TRK SANAYCLER VE

ADAMLARI DERNE

DEVLET PLANLAMA
TEKLATI

TRKYE EKONOMSNDE
SERMAYE BRKM,
VERMLLK ve BYME
(1972 - 2003)
Uluslararas Karfllafltrma ve ABye Yaknsama Sreci (2014)

TSAD BYME STRATEJLER DZS No:6

Aralk 2005
(Yayn No. TSAD-T/2005-12/413)
M e r u t i y e t C a d d e s i , N o . 7 4 3 4 4 2 0 Te p e b a / s t a n b u l
Te l e f a x : ( 0 2 1 2 ) 2 4 9 1 3 5 0
Te l e f o n : ( 0 2 1 2 ) 2 4 9 0 7 2 3

 2005, TSAD
Tm haklar sakldr. Bu eserin tamam ya da bir blm,
4110 sayl Yasa ile deiik 5846 sayl FSEK uyarnca,
kullanlmazdan nce hak sahibinden 52. Maddeye uygun
yazl izin alnmadka, hibir ekil ve yntemle ilenmek, oaltlmak,
oaltlm nshalar yaylmak, satlmak,
kiralanmak, dn verilmek, temsil edilmek, sunulmak,
telli/telsiz ya da baka teknik, saysal ve/veya elektronik
yntemlerle iletilmek suretiyle kullanlamaz.

ISBN : 975-8458-95-7

LEBB YALKIN YAYIMLARI VE BASIM LER ANONM RKET

Oto Sanayii, Barbaros Cad. No.78 34396 4. Levent-STANBUL
Tel: (0212) 282 39 00 Faks: (0212) 280 99 34

NSZ
TSAD, zel sektr temsil eden sanayici ve iadamlar tarafndan 1971 ylnda, Anayasamzn ve Dernekler Kanununun ilgili hkmlerine uygun olarak kurulmu, kamu yararna alan bir dernek olup gnll bir sivil toplum rgtdr.
TSAD, demokrasi ve insan haklar evrensel ilkelerine
bal, giriim, inan ve dnce zgrlklerine saygl, yalnzca asli grevlerine odaklanm etkin bir devletin varolduu
Trkiyede, Atatrkn ada uygarlk hedefine ve ilkelerine
sadk toplumsal yapnn gelimesine ve demokratik sivil toplum
ve laik hukuk devleti anlaynn yerlemesine yardmc olur.
TSAD, piyasa ekonomisinin hukuksal ve kurumsal altyapsnn yerlemesine ve i dnyasnn evrensel i ahlak ilkelerine
uygun bir biimde faaliyette bulunmasna alr. TSAD,
uluslararas entegrasyon hedefi dorultusunda Trk sanayi ve
hizmet kesiminin rekabet gcnn artrlarak, uluslararas
ekonomik sistemde belirgin ve kalc bir yer edinmesi gerektiine inanr ve bu ynde alr. TSAD, Trkiyede liberal ekonomi kurallarnn yerlemesinin yansra, lkenin insan ve doal kaynaklarnn teknolojik yeniliklerle desteklenerek en etkin
biimde kullanmn; verimlilik ve kalite ykseliini srekli klacak ortamn yaratlmas yoluyla rekabet gcnn artrlmasn hedef alan politikalar destekler.
TSAD, misyonu dorultusunda ve faaliyetleri erevesinde, lke gndeminde bulunan konularla ilgili grlerini bilimsel almalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu
grlerden hareketle kamuoyunda tartma platformlarnn
olumasn salar.

TSAD Byme Stratejileri Dizisi kapsamnda TSADDPT ortak yayn olarak hazrlanan bu alma, 2005 ylnda
DPT tarafndan yaymlanan Trkiye Ekonomisinde Sermaye
Birikimi, Verimlilik ve Byme: 1972-2003, balkl almann
geniletilmi halidir. Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi,
Verimlilik ve Byme (1972-2003): Uluslararas Karlatrma
ve ABye Yaknsama Sreci (2014) balkl bu rapor, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu Aratrma Dairesinden
Bauzman Sayn eref Saygl ve Devlet Planlama Tekilat Ekonomik Modeller Dairesinden Daire Bakan Sayn Hasan Yurtolu ile Uzman Cengiz Cihan tarafndan hazrlanmtr.

Aralk 2005

ZGEMfi
Dr. eref SAYGILI
1966 ylnda Artovada doan eref SAYGILI, ekonomi alannda lisans ve yksek lisans eitimini 1992 ve 1995 yllarnda Orta Dou Teknik niversitesinde, doktora eitimini ise 1999 ylnda University of Kent at Canterbury (ngiltere) ekonomi
blmnde tamamlamtr. 1993-2002 yllar arasnda Devlet Planlama Tekilatnda
planlama uzman yardmcs ve planlama uzman olarak grev yaptktan sonra Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunda almaya balamtr. Halen bu kurumun Aratrma Dairesinde ba uzman olarak almaktadr. Ekonomik byme,
verimlilik, teknolojik gelime, byme ve finans ilikisi ile kurumsal ynetim konularnda almalar yapmaktadr.

Cengiz CHAN
1974 ylnda Turhalda doan Cengiz Cihan, istatistik alannda lisans ve iktisat
alannda yan dal yaparak 1997 ylnda Orta Dou Teknik niversitesinden mezun
olmutur. 2002 ylnda iktisat alannda yksek lisans derecesini ayn niversiteden
almtr. 2002 ylnda University of Sydneyde balad ekonomi doktoras programnda doktora tezini Mart 2005 tarihinde sunmutur. 1997 ylnda Devlet Planlama
Tekilat Ekonomik Modeller Dairesi Bakanlnda planlama uzman yardmcs
olarak greve balamtr. Halen ayn birimde planlama uzman olarak grev yapmaktadr.
ekirdek enflasyon, teknolojik geliim, beeri sermaye, sermaye birikimi, etkinlik ve verimlilik, isel byme modelleri, iktisadi byme, zaman serileri analizleri, makroekonometrik modeller gibi konularda eitli almalar bulunmaktadr.

Hasan YURTOLU
1973 ylnda Ankarada doan Hasan Yurtolu, 1997 ylnda Orta Dou Teknik
niversitesi statistik blmnden, ktisat Blm yan dal derecesi ile mezun olmutur. 1997 ylnda Devlet Planlama Tekilat Ekonomik Modeller Dairesi Bakanlnda planlama uzman yardmcs olarak greve balam, 2001 ylnda planlama
uzman olmutur. 2004 ylnda Michigan State niversitesinden iktisat alannda yksek lisans derecesini almtr. Hasan Yurtolu, 2005 yl Mart ayndan bu yana Ekonomik Modeller Dairesi Bakanl grevini yrtmektedir.
Makroekonometri, iktisadi byme ve verimlilik temel ilgi alanlar olup ekirdek enflasyon, teknolojik geliim, sermaye birikimi, zaman serileri analizleri, ve yapay sinir alar ile ekonomik modelleme konularnda eitli almalar bulunmaktadr.

NDEKLER
1. GR ....................................................................................................................13
2. SERMAYE BRKM VE EKONOMK BYME ..............................................19
3. SERMAYE BRKM TAHMN YNTEM ........................................................29
4. SERMAYE BRKM, VERMLLK VE BYME ............................................43
4.1. Yatrm ..........................................................................................................46
4.2. Sermaye Birikimi ..........................................................................................57
4.3. Milli Gelir ......................................................................................................68
4.4. stihdam ........................................................................................................87
4.5. Verimlilik ......................................................................................................92
4.5.1. gc ve Sermaye Verimlilii............................................................93
4.5.2. Toplam Faktr Verimlilii ................................................................101
5. SERMAYE BRKM, VERMLLK VE BYME:
LKE KIYASLAMALI BR ANALZ ..................................................................111
5.1. Byme, Verimlilik ve Sermaye Birikimi likisi ......................................113
5.2. Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve
gc Verimliliinin Geliimi ....................................................................119
6. BYME SENARYOLARI ..................................................................................127
7. SONU VE GENEL DEERLENDRME............................................................137
KAYNAKLAR ....................................................................................................145
EK ..............................................................................................................................148

Tablo Listesi
Tablo 2.1:
Tablo 3.1:
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo

3.2:
3.3:
3.4:
4.1:
4.2:

Tablo 4.3:
Tablo 4.4:
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo

4.5:
4.6:
4.7:
4.8:
4.9:
4.10:

Tablo 4.11:
Tablo 4.12:
Tablo 4.13:
Tablo 4.14:
Tablo 4.15:
Tablo 4.16:
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo

4.17:
4.18:
4.19:
4.20:

Baz OECD lkelerinde Bymenin Kaynaklar ..............................25

Sektrlere Gre Yatrmlarn ktisadi mr Varsaymlar
(OECD lkeleri Ortalamas)..............................................................37
Ortalama Hizmet Sreleri ................................................................38
Ortalama Hizmet Sreleri in OECD Ortalamalar ........................41
Sektrel Ksaltmalar ve Kodlar..........................................................42
Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Yatrmlar ........................50
Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Yatrmlarnda
Art Oranlar ......................................................................................52
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sabit Sermaye
Yatrmlar Art Oranlar....................................................................54
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sabit Sermaye
Yatrmlarnn Dalm ......................................................................55
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Yatrm Art Oranlar ..56
Plan Dnemleri tibaryla Yatrmlarn Sektrel Dalm ................56
Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Stoku ..................................61
Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Stoku Art Oranlar ..........62
Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Stokunun Dalm ............63
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde
Sabit Sermaye Stoku Art Oranlar ..................................................64
Dnemler tibaryla Sabit Sermaye Stokunun Sektrel Dalm ....64
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye Stoku
Art Oranlar ......................................................................................65
Plan Dnemleri tibaryla Sermaye Stokunun Sektrel Dalm ....65
Ana Sektrler tibaryla alan Bana Sabit Sermaye Stoku ........66
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde alan Bana
Sermaye Stoku Art Oranlar ............................................................67
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde alan
Bana Sermaye Stoku Art Oranlar................................................67
Ana Sektrler tibaryla GSYH (thalat Vergisi Hari) ....................74
GSYH Art Oran ............................................................................75
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Katma Deer Art Oranlar 76
Dnemler tibaryla GSYHnn Sektrel Dalm ..........................76

Tablo 4.21:
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo

4.22:
4.23:
4.24:
4.25:
4.26:

Tablo 4.27:
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo

4.28:
4.29:
4.30:
4.31:
4.32:
4.33:
4.34:
4.35:

Tablo 4.36:
Tablo 4.37:
Tablo 4.38:
Tablo 4.39:
Tablo 4.40:
Tablo 4.41:
Tablo 6.1:
Tablo 6.2:

Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Katma Deer

Art Oranlar ......................................................................................76
Plan Dnemleri tibaryla GSYHnn Sektrel Dalm..................77
Ana Sektrler tibaryla GSYHnn Dalm ....................................77
Ana Sektrler tibaryla Sermaye-Hasla Oranlar ............................84
Ana Sektrler tibaryla Sermaye-Hasla Oranlarnda Deime ......85
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye-Hasla
Oranlarnda Deime ........................................................................86
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde
Sermaye-Hasla Oranlarnda Deime ..............................................87
Ana Sektrler tibaryla stihdam (15+ ya, Bin Kii) ......................89
Ana Sektrler tibaryla stihdam Art (15+ ya, Yzde) ..............90
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde stihdam Art ......................91
Dnemler tibaryla stihdamn Sektrel Dalm ..........................91
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde stihdam Art ............91
Plan Dnemleri tibaryla stihdamn Sektrel Dalm..................92
Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde gc Verimlilii 96
Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde
gc Verimlilii Art Oranlar........................................................97
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde gc Verimlilii
Art Oranlar Tablo ............................................................................98
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde
gc Verimlilii Art Oranlar........................................................98
Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde
Sermaye Verimlilii ............................................................................99
Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde
Sermaye Verimlilii Art Oranlar ..................................................100
Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye Verimlilii
Art Oranlar ....................................................................................101
Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde
Sermaye Verimlilii Art Oranlar ..................................................101
Senaryo Sonular ............................................................................131
Kii Bana GSYH ..........................................................................134

EK
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo
Tablo

EK-1:
EK-2:
EK-3:
EK-4:
EK-5:
EK-6:
EK-7:
EK-8:
EK-9:
EK-10:
EK-11:
EK-12:
EK-13:
EK-14:
EK-15:
EK-16:
EK-17:
EK-18:

Konut ve Enerji Sektrleri Yatrmlar ............................................148

Ana Sektrler tibaryla Yatrm Deflatrleri (1990=1) ..................149
Tarm Sektrnde alan Bana Sabit Sermaye Stoku ................150
Sanayi Sektrnde alan Bana Sabit Sermaye Stoku ..............151
Hizmetler Sektrnde alan Bana Sabit Sermaye Stoku ........152
Ekonomi Genelinde alan Bana Sabit Sermaye Stoku ............153
Tarm Sektrndeki gc Verimlilii Dzeyi ..............................154
Sanayi Sektrndeki gc Verimlilii Dzeyi ............................155
Hizmetler Sektrndeki gc Verimlilii Dzeyi ........................156
Ekonomi Genelinde gc Verimlilii Dzeyi..............................157
Tarm Sektrndeki Sermaye-Hasla Oran ....................................158
Sanayi Sektrndeki Sermaye-Hasla Oran ..................................159
Hizmetler Sektrndeki Sermaye-Hasla Oran..............................160
Ekonomi Genelinde Sermaye-Hasla Oran....................................161
Tarm Sektrndeki Sermaye Verimlilii ........................................162
Sanayi Sektrndeki Sermaye Verimlilii ......................................163
Hizmetler Sektrndeki Sermaye Verimlilii..................................164
Ekonomi Genelinde Sermaye Verimlilii........................................165

Grafik Listesi
Grafik 3.1:
Grafik 4.1:
Grafik 4.2:
Grafik 4.3:
Grafik 4.4:
Grafik 4.5:
Grafik 4.6:
Grafik 4.7:
Grafik 4.8:
Grafik 4.9:
Grafik 4.10:
Grafik 4.11:
Grafik 4.12:
Grafik 4.13:
Grafik 4.14:
Grafik 4.15:
Grafik 4.16:
Grafik 4.17:
Grafik 4.18:

Yatrmlarn Gecikmeli Ypranma Yapsnn Grafiksel Gsterimi....34

Tarm Sektr Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku Art (%) ....69
Madencilik Sektrnde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku
Art (%) ............................................................................................69
malat Sanayiinde Katma Deer ve
Sabit Sermaye Stoku Art (%) ........................................................70
Enerji Sektrnde Katma Deer ve
Sabit Sermaye Stoku Art (%) ........................................................70
Ulatrma-Haberleme Sektrnde Katma Deer ve
Sabit Sermaye Stoku Art (%) ........................................................71
Dier Hizmetler Sektrnde* Katma Deer ve
Sabit Sermaye Stoku Art (%) ........................................................71
Trkiye Ekonomisinde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku
Art (%) ............................................................................................72
Tarm Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................79
Sanayi Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................79
Madencilik Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................80
malat Sanayiin Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................80
Enerji Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................81
Hizmetler Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................81
Ulatrma-Haberleme Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................82
Dier Hizmetler Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve
GSYH erisindeki Pay (%) ............................................................82
Tarm Sektrnde gc Verimlilii ve gc Bana
Sermaye Stoku..................................................................................105
Tarm Sektrnde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi ....................105
Sanayi Sektrnde gc Verimlilii ve gc Bana
Sermaye Stoku..................................................................................106

Grafik 4.19:
Grafik 4.20:
Grafik 4.21:
Grafik 4.22:
Grafik 4.23:
Grafik 5.1:
Grafik 5.2:
Grafik 5.3:
Grafik 5.4:
Grafik 5.5:
Grafik 5.6:
Grafik 5.7:
Grafik 5.8:
Grafik 5.9:
Grafik 5.10:
Grafik 5.11:
Grafik 5.12:
Grafik 6.1:
Grafik 6.2:

Sanayi Sektrnde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi ..................106

Hizmetler Sektrnde gc Verimlilii ve
gc Bana Sermaye Stoku ........................................................107
Hizmetler Sektrnde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi..............107
Ekonomi Genelinde gc Verimlilii ve gc Bana
Sermaye Stoku..................................................................................108
Ekonomi Genelinde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi ................108
Tarm Sektrnde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi (Trkiye) ..............................................................114
Tarm Sektrnde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi (Dier lkeler) ....................................................114
Sanayi Sektrnde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi (Trkiye) ..............................................................115
Sanayi Sektrnde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi (Dier lkeler) ....................................................115
Hizmetler Sektrnde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi (Trkiye) ..............................................................116
Hizmetler Sektrnde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi (Dier lkeler) ....................................................116
Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi ..............................................................................117
Dier lke Ekonomilerinde Sermaye Birikimi ve
Verimlilik likisi ..............................................................................117
Tarm Sektrnde Greceli gc Verimlilii ve
Sermaye Birikimi..............................................................................120
Sanayi Sektrnde Greceli gc Verimlilii ve
Sermaye Birikimi..............................................................................120
Hizmetler Sektrnde Greceli gc Verimlilii ve
Sermaye Birikimi..............................................................................121
Trkiye Ekonomisinde Greceli gc Verimlilii ve
Sermaye Birikimi..............................................................................121
GSYH ve retim Faktrleri Ortalama Art Oranlar ....................132
GSYH Bymesine Katklar ..........................................................133

ekil Listesi
ekil 6.1:

Byme Modelinin Gsterimi ........................................................130

B L M

GRfi

14

1. GR
Gerek teorik yaklamlar, gerekse de ampirik almalar ekonomik bymenin
en kritik unsurlarndan birini sermaye birikiminin (stokunun) oluturduunu ortaya
koymaktadr. Belli bir dnemde mal ve hizmet retme yeteneinin/kapasitesinin en
temel gstergelerinden olan sermaye birikimi, istihdam ve verimlilik art salamann, dolaysyla da lkelerin refahlarn artrmann balca unsurlarndandr. Bu erevede, lke veya firma gibi herhangi bir retim biriminin mevcut performansn
deerlendirmek ve bu retim biriminin gelecek dnemde gsterebilecei performans inceleyebilmek asndan, sermaye birikimi dzeyinin ve zaman ierisindeki
geliiminin incelenmesi byk nem tamaktadr.
Sermaye birikimi, gelimi ve gelimekte olan lkelerin ekonomik bymesinin
en temel unsurlarndan biri olmutur. 1970-1991 dnemine kyasla "Yeni Ekonomi
Evresi" olarak adlandrlan ve teknolojik gelimenin ivme kazand 1992-2000 dneminde, ABD ekonomisinde yllk ortalama ekonomik byme yaklak yzde 2,7
dzeyinden yzde 4 dolayna ykselmi, sermaye stoku art oran ise yllk yzde
3 dolayndan yzde 4,5 dolayna kmtr. Dier yandan, Japonya ve Gney Kore
gibi gemi 30-40 yllk dnem ierisinde ekonomik gelimede byk baar gsteren lkelerde gelimenin temel dinamiini hzl sermaye birikiminin oluturduu
genel kabul grmektedir. 1970-2000 dneminde, Japonyada yllk ortalama ekonomik byme yzde 3,5 dolaynda gereklemi, sermaye birikimindeki yllk ortalama art ise yzde 6,8 dolaynda olmutur. Ekonomik gelimenin ivme kazand
1970-1990 dneminde ise ortalama ekonomik byme ve sermaye birikimi art
oranlar, srasyla, yllk yzde 4,5 ve yzde 7,8 olarak gereklemitir.
Trkiyenin yaklak yarm asrlk dnemde izlemi olduu gelime stratejileri
ele alndnda, uygulanan aralar farkl olmakla birlikte, iktisat politikalarnn temel
amalarndan birisini sermaye birikiminin hzlandrlmasnn oluturduu grlmektedir.
ok partili siyasi sisteme geildii 1946 yl ile planl kalknma dneminin balad 1960l yllarn ilk yars arasnda liberal iktisat politikalar uygulanm ve kamu yatrmlar alt yapya yneltilerek zel sektrn gelimesi iin uygun ortam yaratlmaya allmtr. Ekonomi politikalarnn temel hedefi sanayileme olmasna
karn, 1950li yllarn ortalarna kadar ekonomik gelimede tarm sektr belirleyici olmutur. Yabanc sermaye tevik edilmi, zel kesimin d kaynak ve krediler-

15

den yararlanmas salanmaya allm, kurulan sanayi tesislerine zel sektrn katlm tevik edilmitir. thalat nemli lde serbestletirilmi ve baz ihracat kstlamalar kaldrlmtr. Yerli ham maddeye dayal tketim mallarnda ithal ikamesi
gerekletirilmeye allmtr. Tarmda makineleme sreci hzlanmtr (Temel,
Boyar ve Saygl (2000)).
1960l yllarla birlikte planl kalknma srecine geilmitir. Aralarnda nemli
politika farkllklar olmakla birlikte, 1963 ylnda uygulamaya balanan Kalknma
Planlarnn temel amacn hzl sermaye birikimi ve sanayileme yoluyla milli gelirin artrlmas oluturmaktadr. 1980li yllara kadar uygulanan ve "thal kamesine
Dayal Sanayileme" olarak adlandrlan bu dnemde kamu mdahalesi nemli rol
oynamtr. Kamu kesimi, zel sektr yatrmlarnn teviki yannda, gerek alt yap
gerekse de imalat sanayii yatrmlar yoluyla sermaye birikimi srecine nemli katkda bulunmutur. Bu dnemde, Trk Lirasnn deeri ve reel cretler yksek, reel faizler ise dk, hatta negatif, tutularak sermaye youn yatrmlar zendirilmeye allmtr. Tketim ve ara mallar ithalatna getirilen kstlarla zel sektr iin
karl bir i pazar oluturulmaya allmtr. Uygulanan maliye, gelirler ve para politikalaryla bir yandan i pazar leini bytmek iin i talebin artrlmas yoluna
gidilmi, dier yandan tarm sektrnden sanayi sektrne kaynak aktarlmaya allmtr.
1980li yllarla birlikte Trkiyede ekonomik byme stratejisi nemli bir deiim geirmitir. 1980 ncesi dnemde uygulanan ithal ikameci byme stratejisi
terk edilerek da ak byme stratejisi uygulamaya konulmutur. 1978 ylndan
balayarak Trkiye ekonomisi, igc piyasasnda sorunlarla ve ciddi dzeyde bir
dviz kriziyle karlamtr. Siyasi istikrarszlk ve yksek enflasyonun ekonomik
bymeyi engelledii bir srece girilmitir. 12 Eyll 1980 tarihinde gerekleen askeri mdahale ncesinde aklanan 24 Ocak Kararlar sonrasnda Trkiye, da ak
/ ihracata dayal byme stratejisini benimsemitir. Bu dnemde uygulanan Kalknma Planlar, temel olarak, verimlilikte art salamay ve ekonominin rekabet gcn artrmay amalamtr. Bu erevede, piyasa ekonomisinin glendirilmesi ynnde admlar atlmtr. Ekonominin d rekabete almas, kamu kaynaklarnn
dorudan retim faaliyetleri yerine alt yap yatrmlarna ynelmesi ve mali piyasalarn serbestletirilmesi piyasa ekonomisinin glendirilmesi ynnde atlan balca
admlardr. Piyasa ekonomisinin glendirilmesi ve ekonominin d rekabete almas, ekonomide sermaye birikiminin ve verimlilik artnn balca kaynaklar ola-

16

rak ele alnmtr. Ancak, piyasa ekonomisinin glendirilmesi ve ekonominin da

almas ynnde salanan gelimelere ramen, atlan admlarn btncl bir yaklamla ele alnarak piyasa ekonomisinin kurumsallamas ve ekonomide verimlilik
artnn vazgeilmez unsurlarndan olan eitim, Aratrma-Gelitirme (Ar-Ge), biliim ve iletiim teknolojileri vb. alanlarda salanacak gelimelerle yeterince ve zamannda desteklenmemesi, ekonomide dinamik bir byme ortamnn oluumunu
engellemitir. 2000li yllara gelindiinde, istikrarsz byme ekonominin temel
zelliklerinden biri haline gelmitir.
2001 ylnda yaanan yksek oranl ekonomik klme ncesinde, ekonomide
birikmi olan sorunlarn zmne ynelik bir dizi yapsal politikann uygulanmas gndeme gelmitir. Temel olarak, kamu harcamalarnn disiplin altna alnmas ve
bankaclk sektr reformu bata olmak zere kamunun dzenleme ve gzetim rolnn glendirilmesi gibi politikalarla ekonomideki belirsizlik ortam giderilmeye
ve bylelikle ekonomide daha salkl bir byme ortam tesis edilmeye allmtr.
Sermaye birikiminin ekonomik byme ve sosyal gelime srelerinde tad
kritik neme karn, Trkiye ekonomisinde sermaye birikiminin geliimi zerine snrl sayda alma bulunmaktadr. Bu erevede, bu almann temel amac 19722003 dneminde Trkiye ekonomisi genelinde ve ana sektrler itibaryla sermaye
birikimi (stoku) dzeyini tahmin etmek ve sermaye birikiminin incelenen dnemdeki geliimini uygulanan politikalar erevesinde deerlendirmektir. Sermaye birikimi OECD tarafndan kabul edilen yntem ve varsaymlar kullanlarak hesaplanmaktadr.
2002 ylnda yaynlanan "Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi, Byme ve
Verimlilik: 1972-2000" isimli almamzda sunulan verilerin gncellenmesi bu almann amalarndan birisini oluturmaktadr. Sz konusu yaynmzdan farkl olarak, bu almamzda verimlilik gstergelerinin geliimi daha ayrntl olarak ele
alnmaktadr. alma kapsamnn bu dorultuda geniletilmesiyle Trkiye ekonomisinin 2001 yl sonrasnda gstermi olduu hzl byme srecinin kaynaklarna
ynelik tartmalara katk salanmas amalanmaktadr. Bu almann 2002 ylnda
yaynlanan almamzdan bir dier farkll, ekonomi geneli ve ana sektrler itibaryla sermaye birikiminde ve balca verimlilik gstergelerinde Trkiye ekonomisinin sergilemi olduu performansn dier baz OECD lkeleriyle kyaslanmasdr.
almada ayrca, ABye tam yelik ynnde salanan gelimeler dikkate alnarak,

17

Trkiye ekonomisinin 2014 ylna kadar olan srete ulaabilecei byme oranna
ynelik ngrler sunulmaktadr.
almann ikinci blmnde sermaye birikiminin ekonomik byme srecindeki nemi ksaca tartlmaktadr. nc blmde sermaye birikiminin, dier bir
ifadeyle sermaye stokunun, hesaplanmasnda kullanlan yntem sunulmaktadr.
Drdnc blmde ise ekonomi genelinde ve sektrel dzeyde tahmin edilen sermaye stoku deerleri sunulmaktadr. Bu blmde ayrca, temel iktisadi performans
gstergelerinden byme, istihdam ve verimliliin geliimi, sermaye birikiminin izledii seyir dikkate alnarak ksaca incelenmektedir. Beinci blmde sermaye birikimi ve verimlilik art gstergeleri itibaryla Trkiye ekonomisinin dier baz
OECD lkelerine kyasla sergilemi olduu performans ele alnmaktadr. Altnc blmde ise bu almada tahmin edilen sermaye birikimi gstergesi de kullanlarak,
ABye yaknsama perspektifi erevesinde, Trkiye ekonomisinin 2014 ylna kadar
olan dnemde ulaabilecei byme hz, sermaye birikimi, istihdam dzeyi ve kii bana gelir gstergelerine ynelik baz senaryo analizlerine yer verilmektedir.
almann temel bulgular ve baz politika nerileri son blmde ele alnmaktadr.

18

B L M

SERMAYE BRKM VE
EKONOMK BYME

20

2. SERMAYE BRKM VE EKONOMK BYME

Sermaye birikimi, teknolojik gelime ve istihdam art ekonomik bymenin
temel belirleyicileridir. stihdam artnn nfus art kst yannda, nemli lde
yatrmlara bal olmas, teknolojik gelime ve sermaye birikimi faktrlerini ekonomik bymenin kritik unsurlar haline getirmektedir.
Ampirik almalarda sermaye birikimi ve teknolojik gelimenin ekonomik bymeye katklar ayr ayr ele alnyor olmasna ramen, bu iki faktrn ekonomik
byme srecinde birbirleriyle etkileimde bulunuyor olmalar genel kabul grmektedir. Sermaye birikimi ve teknolojik gelime arasndaki etkileime (karlkl
bamlla) bu blm sonunda tekrar deinilecektir.
En genel biimiyle, sermaye birikimi veya sermaye stoku bir retim biriminin
belli bir dnemdeki mal ve hizmet retme kapasitesi olarak tanmlanabilir. zellikle emein (igcnn) youn olarak kullanld baz hizmet sektrlerinde ve tarm
sektrnde retim kapasitesinin sermaye birikimine bamll grece zayf olsa da
sermaye birikimi olmakszn bir retim faaliyetinden bahsetmek olduka gtr.
Sermaye stoku bina, makine ve tehizat gibi retim srecinde uzun yllar kullanlan unsurlar iermektedir. lke dzeyindeki sermaye stoku ierisine bu unsurlar yannda, yollar ve barajlar gibi alt yap unsurlar ve bireylerin yaptklar fiziki yatrm olarak deerlendirilen konut yatrmlar da dahil edilmektedir. Sermaye birikimi, genel olarak, retim srecinde kullanlan fiziki varlklarn deeri olarak ele alnmakla birlikte, eitim, salk, Ar-Ge harcamalar gibi fiziki olmayan varlklar da
iermektedir. Ancak, fiziki olmayan bu varlklarla fiziki varlklarn toplulatrlmas
ve birok fiziki olmayan varlk ile ilgili lm sorunlar geni kapsaml bir sermaye
birikimi tahminini engellemektedir.
Teorik ve ampirik dzeylerde yaplan birok alma sermaye birikiminin ekonomik gelimedeki belirleyici etkisini vurgulamaktadr1. Sermaye birikiminin eko(1) Sermaye birikiminin ekonomik byme zerindeki rol konusunda tam bir gr birlii yoktur. rnein, Blomstrom, Lipsey ve Zejan nedensellik snamalarnn sermaye birikiminin ekonomik bymeyi uyarmasndan ziyade ekonomik bymenin sermaye birikimini uyardn gsterdiini; sabit sermaye yatrmlarnn ekonomik bymenin
anahtar olduunu gsterir hi bir kant olmadn ifade etmektedirler. Dier yandan, bu aratrmaclara gre kurumlar, ekonomik ve politik iklim ile eitim, dorudan yabanc sermaye yatrmlar, dk nfus art ve yatrmlarn etkin kullanmn zendiren iktisat politikalar ekonomik bymenin temel belirleyicileridir (Blomstrom, Lipsey
ve Zejan (1996: 275-276). Benzer ekilde, King ve Levine (1995) sermaye birikiminin ekonomik gelimenin temel
belirleyicisi deil, bir zellii olduunu savunmaktadrlar. Neo-klasik byme teorilerinin temelini oluturan Solow
(1956, 1957) modelinde ekonomik byme (kii bana gelirdeki art oran) alan bana sermaye birikiminin bir
fonksiyonu olarak ele alnmakta, ancak retim srecinde sermayenin ve igcnn azalan marjinal veriminin geerli olduu varsaymndan dolay, sermaye birikiminin uzun dnemli ekonomik bymenin dinamiini oluturamayaca kabul edilmektedir. Bu modelde uzun dnemde lkeleraras ekonomik byme performansn belirleyen
temel etken, "dsal" olduu kabul edilen, teknolojik gelimedir.

21

nomik gelimenin temelini oluturduu gr A. Smithe kadar uzanmaktadr. A.

Smithe gre ekonomik byme ve verimlilik art salamada byk nem tayan
uzmanlama ve iblmnn gereklemesi sermaye birikimini gerektirmektedir.
Sermaye birikimi dolaysyla ortaya kacak retimin mekanizasyonu srecinin etkileri K. Marxn analizlerinin odak noktasn oluturmaktadr. Klasik iktisatlar yannda Keynezyen ve Post-Keynezyen iktisat geleneinde de yatrmlar ekonomik bymenin ana unsuru olarak ele alnmaktadr. Post-Keynezyen yaklamda talepteki
art yatrmlar uyarmakta, yatrmlar sonucu ortaya kacak isel ve dsal ekonomiler dolaysyla verimlilik ve ekonomik byme ivmelenmektedir. Dier taraftan,
bu yaklamda yatrmlarn yeni teknolojilerin ortaya kmasnda ve/veya yaylmasnda nemli bir ilev grd kabul edilmektedir. rnein, Kaldor (1957), Kaldor
ve Mirrlees (1962) tarafndan gelitirilen modellerde teknolojik gelime yatrmlarn
bir fonksiyonu olarak ele alnmaktadr.
1980li yllarn ikinci yarsnda ortaya kmaya balayan sel (Yeni) Byme Teorilerinde eitim ve Ar-Ge gibi fiziki olmayan yatrmlar yannda, ara mal ve yatrm mal reten sektrler ile alt yap yatrmlar dinamik ekonomik byme srecinin temel belirleyicileri olarak ele alnmaktadr (bkz. Amable (1994)).
Gelimi ve gelimekte olan lkeler zerine yaplan birok alma, alt yap yatrmlarnn ekonomik byme srecinde nemli bir rol oynadn ortaya koymaktadr (bkz. Sturm ve di. (1999), Ligthart (2000), Calderon ve di. (2003)).
A. Maddisona gre sermaye stoku ve kii bana gelir arasnda ok ak bir pozitif iliki vardr ve lkelerin geliim sreleri uzun bir tarihsel perspektifte ele alndnda, sermaye birikiminin hzlanmas lider lkeye yaknsama srecinin karakteristik zelliidir (Maddison (1994:45-48)).
T. Bulutaya gre sermaye birikimi, istihdam art ve teknolojik gelimenin, dolaysyla da ekonomik bymenin temel belirleyicilerindendir ve sermaye birikiminin belirleyici roln ihmal ederek lkelerin kalknma ve ekonomik bymelerini
aklamak mmkn deildir (Bulutay, 1995a, 1995b).
De Long ve Summers (1992), Levin ve Renelt (1992) tarafndan yaplan almalar ekonomik byme ve yatrmlar arasnda pozitif ynl gl bir iliki olduunu
ortaya koymaktadrlar.

22

Genel olarak, yatrmlarn, dolaysyla da sermaye birikiminin, ekonomik bymedeki neminin balca nedenleri unlardr (Bulutay, 1995b:5):
yatrm, lek ekonomilerinin ve artan getirinin temelini oluturur,
yatrm, yeni teknolojilerin kullanlmasn salayan temel aratr,
yatrm, deneyim kazanma ve yaparak renme imkan sunmaktadr,
yatrm, sosyal sermayenin ve eitli dsallklarn temelini oluturmaktadr,
yatrm, verimlilii yksek alma alanlar yaratmaktadr.
Sermaye birikiminin ekonomik bymeye katksn tahmin eden ok sayda alma bulunmaktadr. rnein, Kendrick (1993:136) 1890-1990 dneminde ABDdeki ekonomik bymenin yzde 44,2sinin teknolojik gelimeden, yzde 33,1inin
ise sermaye birikiminden kaynaklandn hesaplamaktadr. Jorgenson, Gollop ve
Fraumeniye (1987) gre yine ABDde 1948-1979 dneminde sermaye birikiminin
ekonomik bymeye katks yzde 47, teknolojik gelimenin katks ise yzde 24
dolayndadr. Boskin ve Lau (1992) tarafndan 5 gelimi ekonomi zerine (Fransa,
Bat Almanya, Japonya, ngiltere, ABD) yaplan ve genel olarak 1950li yllar ile 1985
aras dnemi kapsayan almada, sermaye ile teknolojik gelime arasndaki ikame
etkisini de kapsayacak ekilde yaplan hesaplamalarda, sermaye birikimi ve teknolojik gelimenin ekonomik bymeye katklar, genel olarak, srasyla yzde 30 ve
yzde 70 dolaynda tahmin edilmi; dolaysyla istihdam artndan ekonomik bymeye herhangi bir katk olmad sonucuna varlmtr.
Barro ve Sala-i-Martin (1995:380-381) tarafndan sunulan aratrma sonularna
gre 1960-1990 dneminde yedi sanayilemi ekonomide (G-7) ekonomik bymenin en nemli unsurlar sermaye birikimi ve teknolojik gelimedir. Bu lke grubunda sermaye birikiminin ekonomik bymeye katksnn, genel olarak, yzde 50nin
zerinde olduu hesaplanmtr. Ayn almada sunulan bulgulara gre baz Latin
Amerika ve Dou Asya lkelerinde sermaye birikiminin ekonomik bymeye katks yzde 40 dolaynda hesaplanrken, istihdam artnn katksnn yzde 30 dolaynda olduu tahmin edilmitir. Genel olarak, bu lkeler iin hesaplanan istihdamn
ekonomik bymeye katks gelimi lkelerden daha yksektir.
Saygl (1999) tarafndan yaplan tahminlerde, ekonomik bymenin kaynaklarnn lkelerin ekonomik gelimilik dzeyine bal olarak nemli lde deiiklik gsterdii hesaplanmtr. Genel olarak 1965-1990 dnemini kapsayan ve 47 ge-

23

limi ve gelimekte olan lkeyi kapsayan analizde, gelimi lkelerde sermaye birikimi ve teknolojik gelimenin, gelimekte olan lkelerde ise sermaye birikimi ve
istihdam artnn ekonomik bymenin nemli blmn aklad tespit edilmitir. Gelimi lkelerde ekonomik bymeye sermaye birikiminin katksnn yzde
22,5 - yzde 68 aralnda, teknolojik gelimenin katksnn ise yzde 15 - yzde 67
aralnda olduu hesaplanmtr. Gelimekte olan lkelerde ekonomik bymenin
yzde 2,7 - yzde 128lik blmnn sermaye birikiminden, yzde 4,9 yzde
184lk blmnn ise istihdam artndan kaynakland tahmin edilmitir. Gemi
30-40 yl ierisinde nemli bir ekonomik baar gsteren Japonya ve Gney Korede
sermaye birikiminin ekonomik bymeye katksnn ise srasyla yzde 68 ve yzde 50 dolaynda olduu tahmin edilmitir.
Genel olarak 1970-2000 dnemini kapsayan ve zellikle ABD ekonomisinde
1992 yl ve sonras yllarda belirginlik kazanan "Yeni Ekonomi" srecinin de ayr
olarak deerlendirildii bir almamzda, baz OECD lkelerinde sermaye birikimi,
istihdam art ve toplam faktr verimlilii artnn ekonomik bymeye katks tahmin edilmitir (bkz. Tablo 2.1). Elde edilen sonular, incelenen dnemler ve lkeler arasnda farkllklar olmakla birlikte, sermaye birikimi ve toplam faktr verimlilii artnn ekonomik bymenin kritik unsurlar olduunu gstermektedir. stihdam art, incelenen lke grubunda sadece ABD ve Kanadada bymeye ciddi dzeyde katk yapmaktadr. Beklendii gibi toplam faktr verimliliinin ekonomik bymeye katks "Yeni Ekonomi" srecinde daha da artmtr. Trkiye dnda, sermaye birikiminin ekonomik bymeye katksnn en fazla olduu lkeler Japonya,
talya, Almanya ve Fransa olarak tahmin edilmitir.
1972-2000 dneminde Trkiye ekonomisinde bymenin srkleyici gcnn
sermaye birikimi olduu tespit edilmitir. Bu dnemde GSYH artnn yaklak
yzde 72si sermaye birikiminden kaynaklanrken, toplam faktr verimliliinin ekonomik bymeye ciddi bir katksnn olmad sonucuna varlmtr. "Yeni Ekonomi" dneminde Trkiye ekonomisinin byme kaynaklarnda belirgin bir farkllk
yaanmamtr (Saygl, Cihan ve Yurtolu, 2001).
Yukarda belirtildii zere, sermaye birikimi ve teknolojik gelime arasnda yakn bir iliki-etkileim olduu sylenebilir. Bu blmn geri kalan ksmnda bu iki
faktr arasndaki iliki-etkileim ksaca tartlacaktr.

24

Tablo 2.1: Baz OECD lkelerinde Bymenin Kaynaklar

lke ve
Dnemler
ABD
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Kanada
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Japonya
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Belika
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Danimarka
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Finlandiya
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Fransa
1970-2000
1970-1991
1992-2000
Almanya
1992-2000
Bat Almanya
1970-1991
talya
1980-2000
1980-1991
1992-2000
sve
1979-2000
1979-1991
1992-2000
Trkiye
1972-2000
1972-1991
1992-2000

GSYH Bymesi
(Yllk Ortalama)

Sermaye Stoku
Artnn Katks

stihdam
Artnn Katks

(Yzde)
Toplam Faktr
Verimlilii
Artnn Katks

3,06
2,68
3,95

33,8
34,5
32,7

40,5
47,5
30,1

25,1
17,8
36,6

3,21
3,26
3,09

30,4
33,1
24,0

49,0
52,3
47,0

18,7
13,9
30,3

3,45
4,52
0,95

62,2
54,6
146,4

12,2
12,5
9,1

26,0
33,1
-52,6

2,56
2,79
2,04

36,8
36,0
39,3

5,8
4,3
10,6

57,0
59,3
49,7

2,49
2,62
2,20

23,5
25,3
19,0

14,4
16,5
15,8

61,7
60,8
64,4

3,10
2,95
3,45

30,0
38,9
12,1

0,4
2,8
-4,3

69,3
57,6
92,5

2,62
2,96
1,82

44,7
43,7
48,4

-8,0
-1,4
-33,2

63,2
57,4
85,3

1,71

52,7

-15,9

64,2

2,74

40,9

10,7

42,9

1,55
1,92
1,10

55,4
51,4
64,1

9,5
20,8
-14,7

35,3
27,8
51,3

2,18
1,94
2,28

29,9
41,9
18,3

4,9
21,4
-17,6

63,5
36,7
100,1

4,02
4,38
3,24

72,3
70,1
79,0

21,0
20,0
23,8

6,5
9,5
-2,1

Kaynak: Saygl, Cihan ve Yurtolu (2001)

25

ncelikle, bina, makine-tehizat, test ve lm cihazlar, deney ekipmanlar vb.

fiziki yatrm unsurlarnn teknolojik gelimenin temelini oluturan yenilik faaliyetlerinin yaplmas iin gerekli fiziki ortam salad belirtilmelidir. Dolaysyla, teknolojik yenilik faaliyetlerinin bu faaliyetlerin fiziki alt yapsn oluturan yatrm unsurlarndan bamsz olduunu dnmek mmkn deildir. M. F. Scottun ifadesiyle " ... bilimsel bulular ve yenilikler yatrm biimleri olarak deerlendirilmelidir.
Bilimsel gelime ve teknolojik yenilik srelerini yatrmdan bamsz olarak deerlendirmek hataldr." (Scott, 1989:131).
Yatrmlar ve teknolojik gelime (verimlilik art) arasnda iki ynl bir ilikiden
bahsedilebilir. Bir taraftan, makine ve tehizatta "ierilmi" olan veya makine ve tehizata "yapk" olan yeni teknolojiler (embodied technical change) yatrmlar yoluyla firmalara aktarlmaktadr. Bu durum yeni teknolojileri kullanan firmalarda teknolojik yenilik faaliyetlerinin daha da younlamasn salayabilir. Dier bir ifadeyle, yeni teknolojiyle donanm veya yeni teknolojiyi ieren yatrm unsurlar firmalarda teknolojik yenilik faaliyetlerini uyarabilir. Dier taraftan, yeni rn, retim
yntemi ve/veya sistemleri biimindeki teknolojik yeniliklerin ortaya kmas, yatrmlar iin yeni imkanlar ortaya karmaktadr. rnein, retim maliyetinde nemli tasarruf salayan bir retim ynteminin gelimesi, firmalar bu retim yntemini
firmaya aktarma ynnde tevik edebilir; yeni retim ynteminin firmaya aktarlmas ise ounlukla yatrm gerektirmektedir. Ayrca, artan yatrmlara bal olarak ortaya kacak verimlilik art, firma veya lke dzeyinde rekabet gcnn ve dolaysyla da pazar paynn artmasn gndeme getirebilecektir. Artan pazar pay ile teknolojik gelime nedeniyle elde edilebilecek "teknoloji rant", firma veya lkelerin
gelirlerini/kaynaklarn olumlu etkileyerek daha fazla yatrm iin "uygun iklimin
olumas"na katk salayacaktr.
Yatrm ile icat/bulu (invention), innovasyon (innovation) ve yaylma (diffusion) olarak adlandrlabilecek teknolojik gelime srelerinin tm arasnda yakn
bir iliki vardr. cat/bulu ve innovasyon srelerinde yatrmlar bilimsel deneylerin, snamalarn ve tasarmlarn yaplmas iin gerekli fiziki alt yapy oluturmaktadr. Dier taraftan, yatrmlar yaparak renme (learning by doing) ve grerek renme (learning by watching) gibi imkanlar sunarak kiilerin (bilim adamlar, mhendisler, iiler, firma sahibi vb.) bilgi ve deneyim kazanmasna katkda bulunmaktadr. Lachmannn belirttii gibi "... yeni bir makine kullanma girdiinde farkl kiiler bu makineyi farkl biimlerde kullanarak farkl rnler veya bir rnn

26

farkl biimlerini retirler ..." (Imai, 1992: 229). Teknolojik gelimenin yaylma srecinde ise en yeni teknolojileri veya teknolojik yenilikleri ieren yatrm unsurlar,
yatrmclara makine-tehizat gibi yatrm unsurlarnda ierilmi olan teknolojilerin
firmaya, dolaysyla da retim srecine aktarlmasna imkan vermektedir.
Makroekonomik dzeyde, ekonomideki sermaye birikimi hz ve genel yatrm
iklimi, yeniliki firmalarn ekonomik ve sosyal yaam zerindeki etkisini artrmaktadr (Bulutay, 1996: 39-40). Sermaye birikiminin hzland bir ekonomide yeniliki firmalarn risk alarak yatrm yapma, dolaysyla da yeni rn ve retim yntemleri ortaya koyma olasl artmaktadr.
Uzmanlama ve iblm, retim birimlerinde verimlilik artnn nemli kaynaklarndandr. Gerek mikro gerekse de makro dzeyde uzmanlamann ve iblmnn ortaya kmas ve/veya derinlemesi retim leinin artmas ile mmkn
olmakta, retim leinin artmas ise yatrmlarn artmasn gerektirmektedir.
Wolffe gre yatrmlarn teknolojik gelimeye katklar aadaki biimlerde olmaktadr (Bulutay, 1996:40):
a) Yeni yatrmlar, yeni (daha etkin) firma ynetimi ve organizasyonu biimlerinin ortaya kmasna katkda bulunabilir,
b) Yeni yatrmlar, yaparak renme etkisi yaratmaktadr,
c) Yeni yatrmlar, bilgi dsallklar (knowledge externalities) yaratabilir.
Yukarda da belirtildii zere, yeni teknolojilerin yatrm yoluyla firmalara aktarlmas (yaylmas) yannda, verimlilik artnn nemli kaynaklarndan olan firma
organizasyonunda ve firma ynetim biimindeki deiikliklerin de ounlukla yeni
yatrm gerektirdii vurgulanmaldr.
Boskin ve Lauya gre teknolojik gelimenin ekonomik byme zerindeki etkisi sermaye birikiminin boyutuna baldr. Sermaye (yatrmlar) ve teknoloji birbirini tamamlayc faktrler olup, birbirleri arasnda pozitif, ift ynl bir iliki vardr.
Sermaye ve teknolojiyi birbirinden ayrmak mmkn deildir ve her iki faktr ekonomik gelimenin temelini oluturmaktadr (Boskin ve Lau (1992: 51,52)).
M. F. Scotta gre yatrmlarn ekonomik hayat deitirmesiyle birlikte teknolojik gelime sreklilik kazanmaktadr. Her yatrm bir eyleri deitirmektedir ve bylesi bir durum ise, belli bir dereceye kadar da olsa, yeni bilgi gerektirmektedir

27

(Scott, 1989:95). M. C. Sawyerin ifadesiyle "Teknolojik gelime, tanm itibaryla yeni fikirleri, yeni rnleri ve retim yntemlerini iermektedir. Yeni bir rn retimi
genel olarak yeni ekipman gerektirmektedir. Dier bir ifadeyle, yatrmlar yeni bir
rnn retilmesi biimindeki teknolojik gelimenin ortaya kmas iin gereklidir."
(Sawyer, 1989:387).

28

B L M

SERMAYE BRKM
TAHMN YNTEM

30

3. SERMAYE BRKM TAHMN YNTEM

Ekonomi alannda en fazla veri sorunu bulunan deikenlerden birisi sermaye
stokudur. Trkiye zelinde, bu problem daha da nem kazanmaktadr. Trkiye
ekonomisinde sermaye stokuna ynelik resmi bir veri aklanmad gibi bu konuda yeterli sayda alma da bulunmamaktadr.
Sermaye stoku verisi alanndaki eksikliin bir lde de olsa giderilebilmesi
amacyla bu almada, OECD tarafndan kullanlan yntem yardmyla, Trkiye
ekonomisi iin bir sermaye stoku serisi tahmin edilmitir. Dier bir ifadeyle,
OECDnin sermaye stoku hesabnda kulland teknik yntem ve temel varsaymlardan yararlanlarak Trkiye ekonomisi iin bir sermaye stoku hesaplanmtr. Yatrm serilerinin kstl bir zaman dilimi iin elde edilebilir olmas nedeniyle, Trkiye ekonomisi iin sermaye stoku tahmini 1972-2003 dnemini kapsamaktadr. Bu
blmde, kullanlan yntem ve temel varsaymlar aklanmaktadr.
Yntem ve temel varsaymlarn aklanmasndan nce, oluturulan sermaye stoku serisinin baz zelliklerinin belirtilmesinde fayda grlmektedir. ncelikle, sermaye stokunu, dier bir ifadeyle sermaye birikimini, temsilen gayri safi sabit sermaye stoku lt kullanlmaktadr. Ayrca, sermaye stoku verisi yllk frekansta
tahmin edilmitir. Yllk frekansta tahmin yaplmasnn en nemli nedeni mevsimsel
etkilerden dolay oluabilecek hatalardan korunmaktr. Dier nemli bir neden olarak ise yksek frekansta yeterli verinin bulunmamas gsterilebilir.
OECD veri tabannda nemli bir yer tutan gayri safi sabit sermaye stoku lt, retim srecinde kullanlan sermaye girdisinin bir gstergesi eklinde tanmlanmaktadr. Bu tanma gre, gayri safi sabit sermaye stoku, bir lkede var olan fiziki
sermaye varlklarnn toplam miktarn temsil etmektedir. Ancak, ok sayda lkede,
resmi kurumlarca aklanm gerek sektrel gerekse de makro dzeyde sermaye
stoku verisi bulunmamaktadr. Bu durum, OECD iinde bu konuyla ilgili detayl ve
youn almalar yaplmasna neden olmutur. Bu almalar sonucunda ortaya konulan yntem ile birok OECD lkesine ynelik sermaye stoku tahminleri yaplmtr. Fakat bu lkeler arasnda Trkiye bulunmamaktadr. Dolaysyla, bu almada
hesaplanan sermaye stoku, bu alandaki boluu doldurmas asndan da nemli
grlmektedir. Aada, OECD tarafndan kullanlan yntem ve Trkiye iin hesaplanan sermaye stoku hakknda ayrntl aklamalara yer verilmektedir.

31

OECD Uluslararas Sektrel Veri Tabannda (International Sectorial Database

ISDB), lkelere ynelik sabit sermaye stoku verilerinde eksiklik olmas durumunda, bu veriler Aralksz Envanter Yntemi (Perpetual Inventory Model) ile tahmin
edilmektedir. lgili ulusal kurumlarn kulland yntem ile benzer olan bu yntemin temel aamalar aada aklanmaktadr.
Aralksz Envanter Yntemi, sermaye birikimi tahmininde kullanlan temel yntemlerden biridir. Bu yntem sermaye stokunun tahmininde, ypranma paylarn da
dikkate alarak, gemi dnemlere ait yatrm harcamalarn kullanmaktadr. Aralksz Envanter Yntemi, basit bir ekilde aadaki gibi ifade edilebilir:
SS = Ijgj

(3.1)

Bu gsterimde,
SS : Sabit fiyatlarla gayri safi sabit sermaye stokunu,
I : Sabit fiyatlarla sabit sermaye yatrmlarn,
g : Kullanm sresi (mr) katsaysn,
j

: Zaman operatrn

temsil etmektedir.
Kullanm mr sresi (g) belli bir zaman dilimi iinde yaplan yatrmlarn, halen sermaye birikimi iinde kalan ksmn temsil etmektedir. Kullanm mr katsays, tanm olarak, 0 ile 1 arasnda yer almakta (0 g 1) ve genellikle zamana gre azalan bir fonksiyon zellii tamaktadr. Bu katsaynn deeri, hayatta kalma
veya mortalite (lmllk) fonksiyonlar erevesinde tanmlanmaktadr. Dier taraftan, lke uygulamalarna bakldnda, kullanm mr katsaysnn ulusal istatistik kurumlarna gre nemli lde deiebildii grlmektedir.
Sermaye stokunun tahmininde OECD tarafndan kullanlan varsaymlardan birisi ypranma kavramna ynelik olup gecikmeli bir ypranma yaps varsaylmaktadr. Dier bir ifadeyle, yeni bir yatrm iin ypranmann belli bir srenin gemesinden sonra balayaca varsaylmaktadr. OECD tarafndan bu gecikme varsaym 5
yl olarak kullanmaktadr. Bu tr bir ypranma fonksiyonu esneklik, kullanm kolayl ve yatrmlarn hizmet mrnn sonuna yaklatka ypranmann ivmelenecei
gr ile tutarl olmas gibi avantajlar salamaktadr.

32

Bu tr bir gecikmeli ypranma yaps, yatrmlarn sermaye stoku zerindeki etkisinde baz deiiklikler meydana getirmektedir. Bu deiiklikler yatrmlarn art
oranlarna baldr. Yatrmlarn artt bir ortamda, sermaye stokunun dzeyi ypranmada gecikmenin olmad duruma gre daha yksek olmaktadr. Dier bir ifadeyle, ypranmadaki gecikme dnemi uzadka, sermaye stokundaki art daha fazla olacaktr. Yatrmlarn azald bir ortamda ise bunun tersi bir durum ortaya kmakta olup, yatrmlarn azalma oran arttka, sermaye stokunun dzeyi daha dk olacaktr.
Yukarda yer alan (3.1) numaral denklemdeki kullanm sresi katsays (g), sermaye varlklarnn hizmet sreleri kullanlarak hesaplanmaktadr. Bir yatrmn mrn belirleyen stokastik sre iki ekilde tanmlanabilir. Bunlardan birincisi younluk (density) fonksiyonudur. OECD tarafndan yaplan sermaye stoku tahmininde,
ypranma orannn her dnem iin sabit olduu varsaym kullanlmakta ve bunun
sonucu olarak dorusal bir younluk fonksiyonu tercih edilmektedir. Dorusal bir
fonksiyon dnda, dnemlere gre ypranma paynn deitii eitli alternatif fonksiyonlarn kullanlabilecei belirtilmelidir.2
Yatrmlarn ypranma srecini tanmlamann dier bir yolu ise birikimli (kmlatif) dalm fonksiyonudur (D). Bu fonksiyon, yatrmlarn zaman iindeki birikimli ypranma paylarn gstermektedir. Grafik 3.1de ax erisi olarak gsterilmekte
olan bu birikimli dalm fonksiyonunda; x yatrm malnn yan, a ise ypranma
orann gstermektedir. Grafik 3.1de bu fonksiyonun simetrii olan 1-ax dorusu
yatrmlarn sermaye stoku ierisinde kalan blmn ifade etmekte olup, tanm gerei 3.1 numaral denklemdeki kullanm sresi katsaysna, g, eittir.
Bir yatrmn x dnemindeki ypranm ksm D = ax ise ve son ypranmann n
dneminde gerekletii biliniyor ise, ann deeri hesaplanabilmektedir3:
1
D = ax = an = 1 a =
n

x = 1, 2, .............. .,n

0D1

D: Sermaye malnn ypranm ksmnn sermaye malna orandr.

(2) Dier alternatif yntemlerle ilgili detayl bilgi iin bkz. BLS (1989).
(3) karmlar 5 yllk gecikme varsaym ihmal edilerek elde edilmektedir.

33

(3.2)

Grafik 3.1: Yatrmlarn Gecikmeli Ypranma Yapsnn Grafiksel Gsterimi

Ypranmam ksmn
Sermaye stoku iindeki pay (1-ax)

Ypranm ksmn sermaye

Stoku iindeki pay (ax)

1.0
1-ax

ax

0.5

Dnem

Kaynak: OECD (1998)

Bu sonu, hayatta kalma fonksiyonu ile de dorulanabilmektedir:

Y = 1 ax = 1

( n1 )n = 0

(3.3)

OECD tarafndan sermaye stokunun hasaplanmasnda kullanlan ortalama hizmet sresi varsaymlar lkeler itibaryla Tablo 3.2de sunulmaktadr. Mevcut OECD
lkeleri ortalama yatrm mal mrleri ise Tablo 3.3de sunulmaktadr. Trkiye iin
yatrmlarn kullanm srelerine ynelik varsaymlarn oluturulmasnda bu tablodaki deerlerden yararlanlmtr. Tablo 3.4 ise ypranma sreleri hesaplanan sektrlerin isimlerini iermektedir.
Sektrel veya genel ekonomi iin yaplan sermaye stoku tahminindeki temel
glk, yeterli zaman aralnda ve yeterli detayda yatrm harcamalar verisinin bulunmamasdr. OECD tarafndan, mmkn olan tm zaman serisi bilgileri ile sermaye-kt oran, ypranma oran ve sermayenin sektrler aras dalmyla ilgili makul
saylabilecek varsaymlarn kombinasyonunun kullanld zel bir yntem de gelitirilmitir. Bu yntem, 1967-1973 dnemindeki ilgili yatrm verilerini ve sermaye

34

stoku tahminlerini iermektedir. Elde edilen geriye dnk sektrel yatrm harcamalar serileri 1970-1995 dneminde gerekleen yatrmlarla birletirilmekte ve sermaye stokunun yeniden hesaplanmasnda kullanlmaktadr.
OECDnin Uluslararas Sektrel Veri Taban (ISDB) iin yukarda anlatlan yntem ile sektrel sermaye stoku tahmini yapt lkeler arasnda Trkiye bulunmamaktadr. Ayrca, Trkiyede resmi bir sermaye stoku verisi aklanmad iin bu
alanda byk bir boluk bulunmaktadr.
Trkiye iin gayri safi sermaye stoku hesaplanmasna ynelik olarak bilgimiz
dahilinde olan iki alma bulunmaktadr. Bunlardan birincisi Maralolu ve Tktk
(1991)a aittir. Bu almada, sektrel bazda 1968-1988 dnemi iin sermaye stoku
tahmin edilmitir. Sz konusu almada sunulan sektrel sermaye stoku verisinin
1988 ylna kadar gelmesi, bu almada kullanlan yatrm serisinin gncelliini yitirmi olmas ve sermaye stokunun hesaplanmasnda kullanlan sermaye mallarnn
anma oranlarna ynelik varsaymlarn OECD tarafndan kullanlan yntemden
farkllklar iermesi nedeniyle, Trkiye iin yeni bir sermaye stoku hesaplanmasnn
faydal olaca dnlmtr.
Trkiye ekonomisinde sermaye stoku zerine yaplm olan dier alma A.
Heston, R. Summers ve B. Aten (2002)e aittir. Penn World Table olarak da adlandrlan bu almada, Trkiye dahil ok sayda gelimi ve gelimekte olan lke
ekonomisine ynelik milli gelir, sermaye stoku, nfus vb. deikenler iin tahminler sunulmaktadr. Ancak bu veri setinde sermaye stokuna ynelik tahminler sadece ekonomi genelini kapsamakta olup gncel veriye ulamada nemli sorunlar bulunmaktadr.
Bu alma ile Trkiye ekonomisinde sermaye birikiminin geliimi ve sektrel
dalm alanlarndaki veri eksikliinin giderilmesi amalanmaktadr. Bu amala,
OECDnin ISDBde yer alan OECD lkelerine ynelik sektrel sermaye stoku tahmininde kulland ve yukarda detayl olarak aklanan yntem ile Trkiye iin
sektrel sermaye stoku tahmin edilmesi yoluna gidilmitir. Bu ekilde, OECDnin
Tablo 3.2deki lkeler iin hesaplad sermaye stoku verileri ile bu almada Trkiye iin hesaplanan sermaye stokunun mmkn olduunca karlatrlabilir olmas salanmaya allmtr.

35

Trkiye iin sermaye stokunun hesaplanmasnda 1963-2003 dnemi iin Devlet Planlama Tekilat (DPT) tarafndan retilen sektrel sabit sermaye serisi kullanlmtr (DPT, 2004). Geriye dnk veri gereklilii nedeniyle, Temel ve Saygl
(1995) tarafndan sunulan yatrm serisi kullanlarak, DPT tarafndan retilen yatrm
serileri 1948 ylna kadar geriye ekilmitir. Yatrm srelerinin uzun olmas nedeniyle konut ve enerji sektrleri yatrmlarnn daha nceki yllar kapsayacak ekilde tahmin edilmesi gerekmitir. Bu nedenle, inaat sektrnn milli gelir ierisindeki pay dikkate alnarak konut yatrmlar 1923 ylna kadar geriye doru tahmin
edilmitir. Enerji sektr yatrmlar ise 1948 sonras dnemde enerji sektr yatrmlarnn toplam yatrmlar iindeki ortalama pay dikkate alnarak 1940 ylna kadar geriye doru tahmin edilmitir. naat ve enerji sektrleri katma deerleri ve
milli gelir serileri DE (1996)den alnmtr.
Sermaye stokunun hesaplanmasndaki en temel sorunlardan birisini, yatrmlarn iktisadi mrleri zerine yaplan varsaymlar oluturmaktadr. Bu almada sektrler itibaryla yatrm mrlerine ynelik varsaymlar belirlenirken, konut hari
tm sektrler iin OECD lkeleri ortalamalar esas alnmtr (bkz. Tablo 3.1)4. Konut sektrnde ise OECD lkeleri ierisinde konut yatrmlar mrnn en dk
olarak varsayld Japonya (47 yl) esas alnmtr.5 Maralolu ve Tktk (1991) Trkiye iin konut yatrmlar mrn 33 yl olarak varsaymaktadrlar. Yaplan karlatrmalarda 33 yl varsaymyla hesaplanan konut sektr sermaye stokunun 47 yl
varsaymyla tahmin edilen konut sektr sermaye stokundan, ortalama yzde 13
dolaynda daha dk olduu tespit edilmitir. Dier yandan, konut sektr yatrmlarnn kullanm sresinin 33 yl yerine 47 yl olarak varsaylmasnn ekonomi genelindeki sermaye stokunu yzde 4 dolaynda artt hesaplanmtr.

(4) Trkiye ekonomisinde yatrmlarn mrne ynelik resmi bir alma bulunmamaktadr. Trkiye ekonomisi zelinde yatrmlarn mrne ilikin gncel ve kapsaml bir alma, sermaye stokunun daha gvenilir ekilde hesaplanabilmesine imkan vermesi asndan gerekli grlmektedir.
(5) Trkiye iin konut yatrmlar mrnn 47 yl olarak varsaylmasnda milli gelir serisinin 1923 ylna kadar gidiyor
olmas etkili olmutur.

36

Tablo 3.1: Sektrlere Gre Yatrmlarn ktisadi mr Varsaymlar

(OECD lkeleri Ortalamas)
Sektrler

Yatrm mr (Yl)

Tarm
Madencilik
malat Sanayii
Enerji
Ulatrma
Turizm
Konut
Eitim
Salk
Dier Hizmetler

23
23
26
31
25
29
62
29
29
26

Kaynak: OECD (1998)

Sermaye stokunun hesaplanmasnda OECD lkeleri ortalamalarnn esas alnmasnn temel sebepleri arasnda, Trkiyede bu deiken iin bir veri bulunmamas ve
hesaplanan sermaye stoku verilerinin OECD tarafndan dier lkeler iin hesaplanan
verilerle mmkn olduunca karlatrlabilir olmas gibi sebepler saylabilir.
Dier yandan, OECDnin sermaye stoku tahmin ynteminde kulland gecikmeli anma yaps varsaym bu almada da kullanlmtr. Yani, OECD veri tabannda bulunan sermaye stoku verileri, yatrmlarn ilk be yl anmaya tabi olmad, geri kalan yllarda ise dorusal ekilde anmaya urad varsaymyla hesaplandndan, bu varsaym Trkiye iin sermaye stoku hesaplanrken de korunmutur.
Trkiye ekonomisi geneli iin sermaye stoku hesaplanrken, Tablo 3.1de yer
alan ayrntda sektrel sermaye stoklar tahmin edilmi; sektrel sermaye stoklar
toplanarak ekonomi genelinde sermaye stokuna ulalmtr. Elde edilen sermaye
stoku serisi 1972-2003 dnemini kapsamaktadr.
1999 ylnda lkemizde meydana gelen depremlerin sermaye stoku zerine etkisi de, ulalabilen veriler erevesinde, hesaplamalara dahil edilmitir. Bu amala,
Afet leri Genel Mdrlnn (AGM) deprem nedeniyle konutlarda oluan maddi hasara ynelik tahminlerini ieren verilerden ve DE tarafndan yaynlanan tahminlerden yararlanlmtr (AGM, 2001; DE, 2001). Yaptmz sermaye stoku tahminleri 1999 ylnda meydana gelen depremlerin sermaye stokunda (1999 yl itibaryla) yzde 1,2 dolaynda bir kayba yol atn gstermektedir.

37

Tablo 3.2: Ortalama Hizmet Sreleri

ISDB
Kodlar1
TAR
MAD
MA
GID
TEK
MOB
KA
KM
MOM
MES
MAT
ME
TSM
OVM
ELM
ULM
DS
EGS
N
TPRH
TPT
RH
ULH
HAB
FSH
FKS
KOP
SOS
TSA
KH
TOP

KANADA
MT2 BK3 SS4
10
20
22
28
21
26
26
19
26
22
24
21
21
23
22
30
13
35
10
20
20
20
15
15
15
15

20
19
20
20

28
27
44
43
43
43
44
42
42
42
43
43
43
43
43
43
43
55
25
50
50
50
50
50
50
50
62
50
44
53
45

15
22
29
33
38
31
31
26
31
28
30
28
28
29
28
34
22
41
15
29
29
29
26
26
26
26
62
29
27
35
28

MT

ABD
BK

SS

17
13
17
20
16
13
16
17
19
27
19
24
25
19
14
15
15
20
12
11
11
11
18
18
12
12

11
19
15
17

38
27
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
28
29
35
35
48
31
31
36
36
72
48
38
50
40

23
17
21
23
20
18
20
21
22
28
22
26
26
22
19
19
19
22
17
18
18
22
22
22
19
19
72
22
25
35
24

1) Kodlarn tanm iin bkz. Tablo 3.4

2) MT: Makine ve Tehizat
3) BK: Bina ve Konut
4) SS: Toplam Sermaye Stoku
Kaynak: OECD (1998)

38

JAPONYA
MT BK
SS
6
8
11
11
10
10
12
9
9
13
11
11
12
11
10
11
11
15
5
10
10
17
17
17
15
15

17
15

17

44
35
43
43
43
43
44
42
42
42
43
43
43
43
43
43
43
48
43
49
49
56
45
45
50
50
47
56
49

50

18
16
21
21
20
20
22
19
19
22
21
21
21
21
20
21
21
25
16
22
22
29
25
25
25
25
47
29
25
35
27

AVUSTRALYA
MT BK
SS
13
16
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
19
24
13
16
16
15
20
20
13
13

15
16
15
15

43
31
39
43
43
43
44
42
42
42
43
43
43
43
43
43
43
48
45
51
51
51
50
50
58
58
62
51
47
54
40

22
21
25
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
26
31
23
27
27
26
29
29
26
26
62
26
25
35
23

Tablo 3.2: Ortalama Hizmet Sreleri (Devam)

ISDB
Kodlar1
TAR
MAD
MA
GID
TEK
MOB
KA
KM
MOM
MES
MAT
ME
TSM
OVM
ELM
ULM
DS
EGS
N
TPRH
TPT
RH
ULH
HAB
FSH
FKS
KOP
SOS
TSA
KH
TOP

BELKA
MT2 BK3 SS4
15
30
20
15
30
20
15
31
20
15
43
23
15
43
23
15
43
23
15
44
24
15
42
23
15
42
23
20
42
27
15
43
23
15
43
23
15
43
23
15
43
23
15
43
23
15
43
23
15
43
23
20
40
26
15
30
20
15
30
20
15
30
21
17
60
30
15
30
20
15
30
20
15
30
20
15
30
20

62
62
17
60
30
16
36
22
15
80
35
19
48
28

FNLANDYA
MT BK
SS
14
50
25
20
27
22
17
42
25
20
42
27
19
42
26
18
42
25
17
42
25
18
42
25
15
42
23
15
42
23
15
42
23
15
42
23
15
42
23
15
42
23
15
42
23
15
42
23
20
42
27
25
40
30
10
35
18
15
40
23
15
40
23
17
55
28
17
45
25
17
45
25
10
40
19
10
40
19

62
62
17
55
28
16
43
24

60
35
17
45
25

1) Kodlarn tanm iin bkz. Tablo 3.4

2) MT: Makine ve Tehizat
3) BK: Bina ve Konut
4) SS: Toplam Sermaye Stoku
Kaynak: OECD (1998)

39

FRANSA
MT BK
10
40
18
35
18
37
17
35
21
35
21
35
21
40
17
35
17
35
21
35
17
35
17
35
17
35
17
35
17
35
17
35
21
40
17
38
13
30
21
30
21
30
17
30
13
40
13
40
17
30
17
30

62
17
30
16
34
17
30
17
35

SS
19
23
23
22
25
25
27
22
22
25
22
22
22
22
22
22
27
23
18
24
24
21
21
21
21
21
62
21
21
35
22

ALMANYA
MT BK
SS
15
69
31
15
41
23
15
41
23
15
41
23
15
41
23
12
41
21
16
41
24
17
41
24
14
41
22
17
41
24
14
41
22
14
41
22
13
41
21
14
41
22
15
41
23
14
41
22
16
41
24
17
62
31
10
47
21
12
66
28
12
66
28
13
65
29
13
42
22
13
42
22
13
68
29
13
68
29

62
62
13
65
29
14
57
27
15
77
35
17
50
27

Tablo 3.2: Ortalama Hizmet Sreleri (Devam)

ISDB
Kodlar1
TAR
MAD
MA
GID
TEK
MOB
KA
KM
MOM
MES
MAT
ME
TSM
OVM
ELM
ULM
DS
EGS
N
TPRH
TPT
RH
ULH
HAB
FSH
FKS
KOP
SOS
TSA
KH
TOP

TALYA
MT2 BK3 SS4
18
17
17
18
18
18
16
16
16
15
17
20
16
16
16
16
18
18
18
16
16
17
17
17
15
15

17
18

17

44
35
38
40
40
37
40
35
35
35
40
40
40
40
40
40
36
35
40
49
49
56
45
45
50
50
62
56
39

45

26
23
23
25
25
24
23
22
22
21
24
26
23
23
23
23
23
23
25
26
26
29
25
25
25
25
62
29
24
35
25

NORVE
MT BK
SS
15
16
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
25
12
15
15
20
17
17
15
15

20
18
20
19

44
35
43
43
43
43
44
42
42
42
43
43
43
43
43
43
43
48
43
49
49
56
45
45
50
50
62
56

48

24
22
31
30
30
30
31
30
30
30
30
30
30
30
30
30
30
32
21
25
25
31
25
25
25
25
62
31

35
28

1) Kodlarn tanm iin bkz. Tablo 3.4

2) MT: Makine ve Tehizat
3) BK: Bina ve Konut
4) SS: Toplam Sermaye Stoku
Kaynak: OECD (1998)

40

MT
17
30
23
20
20
15
30
20
33
35
22
25
25
22
25
15
20
35
10
15
15
20
17
17
20
20

20
25
20
20

SVE
BK
SS
60
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
70
75
75
75
75
75
70
70
75
75
75
75
72
75
65

30
42
37
35
35
32
42
35
44
46
36
39
39
36
39
32
35
47
30
33
33
37
33
33
37
37
75
37
39
35
34

NGLTERE
MT BK
SS
13
16
26
26
26
23
32
25
24
26
26
26
25
26
25
27
24
27
26
30
30
17
20
20
21
21

17
30
20
30

40
20
60
60
60
60
60
60
60
60
60
60
60
60
60
60
60
53
80
80
80
75
55
55
80
80
100
75
67
75
75

21
17
36
36
36
34
40
36
35
36
36
36
36
36
36
37
35
35
42
45
45
35
31
31
39
39
100
35
41
35
44

Tablo 3.3: Ortalama Hizmet Sreleri in OECD Ortalamalar

ISDB Kodlar1
TAR
MAD
MA
GID
TEK
MOB
KA
KM
MOM
MES
MAT
ME
TSM
OVM
ELM
ULM
DS
EGS
N
TPRH
TPT
RH
ULH
HAB
FSH
FKS
KOP
SOS
TSA
KH
TOP

MT2

Ortalama
BK3

SS4

14
17
19
20
19
18
20
18
19
21
19
19
19
18
18
18
18
23
13
16
16
17
17
17
15
15

17
18

19

44
35
43
43
43
43
44
42
42
42
43
43
43
43
43
43
43
48
43
49
49
56
45
45
50
50
62
56
48

48

23
23
26
27
26
25
27
25
26
28
26
26
26
26
26
26
26
31
22
26
26
29
25
25
25
25
62
29
27
35
28

1) Kodlarn tanm iin bkz. Tablo 3.4

2) MT: Makine ve Tehizat
3) BK: Bina ve Konut
4) SS: Toplam Sermaye Stoku
Kaynak: OECD (1998)

41

Tablo 3.4: Sektrel Ksaltmalar ve Kodlar

ISDB
Kodu

ISIC
Kodu

Sektrel Tanm

TAR
MAD
MA
GID
TEK
MOB
KA
KM
MOM
MES
MAT
ME
TSM
OVM
ELM
ULM
DS
EGS
N
TPRH
TPT
RH
ULH
HAB
FSH
FKS
KOP
SOS
TSA
KH
TOP

1
2
3
31
32
33
34
35
36
37
38
-----39
4
5
6
61+62
63
7
72
8
81+82
83
9
----

Tarm, Avclk, Ormanclk ve Balklk

Madencilik ve Ta Ocakl
malat
Gda rnleri, ecek ve Ttn
Tekstil rnleri ve Giyim Eyas
Aa ve Mobilya Dahil Aa rnleri
Kat ve Kat rnleri, Basm ve Yaym
Kimyasal Madde ve rnler, Kmr, Plastik ve Kauuk rnleri
Petrol rnleri ve Kmr Hari Metalik Olmayan Mineral rnler
Ana Metal Sanayi
Makine ve Tehizat malat
Metal Eya Sanayi (Makine ve Tehizat Hari)
Tarm ve Sanayi Makineleri
Bro, Muhasebe ve Bilgi lem Makineleri, Hassas ve Optik Aletler
Elektrikli Makine ve Cihazlar
Ulam Aralar
Dier malat Sanayi
Elektrik, Gaz ve Su
naat
Toptan ve Perakende Ticaret, Otelcilik ve Lokantaclk
Toptan ve Perakende Ticaret
Otelcilik ve Lokantaclk
Tamaclk ve Haberleme
Haberleme
Bankaclk, Sigortaclk ve Kooperatifilik
Bankaclk ve Sigortaclk
Kooperatifilik
Kiisel ve Mesleki Hizmetler
Toplam Sanayi
Devlet Hizmetleri
Toplam

42

B L M

SERMAYE BRKM, VERMLLK

VE BYME

44

4. SERMAYE BRKM, VERMLLK VE BYME

almann bu blmnde, 3. Blmde aklanan yntem kullanlarak elde edilen sermaye birikimi tahmin sonular sunulmaktadr. 1972-2003 dnemini kapsayan tahmin sonular 10 sektr ayrntsndadr.
ncelikle sermaye birikimi tahmininde kullanlan yatrm verisinin geliimi ksaca incelenecektir. zleyen blmde, ana sektrler dzeyinde tahmin edilen sermaye birikimi verileri sunulacaktr. Son iki blmde, sermaye birikiminde gzlenen
eilimler nda milli gelirdeki, istihdamdaki, ksmi (igc ve sermaye verimlilikleri) ve toplam faktr verimliliklerindeki gelimeler incelenecektir. Bir lke ekonomisinin performansn deerlendirmekte kullanlabilecek bu temel deikenlerdeki
gelimeler, lkemizde uygulanan farkl ekonomik byme stratejileri erevesinde
ele alnacaktr. Bu erevede, analiz konusu dnem yllk, beer yllk ve plan dnemleri itibaryla ele alnacaktr.
Giri blmnde de belirtildii zere, Trkiyede yaklak son 40 yl ierisinde
uygulanan byme stratejilerini ikiye ayrmak mmkndr. 1960l yllarda balamak zere 1980 ylna kadar uygulanan politikalar "ithal ikamesine dayal byme
stratejisi", sonraki dnemde uygulanan politikalar ise "ihracata dayal (da ak) byme stratejisi" olarak adlandrlmaktadr. thal ikamesine dayal byme stratejisi
dneminde ekonominin d rekabete kapal olduu bir ortamda, aktif kamu mdahaleleriyle (dk faiz ve kur politikas, kamunun altyap yatrmlar yannda dorudan retim faaliyetlerinde de bulunmas vb.) sermaye birikiminin artrlarak ekonomik bymenin hzlandrlmas amalanmtr. Bu balamda, sanayinin gelitirilmesi yoluyla ekonomik bymenin hzlandrlmasna nem verilmitir.
1980 sonras dnemde uygulanan ihracata dayal (da ak) byme stratejisi
dneminde ise sermaye birikiminin piyasa ekonomisi kurallar erevesinde gerekletirilmesi benimsenmitir. Ekonominin d rekabete almas sonucu, d talebin zel kesim yatrmlarn uyarmas ve artan dorudan yabanc sermaye yatrmlarnn da katksyla sermaye birikiminin hzlandrlmas amalanmtr. Bu dnemde, kamu kesimi dorudan retim faaliyetlerinden ekilerek kaynaklarn alt yap
yatrmlarna ynlendirmeyi amalamtr. Sermaye birikimi yannda ekonomideki
mevcut kaynaklarn, artan i ve d rekabet basks nedeniyle, etkin kullanmnn
salanmas sonucu ekonomik bymenin hzlanmas hedeflenmitir.

45

4.1. Yatrm
1948-2003 dnemi itibaryla gayri safi sabit sermaye yatrmlar Tablo 4.1de sunulmaktadr. Gayri safi sabit sermaye yatrmlarndaki yllk yzde deime Tablo
4.2de, yatrmlarn plan dnemleri ve be yllk dnemler itibaryla geliimi ile yzde dalm Tablo 4.3-Tablo 4.6da sunulmaktadr. 1923-2003 dnemi konut sektr yatrmlar ve 1940-2003 dnemi enerji sektr yatrmlar ile sektrel yatrm deflatrleri ise bu almann Ek Tablolar blmnde yer almaktadr (bkz. Tablo EK-1
ve Tablo EK-2).
ncelenen dnemde Trkiye ekonomisinde yatrm performans olduka istikrarsz bir seyir izlemi; yatrmlarn sektrel dalmnda nemli deiimler yaanm
ve toplam yatrmlardaki art oran 1980li yllarla birlikte zayflamtr.
1948-2003 dneminde toplam yatrmlar yllk ortalama yzde 5,3 orannda art gstermitir. Sanayi sektrlerinde bu oran yzde 6 dolaynda iken tarm ve hizmetler sektrlerinde, srasyla, yzde 4,2 ve yzde 5,1 olarak gereklemitir. Verilerin balang dnemi farkl olmakla birlikte yatrmlarn en fazla artt sektrler
yllk ortalama yzde 12,4 ile salk (1955-2003 dnemi) ve yllk ortalama yzde
11,9 ile turizm (1963-2003 dnemi) sektrleri olmutur. Bu sektrleri yzde 7lik art oranyla imalat sanayii ve yzde 6,7lik art oranyla ulatrma sektr izlemektedir. Yatrmlarn en az art gsterdii sektrler ise konut (yzde 3,3), dier hizmetler (yzde 3,5) ve madencilik (yzde 3,8) sektrleri olmutur.
Be yllk dnemler itibaryla yatrmlardaki art oranlar Tablo 4.3te yer almaktadr. En yksek yatrm art hzlarna 1955 ncesi dnem ile planl kalknma politikasnn uygulanmaya baland 1965-1969 dneminde ulalmtr. te yandan,
1955-1959 dneminde, da ak (ihracata dayal) gelime stratejisinin uygulamaya
konulduu 1980-1984 dneminde ve 2000li yllarn banda yatrmlarda gerileme
yaanmtr. 1980 ncesi ve sonras dnemler kyaslandnda ise 1980 sonras dnemde, genel olarak, yatrmlarn art hznda bir yavalama yaanmtr.
Alt sektrler itibaryla incelendiinde, planl dneme kadar sanayi yatrmlarnn, zellikle de imalat sanayii yatrmlarnn, art gsterdii grlmektedir. Genel
olarak, tarm ve hizmetler sektrlerinde yatrmlarn art oranlar sanayi sektrnn
gerisinde kalmtr. 1960-1980 dneminde, sanayi sektrlerinden imalat sanayii ve
enerji; hizmetler sektrlerinden ise ulatrma ve haberleme sektrlerinde yatrmlarn ortalama art hz toplam yatrmlarn art orannn zerinde gereklemitir.

46

1980 sonras dnemde ise tarm, madencilik ve imalat sanayii yatrmlar genel olarak bir gerileme eilimine girmi, ulatrma-haberleme sektr bata olmak zere
hizmetler sektrleri yatrmlarnda nemli artlar gzlenmitir.
1948-2003 dneminde yatrmlarn be yllk dnemler itibaryla dalm Tablo
4.4de sunulmaktadr. Dnem ba ve sonu kyaslandnda toplam yatrmlar ierisinde tarm sektrnn paynn yzde 7,7den yzde 5 dolayna geriledii, sanayinin paynn yzde 21 dolayndan yzde 28e ykseldii, hizmetlerin paynn ise snrl bir gerileme gstererek yzde 71 dzeyinden yzde 67 seviyesine dt grlmektedir.
Tarm sektrnn toplam yatrmlar ierisindeki pay 1970li yllara kadar art
gstermi, 1990l yllarda ise nemli lde gerilemitir. Sanayi sektr yatrmlar
1980li yllara kadar istikrarl bir ekilde art gstererek yzde 46 dzeyine ykselmi, izleyen dnemde ciddi bir gerileme gstermitir.
Sanayi sektrleri ierisinde imalat sanayii yatrmlarnn toplam yatrmlar ierisindeki pay incelenen dnem ierisinde byk dalgalanma gstermitir. 1950li yllar ncesinde imalat sanayiinin pay sadece yzde 10 iken, 1950li yllarn ikinci yarsnda yzde 16 dolayna ykselmi, ithal ikamesi dnemiyle birlikte bu oran yaklak bir kat artarak yzde 30 dolayna ykselmi, 1970li yllarn ikinci yarsnda ise
yzde 35 dolaynda gereklemitir. Piyasa ekonomisi erevesinde ihracata dayal
gelime stratejisinin uygulamaya konulduu 1980li yllarla birlikte imalat sanayii yatrmlarnn paynda ciddi bir gerileme yaanm; bu gerileme en belirgin olarak
1985-1990 dneminde gereklemitir (yzde 28,3 seviyesinden yzde 17,4 seviyesine). 2000-2003 dneminde imalat sanayinin toplam yatrmlardan ald pay yzde 19,8 olmutur.
Madencilik sektrne ynelen yatrmlarn paynda, genel olarak, 1990l yllara
kadar tedrici bir d yaanm ve bu sektrn toplam yatrmlar ierisindeki pay
yzde 4,6dan yzde 3,1e gerilemi, 1990l yllarda ise dramatik bir azal gerekleerek 1995-2003 dneminde yzde 1 dolayna gerilemitir.
Enerji sektr yatrmlarnn toplam yatrmlar ierisindeki pay, 1950li yllarda
art gstererek, bu dnemin ikinci yarsnda yzde 10,4 dzeyine ykselmi; 19601975 dneminde ise nemli lde azalarak yzde 5 dzeyinin altna dmtr.
Enerji sektrnn pay, zellikle 1980li yllarda tekrar yzde 10 dolayna ykselmi, ancak izleyen yllarda yeniden gerileme eilimine girmitir.

47

Hizmetler sektrnn toplam yatrmlardan ald pay zellikle ithal ikamesine

dayal sanayileme politikalarnn uyguland dnemlerde ciddi azal gstererek
1950li yllar ncesindeki yzde 71 seviyesinden 1970li yllarda yzde 46 seviyesine gerilemitir. Ancak 1980li yllarn ikinci yarsndan balayarak bu oran ciddi bir
art gstererek yzde 70 civarna ykselmitir.
Hizmetler sektr grubunda ulatrma ve haberleme sektrnn toplam yatrmlardan ald pay 1970li yllarn ikinci yarsna kadar nemli bir deime gstermezken, 1980li yllarla birlikte belirgin bir art gstererek yzde 12 dolayndan dnem sonunda yzde 27ye ykselmitir.
Hizmetler sektrndeki en byk paya sahip olan konut sektrnn toplam yatrmlardan ald pay 1980li yllarn ikinci yarsna kadar gerileyerek yzde 30 dolayndan yzde 21 dolayna dm, izleyen beer yllk dnemde ise nemli art gstererek srasyla yzde 31,6, yzde 34,6 ve yzde 30,2 dzeylerinde gereklemitir. 2000 yl sonu ve 2001 ylnda yaanan ekonomik krizden nemli lde
etkilenen sektrn toplam yatrmlardan ald pay bu dnemde yzde 15e dmtr.
Balang yl verileri anlaml bir karlatrma yapmaya elverili olmamakla birlikte, turizm, eitim ve salk sektrlerinin toplam yatrmlar ierisindeki paynn
zellikle 1980lerin ikinci yarsndan balamak zere nemli bir art gsterdiini
sylemek mmkndr. Eitim sektrnn paynda 1975-1985 arasnda yaanan gerilemenin izleyen dnemlerde nemli lde telafi edildii sylenebilir. Dier hizmetler sektr yatrmlar 1948-1964 dneminde turizm, eitim ve salk sektrleri
yatrmlarn iermekle birlikte bu sektrlerin sonraki dnemlerde toplam yatrmlar
ierisindeki pay gz nne alndnda, 1980li yllara kadar dier hizmetler sektrnn paynn azal gsterdii, 1980li ve 1990l yllarda art gsterdii sylenebilir. Dier hizmetler sektrnn toplam yatrmlar iindeki pay nemli lde artarak yzde 10un zerine kmtr.
zetle, sermaye birikiminin temel unsuru olan yatrmlar incelenen dnemde
istikrarsz bir seyir izlemi ve son dnemlerde ciddi dzeyde g kaybetmitir. 1980
ncesi dnemde yatrmlar nemli lde imalat sanayii sektrne ynelirken, kaynak tahsisinin artan lde piyasa ekonomisi kurallarna brakld 1980 sonras dnemde yatrmlar bata konut, ulatrma-haberleme ve turizm sektrleri olmak zere hizmetler sektrlerine ynelmitir. Kamu kaynaklarnn alt yapya ynelmesinin

48

amaland 1980 sonras dnemde toplam yatrmlar ierisinde ulatrma-haberleme sektrnn paynda nemli art gzlenirken, enerji sektrnn paynda 1990l
yllarla birlikte gerileme yaanmtr. Sosyal alt yap sektrlerinden zellikle eitim
sektrne ciddi dzeyde kaynan yneldiini sylemek mmkn deildir. Toplam
yatrmlar iindeki pay itibaryla, bu sektrler ancak 1990l yllarn ikinci yarsndan
sonra ne kmaya balamtr. Ancak, bu sektrlere ynelen kaynaklar 2000 yl
sonrasnda reel olarak gerileme gstermitir.
Be yllk dnemler itibaryla yatrm performansnn deerlendirilmesinin yan
sra Tablo 4.5 ve Tablo 4.6da plan dnemleri itibaryla ana sektrlerde yatrm art oranlar ve yatrmlarn yzde dalm sunulmaktadr.
IV. Plan dnemine kadar ekonomi genelindeki yatrmlarda art oran ivmelenme gstermitir. I. Plan dneminde yllk yzde 9,5 olan yllk ortalama yatrm art oran, III. Plan dneminde yzde 12,5 dzeyine ykselmi, ancak IV. Plan dneminde toplam yatrm seviyesinde gerileme yaanmtr. Takip eden Plan dnemlerinde (V.-VII. Plan) yatrm art hz I.-III. Plan dnemleriyle kyaslanmayacak lde zayf kalmtr. VIII. Plan dneminde ise toplam yatrmlar reel olarak yzde
11in zerinde bir gerileme gstermitir. III. Plan dnemine kadar yatrmlar sanayi
sektrne ynelmiken, izleyen plan dnemlerinde arlkla hizmetler sektrne
aktarlmtr.

49

50

561,8

880,2

1174,8

1628,7

1179,0

891,2

546,8

394,6

1150,4

1195,1

1153,9

1098,8

1180,4

1330,2

1787,5

1991,2

2084,1

2176,0

2633,7

3024,2

2993,4

2795,1

2472,1

2900,9

3214,7

3353,7

1949

1950

1951

1952

1953

1954

1955

1956

1957

1958

1959

1960

1961

1962

1963

1964

1965

1966

1967

1968

1969

1970

1971

1972

1973

1974

19939,9

17873,2

17130,7

13860,1

14458,6

12797,2

10820,0

8927,0

7509,0

6189,4

6379,0

7546,0

5311,7

4605,6

4016,2

3187,4

3239,3

5294,6

4910,1

3687,5

3835,4

3590,9

3208,3

2180,1

2066,6

1596,9

1048,5

Sanayi

1340,8

1221,4

963,7

844,0

931,1

754,1

706,4

800,6

1052,0

861,6

575,5

547,9

383,8

372,9

284,0

463,8

532,8

593,0

504,2

733,1

781,5

735,8

571,3

384,1

474,3

350,2

224,0

16247,6

14966,4

14740,1

11415,2

11495,0

10397,6

8755,4

7115,7

5598,6

4558,9

5086,2

6455,3

4589,8

3835,2

3061,9

2563,8

2057,7

1837,4

2246,2

1918,8

1949,5

1815,1

1829,6

1253,2

921,9

751,6

507,9

Madencilik malat

2351,5

1685,4

1426,9

1600,8

2032,5

1645,5

1358,2

1010,6

858,4

768,8

717,4

542,9

338,2

397,4

670,3

159,8

648,8

2864,2

2159,6

1035,6

1104,4

1039,9

807,4

542,8

670,4

495,0

316,6

Enerji

21170,3

21293,0

17876,7

15882,3

17046,9

15382,7

13292,3

11680,8

10922,7

9306,0

7896,0

7840,9

8129,4

7829,9

8410,8

7647,0

8594,5

8859,4

7500,2

8480,6

9921,0

10141,3

7749,3

6230,8

5867,9

4772,0

4149,1

6941,7

5466,4

4391,3

3602,6

3909,9

3713,6

3316,1

2859,3

2641,5

1981,6

1821,8

1941,7

2291,6

2266,6

2123,7

1676,5

1342,7

1378,2

1466,4

1638,1

1573,1

2141,6

1538,0

1369,6

1081,8

817,4

753,9

Hizmetler Ulatrma

242,9

285,7

211,9

242,4

229,6

212,6

212,2

114,3

119,2

93,6

77,8

70,6

Turizm*

9825,0

12002,3

10290,0

8985,9

9674,8

8191,3

6696,3

6103,1

5722,5

5126,2

3846,8

3751,2

3734,1

3713,0

3651,2

3509,1

4022,9

4228,9

4159,8

4846,1

4660,4

4090,6

3362,5

2624,4

2472,3

1942,4

1841,4

Konut

1002,0

885,2

712,0

860,9

905,2

935,8

1049,6

856,0

812,7

731,2

838,4

673,7

451,9

418,8

308,4

204,2

268,9

298,1

213,1

314,5

Eitim*

382,5

292,9

314,5

292,9

341,0

354,9

326,3

288,7

276,7

241,3

218,7

155,3

76,7

23,0

68,0

16,8

15,1

57,1

43,6

17,6

Salk*

2776,1

2360,6

1956,9

1897,6

1986,4

1974,5

1691,7

1459,4

1350,2

1132,1

1092,5

1248,3

1575,0

1408,5

2259,6

2240,4

2944,9

2897,1

1617,1

1664,1

3687,5

3909,1

2848,8

2236,8

2313,8

2012,2

1553,8

Hizmetler

Dier

44463,9

42380,9

37908,2

32214,5

34300,5

31173,3

27136,5

23241,4

20607,7

17579,5

16266,2

17174,4

14771,3

13615,8

13525,7

11988,3

13028,8

15304,3

12804,8

12714,8

14647,5

14911,1

12586,2

9585,6

8814,6

6930,7

5602,5

Toplam

(1990 Yl Fiyatlaryla, Milyar TL)

(*) 1948-1955 dnemi eitim ve salk sektrleri yatrmlar ile 1948-1963 dnemi turizm sektr yatrmlar dier hizmetler sektr iinde yer almaktadr.

404,9

1948

Tarm

Tablo 4.1: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Yatrmlar

51

4269,5
6026,9
6083,5
4485,6
3225,8
3300,7
4408,2
4517,5
4761,5
4701,8
4148,2
4159,0
5176,7
4414,0
4238,0
4878,0
5001,2
4600,3
5758,2
4039,1
5779,1
6969,3
7996,8
7600,0
5232,7
6481,9
4541,4
4434,8

3882,5

1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002

2003

Tarm

26884,5

26322,6
30800,3
31772,3
28336,6
26520,9
24449,6
24720,3
23242,3
22512,2
21422,3
23602,6
24299,9
20957,9
20624,3
20599,7
25708,0
24699,2
24112,0
28424,9
24157,2
27817,4
32369,9
35931,6
35992,4
30321,6
36093,4
25689,5
26525,7

Sanayi

1715,5

1627,8
2299,5
2395,1
2475,3
2458,1
2185,2
3035,8
2529,6
2747,1
2659,9
3490,3
2668,8
1840,6
1770,2
1478,4
1631,0
1659,2
1632,1
1551,2
1440,7
1392,2
1389,9
1633,5
1842,9
1794,3
1461,8
1421,2
1254,5
21076,5

21706,7
24107,7
24615,7
21071,7
17927,7
16784,2
15651,3
14234,0
13158,6
12828,0
13657,5
14112,7
12251,6
11880,3
10969,9
17558,0
17526,4
17753,0
22526,0
20097,0
23642,2
26287,3
26317,1
25309,3
21038,2
26364,5
16763,2
17299,6

Madencilik malat

4092,5

2988,2
4393,1
4761,5
4789,6
6135,2
5480,2
6033,2
6478,7
6606,4
5934,4
6454,8
7518,4
6865,7
6973,8
8151,5
6519,0
5513,6
4726,9
4347,7
2619,5
2783,0
4692,7
7981,0
8840,2
7489,1
8267,1
7505,1
7971,7

Enerji

63806,1

24702,6
29605,1
30472,7
29715,5
29522,2
24640,6
21325,4
22283,4
23976,4
26249,9
32870,9
40307,4
49693,6
51605,3
53842,2
59307,0
60921,1
67079,0
84698,8
73534,2
77037,1
84714,2
97273,2
92853,3
82163,7
92179,2
62899,8
58418,4
26750,9

8442,2
9970,9
10685,0
8894,7
8277,9
6758,4
7579,0
8317,9
9327,3
9981,7
12879,2
13784,5
14944,5
11671,2
11986,4
16102,0
17058,6
20371,2
30428,8
16448,8
18940,1
24363,3
33993,7
32331,4
29078,5
39756,0
22231,5
22286,6

Hizmetler Ulatrma

6253,5

250,0
284,5
309,0
317,7
291,1
249,8
269,5
259,0
306,7
519,9
836,1
1550,2
1929,7
2435,5
3112,9
3425,0
3374,9
2820,3
2616,7
2274,2
2705,8
2655,5
2983,1
4013,9
4725,4
4846,3
4262,2
4450,1

Turizm

10840,5

11108,1
13739,2
13720,5
15529,2
16873,7
13900,6
9367,6
9528,9
9953,1
10975,9
12694,9
16971,8
24029,3
29600,7
30718,6
30049,0
29676,5
31318,9
37243,0
43871,6
43877,3
42773,1
39999,2
35233,7
28141,4
22764,5
16031,8
12002,2

Konut

Tablo 4.1: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Yatrmlar (Devam)

4940,7

1212,6
1368,1
1137,7
1002,3
758,8
786,1
877,2
895,3
967,5
839,3
1244,0
1325,9
1691,2
1665,3
1950,4
2352,0
2540,3
3095,6
3748,4
2056,9
2184,6
3376,5
5155,4
4666,6
5671,4
6764,8
5373,9
4921,1

Eitim

4787,6

466,3
595,0
506,3
548,7
443,7
417,6
522,3
493,1
444,0
413,1
503,9
627,1
781,4
692,8
937,4
1360,0
1582,4
1897,0
2383,0
2206,3
2090,7
2911,0
4798,2
5353,7
4076,5
5493,5
4515,8
4365,6

Salk

10232,8

3223,4
3647,4
4114,2
3423,0
2876,9
2528,1
2709,8
2789,2
2977,8
3520,1
4712,9
6048,0
6317,5
5539,7
5136,4
6019,0
6688,4
7575,9
8278,9
6676,4
7238,7
8634,8
10343,6
11254,0
10470,6
12554,2
10484,6
10392,8

Hizmetler

Dier

94573,1

55294,8
66432,3
68328,5
62537,7
59268,8
52390,9
50453,9
50043,3
51250,0
52374,0
60621,7
68766,3
75828,2
76643,6
78679,9
89893,0
90621,4
95791,3
118881,9
101730,5
110633,6
124053,4
141201,6
136445,6
117718,1
134754,5
93130,7
89378,9

Toplam

(1990 Yl Fiyatlaryla, Milyar TL)

52

17,3

10,8

4,3

1971

1972

1973

1974

11,6

4,3

23,6

-4,1

13,0

18,3

21,2

18,9

21,3

-3,0

-15,5

42,1

15,3

14,7

26,0

-1,6

-38,8

7,8

33,2

-3,9

6,8

11,9

47,2

5,5

29,4

52,3

Sanayi

9,8

26,7

14,2

-9,4

23,5

6,8

-11,8

-23,9

22,1

49,7

5,0

42,8

2,9

31,3

-38,8

-13,0

-10,2

17,6

-31,2

-6,2

6,2

28,8

48,7

-19,0

35,4

56,3

8,6

1,5

29,1

-0,7

10,6

18,8

23,0

27,1

22,8

-10,4

-21,2

40,6

19,7

25,3

19,4

24,6

12,0

-18,2

17,1

-1,6

7,4

-0,8

46,0

35,9

22,7

48,0

Madencilik malat

39,5

18,1

-10,9

-21,2

23,5

21,2

34,4

17,7

11,7

7,2

32,1

60,5

-14,9

-40,7

319,5

-75,4

-77,3

32,6

108,5

-6,2

6,2

28,8

48,7

-19,0

35,4

56,3

Enerji

-0,6

19,1

12,6

-6,8

10,8

15,7

13,8

6,9

17,4

17,9

0,7

-3,5

3,8

-6,9

10,0

-11,0

-3,0

18,1

-11,6

-14,5

-2,2

30,9

24,4

6,2

23,0

15,0

27,0

24,5

21,9

-7,9

5,3

12,0

16,0

8,2

33,3

8,8

-6,2

-15,3

1,1

6,7

26,7

24,9

-2,6

-6,0

-10,5

4,1

-26,5

39,2

12,3

26,6

32,3

8,4

Hizmetler Ulatrma

-15,0

34,8

-12,6

5,6

8,0

0,2

85,7

-4,1

27,4

20,3

10,2

Turizm*

-18,1

16,6

14,5

-7,1

18,1

22,3

9,7

6,7

11,6

33,3

2,5

0,5

0,6

1,7

4,0

-12,8

-4,9

1,7

-14,2

4,0

13,9

21,7

28,1

6,2

27,3

5,5

Konut

13,2

24,3

-17,3

-4,9

-3,3

-10,8

22,6

5,3

11,1

-12,8

24,4

49,1

7,9

35,8

51,0

-24,1

-9,8

39,9

-32,2

Eitim*

30,6

-6,9

7,4

-14,1

-3,9

8,8

13,0

4,3

14,7

10,3

40,8

102,5

233,5

-66,2

304,8

11,3

-73,6

31,0

147,7

Salk*

Dier

17,6

20,6

3,1

-4,5

0,6

16,7

15,9

8,1

19,3

3,6

-12,5

-20,7

11,8

-37,7

0,9

-23,9

1,6

79,2

-2,8

-54,9

-5,7

37,2

27,4

-3,3

15,0

29,5

Hizmetler

(*) 1948-1955 dnemi eitim ve salk sektrleri yatrmlar ile 1948-1963 dnemi turizm sektr yatrmlar dier hizmetler sektr iinde yer almaktadr.

-6,6

-11,6

1970

-1,0

1965

14,8

4,7

1964

1969

11,4

1963

1968

34,4

1962

4,4

12,7

1961

21,0

7,4

1960

1967

-4,8

1959

1966

3,9

-3,4

1958

-27,8

191,5

-38,6

1955

1957

-24,4

1954

1956

38,6

-27,6

33,5

1951

1953

56,7

1950

1952

38,8

1949

Tarm

Tablo 4.2: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Yatrmlarnda Art Oranlar

4,9

11,8

17,7

-6,1

10,0

14,9

16,8

12,8

17,2

8,1

-5,3

16,3

8,5

0,7

12,8

-8,0

-14,9

19,5

0,7

-13,2

-1,8

18,5

31,3

8,7

27,2

23,7

Toplam

(Yzde)

53

27,3
41,2
0,9
-26,3
-28,1
2,3
33,6
2,5
5,4
-1,3
-11,8
0,3
24,5
-14,7
-4,0
15,1
2,5
-8,0
25,2
-29,9
43,1
20,6
14,7
-5,0
-31,1
23,9
-29,9
-2,3
-12,5
4,2

32,0
17,0
3,2
-10,8
-6,4
-7,8
1,1
-6,0
-3,1
-4,8
10,2
3,0
-13,8
-1,6
-0,1
24,8
-3,9
-2,4
17,9
-15,0
15,2
16,4
11,0
0,2
-15,8
19,0
-28,8
3,3
1,4
6,1

Sanayi
21,4
41,3
4,2
3,3
-0,7
-11,1
38,9
-16,7
8,6
-3,2
31,2
-23,5
-31,0
-3,8
-16,5
10,3
1,7
-1,6
-5,0
-7,1
-3,4
-0,2
17,5
12,8
-2,6
-18,5
-2,8
-11,7
36,7
3,8

33,6
11,1
2,1
-14,4
-14,9
-6,4
-6,7
-9,1
-7,6
-2,5
6,5
3,3
-13,2
-3,0
-7,7
60,1
-0,2
1,3
26,9
-10,8
17,6
11,2
0,1
-3,8
-16,9
25,3
-36,4
3,2
21,8
7,0

Madencilik malat

(*) Yllk Geometrik Ortalama Art Oran

1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
YOA*

Tarm
27,1
47,0
8,4
0,6
28,1
-10,7
10,1
7,4
2,0
-10,2
8,8
16,5
-8,7
1,6
16,9
-20,0
-15,4
-14,3
-8,0
-39,8
6,2
68,6
70,1
10,8
-15,3
10,4
-9,2
6,2
-48,7
4,8

Enerji
16,7
19,8
2,9
-2,5
-0,7
-16,5
-13,5
4,5
7,6
9,5
25,2
22,6
23,3
3,8
4,3
10,1
2,7
10,1
26,3
-13,2
4,8
10,0
14,8
-4,5
-11,5
12,2
-31,8
-7,1
9,2
5,1

21,6
18,1
7,2
-16,8
-6,9
-18,4
12,1
9,7
12,1
7,0
29,0
7,0
8,4
-21,9
2,7
34,3
5,9
19,4
49,4
-45,9
15,1
28,6
39,5
-4,9
-10,1
36,7
-44,1
0,2
20,0
6,7

Hizmetler Ulatrma
2,9
13,8
8,6
2,8
-8,4
-14,2
7,9
-3,9
18,4
69,5
60,8
85,4
24,5
26,2
27,8
10,0
-1,5
-16,4
-7,2
-13,1
19,0
-1,9
12,3
34,6
17,7
2,6
-12,1
4,4
40,5
11,9

Turizm
13,1
23,7
-0,1
13,2
8,7
-17,6
-32,6
1,7
4,5
10,3
15,7
33,7
41,6
23,2
3,8
-2,2
-1,2
5,5
18,9
17,8
0,0
-2,5
-6,5
-11,9
-20,1
-19,1
-29,6
-25,1
-9,7
3,3

Konut
21,0
12,8
-16,8
-11,9
-24,3
3,6
11,6
2,1
8,1
-13,3
48,2
6,6
27,6
-1,5
17,1
20,6
8,0
21,9
21,1
-45,1
6,2
54,6
52,7
-9,5
21,5
19,3
-20,6
-8,4
0,4
5,9

Eitim
21,9
27,6
-14,9
8,4
-19,1
-5,9
25,1
-5,6
-10,0
-7,0
22,0
24,4
24,6
-11,3
35,3
45,1
16,4
19,9
25,6
-7,4
-5,2
39,2
64,8
11,6
-23,9
34,8
-17,8
-3,3
9,7
12,4

Salk

Tablo 4.2: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Yatrmlarnda Art Oranlar (Devam)

16,1
13,2
12,8
-16,8
-16,0
-12,1
7,2
2,9
6,8
18,2
33,9
28,3
4,5
-12,3
-7,3
17,2
11,1
13,3
9,3
-19,4
8,4
19,3
19,8
8,8
-7,0
19,9
-16,5
-0,9
-1,5
3,5

Dier
Hizmetler

24,4
20,1
2,9
-8,5
-5,2
-11,6
-3,7
-0,8
2,4
2,2
15,7
13,4
10,3
1,1
2,7
14,3
0,8
5,7
24,1
-14,4
8,8
12,1
13,8
-3,4
-13,7
14,5
-30,9
-4,0
5,8
5,3

Toplam

(Yzde)

54

(Yzde)
23,7
38,8
52,3
56,4
48,0
56,3
15,0
8,4
5,5
29,5

16,1
9,7
19,2
17,4
21,0
17,4
15,8
14,0
19,1
12,9

-4,0
5,3
-3,6
-9,9
5,6
-32,1
-5,1
1,3
-5,5
-9,5

6,3
11,5
14,9
4,4
14,7
35,0
0,6
1,7
1,9
32,6
67,0
-13,4

13,9
8,5
14,9
5,6
15,4
18,1
14,3
15,3
22,3
16,3
2,2
10,2
12,6

7,4
2,3
9,3
12,2
9,3
7,4
6,6
13,3
2,7
3,7
1,4
1,5
7,1

5,9
-0,8
5,9
12,9
2,0
21,1
6,9
3,6
3,7
11,4
-5,4
3,0
0,7

-2,4
7,8
-4,2
1,6
-6,5
-0,7
-2,3
3,8
12,3
-8,2
2,0
-1,4
4,1

8,5
-2,1
-0,8
-11,1
-3,1
6,6
15,5
3,7
43,0
22,9
18,4
17,8
7,9

5,3
-1,0
3,2
-0,5
12,9
-20,3
6,4
6,5
-6,1
7,4
1,1
18,7
5,4

3,0
5,3
4,7
4,5
0,9
23,4
2,2
12,1
15,8
-8,5
22,5
13,1
9,4

(*) 1948-1955 dnemi eitim ve salk sektrleri yatrmlar ile 1948-1963 dnemi turizm sektr yatrmlar dier hizmetler sektr iinde yer almaktadr.

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm*
Konut
Eitim*
Salk*
Dier Hizmetler*

-5,3
-7,2
-3,0
-1,1
0,0
-14,0
-6,1
-2,1
7,3
-21,2
-3,4
4,1
-0,6

1948-1949 1950-1954 1955-1959 1960-1964 1965-1969 1970-1974 1975-1979 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2003

Tablo 4.3: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sabit Sermaye Yatrmlar Art Oranlar

55

(Yzde)
100,0
9,5
24,6
4,9
12,8
6,9
65,8
12,7
28,4
24,7

100,0
6,7
30,9
4,3
16,1
10,4
62,4
11,4
31,5
2,0
0,2
17,3

100,0
9,8
37,0
2,9
30,6
3,5
53,2
13,9
0,2
24,8
3,6
0,7
10,1

100,0
10,8
38,6
3,5
30,4
4,7
50,6
12,1
0,6
26,6
3,7
1,2
6,4

100,0
7,7
43,5
2,8
36,0
4,8
48,8
12,7
0,6
26,5
2,3
0,8
5,7

100,0
7,7
46,1
3,6
35,1
7,4
46,2
14,8
0,5
22,8
1,8
0,8
5,5

100,0
8,5
45,4
5,1
28,3
11,9
46,2
16,4
0,6
20,9
1,7
0,9
5,7

100,0
6,1
30,5
3,1
17,4
10,0
63,3
18,1
2,7
31,6
2,2
1,0
7,7

100,0
4,9
25,6
1,6
19,2
4,8
69,5
20,2
2,9
34,6
2,8
1,9
7,1

100,0
5,3
25,8
1,3
19,5
5,0
68,9
22,0
2,7
30,2
3,3
3,1
7,6

(*) 1948-1955 dnemi eitim ve salk sektrleri yatrmlar ile 1948-1963 dnemi turizm sektr yatrmlar dier hizmetler sektr iinde yer almaktadr.

Toplam
100,0
Tarm
7,7
Sanayi
21,1
Madencilik
4,6
malat Sanayii
10,0
Elektrik, Gaz ve Su
6,5
Hizmetler
71,1
Ulatrma - Haberleme 12,5
Turizm*
Konut
30,2
Eitim*
Salk*
Dier Hizmetler*
28,4

100,0
4,7
28,0
1,4
19,8
6,8
67,3
27,0
4,8
15,0
5,3
4,7
10,6

1948-1949 1950-1954 1955-1959 1960-1964 1965-1969 1970-1974 1975-1979 1980-1984 1985-1989 1990-1994 1995-1999 2000-2003

Tablo 4.4: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sabit Sermaye Yatrmlarnn Dalm

Tablo 4.5: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Yatrm Art Oranlar
(Yzde)
I. Plan
Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm
Konut
Eitim
Salk
Dier Hizmetler

9,5
14,6
10,9
15,8
9,2
24,5
7,5
4,5
12,8
10,3
13,6
30,4
-1,5

II. Plan III. Plan IV. Plan

10,3
2,0
13,9
3,8
15,7
7,1
8,9
9,0
13,1
11,0
-3,6
1,7
6,0

12,5
16,0
13,2
20,0
10,8
27,3
11,3
19,5
7,8
5,9
9,8
10,0
16,0

-3,9
1,2
-4,5
2,1
-9,0
6,6
-4,2
1,0
-0,7
-8,5
-0,7
-4,1
-2,7

V. Plan VI. Plan VII. Plan VIII. Plan

8,5
-2,1
-0,8
-11,1
-3,1
6,6
15,5
3,7
43,0
22,9
18,4
17,8
7,9

5,3
-1,0
3,2
-0,5
12,9
-20,3
6,4
6,5
-6,1
7,4
1,1
18,7
5,4

4,0
2,3
5,3
1,0
2,2
24,3
3,7
16,0
12,4
-12,3
25,4
21,3
11,6

-11,1
-15,7
-9,4
5,5
-7,2
-20,9
-11,5
-12,4
8,9
-21,9
-9,9
-4,5
-6,6

Not: I. Plan 1963-1967, II. Plan 1968-1972, III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 19901994, VII. Plan 1996-2000, VIII. Plan2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.

Tablo 4.6: Plan Dnemleri tibaryla Yatrmlarn Sektrel Dalm

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm
Konut
Eitim
Salk
Dier Hizmetler

I. Plan

II. Plan III. Plan IV. Plan

V. Plan VI. Plan VII. Plan VIII. Plan

100,0
11,2
38,5
4,0
30,4
4,1
50,2
11,9
0,5
25,9
4,1
1,2
6,6

100,0
8,7
42,4
2,6
34,9
5,0
48,8
11,6
0,7
26,9
2,7
1,0
5,8

100,0
6,1
30,5
3,1
17,4
10,0
63,3
18,1
2,7
31,6
2,2
1,0
7,7

100,0
8,3
45,8
3,2
36,7
5,8
46,0
15,0
0,5
21,8
2,0
0,8
5,8

100,0
7,7
46,1
4,9
29,5
11,7
46,2
15,3
0,5
22,6
1,6
0,9
5,3

100,0
4,9
25,6
1,6
19,2
4,8
69,5
20,2
2,9
34,6
2,8
1,9
7,1

100,0
5,2
26,1
1,2
19,2
5,7
68,7
24,4
2,9
25,8
3,9
3,5
8,1

100,0
4,6
28,5
1,6
19,9
7,1
66,8
25,7
5,4
14,0
5,5
4,9
11,2

Not: I. Plan: 1963-1967, II. Plan: 1968-1972, III. Plan: 1973-1977, IV. Plan: 1979-1983, V. Plan: 1985-1989, VI. Plan: 19901994, VII. Plan:1996-2000; VIII: Plan:2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.

56

4.2. Sermaye Birikimi

nc blmde aklanan yntem uygulanarak tahmin edilen sabit sermaye
stoku verisi Tablo 4.7de sunulmaktadr. Mevcut sektrel yatrm serilerinin olduka
kstl bir zaman dilimini kapsamasndan dolay tahmin edilen sermaye stoku serileri 1972 ylndan balamaktadr. Ana sektrler itibaryla sermaye stoku art oranlar ve toplam sermaye stokunun sektrel dalm Tablo 4.8 ve Tablo 4.9da yer almaktadr. Beer yllk ve plan dnemleri itibaryla sermaye stoku art oranlar ve
ana sektrler itibaryla dalm ise Tablo 4.10 - Tablo 4.13de sunulmaktadr.
Yatrmlarda gzlenen eilime paralel olarak, incelenen dnemin genelinde sermaye birikimi hz zayflam, sermaye birikimininin sektrel dalmnda nemli
deiimler grlmtr.
1972-2003 dneminde toplam sabit sermaye stoku yllk ortalama yzde 5,2
orannda art gstermitir. Tarm, sanayi ve hizmetler sektrlerinde bu oran, srasyla, yzde 3,1, yzde 4,1 ve yzde 6,0 dolaynda gereklemitir. malat sanayiinde sermaye birikimi hz (sabit sermaye stoku art oran) ancak yzde 3,7 dolaynda gereklemitir. Yatrm art oranlarna da paralel olarak, sermaye birikiminin en
hzl artt sektrler turizm, salk, eitim, ulatrma ve enerji sektrleri olmutur.
Sermaye birikimi hz 1980li yllarla birlikte nemli bir d gstermitir. 19721974 ve 1975-1979 dnemlerinde ekonomi genelinde yllk ortalama sermaye birikimi hz yzde 8,3 ve yzde 9,2 dolaynda iken, bu oranlar izleyen beer yllk dnemlerde yaklak yzde 50 dolaynda gerilemitir. 2000li yllara gelindiinde ise
ekonomi genelinde sermaye stoku ancak yllk ortalama 2,2 orannda art gstermitir.
Sanayi sektrlerinin sermaye birikiminde olduka arpc bir gerileme yaanmtr. 1980 ncesi dnemde bu sektrlerde yllk ortalama sermaye stoku art oran yzde 10-11 gibi olduka yksek dzeylerde iken, 1980lerin ikinci yarsndan
balamak zere bu oran yllk yzde 1-2 dolayna gerilemitir. Sermaye birikimindeki bu gerileme en belirgin olarak imalat sanayii ve madencilik sektrlerinde yaanmtr. 1990l yllarn ikinci yarsnda sanayi sektr sermaye birikimi hznda
ok snrl dzeyde bir iyileme grlmekle beraber, 2000li yllarla birlikte bu sektrdeki sermaye stoku dzeyi duraanlamaya balamtr.

57

Tarm sektr sermaye birikiminde de ciddi bir yavalama grlmektedir. Bu

sektrde sermaye birikimi hz 1975-1979 dneminde yllk ortalama yzde 8 dolaynda iken, 1985-1989 ve 1990-1994 dnemlerinde, srasyla, yzde 1,6 ve yzde 1,3
dolaylarnda gereklemitir. Bu oran 1995-1999 dneminde snrl dzeyde bir iyileme gstererek ancak yzde 3 oranna ulam, 2000-2003 dneminde ise herhangi bir iyileme gstermemitir.
Yllar itibaryla ele alndnda, tarm, madencilik ve imalat sanayiinde sermaye
stoku dzeyleri 2000li yllarda gerileme gstermitir. Benzeri bir durum nceki yllarda nemli art gsteren konut sektr sermaye stoku iin de geerlidir.
ncelenen dnemde hizmetler sektr sermaye birikiminde de bir yavalama
olmakla birlikte bu yavalamann boyutlar sanayi ve tarm sektrleriyle kyaslanmayacak dzeyde kktr. Hizmetler sektrleri toplamnda sermaye stoku 1972-1974
ve 1975-1979 dnemlerinde yllk ortalama yzde 7 ve yzde 7,8 dolaynda art
gstermiken, 1980-1984 dneminde nemli bir gerileme gstermitir. 1985-1989 ve
1990-1994 dnemlerinde ise 1980 ncesi dnemlerdeki sermaye birikim hzlarna
ulalm, fakat 1995-1999 dneminde bu oran yzde 6,2 dzeyine gerilemitir. Dier ana sektrlerden olduka yksek olmakla birlikte, hizmetler sektrndeki sermaye stoku art oran 2000li yllarda yzde 2,8e dmtr.
Hizmetler sektr ierisinde en nemli arla sahip olan konut sektrnn
gsterdii performans, 1995 sonras dnemler hari olmak zere, hizmetler sektr ortalamasna olduka yakndr. Konut sektr sermaye stokundaki deime oran 1995-1999 dneminde hizmetler sektr ortalamasnn altna dm, 2000li yllarda ise sfra yaklamtr.
ncelenen dnem ierisinde sermaye birikiminde ulatrma-haberleme sektrnn arl artarak devam etmitir. Dnem boyunca bu sektrdeki sermaye birikimi hz ekonomi genelinin olduka zerinde seyretmi, bu eilim 1980li yllarla birlikte daha da glenmitir.
Turizm, eitim ve salk sektrleri 1990l ve 2000li yllarda sermaye stokunun
en fazla artt sektrler olmutur. Ekonomi geneliyle kyaslandnda, dier hizmetler sektrlerinde sermaye birikimi 1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren nemli
lde hzlanmtr.

58

2003 yl itibaryla Trkiye ekonomisinde toplam sermaye stokunun yzde 70i

hizmetler sektrnde, yzde 25,6s sanayi sektrnde ve yzde 4,3 ise tarm sektrnde bulunmaktadr (bkz. Tablo 4.9). Alt sektrler itibaryla, bu oranlar madencilik sektr iin yzde 1,3, imalat sanayii iin yzde 17,8, enerji sektr iin yzde 6,5, ulatrma-haberleme sektr iin yzde 20,1, turizm, eitim ve salk sektrleri iin srasyla yzde 3,1, yzde 3,4, yzde 2,8 ve dier hizmetler sektr iin
yzde 7,6dr. Ayn ylda konut sektrnn pay ise yzde 33tr.
1972-2003 dneminde toplam sabit sermaye stoku ierisinde tarm sektrnn
pay srekli azal gsterirken, sanayi sektrnn pay 1980li yllar bana kadar artm, izleyen yllarda hzl bir azal gstererek 2003 ylnda 1972 ylndaki payn olduka gerisine dmtr. Sanayi sektrnn toplam sermaye stoku ierisindeki
paynda gzlenen bu deimede imalat sanayiinin performans belirleyici olmutur.
Hizmetler sektrnn toplam sabit sermaye stoku iindeki pay 1972 ylnda
yzde 55,8 iken, bu oran 1982 ylna kadar srekli gerileyerek yzde 50,4e inmi,
izleyen yllarda ise srekli art gstererek 2003 ylnda yzde 70e ykselmitir.
Ulatrma-haberleme sektrnn paynda srekli art gereklemi, bu sektrn
1972 ylnda yzde 11 dolaynda olan toplam sabit sermaye stoku iindeki pay
zellikle 1980li yllardan sonra ivme kazanarak 2003 ylnda yzde 20ye ykselmitir (Beer yllk dnemler ve Plan dnemleri itibaryla sermaye stokunun dalm iin bkz. Tablo 4.11 ve Tablo 4.13).
Sermaye stoku dzeyi yannda sermaye birikiminin zaman ierisindeki geliimini incelemekte kullanlabilecek bir dier nemli gsterge, alan bana sermaye
stokudur. alan bana sermaye stoku retim srecinin mekanizasyonu konusunda kullanlabilecek en temel deikenlerden biridir. 1972-2003 dneminde alan
bana sermaye stoku verileri Tablo 4.14de, be yllk dnemler ve Plan dnemleri itibaryla alan bana sabit sermaye stokundaki yzde deime ise Tablo 4.15
ve Tablo 4.16da sunulmaktadr. ncelenen dnemde ana sektrler itibaryla istihdamn geliimi Tablo 4.28de yer almaktadr. Fakat, DE tarafndan hazrlanan bu veri
setinin eitim ve salk sektrleri ayrntsn iermemesi nedeniyle bu sektrlerde
alan bana sermaye stoku gstergesi hesaplanmamtr. Ayrca, istihdam olmamas nedeniyle konut sektr de analiz dnda tutulmutur.
alan bana sermaye stokunun en yksek olduu sektrler srasyla enerji,
ulatrma-haberleme ve madencilik sektrleridir. Sermaye youn sektrler olarak

59

adlandrlabilecek bu sektrlerde 1972-2003 dneminde alan bana sermaye stoku genel olarak (enerji sektr hari) dier sektrlerden daha yksek oranda art
gstermitir. Ekonomi genelinde alan bana sermaye stokundaki art oran yllk ortalama yzde 3,7 dolayndayken bu oran ulatrma-haberleme sektrnde
yzde 4,7, madencilik sektrnde yzde 5,1 dolaynda gereklemitir. Sermaye younluunda yksek oranl art gereklemesi beklenen enerji sektrnde, gerek
sermaye birikiminin zaman ierisinde zayflamas gerekse de bu sektr istihdamnda gzlenen yksek oranl artlar nedeniyle, alan bana sermaye stoku incelenen dnem ierisinde yllk ortalama yzde 1,5 dolaynda gerilemitir. Ancak, enerji sektrnde alan bana sermaye stoku orannn gerileme gstermesinde 1992
yl sonras iin bu sektrde alan saysn gsteren istatistiki verilerdeki deiim
etkili olmutur. Ulatrma-haberleme sektrnde gerekleen hzl mekanizasyon
srecinde sermaye birikimi nemli rol oynarken, madencilik sektrnde sermaye
birikiminden ziyade istihdam seviyesindeki gerileme belirleyici olmutur.
Beklendii gibi, alan bana sermaye stokunun en dk olduu sektr tarm sektrdr. 2003 yl itibaryla bu sektrdeki alan bana sermaye stoku dzeyi genel ortalamann ancak yzde 20si civarndadr.
1972-2003 dneminde, Trkiye ekonomisi genelinde alan bana sermaye
stokundaki deiim yllk ortalama yzde 3,7 olmutur. 1980 sonras dnemde sermaye stoku art oranndaki gerilemeye paralel olarak bu gstergede de gerileme
yaanmtr. Ancak, istihdam art oranlarndaki gerileme dolaysyla alan bana
sermaye stoku art oranndaki gerileme sermaye stoku art oranndaki gerilemeden daha az olmutur. stihdam dzeyindeki gerileme dolaysyla tarm ve madencilik sektrlerinde alan bana sermaye stoku art oran sermaye stoku art oranndan daha yksek olmutur. te yandan, imalat sanayiinde 1980li yllarla birlikte retimin mekanizasyon orannda gerileme yaanmtr. Sermaye birikim oranndaki ciddi yavalama, bu durumun temel nedenini oluturmaktadr. zellikle
1980lerin ikinci yarsndan itibaren sanayi sektrnde alan bana sermaye stoku art hz hizmetler sektrnn gerisinde kalmtr. (Plan dnemleri itibaryla alan bana sermaye stokundaki deiim hzlar iin bkz. Tablo 4.16).

60

61

27881,8
29617,6
31391,3
34016,1
38326,4
42581,7
45090,8
46175,8
47162,4
48988,0
50649,1
52366,0
53909,7
54790,2
55535,9
57158,9
57870,6
58265,9
59217,1
60228,3
60717,4
62274,5
62014,4
63384,4
65845,3
69264,5
72204,2
71940,4
73889,4
73759,9
73258,7
71966,4

124463,3
137700,8
152458,0
172997,0
197455,6
222189,1
242780,8
260744,8
275543,2
289314,4
300272,9
309310,4
316190,5
324305,3
332187,6
335958,0
338738,0
340897,4
347365,4
351997,2
355415,9
362618,8
365120,6
370681,5
380300,8
393015,0
405295,2
409925,1
421721,0
422852,9
424516,2
426239,2

Sanayi
9545,4
10162,2
10877,8
11860,4
13508,6
15242,4
17029,2
18752,3
20145,0
22290,2
23821,8
25449,3
26873,7
29028,4
30223,4
30481,7
30564,8
30266,7
29971,9
29596,2
29133,1
28542,5
27806,1
26984,1
26135,5
25514,4
25106,9
24698,5
24013,3
23347,8
22561,4
22255,1

Madencilik
96501,4
108195,9
120700,7
138152,9
157506,5
176725,9
191775,8
202994,3
212128,5
219073,2
223535,4
226006,3
227390,8
228927,7
230320,3
229356,6
227613,7
224656,7
227879,8
230616,3
233262,7
240455,0
245113,1
252975,3
263195,4
273143,5
281713,0
284032,8
293061,1
292269,9
291909,9
295293,9

malat
18416,5
19342,7
20879,5
22983,7
26440,5
30220,8
33975,8
38998,2
43269,7
47951,0
52915,6
57854,8
61925,9
66349,2
71643,8
76119,6
80559,6
85974,0
89513,7
91784,7
93020,2
93621,3
92201,5
90722,0
90969,8
94357,2
98475,3
101193,8
104646,6
107235,1
110044,8
108690,2

Enerji
192201,8
206441,2
220161,7
237012,0
258436,0
280337,9
301017,1
321010,4
335486,7
345739,8
355990,1
367118,9
379781,3
398484,9
424106,8
458509,2
494122,6
531166,0
572602,0
614367,0
660764,6
723350,6
773292,6
825016,8
882601,1
950728,8
1011761,2
1044390,4
1100975,1
1126074,6
1143893,4
1164331,3

38019,8
41622,8
46556,4
52849,0
60558,7
68839,7
75164,3
80603,7
84183,3
88158,3
92407,0
97287,3
102492,0
110362,5
118872,6
128241,5
133967,7
139601,2
148805,4
158409,0
170721,0
192672,8
200230,9
209670,8
223861,0
246882,7
266993,9
281278,5
307814,1
316105,6
323286,7
333760,3

Hizmetler Ulatrma
1530,2
1787,2
1992,6
2195,5
2422,9
2665,9
2905,6
3108,7
3260,0
3419,2
3555,0
3725,3
4096,6
4773,8
6153,8
7902,4
10144,2
13041,7
16216,4
19276,5
21704,5
23830,7
25488,5
27440,2
29205,8
31190,3
34105,4
37646,8
41206,5
44080,2
47029,5
51625,0

Turizm*
112374,5
121655,6
128590,8
136608,2
147078,0
157320,2
169109,6
182033,3
191747,0
196632,9
201384,9
206227,3
211727,6
218662,5
229697,8
247608,8
270889,1
295054,7
318284,9
340772,8
364364,6
393213,5
427995,0
462110,5
494461,5
523351,7
546652,3
548137,0
557056,5
558335,9
554748,7
549259,9

Konut
9438,4
10013,7
10666,7
11492,7
12438,2
13123,7
13636,8
13864,8
14069,5
14308,3
14517,8
14757,8
14851,0
15325,0
15856,9
16727,9
17541,3
18617,6
20061,1
21656,5
23764,8
26491,5
27475,9
28523,8
30693,4
34556,7
37814,0
42028,0
47280,4
51030,8
54150,5
57137,1

2875,7
3092,6
3384,2
3745,5
4223,2
4599,1
5005,2
5290,5
5530,2
5849,8
6119,0
6316,3
6464,9
6688,8
7016,5
7478,6
7834,3
8420,1
9408,6
10596,5
12073,0
14015,7
15752,7
17328,9
19671,5
23835,9
28471,4
31751,9
36374,4
39911,1
43109,9
46523,6

27963,1
28269,3
28970,9
30121,2
31715,1
33789,2
35195,4
36109,4
36696,7
37371,3
38006,4
38805,0
40149,1
42672,4
46509,2
50549,9
53746,0
56430,7
59825,5
63655,6
68136,7
73126,4
76349,7
79942,6
84707,8
90911,3
97724,2
103548,2
111243,2
116611,0
121568,2
126025,3

344546,8
373759,5
404011,0
444025,2
494218,1
545108,7
588888,7
627930,9
658192,2
684042,2
706912,1
728795,3
749881,5
777580,4
811830,2
851626,1
890731,2
930329,3
979184,4
1026592,5
1076898,0
1148243,8
1200427,6
1259082,6
1328747,2
1413008,3
1489260,6
1526255,9
1596585,5
1622687,4
1641668,3
1662536,8

(1990 Yl Fiyatlaryla, Milyar TL)

Dier
Eitim*
Salk* Hizmetler* Toplam

(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri sermaye stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu yllara
kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier hizmetler sektrnde ierilmektedir.

1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Tarm

Tablo 4.7: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Stoku

62

6,23
5,99
8,36
12,67
11,10
5,89
2,41
2,14
3,87
3,39
3,39
2,95
1,63
1,36
2,92
1,25
0,68
1,63
1,71
0,81
2,56
-0,42
2,21
3,88
5,19
4,24
-0,37
2,71
-0,18
-0,68
-1,76
3,11

10,64
10,72
13,47
14,14
12,53
9,27
7,40
5,68
5,00
3,79
3,01
2,22
2,57
2,43
1,14
0,83
0,64
1,90
1,33
0,97
2,03
0,69
1,52
2,60
3,34
3,12
1,14
2,88
0,27
0,39
0,41
4,05

Sanayi
6,46
7,04
9,03
13,90
12,83
11,72
10,12
7,43
10,65
6,87
6,83
5,60
8,02
4,12
0,85
0,27
-0,98
-0,97
-1,25
-1,56
-2,03
-2,58
-2,96
-3,14
-2,38
-1,60
-1,63
-2,77
-2,77
-3,37
-1,36
2,77

Madencilik
12,12
11,56
14,46
14,01
12,20
8,52
5,85
4,50
3,27
2,04
1,11
0,61
0,68
0,61
-0,42
-0,76
-1,30
1,43
1,20
1,15
3,08
1,94
3,21
4,04
3,78
3,14
0,82
3,18
-0,27
-0,12
1,16
3,67

malat
5,03
7,95
10,08
15,04
14,30
12,43
14,78
10,95
10,82
10,35
9,33
7,04
7,14
7,98
6,25
5,83
6,72
4,12
2,54
1,35
0,65
-1,52
-1,60
0,27
3,72
4,36
2,76
3,41
2,47
2,62
-1,23
5,89

Enerji
7,41
6,65
7,65
9,04
8,47
7,38
6,64
4,51
3,06
2,96
3,13
3,45
4,92
6,43
8,11
7,77
7,50
7,80
7,29
7,55
9,47
6,90
6,69
6,98
7,72
6,42
3,22
5,42
2,28
1,58
1,79
5,98

9,48
11,85
13,52
14,59
13,67
9,19
7,24
4,44
4,72
4,82
5,28
5,35
7,68
7,71
7,88
4,47
4,21
6,59
6,45
7,77
12,86
3,92
4,71
6,77
10,28
8,15
5,35
9,43
2,69
2,27
3,24
7,26

Hizmetler Ulatrma
16,79
11,49
10,18
10,36
10,03
8,99
6,99
4,87
4,88
3,97
4,79
9,97
16,53
28,91
28,42
28,37
28,56
24,34
18,87
12,60
9,80
6,96
7,66
6,43
6,79
9,35
10,38
9,46
6,97
6,69
9,77
12,02

Turizm*
8,26
5,70
6,23
7,66
6,96
7,49
7,64
5,34
2,55
2,42
2,40
2,67
3,28
5,05
7,80
9,40
8,92
7,87
7,07
6,92
7,92
8,85
7,97
7,00
5,84
4,45
0,27
1,63
0,23
-0,64
-0,99
5,25

Konut
6,09
6,52
7,74
8,23
5,51
3,91
1,67
1,48
1,70
1,46
1,65
0,63
3,19
3,47
5,49
4,86
6,14
7,75
7,95
9,74
11,47
3,72
3,81
7,61
12,59
9,43
11,14
12,50
7,93
6,11
5,52
5,98

Eitim*
7,54
9,43
10,67
12,76
8,90
8,83
5,70
4,53
5,78
4,60
3,22
2,35
3,46
4,90
6,59
4,76
7,48
11,74
12,63
13,93
16,09
12,39
10,01
13,52
21,17
19,45
11,52
14,56
9,72
8,01
7,92
9,40

Salk*

1,09
2,48
3,97
5,29
6,54
4,16
2,60
1,63
1,84
1,70
2,10
3,46
6,28
8,99
8,69
6,32
5,00
6,02
6,40
7,04
7,32
4,41
4,71
5,96
7,32
7,49
5,96
7,43
4,83
4,25
3,67
4,98

8,48
8,09
9,90
11,30
10,30
8,03
6,63
4,82
3,93
3,34
3,10
2,89
3,69
4,40
4,90
4,59
4,45
5,25
4,84
4,90
6,63
4,54
4,89
5,53
6,34
5,40
2,48
4,61
1,63
1,17
1,27
5,21

(Yzde)
Dier
Hizmetler* Toplam

(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri sermaye stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu
yllara kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier hizmetler sektrnde ierilmektedir.
(**) 1972-2003 dneminde geometrik ortalama art oran.

1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
OYD**

Tarm

Tablo 4.8: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Stoku Art Oranlar

63

8,09
7,92
7,77
7,66
7,75
7,81
7,66
7,35
7,17
7,16
7,16
7,19
7,19
7,05
6,84
6,71
6,50
6,26
6,05
5,87
5,64
5,42
5,17
5,03
4,96
4,90
4,85
4,71
4,63
4,55
4,46
4,33

36,12
36,84
37,74
38,96
39,95
40,76
41,23
41,52
41,86
42,29
42,48
42,44
42,17
41,71
40,92
39,45
38,03
36,64
35,47
34,29
33,00
31,58
30,42
29,44
28,62
27,81
27,21
26,86
26,41
26,06
25,86
25,64

Sanayi
2,77
2,72
2,69
2,67
2,73
2,80
2,89
2,99
3,06
3,26
3,37
3,49
3,58
3,73
3,72
3,58
3,43
3,25
3,06
2,88
2,71
2,49
2,32
2,14
1,97
1,81
1,69
1,62
1,50
1,44
1,37
1,34

Madencilik
28,01
28,95
29,88
31,11
31,87
32,42
32,57
32,33
32,23
32,03
31,62
31,01
30,32
29,44
28,37
26,93
25,55
24,15
23,27
22,46
21,66
20,94
20,42
20,09
19,81
19,33
18,92
18,61
18,36
18,01
17,78
17,76

malat
5,35
5,18
5,17
5,18
5,35
5,54
5,77
6,21
6,57
7,01
7,49
7,94
8,26
8,53
8,82
8,94
9,04
9,24
9,14
8,94
8,64
8,15
7,68
7,21
6,85
6,68
6,61
6,63
6,55
6,61
6,70
6,54

Enerji
55,78
55,23
54,49
53,38
52,29
51,43
51,12
51,12
50,97
50,54
50,36
50,37
50,65
51,25
52,24
53,84
55,47
57,09
58,48
59,85
61,36
63,00
64,42
65,53
66,42
67,28
67,94
68,43
68,96
69,40
69,68
70,03

11,03
11,14
11,52
11,90
12,25
12,63
12,76
12,84
12,79
12,89
13,07
13,35
13,67
14,19
14,64
15,06
15,04
15,01
15,20
15,43
15,85
16,78
16,68
16,65
16,85
17,47
17,93
18,43
19,28
19,48
19,69
20,08

Hizmetler Ulatrma
0,44
0,48
0,49
0,49
0,49
0,49
0,49
0,50
0,50
0,50
0,50
0,51
0,55
0,61
0,76
0,93
1,14
1,40
1,66
1,88
2,02
2,08
2,12
2,18
2,20
2,21
2,29
2,47
2,58
2,72
2,86
3,11

Turizm*
32,62
32,55
31,83
30,77
29,76
28,86
28,72
28,99
29,13
28,75
28,49
28,30
28,23
28,12
28,29
29,07
30,41
31,72
32,51
33,19
33,83
34,24
35,65
36,70
37,21
37,04
36,71
35,91
34,89
34,41
33,79
33,04

Konut
2,74
2,68
2,64
2,59
2,52
2,41
2,32
2,21
2,14
2,09
2,05
2,02
1,98
1,97
1,95
1,96
1,97
2,00
2,05
2,11
2,21
2,31
2,29
2,27
2,31
2,45
2,54
2,75
2,96
3,14
3,30
3,44

Eitim*
0,83
0,83
0,84
0,84
0,85
0,84
0,85
0,84
0,84
0,86
0,87
0,87
0,86
0,86
0,86
0,88
0,88
0,91
0,96
1,03
1,12
1,22
1,31
1,38
1,48
1,69
1,91
2,08
2,28
2,46
2,63
2,80

Salk*

8,12
7,56
7,17
6,78
6,42
6,20
5,98
5,75
5,58
5,46
5,38
5,32
5,35
5,49
5,73
5,94
6,03
6,07
6,11
6,20
6,33
6,37
6,36
6,35
6,38
6,43
6,56
6,78
6,97
7,19
7,41
7,58

Dier
Hizmetler

100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0

Toplam

(Yzde)

(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri sermaye stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu yllara
kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier hizmetler sektrnde ierilmektedir.

1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Tarm

Tablo 4.9: Ana Sektrler tibaryla Sabit Sermaye Stokunun Dalm

Tablo 4.10: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sabit Sermaye Stoku Art
Oranlar
(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm*
Konut
Eitim*
Salk*
Dier Hizmetler*

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

8,29
6,11
10,68
6,75
11,84
6,48
7,03
10,66
14,11
6,97
6,31
8,48
1,79

9,22
8,02
11,33
11,51
10,96
13,31
7,83
11,60
9,30
7,20
5,38
9,35
4,50

3,61
3,15
3,93
7,46
2,30
9,69
3,42
4,92
5,67
3,07
1,38
4,09
2,14

4,41
1,57
1,52
2,41
-0,24
6,78
6,94
6,38
26,06
6,86
4,62
5,43
7,05

5,23
1,25
1,38
-1,68
1,76
1,41
7,80
7,48
14,34
7,72
8,09
13,35
6,23

1995-1999
4,92
3,01
2,34
-2,34
2,99
1,88
6,19
7,03
8,11
5,07
8,87
15,05
6,28

2000-2003
2,16
0,01
0,98
-2,57
0,98
1,80
2,76
4,37
8,21
0,05
7,98
10,02
5,03

(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri sermaye
stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu yllara kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier
hizmetler sektrnde ierilmektedir.

Tablo 4.11: Dnemler tibaryla Sabit Sermaye Stokunun Sektrel Dalm

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm*
Konut
Eitim*
Salk*
Dier Hizmetler*

1972-1974

1975-1979

100,0
7,92
36,94
2,73
28,99
5,22
55,14
11,24
0,47
32,31
2,68
0,83
7,59

100,0
7,64
40,60
2,83
32,11
5,65
51,77
12,52
0,49
29,34
2,39
0,85
6,18

1980-1984
100,0
7,17
42,25
3,36
31,41
7,48
50,57
13,17
0,51
28,56
2,06
0,86
5,41

1985-1989

1990-1994

100,0
6,65
39,23
3,53
26,77
8,93
54,11
14,81
0,99
29,61
1,97
0,88
5,86

100,0
5,61
32,82
2,67
21,68
8,47
61,58
16,03
1,96
33,96
2,20
1,14
6,28

1995-1999
100,0
4,88
27,92
1,83
19,31
6,78
67,19
17,51
2,27
36,70
2,47
1,73
6,51

2000-2003
100,0
4,49
25,99
1,41
17,97
6,60
69,52
19,64
2,82
34,02
3,21
2,54
7,29

(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri sermaye
stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu yllara kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier
hizmetler sektrnde ierilmektedir.

64

Tablo 4.12: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye Stoku Art
Oranlar
(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm*
Konut
Eitim*
Salk*
Dier Hizmetler*

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

9,61
8,84
12,29
9,81
12,86
10,41
7,84
12,61
11,74
6,96
6,81
9,85
3,86

4,36
3,04
4,96
8,37
3,34
11,23
4,05
5,30
5,10
4,05
1,59
4,76
1,97

4,72
1,57
1,38
0,64
-0,09
6,17
7,52
6,16
27,71
7,80
5,53
7,06
6,99

5,23
1,25
1,38
-1,68
1,76
1,41
7,80
7,48
14,34
7,72
8,09
13,35
6,23

4,86
3,11
2,61
-2,31
2,99
2,90
5,94
7,98
8,47
3,81
10,64
15,99
6,83

1,36
-0,88
0,36
-2,50
0,25
1,27
1,88
2,73
7,80
-0,47
6,52
8,55
4,25

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII.
Plan 2001-2003 yllarn kapsamaktadr.
(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri

sermaye stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu yllara kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier hizmetler sektrnde ierilmektedir.

Tablo 4.13: Plan Dnemleri tibaryla Sermaye Stokunun Sektrel Dalm

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma - Haberleme
Turizm*
Konut
Eitim*
Salk*
Dier Hizmetler*

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

100,0
7,78
39,04
2,73
31,01
5,30
53,18
11,96
0,49
30,57
2,55
0,84
6,76

100,0
7,20
42,14
3,24
31,82
7,08
50,66
13,00
0,50
28,72
2,10
0,85
5,49

100,0
6,65
39,23
3,53
26,77
8,93
54,11
14,81
0,99
29,61
1,97
0,88
5,86

100,0
5,61
32,82
2,67
21,68
8,47
61,58
16,03
1,96
33,96
2,20
1,14
6,28

100,0
4,80
27,34
1,71
18,97
6,66
67,86
18,04
2,36
36,30
2,62
1,91
6,64

100,0
4,44
25,85
1,38
17,85
6,62
69,71
19,75
2,90
33,74
3,29
2,63
7,39

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII.
Plan 2001-2003 yllarn kapsamaktadr.
(*) Yatrm verisi eksiklii nedeniyle turizm sektr sermaye stoku 1990 ylndan, eitim ve salk sektrleri

sermaye stoku ise 1982 ylndan balamaktadr. Bu yllara kadar sz konusu sektrlerdeki sermaye stokunun bir blm dier hizmetler sektrnde ierilmektedir.

65

Tablo 4.14: Ana Sektrler tibaryla alan Bana Sabit Sermaye Stoku1
(1990 fiyatlaryla, Milyon TL)

1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
YOA3

Toplam2

Tarm

Sanayi

Madencilik

malat
Sanayii

Elektrik,
Gaz ve Su

Hizmetler2

Ulatrma
-Haberl.

Dier
Hiz.2

16,9
18,0
19,3
21,3
23,7
25,6
27,3
28,6
29,6
30,6
31,4
32,1
32,6
33,3
34,1
34,5
34,9
34,9
35,7
35,6
36,6
40,8
38,6
38,7
39,4
42,0
43,3
44,4
48,2
49,4
50,9
52,6
3,73

3,3
3,5
3,7
4,0
4,6
5,0
5,3
5,5
5,6
5,8
6,0
6,3
6,5
6,6
6,7
6,9
7,0
6,7
6,8
6,5
7,0
7,9
7,0
7,0
7,1
7,8
8,0
8,1
9,5
9,1
9,8
10,0
3,67

73,0
75,5
77,0
86,3
96,2
99,2
108,4
114,8
120,3
125,8
126,8
126,7
126,6
124,6
125,4
123,5
120,7
119,8
122,1
120,0
112,6
123,3
110,8
112,5
109,1
105,8
108,9
108,4
110,7
112,0
107,4
110,8
1,36

57,3
58,5
58,2
61,9
69,0
73,2
86,6
92,7
100,5
114,2
119,8
127,7
131,9
127,7
129,1
130,2
133,5
164,5
155,3
168,2
183,2
211,4
154,5
175,2
159,4
160,5
170,8
184,3
292,8
238,2
188,0
268,1
5,11

63,1
66,0
67,8
76,8
85,6
87,7
94,7
99,0
102,3
105,0
104,0
101,7
100,1
97,3
96,4
93,2
89,3
85,3
86,8
84,3
79,1
88,9
81,4
83,6
81,3
79,3
81,3
79,9
80,6
81,6
78,2
80,6
0,79

1763,9
1733,4
1706,0
1680,0
1708,2
1805,3
1945,8
2166,4
2428,2
2611,7
2601,7
2771,0
2774,3
2792,5
2802,8
2916,3
2983,7
3184,2
3442,8
4172,0
1937,9
926,9
903,9
795,8
1057,8
850,1
879,2
1076,5
1150,0
1128,8
1068,4
1086,9
-1,55

22,6
23,0
23,9
25,1
26,3
27,6
28,2
28,5
28,3
28,6
29,0
29,5
29,6
30,6
31,5
32,4
33,3
35,1
36,3
38,3
39,1
42,9
43,7
44,2
45,9
49,4
51,6
52,7
54,4
58,8
59,3
60,7
3,24

79,9
82,5
87,4
94,1
105,8
117,9
126,3
133,0
136,4
139,6
144,3
149,2
152,4
158,6
163,3
168,5
172,2
168,4
182,4
192,9
195,1
206,7
224,0
238,8
246,8
272,2
275,8
295,5
288,2
305,7
322,0
326,6
4,65

13,7
13,6
13,6
13,8
13,9
14,0
13,9
13,6
13,4
13,3
13,2
13,2
13,1
13,4
13,9
14,4
15,1
16,3
17,1
18,2
18,7
20,3
20,7
20,9
21,8
23,3
24,6
25,4
26,4
29,2
29,7
30,9
2,66

1) stihdam serisi olarak 15+ alan says kullanlmtr.

2) Dier Hizmetler, Hizmetler ve Toplam kalemlerinde konut sektr sermaye stoku hari tutulmutur.
3) Yllk Geometrik Ortalama Art Orandr.

66

Tablo 4.15: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde alan Bana Sermaye

Stoku Art Oranlar1
(Yzde)

Toplam2
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler2
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler2

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

6,75
6,21
2,76
0,85
3,66
-1,65
2,76
4,55
-0,20

8,21
8,12
8,31
9,75
7,86
4,89
3,58
8,77
0,03

2,64
3,38
1,97
7,30
0,22
5,07
0,79
2,76
-0,81

1,35
0,83
-1,10
4,51
-3,16
2,79
3,44
2,02
4,52

2,06
0,85
-1,54
-1,25
-0,93
-22,26
4,51
5,87
4,85

2,82
2,91
-0,45
3,60
-0,37
3,56
3,83
5,70
4,19

4,37
5,45
0,56
9,82
0,22
0,24
3,57
2,53
4,98

Not: Hesaplamalarda, Yllk Geometrik Ortalama Art Oran kullanlmtr.

1) stihdam serisi olarak 15+ alan says kullanlmtr.
2) Dier Hizmetler, Hizmetler, ve Toplam kalemlerinde konut sektr sermaye stoku hari tutulmutur.

Tablo 4.16: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde alan Bana Sermaye
Stoku Art Oranlar1
(Yzde)

Toplam2
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler2
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler2

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

8,64
8,94
6,35
5,05
6,81
0,47
4,05
8,09
0,42

3,29
3,22
3,17
8,07
1,45
7,33
0,89
3,39
-0,97

1,35
0,83
-1,10
4,51
-3,16
2,79
3,44
2,02
4,52

2,06
0,85
-1,54
-1,25
-0,93
-22,26
4,51
5,87
4,85

4,47
6,38
-0,33
10,82
-0,73
7,64
4,24
3,83
4,81

3,01
1,84
0,04
-2,90
0,02
-1,86
3,73
4,25
5,31

Not 1: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII. Plan
2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.
Not 2: Hesaplamalarda, Yllk Geometrik Ortalama Art Oran kullanlmtr.
1) stihdam serisi olarak 15+ alan says kullanlmtr.
2) Dier Hizmetler, Hizmetler ve Toplam kalemlerinde konut sektr sermaye stoku hari tutulmutur.

67

4.3. Milli Gelir

Ekonomik byme, lkelerin refah artnn temel kaynan oluturmaktadr.
Bu erevede, iktisat politikalarnn baar kriterlerinin banda ekonomik bymenin hzlandrlmas gelmektedir. kinci blmde tartld zere sermaye birikimi
ile ekonomik byme arasnda ok gl bir ilikiden bahsedilebilir. Bu blmde
nceki blmde sunulan sermaye birikimi verileri nda 1972-2003 dneminde
GSYHnn (ithalat vergisi hari) geliimi incelenecektir. Katma deer art ve sermaye birikimi arasndaki iliki alt sektrler itibaryla Grafik 4.1 - Grafik 4.6da sunulmaktadr.
1972-2003 dneminde tarm, madencilik, enerji ve ulatrma-haberleme sektrlerinde sermaye stoku art hz ile katma deer art hz arasnda pozitif ynl gl bir iliki olduu grlmektedir. malat sanayii yannda ulatrma-haberleme sektr dndaki hizmetler sektrlerinin kapsand "dier hizmetler" sektr iin bu
iliki incelenen dnemin belli zaman aralklarnda belirginlik kazanmaktadr.
malat sanayiinde sermaye stoku ve katma deer art arasnda pozitif ynl bir
iliki 1980 ncesi dnem ile 1990l yllarn ikinci yarsnda gzlenmekle birlikte, bu
dnemler arasnda pozitif ynl bir ilikiden bahsetmek mmkn deildir. Sz konusu ara dnemde sermaye stoku art oranyla katma deer art oran arasndaki
iliki kopmutur. Bu gzlem, 1980li yllar ile 1990larn ilk yarsnda imalat sanayiinde grlen katma deer artnda 1980 ncesi dnemde yaratlan retim kapasitesinin nem tadna iaret etmektedir. Grafik 4.3de grlecei zere, 1980 ncesi dnemde sermaye stoku art hznn katma deer art hznn olduka zerinde olmas bu bulguyu desteklemektedir.
Dier hizmetler sektrnde sermaye birikimi hz ve katma deer art arasnda 1980li yllar sonuna kadar pozitif bir iliki gzlenmekle birlikte, 1990l yllarda
bu iliki kaybolmutur. Bu sektr grubunda, 1990l yllarla birlikte sermaye birikim
hznda ciddi bir gerileme olmamasna ramen katma deer art oranlarnda gerileme yaanmtr (Grafik 4.6). Dier hizmetler sektrndeki sermaye birikiminde
konut sektrnn arlnn artmas ve dorudan katma deer yaratma potansiyeli zayf olan salk ve eitim gibi sektrlerin ne kmas bu olguyu aklayan faktrler olarak sralanabilir. Dier yandan, dier hizmetler sektrnde genel olarak
sermayeden ziyade, grece emek youn faaliyetleri ieriyor olmas da gz nnde
bulundurulmas gereken dier bir olgudur. 2000li yllarda bu sektrdeki katma deer art ile sermaye birikimi hznn paralellik arz ettii sylenebilir.

68

Grafik 4.1: Tarm Sektr Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku Art (%)

15

Yzde

10

Sermaye Stoku

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

-10

1973

-5

Katma Deer

Grafik 4.2: Madencilik Sektrnde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku

Art (%)

20

15

Yzde

10

-5

Sermaye Stoku

69

Katma Deer

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

1973

-10

Grafik 4.3: malat Sanayiinde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku Art (%)

20

15

Yzde

10

-5

Sermaye Stoku

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

1973

-10

Katma Deer

Grafik 4.4: Enerji Sektrnde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku Art (%)

30
25
20

10
5
0
-5

Sermaye Stoku

70

Katma Deer

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

-10
1973

Yzde

15

Grafik 4.5: Ulatrma-Haberleme Sektrnde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku Art (%)
20

15

Yzde

10

-5

Sermaye Stoku

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

1973

-10

Katma Deer

Grafik 4.6: Dier Hizmetler Sektrnde* Katma Deer ve Sabit Sermaye

Stoku Art (%)
15

10

Yzde

-5

Sermaye Stoku

Katma Deer

(*) Ulatrma - Haberleme sektr dndaki hizmetler sektrlerinin toplamdr.

71

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

1973

-10

Grafik 4.7: Trkiye Ekonomisinde Katma Deer ve Sabit Sermaye Stoku

Art (%)
14
12
10
8

Yzde

6
4
2
0
-2
-4
-6

Sermaye Stoku

2003

2001

1999

1997

1995

1993

1991

1989

1987

1985

1983

1981

1979

1977

1975

1973

-8

Katma Deer

1972-2003 dneminde ana sektrler ayrmnda GSYH dzeyi ve yllk deiim

oranlar Tablo 4.17 ve Tablo 4.18de sunulmaktadr. Beer yllk dnemler ve plan
dnemleri itibaryla GSYHnn geliimi ve ana sektrler itibaryla dalm Tablo
4.19 - Tablo 4.23de verilmektedir. Ancak, veri kst nedeniyle hizmetler sektrlerinin alt dalmnda ayrntl deerlendirmeler yaplamamaktadr.
1972-2003 dneminde yllk ortalama GSYH bymesi yzde 3,8 olarak gereklemitir. Sanayi sektr katma deeri yllk ortalama yzde 5,2 orannda byme gsterirken, bu oran hizmetler ve tarm sektrlerinde srasyla yzde 4,3 ve yzde 1 olmutur. Katma deerin en fazla art gsterdii sektr yzde 7,2 ile enerji
sektrdr.
ncelenen dnem ierisinde sermaye birikimindeki yavalamaya paralel olarak
GSYH art oranlarnda gerileme eilimi grlmtr. Dier yandan, byme oranlarnda 1990l ve 2000li yllarda ciddi dalgalanmalar yaanmtr.
1972-1974 ve 1975-1979 dnemlerinde yllk ortalama GSYH bymesi yzde
4,7 ve yzde 4,2 olarak gereklemiken, bu oran 1980-1984 dneminde yzde 3,8,

72

1985-1989 dneminde yzde 4,3 ve 1990l yllarn birinci ve ikinci yarlarnda, srasyla, yzde 3,4 ve yzde 3,7 olmutur. Tarm sektrnde byme oran olduka
dk seviyelerde gerekleirken, madencilik sektr byme orannda 1990l ve
2000li yllarda ciddi dler yaanmtr. malat sanayiindeki sermaye birikiminde
yaanan gerileme bu sektrn byme oranlarna yansmamtr. Daha nce belirtildii zere, 1980 sonras dnemde sermaye birikimi ile byme arasndaki ilikinin imalat sanayiinde zayflamasnda 1980 ncesi dnemde oluan retim kapasitesinin sonraki dnemlerde etkin kullanlmas nemli olmutur. Enerji sektr incelenen tm alt dnemler itibaryla katma deerin en fazla artt sektrdr. te yandan, sermaye birikiminin artan lde hizmetler sektrne ynelmesi bu sektrde
nemli katma deer art ortaya koymamtr.
GSYHnn sektrel dalm incelendiinde (bkz. Tablo 4.23), 1972-2003 dneminde tarmn paynn nemli dzeyde azald, sanayi ve hizmetler sektrlerinin
paynn art gsterdii grlmektedir. Dnem banda yzde 32 dolaynda olan tarm sektrnn GSYH ierisindeki pay dnem sonunda yzde 13,5e gerilemitir.
Sanayi sektrnn pay 1972 ylnda yzde 20 dolaynda iken bu pay 1997 ylnda
yzde 29,2ye ykselmi, izleyen yllarn nemli blmnde ise gerileme gstermitir. Sanayi sektrlerinden madencilik sektrnn pay gerileme gsterirken, imalat
ve enerji sektrlerinin paynda art yaanmtr. Oransal olarak en yksek art
enerji sektrnde gereklemitir. Enerji sektrnn milli gelir ierisindeki pay dnem banda yzde 1,1 iken dnem sonunda yzde 2,9a ulamtr. Hizmetler sektr ierisinde ulatrma-haberleme sektrnn pay dier hizmetler sektrleri toplamyla kyaslanmayacak lde art gstermitir. Beer yllk dnemler ve Plan dnemleri itibaryla GSYHnn sektrel dalm Tablo 4.20 ve Tablo 4.22de sunulmaktadr.

73

Tablo 4.17: Ana Sektrler tibaryla GSYH (thalat Vergisi Hari)

(1990 yl Fiyatlaryla, Milyar TL)
Toplam

Tarm

Sanayi

Madencilik

malat
Sanayii

Elektrik,
Gaz ve Su

Hizmetler

1972

175241

55500

34632

2689

30033

1910

85108

14849

70259

1973

180943

51196

38781

2810

33907

2064

90966

16188

74778

1974

192177

54421

41619

3111

36382

2126

96137

18006

78132

1975

205355

56125

45385

3283

39548

2555

103845

20828

83017

1976

225225

60043

49449

3446

43107

2896

115733

24240

91493

1977

234126

58931

52829

3732

45952

3145

122366

26900

95466

1978

237987

60569

54607

3916

47422

3268

122812

27586

95226

1979

236173

60543

52098

4093

44530

3476

123531

27404

96127

1980

235385

61226

50328

4168

42784

3376

123830

26597

97233

1981

246628

60075

54961

4483

46823

3655

131592

29255

102337

1982

255575

61954

57755

4498

49829

3428

135866

31307

104559

1983

266961

61376

61471

4403

53546

3522

144115

32755

111360

1984

284856

61669

67475

4559

58499

4417

155712

35628

120084

1985

295019

61388

71641

5090

61834

4718

161990

35139

126851

1986

313520

64224

79512

5823

68326

5363

169784

36076

133708

1987

341968

64513

86839

5967

75200

5672

190616

39772

150845

1988

350795

69562

88336

5692

76383

6261

192897

40233

152664

1989

351466

64309

92251

6430

78690

7131

194906

41537

153369

1990

379663

68692

100321

6269

86307

7745

210650

46490

164160

1991

382501

68072

103006

6551

88362

8093

211422

46315

165108

1992

404360

70990

109075

6568

93460

9047

224295

50052

174243

1993

432130

70079

118147

6151

102148

9848

243904

55478

188426

1994

415809

69571

111168

6642

94342

10184

235071

54351

180719

1995

444819

70938

124815

6184

107469

11162

249066

57455

191611

1996

473266

74059

133687

6329

115112

12246

265520

61805

203716

1997

506364

72328

147769

6629

128287

12853

286266

66521

219746

1998

522994

78381

150578

7249

129793

13537

294034

69796

224238

1999

498417

74469

142873

6722

122434

13718

281075

68123

212952

2000

530235

77341

151568

6645

130310

14613

301326

71894

229432

2001

495872

72308

140049

6057

119693

14299

283515

68060

215455

2002

531294

77272

153382

5791

132152

15438

300640

72171

228469

2003

556875

75340

165442

5622

143499

16321

316093

78198

237895

YOA(*)

3,80

0,99

5,17

2,41

5,17

7,17

4,32

5,51

4,01

(*) 1972-2003 dnemi geometrik ortalama art orandr.

74

Ulatrma
Dier
-Haberl. Hizmetler

Tablo 4.18: GSYH Art Oran

(1990 Fiyatlaryla, Yzde)
Elektrik,
Gaz ve Su

Hizmetler

12,9

8,1

6,9

9,0

6,4

7,3

3,0

5,7

11,2

4,5

5,5

8,7

20,1

8,0

15,7

6,3

5,0

9,0

13,4

11,4

16,4

10,2

6,8

8,3

6,6

8,6

5,7

11,0

4,3

3,4

4,9

3,2

3,9

0,4

2,6

-0,3

0,0

-4,6

4,5

-6,1

6,3

0,6

-0,7

0,9

1,1

-3,4

1,8

-3,9

-2,9

0,2

-2,9

1,2

4,8

-1,9

9,2

7,5

9,4

8,3

6,3

10,0

5,2

3,6

3,1

5,1

0,3

6,4

-6,2

3,2

7,0

2,2

1983

4,5

-0,9

6,4

-2,1

7,5

2,7

6,1

4,6

6,5

1984

6,7

0,5

9,8

3,6

9,2

25,4

8,0

8,8

7,8

1985

3,6

-0,5

6,2

11,6

5,7

6,8

4,0

-1,4

5,6

1986

6,3

4,6

11,0

14,4

10,5

13,7

4,8

2,7

5,4

1987

9,1

0,5

9,2

2,5

10,1

5,8

12,3

10,2

12,8

1988

2,6

7,8

1,7

-4,6

1,6

10,4

1,2

1,2

1,2

1989

0,2

-7,6

4,4

13,0

3,0

13,9

1,0

3,2

0,5

1990

8,0

6,8

8,7

-2,5

9,7

8,6

8,1

11,9

7,0

1991

0,7

-0,9

2,7

4,5

2,4

4,5

0,4

-0,4

0,6

1992

5,7

4,3

5,9

0,3

5,8

11,8

6,1

8,1

5,5

1993

6,9

-1,3

8,3

-6,4

9,3

8,9

8,7

10,8

8,1

1994

-3,8

-0,7

-5,9

8,0

-7,6

3,4

-3,6

-2,0

-4,1

1995

7,0

2,0

12,3

-6,9

13,9

9,6

6,0

5,7

6,0

1996

6,4

4,4

7,1

2,3

7,1

9,7

6,6

7,6

6,3

1997

7,0

-2,3

10,5

4,7

11,4

5,0

7,8

7,6

7,9

1998

3,3

8,4

1,9

9,3

1,2

5,3

2,7

4,9

2,0

1999

-4,7

-5,0

-5,1

-7,3

-5,7

1,3

-4,4

-2,4

-5,0

2000

6,4

3,9

6,1

-1,1

6,4

6,5

7,2

5,5

7,7

2001

-6,5

-6,5

-7,6

-8,8

-8,1

-2,1

-5,9

-5,3

-6,1

2002

7,1

6,9

9,5

-4,4

10,4

8,0

6,0

6,0

6,0

2003

4,8

-2,5

7,9

-2,9

8,6

5,7

5,1

8,4

4,1

Toplam

Tarm

Sanayi

Madencilik

1973

3,3

-7,8

12,0

4,5

1974

6,2

6,3

7,3

10,7

1975

6,9

3,1

9,0

1976

9,7

7,0

9,0

1977

4,0

-1,9

1978

1,6

2,8

1979

-0,8

1980

-0,3

1981
1982

malat
Sanayii

75

Ulatrma
Dier
-Haberl. Hizmetler

Tablo 4.19: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Katma Deer Art Oranlar
(Yzde)

GSYH
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

4,72
-0,98
9,62
7,55
10,06
5,50
6,28
10,12
5,45

4,21
2,16
4,59
5,64
4,12
10,33
5,14
8,76
4,23

3,82
0,37
5,31
2,18
5,61
4,91
4,74
5,39
4,55

4,29
0,84
6,45
7,12
6,11
10,06
4,59
3,12
5,01

3,42
1,59
3,80
0,65
3,69
7,39
3,82
5,52
3,34

3,69
1,37
5,15
0,24
5,35
6,14
3,64
4,62
3,34

2,81
0,29
3,73
-4,37
4,05
4,44
2,98
3,51
2,81

Tablo 4.20: Dnemler tibaryla GSYHnn Sektrel Dalm

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

1972-1974

1975-1979

100,0
29,4
21,0
1,6
18,3
1,1
49,6
8,9
40,7

100,0
26,0
22,3
1,6
19,4
1,3
51,7
11,1
40,5

1980-1984

1985-1989

1990-1994

100,0
19,6
25,3
1,8
21,8
1,8
55,1
11,7
43,4

100,0
17,2
26,9
1,6
23,1
2,2
55,9
12,5
43,3

100,0
23,8
22,6
1,7
19,5
1,4
53,6
12,1
41,5

1995-1999
100,0
15,1
28,6
1,4
24,7
2,6
56,3
13,2
43,0

2000-2003
100,0
14,3
28,9
1,1
24,9
2,9
56,8
13,7
43,1

Tablo 4.21: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Katma Deer Art
Oranlar
(Yzde)

GSYH
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

6,0
1,2
8,8
6,8
8,9
10,5
7,5
12,6
6,3

2,3
0,3
2,4
2,4
2,5
1,5
3,3
3,5
3,2

4,3
0,8
6,5
7,1
6,1
10,1
4,6
3,1
5,0

3,4
1,6
3,8
0,6
3,7
7,4
3,8
5,5
3,3

3,6
1,7
4,0
1,4
3,9
5,5
3,9
4,6
3,7

1,6
-0,9
3,0
-5,4
3,3
3,8
1,6
2,8
1,2

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII. Plan 20012003 dnemlerini kapsamaktadr.

76

Tablo 4.22: Plan Dnemleri tibaryla GSYHnn Sektrel Dalm

(Yzde)
III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

100,0
27,0
22,0
1,6
19,2
1,2
51,0
10,2
40,7

100,0
24,6
22,3
1,7
19,1
1,4
53,1
11,9
41,2

100,0
19,6
25,3
1,8
21,8
1,8
55,1
11,7
43,4

100,0
17,2
26,9
1,6
23,1
2,2
55,9
12,5
43,3

100,0
14,9
28,7
1,3
24,7
2,6
56,4
13,4
43,1

100,0
14,2
29,0
1,1
25,0
2,9
56,8
13,8
43,0

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII. Plan 20012003 dnemlerini kapsamaktadr.

Tablo 4.23: Ana Sektrler tibaryla GSYHnn Dalm

(Yzde)

1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Tarm

Sanayi

Madencilik

malat
Sanayii

31,7
28,3
28,3
27,3
26,7
25,2
25,5
25,6
26,0
24,4
24,2
23,0
21,6
20,8
20,5
18,9
19,8
18,3
18,1
17,8
17,6
16,2
16,7
15,9
15,6
14,3
15,0
14,9
14,6
14,6
14,5
13,5

19,8
21,4
21,7
22,1
22,0
22,6
22,9
22,1
21,4
22,3
22,6
23,0
23,7
24,3
25,4
25,4
25,2
26,2
26,4
26,9
27,0
27,3
26,7
28,1
28,2
29,2
28,8
28,7
28,6
28,2
28,9
29,7

1,5
1,6
1,6
1,6
1,5
1,6
1,6
1,7
1,8
1,8
1,8
1,6
1,6
1,7
1,9
1,7
1,6
1,8
1,7
1,7
1,6
1,4
1,6
1,4
1,3
1,3
1,4
1,3
1,3
1,2
1,1
1,0

17,1
18,7
18,9
19,3
19,1
19,6
19,9
18,9
18,2
19,0
19,5
20,1
20,5
21,0
21,8
22,0
21,8
22,4
22,7
23,1
23,1
23,6
22,7
24,2
24,3
25,3
24,8
24,6
24,6
24,1
24,9
25,8

Elektrik,
Gaz ve Su Hizmetler
1,1
1,1
1,1
1,2
1,3
1,3
1,4
1,5
1,4
1,5
1,3
1,3
1,6
1,6
1,7
1,7
1,8
2,0
2,0
2,1
2,2
2,3
2,4
2,5
2,6
2,5
2,6
2,8
2,8
2,9
2,9
2,9

77

48,6
50,3
50,0
50,6
51,4
52,3
51,6
52,3
52,6
53,4
53,2
54,0
54,7
54,9
54,2
55,7
55,0
55,5
55,5
55,3
55,5
56,4
56,5
56,0
56,1
56,5
56,2
56,4
56,8
57,2
56,6
56,8

Ulatrma
-Haberl.
8,5
8,9
9,4
10,1
10,8
11,5
11,6
11,6
11,3
11,9
12,2
12,3
12,5
11,9
11,5
11,6
11,5
11,8
12,2
12,1
12,4
12,8
13,1
12,9
13,1
13,1
13,3
13,7
13,6
13,7
13,6
14,0

Dier
Hizmetler Toplam
40,1
41,3
40,7
40,4
40,6
40,8
40,0
40,7
41,3
41,5
40,9
41,7
42,2
43,0
42,6
44,1
43,5
43,6
43,2
43,2
43,1
43,6
43,5
43,1
43,0
43,4
42,9
42,7
43,3
43,4
43,0
42,7

100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0

Grafik 4.8 - Grafik 4.15de sektrlerin toplam sermaye stoku ve GSYH ierisindeki paylar bir arada sunulmaktadr. Grafiklerde sunulan bilgiler, Trkiye ekonomisinde sermaye birikiminin ekonomik byme srecindeki nemini dorulamaktadr.
Tarm sektrnn sermaye stoku ve milli gelir ierisindeki pay paralellik arz
etmektedir. Gerek milli gelir gerekse sermaye stoku ierinde tarm sektrnn pay istikrarl bir ekilde gerilemitir. Bu sektrn milli gelir ierisindeki pay sermaye
stoku ierisindeki payndan nemli lde yksektir.
Sanayi sektrnn milli gelir ierisindeki pay ile sermaye stoku ierisindeki pay arasnda 1980 yl sonras pozitif ynl bir iliki gzlenememektedir. 1972-2003
dneminde sanayi sektrnn milli gelir ierisindeki pay srekli art gsterirken,
bu sektrn toplam sermaye stoku ierisindeki pay 1980li yllar bana kadar art
gstermi, izleyen yllarda ise ciddi dzeyde gerileme gstermitir. 1990l yllarn
ikinci yarsna kadar sanayi sektrnn sermaye stoku ierisindeki pay bu sektrn milli gelir ierisindeki paynn zerinde iken, izleyen yllarda gerisine dmtr. Grafik 4.11den de grlecei zere, sanayi sektrndeki sermaye stoku ve katma deer arasndaki bu iliki imalat sanayiinden kaynaklanmaktadr.
Genel olarak, madencilik ve enerji sektrlerinin sermaye birikimi ve milli gelir
ierisindeki paylar arasnda pozitif ynl bir iliki vardr. Ancak, bylesi bir iliki
1980li yllarda her iki sektr iin de geerli deildir. Dier yandan, her iki sektrde de sermaye birikimi ierisindeki pay milli gelir ierisindeki paydan daha yksektir. Bu olgu, szkonusu sektrlerdeki retim srecinin sermaye youn bir nitelik tadn gstermektedir.
Hizmetler sektrnn toplam sermaye stoku ierisindeki pay 1980li yllarn
ikinci yarsndan itibaren ciddi bir ivmelenme gstermitir. Ancak, bu ivmelenmenin katma deer artna yansdn sylemek gtr.
Hizmetler sektr ierisinde ulatrma ve haberleme sektrnn milli gelir ve
sermaye stoku ierisinde pay nemli dzeyde art gstermitir. Bu sektrn sermaye stoku ierisindeki pay 1972-2003 dnemi boyunca milli gelir ierisindeki paynn zerinde seyretmitir. Hizmetler sektrnde 1980li yllarn ikinci dneminde
gzlenen sermaye birikimindeki ivmelenme, esas itibaryla dier hizmetler sektrnden kaynaklanmaktadr. Ancak, bu sektr grubunun milli gelir ierisindeki paynda sz konusu dnemde nemli bir art yaanmamtr.

78

Grafik 4.8: Tarm Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve GSYH erisindeki

Pay (%)
35
30

Yzde

25
20
15
10
5

Sermaye Stoku

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

Katma Deer

Grafik 4.9: Sanayi Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve GSYH erisindeki

Pay (%)
45

40

30

25

20

Sermaye Stoku

79

Katma Deer

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

15
1972

Yzde

35

Grafik 4.10: Madencilik Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve GSYH

erisindeki Pay (%)
4
3.5
3

Yzde

2.5
2

1.5
1

Sermaye Stoku

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

0.5

Katma Deer

Grafik 4.11: malat Sanayiin Toplam Sermaye Stoku ve GSYH erisindeki

Pay (%)
35

30

Yzde

25

20

15

Sermaye Stoku

80

Katma Deer

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

10

Grafik 4.12: Enerji Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve GSYH erisindeki Pay (%)
10
9
8
7

Yzde

6
5
4
3
2
1

Sermaye Stoku

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

Katma Deer

Grafik 4.13: Hizmetler Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve GSYH

erisindeki Pay (%)
75

70

60

55

50

Sermaye Stoku

81

Katma Deer

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

45
1972

Yzde

65

Grafik 4.14: Ulatrma-Haberleme Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve

GSYH erisindeki Pay (%)
21
19

Yzde

17
15
13
11

Sermaye Stoku

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

Katma Deer

Grafik 4.15: Dier Hizmetler Sektrnn Toplam Sermaye Stoku ve GSYH

erisindeki Pay (%)
51
49
47

43
41
39
37

Sermaye Stoku

82

Katma Deer

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

35
1972

Yzde

45

retim (katma deer) ve sermaye stoku arasndaki ilikiyi incelemekte kullanlan en temel gsterge sermaye-hasla orandr. Bu gsterge, bir birimlik katma deer yaratlmas iin gerekli olan sermaye stoku miktarn gstermektedir. retim srecinin sermaye-youn olduu sektrlerde bu orann yksek, emek-youn olduu
sektrlerde ise dk olmas beklenir.
Sermaye-hasla orannn zaman ierisinde izleyebilecei eilim ile ilgili olarak
teorik dzeyde iki farkl yaklam bulunmaktadr. Bunlardan birincisine gre, sermayenin azalan marjinal verimi nedeniyle artan sermaye birikimi (stoku) sonras
sermaye-hasla oranlar zaman ierisinde artma eilimi gsterir. kinci yaklama gre ise, gerek artan sermaye birikimi sonras oluabilecek dsal ve isel lek ekonomileri sonucu, gerekse teknolojik yeniliklerin yeni sermaye unsurlarn daha verimli klmas nedenleriyle sermaye-hasla oran azalabilir. Sonu olarak, sermaye-hasla orannn zaman ierisinde izleyecei eilim sz konusu lkenin sermaye birikimi dzeyine ve yukarda belirtilen iki farkl etkinin greceli arlna bal olacaktr. Dier yandan, dk kapasite kullanm oranlar, yanl yatrm kararlar gibi genel ekonomik ortam ve politikalarla ilikili bir dizi faktrn de bu gstergenin dzeyini ve zaman ierisinde geliimini etkiledii belirtilmelidir.
1972-2003 dnemindeli sermaye-hasla oranlar Tablo 4.24de yer almaktadr.
Yllk, be yllk ve Plan dnemleri itibaryla hesaplanan sermayehasla oranlarndaki deiim dzeyi ise Tablo 4.25 - Tablo 4.27de sunulmaktadr.
Trkiye ekonomisi genelinde, 2003 yl itibaryla sermaye-hasla oran yaklak
olarak 2 iken (konut sektr dahil edildiinde bu rakam 3 olmaktadr) bu oran tarm sektrnde 1, sanayi sektrnde 2,6 ve konut hari hizmetler sektrnde
2,1dir. Beklendii gibi sanayi sektrne kyasla tarm ve hizmetler sektrnde sermaye-hasla oran daha dktr. Sermaye younluunun yksek olmas beklenen
enerji ve ulatrma-haberleme sektrlerinde ise sermaye-hasla oranlar, srasyla,
6,7 ve 4,3 gibi grece yksek dzeylerdedir.
Sermaye-hasla orannn6 zaman ierisindeki geliimi incelendiinde, 1972-2003
dneminde ekonomi genelinde yllk ortalama yzde 1,3 dzeyinde bir art gereklemekle birlikte, sektrler arasnda nemli farkllklarn olduu dikkat ekmektedir. Tarm ve hizmetler sektrlerinde sermaye-hasla oran art gsterirken, sanayi sektrnde bu oran gerilemitir.
(6) Sermaye-hasla oran ilgili yl iin sermaye stokunun katma deer dzeyine blnmesi ile hesaplandndan ortalama sermaye-hasla katsaysn temsil ettii vurgulanmaldr. Sermaye stokundaki deiimin katma deerdeki deiime oran kullanlarak marjinal sermaye-hasla katsays da hesaplanabilir.

83

Tablo 4.24: Ana Sektrler tibaryla Sermaye-Hasla Oranlar

(Yzde)
Konut
Konut
malat
Tarm

Elektrik,

Hari

Ulatrma

Hari

Konut

Dier

Hari

Sanayi Madencilik Sanayii Gaz ve Su Hizmetler -Haberl. Hizmetler Toplam

Toplam

1972

0,50

3,59

3,55

3,21

9,64

1,06

2,56

0,69

1,40

1,97

1973

0,58

3,55

3,62

3,19

9,37

1,04

2,57

0,66

1,47

2,07

1974

0,58

3,66

3,50

3,32

9,82

1,06

2,59

0,66

1,51

2,10

1975

0,61

3,81

3,61

3,49

9,00

1,07

2,54

0,65

1,57

2,16

1976

0,64

3,99

3,92

3,65

9,13

1,05

2,50

0,62

1,61

2,19

1977

0,72

4,21

4,08

3,85

9,61

1,10

2,56

0,64

1,73

2,33

1978

0,74

4,45

4,35

4,04

10,40

1,17

2,72

0,67

1,84

2,47

1979

0,76

5,00

4,58

4,56

11,22

1,23

2,94

0,68

1,98

2,66

1980

0,77

5,47

4,83

4,96

12,82

1,27

3,17

0,69

2,08

2,80

1981

0,82

5,26

4,97

4,68

13,12

1,24

3,01

0,67

2,07

2,77

1982

0,82

5,20

5,30

4,49

15,43

1,24

2,95

0,67

2,07

2,77

1983

0,85

5,03

5,78

4,22

16,43

1,21

2,97

0,64

2,05

2,73

1984

0,87

4,69

5,89

3,89

14,02

1,17

2,88

0,60

1,97

2,63

1985

0,89

4,53

5,70

3,70

14,06

1,20

3,14

0,60

1,97

2,64

1986

0,86

4,18

5,19

3,37

13,36

1,23

3,30

0,62

1,93

2,59

1987

0,89

3,87

5,11

3,05

13,42

1,18

3,22

0,60

1,83

2,49

1988

0,83

3,83

5,37

2,98

12,87

1,24

3,33

0,64

1,83

2,54

1989

0,91

3,70

4,71

2,85

12,06

1,30

3,36

0,69

1,88

2,65

1990

0,86

3,46

4,78

2,64

11,56

1,29

3,20

0,70

1,80

2,58

1991

0,88

3,42

4,52

2,61

11,34

1,38

3,42

0,76

1,86

2,68

1992

0,86

3,26

4,44

2,50

10,28

1,41

3,41

0,78

1,82

2,66

1993

0,89

3,07

4,64

2,35

9,51

1,44

3,47

0,79

1,81

2,66

1994

0,89

3,28

4,19

2,60

9,05

1,57

3,68

0,87

1,93

2,89

1995

0,89

2,97

4,36

2,35

8,13

1,55

3,65

0,87

1,85

2,83

1996

0,89

2,84

4,13

2,29

7,43

1,55

3,62

0,87

1,82

2,81

1997

0,96

2,66

3,85

2,13

7,34

1,58

3,71

0,88

1,81

2,79

1998

0,92

2,69

3,46

2,17

7,27

1,67

3,83

0,95

1,86

2,85

1999

0,97

2,87

3,67

2,32

7,38

1,87

4,13

1,09

2,03

3,06

2000

0,96

2,78

3,61

2,25

7,16

1,91

4,28

1,11

2,02

3,01

2001

1,02

3,02

3,85

2,44

7,50

2,13

4,64

1,26

2,22

3,27

2002

0,95

2,77

3,90

2,21

7,13

2,08

4,48

1,26

2,11

3,09

2003

0,96

2,58

3,96

2,06

6,66

2,06

4,27

1,27

2,06

2,99

YOA*

2,09

-1,07

0,35

-1,43

-1,19

2,18

1,66

2,01

1,26

1,36

(*) 1972-2003 dnemi yllk ortalama art orandr.

84

Tablo 4.25: Ana Sektrler tibaryla Sermaye-Hasla Oranlarnda Deime

(Yzde)
Konut
Konut
malat
Tarm
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

15,16
-0,29
5,07
5,32
13,20
3,03
2,45
1,00
5,86
0,26
4,36
2,46
2,10
-3,11
2,46
-6,10
8,91
-4,85
2,63
-3,33
3,90
0,31
0,24
-0,50
7,71
-3,81
4,87
-1,11
6,77
-7,06
0,76

Elektrik,

Hari

Ulatrma

Hari

Konut

Dier

Hari

Sanayi Madencilik Sanayii Gaz ve Su Hizmetler -Haberl. Hizmetler Toplam

-1,20
3,17
4,06
4,76
5,33
5,71
12,57
9,39
-3,85
-1,23
-3,22
-6,87
-3,40
-7,71
-7,40
-0,88
-3,63
-6,30
-1,31
-4,65
-5,81
7,01
-9,58
-4,21
-6,51
1,20
6,60
-3,02
8,51
-8,33
-6,91

1,89
-3,31
3,32
8,50
4,19
6,47
5,37
5,48
2,89
6,52
9,13
1,97
-3,24
-8,99
-1,59
5,13
-12,35
1,57
-5,50
-1,82
4,62
-9,78
4,22
-5,36
-6,79
-10,00
6,09
-1,66
6,66
1,07
1,61

-0,69
3,97
5,30
4,60
5,26
5,15
12,73
8,76
-5,63
-4,12
-5,91
-7,91
-4,75
-8,95
-9,52
-2,30
-4,19
-7,52
-1,15
-4,37
-5,68
10,37
-9,40
-2,87
-6,88
1,94
6,88
-3,06
8,58
-9,54
-6,84

-2,80
4,80
-8,38
1,49
5,23
8,20
7,93
14,22
2,35
17,66
6,42
-14,64
0,30
-5,01
0,46
-4,13
-6,29
-4,14
-1,88
-9,34
-7,54
-4,76
-10,22
-8,60
-1,18
-0,91
1,40
-2,92
4,72
-4,96
-6,57

-1,24
1,70
0,83
-1,40
4,12
6,98
4,88
3,36
-2,78
0,29
-2,26
-3,81
2,67
2,96
-3,94
4,51
4,80
-0,70
7,33
1,88
2,06
8,98
-1,05
0,08
1,81
5,92
11,99
1,82
11,48
-2,38
-0,91

0,43
0,56
-1,87
-1,54
2,43
6,47
7,95
7,61
-4,79
-2,05
0,63
-3,15
9,18
4,91
-2,14
3,27
0,93
-4,76
6,86
-0,28
1,82
6,08
-0,94
-0,75
2,46
3,07
7,94
3,69
8,48
-3,55
-4,72

-3,68
-0,63
-1,20
-4,08
1,92
5,27
2,04
0,99
-3,16
-0,18
-4,52
-5,02
-0,11
2,86
-3,78
6,60
7,83
1,74
8,71
3,12
0,71
10,68
-0,70
0,53
1,43
7,57
14,83
1,34
14,25
-0,69
1,41

5,07
2,60
4,18
2,58
7,36
6,50
7,17
5,08
-0,41
0,00
-1,16
-3,69
0,20
-2,14
-5,06
-0,06
2,39
-3,88
3,06
-1,83
-0,98
6,57
-3,71
-1,74
-0,48
2,55
9,09
-0,30
9,80
-4,85
-2,38

Toplam
5,06
1,77
2,85
1,48
6,10
6,28
7,45
5,17
-0,81
-0,27
-1,30
-3,57
0,12
-1,76
-3,82
1,96
4,25
-2,57
4,06
-0,77
-0,23
8,65
-1,95
-0,81
-0,61
2,05
7,54
-1,67
8,68
-5,58
-3,38

Sanayi sektrleri ierisinde sermaye-hasla oran madencilik sektrnde dnem

ba ve sonu itibaryla byk bir deime gstermemiken, imalat sanayii ve enerji sektrlerinde, srasyla, yllk ortalama yzde 1,4 ve yzde 1,2 oranlarnda gerilemitir. Hizmetler sektr ierisinde ulatrma-haberleme sektrnde sermaye-hasla oran nemli oranda art gstermitir. Ancak, bu durumun nemli lde ula-

85

trma ve haberleme sektrlerinin toplulatrlmasndan kaynakland dnlmektedir. Sermaye birikimindeki arta paralel olarak ulatrma sektrnn sermaye-hasla orannda art beklenmektedir. Ancak, haberleme sektrnde gerek lek ekonomileri gerekse bu sektrde kullanlan sermaye birikimi unsurlarnda, zellikle
1990l yllarda, meydana gelen hzl teknolojik yenilikler nedeniyle sermaye-hasla
orannda bir azal beklenebilir. Dier hizmetler (konut hari) sektrnde ise sermaye-hasla orannn yksek oranda art gstermesinin nedenlerinden biri bu sektr grubunda dorudan katma deer yaratma potansiyeli dk olan eitim ve salk sektrlerinin kapsanmas olabilir.
Sermaye-hasla oranlarnn geliiminde sektrler arasnda grlen farkllklar yannda, sektrlerin sermaye-hasla oranlarnn incelenen dnem ierisindeki geliiminde de nemli farkllklar olduu dikkat ekmektedir. Bu olgunun en belirgin
olarak yaand imalat sanayiinde sermaye-hasla oran 1980 ncesinde art eilimi gsterirken izleyen yllarda (dnemlerde) nemli bir gerileme gstermitir. 1980
ncesi ve sonras dnemlerde bu farklln ortaya kmasndaki temel neden, daha nce belirtildii zere, 1980 sonras dnemin nemli bir blmndeki katma deer artnn 1980 ncesi dnemde gerekleen sermaye birikiminden kaynaklanmasdr. Dier bir ifadeyle, 1980li yllarla birlikte artan i ve d rekabet basks ile
ekonominin da almas sonucu yeni pazarlara retim yapabilme imkan sermayenin daha etkin kullanmn desteklemitir.
Tablo 4.26: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye-Hasla Oranlarnda
Deime
(Yzde)

Toplam
Toplam (Konut Hari)
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Hizmetler (Konut Hari)
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler
Di. Hiz. (Konut Hari)

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

3,40
3,83
7,15
0,96
-0,74
1,61
0,93
0,70
0,22
0,49
0,62
-2,16

4,81
5,54
5,75
6,44
5,56
6,56
2,70
2,56
3,04
2,61
2,39
0,74

-0,20
-0,08
2,77
-1,31
5,17
-3,14
4,56
-1,26
-1,07
-0,44
-1,58
-2,41

0,11
-0,97
0,72
-4,64
-4,40
-5,99
-2,97
2,24
2,15
3,16
2,03
2,59

1,75
0,52
-0,33
-2,33
-2,31
-1,87
-5,57
3,84
3,84
1,85
4,43
4,92

1,19
1,05
1,62
-2,67
-2,58
-2,24
-4,01
2,47
3,64
2,31
2,48
4,58

-0,63
0,42
-0,28
-2,66
1,88
-2,95
-2,53
-0,22
2,36
0,83
-0,65
3,91

86

Tablo 4.27: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye-Hasla

Oranlarnda Deime
(Yzde)

Toplam
Toplam (Konut Hari)
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Hizmetler (Konut Hari)
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler
Di. Hiz. (Konut Hari)

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

3,44
4,34
7,54
3,19
2,85
3,66
-0,07
0,29
0,78
-0,01
0,19
-1,56

1,98
2,08
2,76
2,51
5,86
0,86
9,58
0,77
0,65
1,74
0,43
-1,00

0,11
-0,97
0,72
-4,64
-4,40
-5,99
-2,97
2,24
2,15
3,16
2,03
2,59

1,75
0,52
-0,33
-2,33
-2,31
-1,87
-5,57
3,84
3,84
1,85
4,43
4,92

1,24
1,75
1,35
-1,30
-3,70
-0,91
-2,50
1,98
4,24
3,25
1,48
5,00

-0,28
0,66
-0,01
-2,53
3,08
-2,92
-2,39
0,27
2,55
-0,10
0,33
4,79

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII.
Plan 2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.

4.4. stihdam
Sermaye birikimi ve ekonomik bymeyle ok yakndan ilikili olan deikenlerden birisi de istihdamdr. Sermaye birikimindeki art, istihdam artnn en nemli kaynaklarndan birini olutururken, istihdamda salanacak art ekonomik bymeye katk salamaktadr.
Ana sektrler itibaryla istihdam dzeyi ile yllk, beer yllk ve plan dnemleri
itibaryla istihdamda salanan gelimeler Tablo 4.28 - Tablo 4.33de verilmektedir.7
1972-2003 dneminde toplam istihdam yllk ortalama yzde 1,4 dolaynda art gstermitir. Bununla beraber, istihdam dzeyi tarm ve madencilik sektrlerinde azalmtr. Sanayi sektrnde yllk ortalama istihdam art yzde 2,7 iken, bu
oran hizmetler sektrnde yzde 3,5 olmutur. Enerji sektrnde ise istihdam yllk
ortalama yzde 10 orannda art gstermitir. Enerji sektrndeki bu durumun veri kalitesinin dk olmasndan kaynakland dnlmektedir.

(7) Aralk 2002 tarihli ve ayn balkl yaynmzdan farkl olarak bu almada istihdam iin 15+ ya tanml veriler kullanlmaktadr. Bunun temel nedeni DEnin 2000 yl itibaryla retmeye balad yeni igc verilerinin sadece 15+
ya kapsamasdr.

87

ncelenen dnemde Trkiye ekonomisinin istihdam yaratma potansiyelinde bir

gelime yaanmamtr. 1980lerin ilk yarsnda ekonominin istihdam yaratma potansiyeli nemli lde gerilerken, 2000li yllarda istihdam daralm, dier dnemlerde ise istihdam art yllk ortalama yzde 2 dolaynda seyretmitir.
Sanayi ve hizmetler sektrlerinde gerekleen istihdam art 1980 sonras dnemde gerilerken, tarm sektr istihdamnda gerilemenin durmas, hatta dnemin
nemli bir blmnde art gstermesi, toplam istihdam artnda grece istikrarl
bir seyir izlenmesine neden olmutur.
1980 sonras dnemde sanayi sektrnde istihdam artnn yavalamasnda, bu
dnemde sermaye birikiminin de gerileme gstermesinin nemli rol oynadn dnmekteyiz. Dier yandan, istihdam artndaki gerilemeye karn katma deer artnda nemli bir gerilemenin olmamas, sanayi sektrnde igcnn sz konusu
dnemde daha etkin kullanldn gstermektedir.
stihdamn ana sektrler itibaryla dalm incelendiinde, tarmn paynn ciddi dzeyde azald, sanayi ve hizmetlerin paylarnn ise artt grlmektedir. 19721974 dneminde toplam istihdam iinde tarmn pay yzde 61 gibi ok yksek bir
dzeydeyken, 2000li yllarda yzde 36 dzeyine gerilemitir. Bu dnemlerde sanayi sektr istihdamnn pay yzde 13den yzde 18e, hizmetler sektr istihdamnn pay ise yzde 26dan yzde 46ya ykselmitir.
ncelenen dnemde sanayi sektrnn toplam istihdam ierisindeki paynda
nemli art olmakla birlikte, esas olarak, istihdamn tarm sektrnden hizmetler
sektrne kayd grlmektedir. Sanayinin alt sektrlerine bakldnda, madencilik sektrnn paynda nemli bir d yaanm, imalat sanayii ve enerji sektrlerinin paylar ise art gstermitir. Hizmetler sektr ierisinde ulatrma-haberleme sektrnn istihdam ierisindeki paynda snrl dzeyde bir art gereklemiken, dier hizmetler sektrnn 1972-1974 dneminde yzde 23 dolaynda olan
pay 2000-2003 dneminde yzde 42 dolayna ykselmitir.

88

Tablo 4.28: Ana Sektrler tibaryla stihdam (15+ ya, Bin Kii)

1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
YOA*

Tarm

Sanayi

8479
8471
8463
8456
8377
8440
8433
8426
8418
8411
8383
8357
8329
8303
8280
8254
8249
8639
8691
9212
8718
7861
8812
9080
9259
8837
9039
8856
7769
8089
7458
7165
-0,44

1706
1823
1979
2004
2052
2239
2240
2271
2291
2300
2368
2442
2498
2604
2648
2721
2806
2846
2844
2934
3156
2942
3294
3295
3487
3715
3722
3783
3811
3775
3954
3847
2,72

malat
Madencilik Sanayii
167
174
187
192
196
208
197
202
200
195
199
199
204
227
234
234
229
184
193
176
159
135
180
154
164
159
147
134
82
98
120
83
-1,18

1529
1638
1780
1798
1841
2014
2026
2051
2073
2086
2149
2222
2272
2352
2388
2460
2550
2635
2625
2736
2949
2706
3012
3027
3237
3445
3463
3555
3638
3582
3731
3664
2,93

Elektrik,
Gaz ve Su
10
11
12
14
15
17
17
18
18
18
20
21
22
24
26
26
27
27
26
22
48
101
102
114
86
111
112
94
91
95
103
100
10,24

Hizmetler
3532
3688
3837
3997
4234
4462
4677
4885
5074
5211
5338
5456
5679
5880
6166
6511
6699
6736
7003
7143
7587
7696
7900
8212
8449
8653
9016
9409
10002
9661
9942
10135
3,48

Ulatrma
Dier
-Haberle. Hizmetler Toplam
476
504
533
561
573
584
595
606
617
631
640
652
673
696
728
761
778
829
816
821
875
932
894
878
907
907
968
952
1068
1034
1004
1022
2,56

3056
3184
3304
3435
3661
3879
4082
4279
4457
4580
4698
4804
5006
5184
5438
5749
5921
5907
6187
6322
6712
6764
7006
7334
7542
7746
8048
8457
8934
8627
8938
9113
3,61

13717
13982
14279
14457
14663
15142
15350
15582
15783
15922
16090
16255
16506
16786
17094
17485
17754
18221
18538
19289
19461
18499
20006
20587
21195
21205
21777
22048
21582
21525
21354
21147
1,43

(*) 1972-2003 dnemi yllk aritmetik ortalama art orandr.

Kaynak: 1988 ve sonras yllar DE gc statistikleri Veri Tabanndan alnmtr. 1988 yl ncesi Tuncer Bulutay
(1995a) tarafndan sunulan igc serileri art oranlar kullanlarak tahmin edilmitir. 2000 ylnda ISIC68 snflamasndan ISIC90 snflamasna geildiinden tabloda 15+ya istihdam verisi kullanlmaktadr.

89

Tablo 4.29: Ana Sektrler tibaryla stihdam Art (15+ ya, Yzde)

1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
YOA(*)

Tarm

Sanayi

-0,10
-0,09
-0,09
-0,94
0,76
-0,09
-0,09
-0,09
-0,09
-0,32
-0,31
-0,34
-0,32
-0,28
-0,31
-0,06
4,73
0,60
5,99
-5,36
-9,83
12,10
3,04
1,97
-4,56
2,29
-2,02
-12,27
4,12
-7,80
-3,93
-0,44

6,86
8,54
1,25
2,43
9,10
0,04
1,40
0,88
0,37
2,98
3,10
2,29
4,23
1,71
2,75
3,13
1,43
-0,07
3,16
7,57
-6,78
11,96
0,03
5,83
6,54
0,19
1,64
0,74
-0,94
4,74
-2,71
2,72

malat
Madencilik Sanayii
4,18
7,56
2,65
2,11
6,29
-5,48
2,79
-0,84
-2,60
1,81
0,29
2,17
11,64
2,97
0,00
-2,20
-19,65
4,89
-8,81
-9,66
-15,09
33,33
-14,44
6,49
-3,05
-7,55
-8,84
-38,81
19,51
22,45
-30,83
-1,18

7,15
8,64
1,03
2,38
9,40
0,57
1,25
1,07
0,64
3,02
3,37
2,26
3,55
1,53
3,02
3,64
3,33
-0,38
4,23
7,79
-8,24
11,31
0,50
6,94
6,43
0,52
2,66
2,33
-1,54
4,16
-1,80
2,93

Elektrik,
Gaz ve Su
6,88
9,68
11,78
13,14
8,15
4,31
3,09
-1,01
3,03
10,78
2,66
6,91
6,45
7,58
2,11
3,44
0,00
-3,70
-15,38
118,18
110,42
0,99
11,76
-24,56
29,07
0,90
-16,07
-3,19
4,40
8,42
-2,91
10,24

(*) 1972-2003 Dnemi Yllk Aritmetik Ortalama Art Oran.

90

Hizmetler
4,42
4,04
4,17
5,92
5,41
4,81
4,45
3,87
2,71
2,43
2,22
4,08
3,54
4,87
5,59
2,89
0,55
3,96
2,00
6,22
1,44
2,65
3,95
2,89
2,41
4,20
4,36
6,30
-3,41
2,91
1,94
3,48

Ulatrma
Dier
-Haberle. Hizmetler Toplam
6,02
5,66
5,37
1,98
1,96
1,91
1,87
1,85
2,29
1,42
1,81
3,16
3,44
4,62
4,60
2,20
6,56
-1,57
0,61
6,58
6,51
-4,08
-1,79
3,30
0,00
6,73
-1,65
12,18
-3,18
-2,90
1,79
2,56

4,17
3,78
3,98
6,56
5,94
5,24
4,83
4,16
2,77
2,57
2,27
4,20
3,55
4,91
5,72
2,98
-0,24
4,74
2,18
6,17
0,77
3,58
4,68
2,84
2,70
3,90
5,08
5,64
-3,44
3,60
1,96
3,61

1,93
2,13
1,24
1,43
3,27
1,37
1,51
1,29
0,88
1,05
1,03
1,54
1,70
1,83
2,29
1,54
2,63
1,74
4,05
0,89
-4,94
8,15
2,90
2,95
0,05
2,70
1,24
-2,11
-0,26
-0,79
-0,97
1,43

Tablo 4.30: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde stihdam Art

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

2,03
-0,09
7,70
5,87
7,90
8,28
4,23
5,84
3,98

1,76
-0,09
2,84
1,67
2,93
8,09
4,95
2,62
5,31

1,16
-0,23
1,93
0,16
2,07
4,47
3,06
2,11
3,19

2,00
0,75
2,65
-1,45
3,01
3,92
3,49
4,28
3,39

1,98
0,70
3,17
0,93
2,94
42,10
3,25
1,61
3,49

1,97
0,14
2,84
-5,48
3,41
0,22
3,56
1,32
3,84

-1,04
-4,97
0,46
-6,92
0,79
1,68
1,94
1,97
1,94

Tablo 4.31: Dnemler tibaryla stihdamn Sektrel Dalm

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

1972-1974

1975-1979

100,0
60,5
13,1
1,3
11,8
0,1
26,3
3,6
22,7

100,0
56,0
14,4
1,3
12,9
0,1
29,6
3,9
25,7

1980-1984

1985-1989

1990-1994

100,0
47,8
15,6
1,3
14,2
0,1
36,6
4,3
32,3

100,0
45,2
15,8
0,9
14,6
0,3
39,0
4,5
34,4

100,0
52,0
14,8
1,2
13,4
0,1
33,2
4,0
29,2

1995-1999
100,0
42,2
16,9
0,7
15,7
0,5
40,9
4,3
36,6

2000-2003
100,0
35,6
18,0
0,4
17,1
0,5
46,4
4,8
41,6

Tablo 4.32: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde stihdam Art

(Yzde)

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

2,00
-0,09
5,64
4,56
5,72
9,93
4,79
4,20
4,89

1,15
-0,18
1,75
0,29
1,87
3,71
3,13
1,85
3,32

2,00
0,75
2,65
-1,45
3,01
3,92
3,49
4,28
3,39

1,98
0,70
3,17
0,93
2,94
42,10
3,25
1,61
3,49

0,97
-2,92
2,99
-10,35
3,78
-2,77
4,03
4,11
4,03

-0,68
-2,54
0,36
3,71
0,27
3,30
0,48
-1,43
0,71

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII.
Plan 2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.

91

Tablo 4.33: Plan Dnemleri tibaryla stihdamn Sektrel Dalm

(Yzde)
III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

100,0
58,2
13,9
1,3
12,5
0,1
27,9
3,8
24,1

100,0
52,7
14,7
1,3
13,3
0,1
32,6
4,0
28,7

100,0
47,8
15,6
1,3
14,2
0,1
36,6
4,3
32,3

100,0
45,2
15,8
0,9
14,6
0,3
39,0
4,5
34,4

100,0
40,6
17,2
0,6
16,1
0,5
42,2
4,5
37,8

100,0
35,5
18,1
0,5
17,1
0,5
46,4
4,8
41,7

Toplam
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII.
Plan 2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.

4.5. Verimlilik
Herhangi bir lkenin byme ve gelime performansn lmekte kullanlan en
temel gsterge verimliliktir. Verimlilik gstergeleri genel olarak ksmi verimlilik ve
toplam faktr verimlilii olmak zere iki gruba ayrlabilir.
Ksmi verimlilik gstergelerinde her bir retim faktrnn verimi ayr ayr ele
alnmaktadr. rnein, bir retim srecinde retim faktr olarak sadece igc ve
sermaye kullanlyorsa retim veya katma deer miktarnn bu retim faktrleri miktarlarna ayr ayr blnmesiyle igc ve sermaye verimlilii dzeyleri hesaplanmaktadr. Bu erevede, her bir ksmi verimlilik lt, dier retim faktrnn
retime veya katma deere katksn da iermektedir. rnein, igc verimlilii lt sermayenin retime (katma deere) katksn da iermektedir. Toplam faktr
verimlilii lt ise retim faktrlerinin toplam verimliliidir. Yine retim srecinde retim faktr olarak igc ve sermaye kullanlyorsa, toplam faktr verimlilii retim veya katma deer dzeyinin igc ve sermaye toplamna blnmesi ile
bulunmaktadr.
Ksmi verimlilik gstergelerine kyasla toplam faktr verimlilii bir retim biriminin performansn deerlendirmek iin kullanlabilecek daha anlaml bir gsterge olmasna karn, veri kst ve hesaplama yntemi ile ilgili sorunlar toplam faktr verimlilii gstergesinin yaygn olarak kullanlmasn engellemektedir.

92

4.5.1. gc ve Sermaye Verimlilii

Bu blmde, 1972-2003 dneminde ana sektrler itibaryla igc ve sermaye
verimliliinin geliimi incelenmektedir. Yllar itibaryla igc verimlilii dzeyleri
ve art oranlar Tablo 4.34 ve Tablo 4.35de yer almaktadr. Be yllk ve plan dnemleri itibaryla igc verimliliinin geliimi ise Tablo 4.36 ve Tablo 4.37de sunulmaktadr.
Trkiye ekonomisinde 1972 ylnda 1990 yl fiyatlaryla 12,8 milyon TL olan alan bana katma deer (konut hari) 2003 ylnda yaklak iki katna karak 26,3
milyon TLye ykselmitir. gc verimliliindeki yllk ortalama art ise yzde 2,4
olmutur. Tarm, sanayi ve hizmetler (konut hari) sektrlerinde yllk ortalama igc verimlilii art, srasyla, yzde 1,5, yzde 2,5 ve yzde 1 dzeylerinde gereklemitir.
Beklenenin aksine, 1980 sonras dnemde ekonomi genelinde igc verimlilii art orannda beklenen dzeyde bir gelime yaanmamtr. 1980 sonrasnda, sanayi sektrnn igc verimlilii art orannda iyileme olurken, tarm ve hizmetler sektrnde nemli bir iyileme yaanmamtr. 1972-1979 ve 1980-2003 dnemlerinde igc verimlilii art oranlar tarm sektrnde yzde 1,5 ve yzde 1,6, sanayide yzde 1,7 ve yzde 3,0, hizmetler sektrnde ise yzde 1,2 ve yzde 1,3
olarak gereklemitir.
gc verimlilii artnn en yksek olduu sektr madencilik olmutur. Bu
sektrdeki verimlilik art 1980 sonras dnemde nemli dzeyde iyileme gstermitir. Ayn dnemde, imalat sanayii igc verimlilii art orannda ivmelenme yaanmtr. Bu sektrde, 1972-1979 dneminde yllk ortalama yzde 1,5 olan igc
verimlilii art 1980-2003 dneminde yzde 2,8e ykselmitir. Sermaye birikimindeki yavalamaya, hatta gerilemeye ramen, da ak byme stratejisinin uygulamaya konulmas sonrasnda artan d talep, 1980 ncesi dnemde yaratlan retim
kapasitesinin etkin kullanlmas sonucunu ortaya karm ve imalat sanayiinde igc verimliliinde nemli bir art yaanmtr. Sz konusu dnemde istihdam artnn iyileme gstermemesi yannda, genel rekabet ortamnda salanan gelimeler de bu sonuta etkili olmutur.
1980 sonras dnemde imalat sanayiinde igc verimlilii artnn ivmelendii iki alt dnem bulunmaktadr: 1980-1988 ve 2002-2003. Bu dnemlerin ilkinde,
ekonominin da almas sonucu genileyen pazar lei nedeniyle retim kapasitesinin etkin kullanlmas rol oynarken, ikinci dnemde ekonomide salanan istik-

93

rar ortam etkili olmutur. 1990l yllarda ise yatrm ortamndaki ktlemeye paralel olarak verimlilik art gzlenmemitir.
2000li yllarda ekonomi genelinde ve imalat sanayiinde igc verimlilii
nemli oranda art gstermitir. Bu dnemde yllk ortalama verimlilik art bir nceki dneme kyasla ekonomi genelinde iki katna kmtr. Bu gelimede makroekonomik ve siyasi istikrarda salanan iyilemenin yan sra kresel ekonomideki
olumlu gelimelerin de etkisi olmutur. Ancak, 2000li yllarda gzlenen iyilemeye
ramen, bata imalat sanayii olmak zere, son dnemlerde sermaye birikiminde grlen zayflamann nmzdeki yllarda hzl verimlilik art performansn srdrmede veya daha da glendirmede nemli bir kst oluturaca dnlmektedir.
Bu kapsamda, ekonomi genelinde yatrmlarn izleyecei seyir, igc verimlilii artnn srdrlebilirlii konusunda nemli bir gsterge olmaya devam edecektir.
Ekonomi genelindeki verimlilik artnda gzlenen iyilemede sanayi sektrnde salanan yksek verimlilik art etkili olmutur. te yandan, uygulamaya konulan yapsal deiim politikalarna ramen, tarm ve hizmetler sektrlerinde nemli
verimlilik art salanamamas, zerinde odaklanlmas gereken konularn banda
gelmektedir.8
Hizmetler sektr detayna bakldnda, ulatrma-haberleme sektrnde snrl dzeyde bir iyileme yaanmakla birlikte, dier hizmetler sektrnn verimlilik performans olduka zayftr. Bu sektrde 1980li yllar ierisinde snrl dzeyde
bir iyileme grlmekle birlikte, izleyen yllarn nemli bir blmnde igc verimliliinde d grlmtr. Benzeri bir deerlendirmeyi hizmetler sektr geneli iin de yapmak mmkndr. Hizmetler sektrnn ekonomi geneli iindeki
arl gz nnde tutulduunda, bu sektrde verimlilik artn salayc nlemleri almakszn Trkiye ekonomisinin salkl bir byme srecine girmesi mmkn
grlmemektedir.
Dier bir ksmi verimlilik gstergesi olan sermaye verimliliinin yllar itibaryla
dzeyleri ve art oranlar Tablo 4.38 ve Tablo 4.39da yer almaktadr. Be yllk ve
plan dnemleri itibaryla sermaye verimliliinin 1972-2003 dnemindeki geliimi ise
Tablo 4.40 ve Tablo 4.41de sunulmaktadr.
(8) Genel olarak, tarm ve hizmetler sektrlerinde retim ve istihdam verilerinin gvenilirlii dktr. Kaytdlk sanayi sektrne kyasla bu sektrlerde daha yaygn grlen bir olgudur. ncelenen zaman ierisinde, bu sektrlerde
kaytdln artmas, verimlilik ile ilgili yaplan deerlendirmeleri zayflatacaktr. Dier yandan, eitim ve salk gibi dorudan katma deer yaratma potansiyeli dk olan alt yap sektrlerinin hizmetler sektrnde kapsanyor olmas da verimlilik gstergelerini etkilemektedir. ncelenen dnem ierisinde bu sektrlerin hizmetler sektr ierisindeki arlnn artmas yaplan tahminlerin geerliliini olumsuz etkileyecektir.

94

1972-2003 dneminde, ekonomi genelinde (konut hari) sermaye verimlilii

yllk ortalama yzde 1,2 dolaynda azalmtr. Sermaye verimlilii sanayi sektrnde yllk ortalama yzde 1,1 art gsterirken, tarm ve hizmetler (konut hari) sektrlerinde, yzde 2,1 orannda gerilemitir. Sermaye verimliliinin en fazla art gsterdii alt sektr yllk ortalama yzde 1,5 artla imalat sanayii olmutur.
1980 ncesi ve sonras dnemler kyaslandnda, imalat sanayii ve enerji sektrleri bata olmak zere, 1980li yllar ile birlikte sanayi sektrlerinde sermaye verimliliinin nemli art gsterdii, hizmetler (konut hari) sektrnde ise geriledii hesaplanmtr. Bu dnemde, tarm sektr ve ekonomi genelinde sermaye verimliliindeki d yavalamtr.
Sermaye verimliliinin sanayi sektrnde artmas, artan sermaye birikimi sonras oluacak dsal ve isel ekonomiler ile yeni yatrmlar yoluyla en yeni teknolojilerin retim srecine aktarlmasn vurgulayan yaklam teyit etmektedir. Tarm ve
hizmetler sektrlerinde ise sermaye verimliliinin dmesi artan sermaye birikimi
sonrasnda sermayenin marjinal veriminde d meydana geleceini savunan gr desteklemektedir. Ancak, sanayi sektrnde sermaye birikimi hznn zaman
ierisinde yavalamas, bu sektrdeki sermaye verimlilii artnn genileyen pazar
lei (d talep) ve artan rekabet basks nedeniyle mevcut sermayenin daha etkin
kullanlmasna dayandn iaret etmektedir. Tarm ve hizmetler sektrlerinde ise
sermaye verimliliinin nemli oranda d gstermesinde, bu sektrlerde rekabeti ortamn yeterince gl olmamas, dk lekli ve informal retim faaliyetlerinin yaygnl, istihdamn niteliindeki yetersizlikler gibi bir dizi faktrle yakndan
ilikili olabileceinden hareketle bu alanlar zerine ayrntl incelemeler yaplmasnn byk nem tad dnlmektedir. Hizmetler sektrnde dorudan katma
deer yaratma potansiyeli dk sektrlerin kapsanmas dikkate alnmas gereken
dier bir olgu olmaktadr.
zetle, yukarda sunulan bulgular, 1980li yllarla birlikte uygulamaya konulan
da ak byme stratejisi sonrasnda, zellikle imalat sanayinde, gerek igc verimlilii gerekse sermaye verimlilii art oranlarnda iyileme salandn ortaya
koymaktadr. Ekonominin d rekabete almas ile birlikte artan rekabeti bask ve
d talep, d ticarete aklk oran yksek olan imalat sanayiinde igc ve sermayenin daha etkin kullanlmasna yol amtr. Sermaye birikimi ve milli gelir gstergelerinin geliimi incelenirken belirtildii zere, 1980 sonrasnda uygulanan ekonomi
politikalar, esas itibaryla, ekonominin retken kapasitesinin geniletilmesinden ziyade bu dnem ncesinde yaratlan retim kapasitesinin etkin kullanm sonucunu

95

ortaya koymutur. Uygulanan politikalarn olumlu boyutlarndan (artan rekabet basks, genileyen pazar lei, vb.) en az etkilenen tarm ve hizmetler sektrlerinde
ise igc ve sermaye verimlilii gstergelerinde bir iyileme yaanmamtr. Bunun
da tesinde, ekonominin en dinamik sektr konumunda olan imalat sanayiine ynelen kaynaklarn zaman ierisinde azalma eiliminde olmas, genel ekonominin
uzun dnem byme perspektifi asndan nemli bir sorun tekil etmektedir.
Tablo 4.34: Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde gc Verimlilii
(1990 yl fiyatlaryla, Milyon TL)

Tarm
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
YOA*

6,5
6,0
6,4
6,6
7,2
7,0
7,2
7,2
7,3
7,1
7,4
7,3
7,4
7,4
7,8
7,8
8,4
7,4
7,9
7,4
8,1
8,9
7,9
7,8
8,0
8,2
8,7
8,4
10,0
8,9
10,4
10,5
1,5

Konut
Konut
Hari
Konut
malat Elektrik,
Hari Ulatrma Dier
Hari
Sanayi Madencilik Sanayii Gaz ve Su Hizmetler -Haberl. Hizmetler Toplam
20,3
21,3
21,0
22,7
24,1
23,6
24,4
22,9
22,0
23,9
24,4
25,2
27,0
27,5
30,0
31,9
31,5
32,4
35,3
35,1
34,6
40,2
33,7
37,9
38,3
39,8
40,5
37,8
39,8
37,1
38,8
43,0
2,5

16,1
16,2
16,7
17,1
17,6
17,9
19,9
20,2
20,8
23,0
22,6
22,1
22,4
22,4
24,9
25,5
24,9
34,9
32,5
37,2
41,3
45,6
36,9
40,2
38,6
41,7
49,3
50,2
81,0
61,8
48,3
67,7
4,7

19,6
20,7
20,4
22,0
23,4
22,8
23,4
21,7
20,6
22,4
23,2
24,1
25,8
26,3
28,6
30,6
30,0
29,9
32,9
32,3
31,7
37,7
31,3
35,5
35,6
37,2
37,5
34,4
35,8
33,4
35,4
39,2
2,3

183,0
185,0
173,7
186,7
187,1
187,9
187,2
193,1
189,5
199,1
168,6
168,7
197,9
198,6
209,8
217,3
231,9
264,1
297,9
367,9
188,5
97,5
99,8
97,9
142,4
115,8
120,9
145,9
160,6
150,5
149,9
163,2
-0,4

(*) 1972-2003 dnemi geometrik ortalama art orandr.

96

21,4
22,1
22,5
23,5
25,0
25,1
24,0
23,1
22,3
23,1
23,3
24,3
25,4
25,5
25,6
27,3
26,9
27,0
28,2
27,7
27,7
29,8
27,9
28,5
29,6
31,3
30,8
28,2
28,5
27,6
28,5
29,5
1,0

31,2
32,1
33,8
37,1
42,3
46,1
46,4
45,2
43,1
46,3
48,9
50,2
53,0
50,5
49,6
52,2
51,7
50,1
57,0
56,4
57,2
59,5
60,8
65,4
68,1
73,3
72,1
71,6
67,3
65,8
71,9
76,5
2,9

19,9
20,5
20,7
21,3
22,2
22,0
20,8
20,0
19,4
19,9
19,9
20,8
21,7
22,2
22,4
24,1
23,7
23,8
24,4
24,0
23,9
25,8
23,7
24,1
25,0
26,3
25,9
23,3
23,9
23,1
23,7
24,2
0,6

12,1
12,3
12,8
13,5
14,7
14,8
14,8
14,5
14,2
14,8
15,2
15,7
16,6
16,9
17,6
18,8
19,1
18,6
19,8
19,1
20,1
22,6
20,1
20,9
21,6
23,1
23,3
21,9
23,8
22,3
24,1
25,5
2,4

Toplam
12,8
12,9
13,5
14,2
15,4
15,5
15,5
15,2
14,9
15,5
15,9
16,4
17,3
17,6
18,3
19,6
19,8
19,3
20,5
19,8
20,8
23,4
20,8
21,6
22,3
23,9
24,0
22,6
24,6
23,0
24,9
26,3
2,4

Tablo 4.35: Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde gc Verimlilii

Art Oranlar
(Yzde)

Tarm
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

-7,7
6,4
3,2
8,0
-2,6
2,9
0,0
1,2
-1,8
3,5
-0,6
0,8
-0,1
4,9
0,8
7,9
-11,7
6,2
-6,5
10,2
9,5
-11,4
-1,0
2,4
2,3
5,9
-3,0
18,4
-10,2
15,9
1,5

Konut
Konut
Hari
Konut
malat Elektrik,
Hari Ulatrma Dier
Hari
Sanayi Madencilik Sanayii Gaz ve Su Hizmetler -Haberl. Hizmetler Toplam
4,8
-1,1
7,7
6,4
-2,1
3,3
-5,9
-4,2
8,8
2,0
3,2
7,3
1,9
9,1
6,3
-1,4
3,0
8,8
-0,5
-1,6
16,2
-16,0
12,2
1,2
3,8
1,7
-6,6
5,3
-6,7
4,6
10,9

0,3
2,9
2,8
2,8
1,9
11,0
1,7
2,7
10,4
-1,4
-2,4
1,4
0,0
11,1
2,5
-2,5
40,6
-7,1
14,6
11,0
10,3
-19,0
8,8
-3,9
8,0
18,3
1,7
61,6
-23,7
-21,9
40,4

5,4
-1,2
7,6
6,5
-2,6
2,6
-7,3
-4,9
8,7
3,3
4,0
6,8
2,1
8,8
6,8
-2,0
-0,3
10,1
-1,8
-1,9
19,1
-17,0
13,3
0,2
4,7
0,6
-8,1
4,0
-6,7
6,0
10,6

1,1
-6,1
7,5
0,2
0,4
-0,4
3,2
-1,9
5,1
-15,3
0,1
17,3
0,4
5,7
3,6
6,7
13,9
12,8
23,5
-48,8
-48,3
2,4
-1,9
45,4
-18,7
4,4
20,7
10,0
-6,3
-0,4
8,9

97

3,0
2,1
4,4
6,2
0,7
-4,4
-3,8
-3,7
3,9
0,9
4,2
4,3
0,7
0,1
7,0
-1,6
0,4
4,3
-1,7
0,1
7,6
-6,5
2,2
3,9
5,6
-1,4
-8,7
1,3
-3,1
3,3
3,4

2,8
5,3
9,8
14,1
8,8
0,6
-2,5
-4,7
7,5
5,5
2,8
5,4
-4,6
-1,9
5,4
-1,0
-3,1
13,7
-1,0
1,4
4,1
2,1
7,6
4,1
7,6
-1,7
-0,8
-5,9
-2,2
9,2
6,4

2,9
1,1
2,8
4,5
-1,2
-5,5
-3,8
-3,0
2,8
-0,3
4,7
4,2
2,4
0,8
7,6
-1,6
0,5
2,6
-1,7
-0,3
7,8
-7,9
1,6
3,7
5,5
-1,8
-10,1
2,6
-3,4
2,7
2,3

1,4
4,3
5,8
8,5
0,8
0,3
-2,4
-1,7
4,0
2,6
3,5
5,3
1,9
4,5
6,8
1,1
-2,5
6,4
-3,2
4,9
12,6
-11,2
4,1
3,5
7,1
0,6
-6,1
8,9
-6,5
8,2
6,0

Toplam
1,3
4,0
5,5
8,1
0,7
0,3
-2,2
-1,6
3,9
2,5
3,4
5,1
1,8
4,4
6,6
1,0
-2,4
6,2
-3,2
4,8
12,4
-11,0
4,0
3,3
6,9
0,6
-5,9
8,7
-6,2
8,0
5,8

Tablo 4.36: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde gc Verimlilii Art

Oranlar
(Yzde)

Toplam
Toplam (Konut Hari)
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Hizmetler (Konut Hari)
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler
Di. Hiz. (Konut Hari)

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

2,64
2,82
-0,89
1,79
1,60
2,01
-2,56
1,97
2,53
4,04
1,42
2,01

2,41
2,53
2,25
1,75
3,98
1,21
2,14
0,18
0,52
6,00
-1,02
-0,71

2,63
2,72
0,60
3,32
2,03
3,47
0,49
1,63
1,89
3,22
1,32
1,63

2,25
2,34
0,11
3,71
9,32
3,01
5,95
1,08
1,27
-1,11
1,60
1,88

1,50
1,54
1,18
0,81
1,09
0,96
-17,68
0,56
0,64
3,94
-0,13
-0,06

1,69
1,75
1,27
2,28
6,33
1,92
7,89
0,08
0,18
3,31
-0,48
-0,37

3,89
3,94
5,75
3,30
7,80
3,27
2,84
1,08
1,18
1,69
0,91
1,02

Tablo 4.37: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde gc Verimlilii Art

Oranlar
(Yzde)

Toplam
Toplam (Konut Hari)
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Hizmetler (Konut Hari)
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler
Di. Hiz. (Konut Hari)

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

2,64
2,82
-0,89
1,79
1,60
2,01
-2,56
1,97
2,53
4,04
1,42
2,01

2,41
2,53
2,25
1,75
3,98
1,21
2,14
0,18
0,52
6,00
-1,02
-0,71

2,63
2,72
0,60
3,32
2,03
3,47
0,49
1,63
1,89
3,22
1,32
1,63

2,25
2,34
0,11
3,71
9,32
3,01
5,95
1,08
1,27
-1,11
1,60
1,88

1,50
1,54
1,18
0,81
1,09
0,96
-17,68
0,56
0,64
3,94
-0,13
-0,06

1,69
1,75
1,27
2,28
6,33
1,92
7,89
0,08
0,18
3,31
-0,48
-0,37

3,89
3,94
5,75
3,30
7,80
3,27
2,84
1,08
1,18
1,69
0,91
1,02

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII. Plan 20012003 dnemlerini kapsamaktadr.

98

Tablo 4.38: Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde Sermaye Verimlilii

(1990 yl fiyatlaryla, TL)

Tarm
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
YOA*

1,99
1,73
1,73
1,65
1,57
1,38
1,34
1,31
1,30
1,23
1,22
1,17
1,14
1,12
1,16
1,13
1,20
1,10
1,16
1,13
1,17
1,13
1,12
1,12
1,12
1,04
1,09
1,04
1,05
0,98
1,05
1,05
-2,05

Konut
Konut
Hari
Konut
malat Elektrik,
Hari Ulatrma Dier
Hari
Sanayi Madencilik Sanayii Gaz ve Su Hizmetler -Haberl. Hizmetler Toplam
0,28
0,28
0,27
0,26
0,25
0,24
0,22
0,20
0,18
0,19
0,19
0,20
0,21
0,22
0,24
0,26
0,26
0,27
0,29
0,29
0,31
0,33
0,30
0,34
0,35
0,38
0,37
0,35
0,36
0,33
0,36
0,39
1,08

0,28
0,28
0,29
0,28
0,26
0,24
0,23
0,22
0,21
0,20
0,19
0,17
0,17
0,18
0,19
0,20
0,19
0,21
0,21
0,22
0,23
0,22
0,24
0,23
0,24
0,26
0,29
0,27
0,28
0,26
0,26
0,25
-0,35

0,31
0,31
0,30
0,29
0,27
0,26
0,25
0,22
0,20
0,21
0,22
0,24
0,26
0,27
0,30
0,33
0,34
0,35
0,38
0,38
0,40
0,42
0,38
0,42
0,44
0,47
0,46
0,43
0,44
0,41
0,45
0,49
1,45

0,10
0,11
0,10
0,11
0,11
0,10
0,10
0,09
0,08
0,08
0,06
0,06
0,07
0,07
0,07
0,07
0,08
0,08
0,09
0,09
0,10
0,11
0,11
0,12
0,13
0,14
0,14
0,14
0,14
0,13
0,14
0,15
1,20

(*) 1972-2003 dnemi geometrik ortalama art orandr.

99

0,95
0,96
0,94
0,94
0,95
0,91
0,85
0,81
0,79
0,81
0,81
0,82
0,86
0,84
0,81
0,84
0,81
0,77
0,78
0,72
0,71
0,70
0,64
0,65
0,64
0,63
0,60
0,53
0,52
0,47
0,48
0,49
-2,13

0,39
0,39
0,39
0,39
0,40
0,39
0,37
0,34
0,32
0,33
0,34
0,34
0,35
0,32
0,30
0,31
0,30
0,30
0,31
0,29
0,29
0,29
0,27
0,27
0,28
0,27
0,26
0,24
0,23
0,22
0,22
0,23
-1,63

1,45
1,51
1,52
1,54
1,60
1,57
1,49
1,46
1,45
1,50
1,50
1,57
1,65
1,66
1,61
1,67
1,57
1,46
1,43
1,32
1,28
1,27
1,14
1,15
1,15
1,13
1,05
0,92
0,90
0,79
0,80
0,79
-1,97

0,71
0,68
0,66
0,64
0,62
0,58
0,54
0,51
0,48
0,48
0,48
0,49
0,51
0,51
0,52
0,55
0,55
0,53
0,55
0,54
0,55
0,55
0,52
0,54
0,55
0,55
0,54
0,49
0,49
0,45
0,47
0,48
-1,24

Toplam
0,51
0,48
0,48
0,46
0,46
0,43
0,40
0,38
0,36
0,36
0,36
0,37
0,38
0,38
0,39
0,40
0,39
0,38
0,39
0,37
0,38
0,38
0,35
0,35
0,36
0,36
0,35
0,33
0,33
0,31
0,32
0,33
-1,34

Tablo 4.39: Ana Sektrler tibaryla Trkiye Ekonomisinde Sermaye

Verimlilii Art Oranlar
(Yzde)

Tarm
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

-13,2
0,3
-4,8
-5,0
-11,7
-2,9
-2,4
-1,0
-5,5
-0,3
-4,2
-2,4
-2,1
3,2
-2,4
6,5
-8,2
5,1
-2,6
3,4
-3,8
-0,3
-0,2
0,5
-7,2
4,0
-4,6
1,1
-6,3
7,6
-0,8

Konut
Konut
Hari
Konut
malat Elektrik,
Hari Ulatrma Dier
Hari
Sanayi Madencilik Sanayii Gaz ve Su Hizmetler -Haberl. Hizmetler Toplam
1,2
-3,1
-3,9
-4,5
-5,1
-5,4
-11,2
-8,6
4,0
1,2
3,3
7,4
3,5
8,4
8,0
0,9
3,8
6,7
1,3
4,9
6,2
-6,6
10,6
4,4
7,0
-1,2
-6,2
3,1
-7,8
9,1
7,4

-1,9
3,4
-3,2
-7,8
-4,0
-6,1
-5,1
-5,2
-2,8
-6,1
-8,4
-1,9
3,3
9,9
1,6
-4,9
14,1
-1,5
5,8
1,9
-4,4
10,8
-4,0
5,7
7,3
11,1
-5,7
1,7
-6,2
-1,1
-1,6

0,7
-3,8
-5,0
-4,4
-5,0
-4,9
-11,3
-8,1
6,0
4,3
6,3
8,6
5,0
9,8
10,5
2,4
4,4
8,1
1,2
4,6
6,0
-9,4
10,4
3,0
7,4
-1,9
-6,4
3,2
-7,9
10,5
7,3

2,9
-4,6
9,1
-1,5
-5,0
-7,6
-7,3
-12,5
-2,3
-15,0
-6,0
17,1
-0,3
5,3
-0,5
4,3
6,7
4,3
1,9
10,3
8,2
5,0
11,4
9,4
1,2
0,9
-1,4
3,0
-4,5
5,2
7,0

100

1,3
-1,7
-0,8
1,4
-4,0
-6,5
-4,7
-3,3
2,9
-0,3
2,3
4,0
-2,6
-2,9
4,1
-4,3
-4,6
0,7
-6,8
-1,8
-2,0
-8,2
1,1
-0,1
-1,8
-5,6
-10,7
-1,8
-10,3
2,4
0,9

-0,4
-0,6
1,9
1,6
-2,4
-6,1
-7,4
-7,1
5,0
2,1
-0,6
3,2
-8,4
-4,7
2,2
-3,2
-0,9
5,0
-6,4
0,3
-1,8
-5,7
1,0
0,8
-2,4
-3,0
-7,4
-3,6
-7,8
3,7
5,0

3,8
0,6
1,2
4,3
-1,9
-5,0
-2,0
-1,0
3,3
0,2
4,7
5,3
0,1
-2,8
3,9
-6,2
-7,3
-1,7
-8,0
-3,0
-0,7
-9,7
0,7
-0,5
-1,4
-7,0
-12,9
-1,3
-12,5
0,7
-1,4

-4,8
-2,5
-4,0
-2,5
-6,9
-6,1
-6,7
-4,8
0,4
0,0
1,2
3,8
-0,2
2,2
5,3
0,1
-2,3
4,0
-3,0
1,9
1,0
-6,2
3,9
1,8
0,5
-2,5
-8,3
0,3
-8,9
5,1
2,4

Toplam
-4,8
-1,7
-2,8
-1,5
-5,8
-5,9
-6,9
-4,9
0,8
0,3
1,3
3,7
-0,1
1,8
4,0
-1,9
-4,1
2,6
-3,9
0,8
0,2
-8,0
2,0
0,8
0,6
-2,0
-7,0
1,7
-8,0
5,9
3,5

Tablo 4.40: Dnemler tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye Verimlilii Art

Oranlar
(Yzde)

Toplam
Toplam (Konut Hari)
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Hizmetler (Konut Hari)
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler
Di. Hiz. (Konut Hari)

1972-1974

1975-1979

1980-1984

1985-1989

1990-1994

1995-1999

2000-2003

-3,29
-3,68
-6,68
-0,95
0,75
-1,59
-0,92
-0,70
-0,22
-0,49
-0,62
2,21

-4,59
-5,25
-5,43
-6,05
-5,26
-6,16
-2,63
-2,50
-2,95
-2,54
-2,34
-0,73

0,20
0,08
-2,69
1,33
-4,91
3,24
-4,36
1,28
1,09
0,44
1,61
2,47

-0,11
0,98
-0,71
4,87
4,60
6,37
3,07
-2,19
-2,10
-3,06
-1,99
-2,53

-1,72
-0,52
0,33
2,39
2,37
1,90
5,90
-3,69
-3,70
-1,82
-4,24
-4,69

-1,17
-1,03
-1,60
2,74
2,64
2,29
4,18
-2,41
-3,51
-2,25
-2,42
-4,38

0,64
-0,42
0,28
2,73
-1,84
3,04
2,59
0,22
-2,31
-0,83
0,65
-3,77

Tablo 4.41: Plan Dnemleri tibaryla Ana Sektrlerde Sermaye Verimlilii

Art Oranlar
(Yzde)
Toplam
Toplam (Konut Hari)
Tarm
Sanayi
Madencilik
malat Sanayii
Elektrik, Gaz ve Su
Hizmetler
Hizmetler (Konut Hari)
Ulatrma-Haberleme
Dier Hizmetler
Di. Hiz. (Konut Hari)

III. Plan

IV. Plan

V. Plan

VI. Plan

VII. Plan

VIII. Plan

-3,32
-4,16
-7,01
-3,10
-2,77
-3,53
0,07
-0,29
-0,78
0,01
-0,19
1,58

-1,95
-2,04
-2,69
-2,45
-5,53
-0,85
-8,74
-0,77
-0,65
-1,71
-0,43
1,01

-0,11
0,98
-0,71
4,87
4,60
6,37
3,07
-2,19
-2,10
-3,06
-1,99
-2,53

-1,72
-0,52
0,33
2,39
2,37
1,90
5,90
-3,69
-3,70
-1,82
-4,24
-4,69

-1,23
-1,72
-1,33
1,31
3,84
0,92
2,56
-1,94
-4,06
-3,14
-1,46
-4,76

0,29
-0,65
0,01
2,60
-2,99
3,01
2,45
-0,27
-2,48
0,10
-0,33
-4,57

Not: III. Plan 1973-1977, IV. Plan 1979-1983, V. Plan 1985-1989, VI. Plan 1990-1994, VII. Plan 1996-2000, VIII.
Plan 2001-2003 dnemlerini kapsamaktadr.

4.5.2. Toplam Faktr Verimlilii

Bu almada sunulan sermaye stoku verileri kullanlarak ana sektr ve ekonomi geneli iin tahmin edilmi olan toplam faktr verimliliine ilikin bulgular
Grafik 4.17-Grafik 4.23de sunulmaktadr. Sz konusu grafiklerde toplam faktr verimlilii gstergesinin 1972-2003 dnemindeki geliimi yannda, bu gstergenin he-

101

saplanmasnda kullanlan temel gstergeler olan igc verimlilii ile alan bana sermaye stoku gstergeleri de ayr bir grafikte sunulmaktadr. Bu iki gsterge temel alndnda, igc verimlilii ile alan bana sermaye stoku gstergeleri arasndaki fark toplam faktr verimlilii dzeyini iaret etmekte; sz konusu gstergeler arasndaki farkn artmas toplam faktr verimliliinde art, farkn azalmas ise
toplam faktr verimliliinin azalmasn gstermektedir. Yaplan bu deerlendirmelerin dayanan aadaki fonksiyonel karmlar oluturmaktadr:
Yt = f (At, Kt, Lt)

(4.1)

Yukardaki retim fonksiyonunda, Y retimi (katma deeri), A teknolojiyi, K

sermaye stokunu, L istihdam dzeyini ve t zaman (t=1972, ..., 2003) temsil etmektedir. Bu retim fonksiyonu Cobb-Douglas tipi retim fonksiyonu olarak ifade edilirse aadaki fonksiyona ulalabilir.
Yt = At Kt1 Lt2

(4.2)

Yukardaki fonksiyonda 1 ve 2 sermaye ve igcnn retim esnekliini temsil etmektedir. retim srecinde lee gre sabit getiri varsaym altnda bu fonksiyon aadaki biimde de ifade edilebilir.
Yt = At Kt1 Lt11

(4.3)

Yukardaki fonksiyonda, her iki tarafn doal logaritmas alnp eitliin her iki
tarafndan lnLtyi kardmzda (4.7) numaral eitlie ulalmaktadr.
lnYt = lnAt + 1 lnKt + (11) lnLt

(4.4)

lnYt lnLt = lnAt + 1 lnKt + (11) lnLt lnLt

(4.5)

( )

Yt
= lnAt + 1 lnKt + lnLt 1 lnLt lnLt
ln
Lt

(4.6)

Bu eitlik yeniden dzenlendiinde, aadaki fonksiyona ulalmaktadr.

( )

( )

Yt
Kt
1 ln
= lnAt
ln
Lt
Lt

(4.6)

Yukardaki ifadeye gre, alan bana retim/katma deer dzeyinden yine

alan bana sermaye stokunun 1 katsays kadarlk blm karldnda elde
edilen deer toplam faktr verimlilii dzeyine eit olmaktadr. Dier bir ifadeyle,
alan bana katma deer artnn kaynaklarn alan bana sermaye stoku (retimin mekanizasyon dzeyi) ve toplam faktr verimlilii oluturmaktadr.

102

Yukarda sunulan fonksiyonlar genel ekonomi, tarm, sanayi ve hizmetler sektrleri iin ayr ayr tahmin edilmitir. Fonksiyonlarda yer alan retim faktrlerinin
kt (retim, katma deer) esneklikleri genel olarak 1980li yllarn ilk yars ile birlikte istikrarl bir grnm arz ettiinden, yaplan katsay tahminlerinde bu dnem
esas alnmakta, ancak toplam faktr verimliliinin hesabnda sz konusu katsaynn
incelenen dnemin btnnde (1972-2003) geerli olduu varsaylmaktadr9. Dier
yandan (4.7) numaral eitlik kullanlarak elde edilen toplam faktr verimlilii deerlerine Hodrick-Prescott (HP) trend yntemi uygulanlarak bu deikendeki uzun
dnemli eilim ortaya konulmaya allmtr10. Tarm ve Hizmetler sektrlerinde
retim fonksiyonlar tahmin edilirken tutarl katsaylara ulalmas amacyla sabit terim modele dahil edilmemitir. Dier yandan, benzer bir kaygyla tahmin edilen
tm modellere kukla deikenlerde eklenmitir. Dolaysyla, 4.17, 4.19, 4.21 ve 4.23
numaral grafiklerde sunulan veriler sektrlerdeki TFV dzeyinin geliimini gstermekle birlikte sektrler aras TFV dzeyi kyaslamasna imkan vermemektedir.
Bu blmde sunulan verimlilik gstergeleri ile baz zet bilgiler, Tablo 2.1de
sunulan 2001 tarihli almamzn sonularyla farkllk arzedebilmektedir. Kapsanan
zaman aral yannda, kullanlan verimlilik lme yntemlerinin farkl olmas, tahmin edilen verimlilik performanslarnn farkllklar gstermesine neden olmaktadr.
Ancak, her iki almann da ortaya koyduu genel bulgularn nemli lde rtt belirtilmelidir.
Tarm sektrnde igc verimliliinin ve ayn zamanda retim artnn temel
kaynan retimin mekanizasyonu (yatrm) oluturmutur. Bu sektrde 1980 yl
ncesinde gerileme gsteren verimlilik dzeyi, 2000li yllara kadar duraan bir seyir izlemi, 2002-2003 dneminde ise artma srecine girmitir.
Ekonominin en dinamik blmn oluturan sanayi sektrnde 1980 ylna kadar igc verimlilii ve retim artnda sermaye birikimi belirleyici rol oynarken,
izleyen dnemde toplam faktr verimlilii ne kmtr. Bu unsur 1990l yllarn
bana kadar ciddi dzeyde ivmelenirken, izleyen dnemin 2001 ylna kadar olan

(9) retim faktrlerinin kt esnekliklerinin yansz olarak tahmin edilebilmesi amacyla teknolojik gelimeyi temsil eden
bir zaman deikeni ve byk boyutlu ekonomik dalgalanmann yaand yllar temsil eden kukla deikenler retim fonksiyonuna eklenerek tahminler yaplmtr. retim faktrlerinin kt esneklii bu yolla hesaplandktan sonra (4.7) numaral eitlik kullanlarak toplam faktr verimlilii "artk" olarak hesaplanmtr.
(10) Grafiklerde sunulan toplam faktr verimlilii dzeyi (4.7) numaral eitlik kullanlarak hesaplanan verimlilik dzeyinin ters logaritmas alnarak elde edilmitir.

103

blmnde grece duraan bir seyir izlemitir. Bu sektrde toplam faktr verimlilii 2002 ve 2003 yllarnda tekrar art srecine girmitir. 2003 ylnda ulat seviye gz nnde bulundurulduunda, 1980 sonras yakalanan uzun dnemli art
oranna tekrar ulalmakta olduu grlmektedir. Bu kapsamda, 2002-2003 dneminde sanayi sektr toplam faktr verimlilii performansnn nceki dnemin btnnden bir kopu gsterdii ynndeki grlerin deerlendirilmesi daha fazla
gzlem saysn gerektirmektedir. retimin mekanizasyon orannda 1980 sonras dnemde meydana gelen zayflama gz nne alndnda, iinde bulunduumuz dnem ve izleyen yllarda bylesi bir kopuun/krlmann olmas, sermaye birikim hznn da nemli bir ivmelenme gstermesini gerektirecei aktr.
Hizmetler (konut d) sektrnn verimlilik performans olduka zayftr. Bu
sektrde 1980li yllarda toplam faktr verimliliinde meydana gelen iyileme, nceki yllarda meydana gelen kaybn telafisi niteliindedir. Verimlilik dzeyi 1990l
yllarda duraan bir seyir izlerken, bu yllarn sonu ile 2000-2001 dneminde nemli d gstermitir. Ayrca, 2002-2003 dneminde meydana gelen art olduka zayf kalmtr. te yandan, 1972-2003 dnemi boyunca olduka dk olan hizmetler sektr igc verimlilii artnda, sadece retimin mekanizasyonu srecinin
katks olmutur. Hizmetler sektrnde verimlilik artnn snrl kalmasnn sebepleri arasnda, bu sektre ynelik rekabet basksnn yeterince olumamas (d rekabet basksnn snrl olmas), sektrde kaytdln yaygn olmas, kalifiye igcnn yetersizlii, baz sektrlerde kk lekli retimin yaygnl ve dorudan mal
ve hizmet retme yetenei snrl olan eitim ve salk gibi sektrlerin bu grupta
bulunuyor olmas gibi faktrlerin saylabilecei dnlmektedir.
Trkiye ekonomisi genelinde verimlilik artnn 1980 yl sonrasnda ivme kazand, ancak bu srecin 1990l yllarda sona erdii grlmektedir. 2001 yl sonrasnda ise verimlilik dzeyi hzl bir ykselme srecine girmitir. Ancak, bu durumun, nemli lde, ekonomide nceki yllarda oluan etkinlik kaybnn (19922001 dnemi) telafi edilmesinden kaynakland dnlmektedir. 2000li yllarda
uygulamaya konulan reformlar sonucu ekonomik bymenin artan lde verimlilikten kaynakland ynndeki grlerin salkl bir biimde deerlendirilmesi daha fazla gzlem saysn gerektirmektedir. gc verimliliinin dier bir nemli unsuru olan retimin mekanizasyon dzeyi (alan bana sermaye stoku) deikeni,
1980 sonras dnemde zayflama gstermekle birlikte, dnem ierisinde grece istikrarl bir seyir izlemitir.

104

Grafik 4.16: Tarm Sektrnde gc Verimlilii ve gc Bana Sermaye

Stoku

(1990 Fiyatlaryla, Milyon TL)

11
10
9
8
7
6
5
4

gc Verimlilii

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

gc Bana Sermaye Stoku

Grafik 4.17: Tarm Sektrnde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi

3.3
3.2
3.1
3
2.9
2.8
2.7
2.6

Toplam Faktr Verimlilii

105

HP Trend

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

2.4

1972

2.5

Grafik 4.18: Sanayi Sektrnde gc Verimlilii ve gc Bana Sermaye

Stoku
(1990 Fiyatlaryla, Milyon TL)
142
122
102
82
62
42
22

gc Verimlilii

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

gc Bana Sermaye Stoku

Grafik 4.19: Sanayi Sektrnde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi

2.4
2.2
2
1.8
1.6
1.4

Toplam Faktr Verimlilii

106

HP Trend

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

1.2

Grafik 4.20: Hizmetler Sektrnde gc Verimlilii ve gc Bana

Sermaye Stoku
(1990 Fiyatlaryla, Milyon TL)
62
57
52
47
42
37
32
27

gc Verimlilii

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

17

1972

22

gc Bana Sermaye Stoku

Grafik 4.21: Hizmetler Sektrnde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi

11

10.5

10

9.5

Toplam Faktr Verimlilii

107

HP Trend

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

8.5

1972

Grafik 4.22: Ekonomi Genelinde gc Verimlilii ve gc Bana

Sermaye Stoku
(1990 Fiyatlaryla, Milyon TL)
55
50
45
40
35
30
25
20

gc Verimlilii

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

10

1972

15

gc Bana Sermaye Stoku

Grafik 4.23: Ekonomi Genelinde Toplam Faktr Verimlilii Dzeyi

4.4
4.2
4
3.8

3.6
3.4

Toplam Faktr Verimlilii

108

HP Trend

2002

2000

1998

1996

1994

1992

1990

1988

1986

1984

1982

1980

1978

1976

1974

1972

3.2

Ekonomi genelindeki verimlilik artnda sanayi sektrnn performans etkili

olmutur. Sektrel verimlilik performanslar arasnda nemli farkllklarn olmas, bir
ynyle, ekonomik ve sosyal boyutlar itibaryla salksz bir byme yapsnn varlna iaret etmekte; dier bir ynyle ise uygulanm olan politikalarn kurumsal,
sosyal ve ekonomik ierikleri itibaryla gl bir btnsellik tamadn gstermektedir. te yandan, sanayi sektrndeki sermaye birikiminin son dnemlerde
zayflyor olmas ve verimlilik artnn sadece bu sektrden kaynaklanyor olmas,
nmzdeki dnemde ekonomi genelindeki byme orann snrlayc bir ilev grebilecektir.

109

110

B L M

SERMAYE BRKM,
VERMLLK VE BYME:
LKE KIYASLAMALI BR ANALZ

112

5. SERMAYE BRKM, VERMLLK VE BYME:

LKE KIYASLAMALI BR ANALZ
Bir lkenin sermaye birikimi, verimlilik ve byme gibi alanlarda sergilemi olduu performans deerlendirmenin en temel yollarndan birisi, bu lkeyi dier lkelerle kyaslamaktr. Bu blmde, nceki blmde sunulan gstergeler erevesinde, Trkiye ekonomisinin mevcut durumu ve geride kalan eyrek asrlk dnemde
sergilemi olduu performans bir grup OECD (Almanya, Belika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, spanya, talya ve Kanada) lkesiyle kyaslamal olarak incelenmektedir. Trkiye dndaki dier OECD lkelerine ait sermaye stoku, katma deer ve
istihdam dzeyleri OECD-OLSten (STAN veri taban) alnmtr. Trkiye verileri ise
nceki blmde sunulan verilerdir. Bu verilerden katma deer ve sermaye stoku
gstergeleri, dier lke verileriyle kyaslanabilir olmas amacyla, 1995 yl fiyatlaryla ve bu yla ait Satn Alma Gc Paritelerine gre hesaplanmtr. stihdam gstergesi ise 15+ ya nfusu kapsamaktadr.
Aadaki blmde, ncelikle byme ve verimlilik art srelerinde sermaye
birikiminin tad nem saysal gstergelerle ortaya konulacaktr. zleyen alt blmlerde ise ekonomi geneli ve balca alt-sektrler itibaryla Trkiye ekonomisinde sermaye birikimi yaps ve dzeyi dier lkelerle kyaslamal olarak incelenecektir. Elde edilecek sonular, Trkiye ekonomisinin gemi dnem byme yapsnn
deerlendirilmesine ve nmzdeki dnemde uygulamaya konulacak politikalara
k tutacaktr.

5.1. Byme, Verimlilik ve Sermaye Birikimi likisi

almann ikinci blmnde de belirtildii zere, sermaye birikimi byme srecinin en temel kaynaklarndandr. ncelenen lkeler ortalamasnda ve Trkiyede
tarm, sanayi ve hizmetler sektrleri ayrmnda, alan bana katma deer oran (igc verimlilii) ve alan bana sermaye stoku dzeyi (retimin mekanizasyon
dzeyi) aada yer alan Grafik 5.1 - Grafik 5.6da sunulmaktadr. Grafik 5.7 - Grafik 5.8de ise ayn deikenler ekonomi geneli (GSYH) iin verilmektedir. Dier lkeler ortalamasna ilikin veriler, 1980-2003 dnemini kapsamakta olup, analizde
kullanlan Trkiye hari dier lkelerin arlkl ortalamasn gstermektedir11. Trkiye verileri ise 1972-2003 dnemini kapsamaktadr.
(11) Dier lkeler, Belika, Kanada, Finlandiya, Fransa, talya ve spanyadan olumaktadr.

113

Aada sunulan grafiklerin byk bir blmnde, lkelerin refahnn temel

gstergelerinden olan igc verimlilii ile sermaye birikimi arasnda pozitif ynl
gl bir ba olduu ortaya kmaktadr. Dier bir ifadeyle, sermaye birikimi bir
yandan ierdii yeni teknolojileri retim srelerine aktararak ve teknolojik yeniliklerin ortaya konulmas iin gerekli fiziki koullar salayarak, dier yandan lek ve
kapsam ekonomilerinin ortaya kmasna ve yaparak renme/grerek renme gibi eitli bilgi edinimi srelerine imkan salayarak lkelerin retken yeteneklerinin gelimesine katk yapmaktadr.
Grafik 5.1: Tarm Sektrnde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi
(Trkiye)

Sermaye Stoku / stihdam

8.0
7.0
6.0
5.0
4.0
3.0
2.0
4.5

5.0

5.5

6.0

6.5

7.0

7.5

8.0

Katma Deer / stihdam

Grafik 5.2: Tarm Sektrnde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi (Dier

lkeler)

Sermaye Stoku / stihdam

200.0
180.0
160.0
140.0
120.0
100.0
80.0
60.0
14.0

19.0

24.0
Katma Deer / stihdam

114

29.0

34.0

Grafik 5.3: Sanayi Sektrnde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi

(Trkiye)
102.0
Sermaye Stoku / stihdam

97.0
92.0
87.0
82.0
77.0
72.0
67.0
62.0
57.0
13.0

18.0

23.0

28.0

33.0

Katma Deer / stihdam

Grafik 5.4: Sanayi Sektrnde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi (Dier

lkeler)

Sermaye Stoku / stihdam

230.0
210.0
190.0
170.0
150.0
130.0
110.0
34.0

39.0

44.0

49.0

Katma Deer / stihdam

115

54.0

59.0

Grafik 5.5: Hizmetler Sektrnde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi

(Trkiye)

Sermaye Stoku / stihdam

85.0
75.0
65.0
55.0
45.0
35.0
17.0

18.0

19.0

20.0

21.0

22.0

23.0

24.0

25.0

Katma Deer / stihdam

Grafik 5.6: Hizmetler Sektrnde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi

(Dier lkeler)
260.0
Sermaye Stoku / stihdam

250.0
240.0
230.0
220.0
210.0
200.0
190.0
180.0
170.0
41.0

43.0

45.0
Katma Deer / stihdam

116

47.0

49.0

Grafik 5.7: Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve Verimlilik likisi

Sermaye Stoku / stihdam

58.0
53.0
48.0
43.0
38.0
33.0
28.0
23.0
18.0
9.0

11.0

13.0

15.0

17.0

19.0

Katma Deer / stihdam

Grafik 5.8: Dier lke Ekonomilerinde Sermaye Birikimi ve Verimlilik

likisi

Sermaye Stoku / stihdam

250.0
230.0
210.0
190.0
170.0
150.0
36.0

38.0

40.0

42.0

44.0

Katma Deer / stihdam

117

46.0

48.0

50.0

Sermaye birikimi ile igc verimlilii ana sektrler ayrmnda incelendiinde,

Trkiye haricindeki alt lke ortalamasnda bu gstergeler arasndaki ilikinin hizmetler sektrne oranla tarm ve sanayi sektrlerinde daha gl olduu grlmektedir. Dier bir ifadeyle, bu iki sektrde incelenen dnem ierisinde alan bana
sermaye stokundaki art ve bunun beraberinde ortaya kan alan bana katma
deer art, hizmetler sektrne oranla, ok daha byk boyuttadr (bkz. Tablo EK3 - Tablo EK-10). retim srecinin sermaye youn nitelik tamas nedeniyle sanayi sektr iin gzlenen bu durum beklenen bir gelime olmakla birlikte, tarm sektrnde gzlenen olgunun nemli lde bu sektr istihdamnda meydana gelen
azalmadan kaynakland dnlmektedir. Hizmetler sektr iin dikkat eken
nokta ise, alan bana sermaye stoku art hznn grece yava olmasna karn,
alan bana sermaye stoku dzeyinin dier sektrlerin zerinde olduudur. Bu
gzlemler, farkl kanallardan da olsa, sermaye birikiminin retim faaliyetlerinin tmnde kritik bir rol stlendiini gstermektedir.
alan bana sermaye birikimi ve alan bana katma deer ilikisi Trkiye
ekonomisi ve ana sektrleri zelinde incelendiinde, nceki blmlerde ulalan
sonular teyit edilerek, bu ilikinin tarm ve hizmetler sektrlerinde daha gl, sanayi sektrnde ise nemli lde kopuk olduu ortaya kmaktadr. Sz konusu
ilikinin tarm sektrnde daha belirgin olduu grlmektedir. Dk sermaye birikimi dzeyine ramen, tarm sektrnde verimlilik artnn yatrmlardan daha
fazla etkileniyor olmas, bu sektrde yapsal dnm salamada, mekanizasyon
dzeyinin artrlmas, sulu tarmn yaygnlatrlmas gibi unsurlarn byk nem tadn gstermektedir.
Sanayi sektrnde ise 1980li yllara kadar olan dnemin nemli bir blmnde,
sermaye birikiminin verimlilik artn uyard, izleyen dnemde ise bu ilikinin kaybolduu grlmektedir. Ekonomide piyasa ekonomisi mekanizmalarnn glendirilmesinin amaland ve da ak byme stratejisinin benimsendii dnemde, alan bana sermaye stokunda nemli d grlm, ancak meydana gelen nemli dalgalanmalara ramen, alan bana katma deerde art yaanmaya devam etmitir. nceki blmde deinildii gibi, artan d rekabet basks sonucu igcnn
ve sermayenin daha etkin kullanlmas, bir lde de olsa, gemi dnemde yaratlan retim kapasitesinin daha etkin kullanlmas bu gelimede etkili olmutur.
Tarm ve sanayi sektrlerine kyasla hizmetler sektrnde sermaye birikimi-verimlilik ilikisi, zellikle 1990l yllarn ikinci yarsyla birlikte belirgin bir zayflama

118

gstermitir. Veriler, bu sektrde alan bana sermaye birikiminin 1990l yllarn

ilk yarsnda ciddi bir ivmelenme gsterdiini, izleyen dnemde ise bir durgunluk
srecine girdiini iaret etmektedir. nceki blmde de belirtildii gibi, 1990l yllarn ilk yarsndaki sermaye stokundaki art, byk lde konut sektrne ynelen yatrmlar ile turizm, enerji ve ulatrma gibi sektrlere yaplan yatrmlardan
kaynaklanmtr.
Trkiye ekonomisi genelinde ise, verimlilik art ile sermaye stoku art arasndaki ilikinin belirgin olduu, ancak 1990 yllarda nemli krlmalar/dalgalanmalar
yaand dikkat ekmektedir.
zetle, gerek Trkiye ekonomisi ve ana sektrleri, gerekse uluslararas dzeyde yaptmz analizler, sermaye birikimini artrmann ekonomik baarda belirleyici rol oynayacan iaret etmektedir.

5.2. Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi ve gc

Verimliliinin Geliimi
alan bana sermaye stoku dzeyi bir lkedeki sermaye stoku dzeyini dier lkelerle karlatrmada kullanlabilecek en salkl gstergedir. Bu gstergeye
gre, incelenen lke rnekleriyle karlatrldnda, Trkiye ekonomisinde sermaye birikimi dzeyi olduka yetersizdir. Ayrca, kii bana gelirin dklne ve
sermaye birikimi dzeyinin yetersizliine ramen gemi dnemde Trkiye ekonomisinde sermaye stoku art hznn dier lkelerin olduka gerisinde kald grlmektedir.
Tablo EK-3 - Tablo EK-6da, ekonomi geneli ve ana sektrler itibaryla analizde kapsanan dokuz lke iin alan bana sermaye stoku gstergesi sunulmaktadr. Grafik 5.9 - Grafik 5.12de ise ekonomi geneli ve ana sektrler ayrmnda Trkiye ekonomisinde greceli sermaye birikimi ve greceli igc verimlilii gstergeleri bir arada sunulmaktadr. Bu grafiklerdeki greceli sermaye birikimi, ekonomi geneli veya sektr dzeyinde Trkiyedeki alan bana sermaye birikiminin
dier lkeler ortalamasna blnmesiyle hesaplanmaktadr. Greceli verimlilik ise,
benzer ekilde, ekonomi geneli veya ana sektrler baznda Trkiye ekonomisinde
alan bana katma deerin dier lkeler ortalamasna blnmesiyle elde edilmektedir. Aktr ki, gerek verimlilik gerekse sermaye birikimi alanlarnda Trkiyenin
uluslararas dzeyde gstermi olduu performans deerlendirmede greceli sermaye birikimi ve greceli verimlilik gstergeleri olduka uygun gstergelerdir.

119

Grafik 5.9: Tarm Sektrnde Greceli gc Verimlilii ve Sermaye

Birikimi
40.0

7.0

Greceli Verimlilik

5.0
30.0

4.0
3.0

25.0

2.0

Greceli Sermaye Birikimi

6.0
35.0

20.0

Greceli Verimlilik (Sol Eksen)

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

1984

1983

1982

1981

15.0

1980

1.0
0.0

Greceli Sermaye Birikimi

60.0

90.0

55.0

80.0
70.0
60.0

45.0
50.0
40.0
40.0
35.0
30.0
30.0

20.0

Greceli Verimlilik (Sol Eksen)

120

Greceli Sermaye Birikimi

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

1984

0.0
1983

20.0
1982

10.0

1981

25.0

1980

Greceli Verimlilik

50.0

Greceli Sermaye Birikimi

Grafik 5.10: Sanayi Sektrnde Greceli gc Verimlilii ve Sermaye

Birikimi

Grafik 5.11: Hizmetler Sektrnde Greceli gc Verimlilii ve Sermaye

Birikimi
38.0

55.0

Greceli Verimlilik

50.0

34.0
32.0

45.0
30.0
28.0
40.0
26.0

Greceli Sermaye Birikimi

36.0

24.0

35.0

22.0
30.0

Greceli Verimlilik (Sol Eksen)

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

1984

1983

1982

1981

1980

20.0

Greceli Sermaye Birikimi

Grafik 5.12: Trkiye Ekonomisinde Greceli gc Verimlilii ve Sermaye

Birikimi

Greceli Verimlilik (Sol Eksen)

121

Greceli Sermaye Birikimi

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

15.0
1989

20.0
1988

20.0

1987

25.0

1986

25.0

1985

30.0

1984

30.0

1983

35.0

1982

35.0

1981

40.0

Greceli Sermaye Birikimi

40.0

1980

Greceli Verimlilik

45.0

Ekonomi geneli dikkate alndnda, 2003 ylnda Trkiye ekonomisinde alan

kii bana sermaye stoku dier lkeler ortalamasnn sadece yzde 25i dolayndadr. alan bana yaratlan katma deer gstergesine gre de Trkiye dier lkeler ortalamasnn ancak yzde 38i civarndadr.
alan bana sermaye stokundaki dklk yannda, bu gstergenin izlemi
olduu seyir asndan da Trkiye ekonomisi olduka baarszdr. Trkiye ekonomisinde alan bana sermaye stoku 1980 ylnda dier lkeler ortalamasnn yzde 20si iken, bu orann izleyen 23 yllk dnem sonunda sadece 5 puan dolaynda
artmas, gelimi lkeleri yakalama perspektifinin mevcut koullar altnda olduka
zayf olduuna iaret etmektedir. Zira, Trkiye ekonomisinin greceli igc verimlilii performans dikkate alndnda, 1993 ylnda ulalan yzde 37 dolayndaki
seviye sonrasnda hzl bir gerileme sreci ierisine girilmi, yksek ekonomik byme oranlarnn kaydedildii 2002 ve 2003 yllar sonrasnda ancak 1993 ylndaki
dzey yakalanabilmitir. Dier bir ifadeyle, sermaye birikiminin hzlandrlmasndaki sorunlar nedeniyle 1993-2003 dnemi lke refahnn artrlmas asndan kayp
yllar olmutur.
talya ve spanya, Trkiye ekonomisinin performansn deerlendirmekte referans alnan lkelerin banda gelmektedir. Bu lkelerden spanya yakn zaman ierisinde gsterdii baarl ekonomik byme performans ile de dikkat ekmektedir. Sermaye stoku dzeyi ve art orannn bu lkelerle kyaslanmas durumunda
Trkiyenin uluslararas dzeydeki konumu belirginlik kazanmaktadr. 1980 ylnda
Trkiye ekonomisindeki alan bana sermaye birikimi dzeyi talya ve spanyann, srasyla, yzde 18,1i ve yzde 22,7si dzeyinde iken, bu oranlar 1990 ylnda yzde 17,3 ve yzde 23 olmu, 2003 ylnda ise marjinal bir art gstererek
yzde 20,4 ve yzde 25,7ye ykselmitir. spanya ekonomisinde sermaye birikiminin geliimini Belika, Kanada, Finlandiya, Fransa ve talyann ortalamalar ile kyasladmzda, bu lkenin gstermi olduu baarda yksek sermaye birikimi hzna ulamasnn nem tad grlmektedir. spanyada alan bana sermaye
stoku 1990 ylnda sz konusu lkelerin ortalamasnn yzde 88i dolaynda iken,
bu oran 2003 ylnda yzde 95 dzeyine ykselmitir.
Tarm, Trkiye ekonomisinde sermaye birikiminin en yetersiz olduu sektrdr. Bu sektrde alan bana sermaye stoku 1980 ylnda dier lkeler ortalamasnn ancak yzde 6,5i olmasna ramen, 2003 ylnda yzde 4,3 dzeyine geri-

122

lemitir. Ayn dnemde, tarm sektrnde alan kii bana sermaye stoku Trkiyede 1,82 katna km iken, spanyada 3,1, Fransada 3,3 ve talyada 3,6 katna
ykselmitir. Toplam istihdam ierisinde nemli yer tutmasna ramen, Trkiye
ekonomisinde tarm sektrnn byme ve verimlilik artnn nkoullarndan
olan sermaye stoku artnda yetersiz kalmas, bu sektr ve ekonomi geneli asndan nemli bir sorun tekil etmektedir. Greceli sermaye birikiminde 1980-2003 dneminde meydana gelen byk boyutlu gerilemeye paralel olarak, sektrde greceli verimlilik dzeyinin de benzeri gerilemeyi gstermesi olduka dikkat ekidir.
Bu kapsamda, tarmsal altyap yatrmlar yannda, sektrde mekanizasyonu artc
gelimelerin bu sektrn lke ekonomisinin dinamizm kazanmasna nemli katk
salayaca aktr. Dk sermaye birikimi dzeyiyle, 2003 yl itibaryla dier lkeler ortalamasna gre yzde 20si dolaynda olan alan kii bana katma deer
arasndaki iliki tarm sektrne ynelik politikalara zel nem verilmesi gereini
ak bir ekilde ortaya koymaktadr.
Sanayi sektr ele alndnda, retimin altyapsn oluturan sermaye birikiminin nemli lde g kaybettii grlmektedir. rnein, 1980 ylnda Trkiye sanayi sektrnde alan bana sermaye stoku dier lkeler ortalamasnn yzde
82si dolayndayken, bu oran istikrarl bir azal eilimi gstererek 2003 ylnda yzde 35in altna gerilemitir. Ekonomide istikrarn salanmasnda nemli aamalar
kaydedildii 2002-2003 dneminde bile bu orann gerileme gstermesi olduka dndrcdr. alan bana katma deer gstergesi incelendiinde, 1980 ylnda
yzde 44 olan Trkiye sanayi sektrnde greceli igc verimliliinin 1993 ylnda yzde 57 dolayna ykseldii, izleyen sekiz ylda nemli gerileme gstererek
2001 ylnda yzde 42ye dt, 2003 ylnda ise yzde 48e ykseldii grlmektedir. zetle, Trkiye sanayi sektrnde sermaye birikimin zayflamas, bu sektrde verimlilik artn byk lde snrlandrarak, 1980-2003 dneminin kresel lekteki rekabet gcn artrmada kayp yllar olmasn beraberinde getirmitir.
Sanayi sektrnn talya ve spanya ile kyaslamas yapldnda da yukarda
aktarlan gelimelere paralel bir yapnn sz konusu olduu gzlemlenmektedir. rnein, 1980-2003 dneminde alan bana sermaye birikimi oran spanya ve talyada srasyla 2,2 ve 2,1 katna karken Trkiyede bu oran yzde 7 dzeyinde gerileme gstermitir. Dier yandan, igc verimlilii 1980-2003 dneminde talyada
1,6 ve spanyada 1,7 katna karken Trkiyede 2 katna kmtr. Bu durum, n-

123

ceki blmlerde de ifade edildii zere, Trkiye sanayisinde 1980-2003 dneminde sermaye birikimi ile verimlilik arasndaki ilikinin kaybolduunu gstermektedir.
Ancak, bu dnemde uygulamaya konulan da ak byme stratejisi erevesinde
artan d rekabet basks sonucu igc ve sermaye ile gemi dnemde yaratlan
retim kapasitesinin daha etkin kullanlmas sonucunda, spanya ve talyaya gre
igc verimliliinin sermaye birikimine kyasla daha fazla artt sylenebilir.
1980-2003 dneminde sermaye verimlilii gstergesi spanya ve talyada gerileme gsterirken Trkiyede pozitif bir eilim gstererek yzde 110 orannda artmtr. Sermaye verimliliinin azalmas Finlandiya ve Almanya dndaki lkelerde
de gzlenmektedir. Sermaye stokunun artmas sonucunda sermaye verimliliinin
dmesi Neo-klasik iktisadn temel varsaymlarndandr. Ancak, 1980li yllarn ortasndan itibaren byme iktisad yaznnda nemli yer tutmaya balayan sel Byme yaklamna gre eitim ve Ar-Ge gibi alanlara yatrm yaplarak bu srecin nlenmesi mmkndr. Dolaysyla, sermeye stoku artt halde sermaye verimliliinin dmemesi nemli bir baar gstergesidir. Ancak, kanmzca gemi dnemde
Trkiye sanayi sektrnde sermaye verimliliinin artmasndaki temel etken sermaye birikimindeki zayflamadr (sektrler ve genel ekonomi itibaryla sermaye verimlilii gstergesi iin bkz. Tablo Ek-15 Tablo Ek-18. Ayrca, sektrler ve genel ekonomi itibaryla sermaye-hasla oran gstergesi iin bkz. Tablo Ek-11 Tablo Ek14).
Hizmetler sektrnde Trkiyede alan bana sermaye stoku 1980 ylnda dier lkeler ortalamasnn yzde 27si dolayndayken, izleyen dnemde snrl bir iyileme gstererek 2003 ylnda yzde 36ya ykselmitir. alan bana katma deer
ise 1980 ylnda dier lkelerin yzde 43 dolaynda iken 1993 ylna kadar istikrarl bir art gstererek yzde 51e km, 1998 yl sonrasnda ise byk boyutlu
bir d gstererek yzde 44 civarna inmi, 2003 yl sonunda ise sadece yzde
47ye ykselmitir.
1980-2003 dneminde, alan bana sermaye stoku gstergesi talya ve spanyada yzde 30 artarken Trkiyede yzde 80 art gstermi, ancak dzey olarak
2003 yl itibaryla bu iki lkenin ancak yzde 32sine ulalabilmitir. Bu noktada
belirtilmesi gereken dier bir husus, 1980li yllarn ikinci yarsndan 1990l yllarn
ortasna kadar olan dnemde Trkiye ekonomisinde zel sektr yatrmlarnn zellikle konut sektrne ynelmesi sonucunda hizmetler sektrnn sermaye stokun-

124

daki paynda belirgin bir art olduudur12. 1980-2003 dneminde, konut sektrndeki sermaye birikiminin hizmetler sektr ve toplam ekonomideki sermaye birikimi iindeki paylarnn srasyla yzde 55 ve yzde 32 olduu dnlrse, dier lkelere kyasla hizmetler sektrndeki alan bana sermaye stoku gstergesinin
Trkiyede daha fazla art gstermesinin bu yapdan kaynakland sylenebilir.
Hizmetler sektrndeki sermaye verimlilii incelendiinde ise Trkiyenin
1980-2003 dneminde dier lkelere kyasla en hzl gerilemenin kaydedildii lke
olduu grlmektedir. Bu durum, hizmetler sektrndeki sermaye birikimi artnn
byk lde, katma deer retme kapasitesi olduka snrl olan, konut sektrnden kaynakland tespitini dorular niteliktedir.
ncelenen dnemde, hizmetler sektrnde alan bana retilen katma deer
gstergesi talya ve spanyada yzde 10 artarken Trkiyede yzde 30 art gstermitir. Ancak, alan bana sermaye stokundaki hzl arta ramen, Trkiyedeki
alan bana retilen katma deer dzeyinin 2003 yl itibaryla 1993deki
dzeyinin altnda kalmas, gemi dnemde hizmetler sektrne yaplan yatrmlarn ekonomik bymeyi ve verimlilii artrc alanlara yeterince ynlendirilemediini gstermektedir. Dolaysyla, gelecek dnemde yaplacak yatrmlarn zellikle haberleme-ulatrma, eitim, salk gibi altyap sektrlerine ynlendirilmesi gerek
hizmetler sektrnn gerekse dier sektrlerle olan yaylma etkisi (spillover etkisi)
sebebiyle tarm ve sanayi sektrlerinin verimlilik kaynakl ve yksek oranl
bymelerine ciddi katklar yapaca dnlmektedir. Bylelikle, Trkiye
ekonomisi yksek oranl srdrlebilir byme performansn yakalayabilecek ve
AB-25e reel yaknsamas mmkn olabilecektir. Bu erevede, izleyen blmde
farkl senaryolar altnda Trkiye ekonomisinin AB lkeleri ortalamasna yaknsamas ele alnmaktadr.

(12) Trkiye zelindeki konut yatrmlarnn artmasnda yazlk gibi ikincil konuta ynelik talebin artmasnn bu
gelimede etkin bir rol ald dnlmektedir.

125

126

B L M

BYME SENARYOLARI

128

6. BYME SENARYOLARI
Bu blmde, alternatif varsaymlar zerinden, Trkiyenin ABye yelik mzakere srecindeki byme performansna ynelik projeksiyon denemeleri yaplmtr. Buna gre, 3 senaryo oluturulmu ve bu senaryolara gre Trkiyenin 20062014 dnemindeki byme performans ile 2014 yl itibaryla Trkiye ekonomisinin ulaaca nokta analiz edilmitir. Ayrca, Trkiyenin AB yelii iin kritik bir tarih olan 2014 ylndaki durumu, AB yesi lkelerin bugnk ve yeni ye lkelerin
ye olduklar yldaki (2004) durumlaryla karlatrlmtr. Bu ekilde, yelik yolundaki Trkiyenin, 2006-2014 dneminde nasl bir performans gstermesi gerektii sorusuna ynelik genel bir cevap oluturmaya allmtr.
Senaryolar genel ekonomi verileri zerinden oluturulmutur ve herhangi bir
sektrel ya da tanmsal bir snflandrma yaplmamtr. Senaryolarn balang noktasn tasarruf oranlarna ve Toplam Faktr Verimliliine (TFV) ynelik varsaymlarn belirlenmesi oluturmutur. Tasarruf oranna ynelik varsaymlar oluturulurken
kamu tasarrufunun 2005 yl itibaryla pozitife getii dikkate alnmtr. Bu balamda, oluturulan 3 senaryonun temel varsaymlar u ekildedir:
1. Baz Senaryo:
TFVnin bymeye katksnn gemi dnem ortalamasnda seyredecei varsaylmtr. Buna gre, TFVnin GSYH bymesine katksnn, 2006-2014, dneminde
yzde 15 olaca ngrlmtr. Benzer ekilde, i tasarruf, d tasarruf ve dorudan yabanc sermaye yatrmlarnn (FDI) GSYH iindeki paynn gemi dnem
ortalamasnda olaca varsaylmtr.
2. Senaryo-1:
TFVnin bymeye katksnn AB-15 lkeleri dzeyinde (yzde 30) olaca; yurtii tasarruflarn GSYH iindeki paynn yzde 22, FDInn GSYH iindeki paynn
ise yzde 2,5 olaca varsaylmtr. Yurtd tasarruflarn ise Baz Senaryodaki seviyesinde kalaca ngrlmtr.
3. Senaryo-2 (yimser Senaryo):
TFVnin bymeye katksnn baarl lkelere yaknsayaca ve yzde 40 olaca varsaylmtr. Yurtii tasarruflarn GSYH iindeki paynn yzde 24, FDInn
GSYH iindeki paynn ise Polonyann uzun dnem ortalamas olan yzde 4,4 seviyesinde gerekleecei ngrlmtr. Yine, yurtd tasarruflarn ise Baz Senaryodaki seviyesinde kalaca varsaylmtr.

129

Senaryolarn sonular, yukarda belirtilen varsaymlar altnda, isel bir byme

modeli simulasyonundan elde edilmitir. Model, tasarruf oranlar ve FDI varsaymlar zerinden yatrmlar belirlemekte ve bu yatrmlar yolu ile sermaye stokunu hesaplayarak modelin temelini oluturan retim fonksiyonuna dahil etmektedir. Bu
varsaymlar GSYHya oran olarak belirlendii iin yatrmlarn seviyesi GSYH tarafndan belirlenmekte ve bu ekilde isellik salanmaktadr. Bu retim fonksiyonuna TFV de senaryo varsaymlar erevesinde dahil edilmektedir. stihdam ise hem
yatrmlar hem de TFV ile olan balantlar iselletirilerek model iinde tahmin edilmekte ve retim fonksiyonuna girmektedir. Modelin isel ilikileri ekil 6.1de sunulmaktadr.
ekil 6.1: Byme Modelinin Gsterimi

Toplam
Tasarruflar

TFV

stihdam

Yatrm

Sermaye
Stoku

GSYH
Y = KL(1-)TFV

Byme senaryolarnn sonular toplu halde Tablo 6.1de sunulmutur. Baz senaryo, Trkiyenin 1972-2004 dnemindeki performansn devam ettirmesi durumunda 2006-2014 dneminde gsterecei performans yanstmaktadr. Buna gre,
Trkiye ekonomisi potansiyel bymesi civarnda bir byme oran ile GSYHsn
2014 ylnda 647 milyar dolara ykseltebilmektedir. Bu byme performans temel

130

olarak sermaye stokundaki arttan kaynaklanmaktadr. Sermaye stoku, gemi dnem ortalamasna paralel bir ekilde 2006-2014 dneminde ortalama yzde 5,4 civarnda artmaktadr. Benzer ekilde, istihdam art da gemi ortalamalar ile uyumlu bir trend izlemekte ve yllk ortalama yzde 1,8 orannda artmaktadr. Dolaysyla, istihdamn byme esneklii uzun dnem ortalamasna yakn gereklemektedir. Bu senaryoda kii bana gelir 2014 yl itibaryla 7.892 dolar bulmakta ve 2004
ylnda AB-25 ortalamasnn yzde 15i civarndayken 2014 ylnda yzde 20si dzeyine kmaktadr. Satn alma gc paritesi dikkate alndnda bu oranlarn daha
yksek bir dzeye ulaaca aktr.
Tablo 6.1: Senaryo Sonular

Ortalama Byme (GSYH, %)

Sermaye Stoku Artnn Katks (%)
stihdam Artnn Katks (%)
TFV Artnn Katks (%)
Kii Bana GSYH (2014, Cari ABD Dolar)

Baz Senaryo

Senaryo 1

Senaryo 2

4,1
59,7
25,2
15,0
7.892,9

6,1
50,8
24,0
25,0
9.609,3

8,4
41,1
20,5
40,0
11.908,2

Trkiyenin ekonomik istikrar ynnde nemli ilerleme kaydettii gerei ve

potansiyelini artrd tartmalar nda, ikinci senaryonun (Senaryo-1) sonular
baz senaryoya gre daha olas olarak grlmektedir. Yurtii tasarruf orannn yzde 22 ve FDI / GSYH orannn yzde 2,5 olarak varsayld bu senaryoda ortalama byme yzde 6,1 olarak tahmin edilmektedir. Bu bymede TFVnin bymeye katksnn yzde 25 olarak alnmasnn etkili olduu gz ard edilemez, ancak
2002 ylndan beri srdrlen yapsal reform srecinin ABye yelik srecinde devam edecei dnlrse, bu katknn eriilebilir olduu dnlmektedir. Dier taraftan, bu senaryoda geleneksel retim faktrleri olan sermeye birikimi ve istihdam
artlar srasyla yzde 7 ve yzde 2,6 olarak gereklemekte, bymeye katklar
ise yzde 50,8 ve yzde 24 olmaktadr. Bu senaryo balamnda Trkiye ekonomisi 2014 ylnda 788 milyar dolar GSYH seviyesine ve AB-25 ortalamasnn yzde
24ne denk gelen 9.609 dolarlk kii bana milli gelir dzeyine ulamaktadr. Daha nce belirtildii gibi, satn alma gc paritesi dikkate alnarak yaplacak hesaplamalarda 2014 ylnda ulalacak dzeyler daha yksek olacaktr.

131

Grafik 6.1: GSYH ve retim Faktrleri Ortalama Art Oranlar

(2006-2014)
9.0
8.0
7.0

Yzde

6.0
5.0
4.0
3.0
2.0
1.0
0.0
1972-2005

Baz Senaryo
GSYH

Senaryo-1

Sermaye Stoku

stihdam

Senaryo-2
TFV

Enflasyon, bte aklar ve yksek bor stoku gibi sorunlarn zm, politik
ve makroekonomik istikrara ulam bir Trkiyenin yapsal reform abalarn hzlandrabilecei, faiz d fazla gibi politikalarn gevetebilecei; bu sayede eitim ve
Ar-Ge gibi srdrlebilir yksek bymeye katkda bulunabilecek alanlara yeterli
oranda kaynak aktarabilecei varsaymlar altnda, iyimser bir senaryonun sonularnn analiz edilebilmesi iin Senaryo-2 oluturulmutur. Bu balamda bu senaryoda, tasarruf orannn art gsterecei, bir ok adan Trkiye ile benzerlikleri bulunan Polonya kadar dorudan yabanc sermaye yatrm (GSYHnn yzde 4,4)
salanabilecei ve TFVnin bymeye katksnn baarl lkelerdeki seviyelere yaknsayabilecei varsaymlar yaplmtr.
Yukarda anlatlan varsaymlarla oluturulan model simulasyonu Trkiyenin
2006-2014 dneminde, yzde 8,4lk bir ortalama byme performansna ulaabileceini gstermektedir. Ayn dnemde sermaye stoku art oran ortalama yzde
7,6, istihdam art oran ortalama yzde 2,9 ve TFV art oran ortalama yzde 3,2
olmaktadr. Bu balamda, sermaye stoku ve istihdam artlarnn bymeye katklar ise srasyla yzde 41,1 ve yzde 19,7 olarak gereklemektedir. Sonu olarak
yzde 8,4lk byme performans, Trkiye ekonomisini 2014 ylnda 977 milyar

132

dolarlk GSYH seviyesine ulatrmaktadr. Kii bana gelir ise 11.908 dolar dzeyine ykselmekte ve AB-25 ortalamasnn yzde 30u civarnda gereklemektedir.

Grafik 6.2: GSYH Bymesine Katklar

(Ortalama, 2006-2014)

60
50

Yzde

40
30
20
10
0
1972-2005

Baz Senaryo
Sermaye Stoku

Senaryo-1
stihdam

Senaryo-2
TFV

Senaryo sonular, Avrupa Birliine tam yelik yolunda mzakere sreci olan
2006-2014 dneminde Trkiye ekonomisinin ortaya koyabilecei performansn snrlarn kabaca izmekte ve 2014 yl itibaryla Avrupa Birliine yaknsama srecinin boyutlarn ortaya koymaktadr. Kii bana milli gelirin Avrupa Birlii ortalamalarna yaknsamas Birliin hazmetme kapasitesi asndan byk nem tamaktadr. Bu balamda, Trkiyenin kii bana gelir bakmndan yaknsama srecini dier Avrupa Birlii yeleri zellikle yeni ye lkeler ile karlatrmal olarak incelemekte fayda bulunmaktadr. Bu amala Tablo 6.2de Avrupa Birlii lkelerinin
2004 yl itibaryla kii bana milli gelir dzeyleri sunulmaktadr. 2004 yl, zellikle son genileme dalgasnda Avrupa Birliine aday lkelerin tam ye olduklar yl
olmas asndan nem arz etmektedir. nk, bu lkelerin ye olduklar yldaki kii bana milli gelir dzeylerinin Avrupa Birliinin hazmetme kapasitesinin gster-

133

gesi olarak kullanlabilecei ve bu nedenle Trkiyenin 2014 ylnda ulaabilecei

kii bana milli gelir dzeyinin bu lkelerin 2004 deerleri ile karlatrlabilecei
dnlmektedir.
Tablo 6.2: Kii Bana GSYH

(2004, Cari Fiyatlarla, ABD Dolar)

AB-15 lkeleri
lke
Almanya
Avusturya
Belika
Danimarka
Finlandiya
Fransa
Hollanda
ngiltere
rlanda
spanya
sve
talya
Lksemburg
Portekiz
Yunanistan
AB-15

Kii Bana Gelir

33.406,2
36.067,6
34.397,6
45.192,9
35.630,9
32.976,9
37.351,6
35.688,1
45.525,9
24.396,5
39.003,4
28.894,1
70.314,6
16.851,0
18.806,3
31.895,7

Yeni ye lkeler
lke
ek Cumhuriyeti
Estonya
Gney Kbrs
Letonya
Litvanya
Macaristan
Malta
Polonya
Slovenya
Slovakya
AB-25

Bulgaristan
Hrvatistan
Romanya

Kii Bana Gelir

Oran

10.576,5
8.295,5
21.244,3
5.928,4
6.546,5
9.983,1
13.266,9
6.359,8
16.286,1
7.654,5
28.046,7

33,2
26,0
66,6
18,6
20,5
31,3
41,6
19,9
51,1
24,0
----

Aday lkeler
3.108,3
7.735,3
3.381,2

----------

Kaynak: Eurostat

Trkiye ekonomisi, senaryoda da kii bana milli gelir asndan bir yaknsama salayabilmekteyse de, bu senaryolarn hibirinde AB-15 lkelerinin 2004 yl kii bana milli gelir dzeyine ulaamamaktadr. Bu adan bakldnda, Trkiyenin yaknsama asndan olduka uzun bir dneme ihtiya duyduu ve yaknsama srecinin mmkn olduunca hzlandrlmas gerektii grlmektedir.
Dier taraftan, ncelikli amacn tam yelik olduu dikkate alndnda, senaryoda da nemli saylabilecek bir yaknsamann salanabildii sonucuna varlabilmektedir. Dzey olarak bakldnda, kii bana milli gelirin Baz Senaryoda 4,
Senaryo-1de 5 ve Senaryo-2de 7 yeni AB yesi lkenin tam yelik ylndaki (2004)
kii bana milli gelirinin zerine kt grlmektedir. 2014 yl kii bana gelirinin sadece Malta ve Gney Kbrs gibi nfusu az olan lkelere gre dk kalyor
olmas bir noktada normal karlanacak bir durum olarak grlmektedir.

134

Bununla birlikte, kii bana milli gelirlerin dzey olarak mukayesesinde karlalan bu olumlu tablo, AB ortalamasna oran olarak bakldnda bir miktar bozulmaktadr (Tablo 6.2. Oran Stunu). Trkiyenin 2014 yl kii bana milli gelirinin
AB-25 ortalamasna oran, Baz senaryoda 2, Senaryo-1de 4 ve Senaryo-2de 5 yeni
ye lkenin 2004 yl kii bana gelirlerinin AB ortalamasna oran dzeyine ulamaktadr. Bu karlatrma baznda, Trkiye ile en fazla benzerlik gsteren lke
olan Polonyann seviyesine sadece Senaryo-2de ulalabilirken; dier benzerlik
gsteren lke olan Macaristann seviyesine Senaryo-2de ancak yaknsama salanabilmektedir.
Sonu olarak, byme asndan Trkiye ekonomisinin nnde Avrupa Birliine yelik srecini baaryla tamamlamasna imkan veren frsatlar olduu grlmektedir. zellikle, Trkiye ile birlikte adaylklar devam eden Bulgaristan ve Romanyaya gre kii bana gelir asndan avantajl olan Trkiye, Hrvatistan ile birlikte
yelie daha yakn grnmektedir. Fakat, burada Trkiye iin 3 senaryo zerinden
yaplan karlatrmalarda, dier lkelerin gemi dnem performanslarn devam
ettirecekleri (potansiyel byme oranlarn salayacaklar) varsaym kullanlmtr.
Dier lkelerin de byme performanslarn artrabilecei ihtimali gz nne alndnda, Trkiyenin en azndan Senaryo-2 zerinde younlamas gerektii
dnlmektedir.

135

136

B L M

SONU VE
GENEL DEERLENDRME

138

7. SONU VE GENEL DEERLENDRME

Sermaye birikimi; teknolojik gelime ve istihdam artnn en nemli kaynaklarndan birini oluturmakta, dolaysyla da ekonomik byme ve sosyal gelime srelerinde kritik bir nem tamaktadr. Tad neme karn, Trkiye ekonomisinde sermaye birikiminin boyutlar, sektrel nitelikleri ve zaman ierisindeki geliimi
zerine snrl sayda alma bulunmaktadr. Bu erevede, bu almann temel
amac 1972-2003 dneminde Trkiye ekonomisi geneli ve ana sektrleri itibaryla
sermaye birikimi dzeyini tahmin etmek ve sermaye birikiminin incelenen dnem
ierisindeki geliimini, yine bu dnemde izlenen temel iktisadi politikalar nda
ksaca deerlendirmektir.
Bu alma be ana blmden olumutur. kinci blmde, sermaye birikiminin
ekonomik byme srecindeki nemi tartlm, sermaye birikimi ve verimlilik art arasndaki ift ynl iliki vurgulanmtr. nc blmde, sermaye birikiminin tahmin edilmesinde kullanlan yntem anlatlmtr. Drdnc blmde ise
nc blmde yer alan yntem kullanlarak tahmin edilmi olan sermaye stoku
verisi sunulmutur. Tahmin edilen sermaye stoku 10 ana sektr (tarm, madencilik,
imalat sanayii, enerji, ulatrma-haberleme, turizm, konut, eitim, salk ve dier
hizmetler) ayrntsndadr. Bu blmde ayrca, temel iktisadi performans gstergelerinden yatrm, byme, istihdam ve verimlilik gstergelerinin geliimi ele alnmtr. almann beinci blmnde, Trkiyenin sermaye birikimi ve verimlilik art
alanlarnda sergilemi olduu performans bir grup OECD yesi lkeyle kyaslamal olarak incelenmitir. Son blmde ise, farkl byme senaryosu kullanlarak
Trkiyenin kii bana gelir seviyesinin AB lkelerine yaknsamas ele alnmtr.
Bu alma sonucunda ulalan temel bulgular aadaki ekilde zetlenebilir:
Trkiye ekonomisinde ekonomik byme ve sermaye birikimi arasnda pozitif ynl bir iliki vardr.
1972-2003 dneminde sermaye birikim hznn yllk ortalama yzde 5,2 dzeyinde olduu tahmin edilmitir. Bu oran tarm, sanayi ve hizmetler sektrlerinde, srasyla, yzde 3,1, yzde 4,1 ve yzde 6,0 dolaynda gereklemitir.
1980li yllarla birlikte uygulamaya konulan, da ak ve piyasa ekonomisi
kurallar erevesinde ekonomik bymenin hzlandrlmasnn amaland

139

byme stratejisi dneminde sermaye birikimi hznda gerileme yaanmtr.

Bu dnemde, sermaye birikim hzndaki gerilemeyle de ilikili olarak, ekonomik byme orannda yavalama grlmtr. Ancak, 1980 ncesi dnemde, zellikle imalat sanayiinde, yaratlan retim kapasitesinin daha etkin
kullanlmas sonucu ekonomik bymedeki yavalama sermaye birikim hzndaki yavalamadan ok daha dk bir dzeyde gereklemitir.
Sermaye birikimindeki yavalamann da etkisiyle Trkiye ekonomisinin istihdam yaratma performansnda snrl dzeyde bir gerileme yaanmtr.
1972-2003 dneminde retim (katma deer) ve istihdamda tarm sektrnn
pay azalm, sanayi ve hizmetler sektrlerinin paylar artmtr. Ayn dnemde, sermaye birikiminde tarm ve sanayi sektrlerinin paylar azalrken hizmetler sektrnn pay artmtr.
ncelenen dnem ierisinde, ekonomi genelinde, igc verimlilii artnda
bir gelime salanamam, sermaye verimliliinde gerileme grlm, toplam
faktr verimliliinde ise snrl dzeyde bir art kaydedilmitir. Verimlilik gstergelerinde salanan iyileme genel olarak 1980li yllarda gereklemi, izleyen yllarda zayflama yaanmtr.
Tarm ve hizmetler sektrlerinde verimlilik gstergeleri olduka zayf iken,
imalat sanayii bata olmak zere sanayi sektr gl bir performans sergilemitir. Sanayi sektrnde sermaye birikim hznn gerilemesine karn verimlilik gstergelerinin iyilemesinde mevcut retim kapasitesinin, genileyen pazar lei ve iyileen rekabet ortam nedeniyle, daha etkin kullanlmas rol oynamtr.
2002-2003 dneminde, sanayi sektr bata olmak zere, sektrlerin verimlilik gstergelerinde iyileme yaanmtr. Uygulamaya konulan yapsal deiim politikalaryla ilikili olarak ekonomik ve siyasi istikrarda salanan gelimeler bu sonuta etkili olmutur.
Bu almada sunulan veriler uygulanan byme stratejileri asndan deerlendirildiinde, da ak byme stratejisinin uyguland dnemde sermaye birikimi,
byme ve istihdam performansnda beklenen gelimelerin henz gereklemedii ortaya kmaktadr. ncelenen dnemde, sermaye birikimindeki yavalamaya karn, ekonomide mevcut kaynaklarn daha etkin kullanmn salayc tedbirler

140

1980li yllarda byme ve verimlilik gstergelerine olumlu yansm, ancak izleyen

dnemde bu gstergeler nemli lde g kaybetmitir.
Ekonomi genelindeki verimlilik artnda sanayi sektrnn performans etkili
olmu, tarm ve hizmetler sektrleri 1980 sonras dnemde beklenen gelimeyi gsterememitir. Sektrel verimlilik performanslar arasnda nemli farkllklarn olmas bir ynyle ekonomik ve sosyal boyutlar itibaryla salksz bir byme yapsna iaret etmekte, dier bir ynyle ise uygulanm olan politikalarn kurumsal, sosyal ve ekonomik ierikleri itibaryla gl bir btnsellik tamadn gstermektedir. Sanayi sektrnde son dnemlerde yaanan sermaye birikimindeki zayflamann yannda verimlilik artnn sadece bu sektrde yaanyor olmas, nmzdeki
dnemde ekonomi genelinde bymeyi kstlayc bir rol oynayabilecektir.
Kanmzca, 2001 ylnda ve ncesinde lkemizde yaanan byk boyuttaki ekonomik krizlerde yukarda belirtilen olgular nemli rol oynamtr. Ekonomik gelimede kritik nem tayan unsurun, iktisadi faaliyetlerde ksa dnemde etkin kaynak kullanmn salamaktan ziyade, uzun dnemli dinamik byme ortamnn yaratlmas olduunu; ekonomideki kstl kaynaklarn retkenlii dk, konut gibi
sektrler yerine sosyal ve fiziki alt yap ile bilgi/teknoloji youn imalat ve hizmet
sektrlerine ynlendirilmesinin byk nem tadn dnmekteyiz. Bu erevede, 1980 sonras dnemde ekonominin d rekabete almas ve piyasa ekonomisine gei ynnde yaplan temel ekonomik byme stratejisi seiminin doru olduunu, ancak piyasa ekonomisinin kurumsallamas ve zellikle de ekonomide uzun
dnemli verimlilik art salayacak unsurlara gereken nemin verilmemesi sonucu
ekonomik byme ve ilikili deikenlerdeki performansn zayf kald dnlmektedir.
Sanayi sektrnn nclnde 2002 ve 2003 yllarnda genel ekonomide salanan verimlilik ve byme oranlarndaki art olduka olumlu olmakla birlikte, bu
srecin sermaye birikimindeki hzlanmayla desteklenmesi ve byme srecinde
nem tayan ekonomik, sosyal ve kurumsal unsurlarn bir btn olarak ele alnarak tm sektrlerde dinamik bir byme ortamnn yaratlmas, halihazrda salanan baarnn srdrlebilir klnmasnda byk nem tayacaktr.
Trkiye ekonomisinin sermaye birikimi ve igc verimlilii alanlarnda sergilemi olduu performans uluslararas dzeyde deerlendirmek amacyla yapm olduumuz analiz yukardaki tespitleri desteklemektedir. Belika, Danimarka, Kana-

141

da, Fransa, Almanya, talya, Finlandiya ve spanyadan oluan OECD yesi lkeler
esas alnarak yaplan deerlendirmelerde aadaki sonulara ulalmtr:
Trkiye dndaki OECD lkelerinde, gerek sektrel gerekse genel ekonomi
dzeyinde sermaye birikimi ile verimlilik art ve byme arasnda gl bir
iliki bulunmaktadr. Bu ilikinin zellikle sanayi sektrnde daha belirgin
olduu dikkati ekmektedir. ncelenen lke rneklerinden spanya ekonomisinin hem genel hem de sektrel dzeyde incelenmesi sonrasnda, bu lkenin geen dnem ierisinde gstermi olduu yksek byme performansnn sermaye birikimini artrmada gsterdii baaryla paralellik arz ettii ortaya kmaktadr.
Trkiye ekonomisinde tarm, hizmetler ve genel ekonomi dzeyinde sermaye birikimi ile verimlilik art ve byme arasnda pozitif ynl bir iliki bulunmakla beraber, sanayi sektrnde bu iliki 1980 sonras dnemde kopmutur.
Trkiye ekonomisinde sermaye birikimi dzeyi olduka yetersizdir. Ekonomi geneli dikkate alndnda, 2003 yl itibaryla Trkiye ekonomisinde alan kii bana sermaye stoku dier lkelerin yzde 25i dolayndadr. Bu
oran, tarm sektrnde yzde 4,3, sanayi sektrnde yzde 33 ve hizmetler
sektrnde yzde 36dr. Dier lkelerle kyaslandnda, dk sermaye birikimi dzeyine ramen, alan bana sermaye stoku 1980-2003 dneminde tarm ve sanayi sektrlerinde gerilemi, hizmetler sektrnde ise snrl bir
art kaydedilmitir. 1980 ylnda dier lkeler ortalamasnn yzde 82si dzeyinde bulunan sanayi sektrnde alan bana sermaye stokunun, 2003
ylnda yzde 33e dm olmas, salkl ekonomik byme yapsna ulalmas asndan nemli soru iaretleri ortaya koymaktadr.
Trkiye ekonomisinde sermaye birikimindeki zayfln, verimlilik ve byme performansna yansd grlmektedir. Bu adan ele alndnda, zellikle 1993-2003 dneminin, uluslararas dzeyde ekonominin retkenlik kapasitesini artrmak asndan "kayp yllar" olduu grlmektedir.
Bunlara ek olarak, Trkiyenin ABye yelik perspektifine k tutmak amacyla
2006-2014 dnemi iin byme senaryolar oluturulmutur. Buna gre, 3 farkl senaryo kullanlarak Trkiye ekonomisinin ilgili dnemde sergileyebilecei byme performans analiz edilmitir. Bu analizler sonucunda aadaki sonulara ulalmtr:

142

 Baz senaryo olarak adlandrlan ilk senaryoda Trkiye ekonomisinin gemi

dnem performansn koruyaca varsaylmaktadr. Buna gre, sermaye birikimi hznn yzde 5,4, istihdam artnn yzde 1,8, TFV artnn yzde 0,6
ve buna bal olarak ortalama byme orannn yzde 4,1 olaca ngrlmektedir. Bymeye katklar asndan bakldnda ise sermaye birikimi
yzde 60, istihdam art yzde 25 ve toplam faktr verimlilii yzde 15 paya sahip olmaktadr. Bu ngrler erevesinde, 2004 ylnda 4282 dolar olan
kii bana gelir 2014 yl itibaryla 7.893 dolara ulamaktadr. Buna gre,
2004 ylnda yzde 15 civarnda olan Trkiyenin kii bana gelirinin AB-25
ortalamasna oran, 2014 ylnda yzde 20 olmaktadr.
Baz senaryodaki yzde 20,3 olan yurtii tasarruf orannn yzde 22ye kacann varsayld ikinci senaryoda, sermaye stoku art hznn yzde 7, istihdam artnn yzde 2,6 olaca sonucuna varlmaktadr. Baz senaryodaki
TFV art hznn korunmas durumunda yzde 5,2 olan byme hz, verimlilik artnn yzde 1,5 oranna kmas durumunda yzde 6,1 olmaktadr.
Byme hznn yzde 6,1 olduu durumda, bymenin yzde 51i sermaye
birikiminden, yzde 24 istihdam artndan, yzde 25i ise TFV artndan
kaynaklanmaktadr. Bu ngrler erevesinde, kii bana gelir 2014 yl itibaryla 9.609 dolara ulamakta ve AB lkeleri ortalamasnn yzde 24 olarak gereklemektedir.
Yurtii tasarruf orannn yzde 24 olarak varsayld nc (iyimser) senaryoda sermaye birikimi hz yzde 7,6, istihdam art yzde 2,9 olarak ngrlmektedir. Mevcut TFV artnn korunmas durumunda ekonomik bymenin yzde 5,8 olaca bu senaryoda, kamu ve zel kesim politikalarnn verimlilik artna odaklanmas sonucu TFV artnn yzde 3,2 dzeyine ulamas durumunda byme oran yzde 8,4e kmaktadr. Bu durumda ekonomik bymenin kaynaklar olduka dengeli bir yapya kavumakta ve bymenin yzde 41i sermaye birikiminden, yzde 20si istihdam artndan ve
yzde 40 TFV artndan gelmektedir. Bunun sonucu olarak kii bana gelir, 2014 ylnda AB-25 ortalamasnn yzde 30una denk gelen 11.908 dolar
seviyesine ykselmektedir. Aktr ki satn alma gc paritesi dikkate alndnda, bu ve nceki senaryo analizleri sonucu tahmin edilen kii bana gelir daha yksek bir dzeye ulaacaktr.

143

 Yukarda zetlenen senaryo bulgular, Trkiye ekonomisinin hzl byme

srecine erimesinde verimlilik artna odaklanlmasnn byk nem tadn gstermektedir. Zira, senaryo sonular sermaye birikimi hz ve istidam
artnn gemi dnemin yzde 50si kadar zerine kmas durumunda bile, ekonomide verimlilik artrc tedbirlerin gerektii ekilde uygulamaya konulmamas durumunda byme orannn yzde 5,8 gibi olduka dk bir
dzeyde olacana iaret etmektedir. Bu kapsamda, verimlilik art ile sermaye birikimi arasndaki gl ilikiyi de dikkate alarak, eitimden Ar-Geye,
kurumsal ynetimden biliim ve iletiim teknolojileri altyapsnn gelitirilmesine kadar uzanan geni bir sosyo-ekonomik alanda yapsal deiimi ortaya
koyacak politikalara ihtiya duyulmaktadr.
Son olarak, bu almada sermaye stokunun ana sektrler ayrntsnda tahmini
ve bir dizi iktisadi deikenle ilikisi sunulmutur. Ancak, sermaye stokunun kamu/zel sektr, makine-tehizat/bina vb. detaylarnda ve daha geni bir sektr detaynda tahmin edilmesinin, ekonomik byme srecinin daha salkl bir biimde
incelenmesine imkan verecei aktr. Ayrca, almamzda kullandmz baz varsaymlarn (yatrmlarn mr, anma sreci, vb.) deitirilmesiyle elde edilen bulgularn kyaslanmas, yaplacak deerlendirmeleri glendirecektir.
Byme ve istihdam yannda, sermaye birikimi ile ilikili dier bir unsur olan
verimlilik art bu almada olduka genel boyutlar itibaryla incelenmitir. Verimlilik artnn daha geni bir sektr ayrmnda llmesi ve verimlilik artna etki
eden makro ve mikro faktrlerin kapsaml bir biimde analiz edilmesinin byk
nem tadn dnmekteyiz.

144

KAYNAKLAR
Afet leri Genel Mdrl (AGM) (2001), 1999 Yl Depremlerinin Yol at
Konut Hasar zerine Yaplm Tahmin Sonular, yaynlanmam rapor,
Ankara.
Amable, B. (1994), Endogeneous Growth Theory, Convergence and Divergence,
iinde G. Silverberg ve L. Soete (der.), The Economics of Growth and
Technical Change: Technologies, Nations, Agents, ss. 290-324, Edvard Elgar,
Hants (ngiltere)
Barro, R. J. ve X. Salai-Martin (1995), Economic Growth, McGraw-Hill, Inc.
Singapur.
Blomstrom, M., R. E. Lipsey ve M. Zejan (1996), Is Fixed Investment the Key to
Economic Growth?, Quarterly Journal of Economics, 111, 269-276.
BLS Bureau of Labor Statistics (1989), The Impact of Research and
Development on Productivity Growth, Bulletin 2331, Washington.
Boskin, M. J. ve L. J. Lau (1992), Capital, Technology and Economic Growth
iinde Rosenberg, ve di. (der.), Technology and the Wealth of Nations, ss.
17-55, Stanford University Press, Stanford.
Bulutay, T (1995a), Employment, Unemployment and Wages in Turkey, Devlet statistik Enstits, Ankara.
Bulutay, T (1995b), Investment as the Fundamental Force of Development, iinde
T. Bulutay (der.) Investment and the Labour Market in Turkey: Proceedings
of a Seminar Held in Ankara, Devlet statistik Enstits, Ankara.
Bulutay, T. (1996), The Nature of Technological Progress and General Trends in
Technology, teksir, Ankara.
Calderon, C., W. Easterly, L. Serven (2003a), Infrastructure Compression and
Public Sector Solvency in Latin America, iinde W. Easterly ve L. Serven
(der.), The Limits of Stabilization-Infrastructure, Public Deficits, and
Growth in Latin America, Dnya Bankas, Washington.
De Long, J. B. ve L. Summers, (1992), Equipment Investment and Economic
Growth Quarterly Journal of Economics, 106, ss. 445-502.
Devlet statistik Enstits (DE) (eitli yllar), Hanehalk gc Anketi, Ankara.
Devlet statistik Enstits (DE) (1996), statistik Gstergeler: 1923-1995, Yayn
No:1883, Ankara.

145

Devlet statistik Enstits (DE) (2001), 17 Austos 1999 Tarihinde Depremin

Olduu Blgede 4-11 Ekim 1999 Tarihleri Arasnda Yaplan Depremin
malat Sanayiine Etkisini Belirleme Aratrmas Raporu, Yayn No:2411,
Ankara.
Devlet Planlama Tekilat (DPT) (2000), VIII. Be Yllk Kalknma Plan ve Uzun
Vadeli Gelime Stratejisi: 2001-2023, Ankara.
Devlet Planlama Tekilat (DPT) (2004), DPT Makro Model Veritaban, Ankara.
Heston, A., R. Summers ve B. Aten (2002), Penn World Table (bu almann 6.1
nolu versiyonuna http://www.pwt.econ.upenn.edu/php_site/pwt_index.php
adresinden ulalabilir.)
Imai, K. (1992), The Japanese Pattern of Innovation and Its Evolution, iinde
Rosenberg, ve di. (der.), Technology and the Wealth of Nations, ss. 225-246,
Stanford University Press, Stanford.
Jorgenson, D. W., F. M. Gollop ve B. M. Fraumeni (1987), Productivity and U.S.
Economic Growth, Harvard University Press, Cambridge.
Kaldor, N. (1957), A Model of Economic Growth, Economic Journal. 67, ss. 596624.
Kaldor, N. ve J. A. Mirrlees (1962), A New Model of Economic Growth, Review
of Economic Studies, 29, ss. 174-192.
Kendrick, J. (1993), How Much Does Capital Explain, iinde A. Szirmai, B. Van
Ark ve D. Pilat (der.), Explaining Economic Growth, ss. 129-145, NorthHolland, Amsterdam.
King, R. G. ve R. Levine (1994), Capital Fundamentalism, Economic Development
and Economic Growth, Policy Research Working Paper, no: 1285, Dnya
Bankas.
Levine, R. ve D. Renelt, (1992), A Sensitivity analysis of Cross-country Growth
Regressions, American Economic Review, 82 (4), ss. 943-963.
Ligthart, J. E. (2000), Public Capital and Output Growth in Portugal: An Empirical
Analysis, IMF Working Paper, WP/00/11.
Maddison, A. (1994), Explaining the Economic Performance of Nations, 18201989 iinde W.J. Baumol, R.R. Nelson ve E.N. Wolff (der.), Convergence of
Productivity, ss. 20-61, Oxford University Press, New York.

146

Maralolu, H. ve A. Tktk, (1991), Trkiye Ekonomisinde Sektrel Gelimeler:

retim, Sermaye Birikimi ve stihdam 1968-1988, Devlet Planlama Tekilat,
ktisadi Planlama Bakanl, DPT: 2271-PB: 428.
OECD (2005), STAN Data Base, OECD-OLISden ulalabilir.
OECD (2001), Industrial Statistical Data Base, OECD-OLISden ulalabilir.
OECD (1998), ISDB Users Guide, Paris.
Saygl, . (1999), Technical Change Efficiency, Growth and Exports : The Case of
Turkish Economy, yaynlanmam doktora tezi, University of Kent at
Caterburry, ngiltere.
Saygl, ., C. Cihan ve H. Yurtolu (2001), Productivity and Growth in OECD
Countries: An Assessment of the Determinants Productivity, Yap Kredi
Economic Review, 12(2), 49-66.
Sawyer, M. C. (1989), The Challenge of Radical Political Economy, An Introduction
to the Alternatives to Neo-Classical Economics, Harvester Wheatsheaf, New
York.
Scott, M. F. (1989), A New View of Economic Growth, Clarendon Press, Oxford.
Solow, R. M. (1957), Technical Change and the Aggregate Production Function,
Review of Economics and Statistics, 39, 312-320.
Solow, R. M. (1956), A Contribution to the Theory of Economic Growth,
Quarterly Journal of Economics, 70, 214-231.
Sturm, J., J. Jacobs, P. Groote (1999), Output Effects of Infrastructure Investment
in the Netherlands, 1853-1913, Journal of Macroeconomics, 21 (2), 355-380.
Temel, A ve . Saygl (1995), An Estimation of Gross Fixed Capital Formation
iinde T. Bulutay (der.), Investment and the Labour Market in Turkey:
Proceedings of a Seminar Held in Ankara, ss. 60-124, DE, Ankara.
Temel, A., E. Boyar ve . Saygl (2000), Trkiye Ekonomisinde Byme ve
Ekonomik Yap Deimeleri :1946-1999, yaynlanmam alma.

147

Tablo EK-1: Konut ve Enerji Sektrleri Yatrmlar

(1990 Fiyatlaryla, Milyar TL)
Yllar

Konut

1923
1924
1925
1926
1927
1928
1929
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1940
1941
1942
1943
1944
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964

499,4
684,1
869,4
871,9
1108,4
1237,7
1474,7
1524,6
1017,2
992,6
1158,2
1362,0
1320,8
1504,9
1555,4
1949,5
1958,7
1893,4
1461,2
1206,9
1536,3
1437,2
1409,5
1588,6
1485,2
1841,4
1942,4
2472,3
2624,4
3362,5
4090,6
4660,4
4846,1
4159,8
4228,9
4022,9
3509,1
3651,2
3713,0
3734,1
3751,2
3846,8

Elektrik-Su-Gaz
207,0
200,9
211,6
205,5
227,7
244,6
254,6
300,6
316,6
495,0
670,4
542,8
807,4
1039,9
1104,4
1035,6
2159,6
2864,2
648,8
159,8
670,3
397,4
338,2
542,9
717,4

148

Yllar

Konut

Elektrik-Su-Gaz

1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

5126,2
5722,5
6103,1
6696,3
8191,3
9674,8
8985,9
10290,0
12002,3
9825,0
11108,1
13739,2
13720,5
15529,2
16873,7
13900,6
9367,6
9528,9
9953,1
10975,9
12694,9
16971,8
24029.3
29600,7
30718,6
30049,0
29676,5
31318,9
37243,0
43871,6
43877,3
42773,1
39999,2
35233,7
28141,4
22764,5
16031,8
12002,2
10840,5

768,8
858,4
1010,6
1358,2
1645,5
2032,5
1600,8
1426,9
1685,4
2351,5
2988,2
4393,1
4761,5
4789,6
6135,2
5480,2
6033,2
6478,7
6606,4
5934,4
6454,8
7518,4
6865,7
6973,8
8151,5
6519,0
5513,6
4726,9
4347,7
2619,5
2783,0
4692,7
7981,0
8840,2
7489,1
8267,1
7505,1
7971,7
4092,5

Tablo EK-2: Ana Sektrler tibaryla Yatrm Deflatrleri (1990=1)

Tarm
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

0,0014
0,0015
0,0015
0,0019
0,0023
0,0025
0,0029
0,0034
0,0040
0,0051
0,0073
0,0120
0,0266
0,0379
0,0488
0,0629
0,0902
0,1262
0,1738
0,2471
0,4567
0,6663
1,0000
1,7156
2,7553
4,5858
9,6550
17,7035
31,2909
56,2735
97,4939
150,8523
215,9903
351,9995
487,0617
637,2715

Madencilik
0,0010
0,0010
0,0011
0,0014
0,0015
0,0016
0,0021
0,0024
0,0028
0,0036
0,0052
0,0085
0,0176
0,0248
0,0322
0,0453
0,0709
0,1049
0,1590
0,2450
0,4536
0,6670
1,0000
1,7105
2,7529
4,5879
9,8476
17,6193
31,4205
57,1789
99,8058
154,2699
221,3001
369,3721
531,0831
654,2944

malat
Sanayii
0,0011
0,0011
0,0013
0,0016
0,0018
0,0021
0,0025
0,0027
0,0032
0,0040
0,0060
0,0094
0,0196
0,0290
0,0390
0,0543
0,0836
0,1205
0,1818
0,2661
0,4576
0,6882
1,0000
1,6195
2,6725
4,1958
9,2900
18,0003
30,9442
53,5180
92,8485
143,9151
209,8282
354,5048
550,6169
677,8093

Elektrik, Gaz
ve Su
0,0012
0,0012
0,0013
0,0015
0,0019
0,0021
0,0021
0,0024
0,0027
0,0034
0,0051
0,0085
0,0184
0,0272
0,0339
0,0477
0,0738
0,1125
0,1757
0,2604
0,4721
0,6844
1,0000
1,6744
2,7244
4,3741
10,2055
18,0944
32,5573
57,3041
100,2878
152,3071
216,2000
387,7330
569,6186
702,9094

149

Sanayi
0,0011
0,0011
0,0013
0,0016
0,0018
0,0020
0,0025
0,0026
0,0031
0,0039
0,0058
0,0091
0,0192
0,0280
0,0369
0,0512
0,0793
0,1160
0,1774
0,2624
0,4622
0,6852
1,0000
1,6379
2,6881
4,2445
9,4225
17,9906
31,1985
54,5254
95,0319
146,6006
211,7523
365,0348
555,4036
680,1298

UlatrmaHaberleme
0,0012
0,0013
0,0014
0,0018
0,0021
0,0023
0,0026
0,0029
0,0036
0,0046
0,0069
0,0117
0,0242
0,0363
0,0450
0,0593
0,0876
0,1216
0,1757
0,2560
0,4656
0,6824
1,0000
1,6693
2,7330
4,3744
9,7912
18,7091
32,2339
55,9354
97,1263
149,3123
216,1146
373,1867
565,9376
718,4012

Toplam
0,0012
0,0012
0,0013
0,0016
0,0019
0,0021
0,0025
0,0028
0,0033
0,0044
0,0064
0,0104
0,0220
0,0311
0,0401
0,0538
0,0808
0,1158
0,1678
0,2431
0,4401
0,6550
1,0000
1,6574
2,6984
4,4213
9,4016
17,0808
30,3576
54,6862
95,3017
146,9552
211,4685
358,3122
529,1913
665,2993

150

--------------------150,9
151,3
153,4
154,7
156,1
157,4
158,9
162,1
165,1
166,9
170,2
172,1
175,7
174,4
175,7
172,1
171,8
171,7
169,4
167,4
170,4
170,0
169,2
165,9

91,2
94,5
103,3
107,0
112,7
121,0
129,5
133,8
131,6
132,1
136,1
128,6
133,4
130,3
127,0
120,6
116,1
110,7
105,0
100,8
95,5
93,0
90,3
87,5
86,2
85,6
84,6
93,5
96,8
99,1
107,0
116,6
116,5
115,1

Kanada
------------------------------------223,5
235,7
252,7
260,3
266,0
281,2
298,4
302,0
317,2
326,1
345,5
345,2
367,1
372,8
379,2
387,6

Danimarka
----------76,3
80,7
87,5
92,5
93,3
94,0
96,2
96,2
100,5
102,1
108,9
115,0
120,8
126,8
139,1
146,0
152,0
160,4
168,1
168,5
173,7
180,1
181,1
193,6
190,4
192,7
200,8
207,8
213,5

Finlandiya
----------------44,7
49,3
53,8
58,1
63,9
69,5
74,2
79,4
83,9
88,9
94,8
102,2
110,2
116,9
123,3
129,4
136,2
140,6
145,3
151,2
157,2
160,2
162,0
166,8
172,1
176,6

Fransa
------------------------------------------160,9
188,5
203,8
211,6
221,6
244,4
247,8
245,8
250,0
251,6
253,6
257,5
262,6

Almanya
--------------------77,8
85,6
94,1
96,8
105,3
114,1
120,4
127,9
139,8
150,8
159,5
165,6
172,7
187,0
198,5
207,8
219,7
224,8
236,8
252,1
257,4
258,0
266,5
278,5

talya
--------------------37,0
40,8
43,3
45,1
48,2
50,7
55,4
57,8
59,4
64,6
68,1
76,2
82,1
86,3
90,0
94,2
93,4
93,8
94,7
99,3
104,1
105,2
110,5
114,2

spanya

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

----2,5
2,7
2,9
3,1
3,5
3,9
4,1
4,2
4,3
4,5
4,7
4,8
5,0
5,1
5,2
5,4
5,4
5,2
5,3
5,1
5,4
6,1
5,4
5,4
5,5
6,1
6,2
6,4
7,4
7,1
7,7
7,9

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Tablo EK-3: Tarm Sektrnde alan Bana Sabit Sermaye Stoku

151

--------------------146,9
152,4
160,6
167,1
171,2
177,6
184,8
193,5
201,2
208,6
219,3
232,5
248,4
267,1
283,6
294,2
305,9
319,7
327,9
339,9
346,1
350,6
370,0
385,9

132,7
138,6
140,7
140,9
145,1
156,0
162,9
172,9
175,6
176,5
186,3
198,0
227,5
242,5
243,6
246,4
246,1
246,4
245,0
248,2
267,0
293,3
308,8
315,2
313,8
306,7
306,2
317,5
314,8
317,6
312,5
319,3
322,7
330,1

Kanada
------------------------------------139,6
146,1
151,0
158,8
167,8
175,7
179,5
179,0
191,4
201,9
205,8
208,0
216,8
225,3
239,9
254,2

Danimarka
----------112,7
119,6
127,8
134,2
133,2
131,5
136,0
143,1
149,7
155,3
160,7
170,2
178,5
185,1
194,1
204,3
226,4
250,8
266,8
265,3
256,9
257,7
252,5
247,9
244,2
240,7
240,6
245,9
251,1

Finlandiya
----------------65,1
70,3
75,8
82,5
87,9
93,8
100,8
108,4
115,6
123,4
130,2
135,6
142,4
150,3
160,6
171,5
179,0
181,6
187,3
194,4
199,1
205,1
207,4
209,5
216,0
220,6

Fransa
------------------------------------------109,8
122,9
136,1
145,0
149,7
154,5
157,9
158,2
160,9
161,1
161,9
166,2
170,0

Almanya
--------------------117,8
126,0
133,4
141,5
152,6
160,1
165,8
173,0
176,3
180,1
183,5
189,7
200,1
209,0
214,5
219,2
225,0
229,5
229,9
235,8
242,2
248,4
252,5
257,0

talya
--------------------117,0
128,2
136,7
142,0
147,5
153,8
154,2
154,4
156,8
158,3
159,8
168,9
180,4
195,4
203,7
205,9
207,7
206,4
206,9
209,9
214,4
221,0
231,4
245,9

spanya

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

----58,0
59,9
60,9
68,2
75,9
78,2
85,3
90,3
94,5
98,8
99,6
99,5
99,4
97,8
98,5
97,0
94,8
94,1
95,9
94,2
88,5
96,8
87,1
88,4
85,7
83,1
85,6
85,5
87,3
88,4
84,7
87,4

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Tablo EK-4: Sanayi Sektrnde alan Bana Sabit Sermaye Stoku

152

--------------------206,9
211,9
217,8
224,1
227,7
229,0
229,8
230,2
229,1
230,9
233,8
237,5
242,0
247,3
252,4
255,6
259,5
261,5
261,9
263,5
263,5
265,8
271,0
275,4

63,7
64,5
65,0
64,6
64,1
64,9
66,1
66,6
67,1
66,6
66,5
67,2
70,9
72,0
72,7
72,9
73,1
73,4
73,9
75,1
76,5
79,4
81,6
82,2
82,6
83,4
84,9
84,3
85,2
85,9
87,2
89,4
90,2
91,2

Kanada
------------------------------------222,3
228,9
234,7
238,9
243,5
247,6
244,0
246,7
247,1
247,4
247,6
248,0
251,4
255,4
260,6
268,6

Danimarka
----------147,2
155,0
162,8
168,8
172,1
174,6
177,2
180,1
183,9
187,9
191,8
195,7
198,2
201,5
204,6
211,7
229,1
250,2
269,8
278,0
276,0
273,1
267,2
265,4
263,4
262,0
261,9
261,7
264,4

Finlandiya
----------------198,8
202,4
206,7
211,2
213,0
217,3
219,8
225,0
228,6
228,0
229,5
228,2
230,8
237,6
243,3
248,7
251,7
255,7
259,9
263,2
263,6
260,1
261,0
261,9
265,5
266,0

Fransa
------------------------------------------242,2
245,4
250,9
254,3
259,2
264,7
271,2
274,9
276,6
278,0
283,9
291,0
298,1

Almanya
--------------------227,0
230,0
232,0
235,7
236,6
236,8
240,2
244,4
247,5
252,3
254,6
254,4
260,3
272,1
282,1
288,1
290,7
295,8
299,5
300,8
300,5
300,4
301,1
303,4

talya
--------------------176,9
182,7
187,3
192,7
201,8
207,6
204,5
197,9
196,1
193,7
192,7
194,2
202,5
213,6
220,4
222,4
227,9
229,3
228,2
227,9
227,7
231,2
235,1
237,7

spanya

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

----39,4
40,5
41,5
43,0
44,3
45,7
46,8
47,8
48,0
48,2
48,5
49,0
48,7
49,5
50,3
51,5
53,8
57,4
59,5
62,6
63,4
68,5
71,2
73,0
75,9
80,0
81,8
82,2
81,7
86,6
85,6
85,6

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Tablo EK-5: Hizmetler Sektrnde alan Bana Sabit Sermaye Stoku

153

--------------------189,8
195,0
201,6
208,0
211,7
214,5
217,2
219,8
221,1
224,2
228,8
234,5
241,3
248,9
256,0
260,3
265,4
269,3
270,9
273,9
275,0
277,5
284,4
289,8

82,0
83,9
85,1
84,9
85,4
87,9
90,3
92,3
93,2
93,0
94,3
96,3
103,5
106,0
106,6
106,6
106,3
106,0
105,8
106,8
109,3
114,0
116,9
117,5
117,5
117,8
119,1
119,8
120,4
120,8
121,8
124,6
125,2
126,3

Kanada
------------------------------------205,9
212,9
219,0
224,3
230,1
235,6
234,5
236,4
240,0
242,7
244,1
244,7
249,8
254,7
261,6
270,6

Danimarka
----------127,5
134,8
143,1
149,6
151,5
152,7
156,1
160,0
165,1
169,4
174,7
180,8
185,6
190,4
196,4
204,4
221,9
242,5
260,4
266,1
263,8
263,0
258,1
257,1
254,8
253,4
254,0
255,6
259,2

Finlandiya
----------------150,5
155,7
161,2
167,6
171,4
177,0
181,8
188,3
193,7
196,4
200,2
201,5
205,9
213,6
220,9
228,1
232,7
236,8
241,6
246,0
247,7
246,5
247,9
249,3
253,8
255,3

Fransa
------------------------------------------199,9
209,6
219,4
225,9
231,7
238,3
244,4
247,4
250,2
251,6
256,4
263,3
270,1

Almanya
--------------------174,2
181,3
187,5
193,2
199,8
204,3
209,4
215,5
220,1
225,6
229,2
231,9
239,6
251,2
260,4
266,5
270,9
276,0
279,4
283,0
284,9
286,6
288,6
292,0

talya
--------------------138,7
146,8
152,7
157,8
165,4
171,6
172,6
170,2
170,6
171,7
172,7
178,0
187,4
199,0
206,3
209,2
213,4
214,4
214,2
215,6
217,3
221,3
227,0
232,1

spanya

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

----18,9
20,1
21,3
23,2
25,4
27,2
29,0
30,4
31,5
32,4
33,2
33,9
34,3
35,0
35,9
36,8
37,8
38,4
39,7
39,9
41,5
46,5
44,9
45,6
46,8
49,7
51,0
52,3
56,0
57,0
58,2
59,6

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Tablo EK-6: Ekonomi Genelinde alan Bana Sabit Sermaye Stoku

154

--------------------16,1
17,4
18,8
18,7
20,8
20,7
22,0
21,2
23,0
23,4
21,9
24,0
28,5
30,5
29,2
29,8
30,3
31,7
33,1
35,1
36,9
33,4
38,0
36,8

23,1
26,0
24,6
26,5
24,9
26,7
29,9
29,4
27,7
24,6
25,4
24,6
25,8
25,3
24,5
25,0
27,6
27,6
27,0
28,6
29,6
29,2
27,8
29,4
29,8
30,4
30,3
32,2
35,1
38,6
40,9
40,8
40,9
40,8

Kanada
------------------------------------17,9
21,4
22,4
22,8
23,4
27,4
29,8
31,1
33,5
35,2
38,6
37,8
41,0
40,8
39,3
41,5

Danimarka
9,1
9,5
9,9
10,4
10,6
10,9
11,5
12,8
13,5
15,2
16,0
15,4
14,8
15,8
16,7
17,5
17,1
17,0
18,9
19,4
18,9
17,3
19,4
21,8
24,6
24,4
25,6
29,3
29,3
29,9
33,8
33,8
36,5
37,4

Finlandiya
----------------13,6
15,4
15,7
16,2
18,9
18,1
19,7
21,2
21,1
22,8
23,3
24,2
26,5
26,4
30,3
30,2
31,7
33,6
36,3
37,2
38,4
40,4
39,9
39,0
41,5
37,1

Fransa
------------------------------------------14,7
16,7
17,8
16,8
18,6
21,4
22,5
21,1
24,3
24,4
25,7
24,6
25,8

Almanya
8,0
8,0
7,9
8,7
9,1
9,9
9,6
10,1
10,5
11,5
12,3
12,9
13,3
14,4
14,5
15,4
16,2
17,4
17,8
19,1
19,1
21,5
22,5
24,3
25,9
27,3
29,2
30,1
31,8
35,4
34,6
34,1
33,4
32,6

talya
--------------------13,1
12,5
12,8
13,6
15,0
15,6
16,1
19,0
20,8
21,2
23,2
26,5
28,8
31,2
30,9
30,4
35,3
36,1
35,8
35,3
37,6
37,0
38,6
39,4

spanya

----4,9
4,5
4,8
5,0
5,4
5,2
5,4
5,4
5,5
5,4
5,5
5,5
5,6
5,5
5,8
5,9
6,3
5,6
5,9
5,5
6,1
6,7
5,9
5,9
6,0
6,1
6,5
6,3
7,5
6,7
7,8
7,9

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-7: Tarm Sektrndeki gc Verimlilii Dzeyi

155

--------------------39,1
39,3
41,5
44,0
46,1
49,0
50,2
51,1
54,4
57,4
59,0
59,3
59,8
60,0
64,6
67,6
70,2
75,9
76,3
78,2
81,8
81,1
84,2
86,7

41,2
43,0
45,6
48,9
48,6
46,1
48,8
51,3
51,7
52,2
50,8
50,6
50,7
55,0
59,9
61,6
60,0
61,2
62,9
61,8
62,9
65,0
68,2
72,2
75,2
75,6
75,3
79,5
80,0
83,8
87,5
84,1
86,7
90,1

Kanada
------------------------------------35,1
37,0
36,3
37,2
38,2
37,7
41,1
42,5
43,5
47,6
47,2
47,7
50,1
51,0
52,0
53,6

Danimarka
19,3
19,1
20,8
21,3
21,6
20,8
21,1
21,6
23,2
24,9
25,8
26,9
27,6
28,8
30,6
32,3
33,8
36,4
38,4
40,3
41,2
40,1
44,2
49,4
54,7
56,0
57,5
60,7
63,1
65,2
71,3
71,0
73,9
76,7

Finlandiya
----------------28,8
29,9
30,9
32,0
32,3
33,4
34,5
35,9
36,9
37,9
39,9
41,6
42,6
43,8
45,6
45,9
48,9
51,4
52,0
54,3
57,2
59,1
61,0
61,6
63,0
62,8

Fransa
------------------------------------------39,4
41,8
41,6
45,0
46,0
46,7
49,3
49,9
51,0
53,9
54,4
54,9
56,5

Almanya
27,5
27,4
29,0
31,9
32,8
29,6
33,0
33,6
34,7
36,9
34,3
34,0
33,9
34,8
37,3
39,0
40,0
41,9
43,8
44,7
44,7
44,9
46,5
46,4
49,8
52,2
52,0
53,4
53,3
53,8
55,2
55,1
54,6
54,0

talya
--------------------34,3
36,0
37,2
38,5
39,8
41,6
42,2
43,3
44,8
45,1
44,7
46,2
47,6
48,5
50,4
51,3
51,2
51,9
52,4
52,9
53,8
54,4
55,2
56,8

spanya

----14,5
15,2
15,0
16,1
17,2
16,8
17,4
16,4
15,7
17,0
17,4
17,9
19,3
19,6
21,4
22,8
22,5
23,1
25,2
25,1
24,7
28,7
24,1
27,1
27,4
28,4
28,9
27,0
28,4
26,5
27,7
30,7

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-8: Sanayi Sektrndeki gc Verimlilii Dzeyi

156

--------------------44,3
44,3
44,6
44,9
45,8
45,5
45,7
45,9
46,7
47,0
48,2
49,2
49,9
49,5
50,6
51,5
51,3
51,7
51,6
52,1
52,3
52,3
52,7
53,3

33,2
33,9
34,5
34,4
34,6
35,1
36,3
36,4
36,7
36,6
36,4
36,6
36,9
37,0
37,4
38,0
38,1
38,2
38,3
38,5
38,4
38,5
38,9
39,0
39,8
40,0
40,3
40,7
41,3
42,2
43,1
44,2
45,0
46,0

Kanada
------------------------------------37,3
37,2
38,1
38,3
38,4
39,0
39,1
39,7
40,4
40,4
40,7
41,1
42,1
42,8
43,1
43,7

Danimarka
24,9
25,8
26,9
27,7
28,6
29,2
29,6
30,0
30,6
31,4
32,0
32,0
32,5
33,0
33,5
34,1
34,6
35,4
36,0
37,1
37,3
37,1
37,4
39,1
40,2
40,5
41,4
41,7
42,5
42,7
42,9
42,7
42,7
43,6

Finlandiya
----------------39,6
40,2
40,9
41,6
42,5
43,5
43,9
44,9
45,5
45,6
46,6
47,2
47,9
48,2
49,2
49,2
49,4
49,7
49,8
50,6
51,2
51,5
51,9
52,1
52,0
51,6

Fransa
------------------------------------------41,9
42,8
42,9
43,1
43,9
44,4
44,8
45,3
45,3
45,6
46,0
46,5
46,8

Almanya
40,2
41,6
42,0
42,8
43,9
43,6
44,8
45,3
46,6
47,7
48,0
47,9
47,6
47,6
47,6
47,6
48,0
48,7
49,5
50,3
50,2
49,2
49,4
50,5
51,7
52,6
52,8
53,3
53,6
53,3
54,0
54,1
53,4
53,0

talya
--------------------39,8
40,4
40,8
41,4
42,9
43,9
43,9
43,1
43,1
43,1
42,6
42,1
42,2
42,5
43,1
43,3
43,1
43,3
43,1
43,1
43,2
43,8
44,1
44,2

spanya

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

----17,6
18,0
18,3
19,0
20,0
20,1
19,2
18,5
17,8
18,5
18,6
19,3
20,1
20,2
20,2
21,5
21,1
21,3
22,1
21,8
21,8
23,4
22,0
22,4
23,3
24,5
24,2
22,2
22,4
21,8
22,4
23,2

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Tablo EK-9: Hizmetler Sektrndeki gc Verimlilii Dzeyi

157

--------------------42,0
42,1
43,0
43,8
45,0
45,5
45,9
46,3
47,6
48,4
49,6
50,5
51,2
50,9
52,6
53,8
54,1
55,4
55,4
56,1
56,9
56,6
57,3
58,0

34,4
35,5
36,5
37,4
37,2
37,1
38,7
39,2
39,4
39,2
38,7
38,7
38,9
39,7
40,8
41,6
41,5
41,8
42,2
42,2
42,1
42,3
42,9
43,5
44,7
45,1
45,3
46,2
47,0
48,2
49,7
50,1
51,1
52,2

Kanada
------------------------------------35,7
36,2
36,9
37,3
37,6
38,1
39,1
39,8
40,6
41,4
41,7
42,1
43,4
44,1
44,4
45,2

Danimarka
20,3
20,9
22,2
23,1
23,9
24,3
24,7
25,4
26,4
27,5
28,3
28,6
29,0
29,8
30,7
31,7
32,5
33,7
34,9
36,2
36,6
36,0
37,2
39,7
41,9
42,5
43,6
44,8
46,0
46,6
48,3
48,1
48,7
49,8

Finlandiya
----------------34,4
35,4
36,3
37,1
38,2
39,1
40,0
41,1
41,9
42,4
43,7
44,6
45,6
46,1
47,5
47,6
48,4
49,2
49,5
50,6
51,6
52,3
52,9
53,1
53,3
52,8

Fransa
------------------------------------------40,1
41,6
41,7
42,8
43,6
44,3
45,3
45,7
46,0
46,9
47,3
47,8
48,4

Almanya
29,9
30,6
31,8
33,5
34,7
34,0
35,8
36,5
37,8
39,4
39,1
39,4
39,7
40,2
41,3
42,1
42,9
44,1
45,4
46,4
46,5
46,1
46,8
47,8
49,6
51,0
51,2
52,0
52,4
52,5
53,3
53,4
52,7
52,3

talya
--------------------34,0
34,8
35,5
36,3
37,8
39,0
39,6
40,0
40,6
41,0
41,0
41,4
42,0
42,6
43,5
43,8
44,0
44,4
44,4
44,4
44,8
45,4
45,9
46,2

spanya

----9,4
9,5
9,9
10,4
11,3
11,3
11,4
11,1
10,9
11,3
11,6
12,0
12,6
12,9
13,4
14,3
14,4
14,1
15,0
14,5
15,2
17,1
15,2
15,9
16,4
17,5
17,7
16,6
18,1
16,9
18,3
19,4

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, Bin $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-10: Ekonomi Genelinde gc Verimlilii Dzeyi

158

9,036
8,367
8,502
8,433
8,291
9,928
10,463
10,206
9,309
9,448
9,376
8,681
8,180
8,285
7,495
7,590
7,217
7,651
7,172
7,127
7,788
7,158
6,172
5,723
6,021
5,772
5,672
5,410
5,113
4,764
4,618
5,095
4,453
4,512

3,942
3,631
4,199
4,034
4,526
4,536
4,334
4,549
4,742
5,375
5,362
5,216
5,175
5,151
5,173
4,823
4,209
4,016
3,888
3,520
3,222
3,182
3,245
2,976
2,890
2,815
2,787
2,899
2,756
2,568
2,617
2,858
2,846
2,824

Kanada
15,045
13,052
12,761
15,201
13,584
14,006
15,567
13,691
13,683
14,059
14,249
13,426
12,394
13,410
11,722
12,030
11,987
13,383
12,453
11,031
11,274
11,419
11,373
10,267
10,005
9,708
9,463
9,272
8,944
9,123
8,949
9,128
9,647
9,348

Danimarka
----------7,020
7,013
6,850
6,825
6,131
5,888
6,249
6,493
6,376
6,125
6,236
6,741
7,109
6,707
7,159
7,726
8,772
8,270
7,694
6,854
7,124
7,029
6,170
6,596
6,370
5,697
5,941
5,698
5,709

Finlandiya
1,896
1,955
2,128
2,231
2,401
2,809
3,111
3,286
3,284
3,209
3,430
3,579
3,379
3,829
3,764
3,749
3,976
3,899
4,066
4,228
4,153
4,433
4,074
4,290
4,292
4,182
4,005
4,059
4,095
3,964
4,060
4,277
4,148
4,763

Fransa
------------------------------------------10,939
11,275
11,448
12,566
11,906
11,409
11,005
11,646
10,286
10,298
9,876
10,455
10,194

Almanya
--------------------6,330
6,635
7,080
6,711
7,261
7,414
7,439
7,333
7,860
7,880
8,335
7,715
7,662
7,706
7,678
7,607
7,515
7,478
7,451
7,121
7,435
7,567
7,981
8,538

talya
2,339
2,247
2,383
2,430
2,417
2,569
2,615
2,825
2,731
2,941
2,821
3,275
3,389
3,328
3,217
3,248
3,432
3,049
2,848
3,045
2,943
2,872
2,852
2,768
2,908
3,095
2,647
2,599
2,645
2,815
2,773
2,843
2,861
2,896

spanya

----0,518
0,596
0,595
0,625
0,658
0,745
0,767
0,786
0,794
0,841
0,843
0,880
0,901
0,920
0,891
0,913
0,858
0,934
0,889
0,912
0,882
0,916
0,919
0,921
0,917
0,987
0,950
1,009
0,998
1,065
0,990
0,998

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-11: Tarm Sektrndeki Sermaye-Hasla Oran

159

3,984
4,009
3,860
3,673
3,710
4,066
3,842
3,886
3,848
3,751
3,757
3,877
3,869
3,800
3,714
3,626
3,680
3,786
3,695
3,635
3,718
3,922
4,157
4,448
4,389
4,352
4,359
4,212
4,296
4,345
4,232
4,325
4,395
4,450

3,222
3,222
3,085
2,881
2,985
3,382
3,338
3,373
3,394
3,379
3,670
3,913
4,486
4,412
4,065
4,000
4,099
4,028
3,896
4,018
4,242
4,511
4,524
4,369
4,176
4,057
4,066
3,995
3,937
3,787
3,573
3,796
3,722
3,664

Kanada
2,864
2,952
2,846
2,815
2,923
3,154
3,099
3,157
3,240
3,212
3,293
3,579
3,537
3,477
3,460
3,418
3,487
3,786
3,979
3,953
4,164
4,264
4,391
4,661
4,372
4,211
4,403
4,240
4,363
4,358
4,326
4,417
4,617
4,743

Danimarka
----------5,409
5,677
5,927
5,793
5,344
5,096
5,048
5,179
5,192
5,067
4,979
5,035
4,907
4,817
4,812
4,963
5,650
5,673
5,399
4,846
4,590
4,484
4,162
3,930
3,743
3,378
3,391
3,326
3,274

Finlandiya
1,868
1,922
1,962
1,977
2,026
2,201
2,176
2,210
2,257
2,348
2,449
2,582
2,720
2,805
2,919
3,020
3,135
3,259
3,261
3,257
3,346
3,430
3,520
3,733
3,658
3,536
3,599
3,581
3,483
3,468
3,402
3,401
3,431
3,510

Fransa
------------------------------------------2,785
2,944
3,271
3,222
3,254
3,306
3,202
3,171
3,158
2,988
2,973
3,025
3,012

Almanya
--------------------3,431
3,705
3,932
4,068
4,085
4,105
4,144
4,129
4,023
4,030
4,100
4,228
4,299
4,510
4,304
4,195
4,330
4,298
4,311
4,385
4,391
4,506
4,625
4,759

talya
2,920
2,937
2,761
2,728
2,802
3,011
3,099
3,130
3,207
3,321
3,414
3,558
3,670
3,688
3,706
3,701
3,652
3,564
3,504
3,511
3,574
3,659
3,792
4,031
4,039
4,013
4,055
3,977
3,948
3,966
3,987
4,058
4,194
4,331

spanya

----4,007
3,949
4,067
4,223
4,417
4,647
4,908
5,520
6,036
5,801
5,730
5,544
5,160
4,985
4,600
4,260
4,221
4,067
3,811
3,761
3,585
3,377
3,612
3,266
3,128
2,925
2,961
3,168
3,072
3,333
3,055
2,844

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-12: Sanayi Sektrndeki Sermaye-Hasla Oran

160

4,222
4,226
4,194
4,163
4,139
4,441
4,401
4,561
4,612
4,697
4,675
4,786
4,879
4,990
4,970
5,029
5,030
5,010
4,906
4,917
4,855
4,831
4,852
5,000
4,987
4,963
5,058
5,059
5,072
5,055
5,036
5,080
5,147
5,169

1,917
1,905
1,888
1,875
1,856
1,850
1,818
1,828
1,829
1,821
1,828
1,838
1,919
1,945
1,945
1,917
1,921
1,920
1,927
1,948
1,991
2,064
2,096
2,110
2,076
2,083
2,104
2,070
2,062
2,038
2,025
2,021
2,004
1,984

Kanada
5,426
5,477
5,454
5,437
5,729
6,025
5,811
5,952
5,956
5,893
6,069
6,289
6,253
6,269
6,125
6,041
5,818
5,876
5,964
6,161
6,158
6,234
6,343
6,355
6,235
6,217
6,122
6,129
6,085
6,039
5,971
5,975
6,041
6,143

Danimarka
----------5,038
5,238
5,422
5,513
5,489
5,456
5,531
5,538
5,567
5,614
5,629
5,648
5,592
5,594
5,509
5,669
6,169
6,698
6,895
6,918
6,814
6,600
6,410
6,252
6,172
6,109
6,128
6,124
6,060

Finlandiya
4,924
4,872
4,791
4,721
4,901
4,953
4,960
4,964
5,022
5,035
5,053
5,083
5,007
4,999
5,001
5,015
5,025
5,004
4,924
4,832
4,818
4,928
4,946
5,052
5,100
5,150
5,220
5,204
5,148
5,050
5,024
5,030
5,104
5,151

Fransa
------------------------------------------5,782
5,739
5,853
5,894
5,909
5,959
6,052
6,070
6,110
6,102
6,178
6,255
6,369

Almanya
--------------------4,729
4,802
4,876
4,953
4,971
4,970
5,005
5,017
4,997
5,020
5,068
5,170
5,274
5,391
5,458
5,482
5,510
5,551
5,587
5,642
5,564
5,555
5,641
5,727

talya
4,030
4,033
3,955
3,885
3,882
3,997
4,059
4,112
4,194
4,332
4,439
4,525
4,587
4,651
4,705
4,726
4,659
4,592
4,553
4,496
4,521
4,616
4,803
5,033
5,111
5,140
5,286
5,300
5,296
5,294
5,274
5,276
5,326
5,376

spanya

----2,241
2,245
2,269
2,263
2,215
2,276
2,435
2,581
2,698
2,614
2,608
2,534
2,427
2,448
2,485
2,397
2,552
2,700
2,687
2,868
2,907
2,924
3,244
3,256
3,263
3,258
3,381
3,710
3,654
3,981
3,812
3,685

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-13: Hizmetler Sektrndeki Sermaye-Hasla Oran

161

4,254
4,252
4,192
4,119
4,108
4,433
4,349
4,478
4,500
4,537
4,523
4,632
4,692
4,752
4,704
4,717
4,730
4,753
4,645
4,629
4,612
4,645
4,712
4,887
4,867
4,835
4,903
4,859
4,887
4,882
4,837
4,901
4,960
4,993

2,383
2,364
2,334
2,273
2,293
2,371
2,333
2,356
2,368
2,371
2,436
2,489
2,660
2,674
2,613
2,564
2,564
2,537
2,509
2,532
2,594
2,695
2,722
2,699
2,632
2,613
2,628
2,591
2,564
2,504
2,450
2,487
2,453
2,420

Kanada
5,158
5,197
5,132
5,131
5,365
5,662
5,500
5,600
5,631
5,578
5,735
5,977
5,913
5,902
5,755
5,677
5,528
5,672
5,775
5,883
5,938
6,019
6,126
6,180
6,005
5,935
5,907
5,858
5,847
5,812
5,751
5,779
5,886
5,984

Danimarka
----------5,255
5,458
5,635
5,668
5,503
5,402
5,463
5,515
5,531
5,516
5,509
5,563
5,503
5,462
5,418
5,589
6,157
6,520
6,552
6,349
6,202
6,027
5,756
5,588
5,463
5,246
5,281
5,249
5,202

Finlandiya
4,150
4,125
4,083
4,030
4,189
4,296
4,305
4,319
4,372
4,400
4,448
4,514
4,487
4,523
4,549
4,581
4,627
4,635
4,581
4,513
4,519
4,632
4,653
4,791
4,809
4,815
4,877
4,862
4,797
4,714
4,685
4,697
4,758
4,833

Fransa
------------------------------------------4,991
5,042
5,261
5,281
5,311
5,374
5,401
5,415
5,438
5,369
5,419
5,506
5,586

Almanya
--------------------4,454
4,598
4,728
4,810
4,841
4,849
4,884
4,885
4,850
4,867
4,929
5,025
5,117
5,260
5,249
5,230
5,288
5,307
5,334
5,388
5,342
5,371
5,474
5,583

talya
3,657
3,650
3,558
3,502
3,516
3,662
3,728
3,789
3,856
3,998
4,081
4,217
4,299
4,344
4,377
4,396
4,355
4,257
4,199
4,184
4,212
4,294
4,457
4,668
4,743
4,777
4,845
4,831
4,829
4,854
4,845
4,876
4,950
5,026

spanya

----2,022
2,123
2,162
2,226
2,261
2,402
2,553
2,741
2,886
2,864
2,857
2,820
2,720
2,723
2,673
2,572
2,617
2,719
2,643
2,746
2,721
2,712
2,942
2,878
2,851
2,833
2,892
3,148
3,097
3,369
3,181
3,072

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-14: Ekonomi Genelinde Sermaye-Hasla Oran

162

0,111
0,120
0,118
0,119
0,121
0,101
0,096
0,098
0,107
0,106
0,107
0,115
0,122
0,121
0,133
0,132
0,139
0,131
0,139
0,140
0,128
0,140
0,162
0,175
0,166
0,173
0,176
0,185
0,196
0,210
0,217
0,196
0,225
0,222

0,254
0,275
0,238
0,248
0,221
0,220
0,231
0,220
0,211
0,186
0,187
0,192
0,193
0,194
0,193
0,207
0,238
0,249
0,257
0,284
0,310
0,314
0,308
0,336
0,346
0,355
0,359
0,345
0,363
0,389
0,382
0,350
0,351
0,354

Kanada
0,066
0,077
0,078
0,066
0,074
0,071
0,064
0,073
0,073
0,071
0,070
0,074
0,081
0,075
0,085
0,083
0,083
0,075
0,080
0,091
0,089
0,088
0,088
0,097
0,100
0,103
0,106
0,108
0,112
0,110
0,112
0,110
0,104
0,107

Danimarka
----------0,142
0,143
0,146
0,147
0,163
0,170
0,160
0,154
0,157
0,163
0,160
0,148
0,141
0,149
0,140
0,129
0,114
0,121
0,130
0,146
0,140
0,142
0,162
0,152
0,157
0,176
0,168
0,176
0,175

Finlandiya
0,528
0,511
0,470
0,448
0,416
0,356
0,321
0,304
0,304
0,312
0,292
0,279
0,296
0,261
0,266
0,267
0,252
0,256
0,246
0,237
0,241
0,226
0,245
0,233
0,233
0,239
0,250
0,246
0,244
0,252
0,246
0,234
0,241
0,210

Fransa
------------------------------------------0,091
0,089
0,087
0,080
0,084
0,088
0,091
0,086
0,097
0,097
0,101
0,096
0,098

Almanya
--------------------0,158
0,151
0,141
0,149
0,138
0,135
0,134
0,136
0,127
0,127
0,120
0,130
0,131
0,130
0,130
0,131
0,133
0,134
0,134
0,140
0,135
0,132
0,125
0,117

talya
0,427
0,445
0,420
0,412
0,414
0,389
0,382
0,354
0,366
0,340
0,354
0,305
0,295
0,300
0,311
0,308
0,291
0,328
0,351
0,328
0,340
0,348
0,351
0,361
0,344
0,323
0,378
0,385
0,378
0,355
0,361
0,352
0,350
0,345

spanya

----1,931
1,677
1,682
1,600
1,520
1,342
1,303
1,272
1,259
1,190
1,187
1,137
1,110
1,087
1,122
1,095
1,166
1,071
1,125
1,096
1,134
1,092
1,088
1,086
1,091
1,013
1,053
0,991
1,002
0,939
1,010
1,002

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-15: Tarm Sektrndeki Sermaye Verimlilii

163

0,251
0,249
0,259
0,272
0,270
0,246
0,260
0,257
0,260
0,267
0,266
0,258
0,258
0,263
0,269
0,276
0,272
0,264
0,271
0,275
0,269
0,255
0,241
0,225
0,228
0,230
0,229
0,237
0,233
0,230
0,236
0,231
0,228
0,225

0,310
0,310
0,324
0,347
0,335
0,296
0,300
0,296
0,295
0,296
0,272
0,256
0,223
0,227
0,246
0,250
0,244
0,248
0,257
0,249
0,236
0,222
0,221
0,229
0,239
0,246
0,246
0,250
0,254
0,264
0,280
0,263
0,269
0,273

Kanada
0,349
0,339
0,351
0,355
0,342
0,317
0,323
0,317
0,309
0,311
0,304
0,279
0,283
0,288
0,289
0,293
0,287
0,264
0,251
0,253
0,240
0,235
0,228
0,215
0,229
0,237
0,227
0,236
0,229
0,229
0,231
0,226
0,217
0,211

Danimarka
----------0,185
0,176
0,169
0,173
0,187
0,196
0,198
0,193
0,193
0,197
0,201
0,199
0,204
0,208
0,208
0,201
0,177
0,176
0,185
0,206
0,218
0,223
0,240
0,254
0,267
0,296
0,295
0,301
0,305

Finlandiya
0,535
0,520
0,510
0,506
0,493
0,454
0,460
0,453
0,443
0,426
0,408
0,387
0,368
0,356
0,343
0,331
0,319
0,307
0,307
0,307
0,299
0,292
0,284
0,268
0,273
0,283
0,278
0,279
0,287
0,288
0,294
0,294
0,291
0,285

Fransa
------------------------------------------0,359
0,340
0,306
0,310
0,307
0,302
0,312
0,315
0,317
0,335
0,336
0,331
0,332

Almanya
--------------------0,291
0,270
0,254
0,246
0,245
0,244
0,241
0,242
0,249
0,248
0,244
0,237
0,233
0,222
0,232
0,238
0,231
0,233
0,232
0,228
0,228
0,222
0,216
0,210

talya
0,343
0,341
0,362
0,367
0,357
0,332
0,323
0,319
0,312
0,301
0,293
0,281
0,272
0,271
0,270
0,270
0,274
0,281
0,285
0,285
0,280
0,273
0,264
0,248
0,248
0,249
0,247
0,251
0,253
0,252
0,251
0,246
0,238
0,231

spanya

----0,250
0,253
0,246
0,237
0,226
0,215
0,204
0,181
0,166
0,172
0,175
0,180
0,194
0,201
0,217
0,235
0,237
0,246
0,262
0,266
0,279
0,296
0,277
0,306
0,320
0,342
0,338
0,316
0,326
0,300
0,327
0,352

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-16: Sanayi Sektrndeki Sermaye Verimlilii

164

0,237
0,237
0,238
0,240
0,242
0,225
0,227
0,219
0,217
0,213
0,214
0,209
0,205
0,200
0,201
0,199
0,199
0,200
0,204
0,203
0,206
0,207
0,206
0,200
0,201
0,201
0,198
0,198
0,197
0,198
0,199
0,197
0,194
0,193

0,522
0,525
0,530
0,533
0,539
0,541
0,550
0,547
0,547
0,549
0,547
0,544
0,521
0,514
0,514
0,522
0,521
0,521
0,519
0,513
0,502
0,485
0,477
0,474
0,482
0,480
0,475
0,483
0,485
0,491
0,494
0,495
0,499
0,504

Kanada
0,184
0,183
0,183
0,184
0,175
0,166
0,172
0,168
0,168
0,170
0,165
0,159
0,160
0,160
0,163
0,166
0,172
0,170
0,168
0,162
0,162
0,160
0,158
0,157
0,160
0,161
0,163
0,163
0,164
0,166
0,167
0,167
0,166
0,163

Danimarka
----------0,198
0,191
0,184
0,181
0,182
0,183
0,181
0,181
0,180
0,178
0,178
0,177
0,179
0,179
0,182
0,176
0,162
0,149
0,145
0,145
0,147
0,152
0,156
0,160
0,162
0,164
0,163
0,163
0,165

Finlandiya
0,203
0,205
0,209
0,212
0,204
0,202
0,202
0,201
0,199
0,199
0,198
0,197
0,200
0,200
0,200
0,199
0,199
0,200
0,203
0,207
0,208
0,203
0,202
0,198
0,196
0,194
0,192
0,192
0,194
0,198
0,199
0,199
0,196
0,194

Fransa
------------------------------------------0,173
0,174
0,171
0,170
0,169
0,168
0,165
0,165
0,164
0,164
0,162
0,160
0,157

Almanya
--------------------0,211
0,208
0,205
0,202
0,201
0,201
0,200
0,199
0,200
0,199
0,197
0,193
0,190
0,185
0,183
0,182
0,181
0,180
0,179
0,177
0,180
0,180
0,177
0,175

talya
0,248
0,248
0,253
0,257
0,258
0,250
0,246
0,243
0,238
0,231
0,225
0,221
0,218
0,215
0,213
0,212
0,215
0,218
0,220
0,222
0,221
0,217
0,208
0,199
0,196
0,195
0,189
0,189
0,189
0,189
0,190
0,190
0,188
0,186

spanya

----0,446
0,446
0,441
0,442
0,451
0,439
0,411
0,387
0,371
0,383
0,383
0,395
0,412
0,408
0,402
0,417
0,392
0,370
0,372
0,349
0,344
0,342
0,308
0,307
0,306
0,307
0,296
0,270
0,274
0,251
0,262
0,271

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-17: Hizmetler Sektrndeki Sermaye Verimlilii

165

0,235
0,235
0,239
0,243
0,243
0,226
0,230
0,223
0,222
0,220
0,221
0,216
0,213
0,210
0,213
0,212
0,211
0,210
0,215
0,216
0,217
0,215
0,212
0,205
0,205
0,207
0,204
0,206
0,205
0,205
0,207
0,204
0,202
0,200

0,420
0,423
0,428
0,440
0,436
0,422
0,429
0,424
0,422
0,422
0,411
0,402
0,376
0,374
0,383
0,390
0,390
0,394
0,399
0,395
0,386
0,371
0,367
0,370
0,380
0,383
0,380
0,386
0,390
0,399
0,408
0,402
0,408
0,413

Kanada
0,194
0,192
0,195
0,195
0,186
0,177
0,182
0,179
0,178
0,179
0,174
0,167
0,169
0,169
0,174
0,176
0,181
0,176
0,173
0,170
0,168
0,166
0,163
0,162
0,167
0,168
0,169
0,171
0,171
0,172
0,174
0,173
0,170
0,167

Danimarka
----------0,190
0,183
0,177
0,176
0,182
0,185
0,183
0,181
0,181
0,181
0,182
0,180
0,182
0,183
0,185
0,179
0,162
0,153
0,153
0,158
0,161
0,166
0,174
0,179
0,183
0,191
0,189
0,191
0,192

Finlandiya
0,241
0,242
0,245
0,248
0,239
0,233
0,232
0,232
0,229
0,227
0,225
0,222
0,223
0,221
0,220
0,218
0,216
0,216
0,218
0,222
0,221
0,216
0,215
0,209
0,208
0,208
0,205
0,206
0,208
0,212
0,213
0,213
0,210
0,207

Fransa
------------------------------------------0,200
0,198
0,190
0,189
0,188
0,186
0,185
0,185
0,184
0,186
0,185
0,182
0,179

Almanya
--------------------0,225
0,217
0,211
0,208
0,207
0,206
0,205
0,205
0,206
0,205
0,203
0,199
0,195
0,190
0,191
0,191
0,189
0,188
0,187
0,186
0,187
0,186
0,183
0,179

talya
0,273
0,274
0,281
0,286
0,284
0,273
0,268
0,264
0,259
0,250
0,245
0,237
0,233
0,230
0,228
0,228
0,230
0,235
0,238
0,239
0,237
0,233
0,224
0,214
0,211
0,209
0,206
0,207
0,207
0,206
0,206
0,205
0,202
0,199

spanya

----0,495
0,471
0,462
0,449
0,442
0,416
0,392
0,365
0,346
0,349
0,350
0,355
0,368
0,367
0,374
0,389
0,382
0,368
0,378
0,364
0,367
0,369
0,340
0,347
0,351
0,353
0,346
0,318
0,323
0,297
0,314
0,325

Trkiye

(1995 yl fiyatlar ve Satn Alma Gc Paritesiyle, $)

Kaynak: Trkiye hari lkeler, OECD-OLSin STAN veri taban kullanlarak hesaplanmtr. Trkiye verileri ise kendi almamzn sonulardr.

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003

Belika

Tablo EK-18: Ekonomi Genelinde Sermaye Verimlilii

166

TSAD BYME STRATEJLER DZS

TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:1. "Trkiye'de Byme Perspektifleri:
Makroekonomik ereve/Dinamikler/Strateji". mit zmen, Kamil Ylmaz, Alpay Filiztekin.
Haziran, 2005. http://www.tusiad.org/turkish/rapor/buyume/No1.pdf
TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:2. "Trkiye'de Yeniden Yaplanma Araylar:
Seilmi Sektr/Kurum/Politika rnekleri". TSAD Genel Sekreterlii. Haziran, 2005.
http://www.tusiad.org/turkish/rapor/buyume/No2.pdf
TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:3. "Trkiye'nin retim Yaps: Girdi-kt Modeli ile
Temel Bulgular". Glay Gnlk enesen. Haziran, 2005.
http://www.tusiad.org/turkish/rapor/buyume/No3.pdf
TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:4. "Trkiye'de Blgesel Gelime Politikalar:
Sektr-Blge Ynlamalar". Ltfi Elvan, Nevin Sorgu, Leyla Bilen Kazanck,
Ahmet ztrk. Eyll, 2005. http://www.tusiad.org/turkish/rapor/buyume/No6.pdf
TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:5. "Trkiyede Ekonomik Byme ve Mali Yap:
Mali Gelimilik/Firma Mali Yaps". Cihan Yaln, Olcay Ycel ulha, Pnar zbay zl.
Kasm, 2005. http://www.tusiad.org/turkish/rapor/buyume/No7.pdf
TSAD Byme Stratejileri Dizisi No:6. "Trkiye Ekonomisinde Sermaye Birikimi,
Verimlilik ve Byme (1972-2003): Uluslararas Karlatrma ve ABye Yaknsama Sreci
(2014). Dr. eref Saygl, Cengiz Cihan, Hasan Yurtolu. Aralk, 2005.
http://www.tusiad.org/turkish/rapor/buyume/No8.pdf

ISBN : 975-8458-95-7