulao er You Shenqi Shansui de Shiwu Shuxin , (Bir
Ksm Eski ve Mkemmel Dalk ve Sulak Blgesi Zenginliklerinin Aklanmas), Gansu
Kltr Yaynevi, Lanzhou 2011, s. 370
30 Li Yingkui, Su Zhen Hua Yi Zh ( Su Zhendaki in-Kuzey Milletleri Kaytlar), Yayna
Hazrlayanlar: Gao Qian-Tai Huili, Gansu Millet Yaynevi, Lanzhou 2006, s. 293.
198
199
gebe hayvancl yaa tarzn byk oranda terk ederek yerleik tarmc ya
da hayvan besleyicisi olmulardr.
Gnmzde in devleti Sar Uygurlarn bozkrlarda gebe
hayvancl yapmalarn desteklemektedir. Bu tr bir destek geleneksel
gebe hayvancl ile geinen toplum iin hayati derecede nemlidir, zira
devlet usuz bucaksz bahar ve yaz aylarnda yemyeil otlaklarla kapl
bozkrlar gebe aile bana 1000 ile 3000 mu arasnda tel rglerle blp
gebelerin hizmetine sunmaktadr. Dahe kasabasnda yaayan yal bir
gebe, yaklak 2000 geniliinde otlaa sahip olduunu, artk yaland
iin kasabada yaadn, bozkra pek kmadn, ocuklarnn 300den fazla
koyuna sahip olduklarn ve ylda toplam olarak 120.000 Yuan civarnda gelir
elde ettiini ifade etmektedir ki, inin kuzeybat kesiminin ekonomik
bakmdan ok fazla gelimedii dikkate alndnda, yllk gelir olarak
yukarda telaffuz edilen rakamn ok yksek olduu anlalr.
Saylar 100lerle ifade edilen koyunlar beslemek, onlar gtmek ve
otlaklarda otlamak dnda koyun ve srlar iin yem temin etme gibi youn
ve yorgun ilerden Sar Uygur gebeleri tarm gibi ekonomik faaliyetlere
zaman ayramamaktadrlar. Fakat Huangnipu gibi kasaba ya da kylerde ok
fazla koyun ve sra sahip olmayan aileler 2-30 koyun ve birka inek
beslemenin yannda snrl byklkteki tarlasnda tahl, meyve ya da sebze
yetitirebilmektedir.
Sar Uygurlarn Sunan ve evresinde yaayanlar, byk ehirlere uzak
olmalar nedeniyle, kendi yaadklar yerlerin d ile pek iletiim iinde
bulunmamalar ne eitim dzeylerinin dk olmas gibi nedenlerle alan
igcnn % 70inin sigorta hizmeti almadklarn, alanlarn % 85inin ise
sigorta kavram hakknda hibir bilgilerinin olmadn ortaya koymutur.32
SONU
inde en az nfusa sahip aznlk milletlerden birisi olan Sar Uygur
Trkleri Ming Hanedan zamannda eski yurtlarn terk ederek gnmzde
yaadklar Gansu eyaletine bal Sunan ilesi ile buraya yaklak olarak 500
km uzaklktaki Huangnipu kasabas yaknlarna yerlemiler ve kanlmaz
olarak yeni komular olan Tibetliler, inliler ve Moollarla yakn kltrel
ilikiler gelitirmilerdir. Sar Uygurlarn sz edilen blgelere gelip buralar
yurt tutmalaryla kltrel bnyelerinde byk deiiklikler grlmtr. Her
eyden nce, gnmzde Xinjiang Uygur Otonom Blgesinde yaayan
Uygurlar gibi slam dinine inanmalarna ramen, Gansuya gelmelerinden bir
sre sonra Tibetlilerin etkisiyle Budizmin Lamaizm mezhebine inanmaya
balamlardr. Bu yeni inan dnyas, Sar Uygurlarn zengin kltrel
atmosferlerine daha bir zenginlik kazandr, fakat onlar gnmz Uygurlarn
32 Cai Rangjia-Cao Yingyi, Gan Qing Teyou Minzu Nongcun, a. g. e. s. 76.
200
201
202
20
204
/ WEI LIPING
1967
1970
226
1982
19851988
3
(International Writing
Program)
30
205
30
50
2010
3
12006
2
20071-3
3 Orhan Pamuk, The Naive and the Sentimental Novelist, Cambridge:
Harvard University Press.2010.
206
/ WEI LIPING
2003
1882
193419341930
207
?7
2010
Manzaradan Paralar: Hayat, Sokaklar, Edebiyat
10
7 12
813
9 10
10 Manzaradan Paralar: Hayat, Sokaklar, Edebiyat (Pieces from the View:
208
/ WEI LIPING
19851699
17
1998
16
59
11
11 20052Das
Magazin
209
412
1868
1937188720
18861936
1906
193819061907
1965193819701939
1930
1952
2
2009520
12 2009520
210
/ WEI LIPING
13
13200626
211
20
70
5
20
2070
212
/ WEI LIPING
1983
19
807
1990
2080
80
1992
2006
90
19992010
213
2006
2008
2010
2006
14
14
2008228
214
/ WEI LIPING
15
:3
0
1985
33
16
20
17
155
16
2009238-247
171876711876190821909-192131922194941950197051971198061981199972000-Resat Kasaba. Ed. The Cambridge
history of Turkey V4: Turkey in the modern world , Cambridge: Cambridge
University, 2008. pp. 348-425.
215
50
18
65
19
18 200946-47
19 668
216
/ WEI LIPING
20
21
22
20
1989
645-57
21 20072
22
20063
1998
TRKYEDE NCE RENEN RENCLERN HATA
ELMLER ZERNE BR ANALZ
LI JUN*
Abstract:
Turkey language belong to Altaic family of languages that is
agglutinative language, variety of
appearance is very
abundant;But the Chinese belongs to Sino-Tibetan family of
languages that is an isolated language, variety of appearance does
not change . These two kind of languages have obvious
difference Such as ,There is complement in Chinese however
Turkey language has not the concept So study of directional
complement becomes one of difficult points in Chinese teaching.
From the angle of contrast linguistics, the paper try to put
forward some erroneous categories and other some problems
that we should pay more attention to in the complement of
Chinese .
Key Words:
Second language teaching ; directional complement; semantics
analysis
218
/LI JUN
a
b
c
ab
cc
ab
/
1
1 771997
219
/
2
3,
2811997
3831997
220
/LI JUN
/
/
/
/
/
421998
221
//
//
//+//+
:/
222
/LI JUN
A.//////
//
///
/
B.//
:/
C./
D.
/
[1]
19986
[2]
200311
[3]
19987
[4] 19942
[5] 19922
[6]
19977
[7]
2009
E-mail: liuhao828@hotmail.com
*** ** *
****
*
**
***
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
224
. (
)
-
.
.
.
.
native ...
. nation
.
.
.
.
) 368 1378
(.
.
(. )4 181
(. )639 1382
.
.
****
225
( )30 1378
.
.
(.
)4 181
.
.
() .
.
current (. ) 36 1386
( local literature )
.
... .
rural literature .
.
( )
.
.
... (. )
1348 16
.
.
( )
( + ) .
( )
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
226
.
.
.
. .
.
(. 1360
)16
.
.
.
.
(. )71 1376
.
()
. .
( )174
. .
( )
(.
. )327 -321 1383
.
.
. .
.
.
...
( . )16 1360
( )
( )1322
. 304 23
. - - .
.
227
(. )409 1383
.
(. )177 1387
.
.
.
.
(. )474
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
() ( ) (
) .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
228
.
. .
.
.
.... .
. .
...
. . .
( ... )1000 1383
.
( . )317 1383
.
.
.
.
.
.
. .
.
: 1320
.
.
. ( )
. ()
229
.
( ) 21 128
.
(. )31
.
( ) 133 ( )
(. ()155 )154 1383
:
.
.
.
(.
) 167 1388
.
. .
.
.
.
(. )1375 395
...
.
-
...
...
(. )
:
.
.
.
. .
( . )53
( )
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
230
.
( ... )22
( . ... )23
( )123
(. )196
.
. .
. .
.
( . ()124 )111 1387
.
(. )35
.
. ...
...
.
( . ) 16
...
.. .
...
()50
(. )6
.
.
... .
( .)52
:
.
...
. .
...
(. ) 53
231
(.
) 48
.
.
.
. ( ...)129
:
1
.
)
(
.
.
( -) .
.
.
. .
.
.
( )
(. )577 -582 1379
:
.
.
.
.
- .
() . ()
.
(. )107 1389
() .
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
232
. .
.
.
.
(. )98 1383
.
.
()
... . . .
. ... ...
. . .
. . .
... . ...
...
... ... .
.
...
. ...
. ... .
. ( .)270 272
.
.
.
( )
(. )274
.
(. )41 1374
() .
(. )251
()
.
(. )174
.
(. )175
( )
.
(. ) 248 ()
(. )99
233
() . ( ()
() )
.
( . )248
( . ) 252
( ... )304
.
.
. ( . )17
... .
( . )283
.
.
( )
.
.
.
( . ()295 )
2 :
.
.
.
( )
. ..
... ...
... ...
. . . . ...
... ... . .
... ... ...
. . .
. .
( )273 270
.
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
234
(. )274
. .
... ( .)274
( ) .
...
(. )290
.
.
(. )7
... . ...
...
. .
...
( .)8
.
(. )287
3 :
.
... ...
. .
. ( ...)55
( .)60
() 89
( . )145
( .)148
.
. . ...
.
...
()149 148
235
. .
( )224
( . ... )238 ( .)239
4 :
.
.
.
...
...
...
( ...)86
.
.
...
...
( .)134
.
... .
...
( ...)158
5 :
.
.
( )26 ()27 ( )32
.
6 :
.
.
.
.
.
.
. ! !
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
236
!
...
.
.
!
( . ... )44
...
.
( . )159
.
... .
. ...
(.)160
.
.
( )31 ( )163 ( )251 ( )278
( )
(. )159
.
.
. ( )9
( )72 73 ( )191
( )73
( )33 ( )78 ()279
7 :
. .
( )186 ()260
.
1322
(. )15 1376
. ( )182 129 52 50
( ) 47 ( )218 190 108 32
( )186 1322.
.
. .
( . )51 (
)
237
)124(.
.
... ... ...
.
( . )152
8 :
.
.
( )
.
.
.
(
)
: ...
( )5
( )6 .
( )12 (... )24
( . )184
( )193
( )242
()286
( . )245
...
. .
.
...
. ( ...)14
.
( )304
: ( )6 ( )8
( ) ( )22 ( )91
( )93 ( )105
( )114 (... )141
( )168 ( )171
( )193 (... )
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
238
( )237 ( )250
. ( )283
( )285 ( )292 ()194
: ( )6
( )8 ( )22
( )25 ( )51
(. )51 ( )98
(.)181
.
.
.
( ) .
1
( . ... )23 .
.
.
( ...)69
... . ()32 ...
()33
()96
...
. . ( .)113
2
...
( ... )111
( .)137
.
( .)132
()148
. .
. ()133
:
.
()20
.
239
( )17
. ( . )21
...
()31
.
()159
.
.
()143
... ... ()158
()292
( ... )58
()165
. ( )84 ()112
(. )168
( . ... )273 ( )87
.
.
. ( ...)24
( . )60
( .)64
.
()157
( . )160
( )169 ()175
( )292 ()296
. ...
...
( .)70
3 :
(. )292
...
. . ( . )298
.
()
( )
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
240
.
...
...
(. ) 260
.
4 :
. ()
() () () ()
()
() () ()
.
5 :
.
.
( )148 267 ( )454 266
( )299 ( )261 ( )254
( )148 ( )257 (
.)303
.
. 1348 16
304 23
...
( )
241
( )1322
.
.
.
.
.
.
.
.
.
( )
.
.
.
.
.
.
.
.
.
...
.
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
242
2
1
3 4
5
6
...
7
8
9
10
11
12
( )
(
) (
13
( )
.
.
14. ( )
.
1
2
() 3
4 -
() () ()
() ()
()
()
() () 5
243
84 1383
1378
-5 1383
1378
1380
..................... 1375
.
1383
17 1374
1379
1385
1 1389
1357-1320 1387
80
181.
1387
1383
1383
. 1383
.
6 2 1388
1300
1320 1386
A SURVEY/H.QOBADI-A.SOSAR-G.G.-M.GORJI
244
1374
2 1378
1383
1383
1360
6
246
halen etkileyen (Alauddin, Sindibad, Ali Baba, Cuh, atr Hasan vb)
lmsz karakterler sunmay baarmtr.
Onun lmszlnn srr, canllnda ve ocuklarn zevk ald,
tehlikelere meydan okuyan gz pek; zeka, cesaret, coku, hrs, zgrlk ve
bamszlk sevgisi vasflarn tayan maceraperest karakterlerin
zelliklerinin eitliliinde gizlidir.
1990l yllarda onlarca ocuk hikaye mecmuas baslm, Usame ve etTali dergilerinde yzlerce yk yaynlanmtr. almamda, Suriyede bu
dnem yazarlarnn biroundan setiim yz civarnda ocuk hikayesinden,
bu hikayelerin karakterlerinin doasn aadaki ekilde aklamaya ve ifade
etmeye altm:
1- Bu hikayelerin bir ounun kahraman ocuktur. Bunu, Dell
Htemin, kahraman drt yanda kk bir kz ocuu olan Hikyt
Min Tufle Zeyneb (1), Necp Kiylnin Sadu ve Kasas Uhr (2),
Dr. Muvaffak Eb Tavkn Mervan ve Elvan (3), Heysem Yahy elHavvcenin es-Semullet Emtarat Zeheben (4), Arif el- Hatipin
es-Satuz-Zehebiyye (5), Nizr Neccrn Rezzn es-Sara (6),
Ceml Alun Smihn Y Ah (7) ve Muhammed Karniynn
Hivrus-Sabh (8) hikayelerinde grebiliriz.
2- Abd Muhammedin el-Etfl vel-Cisr (9) hikayesinde olduu gibi,
hikayenin kahraman, karya geebilmek iin su seviyesi ykselen
nehrin mecrasna kaya yuvarlamada birbirleriyle yardmlaan bir grup
ocuk olabilir (Biz drt veya be ocuktuk) Abd Muhammedin
el-Etfl vel-Mevz (10) hikayesi de ayn ekildedir. rif elHatbin, kahraman, dmann bombalad kylerinin ocuklarna
yardma koan bir grup ocuk olan Kalb Vhid (11), Meryem
Hayrbekin, heykellerin talarn kullanarak zalim kral ve byc
kadnn ktlklerine kar koymay baaran bir grup ocuun olduu
Mednetul-Hicre (12) ve Muhammed Muhyiddin Minnun,
yamur damlalarnn paraya dnmesini dleyen ocuklarn olduu
Hilm Mtir (13) hikayelerinde de durum ayn ekildedir.
Peki kahraman ocuklar olan hikaye, ocuk okuyucular dierlerinden
daha m fazla cezbediyor. Hayr, ben buna inanmyorum. Bu durum, hikaye
sanatnn zevk verme ve yaratc hayal ufuklarn ama kudretiyle
balantldr.
3- Muhammed el- Muvahhadn, uurtmalar en ykseklere tayan,
ieklerle akalaan, gemilerin yelkenini iten ve gen kzlarn
kurdelalaryla elenen rzgarn kahraman olduuel-Bintus-Sara
ver-Rh (14) hikayesinde olduu gibi tabiat olaylarnn kahraman
olduu hikayeler de vardr. Ayn ekilde, rif el- Hatbin enNehrus-Sar (15) hikayesinde, kuruyan aalar sulayan, akn
247
248
249
250
251
252
23242526272829303132333435363738394041-
KTAP TANITIMI:
EYP SARITA*
Wu Honglin, TIEFU XIONGNU YU XIA GUO SHI YANJIU (Tiefu
Hunlar ve Xia Devleti Hakknda Aratrmalar), Kuzeybat Milletleri
Aratrmalar Serisi, in Sosyal Bilimler Akademisi Yaynevi, Pekin
Mays 2011, ISBN 978-7-5004-9558-1
Kitabn yazar Bayan Wu Honglin1966 ylnda Ningxia eyaletinde
domu, 1989 ylnda Shaanxi Eitim niversitesinin Tarih blmnden
mezun olmu, ayn yl sz edilen niversitenin Eski Eserleri Derleme ve
Aratrma Enstitsnde lisansst renimine balamtr. 1992 ylnda
Tarihi Materyaller blmnden Yksek Lisans derecesi alm, ayn yl ayn
niversitenin tarih blmnde doktora programna balam, 2005 ylnda
doktora derecesini almtr.
Son yllarda inde Hun tarihi ve kltrne dair yaplan
aratrmalarn nemli derecede artt gzlenmektedir. inli bilim adamlarnn
Hun aratrmalarna gsterdikleri ilginin nedeni, Hunlarn tarihinin inin
tarihinin bir blm olarak kabul ederek Hunlar inin aznlk milletlerinden
birisi olarak kabul etmeleridir. Hunlarn anayurdunun bir ksmnn
gnmzde in snrlar iinde kalmas sebebiyle, Hun tarihini in tarihinin
blm olarak kabul etmekte her hangi bir saknca yoktur, zira Hititler Trk
deillerdi ama yaadklar blgeler gnmzde Trkiye snrlar iinde kald
iin Hitit tarihi Trkiye tarihinin bir blmn oluturmaktadr. Fakat
gnmzde bizim gzlemleyebildiimiz kadaryla tm inli aratrmaclar
Hunlar inin aznlk milletlerinden birisi olarak grrler ki byle bir gr
mantki ve tarihi bir temelden yoksundur, zira sz konusu dnemde
gnmzde bildiimiz anlamda aznlk millet tabiri yoktu, stelik Hunlar
uzun sre siyasi ve askeri g olarak inlilerle boy lebilecek kadar
ilerlemilerdi.
Xia Devleti 16 devlet dneminde inin kuzeyinden gneyine g eden bir
ksm Tiefu Hunlar tarafndan kurulduu bilinmektedir. Corafi olarak
olduka geni bir alana hkmeden Tiefu Hun Devleti gnmzdeki Shaanxi
eyaletinin kuzey kesiminden, Ningxia Huizu Otonom Blgesi ile Mool
Otonom Blgesinin orta kesimlerine kadar uzanyordu. 407 ylnda kurulan
bu devlet 431 ylnda Tuyuhunlar tarafndan ortadan kaldrlmtr.
Burada tantmaya altmz kitabn ilk sayfasnda da dile getirildii zere,
inde Xia Devleti hakknda yaplan ilk monografi Wu Honglin tarafndan
kaleme kalnmtr. inde Hunlar hakknda yazlan kitaplarn ok az bir
ksm Xia Devletini kuran Xia Devletinden ksa olarak bahsetmitir.
lkemizde Hun dnemine ilikin yapt aratrmalarla tannan Prof. Dr. Aye
Onat 1977 ylnda V. Yzylda Kuzey inde Kurulan Bir Hun Devleti: Xia
balkl bir doentlik tezi yazm fakat bu deerli alma kitap olarak
* Do. Dr., stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Dou Dilleri ve Edebiyatlar Blm in
Dili ve Edebiyat Anabilim Dal retim yesi