MALAT YNTEMLER II

Prof.Dr. rfan AY
1
EKME DENEY TEST
EKME DENEY ERS : Plastik ekil verme en iyi ekme deneyi erisi ile aklanr.
1)-Numune hazrlama
2)-ekme deneyinin yapl
3)- ekme deneyi eri izimi
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
2
4)- Deiik (Al) alamlar iin ekme deneyi erileri
5)- Kesit azalmasnn eri izimi ile gsterilmesi
MHENDSLK ERS ZM : Bu eri, yklerin ilk kesite A
0
a blnmesi ile
izdirilir.
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
3
ekme erisinin blmleri : ELASTK BLGE

NEML UYARI !!!!!
ELASTK BLGE :
ANELASTCTY (Elastik deformasyonun zamana bamll)
imdiye kadar metal malzemeler iin elastik deformasyon zamandan bamsz farzedildi.
Oysa gerekte, elastik deformasyon zamana baldr.lk yklemeden sonra ykte geveme
olur.Malzemenin bu davranna ANELASTSTE ad verilir.
Anelastisitenin etkisi metallerde normalde ok kktr. Fakat plastikler iin ok ok
nemli olabilir.
Buna VSCO-ELASTK DAVRANII denir.
% 0,2 AKMA MUKAVEMET (Proof strength)
Akmas belli olmayan malzemeler iin kullanlan mukavemet terimidir.

MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
4
AKMA OLAYI VE AKMA MUKAVEMET
Dk C lu bir elik te bir st akma, bir alt akma noktas gsterir. Akma gerilmesi olarak
enalt akma gerilmesini esas alr.Akma olayn da inip kmalar dislo kasyon hareketlenmesi ve
engellenmelerin al mas sebebiyledir.
o
ak
= F
ak
/ A
o
AKMA OLAYI VE AKMA MUKAVEMET
Yumuak elik ve Al-Mg alamlar gibi malzemelerde,numune gerilmeye urad zaman,C
veN atomlar dislokasyonlarn hareketini snrlayp engel olurlar.Dislokasyonlar hareket etmek
ister,fakat engel sebebiyle daha fazla gerilmeye ihtiya duyarlar.Dislokasyonlar uygulanan yk ekseni
ile 45-500 lik a yapacak ekilde trmanrlar.Engel alnca aniden bolua derler.nce salarda bu
durum yzeyde kabark eklinde grnr.Bu olay AKMA BALANGICInda grlr.
Bunlar BLGESEL homojen olmayan dzensiz akma sebebiyle oluurlar.Ve genellikle ;
LDERS BANDlar,
HARTTMAN ZGleri , POBERTZGleri,STRETCHER ZGleri olarak
adlandrlrlar
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
5
ELASTK OLARAK YLEME=(Elastic
strain recovery)
Bu olay salarn ekillendirilmesin de
geri yaylanma olarak bilinir.Pekleme katsays
(n) ile alakaldr.
PLASTK BLGE :
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
6
ekme mukavemeti
ekme deneyi erisini 3 farkl i iin kullanrz.Kullanlan blgeler aada gsterilmitir.
EKME DENEY ERSNDEN FAYDALANARAK YAPILAN HESAPLAMALAR
Maximum ekme mukavemeti :

max
= F
max
/ A
0

Kopma mukavemeti :

kop
= F
kop
/ A
0
% Kesit daralmas :
% = (A A
0
) / A
0 *
100
% Uzama miktar :
% = (L L
0
) / L
0
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
7
FARKLI MALZEMELERN MEKANK ZELLKLER
Normal ve trtkl akma terimleri : Aada normal ve trtkl akma arasndaki fark greceksiniz.
Normal ve trtkl akma terimleri : Diyagramlarda normal ve trtkl akma arasndaki fark
grmektesiniz.Trtkl akma,homojen def.nun olduu blgede olumaktadr. PORTEVN-LE-
CHATELER ksaca (PLC) etkisi ola rak
bilinir.Dk Clu elik ve oda scaklnda
zorlama ile atlak oluturmaya meyilli (Al-
%2,5 Mg) alamlarnn belli deformasyon
hz ve belli scaklklarda ekil deitiri lirken
homojen def. Blgesinde bir eit PLASTK
HOMOJENSZLK grlr.Buna PLC
etkisi denir.lem esnasnda oynak olan
dislokasyonlarn,dier dislokasyon lar
tarafndan engellenmeleri sonucu KESK
KESK hareket etmeleri sonucu oluur.Bu
trtllar gerilme entikleri
grnmndedirler.
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
8
Scakln ekme erisi zerindeki etkileri :

Artan scaklkla :
Gerilme azalr.
uzama artar.
Trtkl akma azalr
GEREK EKME ERS
Gerek eri Mhendislik erisi

MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
9
GEREK GERLME-GEREK STRAN ERSNN NEM : Gerek eri,
mhendislik erisinden faydalanlarak kartlr.Bu erinin kartlnda ykler o anki ki gerek
kesitlere blnr.Gerek eri pekleme katsaysnn ( n ) bulunmas iin gereklidir.Bu katsay, para
serviste alrken malzemenin mukavemetli olmasna yol aan pekleme ile ilgili bir malzeme
zelliidir. Dislokasyon karklklar ve kitlenmeleri sonucu plastik deformasyonla mukavemette
art olur.Gl bir pekleme olmas,malzemenin uzamasnn snrn bilmemize yardmc olur.Bundan
dolay ekil verme proseslerinde ok nemlidir.Pekleme,plastik blgenin homojen ekil
deitirmenin olduu ksmda uygulanr.
Pekleme steli (n): : Dislokasyon hareketini,zorlatran engel olan herey malzeme
mukavemet artna sebep olur.
0
A
F
mh
=
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
10
Mhendislik Gerilmesi
Mhendislik Birim ekil Deitirme
Gerek Gerilme
Gerek Birim ekil Deitirme

ger
ile
mh
Arasndaki liki
Bulmutuk Bulmutuk
ki nolu denklemde L/L
0
n yerine deeri yazlrsa
Bulunur.

Bulmutuk Bulmutuk
Hacim sabitlii ifadesinden ( V
0
= V ) deerler yerine yazlrsa

0
A
F
mh
=
(

= +
= =

=
0
0 0
0
0 0
0
1
1
L
L
L
L
L
L
L
L
L
L L
mh
mh

g
g
ger
A
F
=
|
|
.
|

\
|
= = = =
}
0
0
ln ln ln ln
0
0
L
L
L L L
L
dL
L
L
L
L
g

= +
0
1
L
L
mh

|
|
.
|

\
|
=
0
ln
L
L
g

( ) 1 ln + =
mh
g

0
A
F
mh
=
g
g
ger
A
F
=
( ) | | bulunur. 1 . Buradan
olur. .
.
konursa yerine de 2 bulunur. degeri nin A'
. .
blnrse ye L taraf iki Her olur. . .
mh g
0 0
0 0
g
0 0
0 0
+ =
|
|
.
|

\
|
= =
=
=
mh

L
L
A
F
L
A L
F
L
A L
L
A L
A L A L
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
11
Mhendislik Uzamas ile Gerek Uzama Arasndaki likinin Matematiksel Olarak Tespiti
mh 0.01 0.05 0.20 1 2 5 10
g 0.01 0.048 0.18 0.69 1.1 1.8 2.4
(
ger
) ile % arasndaki liki
Gerek uzama
ger
= L
n
(L/L
0
) eklindedir.Hacim sabitlii ifadelerinden A
0
.L
0
= A . L , L/L
0
= A
0
/
A olur.Yerine yazarsak
ger
= L
n
(A
0
/ A ) olur. = (A
0
- A) / A
0
idi.
= 1 - A/ A
0
yazlr. A/ A
0
= 1 yazlr. A/ A
0
ters yazarsak A
0
/A = 1 /(1-) olur.
ger
de
deeri yerine koyar sak ;
ger =
L
n
( 1 / (1-)) yazlr.
(
mh
) ile % arasndaki liki
En son mh. uzamasn (
mh
) ile gerek uzama arasndaki iliki
ger
= L
n
( 1+
mh
) olarak
bulmutuk.
ger
=
ger
eitlenirse L
n
( 1+
mh
) = L
n
(1 / (1-) yazlr. L
n
ler gider buradan ;
1+
mh
= 1 / (1-) = olur.
mh
lii yalnz brakrsak
mh
= 1 / (1-) 1 paydalar
eitlenirse

mh
= 1-(1- ) /(1-) = / (1-) olur.

mh
= / (1-) olarak bulunur.
Gerek ekme Diyagram Mhendislik ekme Diyagram Gibi Bir Maksimumdan Gemez
Dairesel kesitli ubuklarda gerek ekil deitirmenin ubuun o anndaki apnn llmesi ile
hesaplanabilecei aadaki denklemden grlr.
GEREK ER LE MHENDSLK ERS ARASINDAK FARKLAR NELER ?
1)- Mhendislik erisi deformasyon iini gerek anlamda gstermez.nk kesit ilk ve son
durum alnyor.
2)- Mhendislik erisi YANILGIYA der.yle ki ;
Silindirik bir ubuu ekelim ve ilk uzunluun 2 katna kartalm.Uzama % 100 olur deil mi?

mh
= ( 2L
o
L
o
) / L
o
= 1.0
) 1 .(
mh g
+ =
mh

L A L A . .
0 0
=
|
.
|

\
|
= |
.
|

\
|
=
|
|
.
|

\
|
=
D
D
A
A
L
L
g
0 0
0
ln 2 ln ln
MALAT YNTEMLER II
Prof.Dr. rfan AY
12
Ayn byklkte (% 100)
mh
ters ynde basma ile yapmak istesek ; lk bakta
uzunluun sfra inmesi akla gelir deil mi?

mh
= - ( L
o
0 ) / L
o
= - 1.0
Oysa mantkl olan ilk uzunluk basma yolu ile yar-yarya indirilirse ayn byklkte fakat
ters iaretli olarak % 100 ekil deitirme salanr.
Oysa gerek eride bu olay ;
% 100 ekme ileminde er =Ln (2Lo /Lo) = Ln 2 olur.
% 100 basma ileminde er =Ln ((Lo/2)/Lo) =Ln(1/2)
= Ln(2-1) = - Ln 2 olur.
Gerek eri yanlg yapmaz.
3)- Gerek eri, her kademede yaplan birim ekil deitirmelerin toplanabilir olduunu
gsterirken mhendislik erisi bu zellii vermez.Nasl m? yle ;
Mh. erisinde ; L
o
(rnek 10 cm olsun) uzunluunda bir ubuk 1.kez %20 uzatlsn. sonu ne
olur? 1.2 L
o
olur deil mi!! (yani 12 cm) 2.kez 1.2L
o
(12 cm lik) ubuu %20 uzatlsn.sonu ne
olur?..
. 1.44 Lo olur,yani (14.4 cm).Her iki kademe sonunda toplam uzama % 44 deil mi ? Yani 10
cm lik ubuk 14,4 cm olmusa % 44 uzam demektir.
Halbuki her kademede %20 + %20 = %40 olmalyd .
Ayn ilemi gerek eride yaparsak ; L
o
(rnek 10 cm olsun) uzunluunda bir ubuk 1.kez %20
uzatlsn.sonu ne olur?
ger
= L
n
(1,2 L
o
/L
o
) = L
n
(1,2) =0,18 =%18 yani 1,18 L
o
= gerekte %18
uzama ile ( 11,8 cm ) olur. 2.kez 1.18 L
o
(11,8 cmlik) ubuu %20 uzatlsn.sonu ne olur? yani
(14,16 cm) olur. 2.kez de gerekte %18 uzamakla toplam :

ger
= L
n
(1,36 L
o
/ L
o
) = L
n
(1,36) =0,31=%31
Her iki kademe toplam ;
0,18 +0,31 =0,49 olur. Bunun ilk ubua gre gerek uzamas ise ;
ger
= L
n
(1,49 L
o
/L
o
) =L
n
(1,49)

ger
= 0,40 bu ise % 40 uzatmay salar.
%20 + %20 = %40 salanr.
4)- Mhendislik erinin tasarmda kullanm, gerek eriden daha kolay ve gvenilirdir.yle ki?
Tm mhendislik hesaplamalarnda emniyetli gerilme hesab ya akma mukavemeti (2) ye blnr
ya da maksimum ekme mukavemeti (3) e blnr.Her iki deer de birbirine ok yakndr.
Oysa ayn uygulamay gerek eri iin yaparsanz ayn katsaylar kullanamazsnz stelik her
durum iin kesiti lp hesaplayabilmelisiniz bu ise pratik deildir.