TRK SANAYCLER VE ADAMLARI DERNE

DEVLETTE ETKTEN ETK DEVLETE: KAMU YNETMNDE ETK

YASAL ALTYAPI, SAYDAMLIK VE AYRICALIKLAR TESPT VE NERLER
CLT 2

TSAD DEVLETTE ETK ALTYAPI DZS No: 2

Kasm 2005 (Yayn No. TSAD-T/2005 - 11/411)
Merutiyet Caddesi, No.74 34420 Tepeba/stanbul Telefon: (0212) 249 07 23 Telefax: (0212) 249 13 50

 2005, TSAD
Tm haklar sakldr. Bu eserin tamam ya da bir blm, 4110 sayl Yasa ile deiik 5846 sayl FSEK. uyarnca, kullanlmazdan nce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazl izin alnmadka, hibir ekil ve yntemle ilenmek, oaltlmak, oatlm nshalar yaylmak, satlmak, kiralanmak, dn verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baka teknik, saysal ve/veya elektronik yntemlerle iletilmek suretiyle kullanlamaz.

ISBN : 975-8458-94-9
GRAPHS MATBAA SANAY VE TCARET LTD. T. Yzyl Mahallesi Matbaaclar Sitesi 1. Cadde Numara 139 Baclar 34560 STANBUL Tel: (0212) 629 06 07 PBX Faks: (0212) 629 03 85

NSZ
TSAD, zel sektr temsil eden sanayici ve iadamlar tarafndan 1971 ylnda, Anayasamzn ve Dernekler Kanununun ilgili hkmlerine uygun olarak kurulmu, kamu yararna alan bir dernek olup gnll bir sivil toplum rgtdr. TSAD, demokrasi ve insan haklar evrensel ilkelerine bal, giriim, inan ve dnce zgrlklerine saygl, yalnzca asli grevlerine odaklanm etkin bir devletin varolduu Trkiyede, Atatrkn ada uygarlk hedefine ve ilkelerine sadk toplumsal yapnn gelimesine ve demokratik sivil toplum ve laik hukuk devleti anlaynn yerlemesine yardmc olur. TSAD, piyasa ekonomisinin hukuksal ve kurumsal altyapsnn yerlemesine ve i dnyasnn evrensel i ahlak ilkelerine uygun bir biimde faaliyette bulunmasna alr. TSAD, uluslararas entegrasyon hedefi dorultusunda Trk sanayi ve hizmet kesiminin rekabet gcnn artrlarak, uluslararas ekonomik sistemde belirgin ve kalc bir yer edinmesi gerektiine inanr ve bu ynde alr. TSAD, Trkiyede liberal ekonomi kurallarnn yerlemesinin yansra, lkenin insan ve doal kaynaklarnn teknolojik yeniliklerle desteklenerek en etkin biimde kullanmn; verimlilik ve kalite ykseliini srekli klacak ortamn yaratlmas yoluyla rekabet gcnn artrlmasn hedef alan politikalar destekler. TSAD, misyonu dorultusunda ve faaliyetleri erevesinde, lke gndeminde bulunan konularla ilgili grlerini bilimsel almalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu grlerden hareketle kamuoyunda tartma platformlarnn olumasn salar.

TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi kapsamnda yaymlanan Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde EtikYasal Altyap, Saydamlk ve Kamuda Ayrcalklar/Tespit ve neriler balkl bu rapor, TSAD Parlamento leri Komisyonu bnyesindeki Etik Altyap alma Grubunun almalar erevesinde Boazii niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Cneyt Yksel tarafndan hazrlanmtr. Marmara niversitesi Hukuk Fakltesi 2005 yl mezunu Aylin Aktrk, almada proje asistan olarak grev yapmtr. Kasm 2005

ZGEM
Yrd. Do. Dr. Cneyt Yksel
Cneyt Yksel, stanbul niversitesi Hukuk Fakltesinden 1991 ylnda stn baar ile mezun oldu. Daha sonra, University of California at Berkeleyde aratrmalar yapt. 1994 ylnda Harvard Law Schooldan yksek lisans derecesi ile mezun oldu. Devletin Yeniden Yaplanmas adl master tezi Harvard niversitesi tarafndan en baarl tez almas seildi. 1994-1995 yllarnda Harvard Law Schoolda bir yl aratrma grevlisi olarak alt. 1995 ylnda Stanford niversitesinde uluslararas hukuk alannda Stanford niversitesi bursuyla bir yl almalarn srdrd. 1996 ylnda Stanford niversitesi Hukuk Fakltesinden uluslararas hukuk, siyaset ve ynetim alanlarnda ikinci yksek lisansn almaya hak kazand. 1998 ylnda Stanford Law Schooldan Hkmetler, alanlar ve Uluslararas irketler adl doktora almas ile hukuk doktoru nvan ald. Ayn niversitede dersler verdi. 1998-2001 yllar arasnda Washington, DCde Amerikann en byk hukuk firmalarndan biri olan Arnold & Porter hukuk firmasnda uluslararas avukat olarak alt. Birok lke hkmetlerine ve uluslaras irketlere danmanlk yapt. Sabanc Holdingin hukuk blm bakan oldu. Cneyt Ykselin, Embedded Strategies in the 21st Century: Governments, Markets & Corporate Partners isimli ngilizce yaynlanan kitab 2002 ylnda baslarak en okunmas gereken kitap olarak vgler ald. Cneyt Yksel, 2003 ylnda en baarl Harvard Mezunu zel Baar dl (Her yl Harvard niversitesi tarafndan sadece bir mezuna verilen zel dl) ald. Harvard niversitesi ve Stanford niversitesi renci dernekleri bakanl yapt. Trkiye gre milli takm eski sporcusu olan Cneyt Yksel, halen Harvard Mezunlar Dernei Avrupa Bakanln da yrtmektedir. Trkiyede ve uluslararas birok yaynda makaleleri ve almalar yaymlanan, hukuk, ynetim ve Avrupa Birlii alanlarnda konferanslara konumac olarak katlan Yrd. Do. Dr. Cneyt Yksel, halen Boazii niversitesi ktisadi ve dari limler Fakltesinde retim yesi olarak grev yapmaktadr. 2005-2006 retim ylnda Maryland niversitesi Hukuk Fakltesinde misafir retim yesi olarak bulunacaktr.

NDEKLER

YNETC ZET .........................................................................................................15 GR ............................................................................................................................37 1. TRK KAMU YNETMNDE ETK ALTYAPI .........................................................47 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Trk Kamu Ynetiminin rgtsel Yaps ...........................................................49 Kamu Hizmeti Kavram........................................................................................49 Trk Kamu Ynetiminde Kamu Grevlisi Kavram ...........................................51 Genel Olarak Trk Kamu Ynetiminde Etik Altyap.........................................55 1.4.1. Trk Kamu Ynetiminde Etik Konusunda Yasal Altyap ....................55 1.4.1.1. Anayasa ....................................................................................57 1.4.1.2. 5176 Sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun......................................................................57 1.4.1.3. Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ...................60 1.4.1.4. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu......................................64 1.4.1.5. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu................................................72 1.4.1.6. 1156 Sayl Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanun ...77 1.4.1.7. 3628 Sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu..........................77 1.4.1.8. 2531 Sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanun ................................81 1.4.1.9. Bamsz Dzenleyici Kurumlarla lgili Kanunlar..................81 2. TRK KAMU YNETMNDE ETK DII FAALYETLERN NEDENLER................85 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. Tarihsel Sre .......................................................................................................87 Kamuda Hukuk Devleti lkesinin Yerlememi Olmas ....................................89 Kamuda Etik Kltrnn Yerlememi Olmas..................................................90 Brokratik Nedenler.............................................................................................91 2.4.1. 2.4.2. Brokrasinin Merkeziyeti ve Statkocu Yaps ...................................91 Yerel Ynetimlerde Denetim Sorunu....................................................92
7

2.4.3. 2.4.4. 2.4.5. 2.4.6. 2.4.7. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9.

Siyasilerin Brokratik Yap zerindeki Etkisi.......................................94 Takdir Yetkisi Kullanmnda Keyfilik ....................................................94 Brokratik Hizmetlerin Kalitesi..............................................................97 Kamu Grevlilerinin Kamu Hizmetine Adanmlnda Yetersizlik ....97 Brokratik lemlerdeki Kurallarn okluu ve Karmakl ..............98

dari Usul Eksiklii ...............................................................................................98 Kamuda stihdam Sorunlar .................................................................................99 Kamu Ynetiminde Saydamlk Eksiklii...........................................................100 Kamu Ynetiminde Denetim Yetersizlii .........................................................101 Ekonomik Nedenler ...........................................................................................102

2.10. Eitimin Yetersizlii............................................................................................102 2.11. Medya ve Sivil Toplumun Etkinliinin Az Oluu.............................................103 2.12. Brokratik Ayrcalklar .......................................................................................104 2.13. Toplumsal Yap ................................................................................................105 3. TRK KAMU YNETMNDE ETK MEVZUATI DEERLENDRMES VE ZM NERLER ...........................................................107 3.1. 5176 Sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun .........109 3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 3.1.4. 3.1.5. 3.2. Etik Davran lkeleri ............................................................................109 Kapsam ................................................................................................110 Yaptrm ................................................................................................113 ikayet ve Bavurular ...........................................................................114 Sekreterya..............................................................................................116

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ........................................................................................117 3.2.1. Genel Olarak Ynetmelikle lgili Sorunlar..........................................117 3.2.1.1. kar atmas.......................................................................117 3.2.1.2. Etik lkelerin Belirlenmesi .....................................................119 3.2.1.2.1. Hesap Verebilirlik ................................................119 3.2.1.2.2. Bilgi Verme, Saydamlk ve Katlmclk ..............120 3.2.1.2.3. Liderlik..................................................................121 3.2.1.2.4. Sadakat .................................................................121 3.2.1.2.5. Liyakat ve Profesyonellik ....................................122 3.2.1.2.6. Yksek Etik Davranlarn dllendirilmesi ......123 3.2.1.2.7. Ynetmelikteki Hkmlerin Yorumu .................123

3.2.1.2.8. Kamu Hizmeti Srasnda ve Sonrasnda stihdam..124 3.2.1.2.9. Onursal cret .......................................................126 3.2.2. Ynetmeliin Belirli Maddeleriyle lgili neriler................................129 3.2.2.1. Hediye Alma Yasa ..............................................................129 3.2.2.1.1. Hediyelerin Taksitle, Para Para Verilmesi.......130 3.2.2.1.2. Tanda Salamak...........................................131 3.2.2.1.3. Borlanma ve Kabul Edilebilecek Hediyeler......132 3.2.2.1.4. Kamu Kurum ve Kurulularna Yaplan Balar ...................................................132 3.2.2.1.5. Yemek Davetinin Kapsama Dahil Edilmesi ...............................................................134 3.2.2.1.6. Tm Kamu Grevlilerinin Beyanda Bulunmas Gereklilii ..........................................134 3.2.2.2. Etik Davran lkelerine Uyma ..............................................137 3.2.2.3. Etik Szlemesinin hlali........................................................138 3.2.2.4. Eitim......................................................................................139 3.2.2.5. Kamu Kurumlarnn Kendi Etik lkelerini Hazrlamas ........141 3.2.2.6. Kurumlarn Etik lkelerinin Kurul Tarafndan Denetlenmesi .........................................................................141 3.2.2.7. Kurumsal Hesap Verebilirlik .................................................142 3.2.2.8. hbarclarn Korunmas ..........................................................143 3.2.2.9. Yaptrmn Tekrar Edilmesi Gereklilii .................................144 3.3. 3.4. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu ................................................................145 2531 Sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanun .........................................................................................................146 3.4.1. 3.4.2. 3.5. Kapsam..................................................................................................146 Ceza .......................................................................................................147

3628 Sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu ..............................................................................................148 3.5.1. 3.5.2. 3.5.3. 3.5.4. 3.5.5. Mal Bildirimlerinin Karlatrlmas .....................................................149 Trk Uyruklulardan Alnan Hediyeler.................................................150 Harcamalarn Tespiti.............................................................................151 Bildirimlerde Sre Uzunluu ...............................................................152 hbarcya kramiye ..............................................................................152

3.5.6. 3.5.7. 3.6. 3.6.1. 3.6.2. 3.6.3. 3.6.4. 3.6.5. 3.6.6. 3.6.7. 3.6.8. 3.6.9.

Mal Bildirimlerinin Takibi ....................................................................153 Ayrcalklarn Uygulanmas ..................................................................154 Kurumsal Etik Kodlarnn Hazrlanma Srecinde Deerlerin Tanmlanmas ve Sistemletirilmesi .....................................................155 Temel Etik Deerlerin Gncelletirilmesi in Gerekli Mekanizmalarn Kurulmas...................................................................155 Kamu Ynetiminde Etik Standartlarn Kurumsal Kltrn Bir Paras Haline Getirilmesi ....................................................................156 Kamu Ynetiminde Temel Etik Deerlerin ve Standartlarn Kamu Grevlilerine Aktarlmas...........................................................156 deal Etik Davran Kodunun zellikleri ............................................157 Kamu Ynetiminde Saydamln Salanmas ve Bilgi Edinme Hakknn Kullanlmas ..........................................................................160 Kamu Grevlilerinin Senelik Finansal Beyan Politikas .....................162 ada Bir kar atmas Politikas ..................................................163 Yolsuzlua Kar Etkin Mcadele ........................................................165

Genel Olarak Kamu Ynetiminde Etik le lgili neriler................................155

3.6.10. Kamuda Etik Bilincin Yerletirilmesi ...................................................168 3.6.11. Ombudsman (Kamu Denetisi) Kurumunun Kurulmas....................169 3.6.12. Tm dari lemleri Kapsayan Bir Usul Kanununun Hazrlanmas ...170 3.6.13. Katlmclk le Etik D Faaliyetlerin nlenmesi ...............................170 3.6.14. Kamu Sektrndeki Hassas Alanlar in zel Etik Standartlarn Gelitirilmesi ............................................................170 3.6.15. Takdir Yetkisinin Snrlandrlmas.......................................................170 3.6.16. Mevzuat Reformunun Yaplmas..........................................................171 3.6.17. Hesap Verebilirlik Mekanizmalarnn Gelitirilmesi............................171 3.6.18. Etik lkelerin Yerletirilmesi in nsan Odakl Bir Sistem na Edilmesi.......................................................................173 3.6.19. Kamu Grevlilerinin Mali Durumlarnn yiletirilmesi ......................173 3.6.20. Brokratik Katln Ortadan Kaldrlmas ve Verimliliin Artrlmas..........................................................................174 3.6.21. Ynetiim Reformlar ve Kamu Ynetiminde Etik D Faaliyetlerle Mcadele..........................................................................174 3.6.22. Kamu Ynetiminde Reform .................................................................177

10

4. TRK KAMU YNETMNDE ETK VE SAYDAMLIK............................................179 4.1. 4.2. 4.3. 4.4. 4.5. Giri.....................................................................................................................181 Kamu Ynetiminde Saydamlk ..........................................................................185 Kamu Ynetiminde Saydamln nemi ..........................................................186 Kamu Ynetiminde Saydamln levleri.........................................................189 Kamu Ynetiminde Saydamln Unsurlar.......................................................190 4.5.1. Bilgi Edinme Hakknn Kullanlmas ve nemli Unsurlar ................191 4.5.1.1. Bilgi Edinme le lgili Yasal Altyap......................................192 4.5.1.2. Bilgi Edinme le lgili Politik Altyap....................................196 4.5.1.3. Bilgi Edinme le lgili Kurumsal Altyap...............................197 4.5.2. Danma ve nemli Unsurlar .............................................................201 4.5.2.1. Danma le lgili Yasal Altyap.............................................201 4.5.2.2. Danma le lgili Politik Altyap...........................................203 4.5.2.3. Danma le lgili Kurumsal Altyap......................................204 4.5.3. 4.5.4. 4.6. Aktif Katlm ..........................................................................................204 Kamu Ynetiminde Etik ve e-Devlet ..................................................207

Kamu Ynetiminde Saydamlkla lgili Konular ................................................212 4.6.1. Saydamlk ve yi Ynetiim .....................................................................212 4.6.2. Saydamlk ve Hesap Verebilirlik Arasndaki liki .................................213

4.7.

Mali Saydamlk ...................................................................................................214 4.7.1. 4.7.2. Mali Saydamln Tanm ve nemli Unsurlar...................................214 Trkiyede Mali Saydamlk...................................................................216 Anayasal Dzenlemeler........................................................................222 Yasalar ...................................................................................................224 4.8.2.1. Bilgi Edinme Hakk Kanunu .................................................224 4.8.2.1.1. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu ..................228 4.8.2.2. Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik .................................229 4.8.2.3. Babakanlk Genelgeleri........................................................231

4.8.

Trkiyede Saydamlkla lgili Yasal Altyap ......................................................217 4.8.1. 4.8.2.

4.9.

Mevzuat Deerlendirmesi ve neriler ..............................................................233 4.9.1. Bilgi Edinme Hakk Kanunu ................................................................233 4.9.1.1. Kapsam ...................................................................................233 4.9.1.2. Devlet Srrna likin Bilgi veya Belgeler .............................234

11

4.9.1.3. lkenin Ekonomik karlarna likin Bilgi veya Belgeler..235 4.9.1.4 Adli Soruturma ve Kovuturmaya likin Bilgi veya Belgeler.................................................................236 4.9.1.5. Kurum i Gr, Bilgi Notu ve Tavsiyeler..........................237 4.9.1.6. Gizlilii Kaldrlan Bilgi veya Belgeler..................................238 4.9.1.7. Ceza Hkmleri .....................................................................239 4.9.2. Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik..............................................................241 4.10. Trk Kamu Ynetiminde Gizlilik ve Sr Kavramlar ........................................242 4.10.1. Devlet Srr Halleri ................................................................................244 4.10.2. Meslek Srr-Ticari Sr-zel Yaam ......................................................245 4.11. Denetim Mevzuat ..............................................................................................247 4.11.1. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu ............................................248 4.11.2. Saytay Kanunu ...................................................................................251 4.11.3. Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun.....................251 5. TRKYEDE KAMUDA AYRICALIKLAR VE AYRICALIKLARIN KALDIRILMASI N NERLER................................................................................253 5.1. 5.2. Giri.....................................................................................................................255 Memurlar ve Dier Kamu Grevlileri le lgili Ayrcalklar .............................259 5.2.1. 5.2.2. 5.3. 5.3.1. 5.3.2. 5.3.3. 5.3.4. Kapsam..................................................................................................264 Szlemeli Personel, Geici Personel, KT Personelinin Durumu.....267 Kamu Grevlilerinin Yarglanmas le lgili Anayasa Hkm............276 Devlet Memurlar Kanunu....................................................................277 Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun ............................................................278 zel Kanunlar.......................................................................................278 5.3.4.1. Belediyeler..............................................................................278 5.3.4.2. Yksek retim .....................................................................279 5.3.4.3. Kamu ktisadi Teebbsleri...................................................280 5.3.4.4. Sermaye Piyasas Kurumu .....................................................281 5.3.4.5. Kamu hale Kurumu ..............................................................281 5.3.4.6. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu ...................282 5.3.4.7. Rekabet Kurumu ....................................................................282

neriler ...............................................................................................................276

12

5.3.4.8. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu .....................................283 5.3.4.9. Telekomnikasyon Kurumu..................................................284 5.3.4.10. Radyo ve Televizyon st Kurulu..........................................284 5.3.4.11. Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu ..............................................................285 5.3.4.12. Esnaf ve Sanatkrlar ve Dier Bamsz alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu .....................................285 5.3.4.13. Emniyet Tekilat....................................................................286 5.3.4.14. Jandarma Tekilat .................................................................286 5.3.4.15. ar ve Mahalle Bekileri.....................................................287 5.3.4.16. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu ..............................288 5.3.4.17. Kylerde Grevli Olanlar ......................................................288 5.3.4.18. l zel dare Organlar ve Bu Organlarn Seilmi yeleri......................................................................289 SONU .......................................................................................................................291 KAYNAKA ................................................................................................................303 EKLER .......................................................................................................................313 EK 1: Model Etik Kanunu ............................................................................................315 EK 2: Kamu Hizmetinde Etik le lgili Mevzuat Tablosu ...........................................333 EK 3: Kamu Hizmetinde Saydamlk le lgili Mevzuat Tablosu.................................341 EK 4: Ayrcalklar Tablosu............................................................................................345 EK 5: 5176 Sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun .........352 EK 6: Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik ........................................................................................356

13

YNETC ZET

YNETC ZET
Trk kamu ynetiminin en byk sorunlarndan birisi, etik d faaliyetlerin yaygn olmasdr. lkemizde etik d faaliyetler, bireysel boyutlar ap kurumsallamaya balamtr. Etik davran standartlarnn eksiklii, hesap verme mekanizmalarnn ilevsiz olmas, etik konusuna yeterince nem verilmemesi, Trkiyeyi ekonomik, sosyal ve siyasi konularda gerilere gtrmektedir. Devlette Etik Altyap Dizisi erevesinde hazrlanan bu rapor Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde Etik-Yasal Altyap, Saydamlk ve Kamuda Ayrcalklar/Tespit ve neriler baln tamaktadr. Bu rapor, Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde Etik-Kavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar adl birinci cilt zerine temellendirilmitir. Birinci ciltte kamu ynetiminde etik konusunda incelenen lke sistemleri ve kavramsal ereve sonucu elde edilen bilgiler, ikinci ciltte zellikle neriler blmlerine temel oluturmakta, k tutmaktadr. Bu ciltte be blm bulunmaktadr. Blm 1: Trk Kamu Ynetiminde Etik Altyap Blm 2: Trk Kamu Ynetiminde Etik D Faaliyetlerin Nedenleri Blm 3: Trk Kamu Ynetiminde Etik Mevzuat Deerlendirmesi ve zm nerileri Blm 4: Trk Kamu Ynetiminde Etik ve Saydamlk Blm 5: Trkiyede Kamuda Ayrcalklar ve Ayrcalklarn Kaldrlmas in zm nerileri Trkiye, kamuda etik d faaliyetler konusunda uluslararas aratrmalarda gerilerde kalmaktadr. Uluslararas Saydamlk rgtnn her sene yaynlad yolsuzluk indeksinde Trkiye 2005 ylnda 159 lke arasnda 65. sradadr. Dnya Bankasnn Global Yatrm klimi-2005 Raporuna gre, Trkiyedeki firmalar yllk satlarnn binde 6s kadar tutarn yetkililere hediye olarak, mfetti ve denetimlerden kamak iin, izin ve ruhsat almak veya brokratik sreci hzlandrmak iin ya da bir ihaleyi kazanmak iin gayri resmi ekilde yaptklar demelere harcamaktadrlar. Ayrca, Trkiyede yatrmclarn yzde 33 hukuka gvenmemektedir. Dnya Bankasnn 2004 yl almas da yatrmclarn byk bir ounluunun brokrasiyi bir engel olarak grdklerini ortaya karmaktadr. Bu durum, lkemizin uluslararas itibarn zedelemektedir. stelik, Avrupa Birliiyle (AB) mzakerelere baladmz bu gnlerde, ABnin tam yeliimize baknda kamuda etik d faaliyetlerin yaygnl ciddi bir rahatszlk konusudur. Trk kamu ynetiminin en byk sorunlarndan birisi, kamuda etik d faaliyetlerdir. Kamu ynetiminde etik d faaliyetler, vatandalarn devlete olan gvenini azaltmaktadr. Bu durum, devletin kamu ihtiyalarn karlamasndaki etkinliini drmekte, sosyal ve ekonomik kurumlarn verimli ve etkin bir ekilde almasn engellemekte ve kaynak dalmn bozucu etkilerde bulunmaktadr. Etik

17

d faaliyetlerin yaygn olduu lkemizde, baz kar gruplar ve kamu grevlileri, geni toplum kesimlerinin refahnn azalmas pahasna tatmin edilmi olmaktadr. stelik, AByle tam yelik iin mzakerelere baladmz bu srete, etik d faaliyetler ve yolsuzluklar sorununun ABnin tam yeliimize baknda ciddi bir rahatszlk konusu olduu ortadadr. lkemizin, kamuda etikle ilgili uluslararas aratrmalarda, senelerdir bulunduu kt durumu aamamas uluslararas itibarmz da zedelemektedir. Kamuda rvet ve yolsuzluklarn yaygn olmas, yabanc yatrmclarn yatrm kararlarn da etkileyebilmektedir. lkenin kalknmas iin ncelikle son derece etik alan, zel sektrn nn aan, vatandaa iyi hizmet eden kamu grevlileri ve kurumlarna ihtiya vardr. Bu ama dorultusunda bu rapor, sadece kamu ynetiminde etik konusunda yasal altyapy ve sorunlar aratrmamakta, Trk kamu ynetiminde etik d davranlar konusunda olduka byk nem arz eden saydamlklar ve ayrcalklar konusunu da incelemekte ve zm nerilerinde bulunmaktadr. Raporun hazrlanma srecinde yaplan saha almalar ve grmeler, Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin yaygnl hakknda arpc gereklerin altn izmitir. Grlen birok milletvekili ile kamu kurum ve kurulular temsilcileri, Trk kamu ynetiminde etik kltrnn yerlemesi ve etik d faaliyetlerin engellenmesi iin saydamlk ve hesap verebilirlii n koullardan biri olarak belirtmilerdir. Bu erevede, 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun yeterli deildir. Dier bir gr ise, Kamu Grevlileri Etik Kurulunun bir an nce yapsal ve fonksiyonel adan etkin olarak alabilir duruma getirilmesi gerektiidir. Eitim almalarnn yaplmas, etik kltrn yerlemesi iin olduka nemlidir. Bununla birlikte, vatandalarn da kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin benimsenmesi konusunda kendilerini sorumlu hissetmeleri gerekir. Blm 1: Trk Kamu Ynetiminde Etik Altyap Birinci blmn amac, Trkiyede kamu grevlilerinin tabi olduklar etik davran ilke ve kurallaryla ilgili mevcut yasal ereveyi izmektir. Birinci blm, ncelikle, Trk kamu ynetiminin rgtsel yapsn incelemektedir. Trk Kamu Ynetiminin rgtsel Yaps Trk kamu ynetimi, kurulu, grev ve rgtsel yaps ile bir btnlk tamaktadr. rgtsel yapsnda hakim olan dzen ve hiyerarik yap, sk bir ast st ilikisini gerekli klmaktadr. Kamu rgtleri patrimonyal ve hukuki rasyonel brokratik yaplanmay esas almaktadr. Halkn karar srelerine katlmas veya karar srelerini takip edebilmesi gibi saydamlk ilkesinin unsurlarnn Trk kamu ynetiminin rgtsel yapsnda var olduunu sylemek henz mmkn deildir. Trk kamu ynetimi iin zetle u tespitler yaplabilir;

18

Etik d faaliyetler yaygndr. Merkeziyeti ve statkocu haliyle kat bir yapdadr. Saydam deildir. Kamu grevlilerine tannm bir takm brokratik ve yargsal ayrcalklar vardr.

Kamu Grevlisi Kavram Bu blmde, kamu grevlisi ve kamu hizmeti kavramlar incelenmektedir. Kamu hizmeti, giderilmesinde kamu yarar bulunan bir toplumsal gereksinmeyi karlamak amacyla, kamu tzel kiileri ya da onlarn gzetim ve denetimi altnda zel giriim tarafndan, zel bir hukuksal dzen iinde yrtlen etkinliklerdir. Dier yandan, kamu grevlisi ise, en basit tanmyla kamu ynetimi iinde bir kurulua ya da bir kuruma bal olarak alan kiidir. Raporun bu blmnde, kamu hizmeti ve kamu grevlisi kavramlaryla ilgili ayrntl bilgiler verilmektedir. Raporda, kamu grevlisi kavram, devletin yrtme erki iinde kamu grevi ifa eden tm kamu grevlileri iin kullanlmaktadr. Bakanlar Kurulu yeleri idari tekilat iinde olmalarna ramen raporda incelenmemekte, bal bulunduklar etik davran kurallarnn, Devlette Etik Altyap rapor dizisi kapsamnda Siyasette Etik konulu raporda irdelenmesi planlanmaktadr. Dolaysyla, kamu ynetiminde etik konulu rapor, yarg ve yasama mensuplarn darda brakmaktadr. Ancak, bu erkler iin de acil olarak ve ivedilikle etik davran kurallarnn, kanun ve etik kodlar halinde dzenlenmesi arttr. Trk Kamu Ynetiminde Etik Konusunda Yasal Altyap Birinci blmde incelenen etik altyap unsurlar, zellikle yasal altyap ve hesap verebilirlik mekanizmalardr. Trk kamu ynetiminde etik altyapnn yasal erevesi u ekilde izilebilir: Anayasann 10uncu, 129uncu ve 137nci maddeleri 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu 5237 sayl Trk Ceza Kanunu 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanun 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu 1156 sayl Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanun 832 sayl Saytay Kanunu 2443 sayl Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun 5018 sayl Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu Bamsz Dzenleyici Kurumlar Dzenleyen Kanunlar
19

Raporda incelenen ve yukarda sralanan kanunlarla ilgili ok sayda somut madde deiiklii nerisi getirilmitir. Ayrca, Trkiyenin yolsuzlukla mcadele program ierisinde son yllarda onaylad uluslararas belgeler de olduka nemlidir. Bu belgeler unlardr: 1 ubat 2000 - OECD Uluslararas Ticari lemlerde Yabanc Kamu Grevlilerine Verilen Rvetin nlenmesi Szlemesi (4518 sayl Kanunla onayland). 24 Mart 2001 eriinde yolsuzlukla mcadeleyle ilgili ncelikli hedeflerinde yer ald Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine Dair Kararn kabul. 17 Nisan 2003 - Yolsuzlua Kar zel Hukuk Avrupa Konseyi Szlemesi (4852 sayl Kanunla onayland). 10 Aralk 2003 - Yolsuzlua Kar Birlemi Milletler Szlemesinin imzalanmas. 14 Ocak 2004 - Yolsuzlua Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi Szlemesi (5065 sayl Kanunla onayland). 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakkndaki Kanun ve Uygulama Ynetmelii mevzuatta dank halde bulunan etik davran kurallarn sistemletirip yazl hale getirmitir. Trk kamu ynetiminde etik davran kurallar 5176 sayl Kanuna kadar mevzuatmzda dank halde bulunmaktayd. Birok ada demokratik lkede olduu gibi, kamu grevlilerinin tabi bulunduu etik davran ilkelerini sistemletiren bir etik davran kodu ve bu kodun hazrlanmas iin hukuki ereveyi izen bir kanun mevcut deildi. Bununla birlikte, etik davran kurallar, Anayasada, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununda, zellikle yolsuzluk sular ve kar atmas halleri olmak zere Trk Ceza Kanununda ve raporda incelenen birok kanunda yer almaktadr. 5176 sayl Kanunun uygulama ynetmelii, yasalarda dank halde bulunan etik davran ilkelerini toparlamakta ve kanun gereince, ihlallerini Resmi Gazetede yaynlama yaptrmna tabi tutmaktadr. 5176 sayl Kanunun eksikliklerini gidermek ve dzenlemedii etik davran kurallar ve yaptrmlar belirlemek iin Model Etik Kanunu hazrlanmtr. Bu noktada, yasal altyapya ksaca deinmekte fayda vardr. 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun uyarnca, kamu kurum ve kurulularnda grevli personelin etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu hakknda vatandalarca ileri srlen iddialar aratrmak ve sonulandrmak zere, Babakanlk
20

bnyesinde on bir kiiden oluan Kamu Grevlileri Etik Kurulu oluturulmutur. Ancak, Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi ve Bakanlar Kurulu yeleri ile Trk Silahl Kuvvetleri, yarg ve niversite mensuplar istisna tutulmutur. Kanunun kapsam dardr. Kanun, etik davran kurallarnn ihlaline uygulanmak zere, kiinin ismini ve ihlal nitelii tayan faaliyeti Resmi Gazetede yaynlama yaptrmn ngrmtr. Ancak, gnlk gazetelerin dahi okunma orannn olduka dk olduu lkemizde, etik ihlal yapan kamu grevlisinin isminin ve yapt ihlalin Resmi Gazetede ifa edilmesi amacna ulamayacak bir yaptrmdr. 5176 sayl Kanun, dnyada birok ada demokratik lkede rnei olan, denetim, uygulama ve danmanlk grevlerini yerine getiren Kamu Grevlileri Etik Kurulunu kurmutur. Babakanlk bnyesinde oluturulan Kurul, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini hazrlayaca ynetmeliklerle belirlemek, kamuda etik kltrn yerletirmek zere almalar yapmak ve bu konuda yaplacak almalara destek olmakla grevli ve yetkili klnmtr. Bu balamda, Kamu Grevlileri Etik Kurulu hem hazrlayaca ynetmeliklerle kamu ynetiminde etik altyapy bir davran kodu halinde sistemletirip toparlama, hem de etik altyapnn en nemli unsurlarndan olan hesap verebilirlik mekanizmasnn bir paras olma ilevini yerine getirmektedir. Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, 5176 sayl Kanunun uygulama ynetmeliidir. Ynetmelik, kamu grevlilerinin tabi olduklar etik davran ilkelerini, kamu hizmeti bilincine uygunluk, vatanda odakllk, hizmet standartlarna uygunluk, tarafszlk, drstlk, misyona ballk, saygnlk ve gven, sayg ve nezaket kurallarna ballk, yasallk, hesap verebilirlik, saydamlk ve bilgi verme, kar atmas durumlarnda kamu menfaatini nde tutma eklinde tanmlamtr. Ynetmelikte, etik davran ilkelerinden sadakat, liderlik, profesyonellik tanmlanmamakta ve hesap verebilirlik ve saydamlk ilkelerinin kapsamlar da dar tutulmaktadr. Bunlarn yannda, ynetmelikte kar atmas dzenlemeleri yer almaktadr. Babakanlk ynetmelii olarak, bu etik davran kodu, mevzuatta dank halde bulunan etik davran kurallarn bir araya getirmi ve sistemletirmitir. Ynetmelik, kamu grevlisinin belirlenen istisnalar dnda menfaat elde etmesini, hediye almasn yasaklamaktadr. Ancak, hediye ve menfaatle ilgili dzenlemelerde eksik baz noktalar mevcuttur. Trkiyede olduka yaygn olan kayrmaclkla menfaat salama, ee-dosta i bulunmas gibi etik ihlaller aka ortaya koyulmamaktadr.

21

Ynetmelikte ayrca kar atmas hallerinden olan eski kamu grevlileriyle ilikiler konusu da dzenlenmektedir. Dier yandan, Kurulun 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu gereince beyan edilen mallarn listesini inceleme hakk da bulunmaktadr. Ayrca, mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri, en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler. Ynetmelikte, kamu grevi sonras istihdam kstlamalar dzenlenmemektedir. Ayrca, onur cretinin alnmasna dair de bir dzenleme mevcut deildir. Ynetmelik metninde, yaptrm konusunda da tatminkar dzenlemeler bulunmamaktadr. Trk kamu ynetiminde etik davran kurallaryla ilgili bir dier yenilik, etik szlemesiyle getirilmektedir. Kamu grevine yeni atanan kamu grevlileri etik szlemesi imzalamakla ykml klnmaktadrlar. Bylece, temel etik ilkelerin kamu grevlilerine aktarlmas ve grevlilerin de bu ilkelerden haberdar edilmeleri kamu grevine balamann bir zorunluluu haline getirilmitir. Etik szlemesi, szlemeden ok bir taahht eklindedir. Kamu grevlilerine etik davran ilkelerinin aktarlmas konusunda da etkili olacaktr. Ancak etik szlemesinde, szleme ihlal edildiinde yaptrmn ne olaca ngrlmemitir.

657 sayl Devlet Memurlar Kanunu

1965 tarihli, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununda etik davran ilkeleri ve baz kar atmas halleri dzenlenmitir. Kanunda ncelikle liyakat ve kariyer ilkeleri dzenlenmitir. Liyakat ve kariyer ilkelerine aykr davran ve uygulamalar kamuda kayrmaclkla ortaya kmaktadr. Kayrmacln yaygn olduu lkemizde, uzmanlamaya, profesyonellik ve liyakat gibi temel etik davran ilkelerine yeteri kadar deer verilmemesi kalitesiz ve etkisiz bir kamu hizmeti ve ynetim anlayna yolamaktadr. Bu da, kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin yerlemesinin nn tkamaktadr. Dolaysyla, 657 sayl Kanunda dzenlenen bu temel etik ilkeler kamu ynetiminde etik sisteminin nemli yaptalarn oluturmaktadr. Devlet Memurlar Kanununun 1inci Ksmnn 2, 3, 4, 7 ve 8inci blmlerinde kamu grevlilerinin davran kurallar ve yaptrmlarla ilgili ayrntl kurallar bulunmaktadr. Buna gre; Devlet memurlar grevlerini tarafsz bir biimde yerine getirmek ve devlet menfaatini korumak zorundadrlar (Madde 7). Konusu bir su oluturan emir, hi bir biimde yerine getirilemez. Byle bir emri yerine getiren kii, sorumluluktan kurtulamaz (Madde 11).

22

 Devlet memurlar, kendileriyle, eleri ve velayetleri altndaki ocuklarna ilikin mal beyannda bulunurlar (Madde 14). Bu balamda, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanunu, kamu grevlileri, her trl kamu kurum ve kuruluunda alan kamu grevlileri, kamu hizmeti gren her trl kurum ve kurulular, vakflar, kooperatifler ve baz derneklerin yneticileri ve alanlar, siyasi partilerin liderleri ve gazete sahipleri, yneticileri ve ke yazarlar iin mal bildiriminde bulunmann usullerini dzenlemitir. Devlet memurlar, Trk Ticaret Kanunu hkmlerine gre tacir veya esnaf saylmalarn gerektirecek bir faaliyette bulanamazlar (Madde 28) (Ancak, Yargtayn yerlemi itihatna gre, bir anonim irkette hissedar olabilirler). Kamu grevlilerinin hediye almalar ve menfaat salamalar da yasaklanmtr (Madde 29). Kamu grevlileri denetimlerindeki bir giriimden kar salayamazlar (Madde 30). 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakkndaki Kanun uyarnca, devlet memurlarnn grevlerinden ayrlmalarndan sonraki iki yllk sre iinde, blm ya da kurumlaryla i ilikisi iine girmeleri ve yllk sre iinde ise, eskiden grev yaptklar blmn alma alannda etkinlikte bulunmalar ya da araclk etmeleri yasaklanmtr. Devlet memurlarnn kamu hizmetleri ile ilgili gizli bilgileri grevlerinden ayrlm olsalar bile aklamalar yasaktr (Madde 31). Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat yerine yrrle giren, 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakkndaki Kanun, devlet memurlarnn grevleriyle ilgili soruturulmalarnda zel hkmler getirmitir. Bu husus, memurlarn yarglanmasnda bir tr dokunulmazlk eklinde yorumlanmaktadr. Trk Ceza Kanununda zellikle uluslararas belgelerde kar atmas halleri olarak tanmlanan sular ve yolsuzluk sular dzenlenmektedir. Bu kanunla birlikte, etik ihlaller cezai yaptrma tabi tutulmaktadr. 5237 sayl Trk Ceza Kanunu Trk Ceza Kanununda dzenlenen rvet, irtikap, zimmet, ihaleye, alm ve satma hile ve fesat kartrma gibi haller yolsuzluk suu olarak tanmlanmaktadr. Bunlarla birlikte, yolsuzluk suu olmayp da nemli kar atmas hallerini oluturan grevi ihmal ve kamu grevinin suistimali gibi sular da Kanunda dzenlenmitir. rnein, kar atmas hallerinden biri olan, yetkili olmad bir i iin yarar salama Trk Ceza Kanununun 255. maddesinde dzenlenmitir. 255. maddeye gre grevine girmeyen ve yetkili olmad bir ii yapabilecei veya yaptrabilecei kanaatini uyandrarak yarar salayan kamu grevlisi, bir yldan be yla kadar hapis ve adli para cezas ile cezalandrlr.
23

Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanun Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanuna gre kanuna aykr olarak salanan kazanc ihbar edenlere bu haksz kazancn %20sine kadar olan mebla ikramiye olarak verilir. Kanun etik davranlarn zendirilip etik d davrann bireysel kontrollerle yok edilebilecei dncesiyle hazrlanmtr. Kanunun nemi, kamu ynetiminde etik d faaliyetleri ihbar edenleri dllendirmeyi ngrmesidir. Etik d faaliyetlerin ihbar yapldnda ihbarn doru kmas halinde kiilerin dllendirilmesi, etik d faaliyetlerin bireysel kontroln de yaygnlatracaktr. Kanunun modern rneklerine benzer bir biimde yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Blm 2: Trk Kamu Ynetiminde Etik D Faaliyetlerin Nedenleri Kamu grevlilerinin ifa ettikleri hizmetlere ilikin ilemlerin ve uygulama usullerinin belirli normlara balanmam olmas keyfilie sebep olmaktadr. Kamu grevlilerinin keyfi kararlar almas, kamu ynetiminde etie vurulan en byk darbelerden birisidir. kinci blm, Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nedenleri ve sorunlar zerinedir. Etik d faaliyetlerin nedenleri olarak aadaki balklar ele alnmaktadr: Kamuda hukuk devleti ilkesinin yerlememi olmas Kamuda etik kltrnn yerlememi olmas Brokrasinin merkeziyeti ve statkocu yaps Siyasilerin brokratik yap zerindeki etkisi Takdir yetkisinin keyfi kullanl Brokratik hizmetlerin kalitesi Kamu grevlilerinin kamu hizmetine adanmlnda yetersizlik Brokratik ilemlerdeki kurallarn okluu ve karmakl dari usul eksiklii Kamuda istihdam sorunlar Kamu ynetiminde saydamlk eksiklii Kamu ynetiminde denetim yetersizlii Ekonomik nedenler Eitimin yetersizlii Medya ve sivil toplumun etkinliinin az oluu Brokratik ayrcalklar

24

Blm 3: Trk Kamu Ynetiminde Etik Mevzuat Deerlendirmesi ve zm nerileri nc blmde kamu ynetiminde etik altyapya ilikin mevzuatta bulunan eksiklik ve aksaklklar ele alnmaktadr. Bu blmdeki alma, bir mevzuat reformu nerisi niteliindedir. ncelikle, 5176 sayl Kanundaki eksiklikler tamamlanmtr, ardndan ynetmelik ve dier kanunlarla ilgili mevzuat almalar sunulmutur. EK 1de Model Etik Kanunu hazrlanmtr. EK 2de de mevcut 5176 sayl Kanun ve ynetmelikteki eksiklikler gerekeleriyle bir tabloda gsterilmektedir. Raporda bulunan belli bal deiiklik nerileri unlardr: 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun Herhangi bir etik ynetiminin ilk ii, bir kurumun klavuz ilkelerini tanmlamak ve hayata geirmektir. 5176 sayl Kanunda kamu grevlilerinin tabi olacaklar etik davran ilkelerinin yasal erevesi izilmeden, etik ilkeleri tanmlama grevi, Kamu Grevlileri Etik Kuruluna braklmtr. Etik davran ilke ve kurallarnn Kanunda tanmlanmas ve ana hatlarnn belirlenmesi gerekir. Bunun iin EK 1de yer alan Model Etik Kanunu nerisi dikkate alnmaldr. Kanun kapsamna alnmayan niversiteler ve Trk Silahl Kuvvetleri mensuplarnn kapsama dahil edilmesi gerekir. Kanun kapsamna alnmayan yasama ve yarg mensuplar iin de ivedilikle etik yasa ve kodlar yrrle sokulmaldr. Kanun, yaptrm konusunda yetersiz kalmtr. Trkiye artlarnda ihlal edenin isminin Resmi Gazetede ifa edilmesinin yaptrm zellii yoktur. Bu kanunun Ek 1deki Model Etik Kanunu erevesinde yeniden dzenlenmesi gereklidir. Kamuoyuna ihlalle ilgili bir duyurma sz konusu olacaksa bunun toplumun daha geni kesiminin haberdar olabilecei tarzda yaplmas daha doru olacaktr. Resmi Gazete ile birlikte yksek tirajl ilk gazetede ihlallerin yaynlanmasnn salanmas gereklidir. Kanunda disiplin kurullarnn etik ihlal bavurularn dzenli olarak raporlamas ve yl sonunda bu raporlarn Kurul tarafndan denetlenmesiyle ilgili bir hkm bulunmamaktadr. Ayrca, Kurulun da yaplan bavurular raporlayp bunlar zel yaamn gizlilii ilkesine de bal kalarak yaynlamas gerekir. Dzgn raporlama ve yaymlama, etik d faaliyetlerin yetkililer ve kamuoyu tarafndan denetimi iin olduka byk nem arz etmektedir. Kurulun kendi sekreteryasnn olmas, etkin almas iin gereklidir.

25

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik kar atmasyla ilgili hkm, kamusal hizmet sunmaya aday kiinin, potansiyel kar atmas halinde nasl davranmas gerektiini dzenlemediinden eksiktir. Potansiyel kar atmas hali varsa, kamu grevlisi bunu stne ve etik memuruna veya kurum ierisinde etik komisyonu kurulmusa bu komisyona bildirmelidir. Ayrca, kamusal hizmet sunmaya aday biri ya da kamusal hizmette yeni greve gelen biri tarafndan beyan edilen herhangi bir kar atmas, greve atanmadan nce zme balanmaldr. Ynetmelikte hesap verebilirlik ilkesinin yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Hesap verebilirlikle ilgili hkm, kamu grevlilerinin sorumluluklar konusunda cevap verebilir olmalarn, rapor edebilmelerini, aklama yapabilmelerini, ykmllklerini stlenip kamusal deerlendirme ve muhakemeye her zaman ak ve hazr olabilmelerini kapsamaldr. Saydamlk ilkesi, bu raporda dzenlendii ekliyle yeniden gzden geirilmelidir. Kamu grevlilerinin aldklar tm kararlar ve yaptklar tm ilerde mmkn olduunca saydam olmalar ilkesine vurgu yaplmaldr. Kamu grevlileri, karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmaldr. Mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilgi eriilebilir, grnr ve anlalr olmaldr. OECDnin 1998 senesinde yaynlad Kamu Grevlileri in Etik lkelerle lgili Tavsiye Kararnda da olduu gibi, etik d faaliyetlerin yaptrma tabi tutulmasnn yannda yksek davran standartlarnn dllendirilmesi gerekir. Ynetmelie yksek etik davran standartlarnn dllendirilmesiyle ilgili hkmn eklenmesi gereklidir. Hediye yasan delmek amacyla, hediyelerin kt niyetle ve bu ynetmelii dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarda, ynetmeliin ruhu gz nne alnacak eklinde bir dzenleme yaplmas arttr. Ynetmeliin hediyelerle ilgili hkmnde hediye yasa kapsam dnda braklan ba konusunun tekrar gzden geirilmesi gerekmektedir. Ynetmelik metninden bala ilgili dzenleme kartlmal ve balar hediye yasa kapsamna dahil edilmelidir. Kurum ve kurulularn dzenleyecekleri etik davran kodlarndaki standartlarn, bu ynetmelikte belirlenen standartlardan daha aa olmamas gerekir. Kurumlar tarafndan dzenlenen etik davran kodlarnn Kamu Grevlileri Etik Kurulunca gzden geirilmesi ve onaylanmas gerekmektedir.
26

 Ynetmelik hkmlerinin ak ve anlalr bir dille yazlmas ve kamu alanlarnn etik davran ilkeleri konusunda sahip olduklar hak ve ykmllkleri hibir yanl anlalmaya mahal vermeyecek ekilde dzenlemesi gereklidir. Ynetmelik hkmlerinin ihlali sz konusu olduunda uygulanacak yaptrmla ilgili dzenleme eksiktir. Bu dzenlemenin ynetmelik iin de yaplmas gereklidir. Raporda yukardaki kanun ve ynetmelik dndaki etik altyap mevzuatyla ilgili ise u sonulara varlmtr: Devlet memurlarnn grevleri sebebiyle iledikleri sulardan tr yarglanmalar iin izin sistemini ngren Anayasann 129. maddesi, 657 sayl Kanunun 24. maddesi, bu izin sistemini kaldracak ekilde yeniden ele alnmaldr. Kamu grevlileri, grevleri sebebiyle iledikleri sulardan tr genel hkmlere gre soruturulmaldr. Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanunun 2. maddesinde yasak sresi ve suun unsurlar dzenlenmitir. Bu maddede, suun ynetiminde bulunduklar daire, idare, kurum ve kurululara kar ilenmesi unsuru aranmaktadr. Grevden ayrlan kamu grevlisinin yeni grevinde bu suu ileyebilmesi iin, ald grev sebebiyle evvelden ynetiminde bulunduu kamu idaresine kar su ilemesi aranmaktadr. Bu durum, kanunun uygulama alann daraltmakta, dolaysyla kamu grevinden ayrlanlarn kamudaki faaliyet alanlaryla ilgili olarak, zel sektrde rahata grev almalarna olanak salamakta, kanunun amacn bertaraf edebilmektedir. Anlan unsurun kanun metninden karlarak, amacna uygun olarak kanunun uygulama alannn geniletilmesi, ayrca ceza miktarnn artrlmas yerinde olacaktr. Kanunda, grevden ayrlan kamu grevlileri iin yasaklama ve ceza hkm getirilmesine karn, kanunun ikinci maddesi anlamnda yasakl dnem iinde anlan kiileri altran zel sektr grevlileri iin bir yasaklama ve ceza hkm getirilmedii grlmektedir. Burada bir yasaklama ve ceza hkm gerekmektedir. 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanunda, kamu grevinden ayrldktan sonra yaplacak iler asndan snrlama getirilmekle birlikte, st dzey grevlere bilgi ve becerilerinden yararlanmak zere zel sektr alanlar arasndan yaplacak atamalarda, herhangi bir kural, kayt ve snrlama bulunmamaktadr. Bazen, uygulamada bu tr atamalar yaplmaktadr. Bu tarz kar atmas dzenlemeleri yaplrken, kamu grevlisinin kiisel menfaatinin kamu yararnn nne gememesi salanmaldr. 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanununa yaplan en nemli dzenlemelerden biri, son olarak verilen mal bildirimlerinin yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlmas ykmlldr. Fakat bu karlatrmada hangi hkmlerin uygulanaca dzenlenmemitir. Hangi hkmlerin uygulanacann aka belirtilmesi gerekir.
27

 3628 sayl Kanunun nc maddesi; kamu grevlilerinin genel anlamyla, Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzel kii veya kurulutan aldklar belli bir deerin zerinde deere sahip hediyelerini kendi kurumlarna teslim etme zorunluluunu getirdii halde, Trk uyruunda olan kii ve kurululardan kabul edilebilecek hediyeler ile ilgili bir dzenleme getirmemitir. Buna karlk, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 29uncu maddesiyle kamu grevlilerinin hediye kabul etmeleri tamamyla yasaklanmtr. Mevzuatn bu karkl ortadan kaldracak ekilde deitirilmesi gerekir. 3628 sayl Kanunun 17. maddesinin yrrlkten kaldrlmas gerekmektedir. Bu hkm yolsuzluk sularnda dahi vali, kaymakam ve mstearlara yargsal ayrcalk getirmektedir. Mal bildirimlerinin yenilenmesi iin ngrlen be yllk sre uzundur. Bu srenin, kamu grevlilerinin tm iin bir seneye indirilmesi, bildirim formlarnn nceki yllarn bildirimleri ile kyaslamalar ierecek ve deimelerin nedenlerini, artlarn kaynaklarn gsterecek bir yapya kavuturulmas yararl olacaktr. Blm 4: Trk Kamu Ynetiminde Saydamlk Saydamlk, salam bir etik altyapnn olmazsa olmaz unsurudur. Saydamlk, kabul edilen etik davran kurallarnn hayata geirilmesi ve kamu ynetiminde etik bilincin yerletirilmesi iin ncelikli bir kouldur. Drdnc blm, kamu ynetiminde saydamlk konusunu ele almaktadr. Kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin en nemlilerinden birisi saydamlktr. Saydamlk, salam bir etik altyapnn olmazsa olmaz unsurudur. Saydamlk, hesap verebilirlikle daima etkileim halindedir. Saydamlk olmadan hesap verebilirliin olmas, hesap verebilirlik olmadan da saydamln olmas mmkn deildir. Saydam olmayan bir kamu ynetiminde kamu grevlilerinin etik d faaliyetlerini denetleyebilmek olduka gtr. Kamu ynetiminde kabul edilen etik davran kurallar, ne kadar iyi dzenlenmi ve ihlalleri iin ngrlen yaptrmlar ne kadar ar olursa olsun, saydamlk olmadan bu etik davran ilkeleri ilevsiz kalacaktr. Saydamlk, kabul edilen etik davran kurallarnn hayata geirilmesi ve kamu ynetiminde etik bilincin yerletirilmesi iin ncelikli bir kouldur. Kamuda etik dzeyinin ykseltilmesine, kamu ynetiminde davran kurallarnn kabul edilmesi dahil, hibir adm, kamuda saydamlk kadar katkda bulunmamtr. Saydamln unsurlar, bilgiye eriim, danma, aktif katlm ve e-Devlettir. Saydamlk, sadece kamunun elindeki bilgi ve belgelere vatandalar tarafndan ulalabilmesi veya baka bir ifadeyle bilgiye eriim kolayl deildir. Saydamlk, ayn zamanda, halkn karar alma sreci28

ne aktif katlmn, kamunun ne yapt veya ne yapmaya niyetli olduunun vatandalar tarafndan bilinmesini ve denetlenebilmesini de gerektirir. Saydamlkla ilgili blmde saydamln tanm yaplmakta ve neden nemli olduuna dair saptamalara yer verilmektedir. Saydamlk, ncelikle, etik d faaliyetleri yapan kamu grevlilerinin hesap verebilir klnabilmesini salar. Saydamlk, halk adna kamu gcn ve kaynaklarn kullanan kamu grevlilerinin denetlenebilmesi iin olanak yaratr. Vatandala devlet arasndaki ilikileri glendirirken vatandalarn devlete olan gvenleri artar. Devletle vatanda arasndaki ilikilerin glenmesi toplumda daha aktif bir vatandalk anlaynn temellerini hazrlar. Saydamln unsurlarndan olan, kamu ynetiminin karar almadan nce vatandalara danmas ve vatandalarn kamu politikalarnn oluturulma srecine aktif katlm demokrasiyi glendirir. Byle bir ortamda devlet, kamu politikalarnn etkili ve meru olmasn garanti etme konusunda kendini gittike daha ok bask altnda hisseder. Ksacas, saydamlk, devletin kamu yararn gzeterek faaliyet gsterme ve ilem yapma ykmlln yerine getirmesini salamak iin ngrlen en etkili mekanizmalardan biridir. Saydamln levleri Saydamln iki ilevi dikkat ekmektedir: Saydamlk, kamunun, elindeki yetkileri kamu yararna aykr ve kiisel karn gzeten bir biimde kullanmasn engeller. Saydamlk, vatandan, devlete emanet edilen kaynaklarn nasl kullanldn izlemesini salar. Trk kamu ynetiminde youn gizlilik ve kapallk kltr sebebiyle etik d faaliyetler denetlenememekte ve gn getike yaygnlamaktadr. Saydamln unsurlar bilgiye eriim, danma, aktif katlm ve e-Devlettir. Bu blmde saydamln unsurlar, uluslararas uygulamalardan da rnekler verilerek ayrntl olarak aklanmaktadr. Daha sonra, saydamln hesap verebilirlik ve iyi ynetiimle etkileimi incelenmektedir. Mali Saydamlk Saydamlk, halk diliyle, devletin milletten ald kaynaklarla ne yapt hakkndaki tm gerekleri topluma doru bir biimde anlatmas olarak da tanmlanabilir. Bununla balantl olarak, mali saydamlk, devletin yapt mali ilerle ilgili gereklerden tasarruf etmedii bir durumu anlatr. Trkiyede mali saydamlk eksiklii, kamu aklarna, mali krizlere, byk yolsuzluk skandallarna, kamuda israfa ve bir btn olarak byk etik d faaliyetlere sebep olan unsurlarn en nemlilerinden birisidir.

29

Devletin mali saydaml konusu, Trkiyenin gndemine son yllarda girmeye balamtr. Bunun nedeni, bir taraftan kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin giderek yaygnlamas, dier taraftan da kamusal kaynaklarn verimsiz bir ekilde kullanld hakknda yaygn bir inancn olumasdr. Trkiyede mali saydamlk ve hesap verebilirlik konularnn giderek daha ok nem kazanmasnn nedenleri arasnda mali krizler, bu krizlere neden olan kamu aklar, byk yolsuzluk skandallar, kamuda israf ve yolsuzluklar nleyecek etkili bir etik rejiminin olmamas, ABye tam yelik srecinde AB standartlarna uyum salama abalar gsterilebilir. Bu konuda Trkiyede son yllarda eitli admlar atlmtr. zellikle, Kamu Mali Denetim ve Kontrol Kanunu mali saydamln salanmas iin atlm en somut admlardan birisidir. Trk Kamu Ynetiminde Saydamlk Trkiyede son yllarda baz admlar atlm olmasna ramen kamu ynetiminde saydamln salanabildiini sylemek mmkn deildir. Raporda Trkiyede saydamlk ile ilgili mevzuat incelenmi ve yasal dzenlemelerde olan baz eksiklikler ile ilgili somut neriler getirilmitir. Trkiyede saydamlk konusu ile ilgili yaplan baz saptamalar unlardr: darenin karar alma sreci ve ilem yapmas srasnda, konu sadece ok az sayda grevli ve yetkili tarafndan bilinebildiinden, ilgili kesimler ancak sonuta ve herey tamamlandnda haberdar olabilmektedirler. darenin karar alma srecine ilgili kesimlerin meru yollardan katlabilme olanaklar bulunmad gibi, yaplan ilem ve eylemlerin sonularna da katlanma zorunluluu vardr. Dolaysyla, lkemizde bireylerin hangi dzey ve aamada olursa olsun, idarenin karar alma srecine demokratik yollardan ve hukuksal olarak katlabilme olanaklar, olduka az istisna dnda halen yoktur. Trk kamu ynetimi sisteminde kamu kurumlarnn birbirleriyle ve yurttalarla olan iletiim ve ilikilerinde yaygn ve youn bir gizlilik kltr ve uygulamas hakimdir. Dier yandan, yurttalarn, medyann ve sivil toplum rgtlerinin kamu hizmetlerinin tasarlanmas, yrtlmesi ve deerlendirilmesi srelerine yeterli ilgiyi dzenli ve srekli bir biimde gstermeye balamalar ise ancak son yllarda olmutur. Bilgi Edinme Kanununun yrrle girmesi zerinden bir sene gemesine ramen halen altyap almalar tamamlanmamtr. Ayrca kamu kurum ve kurulularnda saydamlk kltr henz oturmadndan saydamln kurumsallatndan sz etmek mmkn deildir.
30

lkemizde saydamlkla ilgili en ciddi admlardan birisi, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu ile atlmtr. Kanun ile vatandalarn bilgi ve belgelere ulam hakk baz istisnalar dnda tannmtr. Ancak, uygulamann balamasnn zerinden bir seneden fazla bir sre gemesine ramen, bilgi edinme hakknn kullanlmasyla ilgili altyap almalar tamamlanmamtr. Dahas, kamu sektrnde bilgi toplama, derleme, snflandrma, envanter hazrlama ve veri bankas kurma alannda yetersizlikler halen srmektedir. Saydamlk konusunda yasal altyap aadakilerden olumaktadr: Anayasa (madde 26, 40, 74) Bilgi Edinme Hakk Kanunu Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik Dileke Kanunu Elektronik mza Kanunu Elektronik mza Kanununun Uygulanmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Kamu Mali Denetimi ve Kontrol Kanunu Saytay Kanunu Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun Devlet Srlar Yasa Tasars neriler Raporda yasal dzenlemeler incelenerek neriler getirilmitir. EK 3te de belirtilen nerilerden bazlar unlardr: Halkn karar alma srecine katlm iin gerekli yasal erevenin hazrlanmas arttr. Saydamln unsurlarndan olan bilgiye eriim, danma, aktif katlm ve e-Devlet kavramlarnn uluslararas rnekler de gz nnde bulundurularak etkin ekilde hayata geirilmesi, bu alanda yasal, kurumsal altyapnn ivedilikle kurulmas gerekmektedir. Halkn bilgiye eriim hakknn kullanlmasyla ilgili bilgilendirilmesi gerekmektedir. Halen vatandalarn ou, bilgiye eriim haklarnn kapsamn ve usullerini bilmemektedir. Bilgi Edinme Hakk Kanununda dzenlenen hkmlere uymayan kamu grevlisine nasl bir yaptrm uygulanaca belli deildir. Bilgiyi vermeyen kamu grevlisinin iledii su, grevi ihmal suunun unsurlaryla rttnden, bunun aka belirlenmesi gerekmektedir. Bilgi Edinme Hakk Kanununa gre, kurum ve kurulularn faaliyetlerini yrtmek zere, elde ettikleri gr, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliindeki bilgi veya belgeler, kurum ve kurulu
31

tarafndan aksi kararlatrlmadka, bilgi edinme hakk kapsamndadr. Burada geen, kurum ve kurulu tarafndan aksi kararlatrlmadka ibaresi bilgi edinme hakkn kstlayc niteliktedir. Bu madde, kapsamna giren bilgi ve belgeleri edinme hakkn btnyle ilevsiz hale getirmektedir. dareye, hibir somut lye balanmakszn, bu yndeki talepleri reddetme, dolaysyla da bu hakk kullanma imkann ortadan kaldrma yetkisi ve frsat verilmi olmaktadr. Bu ibare, ynetimin keyfi kararlarna yol aabilecek nitelikte olduundan kanundan karlmaldr. Kanuna gre, gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler, bu Kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyor ise, bilgi edinme bavurularna ak hale gelir. Bu maddeye gre, gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler bile, otomatik ve koulsuz olarak, bilgi edinme bavurularna ak hale gelmemekte, bunlarn bilgi edinme hakkna konu olabilmesi, bu Kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyor olmalar kouluna balanmaktadr. Bir bilgi ya da belge zerindeki gizliliin kaldrlm olmas, onun herhangi bir sebeple ulalabilirliini engelleyen unsurun artk geerli olmamas koulunu gerektirir ve bu anlama gelir. Bu madde, genel olarak ulusal mevzuatta, zel olarak bu Kanunda bal bana bir sorun bei oluturan, gizli bilgi ve belge kategorisine yeni bir unsur eklemektedir. Bu Kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyorsa ibaresinin kaldrlmas arttr. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu, bir bilginin devlet srr ieriine sahip olduu ve dolaysyla verilemeyeceine karar verirse, bu karara kar idari yarg yolunun ak olmas gerekir. Devlet srr denilerek verilmeyen bilgiler yarg tarafndan incelenebilmeli ve sr olup olmadna dair verilecek nihai karar yargya ait olmaldr. Devlet srlar ve gizlilik kavramlarnn tanmnn aka yaplm ve kapsamlarnn belirlenmi olmas gereklidir. Kimin bir bilginin devlet srr olduuna karar verecei de aka saptanmaldr. Byle ak ve anlalr tanmlarn ve saptamalarn yaplmad bir sr mevzuat idareye, bilgi ve belgeleri kamuoyuna vermemek iin olduka elverili bir frsat sunmaktadr. Byle bir frsat da her daim saydamla kar bir tehdit olacaktr. Devlet Srlar Kanun Tasarsnn bu unsurlar gz nnde bulundurularak yeniden ele alnmas gereklidir. Blm 5: Trkiyede Kamuda Ayrcalklar ve Ayrcalklarn Kaldrlmas in zm nerileri Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetler yaygnlam ve aleni bir hal almtr. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nne geilmesinin yollarndan birisi, etkili hesap verebilirlik mekanizmalardr. Trkiyede bu arac kullanmann n, kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla brokratik ve yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel uygulamalar ve AB lkelerindeki uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi ile kesilmitir.

32

Beinci blmde kamu grevlilerine Anayasa ve baz zel kanunlarla tannan brokratik ve yargsal ayrcalklar konu alnmaktadr. Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetler yaygnlam ve aleni bir hal almtr. Uluslararas kurululardan ve hatta kamuoyundan, yolsuzluun artk Trkiyede kurumsallatna dair beyanlar gelmeye balamtr. stelik, lkemizde kimi etik d faaliyetlerin yarg nne gelmesini engelleyen, yarglamann evrensel ilkelerinden ayrlan bir memur yarglamas sistemi mevcuttur. Bu sistemde, kamu grevlisinin savc tarafndan soruturmasnn yaplabilmesi iin kamu grevlisinin en st idari amirinin izni gereklidir. Bu durum, yolsuzluk sularn kapsam d braksa da kamu grevinin suistimali, grevin ihmali gibi kar atmas hallerini kapsamaktadr. Etik d faaliyet kavram, yolsuzluktan ok daha geni bir kavramdr. Etik d faaliyetler su niteliini tamayan kar atmas hallerini kapsayabilir. kar atmas hallerinde de kiisel karlar kamu zarar pahasna da olsa tatmin edilir. Zararsz diye nitelenecek bir grevi suistimal suunun arkasndan byk yolsuzluklar kabilmektedir. Byle bir kamu ynetiminde etik altyapy oluturabilecek aralardan ikisi, etkin hesap verebilirlik ve yaptrm mekanizmalardr. Ancak, Trkiyede bu aralar kullanmann n, kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel ve AB lkelerindeki uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi ile kesilmitir. Kamu grevlilerinin yolsuzluk suu dnda kalan kar atmas, hukuk d ve etik d faaliyetleri idare tarafndan soruturma izni verilmemesi sebebiyle, ou zaman yargnn nne gelmeden sonulanmaktadr. Trkiyede bu ayrcalklardan yararlanan kamu grevlisi says ise, aslnda bize kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin neden bu derece yaygn ve aleni olduunun da yantlarndan birini vermektedir. Trkiyede yaklak milyon kamu kamu grevlisinin yargsal ayrcal bulunmaktadr. Trk hukuk sisteminde dier ada lkelerde grlmeyen byle imtiyazl bir yapnn kabul edilmi olmasnn nedeni, kamu grevlilerinin grevlerini yerine getirmesinde her trl korku ve endieden uzak tutulmalar yoluyla, kamu hizmetlerinin dzenli ve gerektii biimde yrtlmesini salamaktr. Ayrca, bu dzenlemeyle memurlar ve dier kamu grevlilerinin aslsz isnat ve iftiralar karsnda korunmalar ve devletin saygnlnn da korunmas amac gdlmtr. lkemizde kuralszl ve etik d faaliyetleri krkleyen ayrcalklar sisteminin yeri olmamaldr. Ancak bu, sz konusu ayrcalklar devam ettirmenin gerekesi olamaz. Tm ada ve demokratik lkelerde kaldrlm olan izin sisteminin, devletin etkin ve iyi ilemesini salayan unsurlardan biri olarak hl muhafaza ediliyor olmas savunulamaz. Bir sistemin bu tr ayrcalklarla korunduu dnlemez. Gnmzde, gei dnemindeki demokrasiler ve ada demokratik
33

lkelerde kamu ynetiminin dzenli ve gerektii biimde yrtlmesi, hzl ve etkin ileyiin salanabilmesi iin kamu reformlar yaplmakta ve kamuda iyi ynetiim salanmaya allmaktadr. Kamu grevlilerine birtakm yargsal ayrcalklar salamak ne kamu reformlar ne de iyi ynetiimin unsurlar arasnda saylmaktadr. Bilakis, kamu grevlilerinin hesap verebilirlikleri artrlmakta; salam bir etik altyap, kurallar ve iyi bir uygulamayla garanti altna alnmaya allmaktadr. Trkiyede kamu grevlilerinin yararland ayrcalklar, sadece yarglama sisteminde deildir. Bu bir rnek olarak, st dzey kamu grevlileri iin havaalanlarnda VIP uygulamas verilebilir. VIP uygulamas A.B.D.de sadece bakan ve yardmclarna yaplmaktadr. Bunun dnda herkes ok sk kontrolden gemektedir. ok snrl istisnalar, ancak resmi ziyaretlerde uygulanr. Bunlarda bile pasaport ve vize ilemi yaplmaktadr. Avrupa lkelerinde de VIP ok kontroll uygulanr. Bykeli, diplomat ve resmi grevli dndakilere hibir zel muamele yaplmamaktadr. Hibir ada ve demokratik lkede grlmeyen bu tarz uygulamalarn kaldrlp, kamu grevlilerinin kamu kaynaklarndan bu ekilde faydalanmalar engellenmelidir. ada demokratik lkelerin seneler nce terk ettikleri ayrcalklar sisteminin kaldrlmas, kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin yerlemesi ynnde atlm ciddi bir adm olacaktr. Kamu adna kamu gcn ellerinde bulunduranlarn bu gc suistimal ettiklerinde hesap verebilir klnmamalar ya da kanunlarla salanan ayrcalklardan yararlanmalar kamu yarar amacna hizmet etmemektedir. Bu ayrcalklarn kaldrlmasyla birlikte kamu idaresi daha saydam, daha hesap verebilir ve daha etkin olacaktr. Bu, verimlilii de etkileyecek, kalknmaya katk salayacaktr.

Ayrcalklarn kaldrlmas iin raporda ayrntl ekilde ele alnan neriler zetle unlardr: Anayasann 129. maddesi kaldrlmaldr. 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun yrrlkten kaldrlmaldr. zel kanunlarda dzenlenen ve kamu grevlilerinin yarglanmas iin izin sistemi ngren maddelerde deiiklikler yaplmaldr. Kamuda ayrcalklar kaldrlrken, susuz kamu grevlilerinin madur edilmesinin engellenmesi iin, aslsz sulamalarda bulunan kiiler iin cezalar ngrlerek, iftirada bulunulmas caydrlmaldr.

34

lkemizde etikle ilgili salam bir yasal altyap, kamu ynetiminin btn birimlerinde istisnasz salanacak saydamlk, ayrcalklarn olmad etkili hesap verebilirlik mekanizmalar, etik sisteminin dn verilmeden uygulanmasn salayacak salam bir siyasi irade ve en nemlisi, kamu ynetiminde etiin hayati neminin tm toplum tarafndan kavranmas, devletin yeniden yaplandrlmas ve kamu reformu iin atlm en nemli admlardan biri olacaktr.

35

GR

GR
nsanlar daima yksek, temiz ve mukaddes hedeflere yrmelidirler. Bu hareket eklidir ki, insan olann vicdann, diman ve btn insan kavramn tatmin eder. Bu ekilde yryenler, ne kadar byk fedakrlk yaparlarsa, ykselirler ve bu hareket ekli mutlaka ak olur. nk, aln ak, dima ak, kalb ve vicdan ak insanlar tarafndan idare olunabilen toplumlar ancak, bu mnada hareketlerin izleyicisi olabilirler. Fikirlerini, duygularn ve teebbslerini gizli tutanlar, gizli vastalar uygulamaya girienler, mutlaka utanma ve sklmay gerektiren, akl ve mantn haricinde hareket edenler olabilirler. Bu gibi ilere girienlerin sonu, erge acdr. Mustafa Kemal Atatrk 1926 (Atatrkn S.D.III, s.80-815)* Trk kamu ynetiminin en byk sorunlarndan birisi, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerdir. Etik altyapdaki eksiklikler, hesap verme mekanizmalarnn ilevsiz olmas, etik konusunda kararl bir yaklam olmamas, Trkiyeyi etik standartlar konusunda gerilere gtrmektedir. Kamu ynetiminde etik, devlete ve kurumlarna gven oluturmann ve bunu korumann hayati bir unsurudur. Ayrca, uygulamalarn, teamllerin ve genelde davranlarn snand bir temel oluturarak kamuoyuna karlarnn korunduu ve ilerin doru olarak yapldna dair gven verir. Devletin btn kurum ve kurulularnda yaygn olan etik d faaliyetler nedeniyle gnmzde vatandalarn devlete olan gveni azalmtr. Vatandalar devlete olduu kadar hukuk sistemine de gvenmemekte, etik d faaliyetlerin cezasz kalmas sebebiyle bireylerin kurallar ineme eilimleri gn getike artmaktadr. Kamu ynetiminde etik d faaliyetler, vatandan devlete olan gvenini olumsuz ynde etkilemenin yan sra devletin kamu ihtiyalarn karlamasndaki etkinliini drmekte, sosyal ve ekonomik kurumlarn verimli ve etkin bir ekilde almasn engellemekte ve kaynak dalmn bozucu etkilerde bulunmaktadr. Etik d faaliyetlerin yaygn olduu lkemizde, baz kar gruplar ve kamu grevlileri, geni toplum kesimlerinin refahnn azalmas pahasna tatmin edilmi olmaktadr. Kamu grevlileri arasnda, topluma sadakat ve ball gerekli klan sosyal sorumluluk bilincinin anmas, kamu grevinin amacnn vatandaa hizmet etmek olduu bilincinden uzaklalmas ve kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin bireysel boyutlar aarak kklemesi, kamu ynetiminin ilevle*

www.kultur.gov.tr/portal/turizm_tr.asp?BELGENO=13532

39

rini verimli olarak yerine getirmesini engellemektedir. Trk kamu ynetimi, kalknmann etkili bir arac olmas gerekirken kalknmay engeller bir hale gelmitir. Brokrasinin etkisizlii ve verimsizlii kamu grevlilerinin motivasyonlarn azaltrken kamu ynetimi ve hizmetinin kalitesini drmektedir. Kalitesiz kamu ynetimi ve hizmeti, devletin ilerliini felce uratmaktadr. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ekonomiye de olumsuz etkileri vardr. ncelikle, Trk kamu ynetimindeki etik d faaliyetlerin yaygn olmas, hem yerli hem de yabanc yatrmclarn yatrm kararlarn olumsuz etkilemektedir. Etik d faaliyetlerin kamu sektrnde yaygn olduu lkelerde, yatrmclarn yatrm yapmaya ekindikleri artk bilinen bir gerektir; bu bir tesadf de deildir. Dier yandan, kamu ynetiminde etik d faaliyetler sebebiyle altyap ve hizmetler iin ayrlan kamu kaynaklar etkin bir ekilde kullanlmayp, kamu hizmetlerine aktarlmas gerekirken kiisel karlar uruna harcandndan altyap ve hizmetlerin kalitesi de dk olmaktadr. Bu raporun hazrlanma srecinde yaplan saha almalar ve yasama, yrtme ve yarg organlarndan temsilcilerle grmeler, devlette etikle ilgili baz arpc gerekleri gzler nne sermitir. Kamu ynetiminde kar atmalar ve etik d faaliyetler yaygnlam ve aleni bir hal almtr. Haklarnda yolsuzluk ve rvet iddialar bulunan, yargya intikal etmi yolsuzluk dosyalar bulunan kamu grevlilerinin ada lkelerdeki uygulamann aksine istifa etmeye yanamadna, etik d faaliyetlerine devam ettiine rastlanabilmektedir. Hatta, kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi nedeniyle, kar atmas, hukuk d ve etik d faaliyet iddialar yargnn nne gelememekte ve rtbas edilebilmektedir. Bu durum, kamu grevlilerine ayrcalkl bir stat kazandrmakta ve etik d faaliyetlerin giderek artmasna neden olmaktadr. Yaplan grmelerde, baz milletvekilleri tarafndan, siyasal etik yasasnn kartlmas ve dokunulmazlklarn kaldrlmasnn ok nemli grlmesinin yan sra, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ok daha yaygn olduu ve ncelikli zmn Trk brokrasisinin etik d faaliyetlerden temizlenmesinden getii belirtilirken; baz milletvekilleri tarafndan ise, yasamann etik d faaliyetlerden arndrlmasna ncelik verilerek, Siyasal Etik Kanununun kabul edilmesi ve yasama dokunulmazln kaldrlmasna vurgu yaplmtr. Ayrca, Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanunun aynen Bilgi Edinme Hakk Kanunu gibi nemli eksikleri bulunan bir dzenleme olduu ancak buna ramen Trk kamu ynetiminde etik alannda atlm bir adm olarak kabul edilmesi gerektii savunulmutur. Yksek yarglarla yaplan grmelerde, siyasal etiin devlette etiin ncelikli koulu olarak kabul edilmesi gerektii, bakann ihmali olmadka brokratlarn etik d faaliyetleri icra edemeyecekleri belirtilmitir. Ayrca, devletin btn erklerinde alan kamu grevlilerinin ve siyasilerin hediye almalarnn tamamen yasaklanmas gerektii vurgulanmtr.

40

Kamu kurumlar temsilcileriyle yaplan grmelerde, 5176 sayl Kanunun etkin ynetiminin, kamu kurum ve kurulularnda saydamlk salanmadan baarlamayaca belirtilmitir. Ayrca, 5176 sayl Kanun iyi dzenlenememitir ve nemli eksikleri vardr. Kamu Grevlileri Etik Kurulunun etkin olarak almas, altyap eksiklikleri tamamlanmadan olduka gtr. Kurul dnyadaki rneklerine uygun olarak geliirken, yapsal ve fonksiyonel yaklamlarn gz nne alnmas gereklidir. Bu srete, sivil toplum kurulularna den grev byktr. Kurulun grev alanna kamuda grevli 4000den fazla st dzey ynetici girmektedir. Kamu ynetiminde etik bilincinin st dzey yneticiler, dier kamu grevlileri ve toplumun btnnde oluturulmas iin Kurulun etkin alabilecek hale getirilmesi gerektii nemle vurgulanmtr. Tm grmelerde ortak olarak savunulan gr, Trkiyenin devlette etik konusunda gerilerde kalddr. Bu mesafeyi hzl ve etkili ekilde kat etmek iin gerekli altyap almalarnn bir an nce tamamlanmas ve devletin btn erklerinde devlette etiin en nemli nceliklerden birisi olarak kabul edilmesi gereklidir. Bugn lkemiz, AB lkeleriyle karlatrldnda demokratik kurallarn ilemesinde aksaklk yaand, halkn ynetime katksnn ounlukla sadece grntden ibaret olduu, kamu ynetiminin kendi iine kapank, halka tepeden bakan ve bilgi vermekte isteksiz bir tutum benimsedii, toplumun her kesiminde youn kirlenmenin grld bir manzara ile karmza kmaktadr. Kamu ynetiminde etik d faaliyetler ve yolsuzluk zerine almalar yapan Uluslararas Saydamlk rgtnn her yl yapt yolsuzlukla ilgili aratrmalarda lkemiz yllardr ok olumsuz bir tablo izmektedir. 159 lke arasnda ald 65. sra lkemizde etik altyapnn ilevsizliini ve yolsuzluun yaygn olduunu gzler nne sermektedir.1

www.transparency.org

41

Uluslararas Saydamlk rgtnn 2004 senesinde yaynlad Uluslararas Saydamlk rgt Kresel Yolsuzluk lm (Global Corruption Barometer) adl aratrmaya gre ise, Trkiyede vatandalarn en az gven duyduklar ve etik d faaliyetlerin en fazla yaygn olduunu dndkleri kurum ve kurulular vergi daireleri, gmrkler, zel sektr kurulular, salk hizmetleri, polis ve siyasal partilerdir.
2

Tablo 1: Uluslararas Saydamlk rgt Kresel Yolsuzluk lmne Gre Trkiyede Yolsuzluun En Yaygn Olduu Kurum ve Kurulular
Siyasal Parlamento Yarg Partiler Polis zel Sektr Vergi Gmrk Daireleri Medya Salk Eitim Sicil Tedarik Hizmetleri Sistemi Daireleri Hizmet. ve Lisans Hizmetleri 4.1 3.9 3.8 4.1 TSK Sivil Toplum Din Hizm.

4.0

3.8

3.9

4.0

4.1

4.2

4.1

3.8

3.1

3.5

3.3

Kaynak: www.transparency.org (Kresel yolsuzluk lmnde gstergelere verilen puanlar 1den 5e kadardr. 1 yolsuz deil, 5 tamamen yolsuz anlamna gelmektedir. Kurum ve kurulua 4 puan ve st verildiinde yolsuzluk yaygn demektir.)

Trkiye eitli uluslararas kurumlarn aratrmalarnda saydamlk ve etik standartlar konusunda snfta kalmaktadr. stelik, yolsuzlukla mcadele eden uluslararas ve ulusal kurulularn uyarlarna ve ortaya konulan arpc gereklere ramen yolsuzlukla sava konusunda gerekli ilerleme salanamamtr. ABye tam ye olmaya altmz bu srete yolsuzluklar sorununun ABnin tam yeliimize baknda ciddi bir rahatszlk konusu olduu ortadadr. 9 Kasm 2005 tarihinde aklanan 2005 yl Trkiye lerleme Raporunda, [...] yolsuzlukla mcadele alannda biraz daha ilerleme salansa da yaplan aratrmalarn, yolsuzluun Trkiyede ok byk bir sorun olarak devam ettii gereinin altn izdii unutulmamaldr denilmektedir.
3

Trkiyede kamu ynetiminde etik d faaliyetler ve yolsuzluk konusundaki olumsuz tablonun alt sadece lerleme Raporu ile izilmemektedir. Dnya Bankasnn yaynlad, yatrm ve iletme srecindeki sorunlar ve i kurma aamasndaki brokrasi konularn ieren Global Yatrm klimi-2005 Raporunda4 Trkiyedeki etik d faaliyetler ve yolsuzluk konusunda arpc veriler dikkat ekmektedir. Rapora gre, Trkiyedeki firmalar yllk satlarnn binde 6s kadar tutarn yetkililere hediye olarak mfetti ve denetimlerden kamak iin, izin ve ruhsat almak veya brokratik sreci hzlandrmak iin ya da ihaleyi kazanmak iin gayri resmi ekilde yaptklar demelere harcamaktadrlar. Ayrca, Trkiyede yatrmclarn yzde 33 hukuka gvenmemektedir.

2 3

http://www.transparency.org/pressreleases_archive/2004/2004.12.09.barometer_eng.html Bkz. 9 Kasm 2005 tarihinde yaynlanan Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/report_2005/index.htm. Bkz. World Bank World Development Report: A Better Investment Climate for Everyone, http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2005/Resources/complete_report.pdf

42

Dnya Bankasnn 2004 yl almas da yatrmclarn byk bir ounluunun brokrasiyi bir engel olarak grdklerini ortaya karmaktadr. Etik d faaliyetler ve zellikle yolsuzluun Trkiyedeki ekonomik kalknmann nnde byk bir engel olduu kabul edilmektedir. Baz evrelerce, rvet ve yolsuzluklar Trkiyenin ekebildii yabanc sermayenin seviyesinin istenilen dzeye kmamasnn balca nedeni olarak grlmektedir.5 Bunun yannda, bu alanda yaplan aratrmalar yolsuzluun youn olarak grld baz lkelerde ekonomik kalknmann devam edebildiine dikkat ekmitir. Ancak, kalknmann sebeplerinin ok ynl olduu unutulmamaldr. Kalknma, lkenin pazar byklne, insan kaynaklarna, doal kaynaklarna ve hatta tarihsel geliimine kadar birok deikene baldr. Bu deikenlerin maksimum etkinlii, yolsuzluun ekonomiye verdii zararlarn gze arpmamasna neden olabilir. Dolaysyla, byle bir gre rabet etmek mmkn gzkmemektedir (rnein, inde yolsuzluun ekonomik kalknmay ve yabanc sermaye geliini engellemediini savunanlar, inin nufusu bakmndan bu alanda verilebilecek en istisnai rneklerden birisi olduunu ve kalknmasnda, igc gibi dier birok kalknma faktrn gz ard etmektedirler). Kutu 1: 1990-2000 Yllar Aras Trk Kamu Ynetiminde Ortaya kan Balca Sorunlar6 Kamu sektrnde yolsuzluk ve partizanlk, Devlet memurlarnn ie alnmasnda nesnel olunmamas, Kamu personeli aylklarnn reel deerinin korunmamas, Siyasi bask nedeniyle kamu kaynaklarnn yanl kullanlmas, Tanmlanm kamu dzenlemelerinin ve standardizasyonun olmay, Yetki ve hesap verebilirlik dalmnda orantszlk, Terfi ve ceza mekanizmalarnn yanl uygulanmas, personel ynetiminde yozlama. Artk Trk kamu ynetiminde etik bilincin yerletirilmesi ve dolaysyla etik sisteminin tm unsurlaryla kurulup etkili uygulamann salanmasnn vakti gelmitir. ABden7 IMFye, Dnya Bankasna kadar pek ok kurulu tarafndan konunun neminin alt izilmektedir. Etikle ilgili sorunlarn toplumda byk tepkilere neden olmas artk bir etik altyapnn oluturulmas gerekliliini

6 7

The Economist Dergisinin 19 Mart 2005 tarihinde yaynlad Trkiyeyle ilgili raporda u arpc gereklerin alt izilmektedir; "Trkiye'de yolsuzluk lke ekonomisinin nndeki en byk engellerden biri. Yolsuzluk artk daha fazla tartlmaya balansa da henz bu suu ileyenler ar cezalara arptrlamyor. Milletvekilleri ve bakanlarn dokunulmazlklarnn kaldrlmasna ynelik seim vaatleri de yerine getirilmedi. Yolsuzluun sadece ahlaki deil, ekonomik maliyeti de ar oldu. Trkiye'nin bu kadar az yabanc sermaye ekebilmesinin balca nedeni yolsuzluk. Yolsuzluk kalkmadka Trkiye sadece Rusya ve Ukrayna gibi lkelerden yatrmc ekebilir. Avrupallar ve Kuzey Amerikallar ise ekemezler. Trkiye'deki yabanc yatrm 1980'lerdeki seviyenin de altnda. Bkz. OECD, 2000. Bkz. 9 Kasm 2005 tarihinde yaynlanan Avrupa Birlii Komisyonu Trkiye lerleme Raporu http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/report_2005/index.htm.

43

gzler nne sermitir. Nitekim, 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanunla, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin zerine gitmek ve etik ilkelerin yerletirilmesi ynnde bir adm atlmtr. Trkiyeye yatrm yapmak isteyen yabanclarn ok nemsedii ve ABnin Trkiyede kamu ynetiminde etik alannda ilerleme olarak tespit ettii bu kanun, Trkiyede kamu ynetiminde etik standartlarn yerletirilmesi konusunda atlm bir adm olmakla birlikte eksikleri bulunmaktadr. Kanunun ihtiva ettii eksiklikler, kapsam darl ve yaptrm yetersizlii uygulamada ciddi sorunlar kartacaktr. Yalnzca 5176 sayl Kanun ve Kamu Grevlileri Etik Kurulunun hazrlad ynetmelik ile birlikte kamu ynetiminde etik d faaliyetler ortadan kalkacak deidir. 5176 sayl Kanunun ve uygulama ynetmeliinin bu raporda belirlenen eksiklikleriyle ilgili nerilerin gz nnde bulundurulup tekrar dzenlenmesi, etkili bir etik altyap kurulmasnn ilk adm olacaktr. Ayrca, dier ada lkelerde olduu gibi yasama ve yarg erklerinde de etik altyap oluturulmas, devlette etik sisteminin dier ayaklarn tamamlayacaktr. lkemiz, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin senelerdir yaygn olmas ve uluslararas kurulularn eletirilerine ramen kamu ynetiminde etik konusunun nemini ancak son yllarda kavramaya balamtr. ada lkelerin emin admlarla kurduklar ulusal btnlk sistemi ve etik altyap, lkemizde sorunun devaml olarak gz ard edilmesi sebebiyle olduka eksik kalmtr. Ayrca, bilinen bir gerek vardr ki lkemizdeki etik altyapnn ihtiva ettii yapsal eksikliklerin yannda kanunlarn ve yasal dzenlemelerin uygulanamamas byk bir sorun tekil etmektedir. Etkili bir etik sisteminin olmazsa olmaz unsuru uygulamadr. Etkin uygulamann salanmas iin de kamu ynetiminde etik sisteminin etkili ynetimi arttr. Etkili ynetim, salam yaptrm ve hesap verebilirlik mekanizmalarn ve bunlarla birlikte eitim ve danma sistemlerini gerekli klar. Trk kamu ynetiminde, etik standartlarn yerletirilmesi iin memur yarglama sistemiyle getirilen ayrcalklarn ortadan kaldrlarak 5176 sayl Kanunun ve uygulama ynetmeliin uygulamasnn da kararl admlarla yrtlmesi gereklidir. Trk kamu ynetiminde son yllara kadar youn bir gizlilik ve kapallk kltr hakim olmutur. Vatandalarn idarenin karar alma srelerine katlma haklarnn tannmas bir yana, kendilerini ilgilendiren bilgi ve belgelere ulam haklar dahi olduka yeni tannmtr. Byle kapal bir kamu ynetimi ortamnda kamu ynetiminde etik d faaliyetler iyice yaygnlam, etik ihlallerde bulunan kamu grevlilerinin hesap verebilirlikleri salanamamtr. Devlet ynetiminde etik bilincin en tepeden aaya kadar var olmas bir siyasal sistemin iyi ileyiinin garantilerinden birisidir. Bunun en byk kant, gelimekte olan lkelerin ekonomik,

44

siyasi, sosyal sistemlerinin geliiminin salanmas iin ncelikle atlmas gereken admn, toplumda etik standartlarn yerletirilmesi olduuna dair bir gr birliinin var olmasdr. Gelimekte olan lkeler bir yana, gelimi lkelerde de kamuda iyi ynetiimin salanmas iin alt en ok izilen konulardan birisinin kamu ynetiminde etik olmas, zerinde dnlmesi gereken bir gerektir. Toplumda etik bilincin yerletirilmesi, ancak devleti meydana getiren btn erklerin -yasama, yrtme, yarg- ortak abasyla mmkn olabilir. Devleti meydana getiren btn erklerde etkili olacak etik altyap oluturulmal, saydamlk ve hesap verme mekanizmalaryla desteklenip faaliyete geirilmelidir. Devletin bir btn olarak etik ilkelere bal bir ekilde faaliyet gstermesi bekleniyorsa yrtmeyle birlikte yasama ve yarg sisteminde de etik ilkelerin belirlenmesi, saydamln salanmas, ayrcalklarn kaldrlmas, etik davran yasalar ve kodlarnn dzenlenip bir an nce yrrle sokulmas gerekmektedir. Ancak bu ekilde, temiz ve halk dinleyen siyaset, drst ve hesap verebilir brokrasi, adil ve sratli ileyen yarg, ak ve katlmc toplum ideali gerekletirilebilir.

45

B L M

TRK KAMU YNETMNDE ETK ALTYAPI

1. TRK KAMU YNETMNDE ETK ALTYAPI

1.1. Trk Kamu Ynetiminin rgtsel Yaps
Trk kamu ynetimi kurulu, grev ve rgtsel yaps ile bir btnlk tamaktadr. Farkl gibi gzken rgtsel yaplanmalar olsa da, sonuta, yaplar, fonksiyonlar ve birimler arasnda uyumlu ve dzenli bir standart bulunmaktadr. rgtsel yapsnda hakim olan dzen ve hiyerari sk bir ast st ilikisini gerekli klmaktadr. Bunun yannda, kamu ynetimi sistemimiz, idari yarg denilen ayr bir yarg sistemine tabidir. Anayasal olarak, idarenin tm ilem, eylem ve kararlarna (baz istisnalar olmakla birlikte) kar yarg yolu ak olmak durumundadr. Ayrca, ynetim
8

yapsna ve rgtlerine hakim olan gl bir merkeziyetilik sz konusudur. Bu durum, hem corafi hem de rgtsel anlamda geerlidir. Bir dier zellik olarak, ynetsel yapnn hkmete, hkmetin ise, Meclise kar sorumluluunun bulunmas verilebilir. Kamu rgtleri patrimonyal ve hukuki rasyonel brokratik yaplanmay esas almaktadr. Her ne kadar aksine gelime gsteren durumlar olsa da, kamu ynetim yapmz, gizlilik ve sr kavramlarnn arkasna gizlenmektedir. Kamu ynetiminin yasal rgtsel yapsnda, insan kaynaklar kariyer, liyakat ve siyasi tarafszlk ilkelerini tasa da, siyasal kayrmacln ve kiisel ilikilerin personel yaps zerindeki etkisini hi kimse reddedememektedir.9

1.2. Kamu Hizmeti Kavram

Kamu hizmeti kavram, idari etkinliin evresinde olutuu, idarenin yerine getirmekle ykml olduu bir etkinlik olarak kabul edilmektedir. Anayasann 126/310, 128/111 ve 137/1inci12 maddelerinde kamu hizmeti deyimine yer verilmektedir. Kamu hizmeti kavramn organik, maddi ve biimsel alardan tanmlamak gereklidir. Organik olarak kamu hizmeti belli bir rgt belirtmek iin kullanlr. Bir grevi yrtmek iin bir kamu tzel kiisi tarafndan tahsis edilmi kamu ajan ve parasal aralarn tm kamu hizmetini oluturur.13 Maddi adan kamu hizmeti, giderilmesinde kamu yarar bulunan toplumsal bir gereksinmeyi karlayan etkinlik olarak tanmlanr.14 Bi8

10

11

12

13

14

Any. m. 125/2: Cumhurbakannn tek bana yapaca ilemler ile Yksek Asker rann kararlar yarg denetimi dndadr. Any. m. 129/2: Uyarma ve knama cezalaryla ilgili olanlar hari, disiplin kararlar yarg denetimi dnda braklamaz. Bkz. BLAL ERYILMAZ, KAMU YNETM, (1999), aktaran Naci Karkn, Kamu ve zel Sektr Yneticilerinin Liderlik Davranlar: Bir Literatr Analizi Denemesi, TRK DARE DERGS, SAYI: 445, (Aralk, 2004). Kamu hizmetlerinin grlmesinde verim ve uyum salamak amacyla, birden ok ili iine alan merkez idare tekilat kurulabilir. Bu tekilatn grev ve yetkileri kanunla dzenlenir. Devletin, kamu iktisad teebbsleri ve dier kamu tzelkiilerinin genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerektirdii asl ve srekli grevler, memurlar ve dier kamu grevlileri eliyle grlr. Kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta olan kimse, stnden ald emri, ynetmelik, tzk, kanun veya Anayasa hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve bu aykrl o emri verene bildirir. Ancak, st emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Anayasann 70inci maddesinde belirtilen Her Trk kamu hizmetlerine girme hakkna sahiptir dzenlemesinde yer alan kamu hizmeti organik adan kullanlmtr. Buradaki kamu hizmeti, kamu kurulular anlamnda kullanlmtr. Anayasann 47nci maddesindeki [K]amu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler, kamu yararnn zorunlu kld hallerde devletletirilebilir... dzenlemesinde kamu hizmeti deyimi bu anlamda kullanlmtr.

49

imsel adan kamu hizmeti, bir etkinlik olarak, kulland yntemlerin ieriine gre tanmlanr. Bu noktada, kamu hizmeti, belli bir hukuksal dzeni ifade eder. Ayrca, kamu hizmeti kavramnda iki temel e vardr. Bunlardan biri, hizmetin kamu kurumlar tarafndan retilmesi, ikincisi ise, fiyat ve maliyetinin pazar koullarnda belirlenmemesi, bu hizmeti tketmek iin mteri deil yurtta olmann gerekliliidir. Bu ltlere gre, kamu hizmeti, giderilmesinde kamu yarar bulunan bir toplumsal gereksinmeyi karlamak amacyla, kamu tzel kiileri ya da onlarn gzetim ve denetimi altnda zel giriim tarafndan, zel bir hukuksal dzen iinde yrtlen etkinliklerdir.15 Yargtay kararlarna gre kamu grevi, devlet tarafndan kamu yarar iin gerekletirilmesi zorunlu olan yasama, yrtme ve yarg faaliyetlerini ifade etmekte; kamu hizmeti devlet tarafndan gnll olarak kendi alma alan iine alnan iler iin kullanlmaktadr. Devlete ait iktidar ve yetkilerin kullanlmas suretiyle gerekletirilen faaliyetler kamu grevidir. Devlete ait iktidar ve yetkilerin kullanlmasn gerektirmeyen faaliyetler ise kamu hizmetidir. Yargtayn verdii bir kararda kamu grevi, devlet tarafndan kamu yarar iin gerekletirilmesi zorunlu grlen faaliyetler olarak belirtilmitir. Gerekletirilmesi zorunlu olmayan iler ise kamu hizmeti olarak kabul edilmitir. Karara gre; kamu grevi, devletin nvesini oluturur ve en belirgin zellii, devletin bunu zorunlu olarak yerine getirmesidir. Kamu hizmetleri ise devletin ihtiyari olarak kendi faaliyet alanna ald ilerdir. Bunlarda kamu grevindeki mevcut zorunluluk vasf yoktur. Devlet, bunlar toplumun yarar iin yerine getirir. Kamu hizmetinin en nemli zellii, hizmetin dorudan doruya kamuya ynelik ve kamuya yararl olmas ve hizmetin ya kamu kurumlarnca ya da ilgili kamu kurumunun denetim ve gzetimi altnda zel kiilerce yrtlmesidir.16 Devlet Memurlar Kanununa gre kamu hizmetleri; memurlar, szlemeli personel, geici personel ve iiler eliyle grdrlr (DMK. m.4). Avrupa Birlii oluumunun temel belgesi olan Roma Anlamas ve dier anlamalarda zel olarak kamu hizmeti kavramna yer verilmemekle (zel bir balk veya madde olarak) birlikte, kamu hizmetine ilikin baz hkmler vardr (77. ve 90/2. madde). Kamu hizmeti deyiminin Topluluk literatrndeki karl, genel ekonomik yarar hizmetleridir. Ayrca, Topluluk literatrnde, genel ekonomik yarar hizmetlerinin yannda, evrensel hizmetler veya minimum hizmetler de-

15

16

Bkz.. SMET GRTL, PERTEV BLGEN, TAYFUN AKGNER, DARE HUKUKU, (2001). [Bundan byle GRTL, BLGEN, AKGNER, DARE HUKUKU diye anlacaktr]. Anayasa Mahkemesinin kamu hizmeti tanm ise u ekildedir: Kamu hizmeti, devlet ya da dier kamu tzel kiileri tarafndan ya da bunlarn gzetim ve denetimleri altnda, genel ve ortak gereksinimleri karlamak, kamu yarar ya da karn salamak iin yaplan ve topluma sunulmu bulunan srekli ve dzenli etkinliklerdir. E. 1994/71, K. 1995/23, T. 23.6.1995; R.G.T. 20.3.1996/Sy. 22586. Bkz. z.D.04.03.1947T.K.173/116, aktaran Bayndrlk ve skan Bakanl Tefti Kurulu 2. Aratrma Raporu: 4483 sayl Memurlar ve Dier kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanuna Dair Uygulama Esaslar, bkz. http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/birimbaslik.php?Birim=1&ID=45.

50

nilen endstriyel ve ticari kamu hizmetleri niteliindeki kamu hizmetleri deyimleri mevcuttur.17 Avrupa yaplanmasnn ngrd yeni kamu hizmeti anlay klasik kamu hizmetlerine gre daha snrldr. ada bir insan iin vazgeilmez minimum baz hizmetleri ve bunlara ilikin yan hizmetleri iermektedir.

1.3. Trk Kamu Ynetiminde Kamu Grevlisi Kavram

Tatbik eden, icra eden, karar verenden her zaman daha kuvvetlidir. Mustafa Kemal Atatrk Kamu grevlileri, kamu ynetimi iinde bir kurulua ya da bir kuruma bal olarak alrlar.18 Kamu grevlisi deyiminin biri geni, br dar olmak zere iki anlam vardr. Hangi anlama gelirse gelsin bir kiinin kamu grevlisi saylabilmesi iin devlet rgtnde ya da kamu kesiminde yer alan bir rgte bal olarak almas bir n kouldur. Ancak bu tanmdan kamu hizmetlerini yerine getiren devlet rgtnde ya da kamu kesiminde alan herkesin kamu grevlisi olarak nitelendirilmesi gerektii sonucuna varmamak gerekir. rnein, 1136 sayl Avukatlk Kanununun birinci maddesine gre, avukatlar kamu hizmeti grrler; ancak avukatlk ayn zamanda bir serbest meslektir. Bu adan serbest alan bir avukat kamu grevlisi saymak olanakl deildir. Kamu hizmeti gren avukatn kamu grevlisi saylabilmesi iin bir kamu kurumuna ya da kuruluuna bal olarak almas gerekmektedir. Hukuksal statleri, hiyerarik durumlar birbirinden farkl da olsa kamu kesiminde alan tm grevliler geni anlamda kamu grevlisi saylrlar. Dar anlamda kamu grevlisi deyimi ise, Anayasann 128. maddesinde de ngrld gibi kamu kurum ve kurulularnn genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerektirdii asli (birincil) ve srekli grevleri yrten kiileri iine alr. Yine, Anayasann sz konusu maddesi, bu kiilerin devlet memurlar ile dier kamu grevlileri olduunu vurgulamaktadr. Devlet memurlar, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa gre, genel ve katma bteli kurumlarda, il zel idarelerinde, belediyelerde ve belediyelerin kurduklar birliklerle bunlara bal dner sermayeli kurulularda, kanunlarla kurulan fonlarn ve kefalet sandklaryla Genlik ve Spor Genel Mdrlnn l ve le Mdrlklerinin asli ve srekli kadrolarnda alan kiilerdir. Bu kiiler Devlet Memurlar Kanununa tabidir. Devlet Memurlar Kanununa bal szlemeli personel ile geici personel asndan zel hkmler uygulanr. Bu kanunun 4. maddesinde

17

18

Bkz. Ali D. Ulusoy, Kamu Hizmeti Anlaynda Yeni Ynelimler: Avrupa Yaplanmasnn Kamu Hizmeti Teorisine Etkileri, in LHAN ZAY, GNIIINDA YNETM, (2004), s. 267-292. Devlet Memurlar Elkitab, Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits Yayn, No: 216, (1986), s.51

51

belirtilen koullarla alan szlemeli personel 657 sayl Kanunun kapsamndadr. Anlan szlemeli personel dnda KTlerde ve baka kurumlarda alan szlemeli personel Devlet Memurlar Kanunu kapsamna girmez.19 Anayasann 128/2inci maddesinde belirtilen dier kamu grevlileri deyimini, idare ile kamu hukuku ilikisi bulunan ve hizmetin asli eleman saylabilecek bir grevde alanlar kapsar biimde anlamak gerekir.20 Memurlar dnda kalan ve Devlet Memurlar Kanununun birinci maddesinde belirtilen niversite retim elemanlar, yarglar ve savclar ile askerler gibi ayr personel kanunlar ve dzeni bulunan grevliler, dier kamu grevlileri deyimi iine girmektedir. Bakanlarn ya da devletin siyasal yapsnda yer alan grevlilerin, kamu grevlileri saylmasna ilikin yarg kararlarna karn21 bu kiileri Anayasann 128 ve 129uncu maddesi kapsamnda dnmek olanakl deildir. nk anlan kiilerin siyasal kimliklerinin bulunmas bir yana bu kiilerin yerine getirdikleri kamu hizmetlerinin srekli olmamas, grevlerini belli sreler ya da dnemler iinde yerine getirmeleri ve etkinliklerini genel idari esaslara gre yapmamalar anlan kiilerin kamu grevlisi saylmalarna engeldir. Ayrca zel hukuk hkmlerine gre kamu kesiminde alanlar da dar anlamda kamu grevlisi deillerdir.22 Devlet Memurlar Kanunu, kamu grevlilerini drt kmede toplamtr. Bunlar, memurlar, szlemeli personel, geici personel ve iilerdir. Anayasann Kamu hizmeti grevlileriyle ilgili hkmler balkl 128. maddesinde, Devletin, Kamu ktisadi Teebbsleri ve dier kamu tzel kiiliklerinin genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler, memurlar ve dier kamu grevlileri eliyle grlr denmektedir. Devlet Memurlar Kanununun 4. maddesinde ise memur, mevcut kurulu biimine baklmakszn, devlet ve dier kamu tzel kiilerince genel idare esaslarna gre yrtlen asli ve srekli kamu hizmetlerini ifa ile grevlendirilenler, bu kanunun uygulanmasnda memur saylr. Yukarda tanmlananlar dndaki kurumlarda genel politika tespiti, aratrma, planlama, programlama, ynetim ve denetim gibi ilerde grevli ve yetkili olanlar da memur saylr eklinde tanmlanmaktadr.

19

20

21

22

Ayrca Anayasa Mahkemesi ye ve yedek yeleri ile raportrleri; hakimlik ve savclk mesleklerinde veya bu mesleklerden saylan grevlerde bulunanlar, Dantay ve Saytay meslek mensuplar ve Saytay savc ve yardmclar, niversitelerin, ktisadi ve Ticari limler Akademilerinin, Devlet Mhendislik ve Mimarlk Akademilerinin, Devlet Gzel Sanatlar Akademilerinin, Trkiye ve Orta - Dou Amme daresi Enstitsnn retim ye ve yardmclar, Cumhurbakanl Senfoni Orkestras yeleri, Genelkurmay Mehtaran Bl Sanatkarlar, Devlet Tiyatrosu ile Devlet Opera ve Balesi ve Belediye Opera ve tiyatrolar ile ehir ve belediye konservatuvar ve orkestralarnn sanatkar memurlar, uzman memurlar, uygulatc uzman memurlar ve stajyerleri; Spor-Toto Tekilatnda alan personel; subay, astsubay, uzman avu ve uzman jandarmalar ile Emniyet Tekilat mensuplar zel kanunlar hkmlerine tabidir. Bkz. Sait Gran, Anayasann 128 ve 129uncu Maddeleri Ynnden Kamu Grevlileri ve Bakanlarn Durumu, Amme daresi Dergisi, Cilt 17, Say 3, (Eyll 1994), s. 28-35. Bkz. Yargtay Hukuk Genel Kurulu, E. 1980/4-1714, K. 1983/803, T. 14.9.1983 (Yargtay Kararlar Dergisi, Cilt. 9, Say: 11, s. 1587-1606). Bkz. Giritli, Bilgen, Akgner, dare Hukuku.

52

765 Sayl Trk Ceza Kanununun 279. maddesinde memur tanm daha geni tutularak memur, kamu grevlisi ve kamu hizmeti gren olarak ikiye ayrlmaktayd. Yargtay, Kanunun 279. maddesine gre memur tanmn; memur, devlete ait hukuki bir iktidar ve yetkiyi kullanarak hukuki tasarruf ve fiilin icrasn gerekletirenlerle bu hukuki tasarruf ve fiilin icrasna kamu hukuku usulne uygun bir ekilde katlan ve yardm edenlerdir, eklinde yapmaktayd. Yargtay eski kanun dneminde verdii bir kararda, bir kimsenin ceza yasas uygulamasnda memur saylabilmesinin, grd faaliyet ile ilgili olduunu, bu itibarla, kamu grevi gren herkesin kanun nazarnda memur saylacan belirtmiti. Yukarda da izah edildii gibi 765 Sayl Trk Ceza Kanununun yrrlkte olduu dnemde idare hukuku ile ceza hukukunda memur tanmlar arasnda farkllklar vard. Bu, uygulamada karkla ve doktrinde ciddi tartmalara yol amaktayd.23 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu bu tartmalara son verme amacyla memur kavramn da kapsayan kamu grevlisi tanmna yer vermitir. 5237 Sayl Trk Ceza Kanununun 6nc maddesine gre kamu grevlisi kamusal faaliyetin yrtlmesine atama veya seilme yoluyla ya da herhangi bir surette srekli, sreli veya geici olarak katlan kiidir. Yaplan yeni tanm, kiinin kamu grevlisi saylmas iin aranacak yegane lt, grd iin bir kamusal faaliyet olmas olarak belirlemitir. Bilindii zere, kamusal faaliyet, Anayasa ve kanunlarda belirlenmi olan usullere gre verilmi olan bir siyasal kararla, bir hizmetin kamu adna yrtlmesidir. Bu faaliyetin yrtlmesine katlan kiilerin maa, cret veya sair bir madd karlk alp almamalarnn, bu ii srekli, sreli veya geici olarak yapmalarnn bir nemi bulunmamaktadr. Bu bakmdan, rnein mesleklerinin icras balamnda avukat veya noterin kamu grevlisi olduu hususunda bir tereddt bulunmamaktadr. Keza kii, bilirkiilik, tercmanlk ve tanklk faaliyetinin icras kapsamnda bir kamu grevlisidir. Askerlik grevi yapan kiiler de kamu grevlisidirler. Bu bakmdan rnein bir su vakasna mdahil olan, bir tutuklu veya hkmlnn naklini gerekletiren jandarma subay veya erleri de, kamu grevlisidirler.24 Szlemeli personel kamu grevlisi saylr. Szlemeli personelin hem devlet rgtnde (genel idarede) hem de KTlerde altrldn belirtmek gerekir. Devlet rgtnde alan szlemeliler, ida-

23

24

Bir kimsenin, idare hukukunda memur saylabilmesi iin; aylk ya da cret karl idarede srekli olarak almas ve idarenin bir kadrosuna girmi olmas gerektii halde, ceza hukukunda memur saylanlarn, idarede alyor olmalar ve idareye ait bir kadroyu doldurmu bulunmalar gerekmez. Eski TCKnn 279. maddesine gre; ceza hukukundaki memur, terii, idari ya da adli bir kamu grevi yapan kimsedir. Kamu grevi devletin amac gerei yapmas gereken asli fonksiyonlardr. Bir kimsenin ceza hukukunda memur saylabilmesi iin, devletin bizzat yapmak zorunda olduu ilerden birini yapyor olmas ve bu ite hukuksal fonksiyon ifa ediyor olmas yeterlidir. Grev yapanlar sz, devletin asli fonksiyonlarn yapan ve yapt i kamu grevi olduu iin ceza hukukunda memur saylanlardan, bu grevi srekli olarak yapanlar ifade eder. Bkz. Bayndrlk ve skan Bakanl Tefti Kurulu 2. Aratrma Raporu: 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanuna Dair Uygulama Esaslar, bkz. http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/birimbaslik.php?Birim=1&ID=45.

53

ri szlemeler yaparlar ii saylmayan kamu grevlisidirler; 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa ve emeklilik asndan da istekleri durumunda Emekli Sandna baldrlar.25 nk szlemeli stats sreklilik kazanm ve szlemeler hep yenilenerek uzatlmtr. Szlemeliler, memurlara gre daha yksek cret almakta iseler de memurlarn sahip olduklar gvencelerden yoksundurlar. Memurlar greve atama yolu ile getirildikleri halde, kimi durumlar dnda genel olarak szlemeli personelin greve getirilmesinde, idare ile kii arasnda bir szleme sz konusudur. Anayasa Mahkemesi 19.04.1988 tarih ve E.1987/16, K/1988/8. no.lu kararnda, kendi mevzuatnda zel hkm bulunmayan kurumlarn altrd szlemeli personelin, 06.06.1978 gn ve 7/15754 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan szlemeli personel altrlmasna ilikin esaslara bal olmasnn gerektiini, bu esaslar dnda altrlmak istenen szlemeli personel iin ilgili kanun ya da kanun hkmnde kararnameye hkm konulmasnn zorunlu olduunu belirterek 7/15754 sayl kararname kapsamndaki szlemeli personelin, dier kamu grevlisi saylmayacan zmni olarak kararlatrlmtr. Szlemeli personel altrlmasna ilikin esaslara gre, szlemeli personel, ii saylmayan kamu grevlileridir. Bu personel Anayasa Mahkemesinin muhtelif kararlarnda da belirttii zere, dier kamu grevlisi kavramna girmedii gibi, ii statsne de girmemektedir. Szlemeli personel, genel olarak, kamu hizmetinin asli ve srekli bir grevinde memur ve iiden ayr kamu hukuku balants olan kimsedir.26 Bir yldan az sreli ya da mevsimlik hizmet olduuna Devlet Personel Bakanlnn ve Maliye Bakanlnn grlerine dayanlarak Bakanlar Kurulunca karar verilen ilerde ve belirtilen cret ve say snr iinde szleme ile alan ve ii saylmayan kimselere geici personel ad verilir. Geici personel de 657 sayl Kanunun 4nc maddesine gre kamu grevlisidir. Devlet Memurlar Kanununun yukarda belirtilen istihdam biimleri dnda kalan ve kamu kurulularnda i mevzuatna gre alan kiilere ii denir. iler hakknda Devlet Memurlar Kanunu uygulanmaz. Sonu olarak, bu raporda kamu grevlisi kavram, devletin yrtme erki iinde kamu grevi ifa eden tm kamu grevlileri iin kullanlmaktadr. Bakanlar Kurulu yeleri, idari tekilat iinde olmalarna ramen bu raporda incelenmemektedir; bal bulunduklar etik davran kurallar Devlette Etik Altyap dizisi kapsamnda Siyasette Etik konulu raporda irdelenecektir. Dolaysyla, kamu ynetiminde etik konulu bu rapor, yarg ve yasama mensuplarn darda brakmaktadr.
25 26

Bkz. 4046 sayl zelletirme Uygulamalar Hakknda Kanun (m.6/2). Bkz. Bayndrlk ve skan Bakanl Tefti Kurulu 2. Aratrma Raporu: 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanuna Dair Uygulama Esaslar, bkz. http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/birimbaslik.php?Birim=1&ID=45

54

1.4. Genel Olarak Trk Kamu Ynetiminde Etik Altyap

lkeler istenmeyen davran biimlerini nlemek ve olumlu davran biimlerini tevik etmek iin bir dizi ara ve sreten yararlanrlar. OECDn 1996 ylnda yaynlanan Kamu Ynetiminde Etik adl raporuna gre, bir etik altyapnn sekiz kilit unsuru bulunmaktadr. Bunlar; siyasi irade, etkili bir yasal altyap, etkin hesap verme mekanizmalar, uygulanabilir davran kurallar, mesleki sosyalletirme mekanizmalar, kamu ynetiminde uygun alma koullar, etik konularda egdm salayan kurulularn varl ve kamu grevlilerini denetleyen etkin bir sivil toplum (medya dahil) olarak sralanmtr. Etik altyapnn eleri arasndaki etkileim o lkenin kltrel ve idari geleneklerine, kamu ynetimine genel yaklamna ve gemite etik davranlara verdii destee baldr.27 Raporda etik altyapnn yukarda saylan sekiz unsurundan ncelikle kamu ynetiminde etikle ilgili yasal altyap incelenecektir. Bu yasal altyapnn kamu ynetiminde etik ilkelere ballk asndan etkili olup olmad da ileriki blmlerde ele alnacaktr.

1.4.1. Trk Kamu Ynetiminde Etik Konusunda Yasal Altyap

Kamu ynetiminde etik davran, toplum karlarn kendi karlar nnde tutmak, kendilerini mali bakmdan bakalarna baml klacak balantlara girmemek, tarafsz olmak, hesap verebilir olmak, saydamlk, aklk ve drstlk, davranlarla bu ilkeleri yaatmak eklinde tanmlanabilir. Daha ksa bir ifadeyle toplum iin drst, adil, salkl olan ve demokratik devletin yasalln gelitiren ve koruyan davrantr.28 Trk kamu ynetiminde etik konusunda yasal altyap incelendiinde, kamu ynetiminde etik davranla ilgili bu evrensel anlayn yakalanmaya alld grlmektedir. Ancak buna ramen, etkili yaptrm ve denetim mekanizmalar uygulanmayarak hukuksuzlua yol aldka, bu anlaytan olduka sapld da bir gerektir. Hukuki ereve, kamu grevlileri iin davran standartlarn belirleyen ve soruturma ile takibat sistemleriyle bunlara uyulmasn salayan kanun ve ynetmelikler dizisidir. Hukuki ereve salam bir etik altyapnn geliebilmesi iin en nemli unsurlardan bir tanesidir. Etik altyapy yaptrmlarla desteklediinden bir kontrol ilevi tar. Hukuki erevenin etik altyapya katks, kamu grevlilerinin davranlarna snrlamalar getirmek, bunlarla ilgili yaptrm uygulamak ve devletin eylem ve ilemlerini effaflatrarak kamuoyunun faaliyetleri incelemesini ve harekete gemesini mmkn klmaktr.

27

28

Etik altyap konusunun ayrntl bir incelemesi iin bu raporun. Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde EtikKavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar balkl 1. cildine baknz. Bkz. OECD, 1996. Benzer tanm iin bkz. PATRICK BISHOP, CARMEL CONNORS, CHARLES SAMPFORD, EDS, MANAGEMENT, ORGANISATION AND ETHICS IN THE PUBLIC SECTOR, (2003); JAMES BOWMAN, FREDERICK A. ELLISTON EDS., ETHICS, GOVERNMENT, AND PUBLIC POLICY: A REFERENCE GUIDE, (1988).

55

Kutu 2: Yasal Altyap Anayasann 10uncu, 129uncu ve 137nci maddesi 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu 5237 sayl Trk Ceza Kanunu 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanun 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununu Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Kanun 1156 sayl Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanun 832 sayl Saytay Kanunu 2443 sayl Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun 5018 sayl Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu Bamsz Dzenleyici Kurumlarla lgili Kanunlar Trk kamu ynetiminde etik altyapya ilikin mevzuat, 5176 sayl Kanuna kadar dank halde bulunmaktayd. Birok ada demokratik lkede olduu gibi kamu grevlilerinin tabi bulunduu etik davran ilkelerini sistemletiren bir etik kod ve bu etik kodun hazrlanmas iin hukuki ereveyi izen bir yasa mevcut deildi. Bununla birlikte etik davran kurallar Anayasada, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununda, zellikle yolsuzluk sular ve kar atmas halleri olmak zere Trk Ceza Kanununda ve aada incelenecek birok kanunda yer almaktadr. 5176 sayl Kanunun uygulama ynetmelii, yasalarda dank halde bulunan etik davran ilkelerini toparlamakta ve Kanun gereince ihlallerini Resmi Gazetede yaynlama yaptrmna tabi tutmaktadr. Aada Trk kamu ynetiminde etik konusunda yasal altyap incelenmektedir. Kutu 3: Kamu Hizmetinde Etikle lgili Trkiyenin Taraf Olduu Uluslararas Anlama ve Kararlar 1 ubat 2000 - OECD Uluslararas Ticari lemlerde Yabanc Kamu Grevlilerine Verilen Rvetin nlenmesi Szlemesi 4518 sayl Kanunla onayland. 24 Mart 2001 eriinde yolsuzlukla mcadeleyle ilgili ncelikli hedeflerin de yer ald Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine Dair Karar kabul edildi. 17 Nisan 2003 - Yolsuzlua Kar zel Hukuk Avrupa Konseyi Szlemesi 4852 sayl Kanunla onayland.

56

10 Aralk 2003 - Yolsuzlua Kar Birlemi Milletler Szlemesi Trkiye tarafndan imzaland. 14 Ocak 2004 - Yolsuzlua Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi Szlemesi 5065 sayl Kanunla onayland.

1.4.1.1. Anayasa
Trk kamu ynetiminde temel etik ilkelerden bazlar Anayasada dzenlenmitir. darenin vatandalara verdii hizmet srasnda uymakla ykml olduu eitlik ilkesi Anayasann 10uncu maddesinin 3nc fkrasnda u ekilde dzenlenmitir; Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. Eitlik ilkesiyle birlikte kamu grevlilerinin tabi olduklar etik davran ilkelerinden ada demokratik lkelerde en ok dzenlenenlerden biri olan hukukilik ilkesi ise, Anayasann 137nci maddesinde kanunsuz emir bal altnda dzenlenmitir. Buna gre; Kamu hizmetlerinde herhangi bir sfat ve suretle almakta olan kimse, stnden ald emri, ynetmelik, tzk, kanun veya Anayasa hkmlerine aykr grrse, yerine getirmez ve bu aykrl o emri verene bildirir. Ancak, st emrinde srar eder ve bu emrini yaz ile yenilerse, emir yerine getirilir; bu halde, emri yerine getiren sorumlu olmaz. Konusu su tekil eden emir, hibir suretle yerine getirilmez; yerine getiren kimse sorumluluktan kurtulamaz. Bu dzenleme, hukukilik ilkesinin Devlet Memurlar Kanunu ve Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanunun uygulama ynetmeliinde dzenlenmi hallerinin anayasal temelini oluturmaktadr. Anayasann 129uncu maddesinin son fkras, memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda iledikleri iddia edilen sulardan tr ceza kovuturmas almasnn, kanunla belirlenen istisnalar dnda, kanunun gsterdii idar merciin iznine bal olduuna hkmetmektedir. Bu konu beinci blmde ayrntl olarak ele alnmtr.

1.4.1.2. 5176 Sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun
Mevzuatmzda kamu grevlilerinin uyacaklar belli davran kurallar genel olarak dzenlenmesine karn, kamu hizmetlerinin yrtlmesi srasnda kamu grevlilerinin etik d ilem veya eylemleri vatandalarn hakl ikayetlerine neden olmakta, devlet-vatanda ilikilerinin bozulmasna ve halkn kamu kurumlarna gveninin azalmasna neden olmaktadr. Kamu ynetimimizde etik altyapnn oluturulmas yolunda, kamu grevlilerinden beklenen etik kurallarn dzenleyen 5176 sayl Kanun 25.5.2004te yrrle girmitir. Bu kanun, etik konusundaki yasal altyap eksikliini doldurmaya ynelik nemli atlm bir admdr. Ancak, Cum57

hurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi ve Bakanlar Kurulu yeleri ile Trk Silahl Kuvvetleri, yarg ve niversite mensuplar sz konusu kanun hkmlerinden istisna tutulmutur. Kanunun amacnn dzenlendii 1inci maddede29 saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik ilkeler sralanmtr. Ancak bu etik davran ilkelerinin tanm yaplmam ve etik davran ilkelerini belirlemek, uygulamay gzetmek, kamu kurum ve kurulularnda grevli personelin etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla vatandalarca ileri srlen iddialar aratrmak ve sonulandrmak zere, Babakanlk bnyesinde onbir kiiden oluan Kamu Grevlileri Etik Kurulu kurulmutur. Etik davran ilkelerine aykr ilem veya eylemde bulunduu Kurul tarafndan karar verilen kii veya kiilere uygulanabilir tek meyyide olarak, Kurul kararnn Resmi Gazetede yaymlanmas suretiyle konunun kamuoyuna duyurulmas benimsenmitir. Bu kanunla getirilen dier nemli dzenlemeler olarak, 3628 sayl Kanun gereince kamu grevlileri tarafndan verilen mal bildirimlerinin Kurul tarafndan incelenebilmesi, 657 sayl Kanunun 29uncu maddesindeki hediye alma yasann kapsamn belirlemeye Kurulun yetkili klnmas ve kamuda genel mdr ve st seviyedeki st dzey grevlilerce alnan hediyelerin listesini gerektiinde her takvim yl sonunda bu grevlilerden istemeye Kurulun yetkili klnmas saylabilir. Kamu Grevlileri Etik Kurulunun yetki ve grevleri unlardr: Kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken davran ilkelerini hazrlayaca ynetmeliklerle belirlemek, Etik davran ilkelerinin ihlal edildii iddiasyla resen veya yaplacak bavurular zerine gerekli inceleme ve aratrmay yaparak sonucu ilgili makama bildirmek, Kamuda etik kltrn yerletirmek zere almalar yapmak veya yaptrmak ve bu konuda yaplacak almalara destek olmak, Genel Mdr dndaki hangi nvanlarn genel mdr eiti saylacan belirlemek. (Dier kamu grevlilerinin etik davran ilkelerine aykr uygulamalarna ilikin bavurular, ilgili kurumlarn yetkili disiplin kurullarnca deerlendirilecektir), Kendisine ulaan bavurular etik davran ilkelerinin ihlal edilip edilmediini deerlendirerek, en ge ay iinde sonulandrmak, sonulandrlan incelemeleri Babakanlka ve ilgililere bildirmek (Bavuru sonucunda kurul tarafndan yaplan incelemelerde, etik davran ilkelerine aykr bir eylem tespit edilmesi halinde, konuya ilikin Kurul Karar Babakanlk tarafndan Resmi Gazetede yaymlanr), Bu kanun kapsamndaki kurululardan ve zel kurululardan ilgili temsilcileri arp bilgi almak, Gerektiinde mal bildirimlerini incelemek,
29

Bu Kanunun amac, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik davran ilkeleri belirlemek ve uygulamay gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu, grev ve alma usul ve esaslarnn belirlenmesidir.

58

 Hediye alma yasann kapsamn belirlemek ve en az genel mdr veya eiti seviyedeki st dzey kamu grevlilerince alnan hediyelerin listesini gerektiinde her takvim yl sonunda bu grevlilerden istemek. Kamu Grevlileri Etik Kurulu etik sisteminin egdm kuruluudur.30 Btn dier etik altyap unsurlar arasnda egdm salayarak ve onlar destekleyerek bir ynetim ilevi yerine getirmektedir. levi hem dorudan etik giriimlerini uygulamak hem de bazlarn daire veya kurumlara devretmek eklindedir. Yaptrm yetkisine sahip olan Kurulun kontrol ilevi de vardr. Yukarda sralanan grev ve yetkilerinden anlalaca zere Kurul denetim, danmanlk, destek ve tantm rollerinin tmn bnyesinde toplamtr. Kurul etik bilincin Trk kamu hizmetinde yerletirilmesi iin yapaca almalarla eitim ilevini de yerine getirecektir. Ayrca etik ilkelerin kamu grevlileri arasnda benimsenmesi ve vatandalar arasnda etik kltrn yerletirilmesi iin konferanslar, seminerler dzenleyip, uzmanlardan yardm alacaktr. Bu balamda ada, demokratik lkelerde etikle ilgili kurullarn genel eitim ilevlerini stlendii sylenebilir. Kutu 4: Kamu Grevlileri Etik Kurulu Haknda 2004/27 Sayl Babakanlk Genelgesi Dnyada ve lkemizde yaanan sosyal, ekonomik ve kltrel deiim, kamuoyunun eletirisine aklk ve deiim talebi, hzl ve etkili iletiim olanaklar ile sivil toplumun geliimi; toplumun taleplerine kar daha duyarl, katlmcla nem veren, aklk, saydamlk, hesap verebilirlik, tarafszlk, drstlk ve objektiflik ilkelerine bal yeni bir kamu hizmeti anlaynn domasna yol amtr. Yeni kamu hizmeti anlaynda, ynetimi, organizasyonlar ve bireyleri ynlendiren temel ilkeler olan etik deerlere byk nem verilmekte, bu deerlere bal bir ynetimin yolsuzluklar nlemede, kaliteli kamu hizmeti sunmada ve kamu ynetimine ve kurumlarna gveni salamada daha etkin ve baarl olaca kabul edilmektedir. Nitekim, yeni kamu hizmeti anlayna paralel olarak, gerek OECD ve Avrupa Konseyi gibi lkemizin de yesi olduu uluslararas kurulularn, gerek kamu kurumlar, niversiteler ve sivil toplum kurulular gibi yerel dinamiklerin aratrma ve almalar sonucunda kamu ynetiminde etik konusu lkelerin gndemine girmi ve birok lkede bu konuda faaliyet gstermek zere kurum veya kurullar oluturulmutur. Bu kurum ve kurullar, kamu grevlilerinin uymalar gereken etik davran kurallarn belirlemek, bu kurallara uygun ileyii salamak ve etik kurallarn ihlali halinde, yargsal ve idari denetimin yannda, d denetim yapmakla grevli bulunmaktadr. lkemizde de, kamu grevlilerinin uyacaklar meslek ve etik ilke ve kurallar belirlemek, bunlarn uygulanmasn gzetmek, kamu grevlilerinin grevlerini eitlik, tarafszlk ve aklk
30

Egdm kurulular hakknda ayrntl bilgi iin bkz. bu raporun Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde EtikKavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar balkl 1. cildi.

59

ilkelerine uygun olarak yapmalarn salamak ve etik kltr lkemizde benimsetmek ve yerletirmek amacyla, 5176 sayl Kanunla Kamu Grevlileri Etik Kurulu kurulmu ve 10.8.2004 tarih ve 2004/7791 sayl Bakanlar Kurulu Kararyla bakanlk ve yeliklerine atama yaplan Kurul, almalarna balamtr. Kurulun grev alan ierisinde, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan kamu kurum ve kurulularnda alan tm personel bulunmakta, Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri ve yarg mensuplar ile niversiteler kapsam dnda yer almaktadr. Kanun kapsamnda bulunan kurum ve kurulularda grevli personel, seilerek ya da atanarak getirildikleri grevleri gven verici bir ekilde, hukuka uygunluk, adalet ve drstlk ilkeleri erevesinde yerine getirmek zorunda olmann yan sra etik davran ilkelerine uygun davranma sorumluluuyla da bal olacaktr.

1.4.1.3. Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik
Kurulun hazrlad Ynetmelik31 Avrupa Konseyi Kamu Grevlileri iin Model Davran Kurallarna genel olarak uygun hazrlanm olsa da hl baz eksiklikleri ihtiva ettii grlmektedir. Ynetmeliin amac 1inci maddede, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini belirlemek, bu ilkelere uygun davran gstermeleri asndan onlara yardmc olmak ve grevlerin yerine getirilmesinde adalet ilkesine zarar veren, toplumda phe ve gvensizlik yaratan durumlar ortadan kaldrarak kamu ynetimine halkn gvenini artrmak eklinde tanmlanmtr. Ynetmelik hkmleri 5176 sayl Kanunun kapsam iine ald tm kamu grevlilerine uygulanmaktadr. Ynetmeliin uygulanmasyla grevli organ Kamu Grevlileri Etik Kuruludur. Ynetmelik, kamu grevlilerinin tabi olduklar etik davran ilkelerini, kamu hizmeti bilincine uygunluk, vatanda odakllk, hizmet standartlarna uygunluk, tarafszlk, drstlk, misyona ballk, saygnlk ve gven, sayg ve nezaket kurallarna ballk, yasallk, hesap verebilirlik, saydamlk ve bilgi verme, kar atmas durumlarnda kamu menfaatini nde tutma eklinde tanm31

13.4.2005 tarih ve 25785 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Ynetmelik belgesine www.basbakanlik.gov.tr adresinden ulalabilinir.

60

lamtr. Ynetmelikte etik davran ilkelerinden sadakat, liderlik, profesyonellik tanmlanmamakta ve hesapverebilirlik ve saydamlk ilkelerinin kapsamlar da dar tutulmaktadr. Kamu grevlileri, kt ynetim unsuru ieren, bu ynetmelikte belirlenen etik davran ilkeleriyle uyumlu olmayan ve yasa d, uygunsuz ve gayri ahlaki i ve eylemlerde bulunmalar ynnde kendilerinden talepte bulunulmas halinde veya bu tr bir eylem ve ilemden haberdar olduklarnda ya da grdklerinde, durumu yetkili makamlara bildirmekle ykml klnmlardr. Kamu grevlileri, ilerini yaparken karlatklar kamu hizmetleriyle ilgili yasa d veya cezai su niteliindeki ilem ve eylemlerle alakal her hangi bir iddia veya pheyi yetkili makamlara bildirmekle ykmldrler. Ynetmelik genel olarak kar atmas bal altnda olmasa da kar atmas hallerini tanmlamtr. Grevin ktye kullanlmas bal altnda dzenlenen kar atmas hallerine gre; Kamu grevlileri grev ve yetkilerini, kendileri, aileleri veya nc kiiler lehine dorudan veya dolayl olarak herhangi uygunsuz veya yasal olmayan bir menfaat salamak amacyla kullanamazlar. Kamu grevlileri makam ve grevleriyle badamayan herhangi bir muameleye giriemezler veya kanunlarn ngrdkleri dnda herhangi bir ekonomik, ticari veya benzeri baka menfaat salayamazlar ya da bunlardan kaynaklanan demeleri kabul edemezler. Kamu grevlileri, kendileri, aileleri veya nc kiiler lehine araclkta veya tavassutta bulunamazlar, akraba, e, dost ve hemehri kayrmacl veya siyasal kayrmaclk yapamazlar. Kamu grevlileri, grevlerini yerine getirirken kullandklar kamu kaynaklarn, kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallarn, grevleriyle ilgisi olmayacak ekilde kiisel veya zel amalar iin kullanamaz ve kullandramazlar. Kamu grevlileri, resmi grevlerinin ifas srasnda ya da bu grevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, grevleriyle badamayacak ekilde, kendilerine dorudan veya dolayl olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek iin kullanamazlar. Kamu grevlileri, dorudan veya dolayl olarak, seim kampanyalarnda, birinin seilmesini salamak veya engellemek amacyla grev yapt kurumun kaynaklarn kullanamaz, kullanlmasna yetki veremezler. Grevleri dolaysyla rendikleri srlar ile ilgililere ve nc kiilere ilikin gizli kalmas gereken bilgileri, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu kapsamnda bulunanlar hari, yetkili merciler dnda hibir kurum, kurulu veya kiiye aklayamazlar, kendilerinin yararna, nc kiilerin yararna veya zararna kullanamazlar. Bu zorunluluk grevden ayrldktan sonra da devam eder.
61

Kamu ynetiminde etik balamnda hediye yasa da Ynetmelikte ayrntl olarak aklanmtr. Buna gre; Kamu grevlisinin grevi nedeniyle, hizmetten yararlananlardan hediye almamas, kamu grevlisine grevi nedeniyle hediye verilmemesi ve grevin istismar edilerek kar salanmamas temel ilkedir. Kamu grevlileri, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerden, dorudan doruya veya arac eliyle, kendisi, ailesi, yakn akrabalar ve arkadalar iin herhangi bir hediye (karlama, veda ve kutlama hediyeleri; burs, seyahat ve ek hediyeleri; mensubu olduu vakfa, dernee veya spor kulbne yardm istemek dahil), cretsiz konaklama (otel, tatil ky, kamp, pansiyon vb), kredi kabul edemezler ve menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, kamu kaynaklarn kullanarak hediye veremez, resmi gn, tren ve bayramlar dnda, hibir gerek veya tzel kiiye elenk veya iek gnderemezler, grev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanlar veremezler. Yurt iinde ve yurt dnda nezaket ve protokol kurallar gereince kabul edilme zorunluluu bulunan hediyeler, demirba listesine kaydedilmek ve kamuda deerlendirilmek zere kuruma teslim edilir. Ynetmelik ayrca, hediye alma yasa kapsamna dahil edilmeyen durumlar saymtr. Bu istisnalar yledir; Grev yaplan kuruma katk anlamna gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yrtlmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirba listesine kaydedilmek ve kamuoyuna aklanmak kouluyla alnanlar (makam arac ve belli bir kamu grevlisinin hizmetine tahsis edilmek zere alnan dier hediyeler hari), Bilgi ierikli kitap, dergi, makale, kaset, takvim, CD veya buna benzer nitelikte olanlar, Halka ak yarmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanlan dl veya hediyeler, Herkese ak konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatra niteliindeki hediyeler, Tantm amacna ynelik, herkese datlan ve sembolik deeri bulunan reklam rnleri ile el sanatlar rnleri,

62

 Finans kurumlarndan piyasa koullarna gre alnan krediler, Kurum ve kurululara yaplan balar. Ynetmelik st dzey kamu grevlilerine, yurt dnda aldklar hediyelerle ilgili senelik beyanda bulunma zorunluluu getirmitir. Buna gre st dzey yneticiler aldklar hediyelerin listesini Kamu Grevlileri Etik Kuruluna senelik olarak verme ve hediyeleri altklar kurumlara teslim etmekle ykml klnmlardr.32 Ayrca Ynetmelik, Kurula hediyelerin kapsamn tebli, genelge ve dier emirlerle dzenleme yetkisi de bahetmektedir. Ynetmelikte ayrca kar atmas hallerinden olan eski kamu grevlileriyle ilikiler konusu da dzenlenmektedir.33 Dier yandan Kurulun 3628 sayl Kanun gereince beyan edilen mallarn listesini inceleme hakk da bulunmaktadr. Ayrca mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri, en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler. Trk kamu ynetiminde etik davran kurallaryla ilgili bir dier yenilik, etik szlemesiyle getirilmektedir. Kamu grevine yeni atanan kamu grevlileri etik szlemesi imzalamakla ykml klnmaktadrlar. Bylece temel etik ilkelerin kamu grevlilerine aktarlmas ve alanlarn bu ilkelerden haberdar edilmeleri kamu grevine balamann bir zorunluluu haline getirilmitir. Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ihlallerinin bildirilmesiyle ilgili usuller yasal hkmlerle tanmlanmakla beraber, ynetmelik kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin bildirilmesiyle ilgili usul ve koruma mekanizmalar ngrmtr. Buna gre, kamu grevlileri etik d ve yasa d faaliyetlerle karlamalar durumunda, bunu yetkili makamlara bildirmekle ykml klnmlardr. Ynetmelikten nce ihbar edenlerin korunmasyla ilgili bir dzenleme olmadndan, bu konuda sistemde bir boluk bulunmaktayd. Ynetmelikte ihbar edenlerin nasl korunacana dair ayrntl bir dzenleme mevcut olmasa da ihbar edenin korunmasnn kurumca garanti edilmesi bo-

32

33

Bu ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 4nc fkras ve (a) bendinde saylanlara ilikin bilgileri herhangi bir uyar beklemeksizin, her yl ocak ay sonuna kadar, bir nceki ylda aldklar (kurumlarna teslim ettikleri ve etmedikleri) tm hediyelerin listesini Kurula bildirirler. Tm kurumlar, kendilerine teslim edilen hediyeleri kayt altna alr ve demirbaa kaydedildiini ilgiliye bildirirler. Eski kamu grevlileriyle ilikiler Madde 21- Kamu grevlileri, eski kamu grevlilerini kamu hizmetlerinden ayrcalkl bir ekilde faydalandramaz, onlara imtiyazl muamelede bulunamaz. Kamu grevlerinden ayrlan kiilere, ilgili kanunlarda belirtilen sreler sakl kalmak kaydyla, daha nce grev yaptklar kamu kurumundan, dorudan veya dolayl olarak herhangi bir yklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkiilik, araclk veya benzeri grev ve i verilemez.

63

luu nispeten doldurmaktadr.34 Kamuoyunun kamu grevlilerinin ihlallerini bildirmesi iin, ikayet usulleri, yardm masas, telefon hatt ve tefti gruplarnn almalar gibi yntemler mevcuttur. 5176 sayl Kanun vatandalarn kamu grevlileri arasnda etik d faaliyetleri ihbar edebilmeleri iin ikayet mekanizmas kurmutur. Buna gre vatandalar dileke hakknn kullanlmasna dair yasal dzenlemelere uygun olmak kaydyla, etik d faaliyetleri bildirebilmektedirler. Kamu ynetiminde etik davran kurallaryla ilgili rehberlik hizmeti veren tavsiyelerde bulunan etik grevlisi, ynetmelik tarafndan getirilen bir baka yeniliktir. Kurum ve kurulularda, etik kltrn yerletirmek ve gelitirmek, personelin etik davran ilkeleri konusunda karlatklar sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve ynlendirmede bulunmak zere, ilgili kurumun insan kaynaklar biriminde alan drt yllk niversite mezunu, tutum ve davranlaryla bu ynetmelikte belirtilen etik davran ilkelerini benimsemi kiiler arasndan bir etik grevlisi belirlenmektedir. Etik grevlileri, Kurul ile ibirlii iinde alr. Kurul, etik grevlileri iin belirli aralklarla eitim ve bilgilendirme programlar dzenleyebilir.

1.4.1.4. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu

Genel ve katma bteli kurumlar, il zel idareleri, belediyeler, il zel idareleri ve belediyelerin kurduklar birlikler ile bunlara bal dner sermayeli kurulularda, kanunlarla kurulan fonlarda, kefalet sandklarnda veya beden terbiyesi blge mdrlklerinde alan memurlar hakknda ngrlen baz temel etik davran kural ve ilkelerini ihtiva eden Devlet Memurlar Kanunu, olduka geni bir kamu grevlisi kesimini bu ilke ve kurallarla bal klmaktadr. ncelikle Devlet Memurlar Kanununun 3nc maddesinde kamu personel rejimiyle ilgili temel etik ilkeler bulunmaktadr. Bunlar kariyer ve liyakat ilkeleridir. Liyakat ilkesine gre uzmanlama esastr. Ayrca liyakat ilkesi profesyonellii de gerektirir. nk liyakat, hizmetin en iyi biimde grlmesini salayan niteliklerin tmn ierir. Bu ilke, kamu hizmetlerinde ve kamu kurulularnda greve alnacak personelin atanmasndan, grevden karmaya dein tm hizmet ve koullarda ehliyetli esas alr. Ayrcala ve keyf takdire yer vermeyen bu ilke, hukuk devleti ilkesinin, siyasal ve sosyal haklar dzeninin bir sonucudur.

34

Yetkili makamlara bildirim Madde 12- Kamu grevlileri, kt ynetim unsuru ieren, bu ynetmelikte belirlenen etik davran ilkeleriyle uyumlu olmayan ve yasad, uygunsuz ve gayri ahlaki i ve eylemlerde bulunmalar ynnde kendilerinden talepte bulunulmas halinde veya bu tr bir eylem ve ilemden haberdar olduklarnda ya da grdklerinde, durumu yetkili makamlara bildirirler. Kamu grevlileri, ilerini yaparken karlatklar kamu hizmetleriyle ilgili yasa d veya cezai su niteliindeki ilem ve eylemlerle alakal her hangi bir iddia veya pheyi, yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kurulu amirleri, makul ve iyi niyetle ihbarda bulunan kamu grevlilerinin kimliini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesini garanti eder.

64

Kariyer ilkesi ise, grevlinin deneyim ve beceri kazanarak ilerlemesi olup, bir anlamda uzmanlama, bir anlamda da birbirine bal i ve hizmetler serisidir. Kariyer ilkesi, memurlara yerine getirdikleri kamu hizmetleri iin gerekli bilgilere ve yetime koullarna uygun biimde, snflar iinde en yksek derecelere kadar ilerleme olana salayan bir anlaytr. Kamu personelinin, belirli statlerde snflandrlm uzmanlk gruplar durumunda srekli alarak ve yetierek, idari hiyeraride ykselme kouluyla kamu hizmetlerini grmesidir. Hizmet sresi ve liyakata yer veren kariyer sisteminde, snflar ierisinde dereceler, kademeler ve hiyerari ba zorunlu olup ilerleme ve ykselmeye kout bir cret uygulamas yaplr. Anayasann 128. maddesinin gerekesi de bu dorultudadr. Grlmektedir ki kamu grevlisinin stats, kamu hizmetinin amacna uygun olarak idare hukuku ilkeleri erevesinde dzenlenen bir statdr. Kamu grevlisi, idare hukukunun ngrd, idare hukuku ltlerine uygun olarak kamu hizmetini yrtebilecek yeterlie ve nitelie sahip olmak zorundadr. Ykselmesi de, idare hukukunca geerli deneyimi kazanmasna baldr.35 Devlet Memurlar Kanununda dzenlenmi liyakat ve kariyer ilkelerine aykr davran ve uygulamalar kamu sektrnde adam kayrmaclkla ortaya kmaktadr. Adam kayrmacln yaygn olduu lkemizde uzmanlamaya, profesyonellik ve liyakat gibi temel etik davran ilkelerine yeteri kadar deer verilmediinden kalitesiz ve etkisiz bir kamu hizmeti anlay sregelmektedir. Bu da kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin yerlemesinin nn tkamaktadr. Dolaysyla, 657 sayl Kanunda dzenlenen bu temel etik ilkeler kamu ynetiminde etik sisteminin nemli yaptalarn oluturmaktadr. 657 sayl Kanunun 6. maddesi sadakat ilkesini dzenlemektedir. Sadakat ilkesi bu maddede kamu grevlilerine, uluslararas rneklerine uygun olarak Anayasa ve kanunlara sadakatla bal kalmak ve uygulamak ykmlln getirmektedir. 6nc maddenin 1inci fkrasnda ayrca temel etik davran ilkelerinin kamu grevlilerine aktarlmasyla ilgili de bir dzenleme mevcuttur. Buna gre, kamu grevlileri asli devlet memurluuna atandktan sonra en ge bir ay iinde kurumlarnca dzenlenecek merasimle yetkili amirlerin huzurunda yapacaklar yeminle sadakat, tarafszlk, eitlik, hukukilik, kamu yarar amacna ballk gibi temel etik davran ilkelerine ballklarn belirtirler ve zlk dosyalarna konulacak Yemin Belgesi ni imzalayarak greve balarlar. Bu yeminle birlikte kamu grevlileri grevleri sresi boyunca bal bulunduklar temel etik ilkesinden haberdar olurlar.

35

Bkz. Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says: 1989/4, Karar Says: 1989/23, Karar Gn: 16.5.1989, http://www.anayasa.gov.tr/KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1989/K1989-23.htm.

65

Kutu 5: Kamu Grevlilerinin mzaladklar Yemin Belgesi Trkiye Cumhuriyeti Anayasasna, Atatrk nklap ve lkelerine, Anayasada ifadesi bulunan Trk Milliyetiliine sadakatla bal kalacama; Trkiye Cumhuriyeti kanunlarn milletin ynetiminde olarak tarafsz ve eitlik ilkelerine bal kalarak uygulayacama; Trk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kltrel deerlerini benimseyip, koruyup bunlar gelitirmek iin alacama; insan haklarna ve Anayasann temel ilkelerine dayanan milli, demokratik, laik bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarm bilerek, bunlar davran halinde gstereceime namusum ve erefim zerine yemin ederim. Kamu ynetiminde temel etik davran ilkelerinden devlet mevzuatlarnda en ok ele alnan ilke olan tarafszlk ilkesi bu kanunda u ekilde dzenlenmitir: Devlet memurlar siyasi partiye ye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef tutan bir davranta bulunamazlar; grevlerini yerine getirirlerken dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep gibi ayrm yapamazlar; hibir ekilde siyasi ve ideolojik amal beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katlamazlar. Tarafszlk ilkesiyle birlikte gven ilkesi kanunun 8inci maddesinde dzenlenmitir.36 Kamu grevlilerinin yurt iinde davranlarnn tabi olduu temel etik ilke ve kurallarla birlikte yurt dnda da bal bulunmakla ykml olduklar baz ilkeler vardr. Bu ilkeye gre devlet memurlarndan srekli veya geici grevle veya yetime, inceleme ve aratrma iin yabanc memleketlerde bulunanlar devlet itibarn veya grev haysiyetini zedeleyici fiil ve davranlarda bulunamazlar. Amir olan devlet memurlar amiri olduklar kurulu ve hizmet birimlerinde kanun, tzk ve ynetmeliklerle belirlenen grevleri zamannda ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptrmaktan, maiyetindeki memurlarn yetitirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekten grevli ve sorumludurlar. Amir devlet memurlar bu hkmle birlikte kamu grevlilerinin etik davran kurallarna uygunluklarn, etik d hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekle ykml klnmaktadrlar. Bu balamda, bu hkmle kamu dairelerinde etik d faaliyetlere kar amir araclyla bir nevi denetim mekanizmas olumaktadr. Bununla birlikte amir, maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eitlik iinde davranr. Amirlik yetkisini kanun, tzk ve ynetmeliklerde belirtilen esaslar iinde kullanr. Devlet Memurlar Kanunundaki kamu ynetiminde etikle ilgili bir dier nemli hkm amirlerin maiyetindeki memurlardan zel bir menfaat temin edecek talepte bulunamamas ile ilgilidir. Ayrca amir, maiyetindeki memurun hediyesini kabul edemez ve bor alamaz. Bu tarz bir hediye

36

Madde 8- Devlet memurlar, resmi sfatlarnn gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn hizmet iindeki ve dndaki davranlaryla gstermek zorundadrlar. Devlet memurlarnn ibirlii iinde almalar esastr.

66

kstlamasnn amac daire iin kar atmas hallerini nlemek ve kimi memurlarn kayrlmasnn nne gemektir. Kanunun 12nci maddesine gre devlet memurlar, grevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmek ve kendilerine teslim edilen devlet maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri almak zorundadrlar. Kanunun 14. maddesi memurlara mal bildirimde bulunma ykmll getirmektedir. Kamu ynetiminde etik sisteminin nemli unsurlarndan olan beyan sisteminin bir paras olan bu bildirim zorunluluu, yalnz devlet memurlarna deil onlarn eleri ve velayet altndaki ocuklar iin de ngrlmtr. Devlet memurlar, kendileriyle, elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmaz mallar, alacak ve borlar hakknda, zel kanunda yazl hkmler uyarnca mal bildirimi verirler. Burada tanmlanan zel kanun 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanunudur. Sz konusu dzenleme kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ve zellikle kar atmas hallerinin takibi iin dzenlenmitir. Kamu grevinden zel menfaat elde edildii durumlarda etkili bir beyan mekanizmas, bu etik d faaliyetleri ortaya karmaktadr. 14nc madde etik altyap asndan nemlidir, ancak bu hkm ve 3628 Sayl Kanun uyarnca ngrlen mal beyanlarnn lkemizde sk takip edildiini sylemek ve etik d faaliyetlerin ve kar atmas hallerinin ortaya karlmasnda etkili olduunu belirtmek ise mmkn deildir. Kamu grevinden kiisel menfaat elde edilmesi ile ilgili resmi belge, ara ve gerelerin yetki verilen mahaller dna karlmamas dzenlemeleri, uluslararas alanda zerinde durulan kar atlmas hallerinden birisidir.37 lkemizde kamu ara ve gerelerinin, zellikle kamu grevlilerine tesis edilen aralarn Devlet Memurlar Kanunundaki yasaa ramen kiisel amalar iin kullanlmasna ska rastlanlmaktadr. Bu adeta sradan bir durum olarak karlanmaktadr. Oysa kamu mallarnn yalnzca kamu kar iin kullanlmas, kiisel karlara alet edilmemesi balca etik standartlardan birisi haline gelmitir. 657 sayl Kanunun 16nc maddesinde bu konuyla ilgili u ekilde bir dzenleme mevcuttur: Devlet memurlar grevleri ile ilgili resmi belge, ara ve gereleri, yetki verilen mahaller dna karamazlar, hususi ilerinde kullanamazlar. Devlet memurlar grevleri icab kendilerine teslim edilen resmi belge, ara ve gereleri grevleri sona erdii zaman iade etmek zorundadrlar. Bu zorunluluk memurun miraslarna da amildir. kar atmas, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin kamusal btnle en zararl hallerindendir. Kamu ynetiminde etik standartlar, kamu grevlilerinin karlatklar kar atmas durumlarnda kamu menfaatinin salanmasn garanti etme ilevi grrler. kar atmas hallerini engelleme amal etik standartlarn bazlar 657 sayl Kanunda da bulunmaktadr.
37

Bu konuyla ilgili A.B.D.de Kamu Etik Kurulu Office of Government Ethicsin verdii bir karar dikkat ekicidir. Kiisel yazcs bozulan bir kamu grevlisi devlet dairesinde kendisine tesis edilen yazcdan birka sayfalk kiisel belge basmtr. Bu durum disiplin kuruluna ikayet edildiinde, kurul bu davran kamu ara ve gerelerinin kiisel amalar iin kullanlmas yasann ihlali olarak deerlendirip kamu grevlisini uyarmtr. lkemizde bu durumdan ok daha byk boyutlarda kiisel menfaatler iin kullanlan ara ve gereler sz konusu olduunda kurullara ikayet gerei dahi duyulmamaktadr.

67

Kanunun 28inci maddesi, kamu grevi dnda istihdam kstlamas getirmektedir. Bu hkm, memurlarn Trk Ticaret Kanununa gre tacir veya esnaf saylmalarn gerektirecek bir faaliyette bulunmalarn, ticaret ve sanayi messeselerinde grev almalarn, ticari mmessil veya ticari vekil veya kollektif irketlerde ortak veya komandit irkette komandite ortak olmalarn yasaklamaktadr. Memurlarn grevli olduklar kurumlarn itiraklerinde kurumlarn temsilen alacaklar grevler ve memurlarn yesi olduklar yap, kalknma ve tketim kooperatifleri ile kanunla kurulmu yardm sandklarnn ynetim ve denetim kurullar yelikleri grevleri ve zel kanunlarda belirtilen grevler bu yasaklamadan istisna tutulmutur. Ayrca 28inci maddenin son fkras, kiiler araclyla kar atmas hallerinin ortaya kmamas iin bildirim zorunluluu ngrmtr. Buna gre, eleri, reit olmayan veya mahcur olan ocuklar, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gn iinde bal olduklar kuruma bildirmekle ykmldrler. Kanunun 29uncu maddesinde hediye alma ve menfaat salama yasa dzenlenmitir. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ve kar atmas hallerinin ortaya kmasnda en nemli unsurlardan biri olan hediye konusu u ekilde dzenlenmektedir: Devlet memurlarnn dorudan doruya veya arac eliyle hediye istemeleri ve grevleri srasnda olmasa dahi menfaat salama amac ile hediye kabul etmeleri veya i sahiplerinden bor para istemeleri ve almalar yasaktr. Kanuna 25 Mays 2004 tarihinde eklenen bir fkra ile hediye alma yasann kapsamn belirlemek ve en az genel mdr veya eiti seviyedeki st dzey kamu grevlilerince alnan hediyelerin listesini gerektiinde her takvim yl sonunda bu grevlilerden istemekle Kamu Grevlileri Etik Kurulu yetkili klnmaktadr. Dolaysyla 5176 sayl Kanunun uygulama ynetmeliinde dzenlenen hediye kstlamasna da atf yaplmaktadr. kar atmas halinin bir baka ekli, denetimindeki teebbsten menfaat salama yasa bal altnda 30uncu maddede dzenlenmitir. Devlet memurunun, denetimi altnda bulunan veya kendi grevi veya mensup olduu kurum ile ilgisi olan bir teebbsten, dorudan doruya veya arac eliyle her ne ad altnda olursa olsun bir menfaat salamas yasaktr. Gizli bilgilerin aklanma yasaklar, kamu ynetiminde etikle ilgili lke mevzuatlarnda en ok dzenlenen kar atmas hallerinden biridir. 657 sayl Kanun 31inci madde kamu grevlisinin gizli bilgileri kullanarak kiisel menfaat elde etmesini engellemek iin devlet memurlarnn kamu hizmetleri ile ilgili gizli bilgileri, grevlerinden ayrlm bile olsalar, yetkili bakann yazl izni olmadka aklamalarn yasaklamaktadr. Devlet Memurlar Kanunu kamu ynetiminde etik d baz faaliyetlerin ihlallerini yaptrma tabi tutmaktadr. Yukarda aklanan etik davran kurallarnn ihlalleri disiplin suu olarak nitelenmekte ve yaptrm olarak da disiplin cezalar verilmektedir. Kamu hizmetlerinin gerei gibi yrtlmesini salamak amac ile kanunlarn, tzklerin ve ynetmeliklerin devlet memuru olarak emrettii devleri yurt iinde veya dnda yerine getirme68

yenlere, uyulmasn zorunlu klnan hususlar yapmayanlara, yasaklanan ileri yapanlara, durumun niteliine ve arlk derecesine gre Devlet Memurlar Kanununun 125. maddesinde sralanan disiplin cezalarndan birisi verilir. Kutu 6: Trk Kamu Hizmetinde Soruturma ve Takibat Usulleri Ceza kanunlarnda dzenlenen ve ayn zamanda etik davran kurallarn ieren ihlaller durumunda savc tarafndan kamu davas almaktadr. Ayrca, Devlet Memurlar Kanununda dzenlenen etik davran kurallarnn ihlali durumunda uygulanan yaptrmlardan uyarma, knama ve aylktan kesme cezalar disiplin amirleri tarafndan; kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas, memurun bal olduu kurumdaki disiplin kurulunun karar alndktan sonra, atamaya yetkili amirler, l disiplin kurullarnn kararlarna dayanan hallerde valiler tarafndan verilir. Devlet memurluundan karma cezas, amirlerin bu yoldaki istei zerine, memurun bal bulunduu kurumun yksek disiplin kurulu karar ile verilir. Disiplin kurulu ve yksek disiplin kurulunun ayr bir ceza tayinine yetkisi yoktur, cezay kabul veya reddeder. Ret halinde atamaya yetkili amirler 15 gn iinde baka bir disiplin cezas vermekte serbesttirler. Kamu Grevlileri Etik Kurulu, ynetmelikte dzenlenen etik davran kurallarnn ihlaliyle ilgili bir ihbar aldnda durumu soruturmakla grevlidir. Kurul, ihbar almasna gerek kalmadan resen de harekete geebilmektedir. Kurulun kurumlardan istedii belgeler, kurumlarca verilmek zorundadr. Disiplin yaptrmlar ise unlardr; 1. Uyarma: Memura, grevinde ve davranlarnda daha dikkatli olmas gerektiinin yaz ile bildirilmesidir. Uyarma cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr: a) Verilen emir ve grevlerin tam ve zamannda yaplmasnda, grev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslarn yerine getirilmesinde, grevle ilgili resmi belge, ara ve gerelerin korunmas, kullanlmas ve bakmnda kaytszlk gstermek veya dzensiz davranmak, b) zrsz veya izinsiz olarak greve ge gelmek, erken ayrlmak, grev mahallini terk etmek, c) Kurumca belirlenen tasarruf tedbirlerine riayet etmemek, d) Usulsz mracaat veya ikayette bulunmak, e) Devlet memuru vakarna yakmayan tutum ve davranta bulunmak, f) Grevine veya i sahiplerine kar kaytszlk gstermek veya ilgisiz kalmak, g) Belirlenen klk ve kyafet hkmlerine aykr davranmak, h) Grevin ibirlii iinde yaplmas ilkesine aykr davranlarda bulunmak.
69

2. Knama: Memura, grevinde ve davranlarnda kusurlu olduunun yaz ile bildirilmesidir. Knama cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr: a) Verilen emir ve grevlerin tam ve zamannda yaplmasnda, grev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslarn yerine getirilmesinde, grevle ilgili resmi belge, ara ve gerelerin korunmas, kullanlmas ve bakmnda kusurlu davranmak, b) Elerinin, reit olmayan veya mahcur olan ocuklarnn kazan getiren srekli faaliyetlerini belirlenen srede kurumuna bildirmemek, c) Grev srasnda amire hal ve hareketi ile saygsz davranmak, d) Hizmet dnda devlet memurunun itibar ve gven duygusunu sarsacak nitelikte davranlarda bulunmak, e) Devlete ait resmi ara, gere ve benzeri eyay zel ilerinde kullanmak, f) Devlete ait resmi belge, ara, gere ve benzeri eyay kaybetmek, g) arkadalarna, maiyetindeki personele ve i sahiplerine kt muamelede bulunmak, h) arkadalarna ve i sahiplerine sz veya hareketle satamak, ) Grev mahallinde genel ahlak ve edep d davranlarda bulunmak ve bu tr yaz yazmak, iaret, resim ve benzeri ekiller izmek ve yapmak, j) Verilen emirlere itiraz etmek, k) Borlarn kasten demeyerek hakknda yasal yollara bavurulmasna neden olmak, l) Kurumlarn huzur, skun ve alma dzenini bozmak. m) Yetkili olmad halde basna, haber ajanslarna veya radyo ve televizyon kurumlarna bilgi veya deme vermek. Anayasann 129/3 maddesine gre, uyarma ve knama cezalaryla ilgili olanlar hari disiplin kararlar yarg denetimi dnda braklamaz. Kamu grevlilerinin yedi gn iinde daha yksek disiplin makamlarna itirazda bulunma (yukardaki durumlarn hepsinde) ve ayrca aadaki hallerde karar 60 gn iinde idare mahkemelerine getirme haklar vardr. 3. Aylktan kesme: Memurun, brt aylndan 1/30-1/8 arasnda kesinti yaplmasdr. Aylktan kesme cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr: a) Kastl olarak, verilen emir ve grevleri tam ve zamannda yapmamak, grev mahallinde kurumlarca belirlenen usul ve esaslar yerine getirmemek, grevle ilgili resmi belge, ara ve gereleri korumamak, bakmn yapmamak, hor kullanmak, b) zrsz olarak bir veya iki gn greve gelmemek, c) Devlete ait resmi belge, ara, gere ve benzerlerini zel menfaat salamak iin kullanmak, d) Grevle ilgili konularda ykml olduu kiilere yalan ve yanl beyanda bulunmak, e) Grev srasnda amirine szle saygszlk etmek, f) Grev yeri snrlar ierisinde herhangi bir yerin toplant, tren ve benzeri amalarla izinsiz olarak kullanlmasna yardmc olmak,
70

g) Hizmet iinde devlet memurunun itibar ve gven duygusunu sarsacak nitelikte davranlarda bulunmak. 4. Kademe ilerlemesinin durdurulmas: Fiilin arlk derecesine gre memurun, bulunduu kademede ilerlemesinin 1-3 yl durdurulmasdr. Kademe ilerlemesinin durdurulmas cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr: a) Greve sarho gelmek, grev yerinde alkoll iki imek, b) zrsz ve kesintisiz 3-9 gn greve gelmemek, c) Grevi ile ilgili olarak her ne ekilde olursa olsun kar salamak, d) Amirine veya maiyetindekilere kar kk drc veya aalayc fiil ve hareketler yapmak, e) Grev yeri snrlar iinde herhangi bir yeri toplant, tren ve benzeri amalarla izinsiz kullanmak veya kullandrmak, f) Geree aykr rapor ve belge dzenlemek, g) Ticaret yapmak veya devlet memurlarna yasaklanan dier kazan getirici faaliyetlerde bulunmak, h) Grevin yerine getirilmesinde dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep ayrm yapmak, kiilerin yarar veya zararn hedef tutan davranlarda bulunmak, ) Belirlenen durum ve srelerde mal bildiriminde bulunmamak, j) Aklanmas yasaklanan bilgileri aklamak, k) Amirine, maiyetindekilere, i arkadalar veya i sahiplerine hakarette bulunmak veya bunlar tehdit etmek, l) Diplomatik statsnden yararlanmak suretiyle yurt dnda, hakl bir sebep gstermeksizin deme kabiliyetinin stnde borlanmak ve borlarn demedeki tutum ve davranlaryla devlet itibarn zedelemek veya zorunlu bir sebebe dayanmakszn borcunu demeden yurda dnmek, m) Verilen grev ve emirleri kasten yapmamak, n) Herhangi bir siyasi parti yararna veya zararna fiilen faaliyette bulunmak. 5. Devlet memurluundan karma: Bir daha devlet memurluuna atanmamak zere memurluktan karmaktr. Devlet memurluundan karma cezasn gerektiren fiil ve haller unlardr: a) deolojik veya siyasi amalarla kurumlarn huzur, skun ve alma dzenini bozmak, boykot, igal, engelleme, ii yavalatma ve grev gibi eylemlere katlmak veya bu amalarla toplu olarak greve gelmemek, bunlar tahrik ve tevik etmek veya yardmda bulunmak, b) Yasaklanm her trl yayn veya siyasi veya ideolojik amal bildiri, afi, pankart, bant ve benzerlerini basmak, oaltmak, datmak veya bunlar kurumlarn herhangi bir yerine asmak veya tehir etmek, c) Siyasi partiye girmek, d) zrsz olarak bir ylda toplam 20 gn greve gelmemek, e) Sava, olaanst hal veya genel afetlere ilikin konularda amirlerin verdii grev veya emirleri yapmamak, f) Amirine ve maiyetindekilere fiili tecavzde bulunmak,

71

g) Memurluk sfat ile badamayacak nitelik ve derecede yz kzartc ve utan verici hareketlerde bulunmak, h) Yetki almadan gizli bilgileri aklamak, ) Yurt dnda devletin itibarn drecek veya grev haysiyetini zedeleyecek tutum ve davranlarda bulunmak. Yukarda saylan ve disiplin cezas verilmesini gerektiren fiil ve hallere nitelik ve arlklar itibariyle benzer eylemlerde bulunanlara da ayn neviden disiplin cezalar verilir. Yukarda yazl disiplin kovuturmasnn yaplm olmas, fiilin genel hkmler kapsamna girmesi halinde, sank hakknda ayrca ceza kovuturmas almasna engel tekil etmez.

1.4.1.5. 5237 Sayl Trk Ceza Kanunu

Trk Ceza Kanununun Millete ve Devlete Kar Sular ve Son Hkmler bal altnda balca kamu ynetiminde etik d faaliyetler dzenlenmitir. Bu faaliyetler cezai yaptrma tabi tutulan kar atmas halleridir. Bu faaliyetler unlardr: Zimmet Denetim grevinin ihmali Devlet hesabna yaplan alm satm ve yapma fesat kartrma Kamu grevlisinin ticareti rtikap Rvet Yetkili olmad bir i iin yarar salama Grevi ktye kullanma Greve ilikin srrn aklanmas haleye fesat kartrma Trk Ceza Kanununun 247. maddesinin 1. fkrasnda basit zimmet suu dzenlenmitir. Bu madde hkmne gre Grevi nedeniyle zilyetlii kendisine devredilmi olan veya koruma ve gzetimiyle ykml olduu mal kendisinin veya bakasnn zimmetine geiren kamu grevlisi, be yldan on iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Bununla birlikte, Trk Ceza Kanununun 247. maddesinin 2. fkrasnda nitelikli zimmet suu dzenlenmitir. Sz konusu fkraya gre, Suun, zimmetin aa kmamasn salamaya ynelik hileli davranlarla ilenmesi halinde, verilecek ceza yar orannda artrlr. Bu iki su tryle ilgili ayrntl hkmler kanunda yer almaktadr. Zimmet fiilinin ilenmesi her memurun tamas gerekli olan devlete sadakat ykmllne aykrdr ve fertlerin icra ettikleri fonksiyon sebebiyle devletin temsilcilerine kar muhafaza etmeleri zorunlu olan itimad ihlal etmektedir. Byle olunca zimmet yetkinin suistimalidir.38
38

Bu suta nemli olan para veya eylerin memurun eli altnda grevi gerei olmasdr, bu sula korunan mlkiyet deil, kamu hizmeti ve grevidir. Yarg. CGK. 24.12.1984 t. Ve 5/156-464 Sayl Karar, bkz. ARTUK, GKCEN, YENDNYA, CEZA HUKUKU ZEL HKMLER, (2002), s. 335.

72

Zimmet bir memur suudur. Memur sular hukuk sistemimizde ayr bir soruturma sistemine tabi tutulmutur. Ancak 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu gerei zimmet suu iin bu ayrcalk kaldrlmtr. Denetim grevinin ihmali kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ortaya kmasna neden olan hallerden birisi olduu iin cezai yaptrma tabi tutulmutur. Uluslararas uygulamaya uygun olan Trk Ceza Kanununun 251. maddesine gre Zimmet veya irtikap suunun ilenmesine kasten gz yuman denetimle ykml kamu grevlisi, ilenen suun mterek faili olarak sorumlu tutulur. Maddenin ikinci fkrasnda ise, Denetim grevini ihmal ederek, zimmet veya irtikap suunun ilenmesine imkan salayan kamu grevlisi, aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr eklindeki dzenleme yaptrm ngrmektedir. kar atmas hallerinden birisi olan kamu grevlisinin ticareti, Devlet Memurlar Kanunu ile birlikte Trk Ceza Kanununda da dzenlenmitir. 259. maddedeki dzenlemeye gre yrtt grevin salad nfuzdan yararlanarak, bir bakasna mal veya hizmet satmaya alan kamu grevlisi, alt aya kadar hapis veya adli para cezas ile cezalandrlr. Uluslararas belgeler ve 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet Yolsuzlukla Mcadele Kanununda yolsuzluk suu olarak tanmlanan irtikap, Trk Ceza Kanununun 250. maddesinde dzenlenmitir. Devletin eitli nitelikte olan fonksiyonlarn yerine getirmekle grevli kiinin yetkilerini icbar, ikna veya dlen hatadan yararlanmak suretiyle ktye kullanarak kendisine veya bakasna haksz yarar temin etmesine irtikap ad verilmektedir. rtikap suunun olumas iin devlet memurlarnn, memuriyet sfatn veya memuriyetine ait grevini ktye kullanmak suretiyle kendisine veya bakalarna haksz olarak para verilmesine veya sair menfaatler salanmasna veya vaadine bir kimseyi icbar veya ikna etmesi veya hatasndan yararlanmas ve bunu kasten ilemesi gerekir. Bu su tipinin ihdas ile kamu idaresinin itibarnn korunmas amalanmtr. Suun ilenmesi ile halkn devlet memurlarna kar duymas gereken inan ve itimat sarslm olur ve fiil bu sebeple cezalandrlr.39 Trk Ceza Kanununun 252-254nc maddeleri arasnda rvet ve bununla ilgili sular dzenlenmitir. Rvet, memurun grevini menfaat karl satmas veya bir ferdin devlet fonksiyonunu menfaat karl satn almaya ynelik giriimde bulunmasdr. Rvet almak kadar rvet vermek de sutur.40
39 40

SULH DNMEZER, zel Ceza Hukuku Dersleri, (1984), s. 114. Rvet, bir kamu grevlisinin, grevinin gereklerine aykr olarak bir ii yapmas veya yapmamas iin kiiyle vard anlama erevesinde bir yarar salamasdr. Rvet alan kamu grevlisi, drt yldan on iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Rvet veren kii de kamu grevlisi gibi cezalandrlr. Rvet konusunda anlamaya varlmas halinde, su tamamlanm gibi cezaya hkmolunur. Rvet suunun ilenmesi suretiyle yararna haksz menfaat salanan tzel kiiler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine hkmolunur. Rvet alan, rvet veren veya rvet suuna herhangi bir biimde itirak eden kiilerin su ilenmeden evvel yetkili makamlara suu ihbar etmeleri cezann indirilmesi veya tamamen kaldrlmas nedenidir.

73

Rvetin cezalandrlmas ile korunan hukuki yarar, kural olarak dier devlet idaresi aleyhine ilenen sularla ayndr. Kanun koyucu, rveti cezalandrrken toplumun ihtiyalarn karlayan huzur, skun ve gvenliini temin eden devletin fonksiyonlarnn gerei gibi yaplanmasn salamak istemitir. Devletin faaliyetlerinde tarafsz ve objektif olduu, herkese eit ve drst davranlmas gerektiine ilikin hkmler bir hukuk devleti olan lkemizin Anayasasnda ve dier mevzuatnda yer almaktadr. Rvet suunun ilenmesi ile hem bu yasal dzenlemelere aykr davranlmakta hem de toplumda bu ynde oluan inan sarslmaktadr. Devlet fonksiyonlarnn memurlara salanan kar sayesinde satn alnabilecei anlay domaktadr.41 kar atmas hallerinden biri olan yetkili olmad bir i iin yarar salama, Trk Ceza Kanununun 255. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre grevine girmeyen ve yetkili olmad bir ii yapabilecei veya yaptrabilecei kanaatini uyandrarak yarar salayan kamu grevlisi, bir yldan be yla kadar hapis ve adli para cezas ile cezalandrlr. Memuriyet grevinin ktye kullanlmas neredeyse btn lkelerin mevzuatlarnda dzenlenmi balca kar atmas hallerinden birisidir. Yolsuzluk suunun genel tanmlamas olarak da kullanlan bu hal, Trk Ceza Kanununun 257. maddesinde ayr fkra halinde ayrntl olarak dzenlenmitir. Uluslararas alanda da lkelerin ceza kanunlarnda dzenlenen memuriyet grevinin ktye kullanlmas, kamu idaresi aleyhine ilenen en nemli sulardan birisidir. Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda, grevinin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna neden olan ya da kiilere haksz bir kazan salayan kamu grevlisi, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda, grevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme gstererek, kiilerin maduriyetine veya kamunun zararna neden olan ya da kiilere haksz bir kazan salayan kamu grevlisi, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. rtikap suunu oluturmad takdirde, grevinin gereklerine uygun davranmas iin veya bu nedenle kiilerden kendisine veya bir bakasna kar salayan kamu grevlisi, birinci fkra hkmne gre cezalandrlr. Kanun koyucu Kanunda ayrca su olarak tanmlanan haller dnda ibaresiyle, grevi zel nitelikte ktye kullanma su tiplerinden birine girmeyen ktye kullanmann, genel olarak grevi ktye kullanma suuna ilikin bu maddenin kapsamna gireceini belirtmektedir. Baka bir deyile grevi ktye kullanma nitelii tayan herhangi bir fiilin ceza kanunu veya hususi kanunlarda baka bir surette cezalandrlamamas, genel tamamlayc ve tali bir norm olan bu maddenin uygulanmasn gerektirir. Grevi ktye kullanma suunda memur, grevine ilikin yetkileri ktye kullanmaktadr. Memurun hareketi grev alanna giren bir ileme dair olmaldr. Memurun kendi grevine girmeyen
41

Rvet hakknda daha geni bilgi iin bkz. lhan Tekeli, Gencay aylan, Rvet Kuram, AD., C: 7, S.: 3, (1974), s. 101 vd.

74

bir konuda tasarrufta bulunmas ihtimalinde, grevin ktye kullanlmasndan deil, memurluk nfuzunun suistimal edilmesinden bahsedilir. Grevi ktye kullanma memurun grevini kanun, idari dzenlemeler veya talimatlarn ngrd usul ve esaslardan baka surette ifa etmesidir.42 Kanunun verdii grevi, yasaya aykr yapan kimsenin fiili, grevi ktye kullanma suunu oluturur.43 rnein herhangi bir ekilde kanuni yetkisini aan44 (mesai saati iinde muayene creti isteyen ve cret verilmedii iin yazd reeteyi yrtan veteriner)45, kanunun arad ekil artlarna uymayan (hacze giden icra memurunun ekil kurallarna uymadan mallar haczetmesi)46, takdir yetkisini gayesi dnda kullanan, kanunun emir veya msaade ettii hareketinin gerektirdii n artlara aykr hareket eden (zabt katibinin dava ile ilgili olmayan bir kimseye davetiye karmas)47 veya kendisine teslim edilen ve grevi sebebiyle kullanmas gereken eyay usulsz kullanan memurun bu fiilleri zel bir hkmle cezalandrlmamsa grevi ktye kullanma kapsamna girer. Greve ilikin srrn aklanmas Devlet Memurlar Kanununda disiplin yaptrmna tabi tutulmuken, Trk Ceza Kanununda cezai yaptrma balanmtr. Trk Ceza Kanununun 258. maddesi uyarnca grevi nedeniyle kendisine verilen veya ayn nedenle bilgi edindii ve gizli kalmas gereken belgeleri, kararlar ve emirleri ve dier tebligat aklayan veya yaynlayan veya ne suretle olursa olsun bakalarnn bilgi edinmesini kolaylatran kamu grevlisine, bir yldan drt yla kadar hapis cezas verilir. Ayn ceza kamu grevlisi sfatnn sona ermesinden sonra da verilmektedir. haleye fesat kartrma en byk yolsuzluk sularndan biri olarak tanmlanmaktadr. Kamu menfaatinin nne kiisel karlarn getii bu kar atmas halinde kiiler byk meblalarda menfaat elde etmektedirler. Kamu ynetiminde etikle ilgili byn skandallar da tarihte genellikle ihaleye fesat kartrmayla ilgilidir. Trk Ceza Kanununun 235. maddesinde ihaleye fesat kartrma hali dzenlenmitir. Kamu kurum veya kurulular adna yaplan mal veya hizmet alm veya satmlarna ya da kiralamalara ilikin ihalelere fesat kartran kii, be yldan on iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. haleye fesat kartrma halleri ise unlardr: a) Hileli davranlarla; 1. haleye katlma yeterliine veya koullarna sahip olan kiilerin ihaleye veya ihale srecindeki ilemlere katlmalarn engellemek,

42 43

44 45 46

47

Bkz. SAHR ERMAN, ETN ZEK, CEZA HUKUKU ZEL BLM: KAMU DARESNE KARI LENEN SULAR, (1992) Bkz. Yarg. 4. CD. 26.4.1999, 3315/4438, YKD., C.: 25, S.: 9, (1999), s. 1310, bkz. ARTUK, GKCEN, YENDNYA, CEZA HUKUKU ZEL HKMLER, (2002), s. 509 Bkz. Yarg. 4. CD. 19.06.2000, 2788/5353, YKD., C.: 27, S.: 1, Ocak 2001; s. 125-6, bkz. ibid. Bkz. Yarg. 4. CD. 5.2.1951, 707/707, bkz. ibid. Bkz. Yarg. 4. CD. 2.6.1998, 4830/5782, bkz. KUBLAY TADEMR, RAMAZAN ZKEPR, SON DEKLKLERLE THATLI TRK CEZA KANUNU, (1999), s. 533. Bkz. Yarg. 1 CD. 24.5.1943, 1393/1336

75

2. haleye katlma yeterliine veya koullarna sahip olmayan kiilerin ihaleye katlmasn salamak, 3. Teklif edilen mallar, artnamesinde belirtilen niteliklere sahip olduu halde, sahip olmadndan bahisle deerlendirme d brakmak, 4. Teklif edilen mallar, artnamesinde belirtilen niteliklere sahip olmad halde, sahip olduundan bahisle deerlendirmeye almak. b) Tekliflerle ilgili olup da ihale mevzuatna veya artnamelere gre gizli tutulmas gereken bilgilere bakalarnn ulamasn salamak. c) Cebir veya tehdit kullanmak suretiyle ya da hukuka aykr dier davranlarla, ihaleye katlma yeterliine veya koullarna sahip olan kiilerin ihaleye, ihale srecindeki ilemlere katlmalarn engellemek. d) haleye katlmak isteyen veya katlan kiilerin ihale artlarn ve zellikle fiyat etkilemek iin aralarnda ak veya gizli anlama yapmalar. Kutu 7: 5237 sayl Trk Ceza Kanunu Yaptrmlar Zimmet Kamu grevlisi be yldan on iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. rtikap Kamu grevlisi be yldan on yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Denetim grevinin ihmali Kamu grevlisi aydan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Rvet Rvet alan kamu grevlisi, drt yldan on iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Yetkili olmad bir i iin yarar salama Kamu grevlisi, bir yldan be yla kadar hapis ve adl para cezas ile cezalandrlr. Grevi ktye kullanma Kamu grevlisi, bir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Greve ilikin srrn aklanmas Kamu grevlisi, bir yldan drt yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Kamu grevlisinin ticareti Kamu grevlisi, alt aya kadar hapis veya adl para cezas ile cezalandrlr. Kamu grevinin terki veya yaplmamas Kamu grevlilerinin her biri hakknda aydan bir yla kadar hapis cezas verilir. Kamu grevlisi saysnn ten fazla olmamas halinde cezaya hkmolunmaz. haleye fesat kartrma Kamu grevlisi be yldan on iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr.

76

1.4.1.6. 1156 Sayl Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanun
Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin gn na kartlmas sz konusu olduunda en etkili yntemlerden birisi ihbar mekanizmalardr. Dnya apnda birok lkede ihbarclarn tad nemden dolay, ihbar edenlerin korunmasna ve dllendirilmesine dair yasal dzenlemeler yaplmaktadr. Trkiyede ihbar edenlere dl verilmesiyle ilgili ilk kanun 1156 sayl Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn hbar Edenlere kramiye tasna Dair Kanundur. Bu Kanuna gre kanuna aykr olarak salanan kazanc ihbar edenlere bu haksz kazancn %20sine kadar olan mebla ikramiye olarak verilir. Kanun gnmzde fazla uygulanmamaktadr. hbar edenlerin korunmas ve dllendirilmesiyle ilgili modern bir dzenlemenin ivedilikle yaplmas arttr.

1.4.1.7. 3628 Sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu
3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanununun amac 1. maddede u ekilde belirtilmitir: Bu kanunun amac, rvet ve yolsuzluklarla mcadele cmlesinden olarak; bu kanunda saylanlarn mal bildiriminde bulunmalarn, bildirimlerin yenilenmesini, mal edinmelerin denetimiyle, haksz mal edinme veya geree aykr bildirimde bulunma halinde uygulanacak hkmleri, bu kanunda belirlenen sularla baz sulardan dolay kamu grevlileri ve su ortaklar hakknda takip ve muhakeme usuln dzenlemektir. Birinci maddede belirtilen haksz mal edinme, Kanunun 4. maddesinde u ekilde tarif edilmitir: Kanuna veya genel etike uygun olarak saland ispat edilmeyen mallar veya ilgilinin sosyal yaants bakmndan geliriyle uygun olduu kabul edilemeyecek harcamalar eklinde ortaya kan artlar, bu kanunun uygulanmasnda haksz mal edinme saylr. Kutu 8: Yolsuzlukla Mcadele Konusunda Ulusal Dzeyde Yaanan Gelimelerden Bazlar 19 Nisan 1990 - 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu yrrle girdi. 1 ubat 2000 - OECD Uluslararas Ticari lemlerde Yabanc Kamu Grevlilerine Verilen Rvetin nlenmesi Szlemesi 4518 sayl Kanunla onayland. 24 Mart 2001 eriinde yolsuzlukla mcadeleyle ilgili ncelikli hedeflerin de yer ald Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Programnn Uygulanmas, Koordinasyonu ve zlenmesine Dair Karar kabul edildi. 16 Mays 2001 - Etkin Ynetim ve Yolsuzlukla Mcadele Ynlendirme Komitesi ve bu Komiteye yardmc olmak zere bir alma grubu oluturuldu.

77

12 Ocak 2002 - Trkiyede Saydamln Artrlmas ve Kamuda Etkin Ynetimin Gelitirilmesi Eylem Plan Bakanlar Kurulu Karar ile kabul edildi. 16 Kasm 2002 - Yolsuzlukla mcadeleye ilikin hususlarn da yer ald 58. T.C. Hkmeti Acil Eylem Plan akland. 2 Ocak 2003 - Yabanc Kamu Grevlilerine Rvet Verilmesinin nlenmesi in Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda 4782 sayl Kanun kabul edildi. 17 Nisan 2003 - Yolsuzlua Kar zel Hukuk Avrupa Konseyi Szlemesi 4852 sayl Kanunla onayland. 10 Aralk 2003 - Yolsuzlua Kar Birlemi Milletler Szlemesi Trkiye tarafndan imzaland. 14 Ocak 2004 - Yolsuzlua Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi Szlemesi 5065 sayl Kanunla onayland. Her trl seimle i bana gelen kamu grevlileri ve dardan atanan Bakanlar Kurulu yeleri (Muhtarlar ve ihtiyar heyeti yeleri hari), genel ve katma bteli daireler, il zel idareleri, belediyeler ve bunlara bal kurulu veya alt kurulularda, kamu iktisadi teebbsleri (iktisadi devlet teekklleri ve kamu iktisadi kurulular) ile bunlara bal messese, bal ortaklk ve iletmelerde, zel kanunlarla veya zel kanunlarn verdii yetkiye dayanlarak kurulan ve kamu hizmeti gren kurum ve kurulular ile bunlarn alt kurulularnda veya komisyonlarnda aylk, cret ve denek almak suretiyle kamu hizmeti gren memurlar, ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri ile ynetim ve denetim kurulu yeleri, Kanunun 2. maddesine gre bildirimde bulunmaldr. zel kanunlarna gre mal bildiriminde bulunmak zorunda (konfederasyon, sendika ve sendika ubesi bakan ve yneticileri dahil) olanlar da Kanun hkmlerine tabidir. Kamu grevlileri, milletleraras protokol, mcamele veya nezaket kaideleri uyarnca veya dier herhangi bir sebeple, yabanc devletlerden, milletleraras kurululardan, sair milletleraras hukuk tzel kiiliklerinden, Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzelkii veya kurulutan, aldklar tarihteki deeri on yllk net asgari cret toplamn aan hediye veya hibe niteliindeki eyay aldklar tarihten itibaren bir ay iinde kendi kurumlarna teslim etmek zorundadrlar. Hediyelerin bedellerinin tespiti karlacak ynetmelie gre Maliye Bakanl tarafndan yaplr. Kanuna veya genel ahlaka uygun olarak ispat edilmeyen mallar veya ilgilinin sosyal yaants bakmndan geliriyle uygun olduu kabul edilemeyecek harcamalar eklinde ortaya kan artlar, bu kanunun uygulanmasnda haksz mal edinme saylr. Kanun kapsamna giren grevlilerin kendilerine, elerine ve velayetleri altndaki ocuklarna ait bulunan tanmaz mallar ile grevliye yaplan aylk net demenin; deme yaplmayan grevlilerin ise, 1inci derece devlet memurlarna yaplan aylk net demenin be katndan fazla tutarndaki her biri iin ayr olmak zere, para, hisse senetleri ve tahviller ile altn, mcevher ve dier tanr mallar, haklar, alacaklar ve gelirleriyle bunlarn kaynaklar, borlar ve sebepleri mal bildiriminin konusunu tekil eder.
78

Mal bildiriminin, greve atanmada, greve giri iin gerekli belgelerle, seimle gelinen grevlerde seimin kesinlemesi tarihini izleyen iki ay iinde, mal varlnda nemli bir deiiklik olduunda bir ay iinde, ynetim ve denetim kurulu yelikleri ile komisyon yeliklerine seim ve atamalarda greve balama tarihini izleyen bir ay iinde, grevin sona ermesi halinde, ayrlma tarihini izleyen bir ay iinde, verilmesi zorunludur. Kanun kapsamndaki grevlere devam edenler, sonu (0) ve (5) ile biten yllarn en ge ubat ay sonuna kadar bildirimlerini yenilerler. Yeni bildirimler yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlr. Bildirimlerin verilecei merciler unlardr: Kamu kurum ve kurulularnda grevli personel iin zlk ileriyle ilgili sicil ve belge raporlarnn bulunduu makam veya merciye verilecektir. Kurum, teebbs, teekkl ve kurulularn genel mdrleri, ynetim ve denetim kurulu iin ilgili Bakanlk, grevlerinden ayrlanlar iin bu grevlerinde iken bildirimlerini vermeleri gereken makam veya merci, il genel meclisi yeleri iin valiler, belediye meclis yeleri iin belediye bakanlar, belediye bakanlar iin ileri Bakanl, mal bildirimi verecek son merciler iin, kendi kurulularnn zlk ileri ile ilgili makam veya merciye verilecektir. Mal bildirimleri, zel kanunlardaki hkmler sakl kalmak kaydyla bildirimde bulunann zel dosyasnda saklanr. Bildirimlerin ierii hakknda, 3628 sayl Kanunun 20nci madde hkm dnda hibir ekilde aklama yaplamaz ve bilgi verilemez. Ayrca mal bildirimlerindeki bilgiler ve kaytlar esas alnarak ierii hakknda yaynda bulunulamaz. Yasada belirtilen srelerde mal bildiriminde bulunmayana bildirimlerin verilecei mercilerce ihtarda bulunur. htarn kendisine tebliinden itibaren otuz gn iinde mazeretsiz olarak bildirimde bulunmayana aya kadar hapis cezas verilir. Soruturma ile ilgili olarak verilen sre zarfnda mal bildiriminde bulunmayana aydan bir yla kadar hapis cezas verilir. Mal bildiriminin muhtevas hakknda 3628 sayl Kanunun 9uncu maddesine aykr davranan, aydan bir yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. Bu fiilin basn yoluyla ilenmesi halinde verilecek ceza yar orannda artrlr. 3628 sayl Kanun kapsamndaki sular unlardr: 1. Mal bildiriminde bulunmama, 2. Mal bildirimlerini geree aykr aklama, 3. Geree aykr bildirimde bulunma, 4. Haksz mal edenime, mal karma veya gizleme, 5. rtikap,
79

6. Rvet, 7. htilas, 8. Zimmete para geirme, 9. Grev srasnda veya grevden dolay kaaklk, 10. Resmi ihale alm ve satmlara fesat kartrma, 11. Devlet srlarnn aklanmas veya aklanmasna sebebiyet verme, 12. Yukarda saylan sulara itirak etme. 3628 sayl Kanun, 4483 sayl Kanunun kapsamn daraltmaktadr. 4483 sayl Kanun, memurlarn grevlerinden doan sular nedeniyle haklarnda yaplacak soruturma iin ayr bir usul getirerek, memurlarn gvencesini ve dier taraftan kamu hizmetinin srekliliini amalamtr. Yasa koyucu 3628 sayl Kanunun 17. maddesinde sayl sulardan ve bu sulara itirak etmekten sank memurlar hakknda gvenceyi gerekli grmeyerek, memurlar da genel takip usulne sokmutur. te yandan Kanunun Bu Kanunda Yazl Sular ile Baz Sulardan Dolay Soruturma Usul balkl drdnc blmnde yer alan 17. maddesinde saylan sulardan veya bu sulara itirak etmekten sank olanlar hakknda, 4483 sayl yasa hkmlerinin uygulanmayaca belirtilmitir. Yukardaki hkmn mstearlar, valiler ve kaymakamlar hakknda uygulanamayaca vurgulanmtr. Bunlar zaten grevleri sebebiyle zel soruturma kurallarna tabi olan kimselerdir. Kanunun 17. maddesinin birinci fkrasndaki ve bu kanunda yazl sular ibaresinden, yasann 10. maddesinde yer alan mal bildiriminde bulunmama, 11. maddesinde belirtilen geree aykr aklama, 12. maddesinde yer alan geree aykr bildirimde bulunma, 13. maddesinde yer alan haksz mal edinme, mal karma veya gizleme sularnn anlalmas gerekir. Kamu gcn elinde bulunduran kamu grevlilerinin, bu gc kullanarak ekonomik kar elde etmelerini nlemek, bylece hem kamu otoritesine duyulan gveni korumak, hem de kamu mallarn korumak amacyla Kanunun 17. maddesinde saylan sulardan veya bu sulara itirak etmekten sank olanlar hakknda yaplacak soruturmalar zel yntemlerin dnda tutulmutur. Bu suretle, devletin tarafsz olarak yrtt hizmetleri dzenli bir ekilde yrtmesi, kii ve kurumlarn devlete olan gven ve sadakatlarnn korunmas ve kamu kurum ve kurulularnn toplum nndeki gvenlerinin korunmas amalanmtr. Mal bildiriminin ekli, dzenlenmi biimi, says, neleri kapsayaca ve merciine nasl ulatrlaca hususlar ile kanunun uygulanmas bakmndan gerekli grlecek dier konular, 10.08.1990 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan Mal Bildiriminde Bulunulmas Hakknda Ynetmelik ile dzenlenmitir.
80

1.4.1.8. 2531 Sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanun
Uluslararas alanda dner kap dzenlemeleri olarak da adlandrlan kamu grevinden ayrldktan sonra istihdam kstlamalar, gelimi lkelerin etik kodlarnda ve kar atmas mevzuatlarnda dzenlenen en nemli konulardan birisi olarak grlmektedir. Dolaysyla lkeler bu konunun zerine hassasiyetle eilmekte ve ihlalleri yaptrmlara tabi tutmaktadrlar. Trkiyede dner kap dzenlemeleri 2531 sayl Kanun ile 1981 ylnda yrrle konulmutur. Birlemi Milletler Yolsuzlukla Mcadele Szlemesinin 12. maddesinde, taraf devletlerin nceki grevleri yeni faaliyetleri ve yeni ileri ile dorudan ilikili ise eski kamu grevlilerinin zel sektrde faaliyet gstermelerine veya zel sektrde altrlmalarna belirli srelerle kstlama getirilmesi yolu ile kar atmalarn nlemeyi taahht etmeleri istenilmektedir. Bu taahhtle uyumlu olarak Kanunun ikinci maddesi uyarnca, Kanun kapsamna giren yerlerdeki grevlerinden hangi sebeple olursa olsun ayrlanlar, ayrldklar tarihten nceki iki yl iinde hizmetinde bulunduklar daire, idare, kurum ve kurululara kar ayrldklar tarihten balayarak yl sreyle, o daire, idare, kurum ve kurulutaki grev ve faaliyet alanlaryla ilgili konularda dorudan doruya veya dolayl olarak grev ve i alamazlar, taahhde giremezler, komisyonculuk ve temsilcilik yapamazlar. Kanunun hilafna hareket eden kamu grevlisine alt aydan iki seneye kadar hapis ve para cezas verilmektedir. Trkiyede kamu grevlerinden ayrlanlarn ayrldktan bir sre sonra kanunla getirilen istihdam kstlamalarna uymadklaryla ilgili birok vaka ortaya kmtr.48 Kamu grevlilerinin grevden ayrldktan sonra belli bir sre ayn i dalnda i ilikisi kuramayaca konusunu dzenleyen Kanun etik d faaliyetlere kar mcadelede ok nemli bir boluu doldurabilirdi. Ancak, Kanunun uygulamasnda yarg kurumlar gerekli zeni gstermemiler ve bu kanunun ihlali niteliindeki yzlerce rnek hakknda ya dava almam ya da alan davalar u veya bu ekilde sonusuz kalmtr. Kanundaki eksiklerin giderilerek uygulanmas, kamu ynetiminde etik adna atlm nemli bir adm olacaktr.49

1.4.1.9. Bamsz Dzenleyici Kurumlarla lgili Kanunlar

Bamsz dzenleyici kurumlar tekilat kanunlarnda ve personel ynetmeliklerinde etik davran ilke ve kurallarndan bazlarnn dzenlendii grlmektedir. rnein, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu yeleri, Yargtay Birinci Bakanlk Kurulu huzurunda grevlerinin devam sresin48

49

Kamu grevi sonras zel sektrde alma yasana aykr davran rnekleri st dzey brokratlara kadar ulam ve devletin nemli politikalarn yrtm olan bu brokratlar hakknda davalar almtr. Davalar halen devam ettiinden raporumuzun bilimsel niteliini gz nnde bulundurarak yargya mdahale niteliinde olabilecek somut dava rneklerine raporda yer verilmemitir. www.saydamlik.org

81

ce grevlerini tam bir dikkat ve drstlk ile yrteceklerine, kanun hkmlerine aykr hareket etmeyeceklerine ve ettirmeyeceklerine dair yemin ederler. Yemin iin yaplan bavuru Yargtayca acele ilerden saylr. Kurul yeleri, yemin etmedike greve balayamazlar. Ayrca Bankalar Kanununda kurul personelinin uyacaklar meslek ilkelerini Kurulun belirleyecei dzenlenmitir. Bununla birlikte Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu personeli ve kurul bakan ve yeleri iin kar atmas, kamu grevi sonras ve srasnda istihdam, hediye kabul, seminer cretleri gibi etik davran kurallar dzenlenmitir. Ayn durum dier bamsz dzenleyici kurumlar iin de mevcuttur. rnein Rekabet Kurumu personeli, yapt btn ilerde kurum yararlarn birinci planda tutmak ve kurumu zarara sokacak her trl eylem ve ilemlerden kanmak zorundadr. Personel, kurum maln korumak ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri almak zorundadr. Personelin kast, kusur, ihmal ya da tedbirsizlii sonucu kurum zarara uratlmsa, bu zarar, ilgili personelden rayi bedel zerinden tazmin edilir. Kutu 9: Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu yeleri ile Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu Personelinin Uyacaklar Meslek lkeleri, Karar Says: 2000/730 3.7. Hediye Kabul Etmeme veya Vermemeye likin lkeler: Hediye kabul etmeme ilkesi, Kurul yeleri ve Kurum personelini ayrcalkl muamele grdkleri izleniminden korumay hedef alr. Kurul yeleri ve Kurum personeli, bu ilkeyi kendi yaamlarna ve Kurum faaliyetlerine uygulamay ama edinmekle kalmaz, evrelerinde ve denetimleri altnda bulunan kii ve kurumlarda uygulanmasn salamak iin her trl abay gstermeyi de grev bilirler. 3.7.1. Kurul yeleri ve Kurum personeli ve bunlarn e ve bakmakla ykml olduu aile bireyleri, grev alanlarndaki kurululardan, bunlarn itiraklerinden, Kurumla i ilikisi iinde olan kii veya kurumlardan hediye kabul edemezler. Kurum personeli ynetici konumunda bulunanlara hediye veremez. 3.7.2. Kurul yeleri ve Kurum personeli, Kurum adna gerekletirdikleri seyahatleri nedeniyle, ulam irketlerinin saladklar, ucuz bilet veya bedava uu promosyonlarn kabul edemezler. 3.8. Konferans ve Seminerlere Katlma Konusunda lkeler: Bu ilkeler, Kurumda salanan birikimin kiisel yarar iin kullanlmamasn salamaya yneliktir. 3.8.1. Kurumu personelinin, basnda yaz yazmalar ile Kurumu ilgilendiren konularda seminer ve toplantlarda konuma yapabilme ve tebli vermeleri, Bakann iznine tabidir. 3.8.2. Kurum yeleri ve Kurum personeli, eitmen, konumac veya yazl tebli gnderme suretiyle katldklar faaliyetler ile basnda yaz yazmalar karl bir cret kabul edemezler. Seminer ve toplantlara itirak edenler, toplant esnasnda ve sonucunda verilecek yaz, dokman ve ikramlar kabul edebilirler. Ancak, ulam, tama, konaklama ve benzeri hizmetlerin Kurumca karlanmas esastr. Kurum alanlar, Kurumun yazl izni olmadka basnda dzenli veya dzensiz olarak yaz yaymlayamazlar.
82

3.9. Kurumdan Ayrlma Srasnda ve Sonrasnda Uyulacak lkeler: Bu ilkeler, Kurum alanlarnn Kurumdan ayrlrken ya da ayrldktan sonra da Kurumun itibarn zedeleyici davranlarda bulunmalarn engellemeye yneliktir. 3.9.1. Kurum personeli, Kurumdan ayrlmak istedikleri takdirde, i ararken herhangi bir avantaj salamak iin Kurumdan elde ettikleri bilgileri kullanamaz ve byle bir grnt yaratamaz. 3.9.2. Kurum personeli, Kurumda alrken, Kurumun bilgisi dnda i bulmak amacyla Kurumun yetki alanna giren kurulularla gremez. 3.9.3. Kurumun denetim ve gzetimine tabi kurulutan i teklifi alndnda, teklif ret edilmi olsa bile, bu teklif hakknda Kuruma bilgi verilmek zorundadr. 3.9.4. Kurumdaki grevinden ayrlanlar, Kurum nezdinde i takip edemezler; Kurum personeli ise Kurumdan ayrlm kiilerle i grmesi yapamaz.

83

B L M

TRK KAMU YNETMNDE ETK DII FAALYETLERN NEDENLER

2. TRK KAMU YNETMNDE ETK DII FAALYETLERN NEDENLER

"ou kamu ynetiminin etik kltre standart yaklam, iler rayndan kncaya kadar onu grmezlikten gelmek ve sonra yeni bir dizi kural yaratarak ya da tozlu rehberlerde veya davran kurallarnda gml kurallar dirilterek krizi zmeye almaktr."50

2.1. Tarihsel Sre

Dnyada neredeyse btn lkelerde olduu gibi Trk tarihinde de etik d faaliyetler ve yolsuzluklar ok eskilere uzanmaktadr. rnein rvet, Osmanl Devletinin kn hazrlayan en nemli nedenlerden birisi olarak kabul edilmektedir. Osmanlda rvetin zellikle memur atamalarnda son derece yaygn olduu gzlenmektedir. 16. yzyla kadar, Osmanl Devletinde gl bir otoritenin var olduu bilinmektedir. Devletin gl ve dzenli memur kadrosu ve idare rgtyle lkenin her kesine egemen olduu sylenebilir. Merkez otoritesinin gc ve lkedeki denetimi 1600l yllara kadar hemen her alanda kendini belli etmektedir. Devletin, an koullar iinde ok gelimi bir bte dzeni vardr. Mali konularda en kk bir aksaklk bile hogryle karlanmamaktadr.51 16. yzyldan sonra, Osmanl Devletinde idari sistem ile birlikte mali sistem de zlmeye balam; devlet yava yava otoritesini kaybetmi, yolsuzluk ve rvet iin uygun bir ortam olumutur. Genel olarak sistemin yozlamas ve parasal skntlarn da kamu yneticileri zerinde daha ok basklar getirmesi sonucu, Trk kamu ynetimi-halk ilikilerinde rvet byk boyutlara varan bir yaygnlk kazanm ve zaman iinde geleneksellemitir.52 Tanzimat Dneminde alnan nlemler ile ilk zamanlar baarl sonular elde edilmeye baland sylenebilir. Bu dnemde, rvetle savamak iin iyi niyetle alnan tedbirlerin uygulanmas, daha sonra yine gevemi ve Osmanl Devleti yklana dein rvet ve yolsuzluklarn yaygnl azalmamtr.
50

51

52

John W. LANGFORD, The International Experience: Reflections on the Way Ahead, Do Unto Others: Ethics in the Public Sector balkl Avustralya Kraliyet Kamu idaresi Semineri Raporlar, (Ocak 1991), s. 14-23. Bkz. smail Cem, Trkiyede Geri Kalmln Tarihi, stanbul: Cem Yaynevi, (1989), s. 99. Padiah veya vezir-i azam reayann ikayetleri zerine gerekirse mfetti yollar; ya da inanlr ve gvenilir bir mahalli memuru teftile grevlendirirdi. Btn bu ikayetlerin ve teftilerin sonucunda dzeltilmesi gerekli bir aksaklk grlrse, bunlar kartlan adaletnamelerde belirtilir ve reayann hakknn korunmas, rvet ve benzeri yolsuzluklarn yasakland, aksine hareket eden yneticilerin iddetle cezalandrlaca bildirilirdi. Kad ve naipleri rvet almaktan alkoyabilecek bir nlem ise, temyiz olanann bulunmamasdr. Divan- Hmayun, kadlarn verdii kesin hkmleri son merci olarak grr ve gerekirse bozabilirdi. Bylece, en kk bir naibin bile verdii kararlarn veziri azam bakanlndaki bir kurulda grlebilmesi, hatta bazen bizzat sultan tarafndan bile duruma el konulmas halk iin byk bir gvence niteliindeydi. Bkz. 10/9 Sayl Meclis Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu, (2003). Bkz. Yavuz Bayar, Trk Kamu Ynetiminde Rvet, Amme daresi Dergisi, 12 ( 3), (1979), s. 48.

87

Cumhuriyetin kurulmasyla birlikte, yneticilere yaknlk ya da akrabalk gibi konumlarna baklmakszn yolsuzlua bulam kimseler hakknda hesap sorulmas salanmtr. Tek partili siyasal hayatn hakim olduu 1923-1946 dneminde, devletin en st yneticilerinden bir bakan, Yce Divana sevkedilmitir. Bu olayn sanklar mahkum edilmi ve siyasi yaamlar sona ermitir.53 1946da ok partili demokrasiye geilmesinden sonra da, yolsuzluk sylentileri eksik olmamtr. 1950lerden sonra kamu ynetimi, brokrasi ve iktidardaki parti arasnda bir mcadele alanna dnmtr. Tek parti dneminin yaratt brokrasi kart tepkiler nedeniyle bu dnemde izlenen kamu ynetimi politikas, devlet erkinde brokrasinin gcnn zayflamas ve yeni ekonomik giriimler gibi siyasal iktidarlar tarafndan kolayca denetlenebilecek alternatif brokratik yaplarn gelitirilmesi sonucunu dourmutur. 1960larn ikinci yarsndan itibaren ve zellikle 1970lerde ivme kazanan brokrasinin siyasallamas srecinde, siyasal kayrmaclk ve nepotizm yaygnlamtr. Bu dnemde, Trk siyasal hayatnda onlarca yldr etkin olan siyasal iktidarlardan g alan ve aile ve akraba ilikisine dayanan, hayali ihracat bata olmak zere, yeni yolsuzluk trleri Trkiyenin gndemini sarsmtr. Bu konularda TBMMye pek ok soruturma nergesi verilmi, ancak bu nergelerden Yce Divana kadar uzanan olmamtr.54 1980ler Trkiyesinde ekonomik altyapda yaanan byk deiiklie ramen bu altyapnn temellerini atacak, kontrol ve ynetim mekanizmalarn oturtacak yasal dzenlemeler eksik kalmtr. Altyap eksikliine ramen ksa bir srede yaanan byk ekonomik deiim yolsuzluk ve rvetin artmasna neden olmutur. Kapitalist dzen, nasl olursa olsun zengin ol ve devletin mal deniz yemeyen domuz anlay olarak alglanmaya balanmtr. Devlet, nerede mal ve hizmet satyorsa veya alyorsa orada iini bilen bir memur mutlaka ortaya kmtr. Trkiyede yolsuzluun kkeni daha eskilere dayansa da bu dnemde bir ivme kazand, kk yolsuzluklarla birlikte byk vurgunlarn yapld bilinmektedir. 1990larda bu ivme devam etmi, yolsuzluk ve etik d faaliyetler neredeyse kamu hayatnn bir paras haline gelmitir. 1990l ve 2000li yllarda yaplan saha almalar vatandalarn devlette yolsuzluu Trkiyenin en nemli sorunlarndan birisi olarak grdklerini ortaya karmtr. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlere halkn tepkisi de bu dnemde artmtr. Yolsuzlukla savam

53 54

Bkz. Kemal Zeki Genosman, Yakn Tarihimizde Yolsuzluk ve Rvet Olaylar, stanbul: DL yaynlar, (1976). Bkz. 10/9 Sayl Meclis Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu, (2003).

88

ve devlette etii alma alan olarak belirlemi sivil toplum kurulularnn bu dnemde kurulmaya balamas bir tesadf deildir.55 Kamu ynetiminde gemiten gnmze dein uzanan yolsuzluk ve etik d faaliyetlerin Trkiyeye faturas ok ar olmutur. Milli servetten byk kaynaklar kamu hizmetleri yerine kiisel karlar yolunda harcanm; kamu kurumlarndaki rvet vb. etik d faaliyetler nedeniyle yabanc yatrmclarn yatrm kararlar olumsuz etkilenebilmitir. stelik yolsuzluk konusunda uluslararas aratrmalarda ortaya konulan endie verici tablo Trkiyenin uluslararas prestijine byk bir darbe vurmutur.56

2.2. Kamuda Hukuk Devleti lkesinin Yerlememi Olmas

Anayasamzn ikinci maddesinde, Cumhuriyetin nitelikleri arasnda saylan hukuk devleti ilkesi, btn uygar demokratik rejimlerin temel zelliklerinden biridir. Bu kavram, en ksa tanmyla, vatandalarn hukuki gvenlik iinde bulunduklar, devletin eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu bir sistemi anlatr.57 Anayasa Mahkemesi de hukuk devletini,58 insan haklarna saygl ve bu haklar koruyucu adil bir hukuk dzeni kuran ve bunu devam ettirmekle kendisini ykml sayan, btn ilem ve eylemleri yarg denetimine bal olan devlet eklinde tanmlamtr.59 Hukuk devletine olan inancn sarslmas, yargnn ve Trkiyenin en nemli sorunlarnn banda gelmektedir. Kiilere gre farkl hukuk uygulamas olabilecei anlayn gsteren baz rnekler, insanlarn yargya olan inancnn sarslmasna neden olmaktadr. Ancak hukuk devleti ilkesinin uygulanmasn gerekletirmek sadece yargnn grevi deildir. Devletin dier tm kurum ve kurulular da ilem ve kararlarnda bu ilkeye uyarak hukuka uygun ilemler tesis etmekle ykmldrler.

55

56 57 58

59

Bkz. TESEV Dnyas Gznden Trkiyede Yozlama Projesi aratrma sonularna gre, Trkiyenin zlmesi gereken en nemli sorunu nedir? sorusunu, katlmclarn %29u enflasyon/hayat pahall olarak yantlam rvet ve yolsuzluk sorunu %22 ile ikinci sray, isizlik sorunu %17 ile nc sray almtr. Aratrmada, kurumlarda alglanan rvet ve yolsuzluun yaygnlna ilikin deerlendirmede, gmrk 7.7 puanla ilk sray alrken, trafik polisi 7.6 puanla ikinci, tapu daireleri 6.7 puanla nc sray almtr. Bunlar 6.5 puanla belediyeler, 5.7 puanla trafik d polis,, 5.6 puanla vergi daireleri/ Maliyeciler, 4.9 puanla Devlet Hastaneleri, 4.0 puanla Mahkemeler/Hukuk sistemi, 3.3 puanla Elektrik Hizmetleri, 2.5 puanla niversiteler, 2.3 puanla Silahl Kuvvetler izlemitir. Aratrmada, kurumlarn i dnyasyla olan ilikilerinde rvet ve yolsuzluun ortaya kmasnda iki ana nedene yer verilmi, nedenlerin ilkinde Firma, aslnda yasalara gre hakk olan bir hizmetten yararlanmak isterken ar brokrasi, ar i yk veya grevlilerin ii yokua srmesi nedeniyle iin yaplmamas veya ok ge yaplmas durumuyla karlamaktadr. Firma, bu sorunu zmek amacyla, kural d bir deme yaparak veya hediye vererek rvet deme yoluna gitmekte olduu kaydedilmi, ikinci neden olarak ise Firma, aslnda yasalara gre hakk olmayan bir iini yaptrmak amacyla kural d bir deme yaparak veya hediye vererek rvet demek durumunda kalmakta olduu bildirilmitir. Bkz. TESEV, Dnyas Gznde Trkiyede Yolsuzluk Aratrmas, (Kasm, 2001) Transparency International Corruption Perceptions Index 2005. Bkz. www.transparency.org. Bkz. ERGUN ZBUDUN, TRK ANAYASA HUKUKU, (2000), s. 113. Hukuk devleti egemenliini kii ve soylardan uluslara getii, kurumlar tarafndan paylald ve ortak kullanld bir dzenin tanm ise de aslnda en belirgin zellii hukuk kurallarnn, onu koyanlar da iinde olmak zere her kii ve kuruluu balamas, kamusal yaamda grev ve yetkili herkes ve her organn yargsal denetim altnda olmasdr. Bkz. L HAN ZAY, GNIIINDA YNETM, (2002). Bkz. Anayasa Mahkemesi Karar, E. 1976/1, K. 1976/28, k.t. 25.5.1976, AMKD, Say 14, s. 189.

89

Nihayetinde hukuk devleti ilkesiyle idari rejim bir btnlk arz etmektedir.60 Ne yazk ki, bazen bu kurumlar, anlan ilkeyi gz ard ederek kararlar ve ilemler oluturabilmekte, yanllarn ilgililer tarafndan yargda dzelttirileceini dnmektedirler. Bu da hukuk devleti ilkesinin ilerliini olumsuz ynde etkilemektedir.61 Hukuk devleti ilkesi, kamu ynetiminde etik altyap olgusunun yap talarndan birisidir. Zira kamuda etik reformlarnn temelini oluturan iyi ynetiimin salanmas ile ilgili almalarn ncelikli odak noktas, devletin eylem ve ilemlerinin denetiminin salanmasdr. Trkiyede devletin eylem ve ilemlerinin yarg denetimine tabi olmayaca ve etik d faaliyetlerin cezasz kalaca bilinci, kamu ynetiminde etik standartlarn yerletirilmesi nnde ok byk bir engel tekil etmektedir. Daha nce de belirtildii gibi, gnmzde etik ilkeler, etik davran kodlar ya da yasalar haline getirilerek sistemletirilmektedir. Yasalarla ve kodlarla sistemletirilen etik ilkeler ancak hukuk devleti ilkesinin iyi iledii bir toplumda hayata geirilebilecektir.62 Trk kamu ynetimi etik sistemi, dnyann en temiz lkelerinin sistemleri rnek alnarak oluturulsa bile, hukuk devleti ilkesinin ilevsel olmad bir ortamda bu etik davran kodlarnn hibir anlam kalmayacaktr.

2.3. Kamuda Etik Kltrnn Yerlememi Olmas

Gnmzde Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetler, bireysel boyutlar ap kurumsallamaya ynelmitir. Kamu daireleri, kamu menfaati dorultusunda kamu grevi ifa edilecek yer olarak grlmekten uzaklamtr. Artk vatandalarda ilerinin kolaylatrlmas iin etik d faaliyetlerde bulunmay tercih eder hale gelmitir. Etik d faaliyetlerin, devletin hemen her kurumunda kklemesi, bu faaliyetlerin normal karlanmasna yol amtr. Bu durum, Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nne geilmesini iyice zora sokmutur. ncelikle yaplmas gereken i, kamu grevlileri ve toplumun btnnde, kamu hizmetinin kamu yarar iin yapldn ve bunun salanmas iin de kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin benimsenip uygulanmas gerektii bilincinin yerletirilmesidir.

60

61

62

Bkz. Selami Demirkol, dare Hukukunda dari Rejim Olgusu ve Hukuk Devleti lkesiyle likisi, TRK DARE DERGS, Say: 431, (Haziran, 2001). Yolsuzlukla Mcadele Komisyon Raporu, benzer bir gr iin bkz. SHEYL BATUM, FERDUN YENSEY, CELAL ERKUT, SBEL NCEOLU, AVRUPA NSAN HAKLARI SZLEMES VE ADL YARGILANMA LKES IIINDA HUKUK DEVLET VE YARGI REFORMU, TSAD RAPORU, Yayn No. TSAD-T/2003/12-369, Aralk 2003. Transparency International (Uluslararas Saydamlk rgt) tarafndan yaynlanan 2002 Yl Yolsuzluk Alglama Endeksi (YAE)nde alt sralarda yer alan lkelerde iyi ynetiimin alt gstergesinden biri olan (Dnya Bankas tarafndan gelitirilen iyi ynetiimin alt gstergesi ifade zgrl ve hesap verme, siyasi istikrar ve dzen, hkmetin etkililii, dzenleyici kapasitesinin nitelii, hukuk devleti ve yolsuzluun kontroldr) hukuk devleti ilkesinin bulunmad veyahut etkisinin azaltld ortaya kmaktadr.

90

2.4. Brokratik Nedenler

2.4.1. Brokrasinin Merkeziyeti ve Statkocu Yaps
Trk brokrasisinin merkeziyeti ve statkocu yaps, devleti vatanda karsnda korumakta ve yerinden ynetim, yetki devri ve sivilleme kavramlarna imkan tanmamaktadr. stlerin astlarna yetki ve sorumluluk vermemesi kat brokratik kurallar da beraberinde getirmektedir. Merkezi ynetimin yerel birimlere kaynak ve yetki aktarmada gsterdii cimri tutum, merkezi ynetime bamll artrmaktadr. Bu bamllk, siyasilerin ve merkezi ynetimdeki st dzey grevlilerin taleplerinin, verimlilik, tutumluluk ve etkinlik gibi deerlerle karlatrlmadan yerine getirilmesi sonucunu dourabilmektedir.63 Trk kamu ynetiminin rgtsel mimarisinde yenilik ve etkinlik ok nadir olarak gz nnde bulundurulmaktadr. Oluturulan yaplarda temel olarak brokrasinin srekli kontrol, yolsuzluk ihtimallerinin snrlanmas ve mevcut hkmet sisteminin gereklerinin yerine getirilmesi hedeflenir. Sk kurallar ve dzenlemeler, liyakat ilkesinin uygulanmasn, hizmet sunumunda eitliin salanmasn ve performansta benzerliin salanmasn emretmektedir. Ancak, sk kurallara boulmu, brokratik hiyerari iinde yenilik ve verimlilik gelitirme imkanlar snrldr. Dolaysyla, bu ekildeki bir brokratik yaplanma ncelikle, gnlk ileri yerine getirmeyi dnmektedir. Brokratik yap, etkinlii, sorumluluu, esneklii ve yenilii artrmak iin dizayn edilmemitir.64 Kamu ynetimimizde merkeziyeti anlay, bir taraftan kamu hizmetlerinin rasyonel ve verimli bir biimde yerine getirilmesini nleyici olmu; dier taraftan demokratikleme asndan ciddi bir engel oluturmutur. Yerel dzeyde insanlarn gndelik yaamlarnda ok nem tayan hizmetlerin esas olarak Ankarada kararlatrlmas ve nceliklerin saptanmas, vatandalarn bu hizmetler konusunda tepki gstermesini zorlatrmaktadr. Ksaca bu olgu, demokratiklemenin en temel ncllerinden biri olan, hesap verebilirliin ilerliinin en alt dzeye indirgenmesine yol amaktadr. ada demokrasilerde yurttalarn oy verme davran nemli lde kendilerine sunulan kamu hizmetlerinin kalitesi tarafndan belirlenmektedir. rnein Avrupa Birlii, bu nedenle kamu ynetiminde subsidiarity ilkesini (kamu hizmetlerinin ve faaliyetlerinin hedef yurtta kitlesine en yakn yerde retilmesi) temel alm bulunmaktadr.

63 64

CAN AKTAN, YOLSUZLUKLA MCADELE STRATEJLER, (2001). Namk Kemal ztrk, Kamu Ynetiminde Verimlilik, TRK DARE DERGS, Say: 445, (Aralk, 2004).

91

2.4.2. Yerel Ynetimlerde Denetim Sorunu

Trkiyede kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin en sk rastland kurumlardan birisi yerel ynetimlerdir. halelerde ve imar izinlerinin verilmesi srecinde ska rastlanan byk yolsuzluklar yerel ynetimlerin btnlne glge drmektedir. Gnmzde belediyeler, baz kamu grevlileri iin adeta bir rant kaps olarak grlmektedir. Denetim ve kontrol mekanizmalarnn yetersizlii byk etik d faaliyetlerin ortaya kmasn engellemektedir. Merkezi idare ile mahalli idareler arasnda yetki ve grev paylamnda, merkezi idarenin stratejik dzeyde etkinlii artrlmaldr. Dier yandan mahalli idarelerin operasyonel dzeyde esneklikleri ve kaynaklarnn geniletilmesi gerekir. Yerel ynetimlerde halkn ynetime katlmn salayan kavramlarn getirilmesi ve saydamlk ilkesini gerekletirme yolunda bilgi edinme hakknn dzenlenmesi yerel ynetimlerde etik d faaliyetler iin sunulan zmlerdir. mar ve planlama gibi yerel ynetimlere devredilen grev alanlarnda standart ilke ve politikalar kimin, nasl denetleyecei belli deildir. Yeni Belediye Kanunu ile denetim asndan belediye meclisi iinde bir denetim komisyonu oluturulmas yerinde bir dzenleme olmutur. Cumhurbakan tarafndan veto edilen Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanunda (Kamu Ynetimi Kanunu) tefti kurullarnn lavedildii dnlecek olursa, i denetimin ilerliinden sz edilememektedir. 85 il zel idaresinin ve 3000den fazla belediyenin kendi i denetim organlarna sahip olmasnn ne lde ilevsel olaca belirsizdir. Yerel ynetimler iin mutlaka bir i denetim mekanizmas oluturmak gerekmektedir ve bu sorunun zm iin TBMMye bal, belli bir zerklie sahip bir yerel ynetimler denetim kurulu oluturmak dnlebilir. Bu kurula bal olarak belli sayda denetinin tam zamanl olarak il genel meclisi ile irtibatl olarak grev yapmas dnlmelidir. l zel idaresi, bu denetileri atayamayacak, ama onlar il zel idaresi bnyesi iinde ildeki tm yerel ynetim birimleri iin denetleme ilevi greceklerdir. D denetim ise tasarlarda Saytaya braklmaktadr. Saytayn uygulama iinde oluup gelien denetim anlay gz nne alndnda, ciddi bir denetim eksiklii sorunu ile kar karya kalnd ileri srlebilecektir. Bugnk yaps ve gelenekleri iinde Saytayn etkin bir performans denetimi srdrmesi ok zordur. Bu altyapsal sorunun stesinden gelebilmek iin blgesel saytaylarn kurulmas dnlebilir. Kald ki, Kamu Ynetimi Kanununda denetimi yapmakla grevli Saytay iin tekilat yaps iinde zel ihtisas daireleri oluturabilir, blge dzeyinde birimler kurabilir denmekte ve blgesel saytaylarn kurulmasna olanak verilmektedir. Blgesel saytaylarn, hukuk devleti ilkesi uyarnca yerel ynetimlerin zellikle harcamalarnn hukuka uygunluunu denetleme yannda, etkin bir performans denetimini de srdrecek biimde kurulmas doru olacaktr.
92

Denetim ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir dier konu da Kamu Ynetimi Kanununda oluturulan mahalli idareler halk denetisidir. Tasarya gre halk denetileri sadece il genel meclisince seilmektedir. Yerel ynetimlerin hukuk devleti ilkesine sk bir ballk iinde almalar asndan halk denetilii (ombudsmanlk) dzenlemesi, ilkesel olarak doru bir tercihtir. Ancak skandinav lkelerinde doan ve sonra dier lkelere yaylan bu kurumun, adeta bir organ nakli gibi alnp Trkiyeye uygulanmas kolay deildir. Bu nedenle pilot uygulamaya gidilmesi ya da ncelikle nfusu belli bir bykln zerinde olan illerde uygulanmas dnlmelidir. Halk denetilii kurumunun yasal altyapsnn (ayr bir kanunla ya da Mahalli dareler Kanunlarnda) daha detayl hazrlanmas, hatta dnyada rnekleri olduu zere, anayasal dayana olan parlamento tarafndan seilen ve blgesel temsilcileri de olan bir halk denetilii kurumunun yaplandrlmas dnlebilir. Yerel ynetimlerle ilgili mevcut kanunlarda ve tasarlarda, toplumsal katlmn tevik edilmesi ve gvence altna alnmas asndan baz yetersizlikler sz konusudur. Yeni Belediye Kanununda, halkn ynetime katlmn ve hesap verebilirlik ilkesinin uygulanmasn salamak zere kent konseyi ve gnll katlm gibi hkmler getirilmesi olumludur. Ancak Bykehir Belediyeleri Kanununun TBMMye sevk edilmeden nceki versiyonunda ngrlen Kent Konseyi maddesinin, kanunda yer almad dikkat ekmektedir. l zel dareleri Kanunu, Belediye Kanunu ve Bykehir Belediyeleri Kanununda genel meclis toplantlarna katlabilecek kurumlar sralanmakta, ancak sivil toplum kurulular iin gndemdeki konularla ilgili olma art getirilmektedir. lgililik kriterinin mulaklnn yan sra anlan meslek kurumlar, niversiteler, vb. kurumlarn toplantlara davet edilmemeleri veya davet uygulamasnn eitsizliklere meydan verecek ekilde yaplamas ihtimaline karlk, kanun herhangi bir nlem getirilmemektedir. Belediye Kanunu, l zel dareleri Kanunu ve Bykehir Belediyeleri Kanununda meclis toplantlarnn mutat toplant yeri dnda yaplmasnn gerekli olduu durumlarda yelere ve mlki amire nceden bilgi vermek kaydyla meclis bakannn belirledii yerde toplant yaplaca belirtilmektedir. Aleniyet ilkesinin gerei olarak, bu tr toplantlarn halkn katlmna imkan verecek yerlerde yaplmasna azami zen gsterilmesi ve bunun gvence altna alnmas gereklidir. Ayrca katlmcl gelitirmek bakmndan; Vatandalara belediye meclislerinde belli oturumlarda soru sorma hakk tannmas, Yerel ynetim karar ve ilemleri ile ilgili belgelerin rneklerinin temin edilebilmesi, Yerel ynetim kararlarnn ve uygulamalarnn hukuka aykrl iddias ile mlki idare amirleri, belediye meclis yeleri ve tm semenlerin yargya bavurma hakk olmas, Belediye encmenlerinde belediye meclisindeki oranlar esas alnarak muhalefetin de temsilinin salanmas dikkate alnmaldr.
93

2.4.3. Siyasilerin Brokratik Yap zerindeki Etkisi

Trk kamu sektrnde siyasilerin brokrasi zerinde olduka byk etkisi bulunmaktadr. ktidara gelen her partinin bakanlar kadrolar deitirmekte ve bu yzden de kamu sektr ilkelerinden olan liyakat sistemine bal kalnmamaktadr. Siyasal parti liderlerinin kadrolar yandalar arasnda datmas sonucunda brokrasinin tarafszl ortadan kalkmakta adeta siyasilemektedir.65 Bu durum daha sonra darenin zel kurulularla yapt anlamalar da etkilemekte, iktidardaki partinin yanda olan ve bu partiyi destekleyen zel sektr kurulularyla anlamalar yaplmaktadr. Kamu hzimetinin eitlii, tarafszl, drstl ve btnl zarar grmektedir. Liyakat sisteminin uygulanmamas brokrasinin kurumsallamamasna neden olmaktadr. Tm bu sebeplerden dolay siyasetle brokrasi i ie girmektedir.66 Brokratik kadrolarn ounu dolduran siyasi parti yandalar kamu grevlileri, vatandaa hizmette de eitlik ilkesini ihlal ederek kendi partililerine imtiyazl hizmetler sunmakta, bu da kamu ynetiminde adam kayrmaclk ve hemerilik faaliyetlerine neden olmaktadr.

2.4.4. Takdir Yetkisi Kullanmnda Keyfilik

dareyi, deien ve gelien teknik gereksinmelere ayak uyduramaz, sadece hukuk kurallarnn saptad ayrntlarla hareket eder ve bu kapsamda ilemler ve eylemler yapar bir makineye dndrmemek iin durumun gereklerine gre kendisine bir takdir yetkisi tanmak ve ona kimi giriimlerde bulunma olanaklarn vermek gerekir. dari etkinliklerin tmnn mevzuat tarafndan eksiksiz dzenlenmesi dnlemez. Bu nedenle hukuk kurallar idareye serbest bir alan brakr. Bu serbest alana idarenin takdir yetkisi ad verilir.67 Takdir yetkisinin en klasik tanm u ekildedir; bir hukuk kural tarafndan idarenin davran biimi ve ierii gsterilmemise ve idarenin zgrce davranma olana bulunuyorsa idarenin takdir yetkisi vardr.68

65

66

67 68

Yasal zeminde liyakat ve kariyer ilkeleri zerine kurulan brokrasimizde, zellikle, son 20 ylda ykselmenin en kolay yolu, siyasi partilerle veya kiilerle iyi ilikilerden gemektedir. Bunun bilincine varan kamu grevlileri de, abuk ykselme tutkular sebebiyle, fiilen ya da fikren particilie bulamakta ve yolsuz faaliyetlere kar dirensiz kalmaktadrlar. Ayrca, brokraside ykselmenin liyakat ve kariyer ilkelerinden ayrlmas, yetkin ve yetenekli insanlarn sisteme ksmelerine ve dlanmalarna da sebep olmaktadr. Bkz. 10/9 sayl Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu. Kamu ynetiminde davran ve eylemi belirleyen en somut etken siyasal otoritedir. Ynetsel sistem siyasal sistemin bir alt sistemi olarak tm temel girdilerini st sistemi olan siyasal sistemden alr. Ayrca, bizim gibi normatif sisteminin yasalam kesiminin nemli bir blmn kendisi yaratmayp dardan, baka sistemler aktaran bir toplum iin yasal erevenin siyasal otorite-halk ilintisini tam yansttn kabul etmek yanl olacaktr. Dolays ile kamu ynetiminin yasal davran dna knda byle bir uyumsuzluk da etkili olabilir. Bu bakmdan siyasal otoritenin nitelii inceleme konusu edilmelidir. Baka bir deyile, kamu ynetiminde rvet yolu ile yasallk snrlar dna klarn incelenmesinde siyasal otoritenin halka kar duyarll ve kamu ynetiminin siyasal otoriteye kar duyarll incelenmelidir. Bkz Yavuz Bayar, Trk Kamu Ynetiminde Rvet, AMME DARES DERGS, C: 12, Say: 3, (Eyll 1979) Bkz., GRTL, BLGEN, AKGNER, DARE HUKUKU, s. 69. Bkz. Michoud, Etude sur le pouvoir Discrtionnaire, REVUE GENERALE DADMINISTRATION, III, (1914), s. 9.

94

rnein mevzuat, bir idari ilemin neden (sebep) esini (gerei durumunda, zorunlu hallerde, atayabilir, grlebilir, yaplabilir gibi) belirsiz szcklere dayandrmsa, idareye serbest bir alan brakm denilebilir. dareye yaplan bir ruhsat (izin) bavurusunda idare bavuru sahibine red ya da kabul yant verebilmek iin, bir durum deerlendirmesinde bulunur. te bu deerlendirmenin yaplmas srasnda idarenin takdir yetkisi vardr.69 Takdir yetkisi, uygulamaya ynelik serbest hareket etme gc olduu iin idarenin gnlk ve teknik kamu hizmetlerini yerine getirirken, somut olgularla kar karya kaldnda bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. dare, her somut olayda bu olayn kendine zg niteliklerini benzerlerinden ayrarak, inceleme ve deerlendirme yaptktan sonra takdir yetkisini kullanmaldr. Takdir yetkisi kendini yerindelik alannda gsterir. Yerindelik alan u durumlarda oluur: Maddi olaylarn deerlendirilmesi ve nitelendirilmesi, Belli bir ynde hareket edip etmeme olana, Harekete geme zamannn saptanmas. Takdir yetkisi hem bu alann tmnde hem de bu alanlardan birinde sz konusu olabilir. Takdir yetkisini idari ilemenin be esi olan yetki, ekil, sebep, konu ve ama asndan irdelersek; Yetki esi ynnden takdir yetkisi olmaz. dare kanunlarn ve dzenleyici ilemlerin saptad yetki alan iinde hareket etmelidir. dari ilemin usul-ekil esi bakmndan idarenin takdir yetkisi olduu sylenebilir. Eer mevzuat idari ilemin yaplmasndan nce, bu ilemin bal olaca yntemi ve biimi saptamamsa ortada bir takdir yetkisi bulunmaktadr. Neden esinde de takdir yetkisi bulunabilir. dari ilemin yaplma nedeni, gerekesi hukuk kurallarnca gsterilmemise, idarenin takdir yetkisi vardr. Konu esi ynnden de takdir yetkisi bulunabilir. dari ilemin dourmas gereken hukuksal sonucu mevzuat ngrmemise idare, diledii sonucu seebilir.70

69 70

Bkz. GRTL, BLGEN, AKGNER, DARE HUKUKU, s. 70. rnein, yardm fonundan yaplacak yardma ilikin idari ilemde, hukuk kurallar yardmn nasl yaplacan gstermemise, idare ayni ya da mali yardm yapabilecei gibi ikisini birden seerek de yapabilir.

95

 dari ilemlerde ama esi her zaman kamu yarardr ve idari ilemler, kamu yararn salamak amacyla yaplr. Bu nedenle idari ilemler kamu yarar salama amac dnda bir amaca yneltilemezler. Ortada idarenin takdir yetkisi bulunsa bile, idari yarg mercii, idari ilemin ama esini denetler. Aadaki durumlarda idari ilemin ama esinde uygunsuzluk vardr: dare, yetkisini, kanunun amacna aykr bir biimde kullanyorsa, dare, nc kii yararna, ona kar salamak amacyla bir idari ilem yaparsa, dare (kamu grevlisi) kiisel kar, kin, garez ve zarar verme amacyla hareket ederse, dare kamu hizmetlerini yerine getirirken siyasal adan yansz hareket etmezse ve sahip olduu yetkileri siyasal amala ya da siyasal kar salamak dncesiyle kullanrsa. darenin bir konuda takdir yetkisinin olup olmad, zellikle idari ilemlerin ve eylemlerin yargsal denetimi sz konusu olduunda nem arz etmektedir. nk idarenin takdir yetkisi olduu alanlarda, idari yarg mercileri, yerindelik denetimi yapamazlar. dari yarg mercileri, sadece, idari ilemin ama esi ynnden, kamu yarar ve kamu hizmetinin gerekleri alarndan yargsal denetim yapabilirler. dari yarg mercileri verdikleri birok kararda, idarenin takdir yetkisinin bulunduu durumlarda, idari ilemlerde ama esi ynnden ve kamu hizmetinin gerekleri asndan yarg denetimi yaplabileceine hkmetmilerdir. dari ilemlerde yaplan bu tr bir denetim yerindelik denetimi deil, idari ilemin hukuka ve kanunlara uygunluu denetimidir.71 Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin en ok takdir yetkisi kullanm hallerinde ortaya kt bilinen bir gerektir. Bu yzden de takdir yetkisi kullanm srasnda zellikle etik ilkelere bal bir biimde faaliyette bulunmak nem kazanmaktadr. Trk kamu ynetiminin karmak yaps, brokratik hantallklar, mevzuatlarn karmakl ve dankl kamu grevlilerinin takdir yetkisi kulland durumlarda keyfi davran sergilemelerine yol amaktadr. Ar kullanlan takdir yetkisi kamu hizmeti srasnda tarafszla glge drmektedir. Dier yandan kamu hizmetinin temel etik davran ilkelerinden eitlik, nesnellik ve hukukilik birok adan zarar grmektedir. Trk kamu ynetiminde takdir yetkisinin geni olarak kullanld ihale, gmrk ve d ticaret tevikleri ile ilgili etik d faaliyetlerin fazla olmasnn nedeni, takdir yetkisi kullanm srasnda etik davran ilkelerinin gz ard edilmesidir.

71

Bkz. GRTL, BLGEN, AKGNER, DARE HUKUKU, s. 75-78.

96

2.4.5. Brokratik Hizmetlerin Kalitesi

Gnmzde ada demokratik lkeler geleneksel kamu ynetimi anlayyla72 yeni ynetimcilik anlay73 arasnda denge kurmaya almaktadrlar. Geleneksel kamu ynetimi anlaynn merkeziyeti, kat ve kurallara bal yapsyla yeni ynetimciliin kamu grevlilerini verimlilie ve performans artrmna tevik edici yn arasndaki dengenin brokrasinin kalitesini ykselteceine inanlmaktadr. Trk kamu sektrnde geleneksel kamu ynetimi hakimdir. Merkeziyeti ve vesayeti yapdaki ynetim alkanl brokrasi ve krtasiyecilii, vatandalara hizmet sunulmasnda ilgisizlii ve kaytszl, igc veriminin dkln ve savurganl da beraberinde getirmektedir. Brokrasimizde planlama alkanlnn zayf olmas, kamu grevlilerinin motivasyonundaki eksiklikler, iyi rnekleri tevik ve dllendirme uygulamalarnn yetersizlii ciddi sorunlar olarak grlmektedir. Tm bu sorunlar kamu ynetiminde etik ilkelere ball olumsuz etkilemektedir.

2.4.6. Kamu Grevlilerinin Kamu Hizmetine Adanmlnda Yetersizlik

Kamu hizmetine kendini adama, kamuda etik d faaliyetlerin nne geen balca etkenlerden birisidir. Hizmete kendini adayan kamu grevlisi tm faaliyetlerinde kamu gveninin sarslmamas iin etik deerlere balln gerekli olduunun bilincindedir. Trk kamu sektrnde ise kamu hizmetine kendini adama bilincinin yksek olduunu sylemek ok zordur. Memuriyetin kendilerine salad gven dolaysyla bu ii seen ve maalarnn dkl dolaysyla maddi olarak tatmin olmaynca da etik d faaliyetlere ynelen kamu grevlilerinin varl nemli bir sorundur. memnuniyetsizlii ve kurumla btnleememe sebebiyle verdikleri hizmetin kalitesi dmekte, batan savmaclk artmakta, kamu hizmetinin balca etik davran ilkelerinden olan profesyonellik zarar grmektedir.
72

73

Kamu idaresine geleneksel yaklam ile yeni kamu ynetimi tarz arasndaki potansiyel gerilimler, baz lkeleride ve zellikle pek de artc olmayan bir ekilde, ynetimcilikle (managerialism) ilgili ilke ve uygulamalar en ileri gtren lkelerde ortaya kmaktadr. Bu gerilim ve kartlklarn belki en ak ekilde yaand alan etiktir. rnein OECD Kamu Ynetimi Komisyonu Gei Dneminde Ynetiim balkl raporunun sonularnda, ynetimde daha fazla esneklik kullanarak uygulamalar eitlendirmenin, kamu hizmetinin btnne ait bir bak asn, devletin kolektif karlarn ve geleneksel kamu hizmeti deerlerini andrdna dair kayglarn belirtir. phesiz kural ve kontrollerin azalmas, hata ve uygunsuz davran iin daha fazla frsat yaratr. Geleneksel kamu idaresinin savunucularna gre bu riskler fazla byktr. Onlar kamu hukukunun ihmal edilen temellerine dn ars yaparlar. Kamu idaresi modeliyle de devlette etkinliin artabileceini ne srerler. Ynetimcilik modelinin benimsenmesi ya da zel sektrn rnek alnmasn hata olarak grrler. rnein Moe ve Gilmore, kamunun ve zel sektrn temelde farkl olduu ve kamu idaresi ilkeleriyle ierdikleri kontrol sistemlerinin vatandalar devlet gcnn ar, keyfi ve kaprisli kullanmndan koruduu, dier bir deyile etik davran iin yeterli olduu noktasnda srar eder. Bu nedenledir ki, ynetimin kontrol ve nceden belirlenen sre ve usullere uyum ile ilgili standartlar zel sektrde olduundan ok daha yksektir ve yle de olmas gerekir. ...Btn ynetmelikler, ister ierden ister dardan, bir sorun ya da krizin akabinde karld ya da ilan edildi. Dahili kurallar, sahtecilik, kar atmas veya kamu fonlarnn ya da gcnn ktye kullanlmas iin gerek ya da grnr frsatlarn domasn ya da tekrarlanmasn nlemeye yneliktir. Dolaysyla herhangi bir uygunsuzluun mazur grlmesi ok riskli olabilir. Bkz. Ronald Moe, Robert Gilmour, Rediscovering Principles of Pubilc Administration: The Neglected Foundation of Public Law, PublIc AdmInstraton Revew, CIlt 55, No. 2, (Mart/Nisan 1995), s. 135.

97

2.4.7. Brokratik lemlerdeki Kurallarn okluu ve Karmakl

Brokratik ilemlerdeki kurallarn okluu ve karmakl etik d faaliyetleri aka artrmaktadr. Kamu sektrnde verilen hizmetlerin bir ou karmak bir yapya sahiptir ve yerine getirilmesi gereken ilemler hem zor hem de uzun sreler almaktadr. Baz kamu kurumlarnda, herhangi bir orta lekli yatrm iin yzlerce brokratik ilemin takip edilmesi gereklilii ve brokratik ilemlere ait karmak ve anlalmas g ilemler, kamu grevlilerine rvet verilmesine ve bylelikle ilerin hzlandrlmasna yol amaktadr.

2.5. dari Usul Eksiklii

Kamu grevlilerinin ifa ettikleri hizmetlere ilikin ilemlerin ve uygulama usullerinin belirli normlara balanmas gerekmektedir. Bu, kamu hizmeti srasnda keyfiliin nne geen yegane yntemdir. lkemizde, sz konusu usuller tek bir yasada toplanmam, bu konudaki kurallar deiik yasal dzenlemelerle veya Dantay kararlaryla ortaya konulmaya allmtr. Bu danklk, idareye alma usullerini belirleme konusunda geni olanaklar tanmakta; zellikle, kurala balanmam, takdir yetkisine dayal ilemler, ou kez, takdir-i tasarrufa dnmektedir.74 Resmi sr kavram veya baka bir ifadeyle gizlilik, yurttalarla idare arasndaki iletiimi ve bilgi paylamn engelleyen en nemli etkenlerden biridir. Bu olgu, idarenin karar retme srecini bir isel sorun olarak grmesine ve bu sreci kapal kaplar ardnda yrtme alkanln srdrmesine neden olmaktadr. Bylece idare, ilgilileri haklar konusunda bilgilendirmeye, onlar dzenleyici ilemler, ynetsel ilemler veya edimleri, ykmllkleri, bavuru sreleri konusunda aydnlatmaya gerek duymamaktadr. darenin bu tutumu, ou kez, idari usulde tutarszlklara neden olmakta, yurttalarn ve toplumun karlarna ilikin sorunlarn seri ve adil bir zme kavuturulmasn engellemektedir. Bu durum, kamu grevlilerinin bilgi yetersizlii ve yetki atmalar veya tekrarlaryla da birleince idari mekanizmann karmakl, kaos boyutlarna ulamaktadr. Kukusuz, bu durum, ilerin uzamasna, ayn soruna elikili zmler retilmesine veya ilgilinin hakkn kaybetmesine neden olabilmektedir. Btn bunlar, ou kez, yurttan sabrn tket-

74

Yeni ynetimciliin savunucularndan pek az, en inanmlar bile, kamunun ve zel sektrn tpatp ayn ekilde ynetilebileceini ve/veya idari faaliyetlerin hukuki temelinin tmyle gz ard edilmesi gerektiini syler. ne srdkleri nokta, her sakncay dzenleyip sonra da kural ve srelere harfiyen uyulmasn beklemenin etkinlii azaltt ve aslnda etik davranla attdr. ok fazla kural atalete neden olabilir; kamu grevlileri yanl adm atma korkusuyla hibir ey yapmak istemezler. Yeni ynetimciliin taraftarlar, tm idari usullerin dzenlenmesi yerine iyiletirilmi bir hesap verebilirlik nerirler: Kimin ne iin sorumlu olduunu tanmlamak ve kapsaml izleme, bildirim ve deerlendirme sistemleri oluturmak. Bu ekilde kk sular nlenebilir ya da en azndan olaydan sonra, gzler nne serilir. Gei Dneminde Ynetiimde belirtildii gibi Daha fazla zerkliin nkoulu, performansn sonulara ynelik olarak izlenmesi, raporlanmas ve deerlendirilmesi iin gstergeler gelitirerek, performans konularnda daha sk bir hesap verebilirlik yaratmaktr. Bu balamda kamu yneticileri girdilerle ilgili ayrntlara bal kalmaz, fakat kt veya sonulardan sorumlu tutulurlar.

98

mekte, iinden vazgemek veya iini yasal olmayan yollardan yaptrmak seenekleriyle kar karya kalmaktadrlar. ounlukla, ikinci seenek tercih edilmekte, bylece ya politik etkilere ya da rvete bavurulmaktadr. Dolaysyla, idari usul noksanl, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin oluumu iin son derece elverili bir ortam yaratmaktadr.75

2.6. Kamuda stihdam Sorunlar

Kamu grevlilerinin seiminde liyakat unsuruna dikkat edilmemesi ve kamusal istihdamda rasyonelliin ve verimliliin salanamamas, kamu kadrolarnda ar ikinlie yol amaktadr. Bu ar ikinlik sonucu kamu sektr hantallamakta ve verilen hizmetin kalitesi de dmektedir. Kamu grevlilerinin maalarnn dkl kamu ynetiminde etik d faaliyetleri arttran etkenlerin banda gelmektedir. alanlar hak ettiklerinden daha az maa aldklarn dndnde kendilerini gvende hissetmezler. Bu yzden de kamu ynetiminde etik deerlere uygun davranmak iin fazladan bir aba gstermek daha zor gelir. Kaynaklar kstl olduundan kendine kar salama ya da usul kurallarna uymama ynnde basklar da artar. Maalarn dkl, rvet almaya ynelmeyi hzlandrmaktadr. Trk kamu ynetiminde rvet gnmzde kamu grevlileri iin ek gelir durumuna gelmitir. Bu yzden devletin bu etkenlerin muhtemel risklerinin farknda olmas ve kamu grevlilerinin alma koullarnn etik davrana uygun bir ortamn yaratlmasnda nemli olduunun bilincine varmas gereklidir.76 Bir dier nemli konu, kamu sektrnde alanlarn cretlerindeki dengesizlikler ve adaletsizliklerdir. Ayn ya da benzer nitelikteki grevlerde alan kamu grevlilerinin cretleri arasndaki birka kata kadar kabilen farkllklar, daha az cretle alan grevlilerde huzursuzluk yaratmakta ve bu huzursuzluk kamu hizmetlerinin niteliine yansmaktadr. Dolaysyla kamu grevlileri haklarn, meru olmayan yollardan arama eilimi gsterebilmektedir.77 Ayrca, sadece kamu grevlilerinin eitim dzeylerine dayal bir cret sistemi, beklentileri karlayamamaktadr. Eitim seviyesi dnda, alanlarn performanslarna ve mesleki bilgilerine dayal bir cret ve dllendirme sisteminin bulunmay, yasal beklentileri anlamsz klmakta ve etik d giriimlere zemin hazrlamaktadr. stihdama ynelik bir baka sorun ise, kamuda grev yapan st dzey yneticilerin ok sk deitirilmesidir. yle ki, her siyasi iktidar ve hatta ayn iktidarn Bakanlar Kurulundaki deiikliklerin de, bata en yksek kamu grevlileri saylan mstearlar ve genel mdrler olmak zere,

75

76 77

Genel bir idari usul dzenlemesinin olmamas ve bunun Trkiyede neden olduu sorunlarla ilgili daha kapsaml bir alma iin bkz. l Han zay, Gn Inda Ynetim, (2004). Bkz. 10/9 Sayl Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu. Bkz. OECD, 1996, s. 28.

99

tm st dzey yneticilerde bir tedirginlik yaratmakta ve bu kiilerin grevlerini etkin ve verimli bir ekilde yapmalar imkansz hale gelmektedir.78

2.7. Kamu Ynetiminde Saydamlk Eksiklii

Saydamlk, israfn, suistimalin ve sahteciliin en alt seviyeye indirilmesinde byk nem arz eder. nk saydamlk hesap verme sorumluluunu salayan en nemli mekanizmalardan biridir. Saydam bir sistem, ynetenlerin kamunun kaynaklarn nasl ve hangi amalara ynelik olarak kulland konusunda vatandalara gerekli bilgileri sunduu gibi kamu ynetimine duyulan gveni artrr ve kamusal kaynaklarn kullanmnda etkinliin ve verimliliin salanmasn zendirir. Trk kamu ynetimi sisteminin saydam olduunu sylemek ise mmkn deildir. darenin karar alma sreci ve ilem yapmas srasnda konu sadece ok az sayda grevli ve yetkili tarafndan bilinebildiinden, ilgililer ancak herey tamamlandnda haberdar olabilmektedirler. darenin karar alma srecine ilgililerin meru yollardan katlabilme olanaklar bulunmad gibi yaplan ilem ve eylemlerin sonularna da katlanma zorunluluu vardr. Dolaysyla lkemizde bireylerin hangi dzey ve aamada olursa olsun, ynetimin karar alma srecine demokratik yollardan ve hukuksal olarak katlabilme olanaklar, az saydaki istisnai haller dnda halen yoktur. Kamu ynetimi sisteminde kamu kurumlarnn birbirleriyle ve yurttalarla olan iletiim ve ilikilerinde yaygn ve youn bir gizlilik kltr ve pratii hakimdir.79 Dier yandan yurttalarn, medyann ve sivil toplum rgtlerinin kamu hizmetlerinin tasarlanmas, yrtlmesi ve deerlendirilmesi srelerine yeterli ilgiyi dzenli ve srekli bir biimde gstermeye balamalar ise ancak son yllarda olmutur. Mali saydamlk konusunda da halen uygulamada eksiklikler vardr. Mali saydamlk olmad takdirde kamu kaynaklarnn etik d olarak kullanlmasna ok elverili bir durum yaratlmaktadr. Saydamln unsurlarndan olan bilgiye eriim hakk Bilgi Edinme Hakk Kanununun yrrle girmesiyle tannmtr. Kanunun yrrle girmesinin zerinden bir sene gemesine ramen halen altyap almalar tamamlanmamtr. Ayrca kimi kamu kurum ve kurulular halka bilgi verme konusunda isteksiz davranabilmektedir. Saydamln salanmas iin son derece nemli olan bu kanunun eksiklikleri giderilerek bir an nce etkin bir biimde uygulanmas arttr.

78 79

Metin HEPER, Modernleme ve Brokrasi, (1973), s.118. Bkz. 10/9 sayl Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu.

100

2.8. Kamu Ynetiminde Denetim Yetersizlii

Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nne geilmesinin balca aralarndan birisi etkin ve ada bir denetim sistemidir. Trk kamu ynetimindeki denetim yapsnn ada ve etkili olduunu sylemek ise mmkn deildir. Ynetimin hedeflerini gerekletirmede ihtiya duyduu bilgi ve gvenceleri salayan ynetim aralarn ifade eden i kontrol eksiklii ve i kontrol-denetim ilikisinin makul bir zemine oturtulmam olmas, i kontrol yapsnn nemli unsurlarndan birisi olan i denetimin etkinliini dorudan ilgilendirmektedir.80 ada denetimdeki nemli yaklamlardan biri, denetlenen kurulutaki i kontrol sisteminin yetersizliinin ve etkinliinin deerlendirilmesine ve bu sistemin eksiklik ve zayflklarnn nedenlerinin aratrlmasna ve sonuta incelenen yapnn gelitirilmesine ynelik tavsiyelerin oluturulmasna ve izlenmesine dayanmaktadr.81 kontrol mekanizmalar arlkl olarak harcama ncesine ve harcamaya ynelik bulunduundan, daha ok girdiler zerine odaklanmakta ve ktlara ve sonulara younlamamaktadr. Kamu ynetiminin dikkati denetim zerine odaklandndan, i kontrol ilevi arka planda kalmakta ve nemli bir ynetsel faaliyet eksik kalmaktadr. Trkiyede ada anlamda denetim metod ve tekniklerinin oluturulmamas da nemli bir eksikliktir. Denetim sistemimizde baz rnekler dnda ada denetime ynelik kapsaml el kitaplar ve rehberler bulunmamaktadr. Uluslararas standartlara uygun olmayan ve genel kabul grm ilkelerin yer almad rehberlerle yaplan denetimler sonucunda, uygulamaya yn verebilecek ve beklentileri karlayabilecek kaliteli rnler retilmesi mmkn olamamaktadr. Ayrca denetilerin bamszlnn salanamam olmas ve hizmet ii eitimlerinin yetersiz olmas denetimin kalitesini drmektedir. Denetim faaliyetleri srdrlrken bilgisayar teknolojisinden yararlanlmamaktadr. Ayrca raporlama faaliyetleri yetersizdir ve kamuoyunun bilgisine ve deerlendirmesine sunulmamaktadr.

80

81

Trk kamu ynetimi sisteminin amak zorunda olduu temel elikilerden biri gizlilik ve geleneksel devlet ciddiyeti ile aklk, saydamlk arasnda yaanmaktadr. Bu eliki de olmayabilirdi. Eer, Trk idaresi ve idarecileri, eitimlerinden balayarak, aklk ve effafln bedeline katlanabilecekleri ekilde yetitirilebilselerdi. Ne var ki, devlet otoritesini, hatta en basit bir kamu dairesinin otoritesini dahi, halkla mesafeli olmakta bulan anlay hl baskndr ve gizliliin yahut rtlln salad gten yararlanmak isteyen kadrolar da mevcuttur. Y. Yayla, Trkiye daresinin Yeniden Yaplanmas zerine Baz Gzlemler, in DAVUT DURSUN, HAMZA AL EDS, TRKYEDE YNETM GELENE: KURUMLAR, SORUNLAR VE YENDEN YAPILANMA ARAYILARI, (1998), s. 262. Sacit YRKER, Yeni Konseptler ve Gelimeler Temelinde Kontrol ve Denetim Sistemlerimize likin Bir Deerlendirme, 2. Kamu Mali Ynetim Reformu Arenas, Sunum Metni, Ankara, 2-3 Nisan 2003.

101

2.9. Ekonomik Nedenler

Enflasyon son yllarda dme eilimi gsterse de lkemizin uzun yllar en nemli sorunlarndan biri olmutur. Yaplan aratrmalar, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle enflasyon arasnda dorudan bir balant olduunu gstermektedir. Enflasyonun alm gcn drmesi, zaten maa seviyesi dk olan kamu grevlilerinin, etik d faaliyetlere ynelme riskini ykseltmektedir. Devletin ekonomideki arl arttka devletin ekonomiyle ilgili alanlara mdahalesi de artmakta, bu da kamu ynetiminde etik d faaliyetleri beslemektedir. Devletin geni karar alma yetkisi arttka, yetki istismarlar da artmakta; zaten geni olan takdir yetkisi kullanm nedeniyle etik d faaliyetler iin uygun bir ortam oluturulmaktadr. Devletin ekonomik faaliyetlerinin denetimi olduka nemli bir konudur. Trkiyede kayt d ekonominin pay yksek dzeydedir. Kamu denetim birimlerinin denetimi dnda kalan ekonomik ilemlerin var olduu alanda etik d faaliyetlerin artaca da bilinen bir gerektir.

2.10. Eitimin Yetersizlii

Etkili bir etik sisteminin en nemli ayaklarndan birisi eitimdir. Kamu grevlileri arasnda ve toplumun btnnde etik d faaliyetlerin lkeye verdii ekonomik ve toplumsal zararlar ve etik bilincinin lkenin kalknmasna salayaca katk hakknda verilecek eitim, kamuda etik d faaliyetlerin nne geilmesi konusunda etkili zmlerden birisi olarak grlmektedir.82 yle ki uluslararas kurulularn kamu ynetiminde etik ilkelerin hayata geirilmesi konusunda verdikleri tavsiye kararlarnda eitim, en nemli unsurlardan biri olarak gze arpmaktadr. Trkiyede eitim sistemindeki ciddi sorunlarn da etik d faaliyetlere etkisi vardr. lk ve orta retimlerde ada rgn ve yaygn eitim ara ve mekanizmalar yalnzca kstl bir kesimde kullanlmaktadr. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin zararlar ve etik ilkelere balln faydalarn anlatan konular mfredatlarda yer almamaktadr. Ayrca Trk eitim sistemi, son dnemde ilk retim mfredatnda baz yenilikler getirilmesine karn, halen genel olarak ezbere dayal bir yapdadr. lk retimden niversiteye kadar test sistemi uygulanmakta, ezberci zihniyetler oluturulmaktadr. Bu da vatandalarn muhakemelerinin yeterince gelimemesine sebep olmaktadr. Bu eitim anlay, kamu grevlileri ve toplumun btnnde retkenlikten ka ve kolay yollardan para kazanma araylarn beslemektedir.

82

Devlet Planlama Tekilat, 8. Beyllk Kalknma Plan Kamu Mali Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmasn ve Mali Saydamlk zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara, (2002).

102

2.11. Medya ve Sivil Toplumun Etkinliinin Az Oluu

Kamuoyunun resmi bilgilere erimesi gibi uygulamalar devletin ileyiinin effaflamas, giderek daha gayretli alan bir medya ve iyi rgtlenmi bask gruplaryla birleince, kamu grevlileri zerindeki dorudan denetim de artm olmaktadr. Devletle ilgili bilgilere artan eriimleriyle sivil toplum kurulular ve medya kamu sektr zerinde daha etkin bir denetim oluturmutur. OECDnin yaynlad kamuda etikle ilgili btn raporlarda medya da dahil olmak zere etkin bir sivil toplum, etik altyapnn sekiz kilit unsurundan biri olarak saylmaktadr. zgr, tarafsz ve nesnel bir medya, etik d faaliyetlerin ortaya karlmas ve daha sonra da ihlallerin cezalandrlmas ynnde bask kurulmasn salayarak, temiz ve saydam bir toplum oluturulmasnda nde gelen aralardan biri olmaktadr. lkemizde byk medya kurulular, sektrn asgari sermaye gereksiniminin byk lekte olmas karsnda ve pazar artlarnn basks altnda toplulamtr. Bu toplulama, rekabet boyutunun geri plana itilmesine ve bu nedenle zaman zaman kamu ynetiminde arpc etik d faaaliyetlerin hedef haline gelmemek asndan basna yanstlmamasna, halkn bu olaylardan haberdar edilememesine ve sonuta olaylarn rtbas edilmesine yol amaktadr. Bylece saydamlk ve tarafszlk ilkeleri tam olarak ilemeyebilmektedir. Btn bu sebeplerden dolay medya, kamuoyu denetiminin salanmas asndan etkili bir ara olma grevini zaman zaman yerine getiremeyebilmektedir.83 Sivil toplum, kamuda etik d faaliyetler de dahil olmak zere kamu menfaatini ilgilendiren konulara dikkat ekmek iin gerekli uzmanl ve bilgi an salar. Kamu grevlilerinin faaliyetlerini denetler, etik d faaliyetleri belirler ve zm iin nerilerde bulunur. Hkmetin kamuoyunda beliren endielere cevap vermemesi durumunda sivil toplum halkn menfaatlerini korumak iin organize olur.84 Ayrca kamu ynetiminde etik konusunda kamu bilincini artrmak iin hazrladklar rgtsel eylem planlar ve projelerle etkili bir etik sisteminin oluturulmasna katkda bulunurlar. Trkiyede sivil toplum rgtlenmesinin yetersiz olmas, kamu ynetiminde etik d faaliyetler konusunda devlete bask oluturarak halkn menfaatlerinin korunmas olanan azaltmaktadr. Ayrca etikle ilgili alma yapan sivil toplum rgtlerinin saysnn ada ve demokratik lkelere nazaran olduka az olmas, bu konuda yaplan proje ve almalarn saysnn da az olmasna yol amaktadr.

83

84

Kamuoyuna gre, Trkiyede kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle mcadelede en ok etkili olabilecek iki yntem birbirlerine eit arlklarda- etik d faaliyetleri yapanlarn tehir edilmesi ile halkn yolsuzluklar konusunda eitilmesi ve aydnlatlmasdr. Bkz. TSAD, KAMU YNETM REFORMU ARATIRMASI, (2002). TRANSPARENCY INTERNATIONAL SOURCE BOOK, Civil Society, s. 133-134.

103

2.12. Brokratik Ayrcalklar

85

Kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi nedeniyle, iledikleri iddia edilen kar atmas, hukuk d ve etik d faaliyetler yargnn nne gelmeden sonulanmakta ve rtbas edilebilmektedir. Bu durum kamu grevlilerine ayrcalkl bir stat kazandrmakta ve etik d faaliyetlerin giderek artmasna neden olmaktadr. 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanununun 17. maddesindeki dzenlemeye gre, yolsuzluk sular kanun kapsam dnda tutulmutur. Bununla birlikte ikinci ve nc fkralarda mstearlar, vali ve kaymakamlarla, zel kanunlarla kendilerine yargsal ayrcalk tannan dier kurum ve kiiler de kanun kapsamna alnmamtr. Zaten ayrcalkl bir sistemin hkm srd bir memur yarglamas sisteminde, bu ayrcalklarn zerinde ayrcalk tanmak anlamszdr. Kanun gerekesinde belirtildii gibi, memurlara tannan ayrcalklarn brokrasinin daha abuk ilemesi gibi sebeplere dayandn sylemek mmkn deildir. Kamu ynetiminde etik d faaliyetler, yolsuzluktan daha geni bir kavramdr ve yolsuzluk suu dnda Trk Ceza Kanununda eitli kar atmas hkmleri mevcuttur. Grevi suistimal gibi byk kar atmas hallerini bile iine alan bu sular iin memurlar ve dier kamu grevlilerine ayrcalk tannmakta ve soruturma iin yetkili makamdan izin almak gerekmektedir. Bu durum ounlukla etik d faaliyetlerin yargya yansmadan izin sistemine taklmasna yol amaktadr. Hibir siyasal sistem, bir ayrcal kamu yararna hizmet etmeyecek bir biimde tanmamaldr. Kamu yararna hizmet etmeyen, bilakis devlete kar byk bir tehlike arz eden etik d faaliyetlerin soruturulmasna engel olan kamudaki ayrcalklar konusunda bir an nce anayasal ve yasal deiikliklere gidilmesi hukuk devleti ve erkler ayrl ilkeleri asndan gereklidir. Genel ceza yarglama usul sisteminden ayrlan ve bu konudaki evrensel uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi, memurlar ile dier kamu grevlilerine ayrcalkl bir yarglama stats salamaktadr. Eitlik ilkesine aykr olarak, memurlarn korunduu izlenimini veren ve ceza yarglama usulnn teklii evrensel ikesiyle de badamayan 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun ve Anayasann 129uncu maddesinin son fkras yrrlkten kaldrlmaldr.86
85 86

Blm 5te ayrntl olarak incelenmektedir. Trkiye Byk Millet Meclisi Yolsuzluklarn Sebeplerinin, Sosyal ve Ekonomik Boyutlarnn Aratrlarak Alnmas Gereken nlemlerin Belirlenmesi Amacyla Kurulan Meclis Aratrmas Komisyonu (10/9) raporu, Trkiye Byk Millet Meclisi Adalet Komisyonu 15/01/2004 tarih ve 2/244 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun Kaldrlmasna Dair Kanun Teklifi ve 26/05/2004 ve 2/292 sayl 4483 Sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun Baz Maddelerinin Deitirilmesi ve Baz Maddelerin lavesi Hakknda Kanun Teklifi ile sz konusu kanunun deitirilmesi ynnde abalarn srdrmektedir.

104

2.13. Toplumsal Yap

lkemizde kamu grevlisinin aile, akraba ya da hemehrilerine yardm etmesini, brokratik kurallardan daha eski ve kkl olan toplumsal kurallar biimlendirmektedir. Bu gibi yardm talepleri karsnda kamu grevlileri byk bir bask altnda kalmaktadr. Kamu grevlilerinin yaknlar, onu kamu grevlisi olarak deil, yakn olarak grme eilimine girmektedirler. Genel olarak az gelimi lkelerde toplumsal rgtlenme ve ilikiler byk lde aile, akraba, dinsel ve hemehrilik balamnda olumaktadr. Devlet ve millet gibi kurumlara olan ballk ise ikinci ve nc derecede ballklar olarak grlmektedir. Kamu grevlisi de ou zaman geleneksel ilikilerin basks altnda i yapma eiliminde kalmaktadr. lkemizde varln srdren bu geleneksel ballklar, kamu grevlisinin yaknlarn kayrmas ve kollamas sonucunu ortaya karmaktadr. Bunun sonucunda kamu hizmetinin tarafszl ihlal edilmektedir. Kamu personel rejiminde liyakat sisteminin uygulanmamas ve profesyonellik ilkesinden uzak grev anlay adam kayrmaclk olgusunun byk bir sorun olmasna yol amaktadr. lkemizde, zellikle krsal kesimde geleneksel yaplar olduka gldr. Bu nedenle de insanlarn birbirlerine yardm etmeleri, birbirlerine hediye vermeleri ok yaygndr. Hediye almay olaan karlayan kamu grevlisi iin, kabul ettii hediyenin ls nemlidir. Zamann ve blgenin artlarna gre belli deerlerin stndeki hediyelerin kabul edilmesi ve hediye getirenlere ayrcalklar salanmas durumunda yolsuzluklar ortaya kmaktadr. Trkiye geleneksel bir toplum olmaktan kp, hzla bir sanayi ve bilgi toplumu haline gelmektedir. Bu deiim sreci, geleneksel toplumsal yapda baz deiiklikleri de beraberinde getirmitir. Bu hzl deiim srecinde toplumsal yaam belirleyen ahlak kurallar da deiim geirmektedir. Ekonomik ilikiler, siyasal rgtlenme biimleri, kent yaam, iletiim aralarnn etkinlii son derece hzl deiirken, bireyler aras ilikileri dzenleyen kurallarn ayn kalmas beklenemez. Toplumlar ne kadar hzl deiirse, etik kuralarnn da o kadar hzl deimesi kanlmazdr. Her alanda hzl bir deiimin yaand Trkiyede, kaynaklarn ve frsatlarn eit dalmn salamak olduka zordur. Bunu krkleyen g, hzl kentleme, kltrel yozlama gibi olgular kamu ynetiminde etik d faaliyetleri artrmaktadr.

105

B L M

TRK KAMU YNETMNDE ETK MEVZUATI DEERLENDRMES VE ZM NERLER

3. TRK KAMU YNETMNDE ETK MEVZUATI DEERLENDRMES VE ZM NERLER

3.1. 5176 Sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun
3.1.1. Etik Davran lkeleri
Sorun 1: Kanunun 1inci maddesinin ilk fkrasnda kamu grevlilerinin uymalar gereken davran ilkeleri, saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme eklinde belirlenmitir. Kanunkoyucu, 1inci maddeyi dzenlerken etik davran ilkelerinin Kanunda sayma yntemiyle belirlenmesini sakncal bulmutur. Bu yzden kamu ynetiminde kabul edilen etik davran ilkelerinden baz rnekler verilmitir. Kanunun 1inci maddesinde belirtilen etik davran ilkelerinin Kanunda tanmlanmas gerekmektedir. Kanunun 1inci maddesinde bu kanuna tabi olacak kurum ve kurulularn belirlenmesi ve etik davran ilkelerinin 2inci maddede tanmlanmas isabetli olacaktr. Gereke 1: Hibir siyasal sistem, deerlerin olmad bir ortamda iyi ileyemez. Toplumdaki btn kar gruplarnn memnuniyetini salayacak bir deerler sistemi kurmak da olduka gtr. ada devlet, siyasal, brokratik ve yargsal deerlerle etik ilkeler arasndaki balanty kurabilen ve bunu hayata geirebilen devlettir. Kiisel, kurumsal, toplumsal ve siyasal ikilemler gibi etik ikilemlerin btn eitlerinde ve bunlar evreleyen btn ihtilaflarda deerlerin belirlenmesi, iyi ileyen bir kamu politikas oluturmay ve uygulanmasn salamay baarma srecini balatan en kritik olgudur. Herhangi bir etik ynetimin ilk ii, bir kurumun klavuz ilkelerini tanmlamak ve hayata geirmektir. Kamu ynetiminde temel etik deerlerin tespiti, kamu makamlarndaki kiilerden beklenen davranla ilgili olarak gerek kamu grevlileri gerekse toplumun ortak bir anlaya sahip olduu bir kltr yaratmann ilk admdr. Bununla birlikte, temel deerler kamudaki gnlk almalar iin salam bir dayanak oluturur.

109

Kanunda etik kurallarn ve temel prensiplerin belirlenmeden ynetmelie braklmas yanltr. Dier lkelerin mevzuatlar incelendiinde kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin ve kurallarnn genel erevesinin kanunda belirlendii, daha ayrntl etik davran standartlarnn ise, ynetmelik ve dier enstrmanlarda dzenlendii grlmektedir. Kamu ynetiminde etik davran standartlarnn erevesinin zel bir Kamu Ynetiminde Etik Kanunuyla izilmesi gerekmektedir. ada lkelerdeki uygulamalar gz nne alndnda ereve kanunlarla kamu ynetiminde etik davran standartlarnn snrlarnn izildii ve tanmlarnn yapld grlmektedir. neri 1: Kanunda belirlenmesi gereken etik davran ilke ve kurallarna EK-1de yer alan Model Etik Kanununda yer verilmitir.

3.1.2. Kapsam
Sorun 1: Kamu Grevlileri Etik Kurulunun grev alan ierisinde, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan kamu kurum ve kurulularnda alan tm personel bulunmakla birlikte, Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri ve yarg mensuplar ile niversiteler kapsam dnda yer almaktadr. Kanunun kapsam dardr. Kamudan maa alan Trk Silahl Kuvvetleri ve niversitelerin de kapsama dahil edilmesi gerekir. Yasama ve yarg yelerinin bu konunun kapsam dnda braklmas isabetli olmakla beraber, bu erkler iin de ivedilikle etik kodlarn hazrlanp uygulamaya konulmas arttr. Gereke 1: Kapsam d braklan bu kiiler iin ayrca etik kodlarn dzenlenmesi lkemizde demokrasinin ve hukuk devletinin gelimesi asndan gereklidir. Devlette etik iyi bir kamu politikasnn nkouludur. Btn kamu politikalar etie dayandndan, etik btn politikalarn meneidir. Devlette etik ya da etik devlet ve kamuda iyi ynetiim salanmas, devleti oluturan tm erklerin (glerin) -yasama, yrtme, yarg- etik davran ilkelerine ballklarn gerekli klar. Erklerden birisini darda brakan etik sistemi her an kmeye mahkumdur. Bu balamda, devlette etik ilke-

110

lerin hayata geirilmesi erkin tabi olaca etik davran kurallarnn, erklerin kendi zellikleri gz nnde bulundurularak ayr ayr dzenlenmesini, yaptrmlara balanarak, etkin uygulamayla hayata geirilmesini gerekli klmaktadr. Uluslararas alanda yaplan aratrmalar, yasama ve yarg mensuplar iin ayr etik kodlarn dzenlendiini gstermektedir. rnein Avrupa Konseyinin model etik davran kodu incelendiinde yasama ve yarg mensuplarnn kapsam d brakld grlmektedir (Madde 1: Bu Kodun hkmleri halk tarafndan seilen temsilcilere, hkmet yelerine ve yarg mensuplarna uygulanamaz). Bunun sebebi, kamuda alanlarn mensubu olduklar erkin spesifik zellikleri dolaysyla farkl etik davran ilkelerine tabi olmalar gerekliliidir. Pek ok lkede yasama, yrtme ve yarg mensuplar iin ayr etik kodlar dzenlenmitir. Bu bakmdan yasama ve yarg mensuplarnn kapsam d braklmas isabetli olmu olsa da, ivedilikle ayr etik kanunlarnn dzenlenmesi gereklilii gz ard edilmemelidir. Nitekim, Uluslararas Saydamlk rgtnn her yl hazrlatt ve lkeler halklarnn yolsuzluk alglamalarn yanstan Kresel Yolsuzluk Barometresi raporlarnda aka grlecei gibi, Trk halk en ok siyasal yaamdaki yozlamadan ikayetidir ve ncelikle bunun dzeltilmesini arzulamaktadr. 2003 ylnda halkmza sorulan elinizde sihirli bir denek olsa nce hangi kurumu dzeltirsiniz? sorusuna ankete katlanlarn % 42,5i siyasal partiler yantn vermitir. Bundan sonra gelen kurumlarda oran hzl bir biimde % 12nin altna dmektedir.87 Kanun, Trk Silahl Kuvvetleri ve niversiteleri de kapsam d brakmaktadr. Dier lkelerdeki uygulamalar gz nne alndnda, kamudan maa alan btn kurum ve kurulularn, ayn etik koda tabi olduklar grlmektedir. Trk Silahl Kuvvetleri, Trkiyenin idari yapsnda merkezden ynetim tekilat iinde yer almaktadr. Uluslararas uygulamalar dikkate alndnda idari tekilatn iinde yer alan silahl kuvvetlerin de kapsam iine alnd grlmektedir. Trk Silahl Kuvvetleri genel ynetim ierisinde zerk bir konuma sahip olsa da, Kanun kapsamna dahil edilmelidir. niversiteler idari tekilat ierisinde hizmet ynnden yerinden ynetim rgtleridir. niversiteler, Trk Silahl Kuvvetleri gibi tekilat ierisinde zerk bir konuma sahiptir. Bununla birlikte model olarak aldmz kod ve uluslararas uygulamalar dikkate alndnda niversitelerin de kapsama dahil edilmesi gerektii aktr. Zira kanunun, niversitelerin mevcut zerkliini zedeleyici ve ortadan kaldrc bir etkisi bulunmamaktadr. Mevcut kanunda yaplacak bir deiiklik ile Trk Silahl Kuvvetleri ve niversiteler kapsam iine alnmaldr.

87

Kemal zsemerci, Trk Kamu Ynetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararlar ve zm nerileri, (Ekim-2003), http://www.sayistay.gov.tr/yayin/yayinicerik/aras27TKYYolsuz.pdf

111

neri 1: Birinci maddenin ikinci fkrasna niversiteler ve Trk Silahl Kuvvetleri ibareleri eklenip, son fkrasnda sralanan istisnalardan bu kurumlar kartlmaldr. Sorun 2: Kanunun kapsam dahilinde kamu hizmeti gren zel organizasyonlarda istihdam edilen kiiler bulunmamaktadr. Gereke 2: Hem Avrupa hem de A.B.D.de etik davran kurallar genel olarak kamu hizmeti gren zel organizasyonlara da uygulanmaktadr. Kamu ynetiminde etik davran ilkeleri sadece kanunlarda kamu grevlisi olarak tanmlanm kiilere deil, kamu hizmeti ifa eden zel organizayonlara da uygulanmaldr. Bunun nedeni, salanmaya allan menfaatin k noktasnn, alann sfat deil, ifa ettii iin nitelii olmasdr. Dolaysyla zel sektr kurulular kamu hizmeti niteliinde bir faaliyet gsteriyorlarsa, bu hizmet srasnda etik ilkelerle bal olmaldrlar. neri 2: Kanunun 1inci maddesinin ikinci fkrasna kamu hizmeti gren zel organizasyonlar dahil edilmelidir. neri 2 ve neri 3 erevesinde Kanunun 1inci maddesi u ekilde olacaktr: Ama ve kapsam Madde 1: Bu Kanunun amac, kamu grevlilerinin uymalar gereken, etik davran ilke ve kurallarn belirlemek ve bu Kanunun uygulanmasn gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu, grev ve alma usul ve esaslarnn belirlenmesidir. Bu Kanun, Trk Silahl Kuvvetleri yeleri, niversiteler, kamu hizmeti gren zel organizasyonlarda istihdam edilen kiiler, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kii-

112

liini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, ve yarg mensuplar hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz.

3.1.3. Yaptrm
Sorun 1: Yaptrm konusu, Kanunun 5inci maddesinde dzenlenmitir. 5176 sayl Kanunun ngrd, ihlalin Resmi Gazetede yaymlamas yaptrm yetersiz kalmaktadr. hlalin Resmi Gazetede yaymlanmas caydrc bir yaptrm olmayaca gibi, Resmi Gazetenin nitelii gerei ihlali yapan kamu grevlisinin ifa edilmesi amacna da hizmet etmeyecektir. Gereke 1: Yaptrm mekanizmalar kanunlarn uygulanmasn salayan en etkili yollardr. 5176 sayl Kanun etik ihlallerle ilgili yalnzca Resmi Gazetede yaynlanma yaptrmn ngrmektedir. Byle dar kapsaml bir yaptrmn ynetmelikle dzenlenen etik standartlarn hayata geirilmesinde etkili olamayaca aktr. Baz lkelerdeki uygulamaya bakldnda kamu ynetiminde etikle ilgili kanunlarda disiplin cezalarnn ngrld anlalmaktadr. Yasa deiiklii ile mevcut kanuna etkili yaptrm mekanizmalarnn eklenmesi Trkiyede etik standartlarn hayata geirilmesi iin gereklidir. OECDnin 1998 tarihli Kamu Hizmetinde Etik lkelerle lgili Tavsiye Kararnda da etkili bir altyapnn etkili yaptrm mekanizmalaryla desteklenmesi gerektiine vurgu yaplmaktadr. Bu noktada 5176 sayl Kanun, yaptrm asndan yetersiz kalmaktadr. Kanunda belirlenen etik davran ilke ve kurallarnn ihlallerinin disiplin cezas olarak ayr ayr belirlenmesi gerekir. Bununla birlikte kamuoyuna ihlalle ilgili bir duyurma sz konusu olacaksa da bunun toplumun daha geni kesiminin haberdar olabilecei tarzda yaplmas daha doru olacaktr. Devlet Memurlar Kanunu, Trk Ceza Kanununda ve etik altyap ksmnda incelenen dier kanunlarda dzenlenen etik davran kurallar, eitli yaptrmlar ngrmektedir. Bu kanunlarda dzenlenen etik davran kurallaryla ynetmelikteki hkmler rtmektedir. rnek verecek olursak, kamu grevinin suistimali hem Devlet Memurlar Kanununda, hem Trk Ceza Kanununda, hem de ynetmelikte dzenlenmitir. Devlet Memurlar Kanunu disiplin cezas, Trk Ceza Kanunu adli ceza, Kamu Grevlileri Etik Kurulunun Kurulmas Hakkndaki Kanun ise ynetmelik h113

kmlerinin ihlali iin genel mdr ve st seviyedeki kamu grevlilerinin isimlerinin Resmi Gazetede ifa edilmesi yaptrmn ngrmtr. Ancak, Kamu Grevlileri Etik Kurulunun dorudan denetlemedii dier kamu grevlileri iin ise 5176 sayl Kanunla ngrlen bir yaptrm yoktur. Dnyadaki uygulamalar etik davran kodlarnn ihlallerinin de yaptrma tabi tutulmas ynndedir. rnein, A.B.D.de Kamu Ynetiminde Etik Kanunu, ihlalin disiplin cezas gerektireceini belirtmekte ve Kamu Hizmeti Kanununda ngrlen ihlallere karlk geldii srece Kamu Hizmeti Kanunundaki kurallar uygulanr demektedir. Uluslararas rneklerde de grld gibi yaptrmn kanunda belirlenmesi gereklidir. Ayrca kanunda, ynetmelikte dzenlenen etik davran kurallarnn erevesinin izilmesi arttr. Kanuna, disiplin kurullarnn etik ihlale karar verdii durumlarda uygun disiplin cezasn uygulamalarn salayacak bir hkm eklenmelidir. Bu yntemle kamu ynetiminde etik d kurallar toparlayan ynetmelikteki hkmlerin ihlali de yaptrmsz kalmam olur. Bununla birlikte u noktann da hatrlanmas gereklidir: Kamu Grevlileri Etik Kurulu, genel mdr ve daha st seviyedeki kamu grevlilerinin isimlerinin ve yaplan ihlalin Resmi Gazetede aklanmas sz konusu olduunda yaptrm uygulayan kurumdur. Ancak dier disiplin cezalarn veremez. Kamu Grevlileri Etik Kurulu ilgilinin bulunduu kurum bnyesinde oluturulan disiplin kurulunu harekete geirir. Bu disiplin kuruluna tavsiyelerde bulunabilir ve ihlalin dzeltilmesi iin nlem alnmasyla ilgili talimat verebilir. neri 1: Yaptrm konusundaki neriye EK 1de yer alan Model Kanunun 20. maddesinden ulalabilir.

3.1.4. ikayet ve Bavurular

Sorun 1: Kamu kurum ve kurulularnn bnyesinde oluturulan disiplin kurullarna yaplan ikayet ve bavurularla ilgili yllk rapor hazrlanmas ykmlln ve bu raporlarn yl sonunda Kamu Grevlileri Etik Kuruluna gnderilmesini dzenleyen bir hkm mevcut deildir. Gereke 1: ikayet ve bavurularn dzgn ve dzenli bir biimde raporlanmas ve bu raporlarn Kamu Grevlileri Etik Kurulunca denetlenmesi, ynetmeliin uygulanmas srecinde saydamln salanmas iin gereklidir. Ayrca bir sene iinde ne kadar bavuru olduu, bu bavurularn ka tanesinin ihlal kararyla sonulandnn belirlenmesi, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin yaygnl114

 konusunda istatistiki verilerin salanmasna da yardmc olacaktr. statistiki veriler hangi blgelerde etik d faaliyetlerin yaygn olduunun saptanmas ve ona gre nlemler alnmas iin faydal olacaktr. Ayrca disiplin kurullarnca verilen kararlarn denetlenmesi ve her bavurunun raporlanmas, baz etik d faaliyetlerin hasr alt edilmesini de byk oranda engelleyecektir. neri 1: Madde 4/son: Yetkili disiplin kurullar ynetmelik hkmlerinin ihlali ile ilgili yaplan bavuru ve ikayetleri dzgn ve dzenli bir ekilde raporlamakla ykmldr. Bir nceki yla ait bavurularla ilgili raporlar yl sonunda denetlenmek zere Kamu Grevlileri Etik Kuruluna gnderilir. Kamu Grevlileri Etik Kurulu bu raporlar yaynlar. Sorun 2: Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kendisine yaplan bavuru ve ikayetleri raporlamas ve bu raporlar yaynlamasyla ilgili bir hkm bulunmamaktadr. Gereke 2: Ayn zamanda denetleyici kurum olan Kamu Grevlileri Etik Kurulunun faaliyet ve ilemlerinin de denetlenmesi gereklidir. Bunun iin ncelikle Kamu Grevlileri Etik Kurulunun grevini ifa ederken saydamln salanmas arttr. Kurula gelen bavuru ve ikayetlerin dzenli ve dzgn bir biimde raporlanp, yl sonunda bu raporlarn yaynlanmas bizzat Kurulun ilem ve faaliyetlerinin kamuoyu tarafndan denetlenmesini salar. Devlet adna, toplumda etik bilincin yerletirilmesini salamak gibi son derece nemli bir grevi yerine getiren Kurulun faaliyetlerinde saydamln salanmas tm topluma ve kamu grevlilerine rnek olacaktr. Bavuru ve ikayetlerle ilgili hem disiplin kurullarndan gelen hem de Kurulun kendi hazrlad raporlar yaynlanrken zel hayatn gizlilii ve kiisel verilerin korunmas ilkelerinin de zedelenmemesi gereklidir. rnein, raporlar yaynlanrken isim vermekten kanlmaldr. neri 2: Madde 5/4: Kamu Grevlileri Etik Kurulu kendisine yaplan bavuru ve ikayetlerle ilgili yllk rapor dzenler. Bir nceki seneye ait bavuru ve ikayetleri ihtiva eden bu raporlar, ilgili yln sonunda ya115

ynlanr. Kamu Grevlileri Etik Kurulu, raporlarn yaynlanmas aamasnda kiisel hayatn gizliliini ve kiisel verilerin korunmasn salamakla ykmldr. Ayrca istatistiki verilerin elde edilmesi ve toparlanmas iin aadaki ekilde bir raporlama da yaplmaldr. Bu raporlamay hem disiplin kurullar hem de Kurul yapmaldr. Kutu 10: ikayet ve Bavurularla lgili Raporlama Raporun Ait Olduu Yl : Kurum veya Kurulu : HLALLERE LKN BLG Etik ihlal bavuru ve ikayeti toplam Etik ihlal kararlar Etik ihlal olmadna hkmeden kararlar ekil artlarna uyulmad iin reddedilen bavuru toplam Ayn zamanda ceza yarglamasna tabi ihlaller Kurum veya Kurulu adna bilgileri dzenleyenin: Ad ve Soyad Grevi mzas : : : HLALLERN SAYISI

3.1.5. Sekreterya
Sorun 1: Kanunun 2nci maddesinde Kamu Grevlileri Etik Kurulunun sekreterya hizmetlerinin Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrl tarafndan yerine getirilecei belirtilmitir. Kurulun ayr bir sekreteryas yoktur.
116

Gereke 1: Trk kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin yaygnl dnldnde, Kurula yaplacak bavurularn saysnn da olduka fazla olaca aktr. Kurulun i yk ar olacandan kendine ait bir sekreteryas olmas gerekir. Uluslararas alanda yaplan incelemeler sonucu benzer kurullarn ounun ayr sekreteryas olmas, kurullarn almalarnn etkili ve etkin olmas asndan uygun grlmtr. rnein Japonyada bulunan Etik Kurulunun ayr bir Sekreteryas mevcuttur. Kanunun 2nci maddesine u hkmn eklenmesi gerekmektedir. neri 1: Madde 2: Kurulun ayr bir sekreteryas olacaktr.

3.2. Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik
3.2.1. Genel Olarak Ynetmelikle lgili Sorunlar
3.2.1.1. kar atmas
Sorun 1: Ynetmeliin 13nc maddesinde kar atmas dzenlenmektedir. Buna gre kar atmas; kamu grevlilerinin grevlerini tarafsz ve objektif ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ve kendilerine, yaknlarna, arkadalarna ya da ilikide bulunduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ve onlarla ilgili mali ya da dier ykmllkleri ve benzeri ahsi karlara sahip olmalar halini ifade eder. Kamu grevlileri, kar atmasnda ahsi sorumlulua sahiptir ve kar atmasnn doabilecei durumu genellikle ahsen bilen kiiler olduklar iin, herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda dikkatli davranr, kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atar, kar atmasnn farkna varr varmaz durumu stlerine bildirir ve kar atmas kapsamna giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. kar atmas hkm sadece mevcut kamu grevlileri iin deil, kamu grevine balayacak kiiler iin de yol gsterici olmaldr. Greve yeni atanan kamu grevlilerinin olas kar atmas hallerine yol aacak durumlar greve balamadan zme kavuturulmaldr. kar atmas hkm, kamusal hizmet sunmaya aday kiinin potansiyel kar atmas halinde nasl davranmas gerektiini dzenlemediinden eksiktir.
117

Gereke 1: Kamuda ortaya kan kar atmalar, kamuda endie yaratan balca konulardan bir tanesidir. Kamu grevlilerinin karlatklar kar atmas durumlar, yasama ve yrtme asndan deiik politika araylarnn odak noktas haline gelmitir. Bu araylarn balca k noktas, kamu kurulularnda drstln salanmas ve zel karlarn kamu karlar nne gemedii bir karar alma sreci oluturulmasdr. Uluslararas alanda kamuda etik davran kurallarnn balca odak noktas, kar atmalarnn nlenmesidir. Uluslararas belgelere ve dier lkelerin dzenlemelerine bakldnda, kar atmas kavramnn ayr bir balk altnda ayrntl bir biimde akland grlmektedir. ncelikle kar atmas kavram aklanmal; ardndan, ortaya kabilecek uygulamalara deinilmelidir. kar atmas halleri, bu ekilde hazrlanan genel bir kar atmas maddesi altnda ayr ayr dzenlenmelidir. Ynetmelikte dzenlenen kar atmas hkm, genel olarak uluslararas standartlara uygun olsa da kamusal hizmet sunmaya aday kiinin potansiyel kar atmas halinde nasl davranmas gerektiini dzenlemediinden eksiktir. neri 1: kar atmas Madde 13: kar atmas kamu grevlilerinin resmi grevlerini tarafsz ve objektif bir ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ahsi karlara sahip olmalar halinde ortaya kar. Kamu grevlilerinin ahsi karlar kendisine, ailesine, yakn akrabalarna, arkadalarna ya da i balants veya siyasi ilikileri olduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ierir. Bunun yan sra onlarla ilgili mali ya da dier trlerdeki her trl ykmll kapsar. Kamu grevlisi kar atmasnn doabilecei bir durumda olduunu genellikle bilen tek kii olduu iin aadaki konularda ahsi sorumlulua sahiptir: a) Herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda uyank olmak; b) Bu tip bir kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atmak; c) Bu tip bir kar atmasnn farkna varr varmaz stlerine bildirmek; d) Byle bir durumdan geri ekilmek ya da kar atmasndan kaynaklanan herhangi bir menfaatten kendisini tecrit etmek iin verilecek nihai karara raz olmak.

118

kar atmas ihtimali ile karlaan kamu grevlisi, kar atmasna yol aacak davrantan kanacan derhal bildirir. Kamu hizmetine girmeye aday kii ya da kamu hizmetine yeni balayan kii tarafndan beyan edilen herhangi bir kar atmas, greve atanmasndan nce zme balanmaldr.

3.2.1.2. Etik lkelerin Belirlenmesi

3.2.1.2.1. Hesap verebilirlik
Sorun 1: Ynetmelikte, uluslararas belgelerde ve dier lkelerin etik kodlarnda bulunan baz etik ilkelerin tanmlanmad grlmektedir. Bunlar, hesap verebilirlik, saydamlk, liderlik, sadakat ve liyakat ilkeleridir. Bu ilkelerden hesap verebilirlik ve saydamlk ilkelerine, ynetmeliin 19 ve 20nci maddelerinde deinilmise de, daha geni tanmlanmalar arttr. Gereke 1: Kamu grevlileri tarafndan kamu gcnn suistimal edilmesine dair endie, tm ada toplumlarda devam etmektedir. Bugn hakim olan gr, modern devletin, faaliyetlerinden tr hesap verme ykmllnden kendisini syramayacadr. Bu balamda daha ayrntl bir hesap verebilirlik tanm oluturmak gerekir. Kamuda hesap verebilirlik kamu grevlilerinin grevlerini ve ykmllklerini yerine getirdii metodlar ve bu srete sergiledii faaliyetleri kamuoyuna aklama ykmlln kapsar. Ynetmeliin 20nci maddesinde yneticilerin hesap verme sorumluluu dzenlenmi fakat btn kamu grevlilerini kapsayan genel bir hesap verme sorumluluu hali dzenlenmemitir. Bu balamda hesap verebilirlik ilkesinin aadaki ekilde tanmlanmas gerekmektedir. neri 1: Hesap Verebilirlik Madde 7: Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi srasnda sorumluluklar konusunda cevap verebilir olmal, rapor edebilmeli, aklama yapabilmeli, ykmllklerini stlenip kamusal deerlendirme ve muhakemeye her zaman ak ve hazr olmaldr. Kamu grevlileri kendi kararlar ve eylemlerinden dolay kamuya hesap verirler ve uygun denetime tabi tutulurlar.
119

3.2.1.2.2. Bilgi verme, saydamlk ve katlmclk

Sorun 1: Kamu kurum ve kurulularnn saydamlnn salanmas iin ynetmeliin 19uncu maddesinde zmler sunulmutur. Buna gre kamu grevlileri gerek ve tzel kiilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununda belirlenen istisnalar dnda, usulne uygun olarak verirler. st dzey yneticiler, ilgili kanunlarn izin verdii erevede, kurumlarnn ihale srelerini, faaliyet ve denetim raporlarn uygun aralarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. Bilgi edinme hakknn kullanlmas ve saydamln salanmas iin kamu grevlilerine iki ykmllk getirilmitir. Ancak kamu grevlilerinin aldklar tm kararlar ve yaptklar tm ilerde saydam olmalar gerektiine dair bir dzenleme bulunmamaktadr. Ynetmeliin 19uncu maddesi saydamlktan ziyade bilgi edinme hakknn kullanlmas ile ilgilidir. Kamu ynetimde etik davran ilkelerinin en nemlilerinden olan saydamlk eksik tanmlanmtr. Gereke 1: Kamu ynetiminde hesap verebilirliin temel unsurlarndan birisi saydamlktr. Saydamlk ve hesap verebilirlik literatrde genellikle ayr ama yakn iliki iinde bulunan iki kavram olarak deerlendirilmektedir. Kamu ynetiminde saydamlk ve hesap verme ykmll karlkl etkileim iinde olan kavramlardr. Ynetimde saydamlk salayabilmek iin etkili ve iyi ileyen hesap verme srelerine, hesap verme srelerinin etkili ve iyi ilemesi iin de ak ve saydam mali politikalara ihtiya vardr. Bu nedenle salam bir hesap verme ykmll saydamlk salamann vazgeilmez bir arac, saydamlk da hesap verme ykmlln layk ile yerine getirebilmenin olmazsa olmaz n kouludur. Bu noktada saydamlk ilkesinin tm kamu grevlileri iin ayrntl bir biimde dzenlenmesi gerekmektedir. Bu balamda Ynetmeliin 19uncu maddesinin aadaki ekilde deitirilmesi gerekmektedir. neri 1: Bilgi verme ve saydamlk Madde 19: Kamu grevlileri aldklar tm kararlar ve yaptklar tm ilerde mmkn olduunca saydam olmaldrlar. Kamu grevlileri karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmaldr. Mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilgi eriilebilir, grnr ve anlalr olmaldr.
120

Kamu grevlileri, halkn bilgi edinme hakkn kullanmasna yardmc olurlar. Gerek ve tzel kiilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununda belirlenen istisnalar dnda, usulne uygun olarak verirler. st dzey kamu grevlileri, kurumlarnn, ihale srelerini, faaliyet ve denetim raporlarn uygun aralarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kamu grevlileri, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararlarn hazrlanmas, olgunlatrlmas, alnmas ve bu kararlarn uygulanmas aamalarndan birine, bir kana veya btnne, o karardan dorudan ya da dolayl olarak etkilenecek olanlarn katkda bulunmasna imkan salarlar.

3.2.1.2.3. Liderlik
Sorun 1: Ynetmelikte etik davran ilkelerinden liderlik eksiktir. Gereke 1: Toplumda etik davran bilincinin yerletirilmesi iin ncelikle, kamu makamn ellerinde tutanlarn bu konuda nclk etmesi gerekmektedir. Halkn kamu grevlilerine gveninin tazelenmesi ve vatandalarda etik bilincinin yerlemesinin ilk adm kamu kurulularnn etik davranmaya zen gstermesidir. Bunun iin ynetmelikte liderlik ilkesinin bulunmas gerekmektedir. neri 1: Liderlik Madde 22: Kamu grevlileri toplumda liderlik gstererek ve rnek oluturarak yukarda saylan ilkeleri savunur ve desteklerler.

3.2.1.2.4. Sadakat
Sorun 1: Kamu ynetiminde etik ilkelerden olan sadakatin ynetmelikte dzenlenmedii grlmektedir.

121

Gereke 1: Ynetmelie sadakat ilkesinin eklenmesi gerekmektedir. Avrupa Konseyi Model Davran Kurallar ve dier lkelerin etikle ilgili mevzuatna bakldnda etik ilkelerden olan sadakat ilkesinin ynetmeliklerde bulunduu grlmektedir. neri 1: Sadakat lkesi Kamu grevlileri, yasalara uygun bir ekilde atanm ulusal, yerel ve blgesel otoritelere sadakatle hizmet etmekle grevlidirler.

3.2.1.2.5. Liyakat ve profesyonellik

Sorun 1: Ynetmelikte liyakat ve profesyonellik ilkeleri eksiktir. Gereke 1: Avrupa Konseyi tarafndan hazrlanan model etik davran kodunun 5inci maddesine gre Kamu grevlilerinin liyakat, doruluk ve anlayla kendi yeteneklerini en iyi bir ekilde kullanarak grevlerini ifa edecekleri beklenir. Kamu grevlisi grevini ifa ederken drst, tarafsz ve hesap verebilir ekilde davranmasnn yannda, grevini ustaca ve profesyonelce ifa etmelidir. Bu prensip deiik uluslararas belgelerde ve dier lkelerin etik davran kurallarnda dzenlenmitir. Dolaysyla ynetmelie liyakat ve profesyonellik prensibini kapsayacak ekilde bir dzenleme getirilmelidir. Bu ilke ynetmelikte nezaket ve sayg ilkesinden hemen sonra dzenlenmelidir. neri 1: Liyakat ve Profesyonellik Kamu grevlileri, kamu hizmetini liyakat, doruluk ve anlayla, kendi yeteneklerini en iyi ekilde kullanarak ifa ederler. Kamu grevlisi, grevini ifa ederken drst, tarafsz ve hesap verebilir ekilde davranr; grevini liyakat ilkesine bal ve profesyonelce ifa eder.
122

3.2.1.2.6. Yksek etik davranlarn dllendirilmesi

Sorun 1: Ynetmelikte yksek etik davranlarn dllendirilmesiyle ilgili hkm eksiktir. Gereke 1: OECDnin 1998 senesinde yaynlad Kamu Grevlileri iin Etik lkelerle lgili Tavsiye Kararnda da olduu gibi, etik d faaliyetlerin yaptrma tabi tutulmasnn yannda yksek davran standartlarnn dllendirilmesi gerekir. Bununla birlikte yine OECDnin 2003 senesinde yaynlad kar atmasyla lgili Klavuz lkelerde ve Raporda da dllendirme konusu zerinde fazlasyla durulmaktadr. kar atmas durumu dolaysyla zel bir kar temin eden kamu grevlisi ve ayn zamanda zel kii ve kurulular ihbar edenler dllendirilmelidir ibaresi, dllendirmeyle ilgili verilen tavsiyelerden yalnzca birisidir. dllendirme, kamu ynetiminde etik ilkelerin uygulanmas iin tevik edici bir aratr. Dolaysyla, ynetmelie dllendirmeyle ilgili bir madde eklenmelidir. neri 1: Yksek Etik Davranlarn dllendirilmesi Kamu grevlileri, kamu hizmetleri srasnda gsterdikleri yksek etik davranlardan tr dllendirilir. Kamu kurum ve kurulularnn yetkili sicil amirleri, personelin sicil ve performansn, bu ynetmelikte dzenlenen etik davran ilkelerine uygunluk asndan deerlendirirken o kurum veya kuruluta yl sonunda hangi kamu grevlisinin etik davran ilkelerine en uygun davrandn da belirler. Bu kamu grevlisi maa ikramiyesi, terfi, takdir ve teekkr gibi dllere hak kazanr.

3.2.1.2.7. Ynetmelikteki hkmlerin yorumu

Sorun 1: Ynetmelikte dzenlenen hkmlerin yorumunu hangi kurumun yapaca belirtilmemitir. Gereke 1: Yorumun Kamu Grevlileri Etik Kurulu tarafndan yaplmas yerinde olacaktr. ABDde Office of Government Ethics, yaynlad birok tavsiye kararnda daireler ve disiplin kurullarnca ve-

123

rilen karar ve etik kodlar yorumlamaktadr.88 Ayrca kamu grevlileri ve vatandalar tarafndan hkmlerle ilgili mulak noktalara dair sorulan btn sorular internet sitesinde yaynlanmaktadr. Ynetmelie Ynetmeliin yorumu Kurul tarafndan yaplr eklinde bir maddenin eklenmesi gerekmektedir. neri 1: Ynetmelikteki Hkmlerin Yorumu Ynetmelikteki hkmler hakknda herhangi bir kavramsal karklk ortaya ktnda, bu hkmlerin yorumu Kurul tarafndan yaplr.

3.2.1.2.8. Kamu hizmeti srasnda ve sonrasnda istihdam

Sorun 1: Kamu hizmeti srasnda ve sonrasnda istihdam hkmleri eksiktir. Gereke 1: Ynetmeliin 21inci maddesinin ikinci fkrasnda istihdam kstlamas getiren yle bir dzenleme mevcuttur: Kamu grevlerinden ayrlan kiilere, ilgili kanunlardaki hkmler ve sreler sakl kalmak kaydyla, daha nce grev yaptklar kurum veya kurulutan, dorudan veya dolayl olarak herhangi bir yklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkiilik, araclk veya benzeri grev ve i verilemez. Bu dzenleme kamu hizmeti srasnda ve sonrasnda istihdam gibi olduka nemli bir kar atmas halini dzenlemekte yeterli deildir. ncelikle kstlama sresinin aka yazlmas gereklidir. Uluslararas uygulama incelendiinde kamu grevlileriyle ilgili etik kodlarda kamu hizmeti srasnda ve sonrasnda istihdama dair ayrntl dzenlemelerin yapld grlmektedir. Dner kapyla ilgili yasal dzenlemeler kamu grevlisine kamu grevinden ayrldktan sonra getirilen i kstlamalarn konu almaktadr. Neredeyse btn gelimi demokratik lkelerde kamu grevi sonras istihdam kstlamalar mevcuttur. Bu kstlamalar kanunlar ve kodlarda yer almaktadr.89

88 89

www.transparency.org Bkz. Bu raporun Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde Etik - Kavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar balkl birinci cildi.

124

Kamu grevi sonras istihdam kstlamalarnn nedeni temel ilkeye dayanmaktadr. ncelikle, kamu grevlisinin ilerideki ivereni iin kamu makamn suistimal ederek bir kar salama ihtimali her zaman mevcuttur. kinci olarak, kamu grevlisi zel sektrdeki iverenini idare karsnda temsil ederken, daha nceden i arkada olan kamu grevlileri tarafndan kayrlabilir. Son olarak ise kamu grevlisinin zel sektrdeki iverenine yaknlamas ya da etkilenmesi hallerinin haricinde kamu makamndan bizzat kendi adna menfaat elde etmesinin yasaklanmasna ihtiya vardr.90 Kamu grevi sonras istihdam kstlamalarnn dayand temel ilke aslnda kar atmasnn nemli kategorisini konu almaktadr: Memuriyet grevinin suistimali, kamu grevlisi zerinde onun irade serbestisini ihlal edecek nitelikteki haksz ve kanunsuz tesir ve kamu grevinden zel menfaat elde edilmesi. Dier iki kategoriye giren (kendi yararna ilem ve kamu faaliyetleri iin zel cret) kamu grevi sonras istihdam kstlamalar ise bulunmamaktadr. Bunun nedeni bu iki kar atmas trnn de kamu grevlisinin memuriyeti dolaysyla ortaya kmasdr. Bilindii zere dner kap kstlamalar kamu grevi sonras istihdam kstlamalarn konu almaktadr.91 Kamu grevi sonras istihdam kstlamalar drt temel endieyi yanstmaktadr: zel sektre yaklama (ingratiation), tesir, kr salama, sadakatsizlik. lk iki endie, zel sektre yaklama ve tesir, kamu grevlisinin resmi muhakemesinin sakatlanmas ihtimaliyle ilgilidir. Eski kamu grevlisi tarafndan kamu sektrndeki eski i arkadalarna tesir edildiinde, bu kiilerin resmi muhakemelerinin zel kiinin ya da kuruluun yararna sakatlanmas mmkndr. zel sektre yaklama durumunda da kamu grevlisinin resmi muhakemesi, kamu grevinden ayrldktan sonra onu ie alabilme ihtimali olan zel sektr kuruluunun kar dorultusunda sakatlanmaktadr.92 Kr salama ve sadakatsizlik halinde alann resmi muhakemesinin sakatlanmasna gerek yoktur. Kamu grevi sonras istihdam kstlamalarn dzenleyen kodlar ve yasalar genellikle belli bir sreliine istihdam kstlamas yapmaktadrlar. rnein, A.B.D.de kamu grevlilerinin kamu grevinden ayrldktan sonra bir yl ierisinde eski i arkadalarna tesir etmek kastyla altklar kamu dairesinde temsillerde bulunmalar yasaklanmtr.93 Bu tarz bir dzenleme kamu grevlisinin imdiki zel ivereninin bu tesir sonucunda menfaat elde edip etmemesine bakmamaktadr. Dzenlemenin asl amac, kar olsun olmasn tesir etme giriiminin engellenmesidir.94

90

91

92 93 94

Bkz. U.S. House of Representatives, Committee on the Judiciary, Subcommittee on Administrative Law and Governmental Relations Hearing, Restrictions on the Post-Employment Activities of Federal Officers and Employees, 100th Congress, 2nd Session, (4 Mays, 1988), Thomas D. Morgan, Appropriate Limits on Participation by a Former Agency Official in Matters Before an Agency, DUKE LAW JOURNAL, (1980), s. 1-63, GREGORY S. WALDEN, ON BEST BEHAVIOUR: THE CLINTON ADMINISTRATION AND ETHICS IN GOVERNMENT, (1996), s. 15, 64, 432. Bkz. Steven Kelman, What is Wrong with the Revolving Door?, in BARRY BOZEMAN ED., PUBLIC MANAGEMENT: THE STATE OF THE ART, (1993), s. 228, 229, 233) [Bundan byle Kelman, What is Wrong with the Revolving Door? diye anlacaktr.] Bkz. New York State Ethics Commission Advisory Opinion 98-19, (23 Kasm, 1998) Bkz. Edwin S. Kneedler, The Revolving Door- Should it be Stopped?, ADMINISTRATIVE LAW REVIEW 32, (1980), s. 397. Bkz. 18 U.S.C. 207(c).

125

Ynetmelikte bu konuyla ilgili dzenleme eksiktir. Ynetmelie aadaki ekilde bir hkmn eklenmesi gerekmektedir: neri 1: Kamu Hizmeti Srasnda ve Sonrasnda stihdam Kamu grevlisi, kendisi asndan gerek, potansiyel veya apak bir kar atmasna neden olabilecek baka i olanaklarnn ortaya kmas ihtimaline yol amamaldr. kar atmasna yol aabilecek herhangi bir somut i teklifi olduunda bunu da stlerine iletmelidir. Kamu grevlisi, yrtt grevlerini uygun bir ekilde yerine getirmesini engelleyen ve bu grevleri ile mtenasip olmayan herhangi bir faaliyet ya da ilemle itigal edemez veyahut cret mukabili ya da cret almakszn herhangi bir grev ya da fonksiyon icra edemez. Bir faaliyetin grevle mtenasip olup olmad ak deilse stlerden gerekli izin alnmaldr. Yasalarn hkmlerine tabi olmak kouluyla, bir kamu grevlisi, ister cret mukabili isterse cret almakszn olsun, belirli faaliyetleri yapmak veya kamu hizmetlerinde istihdamn dnda bir pozisyonu ya da fonksiyonu kabul etmek iin kamu hizmetleri ivereninin onayn aramas ve bunu bildirmesi zorunludur. Kamu grevlisi, grevini uygun bir ekilde yerine getirmesini engelleyebilecek herhangi bir dernee ya da rgte yeliini bildirmede kanuni gereklere uymaldr. Kamu grevlilerinin grevlerinden ayrlmalarndan sonraki iki yllk sre iinde, blm ya da kurumlaryla i ilikisi iine girmesi ve yllk sre iinde ise, eskiden grev yapt blmn alma alannda etkinlikte bulunmas ya da araclk etmesi yasaktr.

3.2.1.2.9. Onursal cret

Sorun 1: Ynetmelikte onursal cretle ilgili ak bir dzenleme bulunmamaktadr. Gereke 1: Onursal cretin sz konusu olduu durumlar kamu grevinden zel menfaat elde edilmesi durumu olarak adlandrlr. Bu durumda kamu grevlisi kamu grevi dolaysyla elde ettii yetenekleri ve kazanlm makamsal nemini kullanarak bunu kiisel hesabna aktarmaktadr. Bu
126

durum kendisini, resmi greviyle balantl olmak kaydyla, verdii hizmetlerin karl olarak ald parada, yapt konumalarda elde ettii onur cretlerinde, niversitede ya da baka bir renim kurumunda ders vermesi halinde ald maata, yazd kitaplar dolaysyla ald avansta, gittii konferanslarda masraflarnn denmesinde95 ya da katld hayr amacyla dzenlenen yarmalarda masraflarnn denmesinde gstermektedir.96 zel menfaatin ekli ne olursa olsun kamu grevlisinin kamu greviyle ilgili yapt muhakemelerde, verdii kararlarda ya da performansnda bu zel menfaatlerin herhangi bir etkisinin olup olmad ya da zel menfaatlerce engellenip engellenmediinin aratrlmasna gerek grlmemektedir.97 Quid pro quo (birey iin birey) halinin varl art aranmadan bu tarz zel menfaatler yasaklanmakta ya da kstlanmaktadr.98 Kamu grevlisinin tarafsz, zel kiilerin karn hibir ekilde etkilemedii ve kamu hizmeti etik standartlarna uygunluun bir modeli olarak ortaya kt saf kamu makamndan zel menfaat elde edilmesi halinde de, bu faaliyetlerin yasaklanmas, doktrinde olduka ekimeli bir konudur.99 Dennis F. Thompsona gre, kamu ynetiminde etik davran kodlarnnn ounda kiisel menfaatin iddetle knanmasna ramen, memuriyet dolaysyla bundan kiisel kar salamann kendi iinde hatal bir taraf yoktur.100 Dier yandan, dnya apnda genellikle kamu kurum ve kurulular ve siyaset bilimciler kamu grevinden zel menfaat elde edilmesini nemli bir su olarak grmektedirler. Haynes Johnsona gre, zellikle devlette yksek mevkilerde olan kiilerin bunu kr amacyla kullanmalar etik olarak uygunsuzdur.101 Son dnemde zellikle kamu grevlilerinin katldklar konferanslar ve seminer masraflarnn zel kurulularca karlanmas durumunda kurallar esnemeye balamtr. Yeni yaplan yasal dzenlemeler kamu grevlilerinin, kamu grevleriyle ilgili, altklar kamu kurumunu temsilen verdikleri konferanslarda aldklar cretleri yasaklamakta fakat kamu grevlisinin bal bulunduu kamu kurumunun da izninin alnmas kaydyla seyahat masraflarnn karlanmasna izin vermektedir.102

95 96

97

98

99 100

101 102

Bkz. Kelman, What is Wrong with the Revolving Door?, s. 229. Bkz. Office of Government Ethics Regulations on Private Travel Payments, 102nd Congress, 2nd Session, (5 Mart, 1992). Ayrca bkz. Federal Travel Regulations: Acceptance of Payment from a Non-Federal Source for Travel Expenses, 57. Fed. Reg. 52, 283, 53, 285 (1992). evre Koruma Dairesinde alan bir kamu grevlisinin niversitede kendi resmi iiyle ilgili ders vermesi halinde ald maa veya Donanma tedarik ofisinde alan memurun daireyle i yapacak firmalara yol gstermesi amacyla bir el kitap yazlmas iin bir yayn irketiyle anlamas ve bu irketten para kabul etmesi durumunda iki kamu grevlisinin de niversitenin ya da yayn irketinin zel karlarn etkileyecek bir ey yapmalarna gerek yoktur. Burada sorun kamuyu grnte rahatsz eden eyin kamu grevlisinin kamu makamndan istifade ederek bunu paraya evirmesidir. Bkz. U.S. House of Representatives, Committee on Standards of Official Conduct, House Ethics Manual, 102nd Congress, 2nd Session, (Nisan, 1992), s. 83. A.B.D.de konuyla ilgili dzenlenen 1989 tarihli Kanun kamu grevlisinin resmi greviyle balantl olsun olmasn bu tarz menfaatleri kabul etmesini yasaklamaktayd. Bkz. Section 501(b), of the Ethics in Government Act, as added by section 601(a) of the Ethics Reform Act of 1989. Daha sonra kanunda yaplan bir deiiklikle bu tarz menfaatler kamu grevlisinin resmi greviyle balantl olmas artyla yasaklanmtr. Bkz. http://rf-web.tamu.edu/security/secguide/Ethics/Honorari.htm. Ayrca bkz. United States v. National Treasury Employees Union, 115 S. Ct. 1003 (1995). Bkz. STARK, CONFLICT OF INTEREST IN AMERICAN PUBLIC LIFE, s. 74. Bkz. David Martin, Participating in Privately Sponsored Seminars or Conferences for Compensation, U.S. OFFICE OF GOVERNMENT ETHICS MEMO, (28 Ekim, 1985). Bkz. DENNIS F. THOMPSON, ETHICS IN CONGRESS: FROM INDIVIDUAL TO INSTITUTIONAL CORRUPTION, (1995), s. 21. Bkz. Haynes Johnson, Private Gain, Public Trust, WASHINGTON POST, (14 Mays, 1986).

127

Ynetmelikte kar atmasnn en nemli hallerinden birisi olan kamu grevinden zel menfaat elde edilmesi halini tekil eden onursal cret ve masraflarn karlanmas konusunun aka dzenlenmemi olmas eksikliktir. Dier lkelerde kamu grevlilerinin tabi olduklar kapsaml etik davran standartlarnn ounda bu konu ayrntl olarak dzenlenmektedir. rnein, Amerikada yeni yaplan yasal dzenlemeler kamu grevlilerinin kamu grevleriyle ilgili altklar kamu kurumunu temsilen verdikleri konferanslarda aldklar cretleri yasaklamakta fakat kamu grevlisinin bal bulunduu kamu kurumunun da izninin alnmas kaydyla seyahat masraflarnn karlanmasna izin vermektedir.103 neri 1: Konferans ve Seminerlere Katlma ve Onursal cret Madde 16: Kamu grevlisinin alt kurumda salad birikimin kiisel yarar iin kullanlmamas esastr. Kamu grevlisinin basnda yaz yazmas ile alt kurumu ilgilendiren konularda seminer ve toplantlarda konuma yapabilme ve tebli vermesi en yksek idari amirin iznine tabidir. Kamu grevlilerinin eitmen, konumac veya yazl tebli gnderme suretiyle katldklar faaliyetler ile basnda yaz yazmalar karl cret kabul etmeleri yasaktr. Seminer ve toplantlara itirak edenler, toplant esnasnda ve sonucunda verilecek yaz, dokman ve ikramlar kabul edebilirler. Ancak, ulam, tama, konaklama ve benzeri hizmetlerin kamu grevlisinin alt kurumca karlanmas esastr. Kamu grevlisinin bal bulunduu kurumun izni alnmak artyla kamu kurumunu temsilen verdikleri konferanslarda seyahat masraflar zel kurulularca karlanabilir. Hibir kamu grevlisi hizmet ettii kurum tarafndan zellikle yetkilendirilmedike onursal cret alamaz. lgili kurum, onursal cret neren kii bir kanunun veya dzenlemenin yaplmasn istiyorsa ya da bu dzenlemeye karysa, baz idari ilem ve eylemlerin, politika deiikliklerinin yaplmasn istiyorsa ve onursal cret nerilen kamu grevlisi bu dzenlemelerde grev alyorsa onursal crete izin veremez.

103

rnek iin bkz. U.S. DEPARTMENT OF AGRICULTURE - OFFICE OF ETHICS, ETHICS ISSUANCE: No: 99-2, Tarih: 7 Ocak, 2000 (2 Nisan 2004 tarihinde yenilenmitir.), ayrntl bilgi iin bkz. http://www.usda-ethics.net/rules/rule14.htm.

128

3.2.2. Ynetmeliin Belirli Maddeleriyle lgili neriler

3.2.2.1. Hediye Alma Yasa
Hediye konusu, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle ilgili birok uluslararas ve ulusal belgede dzenlenmektedir.104 Trk kamu ynetiminde olduka yaygn olduu bilinen hediyeleme gelenei, hediye ad altnda etik d davranlara yol amaktadr.105 Kamu hizmetinin btnln ve kamu grevlilerinin tarafszln etkileyen bu durum kamu ynetiminde etik sistemi ierisinde titizlikle dzenlenmelidir. Yaplan aratrmalar, kamu grevlilerinin kar atmas durumu yaratabilecek hediye kabulnn birok lkede etik d ve yolsuzluk olarak deerlendirildiini ve eitli yaptrmlara tabi tutulduunu gstermektedir.106 Hediye alma yasa, hem Devlet Memurlar Kanununda, hem de Trk Ceza Kanununda dzenlenmitir. Bir kamu grevlisinin grevinin gereklerine uygun olarak yapmas gereken bir ii yapmas iin verilen hediye ya da menfaat eski Trk Ceza Kanununda basit rvet olarak dzenlenmiti. Yeni Trk Ceza Kanunu basit ve nitelikli rvet ayrmlarn kaldrp yalnz nitelikli rveti rvet kavram iinde yaptrma tabi tutmaktadr. Buna gre bir kamu grevlisinin grevinin gereklerine uygun olarak yapmas gereken eyi yapmamas veya yapmamas gereken eyi yapmas iin herhangi bir gerek veya zel kiiden hediye veya benzeri menfaat elde etmesi halinde r-

104

105

106

Babakanlk Tefti Kurulu Bakanl tarafndan hazrlanan ve 100 lke temsilcisine sunulan 16 soruluk Yolsuzlukla Mcadele Anket Formu anketinden ilgin sonular kmtr. Buna gre ABDnin yan sra Nepal ve Tanzanyada kamu grevlilerinin hediye almas yolsuzluk saylyor. Hollandada ise durum farkl. ABDde devlet bakan dndaki tm kamu grevlileri hakknda iledikleri sularla ilgili dorudan dava alabiliyor. Tanzanyada bankaclk srlar ve tefti raporlarnn kamuoyuna aklanmas yasak deil. Trkiyenin yolsuzlukla mcadele eylem plannda nemli rol oynayacak anket formlar, Babakanlk Tefti Kurulu Bakanl tarafndan hazrlanarak Viyanada getiimiz aylarda yaplan toplantda datlmtr. BM Yolsuzlukla Mcadele Szlemesinin ele alnd toplantda yaklak 100 lkenin temsilcisine formlar verilerek lkelerindeki durumla ilgili sorular yneltildi. Sz konusu ankette yurtdnda yolsuzluun youn olduu kurumlar, yolsuzluun nedenleri ve zm yollar konusunda bilgi istendi. Tefti Kurulu tarafndan gnderilen anket formlarndan bazlar getiimiz gnlerde yetkililerin eline ulat. lkelerin yolsuzluk tanm ve mcadele yntemlerinin ayrntlaryla dile getirildii ankette ilgin bilgiler yer alyor. Ankete katlan lke temsilcisinin verdii bilgiye gre, ABDde yolsuzluun tanm olduka geni. Bu lkede, rvet vermek ve almann yan sra, kayrmaclk, hediye almak, ieriden renenlerin ticareti ve memuriyetin suiistimali yolsuzluk olarak kabul ediliyor. Yine ayn lkede sadece devlet bakan hakknda iledii sular nedeniyle dorudan kamu davas alamyor. ABDde ayrca bankaclk srr ile tefti ve denetim raporlarnn kamuoyuna aklanmas serbest. En ilgin anket sonular ise Tanzanyadan geldi. Tanzanyada rvet vermek ve almann yannda hediye almak da yolsuzluk olarak kabul ediliyor. lkede halk yolsuzlua kar bilinlendirmek iin de farkl yntemler kullanlyor. Bunlardan biri de kutsal mekanlarda din adamlarnn nasihat ve tavsiyelerde bulunmas. Hollandada dier lkelerden farkl olarak hediye almak ve grevi suiistimal yolsuzluk tanm iine girmiyor. Bu lkede cumhurbakan, devlet bakan, babakan, bakanlar, milletvekilleri ve hakimler hakknda iledikleri sular nedeniyle dorudan kamu davas alamyor. rnek iin bkz. U.S. DEPARTMENT OF AGRICULTURE - OFFICE OF ETHICS, ETHICS ISSUANCE: No: 99-2, Tarih: 7 Ocak, 2000 (2 Nisan 2004 tarihinde yenilenmitir.), ayrntl bilgi iin bkz. http://www.usda-ethics.net/rules/rule14.htm. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu (HSYK), seimlerde kazanan belediye bakanlar ve muhtarlara mazbatalarn hediye karl verdii gerekesiyle bir hakimin meslekten ihracna karar verdi. Adalet Bakanl Tefti Kurulu, bu hakim hakknda, seimlerden bir sre sonra gelen ikyetler zerine soruturma balatmt. 31 Mays 2005, Milliyet, Ayrca bkz. TESEV HANEHALKI GZNDEN TRKYEDE YOLSUZLUUN NEDENLER VE NLENMESNE LKN NERLER, 2002, Grlen her drt kiiden yaklak biri ya kendisine ya da akraba, komu ya da arkadalarndan birine Nisan 1999 seimlerinde herhangi bir partiden oy karlnda hediye, para veya bir menfaat teklifinde bulunulduunu belirtmitir. Grlen kiilerden azmsanmayacak bir blmnn son iki yldaki kiisel deneyiminde eitli kurumlardaki kamu grevlilerine para ya da hediye vererek iini zmeye alm olduu renilmitir. Bu da halkn genelde yolsuzluk ve rveti iselletirdiinin bir gstergesidir.

129

vet suu olumaktadr. Dier taraftan yapmas gereken eyi yapmas halinde kendisine tevdi edilen hediye veya salanan menfaat hediye kavram iinde incelenmektedir. Babakan ve Bakanlarn Uurlanma ve Karlanmalar, Seyahatler ve Hediye Uygulamas Hakknda 2005/16 Sayl Genelge, ynetime olan gvenin glendirilerek idarenin saygnlnn artrlmas bakmndan, kamuoyu tarafndan tasvip edilmeyen tutum ve davranlardan vazgeilmesi iin kamu grevlilerinin hediye alma ve menfaat salama konularnda Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik hkmlerine uygun hareket etmelerini gerekli klmtr. Dier yandan genelgede, kamu kurum ve kurulular tarafndan eitli vesilelerle bakanlara, st dzey yneticilere, kendi personeli de dahil olmak zere farkl konumlardaki kii ve kurumlara plaket, ilt ve hediyeler verildii, bu uygulamann kamu kaynaklarnn amac dnda kullanlmasna yol aarak israfa neden olduu vurgulanmtr. Buna gre, kamu kurum ve kurulularnda alan personel tarafndan, kurum amiri veya kurum st dzey yneticileri ile bakan veya dier siyasilere plaket, ilt ve benzerleri takdim edilmeyecek. KTler de dahil olmak zere piyasada mal ve hizmet reterek rekabet ortam iinde bulunan tm kamu ve kurulularnn mteri, rakip veya tedarikilerine ynelik olarak, rekabette kendilerine avantaj salamak zere datacaklar eantiyon ve hediyeler dnda, hibir kamu yneticisi veya personeline ylba, bayram ve benzeri zel gnler gereke gsterilerek, retilen rnler ile CD, ajanda, takvim, anahtarlk, saat, kalem, kalemlik ve benzeri trde hediye verilemeyecektir.

3.2.2.1.1. Hediyelerin taksitle, para para verilmesi

Sorun 1: Ynetmeliin 15inci maddesindeki hediye yasa ile ilgili dzenlemede hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu kural dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarla ilgili herhangi bir dzenleme mevcut deildir. Gereke 1: Etik kodlarnn ak anlatml ve anlalabilir olmas gerekliliinden sz edilmiti. Elbette kamu ynetiminde etik d davranlarn her halini dzenleyecek bir kod yapmak imkanszdr; ancak en azndan uygulamada en ok karlalma ihtimali olan ve sz konusu hkm dolanma nitelii tayabilecek durumlar iyi hesaplamak ve itinayla dzenlemek gerekir. Hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu hkm dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlar bu hallerden birisidir. Byle bir durum sz konusu olduunda etik kodun ruhunun gz nnde bulundurmas gerektii belirtilmelidir. Dolaysyla aadaki ekilde bir dzenleme arttr.
130

neri 1: Ynetmeliin 15inci maddesine aadaki fkrann eklenmesi gerekmektedir: Madde 15: Hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu ynetmelie dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarda, ynetmeliin ruhu gz nnde bulundurulur.

3.2.2.1.2. Tanda i salamak

Sorun 1: Ynetmeliin 15. maddesinde kamu grevlisinin yakn akrabasna veya tandna i salamak eklinde elde edilen menfaate ilikin dzenleme eksiktir. Gereke 1: e almada, grev yeri belirlenmede ve terfilerde yaygn olarak grlen kayrmaclk gerek bu maddede, gerekse dier maddelerde tanmlanmamtr. Bu tr davranlarn etik kurallar ihlal nitelilii tayaca ynetmelikte akla kavuturulmaldr. Ynetmeliin 15inci maddesinin ikinci fkrasnda, Kamu grevlisi kendisi, ailesi, yakn akrabalar ve arkadalar iin bir menfaat talep edemez eklinde bir dzenleme mevcuttur. Kamu sektrnde yolsuzluklarn ba unsurlarndan olan hediye konusu gnmzde demokratik ve modern lkelerde sk kstlamalara tabi tutulmutur. Hediye kstlamalar kapsamna giren menfaat kavramnn ayrntl bir biimde aklanmas ve genel uygulamada ortaya kan durumlar kapsayacak ekilde dikkatlice dzenlenmesi gerekmektedir (rnein, lkemizdeki genel uygulama gz nne alndnda kamu grevlisinin yakn akrabasna veya tandna i salamak eklinde elde edilen menfaate ska rastlanmaktadr). Bu durumun hediye yasa kapsamna girip girmeyecei konusunda karmakla yol amamak iin hediye ve menfaat kavramlarnn daha detayl dzenlenmesi arttr. neri 1: Ynetmeliin 15inci maddesine aadaki fkrann eklenmesi gerekmektedir: Madde 15: Kamu grevlisinin eine, ocuklarna, arkada ve yaknlarna i salanmas menfaat kapsamndadr. Kamu grevlisinin eine, ocuklarna, arkada ve yaknlarna i salanmas suretiyle hibir ekilde tarafszl, performans, karar veya grevini yapmas etkilenemez.
131

3.2.2.1.3. Borlanma ve kabul edilebilecek hediyeler

Sorun 1: Ynetmeliin hediye kstlamalarn dzenleyen 15inci maddesinin beinci fkrasnn (f) bendinde kredi ibaresinin yannda borlar ibaresi eksiktir. Gereke 1: Ynetmeliin hediye kstlamalarn dzenleyen 15inci maddesinin beinci fkrasnn (f) bendinde yer alan, finans kurumlarndan piyasa koullarna gre alnan kredilerin hediye yasa kapsamnn dnda olacana dair hkme kredinin yannda borlarn ifadesinin de eklenmesi gerekmektedir. Ayrca kabul edilebilecek hediyelerin mutlak olmad ve artlara gre deiebilecei ibaresi mutlaka eklenmelidir. neri: Ynetmeliin 15inci maddesine aadaki dzenlemenin eklenmesi gerekmektedir: Madde 15: f) Finans kurumlarndan piyasa koullarna gre alnan kredi ve borlar. Hediyenin yasak kapsamnda bulunup bulunmad hediyenin alnd veya verildii artlara gre Kurul tarafndan deerlendirilir.

3.2.2.1.4. Kamu kurum ve kurulularna yaplan balar

Sorun 1: Ynetmeliin 15inci maddesinde hediye yasa kapsam dnda olan hallerden biri olarak grev yaplan kuruma katk anlamna gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yrtlmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirba listesine kaydedilmek ve kamuoyuna aklanmak kouluyla alnanlar (makam arac ve belli bir kamu grevlisinin hizmetine tahsis edilmek zere alnan dier hediyeler hari) saylmaktadr. Gereke 1: Balar kapsam d kabul etmek, ba kisvesi altnda yolsuzluklarn ortaya kmasna neden olabilir. Gnmzde baz lkelerde balarn da hediye yasa ierisinde kabul edildii g132

rlmektedir. Bununla birlikte kimi lkelerin etik kodlarnda hediye yasa kapsamna alnmayan balarn denetimi, bu balarla ilgili etik kurullarna verilen ayrntl bilgilerle salanmaktadr. Bugn Trkiyede birok kamu kurumunun kamu yarar dorultusunda kullanlacak ara ve gerelerinin zel sektr kurulular ve kiilerce saland bilinmektedir. Devletin kamu kurum ve kurulularna yeterli kaynak salayamad durumlarda radikal ba yasann getirilmesi kamu yararna hizmet etmeyecektir. Yalnz bu noktada altnn izilmesi ve dikkatten kamamas gereken nokta, lnn kamu yarar olmasdr. Yoksa ba kisvesi altnda kimi kamu grevlilerinin kiisel karlar dorultusunda kullanlacak balar elbette etik ihlal tekil etmektedir. rnein kamu hizmetinde kullanlmas iin bir kamu kurumuna bilgisayar balanmas durumunda, bilgisayarn kamu yarar dorultusunda kullanlmas gerekir. Bunun yannda ba yapan vatanda veya kurulua kamu kurumunca daha sonradan herhangi bir ayrcalk tannmamaldr. Bununla birlikte lkemizde ska rastlanan baz zel kurulularn kamu kurumlarna ara vs. balamalar durumunda bu aralarn kamu ynetiminde kullanlaca, kurum yneticilerinin kiisel ihtiyalarna hizmet edip etmeyecei dikkatle incelenmelidir. Ayrca ba yapan zel sektr kurulularna sonradan kamu szlemelerinde ve ihalelerinde herhangi bir ayrcalk veya ncelik salanmayaca da garanti edilmelidir. lkemizde balarn denetimi saydam ve hesap verebilir bir biimde yaplmadka, ba konusu hkm dolanmak yoluyla sz konusu dzenlemenin ilevsellii ortadan kaldrlabilir. Dolaysyla bu noktada zm, kamu kurum ve kurulularna yaplan balarn kamuoyuna aklanmasnn yannda Kamu Grevlileri Etik Kuruluna bildirilmesi ve balar hakknda ayrntl bilgi verilmesidir. Kamu Grevlileri Etik Kurulu ncelikle verilen bildiriyi incelemeli, sz konusu durumda herhangi bir kar atmas potansiyeli grdnde ban iade edilmesi veya kabul edilmemesi karar almaldr. Bu karar elbette gerekeli olmaldr. Kamu Grevlileri Etik Kurulu yapt incelemelerde ynetmeliin ruhunu, ban kamu yarar dorultusunda kullanlmas gerekliliini gz nnde bulundurmaldr. neri 1: Ynetmeliin 15inci maddesinde (f) bendinden sonra gelmek zere aadaki fkra eklenmelidir. Madde 15: (a) bendinde saylan trde balar kabul eden kurum ve kurulular yaplan bala ilgili ayrntl bilgiyi derhal Kamu Grevlileri Etik Kuruluna bildirmekle ykmldrler. Kamu Grevlileri Etik Kurulu balarn ynetmelik ruhuna uygun olduunu denetler.

133

3.2.2.1.5. Yemek davetinin kapsama dahil edilmesi

Sorun 1: Yemek davetinin hediye kapsamnda olduunu aka dzenleyen bir hkm yoktur. Gereke 1: Maddenin ikinci fkrasnda saylan snrlama rnekleri arasna yemek daveti eklenmelidir. Kamu grevinin ktye kullanlmas iin kamu grevlilerine yaplacak telkin ve zorlamalarn zellikle ikili yemek davetlerinde balatld gerei gzden uzak tutulmamaldr. Baz lkelerde bu konu ikisiz-zorunlu yemek ikram ile snrlandrlmtr. rnein, A.B.D.de bu miktar maksimum 20 Amerikan Dolar olarak hesaplanm ve hediyenin nakdi snr da 20 Amerikan Dolar olarak belirlenmitir. neri 1: Ynetmeliin 15inci maddesine aadaki dzenlemenin eklenmesi gerekmektedir: Madde 15: Aada belirtilenler ise hediye alma yasa kapsamndadr: a) Kamu grevlilerinin, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerin karlad yemek davetleri,

3.2.2.1.6. Tm kamu grevlilerinin beyanda bulunmas gereklilii

Sorun 1: 15inci maddenin son fkrasndaki Bu ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5inci fkras ve 6nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler ibaresi eksiktir. Sadece en az genel mdr, eiti ve st grevliler, deil tm kamu grevlilerinin bu maddenin 5inci fkras ve 6nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl ocak ay sonuna kadar bildirmesi gerekir.

134

Gereke 1: Sz konusu hkm olduka nemli bir dzenleme getirmektedir. Alnan hediyelerin beyan ada ve demokratik lkelerin tmnde dzenlenen bir etik davran kuraldr. Bununla birlikte bu beyann sadece en az genel mdr, eiti ve st grevlilerce deil, btn kamu grevlilerince yaplmas gereklidir. neri 1: Ynetmeliin 15inci maddesine aadaki fkrann eklenmesi gerekmektedir: Madde 15: Bu ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5inci fkras ve 6nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler. Bu ynetmelik kapsamndaki dier kamu grevlileri ise bu maddenin 5inci fkras ve 6nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl ocak ay sonuna kadar en st idari amirlerine bildirirler. ____ O ____ Yukardaki nerilerimize gre ynetmeliin 15inci maddesi aadaki biimde deimelidir. (Deiiklikler italik olarak belirtilmitir). Madde 15: Kamu grevlisinin tarafszln, performansn, kararn veya grevini yapmasn etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik deeri olan ya da olmayan, dorudan ya da dolayl olarak kabul edilen her trl eya ve menfaat hediye kapsamndadr. Kamu grevlilerinin hediye almamas, kamu grevlisine hediye verilmemesi ve grev sebebiyle kar salanmamas temel ilkedir. Hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu ynetmelie dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarda Ynetmeliin ruhu gz nnde bulundurulur.

135

Kamu grevlisinin eine, ocuklarna, arkada ve yaknlarna i salanmas menfaat kapsamndadr. Kamu grevlisinin eine, ocuklarna, arkada ve yaknlarna i salanmas suretiyle hibir ekilde tarafszl, performans, karar veya grevini yapmas etkilenemez. Kamu grevlileri, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerden kendileri, yaknlar veya nc kii veya kurulular iin dorudan doruya veya arac eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, kamu kaynaklarn kullanarak hediye veremez, resmi gn, tren ve bayramlar dnda, hibir gerek veya tzel kiiye elenk veya iek gnderemezler; grev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanlar veremezler. Uluslararas ilikilerde nezaket ve protokol kurallar gereince, yabanc kii ve kurulular tarafndan verilen hediyelerden, 3628 sayl Kanunun 3. maddesi hkmleri sakl kalmakla birlikte, sz konusu maddede belirtilen snrn altnda kalanlar da beyan edilir. Aada belirtilenler hediye alma yasa kapsam dndadr: a) Grev yaplan kuruma katk anlamna gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yrtlmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirba listesine kaydedilmek ve kamuoyuna aklanmak kouluyla alnanlar (makam arac ve belli bir kamu grevlisinin hizmetine tahsis edilmek zere alnan dier hediyeler hari), b) Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar, c) Halka ak yarmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanlan dl veya hediyeler, d) Herkese ak konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatra niteliindeki hediyeler, e) Tantm amacna ynelik, herkese datlan ve sembolik deeri bulunan reklam ve el sanatlar rnleri, f) Finans kurumlarndan piyasa koullarna gre alnan kredi ve borlar. Hediyenin yasak kapsamnda bulunup bulunmad, hediyenin alnd veya verildii artlara gre Kurul tarafndan deerlendirilir. (a) bendinde saylan trde balar kabul eden kurum ve kurulular yaplan bala ilgili ayrntl bilgiyi derhal Kamu Grevlileri Etik Kuruluna bildirmekle ykmldrler. Kamu Grevlileri Etik Kurulu balarn ynetmelik ruhuna uygun olduunu denetler. Aada belirtilenler ise hediye alma yasa kapsamndadr: a) Kamu grevlilerinin, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerin karlad yemek davetleri
136

b) Grev yaplan kurumla i, hizmet veya kar ilikisi iinde bulunanlardan alnan karlama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, cretsiz konaklama ve hediye ekleri, c) Tanr veya tanmaz mal veya hizmet satn alrken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatna gre makul olmayan bedeller zerinden yaplan ilemler, d) Hizmetten yararlananlarn verecei her trl eya, giysi, tak veya gda tr hediyeler, e) Grev yaplan kurumla i veya hizmet ilikisi iinde olanlardan alnan bor ve krediler. Bu ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5inci fkras ve 6nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler. Bu ynetmelik kapsamndaki dier kamu grevlileri ise bu maddenin 5inci fkras ve 6nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl ocak ay sonuna kadar en st idari amirlerine bildirirler.

3.2.2.2. Etik Davran lkelerine Uyma

Sorun 1: Ynetmeliin etik davran ilkelerine uymay dzenleyen 23nc maddesindeki etik szlemelerin imzalanmas iin belirli bir sre verilmedii grlmektedir. Gereke 1: Etik szlemesinin zamana balanmas gerekmektedir. Etik szlemesinin imzalanmasnn ucunun ak kalmamas iin belirli bir sreye balanmas gerekmektedir. neri 1: Ynetmeliin 23nc maddesi aadaki ekilde deitirilmelidir. Etik davran ilkelerine uyma Madde 23: Kamu grevlileri, Anayasaya, kanunlara ve dier mevzuat hkmlerine uygun davranmak zorunda olduklar gibi, grevlerini yrtrken bu ynetmelikte belirtilen etik davran ilkelerine de uymakla ykmldrler.

137

Bu ynetmelikte dzenlenen etik davran ilkeleri, kamu grevlilerinin istihdamn dzenleyen mevzuat hkmlerinin bir parasn oluturur. Yeni greve balayan veya yneticilik ve denetleyicilik gibi grevlere atananlar, almaya baladklar tarihten itibaren bir ay iinde, eski kamu grevlileri ve yneticilik ve denetleyicilik grevinde bulunanlar bu ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren bir ay ierisinde, Kurulca dzenlenen etik szleme belgesini imzalamakla ykmldrler. Bu belgeler, personelin zlk dosyasna konulur. Kamu kurum ve kurulularnn yetkili sicil amirleri, personelin sicil ve performansn, bu Ynetmelikte dzenlenen etik davran ilkelerine uygunluk asndan da deerlendirirler.

3.2.2.3. Etik Szlemesinin hlali

Sorun 1: Etik szlemesinde yaptrm eksiktir. Gereke 1: Etik szlemeleri uluslararas alanda kamu grevlilerine etik davran kurallar ve zellikle temel etik deerlerin aktarlmas konusunda bir ara olarak kullanlmaktadr. Aslnda etik szlemelerinin, temel etik deerlerin kamu grevlilerine aktarlmasnda en etkili aralardan biri olduu sylenebilir. Nihayetinde btn kamu grevlileri greve balamadan bu szlemeyi okumakta ve bal bulunacaklar etik davran ilkerinden haberdar olmaktadrlar. Dolaysyla ideal bir etik szlemesinin kamu grevlisinin etik kod erevesinde sahip olduu hak ve ykmllkleri bir taahht eklinde ksaca ortaya koymas ve ihlali sz konusu olduunda da yaptrmn hibir yanl anlalmaya mahal vermeden eksiksiz belirtmesi gerekmektedir. Ayrca kamusal bir szleme veya zel hukuk hkmlerine tabi olan bir szleme olsun, altna girilen taahhdn yaptrmnn olmas eyann doas gereidir. neri 1: Etik szlemesinde ynetmelik hkmlerinin ihlali durumunda yaptrm uygulanaca aka belirtilmelidir. Bu erevede etik szlemesine Kutu 11de gsterildii gibi bir son fkra eklenmelidir.

138

Kutu 11: Kamu Grevlileri Etik Szlemesi Kamu hizmetinin her trl zel karn zerinde olduu ve kamu grevlisinin halkn ynetiminde bulunduu bilin ve anlayyla; * Halkn gnlk yaamn kolaylatrmak, ihtiyalarn en etkin, hzl ve verimli biimde karlamak, hizmet kalitesini ykseltmek ve toplumun memnuniyetini artrmak iin almay, * Grevimi insan haklarna sayg, saydamlk, katlmclk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme ve hukukun stnl ilkeleri dorultusunda yerine getirmeyi, * Dil, din, felsefi inan, siyasi dnce, rk, ya, bedensel engelli ve cinsiyet ayrm yapmadan, frsat eitliini engelleyici davran ve uygulamalara meydan vermeden tarafszlk ierisinde hizmet gereklerine uygun davranmay, * Grevimi, grevle ilikisi bulunan hibir gerek veya tzel kiiden hediye almadan, maddi ve manevi fayda veya bu nitelikte herhangi bir kar salamadan, herhangi bir zel menfaat beklentisi iinde olmadan yerine getirmeyi, * Kamu mallar ve kaynaklarn kamusal amalar ve hizmet gerekleri dnda kullanmamay ve kullandrmamay, bu mal ve kaynaklar israf etmemeyi, * Kiilerin dileke, bilgi edinme, ikayet ve dava ama haklarna saygl davranmay, hizmetten yararlananlara, alma arkadalarma ve dier muhataplarma kar ilgili, nazik, ll ve saygl hareket etmeyi, * Kamu Grevlileri Etik Kurulunca hazrlanan ynetmeliklerle belirlenen etik davran ilke ve deerlerine bal olarak grev yapmay ve hizmet sunmay taahht ederim. Kamu Grevlileri Etik Davran Kurallar ve Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanunda belirlenen ilke ve kurallarn ihlali halinde Kanunda belirlenen yaptrmlar uygulanr.

3.2.2.4. Eitim
Sorun 1: Ynetmeliin 25inci maddesinde dzenlenen eitimin hangi aralklarla yaplaca belirsizdir.

139

Gereke 1: Eitim, etkili bir etik sisteminin en nemli unsurlarndan biridir. Etik kodlar ve davran kurallarn ilevsel hale getiren, kamu grevlilerine verilen eitimdir. Bir etik altyapnn en nemli ilevi, sadece dayatma mekanizmalaryla etik rejimini kuvvetlendirmek deil, kamu grevlilerinin ve hatta toplumun tmnn etik bilincini gelitirmektir. Dolaysyla bir lkede kamu personeline etik bilincinin alanmas iin yaplmas gereken almalarn banda eitim gelmektedir. htiva ettii nemden dolay kamu ynetiminde eitim konusunun ayrntl bir biimde dzenlenmesi gerekmektedir. Ynetmeliin 25inci maddesinde kamu grevlilerinin alaca eitim iin asgari bir zaman ya da periyodik aralklarn belirtilmesinde fayda vardr. (rnein, bu sreler, yeni ie balayan kamu grevlileri iin ie balama tarihinde, dier tm kamu grevlileri iin ise periyodik olarak senede en az iki defa, st dzey ynetici seviyesinde olan kamu grevlileri iin de i younluklar ve bazen de hi eitime katlmadklar gz nne alnarak senede en azndan bir defa olmaldr). neri 1: Ynetmeliin 25inci maddesine aada gsterilen son fkra eklenmelidir. Etik kltrn yerletirilmesi ve eitimi Madde 25: Kurul, etik kltrn yerletirilmesi ve gelitirilmesi konusunda her trl almay yapar, yaptrr, aratrma, yayn, anket, kamuoyu yoklamas, bilimsel toplantlar ve benzeri etkinlikler dzenler, kamu grevlileri iin eitim programlar hazrlar, koordine eder, yrtr veya bu konularda bakanlklar, dier kamu kurum ve kurulular, niversiteler, mahalli idareler ve konusunda uzman sivil toplum kurulularyla ibirlii yapabilir. Etik davran ilkelerinin, kamu grevlilerine uygulanan temel, hazrlayc ve hizmet ii eitim programlarnda yer almas, kurum ve kurulu yneticilerince salanr. Tm kamu grevlileri senede en az iki defa etik eitimi alr. Greve balayan kamu grevlileri, etik davran kurallar hakknda greve baladklar tarihte derhal eitime alnrlar. En az genel mdr, eiti veya st konumundaki kamu grevlileri ise senede en az bir defa etik eitimi alrlar.

140

3.2.2.5. Kamu Kurumlarnn Kendi Etik lkelerini Hazrlamas

Sorun 1: Ynetmeliin 26nc maddesi kurumsal etik ilkelerin gelitirilmesi ve farkl zelliklere sahip kamu kurum ve kurulularnn kendi faaliyet alanlarnn zelliklerini gz nnde bulundurarak etik kodlarn oluturmalar asndan faydaldr. Ancak kamu kurum ve kurulularnca dzenlenen etik kodlarn ynetmelikten daha az etik davran standartlar benimsememeleri gerekir. Maddede byle bir ykmllk getiren herhangi bir dzenleme yoktur. Gereke 1: Kurumsal etik ilkelerini dzenleyen 26nc maddeye gre ynetmelikle belirlenen etik davran ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kurulularda uygulanmakla birlikte, ayrca kurum ve kurulular, yrttkleri hizmetin veya grevin niteliine gre, kendi kurumsal etik davran ilkelerini, Kurulun uygun grn almak kaydyla ynerge biiminde dzenleyerek gelitirebilirler. Kamu grevlileri iin dzenlenen etik kodlar kamu grevlilerinden beklenen minimum standartlar ihtiva etmektedir. Dnyadaki uygulamann bu ynde olduu grlmektedir. neri: Ynetmeliin 26nc maddesi aadaki ekilde deitirilmelidir. Kurumsal Etik lkeleri Madde 26: Bu ynetmelikle belirlenen etik davran ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kurulularda uygulanmakla birlikte, ayrca kurum ve kurulular, yrttkleri hizmetin veya grevin niteliine gre, kendi kurumsal etik davran ilkelerini, Kurulun uygun grn almak ve bu ynetmelikten daha az standartta olmamak kaydyla genelge biiminde dzenleyerek gelitirebilirler.

3.2.2.6. Kurumlarn Etik lkelerinin Kurul Tarafndan Denetlenmesi

Sorun 1: Kurumlar tarafndan dzenlenen etik standartlarn Kurul tarafndan denetlenmesine ilikin dzenleme eksiktir.

141

Gereke 1: Dnyadaki uygulamalara bakldnda kurumlar tarafndan dzenlenen kurum ii etik davran standartlar en son ulusal etik kurullarnca denetlenmektedir. Bu denetim mekanizmasnn mevzuatmza dahil edilmesi gerekmektedir. neri 1: Ynetmeliin 26nc maddesi aadaki ekilde deitirilmelidir. Madde 26: Bu ynetmelikle belirlenen etik davran ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kurulularda uygulanmakla birlikte, ayrca kurum ve kurulular, yrttkleri hizmetin veya grevin niteliine gre, kendi kurumsal etik davran ilkelerini, Kurulun uygun grn almak ve bu ynetmelikten daha az standartta olmamak kaydyla ynerge biiminde dzenleyerek gelitirebilirler. Kurumlarca ynerge biiminde dzenlenen kurumsal etik davran ilkeleri en son Kurul tarafndan denetlenir. Kurulun onay vermedii hkmler ynergeden karlr.

3.2.2.7. Kurumsal Hesap Verebilirlik

Sorun 1: Ynetmelikte kurumsal hesap verebilirlikle ilgili dzenleme eksiktir. Gereke 1: Kamu ynetiminde etik iin bireysel hesap verebilirliin yannda kurumsal hesap verebilirlik de nem arz etmektedir. Kurul, herhangi bir kurumda etik d davran tespit ettiinde ncelikle ihlallerin en ksa zamanda ortadan kaldrlmas iin kurumu ikaz edebilir, ihlallerin devam halinde Resmi Gazetede bu kurumsal etik ihlalini ilan edebilir. neri 1: Ynetmelie aadaki maddenin eklenmesi gereklidir.

142

Etik lkelerin Kurumsal Olarak hlali Bu ynetmelikte geen etik davran ilkelerinin yaygn olduu ve etik d davranlarn kurumsal bir hal ald kurumlar, Kurulca tespit edilir. Kurul etik davran ilkelerinin ihlalinin ortadan kaldrlmas ynnde, sz konusu kurumu derhal ikaz eder. kaz sonucu etik d davranlarn nlenmedii durumlarda Kurul sz konusu kurumun adn Resmi Gazetede ilan eder.

3.2.2.8. hbarclarn Korunmas

Sorun 1: Kamuda etik d faaliyetlerin ihbar edenlerin korunmasyla ilgili dzenleme yetersizdir. Ynetmeliin 12nci maddesinde ihbar edenlerin adlarnn gizli tutulaca ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesinin garanti edilecei belirtilmektedir. Hkm son derece mulaktr. Etik kodlarn ncelikle ak ve anlalr olmalar gerektiinden yola karak, ihbar edenlerin korunma mekanizmalarnn daha ayrntl tanmlanmas gerekmektedir. Gereke 1: hbar edenler gnmzde hesap verebilirlik mekanizmalarnn vazgeilmez birer unsuru haline gelmitir. Brokrasideki etik d faaliyetleri, hileleri, savurganlklar ve suistimalleri ortaya kararak kiisel karlar hesabna yazlacak byk serveti devlet hazinesine dndrmeyi veya yolsuzluklar batan engellemeyi baarmlardr. hbar edenlerin kamu ynetiminde hesap verebilirliin salanmas konusunda sahip olduklar nem, bu kiilerin kendilerini etik d faaliyetleri ihbar etmeleri ynnde rahat ve gvende hissetmeleri iin koruma mekanizmalarnn oluturulmasn gerekli klmtr.107

107

Yargtay, yolsuzluk yapan ya da su ileyenleri cumhuriyet savclklarna ikayet eden vatandalar cesaretlendirecek bir karar verdi. Karara gre ikayet edilen kiiler dava sonunda beraat etseler bile zarar grdklerini ne srerek kendileri hakknda su duyurusu yapan kiilerden tazminat isteyemeyecek. Yargtay 7. Hukuk Dairesi de, sularn kovuturulmas amacyla yetkili makamlara yaplan su duyurularnn hukuka aykr olmadna ve bu nedenle tazminat istenemeyeceine hkmederek yerel mahkemenin kararn onad. Kararn gerekesinde Elinde ikayet veya bavuruyu destekleyen emare (belirti) bulunan kii, ikayet hakkn kullanabilir. ikayette bulunan kii tazminatla sorumlu tutulamaz. ifadesine yer verildi. ikayet zerine alan davada beraat karar verilse bile salt beraat kararnn, ikayet hakknn hukuka aykr olduu sonucunu dourmayaca vurguland. Kararda u deerlendirme yapld: Kiilik hakk ile hak arama zgrlnn att durumlarda ikayet hakknn ktye kullanlp kullanlmad yn zerinde durulmaldr. Kukusuz bu olgu saptanrken ikayet olunan eylemin varlna ilikin dolayl ve zayf da olsa emare olup olmadnn tespiti gerekir. Kukusuz bu emarelerin ya da belirtilerin mahkumiyeti gerektirecek gte ve nitelikte olmas gerekmez. Teknik anlamda kant niteliinde bulunmasa dahi birtakm olaylarn ve belirtilerin varl yeterlidir. Yeter ki ikayet edilirken o olgular almam olsun. Gerekten sularn kovuturulmas amacyla yetkili makamlara yaplacak ikayetler hukuka aykr saylmazlar. http://www.zaman.com.tr/?bl=haberler&alt=&trh=20050326&hn=156770

143

En ok kullanlan koruma yntemi yasal koruma ve ihbar eden kiinin adnn aklanmamasdr. ounlukla ihbar eden kiiye kar bir faaliyette bulunan kii cezalandrlmaktadr. hbar eden kamu grevlisinin alt dairede kendisine kar misilleme, dlama ve haksz uygulamalar olduunda Kamu Grevlileri Etik Kurulunun bu ikayetleri aratrmas ve bu tarz faaliyetlerde bulunan kamu grevlilerinin cezalandrlmas gerekmektedir. hbar eden alana haksz davranan alanlarn etik kurullarnca uyarlmas, devam halinde de yaptrma tabi tutulmalar gerekmektedir. neri 1: Ynetmeliin 12nci maddesine aada italik olarak belirtilen ibarelerin eklenmesi gereklidir. Yetkili makamlara bildirim Madde 12: Kamu grevlileri, bu Ynetmelikte belirlenen etik davran ilkeleriyle badamayan veya yasa d i ve eylemlerde bulunmalarnn talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yrtrken bu tr bir eylem veya ilemden haberdar olduklarnda ya da grdklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kurulu amirleri, ihbarda bulunan kamu grevlilerinin kimliini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi iin gerekli tedbirleri alrlar. hbar eden kamu grevlisine yapt ihbardan dolay bir zarar gelmesi halinde alt kurum ve kurulu amirleri bundan sorumlu olurlar. hbar eden kamu grevlisinin alt dairede kendisine kar ihbar dolaysyla misilleme, i arkadalarnca dlanma ve dier haksz uygulamalar sz konusu olursa Kamu Grevlileri Etik Kurulu bu daire yneticilerini gerekli tedbirleri almalar iin uyarr.

3.2.2.9. Yaptrmn Tekrar Edilmesi Gereklilii

Sorun 1: Ynetmelik hkmlerinin ihlali sz konusu olduunda uygulanacak yaptrm eksiktir. Gereke 1: Etik davran kodlarnn en nemli zellii kamu grevlilerince okunduunda anlalr olmas ve kamu grevlilerinin hak ve ykmllklerini en ak ve sade dille dzenlemesidir. Bir kamu grevlisi sadece bu etik kodu okuduunda kanuna bakmasa da etik davran ilkeleriyle ilgili btn ykmllklerini renebilmelidir. Etik davran kurallarn ihlal ettiinde karlaaca yapt-

144

rm mekanizmasnn en sade ve ak dille aktarlmas gerekmektedir. 5176 sayl Kanunla belirlenen etik ilkelerin ihlali Resmi Gazetede yaynlanma yaptrmna tabi tutulmutur. Bu ihlalin ynetmelikte tekrar edilmesi ve aadaki maddenin eklenmesi gerekmektedir. neri 1: Yaptrm Kurul, bavuruya konu ilem veya eylemi gerekletiren kamu grevlisinin, etik davran ilkelerine aykr ilem veya eylemi olduunu tespit etmesi ve bu kararn kesinlemesi halinde, bu durumu Babakanlk, Kurul karar olarak Resmi Gazete ve yksek tirajl ilk gazete araclyla kamuoyuna duyurur. Ancak, Kurul kararlarnn yarg tarafndan iptali halinde Kurul, yarg kararn yerine getirir ve Resmi Gazetede yaymlatr. Yetkili disiplin kurullar Kanunda ve Ynetmelikte belirlenen etik davran ilke ve kurallarnn ihlali halinde Kanunda belirlenen yaptrmlar uygularlar.

3.3. 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu

Sorun 1: Devlet Memurlar Kanununun 24nc maddesi devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almasn zel hkmlere tabi klarak kamu grevlilerine yargsal ayrcalk tanmtr. Gereke 1: 1013 tarihli Memurin Muhakemat Hakknda Geici Kanununun yerine yrrle giren 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakkndaki Kanun, devlet memurlarnn grevleriyle ilgili soruturulmalarnda zel hkmler getirmitir. Bu husus, memurlarn yarglanmasnda bir tr dokunulmazlktr. neri 1: Kanunun 24nc maddesi aadaki ekilde deitirilmelidir.

145

Kovuturma ve yarglama Madde 24: Devlet memurlar iledikleri sular dolaysyla soruturma ve kovuturma iin genel hkmlere tabidir.

3.4. 2531 Sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanun
3.4.1. Kapsam
Sorun 1: 2531 sayl Kanunun 2nci maddesinde kamu grevinden ayrldktan sonra yaplacak iler asndan snrlama getirilmekle birlikte, st dzey grevlere bilgi ve becerilerinden yararlanmak zere zel sektr alanlar arasndan yaplacak atamalarla, herhangi bir kural, kayt ve snrlama bulunmamaktadr. Gereke 1: zel sektrden kamu grevlerine atananlarn, her ne kadar bu kii, kurulu ve gruplarla organik balarn kestikleri kabul edilse de, bu kii ve kurulularn, atandklar kamu idareleri nezdinde bulunabilecek talep ve ilemleriyle karlatklarnda nesnellikten uzaklaabilmeleri, menfaat karl olmasa bile, kayrmaclk gdsyle yolsuzluk olarak nitelendirilebilecek ilem ve kararlara imza atabilmeleri mmkndr. Bu alanda da, yeni dzenlemelerin yaplmasna ihtiya duyulmaktadr. Amerika ve Kanadada bu tarz dzenlemeler kamu grevinin suistimali veya istihdam kstlamalar balklar altnda dzenlenmektedir. Kamu grevlilerinin eski altklar zel sektr kurulularyla balantlar tamamen kesilmeye allmaktadr. zellikle kiilerin kamu grevine gemeden nce aldklar ykl emekli maalar veya ikramiyeler ciddi takiplere konu olmaktadr. Kamu faaliyetleri iin zel cretin yasaklanmas taraftarlar, kamu grevlisinin kamu grevine baladktan sonra nceki ivereninden ald ykl ayrlma tazminatnn bir karl olarak, olduka kk hizmetler vererek de olsa sz konusu irkete ufak karlar salayabileceini, bunun da icrai faaliyetin etik deerlerini zedeleyeceini savunmaktadrlar. Buradaki kritik nokta kamu grevlisinin nceki ivereninden ald ayrlma tazminatnn marjinal olarak da olsa irkete verdii hizmetin stnde olduu durumda, kamu makamna getiinde yapaca kamu faaliyetleri iin

146

eski iverenine borlu olacadr.108 Yasal dzenlemeler icrai faaliyetin drstln tehlikeye atacak herhangi bir grntnn olumasn bile engellemeye almaktadr. Kamuoyu kamu grevine balayan kiinin eski ivereninden ald ykl parann kamu hizmeti ifa ederken kendisini etkileyebileceine ve kamu menfaati yerine zel karlarn ne geeceine inanabilir. Bu tarz bir demede kamu grevlisinin zel sektr kuruluu tarafndan kiraland grn uyanmaktadr. Bu ekilde greve atananlarn, zel sektrde belli sre iinde grev aldklar kii, kurum, kurulularn, atandklar kamu idaresi nezdindeki talep, ilem ve kararlarnda yetki kullanmasnn, bu kii ve kurumlarn anlan idare yanndaki i takiplerinin, bu konuda ast olarak grev yapan yetkililere talimat vermesinin yasaklanmas, buna uymamas halinde cezai meyyideye balanmas ve yapt grevden alnmasna dair dzenlemeler yaplmas yerinde olacaktr. kar atmasnn bu en nemli hallerinden birisiyle ilgili yaplacak ada bir yasann uygulamasnn bir ynetmelie balanmas da gerekli grlmektedir. neri 1: Kanunun 2nci maddesine aadaki fkrann eklenmesi gereklidir. Yasak ve sresi Madde 2: Kamu grevlilerinin zel sektrde bir seneden fazla olmak zere grev aldklar kii, kurum, kurulularn, atandklar kamu idaresi nezdindeki talep, ilem ve kararlarnda yetki kullanmas yasaktr. Bu kiilerin anlan idare yanndaki i takipleri ve bu konuda ast olarak grev yapan yetkililere talimat vermesi yasaktr. Bu yasaa uyulmad durumlar grevden karma nedeni saylr ve kamu grevlisi grevden alnr.

3.4.2. Ceza
Sorun 1: Kanunun 4nc maddesindeki yaptrm (6 aydan 2 yla kadar hapis ve 10.000 liradan az olmamak zere ar para cezas) caydrc nitelikte deildir.
108

Bkz. Beth Nolan, Public Interest, Private Income: Conflicts and Control Limits on Outside Income of Government Officials, NORTWESTERN UNIVERSITY LAW REVIEW 87, (1992), s. 89; Beth Nolan, The Corporate Termination Bonus for Executives Entering Public Service: Proper Government Recruiting Aid or Conflict of Interest, SOUTHERN CALIFORNIA LAW REVIEW 49, (1976), s. 861.

147

Kanunda grevden ayrlan kamu grevlileri iin yasaklama ve ceza hkm getirilmesine karn, Kanunun 2nci maddesi balamnda yasakl dnem iinde anlan kiileri altran zel sektr grevlileri iin bir yasaklama ve ceza hkm getirilmedii grlmektedir. Gereke 1: Kanun ile ngrlen yaptrm zayf kalmaktadr. zellikle para cezas hkmnn deimesi gerekmektedir. Kamu grevlilerinin grevlerinden ayrlmalarndan sonraki iki yllk sre iinde, blm ya da kurumlaryla i ilikisi iine girmesi ve yllk sre iinde ise, eskiden grev yapt blmn alma alannda etkinlikte bulunmas ya da araclk etmesi yasaktr. Uluslararas dzenlemeler hem kamu grevlilerine hem de zel sektr kurulularna bu eit bir ykmllk bahetmektedir. zellikle kamu grevlilerinin altklar zel sektr kurulularn eski i yerlerine kar temsil etmeleri kesinlikle yasaklanmtr. Kamu grevlilerini bu ekilde altran kurulular da cezalandrlmaktadrlar. neri 1: Kanunun 4nc maddesi aadaki ekilde deitirilmelidir. Ceza Madde 4: Bu Kanuna aykr harekette bulunanlar bir yldan yla kadar hapis ve 10.000 YTLden az olmamak zere ar para cezas ile cezalandrlrlar. Yukarda saylan kiileri yasakl dnem ierisinde altran zel sektr kurulular 10.000 YTLden az olmamak kaydyla para cezasna arptrlr.

3.5. 3628 Sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu
3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanununun amac 1inci maddede u ekilde belirtilmitir: Bu kanunun amac, rvet ve yolsuzluklarla mcadele cmlesinden olarak; bu kanunda saylanlarn mal bildiriminde bulunmalarn, bildirimlerin yenilenmesini, mal edinmelerin denetimiyle, haksz mal edinme veya geree aykr bildirimde bulunma ha-

148

linde uygulanacak hkmleri, bu Kanunda belirlenen sularla baz sulardan dolay kamu grevlileri ve su ortaklar hakknda takip ve muhakeme usuln dzenlemektir. Kanunun 1inci maddesinde geen haksz mal edinme, Kanunun 4nc maddesinde u ekilde tarif edilmitir: Kanuna veya genel ahlaka uygun olarak saland ispat edilmeyen mallar veya ilgilinin sosyal yaants bakmndan geliriyle uygun olduu kabul edilemeyecek harcamalar eklinde ortaya kan artlar, bu Kanunun uygulanmasnda haksz mal edinme saylr. Kanunun 17nci maddesi kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle ilgili olarak daha kapsaml ifadeler iermektedir. Kanunun 2nci maddesinde mal bildiriminde bulunacaklar, 5inci maddesinde bildirimlerin konusu, 6nc maddesinde bildirim zaman, 8inci maddede ise bildirimlerin verilecei merciler yer almtr. Mal bildirimleri ile ilgili ayrntl esaslar 10.08.1990 tarih ve 90/748 sayl Ynetmelik ile dzenlenmitir. Sz konusu kanunun mal bildiriminde bulunacak ahslar kapsamna, her trl seimle ibana gelen kamu grevlileri ve dardan atanan Bakanlar Kurulu yeleri, (muhtarlar ve ihtiyar heyeti yeleri hari), genel ve katma bteli daireler, il zel idareleri, belediyeler ve bunlara bal kurulu veya alt kurulular, kamu iktisadi teebbsleri, siyasi parti genel bakanlar vs. girmektedir. Mal bildiriminde bulunmayanlara bildirimlerin verilecei mercilerce ihtarda bulunulur. htarn kendisine tebliinden itibaren 30 gn iinde mazeretsiz olarak bildirimde bulunmayanlara aya kadar hapis cezas verilir (Md. 10). 12, 13 ve 14nc maddeler ise mal bildiriminde bulunmayan, geree aykr bildirimde bulunan ve haksz mal edinen kimseler iin kanunun ngrd yaptrmlar iermektedir.

3.5.1. Mal Bildirimlerinin Karlatrlmas

Sorun 1: 3628 sayl Kanunun en nemli hkmlerinden birisi, son olarak verilen mal bildirimlerinin yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlmas ykmlldr. Ancak bu ykmllk iindeki inceleme grevinin, hangi llere gre yaplacana dair aklayc dzenlemeler mevcut deildir. Gereke 1: Byle bir dzenlemenin olmay, kanunun ama ve ruhuna aykr dmektedir. Ayrca Kanunun etkin ekilde uygulanmas bu ekilde engellenmektedir.

149

neri 1: Son olarak verilen mal bildirimlerinin, yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlmas grevinin, hangi llere gre yaplacana dair aklayc dzenlemeler yaplmaldr.

3.5.2. Trk Uyruklulardan Alnan Hediyeler

Sorun 1: Kanunun 3nc maddesi, kamu grevlilerinin genel anlamyla Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzel kii veya kurulutan aldklar belli bir deerin zerinde deere sahip hediyelerini kendi kurumlarna teslim etme zorunluluunu getirdii halde, Trk uyruunda olan kii ve kurululardan kabul edilebilecek hediyeler ile ilgili bir dzenleme getirmemitir. Buna karlk, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 29uncu maddesiyle kamu grevlilerinin hediye kabul etmeleri tamamyla yasaklanmtr. Ayrca sz konusu hkm uyarnca 3 bin 500 YTLyi aan hediyeler ilgili kuruma teslim edilmelidir. Bu dzenlemelerin iki adan sakncas vardr. lki 3 bin 500 YTLnin gnmz artlarnda bir kamu grevlisinin geliri dnldnde hi de azmsanamayacak bir mebla oluudur. kincisi ise kamu grevlilerine ve elerine bu ykmllk, hediyenin ancak yabanc kamu tzel veya gerek kiisi veya Trk uyruunda olmayan herhangi bir gerek veya tzel kii tarafndan verilmesi durumunda getirilmitir. Kanun Trk uyruuna tabi gerek veya tzel kii tarafndan kamu grevlisine hediye verilmesi mevzusunu dzenlememektedir. Bu hkmlerin Trk uyruuna tabi gerek veya tzel kiiler tarafndan verilen hediyeleri de kapsayacak ekilde yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Dier yandan Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik 15inci maddede uluslararas ilikilerde nezaket ve protokol kurallar gereince, yabanc kii ve kurulular tarafndan verilen hediyelerden, 3628 sayl Kanunun 3nc maddesi hkmleri sakl kalmakla birlikte, sz konusu maddede belirtilen snrn altnda kalanlar da beyan edilir eklinde bir dzenleme getirmektedir. Buna gre 3 bin 500 YTLnin altnda olan hediyeler de beyan kapsamna alnmaktadr. Ancak dorudan ilgili kuruma iade etmekle ilgili bir dzenleme getirilmediinden hukukumuzda bu konuda hl bir ak olduu ortadadr. Gereke 1: Bu yasaklamaya ramen, kamu grevlilerinin i sahiplerinden hediye kabul etmeleri, hatta ynetici konumundaki kamu grevlilerine ok yksek deerleri bulan hediyeler getirilmesi neredey150

se olaan hale gelmi; baz itihat kararlarnda bile, kabul edilen hediyenin deerine gre bunun rvet olup olamayaca hususunda gr belirtilmitir. Dier yandan kanunun yasak kapsamna Trk uyruunda olmayan gerek veya tzel kiileri dahil edip de Trk uyruunda olanlarn dahil edilmemesi yolsuzlukla mcadeleyi olduka kstlamaktadr. neri 1: Kanunun 3nc maddesinde, aada italik olarak gsterilen deiiklikler yaplmaldr. Hediye Madde 3: Yukardaki maddede saylan kamu grevlileri, milletleraras protokol, mcamele veya nezaket kaideleri uyarnca veya dier herhangi bir sebeple, yabanc devletlerden, milletleraras kurululardan, sair milletleraras hukuk tzelkiiliklerinden, Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzelkii veya kurulutan; aldklar tarihteki deeri on aylk net asgari cret toplamn aan hediye veya hibe niteliindeki eyay aldklar tarihten itibaren bir ay iinde kendi kurumlarna teslim etmek zorundadrlar. Bu yasak Trk uyruunda olan zel ve tzel kiiler iin de geerlidir. Ancak, yabanc devlet adamlar ve milletleraras kurulu temsilcileri tarafndan verilen imzal hatra fotoraflarnn ereveleri bu madde hkmlerine dahil deildir.

3.5.3. Harcamalarn Tespiti

Sorun 1: Kanunun 4nc maddesinde haksz mal edinme bal altnda ilgilinin sosyal yaants bakmndan, geliriyle uygun olduu kabul edilemeyecek harcamalar eklinde ortaya kan artlarn; bu kanunun uygulamasnda haksz mal edinme saylaca belirtildii halde, 3628 sayl Kanunun uygulama ynetmeliinde, bu harcamann nasl tespit edilecei ve bu tespite kimlerin yetkili olduu hususunda hkmler yoktur. Gereke 1: Ynetmelikte sz konusu hkmn olmay uygulamada karklklara sebep olmaktadr.

151

neri 1: Ynetmelikte, bu harcamann nasl tespit edilecei ve bu tespite kimlerin yetkili olduu hususunda da hkmler dzenlenmelidir.

3.5.4. Bildirimlerde Sre Uzunluu

Sorun 1: Bildirimlerin yenilenmesi iin ngrlen 5 yllk sre uzundur. Gereke 1: Be yllk dnem Trkiyedeki etik d faaliyetlerin skl gz nne alndnda olduka uzundur. Bu srenin, kamu grevlilerinin tm iin bir seneye indirilmesi bildirim formlarnn nceki yllarn bildirimleri ile kyaslamalar ierecek ve deimelerin nedenlerini artlarnn kaynaklarn gsteren bir yapya kavuturulmas ok yararl olacaktr. Mal bildirimlerinin st grevlere atamalarda deerlendirilen, atama kararlarn etkileyen ve ilemin vazgeilmez koulu haline getirecek yasal dzenlemeler mutlaka yaplmaldr. neri 1: Kanunun 7nci maddesi aada italik olarak gsterilen ekilde deitirilmelidir. Bildirimin yenilenmesi Madde 7: Bu Kanun kapsamndaki grevlere devam edenler, her sene, en ge ubat ay sonuna kadar bildirimlerini yenilerler. Yeni bildirimler yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlrlar.

3.5.5. hbarcya kramiye

Sorun 1: Kaakln Men ve Takibine Dair Kanun, Gmrk Kanunu gibi kanunlardaki dzenlemeye benzer olarak, bu kanunun uygulanmasnda da, ihbar doru kan ihbarcya ikramiye verilmesi
152

dnlebilir. Yukarda deinmeye altmz dzenlemeler yannda, ihbar ikramiyesi hususunda da mevcut kanuna bir ilave yaplmas, yolsuzluklar ve kamu ynetiminde etik d faaliyetleri nlemede etkin olabilecektir. Gereke 1: hbarclar etik d faaliyetlerin ortaya kmasnda olduka byk nem arz etmektedirler. stelik uluslararas anlamalarn ounda ihbar doru kan kiiye ikramiye verilmesine dair hkmler mevcuttur. Kanuna, ihbar doru kan kiiye, su ilenmi olsa idi devletin urayaca zararn % 20si kadar ikramiye verilecei ynnde bir hkm eklenmelidir. neri 1: Kanuna aadaki madde eklenmelidir. hbarcya verilecek ikramiye Bu Kanun hkmleri uyarnca ihbar doru kan kiiye su tekil eden fiilin idareye verecei zararn % 20si kadar ikramiye verilecektir.

3.5.6. Mal Bildirimlerinin Takibi

Sorun 1: Mal bildirimleri dikkatli takip edilmemektedir. Dolaysyla, sz konusu kanunla getirilen ykmllk ilevsiz kalmaktadr. Gereke 1: lkemizde tm kamu grevlileri iin zorunlu olan senelik mal bildiriminde bulunma ykmll etkin bir biimde denetlenmediinden ilevsiz kalmaktadr. Bugnk uygulamada mal bildirimleri, ilem eklinde bir belgenin doldurulmasndan ibaret kalmaktadr. neri 1: Bu mal bildirimlerinin dikkatli takibi ile kamu ynetiminde etik d faaliyetlere karanlarn ve kar atmas durumunda kiisel karlar ne karp memuriyetini suistimal edenlerin tespiti salanabilir. Ayrca dikkatlice incelenen mal bildirimleri etik d faaliyetler konusunda caydrc olabilir.
153

3.5.7. Ayrcalklarn Uygulanmas

Sorun 1: 3628 sayl Kanunun 17nci maddesi, yolsuzluk sularndan tr sank olanlar hakknda izin sistemi ngren Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmlerinin uygulanmayacan ngrmtr. Yolsuzluk sularn bu hkmle olduka isabetli bir ekilde ayrcalk kapsam dna alrken, bu hkmn mstearlar, valiler ve kaymakamlar hakknda uygulanmayaca dzenlenmitir. Gereke 1: leriki blmlerde olduka ayrntl bir biimde aklanca zere, kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sularda zaten olduka ayrcalkl bir sistem getiren dzenlemelerin yannda bir de birtakm kamu grevlilerini kapsam dnda brakmak, ne eitlik ilkesi, ne yarglamann birlii ilkesi ne de erkler ayrl ile badar. Yolsuzlukla mcadele amacyla, kamu grevlilerinin kamu gcn ya da kamu otoritesini grev tanmlar dnda kullanmasnn nlenmesi ve kamu gcnn ya da otoritesinin grev tanm dnda kullanlmasnn sonucu olarak ortaya kan haksz mal edinmenin nne geilmesi iin, kamu grevlileri hakknda ar yaptrmlar getiren kanunun, kamu gcn ve otoritesini daha byk lde elinde bulunduran mstear, valiler ve kaymakamlarn soruturma usuln zel yntemlere balamas, kanunun amacyla elimektedir. Merkezde bulunan mstearlar ile illerde ve ilelerde devleti temsil eden vali ve kaymakamlarn zel soruturma yntemlerine tabi olmas, devletin saygnl ve bu kiilerin haksz mal edinmelerinin nlenmesi amacn gerekletirmek bakmndan yetersizdir. Bu nedenle mstear, vali ve kaymakamlarn da kamu grevlileri gibi bu kanuna tabi olarak haklarnda takip ve muhakeme yaplmas salanmaldr. neri 1: Kanunun 17. maddesinin ikinci ve nc fkralar yrrlkten kaldrlmal ve aadaki ekilde bir dzenleme yaplmaldr: Soruturma Madde 17: Bu Kanunda yazl sularla, irtikap, rvet, ihtilas ve zimmete para geirme, grev srasnda veya grevinden dolay kaaklk, resmi ihale ve alm ve satmlara fesat kartrma, devlet sr154

larnn aklanmas veya aklanmasna sebebiyet verme sularndan veya bu sulara itirak etmekten sank olanlar hakknda Memurlar ve Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleri uygulanmaz ve bu sular ileyen btn kamu grevlileri iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

3.6. Genel Olarak Kamu Ynetiminde Etik le lgili neriler

3.6.1. Kurumsal Etik Kodlarnn Hazrlanma Srecinde Deerlerin Tanmlanmas ve Sistemletirilmesi
Tek bir alan odak noktas almayp kamu sektrnde karar verme srecinin btn nemli unsurlarn kapsayacak bir deerler dizgesi oluturulmas, kamu sektrnde etik standartlarn yerletirilmesi asndan daha faydal bulunmaktadr. Gnmzde kamu ynetiminde temel etik deerlerin sistemletirildii ilevsel ve etkili bir etik kodun; bireysel deerler, profesyonel deerler, kurumsal deerler, hukuki deerler ve kamu yarar deerlerini iyi tanmlam ve aralarndaki ayrmlar nem srasna gre iyi sistemletirmi kod olduu ynnde fikir birlii mevcuttur. zellikle kamu yararnn bir deer olarak kamu hizmeti meslei deontolojisinin ayrlmaz bir paras olduu vurgusu etik kodlarda aka yaplmaldr.

3.6.2. Temel Etik Deerlerin Gncelletirilmesi in Gerekli Mekanizmalarn Kurulmas

OECD tarafndan yaplan aratrmalar lkelerin son on senede kamu hizmeti temel etik deerlerini yenilediini gstermektedir. Bu yenileme srasnda lkeler ilgili personeli yenileme srecine dahil etmenin gerekliliini kabul etmilerdir. Bunun nedeni deerlerin karlkl anlalmasnn salanmas ve uygulamada sorun kmasnn engellenmesidir. Baz durumlarda bu yardmlama kamu sektrn de aarak toplumun daha geni alanna yaylmtr. Buradaki ama vatandalarn deerlerin gncelletirilmesinden haberdar edilmesi ve toplumda kamu sektr hakknda olumlu deer yarglarnn olumasnn salanmasdr. Bu balamda; Temel etik deerlerin gncelletirilmesi sz konusu olduunda mzakere metodu kullanlmal, Toplumun daha geni kesiminin yorum ve grleri dikkatlice tetkik edilmeli ve bu yorumlarn gncelletirme srecinde klavuzlardan biri olarak kabul edilmeli, Kamu Grevlileri Etik Kurulunca yaynlanan gncelletirilmi temel etik deerler konusunda sivil toplum kurulular ve ilgili gruplarn fikirleri dikkate alnmal ve bu konuda katlmclk salanmaldr.
155

3.6.3. Kamu Ynetiminde Etik Standartlarn Kurumsal Kltrn Bir Paras Haline Getirilmesi
Etik standartlarn gerekten ilevsel olmas isteniyorsa kurumsal kltrn bir paras olmalar gerekir. Kurumsal kltrn bir paras halini alan etik standartlar kurumsal drstl ve hesapverebilirlii gelitirir. Bununla birlikte kamu grevlilerinin bir kamu gveni unsuru olan bu standartlara uyum konusunda byk bir sorumluluk tadklarnda hem fikir olmalar gerekir. Kamu grevlilerinin kamu grevine balamalaryla tabi olduklar etik davran standartlarnn, kendilerinden beklenen kabul edilir davrann minimum standartlar olduunu ve aslnda toplumun, kamu grevlilerinden daha fazlasn beklediinin de farknda olmalar gerekir. Nihayetinde toplumun gznde kamu hizmetinin amac, vatandalarn beklentilerine maksimum dzeyde cevap vererek, kamu menfaatinin salanmasdr. Kamu ynetiminde etik standartlarn kurumsal kltrn bir paras haline getirilmesi iin u metodlar izlenmelidir: Kurum ve kurulularn, faaliyet alanlarnn zelliklerini de gz nnde bulundurarak, kurumsal etik davran ilkelerini Kamu Grevlilerinin Etik Davran lkeleri Hakknda Ynetmelikteki etik standartlardan aa olmamak artyla belirleyebilmeleri gerekir. Etik standartlarn kurumsal kltrn bir paras haline getirilmesi konusunda, kurum yneticilerine kamu grevlilerine rehber olma ve vizyon salama konusunda byk bir sorumluluk dmektedir. Etik standartlarn alanlara aktarlmas iin kurum ii eitim almalar yaplmaldr. lgili kurumun faaliyet alannn zelliklerine gre dzenlenmi etik standartlarn alanlara aktarlmas iin bror ve el kitapklar datlmal, etik ikilemlerle veya etik standartlara uyumla ilgili sorunlar gndeme geldiinde kurum alanlarnn da katlmlar salanarak toplantlar dzenlenmelidir.

3.6.4. Kamu Ynetiminde Temel Etik Deerlerin ve Standartlarn Kamu Grevlilerine Aktarlmas
Temel etik deerlerin merkezi ve sistematik yntemlerle kamu grevlilerine bildirilmesi kamu grevlilerinin vazifelerini etik deerlerle uyumlu olarak ifa etmeleri asndan gereklidir. Gnmzde gittike artan sayda lke kamu grevlilerine etik deerlerin aktarlmas amacyla balayc hukuki mekanizmalar dzenlemekte ve eitim almalar yapmaktadr. Bu balamda, Temel etik deerlerin ve standartlarn alanlara aktarlmas iin el kitapklar ve brorler hazrlanmaldr.
156

 El kitapklar ve brorlerle aktarm konusunda izlenecek yol, ncelikle etikle ilgili yasal dzenlemelerin alanlara normlar hiyerarisi sistematiini izleyerek aktarlmas ve ihlal durumunda yaptrmlarn aklanmasdr. Yasal dzenlemeler ve ihlaller aktarldktan sonra spesifik olaylar rnek gsterilerek vaka incelemelerinin ayrntl, ak ve kolayca anlalr bir dille anlatlmas gerekmektedir. Teknolojinin olanaklar kullanlmal, alanlarn vakalar daha iyi anlayabilmeleri iin videolar ve benzeri teknolojiler kullanlmaldr. Gnmzde gelimi lkelerde olduu gibi yeni teknolojiden yararlanarak alanlara etik ykmllklerini bildirmek gerekmektedir. Etik deerler internet ve cd-romlarla kamu grevlilerine bildirilmelidir. Periyodik seminer ve konferanslar dzenlenmeli, uzman kiiler konu hakkndaki bilgi ve deneyimlerini aktarmaldr.

3.6.5. deal Etik Davran Kodunun zellikleri

deal Etik Davran Kodu zl ve esnek yaplar, basit ve ak anlatmlaryla btn kamu sektr kar atmas politikasnn standartlarn ortaya koymal, spesifik ilikilere ve yaanan toplumsal ve politik deiimler sonucu ortaya kan yeni sorunlara dikkat ekmeli ve zmler getirmelidir. deal bir etik kod u zellikleri ihtiva etmelidir: Hazrlk ve gncelletirilme srecinde toplumun byk kesiminin katlm salanmaldr. Kamu sektrnn tabi olduu temel etik deerler toplumun btnnn birincil menfaatini ilgilendirir. Etik kodlarn hazrlanmas ve bu kodlarn ihtiva ettii deerlerin gncelletirilmesi srecinde, toplumun geni kesiminin ortak iradesinin yansmas, kamuda etik d faaliyetlerin engellenmesi ynnde duyulan ihtiyaca daha etkili bir biimde cevap verebilecektir.109 Bu balamda sivil toplum rgtleri, ilgili birlikler, medya ve vatandalarn tmnn bu srece katlmnn salanmas gerekir. Taslaklarla ilgili yorumlar dikkatlice incelenmeli, kamu grevlilerinin talep ve eletirileri dikkate alnmaldr. Kurallarn hazrlanmas ve gelitirilmesinde kamu grevlilerinin grleri alnmaldr. Bylece kurallarn kabul kolaylaabilir. Katlmc ve somut olaylara dayal olarak kurallar gelitirme almalar mesleki sosyalletirmeyi de hzlandrabilir. Deiik sektrleri ilgilendiren davran kurallar gelitirirken ilgili sektrlerin temsilcilerinin katld bir yap oluturulmaldr.

109

MALYE MFETTLER YARDIMLAMA DERNE, KAMU YNETM TEMEL KANUN TASARISININ DENETME LKN DZENLEMELER HAKKINDA, (Ocak 2004)

157

 Etik kod eitim, denetim ve yaptrm mekanizmalaryla desteklenmelidir. yi dzenlenmi bir kod, etik eitimi ve alan ynlendirmesiyle (etik brorleri, somut olaylarn incelendii ayrntl etik el kitapklar), etikle ilgili tavsiye grevini yerine getiren etik memurlar, soruturma ve tefti organlaryla desteklenmelidir. Etik kodlar, btn bu unsurlar ve gl yaptrmlar olmadan yalnzca ie yaramaz belgeler olarak grlmekten ve ihmal edilmekten kurtulamayacaktr.110 Ayrca st dzey yneticilerin aka benimsedii ve kurumsal kltrn bir paras olarak kabul edilen etik kodlarn alanlar ve toplum tarafndan daha fazla sayg grecei de bir gerektir. Etik kodlar ak ve kapsaml olmal, kolayca anlalabilir bir dille yazlmaldr. Etkili bir etik sisteminin en nemli unsurlarndan biri ak ve kapsaml bir etik koddur. Ak, duyarl, kolayca anlalr bir dille yazlm ve kamu grevlilerinin hukuki danmana sormaya gerek duymadan anlayabilecekleri bir etik kod ideal olandr. Kamu grevlilerinin ou, ykmllklerinin ve sorumluluklarnn ve etik kodlarnn ihlallerinin sonularnn ak ve kesin olarak dzenlendii etik kodlarn tercih etmektedirler. Ulusal etik kodu etik konusunda yeknesaklk salayacak ekilde dzenlenmelidir. Etik kodu her seviyedeki kamu grevlisine uygulanacak minimum standartlar ortaya koymal ve kamu ynetiminde etik standartlar konusunda yeknesaklk salayacak ekilde dzenlenmelidir. st dzey kamu grevlilerine daha kat standartlarn getirilmesi gerekmektedir. Etik kodlardaki standartlar kamu grevlilerinin ykmllkleri ve stlendikleri grevin derecesiyle doru orantl olmaldr. Yksek rtbeli kamu grevlilerine, yneticilere veya liderlere, daha kat standartlarn getirilmesi etik kodun ngrmesi gereken balca dzenlemelerden biridir.111 Kukusuz, etik davran ilkelerinin belirlendii etik kodlar bir kurum ya da meslek temsilcilerinin etik davran gelitirmeleri iin gerekli, ancak yeterli deildir. Hkmet ve devlet kurumlarna gven ya da gvensizlik, refah, ekonomik ve toplumsal sorunlar gibi unsurlarn da, etik davran kodlarn yaama geirilmesinde dikkate alnmas gerekir.
110

111

1995 senesinde ngiltere Babakan kamu grevlilerinin etik davran standartlar hakknda kamudaki mevcut endieleri incelemek iin zel bir komite kurmutur. Bu komitenin dier bir grevi de kamuda en yksek davran standartlarnn salanmas iin tavsiyelerde bulunmaktr. Alt hafta sren kamuoyu yoklamalar sonunda ellerine geen iki bin kadar mektup ve kamuda etik d faaliyetlere maruz kalan yz kadar tann beyanlarnn incelenmesi sonunda Kamu Yaamannda Standartlar Komitesi (Nolan Komitesi) 1995 ylnda ilk raporunu sunmutur. Bu raporda kamudaki genel etik prensipler gncelletirilmi halleriyle dzenlenmitir. Oluturulan bu gncel temel etik deerler ngilterede o yllarda yaplan kamu hizmeti reformlarnn bir parasdr. Toplumun geni bir kesiminin, uzmanlarn ve kar gruplarnn grleri alnarak hazrlanan gncel etik deerler ngiliz kamu sektrnde uzun yllar etkili olmutur. Bkz. http://www.public-standards.gov.uk/. Bkz. COUNCIL OF GOVERNMENT ETHICS LAW (COGEL) REPORT, ETHICS AND LOBBYING: LEGISLATION AND LITIGATION, (1991); Earl Molander, A Paradigm for Design, Promulgation and Enforcement of Ethical Codes, JOURNAL OF BUSINESS ETHICS, NO: 6, (1987), s. 619; Michael Hyman, Robert Skippex, Richard Tansey, Ethical Codes Are Not Enough, BUSINESS HORIZANS, (Mart, Nisan 1990), s. 15-22; Steven Hays, Richard Gleissner, Codes of Ethics in State Government: A National Survey, PUBLIC PERSONNEL MANAGEMENT, 10, NO: 1, (1981), s. 48-58; Patricia Ingraham, Policy Implementation and the Public Service, in ROBERT DENHARDT, E. JENNINGS EDS., THE REVITALIZATION OF PUBLIC SERVICE, (1987), s. 145-55; John Rohr, Ethical Issues in French Public Administration: A Comparative Study, PUBLIC ADMINISTRATION REVIEW, (Temmuz-Austos 1991), s. 285.

158

 Etik kodun anlalabilir olabilmesi iin fazla sayda tanm ve istisna iermemelidir. Tanmlarn minimumda tutulmas ve kamu grevlilerinin grevlerini geniletmemesi gerekir. Ama, sadece etik kodu okuyan, anlayan kamu grevlisinin, kamu ynetiminde etikle ilgili dier kanunlar ve yasal dzenlemeleri okumasa dahi bu kanunlar ve yasal dzenlemeleri ihlal etmeyecei garanti edilmelidir.112 Etik kod kamu grevlilerine klavuzluk edecek ve onlar koruyacak kapsaml bir yap ve yapmalar listesi olmaldr. Kamu grevlilerinin ou tarafndan bir tehdit olarak alglansa da, etik kod alanlara hangi kurallarla bal olduklarn aka ortaya koyduundan ve kendilerinden her zaman iin kk bir iyilik isteme potansiyeli olan yaknlarndan, ailelerinden, zel sektr kurulularndan koruduu iin kamu grevlilerinin en yakn arkada durumundadr. Yasama meclisinde etikle ilgili bir kanun kabul edilecei zaman bu noktann gz ard edilmemesi gereklidir. Rvetle ve yolsuzlukla ilgili kanunlar doalar gerei kamu grevlilerinin drstln sorgulayan sert aralar olmalarna ramen, etikle ilgili yasal dzenlemelerin kamu grevlilerine destek veren enstrmanlar olarak lanse edilmeleri gerekir.113 yi dzenlenmi bir kod, etik eitimi ve alan ynlendirmesiyle (etik brorleri, somut olaylarn incelendii ayrntl etik el kitapklar), etikle ilgili tavsiye grevini yerine getiren etik memurlar, soruturma ve tefti organlaryla desteklenmelidir. Etik kodlar, btn bu unsurlar ve gl yaptrmlar olmadan yalnzca ie yaramaz belgeler olarak grlmekten ve ihmal edilmekten kurtulamayacaktr.114 Ayrca st dzey yneticilerin aka benimsedii ve kurumsal kltrn bir paras olarak kabul edilen etik kodlarn alanlar ve toplum tarafndan daha fazla sayg grecei de bir gerektir.

112

113

114

Bkz. Mark Davies, Ethics in Government and the Issue of Conflicts of Interest, in YASSIN EL-AYOUTY, KEVIN J. FORD, MARK DAVIES, WILLIAM P. CARTER EDS., GOVERNMENT ETHICS AND LAW ENFORCEMENT: TOWARD GLOBAL GUIDELINES, (2000), s. 101. [Bundan byle Davies, Ethics in Government and the Issue of Conflicts of Interest diye anlacaktr.] Ayn yndeki gr iin bkz. OECD, 1996, OECD, 2000, OECD, 2003. rnein aadaki New York State etik yasas olduka karmak ve mulak olduundan kt bir etik dzenlemesidir. ABDde bir mahkeme bu hkm olduka mulak olarak yorumlamtr. Bkz. People v. Moore, 85 Misc. 2d 4, 377 N.Y.S. 2d 1005, (Fulton County Ct.). Hi bir kamu grevlisi veya memur, deeri yetmi be dolar ve zerinde olan para, hizmet, kredi, seyahat, elence, konukseverlik, ey ya da vaat, veya dier herhangi bir formda, kendisini resmi grevlerini ifa ederken tesir altna alma kastn tad veya mantken tesir altna almay bekledii veya herhangi bir resmi faaliyet iin kendisine salanan bir kazan olmas amacyla sunulduu hibir durumda, dorudan veya dolayl olarak hediye teklif edemez veya kabul edemez. Bkz. New York State General Municipal Law 805-a (1)(a). Bkz. M. D. BAYLES, PROFESSIONAL ETHICS, (1989); F. Burke, G. Benson, State Ethics Codes, Commissions and Conflicts, STATE GOVERNMENT REVIEW, 105(5):195-198, (1989); COWAN COMMISSION, ETHICS AND EXCELLENCE IN GOVERNMENT, (1989); JOSEPHSON INSTITUTE, PRESERVING THE PUBLIC TRUST: PRICIPLES OF PUBLIC SERVICE ETHICS, STANDARDS OF CONDUCT AND GUIDELINES FOR GOVERNMENT DECISION MAKING, (1990).

159

Kutu 12 : yi Bir Etik Kod Nasl Hazrlanmaldr? yi bir davran kurallar dizgesi basit bir dille yazlmaldr. Amalarn aka ifade eden bir kurallar dizgesi, yaptrmlarn uygulanmasn da kolaylatracaktr. Tm etik ikilemleri zecek kurallar dizgesi yoktur. Etik ve etik d davranlar tanmlarken atma ve karmaaya yol amayacak olumlu bir yaklam izlenmelidir. Hedef kitle, ilgili yasal, mesleki ve sektrle ilgili dier kurallar ak ve kesin olmaldr. Etik davranlarla ilgili kurum kltr ve deerleri, alanlardan beklenen etik davranlar ve grevliler ve kurum ilikileri ile ilgili haklar ve ykmllkler ifade edilmelidir. Davran kurallar, tm toplumsal sektrlerde iyi ynetiimin, saydamln, drstln ve etik ilkelerin uygulanmasn desteklemek dncesiyle hazrlanmaldr. Davran kurallar hazrlanrken, kamu grevlilerinin zel sektrle olan ilikileri ile uygunsuz edimlerin ve yolsuzluun nlenmesine ilikin nlemlere zel nem verilmelidir. Bu balamda, zel sektrde iyi ynetiim ilkelerinin gerekletirilmesi esastr. Yarg bamszl ve adalet ilkeleri ile kural uygulayclarn drstl ve etkinliini salamak esas olmaldr. Yneltme, Rehberlik/Denetim ve Ynetim/Dzenleme amalar arasnda denge salayan, gelimelere gre yeniden dzenlemeye ak ve esnek bir kurallar dizgesi oluturulmaldr. Kurallarn hazrlanmas ve gelitirilmesinde alanlarn grleri alnmaldr. Bylece kurallarn kabul kolaylaabilir. Katlmc ve somut olaylara dayal olarak kurallar gelitirme almalar mesleki sosyalletirmeyi de hzlandrabilir. Deiik sektrleri ilgilendiren davran kurallar gelitirirken ilgili sektrlerin temsilcilerinin katld bir yap oluturulmaldr. Etik ilkelerin hayata geirilmesinden gnlk yaantnn bir paras oluncaya kadar geecek srede, etkin bir kamusal duyarllk salanmaldr. Bylece, etik davran kurallarnn yerletirilmesi iin gerekli dnce ve uygulama ortam yaratlabilir. Bu srete, sivil toplum ve medya etkin rol oynayabilir.

3.6.6. Kamu Ynetiminde Saydamln Salanmas ve Bilgi Edinme Hakknn Kullanlmas

Kamu hizmeti giderek kamuoyu ve medyann ilgi oda olmaktadr. Vakalarn ele aln, kararlarn adaleti, kamu grevlilerinin muhakemeleri ve takdirleriyle ilgili kritik sorular sorulmaktadr. kamu grevlilerinin faaliyetlerinin artan grnrl, hata ve kabahatlerin rtlmesini de gletirir. hlallerin grnrde fazlalamasnn gerek vakalardaki arttan ok, saydamlk ve denetimle balantl olduu ileri srlebilir. Eskiden brokratik sr olarak gizlenen gerekler gnmzde ada ve demokratik lkelerde kamuoyu ve medya tarafndan bilinmektedir. Karar verme usulleri ve nedenleri bilindiinde kurallar arptmak daha g hale gelmitir. Kamuda etik dze-

160

yinin ykseltilmesine kamu ynetiminde davran kurallarnn kabul edilmesi dahil hibir adm, idarede saydamlk salanmas kadar katkda bulunmamtr. Saydamln salanmasnn koulu yerelleme, e-Devlet ve iyi ynetiimdir. e-Devlet sistemine geen lkemizde sistemin hatasz ileyebilmesi iin gerekli altyap almalarnn bir an nce tamamlanmas gerekmektedir. Bilgiye ulamn rahat ve ivedi olmas, saydamln salanmas iin elbette yeterli deildir. yi ynetiim ve yerelleme de bu noktada hayati nem arz etmektedir. Kamu ynetiminde mali saydamln salanmas gereklidir. Bu balamda u nlemler alnmaldr: Kamu sektrnn ekonomide sahip olduu rol ve sorumluluklarn ak olmas, Kamuoyuna bilgi sunma ve raporlama dzeyi, Btenin hazrlanma ve onaylanma srecinde aklk, Btenin uygulanma ve kontrol srecinde aklk, Kesin hesaplarn parlamento tarafndan onaylanmas ile mali sonularn d denetiminde ve deerlendirilmesi srecinde aklk, Mali istatistiklerin raporlanmasndaki kurumsal bamszlk ve gvenilirlik. Saydaml salamann bir dier nemli adm Saytayn asli grevini yerine getirecek ekilde yeniden yaplandrlmasdr. Saytay, bamsz bir anayasal yksek yarg organdr. Yksek denetim kurumlar, demokratik lkelerin anayasalarnda millet ve parlamento adna yrtme erkinin mali ilerini denetleyip, denetim raporlarn milletin temsilcileri olan parlamentoya sunmakla grevlendirilmilerdir. Ancak bu kurulu, asl ilevi olan devlet hesaplarn millet adna inceleme ve bunlarn gvenilir olup olmadn millete aklama grevini yerine getirmemektedir. Saytay kstl bir denetim alannda yasalarn ona verdii denetim sorumluluklarnn ok kk bir blmn yerine getirmekte ve TBMMye genel uygunluk bildirimi haricinde neredeyse hibir denetim raporu sunmamaktadr. Saytay asli grevi olan devlet hesaplarn denetleme ve millete bu hesaplarn gvenilir olup olmadn bildiren raporlar sunma ilevini hakkyla yerine getirebilecek ekilde yaplandrlmaldr. Saytayn asli grevi, devlet kurulularnn mali raporlarn denetlemek ve bu raporlar hakknda bamsz denetim gr sunmaktr. Saytayn bu ilevi nasl yerine getireceine dair uluslararas genel kabul grm ilke ve standartlar, Saytayn da yesi olduu Yksek Denetim Kurulular Uluslararas Organizasyonu (INTOSAI) tarafndan yaynlanmaktadr. stelik, Saytayn elinde bu ilevi nasl yerine getireceine dair, hazrlanm bir stratejik plan ve i program vardr. Bu stratejik plan ve i programnn bir an nce faaliyete geirilip Saytayn yeniden yaplandrlmas gerekmektedir.
161

3.6.7. Kamu Grevlilerinin Senelik Finansal Beyan Politikas

Kamu grevlilerinin senelik finansal beyan politikas, ada lkelerdeki sistemler gz nne alnarak etkili hale getirilmelidir ve beyanlarn formalite haline gelmelerine engel olmak iin beyanlara ulam koullarnn kolaylatrlmas gerekir. Bu balk altnda aadaki neriler listelenmitir. Senelik beyan artlarnn kamu grevlisinin ifa ettii kamu grevine ve mevkisine gre hazrlanmas gereklidir. rnein, bir kamu grevlisi bir tek senelik beyan formu doldururken, daha deiik pozisyondaki kamu grevlisi iki veya form doldurmak zorunda braklmaldr (rnein, Maliye Bakanl mstearnn, Tarm Bakanl mstearndan, borsada ilem gren hisselerin mlkiyeti hakknda daha sk beyanda bulunmas istenilmelidir.) Senelik beyanlar etik kodlarna bal bulunmaldr ve etik kodlarndaki hkmlerin muhtemel ihlali olacak durumlar hakknda bilgi talep edilmelidir. Genel kural olarak senelik beyanlar yalnzca bir kiisel kar gereini ihtiva etmeli, karn miktar hakknda bir beyan iermemelidir. Senelik beyan formlar btn ilgili sorular kapsayacak biimde mmkn olduu kadar ksa ve ak olmaldr. Senelik beyan formlarnda etik kodlarnda dzenlenen bir hkmle ilgili olmadka gereksiz sorular sorulmamaldr. Senelik beyan formlar kolayca ulam ve karlatrma yapma imkannn salanmas iin bilgisayara geirilmeli ve gerekli veri tabanlar kurulmaldr. Senelik beyanlar formalite olmaktan karlmaldr. Etik komisyonlar ve etik dairelerince beyanlarn doruluu dikkatlice kontrol edilmeli ve bylece muhtemel kar atmalar daha batan engellenmelidir. Senelik beyann amac, aynen kamu ynetiminde etikle ilgili dzenlemelerde olduu gibi, kamu grevlisini cezalandrmak deil, etik d faaliyetleri engellemektir. Dolaysyla etik komisyonlarnca kontrol edilen beyanlarda kar atmas ya da etik d faaliyet olasl saptandnda, bunun kamu grevlisine bildirilmesi gerekmektedir.

162

 Senelik beyan raporunun verilmemesi, ge verilmesi, sorulan sorulardan bazlarna yant verilmemesi veya yanl bilgi verilmesi durumunda sz konusu kamu grevlisi cezalandrlmal ve yaptrm istisnalara yer verilmeyerek kat bir biimde uygulanmaldr. Caydrc bir yaptrm mekanizmasnn kurulmamas, senelik beyan zorunluluuna uyulmamasna yol aar. Senelik beyan raporlarnn kamuya, medyaya, dier kamu grevlilerine ve idareyle i yapan kiilere ak olmas gerekir. Bu kiiler kolayca ve hzl bir biimde senelik beyan raporlarna ulaabilmelidirler. Bu husus, senelik beyan sisteminin etkisini artracaktr.

3.6.8. ada Bir kar atmas Politikas

kar atmalar her zaman endie yaratan bir konu olmaya devam edecektir. zel karlarn kontrol edilmesi iin ngrlen ok kat bir yaklam kamu grevlisinin dier haklaryla atabilir ya da uygulamada ilemez bir hal alabilir. Bu durum kamu grevlisi olmak isteyen baz drst insanlar da kamu grevini meslek olarak semekten alkoyabilir. Dolaysyla ada bir kar atmas politikas; kamu kurulularnn drstln ve gvenirliini tanmlayarak, hibir koulda kabul edilemeyecek kiisel kar elde etme hallerini belirleyerek, atma durumlarn uygun biimde yneterek, kamu kurulularnn ve alanlarn bu gibi kar atmalarndan haberdar olmalarn salayarak, kar atmalarn tanmlayan, finansal beyan dzenlemeleri getiren, yaptrmlar ngren bir yasal altyapya dayanmal ve pratikte uygulanabilir olmaldr. Etkili bir kar atmas politikas kamu grevlisinin kiisel menfaatiyle toplum menfaatini dengelemeyi baarabilmelidir. Bununla birlikte kar atmasyla ilgili enstrmanlarn geliimindeki deiimleri analiz etmek, bu konudaki eilimleri tarihsel bir perspektiften grebilmek ve lkelerin konuyla ilgili yaklamlarndaki vurgular ve tamamlayc belgelerden nasl faydalandklarn anlayabilmek asndan nemlidir. kar atmas ynetiminin dinamikleri politik ve toplumsal deiimlere, dier lkelerin etkilerine, uluslararas kurumlarn ve zel sektrn taleplerine bal olarak deimektedir. rnein, gnmzde kar atmas politikalarnn standartlarn ortaya koyan, basit dille yazlm etik davran kodlarnn artan poplaritesi uluslararas eilimi yanstmaktadr ve dolaysyla gittike artan sayda lke kamu sektrnde kar atmasna zmler sunmak iin bu yolu tercih etmektedir.
163

OECDye gre, kar atmas durumlarn dzenleyen bir kamu politikasn kabul etmek, kamu idaresinin politik, idari ve yasal kapsamnn en gerekli elerinden biridir. OECDnin ngrd klavuz ilkeler, kamuda ortaya kabilcek her trl durumu dzenleme amacyla deil, bunun yerine srekli deien bir toplumsal ortamda uygulanabilecek genel bir politika olma amacyla dzenlenmitir. OECDnin ngrd kamu ynetiminde etkili bir kar atmas politikasnn temel prensipleri unlardr: Kurumsal ve bireysel drstl riske sokma potansiyeli olan kar atmas durumlarnn genel zelliklerini tanmlanmas, Kabul edilemez kar atmas durumlarnn ortaya kan spesifik ekillerinin belirlenmesi, kar atmas politikasnn uygulanabilirliinin salanmas iin liderlik ve siyasal irade, birliini destekleyen bilin ve etkili bir nleme iin risk alanlarn ngrme, Bilginin uygun beyan ve karlarn etkili ynetimi, Dier menfaat sahipleriyle ortaklk (szleme ilikisi olan taraflar, mteriler, sponsorlar ve toplum), Tecrbeler nda kar atmas politikasnn deerlendirilmesi ve gelitirilmesi. Kamu ynetiminde kar atmasn nlemek iin zet olarak u almalar yaplmaldr: zel kar ile kamu kar arasnda bir atma olan tm alanlarda kamu grevlilerinin davran kurallarna ilikin yasal dzenlemeler yaplmaldr, Kamu grevlilerinin kendisi ya da yaknlarnn zel karlarnn olduu alanlardan uzak kalmas salanmaldr. Bu erevede, kamu grevlilerinin zel kar ve kamu karnn att alanlardaki grev ve yetkileri mutlaka daraltlmaldr. kar atmas durumu dolaysyla zel bir kar temin eden kamu grevlisi ve ayn zamanda zel kii ve kurulular ihbar edenler dllendirilmelidir, Kamu kurum ve kurulularnda Ombudsman kurumu oluturulmaldr, kar atmas yoluyla maddi ya da bakaca bir menfaat elde eden kamu grevlileri cezalandrlmal, ilenen suun derecesine gre kamu grevinden men cezas da verilebilmelidir. kar atmas politikalar kural temelli veya ilke temelli yaklamlar gstermektedir. Yaplan aratrmalar kat temelli standart diziminin, belirli gruplarn faaliyet gsterdikleri zel durumlara uydurulabilen daha eitli, esnek ve pratik enstrmanlarla birletirilmesiyle etkili bir kar atmas sisteminin kurulabileceini gstermitir. Ek olarak, sade bir dille yazlan zl ve pratik enstrmanlar kamu grevlileri ve genel olarak toplumun tamamna kar atmas standartlarn ve etik ilkelere ballk beklentilerini daha etkili olarak aktarr.

164

Kutu 13: Etik Altyap Olutururken Dikkate Alnmas Gereken Hususlar / Ekonomik birlii ve Kalknma rgt Kamu Ynetimi Komitesi, 1997 Kamu sektr iin temel deerler (ya da etik ilkeler) tanmlanm m ve bunlar uygulayacak olan kamu grevlileri ve vatandalar (ve siyasi temsilcileri) tarafndan biliniyor mu? Bu deerler kamu kurulularnn almalarnda nasl uygulanyor? rgtsel sistemler, uygunsuz davranlara ynelimi zorlatrp tespit edilmesini kolaylatrarak, etik btnl (drstl) destekliyor mu? Drstln ve etik ilkelerin uygulanma durumlarn soruturmak ve kovuturmak amacyla ne tr ceza ve usuller mevcuttur? Vatandalarn, grevlilerin davranlarn denetlemeleri ve kamusal yaam iin deerlerin gelitirilmesine katlmlar amacyla ne tr aralar mevcuttur? Davran kurallar, kamu hizmetinin geneline ya da daire veya kurumlara ynelik olabilir. Kurallar, ilgili kuruluun anayasayla, kamuoyuyla, dnemin hkmetiyle, seilmi grevlilerle ve meclisle ilikilerini de kapsayan bir biimde roln ve alanlarn yasal ykmllklerini (yaplan grevle ilgili kar atmalarnn aklanmas, siyasi faaliyetlerin snrlanmas gibi) ierir. Davran kurallar bir yandan disipline arlk vererek dorudan denetim ilevi de grrken, dier yandan kurum iin yksek deerlere ulalmasna hizmet eder.

3.6.9. Yolsuzlua Kar Etkin Mcadele

Trkiyede yaplan saha aratrmalarnn sonularna gre, yolsuzluun toplumsal, siyasal ve ekonomik yaplar zerindeki olumsuz etkileri artmaktadr. Son yllarda yaanan ekonomik krizlerin temel nedenleri arasnda kamu ynetimindeki yolsuzluk olgularnn etkisi yadsnamaz. 3 Kasm 2002 tarihinde yaplan erken genel seim sonular, vatandalarn siyasi reform ve yolsuzlukla mcadelede etkin politika isteminin bir yansmas olarak da yorumlanabilir. Merkezi ve planl ekonomiden serbest piyasa ekonomisine geen lkelerde dzenleyici mekanizmalarn bulunmay rant arama, yolsuzluk ve byk apl soygunlara neden olmaktadr. Bunlarn yan sra, dzenli, ak, adil ve rekabeti seimlerle i bana gelen yneticilerin bulunduu demokratik lkelerde etkin bir sivil toplumun gelitirilmesi, hkmetin hesap vermesi ve ynetimin olabildiince saydamla sahip olmas nem kazanmaktadr. Yolsuzlukla mcadelede, sadece ceza hukuku aralaryla baarya ulalabilmek mmkn deildir. ncelikle devletin ileyiinde saydamln tam olarak salanmas gerekir. Yine bu mcadelede, ceza tedbirlerin yannda zel hukuk ve idare hukuku alannda da baz tedbirlerin alnmas gerekmektedir. Bu tedbirlerden en etkili olan etik deerlerin kamu hizmetinin her alannda uygulanabilirliinin salanmasdr. Unutulmamaldr ki kamu ynetiminde gl bir etik altyap yolsuzlukla mcadelede en etkili aralarn banda gelmektedir. Gl bir etik altyap, yolsuzlua yol
165

aan etik d davranlarn engellenmesi iin kontroller ve hesap verebilirlik mekanizmalar kurar. Bu mekanizmalar aslnda en basit tanmyla kamu grevlilerinin bireysel drstlklerini salamaya alr. Gl bir etik altyap kamu grevlilerinin ve toplumun btnnn kamu ynetiminde etik deerler konusunda bilinlendirilmesini de ngrr. Dolaysyla, yolsuzlukla mcadeleyi yrtecek personelin nitelikli hle getirilmesi iin bu kiilere zel eitim verilmesi ve kamuoyunun yolsuzluk konusunda aydnlatlmas da nem tamaktadr. Yolsuzluklarn soruturulmas ve kovuturulmas kolay olmamaktadr. Bu nedenle aadaki tedbirler alnmaldr: Bu mcadelede grev alan organlarda ihtisaslama salanmaldr. htisaslama ilkesine zenle uyulmas ve insan haklar ihlallerine neden olunmadan madd gerein ortaya karlmas gerekmektedir. Birok lkede rnekleri bulunan ve yolsuzlukla mcadelede etkin rol oynayan Yolsuzlukla Mcadele Daimi Komisyonunun kurulmas iin Trkiye Byk Millet Meclisi tznde gerekli deiiklikler yaplmal ve bu komisyona, soruturma komisyonlarnn yetkileri ile -hakim, savc ve emniyet ve istihbarat grevlileri de dahil olmak zere uzmanlardan oluan- geici alt komisyonlar oluturma yetkisi verilmelidir. 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu, yolsuzlukla mcadelede yetersiz kalmaktadr. Bu nedenle, sz konusu kanunun zellikle mal bildirimi srelerine ve denetimine ilikin hkmlerinin uygulanabilir ve izlenebilir ekilde yeniden dzenlenmi maddelerini, 4208, 2531 ve 1156 sayl Kanunlarn revize edilmi biimlerini, Sermaye Piyasas Kanunu gibi zel kanunlarn yolsuzluk saylan fiillere dair ceza hkmlerini, Trk Ceza Kanununun yolsuzluk kapsamnda saylabilecek dzenlemelerini, yolsuzluk fiillerinden elde edilecek gelirlerin zapt ve msaderesi ile yarglama usullerini, muhbir ve tank koruma programlarn ve konuyla ilgili tm ada hkmleri bir araya toplayacak ve bylece bu konudaki mevzuat dankln giderecek bir Yolsuzlukla Mcadele Kanunu hazrlanmaldr. Yasal dzenlemede yolsuzluk fiillerini ihbar edenlere ikramiye verilmesine ve faal nedamet haline etkinlik ve ilerlik kazandracak dzenlemelere yer verilmelidir. Yolsuzlukla Mcadele Kanununda yolsuzluun tanm, yolsuzluk eylemleri, el koyma ve zoralm hkmleri, muhbir ve tank koruma kurallar, gizliliin snrlar, memur ve kamu grevlisi tanmlar, mal bildirimi kurallar, kamu grevlerinden ve ihalelerinden yasaklanma gibi hkmlere yer verilmelidir.
166

 Kayrmaclk, nfuz suistimali, hediye ve ikram kabul etme, sermaye piyasalar dnda da menfaat temini amacyla dahili bilginin nc kiilere szdrlmas ve sebepsiz zenginleme fiillerine, 27.1.1999 tarihli Avrupa Konseyi Yolsuzluklarla Mcadeleye likin Ceza Hukuku Szlemesinin 14nc maddesinde belirtilen yolsuzluk fiillerinin ilenmesi, gizlenmesi veya stnn rtlmesi iin, yanl veya eksik bilgiye dayal bir fatura ya da herhangi bir muhasebe belgesini dzenlemek ya da kullanmak, yasalara aykr bir biimde herhangi bir deme kaydnn yaplmamas gibi muhasebe sularna ve zel sektrdeki aktif ve pasif rvet sularna, hazrlanacak Yolsuzlukla Mcadele Kanununda yolsuzluk eylemleri bal altnda yer verilmelidir. Kutu 14: Avrupa Birliine Aday lkelerde Yolsuzlukla Mcadelenin Glendirilmesine likin On lke115 Devlet liderleri ve karar vericilerinin yolsuzlukla mcadele hususunda gvenilirliklerinin olmas ve ak bir tutum sergilemeleri byk nem tamaktadr. Yolsuzluu engelleyecek ve bask altnda tutacak nlemleri kapsayan yolsuzlukla mcadele stratejileri gelitirilmelidir ve uygulamaya konmaldr. Bu stratejiler devletin her dzeyinde geni apl ele alnp tartlmaldr. Aday lke AB mevzuatna tam olarak uyum salamaldr. Ayrca temel uluslararas yolsuzlukla mcadele aralarnn tamamna taraf olunmaldr ve uygulamaya konulmaldr (BM, Avrupa Konseyi ve OECD Szlemeleri). Yolsuzlukla mcadele yasalar nemli olmasna karn, sz konusu yasalarn uygun ve effaf yolsuzlukla mcadele birimlerince uygulanmas daha fazla nem tamaktadr. Uygun soruturma teknikleri ve istatistikleri gelitirilmelidir. Yasalar uygulamakla ykml kurumlarn rol sadece yolsuzlukla deil, ayn zamanda sahtecilik, vergi sular ve kara para aklama konusunda da glendirilmelidir. Kamu grevi her vatandaa ak olmaldr. Personel alma ve terfi etme objektif kriterlere ve liyakata dayanmaldr. cretler ve sosyal haklar yeterli dzeyde olmaldr. Kamu grevlileri mal beyannda bulunmaldr. Hassas grevlerde rotasyon geerli olmaldr. Kamu ynetiminde (yarg, emniyet, gmrk, vergi idaresi, salk sektr ve kamu ihaleleri) drstlk, hesapverme sorumluluu ve saydamlk, denetim ve izleme standartlar araclyla glendirilmelidir. Rehber ilkeler oluturulmal ve uygulama aamasnda gzlemlenmelidir. hbarda bulunan ve ifade verenlerin korunmasna ilikin olarak hem kamu sektrnde hem de zel sektrde ak kurallar bulunmaldr.
115

Bkz. COUNCIL OF GOVERNMENT ETHICS LAW (COGEL) REPORT, ETHICS AND LOBBYING: LEGISLATION AND LITIGATION, (1991); Earl Molander, A Paradigm for Design, Promulgation and Enforcement of Ethical Codes, JOURNAL OF BUSINESS ETHICS, NO: 6, (1987), s. 619; Michael Hyman, Robert Skippex, Richard Tansey, Ethical Codes Are Not Enough, BUSINESS HORIZANS, (Mart, Nisan 1990), s. 15-22; Steven Hays, Richard Gleissner, Codes of Ethics in State Government: A National Survey, PUBLIC PERSONNEL MANAGEMENT, 10, NO: 1, (1981), s. 48-58; Patricia Ingraham, Policy Implementation and the Public Service, in ROBERT DENHARDT, E. JENNINGS EDS., THE REVITALIZATION OF PUBLIC SERVICE, (1987), s. 145-55; John Rohr, Ethical Issues in French Public Administration: A Comparative Study, PUBLIC ADMINISTRATION REVIEW, (Temmuz-Austos 1991), s. 285.

167

Medya ve eitim yolu ile toplumun yolsuzluk konusundaki bilinci artrlmaldr. Yolsuzluun hogr ile karlanacak bir fenomen olmad ve cezai bir su olduu mesaj vurgulanmaldr. Politikaclarla i evresi arasnda rtl balantlarn kurulmasnn nlenmesi amacyla, siyasi parti finansman ve siyasi partilerin d mali kontrolne ilikin ak ve effaf kurallar getirilmelidir. Siyasi partilerin karar verme sreci zerindeki etkileri ok gldr ancak ounlukla rvete ilikin yaptrmlardan muaf tutulmaktadrlar. Rehber ilkeler ve drst irketlere ilikin beyaz listelerin yaymlanmas gibi yollarla zel sektrn yolsuz faaliyetlerden kanmas salanmaldr.

3.6.10. Kamuda Etik Bilincin Yerletirilmesi

Kamu ynetiminde etik ilkelerin yerletirilmesi konusunda var olan toplumsal bilin ve ibirlii kamuda etik reformlarnn etkiliine byk katkda bulunacaktr. Unutulmamaldr ki, kamu menfaati ynnde hareket etme sadece kamu grevlilerinin deil btn vatandalarn ncelikli ykmlldr. Etik davran bilincinin yerletirilmesi iin; kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin devlete kar zararlar konusunda topluma bilgi verilmeli ve bununla savamak iin zel yaynlar kartlmal, etik d faaliyetlere kar seminerler dzenlenmeli, teorik temel bilgiler paylalmal, son gelimeler ve halkn bu konuda nasl mcadele edecei anlatlmal, kamu ynetiminde etikle ilgili eitim programlar okullarda ve niversitelerde verilmeli; gelecekte kamu ynetiminde etikle ilgili eitim kamu eitim sisteminin ayrlmaz bir paras olmal, kitle iletiim aralar ve sivil toplum rgtleri etik d faaliyetlere kar etkin bir rol alacak konuma getirilmeli, kitle iletiimi yolsuzluktan arndrlmal, gazeteciler zellikle etik davran kurallarnn ihlaline ilikin haberleri hazrlarken objektif olmal ve basnn ve gazetecinin toplumda etik bilincinin yerlemesi ve etik d faaliyetlerle mcadele konusundaki sorumluluu Basn Kanununa eklenmeli, kamuda etik d faaliyetler ve yolsuzlua kar verilecek eitimin en yararl ekillerinden birisi olan yuvarlak masa tartmalar dzenlenmeli, kamu ynetiminde yksek etik davranlar gsteren kamu grevlilerinin halkla bir araya getirilmesi ve kamu ynetiminde halkn gveninin salanmas iin yksek etik standartlarda faaliyet gsteren kamu grevlileri etkin bir biimde rol almal,

168

 hkmet kamu ynetiminde etik d faaliyetler konusunda halkn bilinlendirilmesi iin bir program hazrlamaldr.

3.6.11. Ombudsman (Kamu Denetisi) Kurumunun Kurulmas

Ombudsman, vatandalarn idareyle ilgili ikayetlerini incelemeye ve sonulandrmaya yetkili kurumdur. Kurumun ayrt edici iki zellii anayasa ile garanti edilen bamszl ve parlamento tarafndan seilmesidir. Anayasal dayana olmayan ombudsman kurumunun yeterli etkinlii salayamayaca, evrensel uygulamalardan bilinmektedir. Kamu ynetiminde etikle ilgili birok uluslararas belgede kurulmas nerilen ombudsman kurumunun Trkiyede de kurulmas iin ncelikle gerekli anayasa deiiklikleri yaplmaldr. Kutu 15: Ombudsman Kurumunun Kurulmas Hakknda Anayasa Deiiklii nerisi T.C. Anayasasna 100nc maddeden sonra gelmek zere aadaki alt kenar bal ve 101inci madde eklenmi; 101inci maddenin sra says 102 olarak, mteakip maddelerin sra saylar 108inci maddeye kadar tesels1 ettirilerek deitirilmi, 108inci madde yrrlkten kaldrlmtr. V. Kamu Denetimi Yksek Kurumu Madde 101- dari ve mali zerklie sahip Kamu Denetimi Yksek Kurumu; kamu hizmetlerinin etkin, verimli, yerinde ve hukuka uygun ekilde yrtlmesini salamak ve Anayasa ile gvence altna alnan temel hak ve zgrlkleri savunmak amacyla idarenin faaliyetlerini ve kamu grevlilerinin ilem ve eylemlerini denetlemekle grevlidir. Silahl Kuvvetler ile yargsal ilemler ve hakim ve savclarn denetimi, Kamu Denetimi Yksek Kurumunun grev ve yetki alan dndadr. Kamu Denetimi Yksek Kurumunu Kamu Badenetisi temsil eder. Kamu Badenetisi, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tam saysnn en az bete biri tarafndan yazl olarak nerilen; 40 yan gemi, yksekokul mezunu, Trk vatanda adaylar arasndan Trkiye Byk Millet Meclisi ye tam saysnn bete ounluuyla be yllk sre iin gizli oylamayla seilir. lk iki turda hibir adayn gerekli oyu salayamamas halinde, oylamaya en fazla oyu alan iki adayla devam edilir. Kamu Badenetisi dorudan Trkiye Byk Millet Meclisine kar sorumlu olup yllk denetim faaliyetlerini bir raporla Trkiye Byk Millet Meclisinin bilgisine sunar. Kamu Denetimi Yksek Kurumunun kuruluu, faaliyetleri; kamu denetilerinin, uzmanlarn ve dier personelin seimi, atamalar, grev sreleri ve z1k ileri ile dier hususlar kanunla dzenlenir. T.C. Anayasasnn 150nci maddesine aadaki fkra eklenmitir. Kamu Badenetisi, Kamu Denetimi Yksek Kurumunun grev alanna giren konularla ilgili Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerin veya bunlarn belirli madde ve hkmlerinin ekil veya esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesinde dorudan doruya iptal davas aabilir.
169

3.6.12. Tm dari lemleri Kapsayan Bir Usul Kanununun Hazrlanmas

kinci Blmde de belirtildii gibi Trkiyede kamu grevlilerinin verdikleri kamu hizmetleri srasnda uygulayacaklar usul kurallar yasal mevzuatta dank halde bulunmaktadr. Byle bir yasal karmaklk iinde kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ortaya kma riskinin byk olduu da bilinen bir gerektir. Dolaysyla tm idari ilemleri kapsayan bir usul dzenlemesinin biran nce hazrlanmas gerekmektedir.

3.6.13. Katlmclk le Etik D Faaliyetlerin nlenmesi

Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nlenmesi ve etik bilincin gelitirilmesi iin Uluslararas Saydamlk rgtnn modelledii Ulusal Btnlk Stunlarnn her birini temsil eden kesimlerin (yasama, yarg, Saytay, Babakanlk Tefti Kurulu, Devlet Personel Bakanl, medya, sivil toplum kurulular, zel sektr, uluslararas aktrler) katlmyla atlye almalar (workshop) dzenlenmelidir.

3.6.14. Kamu Sektrndeki Hassas Alanlar in zel Etik Standartlarn Gelitirilmesi

Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin daha ok ortaya kt hassas alanlar iin zel etik davran standartlarnn belirlenmesi gerekmektedir. Dier lkelerde hassas alan olarak kabul edilen kurumlar kredi, ihale, gmrk, vergi, trafik vb. gibi kurumlardr. Bu alanlarda etik standartlarn daha ayrntl bir biimde dzenlenmesi ve alelade etik davran kurallarnda ngrlen standartlardan daha yksek olmas gerekmektedir. Bu alanlarn kamu grevlileri iin eitim ve bilgilendirme almalar, ngrlen genel sreden daha sklkla yaplmaldr. Trkiyede yaplan saha almalarnda gmrkler ve vergi daireleri etik d faaliyetin en yaygn olduu alanlar olarak tanmlanmaktadr.116 zellikle gmrkler salkl bir ekonominin etkili bir ekilde ynetilmesi iin en temel enstrmanlardan biri olduklarndan en yksek standartlara tabi tutulmallardr.

3.6.15. Takdir Yetkisinin Snrlandrlmas

Takdir yetkisi idarenin ilevlerini en sratli ekilde yerine getirebilmesi iin kamu grevlilerine tannm bir yetkidir. Takdir yetkisi kullanmnda kamu ynetiminde temel etik deerlerin gz ard edilmesi ve saydamln salanamamas kiisel karlarn elde edilmesi uruna kamuyu zarara sokabilmektedir. Kamu sektrnde etik d faaliyetlerin en ok takdir yetkisi kullanld durum116

TESEV, Hanehalk Gznden Trkiyede Yolsuzluun Nedenleri ve nlenmesine likin neriler Aratrmas 2001.

170

larda ortaya kmas da artc deildir. Trk kamu sektrnde kullanlan takdir yetkisinin genilii kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ortaya kma tehlikesini arttrmaktadr. Bu balamda; idari yarg mercileri, idari ilemi ama bakmndan deerlendirmesi srecinde kamu hizmetinin temel etik deerlerini de gz nnde bulundurmal, takdir yetkisinin snrlandrlmas, takdir yetkisini genileten krtasiyeciliin en aza indirilerek kamu ilemlerinde beyann esas alnmas, buna karlk yalan beyana ilikin yaptrmlarn arttrlmas ile ilgili hkmlere genel idari usul dzenlemesi yer verilmelidir.

3.6.16. Mevzuat Reformunun Yaplmas

Kurallarn karmakl ve hacmi arttka kamu grevlilerinin onlar anlamas ve benimsemesi olasl azalr. Kurallar doru ve yanl arasndaki gri alanda rehberlik etmek yerine, kanlmas veya es geilmesi gereken olgular halini alr. Ayrca kurallar geersiz ve ilevsiz bir hale geldiklerinde inanlrlklarn kaybeder ve kafa karkl yaratrlar; bu da ya hareketsizlie ya da yanl davranlara neden olur. Ar kontroller idari yapy bozabilir ve adaletsizlie neden olabilir. Bunlarn varl nerilen kararlarn daha fazla noktada incelenmesine neden olur, brokrasiyi artrr ve harekete gemeyi geciktirir. dari faaliyetlerin kontrol iin o kadar enerji gerekir ki eldeki ii yapmak iin pek az zaman ya da kaynak kalr. Dolaysyla ar kontroller ynetimin kamuoyuna kar duyarlln azaltabilir. lkemizde yasa, tzk ve ynetmelikler, karmak bir grnt izmektedir. Bu karmaklkta kamu ynetiminde etik d faaliyetler artmaktadr. te yandan, kanunlarn uygulama ynetmelikleri, Babakanla sunulmadan nce ilgili kurum ve kurululardan gr alnmasna dair 3056 sayl yasa hkm ve tzklerin yaymlanmadan Dantay incelemesine tabi tutulmasn zorunlu klan Anayasann 155inci, Dantay Kanunun 48inci maddesi dnda, mevzuatlarn hazrlanmas srecinde bir danma ve katlma mekanizmas sz konusu deildir. Bu karmakl ortadan kaldracak ve kanun, tzk ve ynetmeliklerin bunlardan etkilenecek olanlarla gr alveriini ieren bir sre sonunda tamamlanmasn ngren genel bir mevzuat reformunun saydamla nemli katklar salayaca dnlmektedir. Bu nedenle, Adalet Bakanlnn koordinatrlnde, Saytay, Babakanlk Bamfettilii, niversiteler, Devlet Personel Bakanl, Devlet Planlama Tekilat, TODAE ve Trkiye Barolar Birlii temsilcilerinden oluacak bir mevzuat reformu alma grubu kurulmaldr.

3.6.17. Hesap Verebilirlik Mekanizmalarnn Gelitirilmesi

Tm ciddi kurumlarn ve an demokrasilerinin ortak noktalar, hedeflere varma konusunda atlan admlarla ilgili olarak saydamlk ve hesap verme kavramlardr. Reform giriimlerinin ounun baarszlnn altnda bu iki noktadaki zafiyetlerin pay vardr.
171

Hesap verebilirlik herhangi bir ynetim srecinin temelidir ve bu srecin etkililii otorite sahibi olanlarn yasal ve anayasal sorumluluklarn yerine getirirken yrttkleri faaliyetlerin hesabn vermelerine baldr. Bu noktada hesap verebilirlik kamu gcnn kullanlmasnda sadk kalnan etik deerlere de bir kontrol ilevi grr. Hesap verebilirliin gelitirilmesi iin bilgi edinme zgrl, mali hesaplarn saydaml, ak ve saydam bte sreci, mali ynetim ve performans denetim sistemleri, ombudsman ve yolsuzlukla mcadele birimi, yasama denetimi, zorlayc tedbirler, adli reform, zgr seimler gibi olgu, kurum ve yaplanmalara ihtiya vardr. Hesap verebilirliin salanmas iin; Kamu hizmetleriyle ilgili kurallar ve ilemler hakknda yurttalarn bilgi sahibi olmas salanmaldr (rnein, vergi dairesindeki bir ilem iin gerekli olan mevzuat, ilem aamalarn ve cretleri ieren bir belgeyi sz konusu dairenin grnr bir yerine okunabilecek byklkte ve dikkat ekecek ekilde asmak faydal olacaktr. Bylece kamu grevlilerinin yurttalar tarafndan oto kontrolnn yaplmas mmkn olacak ve kk rvetler nlenebilecektir). Ak bte sreciyle kamu harcamalarnn ve gelirlerinin planlanmas srecinde yurttalarn katlm salanmaldr. ada mali ynetim ve denetim sistemleri zellikle bilgisayar destekli yapsyla saydaml artrmak ve kt uygulamalar saptamak konusunda etkili olmaktadr. Mali ynetim sistemlerinin etkin olmas iin, ileri teknoloji kullanlmakta ve mali yazlmlarn retilmesi, yksek standartlara sahip muhasebe personeli ve denetilerin yetitirilmesi gibi faaliyetler sklkla sz konusu olmaktadr. ada mali ynetim sistemi uygulamalarndan baz rnekler aada sralanmaktadr: sahiplerine memurlara ve dier ilgililere mkerrer deme yaplmas gibi suiistimallerin ortaya kartlmas amacyla, mevcut bilgilerin bilgisayarlar araclyla karlatrlmas, Kt kullanlmaya elverili faaliyetlerin kaytlara yklenmesi suretiyle bilgisayar destekli denetimlerin yaplmas, Yolsuzlua ak olan alanlardaki (rnein, usulsz krediler) olaan d sapmalara kar otomatik uyar mekanizmalarn iletilmesi, Bte d harcamalarn ortadan kaldrlmas iin, kamu fonlarnn birletirilmesi ve tek banka hesabnn kullanlmas.

172

3.6.18. Etik lkelerin Yerletirilmesi in nsan Odakl Bir Sistem na Edilmesi

Kamu ynetiminde etik politikas insan odakl, insann zgr geliimine saygl bir biimde yaplandrlmaldr. Erdem sralamasnn en banda bulunan drstlk kavramnn tm toplum tarafndan ayn nemde anlalmasn salayacak rgn ve yaygn eitim olanaklarndan yararlanlmasnn yan sra ehliyetin, liyakatin nemine ve gerekliliine de mutlaka inanlmal ve kadrolara seimde nesnel ltler kullanlmaldr. Etik d faaliyetleri yok etme giriimleri, insan davranlarn bir btn olarak ele alma esasna dayandrlmaldr. Yasal ve idari tedbirler tek bana yeterli deildir. Bunun dnda ve ncelikle, tutarl bir ahlak anlaynn mevcudiyeti gereklidir. Etik d faaliyetle mcadele iin sosyal, ekonomik ve politik planlamalar gereklidir. Etik d faaliyetlerin ortaya kabilmesi iin en nemli faktr insan faktrdr. Bu noktada kiisel etiin ve insann ahlak llerinin gelitirilmesinin nemi bir kez daha ortaya kmaktadr. Nihai planda, etik d faaliyetlere engel olmak i bandaki grevlilerin ahlaki donanmlarnn son derece yksek olmasyla mmkndr. yi insanlara iyi yasalar ve iyi yasalara iyi insanlar destek olmadka, etik d faaliyetler devam edecektir. Ancak iyi kamu grevlileri olmasnn bir yolu da eitimden gemektedir.

3.6.19. Kamu Grevlilerinin Mali Durumlarnn yiletirilmesi

alanlar hak ettiklerinden daha az maa aldklarn dnr ve kendilerini gvende hissetmezlerse kamu ynetiminde etik deerlere uygun davranmak iin fazladan bir aba gstermek onlara daha zor gelecektir. Kaynaklar kstl olduundan ksa yoldan byk karlar salama ya da usul kurallarna uymama ynnde basklar da olabilir. Bu yzden devletin bu etkenlerin muhtemel risklerinin farknda olmas ve kamu grevlilerinin alma koullarnn etik davrana uygun bir ortamn yaratlmasnda nemli olduunun bilincine varmas gereklidir. Trkiye koullarnda yaam standartlarna uygun cret alamayan kamu grevlilerinin geim skntsndan kurtulmann yollarn ararken, eitli etik d faaliyetlere ynelmelerini nlemenin yolu, kamu grevlilerine en azndan ortalama hayat standardn salayacak bir cret verilmesidir. Sadece maa artyla kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nne geilemeyecek olmas, kamu sektr maalarnn nemsiz bir faktr olduu anlamna gelmemektedir. Maa artlar, uygun ie alma ve terfi sistemiyle, etik d faaliyetlerde bulunan kamu grevlilerinin disiplin cezalar almalaryla ve ada bir etik eitimiyle birlikte, ciddi bir kamu sektr reformunun bir paras olmas durumunda etkili olacaktr.

173

3.6.20. Brokratik Katln Ortadan Kaldrlmas ve Verimliliin Artrlmas

Brokratik katln maliyeti ilevsel etkinsizlik ve niteliksiz kamu hizmeti eklinde halka yansr. Halkn daha iyi hizmet alabilmesini salamak iin devletin verimlilii n plana almas gerekir. nk halkn kamu hizmetlerine talebi her geen gn artmakta ve nitelii deimektedir. Brokratik formalitelerin ve zaman kaybna yol aan dzenlemelerin dikkatli bir ekilde yeniden ele alnmas ve dzenlenmesi gerekir. Ayrca kamu organizasyonlarnda, otoritenin paral yaps koordinasyon probleminden kaynaklanan kaynak israflarn ortaya karr. Brokratik formalitelerin okluu ve koordinasyon eksiklii ise yolsuzluklarn devam edecei anlamna gelir. Yolsuzluklarla mcadele edebilmenin etkin yollarndan biri, verimlilii srekli olarak gndemde tutmaktr. Kaynaklarn verimli alanlara gitmemesi ve belli kii/firmalarn kayrlmas belki ksa dnemde ok vahim sonularn gstermez ama uzun dnemde bedelini btn vatandalarn deyecei ekonomik krizler eklinde ortaya kar. Kamu hizmetlerinin sunulmasnda verimlilii ve etkinlii nemli lde artracak olan uygulamalardan biri de e-Devlettir. e-Devlete geilerek hizmet maliyetlerinde d, hizmetlerde hzlanma, aklk, bilgilerin muhafazas, kullanlmas ve kolay ulalmas gibi faydalarn elde edilmesi mmkndr. Ancak halen birok kamu kurumu, bu yeni teknolojinin yaratt imkanlardan hizmet sunumunda ve personelin eitiminde yeterince yararlanamamaktadr. Oysa biliim teknolojisinden, personelin eitiminden hizmet kalitesinin artrlmasna ve maliyetlerin azaltlmasna kadar birok alanda yararlanlabilir. Kamu kesiminde verimliliin nndeki engellerin bir ou alabilir niteliktedir. Ancak bunun iin sadece brokratlarn abalar yeterli deildir. Siyasetilerin de poplizme sapmadan verimlilik gelitirme abalarn desteklemeleri baar iin kilit nemdedir.

3.6.21. Ynetiim Reformlar ve Kamu Ynetiminde Etik D Faaliyetlerle Mcadele

Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle mcadele konusunda ulusal stratejiler deiiklik gsterseler de, etkili bir strateji iin asl stun bulunmaktadr: nleme, uygulama ve sivil toplumun katlm. nleme: nleme, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nedenlerine iaret etmelidir. Bu nedenler genellikle kamu politikas hatalar ve politik ve idari kurumlarn zayflndan ortaya kmaktadr. Karln vermeden fayda salama olanaklarn azaltacak bir ekonomik reform, kamu

174

hizmetinin etkililiini ve drstln gelitirecek bir reform, vergi politikas ve idarede reformlar, kamu giderleri zerindeki kontroln sklatrlmas ve siyasal sistemde reformlar gibi faaliyetlerin hepsi bir nleme stratejisinin bileenleridir. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nlenmesine nemli bir katk, ekonomi ynetiminde saydamln u yollarla salamlatrlmasyla elde edilir: Devletin mali ilerinin deerlendirilmesi ve bu mali ilerin tam anlamyla beyan edilmesinin salanmas, Parlamentodaki resmi kurumlar hesaplaryla ilgili komitelerin glendirilmesi, dari szlemeler iin ak ve rekabeti ihale srelerinin kullanlmas, Devlet denetilerinin raporlar ve geliim projelerinin deerlendirilmesi hakknda tam bilginin kamuoyuna aklanmas, Devletin mali ileriyle ilgili bilgilere medyann eriimi, Devlet liderleri ve ailelerinin malvarlklarnn tamamnn beyan, Uluslararas finansal anlamalara katlm ve mali disiplinle ilgili ak klavuz ilkelerin belirlenmesi, Yukardaki koullarn salanmad alanlarda kamuoyunun tm bilgilere eriimini salayacak mekanizmalar gelitirilmesi. nleme sadece kamu grevlilerine deil, vatandalar ve zel sektr kurulularna da konsantre olmaldr. zel sektr iin etik davran kodlar neyin etik d faaliyet olacan ve ne ekilde faaliyette bulunulacan ak bir biimde zel sektr mensuplarna gstermelidir. zel sektrn kamu faaliyetlerine sponsor olduu durumlar (rnein, spor ve sosyal olaylar) ve kamu grevlilerinin zel sektr kurulularnda danman olduklar ya da emeklilikten veya kamu grevinden sonra bu kurulularda grev almalar gibi durumlarda kabul edilebilir davranlarn snrlarnn ak ve anlalr dzenlemelerle izilmesi gereklidir. Btn dzenlemelerle birlikte, nleme de kanuni ve etik davranlarn toplumun genelince norm olarak kabul edilmesiyle hayata geirilebilir. Uygulama: Uygulama, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin btn biimlerine kar ciddi ve tutarl ekilde faaliyette bulunmay kapsamaktadr. Etkili bir uygulama denetilerin, savclarn ve yargnn yeterlilii ve drstlne bal olduundan bu kiilerin etkinliini ve btnln garanti edecek mekanizmalarn oluturulmas ve bu kiilere zel kaynak tahsis edilmesi gereklidir. Hukukun stnl ilkesinin ekonomik muamelelerde eitlik ve tarafszlk ilkeleri gz ard edilmeden uygulanmas gerekir. Etik d faaliyetlere frsat yaratacak yasal dzenlemelerdeki belirsizlik ve boluklar ortadan kaldrlmaldr. Kamu kurum ve kurulularnn btnlkleri sorgulanacak duruma geldiinde, bu kurumlarn hesap verebilirliini salayacak mekanizmalar kurmak etik d faaliyetlere kar ulusal stratejilerin banda gelmelidir.

175

Sivil toplumun katlmyla destek seferberlii: Sivil toplumun katlm hem ulusal hem de yerel seviyelerde, kamu ynetiminde etik d faaliyetleri nleyecek programlar oluturmak ve bunlar hayata geirmek konusunda devlet zerinde bask oluturulmasn salar. Kamu ynetiminde etik d faaliyetleri nleyecek reformlar iin yegane potansiyel gcn kayna, kamuoyunun devlete kar tepkisi ve vatandalarn bu yndeki talepleridir. Bu talepler medyann halk bu ynde bilinlendirmesi ve sivil toplum kurulularnn faaliyetleriyle artmaktadr. Medyann bamszl, kamu ynetiminde etik d faaliyetler ve bunlarn sonularyla ilgili kamuoyu farkndalna katkda bulunur. Devletin ifade zgrln korumas ve buna katkda bulunmas, iyi ynetiimin gelitirilmesi ve etik d faaliyetlerin nne geilmesi ynnde koullarn oluturulmasnda kritik bir faktrdr. Medyann etik olmas yolunda, gazetecilikte yksek etik standartlara uyumu salayacak nlemlerin alnmas gereklidir. Ynetiim, etik ve yolsuzlukla ilgili faaliyet gsteren sivil toplum kurulularnn ulusal seviyede etik d faaliyetlerle ilgili bilinci ortaya karmalar ve bu ynde mcadelede halkn katlmn salamalar ynndeki abalar desteklenmelidir. Devletlerin, sivil toplum kurulularnn kamu ynetiminde iyi ynetiimin salanmas ve etik d faaliyetlerin nne geilmesi ynndeki katlmlarn tanmalar ve sayg gstermeleri gereklidir. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin nne geecek ve iyi ynetiimi salayacak temel reformlar unlardr: Ekonomik reformlar: Karln vermeden fayda salama olanaklarn azaltacak ekonomik reformlar iyi ynetiime katkda bulunur. Ayrca bu reformlar idari takdir yetkisinin kullanmnda kapsam genileten brokratik kontrolleri de azaltr. Bununla birlikte ekonomik dzenlemeleri basitletirir, anlalmasn kolaylatrr. Ekonomik reformlar ayrca baz kamu politikalarnn sebep olduu ktl da ortadan kaldrabilir. Bu reformlar devletin olaan ilerinin yrtlmesinde dzenleyici rolnn terk edilmesi anlamna kesinlikle gelmemektedir. Mali Reformlar: Mali reformlar kamu sektrnn etkinliini artrrken kamu hizmetlerinin uygun ekilde fonlanmasna da olanak salarlar. zelletirilmenin bu noktada iyi ynetiime baz faydal katklar olmaktadr. Sbvanse edilen kamuya bor verme programlarnda reform: Bu programlar gnmzde etik d faaliyetlere ara haline gelmitir. Bu, daha iyi hedef belirleme ve programlarn tatbikatnda saydamln salanmasyla baarlabilir. Bunun iin yetki kazanma kriterlerini deitirmeli veya glendirmelidir. Ayrca, programlarn tatbikatnda politik ve idari takdir yetkisine dayanmann da azaltlmas gerekmektedir.
176

 Kamu hizmetlerinin ynetimi, etkinlii ve datmnn gelitirilmesi iin reform: Kamu hizmetlerini zelletirme ynnde artan eilim nda ynetim ve etkinlii gelitirecek tedbirler, kamu yarar dorultusunda hizmet ve mal salamakla sorumlu olan btn alanlar iine almaldr. Kamu hizmeti reformu: Kamu hizmeti reformu kamu grevlilerinin btnln onarr, etik d faaliyetlerin nne geer. e alm ve terfi politikasn liyakat sistemi zerinde temellendirerek ada ve adil insan kaynaklar mekanizmas kurar. Kamu idaresinin bykln ve grevlerini belli bir seviyeye kadar azaltr. Bu seviye mevcut mali kaynaklarla uyumludur. Bu uyum kamu grevlilerine verilen maa ve ikramiyelerin artrlmasn kolaylatrrken yksek etik standartlara bal davrann da dllendirilmesini salar. Yarg reformu: Yarg reformu yargya etkili kaynaklarn aktarlmasn salar. Bu kaynaklar tahkikat ve kovuturma hizmetlerini gelitirir. Ayn zamanda yasamann yargya karmasn engelleyerek yargnn otonomisini garantiler. Yarg reformu, hukukun stnl ilkesinin hayata geirilmesi ve yarg mensuplarnn drstlk ve btnlklerinin salanmas iin gereklidir. Yerel ynetim reformlar: Kamu ynetiminde etik d faaliyetlere kar toplumsal hareket, yetki devri ve sivil toplumun glendirilmesi olmadan tamamlanamaz. zelletirmenin denetlenmesi: zelletirmenin denetlenmesi, kamu mallarnn transferinin servetin kanunsuz birikimine olanak salamamas iin gereklidir. dari ve siyasal sistemlerin kamuoyu denetimine almas: Bilgi edinme hakknn kullanlmas ve karar alma srelerinin saydamlamas kamu ynetiminde yksek etik standartlara uyumun salanmas asndan gereklidir. Siyasal partilerin finansmanyla ilgili reformlar: Siyasal partilerin finansman ulusal koullara bal olarak deise de genel olarak kar atmalar ve haksz ve kanunsuz tesir uygulamalarnn nne geilmesi ve bylece demokratik siyasal yaplarn btnlklerinin korunmas gerekir. lkeler bunun iin belli bir snr aan balarn beyan edilmesini art koarak siyasetin finansmannda saydaml salamaya almaktadrlar.

3.6.22. Kamu Ynetiminde Reform

Devletin bireye etkin ve verimli bir hizmet gtrebilmesi ve piyasada dzenleyici grevini yerine getirebilmesi iin kkl bir kamu reformunun gerekletirilmesi gereklidir.117 Bireylerin deien ve e-

117

Id.

177

itlenen ihtiyalarna cevap vermek, Trkiyenin ABye entegrasyonunu ve demokratikleme srecini derinletirmek asndan kamu reformu, ncelikle ele alnmas gereken bir konudur. Kamunun yeniden yaplandrlmas, demokratikleme perspektifi erevesinde devletin merkeziyeti yapsndan uzaklamas ile de paralellik gstermektedir. Bylece yerel ynetimlere daha fazla yetki verilmesiyle sivil toplum ile devletin birbiriyle ilikisinin yeniden tanmlanmas devlet reformunun nemli bir ayan olutururken, kamu kurumlarnn reforme edilmesi ve kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas bylece kamunun ynetim kapasitesinin artrlmas- dier iki nemli aya oluturmaktadr. Bu erevede, Cumhurbakannn veto etmesinden sonra TBMM gndeminde bekleyen Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda Kanun katlmc ve paylamc, girdi odakl olmaktan sonu ve hedef odakl olmaya ynelik ve vatanda odakl hizmet anlayyla, kamu ynetiminde effafl, katlmcl, etkinlii ve insan haklarna saygy esas almas yerindedir.118 Merkezi idare ile mahalli idareler arasnda yetki ve grev paylamnda, merkezi idarenin stratejik dzeyde etkinlii artrlrken, mahalli idarelerin operasyonel dzeyde esneklikleri ve kaynaklarnn geniletilmesinin ngrlmesi olumludur. Halkn ynetime katlmn salayan kavramlarn getirilmesi ve saydamlk ilkesini gerekletirme yolunda bilgi edinme hakknn dzenlenmesi bir dier olumlu admdr.119 En nemli yapsal refomlardan biri olan kamu reformunda bu adan balang perspektifi doru oturtulmutur. Ancak zellikle denetim konusundaki baz eksiklik ve yanllklar Tasarnn bu ekilde yasalamas halinde kamu ynetiminde etik asndan nemli sorunlar yaratacaktr.120

118 119 120

Id. http://www.tesev.org.tr/etkinlik/basbakanlik_gorusler.php Blent Tarhan, Son Operasyonlar ve Tefti Kurullar, (Yaynlanmam Makale), http://www.bmder.org.tr/makale22.htm

178

B L M

TRK KAMU YNETMNDE ETK VE SAYDAMLIK

4. TRK KAMU YNETMNDE ETK VE SAYDAMLIK

Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle mcadele konusunda hibir ey, ilemleri ak yapmak ve kamusal muamele ve ilemlerde hangi kurallarn uygulanaca ve hangi kriterlerin baz alnaca konusunda kamuoyunun bilgi sahibi olmas kadar gl bir yntem deildir.121

4.1. Giri
Saydamlk kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin en nemlilerinden birisidir. Salam bir etik altyap kamu ynetiminde saydamlk olmadan asla kurulamaz. stelik saydamlk hesap verebilirlikle daima etkileim halinde olan bir etik ilkedir. Saydamlk olmadan, hesap verebilirliin olmas, hesap verebilirlik olmadan da saydamln olmas mmkn deildir. Saydam olmayan bir kamu ynetiminde kamu grevlilerinin etik d faaliyetlerini denetleyebilmek olduka gtr. Kamu ynetiminde kabul edilen etik davran kurallar ne kadar iyi dzenlenmi ve ihlalleri iin ngrlen yaptrmlar ne kadar ar olursa olsun, saydamlk olmadan bu etik davran ilkeleri kat zerinde varln srdrmekten daha teye gidemez. Saydamlk kabul edilen etik davran kurallarnn hayata geirilmesi ve kamu ynetiminde etik bilincin yerletirilmesi iin bir ncelikli kouldur. Kamuda etik dzeyinin ykseltilmesine, kamu ynetiminde davran kurallarnn kabul edilmesi dahil hibir adm, idarede saydamlk salanmas kadar katkda bulunmamtr. Uluslararas aratrmalarda senelerdir dnyann en temiz lkeleri sralamasnda yerini koruyan bata Finlandiya olmak zere, Danimarka, sve, Norve gibi skandinav lkelerinde neden etik davran ilkelerine sk skya bal davranlarn olduu ve dolaysyla neden yolsuzluun istisna olarak ortaya kt ortadadr. Bu lkelerde saydamln unsurlarndan olan bilgiye ulam, halkn ynetime aktif katlm, kamu ynetimlerinin halka danmas ve e-Devlet uygulamalarnn temelleri ok uzun yllar nce atlm ve uygulama gnmze kadar neredeyse hatasz olarak devam ettirilmitir. rnein sve saydamlkla ilgili ilk adm olarak bilgi edinme hakkyla ilgili ilk kanunu 1776 senesinde yrrle sokmutur. Finlandiya, 1951 senesinde bilgi edinme hakkyla ilgili dnyadaki ilk modern yasal dzenlemeyi kabul etmitir; gnmzde e-Devlet uygulamasnda dnyadaki en ileri devlet durumundadr. Dnya apnda birok lkeden uzmanlar, Finlandiyada saydamln nasl yerletirildiine dair aratrmalar yapmakta ve en iyi uygulamalar kodu haline getirip kendi lkelerinde rnek almaktadrlar. Finlandiya, senelerdir dnyann en temiz lkeleri sralamasnda birinci sradadr.

121

10/9 Sayl Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu.

181

ABD, 1966da Bilgi Edinme zgrl Yasasn yrrle sokarak Finlandiyay takip etmitir. ABDde saydamlkla ilgili modern yasal dzenlemeler kabul edildike ve titizlikle uygulandka kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ortaya kartlmas artm ve zaman iinde etik d faaliyetlerde gzle grnr bir biimde azalma olmutur. 1980 ve 2001 yllar arasnda saydamlkla ilgili ciddi admlar atlmtr. zellikle, Avrupa lkelerinde bilgiye eriimle ilgili modern yasal dzenlemeler yaplm ve uygulanmas iin kurumlar kurulmutur. Uluslararas aratrmalar, dnya apnda kamu ynetiminde etik davran ilkelerine ballkla saydamlk arasndaki doru oranty arpc bir biimde gzler nne sermektedir. Saydamlk, sadece, idarenin elindeki bilgi ve belgelere vatandalar tarafndan ulalabilmesi veya baka bir ifadeyle bilgiye eriim kolayl deildir. Saydamlk, ayn zamanda, halkn karar alma srecine aktif katlmn, idarenin ne yapt veya ne yapmaya niyetli olduunun vatandalar tarafndan bilinmesini ve denetlenebilmesini de gerektirir. Yukarda da bahsedilen dnyann en temiz lkelerinde halkn bilgi ve belgelere ulaabilmelerinin yannda idari karar alma srelerine aktif katlmn salamak iin yollar aratrlmaktadr. Bu lkelerde idare vatandalar dorudan ilgilendiren konularda menfaat gruplarna, sivil toplum rgtlerine ve bir btn olarak vatandalara danmakta, halk karar alma srecine dahil etmektedir. Kamu ynetiminde saydaml yaygnlatrmann ve derinletirmenin nndeki glk ve engeller unlardr; Ynetimdeki geleneksel yap ve anlaylar (rnein, kamu ynetimi iinde gizlilik kltrnn yaygnl), Yasal ve ynetsel hkmlerin eksiklii, Ynetimin kullanabilecei teknoloji ve mali kaynaklarn yetersizlii, Yurttalarn eitim ya da bilgilenme konusundaki eksiklikleri (rnein, ynetilenlerin ilgisizlii ve bilin dzeyinin dkl), Bamsz medyann yokluu ya da gszl. Trkiyede ise, uygulama son yllara kadar tam tersi olmutur. darenin karar alma sreci ve ilem yapmas srasnda konu sadece ok az sayda grevli ve yetkili tarafndan bilinebildiinden ilgililer ancak sonuta ve herey tamamlandnda haberdar olabilmektedirler. darenin karar alma srecine ilgililerin meru yollardan katlabilme olanaklar bulunmad gibi yaplan ilem ve eylemlerin sonularna da katlanma zorunluluu vardr.122 Dolaysyla lkemizde bireylerin hangi d-

122

THIRD GLOBAL FORUM FOSTERING DEMOCRACY AND DEVELOPMENT THROUGH E-GOVERNMENT, NAPLES, (15-17 Mart 2001). 122 lkenin bakanlar, ok uluslu kurulular, i dnyas ve sivil toplum kurulularnn katlmyla gerekletirilen bu forum sonucu btn lkelerin ortak karar e-Devletin kamu ynetiminde ve devletin her kademesinde etik ilkelerin yerletirilmesi ve etik ilkelere bal faaliyetlerin srdrlmesi iin kilit neme sahip olduudur. Bundan sonra birok devlet eDevlet sistemini kurabilmek iin gerekli altyap almalarna balamtr.

182

zey ve aamada olursa olsun ynetimin karar alma srecine demokratik yollardan ve hukuksal olarak katlabilme olanaklar az saydaki istisna dnda halen yoktur.123 Trk kamu ynetimi sisteminde kamu kurumlarnn birbirleriyle ve yurttalarla olan iletiim ve ilikilerinde yaygn ve youn bir gizlilik kltr ve pratii hakimdir.124 Dier yandan, yurttalarn, medyann ve sivil toplum rgtlerinin kamu hizmetlerinin tasarlanmas, yrtlmesi ve deerlendirilmesi srelerine yeterli ilgiyi dzenli ve srekli bir biimde gstermeye balamalar ise ancak son yllarda olmutur. Kamu yneticilerinin yneten ve vatandalarn da ynetilen olduu geleneksel kamu ynetimi anlay gnmzde yerini ada kamu ynetimi anlayna terk etmektedir. Artk kamu grevlileri hizmet veren, vatanda ise hizmet alan haline gelmitir. Hatta vatandalarla kamu grevlilerini byk bir irketteki menfaat sahipleri olarak niteleyenler de vardr. lkemizde ise kamu ynetimi halka tepeden bakan bir grn sergilemektedir. Halen ynetenler ve ynetilenler eklindeki geleneksel anlay kabul grmektedir. Son yllara kadar kamu sektrnde gizlilik ve sr kavramlar vatandalara bilgi vermemenin bir bahanesi olarak kullanmtr. Yeterince saydamlk olmad iin kamu ynetiminde keyfi kararlarn alnmas allageldik bir durum haline gelmitir. Denetim ve hesap verebilirlik mekanizmalar, yeterince saydamlk olmadndan ilevsiz kalm ve etik d faaliyetler yaygnlamtr. lkemizde saydamlkla ilgili atlan en ciddi admlardan birisi 24 Nisan 2004 tarihinde yrrle giren 4982 Sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu olmutur. Kanun ile vatandalarn bilgi ve belgelere ulam hakk baz istisnalar dnda tannmtr. Ancak uygulamann balamasnn zerinden bir seneden fazla bir sre gemesine ramen bilgi edinme hakknn kullanlmasyla ilgili altyap almalar tamamlanmamtr. Bilgi Edinme Hakk Kanununun uygulanmasna ynelik yaplan bir aratrmada125 Yasann baz bakanlklarda halen salkl ilemedii saptanmtr. Bilgi edinme hakk uygulamasn ele alan bir aratrmada126 onbe bakanla bir ayda yaplan bavurularn %23nn yantsz brakld, yasal cevap verme sresinin baz bakanlklarca dikkate alnmad, baz bavurulara yant bile verilmedii, bakanlklarn internet sitelerinde hl belli bir standartn olmad, istenilen bilgiler verilmedii iin yaplan itirazlara yant verilmedii saptan-

123 124

125

126

Bkz. L HAN ZAY, GNIIINDA YNETM, (2004), s. 14, 15. evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliinin ED srecine halkn katlmn dzenleyen 10uncu maddesi ile lkemizde ilk kez halkn bir karar alma ve planlama srecine katlmasna yasal olanak verilmitir. Trk kamu ynetimi sisteminin amak zorunda olduu temel elikilerden biri gizlilik ve geleneksel Devlet ciddiyeti ile aklk, saydamlk arasnda yaanmaktadr. Bu eliki de olmayabilirdi. Eer, Trk idaresi ve idarecileri, eitimlerinden balayarak, aklk ve effafln bedeline katlanabilecekleri ekilde yetitirilebilselerdi. Ne var ki, devlet otoritesini, hatta en basit bir kamu dairesinin otoritesini dahi, halkla mesafeli olmakta bulan anlay hala baskndr ve gizliliin yahut rtlln salad gten yararlanmak isteyen kadrolar da mevcuttur. Y. Yayla, Trkiye daresinin Yeniden Yaplanmas zerine Baz Gzlemler, in DAVUT DURSUN, HAMZA AL EDS, TRKYEDE YNETM GELENE: KURUMLAR, SORUNLAR VE YENDEN YAPILANMA ARAYILARI, (1998), s. 262. Bkz. Yaman Akdeniz, Trkiyede Bilgi Edinme Hakk Kanununun Bakanlklar Tarafndan Uygulanmas, www.bilgiedinmehakki.org

183

mtr. Ayrca, baz bakanlklarn bu alandaki yasal ykmllklerini yerine getirmedii grlmtr. rnein, Bilgi Edinme Hakk Kanununun uygulama ynetmeliinde kurum ve kurulular elektronik ortamda yaplan bavuruya elektronik ortamda cevap verebilecei gibi, istenen bilgi veya belgenin niteliine gre yazyla da cevap verebilir eklinde bir dzenleme olmasna ramen, Salk Bakanl, sadece telefon ve operatr araclyla bilgi verilmesi gibi, ynetmelikte olmayan bir seenei tercih etmitir. Ayrca kamu kurum ve kurulularnn vatandalarn bavurularn kabul etmek, bavuru sahiplerine yant vermek ve bilgi edinme bavurularn etkin, sratli ve doru sonulandrmak zere gerekli idari ve teknik tedbirleri almak gibi bir ykmllkleri de vardr. Bu ykmlln yerine getirilmemesi ise disiplin yaptrmlarna tabi tutulmutur. e-Devlet ve e-Trkiye kavramlarnn ok gndemde olduu bir dnemde aklk ve saydamlk adna atlan bu ok nemli admn uygulanmamas byk bir sorundur. Kanunun gereince uygulanmas kanunun kendisinden daha nemlidir. Trk kamu ynetiminin iledii ortam, gelenekleri ve siyasal kadrolarn eilimleri bilgi edinme hakknn ilemesinin kapsam ve ieriini belirler. rnein, Turizm Bakanlnn bir birimine Diyanet leri Bakanlndan bir atama yapldnda, bu atamann hangi gerekeyle yapld sorulsa, cevap olarak atamalarla ile ilgili mevzuat maddeleri sralanacaktr. Yani bir bakma yasa ilemi ve saydamlk salanmtr. Oysa sz konusu rnekte bilgi edinme hakk tam olarak tatmin edilmi olmamaktadr. Bu ve benzeri durumlarda yasann ruhunun gz nnde bulundurulmas gerekir. Bilgi verme tatmin edici, aklayc olmaldr. lkemizde son dnemde yaplan almalar Trkiyedeki aklk ve saydamln salanmasna ynelik ihtiyalara zm bulmak, kamu ynetiminde yaplan reformlarn bir paras olmak ve AB mktesebat ile uyum salamak amacna yneliktir. Yasal dzenlemelerin acele ekilde yrrle sokulmas ile ortaya kacak sorunlar, altyap almalarnn sratli bir biimde tamamlanmas ve Kanun ve Ynetmelikteki baz eksiklik ve yanllklarn ortadan kaldrlmasyla giderilmelidir. Dnyada saydamlkla ilgili reformlar modern idari usul yasalarnn yrrle sokulmas, kamu toplantlarnn ak konuma getirilmesi, halkn kamusal kararlara katlm, bireysel gizliliin korunmas yasas ve yabanclara da dava ama hakk tannmas gibi kavramlarla desteklenmektedir. lkemizde ise bu ynde almalar sonulanmadan, halkn kamusal kararlara katlm ile ilgili yeterli aba harcanmadan, saydamln tek bir unsurunun uygulanmasyla kamu ynetiminde saydamln salanacana dair bir inan olumutur. stelik lkemizde kamu sektrnde bilgi toplama, derleme, snflandrma, envanter hazrlama ve veri bankas kurma alannda yetersizlikler hala srmektedir. Unutulmamaldr ki, saydamln bir tek unsurunun hayata geirilmesiyle kamu ynetiminde saydamln salanmas ve dolaysyla etik d faaliyetlerin nlenmesi bir hayalden te deildir.

184

4.2. Kamu Ynetiminde Saydamlk

Saydamlk, karar alma, uygulama ve denetim aamalarndaki belirgin ve ngrlebilir sre ve faaliyetlerin yan sra, dzenleyici ilemlerin ve kararlarn, etki alanna giren taraflarla ibirlii iinde ve anlalabilir bir dille retilmesini ierir. Nihayet, saydamlk, siyasal kararlarn uygulamasndan etkilenenlerin tepkilerini ieren yasal ve ynetsel srelerin belirgin ve tutarl bir ierie sahip olmasn gerektirir. Saydamlk, zgr bilgi ak ve eriimi ile salanabilir. Yntemler, bilgi ve belgeler ihtiyac olanlar iin kolaylkla eriilebilir olmaldr. Bir tanma gre, saydamlk, mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilginin eriilebilir, grnr ve anlalr klnd bir sretir.127 Bir baka tanma gre, saydamlktan anlalan, bilgilenmek amacyla karar srecine katlan yurttalarca, karar srecinin akl ve anlalabilirliidir.128 saydamlk, hakknda daha geni ve isabetli bir tanm ise u ekilde yaplmaktadr; saydamlk, devletin hedeflerini, bu hedeflere ulamak iin hayata geirdii politikalar ve bu politikalarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmasdr.129 Bu tanmda iki nemli nokta vardr. Birincisi, saydamlktan sz edebilmek iin kamusal aktrlerin yalnzca ne yaptklarnn bilinmesi yeterli deildir; ne yapmaya niyetli olduklarn da nceden kamuoyuna sunmalar gerekmektedir. kinci boyutu ise, bilgi ve belgelerin vatandalarn eriebilecei ve etkin bir biimde kullanabilecei ekilde dzenli, anlalabilir ve tutarl olmas gerekmektedir.130 Birinci boyutu, tanmdan da anlalabilecei gibi, saydamln, halkn karar alma srecine katlm unsuruyla ilgilidir. Dier boyutu ise, bilgi edinme hakk ve e-Devletle ilgilidir. Raporun bu blmnde halkn karar alma srecine katlmyla ilgili bilgi verilecekse de daha ziyade bilgi edinme hakk ve e-Devlet ayrntl olarak incelenecektir. Kamu kurumlar ve grevlilerince ortaya konulan davran ve performansn izlenmesi ve deerlendirilmesi asndan niyetlerin ve hedeflerin neler olduunun nceden kamuoyuna bildirilmesi gerekmektedir. Eriilmesi dnlen kamusal amalarn ve bunlar gerekletirmek iin izlenecek politika ve yntemlerin bilinmedii durumlarda, yalnzca yaplanlarn bir ksmna bakarak il127 128

129

130

Id. Bkz. P.J. Nelson, Transparency Mechanisms at the Multilateral Development Banks, WORLD DEVELOPMENT, 29 (11), (2001), s. 1836. Bkz. Z. Temizel, YURTTALARIN YNETME KARI KORUNMASINDA BAIMSIZ BR DENETM ORGANI-OMBUDSMAN, (1997), s. 22. Bkz. ATYAS, SAYIN, KAMU MALYESNDE SAYDAMLIK, TESEV YAYINLARI. Baka bir tanma gre saydamlk, mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilginin eriilebilir, grnr ve anlalr klnd bir sretir. Bkz. P.J. Nelson, Transparency Mechanisms at the Multilateral Development Banks, WORLD DEVELOPMENT, 29 (11), (2001), s. 1836. Bir baka tanma gre saydamlktan anlalan bilgilenmek amacyla karar srecine katlan yurttalarca, karar srecinin akl ve anlalabilirliidir. Bkz. Z. Temizel, YURTTALARIN YNETME KARI KORUNMASINDA BAIMSIZ BR DENETM ORGANIOMBUDSMAN, (1997), s. 22.

185

gili kurumlarn ilem ve eylemleri hakknda salkl bir yargya ulamak ise mmkn deildir. Ayrca, ilgili kurumlarca kamuoyuna sunulan bilgi ve belgelerin, pek ok teknik ayrnt ve jargonla doldurulduu ve dolaysyla, kamuoyunun nemli bir kesimi iin kullanl olmad hallerde, etkin ve yeterli bir izleme ve denetlemenin gereklemesi de olanakl deildir. Kamu kurumlarndan hizmet evrelerine ve kamuoyuna aktarlan bilgiler kaliteli, yararl, kullanlabilir, zamanl ve ekonomik olmal, yurttalar asndan anlalr ve eriilebilir olmaldr.131 Saydamlk, odaklat konu trlerine gre ayrmlara tabi tutulmaktadr (Srelere ilikin saydamlk, maliyetlere dair saydamlk, faaliyet saydaml, mali saydamlk, performansa dair saydamlk gibi). Saydamln deiik trleri ve boyutlarnn birlikte ve birbirlerini destekleyecek ekilde tasarlanmas ve yaama geirilmesi gerekmektedir. Dolaysyla, kamu ynetimi sisteminin btnnde gizlilii giderici ve akl her ynyle salayc zmlerin bir arada tanmlanmas ve tartlmas elzemdir.132

4.3. Kamu Ynetiminde Saydamln nemi

Kamu ynetiminde saydamlk giderek kamuoyu ve medyann ilgi oda olmaktadr. Vakalarn ele aln, kararlarn adaleti ve kamu grevlilerinin muhakemeleri ve takdirleriyle ilgili kritik sorular sorulmaktadr. Kamu grevlilerinin faaliyetlerinin artan saydaml, hata ve kabahatlerin rtlmesini de gletirir. hlallerin grnrde fazlalamasnn, gerek vakalardaki arttan ok, saydamlk ve denetimle balantl olduu ileri srlmektedir. Eskiden brokratik sr olarak gizlenen gerekler, gnmzde ada ve demokratik lkelerde kamuoyu ve medya tarafndan bilinmektedir. Karar verme usulleri ve nedenleri bilindiinde kurallar arptmak daha g hale gelmitir. Kamuoyunun resmi bilgilere erimesi gibi uygulamalarla devletin ileyiinin saydamlamas, giderek daha gayretli alan bir medya ve iyi rgtlenmi bask gruplaryla birleince kamu grevlilerinin zerindeki dorudan denetim de artm olmaktadr. Saydamln olmad yerde gizlilik ve kapallk hakimdir. Gizliliin hakim olduu bir kamu ynetiminde bilgi, belge ve dier verilerin vatandalara aklanmas istisnadr. Kapal kamu ynetimlerinde, kamu kurum ve kurulular dtan gelen her trl etkiye kar duyarsz kalr, birok ilem ve eylem dardan grlemez ve alnan kararlarn gerekelerinin aklanmas istisnadr.133 Byle bir kamu ynetimi ortamnda kamu grevlilerinin keyfi davranlar allagelmi bir uygulama halini alr. Keyfi davrann olduu bir ortamda, etik d faaliyetler her zaman vardr. Gizli ve kapal bir kamu ynetimi ortamnda kamu grevlileri etik d faaliyetlerin vatanda tarafndan bilinmemesi rahatlyla hareket eder.
131 132 133

Id. s. 28. TY/342/2003 Sayl BAIMSIZ DZENLEYC KURUMLAR VE TRKYE UYGULAMASI, TUSIAD RAPORU, (2003). Id.

186

Saydamlk, denetim mekanizmalarnn salkl bir ekilde ileyebilmesi iin gerekli olan bilginin sistem tarafndan retilmesidir. Etik d faaliyetlerin saydamlk olmad iin denetlenemedii, dolaysyla yaptrmlarn uygulanmad bir kamu ynetiminde, vatandala devlet arasndaki uurum gittike artar ve vatandalarn devlete kar gveni sarslr. Vatandan devlete gvenmedii, devletle vatanda arasnda uurumlarn olduu toplumlarda demokrasi ve hukuk devleti ilkeleri kat zerinde varln srdren, uygulamaya konulamayan ilkeler olmaktan teye asla gidemez. Byle bir oluumun ortaya karaca olumsuz tabloyu ortadan kaldrma yollarndan en etkili olan, kamuda saydamlk ve denetlenebilirlik stratejisidir. Dnyamzn yaad modernleme ve globalleme srecinde kamu ynetiminde egemen olan gizli ve da kapal uygulamalara alternatif olarak, ynetilenlerin daha fazla katlmn salayan, ynetimin ilem ve eylemlerinin ynetilenler tarafndan bilinebildii saydam, yeni bir kamu ynetimi anlay gelitirilmitir. Dier bir ifade ile, ...bu olumsuz tabloyu deitirmesinin, ynetenler ve ynetilenler arasndaki uurumu kapatp, toplumsal gveni yeniden yaratabilmesinin yolu, ynetime vatanda iradesini gerek anlamda yanstacak mekanizmalar oluturabilmesinden gemektedir. Vatanda iradesini, seimler dnda, baka ara mekanizmalarla siyasi karar alma srecine katabilmenin n koulu, tm kamu politikalarnda saydamln salanmas ve kamusal bilgilerin halkla paylalmasdr.134 te bu noktada, karar alma mekanizmalarnn sadece bu mekanizmada yer alanlara deil, konuyla ilgili uzmanlara, sivil toplum kurulularna ve gerekirse uluslararas oluumlara da ak olmas gerekir. Katlmc kamu ynetimi uygulamasnn temel dayana, kamu hizmetini retenlerin (yerine getirenlerin) rgtleri ile bu hizmetlerden yararlananlarn rgtlerinin ve ayn kamu ynetiminden sorumlu kamu kurulularnn yneticilerinin bir araya toplanp, ilgili kamu hizmetinin yaplmasna, ileyiine, eksikliklerine ve denetlenmesine ynelik ortak kararlarn alnabilmesi, tartlabilmesi ve yeni fikirler, grler, kararlar retilebilmesi ilkesidir. Bu anlamda sivil toplum rgtlerinin nasl devreye sokulabileceinin tartlmas da konunun bir baka boyutunu oluturmaktadr135 Tm bunlar yaparken kamuda karar alma hznn kaybetmemelidir ki, bu da iyi ileyen demokratik kurumlarn varln gerektirir. Sratli ve iyi ileyen demokratik kurumlarn nnn almas kamu ynetiminde etie olduka byk katklar salayacaktr.

134

135

Benzer gibi grlmesine ramen aslnda bu iki terimin ontolojik ve metodolojik farklar mevcuttur. Kapallk, ynetimin hizmet yrtt evre ya da halka kar duyarszln ifade ettii halde; gizlilik, hem d evreye hem de ynetimin kendi iindeki kii ve birimlere kar izledii bir politikay ifade eder. Musa Eken, Kamu Ynetiminde Gizlilik Gelenei ve Aklk htiyac, Amme daresi Dergisi, C.27, Say 2, Ankara, (Haziran 1994), s.25. SO, Ekonomik stikrar iin effaf Devlet, Kayt D Ekonomi, Ekonomik ve Sosyal Aratrmalar ubesi, Mart 2001, stanbul, s. 11. Ayrca, Gzaydn, bu noktada yle dnmektedir: Saydam ya da effaf ynetim, ynetime katlm, bilgilenme hakk, zel yaamn korunmas birbirleriyle bantl kavramlar. Bir kelime oyunu yaparak, saydam ya da effaf idare kavramnn tam zddn dnelim: karanlk ya da mat idare. Byle bir ynetim, ynetim mekanizmasnn ayr bir organizma haline gelmesi demek. Bu organizma dnda kalanlarn teki olarak kabul grecei, hatta bir sr olarak alglanaca bir sistem demek. Yani, yneten-ynetilen ikililiinin iddetle vurguland bir yap demek. tar Gzaydn, Ynetimde Saydamlk zerine Notlar, T.C. Babakanlk dari Usul Kanunu Hazrl Uluslaaras Sempozyumu Bildirileri, 17-18 Ocak 1998, Ankara, s. 127.

187

oulcu ve demokratik toplumda saydam ynetim ve halk ilgilendiren konulardaki bilgilerin halka ak olmas nemini giderek artrmaktadr. Eitlik ilkesinin daha iyi koullarda uygulanmas, gizlilik kltrnn azaltlarak akln, saydamln ve hesap verebilirliin devlet ynetiminde yerleik klnmas iin kiilerin resmi belgelere ulam hakk anayasal ve yasal gvence altna alnmaldr. Toplumsal konulara bilinli katlmnn tevik edilmesi iin toplumun yeterli bilgi ve grlerle donatlarak toplumsal sorunlar zerinde eletirel dnceye sahip olmasna olanak verilmelidir. Bu ynde yaplacak dzenlemeler, ynetimlerin yeterlilik ve etkililik dzeylerinin artmasna yardmc olacak ve brokratik yozlama riskini azaltacaktr. Bunlarn da tesinde, bilgi edinme hakk toplum gznde ynetimin eylem ve ilemlerinin daha meru grlmesine ve halkn devlet yneticilerine kar gvenlerinin artmasna yardmc olacaktr. Saydamlk ve daha spesifik olarak bilgi edinme hakkyla ilgili gelimeler toplumlarda hesap verebilirlik (accountability) kavramnn kklemesi ile yakndan ilgilidir. Toplumu ve bireyleri ilgilendiren konularda daha fazla bilginin gn na kmas hem kiisel haklarn hem de toplumsal yaamn gerekli kld haklarn daha salam bir ekilde kullanlmasna olanak verecektir. Bilgi zgrl ya da bilgi edinme hakk ve bunlar dzenleyen bilgi edinme hukuku temelde bu amaca yneliktir. Zira toplumlarn demokratiklemesi, ncelikle saydam ynetim biimlerinin ve hesap verebilirlik ilkesinin yerlemesine gereksinim duymaktadr. Saydam ynetim biimlerinin ve hesap verebilirliin olumas iin kamu ynetimlerinin ellerindeki bilgileri toplumla paylamalar gerekmektedir.136 Saydamln unsurlarnn hayata geirilmesi devletle vatanda arasndaki ilikileri salamlatrr. Bu ilikilerin salamlamas ise u unsurlara katk salar: Daha iyi bir kamu politikas: Devletle vatanda arasnda daha gl bir iliki, vatandalarn kamusal meselelere aba ve zaman harcamalarn cesaretlendirir. Devlet vatandalarn fikirlerini bir kaynak olarak kullanr ve deerlendirir. Bilgi, danma ve aktif katlm devlete kamu politikas oluturma konusunda daha iyi bir temel salar. Ayn zamanda daha etkili bir uygulamay garanti eder. Bunun nedeni vatandalarn kamu politikalarndan haberdar olmalar ve daha da nemlisi karar alma srecine katlmalardr. Devlete duyulan gvenin artmas: Bilgi, danma ve aktif katlm devletin vatandalar ilgilendiren planlarnn renilmesi ansn verir, kararlarn toplumun byk ounluunca duyulmasn ve muhakemesinin yaplmasn salar. Bu katlm, alnan kararlarn saydam bir ekilde uygulanmasna da katk salar. Saydamlk devletin gvenilirliini artrr. Devlete duyulan gvenin art-

136

Muharrem Varol, rgt Sosyolojisine Giri, A.. letiim Fakltesi Yaynlar, Ankara, 1993,e atfen, Ali ztekin, Katlmc Kamu Ynetimi, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No: 26, Mart 2002, stanbul, s. 134.

188

mas ve daha salkl kamu politikalar, devletle vatanda arasndaki ilikileri glendirirken devletin meruluunun kabul edilmesine yardmc olur. Demokrasinin glenmesi: Bilgi, danma ve aktif katlm devletin daha saydam ve daha hesap verebilir olmasn salar. Devletle vatanda arasndaki ilikilerin glenmesi toplumda daha aktif bir vatandalk anlaynn temellerini hazrlar ve bunu cesaretlendirir. Politik mzakerelere, oy kullanmna ve kamusal kurumlara katlm desteklediinden, daha demokratik bir devlet anlay oluur. Byle bir ortamda devlet, kamu politikalarnn etkili ve meru olmasn garanti etme konusunda kendini gittike daha bask altnda hisseder. Bilgi, danma ve aktif katlma nem verilen bir lkede devlet, vatandalarn kamu politikasn anlamadklar veya desteklemedikleri noktada bu politikalarn etkili olmayacan ve uygulanmayacan anlar ve buna gre nlemler alr. Daha fazla saydamlk ve hesap verebilirlik taleplerine karlk verilmesi: Devlet, medya ve vatandalarn kamu kurum ve kurulularn sk bir denetime tabi tutmalar konusundaki taleplerine ve gittike artan tepkilere yant vermek zorunda kalr. Yeni bir kamu politikas hakknda bilgi veren devlet, bu politikann taslan, nasl uygulanacan vatandalara akladka vatandalarn bu politikalar gzetim anslar artar ve uygulama daha etkili hale gelir. Bu ise daha aktif bir vatandalk anlaynn temelini oluturur. Vatandalarn fikirlerinin deerlendirileceine dair beklentilerinin karlanmas: Karar alma srecine katlm emberinin geniletilmesi ile devlet, yeni bilgi kaynaklarna eriim salar. Btn menfaat gruplarnn politika belirleme srecine katlma ansna sahip olmas ileride kamu ynetiminde gnll katlmlar artrr.

4.4. Kamu Ynetiminde Saydamln levleri

Saydamlk, idarenin ilevinin mmkn olduu kadar etkin bir biimde yerine getirilmesine, daha genel bir ifade ile idarenin elindeki yetkileri kamu yararna aykr veya kiisel karn gzeten bir biimde kullanmasna engel olur. rnein, saydam bir sistemde eitli kamu hizmetlerinin maliyeti kolayca izlenebildiinden, idarenin bu hizmetleri sunarken israftan yeterince kanp kanmad deerlendirilebilir, israfn yksek olmas halinde hizmet sunulma biimi deitirilebilir. Saydamlk, milletin devlete emanet edilen kaynaklarn nasl kullanldn izlemesini salar. Milletin devleti daha iyi izleyebilmesi, politikaclarn ve brokratlarn kamu yararna daha uygun davranmasn tevik eder. Bu nedenle saydamlk, kamusal kaynaklarn dalmnda etkinliin ve verimliliin salanmasn zendirir ve kamu ynetimini yetkinletirir.

189

Saydamlk kamu ynetimine duyulan gveni artrr. Saydamlk, toplumun devlet zerindeki denetimini artrdndan, saydam bir sistemde devletin kendi ihtiyari yetkilerini kstlayan kurallar koymas ve bu kurallara uyaca konusunda toplumu ikna etmesi, bu konuda inandrc olmas daha kolaydr. Devlet yetkilerinin keyfi bir biimde kullanlmayaca konusundaki inan, kamu ynetimine duyulan gveni artrr. Saydamlk eksikliinin hem devlet hem de vatandalar zerine ykledii maliyetler vardr. Devlete gven azaldndan devletin borlanma maliyeti ykselir, demek zorunda olduu risk primi artar. Devletin i ileyiinde bilgi aknn azalmas kontrolleri zayflatr, israf ve yolsuzluu arttrr. Kamu hizmetlerinin sunumunda etkinlik azalr, etkinlikte iyileme yapmak zorlar. Hizmet maliyetlerinin artmas, devletin asli grevlerini yerine getirmesi iin gerekli finansman bulmasn zorlatrr. Devlet hesabn bilemez hale gelir, kamu yararna politika retmek zorlar. Devlet toplumdan kopuk ve denetlenemez bir g haline gelir. Sonuta vatandalarn devlete gveni azalr.

4.5. Kamu Ynetiminde Saydamln Unsurlar

Devletler vatandalarla ilikilerini bilgi kullanm, danma ve aktif katlmla glendirebilirler. Bunlar, kamu ynetiminde saydamln da en nemli unsurlardr. Vatandalarn bilgiye ulamnn salanmas, karar alma ve politika belirleme srelerinde fikirlerinin alnmas ve bu srelere aktif katlmn salanmas, saydaml artran ve kamu otoritelerinin hesap verebilirliklerini garantileyen yegane unsurlardr. Saydam ve hesap verebilir bir kamu ynetimi, devletle vatanda arasndaki gveni artrr, ilikilerin daha etkileimli ve demokratik olmasn salar. Bilgi kullanm, danma ve aktif katlm kavramlarnn ksaca aklamakta fayda vardr: a) Bilgi: Devlet, kamu politikasn belirlemeyle ilgili bilgiyi kendiliinden yaynlar ya da vatandalar talepleri dorultusunda bilgiye eriebilirler. Her iki durumda da bilgi devletten vatandalara tek tarafl iliki halinde akar (rnein, kamu kaytlar, resmi gazeteler ve resmi internet siteleri). b) Danma: Devlet, kamu politikas belirleme srecinde vatandalarn fikirlerini alr ve politikalar hakknda yorumlar deerlendirir. Yorumlar almak iin devlet karar alma ve politika belirleme srecinde hangi konuyla ilgili kimden fikir alnacan tanmlar. Danma vatandala devlet arasnda ift tarafl bir iliki yaratr (rnein, mevzuat taslaklar hakknda yorumlarn deerlendirilmesi ve kamu oyu yoklamalar). c) Aktif katlm: Vatandalar, karar alma ve politika belirleme srecine aktif olarak katlrlar. Aktif katlm vatandalarn bizzat kendilerinin politikalarla ilgili fikir beyan ederek ve tavsiyelerde bulunarak karar alma srecinde rol almalar demektir. Bununla birlikte, politikann oluturulmas ve son kararn verilmesi konusunda sorumluluk devlete aittir. Politika belirleme srecine vatandalarn
190

katlmn salamak, devletle vatanda arasnda gelimi iki tarafl bir ilikidir. Bu iliki ortaklk ilkesine dayanmaktadr (rnekler unlardr; ak alma gruplar, paneller ve diyalog sreleri137).

4.5.1. Bilgi Edinme Hakknn Kullanlmas ve nemli Unsurlar

Bilgi, saydamln salanmas ve dolaysyla vatandala devlet arasndaki ilikilerin glenmesi iin temel tekil eder. En yaln tanmyla bilgi edinme hak ve zgrl, idarenin tek yanl iradesiyle hukuk dzeninde yapaca deiiklikler hakknda ilgili bireylerin, ilemin nitelii ve sonular hakknda bilgi alabilmesini salayan hak ve zgrlktr. Bilgi edinme hak ve zgrl, ynetimde akl salayan, bireyleri tebaa durumundan karp sunulan kamu hizmetlerinden yararlanan statsne ykselten, gn nda ynetim ya da ynetimde demokrasinin en nemli unsurlarndan birisidir138. Bilgi edinme hakkyla ilgili mevzuat almalarnda devletler iki byk ekimeyle kar karya kalrlar. Bu ekime, bilgiye eriim hakk ile kiilerin zel yaamn koruma altna alma arasndaki dengenin salanmasdr. Bilgi edinme hakkyla ilgili yaplan almalarla e zamanl olarak veya hemen ardndan kiisel verilerin korunmasyla ilgili yasal dzenlemeler yaplmaktadr (Bkz. Kutu 16). Vatandalarn bilgi ve belgelere eriimleri bir hak olarak gvence altna alnrken kiilerin zel yaamnn korunmas da anayasal ve yasal gvencelerle korunmaktadr. zel yaamn korunmas konusuna, aklandnda kamu yararn zedeleyecek gizli bilgilerin korunmas da eklenince, bilgi edinme hakk olduka hassas bir hale gelmitir. Bilgiye eriimin en iyi ve salkl ekilde hukuki ereveyle dzenlenmesinin sebebi de bu kadar hassas bir konu olmasdr. Hukuki ereve yalnzca yasal altyapy hazrlamak demek deildir. Buna, ak ve anlalabilir kurumsal mekanizmalar kurulmas ve uygulamann salanp, ihlaller sz konusu olduunda yaptrmlarn yerine getirilmesi iin bamsz bir adli tekilatn kurulmas da eklenmelidir. Kutu 16: zel Yaamn Korunmas ABD dari Usul Kanunu, 1946 ylnda yrrle girmitir. 1966 ylnda yaplan bir deiiklikle, saydam idare kavramna doru bir adm atlarak, idarenin birka istisnai durum dnda tm bilgileri ilgilisine sunma ykmll getirilmitir. 1974 ylnda yaplan bir deiiklikle ise, bilgi toplama adna zel yaamn gizlilii ilkesini hie saymann giderek artt kaygsyla, zel yaamn gizliliini dzenleyen hkmler yrrle konmutur. svete konu, ada ve uygulanabilir anlamda 1973 ylnda kan Veri Kanunu ve 1980 ylnda kan Gizlilik Kanunu ile d-

137 138

Bkz. Prof. Dr. l Han zay, dari Usul Yasas, Gncel Hukuk, Nisan 2004, 4:14. Bkz. CITIZENS AS PARTNERS, OECD HANDBOOK ON INFORMATION, CONSULTATION AND PUBLIC PARTICIPATION IN POLICY MAKING, (2001).

191

zenlenmitir. Gizlilik Kanunu uyarnca istisna kabul edilip halka almayacak olan yedi temel unsurdan biri de, bireylerin ahsi ve iktisadi yaantlarnn korunmasdr. Danimarka ve Norvete 1970 ylnda bilgi edinme usulyle ilgili kanunlar yaymlanmtr. Danimarka, 1985 ylnda yasay gzden geirerek baz deiiklikler yapmtr. Her iki lkede de gizliliin snrlar mphemdir. Fransada usul yasas 1978 ylnda yrrle girmi olmakla birlikte, ayn yl kiilerin zel yaamna saygy kapsayan bir kanun da yrrle konmutur. Hollandada 1978 ylnda yrrle giren yasa, 1991 ylnda yeniden gzden geirilmitir. Kanadada bilgi edinme ile ilgili kanun 1982 ylnda kabul edilmitir. Kiilerin zel hayatna sayg ile ilgili kanun da ayn yl kabul edilmitir. Avustralyada bilgi edinme ile ilgili kanun 1982 ylnda kabul edilmitir. Kiilerin zel hayatna sayg ile ilgili kanun ise 1988 ylnda yrrle girmitir.139 Kresel dzeyde meydana gelen gelimeler irdelendiinde bilgi edinme hakknn u unsurlarla gelitirilmekte olduu anlalmaktadr: a) Kamu ynetimlerinin alma yntemlerinin ve yurttalarla kamu ynetimleri arasndaki ilikilerin dzenlenmesini amalayan yasal dzenlemeler yaplmas. b) Kamusal toplantlarn halkn izlemesine ve tutanaklarn alabilmelerine izin verilmesi (gn nda ynetim). c) Halkn karar alma ve planlama srelerine katlmas. d) Bireylerin ynetimle ilgili konularda yargya ulama haklarnn gvence altna alnmas. e) zel yaamn gizlilii ilkesinin gvence altna alnmas. Bilgi edinme hakknn kullanlarak saydamln salanmas iin u unsurlarn zerinde durulmas gereken unsurlar alt blmlerde aklanmaktadr.

4.5.1.1. Bilgi Edinme le lgili Yasal Altyap

Hangi bilginin vatandalara ak olduu belirlenmeli ve ak bir biimde tanmlanmaldr: Hangi temel ilke? Vatandalarn bilgiye eriim hakk mevzuatla gvence altna alnmaldr. Btn yasal dzenlemeler zellikle u ilkenin altn izmelidir: Bilgiye eriim kural, gizlilik ise istisnadr.

139

l Han zay, Gnnda Ynetim, Alfa Yaynlar, stanbul, 2004; Ramazan Yldrm, dare Hukuku Asndan Bilgi Edinme Hak ve zgrl, T.C. Babakanlk dari Usul Kanunu Hazrl Uluslararas Sempozyumu Bildirileri, Ankara,1718 Ocak 1998, s.228.

192

 Hangi istisnalar? Yasal dzenlemeler vatandalarn bilgiye eriim haklarna u alanlarda istisnalar getirmektedir: Ulusal gvenlik, zel irket verileri, kiisel gizlilik ve yargsal sreler. Baz lkeler bu istisnalar geniletmektedirler. rnein, zlandada kabine toplantlar hakknda bilgi verilmeyebilir veya Norvete olduu gibi senelik bte iin belirli kurum ii alma belgeleri gizli tutulabilir. Kimin bilgisi? Bilgi edinme hakkyla ilgili yasal dzenlemeler devletin ulusal, blgesel ve yerel organlarna uygulanmaktadr. Devletin, bakanlklardan kamu hastanelerine (rnein Yeni Zelanda) kadar tm kurum ve kurulular ve kamusal otoriteyi kullanan btn kurum ve kiiler bilgiyi vermekle ykml klnabilir. Finlandiya bu konuda en geni hakk tanyan lkelerin banda gelmektedir. Hangi biimde? Bilgi birok biimde salanabilir (yazl, sesli, grsel, elektronik vb.) Gnmzde baz lkeler elektronik formu mevzuata sokabilmek iin kanunlar gncelletirmektedirler. rnein, ABD bilgi ve iletiim teknolojilerinin gelimesiyle birlikte 1996 senesinde bilgiye eriimle ilgili yasal dzenlemelerini gncelletirmitir. Kiisel gizlilik ve verilerin korunmas nasl salanr? Kiisel gizliliin korunmas hakkyla ilgili belirli yasal dzenlemeler bulunmaktadr. Uluslararas szlemelerden bazlar bu hakk zel olarak dzenlemitir.140ABnin 95/46/EC nolu Verilerin Korunmas Hakknda Direktifi ye devletler tarafndan i hukuklarnda kabul edilmitir. Avrupa Birliine adaylk kriteri olarak insan haklarna baktmzda, kiisel verilerin korunmasnn AB Temel Haklar artnn 8. maddesinde dzenlendiini grmekteyiz. Bu maddeye gre: Herkes, kendisine ilikin kiisel verilerin korunmasn isteme hakkna sahiptir. Bu tr bilgiler, belirtilen amalar iin ve ilgili kiinin muvafakatine veya yasada ngrlen baka meru temele dayal olarak adil ekilde kullanlmaldr. Herkes, kendisi hakknda toplanm olan bilgilere erime ve bunlarda dzeltme yapma hakkna sahiptir.141 Kiisel verilerin korunmasyla ilgili olarak

140

141

Bkz. Ali Yksel, Bilgi Edinme Hakk Yasa Tasars, ileri Bakanl Aratrma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Bakanlnn 21.02.2003 gn ve 438 sayl yazs, Tefti Kurulu Bakanlnn 25.02.2003 gn ve 921 sayl grev emirleri uyarnca dzenlenen Rapor. http://www.icisleri.gov.tr/yayinlar/inceleme_arastirma/bilgi_edinme_hakki.htm nsan Haklar Evrensel Bildirgesi ve Avrupa nsan Haklar Szlemesinde kiinin zel yaantsna iliikin hkmler bulunmaktadr: nsan Haklar Evrensel Bildirgesi madde 12 mahremiyet hakkn dzenlemektedir: Hi kimsenin zel ve aile yaam, konutu veya haberlemesi keyfi olarak mdahaleye maruz braklamaz; hi kimsenin erefi ve itibar saldrya maruz braklamaz. Herkes bu tr mdahalelere veya saldrlara kar hukuk tarafndan korunma hakkna sahiptir. Avrupa nsan Haklar Szlemesi madde 8 zel ve aile yaamna sayg hakk n dzenlemektedir: Herkes zel ve aile yaamna konutuna ve haberlemesine sayg gsterilmesini isteme hakkna sahiptir. Bu haklarn kullanlmasna ulusal gvenlik, kamu gvenlii, lkenin ekonomik refah, suun veya dzensizliin nlenmesi, genel ahlakn korunmas, bakalarnn hak ve zgrlklerinin korunmas amacyla, hukuka uygun yaplan ve demokratik bir toplumda gerekli bulunan mdahalelerin dndaki kamu makamlar tarafndan hi bir mdehale yaplamaz. Avrupa Birlii Hukukuna bakldnda ise karmza birok kaynak kmaktadr. Bunlardan 28.01.1981 tarihli Kiisel Nitelikteki Verilerin Otomatik leme Tabi Tutulmas Karsnda ahslarn Korunmasna Dair Szlemeyi Trkiye de imzalamtr fakat henz onaylamamtr. Szlemenin 1. maddesi bu szlemenin amacn aklamaktadr, buna gre: Bu szlemenin amac her Akit Devlet lkesinde, uyruu veya ikametgah ne olursa olsun, tm gerek kiilerin, temel hak ve zgrlklerini ve zellikle kendilerini ilgilendiren kiisel nitelikteki verilerin, otomatik bilgi ileme tabi tutulmas karsnda zel yaam haklarn gvence altna almaktr. Ayn szlemenin 2. maddesinde kiisel verilerin tanm yaplmtr: Kiisel nitelikteki veriler; kimlii belirtilen veya belirtilebilen gerek kiiyle ilgili tm bilgileri ifade eder.

193

Almanya, Fransa, Danimarka gibi eitli Avrupa lkelerinde, Kanada ve Avustralyada dzenlemeler benimsenmitir. Trkiyede ise kiisel verilerin korunmasyla ilgili zel bir dzenleme yoktur. Bununla birlikte Kiisel Verilerin Korunmas Hakknda Kanun Taslann yrrle girmesi beklenmektedir. Bu taslak dnda u andaki mevzuat erevesinde kiisel verilerle ilgili olan hkmler, Anayasa (madde 12, 20 ve 40), Medeni Kanun (madde 24,24/a, 25), Borlar Kanunu (madde 49), Trk Ceza Kanunu (madde 135, 136) ve Bilgi Edinme Hakk Kanunu (madde 21)nda bulunmaktadr. Bilgiye eriimin nasl salanaca belirlenmeli ve aka tanmlanmaldr: Eriim talebi nasl yaplmaldr? Bilgi edinme hakkyla ilgili yasal dzenlemeler vatandalarn bilgiye eriim talebi olduunda kimliklerini aklama zorunluluu veya bilgiyi elde etmek iin belirli bir neden olmas gerekliliini iermeyebilir. Bunun anlam, vatandalarn kimliklerini aklamalarna gerek olmadan ve bilgiyle ilgili belirlenmi menfaat zorunluluu olmadan o bilgiye eriimlerinin salanmasdr. Modern yasal dzenlemeler kimlik ve neden aklama zorunluluu getirmemekle birlikte, baz lkeler bilgiye eriim talebine bu ekilde kstlamalar getirmektedir. Oysa ada demokratik lkelerin ou kiilerin bilgi hakknda hibir tanmlanm menfaati olmasa da bu hakk onlara tanmaktadr. Bilgi edinme talebinin reddedilmesi hali nasl dzenlenir? Yasal dzenlemeler, kamu kurum ve kurulularn vatandalarn bilgi edinme taleplerini reddettikleri takdirde yazl bir aklama yapmalarn ykml klmaktadr. Bu gibi redlere kar itiraz bavurular genel olarak dzenlenmitir. rnein, Trkiyede bilgi edinme talebi reddedilen vatanda Bilgi Edinme Kuruluna bavurabilmektedir. Aktif olarak neyin yaynlanmas gerekir? Yasal dzenlemeler genellikle kilit bilgileri aktif olarak yaynlama ykmll getirmektedir. Bu bilgiler vatandalardan talep gelmeden otomatik olarak yaynlanr. rnein, kanunlar, kural ve usuller, verilen hizmetler, kurumsal yaplar hakknda bilgi otomatik yaynlanr. Hangi dilde bilgiye ulalr? Birok resmi dilin kullanld lkelerde vatandalar bu resmi dillerin tmnde bilgiye ulaabilirler. rnein, Kanada, Finlandiya, Lksemburg ve svirede vatandalar resmi dillerin tmyle bilgi alabilmektedirler. Cevap verilmesi gereken azami sre nedir? Talebin yapld gnden itibaren kamu kurum ve kurulularnn bilgiyi verme konusunda azami sreleri belirlenmitir. Bu sreler 15 gnden 8 haftaya kadar eitlilik gstermektedir. rnein, Gney Korede sre 15 gnken, Avusturyada bu sre 8 haftadr.

194

Kutu 17: A.B.D. Federal Bilgi Edinme zgrl Kanunu (zet) a) Tm birimler topluma yol gsterici olmak bakmndan unlar Federal Resmi Gazetede yaynlayacaktr: alanlarn ve kamunun bilgi alabilecei, istekte bulunabilecei ve kararlar alabilecei merkezi ynetim ve tara birimlerinin hangileri olduu, bu birimlerin alma yntem ve ilkeleri ile ilgili genel bilgiler, srelere ve kullanlan formlara ilikin bilgiler ve birimin almasna esas olan temel kurallar. b) Her birim yukarda belirtilen unsurlarla ilgili olarak unlar kamunun incelemesine ve rneklerini almaya hazr tutacaktr: Ayrk oylar da kapsanmak kouluyla tm kesinlemi kararlar, politika ve yorumlamalarna ilikin bildiriler, personel elkitaplar ve genelgeler, yukarda belirtilen bilgilerin kopyalar ve istenebilecek bilgileri nceden dzenlenmi fihristi. Bu fihrist dzenli aralklarla yenilenecek, bilgisayar telekomnikasyonu ile iletiime ak olacaktr. c) stenen bilginin zel yaamn gizlilii ilkesine ak bir aykrlk oluturduunun anlalmas durumunda bunlar verilecek bilgilerden karlacaktr. Bu durumda kartlan bilgilerle ilgili gereke yazl olarak bildirilecektir. d) Yasann bu hkmlerinin uygulanmas iin her birim kendi ynetmeliini yrrle koyacaktr. e) Alnacak cret makul ve hakl bir dzeyde olacak ve pein deme isten-meyecektir. f) Ortaya kabilecek uyumazlklarn zmnde Federal Blge Mahke-meleri yetkili olacaktr. g) stek sahiplerine 20 ign iinde yant verilecektir. Bu sre, koullarn zorunlu klmas durumunda en fazla 10 ign uzatlabilecektir. Srenin daha ok uzatlmas, kiilerin yaam ve fiziksel gvenliklerinin ani tehdit altna girmesi gibi zorlayc nedenlerin olumas durumunda bilgiler istemde bulunanlara verilemeyebilecektir. h) Yasann istisnalar unlardr: Ulusal gvenlik ve d politika, birimin i personel ynetimine ilikin kural ve uygulamalar, ticari srlar ve mali bilgiler, istemde bulunann idareyle daval olmas durumunda birimler aras ve birim ii memorandum ve yazmalar, aklanmalar durumunda zel yaamn gizliliini tehlikeye drecek personel ve personel salk dosyalar, kolluk glerinin yasalar uygulamak balamnda yaptklar almalara ilikin dosyalar (yasalarn uygulanmasn engelleme olaslnn varl, kiilerin adil yarglanma hakknn olumsuz olarak etkilenmesi, kiilerin zel yaamlarna ilikin gizliliin ortadan kalkmas, ihbarclara ilikin gizli bilgilerin ortaya kmas, soruturma tekniine ilikin bilgilerin aklk kazanmas ya da kiilerin yaam ve fiziksel gvenliklerinin tehdit altna girmesi gibi durumlar istisna olmak kouluyla). i) Birimler yl iindeki almalar ile ilgili olarak her yln ubat ay banda Adalet Bakanlna bir rapor vereceklerdir. Bu rapor bilgisayar telekomnikasyonu da dahil olmak zere eitli aralarla kamunun bilgisine sunulacaktr. j) Adalet Bakanl yasann uygulanmas konusunda hazrlayaca raporu her yl nisan aynda yasama organnn ilgili komitelerine sunacaktr.

195

4.5.1.2. Bilgi Edinme le lgili Politik Altyap

Bilgi edinmeyle ilgili politikalar yasal haklara arlk vermektedir. Bu politikalar vatandalarn aradklar bilgilere eriimlerini garanti etme ilevi grrler. Bunlar ayn zamanda kamu kurum ve kurulularnn bilgileri aktif olarak yaynlamalaryla ilgili usulleri belirler. Bilgiyi aktif olarak yaynlama veya vatandalarn talepleri dorultusunda bilgiye eriimin salanmas iin aadaki unsurlarn gz nnde bulundurulmas gerekir: Cevap verme sresi: Kamu politikas kamu kurum ve kurulularnn kanunla belirlenenden daha az bir srede vatandalarn bilgiye ulamalarn salar. rnein basndan gelen talep zerine bilgi, Polonyada 24 saat ierisinde verilmelidir. Gney Korede e-mail yoluyla talep edilen bilginin verilme sresi 16 saattir. Bilgi karlnda belirli bir cret alnp alnmayaca sorunu: Baz lkelerde btn bilgiler hi bir cret alnmadan verilmektedir. rnein, Avusturyada her eit bilgi cretsiz olarak verilir. cret alnp alnmamas sorunu gndeme geldiinde neredeyse btn lkeler cretin vatandalarn bilgiye ulam konusunda bir engel tekil etmemesini garanti etmekle ykmldrler. Belirli bilginin verilmesi iin cret alnsa bile bu makul bir miktar olmaldr. Resmi olmayan taleplere verilecek karlk: Kamu kurum ve kurulular usule uygun olmayan pek ok taleple karlamaktadrlar. Kamu kurum ve kurulularnn bilgi edinmeyle ilgili yasal dzenlemelerdeki usullere uygun olmayan taleplere verecekleri tepkiler ak ve anlalr tekilat kurallaryla belirlenmelidir. Bilgi edinmeyle ilgili usullerden haberdar olmayan veya tam olarak anlayamam vatandalarn bilgiye eriim haklarn kullanmalar bu ekilde salanmaldr. Yasal usullere uygun olmayan talepler batan reddedilmemelidir. Red sz konusu olsa bile, vatandalara hangi usullerle mracaat etmeleri gerektii konusunda bilgi verilmeli ve yardmc olunmaldr. Bilgi ynetiminin salanmas: Bilgi edinmeyle ilgili yasal dzenlemelerin etkili bir biimde uygulanmas, bilgi ynetimine baldr. Kalitenin devaml olarak garanti edilmesi iin kurum ii kapasitenin arttrlmas, bilginin korunmas ve gvenliinin salanmas ileriye dnk nemli bir yatrmdr. Bilginin aktif olarak yaynlanmas: Bilginin aktif olarak yaynlanmas bilgi politikasnn en nemli unsurlarndan birisidir. Yaynlama faaliyetleri kamusal bilgi kampanyalarndan, basl materyallere (rnein resmi dergiler, senelik raporlar, bror ve el kitapklar) kadar uzanan geni bir alan kapsamaktadr. Bununla birlikte radyo ve televizyon yaynlaryla da bilgi, devlet tarafndan aktif olarak vatandalara ulatrlabilir.
196

 Bilginin sunulmas: Bilgiye eriimin ve devlet tarafndan yaynlanmasnn istenen sonular vermesi iin bilginin vatandalar tarafndan anlalabilmesi gereklidir. Bunun iin bilgi, ak ve anlalr olmaldr. dari personeli bu konuda desteklemek iin lkelerin klavuz ilkeler belirlemesi gereklidir. Bu klavuz ilkeler yaynlarla kamu personeline aktarlmaldr. talya ve spanya kamu personelini bilgi verme konusunda eitmek ve yol gstermek iin bu yolu tercih etmektedirler. Vatandalarla iletiimin salanmas: Standartlar ve klavuz ilkeler idari personelin vatandalarla profesyonel ve saygl bir biimde iletiim kurmasna yardmc olur. rnein, ngilterede kamu grevlileri iin ngrlen standartlar vatandalarla ilikilerde dostane bir tavr sergilemeleri gerektiini ve bilgiye eriim konusunda yardmc olup, zamannda cevap vermelerini ngrmektedir.

4.5.1.3. Bilgi Edinme le lgili Kurumsal Altyap

Bilgi iin oluturulan kurumlar, yasal dzenlemelerle ngrlen grev ve sorumluluklarn yerine getirilmesini garanti etme ilevi grrler. Bilgiyle ilgili yasal dzenlemeleri uygulamak ve bu dzenlemelerin yerine getirilmesini kontrol etmekle yetkili klnmlardr. Bilgiyle ilgili kurumlarn oluturulmas sz konusu olduunda aadaki unsurlarn gz nnde tutulmas gereklidir; Grevi yerine getiren kurum: Her bir bakanlkta veya kamu kurum ve kuruluunda veya devletin btn organlarnda zel olarak bilgiyi vermekle grevlendirilmi departmanlar olmaldr. Bu, bilginin aktif olarak kullanlmasna da yardmc olur. Verilen hizmetin kamu kurum ve kurulularnn ynetimiyle dorudan balantl olmas bu noktada nemlidir. Koordine etme sorunu: Vatandalar bilgilendirme konusunda birok daire megul olduunda koordinasyon bir sorun haline gelmektedir. Koordinasyonla grevli bir birim, belirli bilgi faaliyetlerini bnyesinde toplayabilir, tavsiyelerde bulunabilir ve bilgi politikasnn ngrlen ekillerde uygulanp uygulanmadn denetleyebilir. Kamu kurum ve kurulularnn yneticilerinin katlmn ve desteini salamak bu noktada da gereklidir. Koordinasyon genellikle babakanlk bnyesinde kurulan dairelerce veya bakanlar kurulunun bnyesinde kurulan kurumlar veya dairelerce salanmaktadr. rnein, Kanada, Hollanda, Finlandiya, Norve ve ngilterede koordinasyon bu ekilde salanmaktadr. Gzeten, kontrol eden ve uygulayan kurum: Bilgi edinme, verilerin korunmas ve kiisel gizliliin salanmasyla ilgili yasal dzenlemelerin uygulanmasn kontrol etmekle grevli bamsz kurumlar, bu hakkn kullanlmasnda olduka nemli rollere sahiptirler. Bu kurumlar ika197

yette bulunmak isteyen vatandalarn iletiime geebilecekleri kurumlar olarak hizmet vermektedirler. ikayetleri aratrrlar ve bilginin verilip verilmemesine karar verirler. Bu kurumlarn verdikleri kararlar Finlandiya ve Trkiyede olduu gibi balayc olabilir. Baz lkelerde ise tavsiye eklindedir. Birok lkede bu grev Ombudsman veya Komiser tarafndan yerine getirilmektedir. Ayrca bilgi edinme konusunda profesyonel kamu grevlilerinden oluan bir daire Ombudsman veya Komisere yardmc olmaktadr. Kurumun bakan genellikle parlamento tarafndan atanmaktadr. Bu kii parlamentoya rapor vermekle ykml klnmtr. rnein, ngilterede bilgiye eriim ve verilerin korunmasyla ilgili grev yapan bir tek Komiser bulunmaktadr. Trkiyede bilgi edinmeyle ilgili yasal dzenlemelerin uygulanmasn gzeten, ikayetleri aratrp, balayc kararlar veren kurum Bilgi Edinme Kuruludur (Bu konu ileride ayrntl olarak aklanacaktr). Kutu 18: Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 21 ubat 2002 Tarihli Bilgi Edinme Hakkyla lgili Karar Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 21 ubat 2002 tarihli toplantsnda bilgi edinme hakknn ideal norm ve ltleri karara balanmtr. Bu karar ile bilgi edinme hakk konusunda yasal dzenleme yapmak isteyen ye lkelere u neriler yaplmaktadr: I. Tanmlar Bu tavsiye mektubunun amalar dorultusunda: kamu yetkilileri u anlama gelmektedir: 1) Ulusal, blgesel ve yerel dzeyde hkmet ve ynetimler; 2) Ulusal yasalarla donatldklar srece kamu grevi gren veya idari yetkiye sahip olan doal ve tzel kiilikler. Resmi belgeler ise, hazrlk aamasnda olan bilgiler hari, herhangi bir ekilde kaydedilmi, izilmi veya kamu grevlilerince alnm veya onlarn ellerinde bulunan ve her hangi bir kamu veya idari ileve bal tm bilgiler anlamna gelmektedir. II. Kapsam Bu tavsiye mektubu yalnzca kamu yetkililerinin ellerinde bulunan resmi belgeleri gz nne alr. Ancak, ye lkeler kendi yerel yasa ve uygulamalarnn altnda bu tavsiye kurallarnn yasal kurumlar ve mahkemelerin ellerinde bulunan bilgilere hangi lde uygulanabileceini incelemelidirler. Bu tavsiye, eriim hakkn veya Kiisel Verilerin Otomatik lemi ile ilgili Bireylerin Korunmas Toplants iin salanan eriim snrlamalarn etkilemez. III. Resmi belgelere eriimin genel prensipleri ye lkeler kamu grevlilerinin elinde bulunan resmi belgelere, istek zerine, herkesin eriebilmesini garanti etmelidirler. Bu kural, ulusun kkeni dahil herhangi bir nedenle ayrm gzetilmeden uygulanr.

198

IV. Resmi belgelere eriimde olas kstlamalar i. ye lkeler resmi belgelere eriim hakkna kstlamalar getirebilirler. Kstlamalar yasa ile aka belirtilmelidir. Bu, demokratik bir toplumda gereklidir ve aada belirtilen maddelerin korunmas ile orantl olmaktadr: 1.Ulusal gvenlik, savunma ve uluslararas ilikiler; 2.Kamu gvenlii; 3. Su oluturan eylemlerin nlenmesi, aratrlmas ve kovuturulmas 4. Mahremiyet ve dier yasal zel karlar; 5.zel ya da kamusal olsun ticari ve dier ekonomik karlar; 6. Dava srecinde taraflarn eitlii; 7. Doa; 8. Kamu yetkililerince yaplan inceleme, denetim ve gzetim; 9.Devletin ekonomik, parasal ve dviz politikalar; 10.Bir konunun dahili hazrl srasnda kamu yetkilileri iinde veya arasnda yaplan tartmalarn gizlilii. ii. Bilginin aklanmasnn kamu karn inemedii durumlar dnda, resmi belgede bulunan bilginin aklanmas 1. paragrafta ad geen taraflara zarar verecek ise bir belgeye eriim reddedilebilir. iii. ye lkeler, 1. paragrafta anlan kstlamalarn uygulamadan kalkacaklar tarih ile ilgili sre snrlamasn gz nne almaldrlar. V. Resmi belgelere eriim talepleri a) Resmi belge iin talepte bulunan bir kii resmi belgeye eriim iin sebep bildirmek zorunda olmamaldr. b) Talep ile ilgili formaliteler en azda tutulmaldr. VI. Resmi belgelere eriim talepleri ilemleri Resmi belgeye eriim iin talep, belgeyi elinde bulunduran herhangi bir kamu grevlisi tarafndan ileme alnmaldr. Resmi belgeye eriim iin talep eitlik ilkesine sadk kalnarak ele alnmaldr. Resmi belgeye eriim iin talep hemen ele alnmaldr. Karar, daha nce belirtilen sre kstlamalar iinde verilmeli, iletilmeli ve yerine getirilmelidir. Kamu grevlisi talep edilen resmi belgeye sahip deil ise, mmkn olan durumlarda bavuru sahibini yetkili kamu grevlisine havale etmelidir. Kamu grevlisi, talep edilen resmi belgeyi tanmlamak iin bavuru sahibine elinden geldiince yardmc olmaldr, fakat talep edilen resmi belge tanmlanamayan bir belge ise kamu grevlisi talebi yerine getirmek zorunda deildir. Resmi belgeye eriim iin talep, anlalr nitelikte makul deilse reddedilebilir.

199

Resmi belgeye eriim talebini tamamen veya ksmen reddeden kamu grevlisi nedenleri de aklamaldr. VII. Resmi belgelere eriim ekilleri 1. Resmi bir belgeye eriim saland zaman, kamu grevlisi orijinal kopyann incelenmesine izin vermeli veya bir kopyasn vermelidir. Mmkn olan durumlarda bavuru sahibinin tercihi gz nne alnmaldr. 2. Resmi belgedeki bilgilerin bir ksmna eriimde kstlama varsa, kamu grevlisi gene de belgenin geri kalan blmlerine eriim izni vermelidir. Atlanan blmler aka belirtilmelidir. Ancak, belgenin ksmi blm yanltc veya anlamsz ise bu tr bir eriim reddedilebilir. 3. Kamu grevlisi bavuru sahibine, kolayca eriebilecei alternatif kaynaklar sunarak bir resmi belgeye eriime izin verebilir. VIII. Resmi belgelere eriim cretleri 1. Orijinal resmi belgelere danmanlk, prensip olarak belgenin bulunduu yerde cretsiz olmaldr. 2. Resmi belgenin bir kopyas iin bavuru sahibinden bir cret alnabilir fakat bu cret makul bir miktarda olmal ve kamu grevlisinin yapt harcamay gememelidir. IX. Gzden geirme ilemi a) Resmi belge bavurusu tamamen veya ksmen reddedilen veya bavurusu kural VI.3te belirtilen sre iinde ilgilenilmeyen bir kii mahkemeye veya baka bir bamsz kuruma veya yasalarca kurulmu tarafsz bir kurulua bavurmadan nce temyiz mahkemesine bavurabilir. b) Gzden geirme ilemi ister bir kamu grevlisi tarafndan yaplsn, ister yukarda verilen paragraf 1e uygun olarak yaplsn, bavuru sahibi her zaman sratli ve pahal olmayan bir temyiz mahkemesine eriebilmelidir. X. Tamamlayc nlemler i. ye lkeler aadaki konularla ilgili gerekli nlemleri almaldrlar: a. Halk resmi bilgilere eriim haklar ve bu haklarn nasl kullanlaca konusunda bilgilendirmek iin; b. Kamu grevlilerinin bu hakkn yerine getirilmesi ile ilgili grev ve sorumluluklar konusunda eitilmelerini salamak iin; c. Bavuru sahiplerinin bu hakk kullanabilmelerini salamak iin. ii. Kamu grevlileri bu ama dorultusunda zellikle; a) Belgelerin kolayca eriilebilecek ekilde dzenlenmesini salamal; b) Belgelerinin korunmas ve imha edilmesi ile ilgili ak ve yerleik kurallara uymal, c) Mmkn olduu lde, sorumlu olduklar konular ve aktivitelerle ilgili bilgileri salamaldrlar. rnein, kamu grevlileri ellerinde bulunan belgelerin listesini veya kaytlarn karabilirler.

200

XI. Kamu grevlilerinin inisiyatifinde aklanan bilgiler Bir kamu grevlisi uygun olan durumlarda, kendi inisiyatifi dorultusunda aklanmasnn kamu ynetiminin effafln artracak ve ynetimler ierisindeki etkinliin gelimesini salayacak bilginin aklanmas iin gerekli nlemleri alabilmeli veya kamu yararna olan durumlarda kamunun bilgilendirilerek katlmn tevik etmelidir.142

4.5.2. Danma ve nemli Unsurlar

lkelerin danma (consultation) iin dzenledikleri ereveler genellikle bilgiyle ilgili olanlardan daha az yaygndr. Birok lke olduka yakn bir zamanda danmann kamu politikasn oluturma konusunda gerekli bir unsur olduu bilincine varmtr. Finlandiya, zlanda, Norve ve sve gibi lkelerde kamuya danma ve vatandalardan kamu politikalar hakknda yorum alma genellikle resmi olmayan kurallarla desteklenen uzun zamanl bir uygulamadr. svire Anayasas nemli proje ve uluslararas anlamalarda kamuoyuna danlmas gerekliliini dzenlemitir. sviredeki siyasal sistem vatandalarn karar alma srecine dorudan katlmalar iin balayc referandumlar ngrmektedir. Danma, gelen ikayetlerdeki yorumlar deerlendirmek biimini de alabilmektedir. Bu yntem politika belirleme srecinde kullanlan yaygn bir kaynaktr.

4.5.2.1. Danma le lgili Yasal Altyap

Danmayla ilgili hukuki erevenin oluturulmas srecinde aadaki unsurlarn gz nnde bulundurulmas gereklidir: Referandum konusunun ele alnmas: Referandum oy kullanma ehliyeti olan btn vatandalarn, belirli bir konuda fikirlerini beyan ettikleri resmi bir kamuoyu yoklamasdr. Referandum, anayasa deiiklii iin ngrlm olabilir. Hkmet tarafndan yaplmasna karar verilebilir veya belli bir sayda vatandan talebi zerine yaplabilir (rnein, svire). Finlandiya, Hollanda ve Yeni Zelandada olduu gibi danma amal veya Polonyada olduu gibi vatandalarn byk bir ounluunun katlmas durumunda balayc olabilir. Danma amal yaplan referandum sonular karar alma srelerine nemli oranda etki etmektedir. Balayc referandumlarn yaplmas, vatandalarn karar alma srecine dorudan katlmn salamaktadr. Referandum yaplarak vatandalarn karar alma srecine katlmlarn salama yolu Trkiyede de nemli konularda politika belirleme srecinde kullanlabilir. Ancak bu konuda baz hususlara dikkat etmek gerekir. n-

142

Bkz. Firuz Demir Yaam, Anayasa Hukuku ve nsan Haklar Asndan Bilgi Edinme Hakk, TRK DARE DERGS, SAYI: 444, (Eyll, 2004).

201

celikle referandum srecinin her seferinde gvenoyuna dnmesi engellenmelidir. Gvenoyuna dnen referandum, amacndan saparak ynetim zaafiyetine dneebilir. Bu alglama, lkemizde istikrarszla sebep olabilecektir. Halka referandumla danlrken, bu referandumun amacnn karar alma srecinin daha saydam ve salkl olmasn salamak olduu, bunun hkmete duyulan gvenin bir gstergesi olmad, tm toplumu ilgilendiren nemli konularda referandumun gerekli olduu aklanmal ve vatandalar bu konuda bilinlendirilmelidir. Vatandan idareye dava ama hakk: Vatandan idareye kar dava ama hakk, btn ada ve demokratik lkelerde tannmtr. Bu hak genellikle anayasal gvence altna alnmtr. Trkiyede de idarenin tm eylem ve ilemlerinin yargsal denetime tabi tutulmas anayasada ve eitli yasal dzenlemelerde ngrlmtr. dari usul kanunlarnn dzenlenmesi: Bu kanunlar vatandalarn herhangi bir politika karar sonucunda etkilenmeleri halinde idareye kar ne srebilecekleri haklarn glendirir (rnein, zlanda, Gney Kore, Lksemburg, Polonya ve Norve). Usul kanunlar vatandalarn soru yneltebilecekleri ve menfaatlerini koruyabilecekleri ncelikli bildirim ve aleni durumalar ngrebilir. Bu haklar menfaat sahibi btn vatandalara tannm olurken (rnein, Finlandiya), dorudan etkilenen vatandalar iin de dzenlenmi olabilir (rnein, talya). Bununla birlikte, kararn alnmasndan sonra vatandalarn itiraz haklar ve temyize bavurma haklar kanunlarda tanmlanmtr. Genellikle bu hak kararn uygulanmaya balamasyla son bulmaktadr (rnein, Hollanda). Kamu politikalarnn etkilerinin deerlendirilmesiyle ilgili kanunlarn danmay desteklemesi: Bu kanunlar dier kanunlarn, politikalarn ve hatta baz durumlarda programlarn kabul edilmesinden nce kamu otoritelerince deerlendirmeleri gerekliliini dzenlemektedir. Bunlar genel olarak dzenlemelerle veya evre, imar veya iskan gibi belirli sektrlerle ilgili olabilir. Bu kanunlardaki hkmler haklar etkilenen vatandalarn ncelikli olarak bilgiye sahip olmalarn ve menfaatleri bulunan konularda seslerini duyurabilmelerini garanti etme ilevi grr. Bu tarz kanunlar Avrupa Birliine aday lkelerde, Kanada ve Japonyada bulunmaktadr. zel menfaat gruplaryla ilikiler: Yasal dzenlemeler kamu otoritelerinin karar alma srecinde ve politika belirleme zamanlarnda zel menfaat gruplarna danma ykmlln dzenlemelidir. Kanada ve Avusturyada zel menfaat gruplar kendilerini ilgilen konularda ngrlen politika ve kararlar hakknda fikir beyan etme hakkna sahiptirler.

202

4.5.2.2. Danma le lgili Politik Altyap

Kanunlar yrrle sokmadan da etkili danma mekanizmalar ve vatandalarn yorumlarnn deerlendirilmesi belirlenen politikalarla salanabilir. Finlandiya ve zlanda gibi lkeler politika beyanlar, resmi kurallar veya resmi olmayan uygulamalarla vatandalar karar alma srelerine ve politika belirlemeye dahil etmektedirler. Bu konuyla ilgili kanunlarn yrrlkte olduu lkelerde bile, kamu politikalar mevzuat destekler ve mevzuatn uygulanmasnda klavuzluk eder. Danmayla ilgili politika oluturulmas veya politikalarn gncelletirilmesi sz konusu olduunda aadaki unsurlara dikkat edilmelidir: Politika beyanlarna dahil edilmesi gerekenler: Resmi devlet politikalar kamu kurum ve kurulularn vatandalar ve menfaat gruplarna danma konusunda ykml klabilir (rnein, Kanada). Bu, belirli dzenlemelerin ve programlarn gelitirilmesi ve modifiye edilmesini kapsayabilir. Bu politikalar, danmann zamannda ve etraflca yaplmasn ve btn kavramlarn detayl ekilde tanmlanmasn art koabilir. Birok alanda yaplan danmalar arasnda koordinasyonun salanmas iin usullerin de belirlenmesi gereklidir. Kurallarn dzenlenmesi: Yasal dzenlemeler ve hkmet kararlar ve hatta kanun taslaklar ile ilgili kamuya danma usullerini ve hangi noktada danlaca ngrlebilir (rnein, Norve). Bu kurallar vatandalarn grlerini idareye nasl iletebileceini belirtir. rnein, mektupla, faksla, e-mail yoluyla ya da Japonyada olduu gibi kamuoyu yoklamalaryla vatandalar grlerini iletebilirler. Kurallar, her yasa teklifinin vatandalara yaplan danmalarn bir zeti olacan gerekli klabilir. rnein, Kanadada yasa teklifleri genellikle menfaat gruplarna danlarak, vatandalardan fikir alarak hazrlanmaktadr. Klavuz ilkeler nasl yardmc olabilir? Klavuz ilkeler kamu grevlilerine, vatandalarla ilikilerini hazrlama ve ynetme konusunda yol gsterir. Bu ilkeler ayrca belli gruplara etkili bir biimde danma konusunda da kamu grevlilerine yardmc olur (rnein, Kanada ve Yeni Zelanda). Standartlar: Standartlarn belirlenmesi, vatandalardan yorum ve danma alma sz konusu olduunda nemlidir. rnein, Avusturalyada ikayetlerin alnmasyla ilgili standartlar, vatandalardan yorum alnmas sz konusu olduunda kriter ngrr; yorumlar anlalabilir, ulalabilir ve cevap verilebilir olmaldr.

203

4.5.2.3. Danma le lgili Kurumsal Altyap

En iyi kurallar ve politikalar bile onlar uygulayacak kurumlar olmadan ie yaramaz. Bu kurumlar, vatandalar iin ikayetlerini ve yorumlarn iletebilecekleri ilk iletiim noktasdr. Danmayla ilgili kurumsal unsurlar oluturulurken aadakilerin gz nnde bulundurulmas gerekir: Danma kurullar nasl yardmc olabilir? Danmayla ilgili kurumlar, komisyon ve kurullar, hkmetlere belirli alanlarla ilgili politika seenekleri konusunda vatandalardan ve sivil toplum kurulularndan bilgi alma ve bunlara danmayla ilgili yardmc olurlar. Hkmetler geici veya buna mahsus kurumlar kurabilir. rnein, birok lkede hkmet, i dnyas ve ii sendikalarnn temsilcileri arasnda l grmeler olmaktadr. ikayetler iin kurumsal arabirimler: Birok lke vatandalarnn tavsiyelerde veya ikayetlerde bulunmak iin gidecekleri yer olarak bu ie mahsus ara birimler kurmulardr. Vatandalar ikayetlerini idari kurumlar araclyla ve bu kurumlarn daireleriyle, idari danma merkezleriyle veya Japonyada olduu gibi belirli telefon hatlaryla iletebilirler. Ayrca televizyon, radyo, yazl basn aracl ile kampanyalar dzenleyerek vatandalar bu olanaklar hakknda bilgilendirilirler. Parlamento kurullarnn rol: Parlamento kurullar da danmayla ilgili olanak salayabilirler. lerinin bir paras olarak kamuoyunu belirli konularda fikir beyan etmeye ya da reaksiyon vermeye davet edebilirler. Medya aracl ile kamuoyunun dikkatini ekebilirler (rnein, Yeni Zelanda). Denetim kurumlar: Ombudsman ve Komiserin denetim rol, bilgi alanndan ok daha ileriye gtrlebilir. Bu rol, danma iin ngrlen politika ve haklar ve kamu idaresinin faaliyetleri ve kararlarnn hukukiliini de kapsayabilir. Ombudsman veya Komiser kendi insiyatifi veya vatandalardan gelen ikayetler zerine harekete geebilir. Baz lkelerde parlamentonun kendisi kamuya danlan konularn sonularn deerlendirir ve bu deerlendirmeleri kanun taslaklarna yanstr. rnein, Danimarka, Norve ve svete parlamento bu ekilde hareket etmektedir.

4.5.3. Aktif Katlm

Aktif katlm, vatandalarn politika belirleme srecine aktif ekilde ve orjinal katklarnn olabilecei amac zerinde temellendirilmitir. Aktif katlm, toplumu ilgilendiren birok ynetiim sorunuyla baa kabilmek iin gerekli kamuoyu kaynaklarna ular. Hkmetin ynetici roln aarak halka inmesine yardmc olur. Hkmet toplum iin gerekli ereveleri izerken vatandalarn

204

aktif katlmndan faydalanr. zel sektr ve sivil toplum, bireyler veya menfaat gruplar, bu ereve iinde faaliyetlerini ve ilikilerini organize ederler. Bu noktada vatandalar ile devlet arasndaki iliki yneten ve ynetilen ilikisini ap bir ortakla dnr. Vatandalarn politika srecine aktif katlm iin baz koullarn varl gereklidir. Ayrca idarenin gndem belirleme konusunu vatandalarla paylamas gereklidir. Vatandalarn da tartlacak ve grlecek gndemi belirlemeye haklar olmaldr. Hkmetin politika teklifleri grlrken vatandalarn grlerinin de dikkate alnaca ve son bir karar verirken bu grlerin karara yanstlacana dair iradesini ortaya koymas gereklidir. Dier taraftan vatandalarn da politika srecine aktif katlm salama konusunda sorumluluklarn stlenmeleri elzemdir. Aktif katlm gnmzde gelimeye devam eden bir konudur. Kanadada vatandalarn aktif katlm, politika belirleme srecinde bir nceliktir. Hollandada interaktif devlet yntemiyle vatandalarn kararlarn hazrlanma srecine katlm salanr. Burada kararlarn otoriteler ve vatandalarn ibirlii ve onayyla alnmas gereklidir. Son birka yla kadar aktif katlmla ilgili deneyimler yerel ynetimlerle snrl kalsa da artk merkezi ynetim birimlerinde de bu yntem uygulanmaya balamtr. Aktif katlmla ilgili bir ereve oluturulurken aadaki unsurlarn gz nnde bulundurulmas gereklidir: Anayasa ve yasalar vatandalara yasa teklifi yapma (rnein, Avusturya, Polonya, spanya) veya balayc olmayan referandum yapma hakk verebilir (rnein, Yeni Zelanda). Balayc olan referandumlar temsili demokrasiye dayanan siyasal sistemin ngrd dorudan demokrasinin gl bir unsurudur. Hkmet kararlar aktif katlmn salanmas amacn ortaya koyabilir. Bu noktada vatandalar ve ilgili sosyal kesimler kendilerini etkileyen politikalar ekillendirme konusunda ncelikli role sahiptir (rnein, Hollanda). Kanadada olduu gibi klavuz ilkeler aktif katlmn uygulanmas iin yol gsterir. Gnmzde aktif katlm iin kurumsal sorumluluklarn olduu az sayda lke vardr. Ancak hkmetler aktif katlmn geliimine kamuoyu bilincini artrarak, bu konuya dikkatleri ekerek, klavuz ilkeler dzenleyerek yardmc olabilir.

205

Kutu 19: Blgesel Kalknma Ajanslar Deien kresel rekabeti ekonomide firmalarn srdrlebilir rekabet gc elde etmesi blgesel lekte ibirlikleri ieren yeni kurumsal yaplarla olanakldr. Bu kurumsal yaplarn en nemlilerinden olan blgesel kalknma ajanslar yerel ekonomide yer alan farkl firmalarn ve kurumlarn blgesel bir ortak hedef izgisinde bir araya gelmelerini salar. Ajanslar blgesel kalknmay gerekletirmek zere rekabeti ortam gelitiren, dzenleyen ve koordine eden, yerel insiyatifle kurulmu kurumsal yaplardr. Dier yandan blgenin isel kalknmasna ynelik stratejik planlama almalar yaparlar. Firmalara danmanlk hizmeti vererek ve ekonomik aktrlere ve ynetimlere ynelik eitim almalar yaparak blgesel bazda ekonominin geliimi iin gerekli altyapy kurmay hedeflerler. Yerel insiyatifle kurulmu olmalar ve tabandan tavana rgtlenmeleri blgesel sorunlarn zm konusunda etkinliklerini artrr. Blgesel kalknma ajanslar birok Avrupa lkesinde 1950li ve 1960l yllardan bu yana blgesel lekte ekonomiyi canlandrmak, rgtlemek ve gelitirmek zere faaliyet gsteren kurumlardr. Bu kurumlar kamunun finansman salad blgesel ekonomik gelimeyi zendirmek zere tasarlanmtr. alma alanlar merkezi ve yerel hkmetlerin dnda olan kurumlardr. Blgesel kalknma ajanslarnn ilevsel olabilmeleri iin yeterli nfus, giriim ve giriimcilik altyaps, nitelikli igc, blgesel/yerel gelime stratejileri zerinde fikir birlii, gelimeye elverili sektrlerin belli bir blgede varl gibi belli deikenlerin gerekli olduu bilinmektedir. Trkiyede blgesel kalknma ajanslarnn kurulmasn ngren kanunun temel amacn dzenleyen hkmde ajanslarn amac u ekilde aklanmaktadr; Kalknma ajanslarnn temel amac; kamu kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini gelitirmek, kaynaklarn yerinde ve etkin kullanmn salamak ve yerel potansiyeli harekete geirmek suretiyle, blgesel gelimeyi hzlandrmak, srdrlebilirliini salamak ve blge ii gelimilik farklarn azaltmak olacaktr. Blgesel gelime alanndaki kaynak sorununun zmne katk salayacak olan Avrupa Birlii Blgesel Kalknma Programlarnn etkin bir ekilde ynetilmesi, uygulanmas ve izlenmesine de imkan salayacak kalknma ajanslar; Avrupa Birlii Blgesel Kalknma Programlarnn uyguland az gelimi yrelerimizden balayarak tedricen lke genelinde 26 Dzey 2 blgemizde kurulacaktr. Blgesel kalknma ajanslar, istatistiki blge birimlerine gre dzenlenmi Dzey-2 blgelerinde kurulacak, ancak Trkiyenin 26 blgesinde ayn anda kurulmayacaktr. Kalknma ajanslar ncelikle DPTnin halen yrtt AB destekli blgesel kalknma programlarnn uyguland yrelerde, Bakanlar Kurulu kararyla kurulacak ve halihazrda oluturulmu DPTnin proje koordinasyon birimleri ve sekreteryas kalknma ajanslarna devredilecektir.

206

Trkiyede kamu kaynaklar ve yetkileriyle donatlm Blgesel Kalknma Ajanslar kurulmas ihtiyac, DPTnin yrtmekte olduu AB destekli blgesel kalknma programlarnn uygulanmas srecinde ortaya kmtr. ABnin ngrd merkezi olmayan yaplanma prensibine gre, bahsi geen blgesel kalknma programlarn yrten, bu programlardan faydalanan ve bu programlar izleyen aktrlerin, bir kar atmas iine girmemeleri iin birbirinden bamsz kurumlar olmas gerekmektedir. AB blgesel kalknma fonlar, Trkiyenin ekonomik ve sosyal kalknmas iin byk bir mali kaynak olmann ok tesinde, yerel aktrlerin blgesel kalknma iin yerel, blgesel, ulusal ve uluslarst dzeyde ibirlii yapma ve proje retme kapasitelerinin oluturulmas bakmndan ok nemlidir. Aslnda Trkiyeye AB ile mzakere srecinde yaplacak mali yardm temelde blgede byle bir idari kapasite oluturmay amalamaktadr. lkemizde, kresel rekabet artlarnda blgesel kalknmann ve ihracat artnn dzenli ve planlanm bir biimde srdrlebilirlii asndan blgesel anlamda faaliyet gsteren bu tip kurumlarn saylar ve etkinliklerinin artrlmasnda fayda vardr. Bu balamda blgesel kalknma ajanslarnn blgesel ekonominin geliimine salad katklar, Trkiye genelinde ekonomiye byk fayda salayacaktr.

4.5.4. Kamu Ynetiminde Etik ve e-Devlet

Gnmzde e-Devlet kullanmnn iyi ynetiime katk salad bilinen bir gerektir. eDevlet, karar verme srelerine ulaabilirlii salarken ok tarafl ve iki yollu iletiim iin olanak yaratr. Vatandala devleti bir araya getirerek karar alma srelerinin denetlenmesini, politika belirlemede ise katlmcl artrr. e-Devlet, gnmzde bilgiye eriimin hzlandrlmas ve bu yolla saydamln ve hesap verebilirliin salanmas iin etkili bir yol olarak grlmektedir. e-Devletin bu zellikleri, iyi ynetiim ilkelerinin erevesinde vatandalara hizmette verimlilii gelitirir ve daha uygun maliyetli hizmetin verilmesi olana salar.143 Kamu ynetiminde e-Devletin kullanmyla salanan yeni olanaklar, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle mcadelede gl birer aratrlar. Doru prosedrler uygulandka finansal veya idari ilemlerin takip edilebilmesi ve sorgulanmas iin uygun koullar olutururlar. e-Devletin hayata getii ortamda kamusal kararlar ve yetkilendirmeleri dzenleyen kriter ve kurallar yaynlamamann hibir zr kalmaz. Belirli faaliyet ve kararlar iin sorumlu olanlar kolaylkla tanmlanabilir. e-Devlet gelimi muhasebe, gzlemleme ve denetleme sistemleri salayarak kamu mali ilerinin ynetimsel ve dsal denetime tamamyla ak olmasn garanti eder. Daha genel ifadeyle bir

143

www.bilgilenmehakki.org.

207

iletiim arac olarak e-Devletin gc, vatandalarn politika belirleme sreci de dahil olmak zere devletin her alanna ve faaliyetine daha fazla dahil olmalarndan ve bylece srdrlebilir bir gven ve karlkl kazan kltr oluturabilmesinden gelmektedir. e-Devlet kavram, devletin kendi i ileyiinde ve sunduu hizmetlerde biliim teknolojilerinin kullanlmas olarak tanmlanmaktadr. e-Devlet en yaln biimiyle, devletin vatandalara kar yerine getirmekle ykml olduu grev ve hizmetlerle vatandalarn devlete kar olan grev ve hizmetlerinin karlkl olarak elektronik iletiim ve ilem ortamlarnda kesintisiz ve gvenli olarak yrtlmesidir biiminde tanmlanmaktadr. e-Devletin yukardaki tanmlarnn ortaya kard 8 ana kavram vardr. Bunlar karlkl ve birbirini btnleyen kavramlardr. 8 ana kavram elektronik ortamda aadaki balklar kapsamaktadr: Devletten vatandaa Devletten ticari kurumlara Devletten alanlara Devletten devlete Vatandatan devlete Ticari kurumlardan devlete alanlardan devlete Devletten devlete

e-Devlet projesi, srekli takip ve denetim isteyen yeni bir yaam biimidir. e-Devlet sanld gibi sanal bir devlet deildir. Gerek hayattaki devletin, teknoloji olanaklarn kullanarak, an gereklerine uygun olarak yeniden yaplandrlmas halidir. e-Devlet, ilk bakta kamu hizmetlerinin elektronik ortama tanmas faaliyetinin bir sonucu gibi grnmekle birlikte, ifade edilmek istenen husus aslnda daha derindir. Devletin elektronikletirilmesinde, bilgi ve iletiim teknolojileri gerek anlamda birer aratr. Temel hedef, bilgi ileme kapasitesi artrlm, acil karar alabilen ve ihtiyalara hzla cevap verebilen bir devlet yapsn oluturmaktr.144 e-Devlette ama, alma yntemlerinin optimize edilmesi, maliyetlerin drlmesi, ilemlerin hzlandrlmas, hizmet kalitesinin ykseltilmesi, hata orannn en aza indirgenmesi, verimliliin artrlmas, brokrasinin azaltlmas, rvetin ortadan kaldrlmas, kurumlarn i ileyiinin iyiletirilmesi, saydamlk anlaynn benimsenmesi, veri/bilgilere kolay, hzl ve rahat eriimin salanmas, lkenin her kesine ayn kalitede ezamanl servis hizmeti verilmesi eklinde zetlenebilir.

144

Bkz. Rukiye Herkmen zcivelek, Dnyada ve Trkiyede Elektronik Devlet Tartmalar: Kavram zerine Bir Sorgulama, www.eksenotomasyon.com, Mustafa SASAN, e-Devlet Toplumlarn Yeni Umut I m, Stratejik Analiz Dergisi, Cilt: 2, Say: 19, (Kasm, 2001) e-Devletten kavram olarak anlalmas gereken; devletin vatandalarna kar yerine getirmekle ykml olduu grev ve hizmetlerle vatandalarn devlete kar olan grev ve hizmetlerinin karlkl olarak elektronik iletiim ve ilem ortamlarnda kesintisiz ve gvenli olarak yrtlmesidir. Bkz. www.taek.gov.tr, zellikle ynetimin yeniden yaplandrlmas abalaryla nem kazanmaya balayan, e-Devlet kavram, btnlemi strateji, sre, organizasyon ve teknolojiyi ifade eden bir kavramdr. Akif M. ukurayr, Hlya Eki, Kamu Hizmeti Sunumunda Yeni Yntemler, S. . BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, Yl: 1, Say:1-2, (Nisan-Ekim 2001), s. 103. Dier bir deyile e-Devlet, e-yurtta ve e-hkmet arasnda olan ilikilerin karlkl hizmet anlayna dayal olarak gerekletirildii bir teknoloji almasdr.

208

e-Devlet uygulamasnn balca amalarndan olan saydamlk, kamu ynetiminde yaplan iler ve hizmetlerle ilgili olarak gizlilik snrlamalarn mmkn olan en alt dzeylere indirmekle beraber, bilgi edinme hak ve zgrlnn nnn almasn da kolaylatrr. nternet ortamndan bilgiye kolayca ulaan vatandalar, kamu sektr zerindeki denetimi de artrr. nternet teknolojisinin kamu hizmetlerini salamada kullanlmaya balamasyla birlikte devlet kaps bir devlet portalna dntnden, yeni teknolojinin rahatlndan herkesin yararlanacak olmas, eitlik kavramn dourup lkede eit kalitede servisi yaygnlatracaktr. Ayrca internet ortamndan gerekletirilmeye balanacak olan servisler, hizmet anlaynn belli bir kalite dzeyinde ve standartlatrlm olarak vatandalara ulatrlmasn salayacaktr.145 OECDnin bu alanda devletlere nerdii nlemleri aadaki ekilde aklamak mmkndr: lk olarak, devletin eletronik a zerindeki idari prosedrler hakknda bilgiyi artrmalar gerekmektedir. Burada bahsedilen, yasal dzenlemelerin ve idari prosedrlerin btn eitleridir (vergi iadeleri, TV ve yol lisanlar, doum ve lmlerin kaytlar, mlkiyet haklarnn kaytlar, inaat izinleri, ticari izinler, pasaportlarn ve ikametgah izinlerinin yenilenmesi, sosyal gvenlik programlar ve park izinleri gibi). nemli olan formlarn yer deitirmesi deil, bavuru usulleri ve yetkilendirmeyle ilgili kurallarn daha saydam yaplabilmesi ve sorgulamaya ak olabilmesidir.146 Gnmzde gittike artan sayda devlet, idari prosedrlerin elektronik a zerinden izlenebilmesi iin sistemlerini kurmaktadr. Resmi internet siteleri ve portallarn says gittike artmakta ve bu sitelerde gn getike daha kaliteli hizmet verilmektedir.147 Vatandalara salanan ikinci e-Devlet olana ise politika teklifleri ve taslak yasal dzenlemelerin elektronik a zerinde yaynlanmas ve bylece vatandalarn ve sivil toplumun politika belirleme ve karar alma srecine katlmlarnn salanmasdr. Yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin bu tarz danma iin kullanm halen az sayda lkede mevcuttur ancak gittike artan sayda lke demokratik srece olduka katks olan bu olana kullanmak iin adm atmtr. rnein, kamu politikalaryla ilgili a zerinden tartma forumlar dzenlemek, popler bir ara haline gelmeye balamtr. Bilgi ve iletiim teknolojilerinin salad olanaklar kefeden devletin gizlilik ve gvenlie de dikkat etmesi gereklidir. rnein, devlet kiisel ve hassas bilgileri kapsayabilecek bil-

145 146

147

Bkz. Kemal elik, e-Devlet ve Yeniden Yaplanma, TRK DARE DERGS, SAYI: 440, (Eyll, 2003). Bkz. Muhammed Ksecik, Naci Karkn, e-Devlet: Amalar, Sorunlar ve Uygulamalar, in Abdullah Ylmaz, MUSTAFA KMEN EDS., KAMU YNETM, (2004). Gney Korenin e-Devlet sistemi OECD tarafndan rnek sistem olarak adlandrlmaktadr. Bu sistemde vatandalar lisans ve izinler iin yaptklar bavurularn sreleri hakknda elektronik a zerinden bilgi sahibi olabilmektedir. Bkz. Hong-Bin Kang, Vice Mayor I of Seoul, Republic of Kore, Cleaning Up the City Government of Seoul: a Systematic Approach, AntI-CorruptIon SymposIum: The Role of On-lIne Procedures In PromotIng Good Governance, sEOUL, (2003).

209

gilerin kamuoyuna aklanmas iin kriterler belirlemelidir. Devlet ayn zamanda, kullanclar tanmal ve resmi belgelerin muteberliini garanti edecek standartlar gelitirmelidir. Kamu ynetiminde e-Devlet yntemiyle hizmete eriebilirlik, katlmclk ve hesap verebilirliin salanmas iin vatandalarn e-Devletin salad faydalar konusunda cesaretlendirilmesi gereklidir. Gittike artan sayda lke, devlet ve vatanda elektronik a zerinde bir araya getirmeye alsa da olduka az yeni bilgi ve iletiim teknolojilerinin bilgi, danma ve aktif katlmclk iin ngrlen geleneksel metodlarn tamamyla yerine geebileceine inanmaktadr. imdilik, geleneksel metodlarla yeni teknolojinin btnlnn salanmas, e-Devletin hayata geirilmesi ve bilgi ve iletiim teknolojilerinden en yksek fayday salamak iin en iyi yoldur. Kutu 20: Bilgi Edinme Hakkyla lgili Genelge GENELGE Babakanlktan: 2003/48 Bilindii zere, Trkiyenin bilgi toplumuna gei almalarnn hzlandrlmas, bata bilgi ve iletiim teknolojileri olmak zere bilgi toplumu strateji ve politikalarnn belirlenerek bu alandaki tm faaliyetlerin bir btnlk ierisinde yrtlmesi ve kresel rekabet koullarna uyum salamak zere ekonomik ve sosyal dnmn gerekletirilmesi amacyla yeni bir proje balatlmas kararlatrlm, bu balamda 58. Hkmet tarafndan hazrlanan Acil Eylem Plannda e-Dnm Trkiye Projesine yer verilmitir. Sz konusu projenin koordinasyonu, izlenmesi, deerlendirilmesi ve ynlendirilmesi ile ilgili olarak DPT Mstearl grevlendirilmi, bu grevin yerine getirilmesi amacyla da DPT Mstearl bnyesinde Bilgi Toplumu Dairesi Bakanl kurulmutur. 27 ubat 2003 tarihli ve 2003/12 sayl genelge ile e-Dnm Trkiye Projesinin amalar, kurumsal yaps ve uygulama esaslar belirlenmitir. Ayrca, sz konusu genelgede ngrld zere e-Dnm Trkiye Projesinin st dzeyde ynlendirilmesi ve izlenmesi amacyla, ilgili kamu kurum ve kurulular ile sivil toplum kurulularnn st dzey temsilcilerinden oluan bir Danma Kurulu oluturulmutur. Sz konusu genelgede; e-Dnm Trkiye Projesinin balca hedefleri, vatandalarmza daha kaliteli ve hzl kamu hizmeti sunabimek amacyla; katlmc, effaf etkin ve basit i srelerine sahip olmay ilke edinmi bir devlet yaps oluturacak koullarn hazrlanmas, bilgi ve iletiimin teknolojileri politikalar ve mevzuatnn ncelikle Avrupa Birlii mktesebat erevesinde gzden geirilerek yeniden dzenlenmesi ve e-Avrupa+ kapsamnda aday lkeler iin ngrlen eylem plannn lkemize nerileri dorultusunda son ekli verilmitir. Bu hedefler dorultusunda DPT Mstearlnn koordinatrlnde 8 alma grubuyla yrtlen almalar sonucu 2003-2004 yllarna kapsayan Ksa Dnem Eylem Plan hazrlanmtr. Ksa

210

Dnem Eylem Planna, Danma Kurulunun deerlendirmeleri, yazl grler ve kamuoyunun internet zerinden alnan gr ve nerileri dorultusunda son ekli verilmitir. e-Dnm Trkiye Projesinin hayata geirilmesi amacyla Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs Abdullatif enerin bakanlnda, Sanayi ve Ticaret Bakan Ali Cokun, Ulatrma Bakan Binali Yldrm, Devlet Planlama Tekilat Mstear Ahmet Tktk ve Babakan Bamaviri Fikret Nesip candan oluan e-Dnm Trkiye cra Kurulu kurulmutur. Bu kurulun yapaca toplantlara, 2003/12 sayl genelge ile oluturulan Danma Kurulunun Bakan, TBTAK Bakan, Telekomnikasyon Kurumu Bakan ve Trk Telekom Genel Mdr ile Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB), Trkiye Biliim Vakf, Trkiye Biliim Dernei ve Trkiye Biliim Sanayicileri Dernei (TBSAD) bakanlar da katlr. Kurulun sekretarya hizmetleri DPT Mstearlnca yrtlecektir. Yukarda bahis konusu Ksa Dnem Eylem Plannn uygulanmas; sorumlu, ilgili ve katk salayacak dier tm kurum ve kurulular tarafndan aadaki ilke ve esaslara gre yrtlecektir. 1. Ksa dnem Eylem Plannn hayata geirilmesinde ncelikli olarak, kamu kurumlarnca halihazrda uygulanan ya da hazrlk almalar srdrlmekte olan evrimii hizmetlerin etkin bir ekilde sunulabilmesi iin gerekli ibirlii ve bilgi paylamn salayacak, birlikte alabilir ve gerekli altyapnn oluturulmas esas olacaktr. Bu erevede, belirli bir kamu hizmetinin yrtlmesi ile ilgili olan tm kurum ve kurulular, mmkn olabilecek en st dzeyde birlikte alarak, engellerin ortadan kaldrlmas ve ortak zmler retilmesi ynnde azami gayret sarf edeceklerdir. 2. Vatandalara ve i alemine surulacak elektronik devlet hizmetlerinde, kullanclarn ihtiyalar esas alnacak, hizmet sunumuna ilikin sistem tasarmlarnda mevcut kurumsal yap ve brokratik yaklamlar gzden geirilerek kullanc odakl hale getirilecektir. Eriilebilir, hzl, gvenli, nitelikli ve etkin hizmet sunumu temel ilke olacaktr. 3. Eylemler, Acil Eylem Plannda yer alan; kamu ynetiminin yeriren yaplandrlmas, kamuda effafln ve hesap verebilirliin salanmas, kamu hizmetlerinde etkinliin artrlmas ve vatandalara daha hzl ve nitelikli hizmet sunumuna ilikin dier eylemler ile btnlk ierisinde yrtlecektir. 4. Eylemlerin uygulanmasnda, hkmetimizin Avrupa Birliine entegrasyon ve AB mktesebatna uyuma ilikin hedefleri gz nnde bulundurulacaktr. Ayrca, e-Avrupa 2005 Giriimi hedefleri gzetilerek, gelitirilecek bilgi sistemlerinin ve evrimii uygulamalarn Birliin Kamu hizmetlerinin sunumunda belirledii ortak standartlarla uyumlu olmasna zen gsterilecektir. 5. e-Dnm Trkiye Projesi ile ilgili olarak srdrlecek almalarda etkinlik salamak amacyla oluturulacak yaplar, bunlarn alma usul ve esaslar ile proje ynetimi ve izlenmesine ilikin sorumlu kurulu temsilcilerine verilecek eitim proramna ait hususlar belirlenerek uygulamaya sokulacaktr.

211

6. Sorumlu kurulular; a) Kuruluu mmkn olan en st dzeyde temsil edecek, eylemlerin uygulanmas ve koordinasyonundan dorudan sorumlu olacak bir asil ve bir yedek temsilci belirleyecek ve bu yetkililerin irtibat bilgilerini Yetkili Bildirim Formuna uygun olarak, b) Ksa Dnem Eylem Plannda yer alan her bir eylem iin ilgili kurulularla temasa geerek, almalara katlacak kurum ve kurulularn isimleri ile zleme Formuna esas tekil edecek olan ve Eylem Plannda belirtilen sre erevesinde hazrlayacaklar alma takvimlerini, alma Takvimi ve zleme Formuna uygun olarak, Bu genelgenin yaym tarihinden itibaren en ge 30 gn ierisinde DPT Mstearlna ileteceklerdir. cra Kurulu, uygulamalarn izlenmesini salayc tedbirleri alacaktr. 7. Sorumlu kurulular, ihtiya duyulmas halinde, Ksa Dnem Eylem Plannda belirtilen ilgili kurum ve kurulular dndaki dier kurum ve kurulular da almalara davet edebilecektir. 8. e-Dnm Trkiye Projesinin etkin bir ekilde uygulanabilmesi amacyla, tm kamu kurum ve kurulular DPT Mstearl ile yakn ibirlii halinde alacaklar vetalep edilecek her trl bilgi ve belgeleri gecikmeksizin ileteceklerdir. lkemizin rekabet gcnn artrlmas demokratik, ada ve mreffeh bir toplum haline gelmesi asndan kritik nem tayan e-Dnm Trkiye Projesinin yrtlmesinde grev alacak kamu kurum ve kurulular ile zel kesim ve sivil toplum kurulular, projenin yrtlmesinde stn gayret ve zveri ile almalar yapacaklardr.

4.6. Kamu Ynetiminde Saydamlkla lgili Konular

4.6.1. Saydamlk ve yi Ynetiim
Saydamlk, iyi ynetiimin nemli bir unsurudur. Saydam karar alma sreci zel sektrn salam kararlar almas ve yatrmlar yapmas iin kritik bir olgudur. Saydam bir devlette halk, kamu grevlilerinin ve yneticilerin performanslarn ve hukuka uygun davranp davranmadklarn denetleyebilir. Hkmetlerin tm alanlarla ilgili olarak elindeki bilgiyi saydamlk ve ak bilgi sistemleri sayesinde paylamas, firmalar ve vatandalarn kendilerini ilgilendiren konularda daha iyi karar vermeleri iin gerekli olan belirli bilgileri salar. Gerek Avrupa Birlii Temel Haklar artnda ve gerekse Avrupa Birliinin onaylanma srecinde olan Anayasasnda iyi ynetiim hakk vurgulanmakta ve ortaya konulmaktadr. Bu ilkeler Avrupa Birlii Anayasasna tam olarak yansm olmamakla birlikte, bilgi edinme hakk iyi ynetiim hakkn tamamlayc ve btnletirici bir zellik tamaktadr. Anayasa iinde yer alan ve ilemlerin tarafsz, adil ve makul bir sre iinde zmlenmesi zorunluluu, bireylerin kendilerini olumsuz olarak etkileyecek konularda savunma yapma hakk, bireylerin kendileri ile ilgili dosyalara (bilgilere) erime hakk, ynetimin kararlarn gerekelendirmesi zorunluluu, kamu ynetim212

leri tarafndan verilen zararlarn giderilmesini istemek hakk ve yazmalarn AB Anlamasnn kabul ettii dillerden biri ile yaplabilmesi olana gibi unsurlar, iyi ynetiimin uluslararas belgelerde kabul edilen temel unsurlar arasnda yer almaktadr. Bireyler kendilerini ynetenlerden bu temel niteliklere uygun ynetim koullarnn oluturulmasn ve bu koullarn srdrlebilir klnmasn istemektedirler. Bu amacn salanmas ise bireylerin kamu ynetimlerinin ileyi ve alma koullar konusunda bilgili olmalarn kesin bir zorunluluk durumuna getirmektedir. Bu balamda, bilgi edinme hakk iyi ynetiim hakknn bir unusurudur ve onunla yakn bir iliki iindedir.148

4.6.2. Saydamlk ve Hesap Verebilirlik Arasndaki liki

Kamu ynetiminde hesap verebilirliin temel unsurlarndan birisi saydamlktr. Saydamlk ve hesap verebilirlik literatrde genellikle ayr ama yakn iliki iinde bulunan iki kavram olarak deerlendirilmektedir. Kamu ynetiminde saydamlk ve hesap verme ykmll karlkl etkileim iinde olan kavramlardr. Ynetimde saydamlk salayabilmek iin etkili ve iyi ileyen hesap verme srelerine, hesap verme srelerinin etkili ve iyi ilemesi iin de ak ve saydam mali politikalara ihtiya vardr. Bu nedenle salam bir hesap verme ykmll saydamlk salamann vazgeilmez bir arac, saydamlk da hesap verme ykmlln layk ile yerine getirebilmenin olmazsa olmaz n kouludur.149 Unutulmamaldr ki, yurttalarna kar akl salayamam bir ynetim genellikle kendi iinde de saydam deildir. Saydamlk; brokratik verimsizliin yerleik hale gelmesini, zellikle de sorumluluklarn ok fazla dald ve hatta sulandrld, somut hedeflerin olmad, izlemenin yetersiz ya da sonular zerinde odaklanmann dk olduu durumlarda hesap verebilirlik srelerini tetikleyerek ve destekleyerek nleyebilir. Saydamlk konusu gndeme geldiinde saydamlkla dorudan etkileim iinde bulunan hesap verebilirlik kavramnn da aklanmasnda fayda vardr. Hesap verebilirlik demokratik deerleri temsil ettiinden hem kendi iinde bir son hem de daha etkin ve etkili kurumlar gelitirmek asndan bir vastadr. Siyasetiler ve kamu grevlilerine kanunlar ve yasal dzenlemeler vastasyla kontrol ettikleri kaynaklar ve ynettikleri kurumlar zerinde geni yetkiler tannmtr. Hesap verebilirlik bu gcn kamu yarar dorultusunda kullanldn garantilemek iin en temel yoldur. Hesap verebilirlik kimin kime kar ne iin hesap verebilir klnd konusunda akl gerekli k-

148

149

Sally Shelton-Colby, Deputy Secretary-General, OECD, Anti-Corruption and ICT for Good Governance, Anti-Corruption Work of the OECD to Improve Transparency and Accountability: Using Information and Communication Technologies (ICTs) to Establish a Modern Public Service Culture, AntI-CorruptIon SymposIum: The Role of On-lIne Procedures In PromotIng Good Governance, Seul, (2003). Bkz. Firuz Demir Yaam, Anayasa Hukuku ve nsan Haklar Asndan Bilgi Edinme Hakk, TRK DARE DERGS, SAYI: 444, (Eyll, 2004).

213

lar. Hesap verebilirlik resmi raporlama mekanizmalar ve d denetim (bamsz bir denetim dairesi, ombudsman vs.) ile glendirilir. Gnmzde birok lke hesap verebilirlii kararlarn dzenlilii ile snrlandrmaktansa, performans iin hesap verebilirlik zerine younlaarak glendirme yolunu semektedir. Hesap verebilirlik, sorumluluklar konusunda cevap vermek, rapor etmek, aklama yapmak, ykmllkleri stlenmek ve kamusal deerlendirme ve muhakemeye ak ve hazr olmaktr.150 Kamu ynetiminin hesap verebilirliinin etkin bir biimde kurgulanp, iletilebilmesi byk lde, kamusal ilem, eylem ve kararlara ilikin kamusal bilgilenme ve bilgilendirme srelerinin dzenli ve etkili bir biimde iletilebilmesine baldr. te bu unsurlarn hepsi kamu ynetiminde saydamln salanmasyla ilgilidir.

4.7. Mali Saydamlk

4.7.1. Mali Saydamln Tanm ve nemli Unsurlar
Son yllarda oluturulan literatr ve zellikle IMF tarafndan gelitirilen standartlar temelinde, mali saydaml devletin ileyii ve yapsnn, uygulayaca maliye politikalar konusundaki niyetlerinin, devlet hesaplar ve projeksiyonlarnn kamuya ak olmas olarak tanmlamak mmkndr. Bu tr teknik tanmlar bir kenara brakarak, saydaml, halk diliyle, devletin milletten ald kaynaklarla ne yaptn ve gerekleri topluma doru bir biimde anlatmas olarak da tanmlayabiliriz. Bununla balantl olarak mali saydamlk, devletin yapt mali ilerle ilgili gereklerden tasarruf etmedii bir durumu anlatr.151 Mali saydamlk, hkmetin yapsnn ve fonksiyonlarnn, mali politika planlarnn, kamu sektr hesaplarnn ve mali hedeflerinin kamuoyuna ak olmasdr. Kamu, mali politikann oluturulmas ve yrtlmesi ile ilgisi olan btn kurum ve kurulular olarak tanmlanabilir. Mali say-

150

151

Bkz. GREN, KAMU MAL YNETMNN YENDEN YAPILANDIRILMASI VE DENETM s. 122. Saydamlk ve hesap verebilirlik arasndaki iliki iin ayrca bkz. ATYAS, SAYIN, KAMU MALYESNDE SAYDAMLIK, TESEV YAYINLARI, (2000); Musa Eken, Kamu Ynetiminde Gizlilik Gelenei ve Aklk, Amme daresi Dergisi, 27(2), (1994), s. 25-54; Musa Eken, Ynetim Karsnda Vatandalarn Korunmasnda Ombudsman Kurumunun Rol, in Davut Dursun, Hamza AL EDS., TRKYEDE YNETM GELENE: KURUMLAR, SORUNLAR VE YENDEN YAPILANMA ARAYILARI, (2000). Bkz. G. E. Caiden, The Problem of Ensuring the Public Accountability of Public Officials, in J. G. Jabbra, O. P. Dwidedi EDS., Public Service Accountability: A Comparative Perspective (1988), s. 25. McCandles ve Wrighta gre kamusal hesap verebilirlik kamuyu nemli ekilde etkileyen sorumluluklarn yerine getirilmesi ile ilgili olarak kamusal alanda cevap verme ykmlldr. Bkz. H. McCandless. and D. Wright, Enhancing Public Accountability, OptimumThe Journal of Public Sector Management, 24(2), (1993), s. 110-118. Uluslararas Saytaylar Birliinin (INTOSAI) denetim standartlarnda yer verilen hesap verebilirlik tanm ise udur: Kamu teebbsleri ve irketleri de dahil olmak zere, kendilerine kamu kaynaklar emanet edilen kii ve idarelerin mali, idari ve program grevlerinden tr aklama yapma ve bu grevleri kendilerine verenlere durumu bildirme mecburiyetleridir. Bkz. . GREN, KAMU MAL YNETMNN YENDEN YAPILANDIRILMASI VE DENETM, TESEV YAYINLARI, (2000), s. 117. [Bundan byle GREN, KAMU MAL YNETMNN YENDEN YAPILANDIRILMASI VE DENETM diye anlacaktr.]

214

damlk, sorumluluu glendirirken srdrlebilir olmayan nitelikteki politikalarn getirmi olduu politik riskleri artrr. Mali saydamln kamuda etik asndan nemli olan boyutlarn aadaki ekilde sralamak mmkndr: i) Saydamln birinci boyutu genelde devletin ileyii ve yapsnn, uygulayaca maliye politikalarnn, devlet hesaplar ve projeksiyonlarnn kamuya ak olmasn ifade etmektedir, ii) kinci boyutu daha spesifik olarak; ister merkezi hkmet iinde isterse dnda stlenilmi olsun, devlet adna giriilmi ykmllkler ve srdrlen aktiviteler hakknda zamannda gvenilir, kapsaml, anlalabilir ve uluslararas karlatrmalara elverili nitelikleri haiz bilgiye toplumun ulaabilmesini iermektedir. Bu dorultuda, bte dkmanlar ve dier mali raporlarn yaynlanmas, bu raporlarda merkezi devlet idaresi dnda yrtlen ve birazdan deineceimiz yar-mali ilemlerin boyutlar hakknda tasnif edilmi bilgilere yer verilmesi saydamln gerekleri olarak saylmaktadr, iii) Mali saydamln nc boyutu kurumsal davranlar ile ilgilidir. Atanm brokratlar ile seilmi milletvekili ve bakanlar arasndaki ilikilerin snrlarnn net bir biimde izilmesi, bilgi edinme zgrl ve bunun kamu grevlileri asndan sistematik kurallara balanmas, siyasetibasn-brokrat-i alemi ilikisinin etik kurallarnn ve erevesinin izilmesi, kamu ihale srelerinin, kamuya eleman alma ve altrma esaslarnn saydamlatrlmas, kurumsal dzenlemeler ieren ciddi bir devlet reformunun yap talarn oluturmaktadr.152 Mali Saydamlk le lgili yi Uygulamalar Tzne gre, IMF yesi lkelerde desteklenmesi istenen drt temel ilke bulunmaktadr. Bu drt temel ilke alt balklar ile aada sraland ekildedir: Rollerin ve sorumluluklarn ak olmas, Bilginin kamuya ak olmas, Bte hazrlama, uygulama ve raporlama srelerinin ak olmas, Denetimin ve istatistiki veri yaynlamann bamsz olmas.

Bu ilkeler, lkelerin iinde bulunduu mali geleneklerine, ekonomik ve kltrel durumlarna gre uygulamada eitli farkllklar gsterebilir. Ama bu farkllklar temel uygulamadan bir sapma olarak alglanmamaldr. Kamu mali kaynaklarnn kullanmnda saydamln temelinde etkin bir raporlama vardr.153 Etkin bir mali raporlama, devletin mali politikalarnn niyet ve gerekelerini, politika hedeflerini
152 153

Mali saydamln kavramsal erevesi ve boyutu konusunda Atiyas, Sayn (2000)de daha ayrntl aklamalar mevcuttur Kopits, G. and Craig, J., (1998), Transparency in Government Operations, IMF, Occasional Paper, 158,Washington DC, November.

215

ak bir biimde ortaya koyar, uygulamay yakndan takip eder ve uygulama sonularn aktarr, bu sonularn bata konan hedefler ile ne kadar uyumlu oluduunu ve bu hedeflerden ne kadar saptn belirler. Son olarak, bu raporlama bamsz bir d denetim kuruluu tarafndan denetlenir. zetle raporlama, unlar kapsar: 1. Niyet ve gereke, 2. Mali hedefler, 3. Uygulama, 4. Sonularn hedefler ile karlatrlmas, 5. Bamsz d denetim.154

4.7.2. Trkiyede Mali Saydamlk

Devletin mali saydaml konusu Trkiyenin gndemine son birka yl iinde girmeye balamtr. Bir taraftan yolsuzluk haberlerinin sk bir biimde yayn organlarnda yer almas, dier taraftan kamusal kaynaklarn verimsiz bir ekilde kullanld hakknda yaygn bir inan, kamu harcamalarnda saydamln nemli bir konu haline gelmesinde nemli rol oynamtr. Daha genel bir ifade ile, saydamln kamuoyunun gndemine girmesinde, devlet kurulularnn ve bunlarda yer alan aktrlerin devlet gcn toplum yararna deil, kendi karlarna ynelik kullandklar, toplumun da bu durum karsnda aresiz bir seyirci haline geldii eklindeki bir saptamann yatt sylenebilir. Saydamlk, devletin faaliyetlerinin daha gzlemlenebilir bir hale gelmesi olarak alglanmakta, bu ise devleti topluma kar daha sorumlu ve hesap verir bir hale getirmenin en nemli aralarndan biri olarak grlmektedir. Mali disiplinin salanmas, kaynaklarn stratejik nceliklere gre datlmas ve etkin kullanlmas gibi temel btesel sonularn salanmasnda mali saydamlk nemli bir aratr. Yetki ve sorumluluklarn iyi bir ekilde ayrtrlmamas, bte kapsamnn kamusal harcama alannn ancak bir ksmn kavramas, muhasebe, raporlama ve kodlama yapsnn yetersiz olmas ve standartlarn gelitirilmemesi gibi nedenlerle, Trk kamu mali ynetim sisteminin etkin ve sorumlu bir ekilde altn sylemek mmkn deildir.

154

Bugn, birok devlet bu raporlar hazrlamaktadr. Bu devletlerin deneyimlerinden yararlanan uluslararas kurulular sonraki uygulamalar kolaylatrmak iin genel kabul grm ilke, standart ve yntemler gelitirmilerdir. Bu kurulular arasnda IMF, Devletin Mali Saydaml lkeleri ve Devletin Mali Raporlama Standartlar ile ba ekmektedir. Dnya Bankas bu ilke ve standartlara uyum iin teknik ve mali destek salamaktadr, Uluslararas Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) mali raporlama ve muhasebe standartlarn gelitirmektedir ve Uluslararas Yksek Denetim Kurulular Organizasyonu (INTOSAI) denetim standartlar ve uygulama klavuzlar yaynlamaktadr.

216

Trkiyede mali saydamlk ve hesap verebilirlik konularnn giderek daha ok nem kazanmasnn nedenleri arasnda mali krizler, bu krizlere neden olan kamu aklar, byk yolsuzluk skandallar, kamuda israflar ve yolsuzluklar nleyecek etkili bir etik rejiminin olmamas, AB adaylk srecinde Birlik standartlarna uyum salama abalar gsterilebilir. Saydamlk konusu, AB entegrasyonunda, ye olacak lkelerin ynetim sistemlerinde baz asgari artlar salamalar balamnda ele alnabilmektedir. Bu anlamda, Birlik gei dnemi iinde aday lkelere ynelik olarak gelitirilen mali kriterlerin her biri iinde saydaml bir n koul olarak getirmektedir. Katlm srecini tamamlam lkelerde saydamln gelitirilmesi ise kamu ynetimine olan sayg ve gvenin artrlmas balamnda demokrasinin kalitesinin ykseltilmesi olarak alglanmakta ve hayata geirilmektedir.155 Bu alardan ele alndnda mali saydamlk ilk bakta daha ok IMF ve Dnya Bankas giriimleri ile zdelemi gibi grnse de ABye uyum sreci ve demokratikleme yolunda atlan admlarn mali saydamlk konusunda katalizr etkisi gsterdiini syleyebiliriz. AB fonlarnn kullanlmasnda saydamla ve hesap verilebilirlie verilen nem ve bu balamda mali kontrol standartlarnn gelitirilmesi konusunda ayrntl dzenlemeler yaplmas talebi, aday lkelerin saydamlk standartlarn kendi ulusal mevzuatlarna yanstmalarnda ciddi bir faktr olmutur. Aday lkelerin Avrupa Birliinin Maastricht kriterlerine uyum, istikrar veya yaknlama (stability or convergence) programlarna adaptasyonlar geni lde sahip olduklar mali enformasyonun kalitesine ve saydamlna ihtiya gsterdiinden; orta vadeli bte sistemi, bte d ilemlerin snrlanmas ve bte iine alnmas, muhasebe ve denetim standartlarnn oluturulmas, merkezi idare - yerel ynetim aras mali ilikilerin netletirilmesi gibi alanlarda salanacak gelimelerin katlm srecini daha da kolaylatraca beklentisi mali saydamln nemini dier aday lkelerde olduu gibi lkemizde de artrm bulunmaktadr.156

4.8. Trkiyede Saydamlkla lgili Yasal Altyap

lkemizde bilgi edinme hakk ile ilgili temel dzenleme, 1982 Anayasasnda yer almaktadr. Bilgi edinme hakkna daha gl bir temel oluturmak amacyla 2001 ylnda yaplan Anayasa deiiklikleri erevesinde bu dzenleme baz eklemelere konu olmutur. Yasalar balamnda ise iki ayr yasa bu konudaki temel yasal dzenlemeleri oluturmaktadr. Bu yasalardan birincisi, 1984 tarihli ve 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanundur. Bunu 24 Nisan 2004 tarihinde

155 156

KAMU MALYESNDE SAYDAMLIK, (2000) FERHAT EML, HAKAN YILMAZ, MAL SAYDAMLIK ZLEME RAPORU, (2004).

217

yrrle giren Bilgi Edinme Hakk Kanunu izlemitir. Kanunun uygulama ynetmelii, 27 Nisan 2004 tarihinde yaymlanmtr. Yine bu erevede Babakanlk tarafndan bir genelge hazrlanm ve tm kamu birimlerine gnderilmitir. CMUKta yaplan bir deiiklik ise saydamlk konusunda atlm ciddi ve sevindirici admlardan birisidir. Artk bir su olgusuna ilikin bilgiler, devlet srr olarak mahkemeye kar gizli tutulamayacaktr. Eskiden kimi sular hakkndaki bilgiler devlet srr sfat yklenerek mahkemeden gizlenmekteydi. Artk mahkeme, devlet srr niteliinde olsa bile bu bilgileri inceleyebilecektir. Ulalabilen, yani sr ve gizli saylmayan bilgiler konusunda Trk mevzuatnn yeterli olduu sylenemez. ncelikle, bireysel olarak bilgiye ulama hakk Trk hukukunda kurumsallamamtr. Bilgiye ulama, arkasnda hep kamu otoritesini temsil eden bireylere ya da kurumlara, yine kamusal bir iin gerekletirilmesini salamak iin verilmitir. Oysa bireysel bilgilenme hakk, demokratik saydam ynetimin unsurlarnn en nde gelenlerinden biridir.157 Bireysel bilgilenme hakknn sz konusu olduu durumlarda zel kanunlarn neredeyse hepsinde bilginin elde edilmesi iin n koullar getirilmitir (yetkilendirilme, grevlendirilme, dorudan menfaat sahibi olma, belirli bir cret karl olma vb.). Oysa bilgi edinme hakk hibir menfaat ilikisi olmadan, yetkilendirilmeye veya grevlendirilmeye gerek kalmadan, ou zaman cretsiz olarak kullanlabilen bir haktr. rnein, 1587 sayl Nfus Kanunu (md.14)na gre yetkilendirilmemi ve grevlendirilmemi hi kimse nfus ktk bilgilerini renemez. 1774 sayl Kimlik Bildirme Kanunu (md.14) uyarnca yetkilendirilmi kimseler dnda kalanlar bu bilgilere ulaamaz. kincisi, bireylere hak olarak tannan alanlarda da, hak, genellikle menfaat/alakadar olma n koullaryla daraltlmtr. Bilgi edinme talebinin yneldii makam, talepte bulunan talepte bulunulan bilgiyle alakasz sayarsa, talepte bulunan bilgiye ulaamamaktadr. Tapu sicili bunun en arpc rneidir. Trk Medeni Kanununun 1020nci maddesine gre kimse tapu sicilindeki bilgileri bilmediini ileri sremez, ama o bilgilere ancak alakasn inanlr klanlar ulaabilir.158 3194 sayl mar Kanununda da benzer bir dzenleme grlebilmektedir. mar Kanunu (md.8)na gre imar planlar alenidir ama ancak cret karl isteyenlere verilebilir. 2920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu (md.51) dzenlemesi ise daha da kstlaycdr. Anlan maddeye gre, uak sicili alenidir ama ancak istemle ilgili olduunu ispatlayan kiiler sicili inceleyebilir. Burada

157

158

Avrupa Birliinde mali saydamln nemi konusunda bkz. ALLAN WILLIAM, PARRY TARYN, FISCAL TRANSPARENCY IN EU ACCESSION COUNTARIES, PROGRESS AND FUTURE, IMF WORKING PAPER, WP/03/163 ,Washington D.C, (2003), aktaran FERHAT EML, HAKAN YILMAZ, MAL SAYDAMLIK ZLEME RAPORU, TESEV YAYINLARI, UBAT 2004. Bkz. MEHMET SEMH GEMALMAZ, Trkiyede Bilgi Edinme, Dnce fade ve letiim Mevzuat, (2004).

218

tapu sicilinden farkl olarak ilgisini inanlr klmak yetmemektedir; ispatlamak da gerekmektedir. Benzer ekilde, 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu (md.10) siyasi parti sicilini dzenlemektedir. Dzenlemeye gre, siyasi parti sicili herkese aktr, fakat soruturma ile ilgili bilgilerin gizliliine ilikin hkmler sakl tutulmutur. Bu n koullar aldnda bile, kendisinden bilgi talebinde bulunulan makamn keyfi tavrn amak mevcut mevzuatla ok gtr. nk sr ve gizlilik kategorilerine girmeyen bilgiye ulamann kamusal makamlarca engellenmesinin ou kez bir yaptrm yoktur.159 rnein, 920 sayl Trk Sivil Havaclk Kanunu (md.143) denetim iin gerekli bilgileri vermeyen ruhsat sahiplerini cezalandrrken uak sicilini keyfi olarak gstermeyen memura bir yaptrm ngrmemitir. Tapu sicilini alakal kiilere gstermeyen memura da bir yaptrm ngrlmemitir. Benzeri bir durum, 551 sayl Patent Haklarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (md.92) uyarnca aleni olarak dzenlenen patent sicili iin de geerlidir. Yukarda sylenenler 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (md.39) uyarnca aleni olarak dzenlenen marka sicili iin de geerlidir. stelik baz dzenleyici ilemlerin Resmi Gazetede yaymlanmamasndan tr bunlar hakknda bilgi edinebilmenin ilgili kamu grevlisinin takdirine kald da gzden karlmamaldr. Bununla birlikte belirtilmelidir ki, TCK grevi ihmal suunu dzenlemi olup yerine gre bu madde iletilebilir.160 Kutu 21: Bilgi Edinme Hakknn Yasal Altyaps Anayasa madde 26, 40, 74 Bilgi Edinme Hakk Kanunu Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik Dileke Kanunu Elektronik mza Kanunu Elektronik mza Kanununun Uygulanmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Kamu Mali Denetimi ve Kontrol Kanunu Saytay Kanunu Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun

159

160

Benzer ekilde, 4857 sayl Kanunu (md.77)nin gerekesi iilerin bilgilenme hakk erevesinde i sal ve gvenlii ile ilgili tm hak ve sorumluluklar hakknda bilgilendirme grevini iverenlere yklemitir. Dolaysyla, iverenler iileri mesleki riskler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek zorundadr. Buradaki sorun, iilere sz konusu konularda bilgilenmeleri iin bir talep hakknn kurgulanmam oluudur. Her ne kadar, Kanunu (md.105) iiyi bilgilendirmeyen iverene beyz milyon para cezas ngrmse de, bu hkm ilevsiz olacaktr. nk, iverenin bilgilendirme ykmlln yerine getirip getirmediinin tespiti aralar ve usulleri Kanunda ngrlmemitir. Ayrca para cezasnn azln da hatrlatmak faydal olacaktr. Oysa ayn Kanun, i mfettiinin bilgiye ulama hakk engellendiinde iverene be milyar para cezas ngrmtr. Bkz. MEHMET SEMH GEMALMAZ, Trkiyede Bilgi Edinme, Dnce fade ve letiim Mevzuat, (2004).

219

Bilgi Edinme Hakk Kanunu bugne kadar lkemizde bilgiye eriimle ilgili atlm en byk admdr. Bilgi edinme hakk Dileke Kanunu, Elektronik mza Kanunu ve Bilgi Edinme Hakk Kanununun uygulama ynetmeliince desteklenmektedir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu da 4 nc maddesinde isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlaryla ilgili olmak kaydyla ifadesine yer verirken bilgiyi talep edenle bilgi arasnda bir ba kurarak bilgiye eriimle ilgili bir nkoul getirmektedir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu ierdii eksiklik ve hatalara ramen bilgiye eriimin salanmas ve dolaysyla da saydamlk konusunda byk bir frsat yaratmtr. Bununla birlikte saydamln sadece bilgiye eriim hakk olmad daha nceden izah edilmitir. Saydamlk vatandalarn politika srecine aktif katlmn ve idarenin karar almadan nce veya karar srasnda vatandalara danmasn da gerekli klar. lkemizde idarenin karar alma sreci ve ilem yapmas srasnda konu sadece ok az sayda grevli ve yetkili tarafndan bilinebildiinden ilgililer ancak sonuta ve herey tamamlandnda haberdar olabilmektedirler. darenin karar alma srecine ilgililerin meru yollardan katlabilme olanaklar bulunmad gibi yaplan ilem ve eylemlerin sonularna da katlanma zorunluluu vardr.161 Dolaysyla lkemizde bireylerin hangi dzey ve aamada olursa olsun ynetimin karar alma srecine demokratik yollardan ve hukuksal olarak katlabilme olanaklar olduka az istisna dnda halen yoktur.162 Bu istisna da evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliinde yer almaktadr. 2002 Haziran tarihli ED Ynetmeliinin ED Srecine Halkn Katlm balkl 10uncu maddesi aadaki ekildedir; Komisyonun bilgilenme toplantsndan sonra, halk yatrm hakknda bilgilendirmek, projeye ilikin gr ve nerilerini almak zere proje sahibi tarafndan halkn katlm toplants dzenlenir. Komisyon, toplu olarak ya da aralarnda grevlendirecekleri yeleri aracl ile proje uygulama yerini inceler ve halkn katlm toplantsna katlr. Bu ilemler ile ilgili giderler proje sahibi tarafndan karlanr. Halkn katlm toplants iin projeden en ok etkilenmesi beklenen yre halknn kolaylkla ulaabilecei merkezi bir yerin seilmesine zen gsterilir. Toplant yeri valilik ve proje sahibi tarafndan belirlenir ve Bakanla bildirilir. Proje sahibi, toplant tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirleyen bir ilan ulusal dzeyde yaymlanan bir gazetede halkn katlm toplantsndan en az be gn nce yaynlatr.
161

162

Kastl olarak Adliyeden istenen kaytlar gndermeyen Nfus Bamemuru sann eylemi, grevi suiistimal niteliindedir. 4 CD. 8/12/1986, E. 249, K.564den aktaran MEHMET SEMH GEMALMAZ, Trkiyede Bilgi Edinme, Dnce fade ve letiim Mevzuat, (2004). Bkz. L HAN ZAY, GNIIINDA YNETM, (2004), s. 14, 15.

220

l evre Mdrnn bakanlnda yaplan halkn katlm toplantsnda, projenin evresel etkileri ynnden halkn bilgilendirilmesi ve buna karlk gr, neri ve kayglarnn belirlenmesi salanr. Bakan, katlmclardan grlerini yazl olarak vermelerini isteyebilir. Toplantdaki konumalarn derlendii tutanak, bir sureti valilikte kalmak zere Bakanla gnderilir. Halkn proje hakknda bilgilendirilmesi ve projeye ynelik grleri, komisyon tarafndan projeye zg ED raporu zel format belirleme, kapsamlatrma ve inceleme deerlendirme aamalarnda dikkate alnr. Yaplan halk toplantsnn sonucu ve balaycl istenilen dzeyde olmamakla birlikte byle bir hakkn dzenlemesi halkn ynetimin kararlarna katlm saydamlk, toplantlarn akl ve gn nda ynetim kavramlar alarndan nemli bir gelime olarak kabul edilmelidir. Bu dzenlemede bilgi hakk kavramyla lkemizde yaplmak istenen almalara katk salad aklkla grlmektedir.163 Ne Bilgi Edinme Hakk Kanunu ne de ED Ynetmeliinin sz edilen maddesi hakknda vatandalarn yeteri kadar bilgisi vardr. Toplum hl yasal gvence altna alnm bilgiye eriim zgrln nasl kullanacandan habersizdir. Nasl ki kamu ynetiminde etik ilkelerin vatandalarca benimsenmesi ve toplumda etik bilincinin yerletirilmesi gerekiyorsa, saydamln da bir istisna deil bir kural olduunun bilincine varlmas gerekir. Ayrca bilgi edinme hakknn etkili bir ekilde gerekletirilmesi iin kamu ynetimlerine yeteri kadar sorumluluk yklenmemitir. Yasa yurttalar tarafndan sorulmas durumunda kamu ynetimlerine yant verme ykmll getirmekte; ancak, ynetimin almalarnn gereki bir ekilde topluma yanstlmas ve istenmemi olsa dahi alma alann oluturan konularda kamuya dnemsel alma raporlar verilmesini ngrmemektedir. Kamu ynetimlerine bilgi edinme hakknn daha anlaml, ierik bakmndan daha zengin ve uygulama asndan daha ilevsel klnmasn salamak yolunda herhangi bir sorumluluk verilmedii grlmektedir. Kamu kurum ve kurulularnn alma alanlarn oluturan konularda kamuya dnemsel rapor vermesi idare zerindeki sr perdesinin biraz olsun indirilmesini salayacaktr. Raporlama zellikle mali saydamln salanmas iin ncelikli kouldur.

163

evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliinin ED Srecine Halkn Katlmn dzenleyen 10uncu maddesi ile lkemizde ilk kez halkn bir karar alma ve planlama srecine katlmasna yasal olanak verilmitir.

221

4.8.1. Anayasal Dzenlemeler

VIII. Dnceyi Aklama ve Yayma Hrriyeti Madde 26: Herkes, dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet resmi makamlarn mdahalesi olmakszn haber veya fikir almak ya da vermek serbestliini de kapsar. Bu fkra hkm, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yaplan yaymlarn izin sistemine balanmasna engel deildir. Bu hrriyetlerin kullanlmas, mill gvenlik, kamu dzeni, kamu gvenlii, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve Devletin lkesi ve milleti ile blnmez btnlnn korunmas, sularn nlenmesi, sulularn cezalandrlmas, Devlet srr olarak usulnce belirtilmi bilgilerin aklanmamas, bakalarnn hret veya haklarnn, zel ve aile hayatlarnn yahut kanunun ngrd meslek srlarnn korunmas veya yarglama grevinin gereine uygun olarak yerine getirilmesi amalaryla snrlanabilir. Haber ve dnceleri yayma aralarnn kullanlmasna ilikin dzenleyici hkmler, bunlarn yaymn engellememek kaydyla, dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin snrlanmas saylmaz. Dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunla dzenlenir. Temel Hak ve Hrriyetlerin Korunmas Madde 40: Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makamlara geciktirilmeden bavurma imkannn salanmasn isteme hakkna sahiptir. Devlet, ilemlerinde, ilgili kiilerin hangi kanun yollar ve mercilere bavuracan ve srelerini belirtmek zorundadr. Kiinin, resmi grevliler tarafndan vaki haksz ilemler sonucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu hakk sakldr.

222

Dileke Hakk Madde 24: Vatandalar ve karlkllk hakk gzetilmek kaydyla yabanclar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve ikayetleri hakknda, yetkili makamlara ve Trkiye Byk Millet Meclisine yaz ile bavurma hakkna sahiptir. Kendileriyle ilgili bavurmalarn sonucu, gecikmeksizin dileke sahiplerine yazl olarak bildirilir. Bu hakkn kullanlma biimi kanunla dzenlenir. Anayasann 26nc maddesi dnce ve ifade zgrlklerini dzenlemitir. Bilgi edinme hakk terim olarak aklkla vurgulanmam olsa dahi metinde yer almaktadr. Maddenin 1inci fkrasnda bu zgrlk haber veya fikir almak ya da vermek serbestliini de kapsar hkm yer almaktadr. Bu hkmde geen haber veya fikir alma ve verme serbestilii hem ifade zgrl hem de bilgi edinme hakkyla ayn ekilde yorumlamak gerekir. Maddeye 2001 ylnda eklenen Dnceyi aklama ve yayma hrriyetinin kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller kanunla dzenlenir hkm ile de bilgi edinme hakk ile ilgili olarak yasal dzenleme bir Anayasa normu olarak yaplmas zorunlu yasal dzenleme durumuna gelmitir.164 Anayasann 40nc maddesi temel hak ve zgrlklerin korunmasyla ilgilidir. 2001 yl deiiklikleri srasnda Devlet, ilemlerinde, ilgili kiilerin hangi kanun yollar ve mercilere bavuracan ve srelerini belirtmek zorundadr hkmnn madde metni iine alnmas isabetlidir. Bu deiiklik bir zamanlar hazrland bilinen ancak u anda gndemde olmayan dari Usul Yasasna anayasal temel hazrlamak amacn tamaktadr. 1982 Anayasas ile ilgili bir baka gelime de Dileke Hakk ile ilgili 74nc maddede yaanmtr. Bu maddede 2001 ylnda yaplan deiiklikle gecikmeksizin kelimesi madde metni iine alnmtr. Bu deiiklik de bilgi edinme yasas ile ilgili dzenlemelere anayasal temel oluturmak amacn tamaktadr.

164

Bkz. Firuz Demir Yaam, Anayasa Hukuku ve nsan Haklar Asndan Bilgi Edinme Hakk, TRK DARE DERGS, SAYI: 444, (Eyll, 2004).

223

4.8.2. Yasalar
Daha nce de belirtildii zere, iki ayr yasa bu konudaki temel yasalar oluturmaktadr. Bunlar, dileke hakk ve bilgi edinme hakk ile ilgili yasalardr. Bunlara eklenebilecek nc yasa ise 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunudur. Dileke hakk ile ilgili 3071 sayl Kanun ise Anayasann 74nc maddesinde ifadesini bulan dileke hakkna ilikin ayrntlar iermektedir. 1984 tarihli bu Kanunda 2003 ylnda yaplan deiiklikle, yaplan bavurulara yazl yant verme sresi 30 gn olarak belirlenmitir. dari Yarglama Usul Kanunu dava ama sreleri ile ilgili maddesinde dava ama sresini ilem tarihinden sonra 60 gn olarak belirlemekte; ynetime bavurulmas durumunda da ynetimin 60 gnlk sre iinde bir yant vermesi gerektii, 60 gn iinde yant verilmemesi durumunda istemin reddedilmi saylaca hkm yer almaktadr.

4.8.2.1. Bilgi Edinme Hakk Kanunu

4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu, demokratik ve effaf ynetimin gerei olan eitlik, tarafszlk ve aklk ilkelerine uygun olarak kiilerin bilgi edinme hakkn kullanmalarna ilikin esas ve usulleri dzenlemek zeri hazrlanmtr. Yasann Genel Gerekesinde, Demokrasinin ve hukukun stnlnn gereklerinden olan bilgi edinme hakk, bireylere daha yakn bir ynetimi, halkn denetimine akl, effafl salama ilevlerinin yan sra halkn devlete kar duyduu kamu gvenini daha yksek dzeylere karmada nemli bir rol oynamaktadr. Kullanlan bu hak sayesinde hem halkn devleti denetimi kolaylamakta hem de devletin demokratik karakteri glenmektedir denilmektedir. Gerekede ayrca, kamu kurum ve kurulularnda aklk ve saydamlk kavram, olumsuz olarak grlen gizlilik kavramnn giderilmesi ile ynetilenlerin ynetenlerin ilem ve faaliyetlerini denetlemesinin salanmas dnceleri zerine ortaya kmtr. Demokratik lkelerde, bilgi edinme zgrl, temel hak ve zgrlklerin kullanlmas balamnda vazgeilmez temel haklardan biri olarak kabul edilmektedir ifadelerine yer verilmektedir. Kanun hem Avrupa Birliine uyum hem de effaf ve katlmc demokratikleme asndan ok nemlidir. Aklk ve saydamlktan kast, yurttalarn bilgi ve belgelere ulamasdr. Yurttalar, sivil toplum rgtleri ve medya daha bilgili olduu zaman, hesap sorma gleri artacaktr. Olaylar takip etme ans, normalde akland kadar vardr. Basnn bilgisi, basn aklamalar veya birebir sorduunuz sorularn cevaplar ile snrldr. Bundan sonra artk aklk ve saydamlk esas olacaktr. Bu kanun ile kamu kurulularnn baz bilgi ve belgeleri otomatikman yurttalara vermesi ile genel bilgi ak ortaya kacaktr. nternet bu noktada nemini giderek artracaktr. Kanun, bil-

224

gi ieriinin daha iyi anlalmas iin fihrist hazrlanmasn dahi talep etmektedir. Bilgi internetten yaynlanacaktr. Kanun pratikte aslnda kamu kurum ve kurulularna yaplacak ahsen bavurulara dayanmaktadr. Bunun yan sra posta, faks ve zellikle de internet zerinden bavuru yaplabilmektedir. Etkin bir uygulama iin her kamu kurum ve kuruluunda bir bilgi edinme birimi kurulmas gerekmektedir. Bu Kanunun temel hkmleri unlardr: Kapsamla ilgili 2nci maddede kanunun kamu kurum ve kurulular ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn etkinliklerini kapsad belirtilmektedir. Kamu kurum ve kurulularn tanmlayan maddede ise yetersiz bir tanmlama yer almaktadr. Bu dzenlemelerden hangi kamu kurulularnn kapsam iinde kald kolaylkla anlalamamaktadr. rnein, yasama ve yarg organlarnn bu kapsam iinde saylp saylmayaca belli edilmemitir. Ayrca kanunun kapsam dahilinde kamu hizmeti gren zel sektr kurulular yer almamaktadr. Bu nemli bir eksikliktir. Tanmlarla ilgili 3nc maddedeki bavuru sahibi ve bilgi tanmlar yetersizdir. Belge tanm ise, belge kavramn yazl, basl veya oaltlm dosya, evrak, kitap, dergi, bror, ett, mektup, program, talimat, kroki, plan, film, fotoraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her trl bilgi, haber ve veri tayclar olarak belirlerken yerinde bir tanmlama yapmaktadr. Bilgi veya belgeye eriim ile ilgili tanmda ise bilgi veya belgenin bir kopyasndan sz edilmekte ve kopya verilmesinin mmkn olmad durumlarda bilgi veya belgenin aslnn incelenerek not alnmas, ieriinin grlmesi veya iitilmesine izin verilmesi ngrlmektedir. Kanunun en nemli maddelerinden olan Bilgi Edinme Hakk ve Bilgi Verme Ykmll baln ve Bilgi Edinme Hakk alt baln tayan 4nc maddesi, bilgi edinme hakkn doru ve uluslararas normlara uygun ekilde dzenlemektedir. Kanunun 5inci maddesi, kamu kurumlarnn bilgi verme ykmll ile ilgili olarak doru ve yerinde bir dzenlemeye yer vermektedir. Ancak ikinci fkrada yer alan dier kanunlarn bu kanuna aykr hkmleri uygulanmaz eklindeki dzenlemenin yasama tekniine uygun olmad grlmektedir. Bir yasann bir baka yasa ile ilgili genel bir hkm getirmesi yasama tekniine uygun deildir. Bu durum uygulamaclar skntya drecek ve keyfi uygulamalara neden olabilecek niteliktedir.

225

Kanun nc blmde bilgi edinme hakknn kullanlmasna ilikin sreci dzenlemektedir. Burada yer alan ayrntl dzenlemelerin doru ve yerinde olduklar grlmektedir. Bu blmde yer alan dzenlemeler aada ksaca belirtilmitir: Bilgi edinme bavurusu dileke ile istenen bilgi veya belgenin bulunduu kurum veya kurulua yaplacaktr. Bavuru elektronik ortamda veya dier iletiim aralaryla da yaplabilecek ve dilekede istenen bilgi veya belgeler aka belirtilecektir. Bilgi edinme bavurusu, bavurulan kurum ve kurulularn ellerinde bulunan veya grevleri gerei bulunmas gereken bilgi veya belgelere ilikin olacaktr. Ayr veya zel bir alma, aratrma, inceleme ya da zmleme sonucunda oluturulabilecek trden bir bilgi veya belge iin yaplacak bavurulara olumsuz yant verilebilecektir. stenen bilgi veya belge, bavurulan kurum ve kurulutan baka bir yerde bulunuyorsa, bavuru dilekesi bu kurum ve kurulua gnderilecek ve durum ilgiliye yazl olarak bildirilecektir. Kurum ve kurulularca yaymlanm ve aklanm bilgi veya belgeler, bilgi edinme bavurularna konu olamayacaktr. Ancak, bunlarn ne ekilde, ne zaman ve nerede yaymland veya akland bavurana bildirilecektir. Gizlilik dereceli veya aklanmas yasaklanan bilgiler ile aklanabilir nitelikte olanlar birlikte bulunuyor ve bunlar birbirlerinden ayrlabiliyorsa, sz konusu bilgi veya belge, gizlilik dereceli veya aklanmas yasaklanan bilgiler karldktan sonra bavurann bilgisine sunulacak ve ayrma gerekesi bavurana yazl olarak bildirilecektir. Kurum ve kurulular, bavuru sahibine istenen belgenin onayl bir kopyasn vereceklerdir. Bilgi veya belgenin nitelii gerei kopyasnn verilmesinin mmkn olmad veya kopya karlmasnn aslna zarar verecei durumlarda, kurum ve kurulular ilgilinin; -Yazl veya basl belgeler iin, sz konusu belgenin asln incelemesi ve not alabilmesini, -Ses kayd eklindeki bilgi veya belgelerde bunlar dinleyebilmesini -Grnt kayd eklindeki bilgi veya belgelerde bunlar izleyebilmesini salayacaklardr. Salanan bilgi veya belgeler iin bavuru sahibinden eriimin gerektirdii cret alnabilecektir. Bilgi veya belgeye eriimi onbe ign iinde salanacaktr. Zorunlu durumlarda bu sre otuz ign olacaktr. Srenin uzatlmas ve gerekesi bavuru sahibine yazl olarak ve on be i gnlk srenin bitiminden nce bildirilecektir. Yantlar yazl olarak veya elektronik ortamda bildirilebilecektir. Bavurunun reddedilmesi durumunda kararn gerekesi ve kanun yollar belirtilecektir. stemi reddedilen bavuru sahibi, yarg yoluna bavurmadan nce Bilgi Edinme Deerlendirme Kuruluna itiraz edebilecektir. Kurul, bu konudaki kararn otuz ign iinde verecektir. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu verilen kararlar incelemek ve kurum ve kurulular iin bilgi edinme hakknn kullanlmasna ilikin olarak kararlar vermekle grevlendirilmitir. Kanunun uygulamas bu Kurul araclyla salanacaktr.
226

 Kurulun grev ve almalarna ilikin esas ve usuller Babakanlka hazrlanarak yrrle konulacak bir ynetmelikle dzenlenecektir. Yasann istisnalar ve bilgi edinme hakknn snrlar 4nc blmde aadaki ekilde dzenlenmitir: Devlet srr: Devletin gvenliine, d ilikilerine, ulusal savunmasna aka zarar verecek ve nitelii itibaryla devlet srr olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler. lkenin ekonomik karlar: lkenin ekonomik karlarna zarar verecek veya haksz rekabet ve kazanca sebep olacak bilgi veya belgeler. Kiilerin alma hayatn ve meslek onurunu etkileyecek nitelikte olanlar hari sivil ve askeri haber almaya ilikin bilgi veya belgeler. Ynetsel soruturmaya ilikin bilgi veya belgeler: Kurum ve kurulularn yetkili birimlerince yrtlen ynetsel soruturmalarla ilgili olup, aklanmas veya zamanndan nce aklanmas durumunda; -Kiilerin zel hayatna aka haksz mdahale sonucunu douracak, -Kiilerin veya soruturmay yrten grevlilerin hayatn ya da gvenliini tehlikeye sokacak, -Soruturmann gvenliini tehlikeye drecek, -Gizli kalmas gereken bilgi kaynann aa kmasna neden olacak veya soruturma ile ilgili benzeri bilgi ve bilgi kaynaklarnn elde edilmesini gletirecek bilgi veya belgeler. Adli soruturma ve kovuturmaya ilikin bilgi veya belgeler: Aklanmas veya zamanndan nce aklanmas durumunda, -Su ilenmesine yol aacak, -Sularn nlenmesi ve soruturulmas ya da sulularn yasal yollarla yakalanp kovuturulmasn tehlikeye drecek, -Yarglama grevinin gereince yerine getirilmesini engelleyecek, -Hakknda dava alm bir kiinin adil yarglanma hakkn ineyecek bilgi veya belgeler. zel hayatn gizlilii: Kiinin yazl olarak izin verdii koullar sakl kalmak zere, aklanmas durumunda kiinin salk bilgileri ile zel ve aile hayatna, eref ve haysiyetine, mesleki ve ekonomik deerlerine haksz mdahale oluturacak bilgi veya belgeler. Haberlemenin gizlilii: Haberlemenin gizlilii esasn ihlal edecek bilgi veya belgeler. Ticari sr: Kanunlarda ticari sr olarak nitelenen bilgi veya belgeler ile, kurum ve kurulular tarafndan gerek veya tzel kiilerden gizli kalmas kaydyla salanan ticari ve mali bilgiler. Kurum ii dzenlemeler: Kurum ve kurulularn, kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum ii uygulamalarna ilikin dzenlemeler hakkndaki bilgi veya belgeler.

227

Kanunun beinci blm eitli ve Son Hkmler baln tamaktadr. Bu blmde yaptrmlar, almalarn raporlanmas ve ynetmelik hazrlanmas ile ilgili dzenlemeler yer almaktadr. Bu dzenlemeler aada zetlenmitir: Kamu grevlileri hakknda Trk Ceza Kanunu uyarnca kovuturma yaplabilecektir. Kanun metninde bu yolda ayr bir su tanm yaplmam ve yaptrm dzenlenmemi olmas nedeniyle bu kovuturmann TCKnun 228 ve 240nc maddelerinde dzenlenen grevi ihmal ve ktye kullanma sularn kapsayabilecei anlalmaktadr. Grevliler hakknda ayrca Devlet Memurlar Kanununun disipline ilikin hkmleri de uygulanabilecektir. Elde edilen bilgi ve belgeler ticari amala oaltlamayacak ve kullanlamayacaktr. Ancak aksi davran iin bir su tanm ve sua ilikin ceza yaptrm gelitirilmemitir. Bu nemli bir eksikliktir. Kamu kurumlar her yln ubat ay sonuna kadar kurula bir istatistik bilgiler de ieren alma raporu vereceklerdir. Kurulda hazrlayaca genel alma raporunu nisan ay sonuna kadar TBMMne gnderecektir. Yasann uygulanmasna ilikin esaslar alt ay iinde Babakanlk tarafndan hazrlanarak Bakanlar Kurulu tarafndan yrrle konulacaktr.

4.8.2.1.1. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu

Bilgi edinme bavurusuyla ilgili yaplacak itirazlar zerine 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununda ngrlen sebeplere dayanlarak verilen kararlar incelemek ve kurum ve kurulular iin bilgi edinme hakknn kullanlmasna ilikin olarak kararlar vermek zere; Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu oluturulmutur. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu, Bakanlar Kurulu karar ile atanan 9 yeden olumaktadr. Kurul yeleri, birer yesi Yargtay ve Dantay genel kurullarnn kendi kurumlar iinden nerecekleri ikier aday, birer yesi ceza hukuku ve anayasa hukuku alanlarnda profesr veya doent nvanna sahip kiiler. bir yesi Trkiye Barolar Birliinin baro bakan seilme yeterliliine sahip kiiler iinden gsterecei iki aday, iki yesi en az genel mdr dzeyinde grev yapmakta olanlar, bir yesi de Adalet Bakannn nerisi zerine bu bakanlkta idari grevlerde alan hakimler arasndan seilmilerdir.

228

Kurul yeleri, bakan aralarnda yaptklar oylama ile seer. Kurul, ayda en az bir defa veya ihtiya duyulduu her zaman bakann ars zerine toplanr. Kurul yelerinin grev sreleri 4 yldr. Grev sresi dolmadan grevinden ayrlan yenin yerine ayn usule gre seilen ye, yerine seildii yenin grev sresini tamamlar. Kurul, belirleyecei konularda komisyonlar ve alma gruplar kurabilmekte; ayrca gerekli grd takdirde, ilgili bakanlk ile dier kurum ve kurulularn ve sivil toplum rgtlerinin temsilcilerini bilgi almak zere toplantlara katlmaya davet edebilmektedir. Kurulun sekreterya hizmetleri Babakanlk tarafndan yerine getirilir. Bilgi edinme bavurular kopyalama ve postalama iin belirli bir crete tabi tutulmutur. Bununla birlikte bu cretler henz kararlatrlmadndan Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu, bilgi edinme bavurularnda 2005 yl ierisinde uygulanacak cret tarifesi hakknda 25/03/2005 tarih ve 2005/1 sayl lke Karar ile bu creti belirlemitir. Anlan ilke kararnca ngrlen cretler uluslararas uygulamaya uygun dmektedir. Vatandalarn bilgi edinme hakkn kstlayc bir nitelii bulunmamakta ve gnmz artlarna gre makul gzkmektedir. Kurulun henz kendine ait bir internet sitesi bulunmamaktadr. Bununla birlikte, Babakanlka ait internet sitesinde Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu iin oluturulmu bir blm bulunmaktadr. Bu blmde Kurul ile ilgili mevzuat ve iletiim adresleri yer almaktadr. Ayrca Kurulun ald emsal kararlar da bu sitede yaynlanmaktadr. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulunun kendine ait ve btn kararlarnn yaynland bir internet sitesinin ivedilikle oluturulmas arttr. Bunun iin altyap almalarnn hzlandrlmas gereklidir.

4.8.2.2. Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik
Bilgi Edinme Hakk Kanununun uygulama ynetmeliinde dikkati eken en nemli husus ynetmelikteki baz maddelerin kanunun snrn am olmasdr. Ynetmeliin belli bal dzenlemeleri aadadr: Ynetmeliin kapsamla ilgili 2nci maddesi kamu kurumu tanmna aklk getirmeye almaktadr. Kapsam iinde bulunduu belirtilen kamu kurumlar unlardr: merkezi ynetim, kyler hari olmak zere yerel ynetimler, sosyal gvenlik kurumlar, niversiteler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, kamu tzel kiiliine sahip kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan tm kamu kurum ve kurulular, stanbul Menkul Kymetler Borsas, Merkez Bankas ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular. Bu ta229

nm yasada yer almamaktadr. Kanmza gre, ynetmeliin byle bir tanmlama yapmas hukuksal adan geerli deildir ve uygulamada karmaaya yol aabilecek niteliktedir. Trkiyede yaayan yabanclarn bilgi edinme hakkndan yararlanmalar karlkllk ilkesi erevesinde tannmaktadr. Kamu kurumlar kanunun uygulanmas balamnda gerekli dzenlemeleri yapacaklardr. Kurumlar, kanunun yaym tarihinden itibaren 15 gn iinde Basn ve Halkla likiler Mavirliklerinde Bilgi Edinme Birimi oluturacaktr. Bu amala tm bilgi veya belgeleri bilgi edinme hakknn kullanmn kolaylatracak ekilde snflandracaklardr. Kamu kurumlar almalarn kamuya duyuracaklardr. Yerel ynetimlerde alma raporlar meclislerine sunulacaktr. Kurumsal internet sayfalar yeniden ekillendirilecektir. Bilgi edinme hakknn kullanmn kolaylatrmak maksadyla bavuru formlar hazrlanacak ve internet sayfalarnda bu formlara yer verilecektir. Bilgi edinme bavurusu elektronik ortamda yaplabilecektir. 5070 sayl Elektronik mza Kanunu gereince elektronik imza kullanlarak gnderilen bavurularda T.C. Kimlik Numaras aranmayacaktr. Kurumlar ellerinde bulunmayan ya da bulunup da ayr veya zel bir alma, aratrma, inceleme ya da zmleme sonucunda oluturulabilecek trden bir bilgi veya belge iin yaplacak bavurulara olumsuz yant verebileceklerdir. Devam etmekte olan ilemler iin de olumsuz yant verebileceklerdir. Ancak, istenen bilgi veya belgenin hangi aamada bulunduu bavuru sahibine bildirilir. Zamanndan nce aklanmas halinde kamu yararn zedeleyecek, kiisel kar salayabilecek ekilde kullanlabilecek bilgi veya belgeler, nceden belirtilen tarihten daha nce aklanamayacaktr. Bilgi veya belgenin imha edildiinin veya kaybedildiinin anlalmas durumunda bavuru sahibine bilgi verilecektir. Kurumlar maliyet unsurlar ile orantl lde cret tahsil edebilecektir. Kurumlar alanlarna eitim vereceklerdir. Bilgi edinme hakknn snrlarn aan konularda yaplan bilgi edinme bavurular reddedilecek ve ret karar yaz ile bavuru sahibine bildirilecektir. Bilgi edinme istemi reddedilen bavuru sahibi, yarg yoluna bavurmadan nce kararn tebliinden itibaren 15 gn iinde Bilgi Edinme Deerlendirme Kuruluna itiraz edebilecektir. tiraz yazl olarak yaplacak ve Kurul kararn 30 ign iinde verecektir. Kurumlar tarafndan bavuru sahibine olumlu veya olumsuz herhangi bir yant verilmemesi durumunda istek 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 10uncu maddesi uyarnca bavurunun yapld tarihten balayarak 60 gnn gemesiyle reddedilmi saylacaktr.

230

 60 gnlk dava ama sresi iinde ynetsel yarg yerlerinde dava alabilecektir. Elde edilen bilgi ve belgeler ticari amala oaltlamayacak ve kullanlamayacaktr. Bu hkm yasada belirtilen hkmle ayndr. Ancak ynetmelik daha sonra eriimi salayan kurum ve kurulutan izin alnmakszn, eriilen bilgi veya belgeler hibir ekilde basl veya elektronik ortamda (nternet zerinden dahil) kullanlamaz, yaynlanamaz hkmn getirmektedir. Bu dzenleme kanunda yer almamaktadr. Bu nedenle ynetmelik kanunu aan bir dzenleme yapm olmaktadr. Ynetmelikte yer alan Bu madde hkmne aykr olarak eriilen bilgi veya belgeleri ticari amala oaltanlar, kullananlar veya yaynlayanlar hakknda kanunlarn cezai ve hukuki sorumlulua ilikin hkmleri uygulanr eklindeki dzenleme hem ynetmelikle su oluturma gibi hukuksal adan kabul edilemez bir yaklam iine girmekte hem de cezai ve hukuki gibi belirsiz ve uygulamada karmaaya yol aabilecek bir dzenleme getirmektedir.

4.8.2.3. Babakanlk Genelgeleri

Bilgi edinme hukuku ile ilgili olarak mevzuat iinde yer alan son dzenleme bir Babakanlk Genelgesidir. 24 Ocak 2004 tarihli ve 25356 sayl Resmi Gazetede yaynlanan 2004/12 sayl Genelge. kamu kurumlarnn dileke ve bilgi edinme hakknn kullanlmas konusunda yapacaklar almalar iermektedir. Genelge, Bireylerin kamu ile ilgili dilek ve ikayetleri hakknda idari makamlara bavuruda bulunmalar ve kendileri veya faaliyet alanlaryla ilgili konularda bilgi edinme haklarn kullanmalar, eitlik, tarafszlk ve aklk ilkeleri temelinde demokratik ve effaf bir ynetimin gereidir. dare-birey ilikisinde hukukun stnl, demokratiklemeyi ve saydaml salayabilmek iin, idari faaliyetlerin yrtlmesi srasnda bireysel hak ve zgrlklere duyarl davranlmas hukuk devletinin en temel niteliidir ifadesi ile balamaktadr. Genelgede dileke hakk ve bilgi edinme haklaryla ilgili dzenlemelerin Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Ulusal Programda yer alan insan haklar alannda yasal ve idari dzenlemelerin yaplmas ve uygulamalarn iyiletirilmesi taahhtleri asndan byk nem ve ncelik tamakta olduu vurgulanmaktadr. Genelgenin geri kalan kesimlerinde ise uygulamaya ilikin genel emirler sralanmaktadr. 15 ubat 2005 tarihli 2005/3 sayl Bilgi Edinme Hakknn Kullanlmas le lgili Yllk Raporlarla lgili Genelge ise aadaki hkmlere yer vermitir: 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununun 30uncu maddesi ile 19/4/2004 tarihli ve 2004/7189 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulan Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelikin 44nc maddesi uyarnca, kamu ku231

rum ve kurulularnn bir nceki yla ait bilgi edinme bavurular ile ilgili rapor dzenlemeleri gerekmektedir. Sz konusu raporlarn dzenlenmesi ve Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu Bakanlna gnderilmesinde uyulacak usul ve esaslar aada belirtilmitir. 1. Btn kamu kurum ve kurulular ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular raporlarn Genelge ekinde bulunan forma uygun olarak dzenleyeceklerdir. 2. Kurum veya kurulularn 5442 sayl l daresi Kanunu kapsamndaki tara tekilatlarnn raporlar ilelerde kaymakamlklara, il merkezinde ise valiliklere gnderilecek, valilikler bu raporlar her bir ile iin toplam saylar ierecek ekilde dzenleyecekler, merkez ileden kendilerine yaplan bavurularla ilgili bilgileri de ekleyerek il baznda hazrlayacaklar raporlar ileri Bakanlna gndereceklerdir. ileri Bakanlnca, illerden gelen tm raporlar birletirilerek iller baznda tek bir rapor halinde dzenlenecektir. 3. Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn il ve ile tekilatlar ile 5442 sayl Kanun kapsamna girmeyen kurum ve kurulularn tara tekilatlarna ait raporlar, bal, ilgili veya ilikili olduklar kurum ve kurulularda toplanacak ve bu kurulular araclyla bal, ilgili veya ilikili olduklar bakanla gnderilecek, bakanlklarda toplanacak raporlar, merkezde yaplan bavurulara ilikin bilgiler de eklenmek suretiyle tek bir rapor halinde dzenlenecektir. 4. niversitelere ait raporlar Yksekretim Kurulu Bakanlnda toplanacak, anlan bakanla yaplan bavurulara ilikin bilgiler de eklendikten sonra tek bir rapor halinde dzenlenecektir. Kutu 22: Bilgi Edinme Hakknn Kullanlmasyla lgili Yllk Raporla lgili Genelgeye Gre Hazrlanacak Yllk Rapor Raporun Ait Olduu Yl : Kurum veya Kurulu : VERLER SAYISI Bilgi edinme bavurusu toplam Olumlu Cevaplanarak bilgi veya belgelere eriim salanan bavurular Ksmen olumlu cevaplanarak ksmen de reddedilerek bilgi ve belgelere eriim salanan bavurular

232

Reddedilen* bavurular toplam Gizli ya da sr niteliindeki bilgiler karlarak veya ayrlarak bilgi ve belgelere eriim salanan bavurular Dier kurum ve kurululara ynlendirilen bavurular cret yatrmad iin talebinden vazgemi saylan bavurular Kurum veya Kurulu adna bilgileri dzenleyenin: Ad ve Soyad : Grevi mzas : :

* Bu ksmda 4982 sayl Kanunun ve ilgili Ynetmeliin istisnalarna girdii iin olumsuz cevaplanan bavurular ile Ynetmeliin 9, 10, 11 ve 14 nc maddelerinde belirtilen ekil artlarn tamad iin ileme konulamayan ve ilgilisine bildirilen bavurular yer alacaktr.

4.9. Mevzuat Deerlendirmesi ve neriler

4.9.1. Bilgi Edinme Hakk Kanunu
4.9.1.1. Kapsam
Sorun 1: Kanun, kapsam dahiline kamu kurum ve kurulular ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularn almtr. Kapsamla ilgili ikinci madde ak deildir. Ayrca kapsam dar tutulmutur. Gereke 1: Kapsamla ilgili 2nci maddede Kanunun kamu kurum ve kurulular ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn etkinliklerini kapsad belirtilmektedir. Kamu kurum ve kurulularn tanmlayan maddede ise yetersiz bir tanmlama yer almaktadr. Bu dzenlemelerden han-

233

gi kamu kurulularnn kapsam iinde kald kolaylkla anlalamamaktadr. rnein, yasama ve yarg organlarnn bu kapsam iinde saylp saylmayaca dahi belli edilmemitir. Kapsam dahilinde kamu hizmeti gren zel sektr kurulular yer almamaktadr. Bu durum nemli bir eksikliktir. Uluslararas uygulamalarda kamu otoritesi kullanan btn kurum ve kurulularn bilgi verme ykmllne tabi klnd grlmektedir. Ynetmeliin kapsamla ilgili 2nci maddesinde kamu kurumu tanmlanrken u kurumlar saylmaktadr: Merkezi ynetim, kyler hari olmak zere yerel ynetimler, sosyal gvenlik kurumlar, niversiteler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, kamu tzel kiiliine sahip kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan tm kamu kurum ve kurulular, stanbul Menkul Kymetler Borsas, Merkez Bankas ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular. Bu tanm yasada yer almamaktadr. Ynetmeliin byle bir tanmlama yapmas hukuksal adan geerli deildir ve uygulamada karmaaya yol aabilecek niteliktedir. neri 1: Ynetmeliin 2nci maddesi aadaki ekilde dzenlenmelidir. Kapsam Madde 2: Bu Kanun; merkezi idare kapsamndaki kamu idareleri ile bunlarn bal, ilgili veya ilikili kurulularnn, kyler hari olmak zere mahalli idareler ve bunlarn bal ve ilgili kurulular ile birlik veya irketlerinin, T.C. Merkez Bankas, MKB ve niversiteler de dahil olmak zere kamu tzel kiiliini haiz olarak enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnn, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn ve kamu hizmeti gren zel organizasyonlarn faaliyetlerinde uygulanr. 1.11.1984 tarihli ve 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanun hkmleri sakldr.

4.9.1.2. Devlet Srrna likin Bilgi veya Belgeler

Sorun 1: Kanun 16nc maddede devlet srrna ilikin bilgi ve belgeler olarak unlar tanmlamtr: Aklanmas hlinde devletin emniyetine, d ilikilerine, mill savunmasna ve mill gvenliine aka zarar verecek ve nitelii itibaryla devlet srr olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler.
234

4982 sayl Kanun 15 ve 28inci maddeler arasnda bilgi edinme hakknn snrlarn izmitir. Bu hkmler, 4982 sayl Kanunu ilevsiz klma potansiyeli tamakta ve yukardaki paragraflarda gsterilen mevzuatta ngrlen snrlayc hkmleri etkilememektedir. Bu maddede aklanmas halinde devletin emniyetine, d ilikilerine, mill savunmasna ve mill gvenliine aka zarar verecek ve nitelii itibaryla devlet srr olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakk kapsam dndadr hkm kabul edilmitir. Kanunun 16nc maddesinde bilgi edinme hakk kapsam dnda braklan bilgi ve belgeler balamnda, snrlama ltlerinden biri olarak devletin d ilikilerine zarar verecek eklindeki kritere dikkati ekmek gerekir. Gereke 1: Kanunun 16nc maddesinde geen emniyet, milli savunma ve milli gvenlik gibi ltler, anayasada ifadesini bulmutur. Buna karlk, d ilikilere zarar verme eklinde bir snrlama lt anayasada bulunmamaktadr. Anayasada ngrlmeyen bir snrlama lt, bu hak zeli balamnda, bu kanunla ngrlm olmakla, potansiyel bir Anayasaya aykrlk problemi sz konusudur. Ayrca, anlan bu ltn belirsizlii de tartmaya ak bulunmaktadr. Anayasada erevesi izilmemi ve anayasal dayanakla desteklenmemi bu mulak hkm ileride byk kavramsal tartmalara ve yeni kavramlarn hukuk dzenine girmesine yol aabilir. stelik d ilikilere zarar verme tarznda bir dzenleme ada ve demokratik lkelerin ounda anayasal normlarca desteklenmedike kabul edilmemitir. Dolaysyla bu ibarenin madde metninden karlmas gerekmektedir. neri 1: Madde 16 aadaki ekilde dzenlenmelidir. Devlet srrna ilikin bilgi veya belgeler Madde 16 Aklanmas hlinde devletin emniyetine, mill savunmasna ve mill gvenliine aka zarar verecek ve nitelii itibaryla devlet srr olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakk kapsam dndadr.

4.9.1.3. lkenin Ekonomik karlarna likin Bilgi veya Belgeler

Sorun 1: Bilgi Edinme Hakk Kanununun 17nci maddesinde, aklanmas ya da zamanndan nce aklanmas halinde lkenin ekonomik karlarna zarar verecek veya haksz rekabet ve kazanca sebep olacak bilgi veya belgeler bilgi edinme hakknn kapsam dnda tutulmutur. Burada da s235

nrlama lt olan ekonomik karlarna zarar verme ibaresi Anayasaya uygunluk bakmndan sorunludur. Anlan ltn ieriinin belirsizliine ayrca dikkati ekmek gerekir. Gereke 1: lkenin ekonomik karlarna zarar verecek bilgi, tanm yaplmas gerekli bir konudur. Ticari sr kapsamnda olmasa bile idare tarafndan lkenin ekonomik karlarna zarar verme tehlikesi bulunduu bahanesiyle her tr bilgi saklanabilir. neri 1: Kanunda ekonomik karlarn zarar verme ibaresinin snrlarnn izilmesi ve aka bir tanmnn yaplmas gereklidir.

4.9.1.4 Adli Soruturma ve Kovuturmaya likin Bilgi veya Belgeler

Sorun 1: Kanunun 20nci maddesi, aklanmas veya zamanndan nce aklanmas halinde aadaki hususlara neden olacak nitelikteki bilgi ve belgeleri kapsam dnda brakmtr: a) Su ilenmesine yol aacak, b) Sularn nlenmesi ve soruturulmas ya da sulularn kanun yollarla yakalanp kovuturulmasn tehlikeye drecek, c) Yarglama grevinin gereince yerine getirilmesini engelleyecek, d) Hakknda dava alm bir kiinin adil yarglanma hakkn ihll edecek, Yine ayn maddeye gre 4.4.1929 tarihli ve 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu, 18.6.1927 tarihli ve 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu, 6.1.1982 tarihli ve 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu ve dier zel kanun hkmleri sakldr. Kanunun 20nci maddesi son fkrasnn sonunda geen ve dier zel kanun hkmleri sakldr ibaresi sakncaldr. Gereke 1: Bu ibare, her trl netlikten uzaktr ve kapsamn tespitini btnyle yetkili makamlarn takdirine brakmaktadr. Bu ynyle hem kanun yapma teknii bakmndan isabetsizdir, hem de bu
236

ierii ile Anayasaya aykrlk problemini ortaya karabilecektir. Bu haliyle norm, bilgi edinme hakkna snr getiren btn mevzuat yrrlkte tutar mahiyettedir. Bu haliyle 4982 sayl Kanun, bilgi edinme hakkn kurumsallatrmakta yetersiz kalmaktadr. Sz konusu ibarenin kanun metninden karlmas gerekmektedir. neri 1: Adli soruturma ve kovuturmaya ilikin bilgi veya belgeler Madde 20: Aklanmas veya zamanndan nce aklanmas hlinde; a) Su ilenmesine yol aacak, b) Sularn nlenmesi ve soruturulmas ya da sulularn kanun yollarla yakalanp kovuturulmasn tehlikeye drecek, c) Yarglama grevinin gereince yerine getirilmesini engelleyecek, d) Hakknda dava alm bir kiinin adil yarglanma hakkn ihll edecek, nitelikteki bilgi veya belgeler, bu Kanun kapsam dndadr. 4.4.1929 tarihli ve 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu, 18.6.1927 tarihli ve 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu, 6.1.1982 tarihli ve 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu hkmleri sakldr.

4.9.1.5. Kurum i Gr, Bilgi Notu ve Tavsiyeler

Sorun 1: Kanunun 26nc maddesinde kurum ve kurulularn faaliyetlerini yrtmek zere, elde ettikleri gr, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliindeki bilgi veya belgeler, kurum ve kurulu tarafndan aksi kararlatrlmadka, bilgi edinme hakk kapsamnda olaca ngrlmektedir. Kurum ve kurulu tarafndan aksi kararlatrlmadka ibaresi bilgi edinme hakkn kstlayc niteliktedir. stelik bu ibare, kanunun gstermelik bir dzenleme olmaktan ileri gidemeyecei eletirilerine neden olmaktadr. Gereke 1: Bu ibare, madde kapsamna giren bilgi ve belgeleri edinme hakkn btnyle ilevsiz hale getirmektedir. dareye hibir somut lye balanmakszn, bu yndeki talepleri reddetme, dola237

ysyla da bu hakk kullanma imkann ortadan kaldrma yetkisi ve frsat verilmi olmaktadr. Bu ibare, ynetimin keyfi kararlarna yol aabilecek nitelikte grlmektedir. Gnmzde kamu grevlilerine salanan takdir yetkisinin arlna dair eletiriler hzla oalmakta iken bu tarz bir dzenleme takdir yetkisini bilgi edinme hakk gibi olduka nemli bir konuda iyice geniletmektedir. dareye kanunlarn stnde bir yetki verilmektedir. Srf bu ibare sebebiyle dahi Bilgi Edinme Hakk Kanununun ilevsellii felce urayacaktr. Dolaysyla kamu ynetiminde saydamlk iin atlm son derece ciddi bir adm da uygulamann yaplamamas sebebiyle etkisiz kalacaktr. Dolaysyla sz konusu ibarenin made metninden karlp aadaki ekilde bir dzenleme yaplmas gerekmektedir. neri 1: Kurum ii gr, bilgi notu ve tavsiyeler Madde 26/I: Kurum ve kurulularn faaliyetlerini yrtmek zere, elde ettikleri gr, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliindeki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakk kapsamndadr.

4.9.1.6. Gizlilii Kaldrlan Bilgi veya Belgeler

Sorun 1: Kanunun 28inci maddesinde gizlilii kaldrlan bilgi ve belgelerin, 4982 sayl Kanunda yer alan dier istisna kategorileri iine girmiyorlarsa bilgi edinme bavurularna ak hale geleceklerini hkme balamtr. Bu norm, 4982 sayl Kanunun en sakncal hkmlerinden biridir. Gereke 1: Bu maddeye gre gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler bile, otomatik ve koulsuz olarak, bilgi edinme bavurularna ak hale gelmemekte, bunlarn bilgi edinme hakkna konu olabilmesi, bu Kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyor olmalar kouluna balanmaktadr. Bir bilgi ya da belge zerindeki gizliliin kaldrlm olmas; onun herhangi bir sebeple ulalabilirliini engelleyen unsurun artk geerli olmamas koulunu gerektirir ve bu anlama gelir. Baka deyile, bir bilgi ya da belgenin gizli olmasn hakl klan kanuni sebepler yasalarda ngrlmtr; gizliliin kalkmas demek, kanunla belirlenen o hakl nedenlerin bulunmad anlamna gelir. Eer herhangi bir nedenle hl o bilgi ve belgeye ulalamayacak ise, aslnda, gizlilik
238

kalkmam demektir. Dolaysyla, 28inci maddede geen bu Kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyor ise ibaresi, teknik adan bilgi ve belgenin gizliliini srdren/ulalabilirliini engelleyen bir unsuru ngrmekle, genel olarak ulusal mevzuatta, zel olarak da bu kanunda bal bana bir sorun bei oluturan gizli bilgi ve belge kategorisine yeni bir unsur eklemektedir. Bunun, Bilgi Edinme Hakk Kanunu iinde ngrlm olmas ise bir baka elikidir. neri 1: Gizlilii kaldrlan bilgi veya belgeler Madde 28: Gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler, bilgi edinme bavurularna ak hale gelir.

4.9.1.7. Ceza Hkmleri

Sorun 1: Bilgi Edinme Hakk Kanununun, bireysel bilgi edinme hakkn kurumsallatrmadnn en ak kantn ise, kendisinden talepte bulunulan memurun, bu talebi hukuka aykr bir ekilde yerine getirmemesi halinde maruz kalaca yaptrmn belirsizlii ve etkisizlii oluturmaktadr. Gerekten, 4982 sayl Kanun (md.29), (b)u Kanunun uygulanmasnda ihmali, kusuru veya kast bulunan memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda, iledikleri fiillerin genel hkmler erevesinde ceza kovuturmas gerektirmesi hususu sakl kalmak kaydyla, tabi olduklar mevzuatta yer alan disiplin cezalar uygulanr hkmn getirmitir. Gereke 1: Gnmzde modern devlet, kamu grevlilerinin tabi olduklar hak ve ykmllkleri ve ykmllklerin ihlalleri sz konusu olduunda tabi olacaklar yaptrmlar en ak ve sade dille dzenleyen devlettir. Bu ayrca bir etik meselesidir. ncelikle maddede kamu grevlisi iin ngrlen yaptrm aka yazlmaldr. Ayrca, (md.29/1)in banda geen (b)u Kanunun uygulanmasnda ihmli, kusuru veya kast bulunan memurlar... ibaresi, hem anlam hem slup bakmndan eletiriye ok aktr. Kanunun uygulanmasnda ihmal ve kusuru bulunan memurlar ibaresi hukuk mant bakmndan anlalr bir hkmdr; ancak, Kanunun uygulanmasnda... kast bulunan memurlar iin soruturma/kovuturma ngrlmesi, hatal bir ifadedir. Bu balamda, soruturma/kovuturmaya konu olabilecek husus, olsa olsa, Kanunun uygulanmamasnda kast bulunanlar; yani kastl olarak bu Kanu-

239

nun gereklerini yerine getirmeyenler iin bu ilemlerin yaplmasdr. Dolaysyla, anlan ibareyi, Bu Kanunun uygulanmasnda ihmli veya kusuru bulunan veya Kanunun gereklerini kastl olarak yerine getirmeyen memurlar... eklinde dzenlemek gerekir. Ayrca 29uncu maddenin birinci fkras hkm, ne ak ve unsurlar net bir su ngrmektedir ne de herhangi bir ekilde bunlara ilikin cezalar belirlemektedir. Bu durumda, 31inci maddesi hkmn de dikkate aldmzda, anlan hususlarn kartlacak ynetmeliklerle dzenlenmesinin ngrld sonucuna varmak mmkndr. Ynetmelikle su ve ceza ngrlmesi ise, bal bana bir hukuki problem konusudur. neri 1: Ceza hkmleri Madde 29: Bu Kanunun uygulanmasnda ihmli, veya kusuru bulunan veya Kanunun gereklerini kastl olarak yerine getirmeyen memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda, Trk Ceza Kanununun 230. maddesinde dzenlenen grevi ihmal suu iin ngrlen cezalar ve kamu grevlilerinin tbi olduklar mevzuatta yer alan disiplin cezalar uygulanr. Bu Kanunla eriilen bilgi ve belgeler ticar amala oaltlamaz ve kullanlamaz. Genel neri: Bir hukuk devletinde hibir kamu kurum ve kuruluunun eylem ve ilemleri yarg denetiminden muaf tutulamaz. Bu hem hukuk devleti ilkesinin, hem erkler ayrl prensibinin hem de kontrol ve dengeler sisteminin bir gereidir. Devlet srryla ilgili verilen kararlar incelemek ve bu kavram yorumlamakla yetkili klnan Kurul idari bir kurumdur. Bir bilginin sr kapsamna girip girmediine dair verdii karar idari ilemdir. dari ilemlere kar Anayasada belirtilen istisnalar dnda yarg yolu aktr. Bu istisnalarn da hukuk devletinde yeri olmamas gerekir. Yani Bilgi Deerlendirme Kurulu bir bilginin devlet srr ieriine sahip olduuna ve dolaysyla verilemeyeceine karar verirse, bu karara kar idari yarg yolunun ak olmas gerekir. Nihayetinde de Bilgi Deerlendirme Kurulundan sonra bilginin sr olup olmadna karar verecek ve kavram yorumlayacak erk yarg olmaldr. Devlet srr denilerek verilmeyen bilgiler yarg tarafndan incelenebilmeli ve sr olup olmadna dair verilen nihai karar yargya ait olmaldr.165

165

erafettin Ekici, Bilgi Edinme Hakk Kanunu zerine, Gncel Hukuk, Nisan 2004, 4:18-21.

240

4.9.2. Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik
Sorun 1: Ynetmeliin kapsamla ilgili 2nci maddesi kanunda yer alan ve yetersiz olduu daha nce belirtilen kamu kurumu tanmna aklk getirmeye almaktadr. Kapsam iinde bulunduu belirtilen kamu kurumlar unlardr: merkezi ynetim, kyler hari olmak zere yerel ynetimler, sosyal gvenlik kurumlar, niversiteler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, kamu tzel kiiliine sahip kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan tm kamu kurum ve kurulular, stanbul Menkul Kymetler Borsas, Merkez Bankas ve kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular. Bu tanm yasada yer almamaktadr. Gereke 1: Kanmza gre, ynetmeliin byle bir tanmlama yapmas hukuksal adan geerli deildir ve uygulamada karmaaya yol aabilecek niteliktedir. neri 1: Yukarda verilen neriler nda ncelikle kanunda byle bir dzenleme yaplarak kapsam iindeki kamu kurumlar aka belirtilmelidir. Sorun 2: Elde edilen bilgi ve belgeler ticari amala oaltlamayacak ve kullanlamayacaktr. Bu hkm yasada belirtilen hkmle ayndr. Ancak ynetmelik daha sonra eriimi salayan kurum ve kurulutan izin alnmakszn, eriilen bilgi veya belgeler hibir ekilde basl veya elektronik ortamda (nternet zerinden dahil) kullanlamaz, yaynlanamaz hkmn getirmektedir. Bu dzenleme Yasada yer almamaktadr. Gereke 2: Ynetmelik, kanunu aan bir dzenleme yapmtr.

241

neri 2: Eriimi salayan kurum ve kurulutan izin alnmakszn, eriilen bilgi veya belgeler hibir ekilde basl veya elektronik ortamda (nternet zerinden dahil) kullanlamaz, yaynlanamaz hkmnn kanunda dzenlenmesi gerekmektedir. Sorun 3: Ynetmelikte Bu madde hkmne aykr olarak eriilen bilgi veya belgeleri ticari amala oaltanlar, kullananlar veya yaynlayanlar hakknda kanunlarn cezai ve hukuki sorumlulua ilikin hkmleri uygulanr eklinde bir dzenleme yer almaktadr. Gereke 3: Bu dzenleme hem ynetmelikle su oluturma gibi hukuksal adan kabul edilemez bir yaklam iine girmekte ve hem de cezai ve hukuki gibi belirsiz ve uygulamada karmaaya yol aabilecek bir dzenleme getirmektedir. neri 3: Yukardaki yaptrmn kanunda dzenlenmesi gerekmektedir. Daha sonra yaptrm ynetmelikte tekrar edilmelidir.

4.10. Trk Kamu Ynetiminde Gizlilik ve Sr Kavramlar

Sr ve gizlilik kavramlar, dnce ve ifade zgrlnn n koulu olan bilgi edinme hakknn nndeki engellerdendir. Bu kavramlar saydam/effaf bir devletin de nndeki en byk engeldir. Bilgi edinme hakk demokratik bir toplumun temel niteliklerinden biridir. Bu sebeple sr ve gizli bilgi kategorisinin ok geni tutulduu rejimlerin demokratik saylamayaca bile sylenmektedir. Trk hukukunda sr ve gizlilik kategorisi olduka geni tutulmu ve bireylerin bilgiye ulama haklar snrlandrlmtr. Sr kategorisine giren yaklak 50, gizlilik kategorisine giren yaklak 75 yasal dzenleme mevcuttur. stelik, baz dzenlemeler her iki kategoriye de girecek ekilde kaleme alnmtr. Yani, sr ve gizlilik kavramlar arasnda mevzuat baznda ak bir farkllk olmayp ou kez birbirleri yerine kullanlmlardr. Sr, bilmek hakk olan kiiler dnda kalanlarn bilgiye ulaamamas anlamna gelir. Grld zere, bu tanmda, sr ve gizlilik kavramlar ayn anlamda kullanlmaktadr. Doktrinde Prof. Sheyl Donay ise yle bir tanm getirmektedir: Sr, genel olarak, herkes tarafndan bilinmeyen
242

ve aklanmas sahibinin eref ve menfaatine zarar verme tehlikesi gsteren hususlar olarak tanmlanabilir. Devlet srrnn nitelii u unsurlara iaretle belirlenmektedir: a) Kabul edilebilen devlet srr, nitelii nedeniyle sr saylmas gereken bilgidir. Ulusal savunmaya, uluslararas ilikilere, demokratik dzeni korumaya ynelik bilgi rnek gsterilebilir. b) Ynetsel gcn kararyla devlet srr saptamas genel olarak, demokratik anayasal dzeni korumaya ynelik ve sr saylmas zorunlu bilgiler iin kabul edilebilir. Bu saptama da yarg tarafndan yaplr. c) Devlet srr ile ulusal savunma gvencesi arasnda nedensel balant olmas gerekir. d) Tarihsel olgularn, diplomatik ilikilerin ve bilimsel bilgilerin sr olmayaca kabul edilir. e) Hukuka aykr eylemler sr saylmaz. f) Srrn, kitle iletiim aralaryla aklanmas, eer somut tehlike yaratmyorsa su saylmaz. g) Bireyin kendisine ait bilgi, bilginin nitelii ne olursa olsun sr saylmaz. h) Bilgilenme hakk stn deerde olduu iin, sansr niteliinde, haber vermek hakkn snrlayan, devlet srr saptamas yaplamaz. i) Bilgilenme hakknn, devlet srr iddiasna kar korunmas da gerekli grlmektedir. Dier bir deyile, bilgilenme hakkna gvence yntemleri uygulanmaktadr.166 Sr ya da gizlilik terimleri hukukumuzda farkl alanlarda ele alnan terimlerdir. Her iki terime ilikin olarak da, ilgili mevzuat erevesinde, bu kategoriye giren bilginin sahibi ve talep edeni eklinde iki unsuru sz konusudur. Gerek sahibi gerekse talep edeni asndan ortak payda, bu bilginin aleniletirilememesidir. Sahibi bakmndan bu husus, bilgiyi saklama ykmllne yol amakta; dolaysyla da, aksi davrana yaptrm balanmaktadr. Talep edeni bakmndan ise, talep etme nnde yasal engel yoktur ve fakat bu bilgiyi edinebilme nnde yasal engel mevcuttur. Sr ve gizlilik kategorilerini ieren Trk mevzuatna bakldnda, sz konusu snrlayc kategorilerin ok geni bir alana yayldn grmek mmkndr. Bilimsel aratrmalardan sivil savun-

166

Dnyann en nl skandallarndan Watergate skandal patlak verdiinde devlet srlar ve Bakan tarafndan kamu menfaati iin gizlenebilecek bilgiler kavramlar gndeme gelmitir. Amerikan Yksek Mahkemesi United States v. Nixon Davasnda Bakann baz bilgilere gizlilik sfat ykleyerek ynetsel imtiyazn kullanmas sonucu sz konusu bilgilerin yarg denetiminden muaf tutulup tutulamayacan tartmtr. Yksek mahkeme bu soruya hayr yantn vererek gizli bilgilerin ve devlet srlarnn da yarg denetimine tabi olduuna hkmetmitir. Gerekede u szler dikkat ekicidir: Ne erkler ayrl doktrini ne de yksek dzeydeki iletiimlerin gizli tutulmasna dair duyulan ihtiya bakana mutlak ve kaytsz artsz bir imtiyaz tanr. Mahkeme askeri ve diplomatic ilikilerde yrtmeye snrl bir imtiyaz tannabileceini fakat her zaman tercih edilenin adaletin adil idaresindeki normal kanun yollarnn temel gereksinimlerinin karlanmas olduuna karar vermitir. Dolaysyla Bakan Nixonn gizli bilgiler ierdii iin vermek istemedii kaset ve belgeler yargya intikal ettirilmitir. Nixon kasetlerin verilmesinden ksa bir sre sonra istifa etmitir. United States v. Nixon, 418 U.S. 683 (1974).

243

ma ve ticari yaama, eker rejiminden haberleme zgrlne, kolluk mevzuatna kadar ok eitli ve birbiriyle ilgisiz konu ve alan sr ve gizlilik kavramlaryla kuatlmtr. Oysa, sr saylabilecek bilgiler olsa olsa, ulusal gvenlik, lke btnl ya da zel yaama ilikin olanlar gibi alanlarla kstldr. Yani, bilgiye ulamada aklk, esas; sr ve gizlilik ise, istisnadr. Her istisna gibi, dar yorumlanmal ve uygulanmaldr. Trk mevzuatnn bu ilkelere uyduunu sylemek mmkn deildir. Bu gzlemlerden hareketle, sr ve gizlilik ieren mevzuat iki ekilde snflamak mmkndr. Birincisi, bireylerin srlarn koruyan, yani son tahlilde bireysel bir hak olan zel yaamn gizliliini koruyan mevzuat; ikincisi ise, devlet srlar kategorisi yaratarak, bireylerin bilgiye ulamasn yasaklayan mevzuat. Birinci snflama, kural olarak kabul edilebilir bir kategori saylmakta iken, ikinci kategori ancak ok snrl olduu hallerde kabul edilebilir. Trk mevzuatndaki devlet srlar ieren dzenlemelerin okluunu demokratik ve saydam bir ynetim anlayyla badatrmak olduka gtr. yle ki Trk hukukundaki dzenlenme ekliyle devlet srr kategorisi, ilk bakta sanlabilecek olann aksine, yalnzca ifade zgrlne engel olmakla kalmamakta, ayrca bireysel hak ve zgrlklerin ok eitli cephelerini kullanlmaz hale getirmekle birok insan hakk ihlaline de yol amaktadr.

4.10.1. Devlet Srr Halleri

Trk hukukunda yukardakilerin yannda bir de devlet srr olarak kategoriletirilebilecek bir gizli bilgi alan vardr. Bu alan, sadece devletin gvenliini, ulusal btnl ilgilendiren bilgilerden ibaret deildir. Ayrca, kiisel bilgiler dahi bu alan ierisinde yer alp, bireylerin kendileri hakknda bilgiye ulamasn engellemektedir. rnein, Devlet Memurlar Sicil Ynetmelii (md. 6, 7, 12, 27, 28) ok sk gizlilik kurallar getirmitir. Bu kurallara gre, bir memur kendisi hakknda tutulan sicili renememektedir. Benzer ekilde, 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu (md. 59) hkm, hakim ve savclar iin gizli sicil tutulacan dzenlemektedir. Devlet srrnn aklanmas suu devlet memurluuna girii engellemenin yannda, siyasal partilere girii, ticari amala hava tamacl yapmay ve serbest muhasebeci olmay da engeller. Devlet srrn aklamak Trk Ceza Kanununda bir su olarak dzenlenmitir. Devlet srr, kimi hallerde aklanmas memuriyete girii engelleyen bir n koul olarak dzenlenmitir. rnek olarak 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu verilebilir. 657 sayl Kanun (md.48/A,5) aka devlet memuriyetine girmenin n koulu olarak devlet srlarn aa vurma sularndan dolay hkml bulunmama n koulunu getirmitir. Yine, devlet memurlarnn devlet srlarn aa vurmas yasaklanm ve yaptrma balanmtr. 657 sayl Kanun (md.31, 125/D,k, 125/E,h) bu noktada zikredilmelidir. Bu balamda 1700 sayl Dahiliye Memurlar Kanunu (md.20) da hatrlatlmaldr. Ce244

za infaz kurumlar personeli de sr saklama ykmll altndadr (CK Tz md. 51). 4634 sayl eker Kanunu (md. 9/II)na gre, eker Kurulu yeleri grev esnasnda rendikleri gizli bilgileri aklayamaz; aksi halde haklarnda Trk Ceza Kanunu (md.229) uygulanr.

4.10.2. Meslek Srr-Ticari Sr-zel Yaam

Her ne kadar devlet srr kategorisi Trk mevzuatn sarmalamsa da, bilgi edinme ve dolaysyla ifade zgrl kapsamnda grlemeyecek bir baka sr kategorisi de vardr: Meslek srr. Meslek srr kategorisi, genellikle olumlanan bir sr-gizlilik kategorisidir. Hatta, meslek srr kategorisi, insan haklarn salamakta nemli bir role sahiptir. Bu insan hakk zel yaamn gizlilii ve dokunulmazl hakkdr. Dikkat edilirse, aklanmas bir su olan birok meslek srr zel yaamn gizliliini korumak iin vazedilmitir. zel yaamn gizliliini korumay amalayan sr kategorisine birka rnek vermek gerekirse: 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunu (md. 104), 3017 sayl Shhat ve timai Muavenet Vekaleti Tekilat ve Memurin Kanunu (md. 69/2), Tbbi Deontoloji Tz (md. 4, 14, 25), 1136 sayl Avukatlk Kanunu (md. 36), 1587 sayl Nfus Kanunu (md. 14/son) sralanabilir. Meslek srr, zel yaamn gizlilii hakkn korumak iin kullanlmasnn yannda ticari srlarn korunmas iin de kullanlmaktadr. Mevzuatta bunun rneklerini gzlemlemek mmkndr: Telgraf Kanunu (md. 10/II), Borlar Kanunu (md. 532), Trk Ticaret Kanunu (md. 57/7, 57/8, 64/1, 358, 363), Petrol Kanunu (md. 43, 52), Sanayi Sicili Kanunu (md. 7, 12), Sigorta Murakabe Kanunu (md. 52), Vergi Usul Kanunu (md. 5), 551 sayl Patent Haklarn Korunmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname (md. 26/c, 36, 89, 125 ve 126) 4458 sayl Gmrk Kanunu (md. 12), 4857 sayl Kanunu (md. 93). Merkez Bankas Kanunu (md. 35, 43/son), Su rnleri Kanunu (md. 28), 1512 sayl Noterlik Kanunu (md. 54) ayrca zikredilmelidir. Trk Ceza Kanunu da eitli maddelerinde meslek srrnn aklanmasn cezalandrmaktadr. stelik, yukarda gsterilen kanunlarn birou ilgili hkmlerinde Trk Ceza Kanununun meslek srrnn aklanmasn yasaklayan normlarna gndermede bulunmaktadr. Trk Ceza Kanunu, meslek srrn, zel yaamn ve ticari srlarn gizliliini korumak iin cezalar ngrmtr. Devlet srlar ve gizlilik kavramlarnn tanmnn aka yaplm olmas ve kapsamlarnn belirlenmi olmas gereklidir. Kimin bir bilginin devlet srr olduuna karar verecei de aka saptanmaldr. Byle ak ve anlalr tanmlarn ve saptamalarn yaplmad bir sr mevzuat idareye, bilgi ve belgeleri kamuoyuna vermemek iin olduka elverili bir frsat sunmaktadr. Byle bir frsat da her daim saydamla kar bir tehdit olacaktr.

245

Kutu 23: mar Kanunu Gnmzde kamu ynetiminde rvet ve yolsuzluk vakalarna en ok yerel ynetimlerde rastlanmaktadr. zellikle imar ile ilgili konular kamu ynetiminde etik d faaliyetlere en ok maruz kalan alanlardr. mar Kanununun 8. maddesinde u ekilde bir dzenleme yaplmaldr. mar Kanunu Planlarn hazrlanmas ve yrrle konulmas: Madde 8 - Planlarn hazrlanmasnda ve yrrle konulmasnda aada belirtilen esaslara uyulur: a) Blge planlar; sosyo - ekonomik gelime eilimlerini, yerlemelerin gelime potansiyelini, sektrel hedefleri, faaliyetlerin ve alt yaplarn dalmn belirlemek zere hazrlanacak blge planlarn, gerekli grd hallerde Devlet Planlama Tekilat yapar veya yaptrr. b) mar Planlar; Nazm mar Plan ve Uygulama mar Planndan meydana gelir. Mevcut ise blge plan ve evre dzeni plan kararlarna uygunluu salanarak, belediye snrlar iinde kalan yerlerin nazm ve uygulama imar planlar ilgili belediyelerce yaplr veya yaptrlr. Belediye meclisince onaylanarak yrrle girer. Bu planlar onay tarihinden itibaren belediye bakanlnca tespit edilen ilan yerlerinde bir ay sre ile ilan edilir. Tespit edilen ilan yerleri Belediye Binasnn iinde ve her zaman sabit bir yerde olmaldr. Vatandalarn bu ilan grmeleri iin gerekli nlemler alnmaldr. Bu ykmll kasten veya ihmal ile yerine getirmeyen kamu grevlisi hakknda ceza kovuturmas hkmleri sakl kalmak kaydyla disiplin cezas uygulanr. mar planlar Belediyelerce internet sitelerinde dzenli olarak yaynlanr. Bir aylk ilan sresi iinde planlara itiraz edilebilir. Belediye bakanlnca belediye meclisine gnderilen itirazlar ve planlar belediye meclisi on be gn iinde inceleyerek kesin karara balar. Belediye ve mcavir alan dnda kalan yerlerde yaplacak planlar valilik veya ilgilisince yaplr veya yaptrlr. Valilike uygun grld takdirde onaylanarak yrrle girer. Onay tarihinden itibaren valilike tespit edilen ilan yerinde bir ay sre ile ilan edilir. Bir aylk ilan sresi iinde planlara itiraz edilebilir. tirazlar valilie yaplr, valilik itirazlar ve planlar onbe gn ierisinde inceleyerek kesin karara balar. Onaylanm planlarda yaplacak deiiklikler de yukardaki usullere tabidir. Kesinleen imar planlarnn bir kopyas, Bakanla gnderilir. mar planlar alenidir. Bu aleniyeti salamak ilgili idarelerin grevidir. Belediye Bakanl ve mlki amirlikler, imar plannn tamamn veya bir ksmn kopyalar veya kitapklar haline getirip oaltarak tespit edilecek cret karlnda isteyenlere verir.

246

4.11. Denetim Mevzuat

Kamuda etik d davranlarn ve yolsuzluklarn ortaya karlmasn salayan sistem denetimdir. Bir kamu sisteminin denetim mekanizmalar ilevselliini yitirmise o lkede etik d faaliyetlerin olmas ve bunun gittike de yaygnlamas nlenemez. Kamuda etik ilkelerin korunmas ve gelitirilmesi denetimin etkili bir biimde olduu yerde mmkndr. Salkl bir denetim sisteminden bahsedilebilmesi iin, denetimin; bamsz olmak, tm kamu kaynaklarn denetlemek, etkin olmak, verimli olmak, caydrc olmak, gl olmak gibi fonksiyonlara sahip olmas gerekir. Bunlar bir denetim sisteminin olmazsa olmazlar diye de nitelendirebiliriz. Ynetsel denetim; i denetim (hiyerarik denetim), d denetim (vesayet denetimi) ve zel denetim yollarn kapsar. Her kamu kurum ve kuruluunun kendi kendini bizzat denetlemesine i denetim denir. Kamu kurum ve kurulularnda oluturulmu Tefti Kurullar i denetimin salanmasnda nemli grev stlenirler. Ayrca stn, astn hiyerarik bir ekilde denetlemesi de nem arzetmektedir. D denetim ise bir kamu kurum ve kuruluunun kendi iindeki denetim organlar dnda baka bir kurum veya kurul tarafndan denetlenmesidir. Merkezi idarenin, mahalli idareler zerindeki denetimi d denetime bir rnektir. Buna vesayet denetimi ad da verilmektedir. Ynetsel denetimin bir dier ekli zel denetimdir. lkemizde Saytay, Devlet Denetleme Kurulu ve Babakanlk Yksek Denetleme Kurulunun denetimi zel denetim olarak adlandrlabilir. 167 832 sayl Saytay Kanununa gre Saytay, genel ve katma bteli dairelerin gelir ve giderleri ile mallarn TBMM adna denetlemek ve sorumlularn hesap ve ilemlerini yarglama yoluyla kesin hkme balamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hkme balama ilerini yapmakla grevlidir. Saytayn hem idari hem de yargsal grev ve fonksiyonlar bulunmaktadr. Saytay; vize ilemleri, tescil ilemleri, uygunluk bildirimi ve gr bildirme eklinde fonksiyonlarla denetim grevini yerine getirmektedir. Devlet Denetleme Kurulu ise, Anayasamzn 108. maddesi gerei 2443 sayl Kanunla oluturulmu bir kurumdur. Anayasamzn 108. maddesine gre; idarenin hukuka uygunluunun, dzenli ve verimli ekilde yrtlmesinin ve gelitirilmesinin salanmas amacyla, Cumhurbakanlna bal olarak kurulan Devlet Denetleme Kurulu, Cumhurbakannn istei zerine, tm kamu kurum ve kurulularnda ve sermayesinin yarsndan fazlasna bu kurum ve kurulularn

167

Bkz. MEHMET SELM GEMALMAZ, TRKYEDE BLG EDNME, DNCE FADE VE LETM MEVZUATI, http://www.antenna-tr.org/

247

katld her trl kuruluta, kamu kurumu niteliinde olan meslek kurulularnda, her dzeydeki ii ve iveren meslek kurulularnda, kamuya yararl derneklerle vakflarda, her trl inceleme, aratrma ve denetlemeleri yapar. Devlet Denetleme Kuruluna ilikin ayrntl esaslar 2443 sayl Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanunda yer almaktadr. Devlet Denetleme Kurulu kendi bana denetim yapmayan, Cumhurbakannn emir ve talimatlar dorultusunda hizmet gren bir kurulutur. 72 sayl KHKde grevleri belirlenen Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu da lkemizde kamu iktisadi teebbsleri, sosyal gvenlik kurulular, zel kanunlarnda Yksek Denetleme Kurulunun denetimine tabi olduu belirtilen kurum ve kurulular iktisadi, mali, idari, hukuki ve teknik ynden srekli olarak gzetim ve denetim altnda bulundurmak ve Babakann grevlendirmesi zerine incelemelerde bulunmak grevlerini yrtmektedir. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu esasen, ekonomik denetim yapan bir kurulu hviyetine sahiptir. Ancak bu Kurulun denetimleri srasnda, tefti ve tahkik edilmesi gerektii kansna varlan konular Babakanlk tarafndan yetkili mercilere ve yarg organlarna iletilmeye allmaktadr. Ancak nemle belirtelim ki yukarda belirtilen kurumlar zellikle siyasal yozlamann nlenmesi iin oluturulmu kurulular deildir. Dolayl ynden denetim grevini yapan bu kurulular maalesef etkin bir alma da sunamamaktadrlar. Bu gerek; Babakanlk Yksek Denetleme Kurulunun 1991 yl Genel Raporunda u ekilde dile getirilmitir: Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu raporlarnda yer alan ve ilgili bakanlklarca yerine getirilmesi gereken eitli konularla ilgili soruturma ve inceleme istekleri, zaman zaman gecikmekte, gereince yaplamamakta ve sonulandrlamamaktadr.168

4.11.1. Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanunu

5018 sayl Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanununun getirdii yeni dzenlemeler kamuda etik asndan nemlidir. Buna gre: Kanun, kalknma planlar ve programlarnda yer alan politika ve hedefler dorultusunda kamu kaynaklarnn etkili, ekonomik ve verimli ekilde elde edilmesi ve kullanlmasn, hesap verebilirlii ve mali saydaml salamak zere, kamu mali ynetiminin yapsn ve ileyiini, kamu btelerinin hazrlanmasn, uygulanmasn, tm mali ilemlerin muhasebeletirilmesini, raporlanmasn ve mali kontroln dzenlemeyi amalamaktadr.

168

Erol AKBULUT tarafndan Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstitsnde 19-22 Aralk 2003 tarihinde dzenlenen Trkiye Sorunlarna zm Konferansnda tebli olarak sunulmutur.

248

 Kanuna gre, AB fonlar ile yurt ii ve yurt dndan kamu idarelerine salanan kaynaklarn kullanm ve kontrol de uluslararas anlama hkmleri sakl kalmak zere denetlenebilecektir. Kamu mali ynetiminin uyumlu bir btn olarak oluturulup yrtlmesini ngren yasa, kamu maliyesinin, grevlilerin hesap verebilmelerini salayacak ekilde yrtlmesini, maliye politikasyla dier politikalar arasndaki uyumu, kamu idaresinin ihtiyalarnn karlanmasnda gerekli analiz ve deerlendirmelerin yaplmasn, mali disiplini salayacak bir kamu mali ynetimini ilke olarak koymaktadr. Merkezi ynetimin gelir, gider, tahsilat, deme, nakit planlamas ve bor ynetiminin hazine birliini salayacak ekilde yrtlmesini ngren kanun, kamu kaynaklarnn kullanlmasnda mali saydamlk ve hesap verme sorumluluunu da dzenlemektedir. Her trl kamu kaynann elde edilmesi ve kullanlmasnda kamuoyunun bilgilendirilmesi ve kamuoyu denetiminin salanmas amacyla grev, yetki ve sorumluluklar ak olarak tanmlanacaktr. Hkmet politikalar ile kalknma planlar, yllk programlar, stratejik planlar ile btelerin hazrlanmas, yetkili organlarda grlmesi, uygulanmas ve uygulama sonular ile raporlar kamuoyuna ak ve ulalabilir olacaktr. Kamu idareleri tarafndan salanan tevik ve desteklemeler, bir yl gememek zere belirli dnemler itibaryla kamuoyuna aklanacaktr. Kamu hesaplar standart ve kabul grm prensiplere uygun bir muhasebe dzenine gre oluturulacaktr. Mali saydamln salanmas iin gerekli dzenlemelerin yaplmas ve nlemlerin alnmasndan kamu idareleri sorumlu olacak, Maliye Bakanl ise bunlar izleyecektir. Grevli ve yetkililer, kaynaklarn etkili, ekonomik, verimli ve hukuka uygun olarak elde edilmesinden, kullanlmasnn muhasebeletirilmesinden, raporlanmasndan ve kaynaklarn ktye kullanlmamas iin gerekli nlemlerin alnmasndan sorumlu olacak ve yetkili klnm st mercilere hesap verecektir. Kamu kaynaklarnn etkili, ekonomik ve verimli kullanlmas konusunda bakanlar, Babakan ve TBMMye kar sorumlu olacaktr. KTler dndaki tm kamu kurum ve kurulular bte iine ve dolaysyla Meclis denetimine girecek. Yeni dzenleme, merkezi ynetim, sosyal gvenlik kurumlar ve yerel idarelerin mali ynetim ve kontroln kapsayacaktr. KTler ile KT niteliindeki kamu irketleri hari dier kurumlar hazrlayacaklar bte tahminlerini TBMMye sunacaklardr. Kamu idareleri, btelerinde yer alan deneklerin zerinde harcama yapamayacaktr. Kamu Mali Ynetimi ve Kontrol Kanunu ile kamu kurulularnn yneticileri, her yln sonunda kamuoyuna yaptklarnn ve yapamadklarnn hesabn verecektir. zel gelirlerin karlnda idarelere tahsis edilen zel denek miktarlar ilgili idarelerin btelerinde gsterilecektir. zel gelirlerin denek kaydna, gelecek yla devrine, iptaline ilikin yetki ve ilemler merkezi ynetim bte kanununda gsterilecektir.
249

 Kamu gcne kullanmak suretiyle kamu hizmetinin karl olarak veya kamu hizmetleriyle ilikilendirilerek herhangi bir gerek veya tzel kii tarafndan ba veya yardm toplanamayacak ve benzeri adlar altnda tahsilat yaplamayacaktr. Kamu idarelerine yaplan her trl ba ve yardmlar btelerine gelir kaydedilecek. Nakdi olmayan ba ve yardmlar, ilgili mevzuatna gre deerlemeye tabi tutularak kayda alnacaktr. st yneticiler ve bteyle denek tahsis edilen harcama yetkilileri tarafndan idari sorumluluklar erevesinde her yl faaliyet raporlar dzenlenecektir. Genel ynetim kapsamndaki kamu idarelerince tanr ve tanmaz mal edinilmesi, ynetilmesi, trampas, elden karlmas, ecrimisilin tahsil ve takibinde izlenecek yntem, devletin hkm ve tasarrufu altndaki yerlerin ynetimi ve korunmas, igalli mallarn tahliyesi, bu ilemlerin denetimi ve mallarn kayd ile mal ynetim hesabnn verilmesine ilikin usul ve esaslar Maliye Bakanlnn teklifi zerine tzkle belirlenecektir. Muhasebe sistemi, mali raporlarn dzenlenmesi ve kesin hesabn karlmasna temel olacak karar, kontrol ve hesap verme srelerinin etkin almasn salayacak ekilde kurularak yrtlecektir. Trk kamu i kontrol sisteminde, uluslararas standartlar ve AB uygulamalarna uygun i denetim messesesi kurulacaktr. Uluslararas standartlar ve AB uygulamalarna uygun olarak, i denetilerin eitimi ve i denetim standartlarnn belirlenmesi amacyla Maliye Bakanlna bal olarak 7 yeli Denetim Koordinasyon Kurulu oluturulacaktr. Kanunla Saytay denetiminin kapsam da geniletiliyor. Genel ynetim kapsamndaki tm kamu idarelerinin harcama sonras d denetimini Saytay gerekletirecektir. Saytay, her yl TBMM Bakanlk Divan tarafndan grevlendirilecek ve gerekli mesleki niteliklere sahip denetim elemanlarndan oluan komisyon tarafndan, hesaplar ve bunlara ilikin belgeler esas alnarak denetlenecektir. Kamu zarar oluturmad halde denek st harcama talimat veren harcama yetkilileri iin para cezas uygulanacak. Bu yetkililere, her trl aylk, denek, zam ve tazminat dahil yaplan bir aylk net demeler toplamnn 2 kat tutarnda para cezas verilebilecektir. Mali ynetim ve kontrol sisteminin zaafa urad, belirgin yolsuzluk veya kamu zararna ynelik emarelerin ortaya kt durumlarda, ilgili bakann talep etmesi veya dorudan Babakann onay zerine Maliye Bakan, mali karar ve ilemlerini mevzuata uygunluk ynnden tefti ettirecektir. Kanun hkmlerinin uygulanmasna ilikin dzenlemeleri, Maliye Bakanl gerekletirecek. Maliye Bakanl, kamu idarelerinde mali ynetim ve kontrol sistemlerinin oluturulmasna yardmc olacak. Gei dnemi, 31 Aralk 2007 tarihini geemeyecek. Kanun kapsamndaki idarelerde ilgili mevzuatta ve TBMM tznde gerekli deiiklikler en ge 31 Aralk 2004 tarihine kadar yaplacaktr.

250

4.11.2. Saytay Kanunu

Saytay, genel ve katma bteli dairelerin gelir ve giderleri ile mallarn TBMM adna denetlemek, sorumlularn hesap ve ilemlerini yarglama yolu ile kesin hkme balamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hkme balama ilerini yapmakla grevlidir. 28inci maddede Saytayn grevleri, 29uncu maddede yetkileri ve 38inci maddede de denetlemenin genel esaslar dzenlenmitir.

4.11.3. Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun

Kanunun 1inci maddesinde Kurulun kurulu amac u ekilde belirtilmitir; Ynetimin hukuka uygun, dzenli ve verimli bir ekilde yrtlmesinin ve gelitirilmesinin salanmas amac ile Devlet Bakanlna bal Devlet Denetleme Kurulu kurulmutur. Devlet Denetleme Kurulunun grevi Cumhurbakannn istei zerine tm kamu kurulu ve kurumlarnda ve 2inci maddede saylan dier kurulularda her trl inceleme, aratrma ve denetlemeler yapmaktr. Bu incelemelerde ilgili kurulu ve kiiler istenecek her trl bilgi ve belgeyi vermekle ykmldrler. Silahl Kuvvetler ve yarg organlar grev alan dndadr.

251

B L M

TRKYEDE KAMUDA AYRICALIKLAR VE AYRICALIKLARIN KALDIRILMASI N NERLER

5. TRKYEDE KAMUDA AYRICALIKLAR VE AYRICALIKLARIN KALDIRILMASI N NERLER

5.1. Giri
Kamu ynetiminde kar atmalar ve etik d faaliyetler yaygnlam ve aleni bir hal almtr. Haklarnda yolsuzluk ve rvet iddialar bulunan, yargya intikal etmi yolsuzluk dosyalar bulunan kamu grevlilerinin ada lkelerdeki uygulamann aksine istifa etmeye yanamadna, etik d faaliyetlerine devam ettiine rastlanabilmektedir. Hatta, kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla tannm yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi nedeniyle, kar atmas, hukuk d ve etik d faaliyet iddialar yargnn nne gelememekte rtbas edilebilmektedir. Bu durum, kamu grevlilerine ayrcalkl bir stat kazandrmakta ve etik d faaliyetlerin giderek artmasna neden olmaktadr. Kamu ynetiminde etik bir ortamn yerlemesi iin kullanlacak iki etkili ara, etkin hesap verebilirlik ve yaptrm mekanizmalardr. Ancak Trkiyede bu aralar kullanmann n, kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel uygulamalar ve AB lkelerindeki uygulamalarla badamayan memur yarglamas sistemi ile kesilmitir. Kamu grevlilerinin yolsuzluk suu dnda kalan kar atmas, hukuk d ve etik d faaliyetleri, idare tarafndan soruturma izni verilmemesi sebebiyle yargnn nne gelememektedir. Trkiyede bu ayrcalk zrhyla korunan kamu grevlisi says ise, aslnda bize kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin neden bu derece yaygn olduunun da yantlarndan birini vermektedir. Trkiyede yaklak milyon kamu grevlisinin yargsal ayrcal bulunmaktadr.169 Bu yargsal ayrcalk, yolsuzlukla mcadele amacyla 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanununda yaplan bir dzenlemeyle daraltlmtr. Ancak sz konusu dzenlemeyi getiren 17nci maddenin ikinci ve nc fkralar dikkate deerdir. Bu hkmlere gre, vali, mstear ve kaymakamlarla, kendilerine zel kanunlarla yargsal ayrcalk tannan kamu grevlileri yolsuzluk sularnda dahi soruturma almas iin izin sistemine tabi klnmaktadrlar. Kamu gcnn kullanlmas ile kiisel kar elde edilmesini engellemeyi ama edinmi bir yasal dzenlemenin, kamuda st dzey makamda bulunan mstear, vali ve kaymakamlar istisna tutmas, kanunun amacyla elimektedir. st dzey kamu grevlilerinin bu nitelikteki bir dzenlemeden istisna tutulmalar, devletin saygnln da glgelemekte ve yolsuzlukla mcadele abalarnn etkisini azaltmaktadr. Tm kamu grevlilerini kapsayacak ekilde kanunun yeniden gzden geirilmesi gerekmektedir.

169

Bkz. Babakanlk, Yksek Denetleme Kurulu, 1991 Yl KT Genel Raporu, Ankara: 1993. s. 330.

255

Yasama dokunulmazlyla ilgili deiiklik yaplmas gerektiine dair nerilerle birlikte, lkemizde memuriyet grev ve sfatndan kaynaklanan eitli dokunulmazlklarn da bulunduu ve bu kiilere bir nevi ayrcalk tanyan hkmlerin deitirilmesi gereklilii de vurgulanmaktadr.170 Trkiyede btn erklerin mensuplar iin var olan kimi yargsal ayrcalklarn herhangi birinin kaldrlmas tartldnda, sz konusu erk mensuplar tarafndan dier erklerin ayrcalklar gndeme getirilebilmektedir.171 Ayrca bu tarz ayrcalklarn, devleti oluturan erklerin grevlerini yerine getirmesinde, her trl korku ve endieden uzak tutulmalar yoluyla kamu grevinin dzenli ve gerektii biimde yrtlmesi iin gerekli olduu ileri srlmektedir. Devlet memurlar, yarg mensuplar ve milletvekillerini her trl isnat ve iftiradan korumak iin bir kalkan olarak grlen bu ayrcalklar, devletin hzl ve etkili bir ekilde ileyebilmesi sylemiyle de desteklenerek savunulmaktadr. Oysa yukarda saylanlardan hibirisi, bu ayrcalklar devam ettirmenin gerekesi olamaz. Tm ada ve demokratik lkelerde kaldrlm olan izin sisteminin, devletin etkin ve iyi ilemesini salayan bir unsur olduu ileri srlemez. Hibir sistem bu tr ayrcalklarla korunuyor olamaz. Nitekim gnmzde gei dnemindeki demokrasiler ve ada demokratik lkelerde kamu ynetiminin dzenli ve gerektii biimde yrtlmesi, hzl ve etkin ileyiin salanabilmesi iin kamu reformlar yaplmakta ve kamuda iyi ynetiim salanmaya allmaktadr. Kamu grevlilerine birtakm yargsal ayrcalklar salanmas ne kamu reformlar, ne de iyi ynetiimin unsurlar arasnda saylmaktadr. Kamu grevlilerinin hesap verebilirlikleri artrlmakta, salam bir etik altyap, kurallar ve iyi bir uygulamayla hesap verebilirlik garanti altna alnmaya allmaktadr. Devleti oluturan tm erklerin (glerin) -yasama, yrtme, yarg- etik davran ilkelerine ballklar gereklidir. Bununla birlikte, bu erk mensuplarnn yasalarda ve ynetmeliklerde dzenlenmi etik davran standartlarna uygun davranmamalar halinde, ngrlm yaptrmlarn da herhangi bir izin sistemine ya da yasal engele taklmadan uygulanmas gerekir. zellikle son yllarda memur yarglamas ile ilgili dzenlemeler youn eletirilere maruz kalm, sz konusu dzenlemelerin Anayasann genel ilkelerine aykr olduu ve bir Anayasa deiikliinin de

170

171

Milletvekili dokunulmazl gibi anayasada yer almasa da yasalarla dolayl olarak dokunulmazlk zrhna brnen yaklak 3 milyon kii bulunuyor. Aralarnda MT ve emniyet grevlilerinin olduu 2 milyon 200 bin civarndaki kamu personeli, dokunulmazla sahip en byk kitle olarak grlyor. Trk Silahl Kuvvetlerindeki emekliler dahil 450 bine yakn personel de dokunulmazlk kapsamnda bulunuyor. Ayn ekilde 9 bine yakn hakim ve savc da dokunulmazlk haklarndan yararlanyor. Belediye bakan, il genel meclisi ve belediye meclisi yeleri de dikkate alndnda dokunulmazlk zrhna sahip kii says 3 milyonu buluyor. (Yeni afak Gazetesi 25 ubat 2005). Yasama Dokunulmazl Konusunda 10/70 Nolu Meclis Aratrma Komisyonu Raporu, ...Yukardaki ifadelerden de anlald gibi yasama dokunulmazl lkemizin ncelikli konusu olmayp, ncelikle szde deil zde yarg bamszlnn ve zgrlk demokrasinin tm kurum ve kurulular ile hayata geirilmesi nem tamaktadr. Bu salandktan sonra, yarglamay engelleyici hkmler ieren memurlar ve dier kamu grevlileri, hakimler ve savclar, yksek yarg yeleri, askeri yarg yeleri, kolluk kuvvetleri, MT grevlileri, vali ve kaymakamlar, avukatlar, noterler, doktorlar, bankaclar, denizciler, diplomatlar ve sair kiilere ilikin dzenlemelerle birlikte, yasama dokunulmazlklarnn da ele alnmasnda fayda vardr.

256

bu noktada art olduu ileri srlmtr.172 Sz edilen ayrcalklar, memurlarn soruturma ve kovuturma usullerine ilikin zel hkmler getirmi olan kanunlarda mevcut bulunmaktadr.173 Trk hukuk sisteminde dier ada lkelerde grlmeyen byle imtiyazl bir yapnn kabul edilmi olmasnn nedeni, kamu grevlilerinin grevlerini yerine getirirken her trl korku ve endieden uzak tutulmalar yoluyla kamu hizmetlerinin dzenli ve gerektii biimde yrtlmesini salamaktr. Ayrca, bu dzenlemeyle memurlar ve dier kamu grevlilerinin aslsz isnat ve iftiralar karsnda korunmalar ve devletin saygnlnn da korunmas amac gdlmtr.174 Etik davran ilkelerine bal ve kiisel btnl (personal integrity) salam bir kamu grevlisinin tayaca hibir korku ve endie olmamaldr. Zaten kanun koyucu, kamu grevlisini aslsz isnat ve iftiralardan korumak iin isnat ve iftiralarda bulunan bu kiileri cezalandrma yoluna gitmitir. Artk kamu hizmetlerinin dzenli ve gerektii gibi yrtlmesi iin kamu reformlar yaplmakta, iyi ynetiim standartlar yakalanmaya allmaktadr. Kamu ynetimi anlay hzla deimektedir ve kamu hizmetlerinin sratli ve gerei gibi yrmesi iin ngrlen izin sistemleri onlarca yl nce terk edilmitir. ada demokratik lkelerin seneler nce terk ettikleri ayrcalklar sisteminin kaldrlmas kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin yerlemesi ynnde atlm ciddi bir adm olacaktr. Kamu adna kamu gcn ellerinde bulunduranlarn bu gc suistimal ettiklerinde hesap verebilir klnmamalar ya da kanunlarla bir takm ayrcalklarn arkasna snmalarnn salanmas hibir kamu yarar amacna hizmet edemez. Bu zrhlarn kaldrlmasyla birlikte kamu idaresi daha say-

172 173

174

Blent Tarhan, Yarg mtiyaz Cenneti (mi)?, Radikal (24 Ekim 2004), ayrca bkz. http://www.bmder.org.tr/makale15.htm zellikle son aylarda Adalet Bakan Cemil iekin kamuda ayrcalklarn kaldrlmas ve Anayasa deiikliinin yaplmasyla ilgili aklamalar dikkat ekicidir. rnein 06.01.2005 tarihli Hrriyet Gazetesi haberinende iek u aklamalarda bulunmutur, - Ama sadece milletvekilii dokunulmazl deil ki... Baka kurumlarn baka teminat ve ayrcalklar da var. Bunu Neter olaynda yaadk. Bir vali, mstear su ilediinde bunu gryoruz. rnein ben Adalet Bakan olarak byle bir su isnad varsa mstearma izin veremiyorum, Yargtaydan izin alnmas gerekiyor. Ayn ekilde bir genel mdr, daire mdr hakknda da bakanlndan izin alnmas gerekiyor. nk ayrcal, dokunulmazl var. Bakanlk duruma gre izin verir veya vermeyebilir. Bu nedenle bizim savclarmz ancak belli bir alanda harekete geebiliyor. Bakn bamsz kurullarda, Bykelide, valide ve askerde o kadar farkl izin verme durumu var ki.. (Bu arada, siyaseti elini att her eyi berbat etti deniliyor, peki bankalar batarken bamsz kurullar nerede, sanklar nerede, sulular, sorumlular nerede diye sormak isterim, diyor) Bizde brokratn ayrcal hibir siyasetide yok dersem armayn. Yani bu makamlar iin izin verildikten sonra savc soruturabilir, yarg her ie el atabilir. Bunun nedeni Anayasa... Anayasann tepeden trnaa deitirilmesi lazm. Dokunulmazlk konusunda CHP sadece milletvekillerinin dokunulmazl ile geliyor; gelin btn bunlarn hepsini konualm, birlikte karalm diyoruz. Mstearn ayrcal srerken, milletvekillii dokunulmazl nasl kaldrlr? Bunlarn bir btnlk iinde olmas lazm. 30.05.2004 tarihli Hrriyet gazetesi haberine gre iek u aklamalarda bulundu: iek, Ayrcalk saltanatnn simgesi haline gelen VIPten geiin snrlandrlmasn, Trkiyede yarglama usullerindeki, milletvekili dokunulmazl dahil her konuda yaanan ayrcaln kaldrlp AB standartlarna ekilmesini istedi. Memurlara farkl bir yarglama rejiminin uygulanmasn hakl gsteren eitli nedenler ileri srlmektedir: Devletin asli grevlerinin kesintisiz olarak srdrlmesini salamak, kamu hizmetlerinin aksamasn nlemek ya da memurun geliigzel yarg nne karlmasndan tr devletin ve hkmetin otoritesinin sarslmasn engellemek, bu nedenlerden bazlardr. Yine, memurun hareketinin su tekil edip etmedii hususunun takdirini idareye brakmann, yrtme ve yarg glerinin ayrl ilkesine uygun olduunu savunanlar da vardr. Ayrca, memurun hareketinin su olup olmadn takdir etmenin uzmanlk gerektirdii, bu sebeple, ayr bir usul kabulnn zorunlu olduunu ileri srenler de bulunmaktadr. Ayr bir memur yarglama rejiminin gerekliliini savunanlar asndan bu tr bir yapnn kabulndeki temel amacn, memurun yapt hizmetin korunmas olduu ifade edilmektedir. Bkz. Blent Doan, Memur Yarglama Sistemini Oluturan Tarihsel ve Toplumsal Koullar, TRK DARE DERGS, Say 445, (Aralk 2004), s. 107.

257

dam, daha hesap verebilir ve daha etkin olacaktr. Bu verimlilii de etkileyecek ve bu ekilde kalknmaya da katk salanacaktr.175 Trkiyede kamu grevlilerinin yararland ayrcalklar sadece yarglama sisteminde deildir. rnein, st dzey kamu grevlileri iin havaalanlarnda VIP uygulamas yaplmaktadr. VIP uygulamas ABDde bakan ve yardmclarna yaplmaktadr. Bunun dnda herkes ok sk kontrolden gemektedir. ok snrl istisnalar ancak resmi ziyaretlerde uygulanr. Bunlarda bile pasaport ve vize ilemi yaplmaktadr. ABde de VIP ok kontrolldr. Bykeli, diplomat, resmi grevli dndakilere hibir zel muamele yaplmamaktadr. Bakanlarn resmi ziyaret dnda VIP kullanmalar crete tabidir. ngilterede sadece kral, kralie ve babakan, Fransada ise 7 kii VIP ayrcalndan yararlanmaktadr. Trkiyede sadece Atatrk Havaalannda gnde en az 200, ylda 70 bin kii VIPten gemektedir. Bu tarz uygulamalarn kaldrlp, kamu grevlilerinin kamu kaynaklarndan bu ekilde faydalanmalar engellenmelidir.176

175

176

Bkz. T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dnem: 22, Cilt: 76, Yasama Yl: 3, 64. Birleim, 1 Mart 2005 Sal, Adalet Bakan Cemil iekin konumas; imdi, 4483 sayl Kanuna tabi olan kamu grevlilerinin kamu iktisad teebbslerinde grevli genel mdr ve ynetim kurulu yeleri, valiler ve il genel meclisi yeleri, il daim encmen yeleri ile il zel idare mdrlklerinde grevli memur ve kamu grevlileri, il ve ile belediye bakanlar, bykehir belediye bakanlar, il ve ile belediye meclisi yeleri, bu belediyelerin dier memur ve kamu grevlileri, ky muhtarlar, yerinden ynetim birliklerinin birlik bakan, birlik encmeni ve birlik meclisi yeleri, kolluk grevlilerinden polis, jandarma, ar ve mahalle bekileri, sahil gvenlik personeli, orman muhafaza memurlar, ifti mallarn koruma grevlileri, Devlet Su leri Genel Mdrl, Karayollar Genel Mdrl, Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Orman Genel Mdrl, Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Kurumu, Genlik ve Spor Genel Mdrlkleri, Tarm Reformu Genel Mdrl, Petrol leri Genel Mdrl, Telsiz Genel Mdrl, Hudut ve Sahiller Genel Mdrl, Vakflar Genel Mdrl, Arsa Ofisi Genel Mdrl, Devlet statistik Enstits, Trkiye Atom Enerjisi Kurumu, Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl, Diyanet leri Bakanl, Mill Piyango daresi Genel Mdrlnde grevli ynetici ve memurlar, stanbul Su ve Kanalizasyon daresinin genel mdr ve ynetim kurulu yeleriyle kadro karlk gsterilmek suretiyle altrlan szlemeli personel eklinde sralamak mmkn olup sz konusu kamu grevlileri hakknda 4483 sayl Yasaya gre ilem yaplmaktadr. Sade vatandalara nazaran farkl bir usul var. Dier taraftan, 4483 sayl Kanuna tabi olmayan hkim ve cumhuriyet savclar hakknda 2802 sayl Hkim ve Savclar Kanununda, Yargtay Birinci Bakan, birinci bakan vekilleri, daire bakanlar, yeleri, Yargtay cumhuriyet basavcs ve Yargtay cumhuriyet savclar hakknda 2797 sayl Yargtay Kanununda, Asker Yargtay Bakan, basavc, ikinci bakan, daire bakanlar ve yeler hakknda 1600 sayl Asker Yargtay Kanununda, asker hkimler ve asker savclar ile yardmclar, adl mavirler, Asker Adalet leri Bakanyla Asker Tefti Kurulu Bakanl kadrolarnda bulunan asker hkimler hakknda 357 sayl Asker Hkimler Kanununda, Yksekretim st kurulular bakan ve yeleriyle yksekretim kurullar yneticileri, kadrolu ve szlemeli retim elemanlar ve bu kurulu ve kurumlarn 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlar hakknda 2547 sayl Yksek retim Kanununda, Sermaye Piyasas Kurulu Bakan, yeleri ve personeli hakknda 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununda, Saytay Bakan ve yeleri hakknda 832 sayl Saytay Kanununda, Dantay Bakan, basavc, basavc vekilleri, daire bakanlar ve yeleri hakknda 2575 sayl Dantay Kanununda, Kamu hale Kurumu yeleri ve kurum personeli hakknda 4734 sayl Kamu hale Kanununda, Rekabet Kurulu Bakan, yeleri ve personeli hakknda 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakkndaki Kanunda, Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu yeleri ve kurum personeli hakknda 4389 sayl Bankalar Kanununda, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunda grevli personel hakknda 4028 sayl Elektrik Piyasas Kanununda, avukatlar hakknda 1130 sayl Avukatlar Kanununda, noterler hakknda 1512 sayl Noterler Kanununda sz konusu kamu grevlilerinin soruturmas ve kovuturmasyla ilgili zel usul hkmleri bulunmaktadr. Geriye kim kalyor; bunu da takdirlerinize arz ediyorum. Yukarda zikredilen kanun hkmlerinin kaldrlp kaldrlmamas konusunda Anayasann 129 uncu maddesinin son fkras hkmnde herhangi bir deiiklik yaplp yaplmamas btn bu durumu belirleyecektir ve bu ayrcalklardan dolay da en fazla skntya maruz kalan bizatihi yargnn kendisidir. Durumu taktirlerinize arz ediyorum. Trkiyede VIP listesinde olan kiiler unlardr; Cumhurbakan, Meclis Bakan, Babakan, eski Cumhurbakanlar, Cumhuriyet Senatosu eski Bakanlar, TBMM eski Bakanlar, eski Babakanlar, Cumhurbakanl eski Konsey yeleri, Genelkurmay Bakan, Anamuhalefet Partisi lideri, kabine yeleri, eski bakanlar, Yksek Yarg Organlarnn Bakan ve yeleri, kuvvet komutanlar, YK Bakan ve yeleri, Meclis Bakanvekilleri, Katip yeleri, dare Amirleri, Mecliste grubu olan partilerin liderleri, milletvekilleri, eski vekiller, Cumhurbakanl Genel Sekreteri ve yardmclar, Babakanlk Mstear, TBMM Genel Sekreteri, Diyanet leri Bakan, mstearlar, Merkez Bankas Bakan, AB Genel Sekreteri, SPK, Rekabet Kurulu, Telekomnikasyon Kurulu, RTK, BDDK, EPDK, Kamu hale Kurulu bakanlar, Cumhurbakanl Badanmanlar, Babakan Bamavirleri, mstear yardmclar, niversite rektrleri, bykeliler, valiler, Emniyet Genel Mdr, Bykehir Belediye Bakanlar, DDK, YDK, Babakanlk Tefti Kurulu Bakan, Atatrk Kltr Dil ve Tarih Yksek Kurumu Bakan, TOK, B, GAP, DE, TSE, TBTAK, TBA, TAEK bakanlar, devlet sanatlar, stiklal Madalyas sahipleri, hkmeti temsilen yurdna giden heyetler, DSK, HAK-, TESK, TSK, TRK- Konfederasyonlar bakanlar, Sosyal Gvenlik Kurumu Bakan, TOBB Bakan ve yukarda belirtilen grevlerden emekli olanlar. Bkz. http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2004/05/30/gundem/gundem1.html

258

5.2. Memurlar ve Dier Kamu Grevlileri le lgili Ayrcalklar

Tarihsel srece bakldnda, kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevleri kamusal yetki ve yntemleri kullanarak yrten kamu grevlilerinin, bu grevleri nedeniyle iledikleri, grevleriyle ilgili olan, dier bir ifadeyle grevle arasnda bir neden-sonu ilikisi bulunan sular nedeniyle dorudan ceza kovuturmasna bal tutulmalarnn tercih edilmedii grlmektedir. Anayasann 129. maddesinde de memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda iledikleri iddia edilen sulardan tr ceza kovuturmas almas, kanunla belirlenen istisnalar dnda, kanunun gsterdii idari merciin iznine baldr kuralna yer verilerek, kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevleri kamusal yetki ve yntemleri kullanarak yrten kamu grevlilerinin, bu grevleri nedeniyle iledikleri sulardan yarglanabilmeleri iin izin sistemi getirilmitir. Hukuk devleti ilkesi, 1961 ve 1982 Anayasalarnn temel ilkelerinden biridir. Her iki Anayasada da Trkiye Cumhuriyetinin sosyal bir hukuk devleti olduu belirtilmitir. Devlet, sosyal bir hukuk devleti olarak, toplumun huzur ve dzeninin temini bakmndan koyduu bir takm kurallarla kamu dzenini hukuk kurallar ierisinde salamaktadr. Kamu dzenini salamakla grevli kamu ynetimi, bu kurallarn bir gerei olarak, ynetilenlere kamu hizmetlerini hukuk kurallarna uygun olarak gtrr ve bunu da memurlar ve dier kamu grevlileri vastasyla yapar. Kamu ynetiminde etik davran ilkelerinden hukukilik ilkesinin de bir gerei olarak, memurlar ve dier kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevleri yerine getirirken, yaptklar ilemlerin ve eylemlerin hukuk kurallarna uygunluundan sorumludurlar. Memurlar ve dier kamu grevlilerinin cezai sorumluluklarn zel sular ve grev sularna ilikin sorumluluklar oluturur. Memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri srasnda ve grevleriyle ilgili olmayan sular, zel sularn oluturmaktadr. Bu sulardan dolay dier kiiler gibi genel hkmlere tabidirler. Memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevlerini yerine getirirken ceza ve personel kanunlar hkmlerine aykr ilemleri ve eylemleri grev sularn oluturur. Bu grevlilerin ilem ve eylemleri personel mevzuatna aykr ise, haklarnda disiplin soruturmas yaplarak, disiplin cezas uygulanr. Kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle yaptklar ilem ve eylemler ceza hukukuna ilikin hkmlere aykr ise, haklarnda yaplacak olan soruturma, hukuk sistemimiz iinde zel bir usule balanmtr. Bu zel usul kaynan Anayasann 129uncu maddesinden almaktadr. Anayasamzn 129uncu maddesinin son fkrasnda Memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda iledikleri iddia edilen sulardan tr ceza kovuturmas almas, kanunla belirlenen istisnalar dnda, kanunun gsterdii idari merciin iznine baldr hkmne yer verilmitir.

259

Kamu grevlileri iin ngrlen bu zel soruturma usuln en kapsaml biimde dzenleyen ilk metin 1913 tarihli Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat (MMHK)tr.177 Soruturma aamalarnn okluu, bu aamalarda grev yapanlarn yetersizlii, grev srasnda ilenen ancak grevle ilikisi bulunmayan sularn da bu Kanun kapsamnda olmas, TBMMnin 1255 sayl yorum kararnca Trk Ceza Kanununda (TCK) memur saylan ok geni bir personel kitlesini kapsamas, soruturmalarn uzamas ve srncemede kalmas, bazen de bu srelerde zamanam yznden suun cezasz kalmas gibi nedenlerle178 bu Kanunda kkl deiiklie ihtiya duyulmutur.179 Bu ihtiyatan dolay 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun180 4.12.1999 tarih ve 23896 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir.181 4483 sayl Kanuna

177 178

179

180

181

Mehmet Karaduman, Memur Muhakemesi Hukuku ve Memur Sular, Maliye Bakanl Tetkik Kurulu Yayn, (1982). ANAYASA MAHKEMES KARARI, E. 1991/29, K. 1992/12, K.G: 27.2.1992 Memurlarn yarglanmasnda zel kurallarn uygulanmas, Trk hukuk ve adalet yaamnda, uzun tartmalara neden olmutur. Bir blm hukuksal yerindelikle ilgili olmakla birlikte genelde anayasal kural ve ilkelere dayanan eletiri ve tartmalar, yarg ve bilim evrelerinde younlamtr. Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat'a gre soruturmay yapan kamu grevlilerinin ve Dantay dndaki karar mercilerinin bamsz olmadklar, almalarnn ynetsel kabul edilerek yarg denetimine bal tutulmas gerektii, ceza uyumazlklarnn Dantay'n banda bulunduu ynetsel bir sistem iinde karara balanmasnn kuvvetler ayrl ve farkl yarg kurumlar ilkesine dayanan Anayasa sistemine aykr bulunduu, yaplan soruturmalarn yargsal olduu ve ynetim makamlarna verilmemesi gerektii, vatandan yaplan soruturmalara ve alnan kararlara gven duymad, soruturmalarn yarg gvencesi olmayan kiilerce yapld, bu yzden memurlar iin zel ve farkl bir soruturma sisteminin getirilmesinin Anayasa'nn eitlik ilkesine aykrlk oluturduu grleri ileri srlmtr. 4483 sayl Kanun, Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin memur yarglama sistemimize ynelik eletirilerinin, demokratikleme abalarnn, 7nci 5 yllk Kalknma Plannda ngrlen hedeflerin ve Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkatin gnmz koullarna yeterli dzeyde cevap vermemesinin bir sonucu olarak dzenlenmi olup, ayn zamanda 1982 Anayasasnn 129ncu maddesinin son fkrasnda yer alan hkmn de bir gerei olarak grlmtr. Yaplan dzenlemeyle, memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikler iddia olunan sulardan dolay yarglama aamasna geilmeden nce yaplacak n soruturmann basit, etkili, sratli biimde ilemesini salamak ve sularn zamanamna urayarak cezasz kalmasn engellemek amalanmaktadr. Kanun tartmalara konu olmu; bazen Bu Yasayla birlikte; Merutiyetten sonra kendini duyumsatan yarg birlii ilkesinin gereklemesi yolunda nemli bir adm atld belirtilmitir. eklinde nitelenerek payelendirilmi; Bkz. Sami SELUK, Memur Yarglamas Hakknda, TSAD-T/97-209, Ocak 1997, sayfa 78den KEYMAN, ORHUN, KUNTER Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul, 1989,n.81; bazen de, Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun tasarsyla, 1913te ttihat ve Terakkinin estii, kestii dnemde karlm olan bir kanunu, 80 ksur yl sonra, imdi, deitiriyoruz Cevat AYHAN (Sakarya),TBMM. Tutanak Dergisi, 22 nci Birleim, 18.11.1999. denilerek eletirilmitir. Yirmibir maddeden ibaret olan Kanunun, idari mercilere tutuklama yetkisi veren 16 nc maddesi, Anayasa Mahkemesinin 20/9/1963 tarih ve E.1963/59, K.1963/225 sayl karar ile iptal edilmitir. Kanun hakknda ileri srlen nemli eletirilerden biri de, grevle ilgili olmad halde memuriyet grevinin yaplmas srasnda ilenen messir fiil, adi hakaret gibi herkes tarafndan ilenen sularn da yasa kapsamnda bulunmasnn hakl ve kabul edilebilir bir gerekesinin bulunmad hususudur. Bunun gerekesi, memurun aslsz iddialarla huzursuz edilmemesini ve kamu grevinin en iyi biimde yrtlmesini salamaktr. Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat, uygulanma biimiyle memurlara bir snf olarak imtiyaz tanmamaktadr. Yasa ile tannan bir tr teminattr. Bu da kamu hizmetinin iyi ilemesi iin dnlm ve dzenlenmitir. Memurlarn, grdkleri hizmetler iin iftiralara uradklar bir gerektir. Memurun, bu isnadlara gre derhal adliyeye sevk edilmesi, hem memurlar tedirgin ederek hizmeti aksatacak, hem de hizmetin yrtl zerinde bir takm haksz ve gereksiz phelere yol aacaktr. Bu husus Anayasa Mahkemesinin 27.12.1992 tarihli ve E.91/29.K.91/42 sayl kararnda yle aklanmtr: Bu kovuturma yntemi, Yasann kamu grevlilerine grev ve sorumluluklar nedeniyle salad bir tr gvencedir. Bu da kamu hizmetinin iyi ilemesi iin dnlm ve dzenlenmitir. Kamu grevlileri, grdkleri hizmet nedeniyle sk sk bask altnda tutulabilecei gibi sulama ve karalamalara da urayabilirler. Kendisine greviyle ilgili su atlan bir memurun, dorudan adli yargya sevkedilmesi, memurlar tedirgin ederek hizmeti aksataca gibi hizmetin yrtl zerinde kimi haksz kukulara yol aabilir. Bu tr savlarn nce kamu hizmeti ile kamu grevinin gereklerini ve ykmllklerini bilen kimselerin szgecinden geirilmesi ve ortada kovuturmaya deer bir eylem grldnde o zaman yarg yerlerine gtrlmesi kamu yararna bir nlem olarak grlmektedir. Kanun hakknda ileri srlen eletirilerden en nemlilerinden birisi de, sank memur hakknda hazrlk soruturmas yapacak kii ile karar organlarnda grevli kiilerde herhangi bir hukuk nosyonunun aranmad, suun yasal unsurlarnn yarglama usulleri gibi esaslardan uzak rastgele aratrma yaplarak dava ald, muhakkakilerin tarafszlktan uzaklalacak deerler yznden sann ya da mtekinin haklarnn kaybolmasna neden olunabilecei, tm bu sakncalarn zaman zaman ciddi hukuki hatalara neden tekil edecei hususudur. Bu konuda en ciddi itiraz yarglardan gelmektedir. Anayasa Mahkemesine itiraz yoluyla alan iptal davalarndan birinin gerekesinde (itiraz eden mahkemenin gerekesi) aynen u ifadelere yer verilmitir. Bu Kanun hkmleri erevesinde sank hakknda hazrlk tahkikat yapacak kimsede, herhangi bir hukuk nosyonu bulunup bulunmad Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkatn 2nci maddesinde belirtilen ve tahkikat hususunu belirleyen CMUKnun ve zel yarglama usullerine vakf olup olmad, suun kanuni unsurlarn tahkik edecek kadar maddi ceza hukukundan anlayp anlamad aranmamakta; bazen hayatnda mahkeme yz grmemi, bir satr kanun ya da hukuk kitab okumam muhakkiklerce, herhangi bir yarglama usulne uyulmadan suun kanuni unsurlarndan habersizce, tamamen afaki ve rastgele tahkikat yaplp karara balanmaktadr.

260

gre, memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sulardan dolay haklarndaki ceza kovuturmas, bu kamu grevlilerinin bal olduu kurumca yaplr. Bu kovuturma sonucunda bir n inceleme raporu dzenlenerek soruturma izni vermeye yetkili mercie sunulur ve bu mercice haklarnda soruturma izni verilirse, dosyalar yetkili ve grevli cumhuriyet basavclna gnderilir. Cumhuriyet basavclnca, hazrlk soruturmas yaplr ve dava kanunda gsterilen yetkili mahkemede grlr. Grevleri ve sfatlar sebebiyle zel soruturma ve kovuturma usulne tabi olanlar ile ar cezay gerektiren sust halleri bu kanunun kapsam dndadr. Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat, grevinden domu veya grevi srasnda ilemi memur sularn kapsamna ald halde; 4483 sayl Kanun, memurlar ve dier kamu grevlilerinin sadece grevleri sebebiyle iledikleri sular kapsamna almtr. Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkatten farkl olarak grev srasnda ilenen fakat grevle ilgisi bulunmayan sular kapsam d braklmtr. Bylece yeni dzenlemede sular bakmndan kapsam daraltlmtr. Grev sebebiyle ilenen su, memurun yasal dzenlemelerle kendisine verilen grevlerinden doan ve bu grevleri ile ilgili olan su demektir. Burada ilenen sula grev arasnda bir nedensellik ba vardr ve su, grevin sonucu olarak ortaya kar. Grevden doan su, memuriyet nedeni ile memuriyet grevinin ve ilemlerinin yaplmas dolaysyla ilenen sutur; memurun grevdeki yetkilerini kullanmas veya kullanmamas yoluyla ilenen sutur. Suun ilendii yer ve zaman nemli deildir. Trk Ceza Kanununun Kamu daresinin Gvenilirliine ve leyiine Kar Sular balkl blmnde 247 ve 266nc maddeler arasnda dzenlenen zimmet, irtikap, rvet, yetkili olmad bir i iin yarar salama, zor kullanma yetkisine ilikin snrn almas, grevi ktye kullanma, greve ilikin srrn aklanmas, kamu grevlisinin ticareti, kamu grevinin terki veya yaplmamas, kiilerin mallar zerinde usulsz tasarruf, kamu grevine ait ara ve gereleri suta kullanma gibi sularn ilenmesi halinde 4483 sayl Kanun hkmleri uygulanr. Kanun ar cezay gerektiren su st hali ve disiplin sularnda uygulanmamaktadr.182 Kanunun 2nci maddesinin nc fkrasnda, ar cezay gerektiren sust halinin genel hkm182

Kanunun uygulanmayaca dier sular ise unlardr; 4483 sayl Yasa memurlarn yalnz idari grevlerinden doan sular iin uygulanabilir. Baz yasalar memurlara idari grevlerinden ayr adli grevler de vermitir. Memur ve kamu grevlilerinin adli grevlerinden doan sular ile zel Yasalarnda gsterilen sular, 4483 sayl yasa kapsam dndadr. Bunlar, 3628 sayl Kanun kapsamna giren sular, dier kanunlarda yer alan baz fiil ve sular (adli grevi yapmama suu, kamu davasn amama suu, cra flas Kanununun 357. maddesinde tanmlanan grevi yapmayanlarn suu, 298 sayl Seimlerin Temel Hkmleri ve Semen Ktkleri Hakknda Kanunun 17/4. maddesinde tanmlanan su, Askeri Mahkemelerin Kuruluu ve Yarglanmas Usul Kanununun 11. maddesi uyarnca, bu maddede yazl sular ileyen ve Asker Olmayan Memurlarn ledii Sular, Milli Korunma Kanununun 64. maddesiyle, bu Kanunun Uygulanmasna likin Sular,2935 Sayl Olaanst Hal Kanunundaki Sular, 2845 Sayl DGMnin Kurulu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunda Belirtilen sular, 2547 Sayl Yksekretim Kanunu Kapsamna Giren Sular, 4759 sayl ller Bankas Yasasnn 20., 2804 Sayl MTA Enstits, 2819 Sayl Elektrik leri Etd daresi Yasasnn 12. maddesi, 4325 Sayl Ankara Elektrik ve Havagaz ile Adana Elektrik Messeselerinin dare ve letmeleri Hakknda Kanunun 17. maddesi hkmne giren sular), 1402 sayl Skynetim Yasas kapsamndaki sular, Atatrk aleyhine ilenen sular, Terrle Mcadele Yasas kapsamndaki sular ile takibi ikayete bal sular ve ayrca soruturulmas izne bal olan sulardr, (TCK. 160/1de yer alm TCK 127/3,4, 138/4, 128, 140, 143 ve 166. maddelerindeki sular iin TCKnun 173. maddesindeki hkme gre izin alma mercii Adalet Bakanldr.) Bu sulardan birinin ilendiini renen Mfetti veya n inceleme grevlisi takibi 4483 sayl Yasa Kapsamnda bulunmayan sular iin, genel hkmlere gre gerekli hazrlk soruturmasnn yaplabilmesi iin ilgili C. Savclna su duyurusunda bulunulmasn salayacak ekilde hareket etmek zorundadrlar.

261

lere tabi olduu belirtilmektedir. Bir memur, ar cezay gerektiren bir suu ilerken 3005 sayl Meshut Sularn Muhakeme Usul Hakknda Kanun hkmlerine uygun biimde sust yakalanrsa, hakknda 4483 sayl Kanun uygulanmayacak, cumhuriyet basavcs genel hkmler uyarnca hazrlk soruturmas yapp sonulandracaktr. Kanunun 2nci maddesinin drdnc fkrasndaki hkm uyarnca memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda yaplan ceza soruturmas, ayrca disiplin ilemi yaplmasn engellememektedir. Ayn zamanda grevleri srasnda veya grevleri dnda iledikleri eylemleri de, inceleme ve soruturma konusu yaplr. Cumhuriyet basavclar, memurlar ve dier kamu grevlilerinin bu kanun kapsamna giren sularna ilikin herhangi bir ihbar veya ikyet aldklarnda veya byle bir durumu rendiklerinde, ivedilikle toplanmas gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri tespitten baka hibir ilem yapmayarak ve hakknda ihbar veya ikayette bulunulan memur veya dier kamu grevlisinin ifadesine bavurmakszn, evrakn bir rneini ilgili makama gndererek soruturma izni isterler. Dier makam ve memurlarla kamu grevlileri de, bu kanun kapsamna giren bir su ilendiini ihbar, ikyet, bilgi, belge veya bulgulara dayanarak rendiklerinde durumu izin vermeye yetkili mercie iletirler. Kamuda en geni uygulama alan olan 4483 sayl Kanuna gre savcnn istemi halinde kamu grevlisi hakknda azami 45 gn sreli n inceleme balatlmas zorunlu olup yetkili amirin soruturma izni vermemesi halinde ikyetinin ve cumhuriyet savcsnn Blge dare Mahkemesi veya Dantay 2. Dairesi nezdinde itiraz hakk bulunmaktadr. Yani yasama dokunulmazlnn aksine memur hakknda herhalde adli veya idari yarglama srelerini balatma olana vardr. Soruturma izninin itiraz edilmeden veya itirazn reddi sonunda kesinlemesi ya da soruturma izni verilmemesine ilikin karara kar yaplan itirazn kabul zerine dosya, derhal yetkili ve grevli cumhuriyet basavclna gnderilir. zin zerine ilgili cumhuriyet basavcl, Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu ve dier kanunlardaki yetkilerini kullanmak suretiyle hazrlk soruturmasn yrtr ve sonulandrr. Kanunun drdnc maddesinde yaplan deiiklik olduka eletirilmektedir. Yaplan deiiklikle, ihbar ve ikayetlerin deerlendirilmesinde yeni ltler getirilerek; hbar ve ikayetlerin soyut ve genel nitelikte olmamas, ihbar ya da ikayetlerde kii ya da olay belirtilmesinin yan sra iddialarn ciddi bulgu ve belgelere dayanmas, ihbar ya da ikayet dilekesinde dileke sahibinin doru ad, soyad ve imzas ile i ya da konut adresinin bulunmas zorunlu klnm,

262

 ddialarn, geerliliinin kukuya yer vermeyecek belgelerle ortaya konulmas durumunda ad, soyad ve imza ile i ya da konut adresinin doruluu koulunun aranmamas ngrlm, hbar ya da ikayet dilekesinin ileme konulabilmesi iin aranan, ad, soyad ve imza ile i ya da konut adresinin bulunmas ve bunlarn doru olmas koulu nedeniyle ihbar ve ikayette bulunmann gletirilmemesi amacndan hareketle, cumhuriyet basavclar ve yetkili merciler, ihbarc ya da ikayetinin kimlik bilgilerini gizli tutmakla ykml tutulmutur. Yaplan deiiklie gre, 4483 sayl Kanun kapsamndaki ihbar ve ikayetin ileme konulabilmesi iin, ilgili memur ve dier kamu grevlisine ilikin mutlak ve somut bir sulamay iermesi, hatta olay, yer ve kii belirtilmesinin yan sra ciddi bulgu ve belgelere dayanmas ve ihbarc ya da ikayetinin kimlik bilgilerine yer vermesi gerekmektedir. Oysa ihbarda kimliin nemli olmad eitli yarg kararlarnda defalarca dile getirilmitir.183 Bu kararlarda belirtilen ortak gre gre ihbar ve ikayet dilekelerinde olay, yer ve kiinin somut olarak belirtilmesi, ihbar ve ikayetin ileme konulmas iin yeterlidir. Yaplan deiiklik, ngrlen koullar tamayan ihbar ve ikayet dilekelerinin ileme konulmamas, n inceleme evresine geilemedii iin varsa suun ve sulunun ortaya karlamamasna neden olmaktadr. Ayrca, ihbar ve ikayet dilekesinde yer alan iddialarn ciddi bulgu ve belgelere dayanmas koulunun getirilmesi, ihbar ve ikayette bulunann ayn zamanda iddialarn destekleyecek delilleri toplamak ve sunmakla ykml tutulmas anlamna gelmektedir ki bu dzenlemenin ihbar ve ikayetin hukuksal niteliine uygun dmedii aktr. Ciddi bulgu ve belgeleri bulmak ikayetinin deil, soruturmacnn grevidir. Bu dzenlemenin, ayn zamanda bir kamu grevlisinin ikayet edilmesini ya da iledii su fiilinin ihbarn neredeyse olanaksz klaca, sonuta suun ortaya karlmasn engelleyecei aktr. Kanundaki deiiklikler lke gerekleriyle badamamakta, yarglama sisteminde memurlara ayrcalkl bir konum tannmasnn yannda, su ileyen kamu grevlilerinin korunduu izlenimine yol amas nedeniyle, yurttalarn demokratik sisteme ve hukuk devletine olan gvenlerini zedeleyecek nitelik tamaktadr.

183

Eren Aslan, 4483 Sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakkndaki Kanunun Amac, Kapsam ve Uygulama Koullar, konulu Kaymakamlk Tezi. Ayrca Anayasa Mahkemesinin 05.12.1968 gnl, E.1967/49, K.1968/60 sayl kararnda, hbar, kanuni delillerin varl ile desteklenmedike bir sulamada hibir zaman arlk noktas, etki unsuru olamaz. hbar doru ise bir olay bir eylemi duyurmu olur; ancak olay veya eylemle sank arasnda iliki kurmaya tek bana yeterli deildir... hbar yapann kimliinin belli olup olmamas birinci derecede bir nem tamaz. mzasz veya dzme kimlikli bir ihbar, hatta kimliini saklayan bir kimsenin telefonla haber vermesi zerine de Cumhuriyet savcs ii ilgin grrse aratrmaya geebilir ve belki gerekten yer alm bir olay ortaya kartr. hbar yapann kimliinin gizli tutulmas ile ihbar kimlii bilinmeyen bir kimsenin yapm olmas arasnda byk bir fark yoktur.... denilerek, ihbarda kimliin nemli olmad kabul edilmitir.

263

4483 sayl Kanunun 15inci maddesinin birinci fkrasndaki garaz, kin veya mcerret hakaret iin ibareleri madde metninden kartlm ve memurlar ve dier kamu grevlileri hakkndaki ihbar ve ikayetlerin ibaresinden sonra gelmek zere ihbar veya ikayet edileni madur etmek amacyla ibaresi eklenmitir. Getirilen dzenleme, ihbar ve ikayetin, memur ya da kamu grevlisinin madur edilmesi amacyla yapld gereke gsterilerek hemen hemen tm ihbarc ya da ikayetinin soruturma geirmesine neden olacak niteliktedir. Bunun, ihbar ve ikayet yolunun kullanlmasn nemli lde engelleyecei kukusuzdur. lke gerekleri gzetildiinde, su isnadnda bulunmann, aklanmalar durumunda sulanan kiinin madur edildii anlamn tayaca ortadadr. Hele bu sulama bir kamu grevlisinin grevi nedeniyle su iledii savn ieriyorsa, yalnzca soruturmaya uramas da kamu grevlisinin madur edilmesi olarak deerlendirilebilecektir. Yaplan dzenlemedeki ihbar veya ikayet edileni madur etmek ibaresinin ieriinin belirsiz, geni ve soyut olduu aktr. Oysa eski dzenleme, ihbar ve ikayetlerin garaz, kin ya da soyut hakaret iin uydurma su isnadyla yaplmas durumunu dikkate almaktadr. Grld zere 4483 Sayl Kanunun yrrlkten kaldrlmas gerekirken yaplan deiikliklerle memurlarn yarglanmas nndeki engeller artrlmaktadr.

5.2.1. Kapsam
4483 sayl Kanunun uygulanabilmesi iin suu ileyen kimsenin memur ve dier kamu grevlilerinden olmas gerekir. Memur ve dier kamu grevlilerinden olmayan bir kimse hakknda bu kanun uygulanmaz. Birinci Blmde memur ve dier kamu grevlisi kavramlar aklandndan burada tekrar edilmeyecektir. Kanunun kapsamn dzenleyen 2nci maddesinin ikinci ve nc fkralarnda kapsamn istisnalarnn olduu belirtilmitir. Grevleri ve sfatlar sebebiyle zel soruturma ve kovuturma usullerine tabi olanlara kendi zel kanunlarndaki hkmler uygulanr. Bunlarn balcalar: Cumhurbakan, Bakanlar Kurulu ve TBMM yeleri, Anayasa Mahkemesi Bakan ve yeleri, Yargtay Bakan, yeleri, Basavc ve Basavcvekili Saytay Bakan ve yeleri ile bunlarn dndaki meslek mensuplar, Dantay Bakan ve yeleri, Askeri Yargtay Bakan, yeleri ve Basavcs Askeri Yksek dare Mahkemesi Bakan, yeleri ve Genel Sekreteri, Hakimler ve savclar,

264

niversite retim yeleri ve yardmclar ile dier personel, Adli grev yapan memurlar, evlendirme memurlar, cra ve flas Kanununun 357nci Noterler.

maddesinde belirtilen grevliler,

Kutu 24: 4483 Sayl Kanuna Tabi Olan Kamu Grevlileri 1- Kamu ktisadi Teekklleri (KT): KT grevlilerinin su ilemeleri durumunda haklarndaki hazrlk soruturmalar genel hkmler uyarnca yaplr. Ancak su ileyen genel mdr ve ynetim kurulu yeleri hakknda kamu davas almadan nce ilgili bakandan izin alnmas gerekir. 2. Yerel Ynetimler: a) l zel dareleri: Soruturma izni vermeye yetkili merci valiler ve il genel meclisi yeleri hakknda 4483 sayl yasann 3. maddesinin (e) ve (h) bendi uyarnca leri Bakan, il daimi encmeni ve il zel idare mdrlklerinde grevli memur ve kamu grevlileri hakknda ayn maddenin (b) bendi uyarnca grev yaptklar ilin valisi, ile zel idare mdrlklerinde grevli memur ve kamu grevlileri hakknda ayn maddenin (a) bendi uyarnca grev yaptklar ilenin kaymakamdr. b) Belediyeler: Belediye bakanlar, meclis ve encmen yeleri, kolluk grevlileri, ceza yasas uygulamada memur saylan br memur ve yneticileri hakknda 4483 sayl kanun uygulanr. Soruturma izni vermeye yetkili merci, il ve ile belediye bakanlar ve il, ile belediye meclis yeleri hakknda 4483 sayl kanunun 3. maddesi (h) bendi uyarnca ileri Bakan, ilelerdeki belediye bakanlar ve belediye meclis yeleri hakknda ayn maddenin (i) bendi uyarnca kaymakam, ilin merkez ilesindeki belediye bakanlar ve belediye meclis yeleri hakknda ayn bend uyarnca ilin valisidir. c) Bykehir Belediyeleri: Bykehir belediyelerinin bakanlar, genel sekreter ve genel sekreter yardmclar, meclis ve encmen yeleri, kolluk grevlileri, 3030 sayl Kanunun 17. maddesinde genel sekreterin ynetiminde teekkl edecei bildirilen daire bakanl, mdrlk, eflik ve memurluklarda alan ve yaptklar i kamu grevi olan kimseler grevleri sebebiyle iledikleri sulardan dolay 4483 sayl Kanuna tabidir. n inceleme yaptrp soruturma izni vermeye yetkili merci bykehir belediye bakanlar ve belediye meclis yeleri hakknda ileri Bakan, bu belediyelerin dier memur ve kamu grevlileri hakknda ayn maddenin (b) bendi uyarnca grev yaptklar ilin valisidir. d) Kyler: Ky muhtarlar yasalarla verilen grevlerini yaparken iledikleri su nedeniyle 4483 sayl Kanunun 3/j maddesi gereince ilelerde kaymakamdan merkez ilelerde validen izin alnmas gerekir.

265

e) Yerel Ynetim Birlikleri: Birlik bakan, birlik encmeni ve birlik meclis yeleri grevleri nedeniyle iledikleri sular 4483 sayl Kanuna tabidir ve ilelerde kaymakamlardan, merkez ilelerinde validen izin almas gerekir. 3-Kolluk: a) Polis: Polisin idari grevleri bakmndan 4483 sayl Kanun geerli olup bu kanunun 3nc maddesinin (a) ve (b) bendleri uyarnca polis memurlarndan ilede grevli olanlar hakknda kaymakam, ilde ve merkez ilede grevli olanlar hakknda vali soruturma izni verir. Adli grevleri nedeniyle iledii sular iin dorudan cumhuriyet basavclnca takibat yaplr. Adli grev yapan polis amirleri hakknda 2802 sayl Kanun hkmleri uygulanarak Adalet Bakanlndan izin alnr. Emniyet Genel Mdrlnde grevli polis amir ve memurlar hakknda soruturma izni yetkisi 4483 sayl kanunun 3. maddesinin (d) bendi uyarnca Emniyet Genel Mdrlerine aittir. b) Jandarma: Jandarmann idari grevleri bakmndan grev sebebiyle ilenen sular iin 4483 sayl Kanun uygulanr. le ve merkez ile jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekil olarak yrtenlerin adli grevlerinden doan sular hakknda 2802 sayl Kanunun 82 vd. Maddeleri gereince Adalet Bakanlndan izin alnr (Yeni CMUK adli kolluk iin ngrlen ayrcal ortadan kaldrmaktadr). c) ar ve Mahalle Bekileri: dari grevleri nedeniyle iledikleri sularda 4483 sayl Kanun gereince ilede kaymakam, ilde validen soruturma izni alnr (Yeni CMUK adli kolluk iin ngrlen ayrcal ortadan kaldrmaktadr). d) Sahil Gvenlik rgt. Sahil Gvenlik personelinin askeri mahaller dnda idari hizmet ve grevleri nedeniyle iledikleri sularda 4483 sayl Kanun uygulanr. Bu personelin askeri sular ile bunlarn asker kiiler aleyhine ya da askeri yerlerde yahut askeri hizmet ve grevleri ile ilgili olarak iledikleri sular nedeniyle hakknda 3539 sayl Askeri Mahkemeler Kuruluu ve Yarglama Usul Kanununa gre ilem yaplr. Birlik komutanlar adli hizmet ve grevlerine ilikin sular nedeniyle 2802 sayl Kanun gereince Adalet Bakanlndan izin alnr (Yeni CMUK adli kolluk iin ngrlen ayrcal ortadan kaldrmaktadr). e) Orman Muhafaza Memurlar: dari grevleri nedeniyle iledikleri sularda 4483 sayl kanun uygulanr. Adli grevleri nedeniyle iledikleri sular iin genel hkmler uyarnca soruturma yaplr. Orman kolluu ilede grevli olsa dahi izin vali tarafndan verilir. f) ifti Mallarn Koruma rgt: Su ileyen ifti mallarn koruma grevlileri ilede ve ilenin kylerinde grevli ise soruturma verme yetkisi kaymakam, merkez ileye bal kylerde ise valiye aittir.

266

5.2.2. Szlemeli Personel, Geici Personel, KT Personelinin Durumu

657 sayl Devlet Memurlar hkmlerine tabi olan memur, szlemeli personel ve geici personel hakknda, yaptklar kamu grevi sebebiyle bir su ilemeleri halinde 4483 sayl Kanun hkmleri uygulanr. Szlemeli personelin 4483 sayl Kanun kapsamnda olup olmadnn belirlenmesinde iki husus nemlidir. Birincisi kadrosu karl gsterilmek suretiyle altrlan, ikincisi de kadro karl olmakszn altrlan szlemeli personeldir. Bunlarn greve getirilileri ve bal olduklar dier hkmler farkldr. Kadro karl gsterilerek altrlan szlemeli personelin greve getirilii, idareyle arasndaki bir szlemeye deil, atamaya dayanr. Kadro karl szlemeli personel olarak adlandrlan personel, olarak adlandrlan personel, statsndedir. Bunlar, dier memurlar gibi, Emekli Sand ile ilgilendirilebilir ve sosyal gvenlik ynnden bu kuruma bal olurlar. Bu gruba giren szlemeli personel, 4483 sayl Kanunun 2/1 maddesinde yazl koullar tadklar iin haklarnda bu kanun uygulanmaldr. Kadro karl olmakszn altrlan szlemeli personel, zel bir meslek bilgisine ve uzmanla gerek gsteren geici ve zorunlu durumlarda kullanlr. Bunlarn greve getirilileri atama ile deil, idare ile grevli arasndaki szlemeye dayanr. 657 sayl Kanunun 4/B maddesinde, szlemeli personelin zaruri ve istisnai hallere mnhasr olmak zere geici ilerde altrlabilecekleri ve kamu hizmeti grevlileri olduu belirtilmitir. 4483 sayl Kanunun 2/1 maddesine gre, haklarnda bu yasa uygulanacak grevlilerin yaptklar grevin asli ve srekli grev olmas gerektiinden, sreklilik arz etmeyen geici durumlarda altrlabilen bu tr szlemeli personel bu kanun kapsam dnda kalr ve haklarnda hazrlk soruturmalar genel hkmlere gre yaplr. Kutu 25: 4483 Sayl Kanuna Tabi Dier Kurulular 1) Devlet Su leri Genel Mdrl 2) Karayollar Genel Mdrl 3) Ky Hizmetleri Genel Mdrl 4) Orman Genel Mdrl 5) Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Genel Mdrl 6) Genlik ve Spor Genel Mdrl 7) Tarm Reformu Genel Mdrl 8) Petrol leri Genel Mdrl 9) Telsiz Genel Mdrl

267

10) Hudut ve Sahiller Genel Mdrl 11) Vakflar Genel Mdrl 12) Arsa Ofisi Genel Mdrl 13) Devlet statistik Enstits Genel Mdrl 14) Trkiye Atom Enerjisi Kurumu (soruturma iznini Babakan verir) 15) Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl 16) Diyanet leri Bakanl 17) Milli Piyango daresi Genel Mdrl 18) stanbul Su ve Kanalizasyon daresi (SK): (Sadece genel mdr ve ynetim kurulu yeleri). 19) Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflar Grevlileri: (Sadece mtevelli heyet bakan ve yeleri). Bir szlemeli personelin grev nedeniyle iledii bir sutan tr 4483 sayl Kanun kapsamnda olup olmadn belirleyebilmek iin, ncelikle szlemeli personelin kadro karl altrlp altrlmadnn tespit edilmesi gerekir. Kadro karl altrlan szlemeli personel iin hazrlk soruturmas 4483 sayl Kanuna gre, kadrokarl olmadan altrlanlar iin ise genel hkmlere gre yaplr. Kamuda ii statsnde alan personel ise 4483 sayl Kanuna tabi deillerdir. Ancak Dantay 2nci Dairesi Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkatn uyguland dnemde vermi olduu bir kararnda,184 grevlinin MMHKa tabi olup olmadnn tespit edilmesinde istihdam ekline bakmann yeterli olmadn, yaplan iin kamu grevi nitelii tamas gerektiini de belirtmitir. Bu karardan da anlalaca zere, grevi sebebiyle iledii iddia edilen bir sutan dolay bir kimsenin 4483 sayl Kanunun ngrd soruturma usulne tabi olup olmadn, bu kimsenin istihdam eklinden ziyade yapt iin kamu grevi nitelii tayp tamad belirleyecektir. 1475 sayl Kanununa gre ii saylanlar ile kamu kurulularndaki i yerlerinde bedenen veya bedenen ve fikren alanlardan, bedenen almalar fikri almalarna stn olan kiiler ii saylmaktadr. Bunlara zel hukuk kurallar uygulanr ve ynetim ile ilikileri zel hukuk kural-

184

Dantay 2. Dairesinin 09.05.1983 tarihli E:1980/3545, 1983/1290 sayl Kararnda da; Bir kamu grevi gren sanklarn ii kadrosunda olsalar bile haklarnda Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkata gre ilem yaplaca ve yine Dantay 2. Dairesinin 04.11.1994 gn ve E:1993/1521, K:1994/1817 sayl kararnda; ilerin zlk haklar ynnden, 1475 sayl Kanunu hkmlerine tabi olmakla birlikte yapt grevin kamu grevi olmas halinde Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkata gre ilem grecekleri hkmne yer verilmitir. Yargtay, Ceza Genel Kurulunun 25.04.1988 tarihli E:1988/171, K:1988/177 sayl Kararnda; ... Belediyesinde 1475 sayl Kanununa tabi ofr olarak alan ve grevi esnasnda su iledii anlalan sank ... hakknda da Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat hkmleri gereince ilem yaplmas gerektiinden ... l dare Kurulunca verilen grevsizlik kararnn kaldrlmasna hkmedildii belirtilmitir.

268

larna gre dzenlenir. Haklarnda 657 sayl Kanun uygulanmaz. Bu nitelikleriyle iiler, 4483 sayl Kanunun 2/1. maddesindeki memur ve kamu grevlisi kavramlarnn dnda kalr ve haklarnda bu kanun uygulanmaz. Anayasa Mahkemesinin 09.02.1993 tarih ve 44/7 sayl kararnda, iilerin Anayasann 128inci maddesindeki memur ve dier kamu grevlilerinden saylmayacana hkmedilmitir. Yargtay Hukuk Genel Kurulunun 08.02.1995 gn ve E:1994/10-74, K:1995/45 sayl kararnda, ilerin dier kamu grevlilerinden saylmayaca belirtilmitir.185 Bir yldan az sreli veya mevsimlik hizmetlerde szleme ile altrlan ve ii saylmayan personel, geici ii olarak anlr. Bu gruba giren ve kamu kesiminde alan geici grevliler, 4483 sayl Kanun kapsam dndadrlar. Memurlar ve dier kamu grevlilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sulara ilikin zel yarglama usuln dzenleyen 4483 sayl Kanunun 17nci maddesinde, KTlerde alan personelden kapsama dahil olanlar, sayma yntemiyle belirlenmitir. Bu dzenlemeden, teebbs genel mdr ve ynetim kurulu yelerinin haricinde, KTlerde alan szlemeli personelin grevlerini icra srasnda iledikleri sulardan dolay memurlar gibi cezalandrlacaklar ancak yarglanmalarnn 4483 sayl Kanun hkmleri yerine genel hkmlere gre yaplaca anlalmaktadr. Anayasann 128nci maddesinde Devletin, kamu iktisadi teebbsleri ve dier kamu tzelkiilerinin genel idare esaslarna gre yrtmekle ykml olduklar kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler, memurlar ve dier kamu grevlileri eliyle grlr hkm yer almaktadr. Maddede yer alan dier kamu grevlileri ifadesi, 1982 Anayasas ile hukuk literatrmze girmi yeni bir kavramdr. Bu ifade, kapsam bakmndan sorunlu bir kavramdr; kesin olan nokta, ii statsnn bu kavramn kapsamnda yer almaddr. Devlet bireylerin ve insanlarn ne bir yn ne de bir toplamdr. Devlet, bunlar aan ve erkler kullanan bir varlktr. Asl olan da bu erklerin insanlarn ve toplumun yararna ve gereksinimlerine gre kullanlmasdr. ada devlet hereyden nce hukuka bal devlettir. Byle bir devlette anayasal dzeyde temel erk bulunmaktadr: Yasama, Yrtme ve Yarg. Bu erkler birbirinden ayrdr, erkler ayrl denen bu ilkenin belirleyici sonular unlardr: Ayn kii ya da kamusal kurum bu erklerden yalnzca birini kullanabilir; Erkler birbirinden bamszdr; ayr ayr devlet etkinlii gsterirler: Yasama yasa yapar; yrtme karar verir, yasalar ve kararlar yrtr; yarg yazl hukuka gre hkm verir, hukukun ne olduunu syler; Bu erkler arasnda stlk-astlk ilikisi yoktur; ilevlerini bamsz olarak yrtrler; birbirlerine buyruk vermezler. Yasama yrtmeyi; yarg -anayasa yargsn da gz nnde tutarsak- ya185

Mesut Glmez Szlemeli Personel Anayasa ve Uluslar aras Kurallar, Amme daresi Dergisi, c:21, s:4 (Aralk 1983), s.15-44.

269

sama ve yrtme ilemlerini hukuka uygunluk asndan deerlendirir. Ancak denetlemek, buyruk vermek ve stn olmak anlamna gelmemektedir. Zaman zaman erkler ayrl ilkesinin sergilenen bu sonularndan ayrlmak gerekebilir. Szgelimi, ynetim/yrtme, yargsal etkinlii yrtrken, yargnn isteklerini yerine getirmekle ykmldr. Ancak bu ayrlma, devlet etkinliinin daha iyi yrtlmesi zorunluluuna dayanmadka hakl ve hukuka uygun olmaz. Bu beriki durumda ise artk ayrlmadan deil bir sapmadan sz edilir. O nedenle, modern hukuk devleti, bu ilkeye ve sonularna en az ayrklar getiren devlettir. Anayasada gler ayrl ilkesi benimsenmitir. Balang blmnde, gler ayrmnn devlet organlar arasnda stnlk sralamas anlamna gelmeyip belli devlet yetki ve grevlerinin kullanlmasndan ibaret ve bununla snrl bir i blm olduu belirtilmitir. Bununla birlikte 7, 8 ve 9uncu maddelerde yasama yrtme ve yarg organlarnn grev ve yetkileri kurala balanm; 6nc maddede, hibir organn kaynan Anayasadan almayan bir devlet yetkisini kullanamayaca vurgulanarak, erklerin birbirlerinin yetki alanna karmas nlenmitir. Sulara ilikin takip ve soruturmakla grevli cumhuriyet basavclarnn grev yetki alanna giren konularda idare makamlarna yetki verilmesi, yrtmenin yarg erkine stn konuma getirilmesi anlamna gelmektedir ki bu durum Anayasann gler ayrl ilkesi ve 9uncu maddesi ile badamamaktadr. Anayasann 9uncu maddesinde yarg yetkisi Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr ibaresi vardr. 36/1. maddesindeki Herkes meru vasta ve yollardan faydalanmak sureti ile yarg merciileri nnde davac veya daval olarak iddia ve savunma hakkna sahiptir cmlesi, 9uncu madde ile birlikte ele alndnda hak aranacak ve savunulacak yerin bamsz mahkemeler olduu ortaya kar. Ayrca Anayasann 140/1. maddesinde Hakimler ve savclar adli ve idari yarg hakimleri ve savclar olarak grev yaparlar. Bu grevler meslekten hakim ve savclar eliyle yrtlr denmektedir. 4483 sayl Kanunda ise Anayasamzdaki ve zel kanunlardaki vasflar tamayan kiilerce soruturma yaptrlmakta ve yrtlmektedir, buradaki eliki aka ortaya kmaktadr. Memurlarn yarglanmasnda zel kurallarn uygulanmas, Trk hukuk ve adalet yaamnda tartmalara neden olmutur. Bir blm hukuksal yerindelikle ilgili olmakla birlikte genelde anayasal kural ve ilkelere dayanan eletiri ve tartmalar, yarg ve bilim evrelerinde younlamtr. Kanunun kuvvetler ayrl ve farkl yarg kurumlar ilkesine dayanan anayasa sistemine aykr bulunduu, yaplan soruturmalarn yargsal olduu ve izin yetkisinin ynetim makamlarna verilmemesi gerektii, kovuturmalarn yarg gvencesi olmayan kiilerce yapld, bu yzden memurlar iin zel ve farkl bir sisteminin getirilmesinin Anayasann eitlik ilkesine aykrlk oluturduu grleri ileri srlmtr.

270

Ayrca uygulamada idari mercilere ulaan ihbar ve ikayetlerin her zaman genel ve soyut nitelikte olup olmad tefrikinin yaratt zorluk nedeniyle, her dileke iin yetkili merci tarafndan n inceleme yaptrlmas ve karar verilmesi, merkezde bakan, tarada ise vali ve kaymakamlarn kendilerine dier kanunlar tarafndan tevdi edilen grev ve hizmetlere ayrmalar gereken mesailerinin nemli bir blmn, n incelemeye dair ilemlere ayrmak zorunda brakmaktadr. Tm bunlarla birlikte, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzlukla Mcadele Kanununun 17nci maddesi u ekilde bir dzenleme getirmektedir; Madde 17 - (Deiik birinci fkra: 12/12/2003-5020/12 md.) Bu Kanunda ve 18.6.1999 tarihli ve 4389 sayl Bankalar Kanununda yazl sularla, irtikp, rvet, basit ve nitelikli zimmet, grev srasnda veya grevinden dolay kaaklk, resm ihale ve alm ve satmlara fesat kartrma, devlet srlarnn aklanmas veya aklanmasna sebebiyet verme sularndan veya bu sulara itirak etmekten sank olanlar hakknda 2.12.1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleri uygulanmaz. Yukardaki fkra hkm mstearlar, valiler ve kaymakamlar hakknda uygulanamaz. Grevleri veya sfatlar sebebi ile zel soruturma ve kovuturma usulne tabi olan sanklarla ilgili kanun hkmleri sakldr. Sz konusu hkm son derece aktr. Trkiyenin de imzalad Birlemi Milletler Yolsuzlukla Mcadele Szlemesine gre yolsuzluk suu kabul edilen; rvet, zimmet, ihaleye fesat kartrma gibi sular ile mafya tipi rgtl sulara itirak ynnden lkemizdeki memurlar ve kamu grevlilerinin (mstearlar, valiler, kaymakamlar dnda) dier vatandalardan ve Ceza Muhakemesi Kanununun genel hkmlerinden ayrlan hibir imtiyaz sz konusu deildir. Grevi ihmal veya grevi suistimal nevinden sular iin ise bu tarz bir imtiyaz sz konusudur. ncelikle unu belirtmek gerekir ki kamu ynetiminde etik d faaliyet yolsuzluktan ok daha kapsaml bir kavramdr. 4483 sayl Kanun grev nedeniyle ilenen sularda uygulansa da, Trk Ceza Kanununda dzenlenen yolsuzluk kavram kapsamnn dnda olan kar atmas halleri mevcuttur. rnein, grevi suistimal suu dier lkelerin mevzuatlarnda ve etik kodlarnda dzenlenmi olduka ciddiye alnan bir kar atmas halidir ve uluslararas alanda ar etik d faaliyetlerden saylmaktadr. Bununla birlikte kamu grevlisinin ticareti de bir kar atmas halidir ve bu etik d faaliyet eninde sonunda kiisel karlarn kamusal karlarn nne gemesine ve kiilere kamusal zarar pahasna kar salamaya neden olabilir. Grevi ihmal suu da bir yolsuzluk suu olmasa da bir etik d faaliyettir ve brokrasinin iyi ileyiine darbe vurmakta, kamusal gereklerin gecikmesine neden olmaktadr. Dolaysyla yolsuzluk sularnda olmasa da etik d faaliyetlerin yaptrma balanmasnda mstearlar, valiler ve kaymakamlar dndaki kamu grevlileri iin bir ayrcalk sz konusudur.
271

Dier yandan, yukarda aktarlan 17nci maddenin ikinci fkras valiler, kaymakamlar ve mstearlara yolsuzluk sularnda dahi ayrcalk tanmaktadr. Byle bir ayrcaln hukuk devletinde kesinlikle yeri olmamaldr. Maddenin nc fkras sebebiyle zel soruturma ve kovuturma usulne tabi klnan kamu grevlileri kapsam d braklmtr. 4483 sayl Kanun grevi ihmal veya grevi suiistimal gibi memur sularn kapsamaktadr ve rvet, zimmet, ihaleye fesat kartrmak gibi sular ile TCKnn 220nci maddesine temas eden rgtl sular ynnden cumhuriyet savclklarnca btn memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda herhangi bir izne gerek olmakszn genel hkmlere gre hazrlk soruturmas ve yarglama balatlabilmektedir. Buna ramen sz konusu kanunla valiler, kaymakamlar ve mstearlarla zel kanunlarca ayrcalk tannan kamu grevlilerine istisna getirilmekte ve kabul edilemeyecek bir ayrcalk salanmaktadr. Her ne gerekeyle olursa olsun ceza hukukunda su olarak tarif edilen kar atmas halleri bir yana, yolsuzluk sularnda byle bir ayrcalk tannmamaldr. Bu hibir anayasal ilkeyle badamaz. Tm ada demokratik rejimlerin temel zelliklerinden biri olan hukuk devleti, en ksa tanmyla, yurttalarn hukuksal gvenlik iinde bulunduklar, devletin eylem ve ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu bir sistemi anlatmaktadr. Kiilerin devlete gven duymalar, maddi ve manevi varlklarn gelitirebilmeleri, temel hak ve zgrlklerden yararlanabilmeleri, ancak hukuk gvenlii ve hukukun stnlnn saland bir hukuk devletinde gerekleebilecektir. Hukuka gven duygusunu zedeleyecek, suun ve sulularn ortaya kmasn engelleyecek ya da geciktirecek dzenleme ve yaklamlarn hukuk devleti ilkesiyle badamayaca tartmaszdr. Kutu 26: Kamuda Ayrcalklarda Dier Devletlerdeki Durum Dier devletlerin i hukuklar incelendiinde dnyada memur ayrcalnn genel kabul gren bir uygulama olmad dikkat ekmektedir. Hemen hi bir lkede memurlarn yarglanmas konusunda zel bir dzenleme mevcut deildir. Fransa: Devlet memurlarnn yarglanmas hakknda zel bir yasa mevcut deildir. Memurlarn grevlerinin ifas srasnda iledikleri sular Ceza Kanununun ilgili maddeleri (432-1 ila 432-17) kapsamna girmektedir. Almanya: Memurlarn yarglanmas hakknda zel bir yasa mevcut deildir. Memurlar genel hkmlere tabidir. Savclka resen veya ikayete bal sularda ikayet zerine soruturma balatlmaktadr. Ayrca disiplin kurullarnca disiplin kovuturmas da yaplmaktadr. ABD: Devlet memurlarnn yarglanmalar konusunda zel bir yasa mevcut deildir.

272

ngiltere: Memurlar hakknda idari ve adli ilemler iin zel bir yasa mevcut deildir. rlanda: rlanda Anayasas uyarnca temel haklar ve zgrlkler kapsamnda yarg yolu herkese ak olup, devlet memuru, siyaseti, subay vb. ayrm yaplmakszn haklarnda ikayet olduu takdirde herkes iin bavurulacak makam konuyla ilgili mahkemelerdir. Devlet memurlarnn yarglanmas iin zel bir hkm veya uygulama yoktur. spanya: Silahl kuvvetler mensuplar dndaki devlet grevlileri iin ayr bir yasa yoktur. Sivil memurlar dier vatandalar iin geerli olan yasalara tabidir. Bu lkelerle birlikte Portekiz, Norve, sve, Danimarka, Hollanda, Avustralya, Japonya, Kanadada da memurlar iin zel bir yarglama yasas bulunmamaktadr. Memurlar da dier vatandalar gibi genel hkmlere tabi olmaktadrlar. Finlandiya: Emniyet birimlerine su duyurusunda bulunulur. Emniyet birimleri soruturma yaparak sonucu savcya bildirir. Savc memuru yargya sevk edebilir. talya: Memurlarn grevleri srasnda su iledikleri iddialar karsnda konu dorudan savcla intikal eder. Savclk gerekli grrse soruturma ve mahkeme sreci balamaktadr. Belika: Ceza sorumluluu gerektiren durumlarda, memurun grev yapt idari makam dorudan yetkili yarg makamna mracaat ederek soruturma almasn ister. Yarglamaya karar verilir ve memur sulu bulunursa Ceza Kanunu hkmleri uygulanr. dari makamn konuyu yargya intikal ettirip ettirmemesi konusunda bir n soruturma yapmasn gerektiren ak bir hkm mevzuatlarnda yoktur. Bunu dzenleyen bir kanun tasars zerinde almaktadrlar. Memurun grevi dnda iledii ve cezai sorumluluunu gerektiren fiillerde soruturma ve yarglama yetkili yarg makam tarafndan resen yaplmaktadr. Yunanistan: Memurlarn iledikleri adli ya da idari sular inceleyip sorumlulular hakknda disiplin cezas verme yetkisi idare bnyesinde oluturulan disiplin kurullar tarafndan yrtlmektedir. Ancak memurlarn, grevi srasnda ahsi kusuru sonucu iledii sular bakmndan yarg karsnda ayrcalk sz konusu deildir. Kanada: Her kurumun kurulu kanununda memurlar hakkndaki ikayetlerin idari takibatla neticelendirilmesi amacyla kurulmu kurum ii hakemlik kurullar yer almaktadr. Memur yarglanmasnn izne balanmasna ilikin lkemize benzer bir sistem federatif devlet yaps dolaysyla yalnzca svirede bulunmaktadr.

273

Bu nedenle, kamu hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevleri kamusal yetki ve yntemler kullanarak yrten kamu grevlilerinin, grevleri nedeniyle iledikleri sulardan yarglanmalar konusunda, hem kamu otoritesinin saygnln koruyacak hem de hukuka gven duygusunu zedelemeyecek ekilde dzenleme yaplmas arttr. Kanunun genel gerekesinde ileri srlen nedenler artk gnmzde anlamsz kalmtr. Brokrasinin hzl ileyii iyi ynetiim ve kamu reformlaryla salanmaktadr ve hi bir iyi ynetiim unsuru memurlara bir takm yargsal ayrcalklar salamay kapsamamaktadr. Kamu otoritesinin saygnlnn korunmas bir yana getirilen dzenlemeler, su ileyen memur ve kamu grevlilerinin korunduu izlenimine yol amas ynnden, yurttalarn hukuk devletine ve kamu otoritelerinin saygnlna olan gvenini zedelemektedir. Tm bu nedenlerle birlikte; Yasada soruturma yapmakla grevlendirilecek kimselerde hibir renim art aranmadndan, bu ile grevlendirilenler ou zaman hukuk bilgisinden yoksun olmakta, bu nedenle ilenen suun unsuru ya da cezay artrc ve indirici neden olabilecek hususlarla ilgili kantlar hemen toplanmadndan bunlarn kaybna yol almaktadr. Soruturmann bitirilmesi ve kamu davasnn almas iin belirli sreler gerektiinden, kamu davasnn almas ve buna bal olarak adaletin yerine getirilmesi gecikmektedir. lk aamada verilecek kararlara idari yarg yerlerine itiraz edilebileceinden ve kimi kararlarn da bu yarg yerlerinde onanacandan bir dava aabilmek iin i elden ele, kuruldan kurula, ehirden ehire dolamakta ve soruturma bu nedenle de uzamaktadr. Soruturmaclarda ve soruturma izni verecek yetkili mercilerde hakim teminat olmadndan, bunlar deiik kanallardan etki altna alnabilmektedir. Yetkili merciler, ceza ve ceza yarglama hukukunu bilmediklerinden sanklarn eylemleri ve bunlara uyan yasa maddeleri soruturma izni kararlarnda yasaya uygun biimde gsterilmemektedir. Memurlar ve dier kamu grevlilerinin sularna memur olmayanlarn da katld olaylarda, ayn i iin deiik yerlerde soruturma yaplp birden ok dava almakta, yarglama aamasnda bunlarn saptanmas ve birletirilmesi gibi ilemler de davann ge sonulanmasna yol amaktadr. Ceza hukukunda memur saylanlarn memur olmayanlara, memur olmayanlarn da memur saylanlara kar su iledikleri ve bunlarn sank veya madur sfatyla bir suun iinde karlkl yer aldklar oklukla grlmektedir. Bu durumda, biri hakkndaki dava iddianame ile alacandan, kantlarla cezay artrc ve indirici nedenlerin birlikte tartlp deerlendirilmesi zorunluluu nedeniyle bunlarn bulunup birletirilmesi gibi ilemler mahkemelere ek bir yk getirmekte, kimi zaman bu durum Yargtay aamasnda grlerek kararlar bozulmakta ve bylece davalar uzamaktadr. Davann iddianame ile mi, idari kararla m almas gerektii yolundaki duraksamalar, mahkemeleri durma veya grevsizlik karar verme zorunluluunda brakmakta, grev ve yetki
274

uyumazlnn zm iin i, 1684 sayl Kanun uyarnca Yargtay Ceza Genel Kuruluna kadar gelebilmekte ve ar ilediinden yaknlan mahkemelerin yk gereksiz yere artrlarak bu arla yasa ile ortam hazrlanmaktadr. Kimi zaman idari kararla almas gereken davalar iddianame ile, iddianame ile almas gereken davalar da idari kararla almakta, bu yanlg temyiz aamasnda saptanarak aylar ve yllar sren bir emek rn olan hkm, iin esasna dahi girilmeden davann alndaki bu yanllk nedeniyle bozulmakta ve bylece adalet ynetiminden beklenene abukluk yine yasa ile engellenmi olmaktadr. Bilindii gibi bu sistem, memurlarn yalnz idari grevleri nedeniyle iledikleri sular iin uygulanabilir. Kimi memurlarn hem adli, hem de idari grevleri vardr. ou zaman bu grevler birbirine karmakta, grevin adli mi, idari mi olduu sorunu Yargtayda dahi glkle zlebilmektedir. Kimi zaman, idari grev srasnda ilendii halde iddianame ile alp mahkumiyetle sonulanan ve temyiz edilmeden kesinleen memur sularna ilikin hkmlerin bozulmas iin Adalet Bakan yazl emir yoluna bavurmakta, bu halde Yargtayda suun idari grev srasnda ilendiini kabul edip davann alndaki bu yanllk nedeniyle bozma karar vermek zorunluluunda kalmakta ve yazl emirle bozmadan sonra yarglama yenilenemeyeceinden, ilendii kesin olan bir suun bylece cezasz kalmasna yol almaktadr. 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun yarglama birlii prensibine ve kanun nnde eitlik ilkesine aykrdr. Ayrca hak arama hrriyetini de kstlamaktadr. Bu kanunlar, Anayasaya da aykrdr. Hi bir siyasal sistem bir ayrcal kamu yararna hizmet etmeyecek bir biimde tanmaz. Kamu yararnn salanamad, bilakis devlete kar byk bir tehlike arz eden etik d faaliyetlerin biri olarak gsterilen kamuda ayrcalklar konusunda bir an nce Anayasal ve yasal deiikliklere gidilmesi hukuk devleti ve erkler ayrl ilkeleri asndan gereklidir. Genel ceza yarglama usul sisteminden ayrlan ve bu konudaki evrensel uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi, memurlar ile dier kamu grevlilerine ayrcalkl bir yarglama stats salamaktadr. Eitlik ilkesine aykr olarak, memurlarn korunduu izlenimini veren ve ceza yarglama usulnn teklii evrensel ikesiyle de badamayan 2.12.1999 tarih ve 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun ve Anayasann 129/son fkras yrrlkten kaldrlmaldr.186

186

Ayn ynde gr iin bkz. SAM SELUK, MEMUR YARGILAMASI HAKKINDA, TSAD RAPORU, Ocak 1997.

275

5.3. neriler
Yarg organ, kamu grevlilerinin eylem ve davranlar konusunda tam bir yetki ile hareket etmeli, soruturma ve gerekirse yarg nne karmada herhangi bir n izin sz konusu olmamaldr. Ancak bu tr bir dzenleme iin baz nkoullarn gerektii de unutulmamaldr. Bu nkoullarn banda yarg alannda reform gelir. Yarg organnn gvenirlilii ok yksek, sekin ve liyakat ilkelerine bal olmas gerekir. Bu ise niversitelerde hukuk retiminin yeniden dzenlenmesinden balayp, Adalet Bakanlnn yeniden yaplanmasna kadar uzanan bir dizi reformu gerekli klmaktadr. Bununla birlikte yarg organnn kamu ynetiminin ileyii, sorunlar vb, gibi konularda yeterli bilgiye sahip klnmas gerekir. Bir bakma lkemizdeki adli ve idari yargnn ayr olmasn ngren yarg sistemi kolaylk salamamaktadr. dari ve adli yarg arasndaki ilikiler ve ibirlii bu erevede yeniden dzenlenmelidir.

5.3.1. Kamu Grevlilerinin Yarglanmas le lgili Anayasa Hkm

Anayasann 129uncu maddesinin son fkras, memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda iledikleri iddia edilen sulardan tr ceza kovuturmas almasnn, kanunla belirlenen istisnalar dnda, kanunun gsterdii idar merciin iznine bal olduuna hkmetmektedir. 1982 Anayasasnn hazrlk evresi ile yasama belgelerinde bu hkmn Anayasaya konulmas nedenleri hakknda bir aklama bulunmamaktadr. Belirtilen kural, bata 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun olmak zere memurlar kapsayan zel soruturma ve izin sisteminin anayasal temelini oluturmutur. Anayasadaki bu hkmn kaldrlmadan 4483 sayl Kanunda ve zel kanunlarda yaplacak deiiklikler Anayasaya aykr olacaktr. Bu erevede, 129uncu maddenin son fkras yrrlkten kaldrlmaldr. Dier yandan Devlet Memurlar Kanununun 13nc maddesinde Anayasann 129uncu maddesiyle elien bir dzenleme bulunmaktadr. Zarar gren vatandan idare aleyhine at davada idarenin kamu grevlisine rcu hakknn sakl olmasn ngren bu hkm dolaysyla elikili uygulamalar bulunmaktadr. dare kimi zaman kamu grevlisine rcu hakkn kullanmamaktadr. Bu nedenle, memurlar ve dier kamu grevlilerinin yetkilerini kullanrken iledikleri kusurlardan doan tazminat davalarnn, kendilerine rcu edilmek kaydyla ve kanunun gsterdii ekil ve artlara uygun olarak, ancak idare aleyhine alabileceini dzenleyen beinci fkra vatandaa zararlarn tazmin etme konusunda korumal bir sistem getirse de idare ve kamu grevlisinin mteselsil sorumluluunu ngrecek bir dzenleme daha uygun olacaktr.

276

Ayrca 129uncu maddenin nc fkras uyarnca uyarma ve knama cezalaryla ilgili olanlar hari, disiplin kararlar yarg denetimi dnda braklamaz.187 Saylan bu cezalardan biri ile cezalandrlan memur, cezay veren amirin bir st konumundaki disiplin amirine, yoksa ilgili disiplin kuruluna 7 gn iinde itiraz edebilecektir. Bu hkm idarenin btn eylem ve ilemlerinin yarg denetime tabi olmasn gerektiren genel prensiple elimektedir. stelik Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 6nc maddesi uyarnca idari ilemden zarar grld hallerde vatandalarn bu ilemleri yarg denetimine tabi klma haklar bulunmaktadr. Avrupa nsan Haklar Szlemesinin anayasal normlarn stnde olduu anlayndan yola karak bu ekilde bir elikiye yer verilmemesi gereklidir. Yarg yolunun kapanmasna dayanak olan 3. fkrann kaldrlmas gerekmektedir. neri: Anayasann 129uncu maddesinin nc ve son fkralar yrrlkten kaldrlmal, beinci fkrasna ise idare ile kamu grevlisinin mteselsilen sorumlu olacaklarna dair hkm eklenmelidir.

5.3.2. Devlet Memurlar Kanunu

Kanunun 24nc maddesine gre, devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almas zel hkmlere tabidir. Sz konusu yasa hkm kamu grevlilerinin grevleriyle ilgili iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almasn zel hkmlere tabi klarak ayrcalkl bir sistem getirmektedir. Dolaysyla zel kanunlarla 657 sayl Kanuna tabi tm kamu grevlileri iin 4483 sayl Kanun uygulanabilmektedir. Sz konusu maddenin u ekilde dzenlenmesi gerekmektedir. neri: Madde 24: Devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almas genel hkmlere tabidir.
187

Ankara Blge dare Mahkemesi uyarma ve knama cezalarna kar yarg yolunu kapatan bu maddenin Avrupa nsan Haklar Szlemesinin yargya ulama ve adil yarglanma hakkn dzenleyen 6. maddesi ile attn dolaysyla bu durumda szleme hkmlerinin uygulanmas gerektiini belirtmektedir. Mahkeme szlemenin 6. maddesi karsnda anayasann ilgili hkmnn zmnen iptal edildii deerlendirmesini yapmaktadr. Hasan Tun, Milletleraras Szlemelerin Trk Hukukuna Etkisi ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin Trkiye ile lgili rnek Karar ncelemesi. http://www.anayasa.gov.tr/anayargi/tunc.pdf

277

5.3.3. Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun

4483 sayl Kanun, yukarda Kutu 25te sralanan kiiler iin ayrcalk salamaktadr. Kanun, yine yukarda Anayasa ve 657 sayl Kanun iin belirtilen gerekeler erevesinde tmyle yrrlkten kaldrlmaldr.

5.3.4. zel Kanunlar

Mevzuatta, zel soruturma ve kovuturma usulne tabi olacak kamu grevlilerine ilikin hkmler, 4483 sayl Kanun haricinde ok saydaki zel kanunda da saylmaktadr. Bu kanunlardan bazlar rnek olarak aada incelenecektir.

5.3.4.1. Belediyeler
1580 sayl Belediye Kanunu dneminde belediye bakan ve belediye memurlar, Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkata tabi idi, 1580 sayl Kanunun yerine kabul edilen 5272 sayl Kanun 47nci maddesinin nc fkrasnda 4483 sayl Kanuna atf yaparak yargsal ayrcalk sistemini devam ettirmekteydi. 5272 sayl Kanunun Cumhurbakan tarafndan veto edilmesinden sonra TBMMde kabul edilen 5393 sayl Belediye Kanunu veto edilen kanundan ayrlarak 4483 sayl Kanuna yaplan atfa yer vermemektedir. Belediye grevlileri iin yargsal ayrcalk 4483 sayl Kanun ve Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun Uygulamas le lgili Olarak ileri Bakanlnca Yrtlecek lemlere likin Ynergede bulunmaktadr. neri: Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun Uygulamas le lgili Olarak ileri Bakanlnca Yrtlecek lemlere likin Ynergenin 28inci maddesi ile alt kademe belediye bakanlar iin ileri Bakannn soruturma izni vermesi ngrlmtr. Ynergenin tamam 4483 Sayl Kanunun uygulamasyla ilgili olduu iin 4483 Sayl Kanun yrlkten kaldrlnca bu Ynerge de kalkacaktr.

278

5.3.4.2. Yksekretim
Yksekretim st kurulular bakan ve yeleri ile yksekretim kurumlar yneticilerinin, kadrolu ve szlemeli retim elemanlarnn ve bu kurulu ve kurumlarnn 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlarnn grevleri dolaysyla ya da grevlerini yaptklar srada iledikleri ileri srlen sular iin soruturma izni verme yetkisi: Yksek retim Kurulu Bakan ve yeleri ile Yksekretim Denetleme Kurulu Bakan ve yeleri hakknda Dantay 2nci Dairesi, niversite rektrleri, rektr yardmclar ile st kurulu genel sekreterleri hakknda Yksek retim Kurulu yelerinden tekil edilecek kiilik kurul, niversite, faklte, enstit ve yksek okul ynetim kurulu yeleri faklte dekanlar ve dekan yardmclar enstit ve yksekokul mdrleri ve yardmclar ile niversite genel sekreterleri hakknda rektrn bakanlnda sektrce grevlendirilen sektr yardmclarndan oluacak kiilik kurul. retim elemanlar faklte enstit ve yksekokul sekreterleri hakknda niversite yentim kurulu yeleri arasnda oluturulacak kiilik kurul, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlar hakknda mahal itibariyle yetkili il idare kuruluna aittir. neri: 2547 sayl Kanunun 53nc maddesinin (c) bendi aadaki gibi deitirilmelidir. Ayrca, maddenin dier tm bentleri yrrlkten kaldrlmaldr. Ceza Soruturmas Usul Madde 53 c: Yksekretim st kurulular bakan ve yeleri ile yksekretim kurumlar yneticilerinin, kadrolu ve szlemeli retim elemanlarnn ve bu kurulu ve kurumlarn 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlarnn grevleri dolaysyla ya da grevlerini yaptklar srada iledikleri ileri srlen sular hakknda soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

279

5.3.4.3. Kamu ktisadi Teebbsleri (KT)

KT grevlilerinin su ilemeleri durumunda haklarndaki hazrlk soruturmalar genel hkmler uyarnca yaplr. Ancak su ileyen genel mdr ve ynetim kurulu yeleri hakknda kamu davas almadan nce ilgili bakandan izin alnmas gerekir.188 neri: 399 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin (b) bendine grevlerinden dolay iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir ibaresi eklenmelidir. Ayrca teebbs genel mdr ve ynetim kurulu yeleri hakknda grevleri dolaysyla iledikleri sular iin izin alnacak mercileri dzenleyen (d) bendi yrrlkten kaldrlmaldr. Bu erevede, 11inci madde aadaki ekilde yeniden dzenlenmelidir. Teebbs Personelinin Ykmllk ve Sorumluluklar Madde 11: Teebbs ve bal ortaklklarn genel mdr, messese mdr, ynetim ve danma kurulu veya ynetim komitesi yeler ile her eit personeli; b) (3771 sayl Kanunla dzenlenmitir). Teebbslerin ve bal ortaklklarn paralarna ve para hkmndeki evrak ve senetlerine ve dier mevcutlarna kar iledikleri sular ile bilano, tutanak, rapor ve benzeri her trl belge ve defterleri zerinde iledikleri sular ile ifa ettikleri grevlerinden doan sulardan dolay memur saylarak haklarnda Trk Ceza Kanununun 2 nci kitap nc ve altnc baplarndaki hkmler uygulanr. Grevleri dolaysyla iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

188

Kararn zeti: 1) KT Ynetim Kurul Bakan ve yelerinin 4483 sayl Kanuna tabi olduklar hk. 2) 4483 sayl Kanuna tabi olmayan personelin, 4483 sayl Kanuna tabi personel ile birlikte su ilemesi halinde, 4483 sayl Kanuna tabi olmayacaklar hk. 3) 4483 sayl Kanuna tabi personelle tabi olmayan personelin birlikte su ilemeleri halinde birlikte yarglanacaklar hk. (Dan. 2. Dai. E:2000/3172, K:2000/3988) Kararn zeti: KT Banka Genel Mdr hakknda bankann merkezinin bulunduu ve suun ilendii yer il Cumhuriyet basavcsnn hazrlk soruturmas yapaca hk. (Dan. 2. Dai.28.02.2001, E:2001/94, K:2001/533) Kararn zeti: KT Genel Mdr, Ynetim Kurulu Bakan ve Ynetim Kurulu yelerinin grevleri srasnda veya grevleri dolaysyla iledikleri sular nedeniyle haklarnda soruturma yapabilmesi iin, ilgili Bakan izninin 308 sayl KHKnin yrrlk gn olan 18.01.1988 tarihinden sonra ve ak bir ekilde olmas gerekir. (Yargtay 4.CD. 24.10.1989, E.1989/5884, K.1989/6415)

280

5.3.4.4. Sermaye Piyasas Kurumu

Sermaye Piyasas Kurulu Bakan, yeleri ve personeli iin 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununda yargsal ayrcalk tannmtr. Kanunun 25inci maddesinde grevleri ile ilgili olarak su ileyen Kurul Bakan ve yeleri ile personeli devlet memurlar gibi cezalandrlr ibaresi mevcuttur. Bu kiiler bu ibareyle 4483 sayl Kanuna tabi klnmaktadrlar. Ancak maddenin son hkmndeki bu konudaki kovuturmalar genel hkmlere gre yrtlr ifadesi ak deildir. Bakan, yeler ve personeli hakknda soruturma ve kovuturma usullerinin aa kavumas iin aadaki ekilde bir dzenleme gereklidir. neri: Madde 25 b: Kurumun para, evrak, ve her eit mallar devlet mal hkmndedir. Grevleri ile ilgili olarak su ileyen Kurul Bakan ve yeleri ile personeli devlet memurlar gibi cezalandrlr. Grevleri ile ilgili olarak ilenen sularda soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. Kurul yelerine ve personeline kar ilenen sular Devlet memuruna kar ilenmi saylr. Bu konudaki kovuturmalar genel hkmlere gre yrtlr.

5.3.4.5. Kamu hale Kurumu

Kamu hale Kurumu yeleri ve kurum personeli hakknda 4734 sayl Kamu hale Kanununda yargsal ayrcalk tannmtr. Kurul yeleri ve kurum personeli 4483 sayl Kanuna tabidir. Soruturma izni, kurul bakan ve yeleri iin ilgili bakan, kurum personeli iin kurumun bakan tarafndan verilir. neri: Madde metninden ve bunlar hakknda 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleri uygulanr. Soruturma izni, Kurul Bakan ve yeleri iin ilikili Bakan, Kurum personeli iin ise Kurum Bakan tarafndan verilir ibaresi kartlp aadaki ekilde dzenlenmelidir: Madde 53/e: Kurul yeleri ile Kurum personeli grevlerini yerine getirmeleri srasnda ilgililere ve nc kiilere ait edindikleri gizli kalmas gereken bilgi ve belgeleri, bu konuda kanunen yetkili kl281

nan mercilerden bakasna aklayamazlar, kendilerinin veya nc ahslarn yararna kullanamazlar. Bu ykmllk grevden ayrlmalarndan sonra da devam eder. Kurul yeleri ve Kurum personeli, grevleri nedeniyle iledikleri ve kendilerine kar ilenen sular bakmndan Devlet memuru saylrlar. Kurul bakan, yeleri ve Kurum personelinin grevleri nedeniyle iledikleri sularla ilgili soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.6. Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu

Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu yeleri ve kurum personeli hakknda 5411 sayl Bankaclk Kanununda yargsal ayrcalk mevcuttur. Soruturma izni verme yetkisi, kurul yeleri iin ilikili bakana aittir. Kurum personeli hakknda soruturma kurul bakannn izin vermesi kaydyla genel hkmlere gre yaplr. neri: 5411 sayl Kanunun 104nc maddesinin ilk fkras aadaki ekilde dzenlenmelidir. Madde 104/1: Kurul yeleri ve kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.7. Rekabet Kurumu

Rekabet Kurulu personelini cret ve mali haklar dnda 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi klan 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun, kurum personeli iin yargsal ayrcalk ngrmektedir. neri: 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 24nc maddesindeki Devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almas zel hkmlere tabidir eklindeki dzenleme nedeniyle kurum personelinin grevleri ile ilgili iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma usulleri 4483 sayl Kanuna tabi klnmaktadr. Bu ayrcalkl statnn ortadan kaldrlmas iin ncelikle Devlet Memurlar Kanununun 24 maddesi deitirilerek, aadaki ekilde bir dzenleme yaplmaldr:

282

Madde 34/2: Kurum personeli cret ve mali haklar dnda 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabidir. Rekabet Kurulu bakan, yeleri ve Kurum personelinin grevleri dolaysyla iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma genel hkmlere tabidir. Kurul, ihtiyaca uygun kurulu ve kadro statlerinin dzenlenmesinde serbesttir. Kadrolarn iptali ve ihdas Kurulca yaplr. neri: Rekabet Kurumu alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikte soruturmalarn memur yarglamas hkmlerine gre yrtlecei belirtilmitir. Ynetmeliin 72nci maddesinin ikinci fkras yrrlkten kaldrlarak madde u ekilde dzenlenmelidir: Madde 72: Kurumun para, evrak ve her eit mallar devlet mal hkmndedir. Grevleri ile ilgili olarak su ileyen kurul bakan ve yeleri ile personeli, devlet memurlar gibi cezalandrlr. Kurul yeleri ve personeline kar ilenen sular devlet memuruna kar ilenmi saylr. Kurul bakan ve yeleri ile personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.8. Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu

Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunda grevli personeli, cret ve mali haklar dnda 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi klan 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu yargsal ayrcalk salamaktadr. neri: 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 24nc maddesi deitirildiinde bu hkmdeki ayrcalk da ortadan kalkmaktadr. Gene de 4628 Sayl Kanunun 9uncu maddesinin ikinci fkras aadaki gibi dzenlenerek kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sularda yrtlecek soruturma ve kovuturmaya ilikin hkm belirgin hale getirilebilir. Madde 9/2: Kurum hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler, idari hizmet szlemesi ile szlemeli olarak istihdam edilen personel eliyle yrtlr. Kurum personeli cret ve mali haklar dn283

da 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabidir. Kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.9. Telekomnikasyon Kurumu

Telekomnikasyon Kurulu yeleri ve kurum personeli, 2813 Sayl Telsiz Kanununa gre, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi olmalar dolasyla yargsal ayrcala sahiptir. Kanunun 5inci maddesinin on ikinci fkras, kurul yeleri ve kurum personeli, grevleri srasnda veya grevleri nedeniyle iledikleri veya kendilerine kar ilenen sular bakmndan kevlet memuru saylrlar demekle bu kiiler iin soruturma usuln 4483 sayl Kanuna tabi klmaktadr. neri: Anlan hkmler aadaki ekilde dzenlenmelidir: Madde 5/11-12: Kurum personeli, bu kanunda yer alan hkmler sakl kalmak zere, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabidir. Kurul yeleri ve kurum personeli, denetleme ve incelemeleri srasnda ilgililere ve nc kiilere ait rendikleri gizli bilgileri, ticari srlar bu konuda kanunen yetkili klnan mercilerden bakasna aklayamaz ve kendi yararlarna kullanamazlar. Bu ykmllk grevden ayrlmalarndan sonra da devam eder. Kurumun para, evrak, dosya ve her eit mallar devlet mal hkmndedir. Kurul yeleri ve kurum personeli, grevleri srasnda veya grevleri nedeniyle iledikleri veya kendilerine kar ilenen sular bakmndan devlet memuru saylrlar. Kurul yeleri ve Kurum personelinin grevleri nedeniyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.10. Radyo ve Televizyon st Kurulu

3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun Radyo ve Televizyon yelerinin hukuku uygulamas bakmndan memur saylacaklarn dzenlerken, soruturma usul hakknda ak bir hkm getirmemektedir. neri: 3984 sayl Kanuna, st kurul yelerinin grevleri sebebiyle iledikleri sular dolaysyla tabi olacaklar sisteme dair bir aklk mevcut getirilmelidir. Hkme aklk getirilmesi iin aadaki gibi bir dzenleme arttr;
284

Madde 10/5: st Kurul yeleri Trk Ceza Kanunu uygulamas bakmndan Devlet memuru saylrlar. Grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.11. Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu

Kurum personeli iin 4733 sayl Ttn, Ttn Mamulleri, Tuz ve Alkol letmeleri Genel Mdrlnn Yeniden Yaplandrlmas ile Ttn ve Ttn Mamullerinin retimine, ve D Alm ve Satmna, 4046 sayl Kanunda ve 233 sayl Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmasna Dair Kanunda yargsal ayrcalklar mevcuttur. neri: Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu personelinin cret ve mali haklar dnda 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi olmasn dzenleyen hkm 657 Sayl Kanunun 24nc maddesine yapt atfla sz konusu kiilerin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin 4483 sayl Kanunun uygulanmasn ngrmektedir. Bu kiiler iin herhangi bir ayrcalk yaratlmamas iin 657 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun 24nc maddesinin deitirilip, 4483 sayl Kanunun kaldrlmas gerekmektedir. Ayrca hkm aadaki ekilde dzenlenmelidir: Madde 4/2: Kurum hizmetlerinin gerektirdii asli ve srekli grevler, idari hizmet szlemesiyle szlemeli olarak istihdam edilen personel eliyle yrtlr. Kurum personeli cret ve mali haklar dnda 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabidir. Kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.12. Esnaf ve Sanatkrlar ve Dier Bamsz alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu (BA-KUR)
4956 sayl Kanun, kurum personelini Trk Ceza Kanunu anlamnda memur saymakta hem de soruturma usul bakmndan 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun kapsamna almaktadr.

285

neri: Kurum personelini 4483 sayl Kanuna tabi klan hkmler kaldrlmaldr. Madde 7: Kurum personeli hakknda, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun bu kanuna aykr olmayan hkmleri ile 10.2.1954 tarihli ve 6245 sayl Harcrah Kanunu ve 8.6.1949 tarihli ve 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu hkmleri uygulanr. Ynetim Kurulu Bakan ve yeleri ile kurumun dier alanlar sorumluluklar bakmndan 1.3.1926 tarihli ve 765 sayl Trk Ceza Kanununun uygulanmasnda devlet memuru saylrlar. Ynetim Kurulu Bakan ve yeleri ile kurumun dier alanlarnn grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.13. Emniyet Tekilat

4483 sayl Kanunun 16nc maddesinde kanunlarda Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkatn uygulanaca belirtilen hallerde bu Kanun hkmleri uygulanr denilmektedir. Dolaysyla, zel kanunlarda Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkata yaplan atflar 4483 sayl Kanuna yaplm saylmaktadr. 2559 Sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanununun Ek 9uncu maddesindeki Memurin Muhakemat Hakknda Kanuna gre ilem yaplr ibaresi kaldrlarak aadaki ekilde bir dzenleme yaplmaldr: neri: Ek Madde 9: Bu Kanun ve dier kanun hkmlerine gre gerekli hallerde; A) nleyici, caydrc, dzenleyici ve koruyucu kolluk hizmetlerine dair grevlerin ifas srasnda silah kullanmak zorunda kalan polis hakknda, cezai sorumluluun tespiti bakmndan genel hkmlere gre ilem yaplr.

5.3.4.14. Jandarma Tekilat

2803 sayl Jandarma Tekilat Grev ve Yetkileri Kanunu, Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat ve Hakimler ve Savclar Kanununa yapt atfla, jandarma personeline yargsal ayrcalk salamaktadr.

286

neri: Jandarma personeli ve jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekaleten yrtenler iin ayrcalk douran 15inci maddenin u ekilde dzenlenmesi gerekmektedir; Madde 15: d) Jandarma personelinin mlki hizmetten doan sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. e) Adli hizmetlerden doan sularda; ile ve merkez ile jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekaleten yrtenler hakknda soruturma ve kovuturma genel hkmlere gre yaplr. f) Jandarma personelinin kiisel sularnda genel hkmlere gre ilem yaplr. neri: Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Ynetmeliinin 186nc maddesi 2803 Sayl Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanununa uygun olarak dzenlenmelidir. Ayrca Jandarma personeli hakknda Memurin Muhakemat Kanununa gre yaplacak soruturma vali, kaymakam tarafndan ya da kendi amirleri olan jandarma i gvenlik komutanlar ile jandarma i gvenlik komutannn nerisi, mlki amirin uygun bulmas zerine grevlendirilecek bir subay tarafndan da yaplabilir ibaresi, jandarma personeli iin genel yarglama usulnden sapan bir zel soruturma usul ngrmektedir. Sz konusu ayrcaln ortadan kalkmas iin aadaki ekilde bir dzenleme gerekmektedir: Madde 186: b) Jandarma personelinin mlki hizmetten doan sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. c) Adli hizmetlerden doan sularda; ile ve merkez ile jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekaleten yrtenler hakknda soruturma ve kovuturma genel hkmlere gre yaplr. d) Jandarma personelinin kiisel sularnda, genel hkmlere gre ilem yaplr.

5.3.4.15. ar ve Mahalle Bekileri

772 sayl ar ve Mahalle Bekileri Kanununun 40nc maddesinde, kanun kapsamndaki grevlilerin Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkate tabi olacaklar ngrlmektedir.

287

neri: 4483 sayl Memur ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun 16nc maddesinde Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkata yaplan atflarn bu Kanuna yaplm saylaca belirtilmitir. Dolaysyla ar ve mahalle bekileri idari grevleri nedeniyle iledikleri sularda 4483 sayl Kanuna tabidirler. Bu ayrcalkl durumun engellenmesi iin sz konusu madde aadaki ekilde dzenlenmelidir: Madde 40: ar ve mahalle bekilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.16. Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu

72 sayl Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu Hakknda Kanun Hkmnde Kararnamenin 38nci maddesi, kurul personeli iin yargsal ayrcalk getirmektedir. neri: 72 sayl Kararname, bakan ve yelerin grevlerinden doan veya grevleri srasnda ilemi bulunduklar sulardan dolay ilk soruturma yetkisini Babakann grevlendirecei bir soruturmac veya soruturmaclara vermesi ve birinci fkra dnda kalan kurul personelinin grevlerinden doan veya grevleri srasnda ilemi bulunduklar sulardan dolay ilk soruturmann kurul bakannn grevlendirecei soruturmac tarafndan yaplmasn dzenlediinden bir yargsal ayrcalk sz konusudur. Soruturma yetkisi bir idari organa verilmektedir. Bu ayrcaln ortadan kalkmas iin hkmler aadaki ekilde dzenlenmelidir: Madde 38: Bakan ve yeler ile Denetleme Kurulu personelinin grevlerinden doan veya grevleri srasnda ilemi bulunduklar sulardan dolay soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

5.3.4.17. Kylerde Grevli Olanlar

442 sayl Ky Kanunu, muhtar ve dier ilgililerin, iledikleri sular bakmndan devlet memuru gibi muamele greceklerini ngrmektedir.

288

neri: 4483 sayl Kanunun 3/j maddesi gereince ky muhtarlarnn grevleri sebebiyle iledikleri su nedeniyle ilelerde kaymakamdan merkez ilelerde validen izin alnmas gerekir. 4483 sayl Kanun kaldrlnca bu izin sistemi de kalkacandan, Ky Kanununun 11nci maddesine aklk getirilmesi gereklidir. Bu erevede, aadaki ekilde bir dzenleme yaplmaldr: Madde 11: Ky muhtarnn ve yapaca ite ky muhtariyle birlik olanlara ky ilerinde fenalklar anlalrsa devlet memuru gibi muhakeme edilirler ve ceza grrler. Ky muhtarnn grevi sebebiyle iledii sular iin soruturma ve kovuturma genel hkmlere tabidir.

5.3.4.18. l zel dare Organlar ve Bu Organlarn Seilmi yeleri

l zel idare organlar ve bu organlarn seilmi yeleri iin 3360 Sayl l zel daresi Kanununda ayrcalklar tannmtr. neri: l zel idare organlar ve bu organlarn seilmi yelerine grevleriyle ilgili bir su ilemeleri halinde Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkat hkmlerinin uygulanaca ibaresi yargsal ayrcalk tanmaktadr. 4483 Sayl Memur ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun 16nc maddesinde Memurin Muhakemat Hakknda Kanun-u Muvakkata yaplan atflarn bu kanuna yaplaca aka belirtilmitir. Dolaysyla bu hkm sebebiyle il zel idare organlar ve bu organlarn seilmi yeleri yargsal ayrcalk kazanmaktadr. Bu ayrcaln ortadan kalkmas iin sz konusu hkm aadaki ekilde dzenlenmelidir; Ek Madde 3: l zel idare organlar veya bu organlarn, seilmi yelerinin grevleri ile ilgili bir su ilemeleri halinde soruturma veya kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. Bu sebeple haklarnda soruturma veya kovuturma alan il zel idare organlar veya bu organlarn yeleri, ileri Bakan tarafndan geici bir tedbir olarak kesin hkme kadar grevden uzaklatrlabilir.

289

SONU

SONU
Trk kamu ynetiminin en byk sorunlarndan birisi, kamu ynetiminde etik d faaliyetlerdir. Etik davran standartlarnn eksiklii, hesap verme mekanizmalarnn ilevsiz olmas, etik konusundaki tutarl bir yaklamn olmamas, devlette etiin yerlemesine dair kararl bir siyasi iradenin olmay, Trkiyeyi etik standartlar konusunda gerilere gtrmektedir. Kamu ynetiminde etik d faaliyetlerle ilgili birok neden sralanabilir. Raporda yaplan tespitler unlardr: Kamuda hukuk devleti ilkesinin yerlememi olmas. Kamuda etik kltrnn yerlememi olmas. Brokrasinin merkeziyeti ve statkocu yaps. Yerel ynetimlerde denetim sorunlar. Siyasilerin brokratik yap zerindeki etkisi. Takdir yetkisinin keyfi kullanl. Brokratik hizmetlerin kalitesi. Kamu grevlilerinin kamu hizmetine adanmlnda yetersizlik. Brokratik ilemlerdeki kurallarn okluu ve karmakl. dari usul eksiklii. Kamuda istihdam sorunlar. Kamu ynetiminde saydamlk eksiklii. Kamu ynetiminde denetim yetersizlii. Ekonomik nedenler. Eitimin yetersizlii. Medya ve sivil toplumun etkinliinin az oluu. Brokratik ayrcalklar. Toplumsal nedenler. Etik d faaliyetlerin siyasal sistemlere verdii ykc zararlarn bilincine varlmas, ada demokratik lkelerde, genel olarak kamuda ve zellikle de etik sisteminde, ciddi reform hareketlerini balatmtr. Etik sisteminde reform hareketleri, mevzuatlarda dank halde bulunan etik davran ilke ve kurallarnn toparlanp ak ve anlalr dille yazlm etik kanunlar ve etik davran kodlarnda sistemletirilmesiyle balamaktadr. Trkiyede, etik sisteminde reform hareketi, 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas Hakkndaki Kanunla balamtr. Ancak bu raporun birinci cildinde aklanan kavramsal ereve ve dier lkelerdeki uygulamalar, ada ve demokratik lkelerdeki etik kanunlarnn u anda yrrlkte olan 5176 sayl Kanundan ok daha kapsaml ve daha iyi dzenlenmi olduunu ortaya koymaktadr. Kanundaki eksiklikleri tamamlamak ve dzenlenmemi etik davran kurallarn belirleyip, yaptrm ngrmek iin raporun EK-1 ks-

293

mnda Model Etik Kanunu hazrlanmtr. Raporda, 5176 sayl Kanunla ilgili olarak yaplan tespitler aadadr. Kamu ynetiminde temel etik deerlerin tespiti, kamu makamlarndaki kiilerden beklenen davranla ilgili olarak, gerek kamu grevlileri gerekse toplumun ortak bir anlaya sahip olduu bir kltr yaratmann ilk admdr. Kamuda etik altyapy oluturmann ilk adm, klavuz ilkelerini tanmlamak ve hayata geirmektir. 5176 sayl Kanunda kamu grevlilerinin tabi olacaklar etik davran ilkelerinin yasal erevesi izilmeden, etik ilkeleri tanmlama grevi Kamu Grevlileri Etik Kuruluna braklmtr. Etik davran ilkelerinin ksaca kanunda tanmlanmas ve ana hatlarn belirlenmesi gerekir. Erklerden birini darda brakan etik sistemi her an kmeye mahkumdur. Bu balamda, devlette etik ilkelerin hayata geirilmesi, erkin tabi olaca etik davran kurallarnn, erklerin kendi zellikleri gz nnde bulundurularak ayr ayr dzenlenmesini, yaptrmlara balanlarak, etkin uygulamayla hayata geirilmesini gerekli klmaktadr. Yasama ve yarg mensuplar iin de ivedilikle etik davran kurallar yrrle sokulmaldr. Avrupa Konseyi Kamu Grevlileri iin Model Davran Kurallar ve uluslararas uygulamalar dikkate alndnda niversitelerin ve silahl kuvvetlerin de kapsama dahil edilmesi gerektii aktr. Zira yasann, niversitelerin veya TSKnin mevcut zerkliini zedeleyici ve ortadan kaldrc bir etkisi bulunmamaktadr. Yaptrm mekanizmalar kanunlarn uygulanmasn salayan en etkili yollardr. 5176 sayl Kanun etik ihlallerle ilgili yalnzca Resmi Gazetede yaynlanma yaptrmn ngrmektedir. Bu dar kapsaml yaptrmn ynetmelikle dzenlenen etik standartlarn hayata geirilmesinde etkili olamayaca aktr. Baz lkelerde kamu ynetiminde etikle ilgili kanunlarda disiplin cezalar ngrlmtr. Yasa deiiklii ile mevcut kanuna etkili yaptrm mekanizmalarnn eklenmesi Trkiyede etik standartlarn hayata geirilmesi iin gereklidir. OECDnin 1998 tarihli Kamu Hizmetinde Etik lkelerle lgili Tavsiye Kararnda da etkili bir altyapnn etkili yaptrm mekanizmalaryla desteklenmesi gerektiine vurgu yaplmaktadr. Kanunda belirlenen etik davran ilke ve kurallarnn ihlali durumunda uygulanacak yaptrmlar raporun EK-1 ksmnda yer alan Model Etik Kanunu ile uyumlu olacak ekilde yeniden dzenlenmelidir. Bununla birlikte kamuoyuna ihlalle ilgili bir duyurma sz konusu olacaksa da bunun toplumun daha geni kesiminin haberdar olabilecei tarzda yaplmas daha doru olacaktr. Bu balamda Resmi Gazetede ifa etme yaptrmnn yannda, yksek tirajl ilk gazetede de kiilerin ve ihlallerin ifa edilmesi gerekir. Dzgn raporlama ve yaynlama etik d faaliyetlerin yetkililer ve kamuoyu tarafndan denetimi iin olduka byk nem arz etmektedir. Kanunda disiplin kurullarnn etik ihlal bavurularn dzenli olarak raporlamas ve yl sonunda bu raporlarn Etik Kurulu tarafndan denetlenmesiyle ilgili bir hkm bulunmamaktadr. Kurulun bu bavurular raporlayp, bunlar zel yaamn gizlilii ilkesini ihlal etmeksizin yaymlamas, effaflk asndan gereklidir. Kurulun kendi sekreteryasnn kurulmas gereklidir.
294

Etik davran kodu niteliinde hazrlanm olan 5176 sayl Kanunun uygulama ynetmeliine ilikin neriler EK-2de aadaki gibi sralanmtr: kar atmasyla ilgili hkm, kamusal hizmet sunmaya aday kiinin potansiyel kar atmas halinde nasl davranmas gerektiini dzenlemediinden eksik bulunmutur. Potansiyel kar atmas hali varsa kamu alan bunu stne ve etik memuruna veya kurum ierisinde etik komisyonu kurulmusa bu komisyona bildirmelidir. Ayrca kamusal hizmet sunmaya aday biri ya da kamuda greve yeni balayan kii tarafndan beyan edilen herhangi bir kar atmas greve atanmadan nce zme balanmaldr. Ynetmelikte hesap verebilirlik ilkesinin yeniden dzenlenmesi gerekmektedir. Hesap verebilirlikle ilgili hkm, kamu grevlilerinin sorumluluklar konusunda cevap verebilir olmalarn, rapor edebilmelerini, aklama yapabilmelerini, ykmllklerini stlenip kamusal deerlendirme ve muhakemeye her zaman ak ve hazr olabilmelerini kapsamaldr. Kamu grevlilerinin aldklar tm kararlar ve yaptklar tm ilerde mmkn olduunca saydam olmalar ilkesine vurgu yaplmaldr. Kamu grevlileri karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmaldr. Mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilgi eriilebilir, grnr ve anlalr olmaldr. Ynetmelie uluslararas belgelerde tanmlanan sadakat, liyakat, profesyonellik ve liderlik ilkelerinin eklenmesi gerekmektedir. OECDnin 1998 senesinde yaynlad Kamu Grevlileri in Etik lkelerle lgili Tavsiye Kararnda da olduu gibi etik d faaliyetlerin yaptrma tabi tutulmasnn yannda yksek davran standartlarnn dllendirilmesi gerekir. Ynetmelie yksek etik davran standartlarnn dllendirilmesiyle ilgili hkmn eklenmesi gereklidir. Ynetmelikteki kavramlarn yorumunun Kamu Grevlileri Etik Kurulunca yaplacana dair bir hkm eklenmelidir. Uluslararas uygulama incelendiinde kamu grevlileriyle ilgili etik kodlarda kamu hizmeti srasnda ve sonrasnda istihdama dair ayrntl dzenlemelerin yapld grlmektedir. Ynetmelie kamu grevi srasnda ve sonrasnda istihdamla ilgili hkmn eklenmesi gereklidir. stihdam kstlamalarnn hangi sreler iin geerli olduunun da aka belirtilmesi arrtr. deal bir etik kod kamu grevlilerinin hak ve ykmllklerini ak ve anlalr bir biimde ortaya koymaldr. Ynetmelie konferans ve seminerlere katlma ve onursal cretle ilgili hkmn eklenmesi gerekmektedir. Hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu ynetmelii dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarda ynetmeliin ruhunun gz nne alnaca belirtilmelidir. Ynetmeliin hediyelerle ilgili hkmnde hediye kapsam dnda braklan ba mevzusunun tekrar gzden geirilmesi gerekmektedir. Ynetmelik metninden bala ilgili dzenleme kartlmal ve balar hediye yasa kapsamna dahil edilmelidir.
295

 Kamu grevlilerinin imzalamakla ykml olduklar etik szlemesinin ihlali sz konusu olduunda ngrlen yaptrm belli deildir. Bu szlemenin ihlalinin Kanunda belirlenen yaptrma tabi olacann belirtilmesi, kamu grevlilerine ykmllklerinin etkili ve kolay bir yoldan aktarlmasn salar. Ynetmelikte dzenlenen eitim mevzusunun hangi periyodlarla yaplaca dzenlenmelidir. Kurum ve kurulularn dzenleyecekleri etik davran kodlarndaki standartlarn bu ynetmelikte belirlenen standartlardan daha aa olmamas gerekir. Kurumlar tarafndan dzenlenen etik kodlarn Kamu Grevlileri Etik Kurulunca gzden geirilmesi ve onaylanmas gerekmektedir. Etik d faaliyetlerin kurumsallat ve belirli kurum ve kurulularda iyice yaygnlat durumlarda, buna dair duyum alan Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurumu ikaz etmesi, ikaza ramen tekrarlanrsa kurum isminin Resmi Gazetede yaynlatlmas ngrlmelidir. hbar edenlerin kamu ynetiminde etik d faaliyetlerin ortaya kartlmasnda tadklar nem dolaysyla korunmalaryla ilgili hkmn yeniden dzenlenmesi gerekir. kar atmas durumu dolaysyla zel bir kar temin eden kamu grevlisi ve ayn zamanda zel kii ve kurulular ihbar edenler dllendirilmelidir. hbarclarn dllendirilmesi, kamu ynetiminde etik ilkelerin uygulanmas iin tevik edici bir aratr. Dolaysyla ynetmelie dllendirmeyle ilgili bir madde eklenmelidir. Ynetmelik hkmlerinin ak ve anlalr bir dille yazlmas ve kamu alanlarnn etik davran ilkeleri konusunda sahip olduklar hak ve ykmllkleri hibir yanl anlalmaya mahal vermeyecek ekilde dzenlemesi gereklidir. Ynetmelik hkmlerinin ihlali sz konusu olduunda uygulanacak yaptrmla ilgili dzenleme eksiktir. Bu dzenlemenin Kanunda yaplmas gerektii gibi ynetmelikte de belirtilmesi gereklidir. Trkiyede etik yasal altyap yalnzca yukardaki kanun ve ynetmelikten ibaret deildir. Etik davran kurallar ayn zamanda Devlet Memurlar Kanununda, Trk Ceza Kanununda ve bir dizi baka kanunla dzenlenmektedir. Etik altyapya ilikin dier mevzuatn incelenmesi neticesinde aadaki sonulara ulalmtr: Devlet memurlarnn grevleri sebebiyle iledikleri sulardan tr yarglanmalarn izin sistemine balayan Anayasa, 657 sayl Kanun ve 4483 sayl Kanunun ilgili maddeleri deitirilmeli veya yrrlkten kaldrlmaldr. Kamu grevlileri grevleri sebebiyle iledikleri sulardan tr genel hkmlere gre soruturulmaldr. Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanunda suun unsurlar olarak ynetiminde bulunduklar daire, idare, kurum ve kurululara kar ilenmesi kural saylmaktadr. Bu unsur uygulamada, bu suun olumasn nemli lde zorlatrmaktadr. nk g296

revden ayrlan kamu grevlisinin bu ekilde grev aldnda suun oluabilmesi, kiinin ald grev sebebiyle ynetiminde bulunduu kamu idaresine kar ilenmesini gerektirmektedir. Bu durum, kanunun uygulama alann daraltmakta, dolaysyla kamu grevinden ayrlanlarn kamudaki faaliyet alanlaryla ilgili olarak, zel sektrde rahata grev almalarna olanak salamakta, kanunun amacn bertaraf edebilmektedir. Anlan unsurun kanun metninden karlarak, amacna uygun olarak kanunun uygulama alannn geniletilmesi, ayrca ceza miktarnn artrlmas yerinde olacaktr. Kanunda grevden ayrlan kamu grevlileri iin yasaklama ve ceza hkm getirilmesine karn, kanunun 2nci maddesi anlamnda yasakl dnem iinde anlan kiileri altran zel sektr grevlileri iin bir yasaklama ve ceza hkm getirilmedii grlmektedir. Burada bir yasaklama ve ceza hkm gerekmektedir. 2531 sayl Kanunda, kamu grevinden ayrldktan sonra yaplacak iler asndan snrlama getirilmekle birlikte, st dzey grevlere bilgi ve becerilerinden yararlanmak zere zel sektr alanlar arasndan yaplacak atamalarda, herhangi bir kural, kayt ve snrlama bulunmamaktadr. Bu tarz kar atmas dzenlemeleri yaplrken hibir ekilde kamu grevlisinin kiisel menfaatinin kamudaki sorumluluunun nne gemesi engellenir. 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet Yolsuzlukla Mcadele Kanununa yaplan en nemli dzenlemelerden biri, son olarak verilen mal bildirimlerinin yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlmas ykmlldr. Fakat bu karlatrmann hangi hkmlere gre yaplaca dzenlenmemitir. Hangi hkmlerin uygulanacann aka belirtilmesi gerekir. Kanunun 3nc maddesi kamu grevlilerinin genel anlamyla Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzel kii veya kurulutan aldklar, belli bir deerin zerindeki hediyeleri grevli olduklar kurumlara teslim etme zorunluluu getirmekte, Trk uyruunda olan kii ve kurululardan kabul edilebilecek hediyeler ile ilgili bir dzenleme ngrmemektedir. Buna karlk, 657 sayl Kanununun 29uncu maddesiyle kamu grevlilerinin hediye kabul etmeleri tamamyla yasaklanmtr. Dzenlemeler elikili grlmektedir; elikiyi ortadan kaldracak biimde deitirilmelidir. 3628 Sayl Kanunun 17nci maddesinin yrrlkten kaldrlmas gerekmektedir. Bu hkm yolsuzluk sularnda dahi vali, kaymakam ve mstearlara yargsal ayrcalk getirmektedir. Mal bildirimlerinin yinelenmesi iin ngrlen be yl uzun bir sredir. Bu srenin, kamu grevlilerinin tm iin bir seneye indirilmesi bildirim formlarnn nceki yllar bildirimleri ile kyaslamalar ierecek ve deimelerin nedenlerini, artlarnn kaynaklarn gsterecek bir yapya kavuturulmas yararl olacaktr. Saydamlk, kamu ynetiminde etik ilkelerin hayata geirilmesi iin olduka nemli bir nkouldur. Dolaysyla saydamlkla ilgili admlarn dikkatlice atlmas, eksikliklerin bir an nce tamamlanmas ve hatalarn dzeltilmesi gereklidir. Trkiyede saydamlkla ilgili yaplan tespitler unlardr: darenin karar alma sreci ve ilem yapmas srasnda konu sadece ok az sayda grevli ve yetkili tarafndan bilinebildiinden ilgililer ancak sonuta ve herey tamamlandnda haberdar olabilmektedirler.
297

 darenin karar alma srecine ilgililerin meru yollardan katlabilme olanaklar bulunmad gibi yaplan ilem ve eylemlerin sonularna da katlanma zorunluluu vardr. Bireylerin hangi dzey ve aamada olursa olsun ynetimin karar alma srecine demokratik yollardan ve hukuksal olarak katlabilme olanaklar olduka az istisna dnda halen yoktur. Trk kamu ynetimi sisteminde kamu kurumlarnn birbirleriyle ve yurttalarla olan iletiim ve ilikilerinde yaygn ve youn bir gizlilik kltr ve pratii hakimdir. Yurttalarn, medyann ve sivil toplum rgtlerinin kamu hizmetlerinin tasarlanmas, yrtlmesi ve deerlendirilmesi srelerine yeterli ilgiyi dzenli ve srekli bir biimde gstermeye balamalar ise ancak son yllarda olmutur. lkemizde bilgi edinme hakk, uluslararas gelimelerin aksine olarak, ynetsel usul yasas, kamu toplantlarnn ak konuma getirilmesi, halkn kamusal kararlara katlm, bireysel gizliliin korunmas yasas ve yabanclara da dava ama hakk tannmas gibi kavramlarla desteklenmemitir. Bu kavramlarla desteklenmeyen bilgiye eriim hakk saydamln salanmasna olmas gerekenden ok daha az katk salayacaktr. Bilgi Edinme Hakk Kanununun yrrle girmesinin zerinden bir sene gemesine ramen halen altyap almalar tamamlanmamtr. Ayrca kamu kurum ve kurulularnda saydamlk kltr henz oturmadndan saydamln kurumsallatndan sz etmek ise mmkn deildir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu baz eksiklikleri ihtiva etmektedir. Bilgi edinme hakknn etkili bir ekilde gerekletirilmesi iin kamu ynetimlerine yeteri kadar sorumluluk yklenmemitir. Yasa yurttalar tarafndan sorulmas durumunda kamu ynetimlerine yant verme ykmll getirmekte ancak, ynetimin almalarnn gereki bir ekilde topluma yanstlmas ve istenmemi olsa dahi alma alann oluturan konularda kamuya dnemsel alma raporlar verilmesini ngrmemektedir. Kamu ynetimlerine bilgi edinme hakknn daha anlaml, ierik bakmndan daha zengin ve uygulama asndan daha ilevsel klnmasn salamak yolunda herhangi bir sorumluluk verilmedii grlmektedir. Saydamlkla ilgili saptamalar nda EK-4te belirtilen nerilerden bazlar unlardr: ncelikle halkn karar alma srecine katlm iin gerekli yasal erevenin hazrlanmas arttr. Saydamln unsurlarndan olan bilgiye eriim, danma, aktif katlm ve e-devlet kavramlarnn uluslararas rnekler de gz nnde bulundurularak hayata geirilmesi, bu alanda yasal, kurumsal yaplarn ivedilikle kurulmas gerekmektedir. ED Ynetmeliinin 10uncu maddesi ile lkemizde ilk kez halkn bir karar alma ve planlama srecine katlmasna yasal olanak verilmitir. Yaplan halk toplantsnn sonucu ve balaycl istenilen dzeyde olmamakla birlikte byle bir hakkn dzenlemesi halkn ynetimin kararlarna katlm saydamlk, toplantlarn akl ve gn nda ynetim kavramlar alarndan nemli bir gelime olarak kabul edilmelidir. Bu ynetmelikteki dzenlemenin dier alanlarda da yaplmas gerekmektedir.

298

 Halkn bilgiye eriim hakknn kullanlmasyla ilgili bilgilendirilmesi gerekmektedir. Halen vatandalarn ou bilgiye eriim haklarnn kapsamn ve usullerini bilmemektedir. Bilgi Edinme Hakk Kanununda dzenlenen hkmlere uymayan kamu grevlisine nasl bir yaptrm uygulanaca belli deildir. Bilgiyi vermeyen kamu grevlisinin iledii su grevi ihmal suunun unsurlaryla rttnden, bunun aka kanunda belirlenmesi gerekmektedir. Bilgi Edinme Hakk Kanununa gre kurum ve kurulularn faaliyetlerini yrtmek zere, elde ettikleri gr, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliindeki bilgi veya belgeler, kurum ve kurulu tarafndan aksi kararlatrlmadka, bilgi edinme hakk kapsamndadr. Burada geen kurum ve kurulu tarafndan aksi kararlatrlmadka ibaresi bilgi edinme hakkn kstlayc niteliktedir. stelik bu ibare sebebiyle bu kanunun amacna ulaamayacana dair eletiriler de gittike artmaktadr. Bu madde kapsamna giren bilgi ve belgeleri edinme hakkn btnyle ilevsiz hale getirmektedir. dareye, hibir somut lye balanmakszn, bu yndeki talepleri reddetme; dolaysyla da bu hakk kullanma imkann ortadan kaldrma yetkisi ve frsat verilmi olmaktadr. Bu ibare ynetimin keyfi kararlarna yol aabilecek nitelikte grlmektedir, kanun metninden kartlmas arttr. Kanuna gre gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler, bu kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyor ise, bilgi edinme bavurularna ak hle gelir. Bu maddeye gre gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler bile, otomatik ve koulsuz olarak, bilgi edinme bavurularna ak hale gelmemekte, bunlarn bilgi edinme hakkna konu olabilmesi bu kanunda belirtilen dier istisnalar kapsamna girmiyor olmalar kouluna balanmaktadr. Bir bilgi ya da belge zerindeki gizliliin kaldrlm olmas, onun herhangi bir sebeple ulalabilirliini engelleyen unsurun artk geerli olmamas koulunu gerektirir ve bu anlama gelir. Bu madde genel olarak ulusal mevzuatta zel olarak da bu kanunda bal bana bir sorun bei oluturan gizli bilgi ve belge kategorisine, mutat olmayan ve hakk kaytlayc yeni unsur eklemektedir. Bu Kanunda belirtilen istisnalar kapsamna girmiyorsa ibaresinin kaldrlmas arttr. Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu bir bilginin devlet srr ieriine sahip olduu ve dolaysyla verilemeyeceine karar verirse, bu karara kar idari yarg yolunun ak olmas gerekir. Nihayetinde de Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulundan sonra bilginin sr olup olmadna karar verecek ve kavram yorumlayacak erk yarg olmaldr. Devlet srr denilerek verilmeyen bilgiler yarg tarafndan incelenebilmeli ve sr olup olmadna dair verilen nihai karar yargya ait olmaldr. Devlet srlar ve gizlilik kavramlarnn tanmnn aka yaplm ve kapsamlarnn belirlenmi olmas gereklidir. Kimin bir bilginin devlet srr olduuna karar verecei de aka saptanmaldr. Byle ak ve anlalr tanmlarn ve saptamalarn yaplmad bir sr mevzuat, idareye bilgi ve belgelere komuoyuna vermemek iin olduka elverili bir frsat tanmaktadr. Byle bir frsat da her daim saydamla kar bir tehdit niteliinde olacaktr. Kamu ynetiminde kar atmalar ve etik d faaliyetler yaygnlam ve aleni bir hal almtr. Haklarnda yolsuzluk ve rvet iddialar bulunan, yargya intikal etmi yolsuzluk dosyalar bulunan kamu grevlilerinin ada lkelerdeki uygulamann aksine istifa etmeye yanamadna
299

rastlanabilmektedir. Hatta, kamu grevlilerine Anayasa ve zel kanunlarla tannm yargsal ayrcalklar salayan ve bu konudaki evrensel uygulamalarla badamayan memur yarglama sistemi nedeniyle, kar atmas, hukuk d ve etik d faaliyet iddialar yargnn nne gelemeden sonulanabilmektedir. Bu durum, kamu grevlilerine ayrcalkl bir stat kazandrmakta ve etik d faaliyetlerin giderek artmasna neden olmaktadr. Anayasann erkler ayrl ve eitlik ilkelerine, yarglamann birlii prensibine aykr olan ada demokratik lkelerin seneler nce terk ettikleri zel memur yarglamas sisteminin kaldrlmas kamu ynetiminde etik davran ilkelerinin yerlemesi ynnde atlm ciddi bir adm olacaktr. Anayasann 129uncu maddesi bata gelmek zere, EK-3te sralanan ayrcalklarn dayana olan tm hkmlerin ele alnmas gerekmektedir. Ayrcalklarn kaldrlmas iin yaplan neriler unlardr: Anayasann 129uncu maddesinin son fkras yrrlkten kaldrlmaldr. 657 sayl Devlet Memurlar Kanunun 24nc maddesi deitirilmelidir. 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun yrrlkten kaldrlmaldr. zel kanunlarda dzenlenen ve kamu grevlilerinin yarglanmas iin izin sistemi ngren maddelerde deiiklikler yaplmaldr. Kamuda ayrcalklar kaldrlrken susuz kamu grevlilerinin madur edilmesinin engellenmesi iin aslsz sulamalarda bulunan kiiler iin cezalar ngrlerek bu iftiralar caydrlmaldr. Kamu gcn ellerinde bulunduranlarn bu gc suistimal ettiklerinde hesap vermemeleri ve yukardaki hkmlerle oluturulan ayrcalklarn salanmas kamu yarar amacna hizmet etmemektedir. Ayrcalklarn kaldrlmasyla kamu idaresi daha saydam, daha hesap verebilir ve daha etkin olacaktr. Ayrcalklarn olmad, etik davran ilkelerinin toplum ve kamu grevlileri tarafndan hayatlarnn bir paras olarak kabul edildii bir toplumda gelecee gvenle baklabilecektir. Devlet ynetiminde etik bilincin en tepeden aaya kadar var olmas bir siyasal sistemin iyi ileyiinin garantilerinden birisidir. Gelimekte olan lkelerde ekonomik, siyasi, sosyal sistemlerinin geliiminin salanmas iin ncelikle atlan adm, toplumda etik standartlarn yerletirilmesi ynnde almalara balamaktr. ok kkl bir devlet ve kamu geleneinden gelen Trk Kamu Ynetimi bu raporda bahsedilen ada etik kural ve standartlar hzl ve etkili bir biimde, vakit kaybetmeden uygulamaldr. Yasama, yrtme ve yarg erkleri, devlette etii en yksek standartlarda uygulama konusunda, zerlerine den dev ve sorumluluklar hayata geirilmelidir.

300

Toplumda etik bilincin yerletirilmesi, ancak devleti meydana getiren btn erklerin -yasama, yrtme, yarg- ortak abasyla mmkn olabilir. Devleti meydana getiren btn erklerde etkili olacak etik altyap oluturulmal, saydamlk ve hesap verme mekanizmalaryla desteklenip faaliyete geirilmelidir. Devletin bir btn olarak etik ilkelere bal bir ekilde faaliyet gstermesi bekleniyorsa yrtmeyle birlikte yasama ve yarg sisteminde de etik ilkelerin belirlenmesi, saydamln salanmas, ayrcalklarn kaldrlmas, etik davran yasalar ve kodlarnn dzenlenip bir an nce yrrle sokulmas gerekmektedir. Ancak bu ekilde, temiz ve halk dinleyen siyaset, drst ve hesap verebilir brokrasi, adil ve sratli ileyen yarg, ak ve katlmc toplum ideali gerekletirilebilir.

301

KAYNAKA

KAYNAKA
Kitap-Makale
AKBULUT, Erol tarafndan Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstitsnde 19-22 Aralk 2003 tarihinde dzenlenen Trkiye Sorunlarna zm Konferansnda Tebli. AKTAN, Can, (2002), Yolsuzlukla Mcadele Stratejileri, Ankara, Hak- Yaynlar. ALLAN, William, Taryn Parry, (2003), Fiscal Transparency in EU Accession Countries, Progress and Future, IMF Working Paper, WP/03/163 ,Washington D.C. ARTUK, Emin, Ahmet Gken, Caner Yenidnya, (2002), Ceza Hukuku zel Hkmler. BARAN, Zeyno. (2000), Corruption: The Turkish Challange, Journal of International Affairs, 54, No. 1. BAYAR, Yavuz, (1979), Trk Kamu Ynetiminde Rvet, Amme daresi Dergisi, 12 ( 3). BISHOP Patrick, Carmel Connors, Charles Sampford, Eds, (2003), Management, Organisation and Ethics in the Public Sector (Law, Ethics and Governance), Ashgate Publishing. BOWMAN, J. S., Frederick A. Elliston Eds., (1988), Ethics, Government and Public Policy: A Reference Guide, Greenwood Press. CEM, smail, (1989), Trkiyede Geri Kalmln Tarihi, stanbul, Cem Yaynevi. ELK, Kemal, (Eyll 2003), E-Devlet ve Yeniden Yaplanma, Trk dare Dergisi, S. 440. UKURAYIR, Akif M., (Nisan-Ekim 2001), Hlya Eki, Kamu Hizmeti Sunumunda Yeni Yntemler, S. . BF Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar Dergisi, Yl: 1, Say:1-2. DEMRKOL, Selami, (Haziran, 2001), dare Hukukunda dari Rejim Olgusu ve Hukuk Devleti lkesiyle likisi, Trk dare Dergisi, Say: 431. Devlet Memurlar Elkitab, (1986), Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits Yayn, No: 216. DOAN, Blent, (Aralk 2004), Memur Yarglama Sistemini Oluturan Tarihsel ve Toplumsal Koullar, Trk dare Dergisi, Say 445.
305

DNMEZER, Sulhi, (1984), Ceza zel Hukuku Dersleri. EKC, erafettin, (Nisan 2004), Bilgi Edinme Hakk Kanunu zerine, Gncel Hukuk, 4:18-21. EKEN, Musa, (Haziran 1994), Kamu Ynetiminde Gizlilik Gelenei ve Aklk htiyac, Amme daresi Dergisi, C.27, Say 2. ERMAN, Sahir, etin zek, (1992), Ceza Hukuku zel Blm: Kamu daresine Kar lenen Sular. GEMALMAZ, Mehmet Semih, (2004), Trkiyede Bilgi Edinme, Dnce, fade ve letiim Mevzuat. GRTL, smet, Pertev Bilgen, Tayfun Akgner, (2001). dare Hukuku. GLMEZ, Mesut, (Aralk 1983)Szlemeli Personel Anayasa ve Uluslar aras Kurallar, Amme daresi Dergisi, c:21, s:4. GRAN, Sait, (Eyll 1994), Anayasann 128 ve 129uncu Maddeleri Ynnden Kamu Grevlileri ve Bakanlarn Durumu, Amme daresi Dergisi, Cilt 17, Say 3. HEPER, Metin, (1973), Modernleme ve Brokrasi. HAYNES, Johnson,(14 Mays 1986), Private Gain, Public Trust, Washington Post. KARADUMAN, Mehmet, (1982), Memur Muhakemesi Hukuku ve Memur Sular, Maliye Bakanl Tetkik Kurulu Yayn. KARKIN, Naci, (Aralk, 2004), Kamu ve zel Sektr Yneticilerinin Liderlik Davranlar: Bir Literatr Analizi Denemesi, Trk dare Dergisi, Say: 445. KELMAN, Steven, (1993), What is Wrong with the Revolving Door?, Public Management: The State Of The Art, (Ed. Barry Bozeman) KEYMAN, Orhun, (1989), Muhakeme Hukuku Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul. KNEEDLER, Edwin S, (1980), The Revolving Door- Should it be Stopped?, Administrative Law Review, 32. KURAN, N. Hseyin, (2005), Trkiye iin E-devlet Modeli: Analiz ve Model nerisi stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar.
306

MARTIN, David, (28 Ekim 1985), Participating in Privately Sponsored Seminars or Conferences for Compensation, U.S. Office Of Government Ethics Memo. MOE, Ronald, Robert Gilmour, (Mart/Nisan 1995), Rediscovering Principles of Pubilc Administration: The Neglected Foundation of Public Law, Public Admnstraton Revew, Cilt 55, No. 2. MORGAN Thomas D., (1980), Appropriate Limits on Participation by a Former Agency Official in Matters Before an Agency, Duke Law Journal. NELSON, P. J., (2001), Transparency Mechanisms at the Multilateral Development Banks, World Development, 29 (11). NOLAN, Beth, (1992), Public Interest, Private Income: Conflicts and Control Limits on Outside Income of Government Officials, Nortwestern University Law Review, 87. NOLAN, Beth, (1976), The Corporate Termination Bonus for Executives Entering Public Service: Proper Government Recruiting Aid or Conflict of Interest, Southern California Law Review, 49. ZAY, l Han, (2004), Gnnda Ynetim. ZAY, l Han, (Nisan, 2004), dari Usul Yasas, Gncel Hukuk, , 4:14. ZBUDUN, Ergun, (2000), Trk Anayasa Hukuku. ZSEMERC, Kemal, (2003), Trk Kamu Ynetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararlar ve zm nerileri. ztekin, Ali, (Mart 2002), Katlmc Kamu Ynetimi, .. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, No: 26, stanbul. ZTRK, Namk Kemal, (Aralk, 2004), Kamu Ynetiminde Verimlilik, Trk dare Dergisi, Say: 445. SASAN, Mustafa, , (Kasm, 2001), E-Devlet Toplumlarn Yeni Umut I m?, Stratejik Analiz Dergisi, CLT: 2, SAYI: 19 SELUK, Sami, (1997), Memur Yarglamas Hakknda, TSAD-T/97-209.

307

TARHAN, Blent, (24 Ekim 2004),Yarg mtiyaz Cenneti (mi)?, Radikal. TEKEL, lhan, Gencay aylan, (1974), Rvet Kuram, AD., C: 7, S.: 3. TEMZEL, Z., (1997), Yurttalarn Ynetime Kar Korunmasnda Bamsz Bir Denetim OrganOmbudsman. THOMPSON, Dennis F., (1995), Ethics in Congress: From Individual to Institutional Corruption. ULUSOY, Ali, (2004), Kamu Hizmeti Anlaynda Yeni Ynelimler: Avrupa Yaplanmasnn Kamu Hizmeti Teorisine Etkileri, , Gnnda Ynetim, l Han zay. VAROL, Muharrem, (1993),rgt Sosyolojisine Giri, A.. letiim Fakltesi Yaynlar, Ankara. WALDEN, Gregory S., (1996), On Best Behaviour: The Clinton Administration and Ethics in Government. YAAMI, Firuz Demir, (Eyll, 2004), Anayasa Hukuku ve nsan Haklar Asndan Bilgi Edinme Hakk, Trk dare Dergisi, S. 444. YAYLA, Y., (1998), Trkiye daresinin Yeniden Yaplanmas zerine Baz Gzlemler, Trkiyede Ynetim Gelenei: Kurumlar, Sorunlar Ve Yeniden Yapilanma Arayilari, (Ed. Davut Dursun). YRKER, Sacit, (2-3 Nisan 2003), Yeni Konseptler ve Gelimeler Temelinde Kontrol ve Denetim Sistemlerimize likin Bir Deerlendirme, 2. Kamu Mali Ynetim Reformu Arenas, Sunum Metni, Ankara.

Raporlar
ATYAS, zak, eref Sayn, (2000), Kamu Maliyesinde Saydamlk, TESEV Yaynlar. BATUM, Sheyl, Feridun Yenisey, Celal Erkut, Sibel nceolu, (2003), Avrupa nsan Haklar Szlemesi ve Adil Yarglanma lkesi Inda Hukuk Devleti ve Yarg Reformu, TSAD Raporu, Yayn No. Tsiad-T/2003/12-369. Bayndrlk ve skan Bakanl Tefti Kurulu, 2. Aratrma Raporu, (1993), 4483 Sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanuna Dair Uygulama Esaslar, Babakanlk, Yksek Denetleme Kurulu, 1991 Yl KT Genel Raporu, Ankara.
308

Devlet Planlama Tekilat, 8. Beyllk Kalknma Plan Kamu Mali Ynetiminin Yeniden Yaplandrlmasn ve Mali Saydamlk zel htisas Komisyonu Raporu, (2000), Ankara. EML, Ferhat, Hakan Ylmaz, (Aralk, 2004), Mali Saydamlk zleme Raporu, TESEV Yaynlar. European Union, Ten Principles for Improving the Fight Against Corruption in the Candidate Countries. LANGFORD, (Ocak 1991), John W., The International Experience: Reflections on the Way Ahead, Do Unto Others: Ethics in the Public Sector, Avustralya Kraliyet Kamu Idaresi Semineri Raporlar. New York State Ethics Commission Advisory Opinion 98-19, (23 Kasm, 1998). Avrupa Birlii Komisyonu, Trkiye ile lgili lerleme Raporu, (9 Kasm 2005). OECD Country Reviews, Turkey, (Ekim 2004). Office of Government Ethics Regulations on Private Travel Payments, 102nd Congress, 2nd Session, (5 Mart, 1992). T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dnem: 22, Cilt: 76, Yasama Yl: 3, 64. Birleim, (1 Mart 2005). Kamu Ynetimi Reformu Aratrmas, (2002), TSAD Raporu. U.S. House of Representatives, Committee on the Judiciary, Subcommittee on Administrative Law and Governmental Relations Hearing, Restrictions on the Post-Employment Activities of Federal Officers and Employees, 100th Congress, 2nd Session, (4 Mays, 1988). U.S. Department Of Agrculture - Offce Of Ethcs, Ethcs Issuance: No: 99-2, Tarih: (7 Ocak, 20002 Nisan 2004 Tarihinde Yenilenmitir.). World Bank World Development Report: A Better Investment Climate For Everyone. 10/9 Sayl Meclis Yolsuzlukla Mcadele Komisyonu Raporu, (2003). Yarg Kararlar E. 1994/71, K. 1995/23, T. 23.6.1995; R.G.T. 20.3.1996/Sy. 22586.
309

z.D.04.03.1947T.K.173/116. Yargtay Hukuk Genel Kurulu, E. 1980/4-1714, K. 1983/803, T. 14.9.1983 (Yargtay Kararlar Dergisi, Cilt. 9, Say: 11, s. 1587-1606). Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says: 1989/4, Karar Says: 1989/23, Karar Gn: 16.5.1989. Anayasa Mahkemesi Karar, E. 1976/1, K. 1976/28, k.t. 25.5.1976, AMKD, Say 14, s. 189. Anayasa Mahkemesi Karar, E. 1991/29, K. 1992/12, K.G: 27.2.1992. Dan. 2. Dai. E:2000/3172, K:2000/3988. Dan. 2. Dai.28.02.2001, E:2001/94, K:2001/533). (Yargtay 4.CD. 24.10.1989, E.1989/5884, K.1989/6415). Dantay 2. Dairesinin 09.05.1983 tarihli E:1980/3545, 1983/1290 sayl Karar. Dantay 2. Dairesinin 04.11.1994 gn ve E:1993/1521, K:1994/1817 sayl Karar. Yargtay Ceza Genel Kurulunun 25.04.1988 tarihli E:1988/171, K:1988/177 sayl Karar. Anayasa Mahkemesi'nin 05.12.1968 gnl, E.1967/49, K.1968/60 sayl Karar.

nternet Adresleri
www.basbakanlik.gov.tr www.memurlar.net http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2005/Resources/complete_report.pdf http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/report_2004 http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/birimbaslik.php?Birim=1&ID=45 http://www.anayasa.gov.tr/KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1989/K1989-23.htm www.tesev.org.tr. http://rf-web.tamu.edu/security/secguide/Ethics/Honorari.htm. http://www.yasayananayasa.ankara.edu.tr/belgeler/cb_veto/5186.html http://www.usda-ethics.net/rules/rule14.htm.

310

www.tbmm.gov.tr www.adalet.gov.tr www.transparency.org http://www.transparency.org/pressreleases_archive/2004/2004.12.09.barometer_eng.html http://www.europa.eu.int/comm/enlargement/report_2004. http://siteresources.worldbank.org/INTWDR2005/Resources/complete_report.pdf http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/birimbaslik.php?Birim=1&ID=45. http://www.anayasa.gov.tr/KARARLAR/IPTALITIRAZ/K1989/K1989-23.htm. http://www.sayistay.gov.tr/yayin/yayinicerik/aras27TKYYolsuz.pdf http://rf-web.tamu.edu/security/secguide/Ethics/Honorari.htm http://www.usda-ethics.net/rules/rule14.htm http://www.zaman.com.tr/?bl=haberler&alt=&trh=20050326&hn=156770 http://www.bmder.org.tr/makale22.htm http://www.public-standards.gov.uk/. www.bilgiedinmehakki.org http://www.icisleri.gov.tr/yayinlar/inceleme_arastirma/bilgi_edinme_hakki.htm www.eksenotomasyon.com www.taek.gov.tr, http://www.antenna-tr.org/ http://www.bmder.org.tr/makale15.htm http://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2004/05/30/gundem/gundem1.html http://www.yasayananayasa.ankara.edu.tr/belgeler/cb_veto/5186.html www.saydamlik.org.tr www.oecd.org

311

EKLER

EK 1. Model Etik Kanunu Kamu Grevlileri Etik Davran Kurallar ve Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunu Blm I Ama ve Kapsam, Tanmlar Ama ve kapsam Madde 1
Bu Kanunun amac, kamu grevlilerinin uymalar gereken, etik davran ilke ve kurallarn belirlemek ve bu Kanunun uygulanmasn gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu, grev ve alma usul ve esaslarnn belirlenmesidir. Bu Kanun, Trk Silahl Kuvvetleri yeleri, niversiteler, kamu hizmeti gren zel organizasyonlarda istihdam edilen kiiler, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, ve yarg mensuplar hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz.

Tanmlar Madde 2
Bu Kanunda geen; a) Kanun: Kamu Grevlileri Etik Davran Kurallar ve Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunu, b) Kurum ve kurulu: Birinci maddede geen ve kapsama dahil kamu kurum ve kurulularn, c) Kamu grevlisi: Birinci maddede geen ve kapsama dahil kamu kurum ve kurulularnda grevli tm personeli, d) Kurul: Kamu Grevlileri Etik Kurulunu, e) Etik davran ilkeleri: Kamu grevlilerinin uymas gereken etik davran ilkelerini, f) Etik davran kurallar: Kamu grevlilerinin uymas gereken etik davran kurallarn,

315

g) kar atmas: Kamu grevlilerinin grevlerini tarafsz ve objektif ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ve kendilerine, yaknlarna, arkadalarna ya da ilikide bulunduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ve onlarla ilgili mali ya da dier ykmllkleri ve benzeri ahsi karlara sahip olmalar halini, h) Hediye: Kamu grevlisinin tarafszln, performansn, kararn veya grevini yapmasn etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik deeri olan ya da olmayan, dorudan ya da dolayl olarak kabul edilen her trl eya ve menfaati, ) Bavuru sahibi: Kanun kapsamnda bavuru hakkn kullanarak Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuran gerek kiileri, j) Bilgi: Kurum ve kurulularn kaytlarnda yer alan 5176 sayl Kanun kapsamnda yaplacak inceleme ve aratrmalara ilikin her trl veriyi, k) Belge: Kurum ve kurulularn sahip olduklar 5176 sayl Kanun kapsamnda yaplacak inceleme ve aratrmalarla ilgili yazl, basl veya oaltlm dosya, evrak, kitap, dergi, bror, ett, mektup, program, talimat, kroki, plan, film, fotoraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her trl bilgi, haber ve veri tayclarn, ifade eder.

Blm II Kamu Grevlilerinin Uymas Gereken Temel Etik Davran lkeleri Etik Davran lkeleri Madde 3
Kamu grevlileri aada belirlenen etik davran ilkeleri dorultusunda kamu hizmeti ifa etmekle ykmldrler: 1- Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; srekli geliimi, katlmcl, saydaml, tarafszl, drstl, kamu yararn gzetmeyi, hesap verebilirlii, ngrlebilirlii, hizmette yerindenlii ve beyana gveni esas alrlar. 2- Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkn gnlk yaamn kolaylatrmay, ihtiyalarn en etkin, hzl ve verimli biimde karlamay, hizmet kalitesini ykseltmeyi, halkn memnuniyetini artrmay, hizmetten yararlananlarn ihtiyacna ve hizmetlerin sonucuna odakl olmay hedeflerler. 3- Kamu grevlileri, kamu grevinin ifas srasnda sergiledikleri tm faaliyetlerde yrrlkteki kanunlara, etik davran kodlarna ve tm yasal dzenlemelere uygun davranrlar. Kamu grevlileri, karar verme aamasnda yasalara ve talimatlara uygun davranrlar.
316

4- Kamu kurum ve kurulularnn yneticileri ve dier personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve srelere uygun ekilde yrtrler, hizmetten yararlananlara i ve ilemlerle ilgili gerekli aklayc bilgileri vererek onlar hizmet sreci boyunca aydnlatrlar. 5- Kamu grevlileri, altklar kurum veya kuruluun amalarna ve misyonuna uygun davranrlar. lkenin karlar, toplumun refah ve kurumlarnn hizmet idealleri dorultusunda hareket ederler. 6- Kamu grevlileri, tm eylem ve ilemlerinde yasallk, adalet, eitlik ve drstlk ilkeleri dorultusunda hareket ederler; grevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandrmada dil, din, felsefi inan, siyasi dnce, rk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrm yapamazlar, insan hak ve zgrlklerine aykr veya kstlayc muamelede ve frsat eitliini engelleyici davran ve uygulamalarda bulunamazlar. 7- Kamu grevlileri, takdir yetkilerini T.C. Anayasasndaki amalara ve etik davran kodlarnn ruhuna uygun olarak, kamu yarar ve hizmet gerekleri dorultusunda, her trl keyfilikten uzak, tarafszlk ve eitlik ilkelerine bal kalarak kullanrlar. 8- Kamu grevlileri, gerek veya tzel kiilere ncelikli, ayrcalkl, tarafl ve eitlik ilkesine aykr muamele ve uygulama yapamazlar; herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef alan bir davranta bulunamazlar. Kamu grevlileri, herhangi bir siyasi partiye ye olamazlar. 9- Kamu grevlileri, kamu makamlarnn mevzuata uygun politikalarn, kararlarn ve eylemlerini engelleyemezler. 10- Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinden herkesin yararlanmasn salar. Kamu hizmetleri ayn durumda olanlara, ayn koullara gre, ayn biimde sunulur. 11- Kamu grevlileri, grevlerinin ifas srasnda hibir zaman kiisel karlarnn kamusal karlar nne gemesine izin vermezler. 12- Kamu grevlileri, aldklar tm kararlar ve yaptklar tm ilerde mmkn olduunca saydam olmaldrlar. Kamu grevlileri karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmaldr. Mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilgi eriilebilir, grnr ve anlalr olmaldr.

317

13- Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi srasnda sorumluluklar konusunda cevap verebilir olmal, rapor edebilmeli, aklama yapabilmeli, ykmllklerini stlenip kamusal deerlendirme ve muhakemeye her zaman ak ve hazr olmaldr. 14- Kamu grevlileri, kendi kararlar ve eylemlerinden dolay kamuya hesap verirler ve uygun denetime tabi tutulurlar. 15- Kamu grevlileri, gerek kamu grevinin ifas srasnda gerekse toplum ierisinde sergiledikleri davranlarda temel etik ilkelere ballk gstererek vatandalara rnek olutururlar. Kamu grevlileri kamu ynetiminde temel etik deerleri savunur ve desteklerler. Toplumda kamu ynetiminde etik bilincinin yerletirilmesi konusunda liderlik sergilerler. 16- Kamu grevlileri, grevin gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn davranlaryla gsterirler. Halkn kamu hizmetine gven duygusunu zedeleyen, phe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranlarda bulunmaktan kanrlar. 17- Kamu grevlileri, stleri, meslektalar, astlar, dier personel ile hizmetten yararlananlara kar nazik ve saygl davranrlar ve gerekli ilgiyi gsterirler, konu yetkilerinin dndaysa ilgili birime veya yetkili kiiye ynlendirirler. 18- Kamu grevlileri, yasalara uygun bir ekilde atanm ulusal, yerel ve blgesel otoritelere sadakatle hizmet etmekle grevlidirler. 19- Kamu grevlileri, kamu hizmetleri srasnda liyakat, doruluk ve anlayla kendi yeteneklerini en iyi ekilde kullanarak grevlerini ifa ederler. Kamu grevlileri grevlerinin ifas srasnda kamu hizmetine kendilerini adarlar. fa ettikleri grev hakknda uzmanlk bilgisine sahip olmaldrlar, mesleki kltrleri geni olmal, grevleriyle ilgili konularda kendilerini yetitirmelidirler. 20- Kamu makamn ellerinde tutanlar, kamusal atamalarn yaplmas ve szlemelerin onaylanmas dahil olmak zere, kamusal ilerini yerine getirirken tercihlerini liyakat esasna gre yapmaldrlar.

318

BLM III Etik Davran Kurallar kar atmas Madde 4

Kamu grevlileri, kamu hizmetinin ifas srasnda her zaman kamu menfaati dorultusunda hareket etmelidirler. Hibir kamu grevlisi, dorudan ya da dolayl olarak, resmi ilerini kamu menfaati dorultusunda yerine getirmelerini engelleyecek finansal ya da baka trl i ya da ilemlerle uraamaz, herhangi bir ykmllk altna giremez ve maddi bir gelir ve kar elde edemez. Hibir kamu grevlisi, dorudan ya da dolayl olarak kar amal bir szlemeye taraf olamaz, bu szlemelere taraf herhangi bir kiiden tazminat, ikramiye, hediye gibi maddi bir deer kabul edemez. Hibir kamu grevlisi, yrtt grevin gerektirdikleri dnda makamlarn kendilerine, ocuklarna, elerine veya bakalarna zel ayrcalklar veya imtiyazlar salayacak ekilde kullanamazlar. Hibir kamu grevlisi, resmi olarak kontrollerinde, ynetimlerinde veya resmi gzetimlerinde bulunan herhangi bir kiiyi, paray veya mal kendilerinin veya bir bakasnn zel karlar iin kullanamaz. Bu kural, kamu grevlisinin resmi ii gerei kamu kaynaklarndan bakalarn yararlandrmasn engellemez. Kamu grevlileri, herhangi bir kar atmas durumu doduunda bunu stlerine bildirmekle ykmldrler. Yeni greve atanan kamu grevlileri, potansiyel kar atmas durumlarn derhal stlerine bildirmekle ykmldrler.

Sr Saklama Ykmll Madde 5

Kamu grevlileri, grevlerinin ifas srasnda ya da bu grevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, yetkisizce, kendilerine, yaknlarna veya nc kiilere dorudan veya dolayl olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek iin kullanamazlar, grevdeyken ve grevden ayrldktan sonra yetkili makamlar dnda hibir kurum, kurulu veya kiiye aklayamazlar.

319

Bu gizli bilgilerin aklanmasna bir szleme hkmleriyle (a) kamu grevlisinin alt kuruma ve (b) bilginin gizliliini aklamaya yetkili kii veya kiilere yetki verilmesi hali istisnadr. Hibir kamu grevlisi, aklamakla ykml bulunduu kaytlar gizleyemez.

Onursal cret Madde 6

Hibir kamu grevlisi hizmet ettii kurum tarafndan zellikle yetkilendirilmedike onursal cret alamaz.

Hediye Alma ve Menfaat Salama Yasa Madde 7

Kamu grevlileri, yrttkleri grev sebebiyle hediye alamaz, kamu grevlisine yrtt grev sebebiyle hediye verilemez. Kamu grevlisi hibir ekilde yrtt grev sebebiyle kiisel kar salayamaz. Kamu grevlileri, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek ve tzel kiilerden kendileri, yaknlar, nc kii veya kurulular iin dorudan doruya veya arac eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, kamu kaynaklarn kullanarak hediye veremez, resmi gn, tren ve bayramlar dnda, hibir gerek veya tzel kiiye elenk veya iek gnderemezler; grev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanlar veremezler. Hediye yasann kapsam ve istisnalarn belirlemek konusunda Kurul yetkilidir.

Grev ve Yetkilerin Menfaat Salamak Amacyla Kullanlmamas Madde 8

Kamu grevlileri, grev, nvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yaknlar veya nc kiiler lehine menfaat salayamaz ve araclkta bulunamazlar, akraba, e, dost ve hemehri kayrmacl, siyasal kayrmaclk veya herhangi bir nedenle ayrmclk veya kayrmaclk yapamazlar.

320

Bilgi Verme ve Saydamlk Madde 9

Kamu grevlileri, halkn bilgi edinme hakkn kullanmasna yardmc olurlar. Gerek ve tzel kiilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununda belirlenen istisnalar dnda, usulne uygun olarak verirler. Kamu grevlileri karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmaldr. Mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilgi eriilebilir, grnr ve anlalr olmaldr. st dzey yneticiler, ilgili kanunlarn izin verdii erevede, kurumlarnn ihale srelerini, faaliyet ve denetim raporlarn uygun aralarla kamuoyunun bilgisine sunarlar.

Kamu Grevi Sonras stihdam Madde 10

Kamu grevlerinden ayrlan kiilere, ilgili kanunlardaki hkmler ve sreler sakl kalmak kaydyla, daha nce grev yaptklar kurum veya kurulutan, dorudan veya dolayl olarak herhangi bir yklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkiilik, araclk veya benzeri grev ve i verilemez.

Kamu Mallar ve Kaynaklarnn Kullanm Madde 11

Kamu grevlileri, kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallar ve kaynaklarn kamusal amalar ve hizmet gerekleri dnda ve kiisel karlar uruna kullanamaz ve kullandramazlar. Kamu grevlileri kamu mallarn kullanrken israftan ve bu mallara zarar vermekten kanmal ve bu mallar korumaldrlar.

Mal Bildiriminde Bulunma Madde 12

Kamu grevlileri, kendileriyle elerine ve velayeti altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmazlar, alacak ve borlar hakknda, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu hkmleri uyarnca, yetkili makama mal bildiriminde bulunurlar.
321

Kurul, gerek grd takdirde mal bildirimlerini inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri, en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler.

Yneticilerin Sorumluluklar Madde 13

Ynetici kamu grevlileri, bu Kanunda ve Kurulun karaca ynetmeliklerde belirlenen etik davran ilke ve kurallarnn ihlalini tekil edecek faaliyetleri nlemek iin gerekli tedbirleri alrlar. Bu tedbirler; yasal ve idari dzenlemeleri uygulamay, eitim ve bilgilendirme konusunda uygun almalar yapmay, personelinin kar karya kald mali ve dier zorluklar konusunda dikkatli davranmay ve kiisel davranlaryla personeline rnek olmay kapsar. Ynetici kamu grevlileri yetkileri dahilindeki personelin Kanun ve Ynetmelik hkmlerine uyup uymadklarn gzetler.

Kamu Grevlilerinin hbar Ykmll Madde 14

Kamu grevlileri, bu kanunda belirlenen etik davran ilkeleri ve etik davran kurallaryla badamayan veya yasa d i ve eylemlerde bulunmalarnn talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yrtrken bu tr bir eylem veya ilemden haberdar olduklarnda ya da grdklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kurulu amirleri, ihbarda bulunan kamu grevlilerinin kimliini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi iin gerekli tedbirleri alrlar.

BLM IV Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulu Madde 15

Bu Kanunda yazl grevleri yerine getirmek zere Babakanlk bnyesinde Kamu Grevlileri Etik Kurulu kurulmutur. Bakanlar Kurulu, bu Kanun kapsamndaki konularda her trl kararlar almak ve uygulamak zere;
322

a) Bakanlk grevi yapm olanlar arasndan bir ye, b) l belediye bakanl yapm olanlar arasndan bir ye, c) Yargtay, Dantay, Saytay yelii grevlerinden emekliye ayrlanlar arasndan ye, d) Mstearlk, bykelilik, valilik, bamsz ve dzenleyici kurul bakanl grevlerinde bulunmu veya bu grevlerden emekliye ayrlanlar arasndan ye, e) niversitelerde rektrlk veya dekanlk grevlerinde bulunmu retim yeleri veya bunlarn emeklileri arasndan iki ye, f) Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnda en st kademe yneticilii yapm olanlar arasndan bir ye, olmak zere toplam onbir yeyi biri Bakan olmak zere seer ve atar. Kurul bakan veya yeliine atanacaklar hakknda, 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanununun 40 nc maddesinin birinci fkras hkm ile ek 68 inci maddesinin drdnc fkras hkm uygulanmaz ve bu kiiler Kurulda emekli aylklar kesilmeksizin altrlr. yelerin grev sresi drt yldr. Sresi dolan yeler Bakanlar Kurulunca yeniden seilebilirler. Kurul yelerinin grev sresi dolmadan grevlerine son verilemez. Ancak yeler, ciddi bir hastalk veya sakatlk nedeniyle i grememeleri veya atamaya ilikin artlar kaybetmeleri halinde, atandklar usule gre sresi dolmadan grevden alnr. yeler, grevi ktye kullanmaktan veya yz kzartc bir sutan mahkm olmalar halinde ise Babakan onayyla grevden alnr. Grevden alma nedeniyle veya sresi dolmadan herhangi bir sebeple boalan Kurul yeliklerine bir ay ierisinde Bakanlar Kurulunca yeniden atama yaplr. Bu ekilde atanan ye, yerine atand yenin grev sresini tamamlar. Kurul, Bakann daveti zerine en az alt yeyle toplanr ve ye tam saysnn salt ounluunun ayn yndeki oyu ile karar verir. Toplant kararlar ilgililere duyurulur. Kurul ayda drt defa toplanr. Kurul Bakan ve yelerinin toplantlara katlmalar esastr. Arka arkaya toplantya veya bir yl iinde toplam on toplantya katlmayan yeler istifa etmi saylrlar. Kurulun bir sekreteryas olacaktr. Kurul Bakan ve yelerine, 6245 sayl Harcrah Kanunu hkmleri sakl kalmak kouluyla, fiilen grev yaplan her gn iin (3000) gsterge rakamnn memur aylk katsays ile arpm sonucu bulunacak miktarda huzur hakk denir. Bu demeden damga vergisi hari herhangi bir kesinti yaplmaz. Huzur hakk ve Kurulun dier ihtiyalar iin her yl Babakanlk btesine gerekli denek konulur.
323

Kurulun Grevleri Madde 16

Kurul, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini hazrlayaca ynetmeliklerle belirlemek, etik davran ilkelerinin ihll edildii iddiasyla resen veya yaplacak bavurular zerine gerekli inceleme ve aratrmay yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmek, kamuda etik kltrn yerletirmek zere almalar yapmak veya yaptrmak ve bu konuda yaplacak almalara destek olmakla grevli ve yetkilidir. Kurul ayrca madde 16 uyarnca kendisine iletilen raporlar incelemek ve bunlar kamuoyuna sunmakla grevlidir.

Kurula veya Yetkili Disiplin Kurullarna Bavuru Madde 17

Bu Kanun kapsamndaki kamu kurum ve kurulularnda etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla, en az genel mdr veya eiti seviyedeki kamu grevlileri hakknda Kurula bavurulabilir. Hangi unvanlarn genel mdr eiti saylaca kurum ve kurulularn tekilt yaps ve yrttkleri hizmetlerin nitelii dikkate alnarak Kurul tarafndan belirlenir. Dier kamu grevlilerinin, etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla yaplacak bavurular, ilgili kurumlarn yetkili disiplin kurullarnda, Bu Kanunda ve Kurul tarafndan karlan ynetmeliklerde belirlenen etik davran ilkelerine aykrlk olup olmad ynnden deerlendirilir. Deerlendirme sonucu alnan karar, ilgililere ve bavuru sahibine bildirilir. Yetkili disiplin kurullar bu Kanun ve Bakanlar Kurulu tarafndan hazrlanacak uygulama ynetmelii hkmlerinin ihlali ile ilgili yaplan bavuru ve ikayetleri dzgn ve dzenli bir ekilde raporlamakla ykmldr. Bir nceki yla ait bavurularla ilgili raporlar yl sonunda denetlenmek zere Kurula gnderilir. Kurul bu raporlar yaynlar. Bavurular, 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanunda belirlenen esaslara gre, medeni haklar kullanma ehliyetine sahip Trkiye Cumhuriyeti vatandalar ile Trkiyede ikamet eden yabanc gerek kiiler tarafndan yaplabilir. Ancak, kamu grevlilerini karalama amac gden, hakl bir gerekeye dayanmayan, bavuru konusuyla ilgili yeterli bilgi ve belge sunulmam bavurular deerlendirmeye alnmaz.

324

Yarg organlarnda grlmekte olan veya yarg organlarnca karara balanm bulunan uyumazlklar hakknda Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuru yaplamaz. nceleme srasnda yarg yoluna gidildii anlalan bavurularn ilemi durdurulur.

nceleme ve Aratrma Madde 18

Kurul, bavurular hakkndaki inceleme ve aratrmasn etik davran ilkelerinin ihll edilip edilmedii erevesinde yrtr. Kurul, kendisine ikyet veya ihbar yoluyla ulaan bavurular zerine yapaca inceleme ve aratrmay en ge ay iinde sonulandrmak zorundadr. Kurul, inceleme ve aratrma sonucunu ilgililere ve Babakanlk makamna yazl olarak bildirir.

Raporlama Madde 19
Kurul kendisine yaplan bavuru ve ikayetlerle ilgili dzenli ve dzgn bir biimde rapor dzenler. Bir nceki seneye ait bavuru ve ikayetleri ihtiva eden bu raporlar yl sonunda yaynlanr. Kurul raporlarn yaynlanmas aamasnda kiisel hayatn gizliliini ve kiisel verilerin korunmasn salamakla ykmldr. Kurul ve disiplin kurullar, istatistiki verilerin elde edilmesi ve bir araya getirilmesi amacyla Form-1deki tipe uygun raporlar hazrlar.

Bilgi ve Belge stenmesi Madde 20

Bakanlklar ve dier kamu kurum ve kurulular, Kurulun bavuru konusu ile ilgili olarak istedii bilgi ve belgeleri vermek zorundadrlar. Kurul, bu Kanunun kapsamndaki kurululardan ve zel kurululardan ilgili temsilcileri arp bilgi alma yetkisine sahiptir. Bu Kanuna gre yaplan inceleme ve aratrmalar, genel hkmlere gre ceza kovuturmasna veya tbi olduklar personel kanunlar hkmlerine gre disiplin kovuturmasna engel tekil etmez.
325

Yaptrmlar Madde 21
Bu Kanun hkmlerinin ihlali halinde kamu grevlisinin grev ald kurum veya kuruluun yetkili disiplin kurulu aadaki yaptrmlar uygulamakla grevlidir. 1. Kanunun 3/3. maddesi uyarnca kusurlu olarak kanunlarca belirlenen usul ve esaslara aykr hareket eden ve stlerinden ald emirleri yerine getirmeyen kamu grevlisine knama cezas verilir. Bu fiillerin kasten yaplmas halinde aylktan kesme cezas verilir. 2. Kanunun 3/4. maddesi hilafna hareket eden kamu grevlisine knama cezas verilir. 3. Kanunun 3/6. maddesi uyarnca grevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandrmada dil, din, felsefi inan, siyasi dnce, rk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrm yapan, insan hak ve zgrlklerine aykr veya kstlayc muamelede ve frsat eitliini engelleyici davran ve uygulamalarda bulunan kamu grevlilerine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 4. Kanunun 3/8. maddesi uyarnca gerek veya tzel kiilere ncelikli, ayrcalkl, tarafl ve eitlik ilkesine aykr muamele ve uygulama yapan, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef alan bir davranta bulunan kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 5. Kanunun 3/9. maddesi uyarnca kamu makamlarnn mevzuata uygun politikalarn, kararlarn ve eylemlerini engellemeye alan kamu grevlisine aylktan kesme cezas verilir. 6. Kanunun 3/12. maddesi uyarnca karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmayan kamu grevlisine aylktan kesme cezas verilir. 7. Kanunun 3/15. maddesi uyarnca gerek kamu grevinin ifas srasnda gerekse toplum ierisinde sergiledikleri davranlarda temel etik ilkelere ballk gstermeyen, devlet memuru vakarna yakan hal ve tavrlaryla vatandalara rnek oluturmayan kamu grevlisine uyar cezas verilir. 8. Kanunun 3/16. maddesi gereince halkn kamu hizmetine gven duygusunu zedeleyen, phe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranlarda bulunan kamu grevlisine knama cezas verilir. 9. Kanunun 3/17. maddesi uyarnca stleri, meslektalar, astlar, dier personel ile hizmetten yararlananlara kar nazik ve saygl davranmayan ve gerekli ilgiyi gstermeyen kamu grevlilerine knama cezas verilir. Kamu grevlilerinin stleri, meslektalar, astlar, dier personel ile hizmetten yararlananlara kar davranlar kk drc veya aalayc fiil ve hareket mahiyetindeyse kamu grevlisine kademe durdurulmas cezas verilir. 10. Kanunun 3/19. maddesi uyarnca kamu greviyle ilgili uzmanlk bilgisini gelitirmeyen, kendini yetitirmeyen kamu grevlisine uyar cezas verilir. 11. Kanunun 3/20. maddesi uyarnca kamusal atamalarn yaplmas ve szlemelerin onaylanmas dahil olmak zere, kamusal ilerini yerine getirirken tercihlerini liyakat esasna gre yapmayan kamu grevlilerine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir.
326

12. Kanunun 4/1. maddesi uyarnca dorudan ya da dolayl olarak, resmi ilerini kamu menfaati dorultusunda yerine getirmesini engelleyecek finansal ya da baka trl i ya da ilemlerle uraan kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. Bu yolla maddi bir gelir ve kar elde eden kamu grevlisi elde ettii gelir veya karn parasal deerinin iki kat para cezasna arptrlr. 13. Kanunun 4/2. maddesi uyarnca dorudan ya da dolayl olarak kar amal bir szlemeye taraf olan, bu szlemelere taraf herhangi bir kiiden tazminat, ikramiye, hediye gibi maddi bir ey kabul eden kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. Kamu grevlisinin bu yolla elde ettii tazminat, ikramiye, hediye ve dier maddi eylerin iki kat para cezas verilir. 14. Kanunun 4/3. maddesi uyarnca yrtt grevin gerektirdikleri dnda makamlarn kendilerine, ocuklarna , elerine veya bakalarna zel ayrcalklar veya imtiyazlar salayacak ekilde kullanan kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 15. Kanunun 4/4. maddesi uyarnca resmi olarak kontrolnde, ynetiminde veya gzetiminde bulunan herhangi bir kiiyi, paray veya mallar kendisinin veya bir bakasnn zel karlar iin kullanan kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. Bu yolla maddi bir gelir ve kar elde eden kamu grevlisi elde ettii gelir veya karn parasal deerinin iki kat para cezasna arptrlr. 16. Kanunun 4/5. maddesi uyarnca herhangi bir kar atmas durumu doduunda bunu stlerine bildirmeyen kamu grevlisine aylktan kesme cezas verilir. Bu ceza yeni greve atanan kamu grevlilerinin potansiyel kar atmas durumlarn derhal stlerine bildirmemeleri halinde de uygulanr. 17. Kanunun 5/1. maddesi uyarnca grevinin ifas srasnda ya da bu grevlerin sonucu olarak elde ettii resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yaknlarna veya nc kiilere dorudan veya dolayl olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek iin kullanan, grevdeyken ve grevden ayrldktan sonra yetkili makamlar dnda kurum, kurulu veya kiiye aklayan kamu grevlisine devlet memurluundan karma cezas verilir. 18. Kanunun 5/2. maddesi uyarnca aklamakla ykml bulunduu kaytlar gizleyen kamu grevlisine kademe durdurulmas cezas verilir. 19. Kanunun 6. maddesi uyarnca hizmet ettii kurum tarafndan zellikle yetkilendirilmedike onursal cret kabul eden kamu grevlisine aylktan kesme cezas verilir. Kamu grevlisi bu yolla elde ettii creti aynen iade eder. 20. Kanunun 7/1. maddesi uyarnca yrtt grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerden kendisi, yaknlar veya nc kii veya kurulular iin dorudan doruya veya arac eliyle herhangi bir hediye alan ve menfaat salayan kamu grevlisine ald hediyenin parasal karlna gre disiplin cezas verilir. Hediye veya menfaatin parasal karl 50 YTLye kadarsa uyar cezas verilir. 50 YTL ve 100 YTL arasnda ise knama cezas verilir. 100 YTL ve 200 YTL arasnda ise aylktan kesme cezas verilir. 200 YTL ve 1000 YTL arasnda ise kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 1000YTLden daha fazla ise devlet memurluun327

dan karma cezas verilir. Tm bu hallerde kamu grevlisi elde ettii hediyeyi veya menfaatin parasal karln iade eder. 21. Kanunun 7/2. maddesi uyarnca kamu kaynaklarn kullanarak hediye veren, resmi gn, tren ve bayramlar dnda, hibir gerek veya tzel kiiye elenk veya iek gnderen; grev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanlar veren kamu grevlisine aylktan kesme cezas verilir. 22. Kanunun 8. maddesi uyarnca grev, unvan ve yetkilerini kullanarak akraba, e, dost ve hemehri kayrmacl, siyasal kayrmaclk veya herhangi bir nedenle ayrmclk veya kayrmaclk yapan kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 23. Kanunun 9/2. maddesi uyarnca ilgili kanunlarn izin verdii erevede, kurumlarnn ihale srelerini, faaliyet ve denetim raporlarn uygun aralarla kamuoyunun bilgisine sunmayan st yneticilere aylktan kesme cezas verilir 24. Kanunun 11. maddesi uyarnca kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallar ve kaynaklarn kamusal amalar ve hizmet gerekleri dnda ve kiisel karlar uruna kullanan veya kullandran kamu grevlilerine knama cezas verilir. 25. Kanunun 11. maddesi uyarnca kamu mallarn kullanrken kastl olarak israf eden ve kamu mallarn korumayan kamu grevlisine aylktan kesme cezas verilir. 26. Kanunun 12/1. maddesi uyarnca kendisi, ei ve velayeti altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmazlar, alacak ve borlar hakknda, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu hkmleri uyarnca, yetkili makama mal bildiriminde bulunmayan kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 27. Kanunun 13. maddesi uyarnca bu Kanunda ve Kurulun karaca ynetmeliklerde belirlenen etik davran ilke ve kurallarnn ihlalini tekil edecek faaliyetleri nlemek iin gerekli tedbirleri almayan ve yetkisi dahilindeki personelin Kanun ve Bakanlar Kurulunun karaca uygulama ynetmelii hkmlerine uyup uymadklarn gzetlemeyen ynetici kamu grevlisine ncelikle uyar cezas verilir. Bu maddenin hilafna davranmaya devam eden ynetici kamu grevlisine kademe ilerlemesinin durdurulmas cezas verilir. 28. Kanunun 14nc maddesi uyarnca bu kanunda belirlenen etik davran ilkeleri ve etik davran kurallaryla badamayan veya yasad i ve eylemlerde bulunmann talep edilmesi halinde veya kamu hizmetini yrtrken bu tr bir eylem veya ilemden haberdar olduunda ya da grdnde durumu yetkili makamlara bildirmeyen kamu grevlisine uyar cezas verilir. hbarda bulunan kamu grevlisinin kimliini gizli tutmayan ve kendisine herhangi bir zarar gelmemesi iin gerekli tedbirleri almayan kurum ve kurulu amirlerine knama cezas verilir. Ayrca Kurul, bavuruya konu ilem veya eylemi gerekletiren kamu grevlisinin, etik davran ilkelerine aykr ilem veya eylemi olduunu tespit etmesi ve bu kararn kesinlemesi halinde, bu durumu Babakanlk, Kurul karar olarak Resmi Gazete ve yksek tirajl gazete aracl-

328

yla kamuoyuna duyurur. Ancak, Kurul kararlarnn yarg tarafndan iptali halinde Kurul, yarg kararn yerine getirir ve Resmi Gazetede yaymlatr. Bu Kanunun uygulanmasnda ihmli, kusuru veya kast bulunan memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda, iledikleri fiillerin genel hkmler erevesinde ceza kovuturmas gerektirmesi hususu sakl kalmak kaydyla, tbi olduklar zel kanunlarda belirlenen disiplin yaptrmlar ve yukarda dzenlenen yaptrmlar uygulanr.

BLM V Dier Hkmler Madde 22

Bu Kanunun uygulanmasna ilikin hususlar, Kurulca hazrlanacak ynetmeliklerle belirlenir. Kurul tarafndan hazrlanacak ynetmelikler Babakan onay ile yrrle konulur.

Madde 23
19.4.1990 tarihli ve 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanununun 9 uncu maddesine aadaki fkra eklenmitir. Ancak, Kurul mal bildirimlerini gerektiinde inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler.

Madde 24
14.7.1965 tarihli ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 29 uncu maddesine aadaki fkra eklenmitir. Kurul, hediye alma yasann kapsamn belirlemeye ve en az genel mdr veya eiti seviyedeki st dzey kamu grevlilerince alnan hediyelerin listesini gerektiinde her takvim yl sonunda bu grevlilerden istemeye yetkilidir.

329

Kaldrlacak Hkmler Madde 25

2.12.1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun yrrlkten kaldrlmtr.

Yrrlk Madde 26
Bu kanun yaym tarihinde yrrle girer.

Yrtme Madde 27
Bu kanun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.

330

Form 1 Raporun Ait Olduu Yl : Kurum veya Kurulu : HLALLERLE LGL BLGLER
Etik ihlal bavuru ve ikayeti toplam Etik ihlal kararlar Etik ihlal olmadna hkmeden kararlar ekil artlarna uyulmad iin reddedilen bavuru toplam Ayn zamanda ceza yarglamasna tabi ihlaller

HLALLERN SAYISI

Kurum veya Kurulu adna bilgileri dzenleyenin: Ad ve Soyad : Grevi mzas : :

331

EK 2. KAMU HZMETNDE ETK LE LGL MEVZUAT TABLOSU

Kanun lgili Madde Sorun Kanunun birinci maddesinde belirtilen etik davran ilkelerinin Kanunda tanmlanmas gerekmektedir. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri ve yarg mensuplar ile niversiteler kapsam dnda yer almaktadr. Kanunun kapsam dardr. Kamudan maa alan Trk Silahl Kuvvetleri ve niversitelerin de kapsama dahil edilmesi gerekir. Yasama ve yarg yelerinin kapsam d braklmas isabetli olmakla beraber bu kurumlar iin de ivedilikle etik kodlarn hazrlanp uygulamaya konulmas arttr. neri Raporun EK-1 ksmnda dzenlenen Model Kanunun nc maddesinde kamu grevlilerinin uymas gereken etik davran ilkeleri bulunmaktadr. Madde 1: Bu Kanunun amac, kamu grevlilerinin uymalar gereken, etik davran ilke ve kurallarn belirlemek ve bu Kanunun uygulanmasn gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu, grev ve alma usul ve esaslarnn belirlenmesidir. Bu Kanun, Trk Silahl Kuvvetleri yeleri, niversiteler, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, ve yarg mensuplar hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz. Madde 1/2: Bu Kanun, Trk Silahl Kuvvetleri yeleri, niversiteler, kamu hizmeti gren zel organizasyonlarda istihdam edilen kiiler, (...) kapsar. Raporun EK-1 ksmnda dzenlenen Model Kanunun 20nci maddesinde kamu grevlilerinin uymas gereken etik davran ilke ve kurallarnn ihlali halinde uygulanacak yaptrmlar dzenlenmitir. Madde 4/son: Yetkili disiplin kurullar bu Kanun ve Ynetmelik hkmlerinin ihlali ile ilgili yaplan bavuru ve ikayetleri dzgn ve dzenli bir ekilde raporlamakla ykmldr. Bir nceki yla ait bavurularla ilgili raporlar yl sonunda denetlenmek zere Kamu Grevlileri Etik Kuruluna gnderilir. Kamu Grevlileri Etik Kurulu bu raporlar yaynlar.

5176 Sayl Kamu Grevlileri m.1/1 Etik Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun m.1/2

m.1/2

Kanunun kapsam dahilinde kamu hizmeti gren zel organizasyonlarda istihdam edilen kiiler bulunmamaktadr. Etik davran kurallarnn ihlalinin yalnzca Resmi Gazetede yaynlama yaptrm eksiktir.

m. 5/3

m. 4

Kamu kurum ve kurulularnn bnyesinde oluturulan disiplin kurullarna yaplan bir nceki yla ait Ynetmelik ihlali ikayet ve bavurularyla ilgili rapor dzenleme ykmlln getiren bir hkm yoktur. Ayrca bu raporlarn yl sonunda Kamu Grevlileri Etik Kuruluna gnderilmesini dzenleyen hkm de mevcut deildir.

333

Kanun

lgili Madde Yeni Madde

Sorun Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kendisine yaplan bavuru ve ikayetleri raporlamas ve bu raporlar yaynlamasyla ilgili bir hkm bulunmamaktadr.

neri Madde 5/4: Kamu Grevlileri Etik Kurulu kendisine yaplan bavuru ve ikayetlerle ilgili dzenli ve dzgn bir biimde rapor dzenler. Bir nceki seneye ait bavuru ve ikayetleri ihtiva eden bu raporlar yl sonunda yaynlanr. Kamu Grevlileri Etik Kurulu raporlarn yaynlanmas aamasnda kiisel hayatn gizliliini ve kiisel verilerin korunmasn salamakla ykmldr. Madde 2/son: Kurulun kendine ait sekreteryas olacaktr.

m. 2

Kurulun i younluu olduka fazla olacandan kendine ait bir sekreteryasnn bulunmas etkin ve verimli almasna yardmc olacaktr. kar atmas hkm kamusal hizmet sunmaya aday kiinin potansiyel kar atmas halinde nasl davranmas gerektiini dzenlemediinden eksiktir.

Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri ile Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik

m. 13

Madde 13: kar atmas kamu grevlilerinin resmi grevlerini tarafsz ve objektif bir ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ahsi karlara sahip olmalar halinde ortaya kar. Kamu grevlilerinin ahsi karlar kendisine, ailesine, yakn akrabalarna, arkadalarna ya da i balants veya siyasi ilikileri olduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ierir. Bunun yan sra onlarla ilgili mali ya da dier trlerdeki her trl ykmll kapsar. Kamu grevlisi kar atmasnn doabilecei bir durumda olduunu genellikle bilen tek kii olduu iin aadaki konularda ahsi sorumlulua sahiptir: Herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda uyank olmak; Bu tip bir kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atmak; Bu tip bir kar atmasnn farkna varr varmaz bunu stlerine bildirmek; Byle bir durumdan geri ekilmek ya da kar atmasndan kaynaklanan herhangi bir menfaatten kendisini tecrit etmek iin verilecek nihai karara raz olmak. Ne zaman bu ekilde davranmak gerekirse kamu grevlileri herhangi bir kar atmasna sahip olmadklarn bildirmelidirler. Kamusal hizmet sunmaya aday biri ya da kamusal hizmette yeni greve gelen biri tarafndan beyan edilen herhangi bir kar atmas greve atanmadan nce zme balanmaldr.

334

Kanun

lgili Madde Yeni Madde

Sorun Ynetmelikte uluslararas belgelerde ve dier lkelerin etik kodlarnda bulunan baz etik ilkelerin tanmlanmad grlmektedir. Bunlar hesap verebilirlik, saydamlk, liderlik, sadakat ve liyakat ilkeleridir. Bu ilkelerden hesap verebilirlik ve saydamlk ilkelerine daha geni tanmlanmas arttr. Saydamlk ilkesi eksik tanmlanmtr.

neri Hesap Verebilirlik Madde 7: Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi srasnda sorumluluklar konusunda cevap verebilir olmal, rapor edebilmeli, aklama yapabilmeli, ykmllklerini stlenip kamusal deerlendirme ve muhakemeye her zaman ak ve hazr olmaldr. Kamu grevlileri kendi kararlar ve eylemlerinden dolay kamuya hesap verirler ve uygun denetime tabi tutulurlar. Madde 19: Kamu grevlileri aldklar tm kararlar ve yaptklar tm ilerde mmkn olduunca saydam olmaldrlar. Kamu grevlileri karar alma srecinde bu kararlarn yaratt sonular izlemek iin gerekli olan bilgiyi dzenli, anlalabilir, tutarl ve gvenilir bir biimde sunmaldr. Mevcut koullara, kararlara ve eylemlere dair bilgi eriilebilir, grnr ve anlalr olmaldr.

m.19

Yeni Madde

Etik davran ilkelerinden lid- Kamu grevlileri toplumda liderlik gstererek ve rnek oluturarak erlik eksiktir. yukarda saylan ilkeleri savunur ve desteklerler. Kamu ynetiminde etik ilkelerden olan sadakat ilkesinin Ynetmelikte dzenlenmedii grlmektedir. Ynetmelikte liyakat ve profesyonellik ilkeleri eksiktir. Kamu grevlileri, yasalara uygun bir ekilde atanm ulusal, yerel ve blgesel otoritelere sadakatle hizmet etmekle grevlidirler. Kamu grevlilerinin kamu hizmetleri srasnda liyakat, doruluk ve anlayla kendi yeteneklerini en iyi bir ekilde kullanarak grevlerini ifa edecekleri beklenir. Kamu grevlisi grevini ifa ederken drst, tarafsz ve hesap verebilir ekilde davranmasnn yannda liyakat ilkesine bal ve profesyonelce iini ifa etmelidir. Kamu grevlileri kamu hizmetleri srasnda gsterdikleri yksek etik davranlardan tr dllendirilir. Kamu kurum ve kurulularnn yetkili sicil amirleri, personelin sicil ve performansn, bu Ynetmelikte dzenlenen etik davran ilkelerine uygunluk asndan deerlendirirken o kurum veya kuruluta yl sonunda hangi kamu grevlisinin etik davran ilkelerine en uygun davrandn da belirler. Bu kamu grevlisi maa ikramiyesi, terfi, takdir ve teekkr gibi dllere hak kazanr.

Yeni Madde

Yeni Madde

Yeni Madde

Ynetmelikte yksek etik davranlarn dllendirilmesiyle ilgili hkm eksiktir.

335

Kanun

lgili Madde Yeni Madde

Sorun Ynetmelikte dzenlenen hkmlerin yorumunu hangi kurumun yapaca belirtilmemitir. Kamu hizmeti srasnda ve sonrasnda istihdam hkmleri eksiktir.

neri Ynetmelikteki hkmler hakknda herhangi bir kavramsal karklk ortaya ktnda bu hkmlerin yorumu Kurul tarafndan yaplr. Kamu grevlisi, kendisi asndan gerek, potansiyel veya apak bir kar atmasna neden olabilecek baka i olanaklarnn ortaya kma ihtimaline yol vermemelidir. kar atmasna yol aabilecek herhangi bir somut i teklifi olduunda bunu da stlerine iletmelidir. Kamu grevlisi, bir kamu grevlisi olarak yrtt grevlerini uygun bir ekilde yerine getirmesini engelleyen ve bu grevleri ile mtenasip olmayan herhangi bir faaliyet ya da ilemle itigal edemez veyahut cret mukabili ya da cret almakszn herhangi bir grev ya da fonksiyon icra edemez. Bir faaliyetin grevle mtenasip olup olmad ak deilse stlerden gerekli izin alnmaldr. Yasalarn hkmlerine tabi olmak kouluyla, bir kamu grevlisi, ister cret mukabili isterse cret almakszn olsun, belirli faaliyetleri yapmak veya kamu hizmetlerinde istihdamn dnda bir pozisyonu ya da fonksiyonu kabul etmek iin kamu hizmetleri ivereninin onayn aramas ve bunu bildirmesi zorunludur. Kamu grevlisi, bir kamu grevlisi olarak yrtt grevlerini uygun bir ekilde yerine getirmesini engelleyebilecek herhangi bir dernee ya da rgte yeliini bildirmede kanuni gereklere uymaldr. Kamu grevlilerinin grevlerinden ayrlmalarndan sonraki iki yllk sre iinde, blm ya da kurumlaryla i ilikisi iine girmesi ve yllk sre iinde ise, eskiden grev yapt blmn alma alannda etkinlikte bulunmas ya da araclk etmesi yasaktr.

Yeni Madde

Yeni Madde

Ynetmelikte onursal cretle Madde 16: Kamu grevlisinin alt Kurumda ilgili ak bir dzenleme salad birikimin kiisel yarar iin kulbulunmamaktadr. lanlmamas esastr. Kamu grevlisinin basnda yaz yazmas ile alt Kurumu ilgilendiren konularda seminer ve toplantlarda konuma yapabilme ve tebli vermesi en yksek idari amirin iznine tabidir. Kamu grevlilerinin eitmen, konumac veya yazl tebli gnderme suretiyle katldklar faaliyetler ile basnda yaz yazmalar karl cret kabul etmeleri yasaktr.

336

Kanun

lgili Madde Yeni Madde (devam)

Sorun

neri Seminer ve toplantlara itirak edenler, toplant esnasnda ve sonucunda verilecek yaz, dokman ve ikramlar kabul edebilirler. Ancak, ulam, tama, konaklama ve benzeri hizmetlerin kamu grevlisinin alt Kurumca karlanmas esastr. Kamu alannn bal bulunduu Kurumun izni alnmak artyla kamu kurumunu temsilen verdikleri konferanslarda seyahat masraflar zel kurulularca karlanabilir. Hibir kamu grevlisi hizmet ettii kurum tarafndan zellikle yetkilendirilmedike onursal cret alamaz. lgili kurum, onursal cret neren kii bir kanunun veya dzenlemenin yaplmasn istiyorsa ya da bu dzenlemeye karysa, baz idari ilem ve eylemlerin, politika deiikliklerinin yaplmasn istiyorsa ve onursal cret nerilen kamu grevlisi bu dzenlemelerde grev alyorsa onursal crete izin veremez.

m.15

Ynetmeliin 15. maddesindeki hediye yasa ile ilgili dzenlemede hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu ynetmelie dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarla ilgili herhangi bir dzenleme mevcut deildir. Ynetmeliin 15. maddesinde kamu grevlisinin yakn akrabasna veya tandna i salamak eklinde elde edilen menfaate ilikin dzenleme eksiktir.

Madde 15/3: Hediyelerin bu yasa delmek amacyla kt niyetle ve bu ynetmelie dolanmak maksadyla taksitle veya para para getirildii durumlarda Ynetmeliin ruhu gz nnde bulundurulur.

m. 15

Madde 15/4: Kamu grevlisinin eine, ocuklarna, arkada ve yaknlarna i salanmas menfaat kapsamndadr. Kamu grevlisinin eine, ocuklarna, arkada ve yaknlarna i salanmas suretiyle hibir ekilde tarafszl, performans, karar veya grevini yapmas etkilenemez.

m. 15

Ynetmeliin hediye kstla- f) Finans kurumlarndan piyasa malarn dzenleyen 15. mad- koullarna gre alnan kredi ve borlar. desinin beinci fkrasnn f bendinde kredi ibaresinin yannda borlar ibaresi eksiktir. Ynetmeliin 15. maddesinde hediye yasa kapsam dnda braklan balarn kamuoyuna aklanmasnn yannda derhal Kamu Grevlileri Etik Kuruluna bildirilmesi ve Etik Kurulunca incelenmesi gerekliliini dzenleyen hkm eksiktir. a) Kurum ve kurulular yaplan balar derhal Kamu Grevlileri Etik Kuruluna bildirmekle ykmldrler. Kamu Grevlileri Etik Kurulu balarn Ynetmelik ruhuna uygunluunu denetler.

m. 15

337

Kanun

lgili Madde m. 15

Sorun 15. maddenin son fkrasndaki [B]u Ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5 inci fkras ve 6 nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl Ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler ibaresi eksiktir.

neri Madde 15: [B]u Ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5 inci fkras ve 6 nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl Ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler. Bu ynetmelik kapsamndaki dier kamu grevlileri ise bu maddenin 5 inci fkras ve 6 nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl Ocak ay sonuna kadar en st idari amirlerine bildirirler. Madde 23/2Yeni greve balayan veya yneticilik ve denetleyicilik gibi grevlere atananlar, almaya baladklar tarihten itibaren bir ay iinde Kurulca dzenlenen etik szleme belgesini imzalamakla ykmldrler. Eski kamu alanlar ve yneticilik ve denetleyicilik grevinde bulunanlar bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihten itibaren bir ay ierisinde Kurulca dzenlenen etik szleme belgesini imzalamakla ykmldrler. Bu belgeler, personelin zlk dosyasna konulur. Etik Szlemesinin son hkmnden sonra Ynetmelik hkmlerinin ihlali durumunda uygulanacak yaptrm ak bir biimde belirtilmelidir. Madde 25/son: Tm kamu alanlar senede en az iki defa etik eitimi alr. En az genel mdr, eiti veya st konumundaki kamu alanlar ise senede en az bir defa etik eitimi alrlar. Madde 26: Bu ynetmelikle belirlenen etik davran ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kurulularda uygulanmakla birlikte, ayrca kurum ve kurulular, yrttkleri hizmetin veya grevin niteliine gre, kendi kurumsal etik davran ilkelerini, Kurulun uygun grn almak ve bu ynetmelikten daha az standartta olmamak kaydyla ynerge biiminde dzenleyerek gelitirebilirler. [B]u ynetmelikle belirlenen etik davran ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kurulularda uygulanmakla birlikte, ayrca kurum ve kurulular, yrttkleri hizmetin veya grevin niteliine gre,

m. 23

Etik szlemelerin imzalanmas belirli bir zamana balanmamtr.

Etik Szlemesi

Etik szlemesinde yaptrm eksiktir.

m. 25

Ynetmeliin 25. maddesinde dzenlenen eitimin hangi aralklarla yaplaca belirsizdir.

m. 26

Kamu kurum ve kurulularnn etik davran kurallarna ilikin kanun ve ynetmelik hkmlerinden daha aa bir standartta olmamak koulu ile kendi davran kurallarn oluturmalar ile ilgili hkm eksiktir.

m. 26

Kurumlar tarafndan dzenlenen etik standartlarn Kurul tarafndan denetlenmesine ilikin dzenleme eksiktir.

338

Kanun

lgili Madde Madde 26 (devam)

Sorun

neri kendi kurumsal etik davran ilkelerini, Kurulun uygun grn almak ve bu ynetmelikten daha az standartta olmamak kaydyla ynerge biiminde dzenleyerek gelitirebilirler. Kurumlarca ynerge biiminde dzenlenen kurumsal etik davran ilkeleri en son Etik Kurulu tarafndan denetlenir. Etik Kurulunun onay vermedii hkmler ynergeden karlr.

Yeni Madde

Kurumsal hesap verebilirlikle ilgili dzenleme eksiktir.

Bu Ynetmelikte geen etik davran ilkelerinin yaygn olduu ve etik d davranlarn Kurumsal bir hal ald Kurumlar Kurulca tespit edilir. Kurul etik davran ilkelerinin ihlalinin ortadan kaldrlmas ynnde sz konusu Kurumu derhal ikaz eder. kaz sonucu etik d davranlarn nlenmedii durumlarda Kurul sz konusu Kurumun adn Resmi Gazetede yaynlatr.

m. 12

hbar edenlerin korunmasyla Madde 12/2: Kurum ve kurulu amirleri, ihbarda ilgili dzenleme yetersizdir. bulunan kamu grevlilerinin kimliini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi iin gerekli tedbirleri alrlar. hbar eden kamu grevlisine yapt ihbardan dolay bir zarar gelmesi halinde alt kurum ve kurulu amirleri bundan sorumlu olurlar. hbar eden kamu grevlisinin alt dairede kendisine kar ihbar dolaysyla misilleme, i arkadalarnca dlanma ve dier haksz uygulamalar sz konusu olursa Kamu Grevlileri Etik Kurulu bu daire yneticilerini gerekli tedbirleri almalar iin uyarr. Ynetmelik hkmlerinin ihlali sz konusu olduunda uygulanacak yaptrm eksiktir. Madde 31: Kurul, bavuruya konu ilem veya eylemi gerekletiren kamu grevlisinin, etik davran ilkelerine aykr ilem veya eylemi olduunu tespit etmesi ve bu kararn kesinlemesi halinde, bu durumu Babakanlk, Kurul karar olarak Resmi Gazete ve yksek tirajl gazete araclyla kamuoyuna duyurur. Ancak, Kurul kararlarnn yarg tarafndan iptali halinde Kurul, yarg kararn yerine getirir ve Resmi Gazetede yaymlatr. Yetkili disiplin kurullar Kanunda ve Ynetmelikte belirlenen etik davran ilke ve kurallarnn ihlali halinde Kanunda belirlenen yaptrmlar uygularlar. Madde 24: Devlet memurlar iledikleri sular dolaysyla soruturma ve kovuturma iin genel hkmlere tabidir.

Yeni

657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu

m. 24

Bu madde ile devlet memurlar zel soruturma usullerine tabi klnmaktadr.

339

Kanun 2531 Sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar lere Dair Kanun

lgili Madde m. 4

Sorun Ceza miktar azdr.

neri Madde 4: Bu Kanuna aykr harekette bulunanlar bir yldan yla kadar hapis ve 10.000 YTLden az olmamak zere ar para cezas ile cezalandrlrlar. Madde 3: Yukarda saylan kiileri yasakl dnem ierisinde altran zel sektr kurulular 10.000 YTLden az olmamak kaydyla para cezasna arptrlr.

m. 3

Kanunda, grevden ayrlan kamu grevlileri iin yasaklama ve ceza hkm getirilmesine karn, kanunun ikinci maddesi anlamnda yasakl dnem iinde anlan kiileri altran zel sektr grevlileri iin bir yasaklama ve ceza hkm getirilmedii grlmektedir. 2531 sayl Kanunda, kamu grevinden ayrldktan sonra yaplacak iler asndan snrlama getirilmekle birlikte, st dzey grevlere bilgi ve becerilerinden yararlanmak zere zel sektr alanlar arasndan yaplacak atamalarda, herhangi bir kural, kayt ve snrlama bulunmamaktadr.

m. 4

Madde 4: Kamu grevlilerinin zel sektrde bir seneden fazla olmak zere grev aldklar kii, kurum, kurulularn, atandklar kamu idaresi nezdindeki talep, ilem ve kararlarnda yetki kullanmas yasaktr. Bu kiilerin anlan idare yanndaki i takipleri ve bu konuda ast olarak grev yapan yetkililere talimat vermesi yasaktr. Bu yasaa uyulmad durumlar grevden karma nedeni saylr ve kamu grevlisi grevden alnr. Madde 3: Bu yasak Trk uyruunda olan zel ve Tzel kiiler iin de geerlidir. Ancak, yabanc devlet adamlar ve milletleraras kurulu temsilcileri tarafndan verilen imzal hatra fotoraflarnn ereveleri bu madde hkmlerine dahil deildir. Hediyelerin bedellerinin tespiti karlacak Kamu Grevlileri Etik Kurulunca yaplr.

3628 Sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu

m. 3

Kanunun 3nc maddesi; kamu grevlilerinin genel anlamyla Trk uyruunda olmayan herhangi bir zel veya tzel kii veya kurulutan aldklar belli bir deerin zerinde deere sahip hediyelerini kendi kurumlarna teslim etme zorunluluunu getirdii halde, Trk uyruunda olan kii ve kurululardan kabul edilebilecek hediyeler ile ilgili bir dzenleme getirmemitir. Buna karlk, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 29 uncu maddesiyle kamu grevlilerinin hediye kabul etmeleri tamamyla yasaklanmtr. Mal bildirimlerinin yenilenmesindeki be yllk dnem Trkiyedeki etik d faaliyetlerin skl gz nne alndnda olduka uzundur.

m. 7

Madde 7: Bu Kanun kapsamndaki grevlere devam edenler, her sene, en ge ubat ay sonuna kadar bildirimlerini yenilerler.Yeni bildirimler yetkili merci tarafndan daha nceki bildirimler ile karlatrlrlar.

340

Kanun

lgili Madde Yeni Madde

Sorun Bu Yasa kapsamnda ihbar doru kan kiiye ikramiye veya dl verilmesiyle ilgili herhangi bir dzenleme mevcut deildir. Maddenin ikinci ve nc fkralar mstearlar, valiler, kaymakamlar ve grevleri veya sfatlar sebebi ile zel soruturma ve kovuturma usulne tabi olan sanklarla ilgili yargsal ayrcalklar tanmaktadr.

neri Bu Kanun hkmleri uyarnca ihbar doru kan kiiye su tekil eden fiilin idareye verecei zararn %20si kadar ikramiye verilecektir. Madde 17: Bu Kanunda yazl sularla, irtikap, rvet, ihtilas ve zimmete para geirme, grev srasnda veya grevinden dolay kaaklk, resmi ihale ve alm ve satmlara fesat kartrma, devlet srlarnn aklanmas veya aklanmasna sebebiyet verme sularndan veya bu sulara itirak etmekten sank olanlar hakknda Memurin Muhakemat Hakknda Kanunun Muvakkat hkmleri uygulanmaz ve bu sular ileyen btn kamu grevlileri iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

m. 17

341

EK 3. KAMU HZMETNDE SAYDAMLIK LE LGL MEVZUAT TABLOSU

Kanun Bilgi Edinme Hakk Kanunu lgili Madde m. 2 Sorun Hangi kamu kurum ve kurulularnn kapsama dahil edildii ak deildir. neri Madde 2: Bu Kanun; merkezi idare kapsamndaki kamu idareleri ile bunlarn bal, ilgili veya ilikili kurulularnn, kyler hari olmak zere mahalli idareler ve bunlarn bal ve ilgili kurulular ile birlik veya irketlerinin, T.C. Merkez Bankas, MKB ve niversiteler de dahil olmak zere kamu tzel kiiliini haiz olarak enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnn, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn ve kamu hizmeti gren zel organizasyonlarn faaliyetlerinde uygulanr. Madde 16: Aklanmas hlinde devletin emniyetine, mill savunmasna ve mill gvenliine aka zarar verecek ve nitelii itibaryla devlet srr olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakk kapsam dndadr. Madde 20/son: 4.4.1929 tarihli ve 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu, 18.6.1927 tarihli ve 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanunu, 6.1.1982 tarihli ve 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu hkmleri sakldr." Madde 26/I: Kurum ve kurulularn faaliyetlerini yrtmek zere, elde ettikleri gr, bilgi notu, teklif ve tavsiye niteliindeki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakk kapsamndadr.

m. 16

Madde metninde geen "Devletin d ilikilerine zarar verecek" eklindeki kritere dikkati ekmek gerekir.

m. 20

Madde 20'nin son fkrasnn sonunda geen "ve dier zel kanun hkmleri sakldr" ibaresi btnyle sakncaldr.

m. 26/1

Bu hkm ile idareye, hibir somut lye balanmakszn, bu yndeki talepleri reddetme; dolaysyla da bu hakk kullanma imkann ortadan kaldrma yetkisi ve frsat verilmi olmaktadr. Gizlilii kaldrlan bilgi ve belgelerin, 4982 sayl Kanunda yer alan dier istisna kategorileri iine girmiyorlarsa bilgi edinme bavurularna ak hale geleceklerini hkme balanmtr. Kendisinden talepte bulunulan memurun, bu talebi hukuka aykr bir ekilde yerine getirmemesi halinde maruz kalaca yaptrmn belirsizdir.

m. 28

Madde 28: Gizlilii kaldrlm olan bilgi veya belgeler, bilgi edinme bavurularna ak hle gelir.

m. 29

Madde 29: Bu Kanunun uygulanmasnda ihmli, veya kusuru bulunan veya Kanunun gereklerini kastl olarak yerine getirmeyen memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda, Trk Ceza Kanununda dzenlenen grevi ihmal suu iin ngrlen cezalar ve kamu grevlilerinin tbi olduklar mevzuatta yer alan disiplin cezalar uygulanr.

342

Kanun Bilgi Edinme Hakk Kanununun Uygulanmasna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmelik

lgili Madde m. 2

Sorun Kanunun kapsamla ilgili maddesiyle ynetmelik maddesi elimektedir. 42. maddede kanunda yer almayan bir hkm getirilmitir.

neri Kapsamn ncelikle kanunda belirlenmesi gerekir. Daha sonradan ynetmelik bu kapsam tekrar edecektir. eriimi salayan kurum ve kurulutan izin alnmakszn, eriilen bilgi veya belgeler hibir ekilde basl veya elektronik ortamda (nternet zerinden dahil) kullanlamaz, yaynlanamaz hkmnn kanunda dzenlenmesi gerekmektedir. Yaptrmn kanunda dzenlenmesi gerekmektedir. Daha sonra yaptrm ynetmelikte tekrar edilmelidir.

m. 42

m. 42

Kanunda yaptrm getirilmemesine ramen ynetmelikte dzenlenmitir.

343

EK 4. AYRICALIKLAR TABLOSU
Alt Balk l zel dareleri 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (e) ve (h) bendleri. 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (a) ve (b) bendleri. 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (h) bendi. l ve ile belediye bakan, il ve ile meclis ve encmen yeleri hakknda soruturma yaplabilmesi iin ileri Bakannn izni gereklidir. lelerdeki belediye bakanlar ile ilelerdeki meclis ve encmen yeleri hakknda soruturma yaplabilmesi iin ilelerde kaymakam, merkez ilede vali izni gereklidir. Bykehir belediye bakanlar ve bykehir meclis yeleri hakknda soruturma yaplabilmesi iin ileri Bakannn izni gereklidir. Bykehir belediye memurlar hakknda soruturma yaplabilmesi iin valinin izni gereklidir. Muhtar hakknda soruturma yaplabilmesi iin ilelerde kaymakam, merkez ilede vali izni gereklidir. Birlik bakan, birlik encmeni ve birlik meclis yeleri hakknda soruturma yaplabilmesi iin ilelerde kaymakam, merkez ilede vali izni gereklidir. Alt kademe belediye bakanlar iin ileri Bakan'nn soruturma izni vermesi ngrlmtr. Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanunun Uygulamas le lgili Olarak ileri Vali ve il genel meclisi yeleri hakknda soruturma yaplabilmesi iin ileri Bakannn izni gereklidir. lgili Mevzuat Sorun neri 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

Ana Balk

Yerel Ynetimler

l zel dareleri

l daimi encmeni ve il zel idaresi 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkmemurlar hakknda soruturma yaplabilmesi ten kaldrlmaldr. iin illerde valinin, ilelerde kaymakamn izni gereklidir. 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

Belediyeler

Belediyeler

4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (i) bendi.

4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

345
Bykehir Belediyeleri 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (h) bendi. Bykehir Belediyeleri Kyler 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (j) bendi. 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (i) bendi. 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (b) bendi. Yerel Ynetim Birlikleri Belediyeler

4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr. 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr. 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

Ynerge yrrlkten kaldrlmaldr

Ana Balk Bakanlnca Yrtlecek lemlere likin Ynerge'nin 28.maddesi Ky muhtar 442 sayl Ky Kanunu m. 11 Ky muhtarnn grevi sebebiyle iledii sularda hangi soruturma ve kovuturma sistemine tabi tutulduu belli deildir. 4483 Sayl Kanunun 3/j maddesi gereince ky muhtarlarnn grevleri sebebiyle iledikleri su nedeniyle ilelerde kaymakamdan merkez ilelerde validen izin alnmas gerekir. 4483 Sayl Kanun kaldrlnca bu izin sistemi de kaldrlacandan Ky Kanununun 11. maddesine aklk getirilmesi gereklidir.

Alt Balk

lgili Mevzuat

Sorun

neri

Madde 11Ky muhtarnn ve yapaca ite ky muhtariyle birlik olanlara ky ilerinde fenalklar anlalrsa Devlet memuru gibi muhakeme edilirler ve ceza grrler. Ky muhtarnn grevi sebebiyle iledii sular iin soruturma ve kovuturma genel hkmlere tabidir.

TBMMde grevli memurlar ve dier kamu grevlileri ve TBMM genel sekreteri ve yardmclar

4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (f) bendi.

346
4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (g) bendi. 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (c) bendi. 4483 sayl Kanunun 3. maddesinin (d) bendi.

4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkTrkiye Byk Millet Meclisinde grevli memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda ten kaldrlmaldr. soruturma yaplabilmesi iin Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Sekreteri, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Sekreteri ve yardmclar hakknda soruturma yaplabilmesi iin ise Trkiye Byk Millet Meclisi Bakannn izni gereklidir. Cumhurbakanlnda grevli memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda soruturma yaplabilmesi iin Cumhurbakanl Genel Sekreterinin, Cumhurbakanl Genel Sekreteri hakknda soruturma yaplabilmesi iin Cumhurbakannn izni gereklidir. Blge dzeyinde tekilatlanan kurum ve kurulularda grev yapan memurlar ve dier kamu grevlileri hakknda soruturma yaplabilmesi iin grev yaptklar ilin valisinin izni gereklidir. 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

Cumhurbakanlnda grevli memurlar ve dier kamu grevlileri ve Cumhurbakanl Genel Sekreteri

Blge dzeyinde tekilatlanan kurum ve kurulularda grev yapan memurlar ve dier kamu grevlileri

4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkten kaldrlmaldr.

Babakanlk ve bakanlklarn merkez ve bal veya ilgili kurulularnda grev yapan dier memur ve kamu grevlileri

Babakanlk ve bakanlklarn merkez ve bal 4483 Sayl Kanunun tamam yrrlkveya ilgili kurulularnda grev yapan dier ten kaldrlmaldr. memur ve kamu grevlileri hakknda soruturma yaplabilmesi iin kuruluun en st idari amirinin izni gereklidir.

Ana Balk 657 Sayl Devlet Memurlar Kanunu m. 24 Sz konusu yasa hkm kamu grevlilerinin grevleriyle ilgili iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almasn zel hkmlere tabi klarak ayrcalkl bir sistem getirmektedir. Dolaysyla zel kanunlarla 657 Sayl Kanuna tabi tm kamu grevlileri iin 4483 Sayl Kanun uygulanabilmektedir. Teebbs genel mdr ve ynetim kurulu yeleri hakknda grevleri dolaysyla iledikleri sular iin izin alnacak merciler dzenlenerek ayrcalkl bir sistem ngrlmtr. Madde 24: Devlet memurlarnn grevleri ile ilgili veya grevleri srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma yaplmas ve haklarnda dava almas genel hkmlere tabidir.

Alt Balk

lgili Mevzuat

Sorun

neri

Devlet Memurlar

KT KT genel mdr ve ynetim kurulu yeleri

Kamu ktisadi Teebbsleri Personel Rejiminin Dzenlenmesi ve 233 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin Baz Maddelerinin Yrrlkten Kaldrlmasna Dair 399 Sayl Kanun Hkmnde Kararname m. 11 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanunu m. 25/b Sermaye Piyasas Kurulu Bakan, yeleri ve personeli hakknda 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununda yargsal ayrcalk tannmtr. Kanunun 25. maddesinde Grevleri ile ilgili olarak su ileyen Kurul Bakan ve yeleri ile personeli Devlet memurlar gibi cezalandrlr ibaresi mevcuttur.

Madde 11/b: Grevleri dolaysyla iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

347
Sermaye Piyasas Kurulu Bakan, yeleri ve personeli Kamu hale Kurulu yeleri ve kurum personeli 4734 sayl Kamu hale Kanunu m. 53/e

Sermaye Piyasas Kurumu

Madde 25/b: Kurumun para, evrak, ve her eit mallar Devlet Mal hkmndedir. Grevleri ile ilgili olarak su ileyen Kurul Bakan ve yeleri ile personeli Devlet memurlar gibi cezalandrlr. Grevleri ile ilgili olarak ilenen sularda soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.Kurul yelerine ve personeline kar ilenen sular Devlet memuruna kar ilenmi saylr. Bu konudaki kovuturmalar genel hkmlere gre yrtlr. Kurum personeli, grevleri nedeniyle iledikleri ve kendilerine kar ilenen sular bakmndan devlet memuru saylrlar ve bunlar hakknda 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleri uygulanr. Soruturma izni, Kurul Bakan ve yeleri iin ilikili Bakan, Kurum personeli iin ise Kurum Bakan tarafndan verilir. Madde 53/e: Kurul bakan, yeleri ve Kurum personelinin grevleri nedeniyle iledikleri sularla ilgili soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

Kamu hale Kurumu

Ana Balk Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurulu yeleri ve kurum personeli Rekabet Kurulu Bakan, yeleri ve personeli 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakkndaki Kanun m. 34/2 34. maddenin 2. fkras kurum personelini cret ve mali haklar dnda 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi klmaktadr. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununun 24. maddesindeki dzenleme nedeniyle kurum personelinin grevleri ile ilgili iledikleri sulardan dolay soruturma ve kovuturma usulleri 4483 sayl Kanuna tabi klnmaktadr. 4389 Sayl Bankalar Kanunu m. 3/8 4389 Sayl Kanunun nc maddesinin sekizinci fkrasndaki Buna ilikin soruturmalar, Kurul yeleri iin ilgili Bakann, Kurum personeli iin ise Kurulun izin vermesi kaydyla genel hkmlere gre yaplr ibaresi ayrcalkl bir stat yaratmaktadr.

Alt Balk

lgili Mevzuat

Sorun

neri Madde 3/8: Kurul yeleri ve Kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. Madde 34/2: Rekabet Kurulu bakan, yeleri ve Kurum personelinin grevleri dolaysyla iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma genel hkmlere tabidir. Kurul, ihtiyaca uygun kurulu ve kadro statlerinin dzenlenmesinde serbesttir. Kadrolarn iptali ve ihdas Kurulca yaplr. Madde 72: Kurul Bakan ve yeleri ile personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. Madde 9/2: Kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. Madde 5/11-12: Kurul yeleri ve Kurum personelinin grevleri nedeniyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu

Rekabet Kurumu

Rekabet Kurulu Bakan, yeleri ve personeli Rekabet Kurumu alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik m. 72

348
Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu personeli 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu m. 9/2 Telekomnikasyon 2813 Sayl Telsiz Kurumu personeli ve Kanunu m. 5/11-12: Telekomnikasyon Kurulu yeleri st Kurul yeleri 3984 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulu ve Yaynlar Hakknda Kanun m. 10/5

4483 Sayl Kanunun 16. maddesinde Memurin Muhakemat Hakknda Kanuna yaplan atflarn bu Kanuna yaplm saylaca dzenlenmitir. Dolaysyla Ynetmeliin sz konusu hkm yapt atfla ayrcalk oluturmaktadr. 657 Sayl Devlet Memurlar Kanununa yaplan atfla yargsal ayrcalk olumaktadr.

Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu

Telekomnikasyon Kurumu

Kurul yeleri ve Kurum personeli, grevleri srasnda veya grevleri nedeniyle iledikleri veya kendilerine kar ilenen sular bakmndan Devlet memuru saylrlar ibaresi bu kiiler iin soruturma usuln 4483 Sayl Kanuna tabi klmaktadr. 3984 Sayl Kanunda Radyo Televizyon st Kurulu yeleri Trk Ceza Kanunu uygulamas bakmndan devlet memuru saylmaktadrlar. bununla birlikte grevleri sebebiyle iledikleri sular dolaysyla tabi olacaklar sisteme dair bir aklk mevcut deildir.

Radyo ve Televizyon st Kurulu

Madde 10/5 st Kurul yeleri Trk Ceza Kanunu uygulamas bakmndan Devlet memuru saylrlar. Grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

Ana Balk Kurum personeli 4733 Sayl Ttn, Ttn Mamulleri, Tuz ve Alkol letmeleri Genel Mdrlnn Yeniden Yaplandrlmas ile Ttn ve Ttn Mamullerinin retimine, ve D Alm ve Satmna, 4046 Sayl Kanunda ve 233 Sayl Kanun Hkmnde Kararnamede Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun m. 4/2 Kanundaki ve haklarnda 4483 sayl Memurlar ve Dier Kamu Grevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hkmleri uygulanr. ibaresi nedeniyle zel bir izin sistemi ngrlmektedir. Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu personelinin cret ve mali haklar dnda 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi olmasn dzenleyen bu hkm 657 Sayl Kanunun 24. maddesine yapt atfla sz konusu kiilerin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin 4483 Sayl Kanunun uygulanmasn ngrmektedir.

Alt Balk

lgili Mevzuat

Sorun

neri m. 4/2: Kurum personelinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir

Ttn, Ttn Mamlleri ve Alkoll kiler Piyasas Dzenleme Kurumu

Esnaf ve Sanatkrlar ve Dier Bamsz alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kurum personeli 4956 Sayl Esnaf ve Sanatkrlar ve Dier Bamsz alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun ve Tarmda Kendi Adna ve Hesabna alanlar Sosyal Sigortalar Kanununun ve Baz Maddelerinin Deitirilmesi, Yrrlkten Kaldrlmas Ve Bu Kanunlara Geici Maddeler Eklenmesi Hakknda Kanun m. 6 72 Sayl Babakanlk Yksek Denetleme Kurulu Hakknda Kanun Hkmnde Kararname m. 38

Madde 7: Ynetim Kurulu Bakan ve yeleri ile Kurumun dier alanlarnn grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

349
Bakan, ye ve personel

Babakanlk Yksek Denetleme Kurumu

72 Sayl Kararname Bakan ve yelerin grevlerinden doan veya grevleri srasnda ilemi bulunduklar sulardan dolay ilk soruturma yetkisini Babakann grevlendirecei bir soruturmac veya soruturmaclara vermesi ve Birinci fkra dnda kalan Denetleme Kurul personelinin grevlerinden doan veya grevleri srasnda ilemi bulunduklar sulardan dolay ilk soruturma Kurul Bakannn grevlendirecei soruturmac tarafndan yaplmasn dzenlediinden bir yargsal ayrcalk sz konusudur. Soruturma yetkisi bir idari organa verilmektedir.

Madde 38: Bakan ve yeler ile Denetleme Kurul Personelinin grevlerinden doan veya grevleri srasnda ilemi bulunduklar sulardan dolay soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

Ana Balk Yksek retim Kurulu Bakan, yeleri ve yksekretim kurumlarnda alan personel 2547 sayl Yksek retim Kanunu m. 53 - c. (Deiik bent: 14/04/1982 - 2653/3 md.) Madde 53 - c: Yksekretim st kurulular bakan ve yeleri ile yksekretim kurumlar yneticilerinin, kadrolu ve szlemeli retim elemanlarnn ve bu kurulu ve kurumlarn 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlarnn grevleri dolaysyla ya da grevlerini yaptklar srada iledikleri ileri srlen sular hakknda soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

Alt Balk

lgili Mevzuat

Sorun

neri

YK

350
Polis 2559 Sayl Polis Vazife Ve Selahiyet Kanunu Ek Madde 9 Jandarma personeli 2803 Sayl Jandarma Tekilat, Grev ve Yetkileri Kanunu m. 15

2547 Sayl Kanunun 53. maddesi nedeniyle grevleri dolaysyla ya da grevlerini yaptklar srada iledikleri ileri srlen sular iin soruturma izni verme yetkisi: Yksek retim Kurulu Bakan ve yeleri ile Yksekretim Denetleme Kurulu Bakan ve yeleri hakknda Dantay 2. Dairesi niversite rektrleri, rektr yardmclar ile st kurulu genel sekreterleri hakknda Yksek retim Kurulu yelerinden tekil edilecek kiilik kurul, niversite, faklte, enstit ve yksek okul ynetim kurulu yeleri faklte dekanlar ve dekan yardmclar enstit ve yksekokul mdrleri ve yardmclar ile niversite genel sekreterleri hakknda rektrn bakanlnda sektrce grevlendirilen sektr yardmclarndan oluacak kiilik kurul, retim elemanlar faklte enstit ve yksekokul sekreterleri hakknda niversite yentim kurulu yeleri arasnda oluturulacak kiilik kurul, 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlar hakknda mahal itibariyle yetkili il idare kuruluna aittir. 4483 Sayl Kanunun 16. maddesinde Kanunlarda Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkatn uygulanaca belirtilen hallerde bu Kanun hkmleri uygulanr denilmektedir. Dolaysyla, zel kanunlarda Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkata yaplan atflar 4483 sayl Kanuna yaplm saylmaktadr. Bylece grevleri sebebiyle iledikleri sutan tr zel bir soruturma usulne tabi olmaktadrlar. 15. maddenin d bendinde jandarma personelinin mlki hizmetten doan veya bu tr hizmeti yaparken ilenen sularnda 04/02/1913 tarihli Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkat hkmlerine gre ilem yaplr ibaresi jandarma personeline mlki hizmetten doan sularda Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkata yapt atfla zel soruturma usulleri ngrmektedir.

Kolluk

Ek Madde 9: A) nleyici, caydrc, dzenleyici ve koruyucu kolluk hizmetlerine dair grevlerin ifas srasnda silah kullanmak zorunda kalan polis hakknda, cezai sorumluluun tespiti bakmndan genel hkmlere gre ilem yaplr.

Madde 15: d) Jandarma personelinin mlki hizmetten doan sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.e) Adli hizmetlerden doan sularda; ile ve merkez ile jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekaleten yrtenler hakknda soruturma ve kovuturma genel hkmlere gre yaplr.

Ana Balk Jandarma personeli Jandarma Tekilat Grev Ve Yetkileri Ynetmelii m. 186. jandarma personelinin mlki hizmetten doan veya bu tr hizmeti yaparken ilenen sularnda 04/02/1913 tarihli Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkat hkmlerine gre ilem yaplr ibaresi jandarma personeline mlki hizmetten doan sularda Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkata yapt atfla zel soruturma usulleri ngrmektedir. Ayrca, 15. maddenin e bendinde 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu nun 154/4 nc maddesi gereince 24/02/1983 gn ve 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu nun 82 ve mteakip maddelerinde gsterilen hakim ve savclarn tabi olduklar muhakeme usul uygulanr ibaresi, jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekaleten yrtenlerin adli hizmetlerden doan sularnda soruturma izninin Adalet Bakanlndan alnmas sonucunu dourmaktadr. Dolaysyla sz konusu hkm bu kiilerin zel soruturma usul ve izin sistemine tabi olmalarn ngrmektedir. 4483 Sayl Kanunun 16. maddesinde Memurin Muhakemat Kanununa yaplan atflarn bu Kanuna yaplm saylaca belirtilmitir. Dolaysyla ar ve mahalle bekileri idari grevleri nedeniyle iledikleri sularda 4483 Sayl Kanuna tabidirler. Madde 186: b. Jandarma personelinin mlki hizmetten doan sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir. c. Adli hizmetlerden doan sularda; ile ve merkez ile jandarma blk komutanlar ile bu hizmetleri vekaleten yrtenler hakknda soruturma ve kovuturma genel hkmlere gre yaplr. d. Jandarma personelinin kiisel sularnda, genel hkmlere gre ilem yaplr.

Alt Balk

lgili Mevzuat

Sorun

neri

351
ar ve Mahalle Bekileri 772 Sayl ar ve Mahalle Bekileri Kanunu m. 40

Madde 40: ar ve mahalle bekilerinin grevleri sebebiyle iledikleri sular iin soruturma ve kovuturma usulleri genel hkmlere tabidir.

EK 5. 5176 SAYILI KAMU GREVLLER ETK KURULU KURULMASI HAKKINDA KANUN

Ama ve kapsam MADDE 1.- Bu Kanunun amac, kamu grevlilerinin uymalar gereken saydamlk, tarafszlk, drstlk, hesap verebilirlik, kamu yararn gzetme gibi etik davran ilkeleri belirlemek ve uygulamay gzetmek zere Kamu Grevlileri Etik Kurulunun kurulu, grev ve alma usul ve esaslarnn belirlenmesidir. Bu Kanun, genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri ve yarg mensuplar ve niversiteler hakknda bu Kanun hkmleri uygulanmaz. Kurulu MADDE 2.- Bu Kanunda yazl grevleri yerine getirmek zere Babakanlk bnyesinde Kamu Grevlileri Etik Kurulu (Kurul) kurulmutur. Bakanlar Kurulu, bu Kanun kapsamndaki konularda her trl kararlar almak ve uygulamak zere; a) Bakanlk grevi yapm olanlar arasndan bir ye, b) l belediye bakanl yapm olanlar arasndan bir ye, c) Yargtay, Dantay, Saytay yelii grevlerinden emekliye ayrlanlar arasndan ye, d) Mstearlk, bykelilik, valilik, bamsz ve dzenleyici kurul bakanl grevlerinde bulunmu veya bu grevlerden emekliye ayrlanlar arasndan ye, e) niversitelerde rektrlk veya dekanlk grevlerinde bulunmu retim yeleri veya bunlarn emeklileri arasndan iki ye, f) Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnda en st kademe yneticilii yapm olanlar arasndan bir ye, Olmak zere toplam onbir yeyi biri Bakan olmak zere seer ve atar. Kurul bakan veya yeliine atanacaklar hakknda, 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanununun 40 nc maddesinin birinci fkras hkm ile ek 68 inci maddesinin drdnc fkras hkm uygulanmaz ve bu kiiler Kurulda emekli aylklar kesilmeksizin altrlr. yelerin grev sresi drt yldr. Sresi dolan yeler Bakanlar Kurulunca yeniden seilebilirler. Kurul yelerinin grev sresi dolmadan grevlerine son verilemez. Ancak yeler, ciddi bir has352

talk veya sakatlk nedeniyle i grememeleri veya atamaya ilikin artlar kaybetmeleri halinde, atandklar usule gre sresi dolmadan grevden alnr. yeler, grevi ktye kullanmaktan veya yz kzartc bir sutan mahkm olmalar halinde ise Babakan onayyla grevden alnr. Grevden alma nedeniyle veya sresi dolmadan herhangi bir sebeple boalan Kurul yeliklerine bir ay ierisinde Bakanlar Kurulunca yeniden atama yaplr. Bu ekilde atanan ye, yerine atand yenin grev sresini tamamlar. Kurul, Bakann daveti zerine en az alt yeyle toplanr ve ye tam saysnn salt ounluunun ayn yndeki oyu ile karar verir. Toplant kararlar ilgililere duyurulur. Kurul ayda drt defa toplanr. Kurul Bakan ve yelerinin toplantlara katlmalar esastr. Arka arkaya toplantya veya bir yl iinde toplam on toplantya katlmayan yeler istifa etmi saylrlar. Kurulun sekretarya hizmetleri Babakanlk Personel ve Prensipler Genel Mdrl tarafndan yerine getirilir. Kurul Bakan ve yelerine, 6245 sayl Harcrah Kanunu hkmleri sakl kalmak kouluyla, fiilen grev yaplan her gn iin (3000) gsterge rakamnn memur aylk katsays ile arpm sonucu bulunacak miktarda huzur hakk denir. Bu demeden damga vergisi hari herhangi bir kesinti yaplmaz. Huzur hakk ve Kurulun dier ihtiyalar iin her yl Babakanlk btesine gerekli denek konulur. Kurulun grevleri MADDE 3.- Kurul, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini hazrlayaca ynetmeliklerle belirlemek, etik davran ilkelerinin ihll edildii iddiasyla resen veya yaplacak bavurular zerine gerekli inceleme ve aratrmay yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmek, kamuda etik kltrn yerletirmek zere almalar yapmak veya yaptrmak ve bu konuda yaplacak almalara destek olmakla grevli ve yetkilidir. Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuru MADDE 4.- Bu Kanun kapsamndaki kamu kurum ve kurulularnda etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla, en az genel mdr veya eiti seviyedeki kamu grevlileri hakknda Kurula bavurulabilir. Hangi unvanlarn genel mdr eiti saylaca kurum ve kurulularn tekilt yaps ve yrttkleri hizmetlerin nitelii dikkate alnarak Kurul tarafndan belirlenir. Dier kamu grevlilerinin, etik davran ilkelerine aykr uygulamalar bulunduu iddiasyla yaplacak bavurular, ilgili kurumlarn yetkili disiplin kurullarnda, Kurul tarafndan karlan ynetmeliklerde belirlenen etik davran ilkelerine aykrlk olup olmad ynnden deerlendirilir. Deerlendirme sonucu alnan karar, ilgililere ve bavuru sahibine bildirilir.

353

Bavurular, 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna Dair Kanunda belirlenen esaslara gre, medeni haklar kullanma ehliyetine sahip Trkiye Cumhuriyeti vatandalar ile Trkiye'de ikamet eden yabanc gerek kiiler tarafndan yaplabilir. Ancak, kamu grevlilerini karalama amac gden, hakl bir gerekeye dayanmayan, bavuru konusuyla ilgili yeterli bilgi ve belge sunulmam bavurular deerlendirmeye alnmaz. Yarg organlarnda grlmekte olan veya yarg organlarnca karara balanm bulunan uyumazlklar hakknda Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuru yaplamaz. nceleme srasnda yarg yoluna gidildii anlalan bavurularn ilemi durdurulur. nceleme ve aratrma MADDE 5. - Kurul, bavurular hakkndaki inceleme ve aratrmasn etik davran ilkelerinin ihll edilip edilmedii erevesinde yrtr. Kurul, kendisine ikyet veya ihbar yoluyla ulaan bavurular zerine yapaca inceleme ve aratrmay en ge ay iinde sonulandrmak zorundadr. Kurul, inceleme ve aratrma sonucunu ilgililere ve Babakanlk Makamna yazl olarak bildirir. Kurul, bavuruya konu ilem veya eylemi gerekletiren kamu grevlisinin, etik davran ilkelerine aykr ilem veya eylemi olduunu tespit etmesi ve bu kararn kesinlemesi halinde, bu durumu Babakanlk, Kurul karar olarak Resmi Gazete araclyla kamuoyuna duyurur. Ancak, Kurul kararlarnn yarg tarafndan iptali halinde Kurul, yarg kararn yerine getirir ve Resmi Gazetede yaymlatr. Bu Kanuna gre yaplan inceleme ve aratrmalar, genel hkmlere gre ceza kovuturmasna veya tbi olduklar personel kanunlar hkmlerine gre disiplin kovuturmasna engel tekil etmez. Bilgi ve belge istenmesi MADDE 6.- Bakanlklar ve dier kamu kurum ve kurulular, Kurulun bavuru konusu ile ilgili olarak istedii bilgi ve belgeleri vermek zorundadrlar. Kurul, bu Kanunun kapsamndaki kurululardan ve zel kurululardan ilgili temsilcileri arp bilgi alma yetkisine sahiptir. Ynetmelik MADDE 7.- Bu Kanunun uygulanmasna ilikin hususlar, Kurulca hazrlanacak ynetmeliklerle belirlenir. Kurul tarafndan hazrlanacak ynetmelikler Babakan onay ile yrrle konulur.

354

MADDE 8.- 19.4.1990 tarihli ve 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanununun 9 uncu maddesine aadaki fkra eklenmitir. Ancak, Kamu Grevlileri Etik Kurulu mal bildirimlerini gerektiinde inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler. MADDE 9.- 14.7.1965 tarihli ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 29 uncu maddesine aadaki fkra eklenmitir. Kamu Grevlileri Etik Kurulu, hediye alma yasann kapsamn belirlemeye ve en az genel mdr veya eiti seviyedeki st dzey kamu grevlilerince alnan hediyelerin listesini gerektiinde her takvim yl sonunda bu grevlilerden istemeye yetkilidir. Yrrlk MADDE 10. - Bu Kanun yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme MADDE 11. - Bu Kanun hkmlerini Bakanlar Kurulu yrtr.

355

EK 6. KAMU GREVLLER ETK DAVRANI LKELER LE BAVURU USUL VE ESASLARI HAKKINDA YNETMELK
BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar Ama Madde 1 Bu Ynetmeliin amac; kamuda etik kltrn yerletirmek, kamu grevlilerinin grevlerini yrtrken uymalar gereken etik davran ilkelerini belirlemek, bu ilkelere uygun davran gstermeleri asndan onlara yardmc olmak ve grevlerin yerine getirilmesinde adalet, drstlk, saydamlk ve tarafszlk ilkelerine zarar veren ve toplumda gvensizlik yaratan durumlar ortadan kaldrmak suretiyle kamu ynetimine halkn gvenini artrmak, toplumu kamu grevlilerinden beklemeye hakk olduu davranlar konusunda bilgilendirmek ve Kurula bavuru usul ve esaslarn dzenlemektir. Kapsam Madde 2 Bu Ynetmelik; genel bteye dahil daireler, katma bteli idareler, kamu iktisadi teebbsleri, dner sermayeli kurulular, mahalli idareler ve bunlarn birlikleri, kamu tzel kiiliini haiz olarak kurul, st kurul, kurum, enstit, teebbs, teekkl, fon ve sair adlarla kurulmu olan btn kamu kurum ve kurulularnda alan; ynetim ve denetim kurulu ile kurul, st kurul bakan ve yeleri dahil tm personeli kapsar. Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Bakanlar Kurulu yeleri, Trk Silahl Kuvvetleri, yarg mensuplar ve niversiteler hakknda bu Ynetmelik hkmleri uygulanmaz. Hukuki dayanak Madde 3 - Bu Ynetmelik, 25/5/2004 tarihli ve 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 3 ve 7 nci maddelerine dayanlarak hazrlanmtr. Tanmlar Madde 4 - Bu Ynetmelikte geen; a) Kanun: 25/5/2004 tarihli ve 5176 sayl Kamu Grevlileri Etik Kurulu Kurulmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunu, b) Kurum ve kurulu: 2 nci maddede geen ve kapsama dahil kamu kurum ve kurulularn, c) Kamu grevlileri: 2 nci maddede geen ve kapsama dahil kamu kurum ve kurulularnda grevli tm personeli, d) Kurul: Kamu Grevlileri Etik Kurulunu,

356

e) Etik davran ilkeleri: Kamu grevlilerinin uymas gereken etik davran ilkelerini, f) Bavuru sahibi: Kanun kapsamnda bavuru hakkn kullanarak Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuran gerek kiileri, g) Bilgi: Kurum ve kurulularn kaytlarnda yer alan 5176 sayl Kanun kapsamnda yaplacak inceleme ve aratrmalara ilikin her trl veriyi, h) Belge: Kurum ve kurulularn sahip olduklar 5176 sayl Kanun kapsamnda yaplacak inceleme ve aratrmalarla ilgili yazl, basl veya oaltlm dosya, evrak, kitap, dergi, bror, ett, mektup, program, talimat, kroki, plan, film, fotoraf, teyp ve video kaseti, harita, elektronik ortamda kaydedilen her trl bilgi, haber ve veri tayclarn, ifade eder. KNC BLM Etik Davran lkeleri Grevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci Madde 5 - Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; srekli geliimi, katlmcl, saydaml, tarafszl, drstl, kamu yararn gzetmeyi, hesap verebilirlii, ngrlebilirlii, hizmette yerindenlii ve beyana gveni esas alrlar. Halka hizmet bilinci Madde 6 - Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; halkn gnlk yaamn kolaylatrmay, ihtiyalarn en etkin, hzl ve verimli biimde karlamay, hizmet kalitesini ykseltmeyi, halkn memnuniyetini artrmay, hizmetten yararlananlarn ihtiyacna ve hizmetlerin sonucuna odakl olmay hedeflerler. Hizmet standartlarna uyma Madde 7 - Kamu kurum ve kurulularnn yneticileri ve dier personeli, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve srelere uygun ekilde yrtrler, hizmetten yararlananlara i ve ilemlerle ilgili gerekli aklayc bilgileri vererek onlar hizmet sreci boyunca aydnlatrlar. Ama ve misyona ballk Madde 8 - Kamu grevlileri, altklar kurum veya kuruluun amalarna ve misyonuna uygun davranrlar. lkenin karlar, toplumun refah ve kurumlarnn hizmet idealleri dorultusunda hareket ederler. Drstlk ve tarafszlk Madde 9 - Kamu grevlileri; tm eylem ve ilemlerinde yasallk, adalet, eitlik ve drstlk ilkeleri dorultusunda hareket ederler, grevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandrma357

da dil, din, felsefi inan, siyasi dnce, rk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrm yapamazlar, insan hak ve zgrlklerine aykr veya kstlayc muamelede ve frsat eitliini engelleyici davran ve uygulamalarda bulunamazlar. Kamu grevlileri, takdir yetkilerini, kamu yarar ve hizmet gerekleri dorultusunda, her trl keyfilikten uzak, tarafszlk ve eitlik ilkelerine uygun olarak kullanrlar. Kamu grevlileri, gerek veya tzel kiilere ncelikli, ayrcalkl, tarafl ve eitlik ilkesine aykr muamele ve uygulama yapamazlar, herhangi bir siyasi parti, kii veya zmrenin yararn veya zararn hedef alan bir davranta bulunamazlar, kamu makamlarnn mevzuata uygun politikalarn, kararlarn ve eylemlerini engelleyemezler. Saygnlk ve gven Madde 10 - Kamu grevlileri, kamu ynetimine gveni salayacak ekilde davranrlar ve grevin gerektirdii itibar ve gvene layk olduklarn davranlaryla gsterirler. Halkn kamu hizmetine gven duygusunu zedeleyen, phe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranlarda bulunmaktan kanrlar. Kamu grevlileri, halka hizmetin kiisel veya zel her trl menfaatin zerinde bir grev olduu bilinciyle hizmet gereklerine uygun hareket eder, hizmetten yararlananlara kt davranamaz, ii savsaklayamaz, ifte standart uygulayamaz ve taraf tutamazlar. Ynetici veya denetleyici konumunda bulunan kamu grevlileri, keyfi davranlarda, bask, hakaret ve tehdit edici uygulamalarda bulunamaz, ak ve kesin kantlara dayanmayan rapor dzenleyemez, mevzuata aykr olarak kendileri iin hizmet, imkan veya benzeri karlar talep edemez ve talep olmasa dahi sunulan kabul edemezler. Nezaket ve sayg Madde 11 - Kamu grevlileri, stleri, meslektalar, astlar, dier personel ile hizmetten yararlananlara kar nazik ve saygl davranrlar ve gerekli ilgiyi gsterirler, konu yetkilerinin dndaysa ilgili birime veya yetkiliye ynlendirirler. Yetkili makamlara bildirim Madde 12 - Kamu grevlileri, bu Ynetmelikte belirlenen etik davran ilkeleriyle badamayan veya yasad i ve eylemlerde bulunmalarnn talep edilmesi halinde veya hizmetlerini yrtrken bu tr bir eylem veya ilemden haberdar olduklarnda ya da grdklerinde durumu yetkili makamlara bildirirler. Kurum ve kurulu amirleri, ihbarda bulunan kamu grevlilerinin kimliini gizli tutar ve kendilerine herhangi bir zarar gelmemesi iin gerekli tedbirleri alrlar.

358

kar atmasndan kanma Madde 13 - kar atmas; kamu grevlilerinin grevlerini tarafsz ve objektif ekilde icra etmelerini etkileyen ya da etkiliyormu gibi gzken ve kendilerine, yaknlarna, arkadalarna ya da ilikide bulunduu kii ya da kurululara salanan her trl menfaati ve onlarla ilgili mali ya da dier ykmllkleri ve benzeri ahsi karlara sahip olmalar halini ifade eder. Kamu grevlileri, kar atmasnda ahsi sorumlulua sahiptir ve kar atmasnn doabilecei durumu genellikle ahsen bilen kiiler olduklar iin, herhangi bir potansiyel ya da gerek kar atmas konusunda dikkatli davranr, kar atmasndan kanmak iin gerekli admlar atar, kar atmasnn farkna varr varmaz durumu stlerine bildirir ve kar atmas kapsamna giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar. Grev ve yetkilerin menfaat salamak amacyla kullanlmamas Madde 14 - Kamu grevlileri; grev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendileri, yaknlar veya nc kiiler lehine menfaat salayamaz ve araclkta bulunamazlar, akraba, e, dost ve hemehri kayrmacl, siyasal kayrmaclk veya herhangi bir nedenle ayrmclk veya kayrmaclk yapamazlar. Kamu grevlileri, grev, unvan ve yetkilerini kullanarak kendilerinin veya bakalarnn kitap, dergi, kaset, cd ve benzeri rnlerinin satn ve datmn yaptramaz; herhangi bir kurum, vakf, dernek veya spor kulbne yardm, ba ve benzeri nitelikte menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, grevlerinin ifas srasnda ya da bu grevlerin sonucu olarak elde ettikleri resmi veya gizli nitelikteki bilgileri, kendilerine, yaknlarna veya nc kiilere dorudan veya dolayl olarak ekonomik, siyasal veya sosyal nitelikte bir menfaat elde etmek iin kullanamazlar, grevdeyken ve grevden ayrldktan sonra yetkili makamlar dnda hibir kurum, kurulu veya kiiye aklayamazlar. Kamu grevlileri, seim kampanyalarnda grev yapt kurumun kaynaklarn dorudan veya dolayl olarak kullanamaz ve kullandramazlar. Hediye alma ve menfaat salama yasa Madde 15 -Kamu grevlisinin tarafszln, performansn, kararn veya grevini yapmasn etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan, ekonomik deeri olan ya da olmayan, dorudan ya da dolayl olarak kabul edilen her trl eya ve menfaat hediye kapsamndadr. Kamu grevlilerinin hediye almamas, kamu grevlisine hediye verilmemesi ve grev sebebiyle kar salanmamas temel ilkedir. Kamu grevlileri, yrttkleri grevle ilgili bir i, hizmet veya menfaat ilikisi olan gerek veya tzel kiilerden kendileri, yaknlar veya nc kii veya kurulular iin dorudan doruya veya arac eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat salayamazlar. Kamu grevlileri, kamu kaynaklarn kullanarak hediye veremez, resmi gn, tren ve bayramlar dnda, hibir gerek veya tzel kiiye elenk veya iek gnderemezler; grev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanlar veremezler.
359

Uluslararas ilikilerde nezaket ve protokol kurallar gereince, yabanc kii ve kurulular tarafndan verilen hediyelerden, 3628 sayl Kanunun 3. maddesi hkmleri sakl kalmakla birlikte, szkonusu maddede belirtilen snrn altnda kalanlar da beyan edilir. Aada belirtilenler hediye alma yasa kapsam dndadr: a) Grev yaplan kuruma katk anlamna gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yrtlmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirba listesine kaydedilmek ve kamuoyuna aklanmak kouluyla alnanlar (makam arac ve belli bir kamu grevlisinin hizmetine tahsis edilmek zere alnan dier hediyeler hari) ile kurum ve kurululara yaplan balar, b) Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar, c) Halka ak yarmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanlan dl veya hediyeler, d) Herkese ak konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatra niteliindeki hediyeler, e) Tantm amacna ynelik, herkese datlan ve sembolik deeri bulunan reklam ve el sanatlar rnleri, f) Finans kurumlarndan piyasa koullarna gre alnan krediler. Aada belirtilenler ise hediye alma yasa kapsamndadr: a) Grev yaplan kurumla i, hizmet veya kar ilikisi iinde bulunanlardan alnan karlama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, cretsiz konaklama ve hediye ekleri, b) Tanr veya tanmaz mal veya hizmet satn alrken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatna gre makul olmayan bedeller zerinden yaplan ilemler, c) Hizmetten yararlananlarn verecei her trl eya, giysi, tak veya gda tr hediyeler, d) Grev yaplan kurumla i veya hizmet ilikisi iinde olanlardan alnan bor ve krediler. Bu Ynetmelik kapsamna giren en az genel mdr, eiti ve st grevliler, bu maddenin 5 inci fkras ve 6 nc fkrann (a) bendinde saylan hediyelere ilikin bir nceki ylda aldklarnn listesini, herhangi bir uyar beklemeksizin her yl Ocak ay sonuna kadar Kurula bildirirler. Kamu mallar ve kaynaklarnn kullanm Madde 16 - Kamu grevlileri, kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallar ve kaynaklarn kamusal amalar ve hizmet gerekleri dnda kullanamaz ve kullandramazlar, bunlar korur ve her an hizmete hazr halde bulundurmak iin gerekli tedbirleri alrlar. Savurganlktan kanma Madde 17 - Kamu grevlileri, kamu bina ve tatlar ile dier kamu mallar ve kaynaklarnn kullanmnda israf ve savurganlktan kanr; mesai sresini, kamu mallarn, kaynaklarn, igcn ve imkanlarn kullanrken etkin, verimli ve tutumlu davranrlar.

360

Balayc aklamalar ve gerek d beyan Madde 18 - Kamu grevlileri, grevlerini yerine getirirken yetkilerini aarak altklar kurumlarn balayc aklama, taahht, vaat veya giriimlerde bulunamazlar, aldatc ve gerek d beyanat veremezler. Bilgi verme, saydamlk ve katlmclk Madde 19 - Kamu grevlileri, halkn bilgi edinme hakkn kullanmasna yardmc olurlar. Gerek ve tzel kiilerin talep etmesi halinde istenen bilgi veya belgeleri, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanununda belirlenen istisnalar dnda, usulne uygun olarak verirler. st yneticiler, ilgili kanunlarn izin verdii erevede, kurumlarnn ihale srelerini, faaliyet ve denetim raporlarn uygun aralarla kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kamu grevlileri, kamu hizmetleri ile ilgili temel kararlarn hazrlanmas, olgunlatrlmas, alnmas ve bu kararlarn uygulanmas aamalarndan birine, bir kana veya tamamna, aksine yasal bir hkm olmadka, o karardan dorudan ya da dolayl olarak etkilenecek olanlarn katkda bulunmasn salamaya dikkat ederler. Yneticilerin hesap verme sorumluluu Madde 20 - Kamu grevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi srasnda sorumluluklar ve ykmllkleri konusunda hesap verebilir ve kamusal deerlendirme ve denetime her zaman ak ve hazr olurlar. Ynetici kamu grevlileri, kurumlarnn ama ve politikalarna uygun olmayan ilem veya eylemleri engellemek iin grev ve yetkilerinin gerektirdii nlemleri zamannda alrlar. Ynetici kamu grevlileri, yetkisi iindeki personelin yolsuzluk yapmasn nlemek iin gerekli tedbirleri alrlar. Bu tedbirler; yasal ve idari dzenlemeleri uygulamay, eitim ve bilgilendirme konusunda uygun almalar yapmay, personelinin kar karya kald mali ve dier zorluklar konusunda dikkatli davranmay ve kiisel davranlaryla personeline rnek olmay kapsar. Ynetici kamu grevlileri, personeline etik davran ilkeleri konusunda uygun eitimi salamak, bu ilkelere uyulup uyulmadn gzetlemek, geliriyle badamayan yaantsn izlemek ve etik davran konusunda rehberlik etmekle ykmldr. Eski kamu grevlileriyle ilikiler Madde 21 - Kamu grevlileri, eski kamu grevlilerini kamu hizmetlerinden ayrcalkl bir ekilde faydalandramaz, onlara imtiyazl muamelede bulunamaz. Kamu grevlerinden ayrlan kiilere, ilgili kanunlardaki hkmler ve sreler sakl kalmak kaydyla, daha nce grev yaptklar kurum veya kurulutan, dorudan veya dolayl olarak herhangi bir yklenicilik, komisyonculuk, temsilcilik, bilirkiilik, araclk veya benzeri grev ve i verilemez.

361

Mal bildiriminde bulunma Madde 22 - Kamu grevlileri, kendileriyle elerine ve velayeti altndaki ocuklarna ait tanr ve tanmazlar, alacak ve borlar hakknda, 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rvet ve Yolsuzluklarla Mcadele Kanunu hkmleri uyarnca, yetkili makama mal bildiriminde bulunurlar. Kurul, gerek grd takdirde mal bildirimlerini inceleme yetkisine sahiptir. Mal bildirimlerindeki bilgilerin doruluunun kontrol amacyla ilgili kii ve kurulular (bankalar ve zel finans kurumlar dahil) talep edilen bilgileri, en ge otuz gn iinde Kurula vermekle ykmldrler. NC BLM Etik Davran lkelerinin Uygulamas ve Etik Kltrn Yerletirilmesi Etik davran ilkelerine uyma Madde 23 - Kamu grevlileri, grevlerini yrtrken bu Ynetmelikte belirtilen etik davran ilkelerine uymakla ykmldrler. Bu ilkeler, kamu grevlilerinin istihdamn dzenleyen mevzuat hkmlerinin bir parasn oluturur. Bu Kanun kapsamndaki kamu grevlileri, bir ay iinde, Ek-1de yer alan "Etik Szleme" belgesini imzalamakla ykmldrler. Bu belge, personelin zlk dosyasna konur. Kurum ve kurulularn yetkili sicil amirleri, personelin sicil ve performansn, bu Ynetmelikte dzenlenen etik davran ilkelerine uygunluk asndan da deerlendirirler. Personeli bilgilendirme Madde 24 - Kamu kurum ve kurulularnda istihdam edilen her dzeydeki personel, istihdama ilikin koullarn bir paras olarak etik davran ilkeleri ve bu ilkelere ilikin sorumluluklar hakknda bilgilendirilir. Etik kltrn yerletirilmesi ve eitimi Madde 25 - Kurul, etik kltrn yerletirilmesi ve gelitirilmesi konusunda her trl almay yapar, yaptrr, aratrma, yayn, anket, kamuoyu yoklamas, bilimsel toplantlar ve benzeri etkinlikler dzenler, kamu grevlileri iin eitim programlar hazrlar, koordine eder, yrtr veya bu konularda bakanlklar, dier kamu kurum ve kurulular, niversiteler, mahalli idareler ve konusunda uzman sivil toplum kurulularyla ibirlii yapabilir. Etik davran ilkelerinin, kamu grevlilerine uygulanan temel, hazrlayc ve hizmet ii eitim programlarnda yer almas, kurum ve kurulu yneticilerince salanr. Kurumsal etik ilkeleri Madde 26 - Bu Ynetmelikle belirlenen etik davran ilkeleri, kapsama dahil kurum ve kurulularda uygulanr. Ayrca, yrttkleri hizmetin veya grevin niteliine gre kurum ve kurulular kendi kurumsal etik davran ilkelerini dzenlemek zere Kurulun inceleme ve onayna sunabilir.
362

Bilgi ve belge isteme yetkisi Madde 27 - Bakanlklar ve dier kamu kurum ve kurulular, Kurulun bavuru konusu ile ilgili olarak istedii bilgi ve belgeleri sresi iinde vermek zorundadrlar. Kurul, bu Ynetmelik kapsamndaki kurululardan ve zel kurululardan ilgili temsilcileri arp bilgi alma yetkisine sahiptir. nceleme ve aratrma yetkisi Madde 28 - Kurul, etik davran ilkelerine aykr davran ve uygulamalar hakknda, resen veya yaplacak bavurular zerine, gerekli inceleme ve aratrmay yapmaya yetkilidir. Kurul, etik ilkelere aykr davran ve uygulamalar hakknda yapaca inceleme ve aratrmalara esas olmak zere gerektiinde yetkili makamlar kanalyla kurum ve kurululardan bilgi ve belge toplayabilir. Kurul inceleme ve aratrmasn etik davran ilkelerinin ihlal edilip edilmedii erevesinde yrtr. Kurul yapaca inceleme ve aratrmay, en ge ay iinde sonulandrr. Kurul, ayrca kurum ve kurulularda etik davran ilkelerinin yerletirilmesi ve gelitirilmesi konusunda faaliyet, inceleme ve aratrma yapabilir. Etik komisyonu Madde 29 - Kurum ve kurulularda, etik kltrn yerletirmek ve gelitirmek, personelin etik davran ilkeleri konusunda karlatklar sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve ynlendirmede bulunmak ve etik uygulamalar deerlendirmek zere kurum veya kuruluun st yneticisi tarafndan kurum iinden en az kiilik bir etik komisyonu oluturulur. Etik komisyonu yelerinin ne kadar sreyle grev yapaca ve dier hususlar, kurum ve kuruluun st yneticisince belirlenir. Etik komisyonu yelerinin zgemi ve iletiim bilgileri, ay iinde Kurula bildirilir. Etik komisyonu, Kurul ile ibirlii iinde alr. Gr bildirme Madde 30 - Kurul, kurum ve kurulularn, etik davran ilkeleri konusunda uygulamada karlatklar sorunlara ynelik olarak gr bildirmeye yetkilidir. DRDNC BLM Bavuru ve Resen nceleme Usul ve Esaslar Bavuru hakk Madde 31 - 3071 sayl Dileke Hakknn Kullanlmasna likin Kanunda belirlenen esaslara gre, medeni haklar kullanma ehliyetine sahip Trkiye Cumhuriyeti Vatandalar ile Trkiye'de oturan yabanc gerek kiiler bavuruda bulunabilirler. Herhangi bir nedenle Trkiyede bulunup da bavuru nedeni saylan etik ilkelerden birisine aykr davranldna tank olan yabanc, bavuru hakk asndan Trkiyede oturuyor kabul edilir. Bavuruda bulunabilmek iin bavurann menfaatinin etkilenmesi koulu aranmaz.
363

Ancak, kamu grevlilerini karalama amac gtt aka anlalan ve bavurann kimlii tespit edilemeyen bavurular deerlendirmeye alnmaz. Yarg organlarnca incelenmekte olan veya karara balanm bulunan uyumazlklar hakknda Kurula veya yetkili disiplin kurullarna bavuru yaplamaz. nceleme srasnda yarg yoluna gidildii anlalan bavurularn ilemi durdurulur. Daha nce Kurulca incelenmi ikayet konusu, yeni kantlar gsterilmedike bir daha ikayet konusu yaplamaz ve incelenemez. Bavuru biimleri Madde 32 - Bavurular; a) Yazl dileke, b) Elektronik posta, c) Tutanaa geirilen szl bavuru yollar ile yaplr. Bavuru usul Madde 33 - Bavuru, gerek kiiler tarafndan ad, soyad, oturma yeri veya i adresi ile imzay kapsayan dilekelerle, en az genel mdr ve Kurulca genel mdr dzeyinde olduklar kabul edilen EK-2 listede bulunan unvanlarda bulunanlar iin Kurul Bakanlna, dier grevliler iin ise kurum yetkili disiplin kurullarna yneltilmek zere ilgili kurum amirliine yaplr. Dilekede, etik ilkeye aykr davran iddiasna ilikin bilgi ve belgeler ak ve ayrntl olarak belirtilir. Elde bulunan belgeler dilekeye eklenir. Bavuru konusu aykr davran iddias, kii, zaman ve yer belirtilerek somut biimde gsterilir. Bavuru dilekelerinin daktilo ile yazlmas veya bilgisayar kts olmas koulu aranmaz. Dilekelerin okunakl ve anlalr olmas yeterlidir. Bavurunun Kurul kaytlarna getii tarih, bavuru tarihidir. Bavuru dilekeleri posta yoluyla da Kurula gnderilebilir. Bu durumda dilekenin Kurul kaytlarna getii tarih sre balangcna esas alnr. Bavurunun tutanaa geirilmek kouluyla szl yaplmas durumunda bavurann imzas ve adresi de tutanaa alnr. Elektronik ortamda yaplacak bavurular Madde 34 - Bavurunun; gerek kiiler tarafndan elektronik posta yoluyla yaplmas halinde, bavuru sahibinin ad ve soyad, oturma yeri veya i adresi belirtilir. Trkiyede oturan yabanclarn bu yolla yaptklar bavurularda, pasaport numaras ve uyruu gsterilir. Elektronik posta yolu ile yaplacak bavurularda, bavurunun Kurulun elektronik posta adresine ulat tarih bavuru tarihidir. Bavurularn kabul ve ileme konulmas Madde 35 - Bavuru dilekeleri kaydedilir ve bavuran hazr ise tarih ve say ieren alnd verilir. Kurum ve kurulularn herhangi bir birimine yanllkla ulaan bavuru dilekeleri ileme konulmadan ilgisine gre yetkili disiplin kuruluna veya Kamu Grevlileri Etik Kurulu Bakanlna gnderilir.
364

a) Kaydedilen bavuru en ksa zamanda Kurul Bakan veya grevlendirecei ye tarafndan bir raportre verilir. b) Raportr bavuruyu grev, konu ve kabul edilebilirlik ynlerinden inceleyerek bir n rapor hazrlayp Kurul Bakanna sunar. c) Raportrn raporunda, bavurann ad, soyad, ikayet edilen kamu grevlisinin ad, soyad, grevi, bavuru konusu, raportrn nerisi, ad, soyad ile tarih ve imzas yer alr. d) Rapor, Kurul Bakan veya ilgili ye tarafndan, gerekirse ilgili yerlerden gerekli ek bilgi ve belgeler de istenip eklenerek grlmek zere Kurul gndemine alnr. e) Kurul raporu grerek gerekirse incelemeyi derinletirmek suretiyle ilgili yerlerden gerekli bilgi ve belgelerin istenmesine karar verir. Bavurunun kabul edilebilir bulunmas durumunda, ikayet edilen kamu grevlisinin savunmas alnr. Savunma sresi, istem yazsnn kendisine bildirildii tarihi izleyen gnden itibaren 10 gndr. Srenin son gnnn resmi tatil gnne rastlamas durumunda, tatili izleyen alma gn srenin son gn olarak kabul edilir. f) Kendisinden bilgi istenen resmi ve zel kurum ve kurulular istenen bilgi ve belgeleri belirlenen sre iinde Kurula vermekle ykmldrler. g) Kurul incelemesini en ge aylk sre iinde bitirerek ye tam saysnn salt ounluu ile karar verir. Bu sre, bavurunun kayda alnd tarihte balar. h) Kurul yelerine, incelemelerin gerektirdii durumlarda i blm erevesinde grev verilebilir. ) sim ve imza bulunmayan bavuru dilekeleri ile 33 ve 34 nc maddelerde belirtilen unsurlar iermeyen elektronik posta yolu ile gnderilmi bavurular ileme konulmaz ve mmknse durum bavuru sahibine bildirilir. Geree aykr beyanlar ierdii sonradan anlalan bavurular, bu durumun anlald tarihte ilemden kaldrlr. Elektronik posta yoluyla yaplan bavurularda, bavuru sahibi gerek kiilerin verdii T.C. kimlik numaras, ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlnn internet sayfasndan bavuru sahibi tarafndan verilen kimliin doru olup olmadnn tespiti amacyla gerektiinde sorgulanr. Geree aykr ad ve soyad ile yaplan bavurular ileme konulmaz. Elektronik ortamda veya yazl olarak alnan bavurularn bilgi veya belge gvenlii kurum ve kurulularda genel hkmlere gre salanr. Kurula gnderilen bilgi ve belgeler ile Kurul tarafndan edinilen bilgilerin deerlendirme ve incelenmesinde gizlilik derecesi bulunanlarn korunmasnda ve saklanmasnda gizlilik ilkesine uyulur. Kurul Bakan ve yeleri ile sekretarya personeli, gizlilik ilkesinin gereklerine uymakla ykmldr. Bu ykmllk Kurul Bakan ve yeleri ile dier personelin grevlerinden ayrlmalarndan sonra da devam eder. ncelenmesi biten belgeler yerine geri gnderilir.

365

Resen inceleme Madde 36 - Kurulun inceleme yetkisi iinde bulunan bir kamu grevlisinin etik ilkelere aykr davrandnn eitli yollarla renilmesi zerine Kurul resen inceleme yetkisini kullanabilir. a) Bu konuda Kurul Bakannca grevlendirilecek bir yenin veya raportrn gzetiminde gerekli bilgiler toplanarak hazrlanan rapor Bakana sunulur. b) Bakan tarafndan belirlenecek gndemde konu Kurulda grlerek gerekirse inceleme derinletirilmek suretiyle gerekli bilgi ve belgeler getirtilir. nceleme 35 inci maddede belirlenen usule gre tamamlanr, gerekli karar verilir. Toplanma ve karar yeter says ile kararlarda bulunacak hususlar Madde 37 - Kurul, Bakan veya Bakann zr nedeniyle toplantya katlamamas durumunda vekil olarak belirledii yenin Bakanlnda ye tam saysnn salt ounluu ile toplanr ve ayn ounlukla karar verir. Kararlarda, bavurann ad, soyad ile ikayet edilen kamu grevlisinin ad, soyad, grevi, karar tarih ve says ile kararn dayand belge ve bilgiler, savunma ve inceleme sonucu ile karara katlan Bakan ve yelerin ad ve imzalar, varsa azlk oyu, raportrn ad, soyad yer alr. ncelenmekte olan bavuru konusunun yargya gtrld anlalrsa inceleme bulunduu aamada durdurulur ve yarg karar sonucuna gre deerlendirilir. Disiplin kurullarnda inceleme ve karar verme usul Madde 38 - 5176 sayl Kanun ile bu Ynetmelik kapsamnda bulunan ve Kurulun grev alan dndaki kamu grevlilerinin etik ilkelere aykr davrand yolunda disiplin kurullarna yaplan bavurular, yetkili disiplin kurullarnca bu Ynetmelikte dzenlenen etik davran ilkeleri ile bavuru usul ve esaslar erevesinde incelenir. Bu kurullarn verdii etik ilkeye aykr davrann varl veya yokluu konusundaki kararlar ilgili kurum veya kurulu yetkilisine, hakknda bavuru yaplan kamu grevlisine ve bavuru sahibine bildirilir. Disiplin kurullarnn kararlar kamu oyuna duyurulmaz. Kararlar zerine yaplacak ilem Madde 39 - Kararlar Bakan ve yeler tarafndan imzalanmakla kesinleir. Kesinleen karar Babakanlk Makamna sunulur. Kararlara kar idari yarg yolu aktr. Kurul, bavuruya konu ilem veya eylemi gerekletiren kamu grevlisinin etik davran ilkelerine aykr ilem ve eylemi olduunu tespit etmesi halinde bu durumu Babakanlk, Kurul karar olarak Resm Gazete araclyla kamu oyuna duyurur, ancak, Kurul kararlarnn yarg tarafndan iptali halinde Kurul, yarg kararn yerine getirir ve Resm Gazetede yaymlatr. Etik ilkeye aykr davrann saptanamadna ilikin kararlar da Babakanlk Makamna ve ilgililere yazl olarak bildirilir. Bu kararlar kamu oyuna duyurulmaz. Kabul edilebilirlilii bulun-

366

mayan bavurular hakknda verilen kararlar yalnzca bavuru sahibine iletilir. Madde 40 Olutuu tarihi izleyen gnden balayarak iki yl iinde yaplmayan etik ilkelere aykr davranlar hakkndaki bavurular incelenmez. Geici Madde 1 Bu Ynetmeliin Resm Gazetede yaym tarihinden nce gerekleen etik ilkelere aykr davranlar ikayet ve ihbar konusu yaplamaz. Geici Madde 2 Bu Ynetmeliin yaym tarihinden itibaren ay iinde kapsam iindeki kamu grevlileri, 23 nc maddede dzenlenen "etik szleme" belgesini imzalarlar ve bu belgeler personelin zlk dosyasna konulur. Yrrlk Madde 41 - Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 42 - Bu Ynetmelik hkmlerini Babakan yrtr.

367

TSAD DEVLETTE ETK ALTYAPI DZS TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No:1. Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde Etik-Kavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar. Cneyt Yksel. Kasm, 2005. TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No:2. Devlette Etikten Etik Devlete: Kamu Ynetiminde Etik-Yasal Altyap, Saydamlk ve Ayrcalklar/Tespit ve neriler. Cneyt Yksel. Kasm, 2005. TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No:3. Devlette Etikten Etik Devlete: Siyasette EtikKavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar. (Yaymlanacak). TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No:4. Devlette Etikten Etik Devlete: Siyasette EtikYasal Altyap, Parlamenter Demokrasi ve Yasama Dokunulmazl. (Yaymlanacak). TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No:5. Devlette Etikten Etik Devlete: Yargda EtikKavramsal ereve ve Uluslararas Uygulamalar. (Yaymlanacak). TSAD Devlette Etik Altyap Dizisi No:6. Devlette Etikten Etik Devlete: Yargda EtikYasal Altyap, Adalet Hizmetlerinde Etkinlik ve Ayrcalklar. (Yaymlanacak).