1 KAMU MALYESNE LKN YAKLAIMLAR Maliye Kamu Maliyesi Devlet faaliyetlerinin iktisadi, mali, sosyal etkilerini inceleyen bilim

daldr. Kamu gelirlerinin toplanmas, giderlerin yaplmas, aklarn finansman, devlet bor, varlk ve hkmllklerinin ynetimidir.

KAMU MALYESNE LKN YAKLAIMLAR A.GELENEKSEL YAKLAIMLAR B.ADA YAKLAIMLAR 1.Kurumsal Yaklam: devlet faaliyetlerini hukuki ve idari adan ele alr. 1.Hukuki Yaklam: Devlet faaliyetleri gerekletirilirken sunulan kamu Vergilerin salnmas, tahsili ve kamu fonlarnn kullanm ile ilgilenir. hizmeti finansman nasl salanacak, finansman salanrken hangi 2.Yapsal Yaklam: kamu maliyesi konularn ekonomik yn ile ilgilenir. kaynaklardan faydalanacak, sunulan kamu hizmetinin topluma nasl mali ykmllkler ykleyeceini tarihi, hukuki, kuramsal dzenlemelerle Kaynak kullanmnn ve piyasa ekonomisinin kamu ekonomisi ile olan ilgilenir ilikilerini inceler 3.Refah Yaklam: Devlet faaliyetleri ile toplum refahnn nasl 2.ktisadi Yaklam: devlet faaliyetlerinin ekonomi zerindeki etkilerini maksimize edilmesi gerektiini ngrmekte olup, bireylerin refahlarn analiz eder. Burada kamu faaliyetlerinin gelir dalmndaki etkileri, azaltmadan toplum refahnn artrlmasn amalamaktadr. ekonomik byme ve kalknma, kaynak kullanmnda etkinliin nasl saland aratrma konusunu oluturur. 4.Deiim Yaklam: vergiler sunulan kamu hizmetinin bedeli olarak grlr. 5.Gelir Yaklam (Fonksiyonel Maliye): devlet faaliyetlerinin MGyi arttrc/azaltc etkileri ile ilgilenir. KAMU MALYESNDE KLASK VE MODERN ANLAYI KLASK MALYECLER MODERN MALYECLER 1.devlet ekonomiye mdahale etmemeli (illa edecekse para politikas uygulamal) 1.devlet ekonomiye mdahale etmeli, nk ekonomi her zaman tam 2.ekonomide tam rekabet koullar geerli istihdamda deildir.(mdahaleci, sosyal devlet) 3.devlet Jandarma Devlet olmal (savunma, adalet, gvenlik) 2.szge devlet teorisi geerli.(ikincil dalm) (cret, faiz, rant, kar 4.fiyatlar, faizler, cretler esnektir. (birincil gelir dalm) zerinden vergi alnmas veya bunlara 5.grnmez el teorisi geerli (braknz yapsnlar, braknz gesinler) sbvansiyon uygulamas) 6.denk bte ilkesi geerli 3.maliye politikas aralarndan kamu harcamalar ve kamu gelirlerini 7.borlanmaya scak bakmazlar, olaanst gelirdir. Borlanma yaplacaksa kullanarak ekonomiyi dengeye getirmeli.(fonksiyonel maliyeyi savunur) sermaye piyasasndan, uzun vadeli, yatrmlarn finansman iin borlanlacak 4.fiyat, faiz, cretler esnek deildir. 8.dolayl vergiyi savunurlar. Dolaysz vergi, geliri direkt olarak etkiledii iin 5.nemli olan bte dengesi deil ekonomik dengedir. ekonomide ikame etkisine yol aarak tam istihdamda sapmalara neden olacaktr. 6.borlanma olaan bir kamu geliridir. 9.dlama etkisi vardr.(crowding out) 7.ekonomide arpan etkisi vardr.

2 KAMU- ZEL SEKTR KARILATIRMASI KAMU -Ama -fiyat -Bteleme -finansman -Politika Byklk
Kamu hizmetidir Siyasal karar alma mekanizmas ierisinde gerekleir. nce giderler hesaplanr, sonra gelirler giderler uydurulur Zorunludur ve vergilerle karlanr Tm lkenin yararna yneliktir. Mal ve hizmetlerin retimi siyasi otorite karar verir ve bu oylama ile olur Kamu Kesiminin Bykl : Kamu Harcamalar / GSMH

ZEL

Karllktr Arz ve talep koullarna gre fiyat mekanizmas iinde karar verilir. nce gelir sonra gider Gnlldr, bedel deme eklindedir. letmenin yararna yneliktir. Mal ve hizmetlerin retimine arz ve talep koullarna gre fiyat mekanizmas iinde karar verilir.

Dar Anlamda Kamu Kesimi Merkezi Ynetim + Yerel Ynetim Geni Anlamda Kamu Kesimi Merkezi Ynetim + Yerel Ynetim + Parafiskal Kurulular + KT NOT: Merkezi ynetim: genel bte + zel bte + DDKB Yerel Ynetim: il zel idareleri + belediyeler + mahalli birlikler + kyler ( kyler 5018 sayl kanun kapsamnda yer almaz) Parafiskal Kurulular: Sosyal Gvenlik Kurumu, Trkiye Kurumu

Kaynak Kullanmnda Etkinliin Salanmas ktisadn temeli olan kt kaynaklarla bireylerin sonsuz ihtiyalarnn nasl karlanmas gerektiine dayanmaktadr ki kamu maliyesi de ayn kt kaynaklar kullanarak toplumsal ihtiyalar karlamaya almaktadr. rn:devletin retmi olduu tam / yar kamusal mal ve hizmetler ve zel mallar retmeyip piyasaya brakmas kaynak kullanmnda etkinlii bozucu etki yaratr ki devlet bu mal ve hizmetleri reterek kaynak dalmnda etkinlii salamaya almaktadr

KAMU MALYESNN AMALARI Gelir Dalmnda Etkinliin Salanmas Bilindii gibi devletin sunmu olduu mal ve hizmetlerin finansman olan vergiler halktan toplanmakta bu sre de bte ile salanmaktadr. Bu sre ierisinde kaynak tahsisi iin vergileri toplarken dar gelir gruplarndan az, yksek gelir elde eden gruplardan fazla vergi alarak, dar gelirli vatandalar sbvanse ederek(negatif gelir vergileri, ayni yardmlar) gelir dalmnda adaleti dzenlemesinde etkin olabilir.

ktisadi stikrar Bir ekonomide iktisadi istikrarn salanmas iin; 1.Fiyat istikrar: fiyatlar genel seviyesinin aa veya yukar dalgalanmamasn ifade eder 2.Tam istihdam: ekonomide bulunan i gcnn tamamnn kullanmasn ifade eder. Kamu maliyesi burada ekonomideki konjonktrel dalgalanmalara kar mali aralarn kullanarak talebin genilemesini/daralmasn salamakta ve bylelikle fiyat istikrar ve isizlii zmektedir.

3 EKONOMK SSTEMLER
PYASA EKONOMS - Fiyat mekanizmasna, - Bireysel faydaya ve kar gdsne dayanmaktadr. - zel mlkiyet ve serbest giriimin yan sra, bu haklar koruyan ve kollayan hukuki yap dier bir ifade, zel hukuk kurallar vardr (Miras Huk., Eya Huk. vb.). KARMA EKONOM Ekonominin tmnn zel kesimle kamu kesimi arasndaki paylald, dier bir ifadeyle, ekonomik yapnn hem zel kesimden hem de kamu kesimi iinde barndrmasdr. Karma ekonomik sistem gnmzde yerini giderek piyasa ekonomisine brakmaktadr. SOSYALST EKONOM - Merkezi planlama anlayna dayanmaktadr. - zel sektrn varl kabul edilmez. - Sosyalist ekonomide zel mlkiyet, zel giriim ve zel hukuk kurallar bulunmamaktadr.

KAMU KESMNN GEREKLL

PYASA BAARISIZLIKLARI -Piyasada tam rekabetin geerli olmamas -Dsal ekonomiler -lek Ekonomileri -retim faktrlerinin corafi ve sektrel dalmnda dengesizlikler (Kaynak dalmnda etkinsizlik) -zel gelir ve servet dalmndaki adaletsizlik -Tam Kamusal mallar -Erdemli mallar -Asimetrik Bilgi -cret ve fiyatlarn yapkanl -Risk ve Belirsizlik -Ekonomik istikrarszlk DEVLETN BAARISIZLIKLARI -Politikada tam rekabetin geerli olmamas -Politik dsal ekonomiler: Politikada patronaj ilikileri, politik yandalk ve partizanlk, rant oluturma ve rant datma faaliyetleri, kar gruplarnn rant kollama faaliyetleri, tremi dsal ekonomiler, politik miyopluk -Politikada Negatif lek Ekonomiler -Politikada bte kaynaklarnn corafi ve sektrel dalmnda dengesizlikler: Lobicilik,Hizmet kayrmacl, merkeziyetilik. -Kamusal g ve yetki dalmnda adaletsizlik:Devlet harcamalarnda israf ve savurganlk, mali yanlma. -Bte aklar -Kayt d ekonomi

4 KAMU EKONOMSNDE RETLEN MAL VE HZMETLER SERBEST MALLAR TAM KAMUSAL MAL VE HZMETLER (SAVUNMA ADALET DPLOMASI ZORUNLU ETM) YARI KAMUSAL MAL VE HZMETLER (ETM SALIK) (SAMUELSON) ZEL MAL VE HZMETLER
1.Doada hazr olarak bulunurlar. 2.kiilerin bu mallar ar kullanmalarndan doan soruna ORTAKLARIN TRAJEDS denir. Bu durumda devlet bir takm kurallar koyarak serbest mallarn zarar grmemesini salamaya alr. Ancak kiiler birbirlerine gvenmediklerinden dolay MAHKUM AMAZI sorunu karmza kar 1.Faydas blnemez 2.fiyatlandrlamaz. 3.pazarlanamaz. 4.tketimi engellenemez 5.piyasa konusu olamaz. 6. gelir dalmna etkileri ntrdr. 7.dlama etkisi sz konusu deil 8.politik fiyatlandrma yaplr 9.finansman zorunlu vergilerle karlanr 1.bireysel tketim ve faydann yan sra toplumsal fayda salar.(pigovyen dallk) 2.yar politik fiyatlandrma yaplr 3.hizmetin blnebilen ksm resim, har erefiye gibi gelirlerle, blnemeyen ksm vergilerle finanse edilir. 4.tketiminde rekabet vardr. 5.tketiminde dsallk sz konusudur. 1.yalnzca satn alana fayda salayan mallardr. 2. tketiminde rekabet vardr. 3.hizmetten yaralanmak iin bedel denmesi lazmdr.(mahrum brakma ilkesi geerli) Devlet neden retir; 1) zel sektrn gc yetmez. 2) zel sektrn karl bulmamas 3) sanayiye ucuz ara mal salamak 4) istihdam yaratmak istemesi A)DOAL TEKEL: Stratejik neme sahip, byk lekli sabit maliyet isteyen ve azalan maliyetlerin geerli olduu mal ve hizmetlerde devletin bizzat retici olmas (su,elektrik, barajlar, doalgaz, demiryollar) B)YASAL TEKEL: Bu mal ve hizmetler piyasa tarafndan talep edilmekle birlikte retimi ve tketimi topluma zarar verebilir. Bu mal ve hizmetlerin retimi tekelleme yoluyla devlet tarafndan yaplr. (ttn, alkol,) Baz kii ya da gruplarn ekonomik durumlarn dzeltmek Erdemsiz(Demerit) Mallar: erdemli mallar ierisinde iin bedelsiz ya da ok az bir bedel karl devlet tarafndan yer alr. Bireysel tketimi sz konusu olan ancak sunulan mal ve hizmetlerdir. toplumsal anlamda zararl olan mallardr. (sigara, alkol, genelev, uyuturucu..) Bu mallarn retim ve tketiminde devlet mdahalede bulunur. Benzer zevklere sahip yelerine ynelik olarak kurulularn sunduu hizmetlerdir. Finansman aidatlarla salanr. eitli kurumlar sosyal tesisleri. Bu mallarn faydas, hizmetin sunulduun blgelere yakn yerleimde bulunanlara dokunur. Yerel ynetimler bu hizmetlerin finansmann yerel vergilerle finanse ederler. Tiebout 1956da yapm olduu almada insanlarn neden tercihlerine uygun hizmet ve fayda sunan yerlerde yaamay tercih ettiklerini aklar. Yaplan almada voting by feet (ayaklaryla oy verme) kavramn ortaya atmtr. Bu kavram bireylerdeki bedavaclk sorununa bir zm olarak nerilmitir. Bu teze gre eer her blgesel toplulua kamusal hizmetlerin maliyetlerini kendilerinin karlamas art koulursa topluluk yesi bireyler kendi tercihlerine en uygun topluluklar seerek kendi menfaatlerini en iyi ekilde gzeteceklerdir. Bylece rnein sporseverler, sportif aktivite alanlarnn mzikseverler konser salonunun vb. finansmanna katlmak isteyen dier mzikseverlerle ayn blgede yaamak isteyeceklerdir. Faydalar tm lkelere, insanlara ve kuaklara yaylan, olumsuz etkileri yine snrlar ve kuaklar tesi olan mallardr. En byk sorun bu mal ve hizmetleri kim sunacak? Finansman nasl karlanacak?

ERDEML MALLAR (YEL KART , HALK EKMAK , BURS) (MUSGRAVE)

KULP MALLAR (OLSON BUCHANAN) YEREL SOSYAL MALLAR TIEBOT

GLOBAL KAMUSAL MALLAR (kresel barn salanmas, ulusal bamszla sayg, global gvenliin salanmas, AIDS gibi bulac hastalklarla mcadele)

5 DISALLIKLAR (KNUT WICKSELL) 2.zellikleri 3.Trleri: -Daha ok retim faaliyetlerinde ortaya kar. - Negatif ( -, -T, T-T, T-) -olumsuz dsallk durumunda ar retim sz - Pozitif (-, -T, T-T, T-) Dsallk olarak 8e ayrlr konusu olup dsal maliyetler yksektir. -olumlu dsallklarda ise eksik retim vardr. 4. Dsallk Tipleri 1.marjinal dsallk: Bir retim veya tketim faaliyetindeki ilave deiiklikten dolay ekonomik birimlerin fayda ya da maliye fonksiyonlarndaki olumlu ya da olumsuz deimelerdir. 2. nfra marjinal dsallk: etkinin belli bir noktadan sonra ortaya kt durumdur.(evre kirlilii) 3. parasal dsallk: olumlu ya da olumsuz dsallk dier ekonomik birimler zerindeki etkilerini piyasa mekanizmasndan geerek gsterir. 4. teknolojik dsallk: retim ya da fayda fonksiyonunda kaymalara neden olarak reel etkiler meydana getirirler 5.Dsallkla Mcadele Yntemleri 5.1. Devlet Mdahalesi (Kamusal zmler) 5.2.zel zmler 1.vergileme 2. sbvansiyon 1.Hicks Kaldor Tazminat lt: zarar veren tarafn zarar grene tazminat denmesi gerektiini 3.evre standartlar 4.miktar kstlamalar ne srmesidir. (maden iilerine verilen cretler) 5.atk borsalar ve atklar zerinden vergi alnmas 2.Coase Yntemi (pazarlk yntemi, mlkiyet esasl zm) : koullar; -Taraflardan sadece birinin mlkiyet hakkna sahip olmas yeterlidir. -evreyi kirleten kirlilik iznine sahipse, kirlilie maruz kalanlar kirletene demede bulunarak kirlilikten kurtulabilir. -kirlilie maruz kalanlar temiz hava hakkna sahipse, evreyi kirletenler, kirlilie maruz kalanlara demede bulunarak kirlilik hakkna kavuabilir.
1.Dsallk: Bir ekonomik birimin faaliyetlerinden dolay, dier ekonomik birimlerin fayda ya da zarar grmesidir.

KAMU EKONOMSNDE FYATLANDIRMA

1.Tam Kamusal Mallar 2.Yar Kamusal Mallar 3. zel Mallar Politik fiyat Yar politik fiyat Piyasa fiyat Finansman zorunlu vergilerle karlanr. Hizmetin blnebilen ksm har, erefiye, resim vb gelirle, blnemeyen ksm ise vergilerle finanse edilir. -1.en iyi fiyatlama yntemi : P=MC -2.en iyi fiyatlama yntemi: (marjinal maliyetin belirlenemedii durumlarda) P=AC, Fiyat farkllatrmas, glge fiyat uygulamasyla fiyat belirlenir. -monopol fiyatlamas yntemi: doal tekel niteliindeki mallarn retiminde kullanlr. Burada ksa dnemde zarar, uzun dnemde kar sz konusudur. Unutma!!! Buradaki sz konusu olan fiyatlandrma marjinal maliyete gre deil, sabit maliyete gre fiyatlandrma yaplr.

6 KAMUSAL MAL VE HZMETLERN ETKN TAHSS

1.Pareto Optimalitesi -1.en iyi teoremi: hi kimsenin durumunu ktletirmeden, en az bir kiinin durumumu iyililetirmek mmkn deilse pareto optimumdur. -Pareto yiletirme: hi kimsenin durumunu ktletirmeden en az bir kiinin durum iyileebiliyorsa pareto iyiletirme vardr. -2.en iyi teoremi: aksak rekabet koulu altnda pareto optimalitesinin tam olarak salanamamas durumunda devletin vergiler ve sbvansiyonlar kullanarak optimuma yaklamasdr. 1.1.Pareto Optimalitesinin Koullar: 1.tketimde etkinlik: iki mal arasndaki MRS birbirine eit olmal 2.retimde etkinlik: retim faktrleri arasndaki MRTS birbirine eit olmaldr. 3.etkin rn karmas: MRS=MRTS 2.BENTHAM nemli olan bireylerin sosyal refah deil toplam refahtr. Eer uygulanan politika sayesinde toplam refah artyorsa o politika kullanlmaldr. 3.RAWLS nemli olan toplam refah deildir, en kt durumda olan bireyin refah artyorsa o politika uygulanmaldr.

OPTMUM RETM DZEYNN BELRLENMESNE YNELK SYASAL KARAR ALMA MEKANZMALARI (MARJNAL ANALZ YNTEM) A.GENEL DENGE ANALZ ( SAMUELSON) B.KISM DENGE ANALZ(BOWEN) Kamu ve zel mallarn retiminde kaynak kullanmnda etkinlik ve gelir Kamu malnn retimi iin gelir dalm dikkate alnmadan yaplan dalmn birlikte ele alarak ilikilendirmitir. analizdir. 1 birim kamu mal retimi artrldnda ne kadar zel maldan Bowen, yapm olduu analizde zel mal ve kamusal mallar ayr ayr vazgeilecek? deerlendirmitir. Bu durumun 2 sonucu vardr; ZEL MALDA fiyat sabittir. retilen mala olan piyasa talebini bulmak 1.eer kamu mal retimi sonucu oluan toplumsal fayda, bu maln retimi iin bireysel talep erilerinin YATAY toplam alnr. Bunun sebebi ise her iin vazgeilen zel mal ve hizmetin salayaca faydadan byk ise bireyin zel maldan talep ettikleri miktar farkl olmasdr ve bylelikle kaynaklar kamu sektrne aktarlr 2. eer kamu mal retimi sonucu oluan toplumsal fayda, bu maln retimi toplam talebe ulalabilir. Bunun sonucunda ise arz ve talebin kesitii noktada piyasa fiyat ve optimal retim miktar belirlenir. iin vazgeilen zel mal ve hizmetin salayaca faydadan kk ise KAMUSAL MALDA ise retilen mal/hizmet sabittir. bireylerin talep kaynaklar zel sektre kaydrlr erileri sahte (fiktif) talep erileridir. Bildiimiz zere kamusal maln finansman vergilerle salanr ancak kiilerin retilen mala deyecekleri vergi servet ve harcama unsurlarna gre farkllk gsterir. Piyasa talebini bulmak iin talep erilerinin DKEY toplam alnr 3.LNDAHL ZM 4.KAMU HZMET VE GELR DAILIMI (MUSGRAVE) Lindahla gre bireyler toplumsal mallardan saladklar faydaya Musgrave gre, gelir dalm sorununun ncelikli olarak zlmesi gre toplumsal maliyete katlmaldrlar. halinde, kamu hizmetlerinin optimum noktas piyasa benzeri bir modelde Her bireyin kamu mallarndan salad marjinal faydaya gre kamu zmlenebilir. Kiiler sahip olduklar parasal varl bilirlerse kamusal hizmetlerinin maliyetine katlmas gerektiini ifade etmitir. mallar konusunda oylama yaplabilir. Ksacas Musgrave gre farkl gelir Lindahle gre bunun salanmasnn temel koulu adaletli bir dalm bileimlerinden hareketle, en fazla toplumsal refah veren kamuharcama ve vergi sistemidir. piyasa mal kaynak dalm etkin bir ekilde zmlenebilir.

7 SYASAL KARAR ALMA MEKANZMASINDA KULLANILAN OYLAMA YNTEMLER

Kamusal mal ve hizmetlerin retimine siyasal karar alma mekanizmas ierisinde oylama yntemi ile karar verilir. Kamu Tercihi Teorisine gre siyasal karar alma mekanizmasnn aktrleri : 1.SEMENLER 2.SYAS PARTLER 3.BROKRATLAR 4.BASKI GRUPLARI 5.OK ULUSLU RKETLER -Siyasal Karar Alma Mekanizmasnda Karlalan sorunlar 1.tercihlerin aklanmas problemi 2.Bedavaclk 1.OYBRL KURALI 1.1.Mutlak Oybirlii: Siyasal kararlarn alnmasnda oylamaya katlan oylarn TAMAMININ olumlu olmasdr. 1.2.Nspi Oybirlii: Siyasal kararlarn alnabilmesi iin 9/10.2/3,5/6 gibi nemli bir ksmn olumlu oy vermesi gerekir. 3.Tercihlerin Toplulatrlmas (ya, cinsiyet, eitim dzeyi)

OYLAMA YNTEMLER
2.OYOKLUU KURALI: siyasal karra almada oybirlii kuralnn uygulanma olanakszl ounluk kuralnn daha ok kabul edilmesin yol amtr demokrasilerde en ok kullanlan teknik arasnda yer alr. 2.1. Nispi ounluk: Oylamaya katlanlar arasnda en ok oyu alan politikalarn seilmesidir. DEZAVANTAJI: Toplamda 400 oy var. A politikas 190, B pol. 160, C pol 50 oy aldnda A politikas seilir. Lakin bu durumda A 400 oydan 190la en ok oyu alm olabilir fakat geriye kalan 210 oy Ann seilmesini istememektedir. Bu durumda optimaliteden uzaklalr. 2.2. Basit ounluk: oylamaya Katlanlarn yarsndan 1 fazlasnn olumlu oy vermesi halidir. 2.3. Kaliteli ounluk: Oylamaya katlanlarn en az 2/3nn olumlu oy vermesi halidir. 1.WICKSELLN OYBRL 2.CONDORCET PARADOKSU 3.BLACK (ORTANCA SEENEK TEORS) Oybirliinin Demokratik gr belirleme sisteminde bireysel Sunduu teori concorcetin geikenlii salayamad durumlar iin KURAL Kararlarn alnmasnda en adil yol tercihlerden toplumsal tercihlere geililiin olmadn ifade geerlidir. oybirliidir. Ancak mutlak oybirlii eder. Blacke gre her semenin tercih sras iinde bir doruk noktas salanmas mmkn deildir. Sonularn ounluk ilkesinin var olduu durumda ise sonsuz dngsel vardr ve ounluun doruk noktalarnn birbirine yaklat tercih ile 4/5, 9/10, 6/7 olmas halinde pareto sre balar. Concorcet bu durumu da en az oyu alan seimlerin geikenliin salanabilecei, bu tercihin ise ortanca seenek olarak optimalitesine yaklalacan savunur. elenmesiyle ortadan kaldrmann mmkn olacan savunur. ifade etmektedir. 4. ARROWUN MKANSIZLIK TEOREM 5. DOWNS YAKLAIMI (POLTK 6. McKEAN YAKLAIMI Oylama Paradoksu: Oylama sonularnn semenlerin gerek sonularn MBADELE) (HKMETN GRNMEZ EL) yanstmad durum. Oy maksimizasyoncusu olan siyasilerin kamusal Hkmet kamusal faaliyetlerden zarar . Bu yzden, iktisadi kararlarla siyasi kararlar arasnda tutarszlk vardr. harcamalardan saladklar marjinal oy kazanc, grenlere tazminat derken bu Arrowa Gre Oylama sonularnn geerli olmas i vergilerden salad marjinal oy kaybna faaliyetlerinden yarar salayanlarn ise Dngsel ounluk: bireylerin tercihleri arasndaki tutarszln yarataca eitleninceye kadar kamu harcamas yapar. tazminat demeleri gerekmektedir durum(tercihlerin geisizlii) Bireylerin fayda max ynelik hareketi bir sre -bireysel tercihler iktisadi iken, toplumsal tercihler siyasidir in; sonra toplumsal faydaya dnr. 1.ortak rasyonellik 2.diktatrln olmamas 3.bamsz seeneklerin bamszl 4.sosyal ve bireysel tercihlerin bamszl 5.empoze etmeme 7. BUCHANAN TULLOCK YAKLAIMI 8. NISKANEN YAKLAIM (BROKRAS ) 9.ROMER ROSENTHAL MODEL Kamuda Mal ve hizmet retim ve ynetimini Semenlerle brokratlarn her seim blgesini (MALYET MNMZASYONU) Her kamusal faaliyet bireylere 2 tr maliyet ykler. brokratlar araclyla gerekleir. Brokratlar tandklarn varsayar 1.Dsal maliyet (oylama sonucunda karar beenmeyenlerin katlandklar bte maksimizasyoncusudur. ok harcama yaparak bteyi bytrler. maliyetler) Kamu kesiminin de ar genilemesinden dolay 2.karar alma maliyeti(oylamaya katlan bireyler iin yaplan zaman ve dier masraflar) sosyal kaynak tahsisinde etkinsizlik ortaya Semenler bu iki maliyetin toplamn minimize etmesi gerekir. kmaktadr.

KTSAD EKOLLERDE DEVLET ANLAYII

1.MERKANTALZM(zenginlik=ticaret) (gl ulus devlet) *gl ulus devlet iin gl hazine *gl hazine iin de altn, gm gibi kymetli madenler art. *bunun salanmas iin devlet ihracat zendirici, ithalat kstlayc politikalar uygulamal 2.FZYOKRAS (zenginlik=retim) (Laissez faire, laissez passer) (liberal ekonominin ncleri) *rn yaratan tek retim dal tarmdr. *daha fazla retim ve bununla birlikte yaratlan artk retim iin devlet mdahalesinin olmad ekonominin kendiliinden dengeye gelecei doal dzene inanmaktadrlar 5.SOSYAL REFAH DEVLET *Keynesin ekonomiye mdahalesinin sebebi ekonomik dengeyi salamak iken, sosyal refah devletinde ama sosyal refahn arttrlmasdr. *bu nedenledir ki devlet artk temel mal ve hizmetlerin yan sra sosyal refah arttrabilmek iin zel mal ve hizmetler de retmeye balamtr. 3.KLASK EKOL (jandarma devlet) *ekonomi her zaman dengededir. *bu denge fiyat mekanizmas ile salanr.(grnmez el) **piyasada rekabet olacak kiii retim olsun. Bu sebeple devlet ekonomiye mdahale etmeyecek *jandarma devlet olarak adalet, savunma ve gvenlii salayacak. *UNUTMAK devlet verimsiz zel sektr verimlidir. *devlet ekonomiye mdahil olmazsa fiyat ve cretler esnek olduu iin ekonomi kendiliinden dengeye gelebilecektir. 6.PATERNALST DEVLET(baba devlet): *aile ynetimi, devlet ynetiminin bir modelidir prensibine dayanan ve halk ierisindeki doruyu seme yetisine sahip olan 'yetkinlerin' verecekleri kararlarla siyasal ynetimin gereklemesine dayanan bir sistemdir. *Sokrat ve Platon'a gre; toplum iinde, ynetilmeye ihtiyac olan aciz kimseler iin rehberlik edecek bir grubun bulunmas gereklidir. Ayn ekilde, aile iinde de ailenin bekas iin doru kararlar alan bir merciinin bulunmas gereklidir. Keza bu aile iinde ancak bir birey olabilir. deal kararlar alabilecek olan kii, aile iinde ynetilmeye ihtiyac bulunan bireyler adna ve aile iin en doru kararlar alacak tek otorite olmaldr.

4.KEYNES (mdahaleci devlet) (24 ekim 1929, kara Perembe, Byk Buhran) *Keynes, klasiklerin aksine ekonominin her zaman tam istihdamda dengede deil, eksik istihdamda da dengeye gelebilir. *ylekiiii eksik istihdamdan tam istihdama ulancaya kadar devlet ekonomiye mdahale edecek. *yaplan mdahale ise eksik istihdama neden olan talep yetersizliini giderici GENLETC MALYE POLTKASIDIR. 7.DER DEVLET MODELLER 7.1.Fundamental (teokratik) Devlet: kat dini kurallarla ynetilen devlet biimi. 7.2.Mekanik Devlet: topluma hizmet edebilmek iin toplum tarafndan kurulmu, siyasilerin ynetici, brokratn ise grevli memur olarak grld devlet anlaydr. 7.3.Organik (mdahaleci) Devlet: devlet; toplumun zerinde ve topluma ait bir organdr. Devlet ve toplumun menfaatleri bireyin menfaatleri olarak alglanr. 7.4.Bireyci (liberal) devlet: birey devletin yerini almaktadr, birey devlet iin deil, devlet birey iin var olmaktadr. 7.5.Oligarik Devlet: asker, dini veya siyasi bir grup tarafndan snrl bir kesimin devleti ynetmesi.

7.6.Monarik Devlet: tek bir hkmdar tarafndan ynetilen devlet biimidir

9 DEVLET FAALYETLER HAKKINDAK YAKLAIMLAR

1.KLASK KTSAT TEORS VE TARAFSIZ DEVLET Liberal ekoln nclerinden olan Fizyokratlar ekonomide doal dzenin varlna inanm ve devlet faaliyetlerinin sadece jandarma devlet grevini stlenmesi gerektii vurgulamlardr. *fizyokratlardan esinlenen Adam Smith ise Uluslarn Zenginlii adl eserinde klasik liberal iktisat doktrinin temelini oluturur. *Smith derki; -bireyler kendi karlarn maksimize etmeye alrken ayn zamanda toplumsal fayday maksimize edecei grn savunarak herkesin fayda maksimizasyonu abas sonras piyasada dengenin salanmasna yardmc olduklarn ileri srmtr.(grnmez el) 2.SOSYALST YAKLAIM Sanayi devrimi sonras oluan yeni ekonomik dzen ierisinde Klasik ktisatlar bir kanad ekonominin daha ok arz ynyle ilgilenirken dier kanadn oluturan Marx ve Hegel gibi dnrler ise bu srecin daha ok blm ve talep ksmyla ilgilenmiler ve bu sreten etkilenen kitleler zerine eilmilerdir. Bu dnrlerin ortaya koyduu akma da sosyalizm denilmektedir. Sosyalizm; tm retim aralarnn devlet tekelinde olmasn ngren ve zel mlkiyet, serbest ticaret hakknn bulunmad, ekonominin merkezi planlama ile yrtld bir sistemdir. Bu sistem ierisinde tm ekonomi kamu sektrnden olumaktadr. 3.KTSAD RASYONALTE YAKLAIMI 4.MUSGRAVE YAKLAIMI Bu gre gre devletin, piyasa ekonomisinin ileyiinde tamamlayc bir grev stlenmesi gerektiini savunur. Bu Piyasa ekonomisi baz sorunlarn zmnde gre ilikin farkl gr bulunmaktadr; yetersiz olduundan dolay kaynak tahsisi, gelir I.Samuelson II.Chamberlin Cournot (Aksak Rekabet) III.Tabotoni-Brochier (zel-kamu sektr maliyet dalmnda etkinlik ve iktisadi istikrar Piyasada retilmesi mmkn Devlet tam rekabet koullarndan sapma karlatrmas) salanamamaktadr. Bu durumda devlet, piyasa olmayan, faydas olan monopol ve oligopol piyasalarda Bir mal ister kamu isterse zel sektr retsin. Bu ekonomisinin yetersizliinden kaynaklanan blnemeyen mal ve faaliyette bulunmal ya da bu yaklama gre nemli olan retilen mal ve hizmetin sorunlar zmelidir.
hizmetlerinin kamu kesimi, retilmesi mmkn olan ve faydas blnebilen mal ve hizmetler ise zel sektr tarafndan retilmesi gerektiini ifade eder piyasalardaki faaliyetleri dzenlemelidir ki kaynak dalmnda etkinlik salansn. topluma maliyetinin ne olaca aratrlmaldr. yleki, devlet faaliyetinin snr belirlenirken her bir faaliyetin zel veya kamu kesiminde retilmesi halinde toplumun yklenecei maliyetin hesaplanmas gerekmektedir.

5.ANAYASAL KTSAT YAKLAIMI ( KAMU TERCH) (BUCHANAN, HAYET, TULLOCK) Klasik iktisadi grn bir uzants olarak iktisadi faaliyetlerin tamamen piyasa ekonomisi kurallar erevesinde gerekletirilmesi gerektiini, devletin ise bilinen klasik fonksiyonlarn yerine getirmesinden baka hibir ekilde ekonomik faaliyetlere mdahale etmemesi gerektiini ileri srmlerdir. Devlettin srekli olarak bydne iaret ederek, devletin grev ve sorumluluklar belirlenip anayasal hkmlerle snrlandrlmas gerektiini ifade ederler. Devletin zellikle brokrat ve siyasi partilerin bte ve oy maksimizasyonu eylemleri sonucunda bydn, bu nedenle devletin piyasa devletin piyasaya mdahalelerini nleyebilmek iin, anayasalara devletin iktisadi ve mali yetkilerini kesin bir biimde kstlayan hkmler koymak gerektiini ifade etmektedir. rn:anayasaya kamu harc/GSMH max %25 olacaktr veya bor stoku/GSMH max %20 olsun veya enflasyon %15i geerse kdv %10 artar gibi mali kurallar koyulmasn ifade eder.

6.TINBERGEN (1963 TRde ilk kalknma plan) Piyasa ekonomisinin etkin ileyebilmesi iin devletin savunma, adalet gibi temel mal ve hizmetleri sunmasnn art olduunu ve bu durumun piyasa ekonomisinin kapitalist yapsna zarar olmayaca gibi ileyiini daha etkin klmasn salar.

10 DEVLET FAALYETLERNN OPTMAL SEVYES 1.Kaynaklarn zel Kesimle Kamu Kesimi Arasndaki Optimum Dalm
Ekonomide kullanlan kaynaklar iki kesim arasnda yle dalmaldr ki bir faktrn bir kesimden dierine aktarlmas, toplam retimde artk bir art salayamasn ki fayda maksimizasyoncusu olan bireylerin faydalarnda bir kayp yaanmasn. Bunun iin zel kesimde retilen mal ve hizmetlerin marjinal sosyal faydasnn marjinal sosyal maliyetine orannn, kamu kesiminde retilen mal ve hizmetlerin marjinal sosyal faydasnn marjinal sosyal maliyetine oranna eit olmas gerekmektedir. Yani iki kesimin ktlarnn(retimlerinin) ; zel Kesim MSF/MSM= Kamu Kesimi MSF/MSM

2. Kamu Kesiminde Optimum Kaynak Dalm 2.1. Kaynak Dalmyla lgili Devlet Faaliyetlerinin 2.2.Gelir Dalmyla lgili Devlet Optimum Seviyesi Faaliyetlerinin Optimum Seviyesi
Kaynak dalm ile ilgili devlet faaliyetlerinin optimum seviyesi nasl belirlenir? lk olarak optimum kaynak dalmnn, ekonomin zel kesimine uygulanan MSM=MSF kuralnn kamu kesimine de uygulanmasyla salanr. -Piogu harcamalarn, devlet hizmetleri iin vatandalardan alnn sonuncu(marjinal) ilinin harcanmasyla elde edilen faydalanmann bu sonuncu ilinin devlete aktarlmas dolaysyla katlanlan fedakarlkla eitlenecei noktaya kadar gtrlmesini neriyordu. -Ayn gr John F. Due devletin her faaliyetini faaliyetin saland MSFnin MSMye eitlendii noktaya kadar arttrmas gerekir. - Bu grler erevesinde MSM=MSF eitlii salanabilirse kamu kesiminde optimum kaynak kullnm gerekletirilmi yani kamu kesiminde kullanlan kaynaklardan mmkn olan en byk fayda salanm olur. -lakin uygulamada bu usulden yararlanma imkan yoktur. nk retilen tam kamusal mallarn piyasa fiyatnn olmamas, hemde yar kamusal mallarn sebep olduklar dsallklar bunlarn MSFsinin tespitini imkansz klmaktadr. -hal byle olunca bu teknik kullanlamad iin maliyet fayda analizi ad verilen bir yntemden yararlanlmaktadr. Devletin asli amalarndan biri gelir dalmn dzenlemektir. Bu sebepten zellikle gnmz devlet anlay olan sosyal refah devletinin, kalknmann gerekletirilmesi kadar nde grevlerinden biri de adil gelir dalmnn salanmasdr. Bu anlamda gelir dalmn etkin olarak saland nokta kamu faaliyetlerinin optimum dzeyini oluturmakla birlikte, bu notann objektif deil sbjektif bir deer olmasndan dolay llmesi snrnn belirlenmesi imkanszdr.

2.3.Negatif Gelir Vergisi (Milton Friedman) -bir tr sosyal transfer harcamasn ifade etmektedir. -gre gre devlet temel hizmetler hari hibir ekonomik faaliyette bulunmayacak ve bunlar piyasadan karlanacaktr. Devlet, bir geim snr belirleyerek bu snrn altnda olanlara ihtiya duyduu mal ve hizmetleri piyasadan temini iin negatif gelir vergisi yoluyla bir gelir transferi yapacaktr.

11

KAMU GDERLER 1.TANIMI 1.1.DAR ANLAMDA KAMU GDERLER 2.Kamunun Ekonomi iindeki Pay Kamu ihtiyalarnn karlanmas amacyla yetkili MY+YY tarafndan yaplan harcamalar (Kamu harcamalar )/(GSMH) kiilerce gerekletirilen zaman ierisinde srekli artma eilimi iersinde olan ve para eklinde 1.2.GEN ANLAMDA KAMU GDERLER yaplan demelerdir. MM+YY+SOS GV KUR + KT + VERG HARCAMALARI 3.ZELLKLER-SINIRLARI 4.KAMU HARCAMALARININ ARTI NEDENLERNN SINIRLANDIRILMASI -kamu harcamalarnn st snr MGdir. Kamu 4.1. GRNTE ARTI 4.2.GEREKTE ARTI harc MGyi AAMAZ Kamu harcamalar sadece parasal olarak artt Kamu harcamalarnn hem parasal hemde -ama toplumsal ihtiyacn karlanmasdr ve bu arta ramen kamu hizmetindeki miktar hizmet miktar olarak artt durumlardr. -zel fayda ve kar amac yok, ama toplumsal olarak bir artn olmad durumlardr. NEDENLER fayda 1.Askeri (sava ve savunma giderlerinin art) NEDENLER -kamu harcamalar BTE KANUNU ile yaplr 1.para ekonomisinin yaygnlamas 2.siyasi ( liberal veya sosyalist bir iktidarn -Klasiklere gre kamu harcamalar 2.para deerinin dmesi gelmesi, partilerin taahhtlerini yerine VERMSZDR ve Kamu harcamalarnda 3.lke snrlarnn ve nfusun bymesi getirmeleri) SADECE kurumsal snflandrma yaplr 4.kamulatrma, devletletirme 3.ekonomik (ekonomik istikrar salama abalar, -Modern Maliyecilere gre kamu harcamalar 5.bte usullerinin deimesi krizler) verimli olup, talep yaratc zellie sahiptir, 4.teknoloji (yeni bulu ve gelimeler. Hzl tren Fonksiyonel Snflandrma yaplr. uygulamalar gibi) -Kamu harcamalaryla ilgili evrensel bir snr 5.sosyal (sosyal yardmlar) saptanamaz. lkeden lkeye gre deiken bir yap ierisindedir. Bunu n sebebiyse; toplumun anlay, benimsenen devlet biimi, toplumun vergiye bak as ve lkelerin gelimilik dzeyidir.

12 KAMU GDERLERNN ARTI TEORS

1.WAGNER (YASA) Devlet Faaliyetlerinde Srekli Art Kanunu Bireylerin sosyal ilerleme istekleri kamu harcamalarn srekli arttrr. Kamu harc artmasnn nedeni; 1.sanayileme 2.kentleme, sos. Yapdaki deime 3.yerel ynetimlerin artmas, sunduklar hizmetin genilemesi 6. PEACOCK WISEMAN (SIARAMA TEZ) (yerini alma) Sava, doal afet, kriz dnemlerinde kamu harc artar., srama yapar. Kamu harc finansman iin vergi ykn arttrr. (toplumda tepkiye neden olmaz). Bunalm sonrasnda toplum vergi ykne altndan vergi oranlarnda indirime gidilmez. Kamu harcamalar eski dzeyine inmez. 11. NISKANEN (BROKRAS MODEL) Brokratlar kamu iletmesini zel bir iletme gibi grr ve iletmenin karn maksimizasyon abasn devlet btesini maksimize ederek karlar. Bunun sonucunda kamu harcamalar artar. Brokrasi hkmete hizmet sunan monopol gcne sahip bir hizmet sektrdr isteyen brokratlar maalarn arttrmak isteyerek kamu harcamalarnn artmasna neden olabilir 2. HENRY CARTER (SANAY + SAVA) (Wagneri Onaylar) Kamu harcamalarnn art lkeden lkeye deiir. Wagnere katlr (sanayileme) bununla birlikte savalar kamu harcamalarn arttrdn syler. 3.NITTI (SAVA+SAVUNMA) (Wagnere kar) Kamu harcamalarnn art nedeni 1.sava ve savunma 2. byk bayndrlk harcamalar 3.devlet borlanmas **kamu harcamalarndan sava ve savunmay kardnda kamu harcamalar H ARTMAZZZZ. 4.MUSGRAVE (KALKINMA BYME) Sava ve Savunma harcamalarn kardnda kamu harcamalar MG ile ayn oranda artar.(lkede MG art sosyal refah arttrr (eitim, salk, sosyal transferler artar dolaysyla sosyal gelimelere bal olarak kamu harcamalar artar) 5. ROSTOW (5 AAMALI KALKINMA TEORS) Kamu harcamalarnn art ekonomik gelimeye baldr. 1.geleneksel toplum 2.kalka hazrlk 3.kalk 4.olgunlama 5. tketim toplum Aama ilerledike kamu harcamalar artar.

7. PIGUE VE DALTON (SOSYAL REFAHIN ARTTIRILMASI) Ama sosyal refahn max edilmesi olduundan kamu harcamas artar. Bu art MSF=MSM olana kadar devam eder.

8. DOWNS, BUCHANAN, TULLOCK ( MAKSMZASYON YAKLAIMI) Siyasiler oy maksimizasyonu Semenler fayda maksimizasyonu erevesinde siyasilerin iktidara gelmek adna semenleri memnun etmesi sonucu kamu harcamalar artar Bedavaclk ve politik miyopluk sorunlar ortaya kar.

9.BAUMOL (DENGESZ BYME) Kamu genel olarak verimsiz alanlarda retim yapar.( emekyoun) Bu nedenle artan hizmet talebini karlamak iin daha fazla maliyete katlanr ve kamu harcamalar artma eilimi girer. Bu da kamunun zel sektre gre hzl ve dengesiz byn gsterir.

10. CLARK Kamu harcamalar MGnin %25ini gememelidir. %25 geen durumda kamu harcamalarnn finans olan vergilere bavurulur. Bu da iilerde ikame etkisine yol aar ve MG dme eilimine girer.

12. ODLE( POLTK AAMALAR HPOTEZ) (SMRLEN LKE ) Smrge halindeki devletler (az gelimi) bamszla 3 aamadan geerek kavuur(kamu harcamalar artar) 1.altyap almalar (demiryolu, kpr, liman)smrgeci devlet karlar 2.sermayenin geli amacna uygun kamu harc:eitim, salk 3.bamszlk sonras dnem ulusal ekonominin kurulmas: gvenlik savunma, diplomas.

13.J. OCONNER (MARKSST YAKLAIM) Ama kapitalizmin kalcln salamak. Bunu iin ilk olarak eitim salk, gvenlik, sosyal konut, sosyal transfer gibi hizmetler sunacak(sosyal devlet salanacak) kapitalizmin kalcl salanacak. Sermaye hareketlerini hzlandrmak amacyla devlet btesi kk tutulmu daha sonra sermaye sahiplerine ynelik karl kamu siparilerinin artmas ile kamu harcamalar artar.

14.PYLE Kamu harcamalarnn baz dnemlerde belli bir sre MGden hzl artar. Bu da lkeden lkeye gre deiir ve kamu harcamalarnn srekli arttn savunur.

15.SOLOMON FABRICANT Kamu harcamalar srekli artar ve bu artn her lke de farkl olduunu syler.

13 1.DAR TASNF
1.1.ORGANK (KURUMSAL) TASNF Harcamay yapan idari birimler itibari ile harcamalara snflandrma yaplmasdr. rn; MEB, SALIK BAK, MALYE BAK 1.2.FONKSYONEL (LEVSEL) TASNF Harcamann amac nemlidir. hizmet tekrar engellenir, harcamalar azalr, tasarruf salanr. sosyal fayda salar etkinlik ve verimlilik artar 3e ayrlr; 1.genel hzmt 2.sosyal hzmt 3.ekonomik hzmt

KAMU HARCAMALARININ TASNF (SINIFLANDIRILMASI) 2.BLMSEL-EKONOMK TASNF

2.1.AD-OLAANST Adi(olaan); her yl tekrarlanr nitelikte olanlar. rn: cari harcamalar 2.2.REEL-TRANSFER PIGOU Reel; karlnda bir mal veya hizmet alnan harcamalardr 2.3.VERML-VERMSZ Verimli; MGde art yaratan harcamalardr. rn; reel harcamalar verimli harcamalardr. Verimsiz; MGde art yaratmayan harcamalardr. rn ; sosyal Transfer harcamalar MGyi arttrmaz, gelir dalmnda adaleti salamaya yneliktir. 2.4.ZORUNLU-HTYAR Zorunlu; mutlaka yaplmas gereken ve kanunlara dayal olan harcamalardr. rn;eitim, savunma vb harcamalarnn dzenli olarak yaplmas hem sosyal hemde ekonomik byme ve kalknma asndan zorunludur. htiyari; ertelenebilecek esneklie sahip olan harcamalardr. Her yl kaldrm ta demek ihtiyaridir.

Olaanst; uzun sreli aralklarla yaplan harcamalardr. rn: yatrm harcamalar, doal afetler

Transfer; Karlnda bir mal veya hizmet alnmayan harcamalardr. Transfer harcamalar gelirin yeniden dalmnda kullanlr.gelir dalmnda adaleti salamaya ynelik harcamalardr.

2.2.1.REEL (GEREK) HARCAMALAR 2.2.1.1.CAR 2.2.1.2.YATIRIM Bir bte dnemi iinde tketilen ve retim kapasitesini arttran ayn dnemde faydas salanan ve kaynaklarn daha etkin genellikle her yl tekrarlanan kullanmn salayan ve giderlerdir. retimi arttrc etkisi MGyi arttran, faydas yoktur. sonraki yllara sarkan Mevcut retim kapasitesini iler harcamalardr. durumda tutan harcamalardr. Sermaye birikimine ynelik rn; personel,memur,ii maalar, harcamalardr.(maddi tazminatlar, dller,krtasiye sermaye-beeri olmaya giderleri,demirba alm,kk sermaye) onarm giderleri,yolluklar rn;ett proje giderleri,tat alm, byk onarm giderleri,

2.2.2.TRANSFER HARCAMALARI 2.2.2.1.KT-SOS-MAL 2.2.2.2.GELR-SERMAYE ktisadi(verimli); retimin arttrlmas ynelik Gelir: transfer yaplan harcamalar rn; sbvansiyonlar, harcamasnn lke iinde reticilere verilen krediler, yaplmasdr Mali; kamu kurum ve kurularn finansman Sermaye; transfer aklarnn kapatlmas amacyla yaplan harcamasnn lke dna harcamalar rn; zel bteli ve DDKB yaplmasdr. rn: sava aklarnn kapatlmas iin genel bteden tazminatlar, d bor faiz yaplan hazine yardmlar, bor faiz demeleri, demeleri KT aklarnn kapatlmas Sosyal(verimsiz); dk gelir gruplarna ynelik olarak yaam standartlarn ykseltmek amacyla yaplan harcamalar rn: emekli maalar, isizlik sigortas, renci burslar, yeil kart, ayni yardmlar, tavan fiyat uyg.

2.2.2.3.DOLAYLI-DOLAYSIZ Dolaysz; kiilerin gelirlerinin direk arttrmaya ynelik yaplan harcamalardr. rn: r burslar, dul yetim aylklar, bor faizi demeleri Dolayl: kiilerin gelirlerini dolayl yoldan arttran harcamalardr. rn: yeil kart uygulamalar, kmr, gda yardmlar

-Kalknma Carisi (yatrm carisi): retime katk yapan cari harcamalar ifade eder. Beeri sermayeye ynelik yaplan cari harcamalardr.(eitim, salk) => doktor, retmen maa, okul iin sra, snma giderleri, hastane iin yatak, snma giderleri.) -Sermaye Tekili Transfer Harcamas: karlnda mal alnan ancak cari retim ve toplam talep dzeyine hibir katks olmayan harcamalardr(eski bina(ikinci el) alm, faaliyette bulunan bir iletmeyi satn almas(devletletirme) , arsa arazi alm( kamulatrma) -Sbvansiyon: fiyat hareketlerini kontrol iin yaplan mali yardmlardr. retim ve tketim sbvansiyonlar olarak 2ye ayrlr. retim sbvansiyonlar retimi tevik etmek iin retici kesime yaplan yardmlardr. Tketim sbvansiyonlar ise piyasa fiyatn aa ekmek iin kullanlr

14 KAMUSAL HARCAMA POLTKALARININ SEM Sosyal Fayda Maliyet Analizi (DUPUIT) Analiz daha ok kamu yatrm projeleri iin kullanlr. nk cari harcamalar daha ok ksa vadeli olduklarndan olas yanl kararlardan dnmek mmkndr. Oysa yatrm projeleri, uzun vadeli harcama program olduu iin, balangta etkinlik analizlerinin titiz biimde yaplmas gerekmektedir. Sosyal fayda maliyet analizi asndan en nemli konulardan biri fayda ve maliyetlerin bilinmesidir: 1.Faydalarn Belirlenmesi: Projenin deerlendirilmesinde faydalar; dorudan dolayl, gerek parasal ve maddi maddi olmayan maliyetler eklinde snflamak mmkndr. 2. Maliyetlerin Belirlenmesi: bir kamu yatrm projesinde maliyetleri; dorudan dolayl maliyet, yatrm- iletme bakm maliyeti, gerek-parasal maliyet, maddi maddi olmayan maliyetler eklinde snflamak mmkndr. 3.projenin Fayda ve Maliyetlerinin lmlenmesi: fayda maliyetlerin lmlenmesinde zel sektr projelerinde kullanlmayan iki deerleme lt yer almaktadr. 4.Glge Fiyat: bu fayda ve maliyetlerin lmlenmesinde piyasa fiyat yerine glge fiyatlar kullanlmaktadr. zellikle gelimekte olan lkelerde piyasa ekonomisini gelimemesi, sermayenin belirli gruplarda toplanmas, ekonomik kurumlarn yetersizlii gibi nedenlerden dolay piyasa fiyat yerine glge fiyat kullanlmaktadr. Glge fiyat, herhangi bir maln marjinal maliyetinin prasal ifadei olarak tanmlanabilmektedir. 5. Sosyal skonto Oran: kamu yatrmlarnn gelecekteki fayda ve maliyetlerini bugnk deere eitleyen faiz oran olarak tanmlanmaktadr. Buna da sosyal faiz oran ad verilmektedir. KAMU HARCAMALARININ EKONOM ZERNDEK ETKLERNE LKN GRLER
1.Pigou Etkisi 2.Dlama Etkisi (Crowding Out) 3.ekme Etkisi(Crowding In)

Devlet harcamalarnn azaltlmasnn bireylere faydadan ok zarar getireceini savunur ve kamu harcamalarnn azalmasnn talebi daraltacan iddia eder. Kamu harcamalarnn azaltlmasnn MGyi drebileceini ileri srer. Kamu harcamalarnn azalmasnn MGde yaratt etkiye Pigou etkisi denir. Pigou Etkisi iktisatta; fiyatlarn dmesinin serveti ve buna baplu olarak da tketimi arttrdn ifade eder. Den fiyatlar servet sahibi olan bireylerin sahip olduklar servetin deerini arttrr, bu da tketimi kamlar.

Monateristlere gre kamu harcamalarnn artmas faizleri arttrr. Faizlerin artmas ise zel yatrmlar azaldr. Dier bir ifadeyle devletin kamu harcamas yapmak iin borlanma yoluyla piyasaya yksek faizli tahviller sunar ve zel sektrn likit varlklarnn azalmasyla yatrm yapmas sekteye urar ve ekonomiden dlanr.

Devlet ve zel sektrn yatrm yapacaklar alanlar paylamasdr. rn; zel sektrn kar marj yksek inaat ve nihai tketim mallar retimine ynelmesi devletinse byk sermaye isteyen elektrik, su, bayndrlk harcamas yapmas gibi.

15 KAMU GELRLER KAMU GELRLERNN ETLER

1.VERGLER Kamu hzmti finansman iin toplanr cebridir karlkszdr(kiinin ahsna ynelik zel ve dorudan bir karlk vaadi ve taahhd olmamasdr.) nakdi olarak alnr. GELR(GV-KV) SERVET(MTV, EV, VV) HARCAMA (KDV, TV, DV, BSMV, V) zerinden alnr. 2.HARLAR - kamusal nitelikli bir hizmetten baz kiilerin zel yarar elde etmeleri karlnda denilen paradr. Katk pay Kamu hzmtinden youn yararlananlardan alnr cebridir karl vardr Harla denen bedel hizmetin maliyetini tamamen karlamaz har > yararlanlan hzmt => aradaki fark vergi saylr. **ni harlar, pasaport harc 6. PARA VE VERG CEZALARI Ama gelir elde etmek deil, bireylerin yasalara uymasn salamaktr -ki toplumda illa uymayan olaca iin devlette buradan kamu geliri elde eder. 3.RESMLER bir iin yaplmas iin kamudan izin alnmas karlnda denen bedel. genellikle yerel ynetimler tarafndan toplanr cebridir. karl vardr. ** inat izni almak, elence mekn amak, avlanma ruhsat 4.EREFYELER(deerlendirme resmi) kamu bayndrlk hzmti yapt blgedeki gayrimenkullerin deerinin artmas dncesinden hareketle alnan bedeldir. cebridir. karl vardr. *Katlma pay: bayndrlk hzmti sonucu blgedeki emlaklarn deeri artmad halde alnan bedeldir. ngrlen harcamay finanse etmek iin toplanr. rn; yol harcamalarna katlma pay Kanalizasyon harcamalarna ka. Pay Su tesisleri harcamalarna katlma p. 8.BORLANMA GELRLER 8.1 zorunlu borlanma cebridir. memur maalarndan yaplan kesintidir ***tasarruf bonolar 8.2.ihtiyari borlanma cebri deildir. **devletin piyasaya hazine bonosu devlet tahvili satmas..

5.PARAFSKAL GELRLER(vergi benzeri) Kamu-yar kamu niteliine haiz ekonomiksosyal-mesleki kurulularn yelerine sunduklar hzmtlrdn dolay, yelerinden aldklar aidatlardr. cebridir(vergiye benzer) karl vardr ( harca benzer) genel bte ierisinde yer almaz. sz konusu kuruluun btesinde yer alr. **sigorta primleri, tic sanayi odalarna denen aidatlar, avukatlarn barolara dedikleri aidatlar 9.FONLAR belirli bir ama iin kenarda tutulan ve lazm olduunda kullanlan paralardr dem-i Tahsis ilkesine ters *TRdeki fonlar 1.zelletirme f. 2.savunma sanayi tevik f. 3.sosyal yardm f. 4.trk tantma f. 5.TMSF 13 MAL TEKEL GELRLER devlet, talep esneklii dk baz mallarn retimini ve satn kamu tekeline alp bunlarn fiyatlarn ok yksek karlar salayacak ekilde belirleyerek gelir salar. **sigara, alkol

7.MLK VE TEEBBS GELRLER (mamelek geliri, patrimium geliri) kamunun tanr-tanmaz mal ve haklarn; satmas/kiralamas/iletmesi karlnda gelir elde etmesi cebri deil. **Arazi, bina, ta ocaklar, KT karlar 11. SENYORAJ GELRLER (ENFLASYON VERGS) MBnin para basmas sonucu devletin gelir elde etmesidir

10.ZELLETRME GELRLER devlete ait iletmelerin zel sektre devredilmesinden salanan gelirlerdir. Cebri deil. amac; rekabeti arttrmak, teknolojik ilerleme, kar elde etme

12.DEVALASYON GELRLER Yerli parann hkmet eliyle yabanc para karsnda deerinin drlmesidir. bu durumda da ak ekonomide ihracat artar, ithalat azalr. Devlette buradan gelir elde etmi olur.

14.DER sava tazminatlar ganimetler yardm ve balar miras bulunamayan gelirler

16 VERGYLE LGL TEMEL KAVRAMLAR -I1.VERGNN KONUSU verginin kaynan oluturan ekonomik unsurdur. 3e ayrlr; Gelir-Servet-Harcama (Gider) 2.VERGNN MATRAHI verginin hesaplanmasnda tekil olan MKTAR
VE DEER

4.VERGY DOURAN OLAY Verginin konusu ile mkellefin ba kurmas

Advalorem: Parasal deer esas alnr **GV, KV, EV Spesifik: Miktar esas alnr (hacim, kg, ya, lt...) **MTV, TV(sadece 1 sayl tarifesi: petrol ) 5.VERG SORUMLUSU Bakasna ait bir vergi nedeniyle, v idaresine kars muhatap olan ve vergi borcunu demekle ykml olan kii.

8.VERGNN TAHSL verginin denmesidir. ---Dorudan tahsil: verginin dorudan mkellefin yatrmas veya vergi memurlarnn mkellefin adresine gidip vergiyi tahsil etmesi ---Dolayl Tahsil: Vergi sorumlusu tarafndan verginin denmesidir.

8.1. TAHSL USULLER 1) Mkellefe bizzat yetkili vergi dairesine yatrlmas 2)Yetkili Kiiler Tarafndan Yatrlmas 2.1)ltizam U: vergi haslatnn belli bir bedel karlnda 3.kiilere braklmas. Bunlara MLTEZM denir. (kar/zarar mltezime ait) 2.2)hale U: Getirecei toplam haslat zerinden EN DK ORANDA pay almay kabul edene verilmesi 2.3)Emanet U: devlet memurlar eliyle vergi borcunun toplanlmas 2.4) Temsilciler Araclyla: retmen, muhtar, imam gibi blgedeki gvenilir ve halk tarafndan tannm kiilerce verginin tahsil edilmesi 2.5) Tevkifat (Stopaj) U: Verginin doduu kaynakta vergi sorumlusu tarafndan kesilip vergi dairesine denmesi. 3.Dier Tahsil Usulleri :Pul-bandrol yaptrmak..

2.1.MATRAH BELRLEME USULLER Gtr: vergi hesaplamasna konu olan deer ve miktarn tek tek hesaplanmas yerine tm konu ve mkellef iin toptan belirlenmesi -Karine-D Gsterge: Baz d gstergelere baklarak matrahn tespit edilmesidir.(kap, pencere says) darece Takdir: Vergi idaresi tarafndan matrahn tespiti. Basit: Gelir Gider = Matrah Beyan: Mkellefin beyannameyle matrahn tespit etmesi 6. VERGNN TARHI Mkellefin demesi gereken vergi borcunun hesaplanmasdr. 6.1.Tarh Yntemleri Beyana Dayal: mkellefin beyan esas alnr ---Basit Usulde: basit usuldekilerin vergisi basit usulde tarh edilir. ikmalen: Tarhiyat sonras kanuni usullere uyulmamas durumunda ikinci defa tarhiyat yaplmas Resen: Matrahn tamamen veya bir ksmnn tespit edilmemesi durumunda vergi dairesinin belirledii matrah z. Tarh edilmesi. darece: mkellefin kanuni sre iinde matrahn beyan etmezse vergi dairesinin kendi matrah belirler ve tarhiyat yapar. 9.VERG ALACAINI SONA ERDREN DURUMLAR 1.deme 2.Terkin : Devlet tarafndan mkellefin vergi borcunun tamamnn veya bir ksmnn silinmesidir. 3.Zamanam: VUKa gre 5yl sre iinde vergi borcunun tahsil edilememesi durumunda, mkelleften vergi alacan tahsil edememesi. 4.Af: Baz nedenlerden dolay kaybolan ( karlan, karlmaya teebbs edilen) vergi haslatn arttrmak iin mkelleflerin VERG CEZA ve FAZLERN silmesidir. 5.Mahsup ve Takas: denmi verginin denecek vergiden indirilmesine verginin mahsubu(tarh aamasnda gerekleir); ayn trden karlkl iki borcun birbiri ile mbadelesine verginin takas denir( tahsil aamasnda gerekleir.) 6.Uzlama: Mkellefle il vergi idaresi arasnda uyumazln idari aamada zmlenmesidir.(vergi borcunu tamamen ortadan kaldrabilir) 7.Mirasn Reddi: Kanuni miraslar mirasn kardan ok zarar getirecei durumlarda miras reddedebilir. Bu durumda vergi de yalan olur

3.VERG MKELLEF zerine v.borcu den GK TK Kanuni mk: Kanunlara gre zerine v borcu den kii Arac mk: dedii vergiyi 3.kiilere aktaran kii 7.VERGNN TAHAKKUKU verginin denecek aamaya gelmesidir. NOT: Verginin kesinlemesi ile verginin tahakkuku farkl kavramlardr. Verginin kesinlemesi; mkellefin tarh edilen vergiye kar tm dava yollarnn tkenmesidir. Bu aamadan sonra vergide deiiklik yaplamaz. 10.VERG YK -vergiyi deyen kiinin zerindeki yklerdir. ikiye ayrlr; Maddi ykler(objektif) Toplam = denen v Vergi Y. MG Bireysel= bireyin dedii vergi Vergi Y bireyin geliri Net = denen vergi - KHSF Vergi Y MG
Gerek = (V+YV)-(KHSF+YT.V) Vergi Y. MG

NOT: KHSF= kamu hizmetinden salanan fayda YV= Yansyan Vergi YT.V=Yanstlan Vergi -Manevi Ykler(subjektif) : mkellefin zerinde psikolojik etki (verginin karar , ikame, gelir etkisi)

17 VERGYLE LGL TEMEL KAVRAMLAR -II11.VERGNN TARAFSIZLII vergi nedeniyle mkelleflerinin kararlarnn etkilenmemesi 12.VERG BASKISI denen verginin bireyin davranlar zerinde yarataca etkidir. Vergi Basksnn Giderilmesi; 1.karar (beyan) etkisi: verginin denmesinin, mkellefin yatrm. Tasarruf, tketim gibi kararlarn etkilemesi 2.Gelir Etkisi: Vergiden dolay geliri azalan kiinin daha ok almay tercih etmesidir. 3. kame Etkisi: Vergiden dolay geliri azalan kiinin almak yerine dinlenmeyi tercih etmesi. 16. VERG MALYET 1.Ak Maliyet: Devletin vergiyi toplamak iin katland maliyet 2.rtk (Gizli) Maliyet: mkellefin vergiyi demek iin katland maliyet 20.MAL ANESTEZ mali ykmllklerin muhataplar tarafndan farkna varlmadan yerin getirilmesidir. dolayl vergilerde ok grlr. 13. VERGDEN KAINMAKAAKILIK Kanma: vergiyi douran olaya neden olunmamas suretiyle vergi yknn dnda kalma abasdr.(kanunlara aykr deil) Karma: vergiyi douran olay ortaya kmasna ramen vergi kanunlarna aykr den hareketlerde verginin hi denmemesi veya ksmen denmesidir. (kanunlara aykr) 17.VERG HARCAMALARI Devletin istisna muafiyet ve indirim uygulamalar nedeniyle ortaya kan vergi kaybdr. 21. VERGNN GELR ESNEKL Vergi gelirlerindeki art yzdesinin MGdeki art yzdesine orandr. 1.esneklii yksek bir vergi otomatik stabilizatr grevi grr 2.esneklii en yksek vergi artan oranl kiisel gelir vergisidir. 3.esneklii en dk vergi ba vergisidir. 25.VERGNN AMORTSMANI VE KAPTALZASYONU -bir mal veya hak zerine konulan bir vergi nedeniyle o mal veya hakkn deerinin dmesine v.amortisman - bir mal veya hak zerine konulan verginin kaldrlmas nedeniyle o mal veya hakkn deerinin artmasna v.kapitalizasyonu denir. 29. VERG FYATI -Kamu mali iin yaplan harcamalar arttk.a , kiinin deyecei vergi de artar. Bireyin kamu malinden tketecei her ekstra birim iin yapt demedir. 14. FTE VERG Ayn vergi konusu zerinden birden fazla vergi alnmas veya vergilendirme yetkisinin atmasdr. 1.iktisadi .v: ayn vergi konusu z 1den fazla vergi alnmas 2.hukuki .v : ayn vergi konusu z vergilendirme yetkisinin atmas 3.yatay .v: ayn statdeki kurulularn yetki atmas 4. dikey .v: ast-st kurulularn yetki atmas 18. VERG KAPASTES (vergilendirilebilir vergi + deme gc) Bir lke ekonomisinin tayabilecei vergi ykdr. 22.VERG BLNC VE AHLAKI -Bireyin vergilerin kamu giderlerinin finansman iin toplandnn farknda olmas vergi bilincidir -bireylerin vergi devlerine uymas vergi ahlakdr. (vergi karmamas, zamannda beyanname vermesi) **gelimi lkelerde her ikisi de yksek 26. VERG ALERJS Vergilere kar ar duyarllktr. Esneklii yksektir. Dolaysz vergilerde grlr.

15.VERG ADES Mkelleften fazla alnm verginin geri verilmesi 19. VERG GAYRET = fiili vergi hslat /vergi kapasitesi (Mkellefin vergi deme, devletin vergi toplama abasdr.)

23. VERG TUTAMAI Kolay vergilendirilen vergi kaynaklardr.

24.TAKSFLASYON yksek enflasyon ve yksek vergi yknn bir arada grlmesidir.

27.MAL ZORLAMA mkelleflerden deme gcnn zerinde vergi alnmasdr.

28. MAL SMR VE MAL RANT mali smr: deme gcne gre vergilemede kamu hizmetlerinden elde ettikleri faydadan daha fazla vergi denmesi durumuna mali rant: deme gcne gre vergilemede kamu hzmt.den elde edilen faydadan daha az mik.da vergi demek

30.VERG PLANLAMASI 1.Makro Planlama: devletin en uygun kaynaklardan en uygun ekilde vergi almasdr 2.Mikro Planlama: Mkellefin kanunlara dayanarak en asgari dzeyde vergi demesidir.

18 VERGYLE LGL TEMEL KAVRAMLAR -III31.MAL TEVZN (AKAL DENKLETRME) MY ve YYnin gelir-gider paylam 32.VERG TAKOZU Vergi ve vergi benzeri ykmllklerin, iveren zerinde oluturduu yklerdir. 35.VERG ENGEL mkellefin parasal gelirinin artarak artan oranl tarifede, daha yksek vergi dilimlerine kararak vergi yknn artmasna neden olmasdr. 38.VERG CENNETLER yabanc sermayeyi lkeye ekmek iin bunlara uygulanacak vergi oranlarnn minimum veya 0 dzeyine ekilmesi. 41. TOBN VERGS ksa vadeli dviz ilemlerinden vergi alnmasdr. Ama: lkeye sermaye giri knn(ani) engellenmesi( scak para giri k), arbitrajclarn elde etmi olduu kar drmek 33.VERG MATRAHININ AINMASI (VERG EREZYONU) vergi harcamalar, vergi karma ve vergiden kanmann artmas nedeniyle vergi matrahnn anmasdr. 36.VERG TATL belli konu veya kiilerden belli bir sre vergi alnmamasdr. Ama: yb. Sermayeyi lkeye sokmak, sosyal alanda ilerleme 39.VERG UYUMLATIRMASI lkelerin vergi mevzuatlarnn birbirine yaknlatrlmas 42. RAMSEY VERGLEME Talebin fiyat esneklii dk olan mallarn zerine vergi konulmas gerektiini belirtir. Bylece devletin vergi hslat max olur rn; ekmek, eker, tuz 45.LAFFER ERS(. HALDUN- A. LAFFER) vergilemede optimal nokta alnca vergi oranlarnn drlmesi vergi haslatn arttrr. Vergi haslat Max.

34.MUAFYET STSNA vergilendirilmesi gereken KNN vergi d braklmasna muafiyet.(subjektif) vergilendirilmesi gereken KONUNUN vergi d braklmasna istisna denir.(objektiftir) 37.VERG REKABET lkelerin dk vergi uygulayarak uluslararas sermayeyi kendilerine ekmesidir. 40.VERG KOORDNASYONU lkelerin vergilendirme yetkisinden vazgemeden snr tesi ilemler ile ilgili vergisel engelleri kaldrmasdr. rn: ifte vergilemeyi nleme almalar 43. TANZ ETKS ( OLIVERA TANZ ) enflasyon dneminde vergi tahsilinin gecikmesi ile uranlan reel satn alma gc kaybdr. Bu kaybn nedeni: enflasyon dneminde verginin tarh ile tahsili arasnda geen srenin uzamasdr.

44.TERS TANZ ETKS Enflasyonla reel kamu harcamalar arasndaki ters ilikidir. Ters Tanzi etkisini ortaya karan harcama gecikmesi, harcama taahhdnn ya da szlemenin yapld an ile harcamann gerekletii an arasnda geen zaman araldr. Enflasyonist ortamlarda harcama gecikmesinin uzun olmas kamu harcamalarnn reel deerini azaltan bir etkiyi beraberinde getirmektedir. Bylece artan enf, mal ve hizmetler iin yaplan demelerin reel deerinin mal ve hizmetlerin reel deerinden daha dk kalmasna neden olarak kamu kesiminin mali durumunda greceli bir iyileme yaratmaktadr.

46. VERGNN REDD Mkelleflerin ar olan vergilerin kaldrlmasna ynelik gstermi olduu tepkidir.

47. VERGNN GREV Mkelleflerin ar olan vergilerin orannn aa ekilmesine ynelik gstermi olduu tepkidir.

Vergi oran T*(optimal nokta) Not: verginin reddi ile vergi kaakl arasndaki fark ; vergi kaaklnda mkellefler bireysel olarak hareket ederken, vergi reddinde mkellefler bir araya gelerek vergiye kar toplumsal bir hareket ierisinde yer almaktadr.

19 VERGLEME LKELER KLASK LKELER

A. SMITHIN VERGLEME LKELER 1. ADALET (ETLK) : bireylerin deme glerine gre devlet harcamalarna katlmasdr. 2.KESNLK (MUAYYENLK): Her bireyin deyecei verginin miktar ve zaman kesin olmaldr. 3. UYGUNLUK (KOLAYLIK): Vergiler en uygun zamanda tahsil edilmeli ve demeler bireyleri rahatsz etmemeli 4. KTSADLK ( TASARRUFLK) : Vergi en az maliyetle toplanmal. A. WAGNERN VERGLEME LKELER 1.MAL LKELER: Maliye politikasna ilikin ilkelerdir. 1.1. Yeterlilik: kamu harcamalarn karlayacak dzeyde olmaldr 1.2. Esneklik : Kamu giderlerindeki arta uyum salayabilmeli. 2. KTSAD LKELER: vergiler iktisadi faaliyetleri etkilememesi ile ilgilidir. 3.AHLAK LKELER: Vergi adaletinin salanmasna yneliktir. 3.1.Genellik: her bireyden vergi alnma, hi kimse vergi d kalmamal. 3.2.Eitlik : Her bireyden mali gce gre vergi alnmal. 4.TEMEL LKELER: verginin yntem ve uygulamasna ilikindir. 4.1. Belirlilik: vergi ak ve kesin olmal 4.2. Uygunluk: Vergiyi, en uygun zamanda ve en uygun biimde topla. 4.3. Ucuzluk : en dk maliyetle topla.

ADA LKELER
1. GENELLK: Herkesin vergi deme gcne gre vergi demeli.(deme gc zayf olanlar vergilendirilmemesi gerektiini syler) 5.VERMLLK: vergi ile amalanan hslatn belli bir dnem inde gereklemesi 9STKRAR: vergi yasalarnn sk sk deimemesi 2.ADALET: kiilerin vergi deme glerine gre vergilendirilmesini syler. 6.UYGUNLUK: verginin mkelleften uygun yer ve zamanda alnmasdr.(tahsilatla ilgili) 10. KESNLK: vergi devlerinin ekil, yer ve zaman bakmndan kukuya yer vermeyecek bir yapda hazrlanmas gerektiidir. 3. BELRLLK: vergi uygulamasnn baars bakmndan vergi ile ilgili kurum ve ilemlerin belli olmas. 7. KTSADLK(TASARRUF): vergi haslatnn en az masrafla toplanmas.(vergi ekonomik faaliyetleri etkilemeyecek) 11. KANUNLK: vergiler kanunla; konulur, deitirilir, kaldrlr 4.AIKLIK: Vergi yasalarnn ak ve herkes tarafndan anlalabilir olmas 8. ESNEKLK: verginin mkellefin deme gcndeki artmay ya da azalmay izleyebilmesidir. 12.ETLK: vergi yknn mkelleflerin sosyal ve iktisadi durumlar gz nne alnarak paylatrlmasdr. -yatay eitlik:ayn gelir dzeyine sahip kiilerden ayn -dikey eitlik:farkl gelir dzeyindekilerden farkl vergi alnmasdr.

GNMZDE NEM TAIYAN VERGLEME LKELER FAYDALANMA (YARARLANMA) LKES DEME GC LKES 1.vergiler kamu hizmetinden yararlanma karldr.(tam kamusal mal ve 1. kiilerin mali glerine gre vergi demeleridir. hizmete ters gelen bir ilke ) 2. tam kamusal mal ve hizmetlerin finansman bu ilkeye gre yaplr. 2.zellikle yerel nitelikteki mal ve hizmetler iin sz konusu; p 3.mali rant ve mali smr sorunlar var toplama 4.kaynak israfna neden olur 3.kaynak kullanmnda etkinlik salar. 5.gelir dalmnda adalet salanr 4.gelir dalmnda adalet salanamaz(kiilerin kamu malndan elde ettikleri fayda kadar vergi vermesinden dolay. Ne kadar fayda o kadar vergi)

20

DEME GCNE ULAMADA KULLANILAN TEKNKLER

1. EN AZ GEM NDRM Mkellefin kendisinin ve ailesinin yaamnn asgari dzeyde salamak iin gerekli olan gelirin vergilendirilmemesidir 1.1 Matrahtan ndirim Sistemi: mkellefin matrahndan en az geim indirimi tutarnn dlmesinden sonra kalan ksmn vergilendirilmesidir. 1.2.Vergiden ndirim Sistemi (Dekot): nce mkellefin geliri vergilendirilir daha sonra en az geim indirimi tutar hesaplanr ve vergiden indirilerek mkellefin deyecei vergi bulunur(TR) 1.3Blme (katsay) Sistemi: Aile gelirinin, aile bireyleri arasnda blnmesinden sonra vergilendirilmesini ngren sistemdir. ki ekildedir; 1.3.1.Splitting: ailenin gelirini sanki kar-koca kazanyormu gibi 2ye blnr. Daha sonra blnen gelirler ayr ayr artan oranl tarifeye gre vergilendirilir. Son olarak ailenin demesi gereken toplam vergi bulunur. 1.3.2.Katsay: ailede yaayan her bireye birer katsay verilir. Ailenin geliri bu katsayya blnr. Katsay bana gelen gelire artan oranl tarifedeki vergi oranyla katsay basna den vergi hesaplanr. En son ailedeki ka katsay varsa onla arplp toplam denecek vergi bulunur. Blme Sistemindeki AMA; artan oranl tarifede mkellefin bir st dilime geip daha fazla vergilemenin nne gemektir. 2.3. Artan Oranl Tarife: Vergi oranlarndaki artma ya da azalmaya bal olarak vergi orannn artmas veya azalmasdr. (MVO>OVO). Yatrm, tasarruf gibi istekleri krd dnlse de, gelir dalmn dzenlemesi ve vergi adaletini salar. 4 tiptir. 2.3.1.Snf Usul: Vergi oran diliminin deimesine bal olarak artpazalmaktadr. Snf deitike vergi oran SIRAMA gsterir.(adaletsizdir.) 2.3.2.Dilim Usul: Matrah tarifenin ngrd dilimlere blnp ve her dilim iin ayr bir vergi orannn uygulanmas yoluna gidilmektedir.(TR de GV tarifesi dilim usuldr.) 2.3.3. Gizli Artan Oran: Tarife DEL. Bir verginin yaplan baz indirim ve eklemeler sonucu artan oranl bir vergi haline gelmesidir. 2.3.4. Tersine Artan Oran: Tarife DEL. Matrah arttka ortalama vergi orannn azald durum.(rn HARCAMA VERGLER.) Gelir dzeyi farkl olan bireylerin AYNI MKTARDA mal ve hizmet satn aldnda ayn miktarda vergi der. ANCAK, KATLANDIKLARI VERG YK FARKLIDIR.

2. TARFELERDEN YARARLANILMASI denecek vergi tutarnn belirlenmesi iin vergi matrahna uygulanacak olan oran ya da llerdir

2.1.Sabit (Eit, Dz, Tek) Oranl Tarife: Vergi matrahndaki art ya da azala karn vergi oran ayn kalr. KDV, KV, EV

2.2.Azalan Oranl Tarife: 2.2.1.Matrahn ve vergi orannn ayn dorultuda azalmas ( artan tarifenin tersi) 2.2.2.Matrah artarken vergi orannn azalmas. ama: yatrm ve tasarruflarn artmas.

3.AYIRMA LKES Emek gelirleri ile sermaye gelirlerinin farkl ekilde vergilendirilmesini savunur

4. MUAFYET VE STSNALAR Baz kiilerin vergi d braklmas muafiyet, baz konularn vergi d braklmas istisnadr.

21 VERGLERN AYIRIMI I.KONULARI BAKIMINDAN (GELR-SERVET-HARCAMA)

1.GELR ZERNDEN ALINAN VERGLER - Kaynak T. Gre : *gelir retim faktrlerinin etkisi sonucu ortaya kacak *gelir srekli olacak -Net (Safi) Art T. Gre: *mkellefin malvarlnda meydana gelen her trl art gelir olarak kabul eder. 2.HARCAMALAR ZERNDEN ALINAN V. * vergi adaletine terstir(gelire gre tersine artan oranl olduundan) *objektiftir *dolayl vergilerdir(mali anesteziye uygundur) 1.1.GELR VERGS Gerek Kiilerin bir dnem boyunca elde ettikleri kazan ve iratlar zerinden alnan vergidir.Bunlar; 1.Ticari Kazan 2. Zirai Kazan 3.Serbest Meslek K. 4.Menkul Sermaye rad 5.Menkul Sermaye . 6.cret 7.Dier Kazan ve ratlar NOT: kaynak teorisine gre dier kazan ve iratlar gelir olarak kabul edilmez, safi art teorisine gre gelir kabul edilir. TRde Gelir Vergisi Safi Art Teorisine gre toplanr. 1.1.2.GELR VERGSNN UYGULANI 1.2.KURUMLAR BMLER VERGS *sedler gv: gelir unsurlar tek tek yaz ve her Kurumlarn yapm birine AYRI AYRI oranlar uygula. (sabit oranl) olduklar *niter gv: btn gelirleri TOPLA denecek faaliyetlerden dolay vergiyi bul.gelirler arasnda mahsup yap(artan elde ettikleri oranl)(TR) kazanlarn *birleik gv: gelir unsurlar ilk sedler nitelikte vergilendirilmesidir. vergilendirilir, sonra gelirleri topla niter ekilde uygula. 2.1.MUAMELE VERGLER 2.1.2.3.1.KDV HESAPLAMASINDA KULLANILAN Tm mal ve hizmetlerin alm ve satmnn vergilendirilmesini ngren global nitelikteki YNTEMLER vergilerdir. ki tiptir; 2.1.1.zel Muamele V: Sadece belli gruplar zerinden alnr (TV- V ans Oyunlar *karma Y: V ) Maln sat fiyatndan, maliyet bedeli dlr. 2.1.2.Genel Muamele V: Mal ve hizmet ayrm yaplmadan alnr. *Vergiden ndirim Y: nce sat fiyat zerinden vergi hesaplanr daha sonra 2.1.2.1.Yayl (elale) M.V: -Ekonomik srecin RETMDEN TKETME kadar btn aamalarda ilem yapldka mal allar srasndan denen KDV hesaplanan KDVden alnan vergi. dlr. -Vergi, maln sat fiyatna koyulduundan vergi piramitlemesine yol aar.(kar (gnmzde kullanlan yntem) piramitlemesi) -Firmalar arasnda rekabeti bozucu etkisi vardr. 2.1.2.3.2.KDV HESAPLAMA YNTEMLER - Mkellef psikolojisine uygun, vergi kanmalar azdr. Gelir tipi cret + faiz + kar+ rant 2.1.2.2. Toplu M.V: -Yayl M.V.nin retim-tketim zincirindeki btn aamalardan alnmasna karn Toplu Gayri safi hasla tipi M.V.de bu aamalardan SADECE birine uygulanr. retim aamasnda; istihsal v. toptanc cret + faiz + kar+ rant+ amortisman aamasnda; toptan sat v. perakende aamasnda; istihlak v(perakende sat). Tketim tipi (TRde) cret + faiz + kar+ rant + amortisman - yatrm 2.1.2.3.KDV -Bir tr yayl m.v.dir. ancak Yayl M.V.deki sakncalar gidermek iin oluturulmutur. cret tipi -Yaratlan katma deer zerinden alnr. Bu yzden kar piramitlemesi ortaya kmaz. cret + faiz + kar+ rant (faiz + kar+ rant)

3.SERVET ZERNDEN ALINAN VERGLER Birey tarafndan herhangi bir servete sahiplik ya da servetin el deiiminden dolay alnan vergilerdir.(EV-MTV-VV) Genel-zel Servet Vergileri: Ykmlnn sahip olduu varlklarn tmnden vergilemeyi esas alnmas genel, servet unsurlarndan sadece bazlar vergilemeye konu edilen servet vergilerine zel servet vergileri denir. TRde zel servet vergileri mevcut iken genel servet vergisine yer verilmemitir. zel servet vergileri; E.V., M.T.V., V..V. Srekli-Geici Servet Vergileri; Dzenli aralklarla srekli ekilde vergilemenin yaplmas srekli(devaml) servet vergileri iken, baz nedenlerden dolay(eko, sos, mali, sava, mlkiyetin el deitirmesi, lm) bir defaya mahsus olmak zere alnan vergiler ise geici servet vergileridir. Srekli servet vergilerine rnek MTV, EV iken geici servet vergilerine rnek VVdir.

22 VERGLERN AYIRIMI II.DOLAYLI DOLAYSIZ VERG OLMALARI BAKIMINDAN DOLAYLI VERGLERN NTELKLER DOLAYSIZ VERGLERN NTELKLER
1. Vergi mkellefiyle vergi yklenicisi genellikle farkl 2.harcama zerinden alnr 3.kolay yanstlabilirler 4.mali anestezi etkisi yksektir. (vergi alerjisi dk) 5.objektif karakterlidir (sabit oranldr) 6.gelir dalmnda adaleti bozucu etki yaratr. (tersine artan oranl tarife) 7.vergi idaresi asndan uygulamas kolay-maliyeti dktr 8.taban daha genitir. 1. mkellefle yklenici genelde ayn 2. gelir ve servet zerinden alnr 3.yansma zor bazen imknszdr. 4.mali anestezi etkisi dk. (vergi alerjisi yksek) 5.subjektif karakterli ( kiiler gelirine gre vergilendirilir.) 6.gelir dalmnda adaleti salar ( artan oranl tarife) 7. vergi idaresi asndan uygulamas zor maliyeti yksektir 8.taban daha dar.

3.DER AYIRIMLAR
1.TAHSLATI YAPAN BRMLER AISINDAN 2.UYGULAMA SRELER AISINDAN 3. DEME EKLLER AISINDAN 4.TARFELER AISINDAN 5.MKELLEFN AHS VE ALEV DURUMU AISINDAN MERKEZ YNETM YEREL YNETM GEC SREKL AYN BEDEN NAKD SABT ARTAN AZALAN ORANLI AHS(SUBJEKTF) GAYRAHS(OBJEKTF)

TEK VERG SSTEM

1. FZYOKRATLAR (QUESNAY) 2.HENRY GEORGE DAVID RICARDO 3. SCHULLER 4.M. THEIRS 5. EMILE de GIRARDIN MENIER Sadece topraktan vergi alnmal. Vergi arazideki deer artndan alnmal Vergi enerjiden alnmal Vergi hammaddeden alnsn Vergi sermayeden alnmal

23 VERG YANSIMASI
1.TANIM denmi bir verginin piyasa mekanizmasndan yararlanmak suretiyle dier birimlere aktarlmasdr.(verginin bir mkelleften alnd halde baka birisi tarafndan denmesi) 2.YANSIMA SRELER *deme: ilk aama verginin herhangi bir ekilde denmesiyle balar *Vurgu: Vergi dendikten sonra vergi mkellefinin vergi denmesinden dolay zerinde hissettii psikolojik baskdr *Aktarma: zerine vergi yknn devredildii kii yine fiyat mekanizmas aracl ile bu yk bakalarna, onlar da dierlerine para para devretme ynne gitmeleriyle oluan aamalardr *Yerleme: Fiili ve son olarak, dier bir birey zerine yeni transfer midi bulunmakszn, "vergi yk" son mkellefte kalmtr 3.YANSIMA EKLLER 3.1.leriye Geriye Yansma : leri: verginin yksek fiyat ierisinde nihai tketicilere yansmasdr. Geri: verginin retim faktrlerine doru yansmasdr. ( burada retici bundan kurtulmak iin ya ara malnn fiyatnda indirim talep eder ya da i gc cretini aa eker) 3.2.Kanuni Fiili Yansma: Kanuni: verginin kanuni snrlar ierisinde kanunun ngrd biimde yansmas.(KDV ve BSMV ) Fiili: verginin piyasa koullarnda yanstlmasdr. (bina sahibinin kiray artrmak suretiyle vergiyi kiracya detmesi gibi) 3.3.Snrl Snrsz Yansma: Snrl: yansmann belirli bir ynde olacan, bununda belli kiiler zerinde toplanacan syler. (bir kere de yanstlr olay biter) Snrsz: yansmann her ynde olacan, belli bir toplumda deil btn ekonomik bireylere yansmasdr. Bunun sonunda ise vergi yk iyiden iyiye hafifler. 3.4.Biimsel Efektif Yansma: --Biimsel: vergiyi kim demi;? Efektif: vergiyi deyen mkellefin tepkisi? 3.5.Mutlak Diferansiyel Yansma: Mutlak: herhangi bir verginin oranndaki artn gelir dalm zerindeki etkisidir. Yaplan art sonucu bu vergiyi demek zorunda olanlarn gelirlerini azaltarak toplumun gelir dalmn deitirir. Vergilerdeki art dolaysyla gelir dalmnda meydana gelen deimedir. Diferansiyel: kamu harcamalar sabit varsayldnda yrrlkteki herhangi bir verginin kaldrlarak yerine baka bir vergi konulmas suretiyle gelir dalmnda meydana gelen deimelerdir. 3.6.apraz Yansma (ifte yansma): Esneklii yksek olan bir maln vergisinin esneklii dk olan bir maln fiyatn etkilemesi (ikame mallarda grlr) 3.7ift Yansma (ift Yerleme) Verginin fiyata yanstlrken, reticinin vergi artnn iersine karn da ekleyerek, fiyatlarn vergi artndan daha fazla artmas durumudur.
5.YANSIMAYI BELRLEYEN MKRO FAKTRLER 1.Piyasa yaps 2.Arz talep esneklikleri 3.vergilendirilen maln tr maliyet yaps 4.verginin ykseklii 5.verginin tr 6. YANSIMAYI BELRLEYEN MAKRO FAKTRLER 1.Mkellefin vergileri finansman ekli 2.devletin vergiyi zaman fark olmadan gecikmeksizin devreye sokmas 3.ekonominin iinde bulunduu konjonktr

4.YANSIMAYI BELRLEYEN ELER 4.1.Arz ve Talep esneklii: ed=o tketici, ed= retici , es= 0 retici, es= tketici. talep esneklii > arz esneklii => verginin ounu retici der. Talep esneklii< arz esneklii=> verginin ounu tketici der. 4.2. Piyasalarn Yaps *Tam Rekabette: ksa dnemde yansma arz ve talep esnekliine bal, uzun dnemde arz esnekliine bal olarak maliyetler belirler. *monopolde: Kural olarak vergi yansmasndan sz edilemez. Vergi yansmas retici-tk paylar *oligopolde: Talep esneklii dk ve firmalar birlikte hareket ediyorlarsa vergi yanstlabilir. 4.3.Vergi Tr: Dolayl vergilerde yansma yksektir.

24 1.TANIM 5018e gre; belli bir dnemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunlarn uygulanmasna ilikin hususlar gsteren ve usulne uygun olarak yrrle konulan belgedir. DEVLET BTES 2. BTEYLE LGL BLNMES GEREKENLER *1215 Magna Carta -> dnyada bte hakknn geliimi *1876 Kanuni Esasi -> TRde ilk bte hakk *1908 -> II. Merutiyetle birlikte Saytayn yeniden dzenlenmesi *1909 -> TRde modern anlamda ilk bte *1911-2006 -> 1050 sayl Muhasebe-i Umumiye *2006--> 5018 sayl KMYKK *Bte Hakk: Halkn bte yapma yetkisini kendi setii temsilcileri araclyla kullanmasdr. *bte hkmet tasarruf deil, TBMM (yasama) tasarrufudur. * zel bir kanundur. (her yl hazrlanr) 3.BTENN TEMEL ELER (4T)
1.TAHMN: btede gelir-gider tahmini 2.TASDK: Yrtmenin hazrlad bteyi yasama onaylar 3.TEVZN: Btede gelir ve giderlerin birbirine denk olmas 4.TAHDT: Btenin belli bir sre geerli olmas.

1. KLASK BTE *Denk bte esastr. *Kamu harcamalar snr olacak *vergiler dk oranl dolayl vergi olacak *borlanma yapmayacaksn. (yapacaksan uzun vadeli, yatrmlar finanse etmek iin, sermaye piyasalarndan borlanacaksn)

BTE TEORLER 2.DEVR BTE TEORS(ALVN HANSEN) *Btenin yllk olarak dnlmesi yerine uzun sreli dnemler dikkate alnarak uygulanacak *Bte baz dnemlerde ak/fazla verebilir.(sorun deil) Bunun iin devlet btesi ierisinde bir FON olutur, fazla verdii dnemlerde FONA at, ak verdii dnemlerde FONDAN kaynak aktar, dengeye gel * Unutma ki!!! nemli olan bte dengesi deil MAL DENKLKTR. rn; Ekonomide genileme varken 3 yl bte fazlas ver. Ekonomide daralma var. O zaman 3 yl bte a ver. 6 ylda bte denkliini sala

3. TELAF EDC BTE TEORS (SIR WILLIAM BEVERIDGE) *Keynesten fikir alm ve demi ki ; zel kesimin harcamalarnn azalmas sonucu ortaya kan eksik istihdam durumunun giderilerek ekonominin tam istihdamda dengeye gelmesi iin eksik olan zel kesim harcamalarnn kamu harcamalar ile telafi edilmesidir nemli olan tam istihdam salanncaya kadar devletin ak verme derdine dmeden harcamalara giriebilmesidir. Tam istihdam salandktan sonra bte denkliine yeniden riayet eder. *** Burada da bte denklii deil, nemli olan EKONOMNN DENGES salanmal.

25

BTENN FONKSYONLARI KLASK FONKSYONLARI 1.ktisadi ve Mali Fonksiyonu: kamu hizmetlerinin bir plan dhilinde olmasn, en az maliyetle yaplmasn, btenin denk olmasn ifade eder. ( devlet kaynan iktisatl kullansn) 2.Hukuki Fonksiyonu: Bte bir kanundur. Bu kanun, yrtme organna yasama organ tarafndan gelirlerin toplanmasna yetki ve giderlerin yaplmasna da izin veren bir kanundur. zel bir kanundur. Her yl yaplr 3.Siyasi Fonksiyonu: Kamu ekonomisi iinde retilecek mal ve hizmetlerin ne miktarda ve ne ekilde retileceine siyasi sre ierisinde karar verilir. Bte bu siyasi srete oluan tercihleri ekillendirip uygulamasna olanak salar. 4.Denetim Fonksiyonu: kamu maliyesinin ve mali ilemlerin belirtilen esas ve hedeflere uyumlu ekilde yrtlmesinin denetlenmesi eklinde ortaya kar. ADA FONKSYONLARI 1.Ynetsel Fonksiyonu: bte gnmzde zellikle devlet ynetiminde verimlilik ve etkenlii geni lde etkilediinden ve kamu ynetiminde karlalan glklerin zmlenmesinde yneticilere yardmc olduundan kamu ynetimin verim ve etkinliini artrma arac olarak kabul etmektedir. 2. Planlama Fonksiyonu: bte sadece bir plan deilse de kamu kesiminin iktisadi bir plan niteliindedir. Plan gelecee ait ekonomik gelimelerin belli bir sistem iinde yaplmasn salar 3.Gelir ve Kaynak Tahsisi Fonksiyonu: bte kamu ve zel sektr arasnda kaynak kullanmn dzenledii gibi gelirin yeniden dalm fonksiyonuna sahiptir. (kamu gelirlerinin toplanmas, toplanan gelirlerin harcamalar ile datlmas) 4. Makroekonomik Fonksiyonu: 4.1.Konjonktrel Fonksiyonu: ekonomideki genel ini klar yani konjonktrel dalgalanmalar inceler ve genel iktisadi konjonktr ayarlama grevi grr. 4.2. Telafi Edici Fonksiyonu: ekonominin eksik istihdamda olduu dnemlerde bte a, talep arttrc ve isizlii azaltc bir ileve sahiptir. 4.3.Kalknma Fonksiyonu: Bte kamu ekonomisinin tasarruf ve yatrm tercihlerini ynlendiren bir plandr. Bu anlamda kalknma hamleleri asndan zerine baz ilevler dmektedir. 4.4.stikrar Salama Fonksiyonu: btenin fiyat istikrar ve tam istihdam salamasdr.

26 BTE LKELER I.KLASK LKELER

Genellik lkesi: Btede yer alacak tm gelir ve gider tahminlerinin cinsi, tutar ve kullanlmasnda uygulanacak yntem ile ilgilidir. Genellik ilkesi, noktada arlk kazanr: 1.Tm gelir ve giderlerin btede gsterilmesi, 2.Bte yer alan gelir ve giderlerin gayri safi olarak belirtilmesi, 3.Belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilememesidir (Adem-i tahsis). Dner sermayeli iletme bteleri, artl ba ve yardmlar, katma bteler, fon uygulamalar, bu ilkeden sapma gsterir. n zin ve Blmler tibariyle Onaylanmas lkesi: Btenin mali yla girilmeden nce onaylanm ve kanunlam olmasnn ngrlmesi n izin ilkesidir. Bu sayede yasama organ yrtme organna btenin uygulanabilmesine ilikin izin vermi olacaktr. Fiskalite lkesi (Mali Olma): Bu ilke btede mali anlamda snrlar ifade etmektedir. Buna gre btede aada belirtilen esaslara uyulmak zorunludur; 1.Yrtme organ btede yer alan denek miktarndan fazla harcama yapamaz, 2.Btede belirtilmeyen bir kaleme harcama yaplamaz, 3.Btede sadece mali hkmlere yer verilmesinin salanarak ve mali hkmler dnda hkmler konulamaz. 4.Btede, denekler belirli amalar gerekletirmek zere tahsis edilir ve baka bir amaca harcanamaz (giderlerde tahsis). Birlik lkesi: Bir kamu tzel kiiliinin bte yaparken tm gelir ve giderlerini tek bir bte iinde toplanmasna birlik ilkesi denir. YAN; DEVLETN BTES TEK OLACAK Toplama lkesi: Kamu idarelerinin tm gelir ve giderleri btelerinde gsterilmesi ve benzer nitelikteki btelerin bir araya toplanmasdr. Merkezi Ynetim Btesi, Mahalli dare Bteleri ve Sosyal Gvenlik Bteleri ayrm toplama ilkesini ifade etmektedir. Yllk Olma lkesi: Bte esas itibariyle hemen her lkede bir yl iin geerlidir Yeknesaklk lkesi: Btede birlik ilkesinin devletin tm gelir ve giderlerinin tek bir btede toplanmasn ifade etmektedir. Ancak uygulamada birlik ilkesinden sapmalar olduunu grlmektedir. Yeknesaklk ilkesi ise, btelerde benzer nitelikteki gelir ve giderlerin gruplandrlarak bir arada gsterilmesini ifade eden bir ilkedir. Birlik ve genellik ilkesinin daha esnek bir uygulamasdr. Denklik lkesi: Btenin gelir ve gider kalemlerinin birbirine denk olmasdr. BTE DENK BALANMAK ZORUNDA AKTF = PASF Aklk ve Alenilik lkesi: Bte ile tm belge ve hesaplarn kamu tarafndan eletiriye olanak salayacak ekilde ak bulundurulmasn ifade eder. Btenin tmne ve zellikle gelir ve gider cetvellerine aklk getirmektir. Alenilik ilkesi, bte ile ilgili tm ilem ve uygulamalarn, herkesin gz nnde, herhangi bir gizlemeye bavurulmakszn gerekletirilmesini ngrmektedir.

Doruluk ve Samimilik lkesi: Bte ngrlerinin elden geldii lde gerek durumu yanstmas ve mevcut koullarn ortaya konulmas doruluk ilkesini, gerek gider gerekse gelir tahminlerinin ortaya konulmasnda, doruluuna inanlan hususlarn itenlikle ortaya konmasna ise samimilik ilkesi denir.

II.ADA LKELER
Makroekonomik stikrar ilkesi: Btelerin hazrlanmas ve uygulanmasnda, makroekonomik istikrarla birlikte srdrlebilir kalknmay salamak esastr. Performans ve Mali Kontrol lkesi: Bteler kalknma plan ve programlarda yer alan politika, hedef ve nceliklere uygun ekilde, idarelerin stratejik planlar ile performans ltlerine ve fayda-maliyet analizine gre hazrlanr, uygulanr ve kontrol edilir. Planlama lkesi: Bteler, stratejik planlar dikkate alnarak izleyen iki yln bte tahminleriyle birlikte grlr ve deerlendirilir. Uluslararas Standartlara Uygunluk lkesi: Bteler kurumsal, ilevsel ve ekonomik sonularn grlmesini salayacak ekilde Maliye Bakanlnca uluslararas standartlara uygun olarak belirlenen bir snflandrmaya tabi tutularak hazrlanr ve uygulanr.

27 BTE TEKNKLER
1.GELENEKSEL BTE *denekler hizmetlere tahsis edilirken nemli olan RGTLERN HTYACIDIR. *O halde; Unutma ki burada kamu harcamalarnda KURUMSAL SINIFLANDIRMA yaplr Kurumsal snflandrma varsa burada merkezi ynetim ve merkezi kontrol anlay vardr. *girdi odakldr sonulara bakmaz. O Halde ; *SADECE mali denetimi kale alr, performans denetimini sallamaz. *bte teknik bilgi ve ihtiyalara gre deil, siyasal anlaya gre yaplr. O halde; *plan bte ilikisi kurulmaz(ksa vadeli olduundan) *saysal analiz tekniklerden yararlanmazzzzz *kalifiye eleman alp masrafa girmez. *Hal byle olunca kolay hazrlanrrrr, maliyeti de sudan ucuz olurrrr. 2. PERFORMANS BTE (TR) (EN UCUZ MALYET- EN YKSEK HZMT) *Devletin gerekletirdii hizmetlerle bunlarn birim maliyetinin nem kazand bte sistemi *Yaplacak hizmetin en ucuza nasl yaplacan belirtir. *Eldeki kaynaklarla EN YKSEK hizmet ktsn hedefler *rn; temel eitim hizmetinde kt->mezun renci says Sonu->i bulan renci says 3.PROGRAM BTE *Hangi hizmetleri belli kaynaklarla en yksek TOPLUM REFAHINI nasl salarzzzz?? *alternatif programlar arasndan en RASYONEL seimi yapma frsat veren bte sistemi *O halde ; sraf NLER, AMALAR n planda olur. *sresi 1 yldan uzundur (ist-ank aras ulam nasl salamalym. Havayolu-karayolu-demiryolu) 6.YATIRIM BTES *svete uygulanyormu. *Bteyi 2ye ayrr 1.Cari Transfer Btesi 2.Yatrm Btesi 4. PLANLAMA-PROGRAMLAMA-BTELEME- SSTEM (PPBS) *kamu faaliyet programlar ile belirlenen hedefler ve kamu kaynaklar arasndaki ilikileri ele alr. *4 AAMASI VAR 1.PLAN-> 2.PROGRAM->3.BTELEME->4.SSTEM ANALZ *YARARLARI 1.Tm kamu faaliyetlerinde uygulanr. 2. bte uygulamalarna aklk getirir. Denetimin etkinlii artar. 3.yneticilerin sorumluluklar artar. 4.esnektir 5.FONKSYONEL snflandrma esastr. 6.tercihleri sraya koyarak en rasyonel seimi yapma frsat verir. *SAKINCALARI 1.Amalarn belirlenmesi baz durumlarda gtr. 2.gelecee ilikin planlar yaplrken belirsizlik ou kez dikkate alnmaz. 3.bte hazrlanmas ve uygulamasndan kimler sorumlu olacak 4. uygulanmas iin bolca kalifiye eleman gerekli (maliyet artacak) 5.sistem genelde kamu giderleri zerinde durur, gelirleri ihmal eder 6.sistemi kusursuz olarak grp sk skya bal kalnmas yneticileri yanlgya drr. 7.btenin sosyal fonksiyonunu ihmal eder, mali ve ekonomik fonksiyonu n plana kartr.

5.SIFIR ESASLI BTELEME 7.TORBA BTE *Hizmetler sanki her yl yeniden yaplacakm gibi *Harcama kalemlerine bteden ayr ayr denek verilmez. dnlerek deneklerin verilmesidir. *kurulular denek kullanmnda serbest. *gemii olmayan btedir. Hal byleyken israf alr ban gider. *dk ncelikli hizmetlerden ok, yksek ncelikli hizmetlere nem veren bir sistemdir. 8.ANALTK BTE (Bir snflandrma tekniidir.) *4l bir kod yaps vardr; 1.Kurumsal Snflandrma: program sorumlularnn saptanmasn salamakla, performans hedeflerinin gereklemesinde sorumlu olanlar ortaya koyar. 2.Fonksiyonel Snflandrma: sektrel tavanlarn belirlenmesine yardmc olarak orta vadeli harcama sistemi ile kurum bteleri arasnda iliki kurar. 3.Ekonomik Snflandrma: kamu hizmetlerinin en etkin yntemlerle gelitirilmesini salayacak strateji tercihlerinin bteletirilmesine olanak salar 4.Finansman Tipi Snflandrma: kamu hizmetinin hangi kaynaklardan finanse edildiini gsterir

28
MERKEZ YNETM BTES
1.GENEL BTE 2.ZEL BTE 3.DZENLEYC VE DENETLEYC KURUM BTES

5018E GRE BTE TRLER MAHALL DARELER BTES

1.L ZEL DARES 2.BELEDYELER 3.MAHALL BRLKLER

SOSYAL GVENLK KURULULARI BTES

1.SOSYAL GVENLK KURUMU 2.TRKYE KURUMU

MERKEZ YNETM BTES 1.GENEL BTE 2.ZEL BTE 3.DZENLEYC VE DENETLEYC KURUM BTES
*tek bir nakit idaresine sahiptir. * bir bakanla veya belirli bir kamu hizmetini yrtmek zere *zel kanunla kurulurlar. *DEVLET TZEL KLNE sahiptir. (kendilerine kurulur. *mal ve hizmet retmez, kural ve norm koyar. Bunlarn ait KTKsi YOK) *kendilerine ait KTKleri vardr. uygulanmasn izler ve denetlerler. *kendilerine ait malvarl ve gelirleri YOKTUR. *kendilerine ait nakit idareleri vardr. *Kendi KTKleri vardr. *arlkl olarak tam kamusal mal ve hzmt retrler *Kendilerine ait mal varlklar ve gelirleri vardr. *kendilerine ait mal varl ve gelirleri vardr. *****denekleri yetmezse; YEDEK DENEK *genellikle yar kamusal mal ve hizmet retirler. *denekleri yetmezse genel bteden HAZNE YARDIMI alrlar kaleminden denek alabilirler. *denekleri yetmezse genel bteden HAZNE YARDIMI *genellik ve birlik ilkesine aykrdr. *genellik ve birlik ilkesine uygundur. alrlar *III Sayl Cetvelde yer alrlar; RTK, SPK, BDDK, EPDK, *I Sayl Cetvelde yer alrlar; TBMM, *genellik ve birlik ilkesine aykrdr. TAPDK, KK, REKABET KURUMU, BLG TEKNOLOJLER CB,BABAKANLIK, SAYITAY, BAKANLIKLAR, *II Sayl Cetvelde yer alrlar.YK, SYM,NVERSTELER, VE LETM KURUMU YKSEK MAHKEMELER, DER DARELER (TBTAK, GSGM,OGM,VGM, MSTEARLIKLAR(SAVUNMA SANAY SAVUNMA SANAY MSTEARLII) MSTAARLII HAR, KOMUTANLII, MERKEZ YNETM BTES = GENEL BTE + ZEL BTE + DZENLEYC VE DENETLEYC KURUM BTES HAZNE YARDIMLARI

1.L ZEL DARELER 1.VAL bteyi hazrlar 2.hazrlanan bte L DAM ENCMENNE ve L GENEL MECLSNE sevk edilir. 3.L GENEL MECLS tarafndan onaylana bte VAL tarafndan LER BAKANLIINA gnderilir. 4.LER BAKANLII bteyi konsolide eder.

MAHALL DARELER BTES 2.BELEDYE BTELER 3.KYLER 1.bteye hazrlk aamas BELEDYE BAKANININ (5018 KAPSAMINDA talimatyla balar. YER ALMAZLAR) 2.BELEDYE DARELER ve BELEDYE HESAP LER 1.Bte MUHTAR ya MDR tarafndan hazrlanr. da HTYAR HEYET 3.hazrlanan bte BELEDYE BAKANI tarafndan tarafndan hazrlanr. BELEDYE ENCMENNE gnderilir. 2. VAL ya da 4.ENCMEN 2AY bteyi inceler ve BELEDYE KAYMAKAM BAKANI tarafndan BELEDYE MECLSNE sevk edilir. tarafndan onaylanr. 5.BELEDYE MECLS onay basar.
6.onaylanan bte 7 gn ierisinde VAL ya da KAYMAKAMA gnderilerek bte yrrle girer

4.MAHALL BRLKLER *Mahalli birliklerin ve BTlerin btelerini kapsar.(unutma!!! BTlerin denetimini SAYITAY YAPAR) *EGO, Halk Ekmek, ETT BT=Belediye ktisadi Teebbs)

SOSYAL GVENLK KURULULARI BTES SOSYAL GVENLK KURUMU *Sosyal gvenlik hizmeti sunmak zere kanunla kurulan ve IV. Sayl cetvelde yer alan idarelerin btesidir. *giderlerini yelerinden toplam olduklar kendi gelirleriyle karlarlar.( BTELERN KEND HAZIRLARLAR) *ANCAK; gelir gider a ortaya kmas halinde genel bteden yaplacak TRANSFER HARCAMALARIYLA bu ak kapatlr. Bunlarn ayrntl harcama programlar TBMMde Bteyle birlikte grlr.

29

30 GDER BTESNN HAZIRLANMASI GRLMES UYGULANMASI (TABLO I) EYLLN LK HAFTASINA KADAR

1.KALKINMA BAKANLII ORTA VADEL PROGRAM hazrlar. 1.MALYE BAKANLII orta vadeli programa uygun 2.YPK onaylar olarak ORTA VADEL MAL PLANI HAZIRLAR 1.MALYE BAKANLII BTE ARISI YAPAR VE BTE HAZIRLAMA REHBERN ilgili kurululara gnderir. 1. Hazrlanan bte teklifleri MALYE BAKANLIINA 2.Bunu BAKANLAR KURULU onaylar.(btenin hazrlk aamas balangc) 3. RGDE YAYIN 2.KALKINMA BAKANLII tarafndan YATIRIM GENELGES VE YATIRIM PROGRAMI HAZIRLAMA REHBERN kurululara gnderir. 2.Hazrlanan yatrm teklifleri KALKINMA BAKANLIINA gnderilir 4.DDBK ile TBMM VE SAYITAYA ait bte teklifleri dorudan TBMMYE gnderilir.(bir rneini de MALYE BAKANLIINA gnderirler) 3.BAKANLAR KURULU Bte 4. TBMMye gelen Bte Kanun Tasarsn TBMMYE verir. Kanun Tasars BTE KOMSYONUNA VERLR.

15 EYLLE KADAR

EYLL SONUNA KADAR 01-17 EKM

3.MALYE BAKANLIINCA kurululara ait bte tekliflerinin kurulularla KARILIKLI olarak grlr-incelenip birletirilerek BTE KANUN TASARISI hazrlanr. 1.1.Makroekonomik gstergeler ve bte 2.Merkezi Ynetim Bte byklkleri en ge ekim aynn ilk haftas iinde Tasarsn Bakanlar YPK da grlr. Kuruluna Sunulur. 1.2.MALYE BAKANLIINCA Merkezi Ynetim Bte Kanun Tasars hazrlanr

17 EKM 10 ARALIK (55 GN) 10 31 ARALIK (20 GN) 31 ARALIK

BTE KOMSYONU 55 gn ierisinde BTE KANUN TASARISINI grerek TBMM GENEL KURULUNA SEVK EDER. (BTE KOMSYONU en az 40 kiiden oluur, 25i iktidar, 15 i muhalefet partisinden) (komisyona ye olmayanlar toplantya katlabilir lakin gr bildiremezler) TBMM GENEL KURULU 20 GN iinde Bte Kanun Tasarsn grerek ONAYLAR VE CUMHURBAKANINA gnderir. (Genel kurulda milletvekilleri gider arttrc veya gelir azaltc nerilerde BULUNAMAZLAR) 1.BTE CUMHURBAKANI TARAFINDAN ONAYLANIR (VETO EDEMEZ, PTAL DAVASI AABLR) 2.RG de yaynlanarak yrrle girer.(1.OCAK)

Eylln ilk

15 Eylle

Eyll

1-17 Ekime

17 ekim 10aralk

10-31

31 aralk

Haftasna kadar

kadar

sonuna kadar

kadar

aralk

GEC BTE
1.GEREKES Eer bte genel kurulda kabul edilmezse hkmet DER. Bu gibi nedenlerle bte 1 Ocakta yrrle girmezse GEC BTE hazrlanr. ( geici bte 6 aydan fazla uygulanamaz) 2.SAKINCALARI 2.1.Yeni hizmetlere balanamaz 2.2.Yatrmlar aksar. 2.3. hesaplar birbirine karr. 2.4.meclis denetimi zayflar

31 GDER BTESNN HAZIRLANMASI GRLMES UYGULANMASI (TABLO II)

32 BTENN UYGULANMASI
1.GELRLERN TOPLANMASI *kamu gelirlerinin TARH-TEBL-TAHAKKUKTAHSL ilemleridir. (gelirlerin toplanmasna BTE KANUNU ile mmkndr) *gelir btesinin hazrlanmasnda grev ve sorumluluk Maliye Bakanlna aittir. *gelir btesini hazrlayan ve Gelirleri toplamak iin yetkili kurulu Maliye Bakanl Gelir daresi Bakanldr 1.1.Gelirlerin Tahmin Yntemleri a.Otomatik Yntemler: uygulanmas biten son bir ya da birka yln kesinleen rakamlar yeni yln tahmini olarak kabul edilir. b.Dorudan Doruya Tahmin Yntemi: otomatik yntemlerin aksine tahminlerin yaplmasnda gemi dnemlerdeki uygulamalardan faydalanlmakla beraber bunlara bal kalnmakszn; konjonktrdeki deimeler deerlendirilerek gelir btesi tahminleri yaplr. 3.DENEKLERLE LGL LEMLER 3.1.Yedek denek: Bte kanunu hazrlanrken ngrlen harcama tertiplerinin yeterli olmamas ya da ngrlmeyen hizmetlerin ortaya kmas halinde sadece GENEL BTEDEK kamu idarelerine aktarlmak zere, cari yl genel bte giderlerinin %2sini amamak kaydyla Maliye Bakanl btesine konulan denektir. -denek aktarmnda yetkili Maliye Bakanl -mali yl iinde yaplan aktarmalar mali yl bitimini takip eden 15 gn iinde Maliye Bakanlnca ilan edilir. NOT: zel Bteli Kurulular Yedek denekten pay alabilirler 3.5.RTL DENEK Kapal istihbarat ve kapal savunma hizmetleri, devletin milli gvenlii ve yksek menfaatleri vb nedenlerle BABAKANLIK BTESNE konulan eklerdir. Bu denek, genel bte balang toplamnn %0,5ini geemez. rtl denei kullanma yetkilisi; *babakan + maliye bakan + ilgili bakan Tarafndan imzalanan ORTAK kararname ile olur. 2.GDERLERN YAPILMASI 1.Btede belirtilen deneklerin kullanlmas ancak MBnin denekleri serbest brakmasyla mmkn. 2.denekler yln ilk 6ay ve ikinci 6 aylk dnemi iin AYRI AYRI SERBEST braklr. kinci 6aylk ikier dnem olarak da serbest braklabilir. 3.harcama yetkilisi harcama talimat vermesiyle harcamalara giriilir. Gerekletirme grevlisi harcamay yapar. **BTE EMANET deme emri belgesine baland halde yl ierisinde denmeyen giderler btede emanet hesabna alnarak gider yazlr ve buradan denir. mali ylsonundan balanarak 5yl boyunca alacakllar tarafndan mazeret gsterilmeyen borlar zamanamna urar ve kamu kurumu lehine gelir olarak yazlr. **AVANS VE KRED LEMLER --Harcama yetkilisinin uygun grmesi, szlemede belirtilmesi, szleme tutarnn %30u gememek artyla ve benzeri nedenlerle baz giderler iin avans verilebilir ya da kredi alabilir. 1.Bte ii avans ve kredi ilemleri; mutemet avanslar, mutemet kredileri ve akreditifler, yolluklar. 2.Bte d avans ve kredi ilemleri; mteahhit avanslar ve zel yasalara dayanlarak yaplan demeler

3.2. denek Aktarmas 3.2.1.Kurumlar aras denek Aktarmas Merkezi Ynetim kapsamndaki kamu idarelerinin bteleri arasndaki denek aktarm sadece kanunla yaplr 3.2.2.Kurum ii denek Aktarmas: Merkezi Ynetim kapsamndaki kamu idareleri aktarma yaplacak tertipteki denein %5ine kadar kendi bteleri ierisinde aktarma yapmaya yetkilidir. Bu ekilde yaplan aktarmalar 7 gn iinde Maliye Bakanlna bildirilir. 4.HAZNE LEMLER Btenin gelir ve giderlerinin yer ve zaman bakmndan uyumlatrlmasdr. yer bakmndan haz. l : gelir fazlas olan yerlerden, gelir a olan yerlere yaplan aktarmlardr. Bu durum hazinenin parasal aktarmyla gerekletirilir. zaman bakmndan haz. l: yl ierisinde gelir ve giderler arasnda uyumazlk sz konusu olduunda hazine, hazine bonosu araclyla nakit skntsn giderir.

3.3.Ek denek (Ek Bte) Yl ierisinde denei yetmeyen kurululara yedek denekten aktarma yaplr. Ancak yedek denein yetmedii hallerde ek denek talebi ile ek bte hazrlanr. Kanunlaarak yrrle girer.

3.4. Olaanst denek Genel veya ksmi seferberlik, sava ilan veya BK kararyla zorunlu askeri hazrlklarn yapld olaanst dnemlerde MSB, JANDARMA GENEL KOMUTANLII, SAHL GV. KOM., btelerindeki denekler BRLETRLEREK kullanlr. Bu durumda mevcut denekler yeterli olmazsa toplam denek tutarnn %15ine kadar ek harcama yaplabilir.

5.BTE HESAPLARININ KAPATILMASI 5.1. Hesap Aktarma Usulleri 5.1.1.Egzersiz U -gelir ve giderlerin kapatlmas btenin mali yla bal kalnmakszn tamamyla uygulanmas ile salanr. *yllk ilkesine ters *denetimi zayf *hesaplar birbirine karr. *israf ve savurganla neden olur *harcamalara esneklik tanr.

5.1.2.Jestiyon U (TR) Kamu gelirleri tahsil edildii, giderler ise gerekletii ylda kaydedilir. *denetim gl ve etkin *tasarruf salar *yllk ilkesiyle uyuur

33 FAALYET RAPORU SREC (BTENN YASAMA VE YARGININ DENETM)

1.BRM FAALYET RAPORU *harcama yetkilisi tarafndan hazrlanr 2.DAR FAALYET RAPORU *st ynetici tarafndan hazrlanr.

3.SAYITAY *st ynetici tarafndan hazrlanan DAR FAALYET RAPORU, st ynetici tarafndan SAYITAYA gnderir. *st Ynetici tarafndan KAMUOYUNA aklanr. 3.1.MALYE BAKANLII *MERKEZ YNETM bte kapsamndaki tm kamu idareleri ile SOSYAL GVENLK KURUMUNA ait idari faaliyet raporlarnn bir rnei MALYE BAKANLIIna gnderilir 3.1.1.GENEL FAALYET RAPORU MERKEZ YNETM bte kapsamndaki kamu idareleri ile SOSYAL GVELK KURUMLARNA ait idari faaliyet raporlarna gre mail yldaki faaliyet sonularna dayanlarak, MALYE BAKANLII tarafndan GENEL FAALYET RAPORU hazrlanr. *AYRICA LER BAKANLIININ hazrlad GENEL FAALYET RAPORUNDAN baz genel deerlendirmeler bu rapora EKLENR. 3.2.LER BAKANLII *MAHALL DARELERE ait idari faaliyet raporlarnn bir rnei LER BAKANLIINA gnderilir. 3.2.1.MAHALL DARELER GENEL FAALYET RAPORU LER BAKANLII, MAHALL DARELERE ait DAR FAALYET RAPORLARI zerine, MAHALL DARELERE ait GENEL FAALYET RAPORU HAZIRLAR

4.SAYITAY MALYE BAKANLII tarafndan hazrlanan GENEL FAALYET RAPORU SAYITAYA gnderilir ve ayn zamanda KAMUOYUNA aklanr. 1.MAHALL DARELERN Genel Faaliyet Raporlarn 2.MALYE BAKANLII Genel Faaliyet Raporlarn 3.MERKEZ YNETM KAPSAMINDAK kurulularn dari Faaliyet Raporlarn 4.SOSYAL GVENLK Kapsamndaki Kurulularn dari Faaliyet Raporlar 5.DI DENETM sonularn dikkate alarak grlerini belirtmek suretiyle TBMMye sunar. NOT: SAYITAY Mahalli darelerin DAR FAALYET RAPORLARINI DKKATE ALMAZ.

5.TBMM
TBMM bu raporlar ve deerlendirmeler dorultusunda, kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasna ilkin olarak kamu idarelerinin ynetim ve HESAP VERME sorumluluklarn grr. Bu grmelere ST YNETC veya GREVLENDRECE YARDIMCISININ ilgili BAKANLA birlikte katlmas zorunludur. NOT: KAMU YATIRIM PROJELERNN UYGULAMA sonular YIL BTMN TAKP EDEN yln MART SONUNA kadar MALYE BAKANLII , DPT ve SAYITAYA gnderilir

34 KESN HESAP KANUN TASARISI

1.Kesin hesap TBMMnin YASAMA DENETMN salayan bir unsurdur. 2.TBMMnin kesin hesap kanun tasarsn onaylamas ile bte AKLANIR. 3.Kesin Hesap Kanun Tasarsn MALYE BAKANLII hazrlar 4.zleyen Mali Yln HAZRAN sonuna kadar BAKANLAR KURULU tarafndan Kesin Hesap Kanun Tasars TBMMye sunulur Bir rnei de SAYITAYa gnderilir.

GENEL UYGUNLUK BLDRM

1.SAYITAY; -dari Faaliyet Raporlarn -Genel Faaliyet Raporlarn -D Denetim Raporlarn Dikkate alarak GENEL UYGUNLUK BLDRMN hazrlar 2. GENEL UYGUNLUK BLDRM, Kesin Hesap Kanun Tasarsnn verilmesinden balayarak en ge 75 gn iinde TBMMye sunulur NOT: TBMM bir nceki yla ilikin idari faaliyet raporlar, genel faaliyet raporlar sonraki dneme ilikin Merkezi Ynetim bte kanun tasarsn birlikte grr. Ancak bu raporlar ile GENEL UYGUNLUK BLDRM ivedilikle grlr.

DEVLET BTESNE LKN MUHASEBE SSTEMLER 1.KAMERAL MUH. SST. 2.SCHEINDER MUH. SST. 3.CONSTANTE MUH. SST. 4.LOGSMOGRAF MUH. SST.
Bte ile ilgile rakamlar, gelir gider tahakkukunu bte tertibine gre veren sistemdir. Kameral muh. Sisteminde belirtilen ilemlerin yan sra bte d alacak ve bor ilikilerine de hesaplarda yer verilir. Devlete ait mal varl hesaplarn da bte hesaplarn da katar Malvarl ve iletme hesaplarn birlikte gsteren sistemdir. Devlet maln sahibidir. Memursa, maln yneticisidir.

BTENN DENETM 1.YASAMA DENETM: Btenin hazrlanmas ve hesaplarn 1050 SAYILI MUHASEBE- UMUMYEYE GRE

2.YARGI DENETM: Saytay tarafndan kapatlmas srasnda yasama organn yapt denetimdir.(Saytayn yapm yaplan denetimdir. (d denetim) yasalara aykr olan olduu denetimleri yasama organ adna yapar) usulsz ilemleri inceler 3.DAR DENETM: Harcamalarn yaplmas srasnda Harcama Yetkilileri, BMKO ve Mali Hizmet Birimi tarafndan yaplan denetimdir. ( Kontrol Sistemi i denetimdir.

5018 SAYILI KMYKKYE GRE KONTROL SSTEM VE DI DENETM 1. KONTROL SSTEM 2.DI DENETM
Kamu faaliyetlerine ilikin tm gelir ve giderler ile kamuya ait tm varlk ve ykmllklerin amacna ve mevzuata gerekletirilmesini salamaktr. 2ye ayrlr; Harcama ncesi Kontrol - Harcama Sonras Kontrol Denetim: denetiler tarafndan yaplr. Deneti i denetim raporlarn hazrlarken ST YNETCNN grlerini almak zorundadr. denetiler hazrladklar raporu DENETM KOORDNASYON KURULUNA sunarlar Denetim Koordinasyon Kurulu:7 yeden oluur. yeleri BAKANLAR KRL atar yeleri: 1 Babakann, 1 DPT Mstearnn Bal olduu Bakan, 1 lerinin Bal olduu Bakan 1 Hazine Mstearnn Bal Olduu Bakan, 3 Maliye Bakannn NERS zerine seilir. Grev sresi 5 yl. Grev sresi bitenler yeniden atanabilir. Saytay tarafndan yaplr.

Saytay bu denetimi genel kabul grm muhasebe standartlarna gre yapmaldr. Saytay karar kesindir. Ancak bir kereye mahsus olmak zere 15 gn iinde kararn dzeltilmesi istenebilir. Saytay denetimini ise TBMM Babakanlk Divan tarafndan kurulan bir komisyon yapmaktadr. NOT: Saytay; KYLER, MESLEK KURULULARI VE KENDSN DENETLEYEMEZ. Dier btn kurulularn denetimi Saytay tarafndan gerekletirilir. Buna TBMMde dhildir.

35 DEVLET BORLANMASI
1.Bilimsel olarak ilk kez Charles DAVENANT ve David HUME tarafndan incelenmitir. 2. Devletin kamu geliri ihtiyacn karlamak amacyla yapt borlanmadr. Borlanma ; DAR ANLAMDA : MERKEZ YNETM GEN ANLAMDA: MERKEZ YNTM + YEREL YNTM 3. Borlanma, Bte Kanununda verilen yetkilere dayanlarak yaplr 4.KTlerin i ve d borlanmas HAZNE KEFALET ile olur. 5.Yerel Ynetimlerin i borlanmas LLER BANKASINDAN, d borlanmas ise HAZNE KEFALET ile olur UNUTMA!! DEVLET BORLANMASINDA faizler KANUNLA belirlenirken, zel borlarda faizler PYASA KOULLARINDA ve SZLEME LE YAPILIR. ****Verginin geri denmesi sz konusu DELKEN, devlet borlanmasnda geri demenin yannda FAZ de denir. (yle ki vergi yk bireyin zerine kalrken, borlanmann yk gelecek nesiller zerine kalr ****vergi daha ok cari harcamalarn finansmannda kullanlrken borlanma genellikle yatrmlarn finansmannda kullanlr. ***BORLANMANIN KALDIRA ETKS: Alnan borlarn prodktif ( verimli ) yatrmlara aktarlmasdr.

BORLANMANIN NEDENLER
1. MAL 1.Bte aklarn kapatmak 2. kalknmann finansman saplamak 3. savunma giderlerinin finansmann salamak 4. kriz dnemlerinden kurtulmak iin. 2. EKONOMK 1.tasarruflarn yatrmlara dntrlmesi iin 2. ekonomik dengenin salanmasna ynelik etkiler yaratlmas 3. kaynak dalmnda etkinliin salanmasna ynelik etkiler yaratlmas 3.DER 1.savurganlk 2.doal afet 3.kamu harcamalarnn denetiminde yetersizlik

1.CEBR UNSURUNA GRE 1.1. CEBR 1.2.HTYAR (GNLL)

DEVLET BORLARININ ETLER 2.VADESNE GRE 2.1.KISA VADEL (DALGALI) 2.2.UZUN VADEL (KONSOLDE)

3.KAYNAINA GRE BOR DI BOR

36 1. HTYAR CEBR BORLAR

Elinde bor verebilir fonlar bulunanlarn kendi istek ve arzularyla devlete bor vermesine ihtiyari bor denir. Ancak baz durumlarda devletin zorunlu borlanmaya gittii grlr. (TRde 61de zorunlu tasarruf bonolar karmtr.)Zorunlu borlar 4e ayrlr. 1.tam zorlama ile 2.zorlama tehdidi ile 3.manevi zorlama ile 4.zorunlu tasarruf yaratlarak

DEVLET BORLARININ ETLER 2.VADESNE GRE BORLAR

* 1 yla kadar olan borlar KISA * 1 5 yl kadar olan borlar ORTA * 5 yldan uzun olan borlara UZUN VADEL BOR denir

3.KAYNAINA GRE BORLAR

ve d bor olmak zere ikiye ayrlr. Farkl kriterlere gre i d ayrm yaplr. En nemlisi PYASA UYRUUNA gre yaplan ayrmdr. Eer borlanlan piyasa yabanc bir piyasa ise d bor, yurt ii ise i bortur. rn: Yurtdnda oturan bir Trk yurtd piyasalarda satlan bir tahvil veya bono almas DI BORTUR. TRde oturan bir yabancnn i piyasalarda satlan bir tahvil veya bono almas BORTUR. bor d bor ayrmnda yaplan dier bir ayrmda MGye etkisidir. MGde deiiklik yaratan (arttrp azaltan) borlara d bor, MGde herhangi bir deiiklik yaratmayan borlar i bortur.

Ksa Vadeli Borlar (Dalgal Borlar) (para Piyasalarndan) vade KISA, risk DK, faiz DKTR. --Ksa Vadeli Borlara Bavurma Nedenleri 1.bte dengesizlii 2.devlet asndan bor yknn daha az olmas 3. uzun vadeli borlanmaya zemin hazrlamas 4.zellikle durgunluk dnemlerinde MALYE POLTKASI arac olarak kullanlmas 5.ngrlmeyen giderlerin ortaya kmas Uzun Vadeli Borlar (Konsolide Borlar) (Sermaye Piyasalarndan) Vade UZUN, risk YKSEK, faiz YKSEKTR. -Uzun Vadeli Borlara Bavurma Nedenleri 1.ekonomideki enflasyonist durumu ortadan kaldrmak 2.yatrmlar finanse etmek 3.sava, olaanst durumlarla karlalmas Uzun Vadeli Bor Trleri 1.sresiz (ebedi,devaml) borlar: faiz demesinin yapld ancak anaparann ne zaman denecei belli olmayan borlardr. 2.itfaya tabii (sreli) borlar: sresi belli olan uzun vadeli borlardr. Zaman gelince devlet faizi de anaparay da der.

37 BORLANMA KAYNAKLARI Borlanma Kaynaklar 2ye Ayrlr 1. BOR KAYNAKLARI 2. DI BOR KAYNAKLARI 1.1.Merkez Bankas: Hazineye avans veren en nemli kurum olmasna ramen 2001 2.1. Devletlerden Gl Ekonomiye Gei Program ile TCMBnin hazineye avans vermesi YASAKLANMI 2.2. Uluslar aras Kurululardan 1.2.Ticaret Bankalar: Devlet tahvillerinin en byk alcs bankalardr. nk ellerinde 2.3. zel Kaynaklardan
bulundurduklar atl rezervleri burada deerlendirirler.(zellikle durgunluk dnemlerinde bankalarn atl fonlar olduundan devletin bankalardan borlanmas tavsiye edilir.) 1.3. Sosyal Gvenlik Kurulular: Devletin Sosyal Gvenlik Kurumu, OYAK VE KTlerden bor almas mmkndr. 1.4.Bireyler ve zel Firmalar: zellikle enflasyonist dnemlerde devletin halktan uzun vadeli olmak ARTIYLA borlanmas gerekir. Burada ama likideyi ksmaktr.

BORLANMA EKLLER BOR EKLLER

1.Hazine Bonosu: Devletin ksa vadeli nakit ihtiyacn karlamak iin karlan ve vadesi maksimum 1 yl olan devlet borlanma senedidir. 2. Hazine Kefaletine Haiz Bonolar: Merkezi Ynetim dnda kalan kamu kurulularnn Hazinenin Kefaletini alarak maksimum 9 aylk kardklar ktlardr. ( KTler, Belediyeler) 3. Merkez Bankas Avanslar: Merkez Bankasnn hazineye avans vermesidir. 2001de kaldrld

DI BOR EKLLER
1.)Devirli Garantili Krediler: Kamu kurumlarna finansman salad krediler DEVRL, kamu kurumunun salad ancak hazinenin garantr olduu krediler GARANTL kredilerdir. Her ikisinde de kamu kurumu borcunu demezse, borcu HAZNE DER. 2.Kalknma Kredileri: Daha ok sermaye mal eklinde verilen veya yatrmlarn finansmannda kullanlmak zere verilen kredilerdir. 2.1.) Proje Program Kredileri: Proje: kalknma planlarnda yer alan kamu zel sektr retim nitelerinin oluturulmas iin alan kredilerdir.(Dnya Bankasnn erdii krediler) Program: Ekonomik istikrar, bte aklarnn finansmannda kullanlan kredilerdir. (IMF ) 2.2.Bal Serbest Krediler : Krediyi veren lke kendi lkesinden mallarn satn alnmas kouluyla kredi verirse, bu tip kredilere (orijinde) bal krediler denir. Herhangi bir koul yoksa Serbest kredidir. 2.3. hracat (Satc) Kredileri: zel firmalarn yatrm projeler iin byk mali kurulularn denetiminde salanan kredilerdir. Krediyi satc firmalar verir. 2.4.Bor Erteleme Refinansman Kredileri: Refinansman: borcun borla kapatlmasdr. Bor Erteleme (Tecil): Vadesi dolan bir borcun ilk faiz oranna gre daha dk bir faiz oranyla ileriki yllara ertelemesidir. 3.Teknik Yardm Kredileri Gelimi lkelerden, gelimekte olan lkelere yapnla teknolojik yardmlardr. Dnya Salk Tekilat, BM Gda ve Yardm Tekilat, Sanayi Kalknma Tekilat 4.Balar ve Askeri Yardmlar

4.Bte Emaneti: deme emri belgesine baland halde yl ierisinde denmeye tutarlar btede emanet hesabna alnr. Burada devlet, HAK SAHB DEMEY TAHSL EDENE KADAR kendine ksa vadeli bir kaynak yaratm olur. 5. Adi Emanet: gerek ve tzel kiiler tarafndan hazineye geici olarak yatrlan paralar olup geici teminat, kesin teminat, hacizli mallarn satndan doan paralar, (nitelii olmayan paralar) 6.Mteahhit Bonolar: Gemite mteahhitlere yaptklar iler karlnda, devletten olan alacaklarna saylmak zere bonolar verilmitir. Gerekte uzun vadeli bir bor olmakla birlikte vadesinden nce skonto ettirilerek nakde dntrlmeleri nedeni ile ksa vadeli bor haline gelmektedir. Artk uygulamada yoktur.

38

BORLANMA TEKN
Devlet borlanmay kolaylatrmak iin tasarruf sahiplerine bir takm avantajlar sunmal ve birtakm garantiler vermelidir ki borlanma faydal bir ara haline gelsin. 1.TASARRUF SAHPLERNE SALANAN 2.TASARRUF SAHPLERNE SALANAN GETRLER 3.BORLANMA EKLLER VE SATI IKARLAR YNTEMLER 1.1.Faiz : tahvil almnn asl nedeni faizdir.faiz 2.1.karlar Korumaya Ynelik Garantiler: Erken Borlanma ekilleri: oranlarna bal olarak talep deikenlik gsterir. dememe(rachat), konversiyon yaplmamas, tahvil deerinin tahvil ihra etmeksizin borlanma dmesini nleme garantisi, devletin en imkansz durumda bile tahvil ihra ederek borlanma borcunu deyecei garantisi. nama veya hamiline tahvil ihrac 1.2.Baaban Altnda hra: Tahvili satn alan, 2.2.Enflasyona Kar Salanan Garantiler: Sat Yntemleri: tahvilin nominal deerinin altnda bir fiyattan satn *Altn Garantisi: Tahvilin sadece anaparas altna endekslenir. *ihale yntemiyle sat almasdr. *dviz (kambiyo) Garantisi: Tahvilin hem anaparas hemde faizi *dorudan halka arz *Eletirisi: dvize endekslenir. deme yerli para cinsinden yaplr. *bankalara sat yntemi -Gelecekteki bor ykn arttrr. *fiyat Endeksleriyle Ayarlama Garantisi: dier ikisine gre *borsada sat yntemi -leride devletin bu bor yk altnda ezilmesi olas daha ok tercih edilir. Hem parann deerindeki dmelere kar *TAP (Musluk) yntemi: Tahvil ve bonolarn olarak grlebilir. gvenilir bir aratr hem de mali paraya gvensizlii ok sadece yksek gelir gruplar tarafndan -Gelir dalmnda adaleti bozar. arttrmaz. alnmamasn salamak iin dk tutarl tahviller -Krtasiyecilik artar. kartlp Merkez Bankasnn havuzunda ----Endeksli Tahvillerin Dezavantajlar: Parann deer kaybna urayacann aka itiraf edilmesi toplanmas ve buradan satlmas anlamna gelmesi 1.3.tfa Primli Tahvil: deme annda devletin enflasyonist dnemlerde tketim artlarn kamlamas mteriye nominal deerden daha yksek para borlarn enflasyon nedeniyle otomatik amortismann nlenmesi demesidir. devletin bor yknn artmasna neden olacaktr. 1.4. Vergisel Avantajlar: Devletin gerektiinde tahvil faizlerinden menkul sermaye irad ad altnda vergi almamasdr.(normal durumda %15 MS kesintisi yaplr.) 1.5.kramiyeli (piyangolu) hra: Piyango ekilerek ikramiye verilmesidir. 1.6. Vergi demelerinde Kullanlmas: vergi demelerinde nakit yerine tahviller kullanlabilmesi. 1.7.Teminat Olarak Kabul Edilmesi: Kamu hale Kanununa gre; tahviller teminat olarak kullanlabilir. 1.8.Haczedilememesi: Teminat olarak kabul edilen tahviller haczedilemez

39 BOR YNETM
1.OLAAN BOR YNETM
Devlet borlarnn szlemede yer alan hkmlere gre uygun ekilde yerine getirmesidir.

2.OLAAN ST BOR YNETM

Bir ekonomideki eitli istikrarszlklarn giderilmesi amacyla devlet, borlarnn miktar ve bileiminde deilik yapmaktadr. *Miktarda yaplacak deiiklikler; anapara ve faiz demesinin azaltlmas *.Bileimde yaplacak deiiklikler; borcun vadesinin ve kaynann deitirilmesidir.

2.1.KONSOLDASYON(TAHKM)
Ksa sreli borlarn uzun sreli veya sresiz hale getirilmesidir. Devletin faiz yk ARTAR, dolaysyla bor yk ARTAR. AMA; ksa dnemde kamu dengesini rahatlatma. DEZAVANTAJI; Alacakllarda gvensizlik yaratr, ilerdeki borlanma miktarn sekteye uratr. kiye ayrlr; 1)istee bal konsolidasyon: tahvil sahiplerinin onay alnr 2)cebri konsolidasyon: mali itibar ok derse bavurulur

2.2. KONVERSYON
Bor ykn hafifletmek amacyla devletin faiz oranlarnda indirim yapmasdr. Yksek faizli tahvillerin dk faizli tahvillerle deitirilmesidir.

2.2.1.KONVERSYON ETLER
*Baa batan Konversiyon: Nominal Deer sabit, faiz oranlar indirilir. *Baaban Altnda Konversiyon: Nominal Deeri arttrlr, faiz oranlarn indir. *Fark demeyi Gerektiren Konversiyon: Faizlerde indirim yapp daha sonra yaplan indirim kadar anaparaya eklenmesi *kademeli Konversiyon: faizleri birden bire deil de yava yava drlmesi. Bunun amac konversiyonun etkilerinin tahvil sahiplerinin urayaca kayb birden bire hissettirmemektir.

2.2.2.KONVERSYONUN ETKLER
*Devletin bor yk azalr *gelir dalm olumlu etkilenir. *bor gnn koullarna uydurularak borcun gizli amortisman salanr. *alacakllarda gvensizlik yaratr ve ilerideki borlanma imknn sekteye uratr.

BORCUN ORTADAN KALKMASI

1.BORCUN DENMES(BORCUN TFASI BORCUN AMORTSMANI)
-Borcun vadesi gelmeden denmesine HTYAR AMORTSMAN denir. Not: Sresiz borlarn denmesi de ihtiyar amortismandr.) -Dr. Price Otomatik Amortisman Teorisi: Devlet her yl borlarn denmesi iin bir fon ayrmal, bu fon bileik faiz ilemesi sonucu srekli artacak ve sonunda borlar karlayabilecek bir fon haline dnecektir.

2.BORCUN REDD VE MORATORYUM -Devletin tek tarafl bir kararla mevcut borcunun tamamn veya bir ksmn
ortadan kaldrdn sylemesi BORCUN REDDDR. -devletin borlarn zamannda deyememesi durumunda borcun temerrde dmesi ve devletin mevcut koullarda borcunu deyememesine MORATORYUM denir. NOT: Moratoryumda bor sona ERMEZZZZZ.

3.BORCUN SLNMES Alacakl lkelerin veya uluslar aras kurulularn bir lkenin d borlarn silmesidir.

BORLANMA LE LGL DER KAVRAMLAR

1.MONETARZASYON Para basarak borcun kapatlmasdr. 2.ARYERE BORLAR Biriken ve transferi geciken borlara denir. 3.RACHAT Devlet ekonomik durumun iyi olduu dnemlerde vadesi gelmemi ve sresiz olan borlarn denmesine denir.(ihtiyari amortisman) 6.DI BORLANMANIN KAPASTES thalat / dviz gelirleri

4.BTE NAKT DENGES Bte - Bte + (Bte Emaneti Avanslar) gelirleri Giderleri

5.BOR SERVS ORANI Bir lkenin bir yl iinde demesi gereken anapara, faiz ve temett demeleri toplamnn ihracat gelirlerine orandr.

40 MALYE POLTKASI AMALARI

1.Kaynak kullanmnda etkinlik 3.Ekonomik stikrar 3.1.Fiyat istikrar 3.2.Tam istihdam 2.Gelir Dalmnda Adalet 4. Ekonomik Byme ve Kalknma 1. VERGLER 3.KAMU HARCAMASI

ARALARI
2.BTE 4.BORLANMA

MALYE POLTKASININ AMALARININ ATIMASI- AMALARIYLA ARALARININ ATIMASI AMALARIN ATIMASI AMALARIYLA ARALARININ ATIMASI
1. Gelir ve Servet Dalmnda Adaleti Salama ile Ekonomik Byme Kalknma Arasndaki atma Gelimekte olan lkeler byme srecine girebilmeleri iin kamu gelirleri ihtiya duyarlar ve bu toplumdaki bireylerde vergi bilinci ve ahlak tam olarak yerlemediinden dolay gelir ve servet zerinden alnan vergilerde bir kaaklk yaanacaktr. Bu davranlardan dolay devlet bymeyi salamak iin dolayl vergilere bavururr. Sonuta byme ve kalknmay salamak iin gelir dalmnda adalet bozulmu olur. 2.Fiyat istikrar ve tam istihdam arasndaki atma Ekonomi tam istihdam dzeyine yaklatka azalan verimler kanun nedeniyle fiyatlar genel dzeyi ykselmeye balar(altrlan marjinal iilerin verimi dk olduundan) 3. Ekonomik stikrar ve Ekonomik Byme Arasndaki atmalar ktisadi 1.iktisadi kalknma amacnn gerekletirilebilmesi iin yatrm yaplmas gerekir. Yatrmlar maliye politikas aralarndan biri olan borla finanse edilirse bor yk artar bu durumda kalknma amac gerekletirilirken bor yknn artmasna sebep olunur

2.devlete bor veren kesim ounlukla yksek gelir grubuna dahildir. Borlanmann getirilerinden bu kesim yararlanr. Bu durum gelir dalmnn bozulmas anlamna gelir. Bu nedenle maliye politikas aralarndan biri olan borlanma ile gelir dalmnn adaletli hale getirilmesi amac arasnda bir atma olur 3.maliye politikas aralarndan biri olan enflasyonun nlenmesi iin toplam talebi ksacak dolayl vergilere bavurulur. Dolayl vergiler gelir dalmnn bozulmasna neden olur. Bu durumda gelir dalmnda adaletin salanmas amacyla maliye politikas aralar arasnda yer alan vergiler arasnda atma ortaya kar.

1.LEMSEL SINIRLAMALAR
*Zaman ve byklkle ilgili sorunlardr. *Burada uygulanacak politikann uygulamaya konulmas ve etkilerinin ekonomiye yansmasnda oluan zaman gecikmesidir 1.1.tanma gecikmesi: problemin ortaya kmasyla harekete geme karar arasndaki gecikmedir. 1.2.uygulama gecikmesi: harekete konma karar ile uygulamaya konmas arasndaki gecikmedir. 1.3.tepki gecikmesi: uygulamaya konmas ile ekonomi zerindeki etkisini gstermesi arasndaki gecikmedir.

MALYE POLTKASININ SINIRLARI 2.YAPISAL SINIRLAR 3.POLTK SINIRLAR

Ekonomik yapdan doan snrlamalardr. ekonominin baz sektrlerinde enflasyon bazlarnda durgunluk grlmesi. rnein bir ekonomide kamu harcamalarnda genel bir art veya vergilerde genel bir azal gerekletirildii zaman, bu deiikliin yaratt etki, toplam talepte bir arta neden olarak, btn ekonomide hissedilecektir. eer, bu ekonomide ekonomik durgunluk yaygnsa, maliye politikasnca yaratlan bu geniletici etki yararldr. Ancak, ekonomik durgunluk, ekonominin yalnzca bir sektrnde mevcut ise, o zaman bu genileme politikas ekonomide birok sektrde enflasyonist bir bask yaratabilecektir. Maliye pol ile ilgili kararlar byk lde politik dncelerden etkilenmektedir. yle ki ekonomik dengesizliklerin olduu dnemlerde iktidarn baa gelirken vermi olduu szlerden ve bir dahaki seimlerde oy kaybetmemek adna istikrarszlk politikalar uygulayabilir. Bu sebepten birok maliye politikas, politik kayglar nedeniyle uygulamaya sokulmaz. rn: enf dnemlerde oy kaybetmemek adna srekli bte a politikas izlenmesi , kamu harc arttrlmas, Seimlerden nce mali teviklerin arttrlmas gibi durumlarda maliye politikasnn istikrar salama grevini yerine getirmesi beklenemeyecektir.

4.MERKEZ VE MERKEZ DII DARELERN UYUMU

Merkezi idarenin ekonominin geneli iin ncelik verdii amalar nedeni ile uygulamay ngrd politikalar ile yerel idarenin yetki sahasnda bulunan blge iin ngrd amalar ve politikalar birbirinden farkl olabilir. Bu durumda maliye pol ile ngrlen amalara ulamak iin kullanlan aralarn etkinlii merkezi idare ve yerel idare asndan azalmaktadr.

41
1.MERKANTLZM *devletin gc sahip olduu kymetli madenlerle llr. *lkedeki kymetli madenleri arttrabilmek iin; 1.ihracat ve sanayiyi zendir. 2.yurt ii ticareti gelitir. 3. temel hammadde ithalinde vergi indirimi, mamul madde ithalinde ar gmrk tarifesi konulmas ve daha ok ihracat arttrmann, yurtd kaynaklar yurt iine ekmek amalanm MALYE POLTKASINA LKN YAKLAIMLAR 2.KLASK YAKLAIM *devletin faaliyetlerinin ekonomik istikrarszla ve israfa neden olduunu, zel sektrn daha verimli olduunu ve bu nedenle devlet mdahalesini istemezler *piyasa hibir mdahaleye gerek kalmadan ekonomiye kendiliinden dengeye gelir. *say kanunu geerli *tarafsz maliye-tarafsz devlet *ekonomi tam istihdamda *fiyatlar, faizler ve cretler esnektir. *I=S *kk devlet denk bte dolayl vergilerle finansman *borlanmaya scak bakmazlar. Borlanma yaplacaksa ya olaanst durumlarda ya da yatrmlarn finansman iin, uzun vadeli, sermaye piyasalarndan borlanlacak. 5.MONETARSTLER *tarihte 70lerde meydana gelen petrol oklaryla yerlerini almlardr. *ekonomideki istikrarszlklarn nedeni olarak kt para politikas ve para arzndaki dalgalanmalar olduunu ifade etmilerdir. *MGnin belirleyicisi srekli gelirdir. *ekonomide doal isizlik vardr ve bu nedenle philips erisi uzun dnemde diktir. *faiz oran deil, para arz nemlidir. *para arz sabit bir oranda arttrlmaldr. Bu da ekonomik bymeye gre belirlenmelidir. *kamu harcamalar, kii ve firmalardan borlanma yoluyla finanse ediliyorsa faizlerdeki ykselme zel sektr zerinde dlama etkisi yaratacaktr. *zel sektr istikrarldr. *fiyat ve cretler esnektir. *ekonomiye yaplan mdahaleler ekonomiye yansmalar zaman alr, ekonomide gecikme vardr. *maliye ve para politikalar ile ekonomiye yansmalar istikrarszla neden olur, kontroll para politikas uygulanabilir Para politikas sabitken maliye politikas ile MG etkilenemez 3.KEYNES *devletin ekonomiye mdahalesi art. *ekonomi her zaman tam istihdamda dengede deil, eksik istihdamda da dengeye gelebilir. *toplam talebi arttrarak ekonomi tam istihdamda dengeye gelinebileceini ne srm *devlet gelirin yeniden dalm iin bir aratr. *speklasyon gdye para talebi faiz esneklii likitide tuza nedeniyle sonsuzdur ve bu durumda para politikas etkinsiz maliye politikas etkindir *hazinenin ekonomik istikrar salama, kamunun gelir ihtiyacn karlama ve ekonomiyi dzeltme grevleri vardr. 6.YEN KLASKLER (RASYONEL BEKLENTLER HPOTEZ) Kiilerin davranlarnn gelecekle ilgili beklentilerin rasyonel beklentilerin belirledii e piyasada rekabet tam, fiyatlarn esnek ve her zaman denge olduunu ileri srmler. Bu durumda devletin maliye ve para politikalar ile ekonomiye mdahale etmesi gereksizdir. (piyasalarn temizlenmesi varsaym) 7.ARZ YNL KTSAT Stagflsyonla mcadele adna gelirler politikasn nermilerdir. *ekonomik byme ve kalknma iin anahtar kavram yatrm orandr. *retim artna ynelik vergi indirimleri ve teviklerin ekonomide verimlilii arttrdn ileri srerler. 8.YAPISALCI YAKLAIM Az gelimi lkelerde enflasyonun neden tarmda arz esnekliinin dkl d ticaret dengesizlii, kamu gelirlerinin ve ekonomik kurumlarn yetersizlii gibi yapsal nedenlere dayanr. Devlet, ekonomik byme ve kalknmaya nclk etmelidir.

4.KEYNESYEN (IS-LM) *ekonomik byme, gelir dalm ve fiyatlama zerinde durmular. *ekonomik byme ve gelir dalmn ilikilendirerek ve bu iki kavramn temel belirleyicisinin yatrm oran olduunu ileri srmlerdir. Piyasada karllk oranlarnn (mark-up), yani fiyatlamann yatrm belirleyen etken olarak grmler. *IS-LM analizi yapmlardr. *gemi ekonomik deneyimleri dikkate almlar, gelecein belirsiz olduunu ileri srmler *cretler ve fiyatlar aa doru esnek deildir ve ekonomide yapsal isizlik vardr. *cretler sendikalarla iverenler arasnda belirlendiinden, fiyatlar ise oligopolistik piyasa yapsndan dolay esnek deildir. Bu da ekonomik istikrarszl neden olmaktadr. *maliye ve para politikalar birlikte kullanlmaldr. Ancak maliye politikas daha etkindir.

42
MALYE POLTKASI LEMLERNN MG DZEY ZERNDEK ETKLERN BELRLENMES (ARPAN ETKS) KEYNESin mal piyasasndaki dengeyi gsteren arpan analizi ile maliye politikasn MG zerindeki etkileri belirlenebilir. Buna gre basit MG modelinden (Y=C+G+I) hareket ederek, arpan analizi eitli politika aralar asndan ayr ayr deerlendirilecektir.
1.REEL HARCAMALAR *kamu harcamalarnda mal ve hizmet almna ynelik olarak yaplacak 1brlik art, arpan etkisi ile birlikte katlanarak artar ve MGye yaplan kamu harcamasndan daha byk miktarda artmaktadr. *bu etkinin bykln MARJNAL TKETM ELM ( c ) belirler. 2.VERGLER *vergilerde yaratlan 1 brlik artn kullanlabilir kiisel geliri buna bal olarak talebi AZALTACAI, bunun ise ekonomide yaylarak MGyi AZALTACAI aktr. *UNUTMA!! Verginin arpan etkisinin bykl, mal ve hizmet almna ynelen kamu harcamasndan daha kktr. SEBEB; kamu harcamasyla kamu mal ve hizmeti alarak ekonomide harcama yolu ile talebi arttrmakta, verginin ilk etkisi ise ncelikle kiisel kullanlabilir geliri azaltmakta ve azalan gelirin tamam kadar deil SADECE ( c ) kadarlk ksm talep azalmasna ilk etki olarak yansyacak ve bu yansma yine ( c ) kadar ekonomide yaylarak MGde azalma yaratacaktr. 3.TRANSFER HARCAMALARI *Transfer harcamalar, mal ve hizmet almna ynelen harcamalardan farkl olarak daha az bir arpan etkisi yaratr. Bunun nedeni verginin etkisine benzer olarak ilk etkinin MGye deil kiisel kullanlabilir gelire olmasdr. Transfer harcamas ile kiisel kullanlabilir geliri artan kiinin, bu geliri tkettii ksm kadar ekonomide talep art yaratarak MGde arta neden olur 4. GELRE BALI VERGLER Ekonomide arpan etkisiyle yaratlan MG art olmaktadr. Ancak artan gelir zerinden vergi oran lsnde toplanan vergi kadar kullanlabilir geliri azaltmaktadr. Bu da arpan etkisini azaltr. 5.AIK EKONOM Kamu harcamalarndaki arta bal olarak artan gelirin bir ksm ithalat yolu ile dar kayarak, toplam talepteki artn bir ksmn yurt dna kaymasna neden olacaktr. Yurtdna kayan talep kadar da arpan etkisi azalmaktadr.

1.1.REEL HARCAMA ARPANI

Y = [ 1 / (1-c)] x G

2.1.VERG ARPANI
Y = [ -c / (1-c)] x T

3.1.TRANSFER HARCAMASI ARPANI

Y = [ c / (1-c)] x TR

4.1.GELR VERGLERNN KATILDII ARPAN

Y = [ 1 / (1-c(1-t))] x G Y = [ -c / (1-c(1-t))] x T Y = [ c / (1-c(1-t))] x TR

5.1.AIK EKONOMDE ARPAN

Y=[ 1 / (1-c(1-t)+m)] x G Y=[ -c / (1-c(1-t)+m)] x T Y=[ 1 / (1-c(1-t)+m)] x TR

MALYE POLTKASININ ETKLERNN LLMES

lk olarak bir lkede gemite uygulanan Maliye politikalarn analiz etmek iin gerekli olmaktadr. Bylece uygulanan maliye politikalarnn hangi dnemlerde ve ne byklkte geniletici ve daraltc olduu toplam etki olarak ntr olup olmadklar gsterebilir. Bu tr almalarla ayrca devletin ekonomide rnein istikrar salayc m?yoksa istikrar bozucumu bir etki yapt aklanabilir.Ekonomik faaliyet zerinde Maliye politikas ilemlerinin etkisinin llmesi ikinci olarak rnein bir ekonomide zel talep dzeyinin yetersiz olduu veya ar olduu tahmin edildii zaman ne lde geniletici veya daraltc bir Maliye politikasnn gerekli olduunun belirlenmesi asndan nemli olmaktadr. 1. BTE AII VEYA FAZLASI 2.TAM STHDAM BTE FAZLASI VEYA AII *eer bte, tam istihdam zerinde fazla ise maliye politikas daraltc, eer bte, tam BTE AII; Ekonomi zerinde GENLETC etkiye sahiptir. istihdam dzeyinde aksa maliye politikas geniletici olarak isimlendirilir. BTE FAZLASI; Ekonomi zerinde DARALTICI etkiye sahiptir. *Tam istihdam bte fazlasnn hesaplanmasnn glkleri yannda mali srklenme *Denk bte kuramnda harcama ve vergilerde yaplan eit bir art bte (fiscal drag) olgusu ile ekonomi ar derecede istikrara kavuabilir. Byyen bir a veya fazlasn deitirmeyecek ancak ekonomi zerinde geniletici bir ekonomide, tam istihdam bte fazlas, gerek rakamlarla ylda yaklak belli bir oranda etki yaratacaktr. Bu etki konusunda TAM STHDAM BTE FAZLASI byyen tam istihdam dzeyindeki GSMHnin bir fonksiyonudur. Bu takdirde byyen kavram ortaya kmtr. bir ekonomide tam istihdam dzeyinde hep artan vergi hslatlar meydana getirecek ve
tam istihdam bte fazlas, vergi politikalarnn ve harcamalarn deimeden kald dnemlerde bile, bir art gsterecektir. Bte gelirlerindeki bu otomatik art ekonomi zerinde ters bir etki yaratarak ekonomiyi ar lde istikrar getirebilir.

43
RAD (HTYAR) MALYE POLTKASI Politika belirleyicilerin ve uygulayclarn, ekonominin iinde bulunduu konjonktrel durumu tespit ederek nlem almalar ve uygulamalarn, bu politika ve uygulamalarnn hibir yasal veya hukuki bir norma tabi olmakszn belirlenmesidir. OTOMATK STABLZATRLER
Ekonomide oluan dengesizliklerin giderilmesinde hibir mdahaleye gerek kalmakszn ekonominin kendi iinde var olan kurum veya mekanizmalarla dengeye gelmesidir. Otomatik Stabilizatrler; 1)Vergi Haslatndaki Otomatik Deimeler: Ekonominin genileme dnemlerinde artan oranllk dolaysyla vergi haslat da artmaktadr. Dolaysz vergilerin en nemlisi gelir vergisidir. Kiiler gelirleri arttka artan oranllk dolaysyla daha fazla oranda vergi derler. Vergi haslat, matrahtaki arttan daha hzl artt iin kiiler harcamalarn ksma yoluna giderler. (Gelirleri artmasna ramen) Tketim ve yatrm harcamalarn artrmazlar. Bylece devletin vergi haslat art yannda kiilerin harcamalar deceinden artan oranl vergi tarifesi enflasyonu drc etki oluturacaktr. Ekonominin daralma dnemlerinde ise, vergi ykmlleri, gelirlerin azalmasna karn, ortalama vergi oran dt iin, dedikleri vergiler, gelirlerindeki dmeden daha byk bir oranda dt iin (artan oranl tarife dolaysyla) tketim ve yatrm harcamalarn azaltmamakta, byk lde devam ettirebilmektedirler ahsi gelir vergisinin otomatik stabilizatrlk fonksiyonunu yerine getirebilmesi iin; 1.her trl kazanc vergilendirilen genel bir vergi olacak 2.kaaklk az olacak 3.tarifesi dik artan oranl olacak (dik mterakki) 4.geni lde kaynakta kesme usulne gre alnmal. 5.vergiyi deyenlerin ounun yksek gelir grubunda olmaldr. 6.vergi gtr usulde tahsil edilmemeli 2) sizlik Sigorta Primleri ve sizlik Yardmlar: Ekonominin refah dnemlerinde isiz says az olduundan isizlik sigorta primleri birikmekte ve bunlar bir fonda biriktirilmektedir. Buna karlk ekonominin deflasyonist eilimler iersinde olduu durumlarda da isizlik says artacaktr ve refah dnemlerinde biriken isizlik sigorta fonuyla bu kesim sbvanse edilerek iilerin gelirlerinin kesintiye uramas nlenmekte, talep yetersizlii beklenenden daha AZ gereklemektedir. 3)Toprak Mahsullerine denen Mali Yardmlar: Tarm rnlerinin fazla ve noksan olduu zamanlarda fiyat dalgalanmalarna kar reticiler zarar grr. Bu durumu nlemek zere mahsuln bol olduu yllarda devlet rn fazlasn reticiden satn alarak stoklarna atar. rnn kt olduu yllarda da stoklar piyasaya srerek fiyat dalgalanmalarnn nne geilir. 4)Kurum ve Aile Tasarruflar: Ekonominin duraklama hatta gerileme dnemlerinde, kurum kazanlar azalmasna ramen datlan kar paylar eski seviyelerini korur. irketlerin bu politikalar sayesinde hisse senedi sahiplerinin satn alma glerinin dmesi nlenir. Ekonominin geniledii dnemlerde ise datlan kar paylar arttrlmaz, otofinansmana gidilir. Bu ekilde bir yandan kurumlar daha ok yatrm yaparak toplam arz arttrrlar. Aileler ise ekonominin refah dnemlerinde gelirlerinin artmasyla birlikte tasarrufa ynelirler. Deflasyonist dnemlerde ise bu tasarruflar tketerek, talepteki dn etkisini yavalatr. 5)Ekonomi Stoklarndaki Art ve Azalmalar: Rekabeti piyasa ekonomisinde imalat ve reticiler belirsiz alclar iin retim yaparlar. Bu nedenle en az dzeyde de olsa stok halinde mal bulundurulmaktadr. Dolaysyla piyasada sz konusun mala talep fazla art gsterirse artan talep stoklardan karlanr. Byle bir durumda retici daha fazla mal retme abasnda olmad gibi mevcut stoklar artan talebi karladndan bu srada maln fiyatnda da ykselme gzlenmez. Dier yandan sz konusu maln talebi piyasada dtnde retici retimi ksmaz ya da kesmez, normal retimine devam eder. Sadece stoklarda bir ykselme gzlenir. Mevcut stok dzeyindeki art ve azallar kendiliinden istikrar koruyucu ve ekonomik dengeyi salayc bir etki yaratmaktadr. 6) Kendiliinden Meydana Gelen Bte Ak ve Fazlalar

FORML ESNEKL YNTEM Ekonomiye mdahalenin baz kanunlarda belirlenerek belirli artlarn olumas halinde uygulamaya girmesidir. Bu yntem iradi maliye politikasnn tad sakncalar nlemek ve otomatik stabilizatrlerin yetersizliini gidermek amacyla getirilmitir. rnek; enflasyonun %... y gemesi halinde talebin kslmas amacyla KDVnin %... artrlmasnn kanunda yer bulmas.

44
1.ENFLASYON
Bir ekonomide belirli bir sre iin fiyatlar genel dzeyinin devaml ykselmesidir . SONULARI; 1.kaynak dalmnn bozulmas 2.devlet gelirlerinin reel olarak gerilemesine 3.kamu harcamalarnn yeterli boyutta yaplamamasna 4.kamu harcamalar artarken hizmet miktarnda artn olmamasna (grnte art) 5.gelir dalmnn bozulmasna neden olur. 1.1.ENFLASYONLA MCADELEDE MALYE POLTKASI 1.1.1.HARCAMA POLTKASI Genel olarak harcamalar kslr, ancak cari ve transfer harcamalarnn kslmas zor olaca iin yatrm harcamalarnn kslmasna gidilir. Bu dnemde gelir dalm daha da bozulaca iin transfer harcamalar kslamaz. Yatrmlarn sreleri uzatlarak yllara yaylabilir, kamu harcamalarnn verimlilii artrlabilir, lks tketime ynelik kamu harcamalar daraltlabilir. 1.1.2.VERG POLTKASI Vergiler asndan talebi ksc arz artrc nlemler alnmal. Bireysel talebi ksmada gelir vergileri, toplumsal talebi ksmada ve kamu gelirlerini artrarak bte fazlas yaratmada gider vergileri daha etkilidir. nk gider vergilerinin taban gelir vergilerine kyasla daha genitir. Servet vergileri ok fazla etkili olmamakla birlikte, lks mallar zerindeki servet vergileri artrlarak lks tketime ynelim engellenebilir. 1.1.3.BORLANMA POLTKASI Uzun vadeli borlanma tercih edilir. zellikle yurt ii kaynaklar tercih edilerek ekonomideki fazla fon ekilmelidir. Yurt d borlanma daha da fazla fon oluturaca iin enflasyonu daha da azdrabilir. Dk faizli uzun vadeli borlanlmaldr. Yksek faiz likitideyi daha da artrr. Bankalarn yarataca kaydi para ve Merkez Bankasnn yarataca emisyon nedeniyle para arznn artaca iin Bankalar ve Merkez Bankasndan Borlanmamaldr.

2.DEFLASYON
Ekonomide retimin talep yetersizliine bal olarak artmamas ve hatta azalmasdr. Talebin daralmas nedeni ile fiyatlarda srekli olarak gerilmektedir. SONULARI; 1.isizlik artar 2.fiyatlar genel dzeyi seviyesi geriler 3. yatrmlar donar. 4.MGde negatif byme yaanr. 5.firmalarn kar marj der. 2.1.DEFLASYONLA MCADELEDE MALYE POLTKASI 2.1.1.HARCAMA POLTKASI Harcamalar arttrlr. Ekonomi de en ok girdi salayan ve ekonomiyi daha hzl canlandran bayndrlk - yatrm harcamalarna daha fazla nem verilmelidir. Transfer harcamalarnn arpan etkisi dier harcamalara gre (cari ve yatrm) daha azdr. 2.1.2.VERG POLTKASI Vergi oranlar indirilip, vergi indirim, istisna ve muafiyetler daha da geniletilerek kullanlabilir gelir dolaysyla talep arttrlmaya allr. Bireysel talep asndan gelir vergileri, toplam talep asndan gider vergileri daha etkindir. Bu nedenle her ikisi de kullanlmaldr. zel tketim ve yatrm harcamalarn arttracak ekilde vergi yk indirilmeli, tam istihdama ulanca zel tketim ve yatrm harcamalarn ksc vergi politikas uygulanmaldr.(ksmazsan ekonomide enflasyona neden olursun) 2.1.3.BORLANMA POLTKASI Ksa vadeli, yksek faizli i borlanmaldr. Dier bir ifade ile likiditeyi artrc borlanma seilmelidir. Merkez Bankasndan borlanlarak emisyonun, Bankalardan borlanlarak kaydi para mekanizmasnn para arzn artrc etkileri kullanlmaldr. Yada uzun vadeli, mmkn olduunca dk faizli, d borlanmaya gidilmeli ve bunlarn verimli alanlarda kullanlmas gerekmektedir. 2.1.4.BTE POLTKASI Ekonomide yaanan daralmadan syrlmak, toplam talepte art salamak amalanr bu sebepten bte a ile geniletici etki yaratlmaldr.

1.1.4.BTE POLTKASI Toplam talebi drc etki yaratmak adna bte fazlas politikas izlenerek ekonomide daraltc etki yaratlmaldr.

1.2.ENFLASYON TRLER
1.Talep Enf: ekonomide toplam talebin, tam istihdam gelir dzeyi iin gerekli gelir miktarnn amas ile ortaya kmaktadr. 2.Maliyet Enf: Bir ekonomide, retim faktrleri piyasasnda rekabetin bozulmas sonucu girdi fiyatlarnn ykselmesinin, maliyetlerin artmasnn ve dolaysyla toplam arzn azalmasnn neden olduu enflasyon trdr. 3.cret enf: verimlilikte bir art olmamasna karn cretlerde yaplan artn fiyatlar genel dzeyine yansmasdr. 4.yapsal enf: ekonomide talebin artna bal olarak baz darboazlar nedeniyle arzn arttrlamamas durumunda ortaya kar. 5.Sentetik Enf: fiyatlar genel dzeyinde srekli ve hissedilir bir arttan ziyade fiyatlar genel dzeyinin, yksek kamu zamlar ya da ithal girdi fiyatlarndaki ani ykseliler nedeniyle bir defalk sramasdr.

45

STAGFLSYON Enflasyonla birlikte durgunluun grlmesidir.(enflasyonla birlikte isizlik) LAKN UNUTMAMAK LAZIMDIR K Stagflsyondaki enflasyon MALYET ENFLASYONUDUR. STAGFLSYONLA MCADELE YNTEMLER ***Stagflasyonla mcadelede; GENLETC MALYE POLTKASI(durgunlukla mcadele iin), DARALTICI PARA POLTKASI(enflasyonla mcadele iin) uygulanmaldr. ***Geniletici maliye politikasn kullanrken kamu harcamalarn arttrma yntemiyle deil, vergilerde indirim yaparak ekonomi canlandrlmaldr. Buna ekonomi dilinde SELEKTF MALYE POLTKASI denir. 1.GELRLER POLTKASI (cret ve fiyat kontrolleri- heteredoks politikalar) 2.VERG TEMELL POLTKALAR *fiyat ve cretlere devletin dorudan mdahale etmesidir. *vergiler kullanlarak dk cret uygulama yapan iletmeleri dllendirilmeli(vergi indirimi yaplmal), uymayan firmalar da yksek vergi oranlar koyarak onlar cezalandrmas. Dk cret uygulanmas durumunda alanlarn cretlerinde bir art yaanmaz ve enflasyonla mcadele edilir. Dk cret uygulayanlara da vergisel tevikler salanmas durumunda retim hacminde bir art yaanmas arzu edilir. 3.NDEKSLEME YNTEM 4.RETM TEVKLER POLTKASI (arz ynl iktisatlar) *her trl nominal deerli szlemelerin enflasyon oranna gre ayarlanmasdr. *retimin artmas iin vergi oranlarnn drlmesi gerektiidir. (Laffer) Dezavantaj ise; enflasyon ve cret spiralinin resmiletirir. 5.SEKTREL VE BLGESEL AIRLIKLI YNTEMLER sizlik belli sektrde yaanyorsa devlet bunu gidermek iin global nitelikte nlem almak yerine o sektre ynelik nlemler alarak daha baarl sonular alnmasna yardmc olur. Bu nedenledir ki stagflasyonu ortadan kaldrmak iin desteklenecek sektrler selektif olarak belirlenmeli ve sbvansiyona bavurup o sektr ayaa kaldrlmaldr.

46
EKONOMK BYME VE KALKINMA 1.MALYE POLTKASI VE EKONOMK BYME 2.MALYE POLTKASI VE EKONOMK KALKINMA Bir ekonomide zaman iinde mal ve hizmet retimi miktarnda art olmasdr ve para Ekonominin gsterdii belirtilere gre tanmlanabilen,bundan da anlalabilecei yaratmnda art olmasna baldr. ktisadi byme; gibi kesin snrlar belli olmayan,ancak baz paritelerin(milli gelir, yurtii hasla 1.yksek istihdam dzeyini salar. 2.yapsal deiimi kolaylatrr. vb..) belirli seviyelerde seyretmesiyle kendini gsteren bir olgudur. 3.gelir dalmnda oluan farkllklar yumuatr. 4.kaynak tasarrufuna yol aan yatrmlar iin uygun koullar salar. 1.1.MALYE POLTKASININ EKONOM ZERNDEK ETKLER 2.1.EKONOMK KALKINMANIN KOULLARI 1.1.1.Emek Arz zerine Etkisi 1.1.2.Teknolojik Gelime zerine Etkisi -i tasarruflarn arttrlmas (burada ama tasarruflar yatrma dntrmek) *en nemli maliye politikas arac retim faktrleri verimliliinin ve buna -kamu ynetiminin de etkinlii arttrc politikalar izlemek vergilerdir.(bylelikle emek arzn arttrp bal olarak MGyi arttrmas, yeni -teknoloji ithaline ynelik politikalar izlenmelidir. azaltabilir.) bylelikte 2 etkiyle karlalr; teknolojik gelimelerin izlenmesi ve hracat gelitirici politikalar izlenmelidir. -ikame etkisi: uygulamaya konulan vergiyle kullanmasyla salanabilmektedir. birlikte kiinin almak yerine dinlenmeyi Devlet teknolojinin gelimesi iin kamu tercih etmesine yol aar. harcamas ve kamu gelirlerine bavurur. -gelir etkisi: uygulamaya konulan vergiyle Kamu harcamasyla teknolojiyi lkeye birlikte kiinin daha fazla alarak eski gelir yayabilir. dzeyini yakalamasdr. Vergi yoluyla da; zel aratrmalar vergiden muaf tutulmak yoluyla tevik etmek gibi MALYE POLTKASI VE GELR DAILIMI Bir toplumda milli gelirin eitli gruplar arasndaki dalm ekline gelir dalm denir. 1.FONKSYONEL GELR DAILIMI 2.SEKTREL GELR DAILIMI 3.BLGESEL GELR DAILIMI 4.KSEL GELR DAILIMI retim faktrlerinin retime katlmalar sonucu Tarm, hizmet ve sanayi sektrlerinin Bir lkenin eitli blgeleri arasnda Milli gelirin bireyler arasnda milli gelirden aldklar pay gsterir. milli gelire olan katklardr yada retim kii bana den gelir farkllklarn dalmn gsterir. Q= emek + sermaye + toprak + giriimci faktrlerinden aldklar paydr. ortaya koymak iin kullanlr. Y= cret + faiz + rant + kar GELR DAILIMINI SALAMAK N KULLANILACAK MALYE POLTKASI ARALARI HARCAMA POLTKASI VERG POLTKASI BORLANMA POLTKASI 1.Transfer harcamalar arttrlmal 1.gelir vergileri artan oranl, geni tabanl, muafiyet ve istisnalar 1. bor veren kesimle bor anapara ve faizlerini den 2.Eitim, salk gibi altyap yatrm harc politik kayg tamadan adaletli bir ekilde olacak kesimler arasnda farkllk var ise gelir dalm arttrlmal 2.gider vergileri tersine artan oranl zellikle nedeniyle gelir bozulmaktadr. 3.Faiz harcamalar gelir dalmn bozucu etkisi dalmn bozucu etkisi vardr.bu sebeple zorunlu tketim 2zellikle bor tahvil ve bono faiz gelirlerinin vergi vardr. harcamalar zerinden dk, lks tketime ynelik d braklmas, baa ban altnda konversiyon gibi 4.cari harc gelir dalmn enflasyonist ortamda harcamalardan yksek vergi alnmaldr. salanan faydalar gelir dalmnda adaleti bozar. bozucu, deflasyonist ortamda dzenleyici bir 3.servet vergileri yanstmalar zor, subjektif ve gelir dalm 3.uzun vadeli borlanma nesiller aras bor yk fonk.a sahiptir. asndan en nemli vergilerdir. Ancak gelir ve gider vergilerine aktarmna neden olmakta ve borcu deyen nesil gre taban daha dar olduundan ok fazla etkin deildir. zerinde gelir dalmn bozucu bir etki yaratr

47
GELR DAILIMININ LM (LORENZ ERS - GN KATSAYISI)
G ELR DZEY (%)

Lorenz erisi gelir dalmndaki eitsizlii gsterir. Mutlak eitlik dorusu herkesin eit gelir dalmna sahip olduu dorudur. Bu durumda Lorenz Erisi, Mutlak Eitlik dorusuna ne kadar yaknsa gelir dalm o kadar adildir. Gini Katsays(E); Lorenz Erisinde 45 derecelik doru ile Lorenz erisi kavisi arasnda kalan alann tm genin alanna oran olarak hesaplanr. Gini Katsays = (ALAN A) / (ALAN A+B) E=1 => mutlak adaletsiz gelir dalm E=0 => mutlak adil gelir dalm 0<E<1 arasndadr. 0<E<0,5 adil 0<E<1 adaletsiz

Mutlak Eitlik Dorusu

Lorenz Erisi

GELR SAHB KLER (%)

1.GELENEKSEL AIK bte gelirleri bte giderleri (lkeler arasnda karlatrlmalarnn daha kolay salanabilmesi iin kamu kesimi borlanma gerei olarak ortaya konulmaktadr.)

KAMU KESM VE FNANSMAN AII 3.NAKT AIK 4.BRNCL AIK (faiz d ak) Geleneksel ack (yatrm bte a + avanslar bte a faiz demesi h +sermaye geliri) emanetler bir lkenin demeler Kamu kesiminde deme Bte andan faiz giderleri bilanosundaki cari ilemler ve harcama konularnda dldkten sonra ortaya kan kalemindeki borlarnn tahakkuk ve nakit esas aktr toplamnn, alacaklarnn sz konusudur. Tahakkuk toplamn amas halinde esasna gre denk olan oluan aktr. bte nakit esasna gre ak verebilir. 2.CAR AIK

5.LEMSEL (OPERASYONEL) AIK faiz d ak + reel faiz d. Birincil aa, kamu borlar iin katlanlan reel faizin eklenmesiyle ortaya kan aktr.

48 KAMU KESM FNANSMAN AIININ FNANSMANINA LKN YAKLAIMLAR RICARDIAN EDEERLK TEORS SARGENT WALLACENN HO OLMAYAN ARTMET Rasyonel beklentilere sahip hane halklar devlet btesindeki deiikliklerin Bir lkede kamu aklarnn finansman parasal genilemeyi engellemek ve gelecekteki doru biimde algladklar srece, zel tasarruflarn ulusal enflasyona sebep olunmamas iin borlanma ile yaplrsa borlanma tasarruf dzeyindeki deiiklikleri telafi edecekleri dzeyde uyaracaklardr. miktar artarak srd mddete reel faiz ykselecek ve borlanma sadece Bu srecin sonunda mevcut fiyat ve faiz oranlarnda hibir deiiklik ortaya borlanma FAZNN DENEBLMES iin yaplr hale gelecektir. kmayacaktr. Buradan hareketle kamu aklarnn fiyat istikrarnda Borlanmann tkanmaya balad hatta tkanma beklentisinin olumaya herhangi bir etkiye yol amamas gerektii ileri srlmektedir. Ayrca bolad noktada para politikas artk ilemez olacaktr. Bu durumda yaplan borlanma yatrmlarda kullanlm ise borcun denecei dnemde hkmet borlarn kapatmak iin para basma zorunda kalacak bu da daha yatrm nedeniyle elde edilen gelirle neticesinde borcun denebilecei ve yksek enflasyona neden olacaktr. bylece hem kamu gelirlerinin zorlanmayacan hem de nesiller aras bir Yani demek istiyor ki kamu an kapatmak iin vergi geliri elde etmek yk aktarmann sz konusu olmayaca belirtilmitir. yerine borlanmaya gitmek ve bu yolun srekli kullanlp alkanlk haline getirmek i ve d bor stokunu arttracak bylece bor sarmalna girilecek, bununla beraber faiz demeleri gn getike arlaacak ve sonuta kamu finansman krizinin derinlemesi sorunuyla kar karya getirecek. Haliyle artk borlanma ekonomik ve sosyal amala yerine faiz yknn kapatmak iin kullanlacak bu da ekonomiyi iinden klmaz bir bataa srkleyecek. En son olarak devlet bu a gidermek iin para basmak zorunda kalacak ekonomi enflasyon iinde boulacaktr. MAL KURAL MAL DSPLN Hkmetin orta vadede mali disiplinle ilgili olarak alaca kararlarda hangi Bor stokunu belli bir dzeyde tutmay ya da belli dzeylere ekebilmek snrla iinde davranabileceini belirleyen dzenlemeler btndr. iin kamu maliyesinde gelir ve giderler arasnda dengenin salanmas anlamndadr. NOT1:Mali uyumun salanmas iin mali kural tek bana yeterli deildir. Borcu belli dzeyde tutmak, borcun srdrlebilirliliini salamak iin bte ann akmlar olan gelir-gider ve bte ana kural koymak gerekir. Kurumlarn harcama tavanlar, faiz d fazlann MGye oran, bor stokunun MGye orannn belli dzeyi amamas gibi. NOT2: Mali uyumun Miktarna likin Yaklamlar -Ordodoks Yaklam (Klasik Mali Gelenekciler): devlet faaliyetleri snrl, bte denk ve kk olacak. Bu sebeple kamu ann TMDEN KALDIRILMASI gerektiini savunur. -Keynesyen Telafi Edici Yaklam: devlet, maliye politikas aralaryla ekonomiye mdahale edecek. Ekonominin daralma dnemlerinde bte a vererek pump priming etkisiyle ekonomiyi canlandracaktr. Bu sebeple kamu ann kaldrlmas ekonomide DARALTICI etkiler douracan ifade eder.

49 VERG HUKUKU VERG HUKUKUNUN KAYNAKLARI

ASL KAYNAKLARI
1.ANAYASA Vergi hukuku kaynaklar arasnda hiyerarik sralamada en st srada yer almaktadr. AY madde 73; herkes(genellik ilkesi) kamu giderlerini karlamak zere(mali ama ilkesi) mali gcne gre(eitlik, adalet, deme gc ilkesi) vergi demekle ykmldr. 2.KANUN Vergi kanun ile konulur, kaldrlr ve deitirilir.(kanunilik ilkesi)(ay m.73) Kanun da ; verginin konusu, mkellefi, matrah, vergiyi douran olay, verginin tarifesi, tahsili ve istisnamuafiyetler yer alr. Bte kanununun C Cetvelinde kamu gelirlerinin dayanan tekil eden hususlar yer alr. 3.ULUSLARARASI ANLAMALAR Uluslar aras ekonomik ilikilerin artmas ile vergi uygulamalarnda da ifte vergileme gibi sorunlar ortaya kmtr. Bu sorunlar ortadan kaldrmak amacyla lkeler kendi aralarnda anlamalar yapma yoluna gitmektedir. 4.KHK BK, KHK ile vergiye ilikin sadece olaanst KHK ile deiiklik yaplabilir. Bunu iin AYMYE ptal dava konu yaplamaz 5.BAKANLAR KURULU KARARLARI (BKK) BK, anayasann kendisine vermi olduu snrlara dayanarak vergi, resim, har ver benzeri mali ykmllklerin muafiyet,istisna, indirim ve oranlar zerinden deiiklik yapar.(kanunilik ilkesinin istisnas) rn; AY md 28 KDVnin orann %1e kadar indirmeye, 4 katna kadar artrmaya BK yetkilidir. 6.TZK Kanunun uygulanmasn gstermek, emrettii ileri belirmek zere, kanunlara aykr olmamak ve Dantayn incelemesinden geirilmek koulu ile BK tarafndan karlr. CB imzalar RGde yaynlanr yrrle girer. Vergi alannda sadece Emlak Vergisi ile tzk karlmtr. 7.YNETMELK Babakanlk, bakanlklar ve kamu tzel kiiliklerinin, kendi grev alanlarn ilgilendiren kanunlarn ve tzklerin uygulanmasn salamak amacyla ve bunlara aykr olmamak koulu ile kartt dzenleyici metinlerdir. Dantay denetimine tabi deildir. Kanuna ve tzklere aykrlk iin Dantaya iptal davas alabilir. 8.AYM KARARLARI Baz vergi kanunlarnn anayasaya aykr olduu ynnde AYM tarafndan verilen kararlar da vergi hukukun asli kaynaklar arasnda yer almaktadr. rn: 94 bunalmnn ardndan karlan Net Aktif Vergisi ile ilgili olarak AYM bu vergiye ilikin kanunun baz maddelerini iptal etmitir. 9.THADI BRLETRME KARARLARI Bir yksek mahkemenin ayn vergi konusu ile ilgili olmak zere dava daireleri tarafndan farkl grler, uygulamalar ve kararlar almas alinde Dantay itihad birletirme karar alr. Belli bir uyumazlk durumunda farkl uygulamalara gidilmesi itihad birletirme kararlar yolu ile nlenir. 10.BALAYICI GENEL TEBL

YARDIMCI KAYNAKLARI
1.DER YARGI KARARLARI Vergi mahkemeleri, BM, Danta dava daireleri kendilerine gelen vergi davalar ile ilgili olarak karar verebilmektedir ve bu kadarlar sadece taraflar balamaktadr. 2.GENELGE Maliye Bakanlnn vergi kanunlarnn uygulamasn bizzat kendi personeline aklamak zere gndermi olduu bilgilerdir. Genelgeler i ynetsel emir niteliindedir. Mkellefleri balayclklar yoktur. 3. ZELGE(mukteza) Vergiyle ilgili bir konuda tereddd olan bir mkellefin Maliye Bakanlna bir dileke yazarak zel bilgi istemesi durumunda maliye Bakanlnn sadece bilgi isteyen mkellef iin gnderdii aklamadr. 4.SRKLER Vergilendirmeye ilikin zel konularda mkellefleri bilgilendirmek iin yaplan aklamalardr. 5.BLMSEL DOKTRN Makale, kitap, tez ve doktrin gibi bilimsel almalar vergi hukukunda yol gsterici nitelik tamaktadr. 6.RF VE ADETLER Yazl olamayan hukuk kurallardr. Vergi hukuku iin sadece baz durumlarda rf ve adete atf yaplr. KAYNAINI YARATAN ORGANA GRE SINIFLANDRMA YASAMA Anayasa, Kanun, Uluslar aras Anlamalar YRTME KHK, BKK, Tzk, tebli, genelge, zelge, ynetmelik YARGI AYM kararlar, tihad birletirme k, dier yarg k. DER Doktrin, rf ve adetler

50

A.YER BAKIMINDAN
1.Verginin Yersellii lke snrlar iindeki vergiyi douran olaylarn tmnden (gelir, harcama, servet) mkellefin lke vatanda olup olmadna baklmadan vergi alnmasdr. MTV, EV gibi servet vergileriyle tm dolayl vergiler (KDV, DV, TV, BSMV) 2.Verginin ahsilii lke vatanda olan herkesin lke iinde ve dndaki vergiyi douran olaylarn tmnden vergi alnmasdr. GV, KV Not: Her iki ilkeye de uygulanan vergi ise VV dir.

VERG KANUNLARININ UYGULANMASI B.ZAMAN BAKIMINDAN

1.Vergi Kanunlarnn Yrrle Girmesi ve Yrlkten Kalkmas Vergi kanunlar TBMMde onaylandktan soran RGde yaynlanarak yrrle girer. Verginin ne zaman yrrle girecei kanunda yazar. Eer yazmazsa RGde yaynlandktan 45 gn sonra yrrle girer. 2.Kanunlarn Geriye Yrmemesi Bir vergi kanunu yrrle girdii tarihten itibaren geerlidir. Gemi olaylara uygulanmaz 3. Kanunlarn leriye Yrmemesi Bir vergi kanunu yrrlkten kalktktan sonraki ilem ve olaylara uygulanmaz

C.ANLAM BAKIMINDAN
2.Yorum Yntemleri 2.1.Lafzi (deyimsel) Yorum Szcklerin anlamlarndan yola karak yaplr. lk bavurulan yntemdir. 2.2.amasal (gai) yorum Kanunun amacndan hareket edilerek gnn koullarna uygun yaplan yorumdur

Vergi kanunlarnn anlama bakmndan yorumlanmasna yorum denir. 1.Yorum Trleri 1.1.yasama yorumu TBMM yapar. 61 AY ile kaldrld 1.2.dari Yorum Vergi idaresinin yapt yorumdur. 1.3.yarg yorumu: Mahkemenin yapt yorumdur. 1.4. Bilimsel Yorum: Bilim adamlarnn yapt yorumdur.

2.3.tarihi yorum Kanunlarn uygulamaya koyulduu zamanki amacna dayanarak yaplan yorum 2.4.sistematik yorum Vergi kanunlarnn dier kanunlarla ilikisi gz nnde tutularak yaplan yorumdur 4.TPLETRME VE TPKLK Tipletirme; vergi ile ilgili soyut kurallar konulmasdr. Tipiklik; vergi ile koyulan kurallarn gerek hayatta vukuu bulmasdr.

D.YORUMA LKN ZELLKLER

1.EKONOMK YAKLAIM Vergiyi douran olayn ekonomik niteliklerini esas alr. Ama vergiden kanmay minimize etmektir. 2.PEELEME zel hukuk kurallarn ustaca kullanarak vergi ykn drme, vergi karma abasdr. Muvazaa ile ayn anlama GELMEZ. Muvazaa zel hukukta geersiz iken Peeleme zel hukukta geerli bir ilemdir. 3.KIYAS YASAGI LKES Vergi hukukunda; ceza ve medeni hukukta olduu gibi hakimin kyas yaplamaz. Kyas yasa ilkesi geerlidir. Hakim kanundaki boluu doldurma yetkisine sahip deildir. Kanun da ne yazarsa, kanun ne derse hakim onu uygulamak zorundadr.

51 VERGNN TARAFLARI, VERGLENDRME LEM

1.VERGNN ALACAKLISI VE BORLUSU Alacakl; vergilendirme yetkisine sahip olan idaredir. Borlu;vergiyi douran olaya neden olan gerek veya tzel kiidir. (mkellef) NOT: 1.vakf, cemaat, topluluklar ve menkul kymet yatrm fonlar tzel kii saylmasalar da mkelleftir. 2.hak ehliyetine sahip herkes gerek kii saylmakta ve mkellef olabilmektedir. 3.mkellef olabilmek iin reit ve mmeyyiz olma art yoktur. 4.sa domak artyla anne karnndaki cenin de mkellef saylmaktadr. 3.1.Vergi Kesenlerin Sorumluluu denmeyen verginin asl, faiz ve zamm ncelikli olarak vergi sorumlusundan, tahsil edilmezse vergi mkellefinden istenir. Cezalarn kiisellii gereince suu kim ilerse ceza ondan talep edilir. Vergi sorumlusundan tahsil edilen vergi asl ve zammndan sadece asl mkelleften rcu edilebilirken, Verginin asl,faiz ve zamm mkelleften tahsil edilirse mkellef sadece faiz ve zamm rcu edebilir. 3.3. Miraslarn sorumluluu -Miras miras lmden itibaren 3 ay iinde miras kabul veya red eder. -Miras sadece vergi borcunun asl, faizi ve zammndan dolay sorumludur, cezalar ise lmle ortadan kalkar. -miraslar vergi borcu dolaysyla oluan borcun beyannamelerini normal beyanname sresine 3 ay ekleyerek beyan eder ve der. SADECE GELR VERGSNDE bu sre lm tarihine 4 ay eklenir. 5.1.Beyana dayanan tarh: vergi matrahnn mkellefe saptanp bildirilmesi ilemidir. Vergi; vergi dairesi tarafndan tarh edilir. Mkellefler kural olarak beyana dayanan tarha kar dava aamazlar. Ancak vergi hatas olmas ve ihtiraz kaytla beyanname verilmesi bu durumlarn istisnas niteliindedir. Beyannamenin verilmesiyle tarh ve tahakkuk aamas birlikte gereklemektedir. Beyanname zerinden tahakkuk fii kesilir. 5.4.darece Tarhiyat Mkellefin kanunen belirtilen srede vergi idaresine mracaat etmemesi ve vergi devlerini yerine getirmemesi nedeniyle verginin idare tarafndan hesaplanmasdr. 2.VERG SORUMLUSU Mkellef adna vergi devlerinin yerine getiren nc kiilere vergi sorumlusu denir. -vergi mkellefi ve sorumlusu stlendikleri devleri szleme ile bir bakasna devredilemez. Ancak, mkellef ve vergi sorumlusu vergi devini onlar adna yerine getirmek zere temsilci (vekil) atayabilir. 3.1.1. Vergi Kesintisi yapmak zorunda olanlar 1.tm kurumlar vergisi mkellefleri 2. tm kamu kurum ve kurulular 3. gerek usule tabi ticari, zirai ve meslek kazan erbab. 4. dernek ve vakflar 5. yatrm fonu ynetenler

3.VERG SORUMLULUK EKLLER Vergi kesenler ve kanuni temsilcilerin dedikleri vergi iin mkellefe rcu haklarnn bulunmas hali mteselsil sorumluluktur. SORUMLULUK HALLER SF: 52deki TABLODA DETAYLI OLARAK NCELENMTR. 3.2. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluu denmeyen verginin asl, faiz ve zamm ncelikli olarak vergi mkellefinden, tahsil edilmezse vergi sorumlusundan istenir. Cezalarn kiisellii ilkesi gerei suu kim ilerse ceza ondan talep edilir. - Tzel kiilerde; Temsilci demi olduu ceza iin mkellefe (Tzel Kiilie) rcu edebilir. 5.VERGNN TARHI denecek verginin hesaplanmas ilemidir.

4. VERGNN KONUSU, VERGY DOURAN OLAY, VERGNN MATRAHI Vergi borcunun doumuna neden olan ekonomik unsurlar verginin konusunu oluturmaktadr. Vergiyi Douran Olay: Vergi mkellefinin verginin konusunu gerekletirmesi sonucu borcunun ortaya kmas durumudur. Matrah; zerinden vergi hesaplanacak olan iktisadi deerdir. 5.2. Resen Tarhiyat BEYANA DAYALI VERGLERDE, mkellefin defter, kayt, belgelere dayanlarak tespitine imkan bulunmayan hallerde verginin matrahnn takdir komisyonlar tarafndan tarh edilmesidir (kanuni sre iinde beyanname verilmemise, tutulmas zorunlu defterlerin tamamnn veya bir ksmnn tutulmamas, beyan edilen matrahn yazmamas, matrahta usulszlk tespit edilmesi) 5.5. Dzeltme Tarhiyat Vergi hatas veya yarg karar dorultusunda yaplan tarhiyattr.

5.3. kmalen Tarhiyat Bir vergi tarh edildikten sonra defter, kayt ve belgelere dayanlarak matrahn eksik hesaplandnn tespit edilmesi sonuncu verginin TEKRAR tarh edilmesidir. Mkellef dava ama sresi iinde dava amazsa vergi kesinleir.

52

53
6.VERGNN TEBL Tarh edilen verginin mkellefe bildirilmesidir. 6.1.Tebli Yaplabilecek Kiiler 6.2. Tebli Yntemleri 1.mkellefin kendisine 2.veli, vasi, kayym 1.memur eliyle 2. posta yoluyla(iadeli taahhtl) 3.genel vekil 4.iyerindeki memura 3.ilan yoluyla (verdi dairesinde aslr. Yerel ya da ulusal gazetelerin birinde 5.grnt itibariyle 18 yandan byklere ilan veriler ve ilan takiben 1 ay sonunda ilan tebli edilmi saylr.) 6.tzel kiilerde mdr, bakan, daimi temsilci ve yneticilere 4.daire ya da komisyonda 7.VERG TAHAKKUKU VE 7.1.Beyana Day. Vergilerde 7.2.kmalen, Resen ve 7.3 Uzlama yada 7.4.tahakkuku 7.5. Kendiliinden Tahakkuk fiinin kesilmesiyle KESNLEMES darece Tarh Edilen Dava Yoluna Tahsile Bal V.lerde Tahakkuk Eden Tahakkuk: Mkellefe tebli edilen tahakkuk aamas gereklemi Verginin tahsili Vergilerde Gidilmesinde V.lerde verginin denmesi olur. Verginin tebliini takip eden Bu iki durumda tahakkukunu da kapsar Vergi belirli dnemlerde Kesinlemesi: tm dava yollarnn (GV. KV. TV. BSMV. KDV. 30 gn iinde verginin sonucun teblii ile vergi kendiliinden tahakkuk tkenmi olmas. V. VV, ANS O) tebliini takip eden 30 gn tahakkuk eder. eder. sonra tahakkuk eder. rn: mkellef Caber 2010 ylnda . TL ticari 8.VERG ALACAGINI ORTADAN KALDIRAN HALLER 8.2. Zamanam Zamanamna urayan vergi borcu ortadan kalkar. kazancn beyan etmemitir. Bu durumda 8.1.Verginin denmesi ve Tahsili -Bey. Day. Vergilerde deme sresi geldii vakit vergi denir. Vergi dairesi zamanamna uram olduu borcu iin tarh(tahakkuk) zamanam ne zaman balar ve biter? -ikmalen, resen, idarece tarh edilen vergilerde TAHAKKUKTAN cebren tahsil veya dava yoluna gidemez. Vergi alacann doduu yl 2010dur. itibaren 1 AY ierisinde denir. O halde tarh zamanam 01.01.2011de balar, -Uzlama ya da dava ama yoluna gidilmesi halinde, 31.12.2015te zamanam biter. 8.2.1.Tahakkuk (tarh) Zamanam UZLALIKTAN ya da DAVA SONULANDIKTAN itibaren 1 ay Vergiyi douran olayn meydana geldii yl izleyen iinde denir. yln bandan itibaren 5yldr. 8.2.1.1Tahakkuk Zamanamn Durduran Haller 1.vergi idaresince vergi matrahnn tespiti iin takdir komisyonuna bavurulmas 2.mcbir sebepler 8.2.2.Tahsil Zamanam Vergi alaca vadesinin rastlad takvim yln takip eden yln bandan itibaren 5yln sonunda zamanamna urar. rn: 2010 ylnda elde edilen bir kurum kazancyla ilgili tahsil zamanamnn balangc ve bitimi ne zamandr?. 2010 ylnda elde edilen kurum kazancndan doan kurumlar vergisi, 2011 ylnn nisan 25ine kadar beyan edilip nisan sonuna kadar denmesi gerekmektedir. Dolaysyla verginin vade tarihi 30 Nisan 2011tir. (lakin bu tarihte dememi) O zaman Tahsil zamanamnn balangc;01.01.2012--- bitimi ise 31.12.2016dur.

8.3.Terkin 8.4.Mahsup ve Takas Vergi borcu veya cezasnn ksmen veya tamamen silinmesidir. Mahsup; verginin daha nce denmi olan ksmnn vergi borcundan 8.3.1.doal afet nedeniyle: mkellefin yangn, deprem,sel gibi nedenlerden dolay malvarlnn 1/3nn drlmesi.(tahakkuk aamasnda gerekleir.) (KDV, Geici vergi kaybetmesi durumunda Maliye Bakanl vergi borcunu ksmen/tamamen silebilir. uygulamalarnda) 8.3.2.vergi hatalarnn dzeltilmesi: mkellefe aleyhine yaplan hatalarn dzeltilmesiyle vergi borcu silinir. Takas; ayn trden, karlkl, muaccel olan 2 borcun mbadele 8.3.3.yarg kurulularnn karar ile: davann mkellef lehine sonulanmas halinde vergi borcu silinir. edilmesi.(tahsil aamasnda gerekleir) 8.3.4.Tahsilden vazgemeyle: vergiden elde edilecek gelirin astarnn yzn gemesi halinde devlet mkellefin vergi borcunu terkin eder. 8.3.5.tahakkuktan vazgeme 9.VERG 9.1.Gecikme Zamm(tahsil gecikmesi): 9.2. Gecikme Faizi (tahakkuk gecikmesi): 9.3.Tecil - tehir: Vergi borcunun zamannda denmemesi Verginin denmesi gereken tarihle(tahsille) Tecil: Verginin tahsili borluyu ok zor duruma ALACAININ nedeniyle vergi borcu zerine yrtlen ek tahakkuk tarihi(verginin kesinletii) arasndaki drecek ise teminat gstererek 36 ay gememek DEERN deme. ( GVnin ilk taksitinin denmemesi) farktr. (Resen, kmalen, darece sonucu beyan KORUYAN YOLLAR kaydyla zerine tecil faizi %1 yrtlerek Oran; %1,40 d kalm vergilere uygulanr) Maliye Bakanl sreyi uzatabilir. Oran; %1,40 Tehir: demenin mahkeme kararyla ertelenmesi

54
10.1. Teminat ve Kefalet: Vergi alacann gleeceine kanaat getirilmesi halinde, bu alacan tarh ve tahakkukunu beklemeksizin vergi mfettilerince yaplan aratrmalar hesaplamalara gre bulunan deer/miktar zerinden TEMNAT isteyebilir/teminat gsteremiyorsa borludan KEFL isteyebilir.(v. Dairesi gsterilen kefili kabul etmemekte serbest) 10.2. htiyati Haciz: Tahakkuk etmi bir vergi alacann tahsilinin tehlikeye dmesi halinde ( mal karmas, mal bildiriminde bulunmamas) alacakl kamu idaresinin bulunduu yerin en byk memuru(vali/kaymakam) HTYAT HACZ karar alabilir. *bu karara kar v. Borlusu 7 gn iinde vergi mahkemesine bavurabilir. *borlu eer teminat gsterirse ihtiyati haciz kaldrabilir. 10.3. htiyati Tahakkuk: Borlunun henz vadesi gelmemi borlarnn( tahakkuk etmemi) nceden ihtiyaten tahakkuk ettirilmesidir. *Vergi dairesi mdr talep eder defterdar, Maliye Bakanlnn tespit ve ilan ettii vergi ve resimler ile bunlara ilikin gecikme zamm ve cezalar iin ihtiyati tahakkuk alabilir. * bu karara kar v. Borlusu 7 gn iinde vergi mahkemesine bavurabilir. 10.5. ptal Davas (hkmsz ilemler): Borlunun, alacan tahsilini engellemeye ynelik hamleleri (muvaazal ilemler) ve tasarrufun iptali iin alacakl kamu idaresi umumi mahkemelerde dava aabilir. 10.6. Rhan Hakk Kamu idaresi borlu hakknda yaplan dier haciz ilemlerine gre ayrcalkl olarak ncelik(rhan) hakkna sahiptir. Bu durum rehinli alacaklar iin de geerlidir. rn: Kredi ile alnan aralarda ara kredinin denememesi ile birlikte aracn MTV taksitlerinin denmemesi durumunda rhan hakk devlete aittir. 10.9. Yurt Dna k Yasa: (KALDIRILDI) Vergi borcu olanlar emniyet makamlarna bildirilerek bunlara pasaport verilmesi ya da pasaportu olsa bile yurt dna kmalar engellenir. Ancak 12 Eyll referandumu ile ancak HKM karar ile verilebilir.

10.VERG ALACAINI GVENCE ALTINA ALAN YOLLAR

10.4. Cebren Tahsil: Zamannda denmeyen kamu alacaklar iin; -ilgili v. Dairesi borluya DEME EMR gnderir. DER K; 7 gn iinde borcunu de ya da mal bildiriminde bulun. Borlu buna 7 gn iinde itiraz edebilir. *Vergi Borlusu; -Teminat gstermi ancak 7 gn iinde borcu dememise teminatlar paraya evrilir ya da kefil varsa ona bavurulur. -MAL BLDRMNDE bulunmamsa 3 AYA KADAR -YANLI MAL BLDRMNDE bulunmusa 3AY-1YILa kadar HAPS CEZASINA ARPTIRILIR. -deme emrine karlk DEME yapmam + mal bildiriminde bulunmamsa HACZ YOLUNA GDLR. Kamu alacan karlayacak mal yoksa(acizse) borlu ZAMANAIMI sresine kadar takip edilir. Bu sre iinde MAL ARTI BLDRMN yapmamsa 1YILA KADAR HAPS CEZASI MUVAAZALI ilemlerle mal karanlar mevcut mallar alacaklar karlamazsa 6AY-3YIL HAPS CEZASI

10.7. Takas Vatandan devletten hak etmi olduu alacaklarn dier, bireyin baka borlarna mahsubu.

10.8.Sorumluluk Vergi kesenlerin, kanuni temsilcilerin, tasfiye memurlarnn ahsi sorumluluklar, birleme, devir ve ekil deitirmede devir alan ve yeni hkmi ahs sorumluluudur.

MKELLEFN DEVLER
1.MADD DEVLER Vergi ve cezalar ile gecikme zamm ve faizlerin denmesi 2.EKL DEVLER Beyanname vermek, defter tutmak, gerekli bildirimlerde bulunmak(i yeri ama(10gn) , kapama(1ay), i deiiklii(1ay)), vergi levhas asmak, elektronik cihaz kullanma, belge dzenine uymak, vergi kimlik no sahibi olmak, vergi elemanlarna yardmc olmak, belge saklamak(VUKa gre 5yl)

55
VERG DARESNN DENETLEME VE BLG EDNME YOLLARI
1.YOKLAMA Mkellefleri veya mkellefiyetle ilgili maddi olaylar, kaytlar, mevzuatlar aratrmak ve tespit etmektir. Mkellefin faaliyet koluna gre gece de yaplabilir. Yoklamada baskn basanndr diyerekten mkellefe nceden haber verilmez. 1.1.Kimler yetkili; 1.vergi dairesi mdr 2.yoklama memuru 3.yetkili makamlarca yoklama yapmaya yetkili klnanlar 4.vergi incelemesine yetkili olanlar 2.VERG NCELEMES Yoklamadan daha ayrntl bir denetimdir. Ama; denmesi gereken vergilerin doruluunu aratrmak, tespit etmek ve salamaktr. nceleme mkellefin iyerinde, msait deilse vergi dairesinde yaplr. nceleme srasnda tm defter, belge ve kaytlar istenebilir. 3.ARAMA hbara dayanarak ya da vergi inceleme elemanlarnn yapt inceleme raporlarna dayanarak vergi kard anlalan mkellefin veya ona itirak edenlerin eve ve i yerlerinde yaplan aratrmalardr. Arama iin; 1.vergi incelemesi yapan elemanlarn SULH YARGICINDAN arama yapmak iin izin talebinde bulunulacak 2.SULH YARGICI arama iin ZN BELGES verecek Not: toplanan bilgiler Maliye Bakanlnn stihbarat arivinde toplanr. Sreleri; Arama sonucunda belge ve defterlere incelenmek zere 3 AY el koyulur. SRE YETMEZSE VE Hakl neden bulunursa bu sre SULH YARGICI TARAFINDAN UZATILIR. 4.BLG TOPLAMA -Vergi Hukukunda; vergi dairesinin mkellef ve mkellefle ilgili nc kiilerden ve kamu idare ve messeselerinden bilgi toplama hakk vardr. -VUK m.148e gre kamu idare ve messeseleri, mkellefler ve mkelleflerle muamelede bulunan gerek ve tzel kiiler, maliye bakanlnn veya vergi incelmesi yapmaya yetkili olanlarn isteyecekleri bilgileri vermeye mecburdurlar. - Bilgi vermeden ekinme hakk olanlar; PTTler, Meslek srr dolaysyla doktor avukat gibi serbest meslek sahipleri CMUK 88. maddeye gre istenmesi ve aklanmas yasak olan belgelerdeki mkelleflerle ilgili zel bilgiler aklanamaz

1.1.Kimler yetkili; 1. ilin en byk mal memuru 2. vergi mfetti ve yardmclar 3. vergi dairesi mdrleri

1.2.Neyin yoklamasn yaparlar; deme kaydedici cihaz kullanlp kullanlmad, Deftere usulne gre kayt yaplp yaplmad, Levha aslp aslmad, Tatlarda gerekli belgelerin bulunup bulunmaddr.

1.2.Neyi ncelerler; Yasaya gre defter ve hesap tutmak, evrak ve belgeleri gerektiinde ibraz etmek zorunda olan gerek ve tzel kiilerdir. Tahakkuk zamanam iinde inceleme yaplr. nceleme sonucunda bir tutanak dzenlenir. Eer gerekirse ikmalen ve resen tarhiyat yaplr.

VERG HUKUKUNDA SRELER

1.lm halinde sre 3 AY uzar. Sadece GELR VERGSNDE beyanname verme sresi 4AY uzar. 2.Zor durum halinde Maliye Bakanl sreleri 1 katna kadar uzatr. 3.mcbir sebep sreyi durdurur. Mcbir sebep ortadan kalknca sre kald yerden ilemeye devam eder. 4.sermaye irketlerinde beyanname verme sreleri uzayamaz. 1.Sreler gn olarak verilmise; balad gn hesaba KATILMAZ, son gnn tatil saatinde biter. rn; 28 ubat -> 30 gn sonras -> 30 mart 2.sreler hafta/ay olarak verilmise; izleyen aydaki/haftadaki srenin balad gne tekabl eden gnn alma saati sonunda biter. rn; 31 ocak -> 1AY sonras -> 28 ubat 3.resmi tatiller sreye DAHLDR. ANCAK srenin son gn resmi tatile rastlamas durumunda srenin bitimi tatili takip eden ilk i gnnn sonua kadar uzar. rn; gelir vergisi ilk taksidi 31.mart.2012(cumartesi) tarihinde denmesi gerekirken vadenin son gn resmi tatile tekabl ettiinden vade tarihi 2.nisan.2012 olur.

56
VERG SU VE CEZALARI 1.VERG ZYAI 2.USULSZLK Mkellefin veya vergi sorumlusunun vergi ile -Kanunlarn ekle ve ilgili devlerinin zamannda yerine usule ilikin getirmemesi ya da eksik yerine getirmesi hkmlerine nedeni ile verginin zamannda tahakkuk uyulmamasdr. ettirilmemesi veya eksik tahakkuk -Usulszlk ettirilmesidir. cezalarnda henz bir Byle olunca beyana dayanan vergi dnda, vergi kayb sz yaplan ikmalen, resen ve idarece tarhiyatn konusu deildir. vergi ziyana yol atn syleyebiliriz. -Vergi kayb tehlikesi vardr. Cezas: Ziyaa uratlan verginin 1 katdr. ***kaaklkla birlikte vergi ziya sucu birlikte ilenmise vergi ziya 3 kat olarak cezalandrlr. 2.1.GENEL USULSZLK Beyanname verme, tasdik etme, bildirimlerde bulunda, nitelikteki ekli devlerin yerine getirilmemesi veya getikten sora yaplmasn kapsar. 1. ve 2. derece olmak zere ikiye ayrlr. -Bir mkellefe usulszlk cezas kesilecei zaman nce usulszln derecesine, sonra da mkellefin bulunduu gruba(sermaye ti, 1.snf 2.snf tccar) baklr. ***eer genel usulszlk cezalarnda resen tarhiyata sebebiyet verilecek bir eylem sz konusu ise ceza 2ye katlanr. 2.2.ZEL USULSZLK Daha ok fatura, fi, levha asmama, yolcu tama bileti gibi belgelerin verilmesi ya da alnmamasyla ilgilidir. 3.MKELLEFN ZEL LERN YAPMA Vergi incelemeye yetkili olanlar, yaknlar (kendisinin, nianlsnn, einin,4.dereceye kadar kan hsmlarnn, kanuni temsilcilerinin) ile ilgili zel ilerini yapamazlar. ***Bu kiilere 1-3YIL HAPS cezas verilir.

VERG DARES TARAFINDAN KESLEN CEZALAR (VERG CEZALARI)

1.KAAKILIK Hileli ve kanuni esaslarn bilerek ve isteyerek ineyerek vergi ziyana sebebiyet verilmesidir. Her VERG ekilde HAPS cezasnn yan sra ziya uratlan MAHKEMELERNCE verginin 3 kat para cezas kesilir. KESLEN CEZALAR ***Hileli ilemler,ift defter tutmak, yanltc (HRRYET belge, defterlerin tahrifi veya gizlenmesi 18 AYBALAYICI) 3YILA kadar hapis cezas ***defter ve belgeleri yok etmek, yerine baka yaprak koymak, sahte belge kullanma 3YILDAN5YILA KADAR hapis cezas

2.VERG MAHREMYETN HLAL Vergi inceleme memurlar, vergi mahkemeleri, blge idare, Dantayda grevli olanlar gizli kalmas gereken hususlar aklayamazlar ***bu kiilere 1-3 yl hapis cezas verilir. Zorla azmettirenlere ise 3-5yl hapis cezas verilir.

VERG CEZALARINDA BRLEME VE TEKRAR

1.BRLEME ***Bir eylem ile ayn anda Hem GENEL USULSZLK hem de VERG ZYAINA neden olunursa, ceza birletirilerek bunlardan EN AIR olan uygulanr. ***ZEL USULSZLK sonucu VERG ZYAINA sebep olunursa cezalar birletirilmez, VERG ZYAI cezas ayrca kesilir. ***Ayn trden olmak artyla bir eylemin ayn takvim yl iinde birden fazla tekrarlanrsa meydana gelen usulszlklerden birinciden sonraki eylemlere birinciye kesilen cezann kesilir.

2.TEKERRR Cezas kesilen ve kesinleen bir mkellef, cezann kesinletii tarihi takip eden takvim yl bandan balayarak; ***vergi ziyanda 5yl iinde tekrar ilenirse ceza %50 arttrlr ***genel usulszlk 2yl iinde tekrar edilirse ceza %25 arttrlr. ***zel usulszlkte cezalarda artrm YOKTUR.

57
VERG SU VE CEZALARINI ORTADAN KALDIRAN HALLER 1.VERG CEZALARININ 2.YANILMA 3.PMANLIK VE ISLAH Yetkili makamlarn mkellefin kendisine yaz ile Pimanlktan faydalanabilmek iin; DENMES Ceza kesinletikten 1ay yanl izahat vermi olmalar veya bir hkmn -beyana dayal vergi olacak iinde denmesi zorunludur. uygulanma tarz hususunda yetkili makamlarn -hakknda daha nceden kimse ihbar etmemi olacak Teminat gstermek artyla gr ve kanaatini deitirmi veya bu hkme ait bir -iledii sucu bizzat kendisi vergi dairesine haber verecek 3ay uzayabilir. itihadn deimi olmas halleri iin sz konusudur. -eksik veya yanl verdii beyannameyi 15 gn iinde dzeltip demesi gerekir. -pimanlk zamm (gecikme zamm) uygulanr. Vergi ziya cezas kesilmez. ***EMLAK VERGSNDE pimanlk ve slah hkmleri geerli deildir. 4.MCBR NEDENLER 5.LM 6.ZAMANAIMI Mkellef mcbir sebebin varln KANITLAMAK Cezalarn ahsilii ilkesi gerei len mkellefin Sua neden olan eylemin ilendii yl takip eden yln kouluyla cezadan kurtulabilir. cezalar silinirken vergi borcunun asl miraslara bandan itibaren geer. Vergi ziya cezasnda 5yl zel Usulszlk cezasnda 5yl Genel usulszlk cezasnda 2yl 7.CEZADA NDRM 8.AF 9.UZLAMA Cezaya mutahap olan mkellef itiraz etmez ve yargya bavurmaz ise Cezay ortadan kaldrr. Mkellef ile vergi idaresinin karlkl grerek teblii takip eden 30 gn iinde cezalarda indirim talebinde bulunup, 1 ay UNUTMA!!! AF sadece anlamalar sonucu resen, ikmalen ve idarece tarh edilen iinde demesi kouluyla ; cezalar iin geerlidir. Asl vergi borcu ve cezalarn ksmen de olsa ortadan kaldran olan vergi borcunda affa ilem. Vergi ziyanda BRNC DEFADA YARISI, gidilmez. TAKRBEN KESLENLERDE 1/3 (2011 Mart 6111 sayl AF GENEL VE ZL USULSZLKTE HER SEFERNDE 1/3 NDRLR. kanunu)

1.SPAT: 2.DELL SEBESTL LKES:

VERG YARGISINDA SPAT DELL SERBESTL LKES VE RESEN ARATIRMA Vergi ilikisi ile ilgili olarak dava taraflarnn kendi iddialarn somut kantlar ortaya koymasdr. spat iin gerekli olan her ey delildir. Ancak delille ilgili baz snrlamalar getirilmitir. Vergi hukukunda ekonomik yaklam ilkesinin gerei olarak delil serbestlii ilkesi benimsenmekle birlikte delile ilikin baz snrlamalar getirilmitir. .yemine dayal ifade delil olarak kabul edilemez. .tank ifadesinin delil olarak kabul edilebilmesi iin tann vergiyi douran olay ile ilgili olarak ak bir ilikisinin bulunmas arttr. . defter kayd, fatura gibi belgeler delil olarak kabul edilir. Bunlarn dndakiler delil olarak kabul edilmez. Yargcn dava ile ilgili her trl ilem ve incelemeyi kendiliinden yapmasdr.

3.RESEN ARATIRMA LKES:

58
VERG UYUMAZLIKLARI 1.VERG HATALARININ DZELTLMES -hatalarn dzeltilmesine vergi dairesi karar verir. -hatalarn dzeltilmesi ile ilgili tebligatn mkellefe gnderilmesinden itibaren, mkellef 1 yl iinde kendisinden fazla alnm vergiyi geri almazsa iade hakkn yitirir. -dzeltme talebi dava ama sresi iinde yaplrsa dava ama sresi DURUR. -dava ama sresi durduktan sonra yaplan dzeltme talebi, vergi dairesi tarafndan reddedilirse (60 gn iinde cevap gelmezse reddedilmi saylr.(zmni red)) -mkellef ikayet yoluyla Maliye Bakanlna gider. -ikayet talebi reddedilirse Dantaya 1.derece mahkeme sfatyla dava aabilir.(YUKa gre dava Vergi Mahkemesine alr) I.DAR ZMLER Vergi Hatalar Hesap Hatalar 1.matrah hatalar: matraha ilikin indirim, istisna gibi unsurlar rakamsal olarak eksik veya fazla hesaplanmas sonucu matrahn eksik veya fazla kmasdr. 2.vergi miktarnda hatalar: tarifelerin, oranlarn yanl uygulanmas sonucu matrahn eksik/fazla kmas 3.ifte vergilendirme: yanllkla ayn vergi konusu zerinden birden fazla verginin alnmas 2. UZLAMA TARHYAT NCES TARHYAT SONRASI inceleme tutanann dzenlendii ana kadar uzlama talebinde bulunabilir. -Tarhiyatn ve cezann tebliini takip eden 30 gn iinde yaplabilir. kaaklk ve kaakla bal vergi ziya cezalar uzlama konusu -kaaklk ve kaakla bal vergi ziya, genel ve zel usulszlk iin yaplamaz. talep edilemez. ikmalen, idarece, resen tarh edilen vergi ziya, genel-zel usulszlk -ikmalen, resen ve idarece tarh edilen vergi ziya sular uzlama konusu sular uzlama konusuna girer. olabilir. (yani sadece vergi ziya sular iin) uzlalrsa vade 1 aydr, uzlamadan sonra dava yoluna gidilemez. -uzlalrsa vade 1aydr, UZLAILAN TUTAR dava konusu olamaz. uzlalamazsa tarhiyatn tebliini takiben 30 gn iinde dava alabilir. -uzlalamazsa dava sresi 15 gnden fazla ise kalan srede, 15 gnden Tarhiyat ncesi uzlama talep eden tarhiyat sonras uzlama talep edemez. az veya bitmi ise 15 gn iinde dava alabilir. gecikme faizi yrtlr.(kesinleme tahakkuk arasndaki sre) - gecikme faizi iler.(kesinleme tahakkuk arasndaki sre) VERG YARGISI 1.VERG MAHKEMES (30 gn) 2.DANITAY (60 gn) -ikmalen, resen ve idarece tarh edilen vergiler ve ihtirazi kaytla beyanda yer alan -Dava ama sresi Dantayn ilk derece mahkeme olarak tarhiyat hatalar, bakt davalarda 60 gndr. -vergi cezasnn kesilmesi -Bakanlar Kurulu ve Maliye Bakanlnn objektif ilemleri dava -takdir ve tadilat komisyonu kararlar konusu olabilmektedir. -kaynakta kesilen vergiler (verginin denmi veya kesilmi olmas arttr.) 1.1.Blge dare Mahkemesi(30 gn) 1.2.Dantay (30 gn) 2.1.DANITAY VERG DAVA DARELER KURULU Vergi mahkemelerinin tek hakimle Vergi mahkemelerinin heyet halinde (30 gnde) verdikleri kararlara kar itiraz merciidir. verdikleri kararlara kar temyiz merciidir. - temyiz merciidir. Kararlar kesindir. Kararlar kesindir. 2012 yl iin 2012 yl iin 25.000TL ve zerinde kalan 25.000TL altnda kalan davalarda. davalarda. Vergilendirme Hatalar 1.mkellefin ahsnda hata: asl vergi borlusu yerine vergilendirme ile ilgisi olmayan kiilerden vergi alnmas 2.mkellefiyette hata: vergiden muaf olan birinden vergi alnmas 3.vergi konusunda hata : vergi konusuna girmeyen ya da vergiden istisna olan unsurlardan vergi alnmas 4. vergilendirme dneminde veya muafiyet dneminde hata: verginin alnd dnemin yanl olmas veya verginin alnd dnem itibaryla o kiinin vergiden muaf olmas

II.YARGI YOLU

59 TRK VERG SSTEM

A.GELR ZERNDEN ALINAN VERGLER 1.GELR VERGS 2.KURUMLAR VERGS B.HARCAMALAR ZERNDEN ALINAN VERGLER 1.KATMA DEER VERGS 2.ZEL LETM VERGS 3.BANKACILIK SGORTA VE MUAMELE VERGS 4.ANS OYUNLARI VERGS 5.DAMGA VERGS 6.GMRK VERGS C.SERVET ZERNDEN ALINAN VERGLER 1.EMLAK VERGS 2.MOTORLU TAITLAR VERGS 3.VERASET VE NTKAL VERGS

A.GELR ZERNDEN ALINAN VERGLER GELR VERGS I

1.KONUSU -gerek kiilerin BR TAKVM YILI NDE elde ettikleri gelirlerdir. 4.1.TAM MKELLEF 4.1.1.YERLEME LT 1.kametgh Trkiyede olanlar 2.Bir takvim ylnda 6 aydan fazla Trkiyede bulunanlar 4.1.2.UYRUKLUK LT 3.Yurt dnda grevli T.C. vatandalar, tam mkellef kabul edilmektedir 5.VERGY DOURAN OLAY Her ne ekilde olursa olsun gelirin elde edilmesidir. Vergiyi douran olay; kazan trlerine gre ikiye ayrlr 2.ZELLKLER *kiiseldir. *yllktr *safidir *gerektir NOT: hem Trkiyede hem de yurt dnda elde ettikleri kazanlardan vergilendirilirler. NOT: yurt dnda elde ettikleri kazanlar zerinden bal bulunduklar lkede vergi demilerse ayrca bu kazanlar Trkiyede vergiye tabi tutulmaz. 3.GELRN UNSURLARI 1. Ticar kazan 2. Zira kazan, 3. cret, 4. Serbest meslek kazanc, 5. Gayrimenkul sermaye irad, 6. Menkul sermaye irad 7. Dier kazan ve iratlar 4.2.DAR MKELLEF kametgh Trkiyede bulunmayanlar ile bir takvim ylnda 6 aydan fazla Trkiyede oturmayanlar dar mkellef kabul edilmektedirler. Dar mkellefler sadece Trkiyede elde ettikleri kazanlardan vergilendirilirler 4.MKELLEF gelir unsurlarn elde eden gerek kiilerdir. Mkellefiyette tam ve dar mkellef ayrm vardr. NOT: Geici grev ya da i gibi amalarla Trkiyeye gelen, i, bilim ve fen adamlar, uzmanlar, memurlar, muhabirler ile Hastalk, istirahat seyahat gibi amalarla Trkiyeye gelenler, Tutukluluk, hkmllk gibi amalarla Trkiyeye gelenler 6 aydan fazla Trkiyede kalsalar bile Trkiyede yerlemi saylmadklar iin dar mkelleftirler.

5.1. TAHAKKUK ESASI Ticari kazanlarda zirai kazanlarda 5.2.TAHSL ESASI cret, Serbest Meslek Kazanc, Gayri Menkul Sermaye rad, Menkul Sermaye rad, Dier Kazan ve ratlar

60 GELR VERGS II 1.TCAR KAZAN I 1.TCAR KAZAN SAYILAN HALLER

1.Her trl ticari ve snai faaliyetlerden doan kazanlar 2.Maden, ta ve kire ocaklar, kum ve akl istihsal yerleri ile tula ve kiremit harmanlarnn iletilmesinden; 3.Coberlik ilerinden;(coberlik ii, borsada kaytl olarak kendi nam ve hesabna hisse senedi alm satm yaplmas) 4.zel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin iletilmesinden; 5.Gayrimenkullerin alm, satm ve ina ileriyle devaml olarak uraanlarn bu ilerinden; 6.Kendi nam ve hesaplarna menkul kymet alm-satm ile devaml olarak uraanlarn bu faaliyetlerinden; 7.Di protezciliinden elde edilen kazanlar. 8.Satn alnan veya trampa suretiyle iktisap olunan arazinin iktisap tarihinden itibaren 5 yl iinde parsellenerek bu mddet iinde veya daha sonraki yllarda ksmen veya tamamen satlmasndan; NOT: Kollektif ortaklklarda ortaklarn, adi veya eshaml komandit ortaklklarda komandite ortaklarn ortaklk karndan aldklar paylar ahsi ticari kazan hkmndedir.

2.VERGLENDRLMEYECEK TCAR KAZANLAR 3.VERGLENDRLECEK TCAR 3.1.BAST USUL Baz ticari kazanlar muafiyet ve istisna kapsamna alndklar bir hesap dnemi iinde elde edilen haslat ile giderler ve satlan mallarn al KAZANLAR iin vergilendirilmemektedirler. vergi, safi tutar zerinden hesaplanr. Safi bedelleri arasndaki mspet(olumlu) farktr tutara ulaabilmek iin iin elde edilmesi ile 3.1.1.Genel artlar: 2.1. MUAFYETLER *Esnaf Muafl ilgili giderler brt ticari kazantan indirilir. -Kendi iinde bilfiil almak veya bulunmak *ihracat istisnas (dar mkellef yararlanr) Ticari kazancn tespiti: Ticari kazan, -iyeri mlkiyetinin kira bedeli toplam bykehir belediye snrlar iinde gerek usul (Bilano veya iletme hesab 5000 TLy, dier yerlerde 3500 TLyi amamak(2012 iin). 2.2.STSNALAR *Sergi ve Panayr Kazanlar stisnas: esas) veya basit usullere gre tespit edilir. -Ticari, zirai veya mesleki faaliyetler dolaysyle gerek usulde Gelir Vergisi'ne *PTT Acenteleri Kazan stisnas: tabi olmamak. *Eitim retim letmelerinde Kazan stisnas (okul ncesi 3.1.2.zel artlar retim, ilk retim, orta retim iin) Al sat faturalar i haslat kanununda belirtilen rakamlar amayacak *Dar Mkelleflerde hracat stisnas Not: basit usule tabi olmann genel ve zel artlarndan herhangi birini kaybeden mkellef izleyen takvim 3.1.2.BAST USULDEN 3.2.GEREK USUL yl bandan itibaren mutlaka gerek usule geer. YARARLANAMAYACAK 3.2.1.BLNO ESASI Kendi isteiyle izleyen ay veya izleyen yl gerek usule geebilir. TC KAZ TESP= (Dnem sonu z sermayesi OLANLAR Sarraflar, tefeciler, gayrimenkul Dnem bandaki z sermayesi) - (Dnem NOT2:Gerek usuldekiler basit usule tabi olmann genel artlarn tayanlar ARKA ARKAYA 2 alm satm yapanlar, mteahhitler, boyunca iletme sahipleri veya ortaklarnca hesap dneminde zel artlarda yer alan hadlerden dk olanlar, yazl talepleri sonucu bu artn taeronlar, ilan ve reklam iiyle iletmeye ilave olunan deerler) + ( letmeden gereklemesini takip eden ylbandan balayarak basit usule geebilirler.(2012) uraanlar, kollektif komandit ekilen deerler) NOT3: Sahte veya muhteviyat itibaryla yanltc belge dzenledikleri tespit edilenler hibir irketlerin komandite ortaklar, Bilano Esasna Tabi Olanlar: GVKya gre suretle basit usulde vergilendirilmezler(2012) birinci snf tccarlar bilano esasna tabidir. NOT4: Gerek usulde vergilendirilmekte iken iini terk eden mkellefler ile basit usuln artlarn maden iletmeleri, ta - kire ocaklar, armatrler, ehirleraras kaybedenlerden gerek usulde vergilendirilmeye balamadan nce iini terk eden mkellefler, terk yk tamacl yapanlar tarihini takip eden yln bandan itibaren iki yl gemedike basit usule dnemezler.(2012) NOT: Dar mkellef olan yabanc ulatrma 3.2.2.BRNC SINIF TCCAR 3.2.3.BLANO ESASINA GRE 1.Her trl ticaret irketleri iletmelerinin ticari kazancn tespiti iin bir hesap TUTULMASI GEREKEN 2.yllk sat ve al tutarlar kanunda belirtilen tutarlar aanlar dnemi boyunca elde edilen haslat ulatrma iine DEFTERLER 3.Kurumlar Vergisine tabi olan dier tzel kiiler 1.envanter defteri gre belirtilen nispetler arplarak ticari kazan 4.htiyari(istee bal) olarak bilano esasna gre defter tutmay tercih edenler 2.yevmiye defteri tespit edilir. 3.byk defter Hava ulatrma %5 4.haslat defteri (dar mkellefler iin) Kara ulatrma %12 5.ambar defteri (ambar ii yap.) Deniz ulatrma %15 6.imalat defteri

61 GELR VERGS III 1.TCAR KAZAN II

3.2.2.LETME ESASI Bir hesap dnemi iinde elde edilen hslat ile giderler arasndaki mspet farktr.
HSILAT( DSMM +DS)- GDERLER(DBMM+DA+GDER)

letme hesab esasna gre defter tutanlar; letme hesabn kullanmak zorunda olanlar ikinci snf tccarlardr. Bunlar; Birinci snf tccar hadlerinin altnda kalanlar, Maliye bakanlnca iletme esasna gre defter tutmas kabul edilenler, Yeni ie balayanlarn yllk alm satm tutarlar tespit edilinceye kadar geen srede iletme esasna gre defter tutarlardr.

4. TCAR KAZANCIN TESPTNDE NDRLECEK GDERLER 1.Ticari kazancn elde edilmesi ve idame ettirilmesi iin yaplan genel giderler 2.alanlarn tedavi ve ila giderleri, sigorta primleri ve emekli aidat ve iyerinde zel olarak kullanlan giyim giderleri; 3.le ilgili olmak artyla, mukavelenameye veya ilama veya kanun emrine istinaden denen zarar, ziyan ve tazminatlar; 4.le ilgili olan seyahat ve ikamet giderleri 5.Kiralama yoluyla edinilen veya iletmeye dhil olan ve ite kullanlan tatlarn giderleri 6letme ile ilgili olmak artyla; bina, arazi, gider, istihlak, damga, belediye vergileri, harlar ve kaydiyeler gibi ayni vergi, resim ve harlar; 7.amortismanlar. 8. sendikalara denen aidatlar 9.bireysel emeklilik sistemine denen katk paylar. 10.gda bankalarna denen balarn maliyeti

5. TCAR KAZANCIN TESPTNDE GDER YAZILAMAYACAK HUSUSLAR 1.Teebbs sahibi ile einin ve ocuklarnn iletmeden ektikleri paralar veya aynen aldklar sair deerler ile Teebbs sahibinin kendisine, eine, kk ocuklarna iletmeden denen aylklar, cretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar; 2.Teebbs sahibinin ve ei ile ocuklarnn iletmeye koyduu sermaye iin yrtlecek faizler; 3.Her trl para cezalar ve vergi cezalar ile teebbs sahibinin sularndan doan tazminatlar 4.Kiralama yoluyla edinilen veya iletmede kaytl olan tatlardan iletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlarn giderleri ile amortismanlar;

2.ZRA KAZAN 1.ZRA KAZAN SAYILAN HALLER Arazide, glde, nehirde ekim dikim bakm retme yetitirme ve slah gibi faaliyetler veya bitki, orman, hayvan, balk ve bunlarn mahsullerinin retimi, avlanmas, avc veya yetitirici tarafndan muhafazas, tanmas, satlmas veya baka bir ekilde faydalanmas zirai faaliyete girer. NOT:
1.bir ifti rnlerini ilemek amacyla tamamlayc faaliyetlerde bulunursa (stten peynir yourt yapmak vs) bu faaliyet ziraidir. Eer bu ilemi baka iftiler iin at bir iletmede yaparsa bu faaliyet ticari kazantr. 2.bir ifti rettii rnleri bir maazada satarsa; rnler maazaya gelene kadar ki kazanc zirai, maazadaki sat ticari kazantr. 3.arazi sahibi olan kiinin arazinin ekim-dikimi iin biriyle anlar ve bununla birlikte KAR VE ZARARA ortak olursa bu faaliyet zirai kazantr 4.arazi sahibi olan kii arazinin ekim dikimi iin biriyle anlar ve ZARARINA KATILMAZ sadece kardan pay alrsa bu elde edilen kar GAYRMENKUL SERMAYE RADIDIR. 5.Adi ortakln ortaklarnn ald karlar ZRA KAZANTIR. 6.Adi komandit, eshaml komandit irketlerin komandite ortaklar ile kolektif irketlerin ortaklarnn aldklar kar paylar iletme zirai faaliyette bulunsa daha ticari kazantr.

2.ZRA KAZANCIN TESPT

2.1.GEREK USUL Bilano ve iletme esasna gre 2ye ayrlr. Bunu semek iftiye kalmtr. Lakin bilano esasn seen mkellef 2yl gemedike iletme esasna GEEMEZ Not: kanunda yazl iletme bykl llerini aan iftiler ile 1 bierdvere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca veya 10 yana kadar 2den fazla traktre sahip olan iftilerin kazanlar gerek usulde (zirai iletme hesab veya diledikleri takdirde bilano esasna gre) tespit olunarak vergilendirilir 2.2.TEVKFAT (STOPAJ, KAYNAKTA KESNT) USULU Kk iftilerin elde ettikleri zirai kazanlar haslatlar zerinden tevkifat yaplmak suretiyle vergilendirilirler. iftilerden satn alnan zira mahsuller ve hizmetler iin yaplan demelerden BORSAYA KAYITLI DELSE HAYVANCILIK VE HAYVAN RNLERNDE TARIM VE ORMAN BORSAYA KAYITLIYSA Oranlarnda kesinti yaplr

%2 %4

%1 %2

62 GELR VERGS III 3.SERBEST MESLEK KAZANCI

1.TANIMLAR 2.SERBEST MESLEK ERBABI SAYILAN HALLER Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade ahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye 1.Gmrk komisyoncular, bilumum borsa ajan ve acenteleri, noterler, noterlik grevini ifa ile veya ihtisasa dayanan SREKL(iyeri amak, ilan vermek, mesleki kurulua kayt mkellef olanlar; olmak, levha asmak) ve ticari mahiyette olmayan ilerin iverene tabi olmakszn ahsi 2.Bizzat serbest meslek erbab tarifine girmemekle beraber serbest meslek erbabn bir araya sorumluluk altnda kendi nam ve hesabna yaplmasdr. getirerek tekilat kurmak veya bunlara sermaye temin etmek suretiyle veya sair suretlerle serbest Serbest meslek erbab: Serbest meslek faaliyetini mutad meslek halinde ifa edenler, meslek kazancndan hisse alanlar; serbest meslek erbabdr. Serbest meslek faaliyetinin yannda meslekten baka bir i 3.Serbest meslek faaliyetinde bulunan kollektif ve adi irketlerde ortaklar, adi komandit veya grev ile devaml olarak uralmas bu vasf deitirmez irketlerde komanditeler; Serbest meslek kazanc bir hesap dnemi iinde serbest meslek faaliyeti karl 4.Dava vekilleri, mavirler, kurumlar ve tccarlarla serbest meslek erbabnn ticar ve meslek olarak tahsil edilen para ve aynlar ve dier suretlerle salanan ve para ile temsil ilerini takip edenler ve konser veren mzik sanatlar; edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolaysyla yaplan giderler indirildikten sonra 5.Gerekli artlar tayan ebe, snneti, salk memuru, arzuhalci, rehber gibi mesleki faaliyette kalan farktr. Brt kazantan kazancn elde edilmesiyle ilgili giderler dlr. Net bulunanlar bu iler dolaysyla serbest meslek erbab saylrlar. kazan zerinden vergilendirme yaplr 3. SMKNN VERGLENDRLMES 3.1.1.NDRLEBLECEK GDERLER 3.2.STOPAJ (TEVKFAT) ESASI 4.VERGLENDRLMEYECEK -Ticari kazan ile ayndr. Buna ek olarak; Vergi sorumlular, serbest meslek erbabna 3.1.BEYAN ESASI SMKLER Tutulan serbest meslek kazan defterine gre 1.mesleki yaynlar iin denen bedel yapacaklar demeler zerinden tevkifat yaparlar. -sergi panayr istisnas belirlenen hslattan meslein ifas ile ilgili indirilir(kitap dergi) Ancak Noterlere serbest meslek faaliyetlerinden -telif kazanlar istisnas giderler dlr. Kalan ksm artan oranl 2.Serbest meslek erbab ayn evde oturuyor dolay yaplan demelerden stopaj yaplmaz -ebe, snneti, rehber arzuhalci (bu tarifeye gre vergilendirilir. ve alyorsa; kiiler sreklilik koulunu Telif kazanlarnda %17 -Ev kendisinin ise MASRAFLARIN VE Dier SMKlerde %20 tevkifat uygulanr. salamyorsa vergiden muaftr) AMORTSMANIN YARISINI Tevkif edilen tutar ylsonunda beyanname zerinden -Ev kira ise MASRAFLARIN YARISI, hesaplanan vergi miktarndan dlr. KRANIN TAMAMI gider olarak yazlr.

4.CRET
1.UNSURLARI 2. TCAR KAZAN - CRET AYRIMI 3.CRETN TESPT 1. bir iyerine veya iverene tabi olmak ve hizmet karl deme 3.1. STOPAJ ESASI 1.Ana unsur sermayedir. 1.Ana unsuru emektir. yaplmasdr.(para, ayn) Mkellefin gayrisafi cret gelirinden kanunen yaplmas 2.Bamszdr, faaliyeti 2. iverene bal olarak 2. resmi arabulucu, bilirkii, eksper, hakemler, sporcularn aldklar gereken kesintiler (emeklilik aidat, sigorta primleri gibi), kendi nam ve hesabna allr paralar isizlik sigorta primleri, sendika aidatlar, sakatlk indirimi, yapar 3.ama cret geliri elde 3.baz meclis ve komisyon yelerine yaplan demeler zrl kii indirimi gibi kesintiler indirilerek safi kazanc 3.ama kar elde etmek etmektir. 4.ynetim kurulu, denetim kurulu yelerine salanan menfaatler, bulunur. Safi kazan. zerinden VERG SORUMLUSU 4.ticari faaliyetlerde risk 4.risk yoktur. yaplan demeler, tasfiye memurlarna yaplan demeler sfatyla iveren kaynakta kesinti yapar. vardr. 5.maa, prim, ikramiye, kasa tazminat 3.2.GTR USUL(DER CRETLLER) 4.MUAFYET VE Dier cretler Kazanlar basit usulde tespit edilen ticaret erbab yannda alanlar; zel hizmetlerde alan ofrler; zel inaat sahiplerinin cretle STSNALAR altrd inaat iileri; Gayrimenkul sermaye irad sahibi yannda alanlar ve gerek cretlerinin tespitine imkn olmamas sebebiyle, Dantayn Diplomat muafiyeti olumlu grne dayanarak Maliye Bakanlnca bu kapsama alnanlardr. Bu hizmet erbabnn safi cretleri takvim yl banda geerli olan ve sanayi Vatan hizmetleri istisnas kesiminde alan 16 yandan byk iiler iin uygulanan asgari cretin yllk brt tutarnn % 25'idir. cret istisnas Dier cretler; kapsamna giren cretler iin yllk beyanname verilmez, dier kazanlar iin beyanname verilmi olsa bile beyannameye dahil edilmezler. Sadece vergi dairesinden bir vergi karnesi alrlar. Bu karnede ne kadar vergi deyecekleri yazldr. Her yl UBAT ve AUSTOS aylar olmak zere iki eit taksitte vergi derler.

63 GELR VERGS IV 5.GAYRMENKUL SERMAYE RADI

1.GMS SAYILAN HALLER -Arazi, bina maden sular, memba sular, madenler, ta ocaklar, kum ve akl istihsal yerleri, tula ve kiremit harmanlar, tuzlalar ve bunlarn mtemmim czileri ve teferruat; Voli mahalleri ve dalyanlar; Gayrimenkullerin, ayr olarak kiraya verilen mtemmim czileri ve teferruat ile bilumum tesisat demirba eyas ve demeleri; Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar; Arama, iletme ve imtiyaz haklar ve ruhsatlar, ihtira berat almetifarika, marka, ticaret unvan, her trl teknik resim, desen, model, plan ile sinema ve televizyon filmleri, ses ve grnt bantlar, sanayi ve ticaret ve bilim alanlarnda elde edilmi bir tecrbeye ait bilgilerle gizli bir forml veya bir imalat usul zerindeki kullanma hakk veya kullanma imtiyaz gibi haklar Telif haklar Gemi ve gemi paylar ve her trl motorlu ara, makine ve tesisat ile bunlarn eklentileri. NOT: Saylan bu mallar ve haklar ticar veya zirai bir iletmeye dhil bulunduu takdirde bunlarn iratlar ticar veya zirai kazancn tespitine mteallik hkmlere gre hesaplanr. 3.EMSAL KRA BEDEL Kiralarn dk gsterilmesi veya hi gsterilmemesini engellemek iin oluturulmutur. Bina ve arazilerde vergi deerinin: %5i Haklarda vergi deerinin : %10u rnein: 200.000tl deeri olan yayn hakk yllk 9000TLye kiraya verilmitir. Burada emsal kira bedeli: 200000*10/100=20000TL o zaman matrah 9000 deil 20000 olacak. 3.1.EMSAL KRA BEDELNN UYGULANMAYACAI DURUMLAR 1.bo kalan gayrimenkuln korunmas amacyla bir bakasnn ikametine braklmas 2.gayrimenkullerin st ve alt soyunun ikametine braklmas 3.gayrimenkullerin sahipleriyle birlikte akrabalarnn da evde ikamet etmesi 4.devlete ait binalar NOT1: 2012 yl iin 1290 TLyi aan her trl kira geliri beyana tabidir. NOT2: Konutunu kiraya verenler iin 3.000TLsi istisna geri kalan beyana tabidir. 2.GMSNN TESPT 2.1. BEYAN ESASI Gayrimenkul sermaye iratlarnda, gayri safi haslat, mal ve haklarn kiraya verilmesinden bir takvim yl iinde o yla veya gemi yllara ait olarak nakden veya aynen tahsil edilen kira bedellerinin tutardr 2.1.1. Gerek Usul Gerek usulde; gayrimenkulle ilgili olmak kaydyla gayri safi hslattan aadaki giderler dlr. Kalan ksm artan oranl tarifeye gre vergilendirilir. Giderler: kiraya verilen gayrimenkulle ilgili giderlerdir. Ayrca; Kiraya verilen mal ve haklar iin denen vergi, resim, har ve erefiyelerle kiraya verenler tarafndan denmi olmak artyla belediyelere denen harcamalara itirak paylar; Sahibi bulunduklar konutlar kiraya verenlerin kira ile oturduklar konutun kira bedeli de indirilebilir. Vergi ve para cezalar dlemez.

2.1.2. Gtr Gider Usul Haklarn kiraya verenler hari gayrimenkul sermaye irad elde edenler gtr usulden de yararlanabilirler. Gayri safi hslattan, gayri safi hslatn %25lik ksm dlr, kalan ksm artan oranl tarifeye gre vergilendirilir. NOT: Mkellef GMSinin tespiti iin gerek veya gtr gider usuln semekte SERBEST braklmtr. Lakin hangi usul setiyse dier usule 2YIL gemedike gemesi MMKN DELDR. 2.2.2.STOPAJ ESASI Gayrimenkul sermaye iratlarnda stopaj uygulamas da sz konusudur. Stopaj hak sahibine geliri salayan taraf yapar. Stopaj yaplan tutar; daha sonra verilen beyannameden hesaplanacak vergiden dlr. Ancak stopajla vergilendirilmi olan gayrimenkul sermaye iratlar 2012 yl iin 25.000 YTLye kadarsa beyanname verilmez.

64 GELR VERGS V 6.MENKUL SERMAYE RADI 1.MSNN TANIMI VE SINIRLARI 2.MSDE VERGLENDRME Sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dnda nakdi sermaye veya para ile temsil 1.KAR PAYLARI, eer deeri 25.000 TLyi aarsa yars beyan edilir. Geri kalan
edilen kar pay, faiz, kira ve benzeri menkul sermaye iraddr.

3.MSDEN NDREBLECEK GDERLER

-menkul kymet muhafaza giderleri (sigorta, kiralk kasa ) -kar pay ve faiz tahsil giderleri -menkul kymetlerin idaresi iin denen vergi, resim, harlar

yars %15 stopaja tabidir. 2.DEER 1290 TLyi AARSA BEYAN EDLENLER Hisse senetlerinin Vadesi gelmemi kuponlarnn satndan elde edilen kazan itirak paylarndan doan kazancn sahibi adna henz tahakkuk etmemi kar paylarnn devri ve temliki karlnda alnan para ve aynlar senetlerin skonto bedelleri yurt dnda elde edilen mevduat faizleri, devlet tahvili faizi, ky bankacl 3.BEYAN EDLMEYENLER (STOPAJA TAB OLANLAR) repo gelirleri, mevduat faizi, katlm bankacl kar paylar %15 stopaja tabiidir. yatrm fonundan salanan kazanlar %10 stopaja tabidir.

7.DER ARIZ KAZAN VE RATLAR

A.DEER ARTI KAZANCI Sahip olunan menkul ve gayrimenkullerin ve haklarn elden kartlmasndan elde edilen kazanlardr. Bu kazanlar bir defalna elde edilmektedirler. Bu kazanlar ; 1. Menkul kymetlerin elden kartlmasndan elde edilen kazanlar 2.Haklarn elden karlmasndan salanan kazanlar 3.Faaliyeti durdurulan bir iletmenin ksmen veya tamamen elden karlmasndan doan kazanlar deer art kazancdr NOT: Borsaya kaytl olan hisse senetleri 1yl getikten sonra, borsaya kaytl olmayan hisse senetleri 2yl getikten sonra elden karlrsa, vergiye tabi deildir. B.ARIZ KAZANLAR ticari, snai, zirai ve mesleki faaliyetlerin bir defalk gerekletirilmesinden elde edilen kazanlardr. Bu kazanlar; 1.Arz olarak ticar faaliyetlerin gerekletirilmesinden veya bu tr ilere araclk yoluyla elde edilen kazanlar. 2.Ticar veya zira bir iletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin braklmas, ihale, artrma ve eksiltmelere itirak edilmemesi karlnda elde edilen hslat. 3.Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiraclk hakknn devri karlnda alnan tazminatlar ile petamallklar 4.Arz olarak yaplan serbest meslek faaliyetleri dolaysyla tahsil edilen hslat. 5.Gerek usulde vergiye tbi mkelleflerin terk ettikleri ileri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazanlar 6.Dar mkellefiyete tbi olanlarn 45 inci maddede yazl ileri arz olarak yapmalarndan elde ettikleri kazanlar ARIZ KAZANLARIN VERGLENDRLMES Yukardaki faaliyetlerin yaplmasnda dolay elde edilen arzi kazanlarn safi deeri zerinden vergilendirme yaplr. Bir takvim ylnda (1), (2), (3) ve (4) numaral bentlerde yazl olan kazanlar (ihale, artrma ve eksiltmelere itirak edilmemesi karlnda elde edilen kazanlar hari) toplamnn 20.000 YTLlik ksm gelir vergisinden mstesnadr. Kalan ksm beyan edilir.

DEER ARTI KAZANLARININ VERGLENDRLMES 2.1.Stopaj Yntemi Menkul kymetlerin elden kartlmasnda salanan kazanlar, stopaj yntemiyle vergilendirilmektedir. Stopaj yapmaya yetkili olan birim, menkul kymetin satlmasna araclk eden banka ve arac kurumlardr. Stopaj oran %15tir. Bu kazanlarn ayrca beyan edilmesine gerek yoktur. 2.2.Beyan Esas Beyan yntemi menkul kymetlerin elden kartlmasndan elde edilen deer art kazanlarnn dndaki deer art kazanlar iin geerlidir. Bu kazanlarn vergilendirilebilmesi iin ncelikle net deer art kazanc bulunur. Net deer art kazancnn bulunmas; Elde edilen sat hslatndan elden kartlan unsurun maliyet bedeli dlerek bulunan net kazan deer art kazanc kabul edilir. Bir takvim ylnda elde edilen deer art kazancnn, menkul kymet ve dier sermaye piyasas aralarnn elden karlmasndan elde edilen kazanlar hari, 8.800 YTLlik ksm gelir vergisinden mstesnadr. Dolaysyla 8.800 YTLli ksm beyan ddr.

Ticari Kazanlar Her trl sinai ve ticari faaliyet, Maden, ta ve kire ocaklar, kum ve akl retim yerleri ile tula ve kiremit harmanlarnn iletilmesi, Coberlik ileri (Cober: Borsada kendi nam ve hesabna hisse senedi ve tahvil zerine i yapan ve bunun speklasyonu ile uraan kiilere verilen addr), zel okul ve hastanelerle benzeri yerlerin iletilmesi, Gayrimenkullerin alm, satm ve ina ileri ile devaml olarak uralmas, Kendi nam ve hesabna, menkul kymet alm-satm ile devaml olarak uraanlarn bu ii, Di protezcilii, Satn alnmak veya trampa suretiyle edinilmi olan arazinin, iktisap tarihinden itibaren 5 yl iinde parsellenerek bu sre iinde veya daha sonraki yllarda ksmen veya tamamen satlmas, iftiye ait olmakla beraber zirai iletmeye dahil edilmeyen bierdver veya traktrn iletilmesinden elde edilen gelirler Adi komandit, eshaml komandit irketlerin komandite ortaklar ile kolektif irketlerin ortaklarnn aldklar kar paylar (iletme zirai faaliyette bulunsa dahi) zirai kazan deil ticari kazantr.

Zirai Kazanlar Arazide, glde ve nehirde ekim, dikim, bakm, retme, yetitirme ve slah gibi faaliyetler veya bitki, orman, hayvan, balk ve bunlarn mahsullerinin retimi, avlanmas, avc veya yetitiricisi tarafndan muhafazas, tanmas, satlmas veya baka bir ekilde faydalanlmas zirai faaliyete girer. Bir ifti rnlerini ilemek iin tamamlayc faaliyetlerde bulunursa (soyann yan karmak, stten peynir yourt yapmak vb.) bu zirai faaliyettir. Bu ilemi baka iftiler iin at bir iletmede yaparsa ticari faaliyettir. Bir ifti at maaza veya dkkanda rettii rnleri satarsa faaliyet rnn maazaya geliine kadar zirai, maazada satl srasnda ticaridir. Arazi sahibi olan bir kii bu arazinin ekilim dikimi iin bir baka kii ile anlar ve doacak zarara da ortak olursa faaliyet zirai kazan olarak deerlendirilir. Adi ortakln ortaklarnn ald karlar zirai kazantr.

cretler verene tabi ve belirli bir i yerine bal olarak alanlara hizmet karl verilen ve ayn ile salanan ve para ile temsil edilen menfaatler. stisna dnda kalan emeklilik, maluliyet, dul ve yetim ayllar, Evvelce yaplm veya gelecekte yaplacak hizmetler karl verilen para, mal veya salanan menfaatler TBMM, l Genel Meclisi ve Belediye Meclisi yeleri ile il zel kanunlarna ve idari kararlara gre kurulan sreli sresiz btn komisyon yelerine ve buna benzer dier kimselere bu sfatlar dolaysyla denen para ayn ve menfaatler, Ynetim ve denetim kurulu bakan ve yeleri ile tasfiye memurlarna yaplan demeler, Bilirkiilere, resmi arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve jri yelerine yaplan demeler ile sporculara yaplan demeler.

Serbest Meslek Kaz. Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade ahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan ilerin iverene tabi olmakszn ahsi sorumluluk altnda kendi nam ve hesabna yaplmasdr. Tahkim ileri dolaysyla hakemlerin aldklar cretler, Kolektif, adi komandit (komandite ortak) ve adi irketler serbest meslek faaliyeti yapyor ise ortaklarn aldklar kar paylar serbest meslek kazancdr, Telif kazanlar (telif hakknn sahibi veya kanuni miraslar tarafndan bakalarna satlmalar veya kiralanmalar), Gmrk komisyoncular, noterler, borsa ajan ve acenteleri, Birka serbest meslek erbabn bir araya getirip faaliyette bulunmalarn salayarak kazantan pay alanlar. Dava vekilleri, i takipileri, ebeler, snnetiler, salk memurlar, arzuhalciler, rehberler, konser veren mzik sanatlar, mavirler.

Gayri M. S. . (Kira) Aadakilerin kiralanmasndan elde edilen kira geliri Arazi, bina, maden sular, memba sular, madenler, ta ocaklar, kum ve akl istihsal yerleri, tula ve kiremit harmanlar, tuzlalar ve bunlarn mtemmim czileri ve teferruatndan; Voli dalyanlar; mahalleri ve

M. S. . (Faiz ve Kar Pay) Her nevi hisse senetlerinin kar paylar tirak hisselerinden doan kazanlar, Kurumlarn ynetim kurulu bakan ve yelerine verilen kar paylar. Kurumlar Vergisi Kanunu uyarnca, yllk veya zel beyanname veren dar mkellef kurumlarn net kar (vergiden sonraki), Her trl tahvil ve Hazine Bonosu faizleri ile Toplu Konut daresi, Kamu Ortakl daresi ve zelletirme daresi tarafndan karlan menkul kymetlerden salanan gelirler, Her nevi alacak faizleri Mevduat faizleri,

Dier Kazan ve ratlar Deer Art Kazanlar; Hisse senetlerinin elden karlmas (borsada ilem gryorsa bir yldan, grmyorsa iki yldan daha az elde tutulan), HB ve DT vb. menkul kymetlerin elden karlmas. Telif haklarnn ve ihtira beratlarnn mellifleri, mucitleri ve bunlarn kanun miraslar dnda kalan kimseler tarafndan elden karlmasndan doan kazanlar. Ortaklk haklarnn veya hisselerinin elden karlmasndan doan kazanlar. Faaliyeti durdurulan bir iletmenin ksmen veya tamamen elden karlmasndan doan kazanlar. ktisap ekli ne olursa olsun arazi, bina, maden sular vb. gayrimenkul ve haklarn, iktisap tarihinden balayarak be yl iinde elden karlmasndan doan kazanlar. Arzi Kazanlar;

65

Gayrimenkullerin, ayr olarak kiraya verilen mtemmim czileri ve teferruat ile bilumum tesisat demirba eyas ve demeleri; Gayrimenkul olarak tescil edilen haklar; Sinai ve Ticari haklar Telif haklar (Bu haklarn, mellifleri veya bunlarn kanuni miraslar dnda baka kiilerce kiralanmas halinde gayrimenkul sermaye irad); Gemi ve gemi paylar ile ykleme ve boaltma aralar, Motorlu nakli ve cer vastalar, her trl motorlu ara, makine ve tesisat ile bunlarn eklentileri. Vakfn gelirinden hizmet karl olmakszn alnan hisseler. Zirai faaliyete bilfiil itirak etmeksizin sadece rnden pay alan arazi sahiplerinin gelirleri,

Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemi kuponlarnn satndan elde edilen bedeller, tirak hisselerinin sahibi adna henz tahakkuk etmemi kar paylarnn devir ve temliki karlnda alnan para ve aynlar Her eit senetlerin iskonto edilmesi karlnda alnan iskonto bedelleri Faizsiz olarak kredi verenlere denen kar paylar ile kar ve zarar ortakl belgesi karl denen kar paylar ve zel finans kurumlar tarafndan kar ve zarar katlma hesab karlnda denen kar paylar Repo gelirleri Tzel kiilii haiz emekli sandklar, yardm sandklar ile emeklilik ve sigorta irketleri tarafndan demeler,

Arz olarak ticar muamelelerin icrasndan veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazanlar. Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiraclk hakknn devri karlnda alnan tazminatlar ile petamallklar. Arz olarak yaplan serbest meslek faaliyetleri dolaysyla tahsil edilen hslat. Gerek usulde vergiye tbi mkelleflerin terk ettikleri ileri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazanlar. Ticar veya zira bir iletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulmas veya terk edilmesi, henz balamam olan byle bir faaliyete hi giriilmemesi, ihale, artrma ve eksiltmelere itirak edilmemesi karlnda elde edilen hslat. Dar mkellefiyete tbi olanlarn Trkiye ile yabanc lke arasnda yaptklar tama ileri arzi kazan olarak deerlendirilir.

66 GELR VERGS VI GELR VERGSNDE BEYAN BEYANNAME VERENLER BEYANNAMENN VERLMES 1.YILLIK BEYANNAME
eitli kazanlardan 1 takvim yl boyunca elde edilen gelirler beyan edilir. TK,KZ,SMK elde edenler o yl gelir elde etmeseler dahi beyanname vermek zorundalar

VERGNN DENMES
(2 eit taksit halinde) 31.Mart- 31.Temmuz 28-29.ubat 30.Haziran 26.gn akamna kadar Ayn sre iersinde denir.

Gerek Usuldekiler ; 25 Mart ; 25 ubat

Basit Usuldekiler

2.MUHTASAR BEYANNAME

3.MNFERT BEYANNAME

4. GEC VERG VE GEC VERG BEYANNAMES

veren ve vergi kesintisi yapanlarn AYLIK olarak verdii beyannamedir. (altrd ii says 10 ve 10dan az olanlar 3 ayda bir verilir.) Dar mkelleflerin yllk beyanname vermek zorunda olmadklar kazanlar iin bu beyannameyi verirler (dar mkellefler TK, ZK, GMS iin yllk beyanname vermek zorundadr) Ticari kazan sahipleri (basit usulde vergilendirilenler hari) ile Serbest meslek erbab (noterler hari) (gelir vergisi geici vergi oran %15)

zleyen ayn 23. gn akamna kadar Kazan elde edildikten 15 gn iinde beyan edilir

aylk dnemi takip eden ikinci ayn 14. akamna kadar

aylk dnemi takip eden ikinci ayn 17. akamna kadar denir.

ZEL DURUMLARDA BEYANNAME VERLME SRELER Yurdu Terk Halinde Mcbir Sebep Zor Durum lm ve Gaiplik Halinde
1.GEM YIL ZARARLARI Gemi 5yln zararlar indirilebilir

15 gn iinde verilir ve denir Beyanname verme sresi DURUR. Mcbir Sebep ortadan kalknca kalan sre ilemeye devam eder Mkellefin istei + Maliye Bakanlnn onay ile NORMAL vadenin 1 katn amayacak ekilde beyanname verilme sresi uzatlr. ( vadeye 1 aydan ksa bir sre varsa en az 1ay uzatlr) lmn meydana gelmesinden ve gaipliin kesinlemesinden itibaren 4 ay iinde beyan edilir

GELRDEN YAPILACAK NDRMLER (MAHSUPLAR)

2.BAI VE YARDIMLAR Gelirim %5ine kadar indirilir. Kalknmada ncelikli yrelerde %10u kadar indirilir. Okul ve renci yurdu balarnn tamam indirilir. 6.SAKATLIK NDRM cretliler, SMK ve basit usuldekiler yararlanr. alma gcnn ; %80ini kaybedenler I.derece %60n kaybedenler II.derece %40n kaybedenler III.derece sakat kabul edilir. 3.AHIS VE SGORTA PRMLER Kendisi, ei ve ocuklar iin denen ahs sigortalar, yllk sigorta gelirlerinin max %5i kadar indirilir, sadece bireysel emeklilik ise %10u kadar indirilir. 7.SPONSORLUK HARCAMALARI Amatr spor kulplerinde tamam indirilir Profesyonel spor kulplerinde %50si indirilir 4.ASGAR GEM NDRM Sadece cretliler yararlanr.

5. AR-GE HARCAMALARI %100 indirilir.

8.HESAPLANAN VERGDEN NDRMLER kaynakta kesilen vergiler yurt dnda dene vergiler geici vergi

67 KURUMLAR VERGS I
1.ZELLKLER *Kurum kazancdr. *Gelir vergisinde saylan 7 unsura gre hesaplanr. *Tzel Kiilerden alnr. *objektif, sabit oranl (%20) bir vergidir. *Bilano esas geerlidir (DSS-DBS+EKLEN-EKLENEN) 4.MKELLEFYET TRLER Kanuni merkezi veya i merkezi Trkiyede bulunanlar TAM MKELLEF, her ikisi de yurtdnda bulunanlar DAR MKELLEFTR. 2.HESAP DNEM *hesap dnemi 12 aydr. *Normal hesap dnemi (1ocak- 31aralk) *zel hesap dnemi: Maliye Bakanlndan izin almak ARTTIR. 2.1. BEYANNAME SRES *KV beyannamesi hesap dneminin bitimini izleyen 4. AYIN 25NDE VERLR ve AY SONUNA KADAR DENR. 5. KURUMLAR VERGSNDE MUAFYET VE STSNALAR -tirak Kazanlar stisnas: kurumlarn TAM mkellefiyete tabi baka bir kurumun sermayesine itiraklerinden elde ettikleri kazanlar kurumlar vergisinden istisna edilmitir. -Risturn stisnas: kooperatif ortaklarnn ynetim gideri karl olarak dedikleri paralardan harcanmayarak iade edilen ksmlar kurumlar vergisinden istisna edilmitir. -milli piyango idaresi, damga matbaas, askeri fabrika, darphane, dernek ve vakflar, kamu messeseleri kurumlar vergisine tabi deildir. 3.KURUMLAR VERGS MKELLEF 1.Sermaye irketleri A, LTD, ESHAMLI KOM RKT, YATIRIM FONLARI 2.ktisadi Kamu Messeseleri 3.Dernek ve Vakflara Ait ktisadi letmeleri 4. Ortaklklar (Joint Venture) 5.kooperatifler

6.MATRAHIN HESPTNDE NDRLEBLECEK GDERLER 1.Ticari kazantan dlebilecek giderler ncelikle brt kurum kazancndan, kazancn elde edilmesiyle ilgili giderler dlmektedir. Bu giderler, Gelir Vergisi Kanununda ticari kazanlardan dlebilecek giderlerdir 2.Dier giderler 1. Menkul kymet ihra giderleri(kat basm giderleri, noter tasdiki giderleri) 2. lk tesis ve taazzuv giderleri (reklam giderleri, kurulu genel kurul toplants, yeni ubenin almas) 3. Eshaml komandit irketlerde komandite ortan kar hissesi(Eshaml komandit irketlerde sadece komanditer ortaklarn kr paylar zerinden kurumlar vergisi hesaplanmaktadr. Komandite ortan kr pay kurumlar vergisine tabi deildir. ) 4.Genel kurul toplant giderleri(salon kira gideri, ilan ve posta gideri, 5.blnme, birleme, devir, fesih, tasfiye giderleri, 6. Baz ba ve yardmlar (doal afet, okul, yurt...) 7. Gemi be yl zararlar 8. AR-GE harcamalarnn %100 indirilir. 9.sponsorluk harcamalar (amatrlerde %100, profesyonellerde %50)
8.SAF KAZANCIN HESAPLANMASI 1.bir hesap dnemi iinde elde etikleri safi kurum kazanc zerinden hesaplanr. 2.KV mkelleflerinin HEPS bilano hesab esasna gre defter tutmak zorundadr. 3.safi kurum kazancnn tespitinde GVKnun ticari kazan hakkndaki hkmleri uygulanr 4. yabanc ulatrma kurumlarnn yaptklar tama ileri iin GVKnda ticari kazanlarda da belirtildii gibi; hava ulatrmada %5, kara ulatrmada %12, deniz ulatrma ilerinde %15i safi haslat saylr.

7.MATRAHIN TESPTNDE NDRLEMYECEK GDERLER 1.z sermaye ve rtl sermaye zerinden denen veya hesaplanan faizler, kur farklar vb. giderler (rtl sermaye: kurumlarn ortaklarndan veya ortaklarla ilikili olan kiilerden dorudan veya dolayl olarak temin ederek iletmede kullandklar borlarn hesap dnemi iinde herhangi bir tarihte kurumlarn z sermayesinin 3 katn aan ksm ilgili hesap dneminin rtl sermayesi saylr) 2.Sermaye irketlerince transfer fiyatlamas yoluyla datlan rtl kazanlar. (kurumlar ilikili kiilerle emsallere uygunluk ilkesine aykr olarak tespit ettikleri bedel veya fiyat zerinden mal veya hizmet alm ya da satmnda bulunursa, kazan tamamen veya ksmen transfer fiyatlandrmas yoluyla rtl olarak datlm saylmaktadr) 4. Her ne ekilde ve ne isimle olursa olsun ayrlan yedek akeleri (bir iletmede elde edilen dnem sonu karn kar pay olarak datlmayan ve karn %5lik ksmn ayrd hesaptr.) 5.Dar mkellefiyete tabi kurumlarn ana ubelerine yaptklar baz demeleri 6. her trl para cezalar, vergi cezalar ve, gecikme zamlar ve faizleri. 8.letmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayan tatlarn giderleri ile amortismanlar. 9.Hisse senetlerinin itibari deerinin altnda ihracndan doan zararlar

68 1.KVDE BEYANNAME TRLER 1.1.YILLIK BEYANAME hesap dneminin kapand ay takip eden drdnc ayn 25. gn akamna kadar mkellefin bal olduu vergi dairesine verilir Dar mkellefiyette vergi muhatabnn Trkiye'yi terk etmesi halinde Kurumlar Vergisi beyannamesi memleketi terkten nceki 15 gn iinde verilir Mkellefin bal olduu vergi dairesi, Tam mkellefler iin, kurumun kanuni veya i merkezinin bulunduu yerin; Dar mkellefler iin, kurumun Trkiye'deki iyerinin veya daimi temsilcisinin bulunduu yerin; Trkiye'de iyeri veya daimi temsilcisi olmad takdirde yabanc kuruma kazan salayanlarn bal olduu; vergi dairesidir 1.3.ZEL BEYANNAME zel beyanname, dar mkellef kurumlarn Trkiyede elde ettikleri arzi kazanlar ve deer art kazanlarn beyan ettikleri beyannamedir rnein bir defaya mahsus olmak zere Trkiyede ulatrma ii yapan yabanc bir firma, ulatrma faaliyeti karlnda elde ettii kazanc, kazancn elde edildii tarihten itibaren 15 gn ierisinde zel beyanname ile beyan eder ve ayn srede vergisini der. KURUMLAR VERGS II 1.1.1KVDE GEC VERG UYGULAMASI Bir takvim ylnda drt adet geici vergi dnemi vardr. Geici vergi er aylk dnemleri izleyen 2. ayn 14. gn akamna kadar beyan edilir ve 17. gc akamna kadar denir Kurumlar Vergisi Geici vergi oran %20dir.

1.1.2.VERGNN DENMES hesap dnemini izleyen drdnc ayn sonuna kadar bir defada vergi denir

1.2..MUHTASAR BEYANNAME Muhtasar beyannameyi stopaj yapanlar vermektedir. -kurumlar; vergi sorumlusu sfat ile vergi kesmektedirler. Bu ekilde kesilip vergi dairesine yatrlan vergiler, daha sonra kesintiye tabi olan kurumun vergisinden dlr. -Stopaj Oran %15dir. -Stopaj aylk yaplmaktadr. -Bir ay iinde kesilen vergiler izleyen ayn 23.gn akamna kadar MUHTASAR BEYANNAME ile beyan edilecek ve 26. gn akamna kadar denecektir.

A.KURUMLARDA TASFYE, BRLEME, DEVR VE BLNME HALLERNDE MATRAHIN TESPT A.1.TASFYE: Bir iletmenin mevcutlarnn ve borlarnn belirlenmesi, alacaklarn tahsil edilmesi, mevcutlarn nakde evrilmesi ve borlarn denmesi sonucunda kalan nakdin ortaklara hisseleri orannda datlmasdr. Tasfiye Dnemi: tasfiye haline giren kurumlarn vergilendirilmesinde hesap dnemi yerine TASFYE DNEM geerli olur. TASFYE BEYANNAMES: tasfiye memurlar tarafndan verilir. 1.tasfiye ayn yl iinde balayp biterse, tasfiyenin sonuland tarihten itibaren 30 gn iinde 2.tasfiye dnemi balangc ve bitii farkl yllarda ise tasfiye dneminin kapand ay takip eden 4.ayn 25.akamna kadar beyannamelerini verirler.

69 SERVET ZERNDEN ALINAN VERGLER I EMLAK VERGS

A.BNA VERGS A.1.KONUSU A.2. Verginin Mkellefi -Trkiye snrlar iinde bulunan binalar Bina -binann sahibi, Vergisine tabidir. Bina kavram; yapld madde -varsa intifa hakk sahibi, ne olursa olsun, gerek karada gerek su zerindeki -her ikisi de yoksa binaya sahip gibi sabit inaatn hepsini kapsar. tasarruf eden gerek ve tzel kiilerdir. -Bina vergisi alnrken bina mtemmimleri (binann tamamlayc paralar) de bina ile birlikte nazara alnr NOT: yzer havuzlar, sair yzer yaplar, adrlar ve karavanlar bina saylmaz. rnein gemiler bina saylmamaktadr. Ancak deniz veya gllerin A.3. VERGNN MATRAHI, ierisine yaplm tesisler bina kapsamna ORANI, dhildir.(alabalk tesisleri) -matrah; emlak vergisi kanunu hkmlerine gre belirlenen deerdir. -bina vergisinin oran; binalarda %0,2 meskenlerde %0,1 bykehir belediye snrlarnda bu oran 2 kat uygulanr. B.ARSA VE ARAZ VERGS B.1.KONUSU B.3. Verginin Matrah-ORANI ve -Trkiye snrlar iinde bulunan arazi ve Hesaplanmas arsalar Arazi Vergisine tabidir. -Verginin Matrah Arsa ve arazinin -Arsa, Belediye snrlar iinde belediyece vergi deeridir. parsellenmi arazilerdir. -arsa ve arazi vergisinin oran -Belediye snrlar iinde veya dnda Arazilerde %0,1 bulunan parsellenmemi araziden Arsalarda %0,3 hangilerinin bu kanuna gre arsa saylaca Bykehir belediyesi snrlar Bakanlar Kurulu Karar ile belli edilir. ierisinde bu oran 2 kat uygulanr B.2.MKELLEF -arazinin maliki, -varsa intifa hakk sahibi -her ikisi de yoksa araziye malik gibi tasarruf edenlerdir. -Ancak arazinin ortak olmas durumunda her bir hissedar hissesi orannda mkelleftir.

1.EMLAK VERGSNDE MUAFYET VE STSNALAR Kamu kurumlar, balk kulbeleri, tersaneler, su bentleri, ibadethaneler, mezarlklar 1.Yeni biten binalarda binann bittii yl takip eden yln bandan itibaren 5 yl sreyle muaftr. 2.turizm tevik muafiyet 5 yl 3.DPT tarafndan geri kalm blgelere verilen sinai tesislerin muafl 5yl 2.GEC MUAFYETLER 4.organize sanayi siteleri 5yl 5.doal afet nedeniyle yeni ina edilen binalarda 10yl 6.zerinde tarm yaplmayan arazinin ( bataklk, oraklk) tarma elverili hale getirilmesinde 10 yl 8.bir arazinin ba, bahe haline getirilmesi 2-15yl 7.insan emeiyle orman haline getirilmi arazide 50yl

3.TARHI -Emlak vergisi BELEDYELER tarafndan tarh ve tahsil edilir. Emlak vergisi, emlakin bulunduu yerdeki belediye tarafndan 4 ylda bir OCAK UBAT aylarnda tarh edilir. -verginin denmesi ise 2 eit taksitte olur; 1. taksit: MART NSAN MAYIS (son deme 31mays) 2. taksit: KASIM

70 SERVET ZERNDEN ALINAN VERGLER II MOTORLU TAITLAR VERGS

1.Verginin Konusu motorlu kara, deniz ve hava tatlar olup aadaki ifade edilmitir. a) Karayollar Trafik Kanununa gre trafik ube veya brolarna kayt ve tescil edilmi bulunan motorlu kara tatlar, b) Ulatrma Bakanl Sivil Havaclk Genel Mdrlne kayt ve tescil edilmi olan uak ve helikopterler, 2.Verginin Mkellefi MTVnin mkellefi; trafik, belediye veya liman sicili ile Ulatrma Bakanlnca tutulan sivil hava vastalar sicilinde adlarna motorlu tat kayt ve tescil edilmi olan gerek ve tzel kiilerdir. 3.Vergiyi Douran Olay Mkellef adna yukarda saylan mercilere tat kayt ve tescilinin yaplmasdr. Yeni ara alnmas durumunda aracn sfr veya ikinci el olmasna gre vergiyi douran olay ve mkellefiyetin balangc farkllk arz etmektedir. Sfr alnan aralar; takvim ylnn ilk alt aylk dneminde alnm ve kayd yaptrlmsa mkellefiyet mali yln banda balamaktadr. Eer takvim ylnn ikinci alt ayl dneminde alnmsa ikinci alt aylk dnemin bandan itibaren balamaktadr. kinci el aralarda; takvim ylnn birinci alt aylk dneminde alnp kayd yaptrlan aralar iin ikinci alt ayn bandan itibaren balarken, ikinci alt aylk dneminde alnanlar iin izleyen mali yln banda balamaktadr.

4.Verginin Tarh ve denmesi MTV, aada belirtilen matrah ve tarifelere gre tatlarn kayt ve tescilinin yapld yerin vergi dairesi tarafndan her yl Ocak aynn banda yllk olarak tahakkuk ettirilmi saylr. Tahakkuk ettirilen vergi, ayrca mkellefe tebli olunmaz ve vergi tahakkuk ettirilen gnde tebli edilmi saylr. MTV her yl Ocak ve Temmuz aylarnda iki eit taksitte denir. Takvim ylnn ilk alt aynda, tatn bnyesinde bir deiiklik olmas veya verginin artrlmas veya azaltlmas halinde ikinci taksit, yeni duruma gre denir.

1.Matrah ve Tarifesi Verginin matrah; Motorlu tatlarda vergi matrah spesifik matrah (miktar esas)tr. Motorlu tatlarda vergi matrah, ya, arlk, hacim, kalk hz gibi fiziki llere gre belirlenmektedir. Vergi tarifesi; Vergi tarifesi ara trne gre drt ayr liste eklide belirlenmitir. I sayl tarife: Otomobil, kaptkat, arazi tatlar, Motosiklet (ya, silindir hacmi) II sayl tarife: Minibs, Panel van ve motorlu karavanlar, Otobs ve benzerleri, Kamyonet, kamyon, ekici (ya, koltuk says, arlk, silindir hacmi) III sayl tarife: Yat, kotra ve her trl motorlu zel tekneler.(motor gc, lks) (KALDIRILDI) IV sayl tarife: Uak ve helikopterler gibi hava tatlar (ya, azami kalk arl) NOT: UNUTMA Traktr, jetski, golf arabas vb. aralardan MTV alnmaz. TV alnr. NOT2: III sayl tarifede yer alan aralardan MTV alnmas 5.6.2009 tarihinde yaymlanan 5897 sayl kanunla yrrlkten kaldrld

71 SERVET ZERNDEN ALINAN VERGLER III VERASET VE NTKAL VERGS

1.KONUSU 1.Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetinde bulunan ahslara ait mallarn (ister yurt iinde isterse yurt dnda olsun) 2.Trkiye'de bulunan mallarn (ister yerliye ister yabancya ait olsun) 3.Trk tabiiyetinde bulunan ahslarn yabanc memleketlerde iktisap edecekleri mallarn 4.Veraset veya herhangi bir yolla karlksz(ivazsz) olarak bir ahstan dier ahsa intikalidir (VVK m.1). Verginin konusu incelendiinde, veraset yoluyla gerekleen intikaller ve dier yollarla gerekleen karlksz intikaller olmak zere iki ayr alt konunun olduu gzlemlenmektedir. Veraset yoluyla gerekleen intikallerde, len kiinin brakt mirasn vergilendirilmesi sz konusudur. Burada her bir miras, kendisine den miras pay zerinden vergi demektedir. Dier yollarla gerekleen karlksz intikaller, yar ve ekililerde kazanlan ayni veya nakdi mallar, balar, hediyeler vb. mal intikalleridir. 2.MKELLEF -Verginin mkellefi kendisine mal intikal eden gerek veya tzel kiilerdir. -Veraset durumunda verginin mkellefi, miraslardr. - Yar ve msabaka vb. organizasyonlardan ikramiye veya bahis kazanlmas durumunda mkellef, ikramiye veya bahsi kazananlardr. -Benzer ekilde balarda, kendisine ba yaplan kiiler vergi mkellefidirler. 3.VERGY DOURAN OLAY Vergiyi douran olay, vergiye tabi bir maln intikal etmesidir. Veraset yoluyla intikallerde, len kiinin brakt mirasn miraslara datlmasdr. Yar ve ekililerde, yar veya ekiliin kazanlmasdr. 5. VERG MATRAHI Veraset ve intikal vergisine tabi olan mallar, gayrimenkul mallar veya menkul mallar olabilecei gibi iletmeler de olabilir. Bu nedenle, intikal eden mallarn ve dier iktisadi kymetlerin bedellerinin bilinmesi vergi matrahn hesaplamak iin nemlidir. Veraset ve ntikal Vergisinin matrah, intikal eden mallarn Vergi Usul Kanunu hkmlerine gre bulunan deerlerinden olumaktadr. 6.VERGNN TARFES Veraset ve ntikal Vergisi artan oranl vergi tarifesine gre alnmaktadr. Tarife oranlar; veraset yoluyla intikallerde daha dk(%1-%10arasnda), karlksz intikallerde ise daha yksek(%10-%30 arasnda) uygulanmaktadr. Ayrca bir kiiye ana, baba e ve ocuklarndan (evlatlklar hari) karlksz mal intikali halinde vergi, karlksz intikallere ilikin tarifede yer alan oranlarn yars uygulanarak hesaplanr. 7.VERGNN TARHI VERASET; len kiinin ikametghnn bulunduu vergi dairesi BAI; Mallar alan kiinin ikametghnn bulunduu vergi dairesi VVde n ve son tarhiyat olmak zere iki ayr tarhiyat yaplr. lki mkellefin beyan zerine, ikincisi idare tarafnda deerleme ile yaplan tarhiyattr. 9.VERGNN DENMES 3 ylda 6 eit taksit halinde MAYIS-KASIM aylarnda denir.

4.MUAFYET VE STSNALAR -Kamu kurumlarn, siyasi partiler, konsolosluklar -eyiz yz grmll, drahomalar -len kiiye ait kl, madalya, saat gibi kiisel eyalar -her eit sadakalar

8.BEYANNAME VERME SRES Veraset Yoluyla ntikallerde Her ikisi de ayn lkedeyse(TR-TR, ALM-ALM); 4AY Sadece 1i Trkiyede ise(TR-ALM,TR-FR) 6AY 2si de farkl yabanc lkedeyse(FR-ALM,FR-NG) 8AY Ba durumunda 1AY Gaiplik durumunda 1AY Dier vazsz(karlksz) ntikallerde Yarma, ekili ve msabakalarn yapld gn izleyen ayn 20.gn akamna kadar.

72 HARCAMALAR ZERNDEN ALINAN VERGLER I KATMA DEER VERGS

1.KONUSU Her trl ticari, sna, zirai ve mesleki faaliyet ierisinde yaplan teslim ve hizmetlerdir. her trl mal ve hizmet ithali dier faaliyetlerden doan teslim ve hizmetler(doalgaz, posta, telefon, su) ilemlerin Trkiyede yaplm olmas gerekir. 1.1.TESLM TESLM: bir maln alcya veya onun adna hareket edenlere devredilmesidir. -Teslim saylan haller 1.maln tesliminden veya hizmetin yaplmasndan nce fatura veya benzeri belgeler verilmise, fatura veya benzeri belgelerin dzenlenmesiyle birlikte vergi domaktadr. 2.Ksm ksm mal teslimi veya hizmet yaplmas halinde her bir ksmn teslimi veya bir ksm hizmetin yaplmasyla vergiyi domaktadr. 3.Komisyoncular vastasyla veya konsinyasyon suretiyle yaplan satlarda, mallarn alcya teslimi, KDVnin doduu andr. 4.Maln alcya veya onun adna hareket edenlere gnderilmesi halinde, maln nakliyesine balanmas veya nakliyeci veya srcye verilmesiyle birlikte KDV doar. 5.Su, elektrik, gaz, stma, soutma ve benzeri enerji datm veya kullanmlarnda bunlarn bedellerinin tahakkuk ettirilmesiyle birlikte KDV domaktadr. 6.TRAMPA; iki ayr teslim hkmndedir. 4.KDVDE ORAN Yasal KDV oran %10dur.(BK bunu %1e kadar indirmeye 4katna kadar karmaya yetkilidir.) %1-%8-%18 olarak ayrca belirtilmitir. 5.KDVDE NDRM ADE -bir vergilendirme dneminde indirilecek KDV toplam, hesaplanan KDV toplamndan fazla ise aradaki fark ADE EDLMEZ, bir sonraki dneme devrolunur. 6.KDVNN BEYANI, TARHI VE DENMES Bir aya ait olan KDV, dier ayn 24. aksamna kadar beyan edilir. 26s aksamna kadar denir. 2.Verginin Mkellefi -Katma deer vergisinin mkellefi, yaplan ilemin trne gre deimektedir. -Mal teslimi ve hizmet ifas hallerinde mkellef; Mal teslimi ve hizmet ifas hallerinde mkellef, mal teslimini veya hizmet ifasn gerekletirenlerdir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta; mal teslimi ve hizmet ifasn gerekletirenlerin kanuni mkellef olduklardr. KDVnin nihai yk ise tketici zerindedir. -Mal ve hizmet ithalatnda mkellef: thalatta mal ve hizmet ithal edenler vergi mkellefidir. -Transit tamalarda mkellef: Transit tamalarda gmrk veya gei ilemine muhatap olanlar verginin mkellefidir.

3.KDVDE STSNA UYGULAMALARI 1.D Ticarete Ynelik stisnalar hracat stisnas thalat stisnas 2.Tamaclkla lgili stisnalar Makine-Tehizat Almlar le lgili stisnalar; 3.Kymetli maden ve petrol aramalar ile ilgili istisna 4.Diplomatik stisnalar 5. Ulusal Gvenlikle ve Askeri Ama Tayan stisnalar 6. Kltrel ve Eitim Amal stisnalar 7.Sosyal Ama Tayan stisnalar Not: istisnadan vazgeenler 3 yl gemedike tekrar istisnadan yararlanamazlar.

7.MATRAHA DAHL EDLECEK VE EDLMEYECEK UNSURLAR 1.DAHL EDLECEKLER - sigorta fark, vade fark, kur fark - ykleme boaltma ve ambalaj giderleri -komisyon giderleri, vergi, resim, harlar 2.DAHL EDLMEYECEKLER -skontolar -hesaplanan KDV

73 HARCAMALAR ZERNDEN ALINAN VERGLER II

KONUSU
KDV Trkiye snrlar iindeki her trl ticari ve mesleki amal mal teslimi ve hizmet ifas ile mal ve hizmet ithali.

MKELLEF
Bu mallar teslim eden ya da hizmeti ifa edenler ile ithal edenler.

ORANI
-Yasal oran %10 -I sayl cetveldeki rnler %1 (ekmek, gazete) II sayl cetveldeki rnler %8 (et, st, peynir vb.) -I ve II sayl cetvelde yer almayan tm rn ve hizmetler iin %18 (genel oran) I sayl cetveldeki rnler iin maktu (spesifik), II, III, IV sayl cetvelde yer alan rnler iin rn bedeli zerinden belirlenmi oran (advalorem) tutar alnr (rn. Arabann sat fiyatnn %25'i)

BEYAN VE DEME
Vergilendirme dnemi 1 aydr. izleyen ayn 24. gnne kadar beyan, 26. gnne kadar deme.

TV

BSMV

Aadaki rnlerin imal (retim) ve ithalinde ilk iktisap; I Sayl cetvel (Petrol ve trevleri) II Sayl cetvel (motorlu tat) III Sayl cetvel (Alkol, ttn, kolal rn ve trevleri) IV Sayl cetvel (parfm, krk gibi lks rnler televizyon, bilgisayar gibi elektronik eya) Banka, Banker ve Sigorta irketlerinin yapm olduklar muameleler (ilem) sonucu lehlerine geen paralar.

I, II, III ve IV sayl cetvelde yazl rnleri ithal ya da imal edenler.

I sayl cetveldeki rnler iin 15 gnlk vergilendirme dnemi ve 15 gn takip eden 10. gne kadar beyan ve deme, dier cetvellerde yer alanlar iin birer aylk vergilendirme dnemi ve izleyen ayn 15. gnne kadar beyan ve deme. Sadece !l sayl cetvelde kayt ve tescili zorunlu' . aralara iin kayt ve tescilden nce deme yaplr. Bir aylk vergilendirme dnemini takip eden ayn 15. gnne kadar beyan ve dene yaplr.

Banka, Banker ve Sigorta irketleri

ANS OYUNLARI DAMGA VERGS

Her nevi cep telefonu iletmecileri tarafndan verilen tesis, devir, nakil ve haberleme hizmetleri; Radyo ve televizyon yaynlarnn uydu platformu ve kablo ortamndan iletilmesine ilikin hizmet verilmesi. Mterek bahis (at yar, iddaa vb.) ya da ans oyunlar (ans topu, saysal loto, on numara vb.). lemlerin tevsik (belgelemek) edilmesini belgeleyen veya ona resmi hviyet veren katlar.

Bu hizmetleri sunan iletmeciler.

-Yasal Oran %15 Bankalar aras mevduat, arac kurumlar arasndaki borsa para piyasas muameleleri, Devlet tahvili ve Hazine bonolarnn vb. menkul kymetlerin iktisap edilii, vadesi gelmeden elden karlmas, repo ilemlerinde kullanlmas %1 Kambiyo ilemlerinden %0,1 (bankalar aras %0) Dier tm ilemlerden %5 - Maktu tutar (spesifik) ve deer zerinden alnan oran (advolorem).

Bir aylk vergilendirme dnemini takip eden ayn 15. gnne kadar beyan ve deme

Oyunu dzenleyen (oynayan deil) Bu belgeleri imza eden ya da ibraz edenler.

Spor msabakalarna dayal mterek bahislerde % 5, at yarlarnda % 7 ve dier ans oyunlarnda % 10'dur. Advaloremdir. - Maktu tutar (spesifik) ve deer zerinden alnan oran (advolorem).

Bir aylk vergilendirme dnemini takip eden ayn 20. gnne kadar beyan ve deme yaplr. istihkaktan kesinti (kaynakta kesinti) ve makbuz karl demede ertesi ayn 20. gnne kadar muhtasar beyanname ile beyan 26. gnne kadar deme, damga basma halinde pein denir. Verginin tebliini takiben (gmrk beyannamesinin tescili) 10 gn iinde, teminat gsterilerek 30 gn daha uzatlabilir.

GMRK VERGS

Gmrk hattndan geerek Trkiye'ye ithal edilen eyalar. Vergi Usul Kanuna tabi olamayan tek vergidir.

Eyann sahibi veya tayclar.

- Maktu tutar (spesifik) ve deer zerinden alnan oran (advolorem).