MEDYATKTARHLERBALAMINDATARHVEGNDEMLKS:SYLEVERPORTAJ FORMUNDATARHNAKADEMK/MEDYATKPERFORMANSI SedatGENCER* Giri Bu bildiride, medya ile tarihiler arasnda kurulan iletiimin, biimi, nitelikleri ve sonular zerine

e baz gzlem ve tespitlerde bulunulacaktr. Bildiri, tarihin, tarihiler araclyla medyada nasl temsil edildiine dair ksa bir deneme olarak da nitelendirilebilir. Byle bir bildiri yazlmasnn arkasnda, alan zerine konuan, kendilerine danlan tarihilerin bu iletiim biimini nasl kullandklar ve algladklarn; tarihi, akademi, toplum, kamuoyu balamnda/etkileiminde oluan iletiimin sonularn anlama abas yatar. ncelikle sylenmesi gereken bildiriyi yazann da bakn, akademi/ieriden gelerek oluturduudur. Bildiri yazar, tarihilerin medyada dile getirdikleri fikir ve sylemlerin etkisiyle, kendi mesleki pratiini ve bilgilerini gzden geirmi, bu tarz syleilerin kamusal alan ve balamda etkili olabileceini kabul ederek, sre zerine dnmeye balamtr. Bildirinin malzemesi hususunda baz noktalarn ortaya konmas ayrca nemlidir. 90l yllardan balayarak 2010 yln da kapsayan bir zaman aralnda eitli gazete ve dergilerde yaplm rportajlar ve nehir syleiler bildiriye dhil edilmitir. Her dnemin konjonktr/koullar farkl olsa da bildiride gncel sorunlar zerinden bir okuma yaplmayaca iin, tarihe ynelik artan bir kamuoyu ilgisi genel konjonktr olarak kabul edilmitir. Ele alnan halen devam eden srete tarihe ve tarihilere ynelik ilgi artmaktadr; ama her tarihi iin bu kamusal grnrlkler ayn ekilde deerlendirilemez. lk olarak belirleyici olan aralarndaki ya /kuak farkdr. Halil nalck 1916, Kemal Karpat 1923, Mete Tunay 1936, lber Ortayl 1947, Cemil Koakn 1956 doumlu olduu gz nnde bulundurulursa, yaklak kua kuatan bir tarihilik serveninin sz konusu edildii grlr. Bu anlamda ayr bir inceleme konusu yaplabilecek, kendi mesleki geliimlerindeki dnemsel farklar zerine burada sadece dikkat ekmekle yetinebiliriz. Bildiride ele alnacak tarihilerin, alannn eletirel, etik ve dnsel donanmn genilettii kabul edilse de, atklar yolun bu anlamda takip edilerek bir gelenek/ekol tekil edebilecei mehuldr 1. Aralarndaki ya farklar ihmal edilirse akademik kariyerleri asndan en verimli/olgun dnemlerinde olduklar sylenebilir. lerleyen kariyerleri ile beraber gelen bir kamusallama/poplerleme sz konusudur. nalck ve Karpatn yalarna baklrsa hem akademik hem de kamusal alandaki tannmalarnn gecikmesi pek normal karlanamaz Son bir ekleme lber Ortayl ile ilgili olarak yaplabilir. Tarihi sevdiren bir ikinci adam olma vasfna/misyonuna sahiptir ve 90l yllardan itibaren artan tarih ilgisinin cazibe merkezidir; bu balamda popler yaynlarnn says giderek genilemekte neredeyse

*Sleyman Demirel niversitesi Tarih Blm Ar. Gr.

Bu durumda istisna edilebilecek tek isim Halil nalcktr, kendi ekoln yle tanmlar: rencilerimle Amerikada Halil nalck tarih ekol yerlemitir; belge ve ariv analizine nem veren bir yaklam Emine aykara, Tarihilerin Kutbu, Halil nalck Kitab, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006, s.323
1

tarih/tarihi ile toplum arasndaki iletiimi salamada tek bana bir model tekil etmektedir. Popler nitelikteki/balamdaki almalar ayrca deerlendirilebilir 2. Belirtilmesi gereken dier bir nokta kiilerle snrl/belirli bir tarihiler grubuyla, devlete ait akademik alanda i gren tarihiler grubu arasnda bir ayrmdan sz edilebileceidir. Dolaysyla vakf ile devlet niversitelerini tarihilik balamnda daha ayrntl ele alan almalara ihtiya duyulduu iin buradaki ayrm kiiler araclyla temsil edilen bir tarih ve tarihilik ile devlet alan iinde - istisnalar darda brakarak - daha anonim bir tarih/tarihilik tarz arasnda yaplmtr. Tarih alannn medyada temsili bizatihi (devlet ve vakf niversitelerince paylalan) akademi tarafndan deil, o akademide alan belirli, giderek poplerleen isimlerce gerekletirilir. 3 Oktay zel, Osmanl tarihilii zelinde yazd bir makalesinde tarihileri ve tarihilikleri snflam, devlet memuru vasfnda daha ok tarada mevzilenmi 4 yerli bir tip olarak belirledii grubun karsna aadaki satrlarda vasflarn belirledii grubu yerletirmitir: Genel iinde olduka marjinal grnse de nominal anlamda giderek byyen, iinden geldikleri kltrel ve toplumsal kesimlerin inanlarn ve kltrel refleksleriyle deil bilimsel etkinliin doasna daha yakn ve yatkn bir zihinsel tutumla, ou zaman uluslararas standartlarda ve platformlarda, zaman zaman disiplinleraras nitelikte i yapan daha da ak bir tarihi kesimini de zikretmek gerekir ok az bir ksm meslekten, ounluu ise kken itibariyle sosyal bilimlerin deiik disiplinlerinden gelen ve sonradan tarihe geen sz konusu tarihiler grubunun, Trkiye tarihiliinin sosyal bilimlerle olan balantsn salayan yegne kanal oluturduunu sylemek fazlaca bir abart saylmamaldr. Popler tarihilie katklar ise henz emekleme safhasndadr. 5 Ele alnan Halil nalck, Kemal Karpat, Mete Tunay, lber Ortayl, Cemil Koak gibi isimler bu grubun ierisinde deerlendirilecek, bildiri onlarn popler tarihilie katklarn /etkilerini ele alacaktr. alma, tarihsel bilginin ve tarihinin bylesi bir iletiim iindeki yeri/ nitelii ve nihayetinde iletiim biiminin vaad ettii ifade imknlarna akademik alan zerinden bakmay deneyecektir. Sonuta Trkiyede iki farkl tarihilik alan ve anlaynn mevcut olduu sylenebilir. Biri iine kapank, dar-teknik ve zihinsel donanmla alana katk yapan, hepsinden nemlisi yapt i zerine pek dnmeyen dolaysyla aratrma sahas/sonucunda elde ettiklerini paylamak/tartmak istemeyen: dilsiz; dieri bunun tam karsnda konumlanan ve ele alnan tarihileri de aralarndaki farklar kaybetmeksizin iine alabilecek bir alandr. Bir tarafta istisnalar belirleyici iken dier/sessiz tarafta tarihiler

Bylesi bir aba iin bkz. Hakan Erdem, Tarih-Lenk, Kusursuz Yazarlar, Kttan Metinler, Doan Kitap, stanbul, 2008, ss.143 181 Halil nalck 1993 ylndan beri Bilkent niversitesinde kendi kurduu blmde, Kemal Karpat, yeni kurulan ve kurulu srecine de dhil olduu stanbul ehir niversitesinde, Mete Tunay stanbul Bilgi niversitesinde, Cemil Koak, Sabanc niversitesinde, lber Ortayl ise, Fransz ve Trk hkmetlerinin katk ve ortaklnda Uluslararas bir anlamayla kurulan ilk Trk Yksekretim kurumu olma zelliini tayan Galatasaray niversitesi, ne bir zel niversite, ne de bir vakf niversitesi statsndedir. Ancak dier devlet yksekgretim birimlerinden farkl klan bu zellik onu, Trk Yksekgretim Mevzuat'nn dna karmamaktadr. eklinde tanmlanan Galatasaray niversitesinde almakta, Bilkent niversitesinde de ders vermektedir. Ayn zamanda 2005 ylndan beri Topkap Saray Mze Mdrl grevini ifa etmektedir. 4 Sleyman Seyfi n, Trk Tarihiliinin ehirli Yz, Dou-Bat, Yl:4, Say:16, Austos-Ekim, 2001, s.116 5 Oktay zel, Dn Sancs Trkiyede Gemi Algs ve Akademik Tarihilik, Kitap Yaynevi, stanbul, 2009, s.28, 29
3 2

istisna isimlerin varln kabul ederek belirleyici olamamaktadr.

yeniden rettikleri bir tarihilik alan iinde

Medya ve tarihilik ilikileri balamnda sz sylemeden nce Trkiyede tarihin alglan biimlerine ve ele alnan tarihiler rneinde, onlarn alanlarna yaklam tarzlarna bakmak gerekecektir. Unutulan Gemilerin Toplam Olarak Tarih ve Kimlik Tarihin ilerlediine veya kendimizin ilerlemesi gerektiine inanrsak, tarihi anlaml sanan ve bu anlamn onun iinde kefedileceine, ona kazandrlmasna gerek olmadna inanan bir insanla ayn hatay yapm oluruz. nk ilerlemek, bir hedefe doru, insani varlklar olarak bizler iin var olan bir hedefe doru hareket etmek demektir. Tarih bunu yapamaz; sadece biz, insan bireyleri yapabiliriz. 6 mparatorluk formasyonundan ulus devlete evrilen bir toplumun tarihle sorunlu bir ilikisi olmas kanlmazdr. Tarih ulus devletin kurumsallama aralardan birisi olarak ilev kazanr. Yeniden ina edilecek ulus eski gemiini sahiplenmek istemeyecek, daha uzak bir gemite kendi hafzasn/kimliini oluturacaktr. Dolaysyla toplum srekli tarihle yzleme, hesaplama, barma durumunda gelgitler ekseninde karlaacaktr. Aslnda sorun tarihin sreklilii ve sorgulanmas esasnda almayan bir gemi tasavvurundan kaynaklanr. Osmanl gemii unutulur 7 zamanla Cumhuriyetin erken dnemleri de bundan payn almaya balar. Ele alnan tarihilerin belki de en nemli sorumluluu medya asndan dnldnde ilevi - unutulan gemileri hatrlatmak; hatrlamak iin yol gstermektir 8. mparatorluk bakiyesi ile kendini ina etmeye alan yeni siyasi irade, eldeki malzemeyi tasavvur edecei, yarataca bir gemi kurmak/kurgulamak ister Unutma olmadan yaamak ise tmyle olanakszdr. 9 Gemi, ulus devlet iin bu aamada (kurulu) bir yktr. mparatorluk modernlemeye alrken hal ile mazi arasndaki ba dolaysyla siyasi anlamda gelecek tasavvurunu kaybeder, Cumhuriyet Tanzimatla balayan kopuu hzlandrarak, bugn kaygsyla gemii dolaysyla kendi gemiini perdeler. Cumhuriyetin ilk yllarnda romantik tarihilik ve tarihiler devresi bunu (perdeleme) baarmaya adar kendini: imparatorluktan ulusal devlete gei srecinde modernleme abalarna tarihsel dayanaklar aranmtr. Bu amala da Trklerin medeniyet tarihinde nemli yerleri olduu vurgulanmtr. Bunda tarihsel bakmdan Trklerin ada medeniyetle

Karl R.Popper, , Hayat Problem zmektir Bilgi, Tarih ve Politika zerine, eviren: Ali Nalbant, YKY, stanbul. 2006, s.162 lhan Tekeliye gre ster Gellnerin ister Andersonun grlerinin gerisinde ulusa Renanc bir bak asnn hkimiyeti grlmektedir, ulus, snrlar, rk, dil ve din gibi unsurlar doal nedensellikler tarafndan deil insanlarn iradeleriyle yeniden belirlenmektedir yani varl zneller aras bir uzlama dayanmaktadr. Bu zneller aras uzlamay salayan, kiiler arasnda birok ortak yann bulunmas kadar, gemie ilikin bir ok eyin de unutulmu olmasdr. Ulus devletin oluumu bir sreklilikten ok bir kopu olarak nitelenebilir dolaysyla burada, gemiten gelecee uzanan bir tarihsel sreklilik sylemi kurmak isteyen; ama varl unutmaya dayal ulus-devletin elikisi sz konusudur. lhan Tekeli, Birlikte Yazlan ve renilen Bir Tarihe Doru, Toplu Eserler 1, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007, s.137, 138 8 Cemil Koakn farkl yerlerde yaynlanm metinlerini bir kitapta toplamas bu ynde bir abann rndr: Tek-parti dnemi ve nihayet sonras zerine younlam olan bu makaleler, esas olarak, yakn gemiin unu(tur)ulmaya allan temalarn ele almaktadr. Amacm, gemiin bilgisinin alabildiince geni bir alan kapsayacak ekilde tamamlanmasna almaktr. Cemil Koak, Gemiiniz tinayla Temizlenir, letiim Yaynlar, stanbul, 2008, s.11 9 Fredrich Nietszche, Tarih zerine, ev: Nejat Bozkurt, Say Yaynlar, stanbul, 2002, S.69
7 6

uyum iinde bir karaktere sahip olduu nplana karlmtr. 10. Medeniyet balamnda 11 yeni bir ulusal kimlie bal yeni bir tarih/dnya gr, gemiin bugnn mezar kazcs olmasn istemez, kendince snr belirler. Sonraki srete ulus devlet serpildike gemii deerlendirme, sreklilik ekseninde deil, kurulu(un) da belirlenen/renilen unutma kapasitesi ile yerine getirilir. 12 Cumhuriyet rneinde/modelinde, modernleme/uluslama sreci, tarihi arkasna alan bir sre deil, tarihi arka(sn)da brakan bir sretir. Arkasna bakmak her aklna geldiinde grlen ak bir tarihsizlik (tarihsizlikle yetinmektir) ya da zayf tarihselliktir 13 sel ve yapsal bir sre olarak retilememesi, tarihin hem toplumsal, akademik ve entelektel dzeyde alglanmasnda sorunlar olduunu gsterir, farkl dnemlerde farkl tarihleri sahiplenmek Trk tarih tezi, sol tarih tezleri, Trk-slam sentezi durumunda kalan bir toplum 1990 l yllarla beraber - gnmzde iyice belirginleen- imparatorluk gemii ile cumhuriyeti bir devamllk iinde alglamaya balar. 14 Ulus devletin modernleme projesine bal bir tarih anlayndan, vesayet altnda tutulan kitlelerin zgrleerek/bilinlenerek kendi kimliklerini belirleme isteklerinin iyice grnr hale geldii bir dneme geitir sz konusu olan. Toplum unuttuu/hatrlad/ bugne katmak istedii tm gemiiyle ynn belirlemek istemektedir. Tarihiye den bu kimlik snrn belirlemek iin almaktr. 15 Daha ak bir ifadeyle iradesi ile deiime katlp onun bir paras giderek belirleyeni olmak isteyen bireye ve topluma tarihi gemi potansiyelini gstermek zorundadr. Bu mesai toplumun gemi(in)e bir anlam verebilmesinin yolunu aar. Gemi ne iktidarn ne de tarihinin tekeli altnda deildir, ulalabilir, sorgulanabilir, tartlabilir bir biimde ilenip, sunulmas gerekir. Bugn tarihiye yneltilen sorular tarih ve tarihiyle kurulacak yeni iliki biiminin tezahrdr; ama bu biimin imkn ve kapasitesi yeterli deildir. Bildiriye konu alan iletiim biimi de bu noktadan hareketle ele alnabilir. Kulesini na Eden Adam: Tarihi ve Meslei zerine Gzlemler
10 Mustafa Oral, Trkiyede Romantik Tarihilik (1910 1940), Asil Yayn Datm, Ankara, 2006, s.374. Enver Ziya Karalda Bir medeniyet tarihi vardr ki, batan aa Bat emperyalizmini merulatrmak iin hazrlanmtr. Buna kar Atatrkn tarih tezi ve Trk tarihiliinin onun devrinde onun zamannda gelien blm bir savunma tarihiliidir. ifadesiyle bu karakteristii vurgular, Enver Ziya Karal, Tanzimattan Bugne Kadar Tarihiliimiz, Felsefe Kurumu Seminerleri 3, Trkiyede Tarih Eitimi, Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara, 1977, s.258 11 Bir yandan tarihi zaruretlerden kudret alan bir irade ile Garba gittik br yandan hakiki cevheri ile bizde konumaya balad zaman, sesine kulaklarn kapatmak imknsz olan bir mazinin sahibiyiz Ahmet Hamdi Tanpnar, Yaadm Gibi, Dergh Yaynlar, stanbul, 1980, s.31 12 Nietzchse iin, unutulmas gereken snr insan/ulus ya da kltre ait plastik g belirler, ona gre plastik g Kendi iinden kendine zg bir biimde gelien g, gemi ve yabanc olann biimini deitiren, ona yeniden biim veren, yaralar iyiletiren, yitirileni yerine koyan, krlan biimlere kendi iinden yeni bir biim veren g. F. Nietzsche , a.g.e, s.70, Tanpnar baka bir adan bakarak benzer eyler syler: Bir neslin halledecei davalar, nesilden nesile havale eden, en basit meseleleri bir trl atlanamayan eikler haline getiren, kendi hareketlerimizin neticelerini bize o kadar yabanc klk altnda gsteren, hlasa bize z bir hayat yerine, srasna gre on, on be, yirmi yl, bazen daha fazla sren tecrbe devirleri yaratan hep bu medeniyet deitirmesidir. A.H.Tanpnar, a.g.e, s.30, ayrca bkz. Yahya Sezai Tezel, Osmanl Tarihinin Bilgisi ile Bugnk Kimlik Sorunlarmz ve Dnyadaki tibarmz Meseleleri Arasndaki liki ya da likisizlik zerine, Trkiye Gnl, say: 11, yaz 1990, s.17 13 nk zayf tarihsellikle toplumsal aktrler arasndaki birinci iliki zamana dairdir: bugnn var olmamas. Tarihselliin isel ve yapsal bir sre olarak yaratlamam olmas ve dolaysyla Batnn tarihine olan bamllk, toplumsal aktrlerin bilincine yansyor. Kendi yarattklar tarihle kendilerini tanyamayan, zdeletirmeyen aktrler toplumlarna yabanclayorlar Tarihi yakalama gereksinimi toplumsal aktrleri bugnn var olan toplumsal ve kltrel dinamiklerinden koparyor. Nilfer Gle, Mhendisler ve deoloji nc Devrimcilerden Yeniliki Sekinlere, Metis Yaynlar, stanbul, 1998, s.23 14 Her ki Yazar S.zbaran ve O.Kololu, 1980 sonras tarihilii deerlendiren makalelerinde bu noktay belirtmilerdir. Bkz. Salih zbaran, 1980den Gnmze Tarih almalar, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt:15, letiim Yaynlar, stanbul, 1996, s.1359, Orhan Kololu, Tarih almalar:198095, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt:15, letiim Yaynlar stanbul, 1996, s.1360. 15 lber Ortayl, Tarihin Snrlarna Yolculuk, Ufuk Kitaplar, stanbul, 2001s.60. Ayrca bkz. Tarih toplumun kimliini tespit ediyor, fakat kabul edilen kimlik de tarihilii ve zellikle popler tarihilii etkisi altna alyor. Christoph K Neumann,. Tarihin Yarar ve Zarar Olarak Trk Kimlii: Bir Akademik Deneme, Tarih retimi ve Ders Kitaplar (Hazrlayan Salih zbaran) Dokuz Eyll Yaynlar, zmir, s.109.

Asrlarca srm bir tarihi tekmln safhalarn umumi ve bariz hatlaryla grebilmek iin, lzumsuz teferruata boulmayacak ve fakat umumi levhann akln ve doruluunu da bozmayacak kadar yksekten bakmak lazmdr 16 Neden bu tarihilerinden yola karak byle bir bildiri kurguland sorusunu cevaplama ihtiyac tarihilerin meslekleri zerine gelitirdikleri fikirlere yakndan bakmay gerektirir. Bu durum gelitirdikleri farkl yorum ve yaklamlar, alma alanlarn belirleyen etkenler ve nihayetinde dnya grleri ile yakndan ilgilidir. Gelinen srete tarihilerin/akademinin, eylemini/seimini, dolaysyla kimliini belirleme aamasnda bir topluma vuzuhla sunabilecekleri bir tarih anlay/anlatsn oluturabilmiler midir? Baka bir ifadeyle medyann kendilerine bavurmasna dolaysyla poplerlemelerine yol aacak etkiyi nasl elde etmilerdir 17 Cevaplar iin tarihiye daha yakndan bakmak gerekir 18. K.Popper tarih yazm zerinde dururken tarihi iin Asl mesele, insann kendi bak asn tanmas ve eletirel olmasdr 19 der; dolaysyla tarihinin, ne yapt/yazd hakknda bir bilin ve farkndalk ortaya koymas gerekir. Medya da kendini ifade olanana sahip, ele alnan tarihiler grubu bu noktada pek ok akademisyenden farkl bir yere sahiptir. (Bu be ismin Tarih Vakfnn Tarihinin Mutfa syleilerine katlp fikirlerini paylam olmalar nemlidir; ama bu durum tek bana tarihilerin medyadaki servenlerini anlamaya/aklamaya yetmez ) Tarihilerin, tarih yazm ve yapmnda bir bilin sergilemeleri, onlarn bu pratie baka disiplinlerden geerek gelmeleri ve bu disiplinler araclyla tarihi kullanmalar, formasyonlar tarih bile olsa, almalarn farkl disiplinlerin veri ve yaklamlaryla zenginletirmeleriyle alakaldr. Bu lber Ortaylnn tarihilik, lisans eitimiyle edinilecek bir ey deil; baka dallarda statlk edinenlerin gelip yapaca bir ey tarih almas. 20 fadesiyle uyumludur. Cemil Koak bu durumu alayl/mektepli ayrmyla yorumlayp kendini alayl snfna dhil eder Dolaysyla burada benim anlaym asndan, tarihin tanmlanmas lazm. Ben btn bu anlattm hadiseleri yazyorum, tarih okuyorum, tarihi tartyorum; fakat btn bunlar tarihi sfatndan ziyade bir siyaset bilimci olarak yapmaya alyorum. Benim iin tarih, yaadm corafyann ve toplumun politik problemlerini anlamaya ynelik bir aratan ibaret. Bunu anlamaya alarak bavurdum. Bugn iinde bulunduumuz problemlerin ne olduunu ya da ne olmadn tarihi kullanarak anlamamz, bugnk meselelere zm formlleri retirken bunlardan da hareket etmemiz mmkn mdr? te bu sorulara cevap aryorum. 21

W. Barthold, slam Medeniyeti Tarihi, Aka Yaynlar, Ankara, 2004, s.22. M.Fuad Kprl Bartholdun evirdii kitabnn Balang ksmnda kitap zerinden Trk tarih ve tarihiliinin problemlerine deinir, bildiride ele alnan isimler metot ve tarihilik anlamnda modern Trk tarihiliini kuran bu ismin takipileri olarak deerlendirilebilirler. 17 Soru lber Ortaylya u ekilde sorulmutur: Trkiyede tarihini anlayan ve onu gelecek nesillere doru biimde anlatacak bilgiye ve donanma sahip tarihiler var mdr? Bu konuda toplum olarak neler yapmalyz?, lber Ortayl, Tarihin zinde, Profil Yaynclk, stanbul, 2008, s.138 18 E.H.Carr, Tarih Nedir?, ev: M.G.ztrk, letiim Yaynlar, stanbul, 1996, s.29, 30. 19 Karl Popper, a.g.e, s.149 20 Nilgn Uysal, Zaman Kaybolmaz, lber Ortayl Kitab, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006, s.322 21 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=75
16

Cemil Koak ele ald dnemleri bugnk meselelere k tutabilecek ekilde tahlil edebilmeyi asl yapmak istedii ey olarak belirler; daha da nemlisi objektif, eletirel ve sorgulayc olma gibi niteliklerin nne bilimsel drstl koyar: tarih metni yazarken bakalarna kar deil, ncelikle kendimize kar drst olup olmadmz sorgulamamz lazm. Ben bir tarih yazarken, hangi siyasi pozisyonda olursam olaym, kendimi o siyasi pozisyonun savunucusu olarak grmyorum 22 Kemal Karpat ise Nee Dzelin 2006 ylnda siz bir tarihisiniz sz ile balatt grmeyi verdii yantla yle srdrr: ben klasik manada tarihi deilim. Ben yeni tarih 23 anlayn temsil ettiimi dnyorum. Tarihi bir malzeme deposu, bir tecrbe kayna olarak gryorum. Zaten tarih ancak insanlarn gncel yaamlaryla ilgili hale getirilirse mana kazanr. 24 Baka bir syleisinde Karpat lisans dneminde ald hukuk eitiminin onu tatmin etmediini ifade ettikten sonra: hlbuki bana en yakn gelen siyasi ilimler, sosyal ilimler, ben mastrm siyasi felsefeden ve doktoram siyasi bilimlerden aldm fakat bir yerde unu derhal anladm ki, sosyal ilimler gerek manada insana sosyal olay aratrmak iin metodoloji veriyor, sistem veriyor benim siyasi ilimlere bu kadar can- gnlden girmemin ana sebebi Trkiyenin vaziyetini anlamakt. 25 Karpat iin mesele: bir dinamik yntemle tarihin bugne nasl balandn anlamak ve anlatmak tr, bu yzden sorun ideolojik bir bakla deil metot arayyla zlebilir: altnz bir konunun teorik boyutlarn grmezseniz, kavramsal ynlerini grmezseniz, yani ellinizdeki kuru malzemenin tesinde bir eyler olduunu sezmez ve yazmazsanz, o alma botur 26 Mete Tunay da Cemil Koak gibi alayl/mektepli ayrmnda kendini alayl snfna yerletirir 27: Siyasal bilgiler fakltesinde okudum. Mektepli bir tarihi deilim. Tarih eitimi grmedim. Pek ok eyin yannda biraz da tarih rendim Tarihi laf bana byk bir laf gibi geliyor. Tarihiyim diyemiyorum. 28 Onun tarihiliine alayl taraf veren ise olgusal bilgiyi ortaya koyacak bir teori erevesinde (konusuna) eletirel bakmak ve sorgulamaktr yapldn grmek istediim ey sorgulamak ifadesiyle yaklamn zetleyen M.Tunay, Tek Parti dnemi zerine yazd eserinin nsznde bak ve metodolojisini daha ak bir ekilde sergiler: Bence, yakn tarihimizdeki tek-parti dnemiyle henz gerei gibi hesaplalmamtr. Bu hesaplama, imdiye dein oklukla yapld zere, vgler dzerek ya da yergiler sralayarak gerekletirilemez. Btn tarihin, her kuakta yeniden deerlendirilmesi gerekir. Bu kitapta, Cumhuriyetin ilk sekiz yln nasl idiyse ylece ortaya koymak savnda bulunmuyorum Ama benim iin, 19231931 gerei burada sylediklerimdir. Kendi

http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=75 E.H.Carr ve J.Fontana, bu tarihin zelliklerini/niteliklerini yle belirler: Bu yeni tarihin gemiin deil, insanlarn bilimi olacaktr; isterse toplumsal tarih olsun isterse olmasn, aratrma konusu insan toplumlar, toplu yaamlar iinde insanlar olacaktr; tarih her ne kadar teker teker siyaset, ekonomi, kltr gibi alan ve konularla ilgilenirse de, siyasal tarih, ekonomi tarihi, ya da kltr tarihi gibi ayr ayr tarihler deil, tersine yalnzca insan tarihi vardr, nk grevi, bir btnlk oluturan bu tablonun paralarn bir araya getirmek olup, bu paralarn gerek anlamlarna kavumas da ancak toplum btnl ile ilikileri iinde ele alnmalarna baldr., E.H. Carr ve J. Fontana, Tarih Yazmnda Nesnellik ve Yanllk, eviren: zer Ozankaya, mge Kitabevi, Ankara, 1992, s.118, 119 24 Nee Dzel eriat Trkiyede Ancak Darbeyle ktidara Gelebilir Kemal Karpat le Sylei, Radikal, 12 Aralk 2006. 25 Gkhan etinsaya, Kemal Karpat ile Siyaset Tarihi zerine, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, Cilt 1, Say 2, 2003, s.403. 26 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=62 27 lhan Tekeli, Sorgulayan Bir Aydn: Mete Tunay, Mete Tunaya Armaan, (Der: M.. Alkan, T.Bora, M. Koraltrk) Armaan Kitaplar, letiim Yaynlar, , stanbul, 2007, s.76. 28 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=41
23 22

kuam ne denli temsil ettiimi bilemem Ama ne olsa, ben de tek-parti dneminin ortalarnda dodum Dolaysyla, bu dnemin bir rn saylrm. Kitabm da, iinden ktm ortamn balarna dnp baktm zaman grdklerimin, dndklerimin bir rn oluyor. 29 Tarih almas yapan, aratrmasnn belgelere dayansa bile onun bak ile snrl olduunun ve yine kaynaklara dayanarak bir baka adan aratrmann geniletebilecei/deerlendirilebileceinin farkndadr. Tunay, tarihinin tarafsz olamayacan nesnelliin de kendi belirledii koullar iinde anlaml olabileceini gsterir. Tarihi bir almay/metni anlaty mmkn klan da budur 30 Halil nalck bu isimler ierisinde formasyon olarak tarihten geldii iin daha farkl bir konuma yerleir, meslein baz zelliklerini o daha fazla iselletirmitir 31 ve bu durum (onun) tarihe yaklamn da etkiler: Ttarihiyim ben, tarafsz olmaya alrm. Benim iin tarihsel analiz esastr; darda onun iin eserlerim yabanc dillere evriliyor. Tarihte sosyal atmalar benim aratrma sahamdr, tahlillerimde, yorumlarmda, tabii ki marksist sosyolojiden de faydalanyorum, buna bakarak marksist damgas vurabilirsiniz Benim iin belgeleri objektif bir metotla tahlil ederek tarihi gerei formle etmek esastr. Ben doktriner bir tarihi deilim, daha ok annales okulunun bakn benimsiyorum. 32 Teoriye kr krne baml olmak gerekmez der nalck ve kendisini Braudel ekolne balar: total history toplumun tarihini aratrrken her yn ile aratrrsnz. 33 Tarihe yeni bir bak; kitlenin, halkn tarihini yapmak Benim tarih felsefemi tarif etmek gerekirse budur. 34 1992 ylnda nalck katld Tarihinin Mutfanda hakikat ve objektiflik vurgusu yapar benim tavsiyem hakikati olduu gibi yazn. Objektif tarihilikten vazgemeyin. Bunun yolunun ise mazinin brakt izleri deerlendirerek tarih yazan vesikac gelenek ile bir modelden hareket ederek aklamalara girien doktriner tarihilii birletirmekten getiini savunur 35;ama yine de H.nalckn temel vurgusu gerein tespitine yneliktir: Batda hmanizma ortaya ktndan beri, eski metinlerin tenkidi ve hatalardan arndrlarak gerein tespiti hermentik metodudur. Kelime ve tabirlerin, dilin ve br delillerin doru biimde yorumudur. 36 Syleinin ilerleyen ksmnda tarihilik mesleini g yaplabilir hale getiren teknik donanm zetler: tenkit meselesi, lisan meselesi, topografi ve

Mete Tunay, Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas 19231931, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul. 1999, s.V Tarihi, bildii ya da bilebilecei ok saydaki veriler iinden, kendisine gre temel nem tayan sorunlara ya da grlere bir yorum getirebilmek bakmndan anlaml olanlarn semek zorundadr. Kukusuz bu seme sreci tehlikelidir, nk gerekliin bozulmasna gtrebilir. Olgular iinden belli dorultuda bir seim yaparak houna gidecek bir yorum oluturabileceine kuku yoktur Bilerek yan tutmayp elinden geldiince nesnel davranmak istediinde bile, gemiin olgularn anlayp aklama yetenei, iinde yaad topluma ilikin anlayndan, siyasal ve dn yapsal (ideolojik) tutumlarndan etkilenir. E.H. Carr ve J. Fontana, a.g.e, s.63, 64. 31 Halil Berktay, Drt Tarihinin Sosyal Portresi, Toplum ve Bilim, say:54/55, yaz/gz 1991, s.44 32 Emine aykara, a.g.e, s.212, Halil nalck, Kprl, Barkan, Mustafa Akda gibi tarihiler silsilesinde Annales etkisinin kristilazasyon noktas olarak deerlendiren bir yaklam iin bkz, Erdem Snmez, Annales Okulu ve Trkiyede TarihYazm, Annales Okulunun Trkiyedeki Tarihyazmna Etkisi: balangtan 1980e, Daktylos yaynevi, stanbul, 2008, s.211, 212 33 A.g.e, s.214 34 A.g.e, s.213 35 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=40 36 Eren Safi, Polat Safi, Prof.Dr. Halil nalck: Biz Duygusal Milletiz; Tarih Tenkidini de Duygularmzla Yapyoruz. Klavuz, say: 36, Mart 2006, s.33
30 29

kaynaklara hkim olmak 37 lber Ortaylnn tanklnda buna bir de H.nalckn yksek analiz kabiliyetini eklemek gerekir 38. Btn bu aralar ve donanmn eliinde ve hem kendi aratrma sahasnda ve gncel/siyasi sorunlar karsnda tarihi, tarihi hakikati sylemek zorundadr Tarihi tarihin tankln getirmek zorundadr 39 Karpat da ve nalck gibi kendisini Batya referansla, vasflandrrken ben ok st dzey dnebilen, analiz yapabilen, Batda herhangi bir beyinle yarmaya hazr bir kimseyim ve batllar beni bu ekilde tanyor. Onun iin analizlerim de yksek seviyededir, dediim gibi ben, hayatm boyunca byle yksek bir seviyeye ulamak iin durmadan almm. Zengin olmamm, yksek mevki sahibi olmamm ama bir ey elde etmiim: Bir beyin, bir gr Ben daha ziyade beynimi gelitirmek iin alan ve Trkiye gereklerini doru drst anlamaya alan bir kiiyim, gayet basit. 40 Kendi niteliklerinin de biraz fazlaca farknda olarak gerein ve objektifliin peinde bir tarihilik anlayn savunur lber Ortayl ise kendi kuann tarihi olurum diye deil de bir entelektel olarak ie baladn ifade eder, kaynaklara inerek aratrma srecine baladn, ikincil eserlerle sonra hesaplatn vurgular, zellikle ikincil eserlere bal kalmann snrlarna dikkat eker: kendi kafas, kendi dnyas ve kendi koordinatlaryla hareket eden bir adamn eseri ve yalancssnzdr 41 Ortayl, syleilerinde tarihin alglanmasndaki akademik, toplumsal, popler sorunlara iaret ederken tarihi olunmaz doulur anlayyla hareket eder: ama baz insanlar ve bu baz insanlar hep varlar- gemii bir ekilde merak ediyorlar ve gemii, tpk hali tarif eder gibi de tarif ediyorlar. Bu bir yetenek meselesi. Bu yetenek doutan verilmi. Bu bir zellik 42 lber Ortayl zerine bir yksek lisans almas hazrlam olan Hakan Kaynarn tanmlamas bu adan bakldnda anlam kazanr: Ortayl komple bir Osmanl tarihisidir. Osmanl tarihine kar yaklam dnemsel, snfsal ayrmlar iermez. Onun tarihilii hibir ekilde belirli bir uzmanlk alan iinde skp kalmamtr. Sosyal Bilimlerin Almas teklifini yrtenlerin Ortayl gibi tarihilerin yaamsal pratiklerine bakmalar gerekmektedir. phesiz o sadece bir tarihi de deildir, denilebilir ama sadece bir tarihi olmak iin bile gerekenden ok daha fazla almtr. 43 Ortaylnn tarihe farkl alardan baklabileceini ifade eder: yani adamn biri farkl adan bakarken ilmi malzeme kullanmaldr ve bunu ahlakl bir ekilde kullanmaldr. Bir kere bu iin ilmine ve ilmi malzemesine sahip olduktan sonra hangi adan bakarsa baksn tarihe Tarihinin kaynaklar iyi kullanmas lazm, kendi tezini hurda, mesnedsiz laflarla,

37 38

A.g.e, s.36 Nilgn Uysal, a.g.e, s.111 39 Eren Safi, Polat Safi, a.g.e, s.37 40 Emin Tanryar, , Da Delen Irmak Kemal H. Karpat Kitab, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2008, s. 390, 391. 41 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=43 42 Mustafa Armaan (hazrlayan), lber Ortayl le Tarihin Snrlarna Yolculuk, Ufuk Kitaplar, stanbul, 2001, s.91 43 A.g.e, s.66

vesikasz iddialarla veyahut da yanl, saptrlm vesika kullanmlaryla desteklememesi lazm. 44 Halil nalck, konularn seerken milliyetidir; ama ilerken bat metodolojisiyle i grr; rencilerine de aratrmalarna milliyetilik, hamaset ve hissiyat kartrmamalarn nerir: Ben milli tarihimizin saptrld, tahrif edildii kanaatindeyim ve aykr iddialara kar en etkin aratrmann belgelere dayanaca inancndaym. 45 Kemal Karpatn tarih ile uramasnn temel gerekesini aadaki satrlarda bulabiliriz: Amacm, osmanl devletinin tarihini ve idare sistemini derinine inceleyip anlamak ve oradan elde edilen tecrbe ve bilgileri bugnn siyasi-kltrel sorunlarn zmek iin kullanmaktr. 46 Aslnda hem Karpat hem de nalck belli bir misyon dahilinde tarihilik yaparlar ve Kprl tarz bir tarihilik anlaynn devamna yerletirilebilirler. Bat standartlarnda alp milli tarihin dnya tarihindeki yerini doru tespit etmeye alrlar. Byle bakldnda her iki isminde gerein tespit edilmesi ynnde yaptklar vurgu bir anlam kazanabilir. Karpat hem kendisinin hem de nalckn bu anlamda yerli mal olduklarn belirtir 47. Bylesi bir tarihilik anlay belki de bir kuan deerleriyle yetimi olmann sorunu/sonucu/dur. Karpat siyaseten katlmc/gzlemci olma durumunda, Trkiye gereklerini anlama abasyla gzlemci kalmay semi sa ve sol ideolojinin stnde demokratlna vurgu yapmtr. Her iki ismin kariyerlerinde Amerikann nemli bir yer tutmas yerli mal olmalar asndan bakldnda ironik bir durum yaratr. Mete Tunay kendisi de sadece siyaseten deil, ekonomik ve toplumsal anlam/alanda demokrasiden yana sol bir tavr alarak kendi tarihiliine giden yolu belirler 48 Onun tarihilie yaklamn belirleyen nokta zm nerme deil sorun yakalama odakldr. 49 Trk tarihiliinin bilgi/olgu/yorum temelinde henz kendi standartlarn kuramam olmas bu isimlerin de tarih pratiklerini ve yaklamlarn etkiler. Bu durum, tarihilere kendi pratiklerini yaparken alann standartlarn belirleme gibi zor bir grev de ykler. Mete Tunay yola solun tarihini aratrmak iin girdiinde Trkiyede 1925ten itibaren 40 yl sreyle bir takm eylerin unutulduunu, belki unutturulduunu fark ettim bir kere hemen bizim tarihimizin ne kadar kof olduunu fark ettim. Hi gvenilecek bir tarih deil. 50 Tunay Trk tarihiliinin eletirel ve farkl yorumlarn geliebilecei bir bilgi temelinden yoksunluuna vurgu yapar, lber Ortayl da bunu destekleyici ifadelerde bulunur: bu memlekette yaplacak i, bilinmeyen tarihi bildirmektir. Daha tarihimizin gerekleri ortaya kmamtr. Bunlar ortaya kardn zaman, ortaya kan gerekler insanlar

44 45

A.g.e, s.97 Emine aykara, a.g.e, s.185, 352 46 Kemal Karpat (Hazrlayan), Osmanl Devleti ve Dnya Tarihindeki Yeri, Ufuk Kitaplar, stanbul, 2006, s.14 47 Tanryar, Emin, a.g.e, s.164 48 Levent Cinemre Ruen akr, Sol Kemalizme Bakyor (Rportaj), Metis Yaynlar, stanbul, 1991, s.22 49 Mete Tunay, Eletirel Tarih Yazlar, (Haz:H. Bahadr Trk& H. E.Beri), Liberte Yaynlar, Ankara, 2006, s.238, 242 50 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=41

heyecanlandrr. Bunu yapmak zorundasnz. 51 Bilinmeyen gerekleri ortaya karmak iin yaplmas gereken nedir? Sorusuna verdii yant: aratrmanz lazm eklindedir, Ortaylnn u tespitleri tekrarlamas da anlamldr: Trk milleti maalesef tarih bilgisinden uzak, tarih uuruna sahip olmayan bir millettir. Bu millet u anda sol kanatta da, sa kanatta da maalesef tarihin kendisiyle deil, kendilerine gre yeniden yazlm, yeniden ina edilmi bir tarihle dnmeyi tercih ederler ve gerek anlamda bir tarih bilgisinin getirebilecei bir slup da yoktur. 52 Tarihin kendisiyle deil ideolojiyle ina edilerek sunulmas sorun yaratr; Ortayl alternatif tarihiliinde sylemini kaynaklara dayanarak kurmadndan ikyet eder 53, bu alternatif cenah iinde yer alan Koak ise Dnem tarihilii yaparken btn malzemeyi tketici bir ekilde taradn, alternatif tarihilik yapmak iin yazmadn, yazma sreci sonunda ortaya farkl bir metin ktn vurgular. bu yapld takdirde alternatif tarihilik gibi bir moda akmla deil ama farkl eyler sylemek, yeni bak alar getirmek, bir meselenin eskiden sylendiinin dnda baka boyutlar da olabildiini sylemek mmkn hale gelebilir. 54 Tm bu ele alnanlar deerlendirildiinde, Halil nalckn kaynaklara dayal ve mesleki bir hakikati bulma misyonu ile snrl, Kemal Karpatn zm amal/odakl tarihi bilgiye tarafszlk iddiasyla ar bir objektiflik ykleyen 55, lber Ortaylnn sorunsal odakl ve mukayeseli geni bir alan zerine yaylan 56 sonuta tarihi geni okuyan 57, Koakn hkim paradigmay alternatif bir bakla datmaya alan, gemiin bilgisini sonucu ne olursa olsun kabullenen 58, Tunayn zm deil sorun/eliki yakalamaya dnk eletirel perspektifidir nmzde duran. Sonuta be tarihi dnya grleri/inanlaryla snrlansa da kendi meraklar/sorular/emekleriyle ina ettikleri ykseklilerinden gemii bir sreklilik iinde grp deerlendirirler. Aada grlecei gibi kuleyi terk ettikleri yer medya platformudur. Kendileri ile grlme istei bu nevi ahsna mnhasr tarihilikler balamnda oluur. Talebi belirleyen, tarihilerin alanlarnda bylesi bir anlay/yaklama sahip olmalardr denebilir. Tabii ki her bir yaklam ve tarihilik pratii eletirilebilir/ sorgulanabilir durumdadr; ama medyann bu isimlere ynelik ilgisini belirleme bakmndan mesleki yaklamlarn nemseyen bildiri byle bir ama tamaz. Sylenebilecek Olann Snr: Biim 59 Akademik tarihiliin hem akademik hem de popler seyrini rportaj/sylei balamnda ele alma isteinin farkl sebepleri zerinde durulabilir. Bu bildiri iin, tarihin,

Mustafa Armaan, a.g.e, s.94 A.g.e, s.95, 96 53 lber Ortayl, Tarihin zinde s.90 54 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=75 55 Kemal Karpat, Trk Demokrasi Tarihi, mge Kitapevi Yaynlar, Ankara, 2008, s.14 56 Sleyman Seyfi n, a.g.m, s.117 57 Ylmaz ztuna, Trk Tarihilii ve lber Ortayl, Ahmet Nezihi Turan (Editr) Gezgin ve Bilgin lber Ortayly Tanmak, Paradigma Yaynclk, stanbul, 2009, s.12 58 Cemil Koak, a.g.e, s.10. 59 Sylei ve Rportajlar alannda, Mehmet Tekin, ahin Alpay, Nuriye Akman, Sedef Kaba, Nee Dzel gibi isimlere Agora Kitapl (Gncel Siyasi Meseleler), Metis Yaynlar (Siyah Beyaz Serisi), Bankas Kltr Sanat Yaynlarnn (Nehir Syleiler), Hayykitap (Syleyecek Sz Kalanlar) yaynevlerinin katklarn da ekleyerek bu iletiim biiminin giderek poplerletii sylenebilir.
52 51

10

tarihiliin ve tarihilerin problemlerini grebilmek, bu haliyle akademinin halinin darya nasl yansdna bakmak esastr. Gndem akademiye/ boyun edirmi grnse de bu, boyun emenin analiz edilmesine engel deildir. Gndem ksaca/unutulmu/yzleilmemi/tartlmayan bir gemi problemiyle tarihinin/akademinin nne gelse de yapsal/varolusal olarak bu anlamda sorumluluk tama gc ve kapasitesine, - tarihin etkili ve nitelikli popler temsil aralarndan yoksun olduu bir durum ve ortamda dolaysyla, ne tarih ne de gndem gemii deerlendirme konusunda gerekli donanm ve birikime imdilik sahip deildir. Tarihi, gemie veya gemiin belirli bir kesitine nihayetinde anlam vermek zorundadr, ya da bu gaye ile alana yaklar, benimser, kuatr. Gndemin/gncelin ise bu anlam verme sreci ile dorudan bir ilikisi yoktur, kendi varolusal geici gerei ile tarihe yaklar 60. Onun bu yaklamn belirleyen de bir kriz ve ihtiya halidir. Kriz ve ihtiya ise deiim ve bu deiimin alglanmas ile yakndan ilgilidir. Nihayetinde deiimin belirleyicisi/kk gemi(te)dir. Gndemin, bildiri balamnda dnldnde gazete ve dergilerin tarihe ve tarihilere bavurusu kendi ihtiyalar dorultusunda olduu kadar, en azndan toplumun ihtiyalar da gzetilerek yapld sylenebilir. Akademik ura tarihilik bundan bamsz dnlemez kendi zerine kapanma eilimi gsterir: Gazeteci, tarihinin zihinselliini, almasn hem kendisi hem de okuyucusu iin daha anlalabilir bir kapsam ve erevede sunma isteini temsil eder. Sorun akademik ura ile medyann, toplumun ve bireylerin tarihten beklentileri arasndaki farkta dmlenir. Aslnda bylesi bir biim iinde konuan tarihinin sylediklerinin kamuoyunu etkileme gc mulktr; sylenilenler zerinden birtakm geici tartmalar ykselse de, sonu belirsizdir. Tarihsel analiz ve bilginin akbeti de mehule gider. Belki de sorunu medya ve akademi alannn kendi belirleyenleri dndan topluma yaklaamamalardr. Tarihi iin bu sylei ya da rportaj format Oktay zelin syledii entelektel bir k/ifade imkn 61 verse de, biimin kendisi, gndemin deikenlii ve gazetecinin pragmatizmi bu imkn ziyadesiyle budar. Bir tarihi ile sylei yaplp, gncel olanla balant iinde varlan sonular ve yarglar tarihiden istenirken, bu sonular ve yarglar salayan sre btnyle ihmal edilir. Bu durumda tarihsel aratrmay zenginletirecek bir yaklam, tek doru buymu gibi alglanma tehlikesiyle kar karya kalabilir. Baka bir ifadeyle o ana kadar kabul edilenler yalan-tarih olma vasf edinirler. Gndemdeki bir sorunun varl ve tartlmas gncel dzlemde, tarihin yeni batan daha doru olarak kurulduu yanlsamas yaratr. Gncelin iinde eriyen tarihin de byle bir yanlsama yaratmas doaldr. Ama tarihi gncelin bilgisiyle deil - gemi karsndaki tezlerini anlaml bir btn/anlat halinde ortaya koyarak var olur. Alan Munslow bu durumu yle izah eder:

60 61

kr Haniolu, Osmanldan Cumhuriyete Zihniyet, Siyaset ve Tarih, Balam Yaynlar, stanbul, 2006, s.216 Oktay zel, a.g.e, s.131

11

Neye karar vermi olursak olalm; varacamz sonu, tarihin, tarihi onu zorunlu formuyla, yani bir anlat olarak yazana kadar okurlar iin var olamayacadr. 62 Postmodern cenahtan gelen byle bir eletiri tarihin metinselliine/hikaye etme tarafyla ilgilense de nihayetinde (tarihin) bir anlatyla var olduunu vurgular. Nitekim lber Ortayl da kendisiyle yaplan bir rportaj da durumu ifahi kltr asndan yle dile getirir: ifahi kltr derin dnmeyi, okumay ve derin temrini etkiliyor. Bundan dolay insanlar biraz ge okurlar bizde, konumak, dinlemek bugn bile yaygn Trkiyede. Yazarsn yazarsn okumazlar. Konuman lazmdr. 63 Ortaylnn bahsettii konuma ihtiyac ne anlama gelir. Soru baka ekillerde de sorulabilir. Baz tarihsel gereklerin ifas mdr sz konusu olan, salkl bir tarih bilinci ve yaklamnn yerlemesi iin mi aba gsterilir, meslein kendi pratiini davurma biimi midir, medyann bilgi aln/isteini gidermek mi istenir; yoksa tarihinin kendi anlatsna/metnine ihaneti midir? Bu sorularla beraber, Munslow a geri dnersek biim tartmasnda ilk problemi belirleyebiliriz: Tarih, ancak ve ancak tarihiler onu anlat formunda tasavvur ettiklerinde mzakere edilebilir bir eydir ve tarihsel yorum en iyi halde sentetik bir doru/hakikat olarak kalmas gereken eyin peine taklarak gemiin anlamlarn daraltmamaldr. Aslnda gemiin olas anlamszlna ya da yceltilmiliine daha ak olmamz gerekir. 64 Trkiyedeki tarihilik pratii asndan devam edersek grnen udur: tarihin yazld halde snrl bir kesim dnda okuyucusu bulamamaktadr; mzakere edilebilirlii snrldr, yok denecek kadar azdr, bu durumda tarihi kendi anlats ve yaklamndan fragmanlar derleyerek medyann, toplumun, aydnlarn karsna kmak zorunda kalr dolaysyla iletiim biiminde birinci problem izah/indirgeme aamasnda oluur. Tarihiler, arpc cmleler kursalar da bilgiyi mmkn klan tarihsel argmanlar budand iin gcnden yitirir, sylenilenlerin arpcl/farkll sylei havasnda bolukta kalr. Bununla balantl dier problem, grmeyi yapan kiinin gndemin aciliyetini kendine meruiyet zemini yaparak tarihiyi zorlamas olarak zuhur eder. Ama, balamndan koparmak pahasna, kendi yaklamn ve bilgisini onaylatmak, tarihide olduunu bildii/dnd farkl grleri, kendi bilgisiyle elemek/zdeletirmek iin, bir an nce alabilmektir. Bir taraf alann sorunlaryla/donanmyla/sorumluluuyla; dier taraf gncel sorunlarn hzla arlaan ykyle snrldr. Konuma/grme talebi genellikle medyadan belirli isimler araclyla gelir, irade gsteren soru soran ve yer gsteren medyadr syleinin kurgulanmas da nihayet onlarn elindedir - zellikle belli tarihiler asndan medya ile

62 63

Alan Munslow, Tarihin Yapskm, eviren: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2000. s.13 Mustafa Armaan, a.g.e, s.32 64 Alan Munslow, a.g.e, s.16, 17.

12

srekli bir diyalog sz konusu olduu iin taraflar arasnda bir uyum ve ibirliinden bile sz edilebilir. Tarihiye duyulan ilgiyi gndemdeki konunun tarihsel arka plann renme istei belirledii kadar yaynlanan eserleri vesilesiyle de medyada tarihi kendine yer bulabilir. Gndemde aniden bir sorunun canlanmas, tarihinin, eseriyle kamuoyuna kendini bir anlamda tartma/paylama ortamna sunmas rportajlarn/syleilerin yaplma gerekelerini hazrlar. Bu balamda tarihileri dnerek somuta indiimizde Cemil Koak, Mete Tunay daha ok Cumhuriyetin yakn/uzak tarihi, nalck ve Ortayl Osmanl Tarihi, K.Karpat ise Osmanldan Cumhuriyete gei sreci zerinde youn olarak konuurlar. Tarihin bir sreklilik iinde alglanmasn, ele alnan tarihilerin hassaten vurguladklar dnldnde 65 M.Tunay ve C.Koakn bu srekliliin Cumhuriyet tarafna, K.karpat, H.inalck ve .Ortaylnn Osmanl ve gei dnemi zerine younlatklar sylenebilir. Syleilerin yaplma gerekeleri tarihilerin uzmanlk alanlar belirlese de gncel, tarihiden ve tarihten hep daha fazlasn bekleme eilimindedir. Bilginin, anlamn ve yorumun metin sel bir btnlkten kopuk bir dzlemde oluma(ma)s sylei ya da rportaja kendi zelliini verse de, bu nokta da tarihinin mdahalesinden ok gazetecinin ynlendirmesi etkili olur. Aslnda bu iki tarafn zihinlerinde tadklar soru ve balamlarn farkllyla ilgilidir. Tarihi odasnda ve arivlerde mrn ve mesaisini harcad aratrma konusu ve nesnesiyle urarken, medyann gbeindeki gazeteci gncel olana bir yant bulmak arayndadr. Gazetecinin sorular ve istedii yantlar kesin olabilir; ama tarihi ou zaman bunlar karlayabilecek donanm ve hevesde deildir; gemile kurduklar balanty ekillendiren bugnn koular olsa da gndeme bal bir program dhilinde almak istemez; bunun yansra mesleinin kendi mesaisi ve akademiyle snrl olmadnn farkndadr. Ele alnan tarihilerin kamusal performanslar biraz da bu farkndalkla ilgili olarak deerlendirilebilir. Cemil Koak bir rportajn, tr/tip tarihi olduunu belirterek bitirir: mesleinde ksa srede ykselebilmek amacyla egemen ideoloji ile uyumlu eyler reten grup, dieri gerei bilen; ama egemen paradigmann dnda kalmann zorluklarn bildii iin kamuoyuna konumayan; son olarak hem yazan hem de syleyen; ama yazp syledikleri pek takip edilmeyen bir grup 66 Byle bir tasnifle belki de medyann en ok konumak istedii tarihileri seme gerekeleri iin bir balang noktas bulunabilir. En azndan incelenen tarihiler grubunun hem yazarak hem de syleyerek sorumluluk aldklar sylenebilir, - en azndan konumak onlar iin bir ayrcalktr - bu sorumluluk dorultusunda yer aldklar/sz syledikleri biimin zellii baklacak olursa:

65 Bu vesileyle tarihilerin resmi ideolojiyle ilikileri balamnda sylenecek ey, resmi ideolojiyle uyumlu/bal olarak konumann, bu sylemin giderek daha fazla tartld gncelin konjonktrne uygun eyler sylemekle ayn vasf tamayacadr. Mevcut durumda medyada kendine yer bulabilen, konjonktrnde etkisiyle alternatif ya da resmi sylem kart olan yaklamlardr. Bu durumun varl tarihilerin yaptlar ihmal edilse bile onlar resmi ideolojinin karsna yerletirir. Syledikleri eletirel/sorgulanabilir bir temelde deerlendirildii mddete tarihileri resmi ideoloji iine yerletirmek olanakszdr. 66 Nee, Dzel, Atatrk orduya gvenmiyordu , Cemil Koak ile sylei, Taraf, 11 Kasm 2009.

13

Hzla devinen aktalite, konuulacaklar dikte eder ve srekli deitirir. Zira gazete, - sonralar genel olarak medya, zellikle televizyon -, gndemim srekli yenilenmesinden beslenir; yeni bilgileri, son havadisleri sunarak ilgiyi canl tutar, bu nedenle skandalize etmeye, abartmaya yatkndr. Bir biim olarak gndem zihinlerde sabitlenirken ve kukusuz birtakm kutsal (dinsel, milli) deerler bu biimin sabit imgeleri olarak dolamda kalrken, gndemin ieriinin srgit deimesi, kolektif hafzay andrr. Fikri devamszlk ve tutarszlk, olaandr. 67 Yukarda deinildii gibi hatrlama alkanl zayf olan bir toplumda kolektif hafzann anmas biimin ters ynde bir ilev grdnn kant olarak da yorumlanabilir Deiimi ve hz temsil ettiini dnen medya akademiye/uzmanlklara, zelde tarihsel alana yneldiinde olan ey: doas gerei yava gelien bir aratrma alan ile yine doas gerei hzla giden bir biimin arpmasdr: Gndemin deiim hzndaki olaanst art, rutin format iinde srekli yeni ierik talebini kkrtr; bu da belirli bir meseleye, bir soruya, giderek bir fikre konsantre ve angaje olmay gletirir. 68 Konu tarih bile olsa deiimin kk ve bilgisini iermesine ramen medya sadece, biiminin iine yeni bir ierik yerletirmekle ilgilenir/ilgilidir. imdi daha yakndan taraflarn performanslarna baklabilir: lk rneklerde, gncelin iinde kendine yer bulabilen tarihinin mesleinin uzana derek siyasete savrulmas sz konusudur. H.nalck ve K.Karpat rneklerinde bunlar daha belirgindir 69. Dier tarihilerde aada alntlanacak tarzda sylemlere rastlayamayz. Bu isimlerin- yukarda gsterildii zere - en fazla objektiflik/hakikat vurgusu yapm olmalar da dikkat ekicidir. Halil nalck Osmanl tarihine bal bir alma program olduu gerekesiyle gncel olana mesafeli dursa da 70 siyasi gndemi etkilemeye ynelik, bir tarihi olarak uyarlarda bulunmaktan kendini alamaz 71, Sevim Demiray nalck ile yapt syleinin baln Prof. nalcktan 7 nemli uyar olarak belirler. zetle, syleideki uyarlar, Krt sorunu karsnda itidal tavsiye eden Trkiyeyi taraf dmanlarla kapl kara paras olarak etiketleyen yedi nemli maddenin sralanmasyla kalr. Gazeteci iin bu uyarlara kulak vermenin ve yaynlamann gerekesini nalckn dnyann sayl bilim adamlarndan olmas oluturur 72; dolaysyla bu gereke sylenenlerin hakll zerine dnmenin gereksiz bir
67 T. Bora, L. Cantek, Ke Yazarlndaki Deiim ve Politik Dnce Vasat, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt:9 Dnemler ve Zihniyetler, stanbul. 2009, letiim Yaynlar, s.879. 68 A.g.m, s.898 69 Cengiz andar, Kemal Karpat Gnmz verilerinden yola karak siyaset yapan bir grnm sergilediini syleyerek, Krat Buminin ise nalck'n bir tarihi olmak bakmndan hakl olarak grd byk kabul, ayn kiinin bugnn meseleleri hakknda yrtt fikirlerin clzlndan dolay sarslma tehlikesiyle kar karya ifadesiyle nalck eletirmeleri hatrlanabilir. Cengiz andar, Tarihimizle yzleebilmek..., Radikal, 3 Haziran 2009, Krat Bumin, Bunlar syleyen byk tarihi Halil nalck m? Yeni afak, 6 Ekim, 2003 70 Eren Safi, Polat Safi, a.g.e, s.37, 38 71 Taha Akyol, Tarihiden uyar, Milliyet, 2 Kasm 2007 72 Derya Sazak, Sohbet Odas, Avrupa, tarihi boyunca Trkiyesiz olamamtr, Halil nalck rportaj, Milliyet, 24 Ekim 2005. Bu syleide Halil nackla grlmesinin tek sebebi: onun yaayan en nemli tarihilerden birisi olmasdr.

14

ura olduu varsaymn da ierir 73. Baka bir rnekte Halil nalck Krt alm ile ilgili bir uyarda bulunur, bu kez Milliyet gazetesi bu uyary birinci sayfadan verir, ayn syleide, Tarihe bakp, bu bunalmn nereye varacan syleyebilir misiniz? sorusunu ise nalck yle yantlar: Ben tarihiyim, khin deilim. Trkiye Cumhuriyeti temelinden sarslyor. nc nesil byk problemlerle kar karya ama bu tabii bir gelimedir. Bunu nasl halledeceiz bilmiyoruz. Biz Osmanl deiliz. Osmanl aznlklarn zerindeydi. Ayn eyi biz yapalm olamaz. Milli bir devletiz. O bir imparatorluktu. Sultann hkimiyetini kim tanrsa, tebas oluyordu. Bu bunalm ok kt neticeler verebilir. 74 Tarihinin khin olmadn belirtmesine ramen birikimin/perspektifinin verdii gle karamsar bir tablo izmekten kanmamas da dikkate deerdir. Dier bir rnek Kemal Karpatn AKP ile ilgili yorumlarnda ortaya kar. Balk yine arpcdr: Tarihi Kemal Karpat, AKP ynetimini uyard: Yzde 47yle gelen yzde 7yle gider rportajn odanda laiklik meselesi vardr: ..Kemal Karpattan eriat, din ve laiklik tartmalarna yeni boyutlar katacak ok ilgin cevaplar aldk. 75 Tarihiyi ayrks/sradan m kld anlalmayan bu farkllk vurgusu, soru ve yant diyalektiinin gdkl erevesinde dnlnce bir anlam arzeder. Buna Nee Dzelin K.Karpata 2006, 2007 ve 2009 tarihlerde yapt syleilerde belki bu syleilerin doas dnldnde tipik olarak kavramsallatrlabilecek sorular eriat Trkiyeye gelebilir mi, eriat tehlikesi var m? yneltmesi eklenebilir 76. Burada tarihinin verdii yant/larn ne olduu, neyi anlatmaya alt nemli deildir. Yaklak yllk bir sre ierisinde ayn tarihiye ayn sorularn sorulup ayn cevaplarn alnmas ilgintir. Gereke Osmanl gemii balamnda gncel olan sorunlara ..tarih bu konuda ne diyorpeki, biz tarihimizi niye konuamyoruzneden tarihimizle yzlemekten bu kadar ok korkuyoruz? gibi parlak ifadelerle oluturulsa da, gndem/gazeteci asndan tarihsel bilgi, analize pek bir deer atfedilmediinin iaretidir. Ayrca tarihinin deiik ve ilgin saptamalarnn olmas mesleki adan olmas gereken bir duruma iaret eder: Gnn koullarna uygun ve pratik olarak tarih yazmak yerine, uzun vadedeki oluumlar dnr, kaynaklarnn kendisine syleyebileceklerini saptamaya alr ve onlar bilimsel bir dile oturtma gayreti iine girer. Bu yzden de kimi zaman gncel beklentilere ters den sonularla kar ortaya, honut etmez tepedekileri, farkl dnenleri. 77, Tarihiler gndemdeki sorunlarla ilgili fikir beyan ederken, kstl bir sorgulama ve ifade imknna sahip olurlar. Tarihsel bak ve analizin gncelle girdii ilikide urad gr kayb tamamen tarihinin sorumluluundadr 78 Bir deiim iinde srekli gemii farkl bak alaryla deerlendirmesi gereken tarih alan gncel olan/alan iinde varlk sebebini yitirmeye balar.

Sevim Demiray, Prof. nalcktan 7 nemli uyar, Milliyet, 12 Kasm 2007 kran Pakkan, Osmanl uyars, Milliyet, 16 Kasm 2009 75 Nee Dzel, Tarihi Kemal Karpat, AKP ynetimini uyard: Yzde 47yle gelen yzde 7yle gider, Radikal, 8 Ekim 2007 76 Yukardaki syleiye ek olarak N.Dzel, eriat Trkiyede ancak darbeyle iktidara gelebilir Radikal, 4 Aralk 2006 ve Demokrasi olsayd eriat gelmezdi Taraf, 1 Haziran 2009, balkl syleilerde de ayn sorular sorabilmitir. 77 Salih zbaran, Osmanly zlemek Ya Da Tarih Tasarlamak, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2007, s.11 78 Bu balamda K.Karpatn Aksiyon dergisinde Muhsin ztrkle yapt ve tamamen gncel siyasi deerlendirmelerle ykl syleilerin de anlmas gerekir. Din anlalmadan siyaset yaplmaz, Aksiyon, say:624, 20 Kasm 2006, CHP demokrasiyi kundaklad; inanamadm, Aksiyon, say:663, 20 Austos 2007, CHP, hibir zaman iktidara gelemeyecek, Aksiyon say:748, 6 Nisan 2009.
74 73

15

Bu durumda tarihiliin amazlarndan biri olan aratrma sonucunda elde edilen bilginin toplumsal balamda, daha genel bir dil ve analizle dile getirilmesi problemi zmsz kalr. Tarihiye soru soranlarn sorgulama ve hatrlama kapasitelerinin ne kadar yetersiz ve gncelin elinde nasl donduunun belirlenmesi nemlidir. Tarihinin fikirleri/sylediklerinin, gncel sorunu anlamlandrma/zme kolaylyla uyum iinde olsa dahi sorgulanmadan kabul edildii aka grlr. Tarihilerin bu durumda yaptklar farkl dnemlerde ayn eyleri sylemekten ibaret kalr, muhataplaryla kurduklar ilikiler mulklar. Tarihinin kendi dillendirdii gerek, mitleerek srekli karsna kar. Eric Hobsbawm Devrim a 1789 1848 adl eserini nitelikli bir vulgerizasyon (haute vulgarisation) olarak ve kitabn ideal okurunu ise: gemie merak duymakla kalmayp dnyann bugnk duruma nasl ve neden geldiini ve nereye gittiini anlamak isteyen, kuramsal bir yapya sahip, zeki ve eitimli yurttatr. 79 Szleriyle tanmlar. Trkiye, Hobsbawnn sralad nitelikten de yoksundur. Gncelin dayatmas dnda tarih pek merak edilmez, edildiinde snr ulusal olan belirler ve her seviyede80, eitim sayesinde yurttan tarih bilgisi ortalamann altnda seyreder. lber Ortayl gibi tarihilikle ilgili problemleri her defasnda dile getiren bizim memlekette tarih tetkikat zayftr. Byk sentezler yaplmamtr. Bu tarihi aktaracak ana ve ara aralar yoktur 81 bir tarihi bile kendisiyle 1990 2001 yllar arasnda yaplan on alt rportajda konu balklar deise bile ayn olgular zerinde konumak zorunda kalmtr. Rportaj balklar bile anlamldr: Aslnda Hepimiz Tanzimatyz, Tarihten Kaamayz, Osmanl Bizde Yayor, Bir Kabuk Deitirme Dnemi 82 Tarihsel bilginin paylalp yaygnlamasnda gayreti, emei varsa da, yaklak on yllk srede ayn sorulara muhatap olmas, tarihinin de bu ite bir sorumluluu olduuna iaret eder. Sorulan sorular ayndr; dolaysyla cevaplarnda deimesine gerek yoktur: cevaplar, Reddi miras edilemeyecek bir tarihsel srele, tarihin ondan kalamayacak bir realite olmas gerei arasnda gider gelir. Ele alnan tarihilerin medya ile iletiimleri uyumlu olsa da genel tarihilik eilim ve pratiklerini pek temsil etmezler; bir anlamda marjinal saylrlar, tabi bu durum bir paradoks gibi grnebilir, marjinal isimlerin kendilerini neden bu kadar rahat ifade edebildikleri sorgulanabilir, medya onlar ynlendirmek mi istemektedir?, tarihsel donanm ve birikimlerinden ziyade gndemi belirleyecek belki gndemle uyumlu sylenecek szleri mi nemlidir?. Bu balamda nemli olan dier nokta rportaj ve sylei biimleri zerin(d)e kurulan baz stratejilerin/uygulamalarn varldr; bunlar belirlemek gndem ve akademik tarihiliin ilikisinin niteliini ortaya koyacaktr.

Eric Hobsbawm, Devrim a 17891848, eviren: B.S.ener, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1998, s.8 kr Haniolu tarih zelinde akademinin geliimini yle izah eder: devletin hizmetinde, onun izdii ideolojik snrlar iinde ayn grleri paylaan, birbirinin trevi tezler reten akademisyenlerden meydana gelen ve temel amac talebelere (modern siyasi toplumsallama literatrnn bu ilevin ancak ilkretim srasnda gerekletirebileceini ortaya koymu olmasna karn) resmi ideolojiyi benimsetmek ve memur yetitirmek olan bir kurum haline dnyordu. .Haniolu, a.g.e, s.115 81 lber Ortayl, Osmanl Bar, Tima Yaynlar, stanbul, 2007, s.61 82 Mustafa Amaan, a.g.e, s.5
80 79

16

Hemen her rportajda konuulmak istenen konu balklarnn hacmi/ierii baz rportajlar iki blm halinde tertip edilse bile - biimin doasna aykr bir durumu belirtir. Trkiyenin nde gelen entelektellerinden olan siyaset bilimi ve tarih profesr Mete Tunayla yakn tarihimizi, Atatrk, Atatrkn dinle, dindarlarla, Krtlerle olan ilikisini, orduya, yargya ve siyasete bakn, ynetim anlayn, tek adamln, mcadele arkadalarnn balarna gelenleri, stiklal Mahkemelerini konutuk. 83 Yaananlarn anlamn, darbe giriimlerini, askerin sistem iindeki yerinin tarihselliini, Trkiye'de cuntalarn tarihini, askerlerin sylem ve eylemlerindeki deimeleri Sabanc niversitesi retim yeleri'nden tarihi Cemil Koak ile konutuk. 84 Bu girilerin rnekleri oaltlabilir; nemli olan konuulacak konularn ve sorulacak sorularn pragmatizmle yorulmu ve gndemim hzna uygun bir ekilde seilmi olmalardr. Konu tek bir balk altnda snrlansa dahi sorularn mahiyeti ve eitlilii grmenin amacn aacak ekilde tertiplenir Burada aslnda konumann odak noktasn btn saylan konular da ierecek ekilde - ordu ve yarg, yakn tarih oluturur; ama bir trl zlemeyen temel sorunlarmzn kaynana inmektir; ancak bu ekilde yakn tarihimizi bildiimizde aka grebiliriz ve dmleri zebiliriz. Grld gibi, bir entelektel olarak nitelenen tarihiyle konuma isteini ok pratik/pragmatik bir dnce belirler: bilmek ve zerine pek dnmeden sorunlar zebilmek, nihayetinde bir zme kavumak. Tarihinin alt alanlar kapsamnda mevcut sorunlarn tarihsel kklerine bakma fikri egemen gibi grnse de asl odak noktas tarihinin bugne dair ne syleyebileceidir. Zaten ayrlan yer ve sylem bunu kantlar: tarihinin yapt iin doasna dair bir merak izine rastlanmaz bugn yaadmz btn arpklklarn kk yakn tarihimizde yatyor. Zaten bu yzden yakn tarihimizi renmemiz, btn gerekleri bilmemiz, bunlar aka tartmamz engelleniyor. Medya, tarihe deil, gncele ynelik bir merakla, tarihiyle konutuu iin, gemiin salkl alglanmas ve tartlmas hususunda en azndan stlenmesi beklenen yol gstericilik ilevini dahi yerine getiremez. eriin geni tutulmasnn getirdii dier sorun, syleinin tek bir ksr dng soru etrafnda tkanmasdr. rnek lber Ortayl ile yaplan bir syleiden verilebilir: Tarihimiz, okullarda doru mu retiliyor? Tarih kitaplar belirli bir ideolojinin propagandasn yapmak amacyla baz gerekleri grmezden mi geliyor? Gerekten cumhuriyetle Osmanl birbirlerine ok uzak devletler midir? Osmanly reddedersek ne kazanrz neleri kaybederiz?vs.. gibi daha da uzayan sorulara cevap bulabilmek tarihinin kaps alnr ve sylei ilerledike rportaj yapan kii can alc(ksr-dng) soruyu sormak

83 84

Nee Dzel, Pazartesi Konumalar: Atatrk dnemi yargs iler acs, Mete Tunay ile sylei, Taraf 1 Mart 2010. Murat Aksoy, Amerika istemedii iin darbe olmuyor, Cemil Koak ile sylei, Yeni afak 8 Mart 2010.

17

zorunda kalr: tarihi nasl doru renebiliriz? Bu iin stesinden ne ekilde gelebiliriz? 85 Belirlenen/konuulan konu balklarnn genilii ile tarihi ancak gncel iinde alglayabilme yetisi medya asndan bir anlamda syleiyi ilevsizletirir. Ard arda sralanan sorular, tarihilerin verdikleri yantlarla aslnda tek ve byk bir soruya dnr; hemen hemen her sylei de bu durum tekrarlanr. Sorularla iin tarihsellii renilse de, buradan karak nasl bir yoruma ulalacan gazeteci asndan kestirmek gtr; iletiimin sorunlu olduuna iaret eden ifadelere oka rastlanmas da bundandr: nasl yani, anlamadm, bundan ne anlamalymvs. Syleideki karlkl ilikiyi sorular belirler; tarihiye belli bir konu etrafnda daha dengeli/tutarl sorular sorulduuna daha derli-toplu cevaplar alnr; baka bir ifadeyle syleiyi ynlendiren taraf tarihi olursa, rportaj yapan kii de sorularn belirli bir ereve iinden seebilmekte, tarihi de kendini daha iyi ifade edebilme imkanna kavuarak, en azndan hazr/kalp yantlar deil de kendi kafasndaki sorular ve eletirel yaklamlarnn temelini gsterebilmektedir 86. Aksi takdirde btn rportajlara hkim olan eilim her alandan devirilen sorularla tarihiye yzeysel ve basmakalp eyleri sormaktan teye gidemez. Tarihinin mesaisine olan duyarszlk btn gerekleri bilme amacyla giderek geniler. Nihayetinde tarihi btn gerekleri bilme iddias ve durumunda deildir. Bu durumu krkleyen/besleyen stratejilerden biri de syleiden seilmi arpc ksmlarn vitrine/manete tanmas, tarihiyi otorite olabilecei alanlar belirleyerek etiketlemektir. lgi uyandrmak, okuyucuyu tahrik iin titiz bir tarihilik mesaisi sonucunda elde edilmi bir yorumun gncelin/gndemin barnda plak bir ekilde yer almasdr. Bilginin ve yorumun kamusal balama byle yerletirilmesiyle tarihi ile alan arasndaki mesafe almakta; burada okuyucunun bu bilgiyle ya da syleiyle olan performans ortaya kmaktadr. Okuyucu da, tarihiyle performansnn yanstld ekliyle alglayarak iliki kurabilir. Tempo dergisinin Halil nalck ile Eyll 2003te yapt grme bunun tipik bir rneini yanstr. nalck burada Osmanl tarihi uzman tarihi olarak etiketlenir. Prof. Halil nalck ile Trkiyenin kltrel yaps, Osmanlnn kuruluu ve Ortadou zerine kapsaml bir syleinin okurlara sunulduu sylendikten sonra, nalcktan tespitler bal altnda konuulan her bir konu bal ile ilgili arpc ifadeler sralanr. Grlecek konu balklarnn tespiti medyann tarihiye bitii oklu kullanm/bavuru ilevini dorular.87 Grmeci, bilmek istedii mesele ve konu balklarn belirleyip, sorular ona gre ekillendirir. Dier bir strateji isimlerin nitelendirmesiyle ilgilidir.

Mustafa Armaan, a.g.e, s.47, 55. Bylesi Bir rnek in Bkz. Murat Bozluolcay, Yakn Dnem Tarih Mitolojileriyle Hesaplamalyz, Cemil Koak ile Sylei, Radikal Kitap, say: 474, 16 Nisan 2010. 87 Enis Tayman, Prof. nalcktan Tespitler, Tempo, say:37/822, 1113 Eyll 2003.
86 85

18

Mete Tunay bir rportajda, herkesin ortak saygsn kazanm sol liberal bir demokrat. Tarihiliin namusuna halel getirmeyen bir tarihi. 88 Olarak nitelenirken, bir dierinde susmamas gereken az sayda sahici aydndan biri 89 dir. Ayn gazetede kan rportajnn ilk blmnde tek parti uzman, dierinde sol akmlar kitabnn yazar olarak tantlr 90 Cemil Koak ezber bozan bir tarihidir; ya da dnemi en iyi bilen tarihilerdendir ve onunla tek parti rejimi, smet nn, resmi tarih, Atatrk ve Atatrklk zerine konuulabilir 91 Aslnda rportaj ve syleinin yaplma meruiyeti ve gerekelerini hem tarihinin grkemli zgemii ve ilgi alanlar, aratrd konular hem de rportaj yapann neden baka bir tarihiye deil de ona gittiini aklayan ifadeler/sfatlarla salanr. Bu durum grmeciye aslnda her trl soru sormann kapsn aar. Dier bir rnekte hem rportajn hem de yapan kiinin bir elikisi bu gerekeyi kendiliinden salar. rnein Kemal Karpat ilgi alan, donanm, birikimi geni bir tarihidir; ama konu gndem yznden Ermeni Meselesiyle snrlanr. 92 Bu konu hakknda ilk kez konuan Karpatn medyaya getirdii eletiriler nemlidir. Sylei srdren ismin meselenin zn bir an nce renme abas bir tepkiyi dourur: Oraya da geleceim, acele etmeyiniz. Bizde hep olduu gibi hemen iin son noktasna gelmek istiyorsunuz, ama her eyin bir ak vardr. Syleinin devamnda peki sonra ne oldu eklinde bir soruyla karlaan tarihi unlar sylemek zorunda kalr: imdi oraya geleceim, fakat kusura bakmayn, ben bunlar yazdm. Tarih vakfnn yaynlad osmanl nfusu isimli kitabmda btn rakamlar, vesikalar mevcut. Ama alp okuyan kimse yok. nk biz Trkler oturup bir eyi aratrmaya gitmez, bir rpda genel bir fikir elde edip ona gre fikir yrtmeye ok alknz. Deiik, farkl, arpc olann ifadesine izin verse de rportaj bunlarn anlalmasna pek imkn tanmaz. Kemal Karpat yakn tarihimiz konusunda dnyann sayl otoritelerindendir, konuulacak konuda ok arpc grleri ve saptamalar vardrProf. Kemal Karpat, tarihin geliimi iinden bakarak bugnn Trkiyesine, lkenin siyasetine, din-politika ilikilerine de deiik bir bak as getiriyor. 93

Fadime zkan, Hlbuki Atatrkn abartlmasnda kendisinin de gnah var Star, 23 Kasm 2009 Gndem, Mehmet, Prof. Dr. Mete Tunay: Gnmz Kemalistleri gemitekilerden ok daha domatik, Yeni afak, 5 Mart 2007 90 Fadime zkan bkz: 87 nolu dipnottaki sylei ve, Trkiyede solun en byk suu demokrat olmamas Star, 24 Kasm 2009 91 Murat Tokayn iki sylei bkz. Kemalistler nutuku sansrledi, Zaman Pazar, 19 Nisan 2009, nn bir diktatrdr ama hitlere benzetmek hakszlk olur Zaman Pazar, 9 Mays 2010. 92 Devrim, Sevimay, , 1917de Bir milyon ermeni kuzeye g etti Kemal Karpat ile sylei, Milliyet 1 Haziran 2009. 93 Nee Dzel, eriat Trkiyede ancak darbeyle iktidara gelebilir , Kemal Karpat ile sylei, Radikal, 4 Aralk 2006.
89 88

19

Dier bir rnekte syleiye konu edilen tarihinin yeni yaynlanan bir kitab vesilesiyle 879 sayfalk yaptn ana fikri saylabilecek 94 bir konuma yaplr. Sorun fikir sahibi olmak deil zahmetsizce ana fikri elde etmektir. Parlak bir kariyer edinmesi, alannda otorite olmas, farkl grleri dillendirmesi tarihiyi sradanlama(sn)dan alkoyamaz. lber Ortayl, kinci Cumhuriyet tartmalar, Kemal Karpat Ermeni Meselesi balamnda grmeyi yapanlar tarafndan kendilerince uyumlu/uygun olan sylemeye zorlanrlar 95. rneklerden grld zere tarihiler grlme biimi zerindeki uygulamalarla deiik bak alar gncele mal edilerek anonimletirilir. Medya grnrde farkllklara bavurarak anlama abas iinde grnse de, tek-tipletirici bir emayla i grr. Bu emay belirleyen stratejiler uzatlabilir, biim gncel olanda devindii iin esnek ve deiken olmak zorundadr; ama tarihi asndan sorun bu esneklie uyarlanma srasnda kar, uyarlanma snrn belirleme sorumluluu u halde tarihiye aittir. Kaps alnan tarihi aslnda kapsn alan kii vastasyla toplumu, insanlar bir anlamda rahatlatr. Unutulan nokta tarihinin profesyonel anlamda kesin zmler yerine baz sorunlarn kklerini gsterip, yeni yaklamlar nermesidir; yani kendi mesleki birikimi iinden grd noktalar akla kavuturmak istemesidir. Belirli bir rahatlama salamas ona sorulan her soruya bir cevab olduu anlamna gelmez, bylesi bir meydan okumayla yzlemesine gerek yoktur. Bilgiye olan ihtiya, bilginin dnsel ve eletirel ynn kapatarak bir inan halinde paylalmasna/yaylmaya dnr 96. Bu anlamda tarihilerin alanlarndan yola karak genileyen, dalan, yaylan sylei ve konular, sorunlar, bu genilemeyle derinliinden ve gcnden yitirir, nihayetinde gemii deerlendirme, gemie bakabilme tarz entelektel vasfn belirleyicisi olsa da gndemdeki sorunlarn kkenine indii vakit farkl/deiik olmas anlamnda ilgi ekicidir. Bu deiikliin biim ve medya tarafndan sradanlatrlmas tarihinin znelliini, dolaysyla farklln tehdit eder, ortadan kaldrmay hedefler, syledikleri ortam ile uyutuu srece anlamldr. Biimin sorunlarnn, ilerliinin iletiim asndan amazlarnn gstergesi: sorulan sorulardr. Sorularn tasnifi/nitelii biimin neye imkn verdiini zetlemeye yarar.

Sorular 97: Gndemin Hafzas En iyi ihtimalle tarih bir toplumun eylem gcn, imkn-snrn belirleyebilir. Gndemin hafzasn sorabildii sorularn, soru sorma gcnn ki bu ayn zamanda bildiri
94 Nuriye Akman, Tarihi-yazar Prof.Dr. Kemal Karpat: Trkiyede laikliin ne anlam kald ne de insanlara k tutacak taraf Zaman, 11 Temmuz 2004. 95 Kemal Karpatn Devrim Sevimay Rportaj Bkz: 91 Nolu Dipnot, lber Ortaylnn Trkiye Gnl dergisine verdii rportajn bal: Cumhuriyeti Numaralandrmak, Eski Tepeden nmeci Alkanlklara Dayal Yeni Sylem Tarzdr., Mustafa Armaan, a.g.e, s.144, 145 96 Hasan Blent Kahraman, Kltr Tarihi Affetmez, Agora Kitapl, stanbul, 2007, s.29. 97 Her bir isme yneltilen sorularn tasnifi yaplarak anonimleme zerinden bir deerlendirmede bulunulaca iin her soru iin ayrca bir dipnot verilme gerei duyulmamtr.

20

balamnda, tarihi karsnda yer alan gazetecinin gemi algsn ortaya koyar oluturduu kabul edilirse, syleilerde yukarda deinilen dier sorunlar daha da arlatran, iletiimi zorlatran bir aksakla gidilir/ulalr. Sorulan sorular, soru sorma biimlerinin nitelii, biimi aan bir ilevi yerine getirmek iin kullanlr. Bu sorular tarihiden, uzmanlk alann, gncel sorunlar, Trkiye zelinde bir modernleme srecinin deerlendirmesini, nihayetinde bir zm ieren fikirler toplam(n), tek kelimeyle bir sentez(i) isterler. Bir nceki blmde ele alnan sorunlara, tarihilere yneltilen sorularn niteliklerine daha yakndan bakarak yenilerini ekleyebiliriz: Kemal Karpat rneinde: Trkiye slamla moderniteyi bir arada bar iinde nasl tutabilir?, Peki Trk milleti kimdir? Daha dorusu Trk kimdir?, Halifelik kaldrlarak sizce hata m yapld?, Neden dinle ilgili bir trl halledemediimiz bir sorunumuz var bizim? Neden Cumhuriyetin kurulmasndan seksen ksur yl sonra hala laiklii tartyoruz?, Tarih bu konuda ne diyor?, Ana mesele sizce nedir?, Peki Trkiyenin ideal noktas bu mudur; sizce grp greceimizin hepsi bu kadar m?, Bu Durumda zm ne olabilir?, Devletin yneticilerine ne diyeceksiniz vs.. Sorular uzatmak mmkn; ama burada tipik olanlar seildii iin; srayla bu tipiklik ekseninde dier tarihilere sorulan soru rneklerine de bakmak gerekir. lber Ortayl: 600 sene osmanly ayakta tutan dinamik nedir? Bunun temelini hangi deer oluturmutur?, Osmanlnn temel deeri nedir?, Peki ama, onlarca millete hkmeden Osmanl, nasl kendine has bir kltr ve medeniyet oluturabilmitir?, Bat karsnda nasl davranmalyz?, Tarih reddedilebilir bir ey midir?, Tarihi nasl doru renebiliriz? Bu iin stesinden ne ekilde gelebiliriz?, Osmanl tarihi Trk tarihinin zerine rtlm kara bir al mdr?, Osmanl bugn devam ediyor mu? Ediyorsa nasl devam ediyor., Nedir Osmanl ve bizim iin tarihin neresinde duruyor?, 624 yllk Osmanldan bugne Trkiye Cumhuriyetine deer olarak ne kald? Bunun bir bilanosunu yapabilir misiniz?... Mete Tunay: Milli Mcadele ile ilgili bildiklerimiz ne kadar doru?, Trkiyenin bugnk siyasi grnm hakknda nasl bir deerlendirme yapyorsunuz?, Trk solunun yeni vizyonu ne olmal?, Sizce bunlar gerek mi?, Baka trl olamazd deniyor. Olamaz myd?, Niye btn bunlar cumhuriyet aka tartamad?, Niye yakn tarihimiz byle sorunlu? Neden yakn tarihimizi tartmakta zorlanyoruz biz?, Bizim toplumumuz yakn tarihini btn berraklyla biliyor mu? Cemil Koak: Saklanmaya allan neydi? Niye yakn tarihimiz hep byle srlarla doluydu?, Niye topluma bu gerek anlatlmyor, hala yalan syleniyor peki, 31 Mart olaynda gerek
21

nedir?, Biz tarihimizle ilgili ok yalan sylyor muyuz?, Tarihiler gerekleri bilmiyor mu?, bu ok yakn bir tarih. Btn bunlar nasl uydurulabiliyor? Niye uyduruluyor?, Doru olmayan resmi tarih mi?, Peki resmi tarih nasl ortaya kt?, Doru bilgiye ulamann yolu yok mu?, Tarihiler gemite ne olduunu aratrmakta zorlanyorlar m?... Halil nalck: Yaadmz kriz, Osmanl tarihindeki hangi dnemi hatrlatyor size?, Tarih tekerrr m ediyor?, Peki Osmanldan bugne neler devam ediyor?, Byle bir durumu nlemek iin ne yapmal?, Trkiye kendini hangi medeniyet iinde grmelidir..?, Trkiye kendi geleceini nerede aramal?, Siyasi olarak Avrupa-Trkiye ilikileri konu edildiinde temel sorun sizce nedir?, Tarihe bakp, bu bunalmn nereye varacan syleyebilir misiniz?, Osmanl Bizansn bir devam m?, Trkiye Cumhuriyeti, Osmanlnn deerini gerekten biliyor mu?, Trkiye Irakta ne yapmal sizce?, Peki dorular ne?, Kltrel ekonomik ve siyasal bunalmmzn zlebilmesi iin Trkiyedeki siyasi iradeyi yeterli buluyor musunuz? Btn bunlardan hareketle nceki blmde yer verilen sorunlar da gz nnde bulundurarak baz noktalar netletirilebilir. Evvela tarihilerin tek bir soru ile muhatap olmadklar ve syleileri bu gerei kabul ederek yaptklar ileri srlebilir. Bununla balantl olarak pek ok alanda bir otorite olarak kabul edilmesi tarihiden kendini aan sorunlarda da izah ve onay beklenmesine yol aar. Gemiin bilgisini retme iiyle mmeyyiz olan tarihi medyann sorumluluunu darda brakmadan bu bilgiyi gncel iinde farkl balamlarda tketmektedir. Her iki tarafn etkileim ve performanslar balamnda bakldnda aada sralanan sorunlarn varl tespit edilebilir: - Gncel, tarihle, (srecin, olgu, olay ve sorunlarn parallelik gstermesi) tarihin tekerrr etme mitosu etrafnda ilgilenmek istese de, tarihin, gemii bugnn kalb olarak deerlendirebileceini sylemek zordur - Gncel tavr, tarih ve tarihinin sorunlar karsnda somut ve ak bir zm nerisine sahip olmas gerektiini dnr. - Gncel, bylesi bir zm nerisiyle yetinmez bir gelecek tasavvuru da ister: ne olabileceini kestirmek de tarih alanna ait bir sorunmu gibi alglanr. - Btn bu sorularda tarih belki en ok siyasi bir tarih olarak ele alnr, zm nerisi, gelecek tasavvuru siyasi iradeye yol gstericilii de beraberinde ister. - Alann bilimsel pratiklerinin de bir anlamda sorgulanmas, alan ii yeterliklerinde tartlmasn yol aar, bu durumda tarihi ve mesleinin de alglanmas daha normal koullarda olur. Bilginin edinilme, olgularn seilme, yorumlarn olgunlama srecinin zorluu grnr hale gelir.
22

- Tarihilik alannda otorite olarak kabul edilen ekol ve gelenein yokluunda isimlerle tarihin temsil edilmesi ve konuulmas, tek bir isim zerinden bir okuma yaplmas hem dierlerini darda brakr medya sonuta kendi konuabilecei tarihileri seer hem de bir karlatrma ansna pek frsat brakmaz. - Gncelin sorunlaryla snrl olmak tarihsel arka plan sadece o soru ve alan erevesi iinde tutmakla kalr: tarihsellik belli sorun ve sreler de sz konusu edilir. - Tarihiden, btn bir Tarih epistemolojisinin problemi/temeli olan gemii deerlendirebilmenin anlamlandrabilmenin kestirme forml/yntemi istenir. - Sadece tarih alan zerinden gerein veya genel bir manzarann peine den gncel alg bu manzarann eksik kalacan fark etmekte zorlanr. Sonuta Hobsbawnn dedii gibi paradoksal olarak, gemi, srekli deiimle baa kmakta hala en faydal analitik ara, ama yeni biimde bir aratr. 98 Sorunlarn tarihsel kkenini grmek istei anlalabilir; ama o ana kadar gemiin bugn ile (srekli) bir balantsnn kurulamam olmas pek anlaml deildir, kriz anlarna odakl gemie gncel bir bavuru, medyann, gemii deiim zerinden okuyan bir disiplinin analizine ve perspektifine yabanc kalacana iarettir. Bir Son Denemesi: Tarihsel Arka Plan ya da Zamanmzn Entelektel Bir Manzaras Tarihinin, toplum iinde ya da karsnda yeri ve rol nedir?...kamuoyu ile, gndelik speklasyon ve abartmalarn dnda, ne lde kaynaabilmi, onun labirentlerinde ne denli gezinebilmitir? Tank olduu deiimlerin ya da duraanlklarn, l mazi iinden karp yanstt olgular ve srelerle ne tr bir iliki kurabilmitir? 99 Yukardaki rneklerde grld gibi gncel olanla girdikleri diyalogda alann profesyonellerinin toplumsallamalar pek nitelikli deildir. Tarihle, sorgulanmas temelinde deil, kabullenme yoluyla iliki kurulmas esasen iki tarafnda bu iletiimin kurulmasndan nce farkl sorumluluklar almak zorunda olduklarn ortaya koyar. Medya, tarihe mevcut/gncel sorunlarn zmne yol gstermesi amacyla deil, gncelin ekillendii gemii anlamlandran bir sosyal bilim disiplini- tarih tek bana sosyal bilimleri temsil edemez olarak bavurmas gerektii sylenebilir. Tarihilerden tarihsel srecin ya da tarihsel arka plann ifas istendiinde aslnda sylenenler yaadmz zamann bir tahlilidir 100 ve bu tahlil topluma, siyasete, eylem/irade gcn koullayan/biriktiren potansiyeli iaret eder; lkenin, toplumun, genel olarak siyasetin gemiten farkllaabilecei yolu da belirleyebilir. ncelenen biim rneinde tarihinin bu tahlili yapmas gncelin abartlmasyla bertaraf edilir. Tarihinin syleyeceklerini zaten bugn/imdinin iinden kurduu belirlenirse, daha gncel olann iinde bulunmasna
98 Eric Hobsbawm, Tarih zerine, eviren: Osman Aknhay, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 1999, s.29, R.G. Collingwood, Bir zyaamyks, eviren: Aye Nihal Akbulut, YKY, stanbul, 1996, s.80 99 Salih zbaran, Tarih, Tarihi ve Toplum: Tarihin arm, Doas, Tarihilik ve Tarih retimi stne Dnceler: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, , stanbul, 2005, s.31 100 Takiyettin Mengolu, Tarihilik ve Tarihsizlik, Felsefe Arkivi, Say:16, stanbul, 1968, s.121

23

(tarihiyi) zorlamann anlamszl ak hale gelir. Gncel iinde mdahale etmek zorunda kalaca durumlarn varl kabul edilse de, srekli gncelin tarafnda kalmasna gerek yoktur. Tarihinin mesaisi gz nne alnmadan, almasnn, birikiminin istenmesi, medyann iinde boutuu sorunlar zerinde dnme kapasitesinin yetersizliinin iaretidir; bu anlamda tarihi, gncelin dnda ve belki biraz da stndedir, bu durum poplerleme(nin) isteinin tarihide yaratt gerilimle de alakaldr. Farkl kuaklar temsil eden tarihiler bu imkn/biimi kullanmak iste(me)yedebilirler. Medya ile youn olarak iletiim kurmalar grece kariyerlerinin son dnemlerine denk gelse de, yetime koullar, kariyer sreleri, dnya grleri, ait olduklar kuak bu gerilimi belirler. Nihayetinde sylenebilecek olan tarihilerin deiim sanclar iindeki bir lkede az ya da ok konumak ihtiyac hissettikleridir. Bundan da nemlisi srecin ve ortamn giderek tarihsel sreci ve bilgiyi oluturan olgularn konuulmas iin daha da normalletiidir; ama bu normallemenin iinde tarihin doru alglanabilmesi balamnda, tarihilerin de kendilerini bu biimde iletiimde bulunmaya iten koullar hakknda dnmelerinin gereklilii ortadadr. Tarihi gndemin anlalmasna yardm eder: ama gndeme yataklk yap(a)maz. Tartlabilirliini kabul ederek, tarihinin tarihe ynelik; aslnda kendisini medyaya, topluma, aydnlara sunabilecei entelektel bir duruunun/baknn olmas gerektii iddia edilebilir, kendi yapt ie de eletirellii besleyerek - mesafe koyacak bu duruu, bu tavr getirecek ey topluma/kamuya dnk tarih, sonuta herkes iin farkl bir anlam ifade eder, herkesin ona ykledii ilev farkldr bir sentez sunmasdr 101. Bu ayn zamanda tarihiden beklenen eyleri de belirginletirmeye yarar; yoksa rportaj/sylei balamnda kalan bir kamusal ifade ve toplumsallama ancak gncele yataklk yaparak, tarihin kapasitesini daraltr. Mesleinin standartlarn benimseyip giderek ykseltmesi alan iinde nitelikli bir retim yapm olmas, tarihi iin yeterli olsa da kendini kamusal balamda daha iyi ifade edecek metin ve biimler zerine dnmesinin gereklilii ortadadr. Bu sorumluluun alann profesyonelleri tarafndan yerine getirilmesine itiraz edilebilir; ama akademi ile toplum arasndaki boluu doldurabilecek daha nitelikli aralara kitap, film, belgesel vb ihtiyacn elzem olduu ve mevcut yaygn/popler tarihilik rneklerinin ihtiyac gidermek yerine farkl sorunlara yol at gerei kabul edilirse profesyonellere ynelik istek anlalabilir 102. Medyann cevvalii ok akken aratrma alanlar, aratrmann somutlat eserlerle bunun topluma ulama/inme noktasndaki eksikliklerin tarihilerin gndeminde yer almam olmas anlamldr. Medya kendi gndemi/gnceli dorultusunda tarihilerle iliki kurarken, tarihiler ilk defa kendi fikirlerini bylesi kamusal/popler ortamlarda dile getirmektedir. Bir tarafn bu ilikiyi kendi asndan olduka faydac ve eyyamc bir ekilde deerlendirmesi, dier tarafn kendini ifade balamnda pek kafa yormam olmas, poplerliin tadn karmalarn engeller, engellemelidir. zbarann da ifade ettii gibi toplum, iinde

101

Bu durum tarihinin tarihyazm zerine de dnmesi gerektiinin iaretidir. Tarihi akademik alan iinde derledii bilgileri kamusal alanla nasl paylaaca sunum sorunu gz ard etmemelidir. Osmanl tarihilii balamnda bkz. Kaan Durukan, Trkili Hicazkar, Trkiyede Tarih Anlay zerine, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2003, s.94 102 John Tosh, Tarihin Peinde, eviren: zden Arkan, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1997, s.27, 28

24

yaayp gittii olaylarn, grntlerin derinliini bulabilecei tarihlere pek kavuama 103 mtr. Bu tespitin bir ideal olarak benimsenmedii incelenen tarihiler balamnda gsterilebilir. Alanlarnda otorite olarak kabul edilmeleri, mevcut retimleri, daha da nemlisi alana yaklamlarndaki farkllk byle bir iin stesinden gelinebileceinin iaretleri olarak alnabilir. Syleileri yaparken tarihilerin deiik saptamalarna yaplan vurgu ancak daha derli-toplu bir bakla sunulduunda anlam kazanr; burada bir profesyonel olarak tarihiye den grev ak hale gelir; hem kendi fikirlerinin daha salkl bir tartmas hem de bu lkede tarih algsnn kklemesini salayabilirler lber Ortaylnn, tannmasnda nemli katks olan kitab mparatorluun En Uzun YzYl nn 1983 ylnda yaplan ilk basksna yazd nszde lkemizin modernleme tarihini yazarken, kaynak belgeler kadar tutarl bir dnsel yaklam da gerekmektedir. 104 fadesini teknik bir iin ete kemie ve bir ruha kavuturulabilmesine ynelik sarf ettii sylenebilir 105, kitabn ikinci basksnn nsznde durumla ilgili baz noktalar ayrntlandrr Ortayl; kaynaklardan yola karak baz tezlere ulamasyla byle bir deneme kaleme aldn belirtir:Trkiyenin ve btn Ortadou dnyasnn deiik asrn ele alan her tarihi, her toplumbilimci iin bu kanlmaz yntem oluyor. Ama okuyucuyu polemie ekmeye, tarihle gnn sorunlar erevesinde kavga etmeye hi niyetim yok, bilinmeyen Trk tarihini grltl tezler, kesin hkmler ve abartl bir slupla yorumlamak bizler iin mmkn ve yararl bir yol deil. Bu nedenle daha ok baz gerekli grdm bilgileri kafalarda soru uyandracak biimde ortaya koymay denedim. 106 Bu alntda hepsinden ok dikkat ekilmesi gereken yer slupla ilgili sylenenlerdir. Mete Tunaydan da byle bir deneme yazmas ynnde istek vardr: benim size her zaman nerdiim, dipnotsuz bir Trkiye tarihine bak gibi..byle bir eye gerekten ok ihtiya var. Okullarda modern Trkiye tarihi veya devrim tarihi kitaplar yeterli deil, Trkiyenin tarihine eletirel bakn hakim olduu, gemiin sorguland, krlganlklarn deerlendirildii almalar 107 Tunay kendisinin bu ii yapacak doru kii olduundan pek emin deilse de kendisinden byle bir alma talep edilebilmektedir. Bu adan nalcka bakldnda da bir beklenti vardr. Doan Kuban, Osmanl deiimini/deimedeki yaval ve tutuculuu anlatmak ve dnya tarihi iinde Osmanl sorununa bir yorum getirmesi balamnda nalcktan bir sentez beklemektedir 108 Benzer bir istek I.Wallerstein tarafndan dile getirilmitir: Osmanl mparatorluunu kapitalist dnya ekonomisine eklemlenme srecinde daha byk bir tarihin iine yerletirilmesi gerektiine dikkat eker: Btn benzer alanlarda olduu gibi osmanl almalarnda da ihtiya duyulan eyin normal bilimden fazla bir ey olduuna, sadece dikkatlice derlenmi daha fazla miktarda verinin detaylandrlmas ve bunlarn tahlili peinden komaktan ibaret

103 104

Salih zbaran, Tarih, tarihi, s.118 lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, Hil Yayn, stanbul, 1983, s.8 105 Blent Ar, , Selim Aslanta, Tarih retiminde Tek Kiilik Akademi: Halil nalck, Trk Yurdu, cilt:22, say:175, Mart 2002, s.56. 106 lber Ortayl, mparatorluun En Uzun Yzyl, Tima Yaynlar, stanbul, 2008, s.9 107 Mehmet . Alkan, Tanl Bora, M. Koraltrk, Mete Tunay le Sylei, Mete Tunaya Armaan, (Derleyenler: Mehmet . Alkan, T. Bora, M. Koraltrk), letiim Yaynlar, stanbul, 2007, s.69 108 Doan Kuban, nalck zerine, Bilim ve Teknik, say:357, austos 1997, s.70

25

olmadna inanyorum. Tarihsel sosyal bilimlerde kullanmakta olduumuz kategorileri yeni batan dnmek sorundayz. Wallerstein, kendi dnsel gzlklerinin snrlamalarn hissedenler aratrma sahasndakilerdir diyerek bylesi bir ii yine H.nalckn yapabileceini ima eder. 109 Bu istek ve denemeler daha genel bir senteze ulama kapasitesine sahip tarihinin belirli bir ykseklikten hem alannn hem de gncelin dndan bakabilmesine vurgu yapar. Tarihinin meselesini entelektel olarak vazetmesi iin gereken bu durumun farkl ilev grd sylenebilir. Tarihi, bu sayede kendini/tezlerini topluma sunarak toplumu etkileyebilir/ynlendirebilir ki bu onun entelektellik ile mesleki mesai arasndaki ilikisini 110 netletirmesine yarar dierinde ise tarihi uyumlu ve konjonktre dayal bir sylem/biimi aan ve her trl farkl, uyumsuz bilgi, analiz ve yorumu ieren bir baka/anlatya sahip olur ve Edward Saidin szleri sonuncu ilevi tespit eder, tarihi: Sorular sormak, ayrmlar yapmak, alelacele toplu yarglar verip harekete geilirken ihmal edilen ya da inenip geilen btn her eyi hafzalara yeniden yerletirmek demektir. Grup ya da millet kimlii zerindeki konsenss konusundaysa entelektelin grevi grubun doal ya da tanr vergisi bir ey deil, ardnda mcadele ve fetihlerle dolu bir tarih yatan, ina, imal, hatta kimi zaman da icat edilmi, temsil edilmesi bazen nemli de olabilen bir nesne olduunu gste 111 rir. Ele alnan tarihiler iin entelektel alm snrlayan ey: belki ihtisas alan iinden konumalar, - rportajn yaplma gerekesi de ounlukla tarihinin alandaki almalarna dayandrlr-, gncel olann ihtiyac tarihiyi kendi alanndan kmaya zorladnda rnein politik gndem ile ilgili sorunlarda tarihilie yaklam tarz gndeme ilgili sorunlar yorumlama tarzlarn da belirler. Bu durumda tarih pratiinde bir bakma anlalr olan objektiflik ve nesnellik gibi krlgan sfatlar, gndem ile ilgili sorunlarda gerek rengini/tarafn/niteliini bulur. Ermeni, Krt sorununda sergilenen yaklamlar bu tavr somutlar. E. Saidden yola karsak var olan kamusal alan ve varlklarn bu biim zerinden geniletmek isteyen tarihiler, anonim ve giderek sradanlaan bir medya iinde znelliklerinden kaybedince kamusal alan ve anlamdaki poplerlemeleri pek nitelikli olamaz. Doal olarak Trkiyedeki mevcut tarihilik pratik ve anlay bunu tetikleyen/etkileyen pek ok sorunu bnyesinde barndrr; ama akademik metinlerin bilimsel bir ahlak ve titizlikle yazlmad, yaynlanmad, eletirilmedii bir ortamda, seilen isimler akademi ierisinde faaliyet gsterseler de, alann standartlarn medyada temsil noktasnda etkili olduklar pek sylenemez. Buna ramen bir konuma biim/imknn kullanmak istemelerine bakarak, medya araclyla mevcut problemleri amak iin konumay bir aama olarak grdkleri sylenebilir.
109 I.Wallerstein, Halil nalck ve Osmanl almalarnn Gelecei, Mustafa zel (Derleyen), Tarih Risaleleri, , z Yaynclk, stanbul, 1995, S.60. zbaran, nalckn 1973 Ylnda Yaynlanan The Otoman Empire: The Classical Age, 1300-600 adl eseri zerinden ki eser popler bir tarzda yazmas istenmitir akademik slup ve mesaisinin akcln ve halka hitabn gereklilii saylan slup herhalde, bu yzden geekleememitir ifadesiyle buna pek izin vermediini tartr. Kr, Salih zbaran, Osmanly zlemek.. s.160, 161. 110 Sabri lgener, Zihniyet, Aydnlar ve zm'ler, Derin Yaynlar, stanbul, 2006, s.95, 96. 111 Edward Said, Entelektel Srgn, Marjinal, Yabanc, eviren: Tuncay Birkan, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2004, s.46

26

Ama tarihinin buradaki asl sorumluluu tarihsel arka plann tartlabilir entelektel bir manzarasn sunmak olarak belirlenebilir.

Kaynaka
Akman, Nuriye, Tarihi-yazar Prof.Dr. Kemal Karpat: Trkiyede laikliin ne anlam kald ne de insanlara k tutacak taraf Zaman, 11 Temmuz 2004. Akman, Nuriye, Mirasyedi borla iflah olmaz, Halil nalck ile sylei, Sabah, 8 Nisan 2001. Aksoy, Murat, Amerika istemedii iin darbe olmuyor Cemil Koak ile sylei, Yeni afak, 8 Mart, 2010. Aksoy, Murat, Orduda ilk cunta 1946da kuruldu., Cemil Koak ile sylei, Yeni afak, 9 Mart 2010. Akyol, Taha, Tarihiden uyar, Milliyet, 2 Kasm 2007. Alkan, Mehmet ., Tanl Bora, M. Koraltrk, Mete Tunay le Sylei, Mete Tunaya Armaan, (Derleyenler: Mehmet . Alkan, T. Bora, M. Koraltrk), letiim Yaynlar, stanbul, 2007, ss.31-72. Alpay, ahin, Trkiyenin Tanklar eriden Bakanlar (Syleiler), Tima Yaynlar, stanbul, 2003. Ar, Blent, Selim Aslanta, Tarih retiminde Tek Kiilik Akademi: Halil nalck, Trk Yurdu, cilt:22, say:175, Mart 2002, s.56 60. Armaan, Mustafa (hazrlayan), lber Ortayl ile Tarihin Snrlarna Yolculuk, Ufuk Kitaplar, stanbul, 2001. Barthold, W., slam Medeniyeti Tarihi, ev: M.F.Kprl, Aka Yaynlar, Ankara, 2004. Berktay, Halil, Drt Tarihinin Sosyal Portresi, Toplum ve Bilim, say:54-55, Yaz-Gz 1991, ss.19-45. Bora, Tanl, Levent Cantek, Ke Yazarlndaki Deiim ve Politik Dnce Vasat, Modern Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt:9 Dnemler ve Zihniyetler, stanbul. 2009, letiim Yaynlar, ss.879-901.
27

Bozluolcay, Murat, Yakn Dnem Tarih Mitolojileriyle Hesaplamalyz., Cemil Koak ile sylei, Radikal Kitap say:474, 16 Nisan 2010. Bumin, Krat, Bunlar syleyen byk tarihi Halil nalck m? Yeni afak, 6 Ekim, 2003. Carr, Edward Hallett, Tarih Nedir?, eviren: Misket Gizem Grtrk, letiim Yaynlar, stanbul, 1996. Carr, E.H. ve J. Fontana, Tarih Yazmnda Nesnellik ve Yanllk, eviren: zer Ozankaya, mge Kitabevi, Ankara, 1992. Cinemre Levent, Ruen akr, Sol Kemalizme Bakyor (Rportaj), Siyahbeyaz Metis Gncel, Metis Yaynlar, stanbul, 1991. Collingwood, R.G. Bir zyaamyks, eviren: Aye Nihal Akbulut, YKY, stanbul, 1996. aykara, Emine, Tarihilerin Kutbu Halil nalck Kitab, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2006. andar, Cengiz, Tarihimizle yzleebilmek..., Radikal, 3 Haziran 2009. etinsaya, Gkhan, Kemal Karpat le Siyaset Tarihi zerine, Trkiye Aratrmalar Literatr Dergisi, Cilt 1, Say 2, 2003, ss.399-422. Durukan, Kaan, Trkili Hicazkar Trkiyede Tarih Anlay zerine, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2003. Dzel, Nee, Atatrk Krtlere zerklik verilecek dedi,Cemil Koak ile sylei, Radikal, 13 Kasm 2006. Dzel, Nee, En sivil, Abdlhamit dnemiydi, Cemil Koak ile sylei, Taraf, 9 Kasm 2009. Dzel, Nee, Atatrk 1927de emekli oldu, Cemil Koak ile sylei, Taraf, 10 Kasm 2009. Dzel, Nee, Atatrk orduya gvenmiyordu, Cemil Koak ile sylei, Taraf, 11 Kasm 2009. Dzel, Nee, Demokrasi olsayd eriat gelmezdi Kemal Karpat ile sylei, Taraf, 1 Haziran 2009. Dzel, Nee, Abdlhamit zihniyeti sryor, Mete Tunay ile sylei, Radikal, 25 Aralk 2000.
28

Dzel, Nee Tarihi kemal Karpat, Akp ynetimini uyard: yzde 47yle gelen yzde 7yle gider, Kemal Karpat ile sylei, Radikal, 8 Ekim 2007. Dzel, Nee eriat Trkiyede Ancak Darbeyle ktidara Gelebilir Kemal Karpat ile sylei, Radikal, 12 Aralk 2006. Erdem, Hakan, Tarih-Lenk, Kusursuz Yazarlar, Kttan Metinler, Doan Kitap, stanbul, 2008. Gle, Nilfer, Mhendisler ve deoloji nc Devrimcilerden Yeniliki Sekinlere, Metis Yaynlar, stanbul, 1998. Gndem, Mehmet, Prof. Dr. Mete Tunay: Gnmz Kemalistleri gemitekilerden ok daha domatik, Yeni afak, 5 Mart 2007. Haniolu, kr, Osmanldan Cumhuriyete Zihniyet, Siyaset ve Tarih, Balam Yaynlar, stanbul, 2006. Hobsbawm, Eric, Devrim a 17891848, eviren: B.S.ener, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1998. Hobsbawm, Eric, Tarih zerine, eviren: Osman Aknhay, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara, 1999. http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=41 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=43 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=40 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=75 http://www.tarihvakfi.org.tr/icerik.asp?IcerikId=62 Ilcak, Nazl, Trkiyede laiklik perdesi altnda iktidar kavgas var, Halil nalck ile grme, Sabah, 15 Haziran 2009. Kahraman, Hasan Blent, Kltr Tarihi Affetmez, Agora Kitapl, stanbul, 2007. Karal, Enver Ziya,Tanzimattan Bugne Kadar Tarihiliimiz, Felsefe Kurumu Seminerleri 3, Trkiyede Tarih Eitimi, Felsefe Kurumu Yaynlar, Ankara, 1977, ss.255-259 Karpat, Kemal (Hazrlayan), Osmanl Devleti ve Dnya Tarihindeki Yeri, Ufuk Kitaplar, stanbul, 2006. Karpat, Kemal, Trk Demokrasi Tarihi, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2008. Koak, Cemil, Gemiiniz tinayla Temizlenir, letiim Yaynlar, stanbul, 2008.
29

Kuban, Doan, nalck zerine, Bilim ve Teknik, say:357, Austos 1997. Kololu, Orhan, Tarih almalar:198095, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt:15, letiim Yaynlar (Genel Yayn Ynetmeni: Fahri Aral) stanbul, 1996, ss.1352 1360. Mete Tunaya Armaan, Armaan Kitaplar 1 (Derleyenler: Mehmet . Alkan, Tanl Bora, Murat Koraltrk), letiim Yaynlar, stanbul, 2007. Mengolu, Takiyettin, Tarihilik ve Tarihsizlik, Felsefe Arkivi, Say:16, stanbul, 1968, ss.115 130. Munslow, Alun, Tarihin Yapskm, eviren: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2000. Nietzsche, Fredrich, Tarih zerine, ev: Nejat Bozkurt, Say Yaynlar, stanbul, 2002. Neumann, Christoph K. Tarihin Yarar ve Zarar Olarak Trk Kimlii: Bir Akademik Deneme, Tarih retimi ve Ders Kitaplar (Hazrlayan:Salih zbaran) Dokuz Eyll Yaynlar, zmir, 1998, ss.105 113. Oral, Mustafa, Trkiyede Romantik Tarihilik (1910 1940), Asil Yayn Datm, Ankara, 2006. Ortayl, lber, mparatorluun En Uzun YzYl, Hil Yayn, stanbul, 1983. Ortayl, lber, Osmanl Bar, Tima Yaynlar, stanbul, 2007. Ortayl, lber mparatorluun En Uzun YzYl, Tima Yaynlar, stanbul, 2008. Ortayl, lber, Tarihin zinde, Profil Yaynclk, stanbul, 2008. n, Sleyman Seyfi, Trk Tarihiliinin ehirli Yz, Dou-Bat, Yl:4, Say:16, Austos-Ekim 2001, ss.113121 zbaran, Salih, Tarih, Tarihi ve Toplum: Tarihin arm, Doas, Tarihilik ve Tarih retimi stne Dnceler: Tarih Vakf Yurt Yaynlar, , stanbul, 2005. zbaran, Salih, Osmanly zlemek Ya Da Tarih Tasarlamak, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2007. zbaran, Salih, 1980den Gnmze Tarih almalar, Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, Cilt:15, letiim Yaynlar (Genel Yayn Ynetmeni: Fahri Aral) stanbul, 1996, ss.13581359.

30

zel, Oktay, Dn Sancs Trkiyede Gemi Algs ve Akademik Tarihilik, Kitap Yaynevi, stanbul, 2009. zkan, Fadime, Halbuki, Atatrkn abartlmasnda kendisinin de gnah var, Mete Tunay ile sylei, Star, 23 Kasm 2009. zkan, Fadime, Halbuki, Trkiyede solun en byk suu demokrat olmamas Mete Tunay ile sylei, Star, 24 Kasm 2009.

zkan, Fadime, CHP sand oldum olas sevmedi, Cemil Koak ile sylei, Star, 17 Mays 2010. ztrk, Muhsin, Din anlalmadan siyaset yaplmaz, Kemal Karpat ile sylei, Aksiyon, say:624, 20 Kasm 2006. ztrk, Muhsin, CHP demokrasiyi kundaklad; inanamadm, Kemal Karpat ile sylei Aksiyon, say:663, 20 Austos 2007. ztrk, Muhsin, CHP, hibir zaman iktidara gelemeyecek, Kemal Karpat ile sylei Aksiyon say:748, 6 Nisan 2009. Pakkan, kran, Osmanl uyars, Halil nalck rportaj, Milliyet, 16 Kasm 2009. Safi, Eren, Polat Safi, Prof.Dr. Halil nalck: Biz Duygusal Milletiz; Tarih Tenkidini De Duygularmzla Yapyoruz. Klavuz, Say: 36, Mart 2006, s.3238 Said, Edward, Entelektel Srgn, Marjinal, Yabanc, eviren: Tuncay Birkan, Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2004. Sazak, Derya, Sohbet Odas, Avrupa, Tarihi Boyunca Trkiyesiz Olamamtr, Halil nalck ile sylei, Milliyet 24 Ekim, 2005. Sazak, Derya, Sohbet Odas, Milli Mcadele dediimiz dnem fazlasyla islami, Mete Tunay ile sylei, Milliyet, 27 ubat 2006. Sevimay, Devrim, Prof. nalcktan 7 nemli uyar, Milliyet, 12 Kasm 2007. Sevimay, Devrim, 1917de Bir milyon ermeni kuzeye g etti, Kemal Karpat ile sylei Milliyet 1 Haziran 2009. Snmez, Erdem, Annales Okulu ve Trkiyede TarihYazm, Annales Okulunun Trkiyedeki Tarihyazmna Etkisi: balangtan 1980e, Daktylos Yaynevi, stanbul, 2008. Sylemez, Haim, eyh Edebali vefai Tarikatndandr Halil nalck rportaj, Aksiyon, say: 449, 14 20 Temmuz, 2003, ss.26 30.
31

Tanpnar, Ahmet Hamdi, Yaadm Gibi (Hazrlayan:Birol Emil), Dergah Yaynlar, stanbul, 1980. Tanryar, Emin, Da Delen Irmak Kemal H. Karpat Kitab, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2008. Tayman, Enis, Prof. nalcktan Tespitler, Tempo, say:37/822, 11-13 Eyll 2003. Tekeli, lhan, Birlikte Yazlan ve renilen Bir Tarihe Doru, Toplu Eserler 1, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 2007. Tekeli, lhan, Sorgulayan Bir Aydn: Mete Tunay, Mete Tunaya Armaan, (Der: M.. Alkan, T.Bora, M. Koraltrk) Armaan Kitaplar, letiim Yaynlar, , stanbul, 2007, ss.75-78 Tezel, Yahya Sezai Osmanl Tarihinin Bilgisi ile Bugnk Kimlik Sorunlarmz ve dnyadaki tibarmz Meseleleri Arasndaki liki ya da likisizlik zerine, Trkiye Gnl, say:11, Yaz 1990, ss.12 19 Tokay, Murat, Inn Bir Diktatrdr ama Hitlere benzetmek hakszlk olur, Cemil Koak ile sylei, Zaman Pazar, 9 Mays 2010. Tokay, Murat, Kemalistler Nutuku Sansrledi, Cemil Koak ile sylei, Zaman Pazar, 19 Nisan 2010. Tosh, John, Tarihin Peinde: Modern Tarih almasnda Hedefler Yntemler ve Yeni Dorultular, eviren zden Arkan, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul, 1997. Tunay, Mete, Eletirel Tarih Yazlar, Liberte Yaynlar, stanbul, 2005. Tunay, Mete, Trkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Ynetiminin Kurulmas 19231931, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul. 1999. Turan, Ahmet Nezihi (Editr), Gezgin ve Bilgin lber Ortayly Tanmak, Paradigma Yaynclk, stanbul, 2009. Uysal, Nilgn, Zaman Kaybolmaz, lber Ortayl Kitab, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2009. lgener, Sabri, Zihniyet, Aydnlar ve zm'ler, Derin Yaynlar, stanbul, 2006. Wallerstein,I, Halil Inalck ve Osmanl almalarnn Gelecei, Tarih Risaleleri (Derleyen: Mustafa zel), z yaynclk, stanbul, 1995. Zelan, Murat, Prof. Dr. Halil nalck: Avrupa Birliinde Trk maj, Hala Hal maj Mostar, say:2, Nisan 2005, ss.30 33.
32