NDEKLER 17. Yzylda Osmanl Devletinde Siyasi ve Sosyal Grnm Kadzaleliler ve Sivasiler Meselesi 17.

Yzylda Divan Edebiyat 17.Yzyl Divan Edebiyat Yazarlar ve airleri (Hayatlar ve Eserleri) Kaynaklar Nefi Nefi Kaynakas 2 4 5 8 30 32 41

17. YZYILDA OSMANLI DEVLETNDE SYAS VE SOSYAL GRNM Siyasi anlamda Trk toplumunun zirve dnemi denilebilecek olan 16. Yzyldan sonra 17. Yzyl duraklama dneminin balangcdr. Duraklama 16. Yzyln sonundan yani 3. Murat dneminden itibaren balar. Ancak yine de bu asrda Osmanl Devleti dnyann en byk devletlerinden biridir. Devlette duraklama dardan deil ierideki dikkatli gzler tarafndan fark edilebilirdi. Bu asrda 1. Ahmet ehzadelerin sancaklara gnderilmesini yasaklamtr. Bu durum tecrbesiz padiahlarn tahta gemesine ve onlarn saraydaki kadnlarn ve aalarn etkisi altnda kalmalarna yol amtr. nemli makamlarn liyakata gre deil rvet ve iltimasa gre verilmesi merkezi ynetimi zayflatan bir baka nedendir.Ayrca yenierilerin ynetim zerindeki gcn arttrmas padiahlarn rahat karar almalarn engellemitir. Dnemin baz aydnlar devlet ynetimindeki ktye gidii ve arelerini tehis edip padiahlara bildirmiler; fakat padiahlar gerek yenieriler gerekse saraydaki entrikalar yznden bu areleri uygulayamamlardr. Corafi Keiflerin etkisiyle ticaret yollarnn yn deitirmesi ve gmrk gelirlerinin byk lde azalmas, 17. yzylda Avusturya ve ran ile yaplan savalarn ykl harcamalara yol amas, ihracatn azalmas, ithalatn artmas ve kapitlasyonlarn giderek Avrupal devletlerin smr arac haline gelmesi, smrgelerden Avrupaya ykl miktarda altn ve gmn gelmesi, bu madenlerin bir miktarnn Osmanl lkesine girmesi ve parann deerini drerek enflasyonu artrmas, vergilerin ykseltilmesi zerine kylerde yaayan insanlarn vergilerini deyemeyerek tarmsal retimi brakmalar, saray masraflarnn artmas Ekonominin bozulmasna yol amtr. Tmar sisteminin bozulmas, nfusun artmas ve Anadoluda kan Celli isyanlar halkn devlete olan gvenini sarsmtr. XVII. yzylda bata stanbul olmak zere byk ehirlerin nfuslar hzla artm, bu durum ehirlerde isizlie ve gvenliin bozulmasna neden olmutur. Osmanl eitim sisteminin temelini oluturan medreselerin an gerisinde kalmas ve Avrupada eitim alannda meydana gelen yeniliklerin takip edilmemesi, pozitif bilimlerin medreselerin mfredatndan karlmas, medrese renimi grmemi pek ok kiiye ilmi rtbeler verilmesi, yeni domu ocuklara mderrislik unvannn verilmesi ve beik ulemas

diye adlandrlan bir snfn ortaya kmas Osmanldaki eitim sisteminin kmeye balamasnn nedenleridir. 2. Osmann ldrlmesiyle byk sknt yaayan devlet ynetimi 4. Murat ve Kprller dnemiyle biraz nefes alm; fakat hem Celali isyanlar hem de Kadzadeliler ile Sivasiler arasndaki mcadele toplumda yaralar amtr. Yukarda nedenlerinden bahsettiimiz ekonomik bozulma da olumsuz gelimeleri hzlandrmtr. zellikle bozgunla sonulanan Viyana kuatmas ve ardndan imzalanan Karlofa Anlamas(1699) Osmanl Devletini duraklama dneminden gerilemeye itmi, olumsuzluklar geni kitlelere sirayet etmeye balamtr.

KADIZDELLER-SVSLER MESELES XVII. yzyln en dikkat ekici taraf tasavvuf ehline kar hasm, kendilerine Kadzdeliler veya Faklar denilen bir gurubun ortaya kmas olmutur. Bu snf tasavvuf ehline kar ar dmanlk gsteren birka vizden olumakla birlikte, bz saray mensuplarnn vaizleri tutmas neticesinde tekkelerin baslmas, bz eyhlerin lmle tehdit edilmesi gibi irkin hadiseler vuku bulmutur. Bu mcadele karsnda mutasavvflar da ii fiil bir eyleme dntrmeden kendilerini szl ve yazl olarak savunmulardr. Bunlar arasnda yzyl boyunca her iki taraftan da birer ismin sahneye ktna ahit olmaktayz. Bunlardan Kadzde Mehmed Efendinin karsnda eyh Abdlmecd Sivs Efendi yer almtr. Bu yzden, daha sonraki zamanlarda, ortaya Kadzdelilerin karsnda olarak kan mutasavvflar da Sivsler olarak isimlendirilmitir. XVII. yzyln banda bahsettiimiz iki ahsla balayan bu mcadeleler, devletin el koymas ile durulmusa da zaman zaman frsat bulduka tekrar gn yzne kmtr. Bu asrda defa alevlenerek tekrarlanan mezkr tartmalar hakknda her iki taraftan da kendi taraflarn savunan bir isim tarih sahnesine kmtr. Yukarda bahsettiimiz ztlardan sonra mezkr mcdelenin temsilciliini, yzyln ortalarnda Kadzdelilerden stvn Mehmed Efendi ile karsnda Abdlehad Nr Efendi, asrn sonunda da Kadzde muakkiblerinden Vn Efendi ile sfiyyeden Niyz Msr Efendi stlenmilerdir. Kadzdeliler-Sivsler meselesi dnemin mellifleri tarafndan ele alnm, konu hakknda bilgiler verilmi, deerlendirmeler yaplmtr. Bu melliflerin banda Ktip elebi ve trihi Nam gelmektedir.

17.

YZYILDA DVAN EDEBYATI

17. yzylda devletin siyasi alandaki olumsuz grntsne ramen Trk Edebiyat gelimesini ve ykselmesini srdrmeye devam etmitir. Toplumsal hayatla daima yakn iliki iinde olan edebiyatn bu durumu ilk bakta artc gelebilir.Edebiyat sanatnn ve dar anlamda Divan edebiyatnn kendine has mant dikkate alnrsa bu durum tabii karlanacaktr. Toplumsal deiimlerin edebiyata yansmas iin bu deiimlerin insanlarn zihniyetini deitirmesi gerekir. Zihniyet deiimi de uzun zaman alan bir sretir.Nitekim Tanzimat Fermannn ilanndan uzun bir sre getikten sonra Tanzimat Edebiyat balamtr. phesiz duraklamann hemen edebiyata yansmamasnda Divan Edebiyatnn kendine has konumunun da etkisi byktr. Divan Edebiyatnda air hayatn iire hemen hemen hi yanstmaz.Yanstsa bile bunu dolayl yollarla yapar.Eski iirin soyuta yaslanma yn de onun 17. Yzylda geliimini srdrme nedenlerinden biridir. Bu yzylda Nefi,Nabi,Naili,Neati gibi gelenk ierisinde farkl sesle iirler terennm eden airlerin yatimesi Divan Edebiyatnn gelimesini salayan bir dier etkendir. Yaanlan hayattaki skntlar iirde kendini farkl ekilde gstermitir. Batan beri Divan Edebiyatnda var olan hiciv ve hezel trndeki deiim bunun somut bir rneidir. Bu yzylda yazlan hicivlerin ou aza alnamayacak kabalkta, kfrle dolu mstehcen rneklerdir.Artk eyhinin Harnamesi, Fuzulinin ikayetnamesi gitmi, onun yerine Nefinin Siham- Kazas, Kfri Bahayinin Divan gelmitir. Osmanl toplumunda var olan bir gelenek bu yzylda da devam etmitir: Padiahlarn ve st dzey devlet memurlarnn iire olan ilgisi ve airleri koruyup kollamalar. Bu yzylda padiahlardan 1. Ahmet Bahti mahlasyla, 2. Osman da Farisi mahlasyla iirler yazmtr. Yahya ve Bahayi efendiler gibi air-eyhlislamlarn yetimesi yine iirin itibarn arttrmtr. 17. yzyla kadar Divan airlerinin nnde rnek olarak ran airleri vard.Fakat bu asrda ran airleri rnek deil mukayese unsurudur.Baz airler de ran airlerini getiklerini iddia ederler.Bu kendine gvenin ve 3-4 asrdan beri ilene ilene kvamn bulan dilin yardmyla bu yzylda edebiyatmzn gl ve yaratc airleri yetimitir. 16. Yzylda edebiyatmzn mkemmel rneklerini veren Baki, Fuzuli,Hayali Bey ve Revani gibi airlerin 17. Yzyldaki etkisini de grmezden gelemeyiz. 17. yzylda airler geleneksel kalplardan usanmlar yeni bir ses aramlardr. Genel kalplar iinde kalarak farkl syleyiler bulmular, nadir hayaller ortaya koyarak kendi

zgnlklerini ispat etmileridir. Ksacas 17. Yzyl edebiyatmzn en nemli zelliinin slupta bir deimenin, yenilenmenin ortaya km olmasdr. slup deimesinde en byk etken hind yolu veya hind tarz demek olan sebk-i hindi akmdr.randa domu, Hindistanda gelimi olan bu akm 17. ve 18. yzyllarda edebiyatmz etkisi altna almtr. Aada bu akmn dil ve anlam zeliklerini ksaca sralayacaz. 1.Bu slubun ilk zellii sz gzelliinden ziyade anlam gzelliine ve derinliine nem verilmesidir. 2.Gerek anlatlrken hayallere bavurulmu, iirde muhayyile nem kazanmtr.Gl bir muhayyilenin ortaya koyduu hayaller, d ortamla insann i dnyas arasnda kurulan ilikiler, bu slup iirlerinin kolayca anlalmamas sonucunu dourmutur. 3.Iztrap en ok ilenen konulardan biri olmutur. 4.Hind slubunda mbalaa sanat ok kullanlm, hayali unsurlar mbalaalarla anlatldka bunlarn insan zihninde canlandrlmas zorlam, bu da iirlerin zor anlalma nedenlerinden biri olmutur. 5.airlerin iirin konusunu deitirmeleri ve ele aldklar konulara deiik ynden bakmalar birbirine aykr anlamlar ve mazmunlarn ortaya kmasna yol amtr. Bunun sonucunda tezat sanatnn ok kullanlmtr. Tezatlarn okluu da insan zihnini artan, uratran ve iiri anlamay zorlatran unsurlardan biri olmutur. 6.Hind slubunun bir dier zellii o zamana kadar kullanlmam olan yeni mazmunlarn ortaya km olmasdr. 7.Sebk-i Hindide tasavvuf ok ilenen konulardan biridir. 8.Sebk-i Hindide dil; ince,nazik ve ssldr. 9.airler yeni anlamlar ifade etmek iin yeni kelimeler bulmulardr. Eskiden kullanlan kelimelerden beendikleriyle beraber daha nce iir dilinde kullanlmayan ar-pazarda kullanlan kelimeleri seerek kullanmlardr.Bylece sebk-i hindi slubunda eski iir dilinden bambaka, hem eski iirden hem de halk dilinden alnan kelime ve deyimlerle zenginlemi, uzun zincirleme tamlamal yeni bir dil meydana getirilmitir. 10. airler az szle ok ve derin manalar ifade etmenin peine dmlerdir.Sz uzatan sz sanatlar kullanlmazken tebih,telmih, istiare,mecaz- mrsel, irsal-i mesel gibi edebi sanatlara ok yer verilmitir. 17. yzylda yetien airlerde yukarda saydmz zelliklerin birka veya hepsi grlr. Fakat bu yzyldaki her aire sebk-i hindi airi diyemeyiz. Mesela Nefiinin

kasidelerindeki ar mbalaa ve hayalgcne; gazellerindeki incelie; Farsa iirlerindeki zdrap ve tasavvufa bakarak onun bir sebk-i hindi airi olduunu syleyemeyiz. 17. yzylda yetien sebk-i hindi airleri; Naili, smeti, Neati, ehri ve Fehimdir. 17. yzylda sakinameler nitelik ve nicelik asndan gelime gsterir.Nefi gibi baz airler sakinameyi divanlarnda bir blm olarak yazarken;Kafzade Faizi,Kaif ve Riyazi gibi airler de mstakil eserler olarak sakinameler yazmtr. 17. yzylda ssl nesrin zirvesi denebilecek olan Veysi ve Nergisi gibi ahsiyetler yetimitir. 17. yzylda 6 air tezkiresi yazlmtr. Bu tezkirelerin bir ksm 16. Asrdaki rnekler de olduu gibi biyografiye arlk veren eserlerdir.Dier ksm ise biyografinin ok azald,antoloji niteliinde olan tezkirelerdir. Bu yzylda Riyazi,Rza,Faizi,Nevizade Atayi,Ymni, Gfti tezkire yazmtr. 17. yzylda Osmanl bilimsel slubunun nemli temsilcisi Katip elebi yetimitir. Tarih, corafya, felsefe, siyaset ve bibliyorafya gibi alanlarda eser veren yazar, tarihimizdeki nemli bilim adamlarndandr. Eserlerini belgelere ve kaynaklara dayandrmas, objektif davranmas sebebiyle andan ok ileridir. 17. yzylda erh alannda da deerli eserler yazlmtr. Bunlarn banda Mevlanann mesnevisine yazlan erhler gelmektedir. Ankaral smail Rsuhi Efendinin 6 ciltlik mesnevi eseri benzerleri arasnda en mkemmeli saylmaktadr. Eser, sahibine Hazret-i arih unvann kazandrmtr. stanbul ktphanelerinde 17. Yzyla ait 150 divan bulunmaktadr. Dnya ktphanelerindeki eserler de dikkate alnrsa bu yzyln edebiyatmz asndan ne kadar verimli bir yzyl olduu daha anlalacaktr.

17. YZYIL DVAN EDEBYATI (Hayatlar ve Eserleri) eyhlislam Yahya(1552-1644)

YAZAR ve ARLER

Bakiden sonra gazel vadisinde dneminin en byk airi kabul edilir.Din adam olmakla beraber din d, akane ve rindane syleyiin gzel rneklerini vermitir. 1.Divan 2.erh-i Camid-drer 3.Kaside-i Brde Tahmisi 4.Nigaristan 5.Feteva-y Yahya eyhlislam Bahayi Efendi(1601-1653) 17. yzyln mehur airlerindendir.Naili ve Nabi gibi airler iirlerine nazire yazmlardr. nce duygu ve hayallerle ssl olan gazelleri, zarif ve sammi ifdesi onu usta irler arasna sokmutur 1.Divan 2.Fetvalar

Vecdi(l. 1654) stanbulludur.Divan- Hmayunda katiplik yapm, bir sre Kprl Mehmet Paann himayesini grmtr.Dmanlarnn etkisiyle bu himaye fazla uzun srmemi ve idam edilmitir.Vecdi, zamannn ok tannm bir airidir.Ayn zamanda iyi bir hattattr.Divani yazsnda devrinin stadlarndan saylmtr. Eylesek ke-me-ke-i turra-i pr-tbun yd Akl teb-lerze-i sevdya giriftr iderz 1.Divan

Sabit (1650-1712) Aslen Bosnal olan air stanbula gelmi, kadlk ve mftlk grevlerinde bulunmutur.iirlerinde ataszlerinden ve mahalli renklerden faydalanmtr. 1.Divan
8

2.Derename 3.Berbername 4.Zafername 5.Edhem Hma 5.Amr u Leys

Nali(?-1675) Konyal olup alim airlerdendir. Tarih drme ve muamma sylemede ustadr. 1.Divan 2.Tuhfetl-Emsal 3.Miftah- Heft-kan 4.Menask- Hac Mantki Ahmed Efendi (l.1634) 1.Divane

Bahti/ 1. Ahmet (1590-1617) 14 yanda tahta geen Bahti kk yalardan itibaren iir yazmaya balamtr. Sade ve klfetsiz bir dili vardr. 1.Divan

Farisi(1603-1622) 2. Osman Osmanl sultanlarnn 16ncs olan air 15 yanda tahta km ve 19 yanda kan isyanda isyanclar tarafndan hapsedilmi ve boularak ldrlmtr. 1.Divan

Kafzade Faizi (1589-1622) Dvan ve mesnevi iri, yazar. stanbulda dodu. Kafzde Feyzullah Efendinin oludur. Asl ad Abdlhayydr.Medrese renimi grd. Kadlk, mderrislik yapt. stanbulda ld. Nesirde, iirden daha baarl oldu. iirinde de gl idi. Nef ile karlkl hicivleri vardr. Devrinin tannm airlerindendir.
Eserleri: 1. Dvan (Elyazmas halindedir), 9

2. Leyl v Mecnn (Mesnevi), 3. k-nme (Mesnevi) 4. Zbdetl-er ( iirlerin z) (irler tezkiresidir. 514 irin biyografisi ve iirlerinden rnekler).

Rami Mehmet Paa(1654-1707) Reislkttaplk, ksa bir dnem sadrazamlk ve eitli yerlerde valilik yapmtr.1707de azledilerek Rodosa srlm. Burada 1704 ylnda znt ierisinde ld. Mcevher, tac- devlet kimseye sud etmez Ey Rami Nice ah- cihann emi ol efserde kalmtr. Balangta Nabi gibi hikemi iirler yazsa da daha sonra rindane iirler yazmtr. 1.Divan 2.Vekayi-i Msaleha (Karlofa Bar Grmelerini ayrntlaryla anlatr) 3.Mneat(Devlet adamlarna yazd mektuplar ierir.)

Salim (1688-1743) Mderrislik, kadlk ve kazaskerlik grevlerinde bulunmutur. Mirzazade adyla bilinen air dneminin nl airlerinden olmutur.150 iirine nazire yazlmas bunu ispatlamaktadr.iirlerinin yannda din,ahlak,tarih,edebiyat ve dil alanlarnda da eserleri vardr. 1.Divan 2.Tezkire 3.Neyr read fi Emril cihad 4.kdl-Cman Tercmesi 5.Selametl-nsan 6.Lgat-i Vassaf 7.Mahiyetl-Ak 8.Trke-Farsa Lgat

Ganizade Nadiri(1572-1626) air ve mderris. 1572 ylnda stanbulda domutur.Mderrislik,kadlk ve kazaskerlik grevlerinde bulunmutur. lim ve kltrl bir kimse olan Ndir, geni hayl gcne ship bir irdir. Eserlerinde duygudan ok dnce hkimdir. En sammi ve duygulu iirleri dn iirleri ve mirciyeleridir .

10

Ndirnin Mesih, Hleti, Fuzl, Man gibi irlere nazreleri vardr. Kendisi de, devrinde beenilip sevilirdi. Ayrca kasdelerine Nef ve Nevizde At, Azmizde Hlet gibi devrinin stdlar tarafndan nazreler yazlmtr. 1.Divan: 2. Mneat : 3.Miraciyye: 4.eh-name: 5. Kalemiyye Risalesi: Kaif(1666-1720) Hattat, alim ve air olmak zere ok ynl birisidir. Tezkirelerde sz konusu edilenler, Refd Dvanna yazd takriz ve Dvan dikkate alndnda Kifin devrinde iyi bir isim yapm, sz sylemede usta, iir tekniine hakim, edeb tenkidinden faydalanlan bir air olduunu sylemek mmkndr. 1.Divan 2.Sakiname Abdi(sarho)(?-1621) Divan- Hmayun katiplii , nianc ve defter eminlii yapmtr. 1.Zafername 2. Arzhal

Abdullah Vasssaf(1662-1761) Kadlk, kazaskerlik ve eyhlislamlk yapmtr.Hayal-i Behced-abad mesnevisiyle bilinir. 1.Zemzeme 2.rad- Ezkya 3. Unvan-eref Rza (l.1672) Rza tezkiresi olarak bilinen tezkiresiyle tannmtr.Eser iki blmnden olumutur.Birinci blm kronolojik olarak air padiahlarndan ikinci blm ise dier airlerinden bahseder.

11

Gfti(l.1677) On yedinci yzyl tezkirecisi ve divan airi. Edirnede dodu. Doum tarihi bilinmemektedir. Asl ad Alidir. Tahsilini Edirnede tamamlad. eitli yerlerde kadlk yapt. mr yokluk iinde geti. Hicve dknl ile dikkati ekti. adalar arasnda ikinci derecede airdir. Gzel bir slubu olmasna ramen Farisi bildii iin iirlerinde ran airlerinin tesiri grlr. Gazel ve rubailerinde muvaffak olmu, fakat kasidelerinde o kadar baarl olamamtr. Gftinin asl hretini salayan eseri, Terifat-uara adl manzum tezkiresidir 1.Divan 2.Terifet-uara 3.Selanik Seyahatnamesi 4.Gamname:Manzum bir ikayetname. 5.ah u Dervi : Tercme bir mesnevi 6. Zellename: Hezel trnde bir eser Bursal Talip(l.1706) 1.Divan

Mehmet Nedim Efendi(Nedim-i Kadim) (l.1670)

Nedim-i Kadim (?-1670) Dvan iri, stanbulda dodu. Medrese eitimi grd ve mderrislik yapt. stanbulda ld. Lle Devri iri Nedimin takdirini kazanm bir irdir. Baz gazellerinde uha syleyii ile mehur ada kadar baarl olmutur.

1. Divane Simkezade Feyzi Hasan Efendi(1626-1690) dilde yazmaya muktedir bir zat olup, stanbullu'dur. akyk- Nmniye'ye zeyl yazan eyh'nin babasdr. Simkezde adyla bilinmektedir. eyh Abdlehad Nuri Efendi Hazretleri'nden halifelik, aldktan sonra, Bayramiyye melmlerinin eyhlerinden eyh Beir Efendi Hazretleri'ne intisap ettii "Hediyyetl hvn"da anlatlmaktadr. 1. Miracname

Naili(1608-1666)(Naili-i kadim) stanbulda doan air Divan- Hmayunda ve Maden Kaleminde katiplik yapmtr. Divan Edebiyatnn en yksek seviyeye ulat 17. Yzyln nemli airlerindendir.
12

Genellikle be beyitten oluan gazellerinde kalplam mazmunlarn dnda yeni mazmunlara yer vermesi anlalmasn gletirmitir. air ayrca bu asrdaki sebk-i hindi slubunun en nemli temsilcisidir. Bu akma bal olarak air az szle derin anlamlar ve hayaller ifade etmenin peine dmtr. 1.Divan Neati(l.1674) Mevlevi airlerdendir. Edirne mevlevihanesinde eyh olmutur.Sebk-i hindi slubunu Trkede en iyi temsil eden airdir.En basit duygu, dnce veya hayali bile en gzel kelimelerle, sanatl bir tarzda anlatmasn bilir. Gittin amm ki kodun hasret ile cn bile stemem sensiz olan sohbet-i yrn- bile (Gittin; fakat bu can/m hasretle beraber brakp gittin. Ben, imdi sensiz olan dostlar sohbetini bile istemem.) 1.Divan 2.Edirne ehrengizi 3.erh-i Mkilat- Urfi 4.Baz- Kavaid-i Urfi 5.Hilye-i Enbiya smeti(1611-1665) stanbullu olan air mderrislik ve kazaskerlik yapmtr.Az iir yazm, iirlerinde muhtevadan ziyade ekil ve slup zerinde durmutur.fadesi dzgn ve salamdr.En uzun iiri 68 beyitlik natdr. 1.Divan 2.Tarikatl-Muhammediye (eviri eser) Nefi (1572-1635) Erzurumlu olup 1. Ahmet dneminde stanbula gelmitir.Dneminin padiahndan da ilgi grmtr.Yazd kasidelerle ykl caizeler almtr.Hicviyeleri yznden sk sk gzden dm, srgne gnderilmitir.Bayram Paaya yazd hicviye yznden bodurularak Sarayburnundan denize atlr.
13

Nefi Divan Edebiyatnn en byk vg ve yergi airidir.En ok kaside yazan ikinci airdir.Kasidelerinin her blm ayn lde baarldr.air ayrca fahriye staddr.Az beyitli gazeller yazan Nefi Divan Edebiyatnn ortak konularn ilemitir: sevgili, arap,ak,felekten ikayet.Dier airlerden farkl olarak gazele mehdiye ve fahriyeyi sokmutur. 1.Trke Divan 2.Farsa Divan 3.Siham- Kaza

Sabri (l.1645) SABR (Mehmed erif), trk airi (Edirne ?-lstanbul 1645). air Hilmi Ahmed Efendinin olu. Edirnede medrese renimi yapt; ilmiye mesleine girdi. eitli illerde kadlk grevinde bulundu. iirleri ve din alanndaki bilgisiyle Murad IVn ilgisini ekince saraya alnd. Sultann nedimleri arasna girdi. Baz iirlerinde ada Nefinin etkisi grlen Sabri, daha ok gazel trnde baar kazand 1.Divan

Ali(l.1648) Asl ad Hseyin olan air hakknda kesin ve fazla bilgi yoktur.Adanal veya Edirneli olarak gsterilir.yi bir tahsil grd ve mkemmel farsa bildii bilinmektedir. Kasidelerinde gazellerinden daha ileridedir.Bu vadide Nefiyi rmek almtr.Ona olan hayranln hem mektuplarnda hem de bir kasidesinde belirtmitir. 1.Divan

Sabuhi Ahmed Dede(l.1647) 17. asr Mevlevi airlerdendir.Uzun yllar stanbul Yenikap mevlevihanesinde eyhlik yapmtr. 1.htiyrt- Hazret-i Mesnev-i erif

Fehim-i Kadim(l. 1648) ran airi rf'nin tesirinde kalarak yetien ve erken vefat ettii iin tannm airler gibi kabiliyetini tam olarak gelitirme frsat bulamayan Fehm'in Nail, Net, Vecd, Tfl, Fash, Srr, Nb, Cevr, Nahf, eyh Galib, Nevres-i Kadm, Enderunlu Vsf, Nmk Kemal ve btn Encmen-i uar airlerini iine alan olduka geni bir etki alan vardr.
14

zellikle "rz u eb" redifli na't, bata Net olmak zere divan iirinin en byk na't airi Nazm, eyh Galib ve zzet Molla tarafndan tanzr edilmi, ancak hibiri ne teknik adan ne de hayal ve mna zenginlii bakmndan rneine yaklaabilmitir 1.Divan 2.ehrengiz 3.Bahr-i Tavil 4.Tercme-i Letaif-i Kmmelin 5.Durub- Emsal-i Trki

Fasih Ahmed Dede(l.1699) Kprl Fazl Ahmet Paann hazine katipliini yapm, Galata mevlevihanesinde Gavsi Dedeye ntisap etmitir.airlii yannda hattat ve minyatrde ustadr. 1.Divan 2.Farsa divane 3.Mnazara-i Gl Ml 4.Mnazara- i Ruz u eb 5.Hsrev irin 6.Mahmud u Ayaz 7.Behitabad

Cevri(l.1654) iirlerinden ziyade gzel yazs ile tannmtr.Hattattr.Divan katiplii yapmtr. iirlerinde daha ok ilahi aka yer vermitir.Mevlevi bir airdir.Baki ve eyhinin etkisinde kalmtr. 1.Divan 2.Hilye-i Ciharyar- Gzin 3.Melhame 4.Nazm- niyaz 5.Tercme-i Ahvl-i Hce Hfz- rz 6.Cevr Trihi

Mezaki(l.1676) Saraybosnann aynie kasabasnda 1610lu yllarda domutur.renimini burada tamamlam, stanbula geldikten sonra baz paalarn yannda katip olarak almtr. airin
15

kulland Mezaki mahlas, zevk sahibi anlamn tar.Bu mahlas almasnn nedeni, aynie halknn zevk dknl olabilir.nk, Evliya elebi aynieyi tantrken, halkn bu zelliinden sz etmitir.Gerekten de, Mezaki, rind-mereb(bovermilik) airidir.Etkisinde fazlaca kald Baki gibi, hayatn zevklerine dkn bir kimsedir.Yaln iirler yazan air vme ve vnme airidir. 1.Divan

Nabi(l.1712) Urfal olan air didaktik iirleriyle Divan edebiyatnda zel bir yere sahiptir.Hikemi tarz olarak bilinen tefekkr iirinin ilk temsilcisi olarak bilinir.mparotorluun duraklama dneminde yazd hakimane gazellerle halkn bezginlik ve gvensizlik duygularna tercman olmutur. Dneminde eyh-uara olarak kabul edilmi ve byk sayg grmtr.Nabi dneminin sosyal hayatn en iyi yanstan airlerden biridir. Bir beytinde iirde atasz kullanmaya bir laf olmadn ancak asl hnerin atasz gibi aklda kalacak szler sylemek olduunu belirtir. Ey meh leyl-i vesvese-hz-i firakta Sen gelmeyince htra bilsen neler gelr (Ey ay yzl(sevgili)! imde vesveselerin uyand ayrlk gecesinde sen gelmeyince, bilsen hatra/aklma neler gelir.) 1.Divan 2.Farsa Divan 3.Tercme-i Hadis-i Erbain 4.Hayriyye 5.Hayrabad 6.Sur-name 7.Fetihname-i Kamanie 8.Tuhfetl-Harameyn 9.Zeyl-i siyer-i Veysi 10.Mneat
16

Varvari Ali Paa 1.Sergzet

Beyani(l.1610) Rusukta domutur. renimine memleketinde balam,stanbulda devam etmitir. Beyn, Tezkiresinde kendisinden sz ederken genliinde iir sylemee heveslendiini baz iirleri tanzir ettiini ama eyh olduktan sonra Allah dostlarnn ak ve sevgi ile ilgili hikem, didaktik, mecz iirlerini benimsediini, hocas Ebussuud Efendinin yolunu izleyerek Trke iir yazmay brakp sadece Arapa iir sylediini ve bu tr iirlerde de baarl olduunu belirtmektedir. Gelibolulu l de Arab kasid nazmna kdir... lkin belgata karn gftr- drer-brdur
demi ve Beynnin geer redifli iirini rnek olarak vermitir

1.Tezkiret-uara 2.ah u Dervi

Hakani(?-1606) yi bir eitim grm, saray evresinde yetimitir.Divanu Hmayunda bamuhasebecilik yapmtr.Arapa ve Farsaya hakim olan air Hilyesiyle n kazanmtr. Eseri edebiyatmzda hilye trnn ilk nemli rneidir. 1.Divan 2.Miftahl-Ftuhat 3.Hilye

Azmizade Haleti(1570-1631) Mderrislik, kadlk ve kazaskerlik grevlerinde bulunmutur. iirlerinde memuriyet hayatnda maruz kald nakil ve aziller yznden ektii skntlar dile getirmitir.Asl hretini rubaileriyle salamtr. Nedim, Haleti evc-i rubaide uar anka gibi, diyerek onun rubai vadisindeki stadln ver. 1.Divan 2.Mneat 3.Menar erhi Haiyesi 4.Drer ve Gher Haiyesi 5.Mugnil-Lebib erhi 6.Sakiname

17

Riyazi (1572-1644) eitli yerlerde kadlk grevinde bulunmutur. air olmakla beraber tezkiresiyle tannmtr. 1.Divan 2.Riyaz- uara 3.Sakiname 4.Dsturl-Amel 5.Siyer

Tabi(l. 1653) 1.stanbul ehrengizi

Veysi(1581-1627) Asl ad veys olan Veysi Alaehirlidir.ok iyi bir medrese eitimi alan yazar,Msrda, Anadolu ve Rumelide kadlk grevinde bulunmutur.Son grevi olan skp kadlndan sonra buraya yerlemi ve burada vefat etmitir. Veysi, yzyln byk nesir stad Nergisi kadar olmamakla beraber ssl,adal nesirde hayli n kazanmtr.Dili Nergisiye gre daha sadedir.Daha kolay anlalr.Byle olmakla beraber yine de yabanc kelimelerle dolu,ssl, zentili bir dili vardr. 1.Drrett-Tac fi sahibil-mirac:Siyer-i Veysi olarak da bilinen eser peygamberin hayatn ve faziletlerini anlatr.Eser tamamlanamam, daha sonra Nabi tarafndan tamamlanmtr.Dier siyerlerin aksine ok ar bir dili vardr. 2.Mneat 3.Habname-i Veysi 4.ehadet-name-i Veysi 5.Divan

Nergisi(l.1635) Babas Kad Bosnal Nergis Mehmet Efendidir.Saraybosnada domutur.Eitimine memleketinde balayan yazar, stanbula gelmi ve Kafzade Feyzullah Efendiden mlazim olmutur.stanbulda mderrislik ve Rumelide kadlk grevlerinde bulunmutur.4. Muradn Revan seferine vakanvis olarak atanm; fakat ordu ile birlikte sefere giderken zmit civarnda atndan derek lmtr.

18

Edebiyatmzda ina sanatnn en byk ustas saylr.Arapa ve Farsa szlklerden karlm kelimeler, zincirleme tamlamalar,mecazlar ve secilerle doldurulmu itinal,inceden inceye ilenmi bir nesir dili vardr.Bununla beraber ok beenilmi hem devrinde hem de daha sonraki devirerde taklid edilmitir. Cmleleri ar uzatm, metin anlalmayacak bir hal almtr. Nergisinin iirleri nesrine gre daha sadedir.Ancak iirde, nesirde kazand n kazanamam, ikinci snf bir air olarak kalmtr. 1.Kavll-Mselleme fi gazavat- Mesleme :Emevi komutanlarndan Meslemenin stanbul kuatmasn konu alr. 2.Kanunr-Reat:Farsadan 4. Murad adna yapt bir siyasetname evirisidir. 3.Meakul-uak:10 ak hikayesi anlatlr. 4.ksir-i saadet: mam Gazalinin Kimya-y Saadet adl eserinden bir fasln evirisidir. 5.Nihalistan :eitli konularda 25 hikaye anlatlr. 6.El-vaslul kamil fi ahvalil-veziril-adil: 7.Mneat :zel mektuplarn ierir. 8.Divan (Kaynaklar byle bir eseri olduunu belirtir.Fakat u elde bulunmamaktadr.)

Hasan Beyzade(l.1638) Osmanl devlet adam, trihi. Doum trihi bilinmemektedir. Reslkttp Kk Han Beyin oludur. stanbulda tahsilini tamamladktan sonra, Dvn- Hmyna girdi. nc Mehmed Hann Eri Seferinde bulundu (1595). Daha sonra Varad ve Uyvar seferlerine katld. Batezkirecilik, defterdrlk, beylerbeylii grevlerinde bulundu. Kefe surunu tmir ettirirken, Rus kazaklarnn hcumlarn bastrd. 1636 senesinde stanbulda veft etti. 1.Tevarih-i Al-i Osman 2.Kanije Fetihnameleri 3.Usll-Hikem f Nizmil-lem 4.Mecmua Rdvan Paazade Abdullah elebi(l.1655) 1610'da Kefe valiliine tayin edilen Rdvan Paa'nm oludur. Bu sebepten Rdvan Paazade diye tannr. Kaynaklarda hayatyla ilgili fazla bilgi yoktur. Muhtemelen Krm'da babasnn yannda yetiti. Daha sonra stanbulla geldi; IV Murad ve Sultan brahim devirlerinde mteferrikalk hizmetinde bulundu. Tarihle ilgili eserleri yannda, Abdi mahlasyla iirler yazd da bilinmektedir. 1.Tarih- i Rdvan paazade
19

2.Tarih-i Hanan- Tatar 3.Dest-i Kpak 4.Tarih-i Msr Mustafa B. Rdvan (l. Fetihname-i Badad

Koi Bey(l.?) Arnavut devirmesidir.Asl ad Mustafadr.Enderunda yetitirilmitir.Sultan 4. Murad zamannda padiahn musahibi olmutur.1631 ylnda padiaha sunduu risale ok beenilmi,padiah Badad seferine onu da gtrmtr.Yallnda Arnavutlua dnm,Gricede lmtr. Yazar, risalesinde gerilemenin Kanuni devrinde baladn ve fark edilmeye yeni baladn belirtir.Gerilemenin nedenlerini, devlet idaresindeki bozukuluklar isabetle ortaya koyar ve eletirir. 1.Risale-i Koi Bey brahim Peevi (15721650) Trkmen kkenli Macaristan'da domu Osmanl tarihisidir. Macarlarca (vakanvis) adyla tannr. Annesi nl Bonak ailesi Sokullu'ya (Sokolovi) mensup olan ve soylu bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelen Peev 14 yanda babasn kaybedince, akrabas olan Anadolu Beylerbeyi Lala Mehmet Paa'ya balanm ve onun korumasnda eserler vermitir. Pek ok kez Osmanl-Avusturya savalarna katlan Peev, Anadolu ve Rumeli'de defderdarlk grevlerinde de bulunmutur. 1641 ylnda devlet grevinden ekilerek tarihini yazmaya balamtr. Bu tarih eserinden zellikle 1520-1640 dnemini incelemistir. Pecevi bu eserinde kulland kaynaklar gayet ak belirtmistir ve eserini yazarken daha nce yazlm pek ok tarih kitabn incelemistir. Boylece Osmanli tarihcilerinin arasinda ilk defa olara Avrupal tarihilerin eserlerine, zellikle Macarca yazlm tarih eserlerine kaynak vermitir. Yazd iki ciltlik Tarih-i Peevi 17. yzyl ve ncesi Osmanl tarihinin en nemli kaynaklarndan biridir. 1.Tarih-i Peevi
20

Katip elebi(l.1657) 1609 stanbulda dodu. Babasnn ad Abdullahtr. Babas, Osmanl devlet ve siyset adamlarnn yetitirildii Endern kurumunda eitim grerek yetimi bir askerdir. Mustafa bin Abdullah, ordu ktipliinde bulunduu iin ulema ve halk arasnda Ktip elebi diye tannd. Hacca gittii ve bamuhasebeci ikinci halifesi olduu iin Hac Halfe ismiyle mehur oldu. Babas aydn bir kii olduu iin daha be-alt yalarnda onu eitmeye balad. On drt yana kadar eitli hocalarndan dini ve pozitif bilim eitimi ald. On drt yanda Anadolu muhsebesi kalemine ktip oldu. 1624 ylnda babasyla birlikte Tercan, bir sene sonra da Badat Seferi'ne kt. Dnte babas bir mddet Diyarbakrda kald. 1627-1628de Erzurum kuatmasna katldktan sonra stanbula geldi ve yaklak iki yl, Badat Seferi'ne katlana kadar, Kdzdenin derslerine devm etti. 1630 Badat kuatmasnda ordunun defterini tuttu. Seferden sonra tekrar stanbula dnerek Kdzdenin derslerine katld. 1633-1635 Halep Seferi'nde hacca gitme frsat buldu. Dnte bir k Diyarbakrda kalp oradaki bilgin ve aydnlarla grt. 1635 senesinde Sultan Drdnc Murat ile Revan Seferine katld. On yl kadar eitli savalarda bulunduktan sonra stanbula dnd ve eitli alanlardaki bilimlerle urar oldu. Arec Mustafa Efendi, Ayasofya dersim(retim grevlisi) Abdullah Efendi ile Sleymniye dersim Mehmed Efendiden ders ald ve Arec Mustafa Efendiyi kendisine std edindi. Bir taraftan kendisi renirken, dier yandan birok renciye ders verdi. 1645te Girit Seferi'ne katlmas sayesinde haritalarn nasl yapldn inceleme frsatn buldu ve bu konuyla ilgili eserlerde izilen haritalar grd. Bu arada grevinden ayrlarak, yl devlette almad. Bu yl iinde baz rencilerine eitli konularda dersler verdi. Yine bu zaman iinde sk sk hastaland iin, tedavi areleri bulmak amacyla, eitli tp kitaplarn okudu. Pek ok eserini bu yllarda yazmtr.Tarih,corafya,bibliyorafya ve baka alanlarda Arapa ve Trke 20 kadar eseri vardr. Ktip elebi alkan, iyi huylu, vakarl, az konuan, ok yazan biri olarak bilinir. Arapa, Farsa yannda Ltince'yi de bilirdi. Osmanl Devleti'nde Bat bilimleriyle fazla ilgilenen ve Dou bilimleriyle karlatrp sentezini yapan ilk Trk bilim adamlarndan biridir. 1.Fezleke
21

2.Takvimt-Tevarih 3.Tuhfetl-Kibar fi esfaril bihar 4.Kanun-name 5.Tarih-i Frengi Tercmesi 6.radl- Hayara 7.Tarihil-Yunan venasara 8.Dsturl-Amel Mizanl Hak 9.Cihannma 10.Kefz-znun an esamiil-ktp vel-fnun 11.Mizanl-hak Ebulgazi Bahadr Han(l.1663) Harezm hkmdardr. 1603'te rgen'te doan Ebu'l Gazi Bahadr, 1619'da babas I. Arap
Muhammet Han tarafndan Kat'a vali olarak atand. Kardeleri lbars ile Hube'in ayaklanmalar srasnda babasnn tarafn tutan Ebu'l Gazi Bahadr, babas kardeleri tarafndan ldrlnce, 1620'de Buhara Hanl'na snd Aabeyi sfendiyar Han'n hkmdarlk mcadelesine yardm etti ve 1623'te tahta kan sfendiyar Han, ona rgen'i vererek onu dllendirmi oldu. sfendiyar Han'dan memnun olmayan zbekleri evresinde toplayarak aabeyine isyan etse de, aabeyi bu hareketi bastrnca Kazakistan'a kat. Aabeyinin yokluundan yararlanarak 1628'de Hive Kalesi'ni ele geirdi. Ancak sfendiyar Han dnnce, yakalanarak 1629'da Safevilerin hkimiyetindeki blgelere srld. Safevi hkmdar ah Safi'den yakn ilgi grd ve sfahan'a yerletirdi. Burada kald sre ierisinde Farsa rendi ve Trk tarihi hakknda eitli aratrmalar yapt. sfahan'dan katktan sonra, bir sre Kalmuklarn yannda kalan ve Mool dilini ve geleneklerini renen Ebu'l Gazi Bahadr, 1642'de rgen'te Han ilan edildi. sfendiyar Han'n lm ve hanln tanmayan Buhara zbeklerinin ekilmeleri zerine Hive'ye gelerek 1645'te tahta kan Ebu'l Gazi Bahadr Han, Trkmenlerin bakaldrlaryla urat. Yerini olu Ene'ye braktktan ksa bir sre sonra ld. 1.ecere-i Trk 2.ecere-i Terakime

Karaelebizade Abdlaziz Efendi (l.1658) Osmanl Devletinde stanbul kadl, Rumeli Kazaskerlii gibi grevlerde bulunduktan sonra 1651de 33. Osmanl eyhlislam olmu bir devlet adam; fkh ve tarih alannda nemli eserler vermi bir bilim adamdr. Son yllarn Bursada srgnde geirmi; yaptrd emelerle ehre deerli katklarda bulunmutur

22

1.Ravdat-l-Ebrr 2.Mirt-s-Saf f Ahvl-il-Enbiy 3.Sleymnnme 4.Hilyet-l-Enbiy 5.Zafernme 6.Ahlk- Muhsin Tercmesi 7.Hall-l-tibh an Ukdet-il-Ebh 8.Kitb-l-Elgz f Fkh-il-Hanefiyye 9. Kfi 10.Glen-i Niyz 11.Feryih-un-Nebeviyye f Siret-il-Mustafaviyye 12.Dvn- Er 13.Risle-i Kalemiyye 14.Nefeht-l-ns Edirneli Abdurrahman Hbri(1603-1676) Edirneli olup renimini stanbulda tamamlamtr.eitli medreselerde mderrislik yapmtr. 1.Enisl Msamirin 2.Defter-i Ahbar 3.Tarih-i Feth-i Badad 4.Tarih-i Feth-i Revan 5.Riyazl-Arifin 6.Risale-i Ftuhat- Al-i Osman 7.Hadaikul-Cinan 8.Divane 9.Menasik i Mesalik

23

Hseyin Hezarfen(l.1691) Osmanl tarihisi,ansiklopedist ve aratrmacdr. Hezarfen Hseyin Efendi ; Arapa, Farsa,Greke, Latince, Franszca ve bir szlk hazrlayacak kadar da branice bilir.Fakat zamannda Katip elebinin glgesinde kalmtr. 1.Tenkih-i Tevarih-i Mluk 2.Telhisl-Beyan fi kavanin al-i Osman

Ahmet b. Ltfullah (l.1631-1632)

Selnik'te dodu. lme ve tahsile olan meyli ve byk arzusu sebebiyle baba mesleini brakarak Selnik Mevlevhnesi eyhi Mehmed Efendi'ye intisb ederek Mevlev oldu. 1653-1654 yllarnda eyhinden msade alarak gerek zhir ve gerekse tasavvf ilimlerde daha fazla derinlemek isteiyle stanbul'a geldi. Devrinin ilimleri tahsil etmitir. Mekkede Mevlevi eyhlii yapmtr. Hz. Peygamber'in ilk zevcesi Hz. Hatice'nin Hacun'daki trbesinin ayak tarafndaki Mevlev Mezarl'na defnedildi.

1.Camiud-dvel (1299-1481 Osmanl Tarihi)

Evliya elebi(l.1682) Asl ad Evliyadr.stanbulda zengin bir ailenin ocuudur.Enderunda okumu, 4 yl kadar sarayda padiahn musahibi olarak kalmtr.Grd bir rya zerine seyahat etmeye balamtr.nce stanbul ve Bursay gezmi ardndan babasnn da iznini alarak Anadolunun ve Osmanl corafyasnn birok yerini gezmitir.Eli Mehmed paa ile birlikte Viyana,sve,Hollanda ve Danimarkaya gitmitir.Uzun yllar Msrda kalmtr.Eserinin son cildini Msrda yazmtr.Msrdan dnp dnmediine dair kesin bilgi yoktur.lm yeri ve tarihi kesin deildir. Evliya elebi gittii yerlerin dili,air ve yazarlar,gelenek grenekleri, tarihi, corafi zellikleri birok yn hakknda bilgi verir.Yazarn En nemli zellii alaycl ve her eyi abartarak anlatmasdr.Bazen gitmedii lkeleri, bakalarndan dinledii, kitaplardan okuduu yerleri bizzat gezip grm gibi anlatmtr.Dnemine gre sade ve ho bir slubu olan yazar, sk sk hikayeler, latifeler, fkralar anlatr. 1.Seyahatname 2.Viyana Sefaret-namesi

24

Ankaral smail Rsuhi Efendi(l.1631) Asrn ilk byk Mesnev rihi (erh edicisi), Ankarav smil Rsh Efendi'dir. Bostan elebiden hilfet alan rih-i Mesnev, Galata Mevlevihnesi eyhi olmutur. Rsh mahlasyla iirler de yazan Ankaravnin, yedi ciltlik Mesnev erhiyle nlenmitir. 1.erh-i Mesnevi 2.Cmi-ul-yt 3.Ftih-ul-Ebyt 4.Mifthl-Belga 5.Misbhl-Fseh 6.Hccets-Sem 7.Minhcl-Fukar Sar Abdullah Efendi (1584-1660) Tasavvuf ehli olup Bayramiyye yolundandr. stanbulda hem medrese hem de tasavvufi eitimini alm, zamannn tasavvuf byklerinin sohbetine katlmtr.Katiplik,nianclk,tezkirecilik,reisl-kttablk ve cizye muhasebecilii yapmtr. 1.Cevhir-i Bevhir-i Mesnev 2.Semert-l-Fud fil-Mebde'i vel-Me'd 3.Nashat-l-Mlk Tergben li Hasen-is-Slk, 4.Mir't-l-Asfiy f Sft- Melmiyyet-il-Ahfiy, 5.Tevkt- Seltin-i Osmniyye 6.Dstr-l-n 7.Ricl-l-Gayb 8.Meslek-l-Uk 9.Cevher-l-Bidye ve Drret-n-Nihye 10.Tercme-i Meksd-l-Ayniyye 11.Tedbr-n-Ne'eteyn 12. slah-un-Nushateyn Nevizade Atayi (1563-1636?) Bir din adam olan air iirlerinde ataszleri ve deyimleri ustaca kullanmtr. iirlerinde Osmanl toplumunun sosyal hayatn aksettirir. Hamse sahibidir. akayk Zeyli ile Trk kltr tarihinde nemli yere sahiptir. 1.Divan
25

2.Hadaikul-Hakayk fi Tekmileti-akayk 3.Sohbetl-Ebkar 4.Nefhatl-Ezhar 5.Hilyetl-Efkar 6.Alem-nma 7.Saki-name 8.Heft-han 9.Mneat 10.Zeyl-i siyer-i Veysi Baldrzade Selisi eyh Mehmed(l.1650) 1.Vefeyatname 2.Ravza-i Evliya

Cemaleddin Mahmut Hulvi(l.1654) stanbulda yetien nl velilerdendir. Snbl ve Glen tarkatlarnda yetimi ve rehberlik yapm, talebe yetitirmitir.stanbulda vefat etmitir. 1.Lemezat- Hulviyye ez Lemeat- ulviye

Lamekani Hseyin (l.1625) Lamekani Huseyin, 16. yy. sonu ile 17. yy.'n ilk yarsnda yaamstr. Doum tarihi bilinmemektedir. Lamekani Huseyin,Petelidir. Eserleri dikkatle incelendiinde Lamekani'nin iyi bir eitim ald grlr. Divan, Esrar-name Tercumesi, Vahdetname adl Tasavvufi risalesi ve mektuplarnda isledii konular ve bu konular ile ilgili yorumlar onun ilimdeki derinliini gosterir. Lamekani, 21 Rebiul-evvel 1625 (21 Haziran 1625) tarihinde vefat etmitir. 1.Divan 2.Esrar-name Tercumesi 3. Vahdetname

26

Aziz Mahmut Hdayi (1541-1628) Mderrislik ve vazlik yapmtr. Celvetiyye tarikatnn kurucusu olan Aziz Mahmud Hdayi dini-tasavvufi iirin balca temsilcisididr.Hem aruz hem de heceyle iirler yazmtr. Birok iiri bestelenmitir. lm Amel Seyr u Sluk Nefaisl-Mecalis Tarikat-name Divan- lahiyat Tezakir-i Hdayi

Abdlehad Nuri(1594-1650) Sivasl olup Halveti eyhlerinin nde gelenlerindendir.Daysyla 3. Mehmedin daveti zerine stanbula gelmitir.eitli camilerde vaizlik yapmtr.17. yzylda byk ekime ve tartmalara neden olan ulema snf ile tarikat mensuplar arasnda yaanan mcadelede Kadzadeliler olarak bilinen zmreye mcadele verdi.iirleri tasavvufidir. 1.Divan eyhi (1667-1739) Tarihi bilgisi, hal tercmeleri zerindeki tetkikleri ile tannmtr.En tannm eseri Nevizade Atayinin akayk- Numaniye zeyline zeyil olarak yazd vekayi-l- fuzala adl tezkiresidir. eyhi(l.1639) Sivasta domu olup asl ad Abdlhamiddir.Halvetiyye tarikatndandr. 1.Divan

Sunullah Gaybi(l. 1663) Ktahyada dodu. eyh Ahmed Efendnn oludur, babasndan slm ilimleri ve tasavvuf dersi ald. Sunullah Gaybi, stanbula gelip Aksarayda Olanlar eyhi brahim Efendiye balandi. 1655te eyhi lnce Ktahyaya dnd. Burada bir zaviye yaparak halka nasihatler verdi. Ktahyada ld. Melm tarikatna baldr. Hece ve aruz veznyle, sde Trke ile tasavvuf iirler yazmtr. 1Divan 2.Sohbetname
27

3.Biatname
4.Tarkul-Hakk fit-tevecchil-mutlak 5. Ruhul-hakka

Sinan mmi(l.1657) On alt ve on yedinci asrlarda yaam nl air ve mutasavvflardandr. Doum tarihi ve yaad zaman ile ilgili olarak farkl bilgiler verilmektedir. Yazd ilahileri ile hret bulmu ve bir ok insan etkilemitir. Asl ad Yusuf olup Antalyann Elmal ilesinde domutur. ok ynl bir insan olan mmi Sinan, yazlarnda gerek adn kullanmayp mahlas olarak mmi Sinan kulland. Alim, mderris, air, mutasavvf ve ahlak adam olarak tannp hret buldu. Bu zelliklerinden tr zamannda ok sevilip sayld. Yunus Emrenin bir takipisi olarak; ilahilerinde slam tasavvufu, ak, yaratl, varlk ve bilgi gibi konular ilerken sade ama, nemli manalar ieren ifadeler kulland. 1.Divan - lahiyyat 2. Kutbl-Meani Niyazi Msri(l.1694) 17. yzyln mutasavvf airlerindendir.Asl ad Muhammed olup Malatya da domutur.lmini arttrmak iin Kahire,Arabistan, stanbul ve Bursa gibi yerlerde bulunur. Sultan 2.Ahmetin Avusturya seferine Niyazi Msri mritleri ile birlikte katlmak ister, bu istei padiah tarafndan durdurulmak istenir. Niyazi Msri bunu kabul etmez sefer dnnde 78 yanda iken Limni adasna gnderilir. Buradaki srgn hayat air 1694te ( 1105 Hicri) Limnide vefat etmitir. Cenazesi Limnide defnedilmi olup mezar halen buradadr.
1.Divan 2.Risalett-Tevhid 3. erh-i Esma-i Hsn 4. Sre-i Yusuf Tefsiri 5. erh-i Nutk- Yunus Emre 6. Risale-i Ert- Saat 7. Tahir-nme, Fatih Tefsiri 8. Sre-i Nr Tefsiri

28

Abdlbaki Arif(1633-1713) air olmasnn yannda hattat ve bestekardr.Kadlk ve kazaskerlik yapmtr.Rindane ve akane iirler yazmtr. Mevlevi musikisiyle yakndan ilgilenmi, besteler yapmtr. 1.Miracname

Ahmed-i Hani(1651-1707) Dou Anadoluda yaam, mderrislik yapm mutasavvf bir airdir. En nl eseri Mem Zindir.Eserlerini kurmani ivesiyle yazmtr. 1.Mem Zin 2.Nubara Biukan 3.ar-kue 4.Ekda imane smail Beli(1668-1730) Bursada doup orada yetimitir. mamlk yapmtr.Tezkirelerde bir divan olduu ve kuvvetli bir air olduu bir belirtilir.Divan henz ele gemi deildir. 1.Divan 2.ehrengiz 3.Sergzet-name-i Fakir be- azimet-i tokat 4.Gldeste-i riyaz- irfan ve Vefeyat- daniveran-nadiredan 5.Glzar- slehan 6.Zeyl-i Zbdetl-Ear 7.Gence-i Sayegan 8.Gl-i Sadberg

29

KAYNAKLAR 1.AIKGZ,Namk, Riyaz-uara Riyazi Mehmet Efendi Metin,Dizin YLT, DTCF Yay. , Ankara. 2.AKAR, Metin, Trk Edebiyatnda Manzum Miracnameler,Ankara. 3.AKN, mer Faruk,Divan Edebiyat,TDVA, C.9,s.389-427. 4.ARSLAN,Mehmet, Trk Edebiyatnda Manzum Surnameler,Ankara,1999. 5.ARSLAN, Mustafa,ehri Divan,ESBE(YLT),Kayseri,1990. 6.AYAN,Hseyin,Trk Edebiyatnda Hamseler,A.Edebiyat Fakltesi Aratrma Dergisi,sa.10. 7. AYAN,Hseyin,Cevri, Hayat,Edebi Kiilii,Eserleri ve Divannn Tenkitli Metni,Erzurum,1981. 8.BANARLI,N.Sami,Resimli Trk Edebiyat Tarihi,stanbul,1971. 9.BAYKAL, Bekir Stk,Peevi Tarihi, 2 C,stanbul,1981-1982. 10.BAYRAKTUTAN,Ltfi,eyhlislam Yahya,Hayat, Eserleri ve Divannn Karlatrmal Metni,Atatrk n.,Erzurum, 1985. 11.BLKAN,Ali Fuat,Nabi Divan,stanbul,1997. 12.CANIM,Rdvan,Trk Edebiyatnda Sakinameler ve retnameler,Ankara,1998. 13.ELEBOLU,Amil, Trk Edebiyatnda Mesnevi,stanbul,1995. 14.ERGUN,S. Nzhet,eyhlislam Bahayi, stanbul,1933. 15. ERGUN,S. Nzhet, Neati,Hayat ve Eserleri,stanbul,1933. 16. ERGUN,S. Nzhet,Fehim-i Kadim Divan,stanbul,1934. 17.GLPINARLI,Abdlbaki, Divan iiri 15-20. Yzyllar,stanbul,1954-1955. 18.HORATA,Osman,Nedim-i Kadim ve Divanesi,Ankara,1987. 19.PEKTEN,Haluk, Naili Divan,stanbul,1970. 20. PEKTEN,Haluk, smeti Divan,Ankara,1974. 21. SEN;Mustafa,Usuli Divan, Ankara,1990. 22.KARACAN,Turgut,Sabit Divan,Sivas,1991. 23.KARTAL,Ahmet,niversiteler in Eski Trk Edebiyat Tarihi,stanbul,Dergah Yay.2004. 24.KAVRUK,Hasan, eyhlislam Yahya Divan,Ankara,2001. 25.KOCATRK, Vasfi Mahir,Trk Edebiyat Tarihi,Ankara, 1964. 26.KORTANTAMER, Tunca,Nevizade Atayi ve Hamsesi,zmir,1984. 27. KORTANTAMER, Tunca, Nabinin Osmanl mparatorluunu Eletirisi, Tarih ncelemeleri Dergisi,C.2,zmir.

30

28. KORTANTAMER, Tunca, Sakinamelerin Ortaya k ve Geliimine Genel Bir Bak, Ege ni. Trk Dili Aratrmalar Dergisi, 1983. 29.KPRL,Fuad, Edirneli Gfti, Milli Mecmua,Say 108,109,stanbul,1928. 30.KPRL,Fuad, Eski airlerimiz Divan Edebiyat Antolojisi, Ankara,1943. 31. KPRL,Fuad, Trk Edebiyat Tarihi,stanbul,1980. 32.KUT, Gnay, 16. Ve 17. Yzyllar Trk Edebiyatna Toplu Bak,Osmanllarda ve Avrupada ada Kltrn Oluumu,stanbul,1986. 33.KUTLUK,brahim,Beyani Tezkiresi,Ankara,1997. 34. KUTLUK,brahim, Hasan elebi Tezkiresi,2.C, Ankara,1978-1981. 35.KLEK,Numan,Ganizade Nadiri, Hayat,Edebi Kiilii,Eserleri Divan ve ehnamesinin Tenkidli Metni,Atatrk ni.,Erzurum, 1985. 36.MENG,Mine,Divan iirinde Hikemi Tarzn Byk Temsilcisi Nabi,Ankara,1987. 37.MERMER, Ahmet,Mezaki, Hayat, Edebi Kiilii ve Divannn Tenkidli Metni,Ankara, 1991. 38.ZCAN,Abdlkadir,akaik-i Numaniyye ve Zeyilleri,stanbul,1989. 39.PARMAKSIZOLU, smet,Hoca Saadettin Efendi,Tact-Tevarih,5.c.,Ankara,1978. 40.RIZA,Tezkire,Sleymaniye Ktp Ar Ef. Nu.243. 41.SUNGURHAN,Aysun,Beyani Tezkiresi,GSBE(YLT), Ankara,1994. 42.TANPINAR, Ahmet Hamdi,19. Asr Trk Edebiyat,stanbul,1985. 43.TARLAN,Ali Nihat,ehri,TDEA, C.2,stanbul,1948. 44.TMURTA,Faruk Kadri,17. Asr airlerden Edirneli Gfti ve Terifat-uaras,TDEA C.2/3,stanbul,1948. 45.NVER,smail,Neati,Ankara,1985. 46.UZGR,Tahir,Fehim-i Kadim,Ankara,1991. 47.YILMAZ,Kaif,Gfti ve Terifat-uaras,Ankara,2001. 48.YMN,tezkire,Millet Ktp. Ali Emiri,Nu. 780. 49.ZAVOTU,Gencay,Fazli, Gl Blbl,Erzurum, 1995.

31

NEF (l. 1635) 17. yzyl ve btn Trk edebiyatnn en byk kaside airi olarak tannan Nefi bu yzyln banda yaam, kasidede gerek bir varlk gstermi ve gerek kendi zamanndaki gerekse kendinden sonra gelen btn airleri etkilemitir. Nefi Erzurumun Hasankale kazasnda domutur. Bundan dolay dnemin kaynaklar Nefiden Erzenur-Rumi diye sz ederler.Babas lkenin erafndan Sipahi Mehmet Beydir. Dedesi Mirza Ali Bey, randan gelmi, Hasankale sancak beyi ve irvan beylerbeyi olmutur. Nefi, Siham- Kazasnda babasn hicvederken onun nedimi olarak Krm hannn yanna gittiini ve evini barkn yoksulluk iinde braktn anlatr. Nefinin asl ad merdir.Kaynaklarda Nefi mer Bey diye anld gibi mhrne kazdrd beyitte de mer ad grlmektedir. Nefi ilkrenimini Hasankalede yapm sonra Erzuruma gelerek renimini srdrmtr. Bu arada Arapa ve Farsa alm Arap ve Fars edebiyatlarn renmitir. Shan redifli kasidesinde Sadi ve Hafz usta olarak kabul ettiini sylese de iirde ilerledirke Urfi, Enveri ve Arap airi Mtenebbiyi de kendisine rnek aldn iirlerinden anlyoruz. Nefi gen yanda iir yazmaya balamtr. lk mahlas zarri (zararl ) dir. Gelibolulu Mverrih Ali iirlerini beenmi ve gen aire Nefi (yararl) mahlasn vermitir. Nefi babasnn Krm hanlarna yaknlnn da etkisi ile Krm han Canbek Giray Hann takdirini kazanm ve onun aracl ile Kuyucu Murat Paaya tantlmtr. Nefi paann yardm ile Sultan 1. Ahmet devrinde stanbula gnderilmi ve Divan- Humayunda maden kalemine katip olarak atanmtr. stanbulda Sultan Ahmet, Sultan Mustafa, Sultan Osman, tekrar Sultan Mustafa ve Sultan Drdnc Murat, devirlerini yaamtr. stanbula gelir gelmez iirleri ile kendisini tantan Nefi Sultan 1. Ahmede kasideler sunmaya balamtr. Divanndaki ilk vg kasidesi Sultan Ahmet iindir . Nefi sunduu kasidelerle padiahn iltifatn kazanm, Sultann Edirneye gidiinde yannda bulunmak erefine ermitir. Nefi, Sultan Ahmedin yannda Kuyucu Murat Paa, Nasuh Paa, Mehmet Paa ve Halil Paaya da kasideler sunmutur. Nefi, Sultan Mustafaya iki dneminde de kaside sunmamtr. Sultan Mustafann yerine tahta kan Sultan Gen Osman iin Nefi hemen bir culusiye ve arkasndan bir bahariye sylemitir. Padiahn Lehistan seferi zerine de bir kaside sunmutur.

32

Nefi asl nn Sultan Mustafann ardndan padiah olan Sultan Drdnc Murat devrinde kazanmtr. iirleri ile ilgisini eken Nefiyi padiah sk sk huzuruna kabul etmi, kaside ve hicivlerini okutmu, airi her zaman korumu ve ona yardm etmitir. Nef, Sultan Murat iin en gzel iirleri arasnda saylan 12 kaside sylemitir . Bunlarn arasnda kaside-i rahiyesi ve bahariyesi de vardr . Esdi nesim-i nevbahar ald gller subdem Asun bizm de gnlmz saki meded sun cam- cem

Erdi yine rd-i bihit old heva anber-sirit Alem bihit-ender-bihit her gue bir bag- irem

Gl devri y eyamdr zevk u sefa hengamdur Aklarn bayramdur bu mevsim-i ferhunde-dem

Dnsn yine peymaneler olsun tehi humhaneler Raks eylesn mestaneler mutribler etdke nagam

Bu demde kim am u sehher meyhane baga rek ider Mest olsa dilber sevse ger ma'zurdur eyh'l-harem

Ya neylesn biareler alfteler avareler Sagar suna mehpareler nu itmemek olur sitem

Hayatnn bu devresinde Nefi, Sadrazam Hafz Mehmet Paaya, Hsrev Paaya lyas Paaya da kasideler sunmu, onlarn yardmn grmtr. Hatta lyas Paadan ykl bir servet saylabilecek hediyeler almtr. Nefi devrinin nl bir airi olarak anlrken dier airlerin kskanln arttrr. ekinmeden herkesi hicvetmesi de ona yeni dmanlar kazandrr. Sultan Murat bir gn Nefi
33

nin Siham- Kaza adl eserini okurken pek yaknna yldrm der. Heyecanlanan padiah bunu hicivlerin uursuzluuna yorar. airi memuriyetten att gibi Edirneye srgn eder. Ayrca Nefiyi bir daha hicivler yazmaya tvbe ettirir. Bu durum zerine brahim Vehbi tarafndan sylenen beyit nldr . Gkten nazire indi siham- kazasna Nefi diliyle urad Hakkn belasna Nefi st ste yazd kasidelerle kendini affettirmi ve stanbula dnmtr. Dnnde kendisine cizye muhasebecilii grevi verilmitir. airin bu grevden baka baka bir grev alp almad bilinmemektedir. Ancak kesin olarak bilinen Nefinin Bayram Paaya yazd hicviye dolays ile Sultan Muradn katline ferman verdiidir. Fuat Kprlnn iddasna gre Nefi, Sadrazam Bayram Paaya yazd hicviye yznden deil Sultan Murat iin yazd hicviye yznden ldrlmtr. Sebeb ne olursa olsun Sultan Murat Nefinin katline ferman vermi , Bayram Paa da ulemadan fetva alarak Nefiyi bodurtmu ve Nefinin cesedi denize atlmtr. Nefinin lm tarihi kaynaklar da eitli yllarda gsterilmitir.Zamannda lm iin drlen tarihler Naimann dedii gibi hicri 1044 (M. 1635) dr. ESERLER 1) Trke Divan : stanbul ve Anadolu ktphanelerinde krktan fazla yazma nshas vardr.Nefinin divan dier divanlar gibi bir kaside ile balar. Bu kaside szm redifli bir naattr. Padiahlar iin sylenmi 24 kasideden sonra bir sakiname, bir mesnevi be kta, bir tarih yz yirmi iki gazel on iki rubai bulunur. 2) Farsa Divan: Nefi nin bu eseri eldeki drt nshann karlatrlmas ile Ali Nihat Tarlan tarafndan tercme edilmi ve Nefinin Farsa Divannn Tercmesi adyla yaynlanmtr. Divanda sekiz naat, sekiz kaside, bir sakiname, bir fahriye ktas, yirmi bir gazel ve yz yetmi bir rubai vardr. Bu divannn Trke Divanndan farklar unlardr: Tasavvufi dncenin younluu. Rubailerinin sayca okluu

72 beyitlik sakinamesi de Trke sakinamesi gibi bu trn en gzel rneklerinden biridir.

34

Farsa Divanda acem airlerinden Urfi ve Enverinin tesirleri akca grlr. Divanda Urfinin ismi ve methi sk sk geer.Sonra da Nefi kendinin hreti ile Urfinin uara defterinden adnn silindiini syler. 3) Siham- Kaza: Bu eser manzum ve mensur paralarn topland bir hiciv mecmuasdr. Bu devirde airlerin birbiri iin hezel ve hiciv yazma modasna Nefi de Siham- Kazas ile katlr. Siham- Kaza; kaside, terkib-i bend, mesnevi ve kta gibi deiik nazm ekillerinden meydana gelmi, araya da nesir paralar konmutur. Nefi eserinde babas dahil sadrazamlar, vezirleri, devlet byklerini, airleri ve sanatkarlar; ksacas devrin btn nl kiilerini hicvetmitir. Hicvettikleri arasnda Sadrazam Grc Mehmet Paa, Ekmekizade Ahmet Paa, Kemanke Ali Paa, Hafz Ahmet Paa, Halil Paa, Recep Paa, Baki Paa devlet byklerinin banda gelir. air ve sanatkarlardan Frsati, kirli Nigar dedii Geredeli Nigar, Ganizade Nadiri , Nihali, Mantki, Merebi, Ruhi, Azmizade Haleti air ve tezkireci, Faizi, Riyazi, Nevizade Atai, muski stad Itri, Nefi nin kaleminin oklarndan nasibini almtr. Bunlardan baka isim vermeden eletirdii birok kii de vardr. airin lm sebebi olarak gsterilen Bayram Paa hicviyesi bu mecmuada yoktur. Bunun ar sulamalar ve kfrlerle dolu olduu sylenir. Ayrca sonradan Fuat Kprlnn bir iir mecmuasnda bulduu Sultan 4. Murat iin yazld sylenen kta da bu mecmuada yoktur. Siham- Kazadaki iirlerin byke bir edebi deeri yoktur. Yer yer Nefinin erkek sesini ve sanatnn zelliklerini gsteren paralar olsa da bunlar azdr. Yazma nshalarnn says drt bei gemez. Bunlar arasnda da nemli farklar vardr.

SANATI Nefi , edebiyatmzda kaside stad olarak tannmtr. Gerek kendi zamannn gerekse daha sonraki yzyllarda yazlm kaynaklarn ve son zamanlarn edebiyat tarihlerinin genel fikri budur. Devrinde ve daha sonra kaside yazan airler onu stad olarak tanmlar . Ve taklit etmilerdir . Divanndaki gazellerin herhangi bir aire n kazandracak sayda ve deerde olmasna karlk Nefinin kasidedeki kudreti gazellerini glgelemitir. Bunda Nedimin Nefi iin syledii; Nefi vadi-i kasaidde suhen-perdazdr Olamaz amma gazelde Baki v Yahya gibi beytinin de etkisi olmutur.
35

Nefide Arap iirinin balca zellii olan vuzuh ve belagat vardr. Btn iirlerinde her eyden nce bu Arap belagat sezilir. Ayrca fahriyedeki ustal ile Mtenebbiyi hatrlatr. Mbalaadaki arl, hayal zenginlii ve derinlii bakmndan Urfi ve Enveriye benzer. Bu iki aire nazireler sylemitir. En gzel kasidelerinden olan kasidey-yi rahiyye Urfinin bir kasidesindeki at tasvirlerini hatrlatr. Nefi Trk edebiyatnda baz byk airlerin iirlerine nazireler sylemitir. Bakinin gazeline nazire yazmtr. Dnemindeki birok air de Nefinin iirlerine nazireler yazmtr. zellikle Nefiyi kasidede stad tanyan Sabri Nefinin kasidelerinin ounu tanzir etmitir. Sabriden sonra Edirneli veya Adanal Ali de Nefiyi ok taklit eden airlerdendir. Nefiyi en iyi anlayan airlerden biri de Namk Kemaldir . Namk Kemal bir yazsnda onun iirinin ksa fakat gzel bir anlatmn yapmtr: Nefi nin asar acayib-i alemden bir vakitler Rodos liman aznda merkuz bulunan heykel-i azimeye benzer. Heyeti tabiatn fevkinde olduu iin temaas vicdana hayret verir. Tevfik Fikret de Aveng-i Tesavirde Nefi nin bir portresini izmi. Onu sert ve hain bir yzle gstermitir. 1.Vuzuh ve Belagat: Nefinin ilk gze arpan zellik vuzuh ve belagat, yani ak ve dzgn , kusursuz , syleyitir. Bu kasidelerinde de gazellerinde de grlr.Arap edebiyatnn bu belirgin zelliini Nefi yaradlnn da etkisiyle alm, benimsemitir. Bu konuda Nefinin rnek ald arap aari Mtenebbidir . Divan edebiyatnn belirli lgati iinde sylemek istediklerini apak dmdz ve kusursuz olarak syler.Nefi , Fuzulide Nailide,eyh Galib de ve derece derece teki divan airlerinde grld gibi kapal, girift mazmunlara iirinde yer vermez .Beytinin ilk anlalan anlam altnda gizli bir anlam yoktur. Kulland kelimelerin ikinci ve mecazi anlamn dnmez. Her kelimeyi szlkteki anlam ile kullanr. Bu bakmdan Nefinin iirinde derin anlamlar aramak, kelimeler arasnda uzaktan ilikiler kurmaya almak ve akca anlalan anlam dnda zorlamalarla baka anlamlar bulmaya almak bounadr. 2.Ahenk:Nefinin ikinci zellii usta bir ahenk airi olmasdr.Sylediklerini aka,dzgn ve stn bir ahenk iinde syler. Kelimeler Nefinin iirinde byk bir musiki ve ahenk yetenei kazanrlar; tun gibi ses verirler.irkin sesli, clz, kulaa ho gelmeyen kelimeleri kullanmaktan kanr.Msralar yksek, tantanal ve muhteem bir orkestra sesi verir.Nefinin byle bir ahenk yaratmadaki baars Trkeye son derece hakim olmasndan kaynaklanr. Ayn zamanda ahengi anlamla birletirme baars gstermitir. Bir sava alann anlatrken

36

asker kalabaln, sava alannn dehetini, kllarn akrtsn, toplarn grltsn msralarnda duyurur. Buna edebiyatta taklid-i ahengi denir. Evc-i hevada syt- ekaak- tiden Avaz u rad u saika reh-gm-knan olur. Nefideki ahenk bir Nailinin bir Nedimin iirindeki ahenk gibi ince deildir.Onun iirlerinde ini ve klar olan tok ve gr bir ahenk vardr.Nefinin ok sesli,tannan, ihtiaml ve gr bir erkek sesi vardr. Aferin ey rzgarun ehsuvar- safderi Ara as imden geru ti- Sreyya gevheri Nefinin iirlerinde ahengin altnda bir mana mkemmeliyeti de vardr. Onu taklid edenlerin seste ona yaklamlarsa da onun iirindeki mana mkemmelliini kuramamlardr. 3.Mbalaa:Nefinin iirinin bir baka zellii de ar mbalaadr.Nefi hain bir ruhtur.Cokun tabiatnda l yoktur. Fahriyelerinde de, hicviyelerinde de, kasidelerinde de mbalaaldr.Divannda en sekin szlerle gklere kard kiileri Siham- Kazasnda en galiz szlerle yerin dibine batrr.Hislerinde ar olan air hayallerinde de ardr.ok zaman insann hayal snrlarn zorlar.Sultan Murad verken : Ne saba saika dersem yarar sratte Ki segirdikten ana sayesi olmaz hempa Braur an dahi sayesi gibi yolda Olsa ger atr- endie ile pa-der-pa beyitleriyle ok abartmal hayallere giriir. vd en sessiz, en yumuak kii nNefinin sihirli kalemiyle bir kahraman haline gelir.Bunun iin Nefi kediyi kaplan gibi yrtc ve atlgan, Nedim de kalan uslu ve kedi kadar yumuak gsterir. Nefinin mbalaada ayr bir zellii vardr. iirlerindeki ar abartmalar hafifletmek iin mutlaka bir are bulur.Bir ak kap brakr.iirdeki arlk nce okuyucuyu taknla drr, hayalgcn zorlar.Bu kadar da olur mu dedirir.Sonra dnce beytin bir yerinde Nefinin bunu akladn, hi olmazsa kesin sylemeyip pheli braktnn farkna varr.Hatta bazen sylediinin tam tersine bir anlam verdiini de grerek rahatlar. 4.Fahriye:Nefi kendine ar gveni olan ve bu yzden durmadan kendinden, iirinden bahseden kendini ven bir airdir.Arap airi Mtenebbinin bu hususta Nefi zerinde etkili olduu sylenebilir.Mtenebbi kendini o kadar beenir ki iirlerini bakalarnn anlamayacan dndnden iirlerini hep kendine hitaben yazmtr.

37

Nefi de Mtenebbi gibi fahriyelerini daima yksek perdeden syler. Tannm acem airlerini ver, ardndan onlardan stn olmakla vnr .Onlarn adn air defterinden sildiini syler. Nefi fahriye staddr. Divannn ilk kasidesi olan szm natnn nesip ksm fahriyedir.Yani Nefi eserinin ilk beytine kendini vmekle balar. Toplam 45 beyit olan kasidenin 30 beyti fahriyedir.Kaside Ukde-i ser-rite-i raz- nihanidr szm Silk-i tesbih-i dr-i sebal-mesanidr szm beytiyle balar. Nefi kendini bu kadar vdkten sonra Hz. Peygamberin vasflarn anlatmaktan acizdir.iirim onun vgsn yapmakla deer kazand, der. Nefinin kasidelerinde tannm ran airlerinin tamam geer. Nefi hepsinden stn olduuna inanmtr. Hakaniyem ben Muhteem yanumda serheng-i haem Hafz olur leb-beste-dem hamem edince zie bam Nefinin 62 kasidesinden yalnz drdnn nesip blm fahriyedir.Ama bunlar dnda dier kasidelerinde fahriyeden geri kalmamtr. Gazellerinde bile fahriyeden vazgememitir. Tannm gazellerinden biri olan ve Tuti-i mucize-guyem ne desem laf deil arh ile syleemem ayinesi saf deil Matla ile balayan gazelin btnnde kendisini vmtr. Nefinin Bir Gazelinin Tahlili (Feilatn-feilatn-feilatn-feiln) Tuti-i mucize-guyem ne desem laf deil arh ile syleemem ayinesi saf deil a)Tuti-i mucize guyem ne desem laf deil.arh ile syleemem ayinesi saf deil. b)Ben mucize gibi szler syleyen bir papaanm.Ne sylersem bo laf deildir.Felekle konumam; nk onun aynas saf deil. Mucize: peryamberlerin peygamberliklerine inandrabilmeleri iin yaptklar olaanst iler. Her peygamberin gsterdii bir ya da birka mucizesi vardr.Peygamberimizin akk- kamer,parmaklarndan su aktmak,cabirin iki olunu diriltmesi,mira gibi mucizeleri vardr.Hz. sann lleri diriltmek ve hastalar iyiletirmek gibi mucizeleri vardr. Hz.Musann asay ylan haline getirmesi,yed-i Beyza,kzldenizin sularnn almas gibi muzileri vardr.
38

Papaan bir kutur. Kular ve hayvanlar konuamaz.Papaann konumas bir muzicedir. Papaana konuma ayna nnde retilirdi.Ayna madenden yaplrd.Saf olmayan ayna pasl aynadr.Pasl ayna ile konuulmaz, yani bu aynaya baklmaz.nk kirli pasl ayna kiiyi iyi yanstamaz. arhn aynas gkyzdr, gnetir.Gnein zerinde lekeler,paslar vardr. Felek ikinci anlamnda baht,talih demektir.Felek edebiyatmzda daima olumsuz ifadelerle anlr.Bu ynyle de onunla konuulmaz. airin bu gazeli bir fahriyedir. Beyitte kapal istiare yoluyla ayine, insan gnlne benzetilmitir. Ehl-i dildir diyemem sinesi saf olmayana Ehl-i dil birbirini bilmemek insaf deil a)Sinesi saf olmayana ehl-i dildir diyemem.Ehl-i dil birbirini bilmemek insaf deil. b)Bar saf olmayana gnl ehlidir diyemem.Gnl ehli olanlarn birbirini bilmemesi insaf deildir. Ehl-i dil:Gnl ehli,aklar nsaf:adalet,adaletli davran. Sine kelimesinde mecaz- mrsel vardr.Gnl anlamna gelir. Ben gnl ehliyim.Benim bilmediim kiiler gnl ehli deildir.Zaten gnlden anlayanlar birbirini tanr.Eer byle dnlmezse bu insafl,adaletli bir davran olmaz. Beyitte sehl-i mmteni sanat vardr.Sylenmesi zor olan anlam kolay bir ekilde sylenmitir. Yine endie bilr kadr-i dr-gftarum Ruzgar ise deni arh ise sarraf deil a)Ruzgar ise deni arh ise sarraf deil, yine kadr-i dr-gftarum endie bilr. b)Devir alak ve felek sarraf deil ise de (nemli deil). Yine de inciye benzeyen szlerimin deerini dnce bilir. Szler inciye benzetilmitir.nci arkta delindii iin ikinci msrada arh kelimesi kullanlmtr.Ruzgar kelimesinde mecazi yolla o devrin insanlar kasdedilmitir.Endie ile dnce sahipleri kasdedilir. Girdi miftah- der-i genc-i maani elme Aleme bezl-i Gher eylesem itlaf deil a)Miftah- der-i genc-i mania elme girdi.Aleme bezl-i Gher eylesem itlaf deil. b)Anlamlar hazinesinin kapsnn anahtar elime geti.Aleme bol bol cevher datsam yine israf etmi saylmam.
39

Mania:manalar,lugat ve sintaks ilmi. tlaf:telef etme,yok etme; gereksiz yere harcayp bitirme. Maani kelimesinde manalar ve mana ilmi anlamlarnda tevriyeli olarak kullanlmtr. air , elindeki iir yazma yeteneini hazineye benzetiyor.airin iir gz o kadar zengin ve snrszdr ki hazinesinden halka bol bol datsa tkenmez, bitmez. Levh-i mahfuz- suhendir dil-i pak-i Nefi Tab- yaran gibi dkkane-i sarraf deil a)Dil-i Pak-i Nefi levh-i mahfuz- suhendir. Tab- yaran gibi dkkane-i sarraf deil. b)Nefinin temiz gnl iirin levh-i mahfuzudur.Dostlarn tabiat gibi kck bir sarraf dkkn deildir. Levh-i Mahfuz:korunmu, saklanm, gizli levha. Tanr alemleri yaratmadan nce bir levh ve bir kalem yaratm, sonra o kalmele bu levha zerine yazmtr.nsanlarn kaderi burada yazlmtr.Levh-i mahfuz mukadderat anlamna gelir.Buna kitab- Huda da denir.Nun vel-kalem ayetindeki kalemin bu kalem ve nun harfinin de levh-i mahfuz zerinde yazmak iin kullanlan hokka olduu eklinde aklayanlar da vardr. Nefinin gnl iire ait ilahi srlarn yazld bir gizli levha.iirin mukadderat Nefinin gnlnde yazl.iir ona Tanr vergisidir, Tanrnn bir ilhamdr. Dostlar dedii airlerdir.Dier airlerin iir tabiatn hem daraltm, kk bir dkkana benzetmi hem de onlarn kitaplardan dier airlerin divanlarndan kopya ettiklerini sylyor. Sarraf dkkanlar daima kirli ve tozludur. Kendi gnlnn temizlii ile onlarn tabiatnn pisliini karlatrmtr.

40

NEF KAYNAKASI Eserlerinin Basklar: Nefi, Divan- Nefi, Kahire 1252 Bulak Mat. Nefi, Divan- Nefi, stanbul 1269 Ceride-i Havadis mat. Nefi, Divan- Nefi, Ner: Ebuzziya Tevfik. stanbul 1311 Tasvir-i Efkar Mat. Metin Akku: Nefi Divan, Aka Yaynlar, Ankara 1993. Prof.Dr. Abdulkadir Karahan:Nefi Divanndan Semeler. stanbul, 1972, MEB Kltr Yaynlar. Ali Nihat Tarlan:Nefinin Farsa Divan Tercmesi, stanbul 1944. Fuad Kprl:Eski airlerimiz Divan iiri Antolojisi,st. 1934. Kaynaklar: Riyazi:Riyaz-uara.Nefi Kafzade Faizi:Zbdetl-Ear. Nefi smail Beli:Nuhbetl-Asar li zeyl-i zbdetl-ear.Nefi. Rza:Tezkire-i Rza.stanbul, 1316,s.95. eyhi:Vekayi-i Fudala. Katip elebi:Kefel-Znun, yaynlayanlar:Kilisli Rfat,erefeddin Yaltkaya, c.1, s.817, stanbul, 1941. Katip elebi:Fezleke.2.c., s.183. Mstakimzade Sleyman Saadettin:Mecelletn-Nisab.Sleymaniye Ktp. Halet Efendi . s.628. Naima:Tarih-i Naima. C.3.s.222. stanbul Ceride-i Havadis Mat. Gelibolulu Ali:Mneat, DTCF.Ktp.(Nefiye yazlm mektuplar ierir.) Kitaplar Ebuzziya Tevfik: Nefi. 1. Bs. stanbul,1305, s.303. Florinal Nazm:Nefi ve Fikretin Byk Ruhlarna. stanbul, 1341. Saffet Stk, Nefinin Siham- Kazas,stanbul, 1943. Sleyman Kle, air Nefi Neden ve Nasl ldrld?, zmir, 1948. Abdlkadir Karahan, Nefi, stanbul, 1954, Varlk Kltr Klas. Ziya Paa, Harabat, stanbul, 1291, c. 1.
41

Muallim Naci, Esami,stanbul, 1308, s.41. Mehmet Sreyya, Sicill-i Osmani,c.4, stanbul, 1333,s.41. emseddin Sami, Kamusl-Alam. Rfat Ef, Lgat-i Tarihiyye ve Corafiyye, c.7, s.88. Gibb, A History of Ottoman Poetry, London, 1904,c.3. Mehmet avuolu,Tulga Ocak,smail nver; lmnn yzellinci Ylnda Nefi, Atatrk kltr,Dil Tarih Yksek Kurumu, Ankara,1987, s.135. Nusret Ef,Tarihe- i Erzurum airleri,stanbul 1938. Fahri Fndkolu, Erzurum airleri, stanbul, 1927, s. 30-35. Fuad Kprl, Eski airlerimiz Divan Edebiyat Antolojisi, Nefi, stanbul, 1931, s.387. Nihad Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1958. Makaleler Ali Canip Yntem, Nefinin Gazelleri, Gne Mec,s.5,1927. Kemal Edip Krkolu,Nefinin Bilinmeyen Birka Gazeli, DTCF Dergisi, c.7, 1949,s.287294. Seyyid Naimddin,Nefinin Bilinmeyen Kasideleriyle Dier Manzumeleri, DTCF Dergisi,c.11, 1953. ehabettin Sleyman, Nefi, air-i Aheng, Rubab Mec., s.17, 1328. Abdlkadir Karahan, Nefinin Yerme ve Svmedeki Hneri,trk Dncesi,c.1, s.192196,1954. Abdlkadir Karahan, air Nefinin Hayatn Aydnlatan Bir Eser Bulundu,(Gelibolulu Mustafa Ali,Mecmal-Bahreyn)Cumhuriyet Gazetesi,say.10598. Seyyid Naimddin,Nefide Memleket ve stanbul Sevgisi,Trk Dilic.3, s. 83-85,1953. smail Habib Sevk,Nefinin Atlar,Cumhuriyet Gazetesi,sa.10417,1953. Ali Ekrem,Nefde Tasannu,Darlfnun Edebiyat Fak.Mec. c.4, 1341. Ali Emiri,Nefinin Nazireleri,Osmanl Tarih ve Edebiyat,Mec., sa. 9, 1334. Abdlkadir Karahan; Nefi,slam Ans. Fuad Kprl, Bir Nefi akirdi,Hayat Mec.c.2,s.36,1927.

42

43