Tercman 1001 TEMEL ESER m YAZAN A. de Lamartine HAZIRLAYAN M. R.

ZMEN CHAN HAKMYET C T R K Y E TARH 3 cnc cilt Tercman gazetesinde hazrlanan bu eser Kervan Kitaplk A. . ofset tesislerinde baslmtr 1001 Temel Eser i iftiharla sunuyoruz Tarihimize mn, mill benliimize g katan ktphaneler dolusu birbirinden seme eserlere sahip bulunuyoruz. Edebiyat, tarih, sosyoloji, felsefe, folklor gibi mill ruhu gelitiren,ona yn veren konularda "Gerek eserler" elimizin altndadr. Ne var ki, elimizin altndaki bu eserlerden ounlukla istifade edemeyiz. nk devirler deimelere yol am, dil deimi, yaz deimitir. Gzden ve gnlden uzak kalm unutul maya yz tutmu -Ama deerinden hibir ey kaybetmemi, ounluu daha da nem kazanmbinlerce cilt eser, bir sre daha el atlmazsa, tarihin derinliklerinde kaybolup gideceklerdir. nk onlar derleyip - toparlayacak ve gnmzn trkesi ile baskya hazrlayacak deerdeki kalemler, gn getike azalmaktadr. Bin yllk tarihimizin iinden szlp gelen ve bizi -biz yapan, kltrmzde "Keta" vazifesi gren bu eserleri, tozlu raflardan kurtarp, nesillere ulatrmay plnladk. Sevinle karlayp, mitle alkladmz "1000 Temel Eser" serisi, Mill Eitim Bakanlnca durdurulunca, bugne kadar yaynlanan 66 esere yzlerce ek yapmay dndk ve "Tercman 1001 Temel Eser" dizisini yaynlamaya karar verdik. ' 1000 Temel Eser" serisini hazrlayan ok deerli bilginler heyetini, yeni yelerle genilettik. Ayrca 200 ilim adammzdan yardm vaadi aldk. Tercman'n yayn hayatndaki geni imknlarn 1001 Temel Eser iin daha da glendirdik. Artk karnza gururla, cesaretle kmamz, eserlerimizi gzlere ve gnllere sergilememiz zaman gelmi bulunuyor. Mill deer ve mnda her kitap ve her yazar bu serimizde yerini bulacak, hi bir art dnce ile deerli deersiz, deersiz de deerli gibi ortaya konmayacaktr. nk esas gaye bin yllk tarihimizin temelim, mayasn gzler nne sermek, onlar lyk olduklar yere oturtmaktr. Bu bakmdan 1001 Temel Eser'den madd hi bir kr beklemiyoruz. Krmz sadece gurur, iftihar, hizmet zevki olacaktr. KEMAL ILICAK

 a t Tercman Gazetesi Sahibi IX Akkoyunlulara kar seferlerde kendini iyice g s termi olan kahraman ehzde Mustafa Anadoluda valilik yapt devirlerde bamszla altndan, imdi babasnn ve vezirin msamahasz baklar altnda bar iinde stanbulda yaamaktan sklmt. Baard pek ok savan salad ahsiyeti ile hem halk, hem de yenieriler arasnda bir hayli hret sahibi olduundan, davranlar, szleri ve hatt aklar bile daha dikkatle gzleniyordu. Tahtn gerek vrisi Bayezide kar bu olunu tercih eden Sultan Mehmed Han, kalben yakn olduu ehzadesinde giderek artan atafatl bir rekabet sezmekteydi. Kendisi iin ho grd pek ok arlklar asla olunda g r mek istemiyordu. Mustafann her kusuru gznde bir su olarak byyordu. O zamanlar Dou'da seferde bulunan b ir vezirin son derece gzel bir kars vard. ehzde Mustafa bir seferinde bu kadn grm, gzlerinin bakndan k olmutu. Parayla kandrlan uaklar ve harem aalar iki n haberlemesini salamt. Nihayet b ir gn yannda nedimeleri olduu halde hamama giden gen kadn, Mustafa'nn adamlar tarafndan karld- Vezirin evdei ile sarayna kapanan ehzde Mustafamn yaratt rezlet bir anda btn stanbulda duyuldu. Durumu haber alan kocas kalkp stan554 b u l a geldi ve Ftih in ayaklarna kapanarak bunca hizmetine karlk byle b ir davran beklemediini belirtti. Ne olursa olsun bu olayn yaratt irkin durumu ortadan kaldrmaya karar veren Ftih Sultan Mehmed, b ir gece avularn olunun dairesine gnderdi; gen kadm ehzdenin kollarndan zorla alnarak kocasna yollanrken ehzde Mustafa da boduruldu. (*> X Sultan Mehmed Han, ehzde Mustafaya kar zamannda gsterdii kt davranlarndan dolay sadrzam Mahmud Paa ile megul olmaya karar verdi. ehzade Mustafann idam edildii gn satran oynayarak Osmanl hanedanna kar ar hakaret saylabilecek b ir ilgisizlik gsterdiini ve matem elbiselerini giyeceine devaml olarak beyaz kaftan giydiini ileri srerek vezir- zam itham etti. Rum baba ve Arnavut anneden dnyaya gelmi olan Mahmud Paa, hristiyan olarak vaftiz edilmiti. ocukluunda devirme olarak alnm, sarayda ye titirilmi ve eitimle mslman yaplmt. Szde Hz. Muhammedin dinine sdkm gibi grnmesine (*) Gzden geirilen dier Osmanl tarihlerinde ehzde Mustafann bbrek hastalndan eceliyle ld belirtilmektedir. Byle bir olayn doruluk derecesinin tahkik edilmesi tarihilerin bir devi olmaldr. () 555 ramen, hayatnn sonuna kadar ilk dinini ve ait o ld u u rk unutmam, grevi srasnda karlat kfirlere kar onlarn kanndan olduundan daima msamahal davranmtr (*). Buna ramen olumlu

taraflar olan b ir vezirdi; b ir ka defa Ftihin fatih hrsyla yapmak istedii tehlikeli hareketleri nlemiti. Daima bilginleri, airleri, san'atkrlar korumu; umum ktphaneler atrm; stanbul ve Sofya'da adn tayan camiler yaptrmt. iraz ve Tebrizde bulunan airlerle edeb tartmalara katlmt. Padiahn gznden dtkten sonra azledildi, Yedikule zindanlarna atld. Sonunun ne olacan anlayan Mahmud, olgunluk 'iinde kaderine rza gsterdi. damndan sonra verine Gedik Ahmed Paa getirildi. XI Ftih gibi mslman olan Akkoyunlu sultan Uzun Haan ile birleen Papa, Venedik, Ceneviz, Rodos valyeleri Akkoyunlu malubiyetinden sonra da Anado lunun gney kylarna saldrlarm devam ettirdiler. Sultan Muratn dul ei Srp prensesi Mara vey olu ile Venedikin arasn bulmak iin bouna aba harcad. Papa ve Rodos valyeleri Ven-dikin d siyasetini b ir hayli etkiliyorlard. Prenses Mara, padiahn hrmetleri ile Selnike uurland. Venedikin seksen, Papaln on, Napoli'nin on yerli ve R o d o s un on drt kadrgas gerek bir hal do(*) Devirmelerin daima kendi rklarn savunduklarnn bir delili olan bu satrlara okuyucularn dikkatini ekeriz. (.i 556 nanmas tekil ederek zaman zaman Akdeniz ve z mir sahillerine kartmalar yapyor, yama, cinayet, rza geme olaylar birbirini kovalyirdu. Birleik hristiyan kuvvetlerine katlan tarihilerden birisi yle anlatmaktadr: Venedikliler ve mttefikleri R odo s valyeleri, zmire girdiklerinde erkekleri boazladlar, camilere snm olan kadn ve kzlar ihtiraslarna let etmek iin kaplar krdlar. Harekt idare eden Venedik kumandan Mocenigo, askerlerinin nsan duygularn uyandrmak yerine yamay, kundakl ve rza gemeyi tevik ediyordu. Kendisine getirilecek her Trkn kafas iin bir dka altn vaad etmiti. Esir alnanlar ise ak; arttrmayla satlyorlard. P.odosun karsna isabet eden ky kasabalarnn ahalisi kltan geirildi, balara ve aalara varncaya kadar her ey yakld. Mttefikler tarafndan kullanlan vahi Arnavutlar ellerine geirdikleri erkek veya kadn esirlerin adedi iin dka altm alyorlard. XII Anadolu sahillerine vaplan bu saldrlar Ftih i lgnca hiddetlendiriyordu, intikam almak duygusuyla yan p tutuuyordu. Kendi denizlerinin ortasnda dmanlarnn kalesi durumunda olan R od o s u almay kafasna koymutu. Almanya mparatoru III. Fred e r ic e kar Hrvatistan ve Slovenyada yrtt b ir ka sava yznden bu adaya kar tasarlad seferi gerekletiremedi. Almanya mparatoruna kar dzenlenen aknlardan birinde aknc beinin kumandasndaki Trk atllar Macaristann ilerine kadar girerek 557 Laybach ehrini, Pazar yini yaparken bastrdlar. Macar ovasnn ortasnda bulunan Peterwardein gibi kentler aknclarn saldrlan karsnda alevler iinde

kald; lkelerinden srlen on binlerce esir ile zmir ve Akdeniz sahillerine yaplan saldrlarn intikamn alnm oluyordu. Venedik kumandan Loredano, Arnavutluk'un kodra ehrini, ehir tamamen harap oluncaya kadar savundu. Sekiz saat sreyle sur gediklerinde meydana gelen ok kanl b ir vuruma sonunda sekiz bin Trk ve Venedik askeri hayatlarn kaybetti. Arnavutluktan dnen Sleyman Paa nemli bir Osmanl kuvvetiyle, vergisini vermeyi reddeden Bodan prensi Etiennei (I. tefan) cezalandrmak zere Bodan topraklarna girdi. tefan, Trk ordusu nle rinde devaml ekilerek Aa Denizi denilen bataklk mevkiye geldi. Savan seyri defa deiti, ancak bataklklar arasna skan Osmanl ordusu sonunda malp olmaktan kurtulamad. Kazkl voyvoda Drakul kadar vahi olan Bodanllar ellerine geen Trk tutsaklan kaza oturttular XUI mparatorluun her tarafndan gelen Trkler sayesinde byle bozgunlar hemen telfi eden Ftih, R o dos ve Krm zerindeki emellerinden vazgemiyordu. Bilhassa Cenevizin elinde tuttuu ticar liman K e fe yi almak isteyen padiah, sadrzam Gedik Ahmed Paav donanmay- hmyn ile Krma yolladBir hain tarafndan teslim edilen K e fe de bulunan krk bin esir stanbula yolland. ehrin ele gei558 riliinden gn sonra vezir- zam, Cenevizli hain ve Osmanllar ile ibirlii yapan Ermenileri byk b ir lene dvet etti. Ziyafetin verildii salonun ancak birer birer inilecek kadar dar merdivenlerden b ir k vard. Yemek bittiinde bata hain Cenevizli o l mak zere dier ibirlikiler merdivenlerden aa indiklerinde kendilerini orada bekleyen celltlar hepsini idam ettiler. Bir ihanetin cezas dman elinden bylece verilmi oluyordu. O zamandan beri OsmanlIlara tb olarak yaayan Cengiz Han soyundan gelen Giraylar, gnmzde (*) Ruslar tarafndan tahtndan edilmitir. XIV Krm'dan tutsak edilen bin be yz gen Ceneviz asilzdesi, stanbul'a gelirken bulunduklar kadrgada isyan kardlar, geminin idaresini ellerine geirerek Avrupa sahillerine ktlar ve Macaristana sndlar. Macarlardan kaan tutsaklan bouna talep eden Ftih Sultan Mehmed, hem Macarlar, hem de Bodanllar cezalandrmak maksadyla Bodan'a yrdlk anlarda geri ekilmeye balayan yenierileri cesaretlendirmek gayesiyle n saflara yaln kl atld ve ordusunu muzaffer kld. Macar kral Mathias Corvinusun nianls olan Napoli prensesi Beatrice, Dalmaya'dan Pete'ye gide(*) 1850 yllarnda (, 559 bilmek iin Trk aknclarnn saldrlarna kar bir orduyla yola kmak zorunda kald. Geceleyin konuklad kent ve kasabalar ertesi gn aknclar tarafndan yaklyordu. Ayn ate, dmanlan ile ittifak yapan Venedik'i cezalandrmak iin Arnavutluk, llirya, Lepante krfezi, Udine baheleri ve hatt Tagliamento ovalarn da yakyordu.

O yl iinde (1478), alt olunun taht mcadelelerini bastrmakla uraan ve byk olunu ldrtmek zorunda kalan Uzun Haan utan iinde hayata gzlerini yumuyordu. XV Sadrzam Gedik Ahmed Paa, ayn yl iinde askerlie yakn olmayan ancak I. Bayezid zamannda eserleri ile tannan air Celleddin Rm'nin soyundan gelen Karamanl Mehmed Paa ile makamm deiti. Vezirlerin ve kumandanlarnn yava hareket e tmesinden yaknan Ftih, altm bin azab ve krk bin yenierinin banda Adriyatik kylarnn fethini tamamlamak zere kodra zerine ilerlemeye balad. Uzaktan kayalarn zerine kurulmu kodra'nn surlarn grnce, kartal, yuvalarm korumak iin ne gzel bir yuva semi, dedi. Muazzam topu birlikleri her biri on iki kental arlnda mermer glleler savuran toplaryla ehri dvmeye balad. Kkrte bulanm ynl paavra560 lar dtkleri evleri yakyorlar ve ilerinde oturanlar dumanlar ile bouyorlard. Hemen orda dkmhaneler ve baruthaneler kurularak yeni topu bataryalar iml edildi. Her biri on, on be kental arlnda olan iki bin yedi yz glle otuz drt gn boyunca ehri darmadan etti; otuz beinci gn, ehre hkim bir yerde otam kurmu olan Ftih hcum emrini verdi. lk saldr baarsz oldu ve on bin Trk ehit dt. Bu kayalk ehri almak iin daha fazla askerini harcamak istemeyen Sultan, kuatmay kaldrmadan ekildi. 1479 ylnda Venedik ile yaplan b ir anlama sonunda ehir Trklere teslim edilmitir. XVI Artk Rodos seferine balamak iin hibir engel kalmamt. Fenikelilerin Ylanlar Adas dedii ve Yunanca Gller Adas veya Adalarn Gl anlamna gelen adyla, R odo s Kk Asyann bir uzants olarak Akdenizde yer alr. Ada karadan yz admlk bir mesafe ile ayrlm olduundan yabanc kavimlerin istils oraya erimek imknm bulamamtr. Eski Yunanllar Rodos'un Anadoludan ayrlmasn Helios un yani Gnein R o d o s a kar duyduu sevgiye balamlardrBu aktan doan Heliad'lar, efsaneye gre Kilikyaya komu ehir ve limanlar kurmulardr. nceleri cumhuriyet ile idare edildikten sonra Artemis tarafndan ele geirilen, daha sonralar Persler ve skender tarafndan fethedilmekten ziyade ziyaret maksadyla igal edilmi olan Rodos, iklimi, baheleri, gemileri, ticareti ve yelkenlilerin avaklarmn altndan geerek limana girdikleri ant ile mehurdur. Romallar devrinde Yunanistan'n mzesi ve okulu gibi kalmt. ieron adaya gelerek Yunan edebiyatnn ustalarndan hitabet ve iir renmiti. mparatorluun bakentini Bizans'a tayan Konstantin, R od o s u ilhak oftmi, rahipleri ye r le t irerek, stanbulda ina ettirecei Aya Sofya kilisesi iin eski tapnaklarn kalntlarn getirtmiti. II. Mehmedden nce ara sra adaya saldran Araplar ve Trkler kiliseleri ykmlard. Hallar ise R od o s u Araplarn ve Rumlarn ellerinden almlar ve b ir avu maceraperest Alman, Fransz, talyan valyesinin

idaresine terk etmilerdi. Nihayet, Kuds Sen Jan valyeleri tarikatnn stad zami olan Guilaume ve Villaret, aday Kikyal Trkmenlerden feth etmi ve kendisini Bizans'a tb klmt. Civardaki adalar da R o d o s un kaderine itirak etmilerdivalyeler bu adalarda eli silh tutabilecek yataki btn erkekleri kltan geirmilerdi; ihtiyarlar, kadnlar, kzlar ve o cuklar ganimet gibi alnm Adriyatik kylarnda satlmlard. Onlarn yerine Avrupadan hristiyan ahali getirilmiti. Villaretden sonra stad- zam olan Villeneuve, Rodos un surlarn tahkim ettirerek rahip fatihlerin sndklar bir kla - liman hline getirmiti. Anadolu'daki rakipleri ile baa kabilmek iin Rodos valyeleri ile anlaan ilk Osmanl padiahlar onlara. kylama baz sler vermilerdi; Bodrum da bunlardan biridir. Sultan II. Murat ve II- Mehmed ile yaplan bar veya mtareke, bu din valye tekiltnn esasn tekil eden, mslmanlarla ezel sava ilkesini aksatyordu. 561 F : 36 562 Daha nce valyelerin Ftihin yllk vergi istemini nasl geri evirdiklerini ve ancak hediyeler gndermek suretiyle kendisine tb olmadklarn anlatmtk. Mora, Arnavutluk, Trabzon, Krm, Tuna, Venedik olaylaryla b ir trl frsat bulamayan Ftih'in intikamc yreinde nihayet adaya sefer hazrlnn sesi nlamaya balamt. Boazii, stanbul ve Selnik limanlarnda yz altm kadrga sessizce hazrlanyor, yz bin eri kumandanlarnn emrinde R o d o s a dmen krmak iin sabrszlanyordu- stad- zam d Aubusson casuslar vastasyla bu hazrlklar dikkatle takip ediyordu. Fransa, Sicilya, spanya, ngiltere, Almanya ve talyada bulunan tarikat mensubu valyelere gnderilen mektuplarda adann, tekiltn ve hristiyanlm kurtarlmas iin hepsinin gemileri ile birlikte yardma gelmeleri isteniyordu. Bir ksm grev anlay, dierleri din uruna, ou da artk Avrupada lmek zere olan valyeliin son turnuvasna katlmak zere yardma kotular. Sefer almadan nce her iki taraf da birbirlerini oyalamak maksadyla mzakere amak istedilerse de bunda baar salayamadlar. Ftih in yannda R o d o s a ihanet eden kaak vard. Bunlardan en nemlisi vatanndan kovulan b ir Rum olan Meligallo idi. Daha nce adada oturduu iin her tarafn iyice b i liyordu. Ftih onun verdii bilgilerden b ir hayli istifade etti. XVII 563 Bir baka dnme, Ftih tarafndan R odo s seferi iin deniz ve kara ordular kumandan seilmiti. Bu, Ftihin imha ettii Paleologos sllesinden bir prens olan Mesih Paa idi- Son imparator Konstantinin kuzeni olan Mesih Paa, dine, kana, vatana, erefe nem vermeden slmiyeti semi, bu yzden paa rtbesine kadar ykseltilmiti. imdi de slm olarak domad iin mzisinde mevcut olan kusuru tamamen ortadan kaldrmak zere byk b ir cesaretle hareket ediyordu.

Ftih, hem ailesine, hem vatanna ve hem de hristiyanla ihanet eden bir adamdan baka Rodos valyelerine kar savaacak birini bulamamt. Mesih Paann iki yz kadrgas 24 Mays 1480 gn Rodos ile kara arasnda yer ald. Donanma yz bin savadan baka stanbul ile k od ra surlarn ufalayan top lan ve lmc birliklerini de tayordu. valyeler ve kale halk surlarn zerine koarak kuzey rzgrnn adalarnn zerine att bu muazzam armaday seyre daldlar. Hristiyanln bu son Kartaca'snda toplanm olan, Avrupa'nn btn vaadlerini tayan, kendilerine tayfa ve yiyecek veren Msr Sultan ilt ittifak yapan, Tunus emri ile bar iinde olan, hl Kilikyada Cem Sultana kar direnen Karaman prensleri ile ibirlii halinde olan valyeler bir imparatorluk ile boy lebileceklerine inanmlard. Avrupadaki tekiltlarnn toplad paralarla ve Afrika ile Asya kylarnda yaptklar korsanlkla ele geirilen ganimetlerle iyice zenginleen hzinelerinin serveti snrszd, stad- zamlardan pek o XVII 564 servetleri ile donanmalar rktecek, ordular artacak kaleler ve surlar ina ettirmilerdi. Gemilerin yaklamasn salayacak kylar ve limanlar toplarla donatlm olup, aprazlama ateleri ile tek bir sandal bile yakna sokmayacak gce sahiptiler. Arap ve Trkmen atlarna bindirilmi hafif svari birlikleri adann tehlike gre her tarafna sratle eriecek eviklii gsteriyordu. En kt ihtimalle Trkler adaya kmay baarrlarsa ehir btn ada halkn, ki otuz bin kiiyi gemiyordu, surlar iine alarak a lk ve susuzluk tehlikesi ba gstermeden direnebilecek ekilde tahkim edilmiti. R odos ehri Kbrs denizine ve Anadoluya bakan bir tepenin eteklerine yaslanm olarak ina edilmiti. Deniz tarafnda iki tabi knt ileri doru uzany o r ve liman kapatacak ekilde kavuuyordu. Fenikelilerden beri ehri z.apteden kavimler liman kapatan iki kol zerinde kuleler, mazgallar, surlar ina etmiti. Kalnlklar, ykseklikleri gedik almasna imkn brakmayacak ekilde yaplmt. Liman kalr bir zincir ve dalgakran ite ikiye ayrlm, b ir taraf askeri dier taraf ise ticari maksatlarla kullanlyordu. Bu iki liman arasnda dar rhtmlar yer alyordu. Limandaki surlar kadar salam ve yksek olan surlar, rhtmlar ehrin sokaklarndan ayryordu. Duvarlarn arasnda dar kaplar ehrin iine girmek iin tek geit oluyorlard. Her milletten valyenin evlerinin kapsnda ait olduklar lkenin armalar grnyordu. Surlarn ve hendeklerin ift olduu bu blgeden baka, biri Yahudiler, dieri Rumlar iin iki ayr ban 565 liy mevcuttu. Her iki ksm da kuvvetli toplarn muhafazas altna alnmt. XIX Snbller tepesinden bin adm mesafede bulunan Saint Etienne (Aya Stefano) da mersin aalan ile dolu ormanlar tayarak yuvarlaklayor ve denize doru inerken bir Muses tapnann kalntlarn tayan

bir kaynan yannda serin, glgeli ve rutubetli bir plja alyordu. Kaaklarn tavsiyelerini dinleyen Mesih Paa yz bin askerini ite bu savunmasz plja kartt. Kyller korkuyla ehre katlar. Osmanl ordusu Aya Stefano dann eteine adrlarm kurdu, toplarn menzili dnda kalmaya dikkat ederken, Fileremos k ilisesinin bulunduu tepeye doru yaklamaya ve surlardan artmak suretiyle ehri bombalamaya balad. Donanmay- hmyn da adann dou tarafna geerek sakin b ir kumsala bakan koyda demir att. XX Mesih Paa tarafndan limann giriinde bulunan iki kuleye kar yapt ilk bombardman granit b lok lar ancak oynatmaya yetti. Uzun bombardmanlardan sonra ne tekniin ne de hilenin geerli olmadn g ren Mesih Paa birliklerinin saysna ve cesaretine gvenmekten baka kar yol olmadn anlad. Bir ay boyunca kara ve deniz on bin glle ve bin yanar bomba kusan iki volkan hline geldiler, 566 Rodos ehri, surlar, kiliseleri, saraylar ile ancak b ir enkaz yn altnda grlebiliyordu. Cephaneleri durmadan tkenen Trkler kalenin surlarnn dibinden b ir adm bile ilerlcyemiyorlard. Alt saat sren b ir saldr sonunda bin Trk Mesih Paann gzleri nnde ehit oldu. Birka gnlk bir mtakereden sonra hem karadan hem denizden balatlan yz bin kiilik bi saldr iin emir verildi. OsmanlIlar kuleleri, gedikleri amlar ehrin iine gir mesine ramak kalmt. Ayn 28 Temmuz Cuma gn Gedik Ahmed Paa kumandasnda b ir Osmanl filosu talya'nn Otranto kentine kartma yapyor, etraf kan ve atee bou yordu. Mesih Paa kalenin dtn sanarak ihtiyatszca bir aklama yaparak R o d o s dan elde edilecek ganimet ve esirlerin Sultan.a ait oduunu ve askerler tarafndan muhafaza edilmesi gerektiini ileri srd Kanun h a k i r i olan ganimetten hakszca mahrum edilmeleri dven askerin evkini krd. Gediklerin zerinde kala yenieriler paann hasisliine lnet ederek aa indiler; yerlerine geen valyeler bir anda eski durumlarn kazandlar. Maneviyatn bozulmas, yorgunluk, itiraz, cezasz kalan ayaklanmalar, sonunda Mesih Paay on ki b ir ehit brakarak R od o s u terke mecbur etti. ki yu-' Osmanl kadrgas demir alp uzaklarken valyelerin yaktklar mealeler btn aday aydnlatyor, hristiyanlar tepelere lhler syleyerek trmanyor vc dmanlarndan kurtard iin Tanrya kr ediyo rlard. 567 Ftih Sultan Mehmed, kabahati Mesih Paann ahsnda bulduu bir bozgundan dnen donanmay ar ithamlarla karlad. Mesih, paalk rtbesinden sancakbeyliine indirilerek Geliboluya gnderildi. Mesih, idam edilmeyi bekliyordu. Belki balama, belki kmseme., yaamasna izin verildi. Padiah, ordularnn kodra ve R o d o s da grdkleri yenilgileri silmek maksadyla yeni zaferler kazanmak zere hazrlklara giriti. Ertesi yln ilkbaharnda

(1481) skdar ile Gebze arasna tular dikildi. Bu. ordunun hkmdarn ota etrafnda birletiine dair bir iaretti. Ftih, Karaman. ran ve R o d o s daki dmanlarna yardm yapan Msrdan Suriyeyi fe t hetmek zere hareket edecekti. Bylece, Tunann iki yakasnda salam bir temel, stanbulda merkez bir bakent ve Anadoluda gl ve yenilmez bir vcut meydana getiren Ftih, imdi de, imparatorlua, biri llirya dalarna, dieri Lbnann karl tepelerine uzanan iki kol kazandrmak istiyordu. imdiye kadar hibir millet bu kadar ksa bir zamanda otuz milleti boyunduruk altna almamt. Ancak lm, Ftih Sultan Mehmedi bu tasarlar tamamlamaktan alkoydu. Kan gibi iddetli ve hzl bir hastalk onu penesine almt. Ordusuyla yola koyulduktan ksa b ir zaman sonra bagsteren hastalk sonunda hayata gzlerini kapad. Hizmetinde bu lunan hadmlar ve hekimler lmn ordudan gizlediler, sadece aniden hastalandn ve stanbula d np hamamlara devam etmesi gerektiini duyurdular. XXI 568 Bu tereddt esnasnda vezir- zam Mehmed Nian Paa, tahtn hukuk sahibi olan ehzde Bayezid'in aleyhine olarak ikinci ehzde Cem i tahta kartmak iin aba sarfediyordu. Buna ramen, davranlarnn hibir zaman tenkid edilmemesi iin Amasya valiliinde bulunan Bayezide babasnn lmn b ildirmek ve stanbul'a dnmesini istemek iin mabeyinci Keklik Mustafay gnderdi- Keklik Mustafa yolda vakit kaybetmek ve bir takm olaylarn tezghlanmasna yardmc olmak zere grevlendirilmiti. Cemin tahta kmasn ve Bayezidin lmn ngren bu tertip baarya ulamak iin o kadar emindi ki, n o r mal bir gidile Amasya dokuz gn, Cem Sultann bulunduu Manisa ise drt gnde alnyordu, paalara, askerlere ve halka ilk defa Cem gzkrken, Bayezid babasnn lm haberini daha yeni alm olacakt. Sadrzamm gvenilir ve sratli bir kuryesi tasardan Cem Sultan haberdar etmek zere drt nala Manisaya yolland. Ar ihtiyat, Cem Sultan'a ve koruyucusuna kaybettirdi. Bayezid'in ilk olarak stanbula gelmesi halinde yenierilerin kalbini kazanacandan endie eden sadrzam Mehmed Paa ehirde kalan garnizona emir vererek derhal Boaz amalarn ve Sultan avrnda toplanmalarm istedi- Bu allmam buyruu yerine getiren eriler skdar'a doru ilerlemekte olan hadmlarla ve muhafzlarla korunan kapal bir tahtrevan grdler. Sylendiine gre bu, stanbulda sarayna dnen padiaht. Ordu ve halk hibir evXXII 569 den phelenmemiti; ancak Sultan 'ayr'na ilerleyen yenieriler zaten memnun olmadklar emir zerine padiah n tahtrevann griince geni bir ayaklanma bagsterdi. skdara giden tahtrevann kendilerine gsterilmesini istedi. Alan perdeler ancak Ftihin lsn gzler nne serdi. Bunun zerine devlet apnda b ir cinayet olduunu sanarak ordugha haber yolladlar ve arkadalarm intikam almaya

ardlar. Nmayi yaparak deniz kysna kadar geldiler, zor kullanarak kayklara bindiler ve Avrupa kysna ayak bastlar. Yahudi mahallesini yamaladktan sonra saraya hcum ederek, taht Cem Sultan aleyhine gaspetmekle suladklar vezir- zamn kafasn kestiler. Ftihin ancak soumu olan cesedi byle ce lmnn meydana getirdii kargaalklara tak oldu. Bir ka gn sreyle stanbul hkmdarsz ve vezirsiz kanl b ir ara devre geirdi. XXIII syann ve cinayetlerin grlts ile stanbula gelen divan, paala^, vezirler ve ordu sarayda toplanarak imparatorluu kargaaln elinden kurtarmak iin grtler. Askerler tarafndan saylan, doruluu ve sertlii ile tannan slak Paaya mutlak bir hkimiyet tannd. shak Paa kendisine sadk bir avu yenieriyi ve avuu toplayarak isyanclar kh adaletin kanunlar ile, kh celldn klc ile yola getirdi. Halk ve mollalar tarafndan desteklendiinden ksa zamanda a s l e r i bastrd, sindirdi ve z o r kullanarak nizam salad. Bu ekilde bir diktatrln uzun zaman dayanamayacan anlayan shak Paa saraya giderek, Ftihin elinden tuttuu torunlarndan, Ba570 yezidin olu K o rk u d u ve Cem in olu Ouz Han alarak yenierilerin nne kt. Asker babas gelinceye kadar Ko rku d u padiah olarak tanyacan syleyerek nnde yere kapandlar. Millet olma hakkn aile hakknda gren Trkler, b ir ocuun banda taca brnen hakka sayg gsterdiler. XXIV Sanki kader ba kesilen vezirin tasarlad tertibin btn yollarn kesmek iin alyormu gibi, Manisaya Cem Sultana gnderilen haberci yolda Anadolu Kazaskeri Sinan Paaya rasla<3y Bayezid in kzkardei ile evlendiinden Bayezidin koyu b ir taraftar olan Sinan Paa mektubu atrnca habercinin niyetini rendi, hemen onu orada idam ettirerek srrn da yannda gtrmesini salad Bylece Cem Sultan "uzun mddet babasnn lmn ve stanbul olaylarn renemedi. Her ne kadar ge de olsa Bayezid, Keklik Mustafa nn gelii ile durumu rendi. Taht ele geirmek iin acele eden ve kardei Cemin kendisinden nce davranm olabileceinden endie ettiinden ayn akam drt bin seme askeri ile Amasya'dan hareket etti. On ikinci gn Trkmen atlarnn srati sayesinde skdara ayak basmay basard. Yannda ilerde sadrzam yapmay tasarlad veziri Mustafa Paa da bulunuyordu. Vezirler, kumandanlar, aalar, yenieriler, halk kayklara binerek yani padiah karlamaya gittiler. Ancak entrikalar, etrafnda dnmek iin ehre gelii571 ni beklememiti. Halkn sevdii b ir diktatrn, muhteris paalarn, alkalanan ehirin, as yenierilerin imparatorluu teslim ettikleri pek tannmam g n ehzade nnde kaytsz artsz kolayca eilmeye niyetleri yoktu. Hepsi hizmetlerinin karln ist iyordu. On iki gnden beri sadrazamlk makamnda oturan shak Paa, Mustafa Paa tarafndan yerinden edilmesinden ekindii iin, yenierileri arasnda dedikodular

yayarak rakibinin yenieri ocan slh edeceini, kudretini krmaya alacan ve maan dreceini iddia etmeye balad. Bu dedikodulardan ekinen padiah, kadrgaya binmeden nce veziri Mustafa Paa'y yanndan uzaklatrd. Gzde vezir tekrar Amasyaya gnderildi; bu da yenierileri tatmin etmedi. Bayezid, Avrupa kysnda ayan yere basar basmaz sarayn nnde sava nizamnda dizilmi olan yenieriler hep b ir azdan babasnn vezirinin ban kesen yenierilerin affedilmesini istediler. Padiah n verdii szden cesaret alan yenieriler, padiahn clsu iin kendisinden bata bulunmasn diledilerEtraf aslerle dolu olan Bayezid boyun e|m e veya isyan tehlikesi ile kar karya kalmt. Ordunun talebini yerine getirmeye sz verdi v c bundan byle b yk kayplar verdirecek olan bir deti balatm o l du. Nihayet kendisinin saraya gitmesine msaade edildi. X XV Ertesi gn beyaz sarn deitirerek kara sark takt ve babasnn cenaze trenine itirak etti. Ftih 572 kendi adn tayan camiinin yanndaki trbeye d e f nedildi. shak Paa, sadrzam iln edildi; Cem Sultann an geliini nlemek maksadyla skdarda aceleyle bir karargh meydana getirildi. Tahta clsu takiben birka g iiide b ir yandan elenceler tertip edilirken, dier yandan Anadolu birliklerinin Bayezidin padiahlm nasl karlayaca endiesi hkim oldu. Bayezid in taraftarlar Ftih Sultan Mehmed iin yle diyorlard: ki imparatorluk fethetmi; (Bizans ve Trabzon) iki yz kaleehiri ele geirmi; Osmanllara on d f krallk ve prenslik brakm; okullar, ktphaneler, camiler, s a y s z hastahaneler ina ettirmitir... Aya Sofya'ya rakip olan cami kendi adn ve trbesini tamaktadr. Y o l lan , su kanallar, hamamlar, vezirleri tarafndan idare edilen eyaletlerini batan baa kaplamaktadr. Edebiyat bizzat tebcil etmi ve yetitirmeye almtr; kendisi ve veziri Mahmud Paa tarafndan desteklenen iir, astronomi, matematik stanbula Batnn ve Dounun en dhi ve en iyi ilenmi beyinlerini ekmitir. Kendi eliyle ve eitli dillerde yabanc lkelerde sivrilmi ahsiyetlerle mektuplayordu. Saraynda toplad bilginlerle deta bir akademi meydana getiriyor bylece sava yorgunluklarm ve siyaset endielerini unutuyordu; lmnn ertesi gn yenieriler tarafndan katledilen son veziri cfevrinin ilk yazaryd; vezirlerinden drd kendisi gibi iir yazarlard; divan imparatorluun biitn hretlerini ihtiva eder; otuz Osmanl airi, ilerinde mehur Bursa l Zeynep Hanm dr olmak ii/.ere kendisinden muntazaman maa alr, ilti 573 fat grrlerdi. Kumandanlarndan olan Ahmed Paa, zaferlerinden ok lhleri ile tannmtr; imparatorluun tarihini iir hlinde yazmaya balam, ancak erken lmyle bu mill destann tamamlanmas eyh Glenye kalmtr. Manisada babasnn buyruu

zerine K u r andan paralar ezberlerken unuttuu b ir ksm yznden dayak yedii hocas Kuranyi tahta ktktan sonra mkfatlandrmtr. Bilgin kiilerin aksi iddialarn ve ermilerin derslerini gayet mtevazi b ir ekilde dinlerdi. Bir seferinde, b ir hkmdara lzm olan hukuk ilmini kendisine retmeye alan Hocazadeye dnerek, benimle mnakaa etmeye ekinmiyor musun? diye sordu- Hocas ise, senin kulun olarak evet, ama hocan olarak hayr, ekinmiyorum. Eer darda benim sultanm isen u anda mezimsin, demitir. Kendisini tanyanlar hakknda yle demilerdir. Ftih, ilmi, iiri, edebiyat bir hret vastas o l duu iin severdi, yoksa bir fazilet unsuru olduu iin deil. Medeniyet, fetihlerini salamlatrmak iin kulland b ir vasta idi. Onun iin hakl ve haksz diye bir ey yoktu; ihtiras siyasetinin tek ruhu idi. phesiz imparatorluu vceltmitir. O N N C K T A'P I mparatorluu ekiecek olan iki karde (*) birbirlerini beikten beri sregelen kinle tanyorlard. mparatorluun bakenti ise onlar tanmyordu. Ftih de saray entrikalarndan veya askerin gereksiz hayranlndan ekindii iin oullarn}! daima tahtn uzanda tutmutu. stelik aralarnda imparatorluun bar havasna uygun dmeyecek b ir anlama veya b ir atma olmasn diye her birini Anadolunun b ir kesine, Manisa ile Amasyaya yollamt. u hlde farkl annelerden doan ehzadelerin taht mcadelesinde kardelik duygular b ir ro l oynamayacakt. II. Byezid'in clsu Cem Sultana babasnn k oy duu kanunu hatrlatt; tahta geen karde dier kardelerini imparatorluun huzuru iin katledecekti. Ama taht iin isyan etmeyen Cem, hayat iin isyan edecekti. Ya hkmedecek, ya da lecekti. II II. Byezide nazaran ok daha kabiliyetli olan bu gen ehzade henz yirmi yama bile gelmemiti. Ba(*) ehzade Byezid ile ehzade Cem. 576 na gelen felketlerle duygulandrd lkeler olan R odo s , Roma ve Fransa'nn tarihileri grnn yle tasvir ederler: Uzun boylu, heybetli tavrl, Venedikli bir esir olan annesi gibi talyan profilli, hznl bakl, zarif azl, nazik hareketli olup, talihsizliklerinin asaleti ve mevkiinin salad erkeke belgatin gelitirdii dou tipi iirlerinde raslanan kolay ve ok tasvirli bir uslbu da vard. O zamanlarn Trklerinde en nemli meziyetleri saylan iir yazmak, kl kullanmak ve yal gre yapmak hususunda son derece ileri gitmiti-. Gney Anadoluda Karamanolu na kar savarken gsterdii cesaret, genliinin czibesi, affedici zellii ar basan idaresi, her ne kadar b ir ftih olarak o lkede bulufiuyorsa da babasnn sert idaresini yumuatyor ve btn Karaman'n sevgilisi hline geliyordu. Kazand sevgi ve itibar btn Manisa halk ve askerini kendi tarafna ekmeye yetmiti. Byezid'in hoa gitmeyen hreti ve vahi tabiat Trklerin tercihi Cem Sultan iin yapmalarm

salamt. Btn Anadolu Cemin dvasn destekliyor. arkasndan geleceini belirtiyordu. Karaman lkesi, gzdesinin hakknn yendiini iddia ederek ba kaldrd. Taraftan olan birlikler kendiliinden etrafnda toplandlar. Bir ka gn iinde, sayca skdardakine eit ama mnevi balan bakmndan ondan ok stn bir ordu tekil edildi Manisa'dan Bursa zerine doru ilerlemeye baladlar. Cem, Bursa'ya direni grmeden gireceini hesap ediyordu; kardeinin tahtna karlk ikinci bir taht dikerse ondan sonrasnn kendiliinden geleceini dnyordu. 577 Ancak Trklerde yle bir aile ve miras hakk anlay vardr ki, duygularn ve tercihlerini bir yana brakabilirler. Onlara gre mer olma lh, tercihlerin oynakl ise nsan olaylardr. u anda da mer olan Byeziddi. II. Byezid kardeinin Manisada kendisini sultan iln ettiini, toplad kuvvet ile Bursaya yrdn renince bir ka bin yenieriden ibaret bir birlii kadrgalara bindirerek Uludaa yakn bir liman olan Mudanyaya yollad; hedefi Cem Sultan n atalarnn bakentine girmesini nlemekti. Her iki ordu da ayn anda ehrin zt kaplarna eritiler. ki Sultan adna kaplarnn almas istenen Bursa ehri yanlm o l mak dncesiyle korkulu ve tereddtl gnler geirdi. Bursa ehrinin dar ve mlk yneticileri rakip ordularla vakit kazanmak gayesiyle grmeler yaparken, halk Cem Sultan'a kar duyduu lgnca sevgi uruna surlarn zerinden yiyecek, para, cesaret veriyor hatt savaacak adan yolluyordu. Halkn kendisine kar gsterdii bu v knlktan cesaret alan Cem Sultan, Bvezidin yenierilerine surlarn dibinde saldrd ve denize dkt, kumandanlar Ayas Paay esir etti ve Bursaya muzaffer olarak girdi, atalarnn sarayna yerleti. kinci defa padiah iln edildi, adna sikkeler basld, camilerde hutbeler okundu, devlet hzinesi teslim edildi; Kuzey Bat Anadolunun bu bakentinde on sekiz gn saltanat sren Cem Sultan fermanlarn Avrupa lkelerine gnderdi P : M III 578 IV Buna ramen, gerek stanbulu, vezirleri, paalar, yenierileri, donanmay, Karadeniz'in ve Rumelinin airetlerini eline geirmi olan Byezidin kudreti ile kendi kuvvetini karlatrmak istemediinden, gerekse karde kavgas sonunda akacak kann OsmanlI kan olmasndan ekinen Cem Sultan aabeyi ile eit aitlar altnda anlama salamak istedi. O zamanlar Bursada II. Mehmedin teyzesi, Byezid ile Cemin de byk teyzeleri olan Selcu Hatun diye bir sultan hanm vard. Eski sarayda hrmet g rerek yaard. Cem kendisine rica ederek stanbula gitmesini aabeyi ile arasm bulmasn istemiti. Byezide imparatorluun eit olmayan paylamasn da teklif ediyordu. Buna gre Avrupa topraklar, adalar, Karadeniz, Srbistan, Eflk, Adriyatik Byezide kalacak Cem Sultan ise sadece Anadolunun hkmdar

olacakt. Yannda maiyeti olduu hlde stanbula varan Selcu Hatun Byezidin huzuruna kt. Byezid tarafndan gayet nezketle karlanan byk teyze hem akrabalk yaknlndan hem de elilik otoritesinden istifade ederek Byezide elinden geldii kadar imparatorluun tehlikelerinden ve kardeinin haklarndan bahsetti- Hepsini dinleyen Byezid hafife tebessm etti ve, Krallarn akrabalar o lm a z dedi. V Bu ekilde yarm kalan grmeler imparatorluun kaderinin silhlara kaldn gsteriyordu Hayat boyunca slm olsun, hristiyan olsun dostlar veya 579 dmanlar tarafndan devaml olarak ihanet grecek o lan Cem Sultann taht ba mabeyincisi Yakup tarafndan satlmt bile. Kardeinin bu yakn srdan elde eden Byezid, Cem Sultana yenileceini telkin ederse ona Anadolu Beylerbeliini vaad etmiti. Nitekim, Yakup, Cem Sultana orduyu iki ksma ayrmasn tledi. Bu ksmlardan biri banda acemi bir kumandan olduu hlde znik ovasnda Byezidin kuvvetleri ile karlaacakt; dier ksm Cem Sultann emrinde olacak Bursa ile Uluda civarnda mevzi alacakt. Bu ekilde ikiye ayrlarak zayflayan ordu Byezidin galip olmasn engelleyemedi. znik surlar altnda meydana gelen b ir muharebeden sonra Cem'in kuvvetleri Yeniehire ekildiler. O srada, Ftihin kumandan Gedik Ahmed Paa talyadan zaferle dolu olarak geldi ve Byezidden b ir zamanlar iittii hakaretleri unutmakszm ona iltihak etti. Bursadan koup gelen Cem, Trkmenlerin ve Karamanllarn yardm ile kalabalklaan ordusunun banda kahramanca dvt. Byezidin mevcudiyeti, yenierilerin savalarda kazandklar disiplin ve nihayet Cem Sultan n svarilerini nehirden karya geirten ve dn yollarn kesen Yakupun ihanetleri Bursa sultamnn malbiyetini hazrlamaya yetti. Trkmenler ve Karamanllar ancak gecenin k ile canlarn kurtarabildiler. Karanlklarn ardnda Cem hl askerlerini toparlamak midini tayordu. Yannda b ir avu taraftan ile civardaki ormana snan Cem Sultan ertesi gn askerlerini nizama sokmak ve yeniden talihini denemek istiyordu. Doan gn midleri580 nin bo olduunu gsterdi. Bozgun hereyi srklemiti; kendisi bile yannda altm atl ile birlikte Yeniehirin bir hayli uzana dmt. Atllar ile dinlenmek ve kaarken bir atn nalnn arpmasyla yaralanan bacan tedavi ettirmek maksadyla konakladlar. Yeniehirdeki adrlarn savatan sonra yle aceleyle terketmilerdi ki, geceleyin toprak zerinde yattndan souktan ve rutbetten rahatsz olmasn diye vezir zam kendi krkn vermek zorunda kalmt. Konyaya vardnda, Ftih'in dul evdei olan annesi ile haremini, hzinesini ve yz adamn yanna alarak Tarsus zerinden Suriyeye, Memlk Devletiine snmak zere hareket etti. Halep ve am'da tahtn geici bir sre iin kaybetmi bir padiah gibi karland. Msr Sultan kendisini sadrzamnn saraynda

misafir ederken, mevkiine uygun bir maiyeti emrine verdi. Hareketsizlikten skldndan ve Anadoluda brakt taraftarlarnn saysn arttrmak ve Osmanllarn gznde, kutsal bir havaya brnmek maksadyla Kuds ve Mekke'ye hac seferine kt. Bu hac seferi esnasnda bir mddet gzlerden uzak kald. Biz imdi II. Byezid'e dnelim. VI Yeniehirde kazanlan zaferden sonra kaan Cemin arkasndan hakaret eden ve adrlarn yamalayan Trkmenler, II. Byezide gelerek ihanetlerinin ve korkaklarnn mkfat olarak balanmalarn dilediler. Byezid, onlar lyk olduklar ekilde mkfatlandracaklarn belirtti. Muhafzlarna ia581 ret ederek onlarn etrafn sardrd ve hepsini aalara astrd. Etraftaki Trk kyllerine dnerek, ehzdelerin aralarndaki meselelere karan klelerin so nu budur. Bu haaratlar nasl oluyor da benim kardeimin kutsal bana el kaldrmaya cesaret edebiliyorlar? dedi. Bursava dnnde yenieriler bararak ihanetinden dolay ehrin yamalanmasn istediler. mparatorluun ikinci bakentine tahripkr bir kral olarak girmek dncesinden utanan Byezid askerlerine yalvarmak durumuna kadar dt. Atalarmn ehrini bana balaynz! diye yakard. Ancak stanbul yamasnn cezasz kalmasndan cesaret alm olan yenieriler padiahn ricalarn duymamazlktan geldiler. Sultan Byezid Bursa nn fidyesini demek suretiyle ehri yenierilerin yamasndan kurtard. Her yenieri yamadaki payna karlk bin aka ald Byezidin tarafna geen Gedik Ahmed Paa muzaffer Karaman ordusunu stanbula getirdi. Gedik Ahmed Paann Byezicle yapt hizmetler Yenieh ir de edindii kt intibalar tam anlamyla silmeye yetmedi. Eskiden babas Ftihin yannda sefere hazrlk yapan orduyu tefti ederlerken, Gedik Ahmed Paa ehzdenin ordusunda grlen disiplinsizlikten iddetle yakmmt. Kendisini hakarete uram kabul eden Byezid, B ir gn efendin olduum zaman bu kstahln sana pahalya deteceim, demiti. htiyar asker de buna karlk: Babann ba zerine yemin ederim ki, eer bir gn padiah olursan klcm senin hizmetinde kullanmayacam diye cevaplamt. 582 skdar'da orduyu tefti eden Byezidin karsna Gedik Ahmed Paa, silh olmayan sipahi birliinin banda klc atnn eerine balanm olarak karlad. Bu klk da nice o luyor diye soran Sultan Byez id e. Gedik Ahmed Paa gururla bir zamanlar yapt yemini hatrlatmt. Yaptn yemini balyorum. ok eskiyi hatrlamak doru deildir. Genliimde yaptm htlarm unut ve babama yaptn gibi bana da hizmette kusur etme. diye ilve etti. VII Ancak, durmadan Rodos valyeleri ve isyan iinde bulunan Konya Trkmenleri ile grme hlinde olan padiah ile sadrzam, hretinin yceliinden

ve yenieriler arasndaki itibarndan istifade ederek, durmadan tenkid ve hatt korkaklkla itham eden Gedik Ahmed Paa husmet topluyordu- Ftih Sultan Mehmed devrinde sadrzam olan bu adam her o to r iteye kmseyici gzlerle bakyordu, ancak hkmedebilecei bir efendiye balanan insanlarn mizacn tayordu Daha ac ve ailev bir htra Gedik Ahmedi shak Paa'ya kar kinlendiriyordu. Gedik Ahmed Paann evdei olan ve ehzde Mustafa tarafndan karlan kadn ayn zamanda imdiki sadrzam shak Paann kzyd. Babas tarafndan idam edilmek suretiyle ce zalandrlan ehzdenin lmnden sonra bu kadm ok sulu veya evinde tutamayacak kadar erefinden kaybetmi gren Gedik Ahmed Paa onu boam ve babasnn evine yollamt. Baba bu hakareti unutmamt. Byezid, askerleri iin ok lzumlu olan b ir kumandann kendisini bu kadar pahalya satmasna sabrszlkla tahamml ediyordu. Akl bandayken pat lamak cesareti bulamayan hiddeti sarhoken patlamak frsat buldu. Vezirler ve paalarla sarayda padiah tarafndan verilen b ir ziyafete dvet edilen Gedik Ahmed Paa hkmdara hrmeten bu dvete katlmt. Dinin sk kaidelerine ve geleneklerine aykr hareket eden Sul tan Byezid bol bo l Kbrs ve iraz arab iiyor davetlileri de imeye zorluyordu. eriata son derece ba l olan Gedik Ahmed Paa nefretle padiahn srarlarna boyun edi ve pimanlk iinde dudaklarn kadeh iindeki araba dedirdi. Byezid ise sarho oluncaya kadar iti. arabn scakl ruhun derinliinde gizlenmi olan srlar serbest braktndan ve vezirlerinin talepleri ile gururlarndan doan baskdan kurtulduunu sanan Byezid, ihtiyat elden brakarak ih tirasl askerlerin imparatorluu yem yaparak elde ettikleri zaferlerin cretini milletine detmeyeceini ve isyanc yenierilerin says ile maalarn azaltarak kumandanlarnn gururunu krmak, onlar itaate ve tevazuya yneltmek gerektiini syledi. Bu szlerle kendisine hcum edildiini anlaya" Gedik Ahmed Paa stelik arabn verdii cesareti '1 de bsbtn hiddetlenerek sz istedi, bu taht k im i1 58:: 584 glendirdiini sorarak, askerlerinizi kanlan ile iktidarlarn salamlatran hkmdarlarla vezirlerin nankrln ar bir dille tenkid etti. Byezidin bu kadar unutkan ve kibirli olmasyla bsbtn zayfl n ortaya koyduunu, eer dnd gibi hareket ederse kendisini tahta karan yenierilerin tahttan indirebileceini ifade etti Bu szlerden sonra kor kun bir sessizlik oldu. Bunlar iiten Byezid yine ihtiyat elden braka rak mabeyincisini ard ve alak sesle kulana bir eyler fsldad. Ziyafetin sonunda Douda det o lduu zere hkmdarn vezirlerine itimadn ortaya koymak zere dvetlilere eref elbiseleri datld. Gedil Ahmcd Paaya getirilen, hakaretin ve yasn senbolii olan siyah renkli bir elbiseydi. Durumu anlayan Ge dik Ahmed Paa ayaa kalkt ve lme hazrlanmak zere evine gitmek iin izin isted>.

arabn tesiriyle titreyen b ir sesle kendisine hiddetle hitap eden padiah, burda kal! diye emretti. Sonra elinin bir hareketi ile avulara iaret vererek eski sadrzam soymalarn denekle dvdkten sonra bomalarm belirtti. Bunun zerine Gedik Ahmed Paa, Nankr zalim! Hibir zaman kinlerini unutmadn; madem ki beni ldrmeyi dnyordun niin beni arap imeye zorlayarak ruhumu kirlettin? di ye haykrd. Celltlar o srada vezirin elbiselerini karmlar ve plak omuzlarna deneklerle vuruyorlard; tam bomak zere ip getirirlerken Gedik Ahmedin v ak n dostu olan Kzlar aas padiahn ayaklarna kapana rak paann idam edilmeden nce lmnn yenieriler arasnda nasl karlanaca meselesinin dnlmeini yalvard. Bu ihtiyata dvet, padiah kendine getirdi, Gedik Ahmed Paa'v sarayn zindanna yar plak ve kan iinde attrd. VIII Gedik Ahmed Paann olu babasn ok severdi, bu yzden yatmam beklemiti. Gecikmeden dolay endielenince davetli vezirlerden birinin evine ko mu, b ir iki cmleden sonra durumu tamamen ren miti- Daha henz lmemise babasnn hayatn kurtarmak, eer idam edilmise intikamn almak maksadyla yenierilerin klas-.na koar, onlar uyandrr, zdrabn salad kuvvet ile ateli b ir konuma yapar, onlarn menfaati uruna babasnn b ir sarhoun erefsiz darbelerine mruz kaldn ve>a faziletinin karl olarak idam edileceini anlatr Olun g/. yalarna, konumasna dayanamayan ve kumandanlarnn ahsnda hakarete uradklarn1 kabul eden on bin yenieri sokaklara dklr, arkadalarn arrlar, saraya doru yryerek vezirlerini nankr sultann elinden kurtarmay veya ldrlmse katilinin cesedini de kurbannn zerine atmay kararlatrrlar. Bir mddet sonra otuz bin yenieri ellerinde kllar ve baltalar olduu hlde sarayn d kaplarna varrlar, bir anda balta darbeleri altnda paralanan kapdan geerek ikinci kaplara varr lar. Grltlerden, yaklan mealtlerin ndan uyar m olan II. Byezid, saray muhafzlarna i kaplar: 58586 salamlatrdktan sonra kal esli bir balkona km ve yenierilere ayaklanmalarnn sebebini sormutu; binlerce azdan, Bize kumandanmz geri ver, yoksa hepinizi sarayla birlikte yakarz! diye bir cevap geldi. Padiah bunun zerine, Sizi aldatmlar, kumandannz lmemitir. O hlde onu bize gster, bize ver! Aceleyle hcresinden karlan ve giydirilmek f r sat bulunamayan Gedik Ahmed Paa zerinde kan lekeleri olan b ir arafa yar yarya brnm olarak padiahn yannda gzkt. dam edilmekten daha eref drc b ir hareket gibi g z k e n Gedik Ahmet Paa'nn plakl y e n i e 1 e r i daha hiddetlendirdi. Eer paa sessizliini muhafaza etseydi

Byezidin orada paralanmas iten bile deildi. Lkin hkmdar ne kadar nankr ise kahraman asker de o kadar yce ruhlu idi. Hareketleri ile padiaha sayg gsterilmesini istedi. Askerlere dnerek, Evet sizi aldatmlar, Padiahmz (Tanr onu korusun) asla benim ldrlmemi istemedi. Ziyafet esnasnda ben her Osmanlnn hkmdarna gstermek zorunda kald saygda kusur ettim; o da beni cezalandrd, belki fazla.cezalandrd ama bir ceza hakediyordum ve imdi ondan hayatm borluyum- Benim iin o kadar balayc veya hrsl olmayn ben bile kendim iin o kadar deilim Ocanza dnn, ve hkmdarnzdan iftiraya kandnz ve kutsal eiini inediiniz iin zr dileyiniz. Klanza dnerken hat ve su dolu bu geceyi hepimiz unutalm. lme kadar hkmdarna, itaat etmesini bilmeyen, sizin tarafnzdan itaat grmeye lyk olamaz! 587 IX Bu byk adamn fedakrl yenierilerin hiddetini bastrd. Hemen elbiseleri giydirildi, silhlar kuatld, muzaffer b ir ekilde evine gtrld. Ertesi bn divan toplantsna sadece vezir nvan ile katld, ancak herkesin gznde halkn ve askerin sevgisi ile efendisinin otoritesini bastrm b ir kimse olarak gzkyorcip. II. Byezid Gedik Ahned Paa'ya yeniden tam gven duymu gibi davrand; ancak kini gizliden gizliye devam ediyordu. Paay taraftarlarndan ayrmak iin Bursaya bir gezi yaplmasn istedi. Gedik Ahmet Paa divandaki grevi dolaysyla padiaha refakat etmek zorunda oluyordu. stanbulda braklan veya Avrupa garnizonlarna datlan yenieriler kumandanlarnn selmetini tartacak durumda deillerdi. Bursaya gelindikten birka gn sonra Gedik Ahmed Paa sarayn iinde boduruldu. An ve tabi bir lm olduuna dair sylentiler yayld Btn suu efendisine fazlasyla lyk olmas ve liyakati ile faziletinin duygusuna ar derecede bal kalmasyd Bylece Ftihin en byk kumandanlarndan biri lm oluyordu. Onunla birlikte yenieriler gzdelerini, fakat ayn zamanda kendilerini yumuatan adam kaybetmi oluyorlard. ok gemeden Byezid onu aramak zorunda kald. X Padiahn stanbua dnnde, paalarnn an ortadan kayboluundan ve Ortalarn datlmasndan, 588 tamamen ortadan kaldrlacaklarndan endie eden yenieriler, bakente girmeye baladla. Karlkl konuarak endielerini aa vurdular ve Ocaklarnn yklmamas iin ne yapacaklarn kararlatrdlar. Ancak eski Osmanl hanedanna olan sayglar ve aalarnn nasihatleri ayaklanmalarm disiplin altnda tutulmasn salad. II. Mehmedin lmnden sonra meydana gelen yama olaylarnda olduu gibi bir defa daha bakentin halkn aleyhlerine evirmemek ve bylece btn imparatorluk snrlar iinde sempatilerini kaybetmemek iin ayaklanmalarn yokluklar ile snrlamak istediler. Silhl ve nizam iinde ehri

terkettiler, Edirne yolu zerinde olan Davutpaa a yrna giderek - adrlarn kurdular. Yerletikleri yerdeki saylar, sessizlikleri, davranlar padiah endieye, bakent halkn da isyana tevik ediyordu. Kararghlarnn etrafn istihkmla evirdiler ve sanki dman karsnda bulunan ordular gibi vaziyet aldlar. Vezirler ile yenierilerin temsilcileri arasnda balayan grmelerde taleplerinin yerine getirilmesi ve imtiyazlarnn teminat altna alnmas meseleleri tartld. Osmanl hkmdarlar bir defa daha, m o narileri ellerinde tuttuklar mddete destekleyen bu asker tekiltn tehlikelerini anladlar Taleplerini derhal kabul eden II. Byezid sonunda bakente dnmeleri iin bizzat askerlerine ricada bulunmak z o runda kald, bylelikle imparatorluk itibarn zedelemi oluyordu. Milletinin selmeti uruna yaptklar zararlar unutacana sz verdi; babasnn ruhu ve adna ne saylarn ne de maalarn azaltacana, ve imtiyazlarna dokunacana dair yemin etti; ancak 58i onlar iin ve onlarla birlikte hkmedeceine dair sz verdi. Padiahn mevcudiyeti, yeminleri, szleri ile kar larnda kldn sezen yenierilerin kibirleri snerken, 'ceza grmesi gereken ayaklanmalarnn balanmas onlar nihayet itaate, getirdi. Sknetlerini koruyarak fakat daima tehdit edici bir havada bakente dndler. II. Byezid mizac itibariyle her nc kadar bar bir kiiysede bu tekiltn, yutaca da ha baka ganimetler salanmazsa imparatorluu mahvedeceine inanmt. Bu maksatla Msr ve Su riye sultanna kar sava iln edildi. XI Hz. Muhammedden beri halifelerin sndklar b ir lke olan Msr ve Suriye bamsz b ir hkmdarlk kurmay baarm sk sk baarl fetihler yapyordu. Bu hkmdarlardan Selhaddin Kahiredeki Fatm lerin ve Doudan silip sprd Hallarn kalntlar zerine Eyyub hanedann getirmiti. Ker dinden sonra gelenler, uzun yllar esaret grm olan ve bu yzden bitkin bulunan, savatan ziyade sanatlara ve tarma yatkn grnen rklarnn yerine, hem kendi milletlerine hem de hallara kar kullanlmak zere savan bir meslek hline geldii asker bir millet aramlard- En uygun olarak Hazar Denizi ile Karadeniz arasnda yaayan Kafkasl Trklerle erkezler seilmiti Mene itibariyle skitlere veya lk Trklere dayanan Cerke/.ler geleneklerinde bamsz, vurumada vi590 it, her zaman maceraperest, mizada ihtirasl bir top luluk olup Asyann Arnavutlar saylabilirdi. Dinlere ve hanedanlara nem vermezler, sava sadece savamak iin yaparlar, lkelerine komu olan Araplar, ranllar, Suriyeliler, Msrllar, Trkler, Ruslar ve byk imparatorluklar arasnda meydana gelen at malarda daima paray ve zaferi en fazla salayan taraf tercih ederlerdi. Batda da aynen svireliler sadakatlerini veya kanlarn komu krallklara kiralarlar, haklln nerede olduuna deil, parann nerede o l duuna bakarlar. Bu tabiatta olan milletler her ne kadar

kendi ilerinde hr de olsalar daima baka milletlerin ezilmesinde vasta olmulardr. Ancak KafkasyalIlarda svirelilerde bulunmayan macera seven b ir deha ile valyevri b ir hayalperestlik bulunurdu, ve bunlar elde ettikleri zaferleri tahtlar ve imparatorluklar kazanmakta kullanmlard. Elinde b ir kl, atyla Kafkas dalarndan inen bu Trkler ve erkezler nlerinde usuz bucaksz bir servet ve kudret ufkunun aldn hissetmilerdir Fethettikleri yerler vatanlar olmu; nerede yerlemilerse oray benimsemilerdir. Hepsi de ellerindeki l dren veya esir eden demir gibi asildir. Tabiat tarafndan olduu kadar iklim ve eitimle de stn b ir ze kya, ihtirasl bir belgata, asil bir gurura, ykselme hrslarn hakl klan bir crete, doutan asil olma nn verdii bir stnlk ile dier rklara hkmetmeye, uzun bir boya, erkek ehresine sahip olan KafkasyalI Trkler ile erkezler gnmze kadar muhafaza ettikleri Memlk ad ile Selhaddini Eyybi'den b e ri Msr Sultanlarn ordularn tekil etmilerdir Nasl ki Epirliler stanbulun yenierileri oluvorlarsr. 591 onlar da Kahirenin askerleri olmulardr. Onlarn atllar sayesinde Turan ah Fransa Kral Sen Louisin Hal ordularm Nil de bomu ve bu kral tutsak etmitir. Bu zafer Memlklara Msr'da Halifeleri tyin etme ve yabanc bir Devlet kurma cretini vermitir. Seilerek hkmdar olan Sultanlar arzu ettikleri mddete iktidarda .kalabiliyordu Hkmdarlara kar isyanc, Msrl yerli ahaliye kar zlim olan Memlklardan g alan bu imparatorluk devaml olarak Kafkasyadan inen taze glerle yenileniyordu. Sanki Msr topra kendisini savunmak istercesine, haremlerinin kalabalk olmasna karlk fazla aalamvorlard; doan ocuklarnn pek ou lyordu. te II. Byezidin saldrmak istedii imparatorluk buydu. Padiahn banda olduu, yzelli bin kiilik ordu Suriye snrna doru ilerlemeye balad. Altm bin Memlk Karamann snrlarnda, ukurovada Osmanl Ordusunu bekliyordu. MakedonyaI skender'in piyadelerinin Pers atllarna ve yakn gemiimizde Bonaparte'n piyadelerinin Msr Memlk svarilerine uyguladklar mzrak ve snglerden meydana gelmi kare biimindeki savunma taktiini Osmanl ordusu henz bilmiyordu. Memlklar attan ve demirden meydana gelmi bir f r tna gibi Osmanl saflarna dalnca birl ikler b ir anda dald; ancak padiahn ars zerine b ir araya gelebildiler ve kaarken aceleyle kurduklar kprlerin zerinden geerek ovay ayran nehri atlar. Ertesi gn, bozgunun intikamn almak isteyen Sultan Byezid yeniden kprleri ap ilerledi; lkin 592 sonu bu defa da bozgun oldu. Yirmi bin l ve yaral, otuz bin tutsak, acele b ir ekilme, onur krc bir mtarelce bu seferin tek meyvalar oldular. Aksak Tem r n Anadoluya geliinden beri Trklerin kam ve erefi bu derece bo l harcanmamt. XII Venedike kar alan sava Sultan Byezidin bu

talihsizliinin acsn kard. Vezir zam Mustafa Paa tarafndan idare edilen top ve deniz piyadesi ile tehiz edilmi ikiyz elli kadrgalk b ir Osmanh d o nanmas yz yirmi paralk Venedik filosunu nebaht (Lepanto) krfezinde yakalad. Venediklilere nazaran deniz manevralarnda ve taktiklerinde zayf olan Mustafa Paa Grimani kumandasndaki Venedik filosuna yanan oklarla saldrd. Bir anda yelkenleri ve gverteleri tutuan Venedik kadrgalar alev alev yanmaya baladlar. On bin Venedikli ySnan kadrgalar ile birlikte denize gmldler. Kydai', yannda kara ordusu olduu hlde muharebeyi seyreden Sultan B_ yezid Venedike ait olan nebaht, Koron, Modon liman ehirlerini .fethetti. Venedikin mttefiklerini kurtarmak iin OsmanlI larla yeniden bir sava gze alamayan talihsiz amiral Grimani donanmasndan kalan bir ka para kadrga ile limanna dnd. Venedik senatosu urad felketin vebalini amiralin zerine ykledi. Venedikte mfetti ve byk amiral olan Grimani, kaybettii f iloyu kendi serveti ile kurmu olmasna ramen vatandalar tarafndan korkaklk, beceriksizlik ve hatt ihanet ile suland. Hapse atld, zincire vuruldu ve lkesinin btn asilzadelerinden meydana gelen bir mahkeme nnde yarglanmaya gtrld. Kardinal olan olu mahkeme nne babasnn zincirlerini tutarak kt. Grimaniyi itham edenler cezalandrlmasn talep ettiler. Olunun yalvarmalar sadece hayatn kurtarabildi. Btn nvalar elinden alnd, servetine el kondu ve Adriyatikin karanlk bir adasna srld- Cumhuriyetin kibiri talihsizlikleri en mkemmel vatandalarnda b ir su hline sokuyordu Gonzalve de Cordoue, Napol iden getirdii otuz kadrga ve tecrbeli askerle Venedik'i kurtard. Byk Kaptan nm ile anlan amiralin kumandasnda birleen iki donanma bir mddet Osmanl donanmas ile arpt, anakkale Boazndan girmeye teebbs etti, Midilli adasn kuatt. Nihayet ticaretin ilemesi iin biri karalara, dieri denizlere sahip olan iki millet arasnda anlama yapld. XIII Anadoludaki Bepazarnda bulunan ve eytankulu (*) denen bir derviin taassup dolu kehnetleri bir ara kurulmu bulunan bar bulandrd. Din zerine yenilikler getirdiini iddia eden bu dervi hem hilekr hem de cahil olarak Antalya civarnda bir maarada yayordu. Dzeltilmi bir Kuran yaptn ile 593 (*) ahkulu F 594 ri sryor, ve Hz. Alinin Ebbekir ile mer in zorbalna kurban gittiini iddia ediyordu. leri srd iddialara inanmayan, her Mslmann katledilmesini istiyordu. Cehaletin bu dalarda yaayan halk koyu bir taassuba itmi olmas yeni peygambere inanmayanlar Tanrnn dman gibi grmesine sebep olmutu. eytankulunun arsna uyarak Antalyada bulunan vali

ile idarecileri katledilmiti. Ktahya sancakbei ehrin meydannda kaza geirilmiti. Bu ilk cinayetlerden sonra derviin mridleri kurtuluu direnmede grdler. Bir ksm ldrlmek korkusuyla, dierleri taassuplarnn koyuluundan, en nemli ksm ise, Anadolu'nun bu blgesinde yaayanlarn OsmanlIlara kar devaml olarak besledikleri isyan duygusuyla dinde yenilik getirecekleri iddiasyla hareket ederek silhl isyana teebbs ettiler, i olduklarn aklayarak Manisaya kadar ilerlediler Byezidin byk olu olan ve o ehri idare eden Korkud hemen yenierileri seferber etti. Derviin aslerine yenilen Korkud, ancak atnn srati sayesinde lmden kurtulabildi. Padiah, bizzat sadrzam tarafndan ynetilen yeni bir orduyu olunun imdadna yollad. Bu sefer yenilmekten kurtulamayan as eteleri yenierilerin kllar altnda yok edildiler. Sahte peygamber ran'a kat; orada halk ve ah tarafndan milli inanlarnn bir fedasi gibi karland. ranl halkn tabiatst olaylara kar daima merakl olan hayal gcne hitap eden dzmece mucizeleri eytankulunu btn rann kads yapt. Nasihatleri ile giK vk taassuba gmlen ah, ordularn emrine vere595 ek Halife merin mezhebinde olanlar imha etmesine izin verdi. htilfa dlen tek nokta Kurann mecbur kld abdest esnasnda ayaklar suyla m ykamak, kumla m ovmak meselesiydi. Binlerce insan bu safsata yznden idam edildi. ranl Trklerle Osmanllar arasnda inan ayrlndan treyen kin metafizik kavramlar olduu kadar Devletler aras ilikilere de etkili oluyordu. eytankulunun mridlerinden bir dervi eyhlerinin yenilgisinin intikamn almak iin stanbula gelmi dervi kyafetinden istifade ederek camiye giden padiahn yanna kadar sokulmutuSadaka istemek bahanesiyle padiah durdurmu, Byezid de b ir ka altn vermek iin eildii srada elinde saklad haneri padiahn gsne saplamtDarbe her ne kadar lme sebebiyet vermemise de. Byezidin mruz kald tehlike btn OsmanlIlara kar bundan byle sert tedbirler alnmasn salamtr. Padiaha yaklaan herkes avular tarafndan ellerinin omuzlarna konmas eklinde harekete mecbur ediliyordu. Zamanla tavsayan bu tedbir, u anda hemen hemen hi uygulanmamaktadr. XIV O zamana kadar sefahata daha dkn gibi grnen Sultan Byezid in mizac, b ir yobazdan yedii haner darbesiyle aniden deiti, sofu oldu; bu darbede Tanrnn b ir ihtarn gryordu. Karlat malbiyetler, oullan arasnda meydana gelen ayrlklar, kadn ve iki yznden kuvvetten den vcudu ile devrinin ikinci yarsn derin ve mistik bir havada tamamlad. Genliinde mutlak iktidarn zevk596 lerini, kibirini ve hiliini tatm olan hanedann btn krallar da aym ruh bunalma dmlerdir. II. Sultan Byezid de gzlerini dnyadan ayrarak felsefe ile dinin esrarl olaylarna evirdi. araptan ve haremdeki sefahatlardan vazgeti. slm inanc zedeleyen dzensizliklerin ve rezletlerin merhamet g s terilmeden ezilmesini emretti. Pazarlarda arap satm

yasakland. Ancak eski hayat srasnda ahlken bozulmu olan yenieriler bu yasaklara kar ayaklan dlar- Padiahn, genliinde etraf tevik ettii alkanlklar karsnda boyun emesini istediler Tahtn can skc endielerine karlk ibadete, eyhlerle din sohbete, ve kardei Cem kadar usta o lduu iire dald. Venedik elileri tarafndan hkmdarlnn ilk devirlerinde izilen yz hatlar canl vc renkli karakterini kaybetmi, sofu bir hayatn inziva ya ekilmi zelliklerini alarak zayflam, rengin: kaybetmiti. Dnceli alm, duda zerine dmr gibi duran uzun ve kvrk burnu, seyrek sakal, sessiz bir hznle sklm duran az bulunduu stn mevkive ve ftihler yetitirmi olan b ir hanedanr bakanna yakmyordu. Tevazu endiesi ile hayat gibi elbiselerini de deitirdi. Babas Ftih in kulland parlak renkleri, altn ilemeli kumalar, klhlan ve sorgular kullanmaktan vazgeti. Alnn etrafn'1 ss kullanmadan sarlan muslin al ile yn kaftan kullanmaya balad. Osmanhlar onun hakknda konuurlar iken padiah veya sultan diye bahsetmiyorlar, eyh, sofu, fi lozof, air, vel gibi lkaplar kullanyorlard. Artk imparatorluu hkmetmekten v a zg e m i :. Devleti yenierilerin isyanlar, divann kararlan ve kudretli vezirlerin idaresine brakmt. 597 Gedik Ahmed Paann idamndan beri yenieriler tarafndan sevilmeyen shak Paanm yerine evtankulunun adamlarn yenen Davud Paa sadrzam olmutu- Uzun zamandan beri Anadolu beylerbeliinde bulunan sofuluu ile hkmdarnn, asker dehs ile ordunun sevgisini kazanan Davud Paada, askerler, Ftih in muzaffer ordusundan kalan eski bir kahraman; millet, baba efkati gsteren bir idareci, padiah da gvenilir ve mkemmel b ir bakan gryordu. Pek ok merhamet kuruluuna ve zellikle, Avrupa seferine hazrlk yapan ordunun eitim grd ve topland stanbul dnda kurulan bir klaya adn brakmtr. X V Davud Paa ikinci defa orduyu Anadoluya gtrerek Trkmenlerin isyanm bastrmak istedi. s tanbula dndnde, barsever Byezid in daima domadan yok etmek istedii sava kprtlarn, batl elilerle yapt lml fakat tvizsiz grmeler s o nunda bertaraf etti. Msr, Trkmen airetleri, Macarlar, spanya ve Tunus Araplar, Napoli saray, Papa, Venedikliler, Avusturya ve hatt Ruslar ile yaplan blgesel savalar ve pek nemli olmayan grmeler Tarih in ilgisini ekmeden sayfalarn doldurmaktadr. Byezid in ve sonraki devrin kanl olaylarn d o uran tohumlar Padiahn ehzdeleri arasnda atlmaya balamt. Davud Paa on yedi ylfik erefli bir idareden sonra yz bin akelik serveti ile sadaret makamndan ekildi. Drt defa sadrzam karm 598 olan andarl ailesinden brahim andarl Davudun boaltt makama geti. XVI mparatorluk b ir sr macera, ihanet ve talihsiz

likler geiren Cem Sultann lm ile b ir rakipten kurtulmu oldu. Ftih in bu talihsiz ehzadesinin b a na gelen garip olaylar, dikkati datmamak iin b ir defada anlatacaz. Osmanl taht zerinde baka birinin hak iddia etmesinden tamamen kurtulan II. Byezid'in tek dmanlar oullaryd. Hepsini ayr ayr sevdii evdelerinden sekiz o lu dnyaya gelmiti- Bunlardan n siyas ihtiras duyamadan gen yalarnda lmlerdi. Osmanl padiahlarna ait b ir gelenee dayanarak geri kalan be olunu imparatorluun eitli yerlerinde valilie yol lamt Ahmed Amasya'y, ehinah Karaman, Alem ah Mentee eyaletini, Korkud Saruhan ve Selim de Trabzon u idare ediyorlard. Bul ana eren kz. hemen evlendirilmilerdi. Bunlardan birincisi b ir Trkmen beine, dieri sadrzam Davud Paann b ir oluna, ncs de Dalmaya Sancakbei Nasuh Pa aya verilmiti. Sultan Cem in daha beikte iken Msr Sultan ile nianlad kz, sultann lmesi zeri ne daha evlenemeden dul kalmasna sebep olmutu. Bunun zerine Anadolu Beylerbei Sinan Paaya evde olarak verildi. Hammerin dedii gibi b ir imparato r un kz ve bir Msr Sultann dul kars b ir paa nn Anadoludaki haremine giriyordu. 59i) II. Sultan Byezidin aile fertleri arasnda mev cut olan geimsizlik ilk defa ehzade K o rk u d un babasnn vezirlerine kar gsterdii itiraz ve hatt is yanvri b ir pervaszlkla patlak verdi. Ordunun ban' da muktedir olduu kadar divan toplantlarnda iyi b ir htip olan Hadm Ali Paa andarldan sonra ve zirI zam seildi. Ali Paa gizliden .ehzade Ahmed i Ko rku d a tercih ediyo r ve onun tahta gemesi iin hazrlk yapyordu. ehzade Ko rku d u bezdirmek iin Karaman eyletine bal olan bir topra sadaret makamna geirdiktidarna kar yaplan bu darbeden mteessir olan ehzade, babasnn ho grd, belki de yapl masn buyjurduu bu olayn intikamn almak iin babasnn dman savlan Msr Sultan'na sndAmcas Cem Sultann misalini takip ederek Memlklardan Mekkeye Hacca gitmek iin gei izni iste di. Msr Sultan kaak ehzadeyi babasna isyan et mi bir oul olarak deil Byezidin veliaht olarak karlad. Trklerde gelenek olduu zere ehzade K o rk u d a eitli armaanlar yollad. Dokuz cins kheyln, dokuz sra deve, sra hecin devesi, iki sra on sekiz deve zerine yklenmi ahs ihtiyalar iin brokar araflar, eyalarn ta mak iin yetmi sra deve, mutfa iin krk sra deve, dokuz bin altn dka, altn ilemeli dokuz yatak tikimi, ve fevkalde gzel dokuz hizmetkr gen, ver len armaanlar tekil ediyor, yrrken nnde kr' XVII 600 davul alnyordu; Msr Sultanfnn vezirleri ile ma" beyn subaylar kald daireye kadar gelerek iltifatta bulunuyorlard. Gnde elli koyun, be ton eker, elli uval pirin, iki bin pili, iki bin kaz, on be ton bal

ile be kese ake maiyetinin iaesi iin haftalk olarak kendisine teslim ediliyordu. ehzade Korkud, Sultana doru ilerlerken Sultan atndan indi, kendi olunu kucaklyormu gibi gzlerinden pt, Korkud da babasna yapt gibi onu boynundan pt. Msr Sultan ehzadenin babasna kar hazrlanmasn veya rana gitmesini kesinlikle reddedince, Korkud iin tvbe etmekten ve boyun emekten baka are kalmad. Sadrzama yazarak babasndan kendi adna af dilemesini istedi. lkesini terketmesr ni Mekkeye hac ziyaretine balyordu. ehzade Korkud babas gibi sofu, fi lo zo f, hatt mutavasst', din meselelere, edebiyata, iire son derece merakl bir ehzade idi; Manisadaki saraynda evresinde devaml olarak ediplerden ve airlerden kurulu melisi vaird. Bu yzden, babasnn dneminde olduu gibi b a r iinde lkesini yaataca endiesinden, yenieriler tarafndan tutulmazd. Vezir zam araya girince padiah ehzadesini balad, kendisine yeni sancaklar verildi. XVIII ehzade Ko rku d u cezasz kalan itaatsizlii II. Byezidin dier oullarnn daha ar hareketlerde bulunmasn sebebiyet verdi_ Devlet gvenli;/) bakmndan karde katlini uygun bulan Ftihin mehur 60. kanunu kardeler arasna ok nceden kin ve ezel' uyumazlk sokmutu. ehzadelerden herbiri babala rnn lmesi hlinde kardelerinden birini kendi katil' olarak gryordu; meer ki kendisi iktidara geip on lar ldrtmesin- Bu kanl kanun hkmdarn oulla rina lm ile cinayet arasnda tercih tanyordu. Gitgide gerekli olmaya balayan cinayet hkmetmeye ve ya lmeye mahkm olan bu hanedan iinde sklama ya balyordu. Sultan Byezid ok gemeden babas Ftih'in koyduu bu vahi veraset kanununun zdra bini ekmeye balad. XIX O sralarda Amasyada bulunan ehzade Ahmed Byezidin ikinci olu olmasna ramen babas tarafndan tahta tek vris olarak seilmiti. ehzade Korkud un temaay seven gevekliinden endie duyan padiah, vezirler, yenieriler, ehzade Ahmed'de Devlet idare edebilecek kudreti ve olgunluu buluyorlard. Kendisinin nce domasndan dolay hereyi kadere brakm olan kaygusuz Korkud, babasnn te r c ih ine kar tedbir almak lzumunu hissediyordu. Buna karlk padiahn nc olu olan, kolunun abuk luu, mizacnn kukulu olmas, hereyi yapmaya ve crct etmeye meyilli ihtiras ile tannan ehzade Selim, Trabzondaki sarayndan babasnn ehazede Ahmede kar olan tercihine tahamml edemiyordu. Babasnn lm durumunda, ehzade Ahmedin kendisinden nce bakente varp tahta oturmas ihtimali nin aabeyinin Amasya'da bulunmas ile artm olmas onu ileden karmaya yetiyordu. On alt yancla 602 Sleyman Sultan adnda bir olu vard; vezirlere bask yaparak oluna Amasya ile stanbul arasnda bir sancak verilmesini istiyordu- Gayesi, frsat kt vakit

olunun ehzade Korkud ve Ahmed'den nce bakente varmas idi. Vezirler zaaf gstererek isteini kabul ettiler Ancak ehzade Ahmedin itiraz zerine II. Byezid buyruunu geri ald ve Sleyman Karadenizin bir ucundaki K e fe ye yollad. Bu ekilde davranlar yeniden ehzade Selim'in isyanna yol at. st kapal tehditlerle dolu ikyette bulundu. Vezirlerin izni olmakszn Trabzonu terketti ve K e fe ye olunun sarayna gitti. Olunun bu cretinden ve asker hazrlklarndan iyice hiddetlenen Sultan Byezid, Selim'e grevi bana dnmesi iin ihtarda bulundu. Selim cevabnda Avrupa'da bir eylet istediini belirtiyordu. ehzade'nin vazgemedii bu isteine vezirlerin direnmesi sonunda Selim gizli isyann aa karmaya mecbur oldu. K e fe de bir donanma tekil etti, e _ rilerini gemilere bindirerek hareket etti ve Tuna azndaki Varna limanna kt. Yirmi alt yldan beri babasnn huzuruna kmam olduundan ve Kurann ocuklarn babalarna din ve mecbur ziyarette bulunmalarn art komasndan istifade ederek, o sralarda Edirnede bulunan babasna muhteem bir ziyaret yapacan bildirdi. Halbuki arkasndan gelenler erileriydi; bakent oktan dehete kaplmtDurumun bu en vahim olduu anda toplantya a rlan vezirler Sultan Byezide sert davranmasn tlediler. Kendisine Ftihin kararnmelerini ve Avrupa topraklarnn bakente yakn olmasndan ora603 ya yerleecek bir ehzadenin kardelerinin taht zerindeki hakkn yiyebileceini gsterdiler. k n olan fakat hl oluna kar yumuak davranma tarafls olan Sultan Byezid, ikn kabiliyeti ok gelimi olan Edirne mfts Nureddin Sari" grz Selime gndererek onu itaate dvet etmeye ve ihtirasn dizginlemesini istemeye memur etti ehzade Selim babasnn balamasna ve ricalarna ordunun mevcudunu arttrarak ve bakent zerine daha sratle yryerek cevap verdi. Rumeli Beylerbei olan Haan Paa yirmi bin yenieri, azab ve sipahiyi karsna karmak zorunda kald. Gerek O sm a n lI la rn i harp telhikesi karsnda ekimser kalmalar, gerekse daha nceden Selim tarafndan kandrlm olan yenierilerin isteksiz 'grnmeleri sonunda Haan Paa, ehzade Selim tarafndan adm adm takip edilerek geri ekildi ve Edirne surlarnn arkasna snd. ehzade Selim Edirnen in nne gelip ukurovada ordusu ile karargh kurduunda kuvvetler eit, halkn sevgisi dengeli, talih ise askda idi. Her ne kadar hasta ve oullar arasnda b ir tercih yapamamaktan dolay zgn olmasna karlk padiah, Haan Paann yannda yer almasyla son karar zerinde etkili oldu. ki ordunun arasna tahtrevanda getirilince kendisi iin eit derecede aziz olan her iki tarafn kan aktmasndan duyaca znty dile getirdi. Bu gz yalar, baba ile olun karlkl gelmeleri ve biraz sonra balayacak olan vurumada belki de kar karya gelecekleri ihtimali btn askeri zntye bodu, her iki taraf da silhlarm brakt. Gizliden Selim taraftar olan Rumeli Beylerbei Haan Paa bizzat Selimin kararghna giderek onun604

la szde bir uyuma yapt; aslnda her ey' ehzade Selimin tahta gemesini salayacak ekilde ayarlanmt. Bu anlamaya gre ehzade ordusunu datyor, babas da karlk olarak Avrupa eyletlerinden Vidin ile Semendire sancaklarn oluna brakyordu. XX Bu arada b ir isyan havas da Korkud tarafnda esmee balad. Babasnn bamsz hareketlerinden ve vezirlerin rza gstermesini beklerken geen sreden b ir takm haklarnn yenildiini grerek bulunduu Antalya'dan Saruhan zerine yrmeye balad. Sultan Byezid Saruhan Antalyaya balamay kabul etmemiti. O srada Semendire yolunda olan ehzade Selim aabeyinin yryn duyunca tehdit edici bir tarzda durdu ve Anadolu'daki olaylarn sonuca balanmasn bekledi. Kendisine bo yere ilerlemesini emreden II. Byezid bylece imparatorluun iki taraftan tehdit altna girdiini farkedince duruma bir are bulmak midiyle stanbula dnd. Babasnn uzaklamasndan istifade eden Selim hemen Edirne ye girdi, saraya yerleti, mahkmlar serbest brakt, hzineye el koydu, padiaha sadk kalan mirleri grevleriden azletti, ve kilit noktalara en koyu taraftarlarn geirdi. Bir yandan Selimin korkun ihtirasndan dier yandan Korkudun zayf rekabetinden ekinen sadrzam Ali Paa, divann ve padiahn da gzdesi olan eh605 zade Ahmedin haklarm savunuyordu- ehzade Ahmed'in dvasn gden bir ordunun hazrlanmas ve Edirne zerine yollanarak ehzade Selimin bastrlmas hususunda padiah ikn edebildi. Ancak ehzade Selim babasndan nce davranarak Trakyaya dald ve zerine gelen ordunun yolunu kesti. orlu kentine yakn bir tepenin zerinde, rahatszlndan dolay ata binemeyen Sultan Byezidin tahtrevanna yaklaan sadrzam Ali Paa ehzade Sel im in toplad Krm ve Kafkas Trklerinden meydana gelen orduyu kendisine gsterdi. Padiahrt kalbinde uyanacak merhamet duygusunu yok etmek amacyla, Saygl bir oul babasnn elini pmeye byle mi gelir? Bu ekilde orduya sahip olan ve so nunda taht ele geirmek iin baba katili olan pek ok oul grlmtr. dedi. Talihsiz padiah hl tereddt ediyordu; Ahmed tarafndan satn alnm olan vezirlerin ve paalarn hep bir azdan srarlar, sonunda tesirini gsterdi. Tahtrevan iinde uzanm olduu yastk zerinde dirseklerine dayanarak doruldu ve hiddetten titreyen bir sesle hitap etti: Vezirlerim ve aalarm! Siz btn kullarm; Siz btn erilerim ekmeimi yiyen herkes, u asnin zerine yryn! XXI Paalar ve aalar tarafndan btn sralara kadar tekrar edilen buyruktan sonra yirmi bin yenieri bu derme atma ordu zerine Allah kerim diye bararak vle bir indiler ki, rakipleri vurumak frsat bile bu606 lamadan kamaya balad- At seven bu milletin tarihinde, srati ve koarken kard grltlerden d o lay

Kara Bulut ad ile anlan ata binmi olan Selim hemen sava alannn dna kt- Daha sonralar kznn kocas ve sadrzam olacak olan yakn arkada Ferhad bir ka sipahinin altlarndaki Trkmen atlar ile Selime yetimek zere olduunu grnce aralarna dald, darbenin iddetinden yere yuvarland ama Selimin aray amasn salad. Gece gndz yol alan ehzade Selim, olu Sleymann annesi olan Krm Hannn kz ile evli olduundan kaynbabasndan yardm istemee Krma gitti. XXI I Padiah muzaffer olarak stanbula gtren Ali Paa Anadoluya geerek, yeniden toplanm ve Bursay tehdit etmeye balam olan eytankulunun mridleri ile savamaya gitti. Ali Paa ehzade Ahmed ile Germiyen yaknnda Altmehirde gizlice bulumak zere anlamt. Bu grmenin gayesi, ehzade Ahmed'in tahta gemesi iin padi:;ahn tahttan fergata zorlanmas ile yenierilerin tasvibini kazanmak zere ortak yaplmas gereken ilerin tespit edilmesiydiSava, siyaset ve saray entrikalarnda son derece mahir olan bu hadm b ir ka gn sonra Kzlbalar ile Germiyan yaknnda Altmehirde gizlice buludisi ile birlikte ldler. Bu byk devlet adamnn lm hem padiah hem de ehzade Ahmedi sonsuz zntye bodu. Kl elde, sava meydanlarnda vuruurken len ilk sadrzam Ali Paadr Trk airleri tarafndan ok sevildii iin lmnden sonra her fi07 tarafta zaferlerini ven iirlere raslanmtr. sfahandan artt ranl tarihi dris, buyruu ile Trk tarihini yazarken kendisini gklere karr. Bu ekilde iiT)paratorluk kendisini sarsan kprdanmalar bastracak kabiliyette bir adam kaybetmi oluyordu. XXI I I Aslerin kap sndklar ran ah (*) bu sefer elebalarm kaynar suya atarak cezalandrd, kafataslar kurutularak intikam suyu iilecek b ir kadeh ye rine kondu. Cretini nleyebilecek tek ahs olan Ali Paann lmn duyan ehzade Selim yeniden stanbul zerine yryerek babasn Ahmed ve Korkud yerine kendisini veliaht gstermesi iin zorlamaya balad. Dier taraftan ehzade Ahmed Anadolulu taraftarlar ile skdara kadar gelmiti. Yeniden sadrzam seilen Ahmed Paa yenierileri ehzade Ahmed in tarafna geirmek iin bouna aba sarfediyordu- Selimin altn ve ayartmalar ile tamamen tesir altnda kalm olan yenieriler ehzade Selimin yaklatn duyunca vezir zam n, Mustafa Paann, Haan Paann Anadolu ordusu kadsnn saraylarna hcum ederek yakp ykmaya balad. Padiah tarafndan asilere teslim edilen sadrzamn yerine bir zamanlar Papa ile 'Cem S u d a n n hayat zerine pazarlk yapan Mustafa Paa getirildi. Ye(*) ah smail 608 ni sadrzam yenierileri bastrmak iin ehzade Ahm ed i Anadolu daki sancana srd. mitlerinin kaybolmas demek olan bu srgnden

dolay kendini hakarete uram kabul eden ehzade Ahmed Anadoluya dnd, ancak Konya ehrinde zo kullanarak yerleti. Babasnn bu eylet merkezin' geri vermesi iin yollad elinin kulaklarn ve burnunu kestirdi. Konyay savunan Sadk Bein kellesi kmseyici bir hareketle Sultan Byezide gnderil di Bu kanl hakaretler Ahmedin stanbuldaki itibarn tamamen yok etti. ehzade Korkud babasn iki kardei ile artk anlaamayacan. tahmin ederek yannda sadece -iki mutemet adam ile kyafetini deitirerek stanbula gel di; byk hir cesaret rnei gstererek kendisini hi sevmeyen yenierilerin klasna giderek misafirhanelerine girdi. kn kabiliyetine, konumasna ve ce sa retine gvenerek yenierileri Selimden ayrabileceini ve kendi tarafna kebileceini sanyordu. Kendilerine gsterilen bu gvenden memnun ka lan yenieriler yine de Selime olan ballklarndan vazgemediler, otuz yldan beri ilk defa babasnn eli ni pmeye giden Ko rku d a byk sevgi gsterilerinde bulundular. ehzade Korkud cretinin karlhda yalnzca iyi bir konukseverlik grmt. ehzade Ahmed Dou Trklerinden vardm aranrken, ehzade Selim nc defa imparatorluu e l ine geirmek iin ilerliyordu. Alt bin Krm atlsnn banda buz tutan Tuna'v amt- (ubat 1512) Ba kentteki yenieri ortalar yaklatn duyunca yeni den kaynamaya balad. Bu grltc askerler Se l im in eninde sonunda kendilerine hkmedeceini anlamlard. Padiahn tahta en fazla lyk olu o lduu iin deil, en yrtcs olduu iin btn yrekleri ile onu destekliyorlard. XXIV Yenieriler Sultan Byezid'e giderek Selimin balarna komutan olai'ak verilmesini ve ehzade Ahmed zerine sefer almasn istediler. Sultan Byezid ayaklanma arasnda tercih yapmak zorunda kalmt: Selimin, Ahmed in ve yenierilerin ayaklanmalar. En tehdit edici olana teslim oldu. Yenierilerin aas bakente bir kac saat mesafede olan Selimin kararghna kotu. Selim muzaffer b ir ekilde askerlerinin arasna dnd. Vezirler, paalar, ordu, halk yeni sarayn rhtmna kan ehzade Selim i karlad; ehzade Korkud bile rakibinin kazand bu zafere kalbi krk b ir ekilde itirak etti. Sultan Byezid sarayndan kendisini tahttan indiren seslerin uultusunu iitiyordu. Elinden kamak zere olan iktidar altn ile satn almak istedi. Otuz . i yllk hkmdarl boyunca bir imparatorluu satn alabilecek bir servet biriktirmiti. Haznedarn ehzade Selime gndererek eer sahip olduu sancaklara ekilirse derhal yz bin dka altn vereceini ve ylda iki yz bin dka altn maa balayacan vaad etti- Selim btn teklifleri geri evirdi: O taht istiyordu. Sultan Byezid ehzade Selim i, lmn beklemek artyla veliaht iln etti. Ayrca Selim, babasnn servetine dokunamayacak ve dier kardeler ayn 609 P 39

610 kandan geldikleri iin birbirlerini affedeceklerdi. Halkn zihninde itibarn kaybetmek istemeyen Selim btn artlar kabul etmi grnd; bundan sonras zaferinden istifade etmek isteyen taraftarlarnn gayre' tine kalyordu. X XV Alt gn sonra (25 Nisan 1512) afak skerken, ehzade Selime sadk olan vezir, yenieriler, sipahiler ve ehzadenin taraftarlar tarafndan kkrtlm b ir kalabalk direnme grmeden sarayn iini igal ediverdi. Saygl sknetleri ile sz sylemeden demek istediklerini anlatmaya altlar Sultan Byezid babalk, nvan ve ya haklarn ileri srerek onlara engel olmak istedi. Tahtna oturdu, kaplar atrarak, sert fakat mtevekkil bir sesle kendisinden daha ne istediklerini sordu. Kstahlklarn merhamet r ts altnda gizlemeyi baaramayan bir ka ses kendisine cevap verdi: Padiahmz artk yaland, imparatorluun ykn kaldramaz. mparatorlukla beraber mezara srkleniyor. Salona yaylm olan askerler daha sert b ir sesle, '<Evet, onun verine Sultan Selimi istiyoruz dediler. Sarayn avlularnda yer alan on iki bin yenieri ve sipahinin Selimin adn tekrar tekrar anmalar btn saray inim inim inletti. Muhafzlar, ocuklar ve vezirleri tarafndan terkedilmi olan Sultan Byezid tevekklle cevap verdi: O hlde imparatorluu olum Selime brakyorum- Tanr hkmdarln kutsal klsn! 611 Selim adyla Allahekber nidla/T nce taht oda snda, sonra sarayn avlularnda vc nihayet yedi tepenin stnde ykseldi. Hi kimse bir zorbann talihine ve ordunun iradesine kar gelmek cesaretini gsteremezdi. Yenieriler bir defa daha taht devirmek ve yenisini kurmak marifrtini renmilerdi. Asker* lerin arzularna gre tah l tuttuklar veya devirdikleri b ir tekilt dnyada orlmemitir; ordu zihniyeti milletin tek kanunu oluyor, asker hkmdarn merluu ve milletin hrriyeti zerinde mutlak sz sahibi oluyordu. Bu asker tekilt durduu mddete Trkler her zaman bir efendiye sahip olmular, ancak asla bir imoarator tarafndan idare edilmemilerdir. XXVI Hrsnn doruuna km olan Selim btn cretini eline alm etrafnda en seme askerleri ve su* baylar ile sarayn iki avlusunu ayran kemerin altna gelmiti. Saraya, padiahn huzuruna kacak olan paalar ve eliler bu kemerin altnda beklerlerdi. Ayn kemerin altnda alan bir merdivenden cellt grevini if etmeye inerdi. Onun iin orda bekleyen vezirler huzura veya lme arlacaklar endiesi ile titrerlerdi. Selim taraftarlarnn tahtan indirdii babasnn kendisini dvet etmesini bekliyordu. Vezirler gelerek nnde yerlere kapandlar, sonra refakat ederek hl taht zerinde oturmakta olan babasnn yanna gtrdler. Sultan Selim taht kopard eli pt. Padiahlk almetlerini devreden Byezid, sanki b ir yk b o

altyormuasma mesut gzkyordu- Haremi, hiz612 metkrlar ve hzinesi ile eski saraya ekilmek istediini belirtti; oradaki mevcudiyeti yeni idareyi rahatsz etmeyecek, hasta ve yal vcudu da alt huzura kavuacakt. Halk ve yenieriler tahttan inen hkmdarlarn bu hylini uzun zaman gerekletirmesine izin vermediler. Ayn bakentte iki taht birden olamazd. Sel im in hkmdarlm kutlayan askerlerin uultusu kendi devrinin zayflklarn anlatyordu. Haykrlar, sevin gsterileri hep kendisine hakaret gibi geldiinden olundan daha uzak b ir yere nakledilmesini talep etti. Kudretlerini kaybeden paalarn, vezirlerin, padiah elerinin sakin ve hznl b ir yalnzlkla ek i l dikleri kk Rum ehri Demotikay setiini bildirdi Zaten babasnn yaknlndan sklmaya balam olan Sultan Selim bu teklifi byk b ir memnuniyetle karlad. II. Byezid eski saraya tandndan yirmi gn sonra muhteem bir trenle bakentten ayrld. Sultan Selim babasnn tahtrevannn yannda atyla refkat ediyor, Byczidn devlet ileri ile ilgili tlerini dinliyordu- stanbula yarm gn mesafede olan yerde iki hkmdar birbirlerine sarlarak ayrldlar. Biri stanbula dnyor, dieri srgn y o lunda devam ediyorduXXVI I Bu arada Beinci arl (Charles Ouint), veya Nap oleon gibi, irad veya mecburi feragatlerinden sonra yerlerine geenleri hemen kabul etmemi olan Tl. 613 Byezid yeniden iktidara kavumak midiyle yryn yavalatt. Hastal bahane edilerek balatlan bu yavalama, Sultan Selime ok endie verici b ir ha' reket gibi gzkm, o da babasna b ir Rum hekim gndermek bahanesiyle bir zehirci gndermiti. Byez id in maiyetinde bulunan ve Demotikaya gidite kendisine refakat eden b ir talyan beyzade bu cinyeti htralarnda anlatr. Babasna kar defa el kaldrmaya cesaret eden b ir olun ihtiras olay dorulayabilir; lkin ispat edecek hibir delil yoktur. Uzun zamandan beri hasta, olunun nankrlnden dolay kalbi krgn, an hkmet darbesinden dolay akn olan Byezid, gut hastalndan mahvolmu vcudu ile Demotika yolunda kendiliinden lebi lirdi Yok olmas gerektii zaman yok olmas olunun zerine pheleri ekmektedir, ancak b ir phe zerine hi* kimseye baba katili damgas vurulamaz. XXVIII Devri zamannda Osmanllar bar iinde yaamlar fakat rahata almlard; ahs erdemleri b ir hkmdara ait erdemler deildi. Hanedann ehzadeleri arasnda taht ele geirmek iin meydana gelen kargaalklar hep karakterinin eseridir. Sultan Selimin devrini anlatmaya balamadan n ce II. Byezid ile imparatorluu ekimi olan kardeinin hkmdarln, maceralarn ve felketlerini anlatacaz. II. Byezid'in kardei ve rakibi olan Cem Sultan n tarihi OsmanlIlarn tarihi ile ayrlmaz bir btn614 dr. Ancak bu prensin Yeniehirde yenilmesinden

sonra urad felketlerin yeri Trkiye deil, Fransa veya talyadr. Trkiyedeki olaylarn ve Cemin Avrup adaki maceralarnn beraberce anlatlmas iki kardein tarihini kark ve karanlk yapacaktr. Onun iindir ki, dramn aydnla kavumas gayesiyle, iki kardeten birinin hkmdarln dierinin hayatn anlatacaz. Zek iin olduu gibi duygular iin de, hedeflerin ayrlmas dzeni salar; dzenden ise aklk meydana gelir, bu da zeky aydnlatr; aklk ise hfzann kzmasn salayan ilgiyi dourur. O N D R D N C K T A P I Osmanl mparatorluu bir zamanlar iki hkmdara birden sahip oldu. II. Byezidin Yeniehir'de kardei ve rakibi Anadolu Sultam Ceme kar kazand zaferden sonra Cem, annesi, kars ve ocuklar ile Msr Sultamna snmt. Yine hatrlanaca zere Memlk Hkmdar tarafndan bir padiah gibi karlanm olan Cem Sultan belki cesaretinin krlmasndan, belki merha" metinden, belki de siyas sebeplerden ailesini Kahire'de brakt ve tek bana llere dalarak hem Araplara hem de Trklere gre kutsal olan Kuds, Mekke ve Medine ehirlerine Hac ziyaretleri yapmaya gitti. Mraca'ya gre Peygamberin trbesini ziyaret eden Trk imparatorluk hanedannn tek yeleri Cem Sultan ile kendisine refakat eden Fatihin kz bir Sltandr, Ftihin olu b ir imparator bedev klnda b ir deve zerinde l le rd e hac devini yerine getirirken iki yl mddetle dost ve dmanlarnn gznden uzak kaldII Karamanl bir Trkmen beinin kz olan evdei ile annesi 4 ubat 1482 gn dmanlarnn tuzan616 dan korunmak iin bedevi klna brnm olan Cem Sultanm dnne tank oldular. Din ve felsef bakmdan malbiyetini kabul etmi gibi grnyordu; dnyadan elini eteini ekerek Msr'da yaamaya boyun emi gibiydi. Yabanc topraklarda zel b ir yaay karlayacak kadar zengin olmas. Memlklarn kendisine gsterdikleri hrmet, annesi ve evdeine kar duyduu efkat, kudretli devirlerinde ve malbiyetlerinde kendisini terk etmemi olan o cu k luk arkadalarnn sadakati, ve kederli insan gereklerin duygusundan ekip alarak hayl dnyalara gtren iire kar duyduu zevk ve kabiliyeti, srgn ve imparatorluk tacnn unutulmasn, deh ve faziletten yoksun maceralardan daha ziyade kolay ve ltif yapyordu. Yirmi drt yan henz doldurmu olmasna karlk em Sultan Trkiye, ran ve Arabistanda b ir kahraman hreti ile b ir air nne sahipti. Ftih'in kanndan gelmesi, yakkll, hac olmas, zaferleri ve yenilgileri felketli hayatna b ir baka ululuk katyordu. Kendi, kendini hareketsizlie adyor; lkin dostlar, Karaman'daki taraftarlar ve aabeyinin dmanlar mcadele sahnesinden ekilmesine rza gstermiyorlard; kaderleri onunkine balyd; bu yzden Cemin hayat bahasna oyuna devam ettiler ve kendilerini kurtarmak iin onu fed ettiler. III

Karamanolu brahim Bein srgndeki olu olan Kasm Be eski topraklarn kurtarmak umuduyla taht iin dven iki rakipten halk tarafndan en fazla sevileni, yani Cem Sultan' aabeyi Bvezide kar617 tutmutu Yeniehir yenilgisinden s om a tarartarla' r ile Toros dalarnn eriilmez tepelerinde silhl olarak dolamaya devam ediyordu. Oradan vdileri, ovalan, ehirleri ayaklandrmaya alyor; her frsatta Cem Sultana gizli haberciler gndererek, Anadoluya dnmesini ve mevcudiyeti ile Karamanllara isyan ateini tututurmasn istiyordu. Karamanolu Kasm Be gibi nemli b ir kii olan Ankara valisi ve Ftihin eski Kapkulu Aas Mahmud Be II. Beyzide kars duyduu nefretten dolay Cem Sultan destekliyor, Anadoluya ayak bast takdirde Ankara ile ordunun b ir ksmn emrine vereceini sylyordu. Devaml kkrtmalar ve Anadolunun en nemli ahsiyetlerinin verdii teminatlar, Suriye .Memlklar mn teebbsn destekleyecei ihtimali sonunda Cem Sultan b ir defa daha talihini denemeye srk* le d i . . Ailesini mttefiki ve dostu Msr Sultannn himyesine brakarak Karamanl taraftarlar ile Kahir e yi 6 Mays 1482 tarihinde terketti ve Halepe geti. Kasm ve Mahmud Belerden baka Byezidden memnun olmayan yzlerce emr, be ve paa Cemden nce, kendisini karlamak iin Halepe komulard. Gney Anadolunun Anadoluya alan kaps olan Demirkapdan silh elde hep beraber getiler ve yollar zerinde rasladklar airetleri, ehirleri Cem Sultan adna ayaklandrdlar. Cemin halk tarafndan sevilmesi, Kasm Bein Karamanolu olmas ve Mahmud Bein asker hreti b ir ka hafta iinde tahtn taliplisine eyletler ve II. Byezidin ordusundan daha kalabalk b ir o rdu salad. Btn Anadolunun padiahn elinden kmasna ramak kalmt. Karaman Bevlerbei 618 Ahmed Paa elinde kalan birliklerle iki defa Konya ovasnda Mahmud Bee yenilmi ve Konya ehrine ekilmiti, O sralar vezir zam olan Ali Paa da isyan eden airetlerin arasnda geri ekilmek zorunda kalmt. Konya surlar nne gelen Cem Sultan, Mahmud ve Kasm Beler ehri kuatmaya baladlar. Ali Paanm gayreti sayesinde dmesi geciken ehir bir tesadf sonunda kurtuldu. Cem Sultann tarafna geen Mahmud Be ihtiyatsz bir hareket yaparak vaktiyle kars ile o cuklarm Ankara ehrinde brakmt. Ordusundan bir birlik alarak, ailesini Byezidin intikamndan kurtarmak iin Ankaraya yolland. Yolda padiahn nemli b ir kuvveti ile karlat yaplan savata ehit oldu. Sultan Byezid'e gnderilen kellesi, padiahn kaybolan mitlerini canlandrd. stanbul, Bursa ve Amasya ordularnn banda Ankara zerine yrye geti. En mkemmel kumandanlarndan biri olan Mahmud Bein lmnden dolay zayflam, fakat cesaretini kaybetmemi olan Cem Sultan Kasm Be ile arpa arpa dalara ekilmiti. Tabiatn yardmyla muharebe avantajn eline geiren Cem Sultan kardeinin sayca artan ordusu ile ba edebilecek durumdayd. Sultan Byezid kardei ile bu dar boazlarda savaa

girmeden nce ikinci yenieri aasn Ereliye gndererek Cem Sultan ile anlama zemini bulmak istedi. Gen prens grmeye raz oldu. mrahor Sinan Be ile Defterdar Mehmed Be ellerinde serbest dolama izni ile Ereliye inerek iki kardein arasn bulmaya altlar Cem Sultann elileri Anadoluda pek ok eyletin kendilerine verilmesini istiyorlard. Byezid 619 bu artlarda imparatorluun paralanacan gryordu. Sinan Be'e hitap ederek Kardeime syleyin, imparatorluk iki kocaya birden sahip olamayacak b ir nianldr; onu lnceye kadar savunmaya hazrm, onu benle ekiecek olan atnn ayaklarn ve kaftannn yenlerini masm Osmanl kanyla slatmasn. Kuds'e gitsin, snrlarm dna ksn ona her yl iki yz bin dka altn gndereceim dedi. Bu teklifler Cem Sultan tarafndan iddetle reddedildi. B ir ehzadeye lzm olan ey altn deil, imparatorluktur diye bard. II. Byezidin Avrupal ve Asyal atllar ile glenmi olan Ahmed Paa Gney Anadolu boazlarn amaya balad. Kasm Be ile Cem'in elinde eriilmesi g b ir ka kale ile Antalya krfeziyle Fethiye arasnda sahil ksmlar kalmt. Kasm Be kendisi iin daima b ir snak olmu Toros dalarnda snacak yeri olduundan emin olarak Cem Sultan R od o s a geerek hristiyan prenslerinden yardm istemeye ikn etti. I V Karamanolu'nun verdii tler her ne kadar samim duygulara dayanyorsa da, Cem Sultan daha n ce sadakatlerini denedii Memlklarn ve ran Trklerinin arlarndan vaz geerek R odo s valyelerinin sonu mehl dvetlerine uyduu andan itibaren dvasn kaybetmeye balad. Babas II. Sultan Mehmed anda Karaman' y neten Cem Sultan R od o s valyeleri ile bar grmeleri yapmt. Kuds Sen Jan Tarikat'nn elileri 620 ile Cem Sultann elileri ehzadenin bakanlnda Gney Anadolu sahillerinde b ir ok grme yapmlard. Padiahn olu en tannm valyeler tarafndan saylrd. Cem de Avrupl savalarn meydana getirdii bu tarikatn deerini takdir etmesini ren* miti. Kahramanlklarna hayran olduu valyelerden b ir ihnet beklemezdi. Tecrbeleri sonunda siyaset ve barbarln kahramanl, dini ve erdemi bile bozacan renecektir. Ordusunun malbiyetinden sonra Antalya sahillerinde b ir maarada barnan gen sultan, kendisini bu talihsiz nnda bile yalnz brakmayan son sadk adamlarndan Sleyman Paay R o d o s a gndererek stad zam dan Ftihin olunu, malp fakat kanun Osmant padiahn adaya kabul edip etmeyeceini, ve btn dinlerce mehur ve gnll misafirlere uygulanan hayat, gvenlik ve hrriyet teminatn verip vermeyeceini sordurdu. R o d o s a gitmek iin sahile inmeye alan Sleyman Paa II. Byezidin atllarn tarafndan yakaland. Ahmed Paa tarafndan alan mektuplar Cem Sultann henz dalarda saklandn ve deniz yolu ile padiahn dmanlarna

kaacan ortaya kard. Sadrzam derhal btn svarilerini kyya gndererek kaak sultanm gzlenmesini istedi. V Bu arada Cem Sultan Sleyman Paanr geri dnmediini grnce, bir felket olduunu sezinledi; kyafet deitirmi iki yeni eliyi R o d o s a yollayarak 621 valyelerin kendisini hr olarak kabul etmek isteyip istemediklerini ve tyin edecei bir noktaya Tarikatn b ir kadrga yollayp yollayamayacan sorduR od o s valyeleri Cem'in elilerine istenen btn kurtulu, gvenlik, hrriyet ve aslet teminatlarn vermekten kanmadlar. Amansz dmanlar Ftih Sultan Mehmed'in olunu kabul etmek dncesi onlara sonsuz b ir gurur veriyordu; himayelerine alnacak b ir padiah kibirlerini okuyordu; yardmlar ile imdilik yenilmi olan tahtn rakibine kurtulu salamak, sonra hristiyanlarn eli onu tahta geirip Tarikatn karna uygun teminatlar almak umudu siyasetlerine ok uygun grnyordu. Bir zamanlar aday Trk istilsndan korumu olan stad zam Pierre d Aubusson tarafndan toplantya arlan Tarikatn Byk Konseyi ittifakla Cem Sultan adaya armaya karar verdi. Cem'in serbeste adaya girmesine izin veren vize imzalanarak elilere teslim edildi Gn doarken amiral Castille Zuniga ynetiminde b ir R odo s filosu denize alarak Anadolu kylarn taramaya balad. Btn R od o s ahalisi kulelerin ve tepelerin zerine karak hristiyanlarn ve OsmanlIlarn deien kaderlerinin neticesine tank olmaya alt. VI Ayn esnada hayatlarnn mevzu bahis olduu uzun b ir bekleyiten sklan Cem Sultan ve otuz arkada gece bastrnca maaralarndan kmlar, kyya inerek beklenen kadrgalarn yelkenlerini gzlyorlard. Bulunduklar burun Zunigann filosunu henz gzle622 rinden saklyordu. Kendilerini yakalamaya gelen sipahilerin nal seslerini duyunca Kasm Be tarafndan kayalklarn arasna saklanm bir yelkenliye atladlar ve hemen denize aldlar. Yelkenler almadan nce dizi zerinde kardeine ve zlim Byezid'e korkun bir ved mektubu yazd, sonra bu mektubu b ir okun ucuna ilitirerek sahilde bekleen sipahilerin ayaklarna d o ru att. Sipahiler yollanan mektubu hemen atlar ve okudular: Sultan Cemden kardei insafsz Sultan Byezide, Tanr ve peygamberimiz beni hristiyanlara snmaa zorladn artlar nasl yarattna tanktrlar. mparatorluk zerinde sahip olduum haklardan beni mahrum ettikten sonra her tarafta b ir de beni takip ediyo r ve evketli hanedanmzn amansz dman R o dos valyelerine snmam zorlamak iin bir an bile durmuyorsun. Eer babamz padiahmz senin erefli Osmanl adn bu derece alaltacan nceden tahmin etseydi, seni elleri ile board. Lkin zulmnn intikamn almak iin lh Adaletin tecellisi onun yokluunu hissettirmeyecektir. Tanrdan tek dileim senin cezalandrlman grnceye kadar yaamaktr Bu mektubu gren II. Byezid Cemin kardei o lduunu hatrlad, gz yalar arasnda, Niin bana geleceine

hristiyanlara snd, dedi. VII Cem Sultan bu dehet verici ved mektubunu Osmanl toprana att srada burnu dnen Zunigann 623 filosunun yelkenlerini grd. Kendisini yakalamak iin II. Byezid n gnderdii b ir fi lo olmasndan phelendi. Amiral tarafndan gnderilen sratli b ir tekne Cemin yelkenlisine yetiti, filonun R odo s valyelerine ait olduunu syleyerek kendisini almaya geldiklerini be lirtti ve valyelerin kendisine her trl teminat veren belgelerini gsterdi. Bir mddet sonra amiral gemisine geen Cem Sultan ve arkadalar bir hkmdara gsterilebilecek hrmetle karland; kymetli ykn tayan f i lo len vakti R od o s a eriti- Mesih Paann yz kadrgalk filosunu toplayp harabe hlindeki Rodo s u kuatmaktan vazgeip geri dnmesi srasndan beri ada ve ehir bu derece kendini marur ve sevinli grmemiti. stad zam d Aubusson beraberinde btn kumandanlar ve eitli milletleri temsil eden valyeler olduu hlde rhtmn en son basamana kadar inmi adann ve hristiyanlm konuunu karlamaya hazrlanyordu. Btn ada halk da arkasnda bekliyordu; ehrin en geni ve en muhteem saray olan Fransa Saray d o ulu bir prens'in zevkine ve ihtiyacna gre hazrlanmtCem Sultan, Fransz valyeleri yerlerinden etmemek iin nce saraya yerlemek istemedi; stad zama dnerek, Benim gibi bir srgnn, adann sahiplerini yerinden etmesi doru olmaz dedi stad zam bu szler zerine sahte bit saygyla Sizin gibi srgnler dnyann her tarafnda birinci srada yer alrlar; burada bulunduunuz gibi b ir gn stanbulda olacanzdan phem y ok ! diye cevap verdi. Btn milletlerden valyeler Cem Sultana urad felketleri unutturmak iin savg ve yaknlk gster624 mede birbirleri ile yar ediyorlard. Bir ka gn md detle devam eden festivaller, turnualar, avlar, ziyafetler Rodoslularn Cem Sultanm atl oyunlarda gsterdii zarfeti, ustal ve hkimiyeti ile hitabet ve iirdeki bykln tanmalarna sebep oldu. Ftih'in ehzdesi elbiselerinin douvr ihtiam, davranlarnn zarfeti ve konumasnn dzgnl ile Fransa, spanya ve talya Saraylarnn en gzde valyelerini bile ikinci plna att. Babasnn saraynda rendii talyancayt bir Venedikli, Yunancay da Atinal b ir aydn gibi konuf urdu. Fransa Saraynin terasndan Anadolu sahillerini ve kendisini arayan kardeinin gemilerini gryorsa da etrafnda her ey tahttan mahrum edildiini, yenilgiye uratldn veya esarette bulunduunu hatrlatmayacak ekilde dzenlenmiti. Avrupaya geip Macar ve Srp ordusunu kullanarak imparatorluu baka b ir y n den vurmaya hazrlanyordu. Cem Sultan R odo s valyelerinin iyi niyetine ve il gisine gn getike daha samimiyetle gveniyordu; bu maksatla stad zam d Aubusson ile hem kendisine hem de Tarikata faydal olacak b ir anlama imzalamt. Malta arivlerinde ele geirilen ve Cem'in imzasn tayan anlamaya gre Cem Sultan padiah olmas hlinde Trkiye limanlarn valyelerin gemilerine aa

cak, her yl fidye almakszn yz hristiyan esiri zad edecek ve Tarikattan grd konukseverlik ile yardmlarn karl olarak- yz elli bin dka altn verecekti. Ancak d Aubusson konuu ile birlikte bu anlama nn altna imza koyarken II. Byezidle daha gizli bir anlama zerinde grmeler yaptryorduPadiah kardeinin R o d o s a katn renir renmez, sular sayesinde Devlet tarafndan rahata kullanlan iki ahlksz Rumu adaya yollamt^ Eski Bizans saraynn Rumlar yeniden nem kazanmak iin efendilerinin nnde alalmaktan ekinmiyorlar, Trklerin saraylarn entrika uzman olarak dolduruyorlard. Tarikatn tarihilerine gre adaya gelen iki Rumun devi Cem Sultan zehirlemekti. Olaylarn geliimi gerek devlerinin d Aubusson ve Tarikat Konseyi ile grmeler yapmak onlar konuklarna ihanete zorlamak, sonra gya konuun hayatna kastettikleri bahanesiyle adadan atlmak ve bu ekilde stanbul'a giderek Tarikat ile Sultan Byezidin elileri arasnda grlen konular aklamak olduunu gstermektedir. VIII Malta Tarikatnn stad zam nn erefi bakmndan daha sonraki olaylar bu pheleri fazlasyla dorulamaktadr; zira iki Rum eli R o d o s tan karldktan hemen sonra stad zam, Guy de Mont, Arnaud ve Duprat adlarndaki elilerini stanbula gndererek Osmanl Devleti ile srekli b ir bar anlamas teklifinde bulunmutur. Pek de gizli olmayan grmeler valyeler ile II. Byezidin tam yetki ile grevlendirdii Rum dnmesi Mesih Paa ve kstah vezir Gedik Ahmed Paa arasnda stanbulda balad. Klcnn bir darbesi ile btn dmleri zmeye alm bir asker gibi davranan Gedik Ahmed Paa teferruata girmeden Cem F : 40 625 626 Sultann iade edilmesini ve yllk verginin verilmesini talep etti. Zaten konuklarn satm olan ve vicdanlar rahat olan valyeler bu kadar ak talep karsnda boyun edikleri takdirde ereflerinin btn hristiyanlk nnde alalacan hissettiler. Sert meslekdandan daha hilekr ve daha mahir olan Mesih Paa grmelerin baarsz bir ekilde kapanacan anlaynca Gedik Ahmed Paay dar kard ve d Aubussonun iki yzl elileri ile tek bana grmeye devam etti. Gedik Ahmed Paa Mesih Paann niyetini sezdiinden eilmek bilmeyen b ir Trkn karakteri ile hristiyanlarla baka trl konuulamyacan iddia etti. Fakat Mesih Paa tarafndan balatlan grmeler, Trklerin Rodos valyelerine kabul ettirmek istedikleri alaltc teklifleri gizlenmi b ir ekilde ihtiva eden bir anlamann imzalanmas ile son buldu. Anlamaya gre iki Devlet arasnda mtareke ad altnda srekli bir bar olacak ve her iki lke kendilerine snan kar dinden tutsaklan iade pdeceklerdi. Gizli b ir maddeye gre padiahn kardei Cem Sultan lmne kadar Tarikata ait Jpir zindanda tutulacakt; bu ihanetin ve hizmetin karl olarak padiah

kardeinin gardiyanlarna her yl krk be bin d_ ka altn deyecekti. te Cem Sultana bir hristiyan tarikatnn kendisine eref sz olarak verdii serbeste snma ve yaama hakknn karl bylesine alaka ineniyordu. Bu pazarln hakszl stad zam Pierre d Aubusson nezdinde hristiyanln ve kahramanln erefini ayaklar altna alyordu. 627 Bu gizli anlamann tatbik edilmesi iin Avrupadan ve talihsiz Sultan Cemden ustaca gizlenmesi son derece iren ve ikiyzllklerin yaplmasn gerektiriyordu. Bu prensin valyelerin elinde hr ve erefl i bir ekilde yaadn Avrupa'ya inandrmak gerekiyordu. Ayrca gen ehzadeyi tahta kavumann tek art olarak vatanndan uzaklamas gerektiine ikn etmek ve bylece Bat saraylarna gtrerek hristiyan hkmdarlardan para szdrmak durumu vard, siyasetlerini yerine getirmek iin inceden inceye dnen Konsey ve R odo s valyeleri tasarladklar acnacak hileler ile herkesin bu iten faydalanmasn, fakat kimsenin sorumlu olmamasn arzu ediyorlard. Tarihin en byk su lan diktatrler tarafndan deil isimsiz tekiltlar tarafndan yaplmtr. stad zam ve su ortaklar prensin gzn ylesine boyamlard ki, hayat ve dvs iin R o d o s tan uzaklamas art olarak gzkyordu. Gney Bat Anadolu'nun yaknl Byezid'in katillerinin hayatna daha kolaylkla kastedebileceklerini; imparatorluun bu kylarnn Gedik Ahmed Paa tarafndan dikkatle gzlendiini, bu yzden oralara b ir karma yapmann imknszln; islmiyetin en amansz dmanlar olan Macarlarn ve dier Tuna boyu kavimlerinin kardeinin topraklar iin ok daha yaralayc olduunu; eskiden din ittifaklar yapan talya, Fransa, Ispanya ve bilhassa Papaln yeniden siyas b ir ittifak yapmak iin bahane aradklar ve ancak onlarn salyaca b ir ordunun Bvezid ordusu ile b oy l e IX 628 bileceini; o hristiyan hkmdarlarn saraylarna girmenin ve onlara hristiyanln lehine tvizler vermenin btn Avrupann istisnasz desteini ekeceini ve nihayet hristiyanlk tarafndan desteklenen bir padiahn stanbulda hanedann devam ve dnya bar iin daha teminat verici bir durumda olacan telkin ettiler. X Bu aldatmacalara iyice kanan Cem Sultan stad zam sktrarak kendisini deniz yolu ile Venedik'e yollamasn istiyor bu sayede Almanya zerinden Macaristana geerek dvs ve klc etrafnda hristiyan dnyasn daha kolaylkla toplayabileceini dnyordu. Bu alaklara olan gveni o derece ilerlemiti ki, yokluunda kardeinin vezirleri veya elileri ile kendi adna grme yapmak yetkisini stad zama vermiti. Bu arada d Aubusson Cem Sultan Avrupaya g trmek zere bir kadrga hazrlatt. Konuuna kar dzenledii ihanette kendi kanndan bakasna gvenemediinden yeeni olan Blanchefort valyesine seyahatin gerek maksatlarm ve Cem Sultana yardm

ediyormu gibi grnerek tatbik edilecek olan hileleri anlatt, byle ce Byezide vaad edilen esaretin artlar yerine getirilmi olacakt. Harekete klrken yaplan muhteem trenler ihaneti sayg rts altnda saklamay baard. Cem Sultan yannda otuz sadk Osmanl ile Blanchefort'un kadrgasna bindi. Deniz zerinde geen gnlerde veya ara sra salanan durak629 lamalarda grlen davranlarn gerek hristiyan, gerek Osmanl vaknvisleri tarafndan dakik b ir ekilde anlatlmas ;bu gaddar zindanclarn karanlk emellerini ortaya koymaktadr. Kapana sokuluncaya kadar adm adm takip edilmitir. XI 1 Eyll 1482 tarihinde gemiye bindi. Ters esen rzgrlar veya kadrgasndaki valyelerin hileleri sayesinde bir ay mddetle Adalar denizinde Rodos'tan fazla uzaklamadan dolat. R o d o s a ait olan civardaki kk adaya geldiler. phesiz vakit geirmek iin icad edilmi bir ziyaretten sonra II Mehmedin vrisini tayan kadrga Sicilya rotasnda hareket etti. Messina limanndan yiyecek iecek temin edildi ve tekrar yelken ald. Vaknvislerin anlattklarna g re Sicilya adasnn kysn takip eden kadrgann etrafnda srayan yunus balklarnn manzaras Cem Sultann air ruhunu iyice duygulandrmt. Etna yanardann aday, denizi ve g aydnlatan grn btn b ir gece uyank kalmasna sebep olmutur. Osmanl Sultannm esaretinin takdirini ve kazancn sadece kendilerine saklamak isteyen valyeler tadklar konuu limanlardan ve yabanc gemilerden byk b ir kskanlkla sakladlar. Bir gece Cem ve arkadalar bir ok lmbann altnda gvertede yemek yerlerken geminin kumandan yolcular derhal klar sndrmeye ve kamaralarna ekilmeye zorlad. Btn korkulan Napoli veya Fransa amirallerinin ellerine dmekti- Ertesi gn Calabria kyla630 rnda grdkleri yedi kadrga b ir gn nce yaptklar hareketi aklamaya yetiyordu. Bundan byle bir daha gvertede k yaklmad. Alt hafta sren esrarl bir yolculuktan sonra Blanchefort esirini Nice limanna kard. R od o s lu dostlarnn grnte saygl muhafazas altnda ve onlarp Avrupa'daki atolarndan birinde kendisini tamamen hr hisseden Cem Sultan Gney Anadolu sahillerine benzettii Nice sahilini ve gn zevkle te.ma ediyordu_ N ice fm ahane manzaralarn konu edinen ve vatannn htralarn bir baka gk altnda anan melnkolik satrlar yazd. Bu arada Macaristana gitmek iin sabrszlandndan Nice de uzayan dinlenmeden rahatsz olan Cem Sultan verilen sz gereince kendisini Venedike gtrmesi iin Blanchefo r t a emir verdi. d Aubussonun hilelerinden haberdar olan Blanchefort ve dier vayeler Fransz top ra olan Niceden Fransa kralnn izni olmakszn ayrlmalarnn imknsz olduunu sylediler. Cem'in bir elisini krala gndererek ayrlmak zere izin istemesi iin tevik ettiler. Bu elinin b ir ka gn iinde dnebileceini ve ayrlma izninden baka Fransa kralnn desteini de salayabileceini belirttiler. Cem bu e lilik iin Anadoludaki savalarnda ve idaresi srasnda

bilgisi ve siyseti ile tannm olan Nasuh elebiyi seti. Nasuh elebiye refakat eden valyeler gn yol aldktan sonra Cemin elisini kardlar ve Gney Fransadaki atolarndan birine hapsettiler. Yollad elisinden hi bir haber alamayan Cem Sultan drt ay mddetle kararszlk iinde bekledi. Hl Nasuh elebiyi Fransa saraynda grme yapyor sanyordu. 631 Bu arada Nice de bagsteren veb salgn valyelerin konuklarn denizden daha da uzaklatrmalar iin bir vesile oldu. Savoie topraklar zerinde Bugey dalarnn arasna skm Roussillon kentine gtrld Sen Jan valyelerinin orada b ir atosu vard. atonun kasvetli grnn farkeden Cem bir hapishaneye geldiini sand. Yalnz kendisine bu se fe r kyafet deitirmi iki elisini Macaristana gnden meine ve svire Almanya yolunun serbest olup o lmadn renmesine izin verdiler. phesiz yolda yakalanm olan bu iki eliden b ir daha hi haber alnmad. Bir ka gn sonra zrhlara brnm yz kadar valye Roussillon atosunu sararak Cem in otuz arkadam yanndan zorla uzaklatrdlar ve ancak b ir ka Osmanlmn refakatine msaade ettiler. Bu otuz srgn Nicede gemiye bindirilerek R o d o s a, kaderi mehl bir yolculua yollandlar. Vaknvislere gre, Roussi llona komu btn ky ve kentlerden insanlar akn akn gelerek Kuds valyelerinin elinde esir veya misafir olan Trk imparatorunu grmek istiyorlard- Yeni Fransa Kral V I I I . Charles ziyaret etmekten dnen Savoie dk Roussillon atosuna urad. On drt yandaki dkn gzelliine hayran olan Cem Sultan kendisine amda yaplm altn ilemeli bir kl armaan etti Gen hkmdar onu valyelerin elinden kurtarmak iin sz verdi. Savoie dk vaadettii yardmlar yapt; lkin her tarafta adamlar ve mttefikleri olan Tarikat n karsnda Savoie dk ok zayf kalyordu. Bu XII 632 yaknlktan ve dostluktan rahatsz olan valyeler bir ka gn sonra Cemi Rohne nehri zerinden gtrerek, hi b ir yere uramadan daha kuvvetli ve daha sakin b ir atoya kapattlar. Cem in orada ka ay veya ka sene dnyadan habersiz yaadna dair elimizde b ir bilgi yoktur. XIII D'Aubusson tarafndan kardeinin Savoie dk ve Fransa kral nezdinde yapt gayretleri haber alan II. Byezid bu saraylara elisi Hseyin Bei gndererek Cem ile herhangi b ir anlamaya yanamamalar iin gerekli uyarmalar yapt- R odo s valyelerinin kendisine yaptklar hizmette ayn gayreti devam ettirmeleri iin yine Hseyin Be bir mddet sonra Aya Sofya hzinesinden alnm din tasvirlerle R o d o s a yolland. Padiahin bu din armaan ile krk bin dka altn d A ubussonu gerekten gayretlendirmeye yetti. valyeler Cemi devaml olarak ellerinde tutmakla II. Byezidi srekli olarak tehdit etmi o lu yorlard. Bu siyasetin gerei olarak kald atonun

etrafndaki tedbirler daha arttrld. Sonunda Nasuh elebi tarafndan Cem'in hapsedildiini renen Fransa Kralnn kurtarma abalan ile Puy vdisi atosunun O sm a n lI la ra istedikleri gibi fesat ortamm yaratamamas, Ftihin ehzadesinin Isre vdisinde Sassenage atosuna nakledilmesine sebep olmutur. Fransa ile Savoie topraklar snrnda bulunan bu ato, emellerini gerekletirmek iin valyelere Savoie topraklar iinde bir atodan daha 633 emin grnyordu. Hkmdarlardan biri ellerindeki tutsa kuvvet kullanarak karmaa kalkarsa duruma gre kar lke topraklarna snacaklard. Talihsiz Sultann Sassenage atosunda geen gnleri esrar ve romantik aklarla dolu olarak b ir masal gibi anlmt, ancak gerek Trk, gerekse hristiyan yazarlar bu hayatn gerekleri yansttn reddedilmez bir ekilde ortaya koymulardr. XIV Bandan geen b ir sr felkete ramen Cem Sultan, mitsiz ihtirasn yaratt unutma arzusu ile telfi duygusunu ister istemez akta arayan insanlarn bulunduu yatayd; henz yirmi yedi yama gelmemitiDamarlarnda akan babasnn ateli kan, hem dnceli hem yiit ehresi iri yaps, atl sava oyunlarnda gsterdii olaanst baars, srgn hayat, talihsizlikleri, mahzn duruu, bunca maceradan sonra onu Doudaki bir tahttan Fransa iinde bir atoya srkleyen kaderin bykl ve gc, Rodos valyeleri'nin Cemin muhafazasna memur ettikleri atonun Senyrnn kz Phillipine de Sassenagem yreine dokundu. Daima dairesine gelen gen kzn genlii, gzellii, yznn hatlarnda okunan yumuak merhamet Cemin kalbinde yava gelien fakat nlenemiyen b ir muhabbet duymasna sebep o lmu, nceleri srgnlne bir teselli sanm, ancak bu sevgi btn benliini kaplamt. Mahpusu gzleyen muhafzlarn dikkatli davranmalar, gizli bir evlilik ile kurulacak bir badan sonra gen kzn OsmanlI tahtna kma ihtimalinin babasnn kuruntularn 634 gidermi olmas iki gen arasnda doan akn uzun yllar srgn ehzade'nin hayatna renk vermesine sebep olmutur O zamandan kalma vakyinmeler gizli akn bir meyve verdiini ve doan erkek o cu un gzel Phillipine tarafndan bytldn ve daha sonra bu olann ayn asil aileden bir kzla evlendiini yazmaktadrlar; belki imdi bile Osmanl kan mehul bir hristiyan ailenin damarlarnda akmakta" dr. Ceme refakat eden Trklerin b ir ka defa kamaya teebbs etmeleri ve teebbslerinin Phillipine tarafndan desteklenmesi bu atonun ykntlar arasnda asrlardan beri efsne hline gelmi olaylarn anlatlmasn salamtr. Akn gzelletirdii bo zamanlarnda tranl air Hafzn tarznda, yar felsef yan ak iirler yazd. Elinden kard hayal iktidara, gerek zevkleri tadarak teselli buluyordu. Yazd gazellerden biri devrindeki talyan tarihilerinden birinin eline gemiti;

bu satrlarn tad felsefe DiocletienTn felsejEeaihe ve Salomon ile Anacreonun iirlerine benzemektedir. Bu iirlerden bazsnn anlamlarn vermee alacaz: Eline kadehini al Cem! Kadehini al ve hlya veren ikiyle doldur. Madem ki kader bizim hakkmzda karara varacak, ona kar gelmeye veya gz ya dkmeye ne gerek var? Kimse kendini bekleyen kadere kar gelemez! Kutsal Kbeve hac ziyareti yaptm, lleri atm, Anadoluda dolatm; Peygamberimizin trbesinin nnde secde etmek saadeti btn Osmanl mlkne deitirilemez! 635 Allaha hamd ve krler olsun! imdi gen, yakkl ve shhatliyim, ama Frrjnklarn lkesinde srgnm! Kim ki kendisinde salk, kudret ve genlik hisseder o btn kinatn sultandr] Etrafmda birbirinden gzel on sekiz sarn o cuk bana billr kadeh iinde arap ikram ediyorlar. Sutan Byezide sorun igal ettii taht da benim u andaki durumum kadar rahat m? Hayr, imparatorluk hi kimseye uzun zaman kalmaz! Byezid dnyaya hkim olanlarn yceliinin ebed, olduunu sylyorsa yalan sylyordur! Bir seferinde kale burcundan sarktt iple atonun hendeine inip dostlarnn temin ettii ata binerek Fransa Kralna kamaa hazrlanrken yakaland. Zavall Phillipine kada kendisinin de yardmc o l duu iddiasyla zorla yanndan alnd. Rhone nehri kysnda ssz bir ato beinci defa yer deitiren valyelerin esirini kabul etti. Cem ile Phillipine arasndaki ak karlkl seyrek mektuplarla devam etti; bu mektuplardan b ir ka tanesi bugn Os manl arivlerinde mevcuttur, XVI Bir kalbe esaretin aclm unutturan ve vatan hasretini teselli eden mahzun ak bylece son buldu. Bir kadnn merhametini tutsandan esirgemek gibi davranta bulunan d Aubusson yeenine haber gndererek Cem'i Sassenagedan alarak Tarikatn daha gizli b ir atosuna gtrmesini istedi. Bu yeni esaret vl srd. Tarikatn kukulu stad zam 636 merhamet duygusunun veya rvetin her gn Ceme kaplar aacandan endie ediyordu. Daha emin ellere teslim etmek maksadyla yeenini Cem'i kendi doduu ve ailesinin yaad Limousindeki Bourgneuf atosuna gtrmesi iin grevlendirdi. Maliknenin bulunduu kayalk b ir tepeye valyeler sekiz katl kare biiminde bir kule ina ettirerek Cenin, hizmetkrlarnn ve muhafzlarn hep b ir arada olmas temin edildi. Sultann esaret arkadalarndan biri bu kuleyi yle tarif etmektedir: Kayalar oyularak yerin altna mutfaklar konmutu; birinci katta muhafzlarn daireleri, ikinci katta Osmanl padiahnn hizmetkrlarnn, nc ve drdncde Cem'in zel daireleri, son iki katta ise Sultan gzlemekle ve yalnzln gidermekle grevli valyeler bulunuyorlard. X VII Artk gzel Phillipinein grn veya mektuplar

ile renklenemiyen bylesine b ir mahkmiyetin yaratt dehet ve mitsizlik Cem Sultan kamak iin her trl hileye ba vurmaya gtrmt. Yakn arkadalarndan Hseyin Be kale dna kmay baarm Bourbon prensine giderek efendisinin kurtarlmas iin gerekli bilgileri vermiti. Vezirlerinden biri olan Cell Be, Roussillon atosunda meydana gelen olaylar srasnda kam talyaya kadar giderek Cem Sultann kurtarlmas iin aba sarfetmiti; sonra eli b o olarak gelmi ve gnll olarak efendisinin yanna, esarete dnmt. ehzdeye dnya olaylar hakknda bilgi vermi ve yeni mitlerin kapsn a mt. Fransa, Napoli, Macaristan krallar, Savoie d637 k ve Papa Sen Jan valyeleri ile fidye meselesini gryorlard. DAubusson onlara aslnda bouna mit veriyordu, elindeki kymetli tutsak yksek fiyatla bile pazarlk edilemeyecek pahadayd. valyeler ellerindeki rehineye kar duyulan nefret ve sevgiden de istifade edebiliyorlard. Her yl II. Byezidden aldklar krk be bin dka altn, kymetli hediyelerden baka d Aubusson korkun bir hrsla hareket ederek b ir anne ile b ir evdein kalplerini bile aldatmaktan ekinmedi. Cem Sultann Kahire de bulunan an nesi ile evdeinden, Avrupa saraylarnn ilgisini ekmek iin yirmi bin dka altnn zorla ald. Cemin mhrn basan vezir dahi parayla kandrld; yazlan sahte mektuplarda Cem annesi, evdei ve hatt baka Dou hkmdarlarna yardm dileinde bulunuyordu. Sahtekrlk ve dolandrclk stad zamin siyaseti hline gelmiti; R odo s kuatmas kahraman hi b ir vicdan endie duymadan elini byle kirli ilere sokuyorduXVIII Bir yandan bu rezillikler ve kaba muamele devam ederken, II. Byezidi ykmak isteyen Avrupa devletleri hkmdarlarnn Cem i vasta olarak kullanmak istemeleri d Aubusson ile pazarla oturmalarna sebep oldu stad zam Papadan Tarikat iin yeni imtiyazlar ile kendisi iin kardinal nvan istiyordu. Bylece bekleme suretiyle Roma saraynn arzularn ne kadar tahrik ediyorsa, rehinenin kymeti o kadar artyor ve valyeleri o kadar menfat salyorlard. Bu artlar altnda Cem Sultan ile serbest braklma638 snn, karln mzakere etmek zere bandan be ri Rodos zindanlarnda tuttuu iki taraftar, Sinan ve Ayas Beleri Bourgneuf'e gnderdi. Cemi II. Byezid e bir rakip yapmak iin her trl pazarla hazr olan Tarikat, kendisine ihanetlerinden dolay kin besleyen bir hkmdar yerine stanbul tahtna oturabilecek bir mttefii elde etmek gereine inanmt. Tarikat ile Fransa kral arasnda cereyan eden grmelerden haberdr olan II. Byezid kendisi iin kt b ir sonucu nlemek iin valyelere kulland tbiyeyi kulland. Bir elisini V I I I . Charlesa gndererek sandklar dolusu altn, kutsal emnet armaan etti. Ancak pek emin olmayan bu kutsal emnetler, Rumlarn hurafeye dayanan inanlar sonunda aziz olarak kabul edilen ahslara aitti; halbuki o azizler Bat hristiyanlarna hi birey ifade etmiyordu. Bu yzden kutsal emnetler dnlen ilgiyi gstermedi,

hatt VIII. Charles Sultan Byezid in elisi ile gr" mek istemedi En sonunda eli stanbula dnmek zorunda kald. XIX Cem Sultan n vefakr elisi Nasuh elebi nin srarlar ile nihayet d Aubussonun ihtirasnn basit oyunca hline gelmi olan Cem Sultana kar merhamet ve efkat duygulan uyanan Fransa Kral, gen Sultanp Papala teslim edilmesi iin Tarikat ok sktrd. Bu ekilde VIII. Charles sadece vicdannn sesini dinlemekle kalmyor, siyasetine de faydal bir adm attrm oluyordu. Napoli krallna kar bir sefer yapma639 y tasarladndan, Papaln Cem Sultan'a sahip o l ma arzusunu desteklemek suretiyle hoa gitmek istiyordu. Pierre d Aubusson bu son derece kuvvetli iki Devle t e kar daha uzun zaman dayanamazd. Osmanl taht vrisinin tutsak olarak bulundurulmas btn Avrupay Tarikata kar karmt. Papa ile stad zam arasnda anlama imzaland; Roma Devleti tarafndan Kuds valyelerine salanan imtiyazlar ile mlkler, II. Byezid tarafndan her yl denen krkbe bin dka altnn karlyordu. nce Marsilya'ya sonra Toulona gtrlen Cem, Papann elilerine teslim edildi; VIII. Charles, elli valyesini R omaya kadar yanna eref refakatisi olarak verdi Papa ile yaplan gizli bir anlamada. Roma, zerinde pazarlk yaplan bu prensi baka bir Devlete satarsa Fransa krallna 10.000 dka altn tazminat deyecekti. Kilise rahibi olmayan d'Aubusson ahlkszlnn ve ihanetlerinin mkfat olarak krmz kardinal apkasna sahip oldu. Bu mkfat onun ahsnda btn hristivanl lekeliyordu. XX Yedi yllk esaretten sonra Cem Sultan yannda dostlar ve Fransz valyeleri okluu hlde bir hkmdar gibi uurland ve Toulon limannda iki Rodos kadrgasna maiyeti ile birlikte bindi. Papa VIII. nnocen t n olu Francesco Cibo, Civita Vecchia'ya gelerek Trk Sultann karlamaya hazrlanyordu. yice sslenmi bir ala zerinde doulu elbiseleri olduu hlde 640 binmi olan Cem Sultan yannda VIII. Inno centn olu, arkasnda Fransa valyeleri, arkadalar, vezirleri, beleri, btn hristiyan Devletlerin elileri, kardinaller, mabeyinciler, Papalk elileri, prensler, Roma saraynn subaylar ile Papalk merkezine ilerliyordu- Vatikanda hkmdar gibi muamele gren Cem Sultan, Papaya olu tarafndan takdim edildii vakit, kendisinin bir Sultan ve mslman olduunu hatrlayarak sarn karmay ve baka b ir dinin en byk din adam nnde diz kmeyi marur b ir ekilde reddetti. V I I I . Inno centa doru erkeke b ir ifadeyle ilerledi, ve Trklerde rtbece eit olanlarda adet olduu zere Papay sa omuzundan pt- Bu kabul merasiminden sonra Papa ile babaa kalan Cem, hayat hikyesini, bana gelen felketleri, karsndan, annesinden, ocuklarndan nasl ayr kaldn ve en ksa zamanda Msra dnerek orada brakt ailesini grmek istediini anlatt. Hitabet kabiliyeti ve kederi V I I I . Inno cent ok duygulandrd. Ancak Cem Sultana dosta hitap ederek,

hemen Msra dnmesinin servetini sarsacan ve onu padiah olarak grmek isteyen hristiyan prenslerin mitlerini kracan anlatt. Tuna tesinde kendisine kuvvetli bir ordu hazrlayan Macar Kralnn en ksa zamanda yardmna arlaca hususunda teminat verdi. Ayrca hristiyanla geerse btn hristiyan devletleri arkasnda toplamakla kalmvacak, hem Tanr n merhametini hem de taht garantileyecekti. R o dos valyeleri sayesinde hristiyanln hi bir erefli tarafn grmek frsatn bulamyan Cem hemen cevap verdi: Btn kinatn hkmdarl bile beni atalarmn dininden karamaz. Zaten le b i r harekette bulunmak zayflnda bulunsam bile beni haksz yere tahttan meneden ve lme mahkm etmi olan OsmanlI Kadlarnn hkmleri dorulanm olacaktr. Ho gr sahibi olduu kadar siyaset adam da olan Papa hemen konumay deitirdi ve gen prense her trl yardm salyacana dair sz verdi. XXI Cem Sultan Vatikanda hristiyan prenslerin birleerek onu Macaristana armalarn ve Byezidi tahttan kovaca gn dnerek yl geirdi. Msr Sultannm b ir elisi R omaya gelerek, sanki stanbulda Trk padiahmn huzurundaym gibi, atnn nnde yerlere kapand. Msr elisi Ceme annesinden ve evdeinden mektup getiriyordu. Bu mektuplar sayesinde stad zam d Aubussonun kendilerinden yirmi bin dka szdrdn anlad. Durumdan mteessir olan Papa hileyle alnan parann b ir ksmn vlyeierdcn geri ald. II. Byezidin hristiyanlarla mkl meseleleri g rmeye alm veziri Mustafa Paa Cem Sultann R o m aya geliini dikkatle takip etmiti. Papadan Ftihin ehzadesinin devaml olarak Papala ait Devletlerde tutulmas karlnda Osmanl Hzinesinden her yl denecek elli bin dka altn vermei teklif ediyordu. V I I I . Inno centn karakterinden ekinen Mustafa Paa tekliflerini yapmak cesaretini gsteremedi. B arada Byezidin parma olduu phelenilen b ir suikast olay ortaya karld. Sululardan Macrino del Castago idam edilmeden nce ikencelerde padiah'm altnn ve telkinini aldklarn itiraf etti. P : 41 641 642 Ancak V I I I . Innocent lp de yerine VI. Alexandre adyla tannan Borgia geince, her trl vicdan endie* den kurtulmu b ir Papay karsnda gren II. Byezid btn tedbirleri b ir kenara brakarak cretini daha fazla arttrd. II. Byezidin, hristiyan hkmdarlarn ve zellikle islmiyete kar btn ittifaklarn daim tertipisi Papann karakterini ve teebbslerini renmek iin Avrupada besledii Rum ve Italyan casuslar kardinaller meclisinin rvete dknln, Papalk makamnn haram yediini ve kardinal konseyinde seilen Borgia sayesinde hristiyanlm tam b ir rezlete gmldn rapor ediyorlard. Papa I I I . Calixtein yeeni bir Ispanyol asilzadesi olan Borgia, Valensiyada gzelliiyle mehur Venozza ile gayrimeru b ir hayat yayordu- Bu birlemeden metresinden daha gzel ve

daha serbest yayan b ir kz ile iki olu olmutu; oullarndan biri dierini kskanlk olduu kadar ihtiras rekabetinden dolay ldrmt. Amcas tarafm dan Roma'ya arlarak kardinal seilen Borgia eski aklarn saklam ve Katolik Kilisesinin bana geebilmek iin art olan sofluu benimsemiti. Amcasnn lmnden sonra gelen Papann yllk devri b o yunca b ir kede kalan Borgia tenkid edilmesi mmkn olmayan sebepler bularak ocuklarnn annesini Roma'ya getirmiti. Dzensiz hayat ve ailesi zerinde koyu bir esrar perdesi vard. R omamn tenha b ir mahallesinde Tiber nehri kenarndaki evinde szde fergat ve fazilet bahanesiyle bin trl rezalet sregeliyordu. Kardinallerden birka aldatlmt; amcasndan kalan servet ve vaadler sayesinde elde edilen teminatlar XXII 643 iktidar yolunu at. Kilise zerinde kurduu menfaat, cret ve hayl dnyasnn da tahmin edemedii b ir ekilde Papa olarak seildi. Fesat ahsnda en byk deha mertebesine ykselmiti. imdiye kadar Papalk tahtnn grmedii en mahir alan devri balam oluyordu; daha sonra cinayet gelecek ve en sonunda zehir kullanlacaktr. XXIII Byle b ir Papa Kilise'nin satn ald b ir srgnn kellesini bile satabilirdi. II. Byezid, Mustafa Paa'y b ir mektupla R omaya gnderdi. Sylendiine gre Papanm zel ktibi tarafndan yeniden kaleme alman mektup Vatikan arivlerinde mevcut olup u anlam tamaktadr: Ftih Sultan Mehmed Han'n olu II. Sultan Byezidden Roma Kilisesi Bakan, Papa Alexandre'a. Elinizin bana nakletiine gre Fransa Kral elinizde bulunan kardeim Cem'i serbest brakmak arzusunda imi. Onun tarafndan gelecek byle b ir hareket benim menfaatlerime kar olduu kadar sizin ve btn hristiyanlmkilere de zararldr. Ben, ve eliniz yle dnmekteyiz; elinizde tuttuunuz kardeim nasl olsa b ir gn lecektir; sizin rahata kavumanz ve benim memnuniyetimin olduu kadar sizin gcnzn artmas onun bu sonuca b ir an n ce vardrlmasdr. lm benim iin ne kadar arzu edilen b ir ey olacaksa sizin iin de o kadar faydal olacaktr- Cemi bu hayatn sefletinden kurtarmak 644 nezketini gsterin; gayretleriniz sayesinde ruhu daha o k huzura kavuaca baka diyarlara gitsin. Arzumu yerine getirir, kardeimin vcudunu tayin edeceiniz bir yerde bana teslim ederseniz, ocuklarnza toprak alabilmeniz iin lzm olacak yz bin dka altnn derhal teslim edeceim. Ayrca, yaadm mddete gayretlerinizi daima iyi ve salam b ir dostlukla hatrlayacama ve benden isteyebileceiniz herhangi b ir eyi geri evirmeden yapacama sz veriyorum. Hi b ir hristiyana ne benim, ne de tebaam tarafndan, tahrik edilme hari hangi artlar altnda olursa olsun en ufak b ir hakszlk yaplmayacana da sz veriyorum. Verdiim szler zerinde en ufak b ir pheye dmemeniz iin, g ve yeri ve her eyi yaratan, sizin Ye benim

inandmz Tanr adna yemin ediyorum. XXIV Borgia yaplan imlardan V I I I . n n o cen t n eline brakt rehinenin fiyatn anlyordu. Olu Cesar Bo rgianm cinayetlerini srdrd, tarihi Machiavelin esaslarm kaleme ald ailelerine mahsus politikann hilesi sayesinde Papa, II. Byezid'i ne fazla mitlendirdi ne de fazla mitsizlie drd, i lk defa olarak Isann Romadaki vekili, Muhammed in stanbuldaki vekiline bir eli gnderdi. VI. Alexandrem stanbula gnderdii eli Georges B o c c ia rd o Papalarn merasim efi idi. ada Italyan ve Trk vaknvisler Bocciard o nun II. Byezid e, Cem in hayat boyu hapsedilmesini buna karlk ylda krk be bin dka altn alnmasn veya kardeinin derhal ldrlerek yz bin dka altnnn teslim edilmesini teklif ettiini yazmaktadrlar. 645 Bu olay yazan tarihilerin ciddiyetine ramen tarafsz tarih yz bin dka karlnda cinayet ilenmesi eklindeki b ir anlamay pheyle karlamaktadr. Nitekim daha sonra meydana gelen olaylar ve Cem'in hayat bunu yalanlamaktadr. Mektubunda grld gibi II. Byezid muazzam imparatorluunun gvenini bir ka bin dka altn ile pazarlk etmemitir. Ancak b y le su ortaklarnda kan altndan daha ar basar. Padiahn kardeinin yaamasna karlk her yl Alexand re krk be bin dka altn vermesini, buna mukabil Papann Cemi hayat boyunca mahpus tutacana dair b ir anlama imzaland. R odo s valyeleri ile Roma Kilisesi Devleti Osmanl m p a ra to ru nun houna gidecek davranlarda bulunmak iin birbirleri ile yar ede r ce sine hayaszca pazarlk etmekten ekinmiyorlard- II. Byezid VI. Alexandre ile varlan bu anlamadan y le sine memnun olmu grnyordu ki, anlamann yaplmasn salyan B o c c ia rd o nun kardinal yaplmas iin Papay tevik etti. Cem Sultann R omadan kaarak kardeini Macaristan snrnda gafil avlanmasndan ekinildiinden Capitole binas olan SaintAnge atosuna hapsedildi. Orada, Borgialarm menfatine gre, takdir veya alalma grerek iki yln geirdi. XXV V I I I . Charles kuvvetli b ir Fransz ordusu ile B o r gialarm mttefiki olan Napoli Kral nn zerine yryordu. Papa gen Fransz Krahm n kendisini hristiyanlm en yce lideri olarak tanyp tanmayaca hu646 susunda tereddde dmt. Bu phe iinde olu Cesar Borgia ve en seme birlikleri ile Cem Sultann hapis edildii SaintAnge atosuna ekilerek Fransz frtnasnn dinmesini bekledi. Bu arada karlkl grmeler balad. V I I I . Charles Papann olu ve bakumandan Cesar Borgianm taraf deitirerek Franszlarla birlemesini ve Napoli Kralna kar savamasn istedi. Siyaset krala licenapl unutturmamt; Cem Sultanm SaintAnge atosundan karlarak kendisine b ir tutsak gibi deil b ir misafir hkmdar gibi teslim edilmesi iin srar ediyordu. SaintAnge atosu'nda V I I I . Charles, Papa ve Osmanl Prensi arasnda meydana gelen l grmede Ftih Sultan Mehmed Hann ehzdesi esaret altnda

bile muhafaza ettii asil gururunu gsterdi. Gen krala Cem Sultan' takdim eden Papa, Prens, sizi Nap o l iye gtrmek isteyen Fransa Kral ile beraber gitmek istediiniz doru m u ? diye sorunca, Cem Sultan onlar tarafndan tanmayan asletinin verdii mitsizlikle cevap verdi: Eer yine b ir hkmdar gibi muamele grmeyeceksem, 'benim ahsmda ait olduum yksek mevkiyi, szlerin ahsnda da hristiyanln adaletini kk dren esaretimi urda veya orda ekmemin b ir nemi yoktur. Serbest b ir konuk olarak tantt ahsn b ir anda zindancs hviyetine brnm olmas Papa'mn houna gitmediinden hemen cevap verdi: Sizi burada mahpus gibi grmek Tanrnm houna gitmez; siz ve Fransa Kral ikiniz de byk hkmdarlarsnz, ben ise u anda sizlere tercman olmak istiyorum. 647 Hkmdarlara lyk szler syleyen V I I I . Charles Cemin gnln ald, talihsizliklerine hayfland, kendisine kt muamele edenleri itham etti, hapis olduu atodan kurtararak Napoli Seferi sresince hizmetine kendi saray nzrn verdi, ve mkemmel b ir ev sahiplii gsterdi. Ertesi gn Cem Sultan Kral'n ve Cesar Borgiann yannda Romadan ayrld. Franszlarn Nap o l iye yaptklar ksa sefere katld, Velletride be gn, Terracina'da b ir ka gn kald. Srgn, ak, hapis, ac, kurtulmak iin gsterdii mitsiz aba vcudunu ok y o r mutu; Terracinada atelendi, dostu Fransa Kralnn ihtimam iinde b ir kadrgaya bindirilerek lm hlinde Napoli'ye sevkedildi. O alarda talyada siyas cinayetlerin ok sk o l duu, her lmn b ir cinayete mal edildii gereini gznnde tutan Osmanl, Fransz ve talyan tarihiler Cem Sultan'n hastaln ve lmn VI. Alexandre ile olu Cesar Borgia zerine atarlar. Bu iki hkmdar her zaman b ir ellerinde haner, dier elerinde zehir olarak tarif etmilerdir. Papamn mecburiyet karsnda Cemi serbest braktnn ertesi gn, B o c c ia rd o ile II. Byezidin elisi Mustafa Paamn stanbuldan Sinigagliaya geldiklerini ve Cemin gemi iki yllk c reti olan doksan bin dka altn beraberlerinde getirdiklerini; ancak Sinigagliann hkimi olan Kardinal Jean de la Rovrein Borgialara olan dmanlndan dolay elilere ve paraya el koyduunu; R omada paraya ok ihtiyac olan Papann bu durum zerine Cem i ldrmesi karlnda hak edecei yz bin dka altn almak iin Fransa Kralnn himyesinde olan Cem 648 Sultan Terracinada zehirlettiini ve II. Byezidden yapt hizmetin karln istediini yazmaktadrlar. simleri, ahslar, tarihleri kartrdklar kadar yanl bilgiler renmi baka tarihiler, II. Byezidin Mustafa isminde b ir berberinin Padiahn sran ve Papann ibirlii ile gizlice Napoli'ye geldiini, Cem Sultann hizmetine girerek zehirli ustura ile tra yaparak ehzdeyi ldrdn iddia etmektedirler. Her iki hikyenin de olaylarn ve salam tenkidin altnda yanl olduu ortaya kmaktadr. Varl ileri srlen berber Mustafa, Ftih'in ve II. Byezidin

en gzde elilerinden biri olan Mustafa Paadan bakas deildi; bu ahs da asla byle b ir cinayete kalkacak yaratlta deildir. Papa tarafndan tertip edildii iddia edilen zehirleme olayna gelince, tarihler ve iyi b ir inceleme bu iddiann hayal cinayetlerden biri olduunu zira yle b ir hareketin lzumsuz olduunu ortaya koymaktadr. VI. Alexandren yl nce II. Byezid i memnun edecek cinayeti reddettiini, halbuki o sralar gayet rahatlkla Cem i ldrebileceini ve yz bin dka altnlk creti hemen alabileceini g r mtk. Buna ramen Cem ldrlmedi. Yine VIII. Charlesin Milno, Toscana ve Roma Devletine dehet saarak ilerlemesi srasnda Papa elini abuk tutarak Cem Sultan zehirletebilir ve Byezide cesedini y o l layarak yine vaad edilen paray alabilirdi; halbuki Cem bu sefer de zehirletilmedi ve V I I I . Charles a sa o larak teslim edildi. Papa'mn hangi sebepten Cemin baka bir hkmdarn elinde iken zehirletilmesini istemi olabilecei ve bir kere Cem'i elinden kardktan sonra II. Byezidin kendisine olan itimadn kaybetmi o la649 rak hangi yzle cinayetin cretini isteyebilecei merak edilmesi gereken suallerdir. Borgialarn iledikleri c i nayetler ou zaman vahice olmutur; ancak asla bu dalaca deil. phesiz bu Papa cinayet hususunda bir hayli eli aktr, ama VI. Alexandre Cem'i asla zehirletmemitir. Cem Sultan midini kaybetmi hkmdarlarn hastal olan srgn edilme yznden lm tr. Tarih, karsnda alaklar dahi olsa doruyu yazmak zorundadr. X X V I Cem Sultan Napol ide etrafnda sadk srgn arkadalar ve hrriyetini b o r lu olduu Fransa Kral olarak 24 ubat 1495 gecesi ruhunu teslim etti. talya'da halk arasnda yaylan slmiyetten kt haberine ramen tam b ir mmin ve hatt dininin b ir ehidi olarak ld. Son nefesini vermeden hemen nce, Tanrm, dinimin dmanlar islmiyete kar uursuz faaliyetlerinde beni kullanmak istiyorlarsa ruhumu hemen al! diye yakard. Son anlarna tank olanlarn nakl ettii bu szler atalarnn dinini terk ettii dedikadularn kesinlikle yalanlamaktadr; o dinini her zaman ihtirasnn ve hayatnn zerinde tutmutur. V I I I . Charles kederinden alad; ehzdenin cenazesini tahnit ederek kurun b ir tabut iine koydurdu ve iki sadk muhafz olan Ayas ve Cell Belerin yanna vererek Gaeteye yollad. nand adamn lm ile vicdan hrriyetine kavuan Sinan Be stanbula d nerek II. Byezide kardeinin lmn bildirdi. Taht zerinde hi b ir rakibi kalmayan Sultan Bvezid, endi650 e etmeseydi sevebilecei b ir kardein lmne fena hlde zld. Nap o l iye b ir eli ile b ir alay gndererek Cemin tabutunu aldrd, nce Geliboluya sonra b tn rekabetlerin son bulduu yer olan atalarnn ortak mezar Bursa'ya gtrd. X XV II V I I I . Charles byk b ir saygyla lden kalan kymetli eyalar, silhlar, elbiseleri toplatt ve Cemin veziri Nasuh Bee, bu emnetleri Msra, Cemin annesi ile evdeine gtrmesini syledi. te stanbul Ftih'i II. Mehmed Hann ehzadesinin

sonu blye oldu. Kardeinin rakibi, R od o s valyelerinin oyunca, hristiyanlarn mterisi, Papamn esiri, Fransa Kralnn misafiri, kaderinin kurban olan Cem Sultan, maceralar, aklar, zaferleri, felketleri ve iirleri ile Avrupa ve Asyada hristiyanlar arasnda o l duu kadar Osmanllar arasnda da gnmze kadar devam eden romantik ve airane b ir htra brakmtr. Tarih, roman ve iir, adn devaml olarak ekimitir; ancak o kendi tarihini bizzat yazmtr; bugn bile gazellerini terennm eden Trkler onu dillerinin en renkli, en heyecanl ve en kahraman airleri arasnda sayarlar. Bursa camiinin narlar altnda trbesi din b ir vecd ile her zaman ziyaret edilir.^11. Byezidin imparatorluuna sahip olamad, lkin OsmanlIlarn engin hyl gcne hkmetti. O N B E N C t K T A P I imdi yeniden I- Sultan Selime dnelim: ktidarlar zor kullanarak ellerine geiren insanlar bu iktidar muhafaza edebilmek iin uslsz ykselmelerine sebep olanlarn ya gzlerini doyurmak ya da onlar imha etmek mecburiyetindedirler. Su ileyerek tahta kan kimse ancak kan karlnda orada tutunabilir. Babasnn pheli lmnden sonra Sultan Selimin durumu ite byleydi. O sralarda stanbulda bulunan yabanc eliler Devletlerine gnderdikleri resm yazlarda bu padiah bize ayrntl olarak tantmaktadrlar. Yznn hatlar mizacnn nemini ortaya koyacak ekildedir- yazlanlarda yle denmektedir: Krk alt yanda olmasna karlk devaml olarak yapt asker eitim vcudunu iyi muhafaza etmiti; u anda ancak otuz altsnda grnmektedir. Yrtc ve tam bir asker grnmndedir; savatan baka bireyle ilgilenmez. Teni esmer, fizyonomisi sert olup bu hliyle yenierilerin houna giderdi. Bacaklar hafif eik, vcudunun st taraf uzun, yz yuvarlak ve dolgun, yanaktan krmz, gzleri hafif kk, ba652 klar son derece oynakt. Kaim ve gr kalar alnnn stnde b ir siperlik gibi kavuuyordu. Araplar gibi sakal brakmam, ancak Kafkas Trkleri ile olan sk temaslar sonunda onlar gibi uzun ve sk b ir byk b rakm, bu byk aznn kenarlarna doru inerken ince liyo r ve yz ifadesine daha b ir sertlik kazandryordu. Buna ramen Selimin tad elbiselerin ve silhlarn ihtiam d grnnn sertliini hafifletirdi. Kaftan krmz renkli kumatan yaplm olup altn tellerle ilenmi, bu ilemeleri sayesinde kuma maden grnmn almt. II. Murad ve II. Mehmedde g rlen krmz klh tamamen deitirmi, onun yerine bann etrafna geni kvrml b ir al sarmt. Bu serpuu kullamasmn sebebini kendisi syle aklamtr: Madem ki imparatorluun yksek rtbeli subaylar ve vezirleri benim huzuruma yksek altn klhlarla geliyorlar, benim de byle b ir ta semem gerekti. II Hem sert hem ihtiaml grn, I. Selimin b yk b ir milleti idare edebilecek igdlerini ve zihin akln gizliyordu. Muhakemesi kusursuz, gelitirilmi kabiliyetleri cretkrd; iddetle arzu ettiini elde

edemezse sabrszlndan hiddetlenir; imparatorluunda ve ordusunda mutlak dzeni salamak iin zulm yapard. Tez ve emin bak karsndakinin mizacn hemen ortaya karr; szlerin altnda gizli olan gayeleri fierhal sezer; faydalanaca vastalar dikkatle see r ve gayesine eritii anda onlar hemen yok ederdi. At zerinde olduu kadar divan toplantlarnda da b it mez tkenmez b ir dayankll vard; vezirleri ile yap653 t, uzun almalardan asla ikyet etmez; baheden ve yemek sofrasndan fazla zevk almazd; haremindeki kadnlarla az ilgilenir ge vakitlere kadar hkmet ileri ile megul olurdu- Kendisinden baka hi kimseye mlk ve kaza idareyi itimat etmezdi. Badad ve am Halifeleri gibi gece veya gndz kyafetini deitirerek kraathanelere, pazarlara ve klalara girerek halkn dncesini renmeye alrd. Padiahn uyanklln bilen Halk, askerler ve Devlet memurlar her y e r de onun var olduunu farz ederek hareketlerinde d ik katli davranrlard. Zlim karakteri ile eitilmi kaabiliyetleri arasnda garip b ir tenakuz olarak babas II. Byezid ve amcas Cem Sultan gibi iire kar sonsuz b ir eilim duyard- iirlerinde iledii temlar sava ve lirik olurdu. Aadaki iki satrda izilen manzara ile devrinin ksaln ve hametini ne gzel aklamaktadr: Batan gnee benzeyerek, topran zerine engin bir glgeyi serdim! Zulm kendi tabiatndan gelen b ir hainlikten ziyade dehet salmak iin uydurulmu b ir sistemdi. nceleri sadece ailesine, rakiplerine ve hizmetkrlarna uygulad. mparatorluun bana getikten sonra halk. Devlet hizmeti gren saray erknn o derece tehlikede gryordu ki, b ir bakasna lnet etmek isteyen b ir Trk nallah Selim'in veziri olursun diyor; dmanna lm dilemek iin bu ekil tercih ediliyordu. K rm da olduu gibi Trkiye'de de vezirleri divan toplantsndan idam sehpasna gidebilirlerdi. Osmanl tarihilerinden Solakzade o zaman yle trif eder. . . . te o yzden btn vezirler vasiyetnmelerini zerlerinde tarlard; divan toplantsndan sa ktklar vakit kendilerini yeniden dirilmi gibi hissederlerdi. 654 II. Sultan Byezid devrinde iki defa sadrzam olmu olan Ali Paa, uurumu amaya kalkmadan nce derinliini len adamn ihtiyat iinde Sultan Selime yle hitap etmiti: Padiahm, biliyorum ki ben sadk klenizi, aklnza uygun bir bahane geldii vakit tereddt etmeden ldreceksiniz; o gn gelip atmadan nce bana bir ka gnlk izin verirseniz benden sonra kalanlar iin ilerimi ayarlamam ve kendimi Tanr huzuruna hazrlamam mmkn olacaktr. Neesiyle lm haberini gizlemeye bile lzum grmeden bir kahkaha atan Sultan Selim Zaten uzun zamandan beri ben de onu dnyordum, ve sana bugnden itibaren istediin eyi veremememin tek sebebi bana senin gibi hizmet edebilecek byk bir veziri bulamamamdr. Ancak satran oynarken ve airler ile sohbet ederken yorgunluunu giderir; devaml hiddetli mizacnn bu dinlenme anlarnda bile, bazen ok iddetli hareket ederdi.

Hkmdarlnn ilk gnlerinde kendisine methiye yazm Trkmen airinin stanbul'a geldiklerini duyunca onlar huzuruna artt. Saray merasimlerine alkn olmayan bu adam elini pmek iin yle acemice davrandlar ki, kllarnn saplar padiaha arpt. Padiah hemen avularna buyruk vererek, istemiyerek de olsa makamna kar yaplan saygszln cezasn, airlerin balarn kestirerek vermek istedi. Biraz sonra verdii karardan cayd, her birine yzer sopa atlmasn istedi; en sonunda yalvarmalarna dayanamayarak ve onlarn ahsnda okumu zmreyi kr655 mamak iin hepsini birden affetti. Ertesi gn airet kyafetlerini giymi olan air tekrar huzuruna karak bir gn nce yarm kalm olan iirlerini oktdular. Bir mddet airleri dinleyen Selime yazlan methiye o kadar kaba geldi ki hemen onlar saraydan kovdurdu. Etrafndakilere, iir yle bir kapdr ki, iine temiz olmayan eyler atlmaz demesi mehurdur. III Sultan Selim stanbuldan ayrlarak babasnn cenazesini karlamaya gitti. Onunla beraber Devlete el koymak isteyen yenieriler saraya varmas iin gemek zorunda olduu yollara sralar hlinde dizilmilerdi. Bu tekiltn eski geleneklerine gre, bir kaynama veya bir memnuniyetsizlik bagsterdii vakit askerler silhlarn birbirine arparak sesler karrlard; btn padiahlar bu demir grltsnn ne demek olduunu iyi bilirdi. Ayaklanmalar sayesinde elde edilen bir hkmdarln mkfatn almak iin gsterilen bir iaretti. Yenierilerin bu durumundan kukulanan Sultan Selim ilk gnden itibaren onlarn boyunduruundan kurtulmak istedi. Gemesi beklenilen yollardan vaz geerek atn denize doru srd. Yedikuleye kadar surlarn dnda gittikten sonra oradan bir kaykla sarayna eriti. Fakat yenieriler dalmayarak, saatler getike grltlerini daha da arttrdlar. Bu durum karsnda iradesine ramen eilmek zorunda kalan Selim emir vererek Ftihin ve babasn clslannda datlan ulfenin mislini dattrd. Bu arada sipahiler iin ay656 n ekilde mkfat isteyen bir sancakbeyinin kafasn kendi elleri ile uurarak yenierilerden bakasna yumuak davranmyacan ispat etti. IV Ruslarn Osmanl ilerine karmalar II. Byezidin son devirleri ile I. Selimin ilk zamanlarna raslar. Siyaset sahnesinde yeni gzkmeye balayan ve henz dou milletlerine has nezket kaidelerinden habersiz olan bu millet ok kaba bir eli gnderdi. 1853 ylnda stanbulda bulunan Rus elisi de tarihten ders almayarak, ayn kabal gstermitir. Moskova Prensi I I I . Jean, Michel Pleseiyefi stanbula gndererek Osmanl Mlk dahilinde serbeste ticaret yapmak istediini b ild iriyo r bu maksatla b ir anlama imzalanmasn salamak istiyordu. Pleseiyef hkmdarndan ald talimata gre ne II. Byezidin, ne de Selimin nnde eilecek, Hkmetin yeleri olan vezirler ile asla konumayacak, sadece padiahlarla pazarl kedecek ve ne Asyann, ne de Avrupann gl Devletlerinin elileri ile grecekti. Pleseiyef

ait olduu Devletin gururunu yseltevim derken kstahla kamt. Konuk olduu milletin geleneklerine kar gelmeye balad; vezir tarafndan adna verilen yemee gitmedi; divan'n kendisine hediye ettii elbiseleri ve diplomatik armaanlar geri evirdi. Osmanl geleneklerine ve Padiahn ahsiyetine kar gsterdii kstahlklar Batl elileri bile hiddetlendirdi. Padiah Moskova prensine yle b ir mektup yazd: ok samim duygularla dostluk kurmak istediim Rus hkmdar bana kaba b ir adam gnderdi; onun yanma Rusyaya kadar refakat etmesi iin h i b ir adamm veremem. Avrupada ve Douda saylan b ir kii olan ben, b ir Osmanly ylesine hakaretlere mruz brakmaya utanrm. Ruslarn hkmdar ya bana terbiyeli b ir eli, ya da kstahlklarn kabul ettirecek b ir ordu gndersin! ki asrlk Rus Trk ilikilerinin tarihini okursanz sadece Pleseyief adnn deitiini grrsnz. V Sultan Selim yava yava tahta yerleirken, yenierilerin klasna yapt ziyaretten dolay onlar tarafndan sevilen Korkud hemen stanbulu terkederek Manisaya yolland. Taht, yall, ve belki de babasnn hayatn saymam olan b ir kimse imparatorluun b ir rakibini ve b ir kardein hayatn hi saymazdehzade Korkud taht iin deil hayat iin mcadele edecekti. Lkin tehlikeye savaarak deil, sknet ile hazrland. Manisadaki genlik dostlar ile Karaman n beleri hi olmazsa hayatn savunmas iin kendisine kk b ir ordu saladlar. Bulunduu top raklarda hkimiyetini tanrsa I. Selimi padiah olarak kabul edeceini ve ona hizmet edeceini syleyerek yerinden kmldamad. Manisa Saraynda iyice har neir olmak frsat bulduu zevk ve sefa taht kaybettiini hatrlatmyordu. Bilge hayatn siyas iktidara tercih edebilen prensler iin feragat daha k o lay olur. Fakat muhteris ve ateli ehzade Ahmet, babasnn kendisini her defa tahta arnda karsnda SeF : 42 57 658 limi grm olduundan bu sefer onun zorbalna gz yummamaya karar verdi. Amasya ve Saruhan sancaklarnn nemi ve bakente olan uzaklklar, imparatorluun gveninden ziyade kendi dvas uruna besleyip eittii Trkmen birlikleri ve nihayet evlendii kadnlardan dnyaya gelen ve sava anda olan oullan Aleddin, Murad, Sleyman ve Osman'n mevcudiyetleri Selim ile dvmeden taht brakmyacam gsteriyordu. Amasya dalarnn sava Trkmen airetlerinden bir ordu tekil etmekle megul iken on iki bin atlnn banda ilerleyen byk olu Aleddin Bursa'y babas Sultan Ahmed adna igal etti. stanbula yakn olan Anadolunun bakentinin eline gemesi, amcasnn zorbaln Avrupa topraklarnda bile dengeleyebilecek duruma getiriyordu. mparatorluu eline geirmesine sonsuz yardm olan sratli karar verme kabiliyeti sayesinde I. Selim, hemen baz imtiyazlar veya cezalar vererek yenieriler

ile sipahiler arasnda ba gsteren rekabeti sindirdi. Uluda eteklerine doru yeeni Aleddini artmak iin yetmi bin askerle yrd. Ayn zamanda donanmay grevlendirerek, skenderun Krfezinden zmir Krfezine kadar btn Anadolu kylarn gz hapsine aldrrd, bylece ailesinden birinin kaarak, Cemin babas II. Byezide verdii ekilde, bir sknty peinen nlemek istedi. mparatorluk ordusuna kar Bursay savunamyacam anlayan Aleddin sratle babasnn yanna dnd ve Ankara boazlarnda mevzi ald. Bir mddet sonra ehzade Ahmet de Amasya civarna ekilmek zorunda kald; bu srada iki olu Osman ile Sleyman rana gndererek ah smailden yardm istedi. 659 Bu sefer srasnda ehzade Ahmet en seme bir* likleri ile Amasyadan karak kardeinin dalm olan ordusunu iyice paralayp ezmek istedi. Haremini ehirde brakmt. ehri terkettiini haber alan Sultan Selim, ehri gafil avlamak ve Ahmetin haremi ile ailesini eline geirmek maksadyla sekin bir svari birliini Amasya zerine gnderdi. Gayesi, bir kere Ahmedin haremini eline geirdikten sonra onunla pazarlk yapmakt. II. Byezid zamanndan beri sadrzam olan, ve Alexandre Borgia ile Cem Sultan n pazarln yrten Mustafa Paa mahir fakat iki tarafl alan devlet adamlarndan biriydi; belki merhametinden, belki de ilerisini teminat altna almak iin her iki tarafn dvasna hizmet ediyordu. Ahmete haber gndererek I. Selimin haremine ve ocuklarna kar giritii hareketten haberdr etti. Hemen geri dnen ehzade yaln kl Selim'in birlii zerine hcum etti ve ailesine kar dzenlenen suikastn intikamm sipahilerin kanyla detti. Ele geen bir mektup I. Selimin, Mustafa Paann bu bozgunda parma olduuna dair kuku duymasna sebep oldu. Onun iin kuku duyulmak sulu olmak demekti. Hemen adr nnde at stnde divan toplad. (Trk geleneklerine gre bu durum cil ve nemli bir mesele olduunu gsterirdi.) Sultann nne geldiklerinde herbirine padiahn memnuniyetini belirten birer kaftan datld. Sadece sadrzam azil ve lm anlamna gelen kara kaftan ald. Baka buyVI 660 rua gerek olmadn bilen avular hemen Mustafa Paann zerine atlarak onu yay kirii ile bodular. Trklerin mill silh olan yayn idam iinde kullanlmas bodurulan ahsn gemi hizmetlerinin htrasn kirletmemek iindir. Ftih ve II. Byezid devirlerinde drt defa sadaret makamna km olan Hersek Ahmed Paa, bu karakterdeki b ir hkmdarn emri altnda bu derece tehlikeli greve beinci defa getirildi. ehzade Ahmeti ran snrnn te tarafna kadar kovalayan Selim, ordusunun yarsyla stanbula d n d. Gayesi b ir defada II. Byezid in btn neslini imha etmekti. II. Byezidin padiahlnn son devirlerinde len kardelerinin be olu Bursa saraynda tutuluyorlard. Be yenieri subayna, onlarn Bursadan

alnp stanbul'a getirilmesi iin emir verdi. Be yeen amcalarndan efat m, lm m greceklerini b i le meden, itile kakla Byk Sarayn b ir odasna hapsedildiler. Bulunduklan oda padiah'n dairesinden b ir kafes ve b ir perde ile ayrlmt. Herhangi b ir acma duygusunun, yaplmasn istedii idamlar nleyebilmesinden ekindii iin,, yeenlerinin ldrlmelerine bizzat tank olmak istiyordu. Ellerinde yay kirileri bulunan be avu Padiahm iareti zerine ocuklar ldrmek iin ieri girdiler. Celltlarn gren o cu k la r dehete kapldlar, fakat asaletlerine yarar ekilde zaaf gstermediler. Sadece dokuz yanda olan en kkleri celltlarn ayaklarna kapanarak, gz yalar iinde hayatnn balanmasn, padiahn hizmetinde basit b ir nefer gibi alacan syledi. O da dierleri gibi yeenlerinin 661 gz nnde bouldu. lerinde yirmi yanda olup en bykleri olan Alem ahm olu lrken hi o l mazsa celltlarndan intikamn almak istedi. Elbiselerinin altna saklad yataann kararak celltlarla iddetli b ir uraa giriti; drt tanesini ldrp b e incinin de kolunu kestikten sonra, tam kurtulaca srada, durumu izleyen Sultan Selimin ars zerine baka avular odaya dolutular. Nihayet ounluk karsnda direnci azalan gen kahraman askerlerin kl darbeleri altnda can verdi. ldrlen ehzadeler byk bir cenaze merasimi ile Bursaya nakledildiler ve atalar Sultan Muradm trbesine gmldler. V I I Tahta kar b ir tehlike tekil edebilecek herhangi b ir unsuru kannda tayan kimselerin merhametsizce idam edildiini gren ehzade Korkud, kardeine kar gsterilecek hi b ir yaknlamann sonunda b o y nunu kementten kurtaramyacam anlad. Derhal faaliyete geerek etrafna eski belerini ve kumandanlarn toplamaya alt- Korkud'un ordu toplamaktaki acelesinden daha abuk davranan Selim, avlanma bahanesiyle aniden on bin yenierinin banda Manisa kaplarna dayand. Gafil avlanan ve ehirde kuatlan Korkud, ancak nar ormanna alan bahe kapsndan deiik kyafet altnda kamay baarabildi. Yannda sadk dostlarndan Piyle olduu hlde Teke dalarnda snacak b ir yer buldu; burdan denize inerek amcas Cem gibi deniz yolu ile Suriyeye kamay tasarlyordu. Ancak eski zenginliinin b ir kalnts bu tasarsn gerekletirmesine engel oldu. 662 Kaba kee kaftanlara brnm iki kaak atl sndklar maarada bir ka gnden beri alk ekiyorlard. Yaknlarnda koyunlarm ot latan bir Trkmen obana ovadaki kasabaya inerek kendileri iin ekmek satn almasn istediler. Korkud, obann daha abuk gidip dnmesini salamak iin kendi atn ona verdi. Atm cinsini ve eyer takmnn zenginliini gren dier obanlar iki yabancnn be olmasndan kukulandlar. Selim adna Tekeyi yneten Kasm Bee hemen haber uurdular. Kasm Bein askerleri iki kaa saraya getirdi; Korkudu tanyan Kasm, Sultan Selime haber yollad. Sultan tutsaklarn

hemen Bursaya yollanmasn istedi. ehre yaklaan Korkudu, sahip olduu asil kandan dolay hrmetle karlamak iin Sinan Paa'y gnderdi. Sinan Paa Korkudu bakente pek uzak olmayan bir kkte konuk etti. Bu dvette ehzadeyi rktecek hibir ey yoktu- Eski arkada yiit Piyle ile ayn odada yatyordu. Bir gece Sinan Paa Piyleyi sudan bir bahane ile arkadann odasndan ayrd. Gvensiz bir ekilde uyuyan Korkudu lm ilnn okumak iin uyandrdlar. Son duasn yapmak ve hem kardei, hem de celld olan Selime bir mektup yazmak iin bir saat mhlet istedi. Kendisine istedii mhlet verildi. Serbeste duasn yapt, ve kardeine manzum bir mektup kaleme ald. Sknet, kaderine raz olma ve tasavvuf ihtiva eden bu lm mektubu, ehzadeyi son annda bile hayattan zevk alabilecek ve soukkanlln muhafaza edebilecek bir ruh hlinde tutan ince ve ulu felsefenin varln ispat ediyordu. Son satr da yaznca kendiliinden boynunu kemende uzatt. 663 Kardeinin lmnden ziyade ved mektubuna kar duygulanan Sultan Selim, mektubu okurken gz yalarn tutamad. Devletin gelecei iin ldrlmek zorunda kalan kardei iin gnlk yas iln etti. K o rk u d un en yakn arkada Piylen in balln takdir etti, ve kardeinin trbesine bakmasn kendisinden istedi. hbarlarnn karln almak iin Bursaya gelmi olan Tekeli Trkmen obanlara gelince, hkmdarlarn b ir suu ilemek iin ibirlii yaptklarn, b ir kere su tamamlandktan sonra nasl mkfatlandrdn halka gstermek iin on be oban Bursa Teke yolu zerine astrd. VIII Daha sava olan kardei Ahmet'in muhtemel b ir saldrsn nleyebilmek iin devaml olarak Anadoluya hkim olan Bursada kalmak zorunda bulunuyordu. Netekim otuz bin Iranl Trkn bana geen Ahmet Anadolunun kalbine doru ilerlemeye balamt bile. Giderek kuvvetlenen ordusunun birlikleri ile Bat Anadolu dalarna kadar dayanm, nne kan padiahn nc kuvvetlerini ve kumandanlarn geri itmiti. Surlarnn gerisinde Bursa dehet iinde kalmt. Rumeli ordusunu ve Krm Hannn kuvvetlerini yardmna aran I. Selim iki kanattan Ahmetin ordusuna hcum etti. Kendisi de merkezde atllarn banda bulunuyordu. Ahmedin merkezi Selimin hcumu karsnda dalnca kanatlarn balants kesildi. Kamakta olan askerlerin akntsna kaplan Ahm ed in at, b ir batakln kenarnda dar b ir patikada kouyordu. Kaygan toprak atn arlna dayanama664 d ve kt, Ahmedde ukura yuvarland. Atn ve silhlarnn arl altndan kurtulmaya alrken kendisini tek bana takip eden bir Trkmen bei, hemen atndan indi, silhlarn ald ve ellerini kemeri ile balad. Hrriyetini elde etmek isteyen Ahmet bandaki sorguun prlantasn Trkmen bee bouna teklif etti. Benim gibi padiahn b ir klesine ok fazla b ir armaan, diye alayl b ir cevap verdi stelik. Onlara yetien dier Trk atllar Ahmedi Sultan Selime g trdler. Savatan sonra otana ekilen Selim kardeini

grmek istemedi. Bunun zerine ona b ir mektup yazan Ahmet artk tahttan ve hrriyetinden vazg etiini bildirtiyor, sadece hayatnn balanmasn istiyordu. Padiah kararndan dnmedi. Mektubu getiren adama hitap ederek, Git ona syle, biz dinimizi ve vatanmz kurtarmak iin eytankulunun kard isyan bastrmak iin dvrken Amasyada erefsizce istirahate ekilen ve genliini hareminde, kadnlar arasnda harcayan b ir Osmanlnn yaamaya hakk yoktur. dedi. I. Selim yok etmek istedii kurbanlarnn hepsinde, adamna gre, b ir su bulmay iyi biliyordu. Ahmed hi olmazsa ldkten sonra, kardei tarafndan trbesinin erefiyle uygun b ir ekilde yaplmasn salamak iin, elinde bulunan, Ceneviz kuyumcular tarafndan ilenmi, son derece pahal (deerinin, Anadolunun b ir yllk gelirine eit olduu sylenmektedir) b ir yz kard ve bunu Selime yollad, ve ilve etti: padiaha b ir htra olarak gnderdiim bu armaann deersizliinden tr kendisinden af dilerim! Bunu duyan zlim sultan, Ben de ona yenilen Osmanl ehzadesine yaraan sanca, yani mezar veriyorum dedi. 665 Bir ka saat sonra idam edilen Ahmet, daha nce defnedilmi olan be yeeni ile birlikte II. Murad'n trbesine gmld. IX ran ah ah smail hari tutulursa, btn Avrupa ve Asya devletleri eli ler gndererek zorbaln, zaferin ve cinayetlerin sonunda kazanlan haklar tanmak iin birbirleriyle yar ediyorlard. Venedik e lileri cmert lik ve dalkavukluk ile ba ekiyordu. Rusya ilk elisinin yaratt olumsuz havay silmek iin ok daha saygl ve mesafeli davranan Alexeief'i gnderdi. O sralar Moskovada hkm sren Vassili Trklerin padiahna menelerinin ayn olduunu hatrlatyor ve mektubunda, Babalarmz kardeti, niin biz de karde olmayalm? diye soruyordu. Huzura kan Alexeief kollarn gsnn zerinde kavuturdu. I- Selim Rus elisinin yanma Menkub Prensi Kemal Bei verdi ve Moskovaya yollad. Kemal Be Vassil iye biri arapa dieri slv dilind. yazlm iki mektup verdi. Ruslar ve Osmanllar byle ce kendi tebaalarna tam bir hrriyet ve gven salayan karlkl ticaret anlamas imzaladlar. Krm Trklerini yenip kendisine balamak isteyen Rusya I. Selimi Krm Hanlar Giraylara kar bir ittifak yapmak iin b o una kandrmaa urat. I. Selim genliinde K e fe de bulunurken dostu ve yardmcs olan Mengli Girayn b ir kz ile evlenmiti. Ailesinin fertleri ve imparatorluun sadk bendeleri olan Krm Trklerine 666 kar hibir ittifaka girmedi. Genliinden beri ran ile savamak iin frsat kolluyordu. ran Trklerinden alnmas gereken c vard: Bunlardan ilki babas II. Byezidin ordularnn yenilmesinden dolay mill olan; kincisi islmiyeti paralayan snnlik, ilik mezhebinden dolay din ve ncs de Osmanl tahtnda rakipleri ehzade Ahmed ile dier yeenlerinin randa snacak yer bulmu olmalarndan tr tamamen

kiisel olan idi. Bana geen hanedanlarn Okyanus dalgalan gibi deiken olduu randaki olaylar, I. Selimin 1514 de hazrlad seferi anlatmadan nce konu etmek tarihinin bir devidir. O zamanlar btn ran hkm altnda toplayabilmi en sava ve en siyas hkmdarlardan biri olan ah smail Safev ran tahtn igal ediyordu. Safev hanedan taht ne asker zafere, ne zorbala, ne dalkavuklua, ne de cinayete bavurarak elde etmiti; dayand tek ey erdemdi. Safi el din (temiz inanl adam) adnda b ir bilge rann gebe airetlerinin bulunduu dalk mntkalarda kendine z g artlar iinde yayordu. Zerdt ve Hz. Muhammedim dinlerinden n ce hkim olan saf Tanrclk felsefesinin geleneklerini miras alm olan bu yoksul bilge, sylendiine gre, tabiatn ilham, vicdann vhyi ve erdemin ibadeti olarak kabul ettii Tanrdan bakasna gnl vermemiti. Muhammed in dini de esasnda bu pratik tanrclktan ibaret olduundan Safiel din slmiyet ile kendi inann birletirmek imknn buluyor ve aynen islm peygamberinin yapmak istedii gibi dinin akidesi ile maneviyatn hu667 rafelerden ve halk taassubundan kurtarmak istiyordu. Bunu salamak iin yapt konumalarda ve bilhassa rnek davran ile daima istedii ynde telkinde bulunuyor, bylece Tanry bir takm masallarda, fazileti de halkn htlannda arayan kimselerden kendine taraftar topluyordu. Bunca yzyllk mevcudiyetten, ilk inanlarndan beri Hindistan'dan akp gelen ilkel dinlerin htralar ile iyice medenilemi olan ran, Safieldinin felsef, sofu ve pratik tanrclna herhangi bir Dou lkesinden ok daha fazla yatknd. nanc karanlkta parldayan bir k gibi yayld. Kendi zihninde ihtiras, taassup ve ekememezlik en kk bir yer dahi tutmad iin basit ilkeleri ksa zamanda zihinler zerinde gerek bir imparatorluk kurdu; gerein karlar diye adlandrd dnya zenginliklerini bazlarnn hrsla aramasna karlk o iddetle geri itmitir. Bu bilge kiinin hreti o kadar yaylmt ki, o sralar ran istil eden Temr bile iki milyonluk ordusu ile eyhin oturduu dalara kadar gitmekten ekinmemiti. Her yerde gerei arayan, ve dman hristiyanlarda bile erdemi ycelten Temr, bu obanlarn eyhinin tlerini, ilkelerini mtevazi bir hayranlk ile dinledikten sonra, Ruhumu zenginletiren ulu gerekleri bana anlattktan sonra size ne vermemi istersiniz? diye sordu. Bilge dnyann hkimine, Benim iin hibir ey, ama elinizdeki Trk esirleri serbest brakrsanz beni memnun etmi olursunuz. diye cevap verdi. Temr, ayana kadar gelip tlerini dinledii eyhin bu isteini yerine getirmemezlik edemezdi. eyhin teviki sayesinde randa hrriyetlerine kavuan bu Trk airetleri hemen dalk blgelere 668 yerletiler ve bir kran ifadesi olarak kurtarclarnn inanlarn benimsediler. rann geri kalan toplumunun ktlklerinden ve kle ruhundan uzak olan bu airetler eyhin torunlarnn sfahan ve Badad

tahtlarn ellerine geirmelerine sebep olacaktr. X Safi el dinin olu da babasndan bilgelik ve manev otoriteyi miras ald. Kutsal szleri yaymaya devam ederek btn ran, Suriyeyi dolat ve Mekkede ld; mezar hl sayg grr. Kk torunu Cneyd eyhin mirasm aynen devrald ve byk bir gayretle kutsal inanc yaymaya alt. Ftih Sultan Mehmed ile olan savalarn anlattmz Uzun Haan rana hkmettii sralarda kzlarndan birini eyh Cneyde verdi. ran n baka b ir Ksmna hkmeden Cihan ah tarafndan devaml takip ettirilen Cneyd, irvan eyletine katysa da kendisine yetien Cihan ahm atllar tarafndan oklanarak ldrld. Cneyd in olu eyh Haydar da yine Cihan ahlar tarafndan idam edildi. Bu ekilde Haydarn yok edilmesi ilerin daha fazla mcadeleye balamalarna sebep oldu. eyh Haydarm trbesini det yeni inancn tapma hline geldi. Arka arkaya sultan iln edilen oullarndan ikisi taraftarlar arasnda fevkalde itina ile yetitirildi, lkin tahta kmalar ile ldrlmeleri pek uzun srmedi. Oullarndan ncs olan ah smailin ailesinin hreti, erdemleri, bana gelen felketler halkn kendisini tutmasn salad gibi btn rann ksa b ir zaman sonra etrafnda b ir lemesine de zemin hazrlamtr. Hz. Ali'nin uzaktan 669 akrabas olduundan (*) Hz. Fatma'nn oullarn tutan ranl taraftarlar arasnda mthi b ir etkiye sahipti. Devaml olarak ekien byk kabilelerin anlamazlklarna yabanc olduu iin onlar tarafndan b ir hakem gibi karland: Badad ftihi, Temroullarmn galibi olan smail ahn lke iinde ne b ir rakibi, lke dnda da, Osmanl Trkleri hari tutulursa, ne b ir dman vard. Hz. Muhammed'in ailesinin iki kolu arasna atlm olan ayrlk o kadar yerlemiti ki hibir bar uzun ve samim olamazd. Din kin devletleraras kine dnmt; Osmanllar arasnda, b ilhassa yobaz dervilerin kullandklar yle b ir darbmesel vard: Sava srasnda b ir ranhy (veya iyi) ldrmenin Allah ve peygamber nezdinde, b ir hristiyan ldrmekten yetmi defa daha fazla sevab vardr. XI Milletinin bu taassubuna inand iin mi, yoksa inanm gibi grnmek iin mi olduu anlalamayan bir sebepten, I. Selim Anadolu ve Rumelinde bulunan btn Ali taraftarlarm imha etmeye balad. ahkulunun yapt propaganda ile kard isyanlar s o nunda zellikle Trkmenler ve Karamanllar arasnda Ali taraftarlar oalmt. Sultan Selim casuslar vastasyla Anadolu ve Rumelinin btn ky, kasaba ve airetlerinde yaayan Alevlerin listelerini Jazrlat(*) ah smail Safevnin Hz. Ali nin soyundan geldii uydurmadr. Safevler AzerbaycanlI bir Trk ailesidir. 670 t. Bu listelerde yedi yandan ihtiyarlara kad^r krk bin kiinin ad yazlmt. Bursa sarayndan verilen bir iaret zerine bu krk bin kurban mill inan ad altnda acmakszm boazland. Bu htl dnce

krk bin cesedin altnda bouldu gitti. Bu katliamn yaratt dehet havas, talya, Fransa ve Ispanyada baka mezhep ayrlklarna kar benzer katliamlar srdren krallar ve milletlerin taassubu ve Sultan Selim'i din uruna yapt bu katliamdan tr ycelten Trk tarihilerin mevcudiyeti sayesinde iyiden iyiye hafifletilmitir. Bu olaya tank olan Venedik elisi Mocenigo bile tamamen ilgisiz kalm, ada tarihilerden biri kendisinden bahsederken yle demitir: Dncesine gre, bu katliam yaratan Sultan Selimin adalet ve insanlk bakmndan Avrupada bir ei daha bulunmazm. Bu tr cinayetler karsnda taraf tutmadan gzlem yapabilecek durumda olanlarn vicdanlar bile taassubdan bu derece kapal kalmt. X II mha edilen krk bin Ali taraftarnn ykselen feryatlar, onlarla ayn inanlar paylaan ran ayaa kaldrd. smail ah ldrlen alevlerin intikamn almak iin yz bin kiilik ordusunu harekete geirdi. Yanna ehzade Ahmedi de alarak Trk snrna kadar yaklat; gayesi Ahmedi ileri srerek taht zorla eline geiren Selimi zor durumda brakmakt. Halbuki Sultan Selim rann bu ayaklanmasn bekliyordu. Belki de alevleri idam ettirerek bylesine korkun bir bahaneyi yaratmay tasarlamt. Savaarak taht 671 eline geirdiinden, ancak yeni bir sava sayesinde ye rinde daha sk tutunabilirdi. Yalnz, sanki imparatorluun mruz kald tehlike kendisini hazrlksz yakalam gibi Bursada hemen at zerinde b ir divan toplants yapt. Vezirlerine, paalarna ve sancakbelerine kar b ir sava nutku syleyerek kutsal sava iln ettiini ve rana sefer balangc olarak Yenieh ir i setiini bildirdi. Yal b ir yenieri haricinde hi kimse ne b ir itiraz ne b ir tasvip hareketinde bulunmaya cesaret edemedi. Padiahn hiddetinin kendi balarnda patlamamas iin zaten herkes sessizliini muhafaza etmeye almt. Padiahn ayaklarna kapanan yal yenieri askerlerini nihayet kutsal savaa gtrd iin kendisine kranlarn bildirdi. Gayretini mkfatlandrmak isteyen Sultan Selim hemen kendisine Sancakbelii nvanm verdi, ve ilve etti: ift yrek tayanlar birini arkadalarna versinler. Padiahlar dinlerinin ve devletlerinin dmann ararken rahat gzleyen OsmanlIlarn vay hline!.. X III Atl divan toplantsndan hemen sonra Sultan Selim sarayna dnmeden ayn din heyecan Rumelinde de yaratmak iin Edirneye gitti. Hristiyan devletlerle yaplm olan bar Rumeli ordularn serbest b rakt iin btn Tuna, Makedonya, Yunanistan o r dular Anadoluya sefere arld. Bir ka gn sonra altm bin adamn banda stanbula yola koyulmu, otan surlarn dnda Eyp Sultan Camiinin yannda Filler ovasnda kurdurmutu. slmm ilk ehitle672 rinden biri olan bu adamn trbesini ziyaret etmi ve saltanat klcm kuanmtBu trenden sonraki gn Manisada bulunan olu ehzade Sleyman' arm, yokluu srasnda imparatorluu idare etmesini istemiti. Boaz atktan

sonra Rumeli ordusunu sk admla Yeniehire srm, orada kendisini bekleyen Anadolu ordusu ile b ir lemitiSinan Paay Anadolu kazaskerliine getirmi bylece hem stanbuldaki olunun gzetimini, hem de durmadan insan, silh ve altn salayan zengin Anadolu eyletlerini emin ellere brakm oldu. X IV Yeniehire gelince, Kurann ngrd zere n ce ah smaile b ir mektup yazm, harekete gemeden onu tehdit etmi ve dmann savaa hazrlanmas iin uyarmt. Bu uzun beyanname I. Selimin zihin durumunu ve Osmanl devlet adamlarnn dehas ile kullandklar dili gstermesi bakmndan son derece karakteristik olduundan burayai baz paralarn almamazlk edemedik. Douriun siyas yazarlarnn sert debdebesi altnda asker, mutaassp mezhepi, padiah, devlet adam, edip, ve air b ir arada gzler nne serilmektedir. I. Selim mektubunda yle demektedir: OsmanlIlarn padiah olan ben, asrn kahramanlarnn efendisi olan ben btn ahsmda Feridnun gcn, skend e r in ann, Hsrevin adaletini ve balamasn top ladm; btn kfirleri yok eden, hakik imannn dmanlarm ezen, asrmzn firavunlarna ve zalimlerine dehet saan yine ben; en kuvvetli salar bile kran ben, Murad Hann oju, Ftih Mehmet Hann olu, II. Sultan Byezidin olu Sultan Selim Han, sana, zalimlikte ran'n kanl hkmdarlar Sohak ve Afrsyab'a benzeyen birliklerin bakam emr smail'e d iy o rum ki: Cenab Hak demitir ki: Biz yeri ve g oyuncak yapmak iin yaratmadk. Bundan sonra smail'e Tanrnn yarattklarna hkmetmeye lyk olmadn ispat etmek iin uzun uzun hakaretlerde bulunmu ve devletinin ulemlarnn onu yarglayarak, davranlarn tasvip etmediklerini ve idama mahkm ettiklerini ilve etmektedir. Daha sonra, Bu arada, Peygamber'in dncesine ve inancna uygun b ir ekilde hareket ederek, savaa balamadan nce sana kl yerine Kur'an n szlerini sunuyor ve gerek imana gemen iin seni tevik ediyoruz. Bunun iin sana aadaki mektubu yazdk: Hepimizin ayr bir tabiat vardr; insan zihni ise altn ve gm cevherlerine benzer; saf ile saf olm ayan toprak iinde kark durur. Bir ktl ortadan kaldrmak iin en etkili vasta vicdann btn derinliine inmek, htlarna dikkat etmek, balayan ve koruyan Tanrnn affn gerek b ir pimanlk ile istemektir. u hlde biz senden, hemen lkene dnmeni ve mlkmzden tecavz edilerek alnan top raklarn derhal iadesini istiyoruz. Lkin, bana gelecek felketlere ramen, eer hl gemi davranlarnda srar edersen, az b ir zaman sonra ovalarnn adrlarmzla kaplandm ve as? : 43 673 674 kerlerimizin topraklarn istil ettiini greceksin, i te o zaman kahramanlk mucizeleri olacak ve Tanrnin ordularmz hakkmdaki iradesi aramzda hesaplalacaktr.

Bundan gerisi, selmet yolunda ilerleyenlere selam olsun! (Esseltu vesselm) XV Devaml olarak mevcudu artan ordu Sivasa geldiinde, Iran snr yakn olduundan Sultan Selim tarafndan gzden geirildi. Osmanl Ordusunda yz seksen bin muharip asger, on bin yiyecek gtren katrlarn srcs, altm bin deve bulunuyordu; p i rin ve arpa ykl b ir fi lo Trabzon imanna demirlemi, binlerce deve ordunun iaesini temin etmek iin iki ehir arasnda mekik dokuyordu. Osmanl Ordusunun gcn haber alan ah smail, Selim ile kendi arasnda bir l yaratmak dncesiyle btn blge halkm geri ekti ve snra yakn btn tarm rnn yaktrd. smail ahn korkaklna verdii bu engelden endielenen Sultan Selim, Iran ahma hakaret olsun d iye, b ir cppe, b ir denek, b ir kl kuaktan meydana gelmi istihza dolu b ir hediye gnderdi; bu ekilde tahta silhn gc ile deil dervilik ederek geen ah smailin atasn hatrlatmak istiyordu. Bu armamnm yannda yollanan mektup fara arz veznine g re kaleme alnmt: Tahtlar zo r kullanarak ele geirenler hi olmazsa gslerini gelen oklara kar b ir kalkan gibi kullanmasn bilmelidirler: imparatorluk denen sevgili, sararmadan kln dudaklarn pebilen savann kendisini pmesine izin verir. 675 XVI ah smail bu mektuba ve armaana b ir eli vastasyla yollad b ir kutu iinde afyon sakz ile c e vap verdi. Bu ekilde Osmanl padiahnn dncelerinin haylperestliini gstermek istiyordu. Yalnz ah smailin Osmanllarn sava ilnna verdii cevap adalet, lmllk ve marur b ir kmseme ihtiva eder nitelikteydi: Bunu sana keyfimce sresini uzattm b ir av elencesi srasnda yazyorum. Elime istediini yapmakta serbestsin. Sultan Selim ahkulu adn tayan elinin kulaklarm ve burnunu kestirdi ve o hlde efendisine gnderdi. X V I I ah smail tarafndan tamamen plak brak lm b ir razi zerinde krk gn srecek b ir yry Sultan Selim'i kendisini Tebriz'de bekleyen ah smail'den ayryordu. l iinde geecek bu krk gnlk yolculuktan ekinen Osmanl Ordusunda itirazlar artyor, dnme istekleri duyulmaya balyordu. Vezirler ve beler, padiah'n ocukluk arkada ve evresindeki dalkavuklarn en samim olan Hemdem Paay, birliklerin honutsuzluunu ve inatln tehlikelerini anlatmak iin sultanla grmeye yolladlar. I. Selim cevap olarak Hemdem Paann kellesini vurdurdu ve yenierilerin gz nnde adrnn nnde mzraa geirdi. Korku ve dehet itiraz bastrd; ordu yava yava Tebrize doru hareket etti. Yolda alktan ve susuzluktan baka dmanla karlalmad- Her seferinde binlerce deve yok oluyordu. Selim Han nc 676 defa ah smaile mektup yazd: smail sa msn, l msn? te geliyorum; haftalardr ne seni, ne o r dunu

gremeden ilerliyorum; inan bana, tavsiyelerimi dinle eer saklanmakta devam edersen bil ki adam deilsin; miferini kart yerine kadn peesi tak, zrhn at emsiye ve yelpaze al. Mektubun mahiyetini daha iyi anlatabilmek iin elisiyle birlikte yelpaze, emsiye ve pee yollad. Hi bir ey smaili sabrl davranndan uzaklatramyordu. Yorgunluktan bitkin hle gelmi olan Osmanl Ordusu nihayet Tebrize alan vdilere eriti. Safev atls tarafndan yaklm aalarn ve gne altnda kavrulmu rnn gsterdii kuraklk ve lm manzaras yenierilerin yeniden yemyeil otlaklara ve rn b o l topraklara dnme arzusunu alevlendirdi. Padiahn ota etrafnda kmelenerek arzularn kabul ettirmek iin yksek sesle barmaya baladlar. Hemen atma binen I. Selim ilerine girdi ve grledi: B e nim sadk kullarmn kullandklar lisan bu mu? tiraz etmeden itaat edenler, bu mudur itaat etmek? Aranzda karlarn ve ocuklarn grmek isteyenler varsa geri ekilsinler! Korkaklar, Tanr yolunda kl ve yay kuanm cesurlardan serbeste ayrlsnlar! Bana gelince, ben buraya utan iinde geri dnmek iin gelmedim. O srada meydana gelen gne-tutulmasndan hava kararnca Padiahn konumasnn tesiri bir kat daha artt. Eskiden gnee tapan ranlIlardan gnein, klarn esirgemesini, ran'n yenileceine yoran Trkler cesaretlendiler. Nihayet iki gn sonra Sultan Selim aldran ovasnn bir ucunda ah smailin sa677 ysz adrlar ile kendisini beklediini grd. Tabiat bu iki Devlet in kyasya dvn seyretmek iin sanki o yeri bilhassa bir arena gibi yaratmt. XVIII Padiah ordunun yryn durdurdu, gz ile sava alanm lerken at stnde en tecrbeH kumandanlar ile b ir toplant yapt. Defterdar Pir Paanm haricinde btn kumandanlar padiaha, ordunun yol yorgunluunu karmas iin b ir gn istirahat verilmesini teklif ettiler. Bu arada defterdar kendi grn yle savundu: Mnevi g ordularn ba silhdr; eer hemen ovaya inip dman nmzde grr grmez ona saldrmakta tereddt edersek askerlerimiz tehlike ile karlatmz sanacak ve Safev Ordusu da grnnn bizi rkttne hkmedecektir. Dman grr grmez hcum etmek, ite Tanr'ya ve kendilerine gvenen insanlarn tek tbiyesi budu r ! Sultan Selim bunun zerine, te aradm vezir! diye haykrd. Geide ve ovaya hkim bir knt zerine yerleen Selim elinin b ir hareketi ile Osmanl atlsn ovaya akan bir demir yn gibi harekete geirdi. OsmanlI kuvvetlerinin kalabalklndan ve cretinden ek inen fakat kendi ordughnn salam yerlemi o ldu undan phesi olmayan ah smail atnn zerinde yannda hayatn balad bir Osmanl Beinden ovay doldurmaya balayan Osmanl birlikleri hakknda bilgi alyordu. Tutsaa dnerek sordu: u yukarlarda sallanan al sancaklar kimdir? Onlar Mihalolunun atllardr. Peki sel ukurundan in678 meye alan u yeil sancaklar nedir Onlar balarnda

Isfendiyarolu olduu hlde Kastamonu atllardr. Hepsi birden Sultan Selim Han'n nc kuvvetlerini tekil ederler. Henz szlerini tamamlamt ki ovann baka b ir tepesi zerinde krmzlar giyinmi saysz piydeler gzkt. te Azaplar geliy o r ! Azaplarn ayaklarndan kalkan toz bulutu henz inmiti ki bu sefer ah smail Avrupa ve Asya tmarl sipahilerin her iki taraftan birden kardklar tozu ve bunun arkasnda atlarnn parldayan eyerlerini grd; derken b ir baka piyde birliinin krmz sar izgili bayraklar sallanmaya balad. ranl vaknviSlerin naklettiklerine gre ban zerine altn ineler ile tutturulmu kadn peesine benzeyen balklarn bu piyadelerin omuzlarna doru dklmesi garip b ir manzara gstermekteydi; halbuki bunlar ocaklarnn kurucusu derviin yenine benzeyen beyaz kee klhl yenierilerdi. Altn ine gibi gzken ey de kee klhn sorgu yerine taklan ve gnete altn gibi parldayan bakr kaklard. Nihayet ah smail yenierilerin arkasnda sanda yeil, solunda al bayraklar arasnda toplanm kineyen ve einen atlar ile ortada yksek ve geni, biri ate gibi krmz, dieri kar gibi beyaz iki sancan neyi temsil ettiini sordu. Tutsak Osmanl, Tanrya krler olsun! te nihayet sultanmz, padiahmz. Grdnz onun sancaklardr; sanda sipahileri, solunda silhdarlar, arkasnda muhafz alay var! dedi. Bu muazzam tekilt ah smailin elinde olmadan i geirmesine sebep oldu. Tecrbeli b ir sava olarak ovann dier yarsnda meydana gelmekte olan sava nizamm Sultan .Sel imin gznden grmeye a l t . Bu hkmdar, b ir padi679 ahtan ziyade bir general gibi hareket ediyor, ovada b ir birlikten dierine at koturarak gerekli emirleri veriyordu. Sa tarafna, cesaretinin zeksn r tm edii kahraman Sinan Paa kumandasnda iki ksmdan meydana gelmi sipahileri; soluna Rumeli Belerbei Haan Paann kumandasnda Rumeli piyadesini yerletirmiti. Her iki u arasnda iki ktann tmarl p iyadeleri olan Azaplar; onlarn arkasna da, kalbin gsn ortasnda yerlemesi gibi, taze kuvveti salayacak olan yenieriler konmutu. Yenierilerin etraf, OsmanlIlarn gerekten ekindikleri atlgan, yrtc Safev atllarndan korunmak zere arabalar ve develer ile tahkim edilmiti. Demir zincirlerle birbirine balanm toplar Osmanl Ordusunun her iki ucunda batarya hlinde dmana doru evrilmi duruyordu. Uzun yryn -getirdii gda eksiklii ile yorgunluk, bunca zamandr aranan dmann karda grnmesi ve Safev adrlarnda olduunda phe olmayan zengin ganimetin hlys ile silinmiti. Yz yirmi bin eri sinirleri gerilmi olarak Sultan Selim'in iaretini b ek liyordu. X IX Daha kalabalk b ir orduya sahip olan ah smail ovann doru tarafna hafif meyilli tepelerin zerine ordusunu yerletirmi, bulunduu yerin her iki taraf da almaz da kntlar olduundan dman svarisi tarafndan kenarlardan evrilme tehlikesi olmadan merkezden OsmanlIlarn zerine atlacam hesap etmiti. imdiye kadar verdii yirmi savatan edindii tecrbeye gre, zrhl, altm kaklm elik miferli,

680 kan rengi sorgular tayan on bin seme atlsna gveniyordu. Bu atllarn atlar bile uzuvlarn hareket serbestsine engel olmayacak tarzda yaplm ince e lik zrhla kaplyd- Kuu boyunlu, sinirli hareketli, ate gzl, dumanl burunlu bu ran atlar katliamn kokusunu alm gibiydiler. zerlerindeki binicileri sava arkadalar ile bir btn olmulard. Bu seme atllarndan baka ah smailin elinde otuz bin kiilik grz ve oku ordusu, Arap ve Trkmen atllar, yirmi yldr ran ve Amuderya kylarnda yapt savalarda tecrbe kazanm altm bin piydesi vard. Diyarbekir Bei Ustaluolu kendisinin ok eski sava arkadalarndan olup, bakumandanln yrtyordu. Kendisi ordunun bir yarsn, bakumandan dier yarsn ynetiyorlard. zerinde fazla durmadan ve arziye gre tasarladklar sava harektna gre Sultan Selimin piydesi olan Azaplarn ilerlemesine msaade edilecek, ovann ortasna geldiklerinde her iki yandan atllarla bir evirme yaplacak, atlarn gs altnda kalan Azablar kk paralara blnecek ve imha edilecek, sonra tekrar krk bin kiilik b ir svari bir l ii hlinde toplanlacak ve padiahn yedek kuvveti yenieriler zerine bir frtna gibi esilecekti. X X Bu ekilde her iki tarafa tasarlanan sava nizam kendiliinden savalarn heyecanna terkedildi. Azablar hareket etmeden kendilerini bekleyen Safev merkezine doru b ir btn hlinde sratle ilerlediler. Svarilerine daha fazla yer brakmak maksadyla her iki uca ekilmi olan ah smail ve Ustaluolu, Os681 manii Ordusuyla irtibat kesilen Azablar zerine yle b ir iddetle hcum ettiler ki, blok hlinde gelen piydeler nce sarsld, sonra dald ve tamamen arkas ile irtibat kesildi. Haan Paa ile dier kumandanlar Safev atlsnn baltalar altnda ehit oldular; lkin ah smail, Ustacluolu ile btn gcn toplayarak yenieriler zerine atlrken, sipaihleri ile toplar gizleyen Sinan Paa yana doru alarak kaar gibi yapt, toplarn arkasna geince misket doldurulmu toplar batarya hlinde Safev atlsnn zerine grledi. Ova b ir anda at ve insan cesedi ile doldu. Atyla beraber bir topun az nne gelen ihtiyar Ustacluolu da ehit oldu. ah smail on bin yiit atlsnn b a nda cesaretle ileri doru atld; fakat yk arabalar arkasna gizlenmi olan ve Safev ilerleyiini rahatlkla izleyebilen yenieriler niden atee balaynca ova ikinci bir defa Safev Trklerinin cesedleri ile doldu. ah smail de b ir kurunla yaralanp atnn ayaklarna yuvarland. Tam OsmanlIlarn eline geecekti ki, herhangi bir kt tesadf nlemek iin ah ile ayn elbiseleri giymi olan sadk kulu Sultan Ali Mirza kargaaln iine atld ve kendisinin ah olduunu haykrd. Yenieriler onu atndan indirip tutsak ederlerken, ahn b ir silhdan smail i yerden kaldrd, atnn terkisine alarak kaan atllarn peinden ordughlarna yneldi. Top ateinin iddetinden ve ah ile Bakumandannn dmesinden etkilenen Safev Ordusu artk mevcud deildi. Bata, kan revan iinde ahlar olduu hlde herkes Tebriz istikametinde kayordu.

Yavuz Sultan Selim Safev ordughnda direnenleri rahatlkla imha ettirdi. ahn sefer hareminde b u 682 lunan gzde evdei Azablarn eline dt. Safev kararghnn gnimetleri ile zenginleen ve zafer ile sarho olan Osmanl Ordusu o gece btn tepelerin zerinde ateler yakt; ertesi gn Yavuz Sultan Selim nde resm i geit yaparak hakl galibiyetinin krann sundu- Malplarn kan ile intikama ve gurura doyan Yavuz Sultan Selim, zaferine b ir bakentin fe t hini de eklemek iin hemen Tebriz zerine yrd. Terkedilmi olan Tebriz nnde ald. ran Trk m paratorluu'nun bakentinin zenginlikleri Yavuzun eline geti; zafer almeti olarak stanbula kymetli talar, brokar kumalar, Hindistan fethinden ah s mail'e geen altn ilemeli silhlar, sava filleri ve ah tarafndan biriktirilmi hazineler gnderildi. Safev bakentinin en usta bin sanatkr ile zanaatkr, Iran Trk el sanayiini yerletirmek iin stanbul'a sevkedildiAncak yaras abuk geen ve halknn ball kendisine ikinci b ir ordu salayan ah smail'in yaknl ile zenginlikleri elinden alnm yz seksen bin kiilik b ir ehri besleyebilmek meselesi Sultan Selim'in Tebriz'i sekiz gn sonra boaltmasna sebep oldu. OsmanlIlarn gururu tatmin olmutu; Avrupa'da o kadar ilerlere kadar uzanan ihtiraslarndan geriye dnerek Frat ile Amuderyaya kadar uzanmaya niyeti yoktu. Ftih rklar ndiren ktklar yerlere dnerler. Askerlerinden daha ihtirasl olan Sultan Selim Aras nehrinin sulad Azerbaycan'a ekilerek, k orda ge ir mek ve yazn yeniden ran ehirlerine akn yapmak niyetindeydi. Bu arada evdelerini ve ocuklarn g r mek arzusu ile yanan yenieriler hkmdarlarnn ni683 yetinden phe ettiklerinden bu sefer daha kararl ekilde ayaklandlar, Aras nehrinin kysnda kurulan adrlarn devirdiler, mparator'un otan kuattlar ve kllarnn ucuna yaktklar yrtk elbiselerini havaya kaldrarak yorgunluklarn belirtti ler ve hemen Trkiyeye dnlmesi iin bask yaptlar. X X I Yavuz Selim hiddetini yalanc b ir acma duygusu altnda gizledi- adrlarn kaldrlmasn ve Kars a gidilmesini buyurdu; fakat kabul etmek zorunda kald yenieri isyann sadrzam Mustafa Paaya balad, tpk Ftih Sultan Mehmedin sadrzam Mahmud Paay ldrmesi gibi, o da honutsuzluunu belirtti. Ordu sessizlik iinde Revna doru ilerlerken, Yavuz Selim ile sadrzam b ir grup generalin ortasnda mnakaa ediyorlard. Birden Sultan atnn nnde yaya olarak ilerleyen dilsizlerden birinin kulana eildi ve b ir eyler syledi. Efendisinin gizli emrine uyan dilsiz grnmeden sadrzamn atna yaklat, eyerin kaylarn kesti ve sadrzam dierlerinin aknl arasnda yere yuvarlad. Atn kutsal olduu b ir milleti bu ekilde attan dt iin idare etmeye lyk grlmeyen vezir zam, yenierilerin itiraz nralar ile karlat. Bu nralar akam Sultan Selimin, askerler zerinde sayg uyandrmasn bilmeyen bir sadr- zami azletmesi iin yeter sebep oldu. Son sava divannda ah smaile ni hcumu teklif eden kahraman Pir Paa Mustafa Paanm yerine sadrzam

oldu. Ancak ordu Erzurum da terhis edilmeden nce 684 gzden den Pr Paa yerine Yavuz Selim'in en gzde veziri Sinan Paa getirildi. (*) Sinan Paa sipahileri Ankara zerinden stanbula gtrmekle grevlendirildilkbaharda ran'a dnmek arzusundan zorlukla vazgeen Sultan Selim btn k Azablar ve Yenieriler ile Amasyada geirdi. Yenierilerin yeni ayaklanmalar hiddetinin daha artmasna sebep oldu. Y ine Revnda olduu gibi bu ayaklanmalar sulular zerinde deil olaylar bastramayan susuz kumandanlar zerinde cezalandrd. Amasyada ah smailin gnderdii drt mirzay kabul etti- Beraberlerinde ok deerli armaanlar getirmi olan mirzalar, hkmdarlar adna, aldranda adrnda gafil avlanan ?ahn evdeini istemeye gelmilerdi. ah smailin bu kadna kar duyduu ak, uruna hazineler ve eyletler verecek kadar derindi. Yavuz bu frsattan yararlanmay dnerek ah smailin zevcesini Tacizde elebi ile evlendirdi; byle ce aha son derece byk b ir hakarette bulunmu oluyordu. Elilerin dokunulmazl ilkesine de tecavz ederek drt mirzay zindana attrd ve orada zincire vurdurarak yava yava l me terketti. stanbula dnmeden nce Frat kysnda hemen hemen eriilmez b ir kayaln tepesinde bu lunan Turnada Kalesine saldrd- Trkmen emri Alddevle Bozkurt Bey orada evdelerini, hzinesini ve yeenlerini muhafaza ediyordu. Saldrda olduu (*) Mustafa Paadan sonra Hersekzade, sonra Dukaoinzade Ahmet Paa, sonra tekrar Hersekzade Sadrzam ol du. Sinan Paa, -Riyd'.iyede ehit oldukljan sonra. Piri Mehmet Paa Sadrzam oldu. (Trkiye Tarihi Y. ztuna Cilt 5. S. 24) 685 gibi zaferde de zlim olan Yavuz Selim bu emrin ait olduu Dulkadir hanednnm btn erkeklerinin kafasn vurdurdu. (*) Amca, bir sepet iinde yeenlerinin kanl balarn getirmeye me cbur brakld. Yavuz Selim bu kelleleri, Dulkadroullarn himayesine aldn iln eden ve balanmalar iin kendisinden arda bulunan Msr Sultanna gnderdi. Bu alayl hediye Sultan Selim'in Nil in yabanc hkmdarlarna kar yapmay dnd seferin ilk belirtisi o lu yordu. stanbul'a dnerek sefer hazrlklarna balad. X X II Iran seferinde ve Amasyada kald srada yenierilerin gsterdikleri isyan havasndan dolay hl kzgn olan Yavuz Selim hepsini toplad ve ordunun erefini dren elebalarn bizzat yenieriler tarafndan kendisine teslim edilmesini istedi. Gerek sularnn cezasn zerlerinden atmak, gerekse padiahn azletmek istediklerini ortaya kararak memnuniyetini kazanmak gayesiyle yenieriler kendi aalar skender Paay, Segban Ba Osman Aay ve Kad-^Asker, Erdemli Cafer elebiyi teslim ettiler- Baka delile lzum grmeyen Yavuz Selim iki yenieri liderini askerlerin gz nnde idam ettirdi ve cesetlerini deniz kysna kpekler ile kargalara yem olarak attrd. (*) Anadolu Trk birliinin salanmas iin byle bir

hareketin art olduunu okuyucu herhalde takdir eder. (.) 686 Kazasker Cafer elebi yle bir cezaya kar din hviyeti ile kt. O zamanlar mft mertebesinde saylan . bir Kazaskerin idam iin fetvaya ihtiya vard. Sultan, elebiyi huzurunda yarglamaya alarak kendi azndan b ir itiraf yakalamak istedi. Trkiyede fe t valar, hkmdarn dant kad veya mftnn hkm, sulunun adyla etkilenmesin diye adsz olarak verilirdi. Sultan Selim Cafere sordu: slmiyetin askerlerini isyana ve sua tevik edenlere ne ceza veril ir? Eer su ispat edilirse, lm ! diye Cafer c e vaplandrd. Selim devam etti: Demek ki, kendinden phe etmeden, kendi cezan aklyorsun. Masm olan Cafer elebi, en sadk kullarn lme gndermek iin byle haince tuzaklar kuran b ir zlimin kanl ithamlarna mruz kald. En sonunda sultana dnerek, Sen de gen yanda lecek ve htlarmdan dolay nedmet getirmezsen elini buladn msum kann azabn ekeceksin. En sdk ve en namuslu veziri Cafe r 'i ldren Harun Reid gibi pimanlk iinde kvranacaksn. Caferin hitabeti, airlii ve fazileti Sultan Selimde b ir merhamet uyandrmad. Kazaskerin sesi celldn kirii altnda bouldu gitti. id am henz yerine getirilmiti ki padiah Gn intikamn zerinde hissetti. Memnun olmayan birl ikleri tarafndan karlan b ir yangn stanbulun te birini yuttu. Rzgrn etkisiyle sarayn duvarlarna ve aalarna kadar ilerleyen y an g n . sndrmek iin sadrzam ile- yardma koan Yavuz Selim frtna sayesinde sndrlmesi mmkn olmayan yangn bir mddet seyrettikten sonra, Bu Cafer'in yakc soluu! ehri, saray ve belki de beni yakacan hissedivo687 rum ! diye haykrd- Haykr cinayetinin balanmasn ister gibi yalvar doluydu. X X I I I Yenierilerin itaatsizliinin tedavisini, kanda ve dehette bouna arayan I. Selim yenieri ocandan daha fazla hiyerarik ve daha az baml yeni b ir tekilt kurmak zere harekete geti. Yenieriler daha nce anlattmz gibi meneleri deiik olan byk ksma ayrlmt; bunlar da esas yenieriler olarak altm iki tabura, otuz avc odasna, yz yaya b l ne ayrlyorlard. Btn bu birl ikler bir tek aann mutlak komutas altnda birletirildi; yenieri aas eskiden olduu gibi kdem esas tutularak deil dorudan padiahm seimi ile ibana geliyordu. Bu aann altnda yardmc bir aa, drt general ve imparatorluk komiseri yerletiriliyor, bylece imparatorun gz dima alaylarn iinde oluyordu. Bu tekilt sayesinde rtbe terfii ve disiplin padiahn eline g e iyo rdu. Yenieri aas birliklerinin bana ancak padiah da sefere katld'takdirde geebiliyordu. Aann y ok luu srasnda ikinci aa bakentte klada bulunan yenierilerin kumandanln yrtyordu. X X IV Uzun uzadya tasarlad Msr seferine kmadan n ce Yavuz Selim hl Rodos, Venedik ve Ceneviz d o nanmalar karsnda gsz kalan donanmasnn her iki denizde hkimiyeti eline geirmesi iin gelitirilmesini

istedi. Karar verme bakmndan zayf kalan. 688 fakat bir kararn tatbik edilmesi esnasnda gayretle alan Piri Paay hatrlad. Bir sabah paay sarayna ard, ve Btn gece gzme uyku girmedi, b e nim rahat uyumam sala! u akrep soylu Cenevizliler, Venedikliler, R odos hristiyanlar, Napolililer, SicilyalIlar, spanyollar denizleri korkusuzca gemileri ile doldurduu mddete, ben denizin kuak gibi e virdii Asya ve Avrupada hkmedemem. imanlar ve y o llan tutulmu b ir imparatorlukta hapis olmu gibiyim. Bna mlkmn genilii ile orantl bir deniz gc lzm, bana bunu salayabilir misin? Ne tavsiye edersin? diye sordu- Bunun zerine Pr Paa yle cevap verdi: Vezirlerinizi divan toplantsna ardnz vakit, beni huzura getirtiniz, sadrzamlm srasnda kudretinize lyk b ir donanma yaratamadm iin bana iddetle atnz; sonra derhal be yz sava gemisi yapmam iin beni tehdit ederek grevlendiriniz. Bu emir divandan dar kacak ve yabanc e lilerin kulaklarna kadar gidecektir. Onlar da kendi h kmetlerini uyaracaklar ve sizinle olan mtarekelerini uzatmak iin grme yapmak isteyeceklerdir. Bu sayede hazrlandnz Msr seferi iin ihtiyacnz olan uzun vdeli gvenlie kavumu olursunuz. Sultan Selim ertesi gn Pr Paa ile kararlatrdklarn yapt. Divan toplantsndan ktktan sonra btn vezirleri ile beraber Hal ite Galatann altnda derin ve yarm daire eklindeki kynn mkemmel bir tersane yaratabilecei yere gitti. O sralar selvi aalan glgesinde bir mezarlk o mevkiyi kaplyordu. Sabrszlk iinde olan Sultan Selim llerin kemikleri nnde duraklamad. Tersanenin plnn topran zerine izdikten sonra, bizzat kendi nezaretinde o limann zerindeki tepede geni bir ukur atrd, adn Mezarlarn Mezar koydu ve br dnyaya gm OsmanlIlarn kemikleri saygyla ukura dolduruldu; ailelerin llerine kar gstermek zorunda olduklar din vecibelerin yerine getirilmesi iin btn mezar talar tepenin zerine dikildi. Pr Paa tarafndan sratle inas tamamlanan tersane civarna Rum iiler yerletirildi; bylece Trkler Venedik tersanesiyle rahata boy lebi lecek b ir liman tesisine sahip o lu yorlard. Kara ordusu gcnde deniz ordusu yaratan bir Devlet ile btn hristiyan Devletler mtarekelerini uzatmak iin birbirleri ile yar ettiler. Ege adalarndan temin edilen ii ve tayfalarla stanbul liman eski Bizans limannn canlln kazand. X XV Tersane inaat devam ederken Sultan Selim Edirneye bir ziyaret yaparak Msr seferi iin hazrlanan ordusunun daha abuk tekil edilmesini istedi. Fetih sabrszln sadrzam Sinan Paann ok yava gidermesinden ikyeti idi. O zamana kadar be defa sadret makamha kan ve azledilen Ahmed Paa zerinde duruyordu. Sultan Selim, Ahmed Paa'va gizlice onu sadrzam yapacai; duyurdu. lerlemi yan ve hastalklarn ileri sren ihtiyar vezir teklifi hrmetle reddetti. Holanmayaca birinin sadrzam olmasndan ekindii iin rle Sinan Paay padiahn niyetinden

haberdr etti. Sinan Paa da yaknda azledileceim bildiini belli ell i. Padiah, sadrzamn yerinden olmamas iin Ahmed Paa'ya hastalk bahanesini uydurttuunu sand. Darbe vurmakta olduu ka689 F : 44 690 dar hiddetlenmekte de n davranan Yavuz Selim divan toplantsnda sadrzamna iddetle hcum etti. Klcm knndan syrarak Sinan Paan n kellesini uurmak istedi. Darbeyi savuturan Sadrzam saraydan zorlukla kaabildi, avluda bekleyen atma bindi ve Balkan dalarnda kendini izleyen avulardan kurtuldu. Htl fikrinden cayan ve hiddeti geen hkmdar onun kadar ibilir b ir vezirin yerine baka birini geirmek iin bouna arand durdu. Edirnede ve b tn Balkan ehirlerinde kararnmeler karttrarak sadrzamn masum olduunu anladn ve eski rtbesini iade ettiini bildirdirdi. Dos tlan vastasyla hkmdarn fikir deitirdiini renen Sinan Paa Edirne'ye dnmeye cesaret etti. Sultan Selim ona eski g revini ve arkadaln iade etti; az kalsn kendisini en sadk ve en kabiliyetli vezirinden edecek olan davrann lnetledi. XXV I Sinan Paa, Msr ve Suriye harbine, kh ranllara tbi, kh bamsz yaayan Krtlerin yaad ayn adla anlan eyletin bakenti Diyarbekir'i fethetmekle balad. Diyarbekir emirliine kar yrtlen sefere ve grmelere edebiyat ve diplomatlk kabiliyetleri ile tannm dris Paay memur etti. Ayn dris daha sonra Sultan Selime kadar olan Osmanl Tarihini yazacaktrTrkler, farsa yazd tarihi sayesinde ran daki hretlerini drise borludurlar. Diyarbekir ehri ranllann eski Amid kenti olup, akntsnn skide691 tinden Dicle (Tigre) adm alan nehrin kysnda kurulmutur. ran tarihlerine gre Sapor, banda b o ay andran elik b ir mifer ile ilk defa burada savamtr. Temr ehri zaptetmi ve Akkoyunlu Trkmen airetine devretmiti. Diyarbekir, sakinleri tarafndan dris vastasyla Osmanl Devletine baland. Kara granitten surlar ve kuleler ile evrili olan ehir, Kuds gibi, glgesini b ir sr mezarn yer ald uursuz bir ovaya drr. Diclenin kollar tarafndan sulanan bahelerde yetien incir, kays ve armut aalar amn meyva bahelerini andrr. Temrn tarihini yazan Ahmed bin Arabah ehrin kalesini o rdu lar tarafndan fethedilmesi mmkn deil diye anlatr. Bu kale", yuvasn avclarn eriemiyecei ykseklie yapan Anka kuunun yuvasna benzer. ehir, kz daima gelinlik anda ve bkire olan ve kimsenin babasndan istemek cesaretinde bulunmad bir prensese de benzer. nk dan zirvesinde ykselirken, bakan gzlere kule stnde kule varm gibi gzkr. Onun kubbesi ile gk kubbesi arasnda hibir fark yoktur; yalnz gk kubbesi devaml deiirken onunki sabit kalr. Bu kalenin arkasnda dil insanlarn ruhu kadar engin b ir ova uzanr; bu ovann iinde b e r rak kaynaklarla, av hayvan dolu ormanlarla ve gzel otlaklarla kapl hariklde baheler uzanr. Biraz ilerde

en yreklilerin bile trmanmaya cesaret edemiyecei' sivri ulu kayalklar bulunur. Kaleyi bir kuak gibi evreleyen ehir yiyeceini ve suyunu oradan temin eder. Bundan dolaydr ki, iaesini ge yakn bir yerden temin ettiinden her trl iyi veya kt faaliyete trenir. 692 Komu ehir Mardin ile bln Gneydou Anadolu eitli grmelerden sonra d r is in silhna ve siyasetine teslim oldu. Btn Dicle kylar, Nizip, Kuzey Mezopotamya Diyarbekir in akibetine urad. Eskiden mehur olan Nizipte imdi harabelerden baka birey grlmemektedir. Dicle'nin ikiye b ld , Nureddin tarafndan Badadl sanatkrlarn eliyle camiler ve saraylar yaptrlan, kadn kuma muslinin k yeri olan Musul; Safevlerin elinden alnarak Osmanl mparatorluuna baland- Diclenin kollar ile b ir ada gibi sarlm olan ve srasyla MakedonyalI skender, Persler, Araplar, Hallar, Krdler tarafndan igale uram olan Urfa ehri ah smailin elinden karak Yavuz Sultan Selime geti. Bylece Frat ile Asi nehri arasnda kalan btn topraklar Osmanl mlk oldu. eitli rklara ait airetlerin bakalar yeni imparatorluklarnn tbiiyetine gemeleri erefine drisden sancak, davul ve tu aldlar- OsmanlI mparatorluu o topraklarda domu olan ve yerli ahalinin dillerini iyi bilen d r is in siyaseti sayesinde silh kullanmaya pek lzum grmeden o eyaletleri kendiliinden hkimiyetine almt. dris tek bana bir ordu deerinde olan diplomatlardan b iriydi. Dehsn takdir eden Sultan Selim Msr fethettikten sonra yeniden tekiltlanmay ona emnet edecektir. Ancak lm d r is in kapsn pek erken ald. an, eserleri ve bar yolu ile elde ettii fetihleri OsmanlIlar iin yapt hizmetleri lmszletirmitir O N A L T I N C I K T A P I 1516 Ylnn ilkbahar, Trkiye ile Suriye arasnda Alp dalarna benzeyen Toros dalarnn karlarn henz eritmiti ki, Sultan Selim sadrzam Sinan Paay krk bin kiilik b ir nc kuvveti ile Orta Anadolunun Kayseri ehrine gnderdi- Sinan Paa buradan, Demirkap geitlerini aarak Frat zerine yryecekti. Demirkap geitleri T o ro s lar zerinde b ir yer sarslmas neticesinde meydana gelmi iki yarkt. Padiah, Frat zerine Demirkap geitlerinden geerek yapt dolambal bir yryle Suriye ve Msr istil edeceini gizlemek istiyordu. Sinan Paa'nn seferi, Frat ile Dicle arasnda yer alan topraklarn istilsna devam ve Mekke ile Medine yolunun ah smail'in elinden alnmas eklinde yorumlanyordu. Msr ve Suriye Memlklar, topraklarnn bu bahaneler ile inenmelerine kanmyorlard. Kalabalk b.ir svari kuvveti ile Demirkap geitlerine ilerleyerek Sinan Paa'mn gemesine engel olmak istediler. Sinan Paa'mn yolunu kesmeye alan Memlk kuvvetinin toplandn renen Sultan Selim aceleyle divan toplayarak Msr ve Suriyenin hkimlerine sava ilnn mzakere etti. 604

OsmanlIlarn- Mekke ve Medineye yapacaklar kutsal hac ziyaretinin dinsiz Memlklar tarafndan n lenmesi eklinde takdim edilen bahaneler, mminlerin Msra sava iln etmelerine kfi geldi. Kuran Kerm de yazl olan, Dmannz cezalandrmadan n ce onu uyarnz ibaresine gre hareket eden Sultan Selim, Karaca. Paa ile Rumeli Kadaskeri (Kazasker) Zeyrekzde Rkneddin Efefidiyi Msr Sultan na gndererek dnmesi veya korkmas n b i ldirdi. Msr Sultan o zamanlar, asker cesareti ve Kafkasl Memlklarn genel arzusu zerine tahta km olan Kansu Gvril idi. Bu habere karlk Sultan Kansu, To ro s geitlerine hkim Suriye'nin ikinci bakenti ve am ile Beyrut ehirlerinin anahtar olan Halepte elli bin kiilik bir ordu toplamakla cevap verdi. II Sadrzam Sinan Paann hemen arkasndan hareket etmi olan Yavuz Selim imparatorluun en seme yzyirmi bin askeri ile Halepe on gnlk mesafede elan Anteb ehrine gelmiti. Sultan Kansu Kafkas Trklerinde det olduu zere Yavuz'un elilerini zincire vurdurarak ve szle hakaret ederek geri yollad. Buna ramen b ir Msr elisini de yollayarak aradaki sava sebeplerini yok etmeyi ve ah smail ile onun arasnda arabuluculuk yapmay teklif etti. Aradaki anlamazl daha da iinden klmaz b ir hle getirmek isteyen Yavuz Selim, elinin sa ve sakaln tra ettirdi, 'arn alarak yerine kadn apkas koydurdu 695 ve halkn bsbtn alayn kazandrmak iin topal ve son derece zayf b ir eee bindirerek Suriyeye y o l lad Byle bir hakaretin tepkisini karlamak iin yz altm bin kiilik ordusu ile Halep ve To ro s dalan arasnda kalan Kuzey Suriyeyi istil etti. Dbk ayr (Merc Dbk) diye anlan geni b ir otlak zerinde iki ordu karlat. Memlk svarisinden ekinen Sultan Selim kendisine Tebriz zaferini kazandran tbiyeyi uygulad. Merkez ksm, Kafkas svarilerinin iddetli saldrsn hafifletmek iin yk arabalar ve develer ile takviye edilirken, Memlklar tarafndan meydan muharebelerinde kullanl bilinmiyen top bataryalar ustaca kanatlarn arkasna gizlendi. Memlklar tarafndan sava bir vurma ve kamadan ibaret oldu. Osmanl kuvvetinin okluu karsnda rken, Yavuz'un atlan iin koyduu engellere sinirlenen, yenierilerin yerine gre ap, kapadklar toplarn atei altnda dalan Memlklar, Sultanlarn terkederek Halep'e doru kamaya baladlar- Seksen yan gemi olan Sultan Kansu hi olmazsa ereflerini kurtarmak iin 'atm geriye eviren en son Memlklu o l du. Birden sipahilerle evrilen Kansu Gavril bir a vu tarafndan atndan drld ve hemen kafas kesilerek Sultan Selime gtrld. htiyarla, taca ve kahramanla kar yaplan bu davrantan fena hlde zlen Sultan Selim mkfat olarak avuun kafasn vurdurdu. Memlklarn izinden Halepe giren Yavuz Selim Msr hzinesinde el dememi bir milyon dka altn; inci ve altn ilenmi, ileri vaak vc samur kiirkii kapl bin kaftan, ve ordusunu besle696 mek iin ynlarla yulaf ve has buday buldu. Yabanc

bir rkn boyunduruunda yaam olan Halep halk Trkleri kurtarc gibi karladlar. Memlk idaresi askerlerin tahakkmnden baka bir ey deildi. Eski efendileri yerine yenileri: Suriyeliler yenileri tercih ediyorlard. O zamanlar Halep ehrinin surlar iinde el sanatlar ile megul olan zengin iki yz bin kii yayordu. Bir tarafta As nehri ve ltif Antakya ovas, dier tarafta Frat nehri ile evrili olan ehrin topra ve ticareti, onun zengin am ile rekabet yapmasna sebep oluyordu. Btn Suriye bakentlerinin akbetine uramaktan kanamad- Sultan Selim Halep'te Osmanl idaresini yerletirinceve kadar kald. Bat Suriyenin kendiliinden dmesini beklemeden Lbnan dalarn sama ald ve verimli Baalbek vdisinden gneye doru inmeye devam etti, bir ka gn sonra Mezopotamya ve Suriyenin kraliesi am ehrine hkim tepelerin zerinde otan kurdu. Lbnanda oturan airelterden Araplar, Drzler ve Marunler direnme gstermeksizin amn kaplarm Trk Ordusuna atlar. amn ilk grn Osmanl padiahna stanbul'un heybetini ve hrikalarn unutturdu. AntiLbnan dalarnn eteklerinde uzanan am ehrine uzaktan bir kayann zerinden bakldnda sar ve siyah mermerden surlar, kubbeleri, liman iindeki gemi direklerini andran saysz minareleri, Barada rmann kvrla kvrla verimli baheler arasnda akan kollarn, bu kollarn dzle eritiinde birleerek kk gller mevdana getirdii, daire eklinde meyva aac ormanlarnn olgun meyvelerini Alp dalarnn otlak697 lar gibi sk ve zengin otlaklara braktn grmek mmkndr. ln bakenti Badaddan gelen kervanlarn en nemli urak noktas olan am'n yksek bir yerinden l istikametine bir gz atldnda, mavi gkten baka snr olmayan usuz bucaksz ovada uzun deve kervanlarnn ufukta kaybolduu grlr Drt yz bin kiilik nfusu, ar gibi ileyen pazarlar, atlyeleri, saraylar, mevkii, iklimi, sanayii, ihtiam, antlar, ve htralar ile am kenti en az Selim kadar fetihe doymak bilmeyen bir hkmdarn arzusunu uyandracak kadar ilgi ekiciydi. Trklerin gznde nem kazanmas sadece ihtiamna deil tarihine de balyd. Arabistann mslman airleri onun iin yle derler: Dnyann yznde gzellik timsali, cen netin tavus kularnn ty, ilh kumrularn gerdanl. slm peygamberinin Suriye'ye yapt ziyaretler srasnda onun tarafndan kutsal klnm ve Kuranda bir cmle ite kendisinden bahsedilmitir: Tanrnn melekleri kanatlarm bu ehrin zerine germile rdir! Badada yerlemeden nce slm halifeleri burada kalmlar, Kordoba, Kuds ve Kahire camilerinden stn bir cami ina ettirmilerdi! Bu camiinin kemerleri somaki, penbe mermer ve Msr granitinden krk stun ile tutulur; bunlardan altn zincirlerle sarkan alt yz lmba btn kubbeyi aydnlatr; ayn yerde Peygamberin gzde arkada ve ktibi Hz. Alinin el yazmas bir Kuran ile Hz. Muhammed in dul karlarnn mezarlar bulunur. Nureddin tarafndan Asyann en kltrl merkezi yaplm, her admda islmiyetin azizlerinin, evlivlarnn, bilgelerinin, airlerinin

izleri veya mezarlar bulunan amn prestiji, ona sahip olan Trk Ordsrnun gzi ndc bir kat da698 ha artyordu. Yavuz Sultan Selim orada fethinin tadn karmak ve btn slm dnyasnn hrmetle and bilginler, edipler ve veller ile grmek zere kald. Bir mddet iin savan dertlerini unuttu ve S e lim in Farsa Divan adn tayan mistik iirlerini yazmak frsatn buldu. ama girdikten bir ka gn sonra padiah n btn Dou'ya yaylm olan saygdeer bilge Bendahana bir ziyaret yapt. eyh, sultann yannda aznap tek bir kelime sylemedi. Selim in hekimi en so nunda sormak zorunda kald. Niin susuyorsunuz? lk defa konumak ziyaret edilene deil, ziyaret edene aittir. diye vel cevap verdi. Bunun zerine kendisinden t isteyen Selime, Halifelik tamas ar bir yktr. Sultanlar da bizim gibi Tanrnm ciz kullardr; lkin onlar fazladan milletlerini idare etmekle ykmldrler. Batma annda srtnda hafif bir yk tayanlarn kurtulma ans srtlarnda bir imparatorluk tayanlara nazaran daha fazladr; fakat padiahn grevi de srtna yklenen yk sonuna kadar tamaktr. Sultan Selim gayet mtevazi bir tarzda eyhin hayr duasn istedi. III Yavuz Sultan Selim Msra girmek iin ilkbahar bekledi. Yal Sultanlarnn Halepte ldrlmesinden sonra basz kalan ve taht mcadeleleri arasnda a lkalanan Msr, Memlklarn idaresi altnda inliyordu. Sinan Paa ky Suriyesinin son ehri Gazadan g eerek Msr ile Suriyeyi ayran El Ari lne girdi. 699 Topu kuvveti sayesinde Halepte olduu gibi Gazada da yolunu kesmeye gelen Memlk nc kuvvetlerini datt. Sultan Selim yz bin kiilik Trk Ordusu ile rdn, Safad, Kuds ve Ramla vdisinden geerek onu takip ediyordu. Karsnda dmana raslamadan Kahire surlarna kadar dayand. Nihayet Memlklar tarafndan Msr tahtna getirilen, fakat muhaliflerin ihanetine urayan Tumanbay OsmanlIlar Mokattam dann arkasnda bekliyordu. Zafer kazanmaktan ziyade erefi ve ehit olmak iin dvt- Yirmi be bin KafkasyalI atlnn cesedi Nil nehrini dolduruyordu. Tumanbay ile gz-pek iki Memlk yenilgiden sonra yaamamaya ve lrken Sultan Selimi de beraber srklemeye yemin ettiler. Padiahn lemlerinin g rnd Osmanl merkezine b ir avu yiitle saldrdlar, nlerine kan hereyi devirdiler; padiah ld r dklerini sanarlarken, aslnda efendisini vcudunu siper ederek koruyan sadrzam ehit ettiler. Sultan Selim, Sinan Paa iin gz ya dkecek, ve Msr kazandm, ama Sinan kaybettim diyecektir. Kahire de am gibi Osmanl Ordusu nnde teslim oldu. Genel bir af ilnndan istifade eden Memlklar galibin hkimiyetini tanmak iin bakente dndLer. Bir ka gn kendilerine ho muamelede bulunan Selim sonunda ehri birliklerine kuattrd ve gn iinde elli bin Memlku katlettirdi. (*) Byle b ir katliama gnmiiz(*) Aslnda OsmanlIlar Kahirey e girince Memlk Trkleri ile uzun sokak atmalar olmu bu arada iki taraf da

epey zayiat vermiti. yle bir katliama hibir Trk Tarihinde raslamadk. (.) 700 de de raslanmakta, Msra czzam gibi musallat olan yabanc bir asilzde topluluunun kalntlar temizlenmektedir. Bu arada, sava srasnda Selim'in zerine hcum eden belerden biri olan Kurtbay Kahirede bir evde saklanmay baarmt. Yavuz Selim ricat etmesine sebep olan ahs tand, takdirini gstermek iin bir eref kaftan ile Kur'an Kerm gnderdi. Kurtbay kranlarn bildirmek iin padiah'n huzuruna kt; Sultan hitap ederek: Sen ok kahraman bir svarisin dedi. Kafkasyal Trk cevap verdi: Doru. Bizi yenenler senin toplarn oldu. Fakat bizi, ldrmek iin saklanan katiller gibi yendi. Peygamber efendimiz harp silh olarak yay ve kltan bakasn tanmamtr. Bir Venedikli bir gn senin toplarndan getirdi; onu reddettik. O zaman felketimizi tahmin eden kfir, geri evirdiimiz toplarn glleleri altnda can vereceimizi syledi. Lkin her ey mahvolur, bu kaderin cilvesidir! Ve siz de zaman geldiinde le cek siniz! Konumann havas birden deimiti. licenap davranmak isteyen Selim birden hiddetlendi, iaretini gren avular kstah Memlkun iini bitirdiler. IV Tumanbay en sonunda Osmanl atllarna piramidlerin altnda meydan okumak frsatn eline g e irdi. Alt bin sipahi Memlklarn kllar altnda hayatlarn kaybetti. Nil zerindeki kayklar ve atlarnn srati sayesinde Osmanl Ordusunun elinden kaabil701 diler. Her zamanki elisi Mustafa Paa'y Tumanbaya gndererek, her yl Osmanl Devletine tbiiyet vergisini demesi karlnda Msr kendisine brakmay teklif etti. Mustafa Paa ve refakat eden be yz Trk atls piramidlerin nnde Memlklar tarafndan imha edildiler. llerin kumu kadar ele gemez olan bu gebe svari ile, neticesi alnamyan muharebeler oluyordu. Tamah yznden Yavuz Selim tarafndan satn alnan bir Arap eyhi savesinde sonuca varld. Bir ara atllarndar ayrlan Tumanbay, eskiden Kahire zindanlarndan kurtard bir airetin eyhinden yardm istedi. Airetin kendisine olan kranna gveniyordu. eyh, srgn Sultana sadakat gsterir gibi yapt. Tumanbay kabul ederek adrlarnn altnda byk bir ziyafet verdi. Yorgunluktan ve yaralarndan bitkin hle gelmi olan Tumanbay silh arkadalarn ziyafet sofrasnda brakarak dinlenmek zere rmak kenarndaki maaralardan birine ekildi. Msr Sultan o ra da uyurken iki yzl Arap OsmanlIlar haberdr ederek konuunun uyuduunu bildirdi. Yenieri aas be yz atl ile arlan yere gitti. Olunun ihanetinden kukulanan eyhin annesi Sultan teslim etmemesi iin bouna yalvard; sonunda Tanr hainlerin cezasn versin! diye beddua etti. Araplarn kt karakterlerinin bir paras olan tamah, ln erdemi olan konukseverliin kutsallna galebe almt. Yenieri aas Ayas Paa maarada yakalanan Tumanbay'in ellerini balatt ve Kahireye yollad. Tutsa gren Yavuz, Tanrva krler olsun! Nihayet imdi Msra

sahip oldum. diye haykrd. 702 Davullarn sesi ve toplarn muntazam atlar btn Kahireye sultanlarnn tutsak dtn anlatyordu. Yavuz Selim Tumanbayn ellerini zdrd, yanma oturtarak b ir karde gibi muamele etti. Bu savan adaletsizlii ve elilerin katledilmesi gibi meseleler zerinde karlkl ithamlarda bulunulduktan sonra, vatanlarn Yavuza satan iki bei gstererek, Rm Sultan, sen felketlerimizden ve bu imparatorluun dmesinden sorumlu deilsin; asl sorumlular ite yannda duran u hainlerdir, dedi. Padiah'n, yakklln, sknetini, ve konuma tarzn beendii Tumanbay, b ir tutsaktan ziyade bir konuk gibi Yenieri Aas Avaz Paanm adrnda arland. Memlklarn baka b ir kumandam, di Be de b ir Arap kabilesinin ihanetine urayarak b ir ka gn sonra Sultan Selimin eline dt. Genlii, tavrlar, kudreti ve am ii zrh ile padiahm hayranln kazand. Bu KafkasyalI Trkn zeksnn yz gibi aydnlk olup olmadn anlamak iin onunla konumak istedi. Bir Trk atasz, Kii dilinin altnda gizlidir , der. imdiye kadar dnyada ne grdn? diye Yavuz sorunca d Be cevap verdi: Hep iyi olmayan eyler. Madem ki byle, hakir grlen eyler iin neden dvyorsun? Ben bu dnya iin deil, Size kar silhlanana kar silhlann! Kendi mlk ve evi iin dven, lrse ehit o lu r ! diyen Kuran Kerm e itaat etV 703 mek iin savatm. Bunun zerine Sultan Selim devam etti: zerinize yrmemin sebebi hkmdarlarnz devirmeniz ve onlar ldrmenizdir. ftira! Sultanmz Kaytbay'n babasna otuz yl hizmet ettik, olunu da kanunlarmz inedii iin cezalandrdk. Bu Tanrnn arzusuydu. lm herkese mukadderdir. Dnya bize kalmad gibi sana da kalmayacak. Tanr, Peygamber'e yle demitir: Sen bir cesetten baka b ir ey deilsin, kyamet gn gelip attnda, hepiniz Tanr huzurunda birbirinizi itham edeceksiniz. V I Sultan Selim iki malp prens, Tumanbay ile di B ei tutsak olarak deil konuk olarak arlad. Sylendiine gre, onlar stanbula gtrmek, an ve erefe bomak istiyordu. Fakat b ir gn Kahire sokaklarndan geerken b ir adamn, Tumanbaya uzun m r le r ! diye bardm iitince, malp olmalarna ramen eski tebaasnn kalbinden adlarn sildirmemi olan hkmdarlar serbest brakmann tehlikeli olacan kestirdi. Babas Tumanbayn babas tarafndan Kahirenin bir kapsna aslm olan bir bee ksas yapma imkn tanmak bahanesiyle Msr Sultanm vc di Bei tesli metti. Her iki asl Memlk avn kapda o tiksindirici cezaya arptrldlar. Msr Osmal mpartorluu'nun bir eyleti olarak tekiltlandrld. dar otorite, asker ve sivil ka704 dlklar eklinde Araplar ile vatanlarm Osmanolu-

nun ihtirasna satan Memlklar arasnda bltrldEski Halifelerden kalan zengin eserlerin bulunduu Kahire camileri, medreseleri, ktphaneleri Yavuz Selim tarafndan b ir ay mddetle ziyaret edildi. Antlarnn putperestlikten baka b ir ey hatrlatmad eski medeniyetlerle hi ilgilenmeyen Sultan Selim piramidlere bir nazar bile atmad. Msr' terketmeden nce Eski Halifelerin kutsal ehirler Mekke ve Medine zerindeki haklarn kendi zerine ald. Yukar Msr ve Habeistan' fethetmek arzusu askerlerinin honutsuzluu ile karlanca stanbul'a dnmek zorunda kald. Hayreddini Nili gzlemek ve muhafaza etmek zere be bin kiilik bir garnizon kuvveti ile Kahire kalesinde brakt, bu kumandann bamszlk hlylarna kaplmamas iin kars ile ocuunu rehin olarak Filibe ehrine yollad. Altp, gm, kymetli talar ve silhlarla ykl bin deve ile Memlk hzinesi stanbul'a nakledildi. Halifelerden sonuncusu olan Mtevekkil, Kahire'de Memlklardan uzun zaman iyi kabul grdkten sonra Yavuzu Suriyeyi kadar takip etti. VII El Ari lnde geen ilk gnlerde dnceli ve kederli grnen Yavuz Selim arada geriye dnyor ve balangta yz altm bin kii olan ordusunun, yorgunluk, sava, hastalk ve Msr'da braklan garnizon yznden ne kadar azalm olduuna bakyordu- Bir ara sadrzam Yunus Paaya dnerek, te nihayet Msr geride braktk, yarn Gazzede olacaz. dedi. Bandan beri Msr seferini desteklememi olan Yunus Paa cevap verdi: Evet, bugn vatanna ihanet edenler tarafndan ynetilen bir ordunun Msr l le rine gmlmesinden baka, sarfedilen bunca kan ve abann karl ne olmutur? Padiahn fethine kar sylenen bu itham Yavuz'a o kadar uygunsuz ve balanmaz geldi ki, hiddetini yenmek iin dnmeye bile lzum grmeden yannda atyla giden vezirinin kellesini uurdu. aran fakat dehetinden bir ey diyemiyen ordu, bir an n ce emri altnda olduu kimsenin kan izlerini geride brakarak ilerledi. Sadrzamn yakn adamlar onu idam edildii yere gmdler. Oullar daha sonra babalarnn mezar zerinde bir kervansaray yaptrdlar, bugn bile Yunus adm tayan bu kervansaray ziyaret etmek mmkndr. Tebriz zaferinin kazanlmasnda byk rol olan ve donanmay hmyunu yaratan Pr Paa ikinci defa sadrzam tyin edildi. O sralar skenderiyeden stanbula ordunun yarallarn, hastalarn, kadnlar ve Memlk tutsaklarn tayan bir kadrgann kaptanln yapyordu. Sultan Selim yeni vezirini amda beklerken Msr da olduu gibi Suriyede de yeniden tekiltlanmaya gitti; Mezopotamya llerinin sahibi gebe Arap airetlerini vergiye balad. Venedik; Suriveye sahip olan Memlklara; Cumhuriyete katlm olan Kbrs adas iin her yl sekiz bin dka altn dyordu. Venedik, bu sefer Suriyeye ahip olan Yavuza avn sfatla vergiyi demekte devam etti. 705

r : -t. 706 Belki Halife merin din tevazuunu taklid etmek iin, belki de samim inancndan, kyafetini deitiren Yavuz Sultan Selim, amda kald sralarda gizlice Kuds ve civarndaki kutsal mezarlar ziyarete gitti. Ordu katiyetle yokluunu anlayamad. Halepte de iki ay kald. Bu arada babasnn ve dedesinin sadk adamlarndan Hersekzde Ahmed Paay kaybetti. Be defa sadrzam olan ve daima efendileri tarafndan takdirle anlan Ahmed Paa Srbistanl Stefan Kosari adnda hristiyan bir dkn olu olmasna ramen o cukluundan beri devirme olarak yetitirilmiti. VIII Nihayet Temmuz sonunda (1518) bakente erien Sultan Selim, yokluu esnasnda imparatorluu tevazu ve aklla idare etmi olan olu Sleyman'dan idar reyi devrald. Kendisine zengin armaanlar verdi ve Saruhan sancana evketti. Ayn zamanda Krm Hanlarnn hanedann devam ettirerek mparatorlua bal hkmdarlar seviyesinde tuttu ve kaynbiraderi Muhammed Giray Krm Han olarak setirdi. K u m Hanl gnde bin ake ile Osmanl Devletine vergi verecektiBir gn sadrzam Pr Paaya Biliyor musun, bu Krmllardan, Safevler ve Memlklardan daha fazla ekiniyorum. Onun iin onlar ho tutmaya alyorum. Bizim ordumuzun kpr kurarak bile geemeyecei nehirleri yzerek aarlar; bizim be gnde aacamz mesafeyi b ir gnde alrlar. Bize kan ve menfat balar ile balanarak imparatorlua ebediyen hizmet etmelerini istiyorum. elemitir. leriyi g ren bu siyaset, Krmn Ruslar tarafndan igaline 707 kadar baaryla uyguland. Krm Trklerinin kalbi daima Osmanlya bal kalmtr. IX Ayn ada Papa X. Leon Saint Pierre tahtnda oturuyordu; geldii Floransa'dan R om a ya, Medicilerin edebiyat, sanat ve ticaret zevklerini getirmiti. Mutaassp olmaktan ziyade siyas, ve din adam yerine daha feylesof olan bu Papa, Avrupada eski Yunan a ynelmi edeb bir hal seferi dzenlemek istiyordu. X- Leon ile Papalk Konseyi Doudaki hristiyanln kalntlarndan ziyade edebiyatta ve Efltun felsefesinde yenileme hareketlerini takip ederken Kudsteki hristiyanlk mucizelerinin bulunduu yerleri kutsal yerler ad altnda hristiyanlarn gznde bytyorlar ve sahte b ir gayret yaratmaya alyorlard. Batl hkmdarlar artk maceraperest seferlere kmak istemiyorlard. Buna ramen Papay ve katolik tebaalarn memnun etmek iin, kutsal yerlere yaplan seyrek Hac ziyaretlerini gven altna almak istiyorlard. Bylelikle Bat hristiyan dnyasnn saygsn kazanm nesnelerin korunmas garanti altna alnm o lacakt. Dier Avrupa saraylarna nazaran Romaya en fazla bal olan spanya saray bu amala Sultan Selimin huzuruna b ir elisini gnderdi. spanyol Saray, eskiden Suriye ile Kutsal yerlere sahip olan Memlk Devletine olduu gibi her yl hristiyan devletler tarafndan denecek muntazam bir vergi karlnda

Kutsal mezarn evresine istisnalar ve imtiyazlar tannp 'innma'-.-'aan ve Hristiyan haclara serbest giri k hakk verilip verilmeyeceini, veni hkm708 dar Sultan Selim'den renmek istiyordu. say Hz. Muhammedden n ce gelmi Tanrya en yakn peygamber olarak gren Trkler onun mezarna zaten hrmet gsterirlerdi. Hacc, din b ir vazife olarak kabul eden dinleri, hristiyanlarn kutsal yerlere yapmak istedikleri ziyaretleri hogrrd. Kutsal kabul edilen insann ayann bast tozu bile son derece kutsal ve mucizev b ir ey olarak grmeye alan ve btn insanln ortak taraf olan bu izah mmkn olmayan hareket. Hac ziyaretleri ile en u noktasna varyordu- Sultan Selim de spanya elisini ilgiyle karlad. Kudsteki kutsal yerlerin dokunulmazln ve imtiyazlarn kabul etmek iin spanya Kralnn hemen kendisine tam yetkili bir eli gndermesini istedi. X I. Selim, Tokat dalarnda bir maarada yayan ve Anadolunun hurfelere inanan insanlarn gelecek bir Mesih adna her trl Devlet otoritesine isyana tevik eden Celal adndaki mutaassp derviin kkrtt eteleri bastrd Rumeli'nde ortal kasp kavuran veba yznden Edirneden stanbula dnen padiah, bakentinin gzellemesi ve her padiahn d ini iin yapmak zorunda olduu vecibeyi yerine getirerek bir cami inasna balatt. Vezirleri onu R od o s u fethetmeye ikna etmeye a lyorlard. Ftihin bile baarszla urad bir teebbs yeniden ele almak iin kendisinde ne gerekli deniz gcn ne de etrafnda sivas ortam grvor709 du. Bir gr Piri Paa tersanede yeni yaplan bir kadrgay padiaha haber vermeden Marmara Denizine kartm, sarayn tam karsnda manevralar yaptryordu. Sultan birden hiddetlenerek, Tez bu ceviz kabuklarn limana sok; bu gemilere bindirecek adamm yok. Kendi gcm bana gstererek beni sarho etmek, R od o s u kuatmak fikrini ilham ettirmek istiyorsunuz, bvlece benden nceki atalarmn duyduu zillet hissinin benim devrimde de duyulmasna n ayak oluvorsunuz- Daha onun zaman gelmedi. Kader be nin uzun teebbslere girimeme izin vermeyecek; canmn yava yava ekildiini hissediyorum. Bu hznl kehnet bir ka ay nce Edirnede teneffs ettii vebann ilk rpertileri idi. Tekrar Edirneye dnerek Balkan havasn iine ekmek istiyordu. Yolda giderken anda kan hyarckdan dolay atelendi, atndan inerek yatrld adrda, babasna kar yapt sava alannda son nefesini verdi. XI 1. Selim iin bir tek Pr Paa gz ya dkt. Sadrzam veliaht ehzade Sleyman'n geliine kadar sultann lmn halktan ve ordudan gizledi. Gizlice adrnn altna hekimleri tarafndan gmlrken vcudunda vedi kan izi bulundu; mneccimler bu izleri, iki karde ve be yeenin katline baladlar. Hkmeti iine de taht ele geirirken uygulad zalimlii getirmiti Divan toplantlar sava alanlar gibi cesetle doluyordu- mparatorluk eyhlislm Cemal (*) dai(* ) Metinde Cemali olarak geeri Zenb^ AH F. fendi

dir. Bi bundan sonra asl adn yazacaz. f j 710 ma Yavuzun ihtiraslarna ve hiddetine uygun fetvalar veriyordu. Osmanllar bu eyhlislma, kendisine kadlarn veya halkn sorduu eylere ka, bir evet veya hayr ile cevap veren ve cevab yazl ktlar dairesinin penceresinden sepet iinde attndan, Zenbilli Mft adn takmt. Padiahn her talebinde kard fetvalar her ne kadar sert hkmler tayorsa da ihtiva ettikleri vicdan ve bamsz neticeler sayesinde atasz hline gelmilerdir. Buna karlk Yavuz Selim'in ateli mizacna uymuyorlard. Bir gn Edirneden stanbul'a giderken Sultan Selim yannda atla kendisine refakat eden eyhlislma niin balayc davrandn sordu: ran a kar yasakladm ipek ticaretini yapan drt yz tccarn idamn niin kabul etmedin? Dnya nfusunun te birinin hayr iin geri kalan te ikiyi katletmek vcip deil mi? Zenbilli Ali Efendi cevap verdi: Eer bu te ikinin mevcudiyeti gerekten dierlerinin felketine sebep oluyorsa, evet. Fakat bu tccarlarn itaatsizlii kanunen ispat edilememiti. stanbula dndklerinde padiah tccarlar serbest braktrd ve Zenbilli Ali Efendi'ye eyhlislmln yam sra Anadolu ve Rumeli Kazaskerliini vermek istedi. Ali Efendi, sylendiine gre eyhlislmlk grevinin salad bamszla herhangi b ir siyas ihtirasla glge drmek istemediinden bu teklifi reddetti. eyhlislm Ali Efendi hristiyanlan daima Yavuz Sultan Selimin gazabndan korumutur. Padiah bir seferinde islm ahaliyi arttrmak iin sadrzama emir vermi ve hristiyan halkn zor kullanarak islmiyete ermesini saparnasn istemiti; bu buyruktan endie 711 duyan sadrzam da Zenbilli Ali Efendiye bavurmutueyhlislm hemen Rum Patrii'ni artarak Kuran ve Ftih devrinde yaplan anlamalar yanlarna alarak btn cemat temsilcileri ile Sultan Selim'in huzuruna kmalarn tavsiye etti. Byle yazl bir vesikaya sahip olmayan Patrik stanbulun fethinde bulunan ve Ftihin szlerine tank olan yal yenierileri yanma ald. Zenbilli Ali Efendinin tertibi karsnda Yavuz teklifini geri almak zorunda kald. stanbulun en gzel kiliselerine el koyup onlar camiye evirmekle yetindi; bu arada bakentte saylar bir hayli azalm olan hristiyanlarn yeni kilise ina etmelerine de izin verdi. Bu hkmdar lrken kendinden sonra gelecek olan padiahlara, baba hakknn zorla gaspedilmesi ve karde katli hakknda mem bir rnek vermi o lu yordu. Irknn anna ran'da bir zafer ve milletine Suriye ve Msr gibi iki fetih armaan etmitir. Tahta gemesini borlu olduu, fakat sonradan bandan savmak iin bouna urat yenierilerin tesiri ile halkn ahlknn ve siyasetinin bozulmasna sebep o l mutur. Eski Trk mizac onun hkmdar ahsiyetinde yeniden grlm. OsmanlIlarn savalarda gsterdikleri ftih karakteri canlandrm, ama bu canlandrma vahet ve kan iinde olmutur. O N Y E D N C K T A P

I Trk milletini tarihinin en yce zirvesine, sava, kanunlar ve siyaseti kullanarak karmak iin gerekli olan btn kabiliyetler tabiat tarafndan I. Sleyman'a verilmiti. imdiye kadar bu kabiliyetlerin Osmanoullar arasnda eit olmayan bir tarzda daldna tank olduk; biri sava, dier tam bir baba, teki kanun yapc, bir dieri ftih, sonuncusu imparatorluk ordularnn dzenleyicisi olmulard. Fakat btn bu zelliklerin byk adam meydana getirecek ekilde bir ahsda o kadar verimli, dengeli ve ahenkli olarak topland grlmemiti. te bu byk adam Sultan Sleymann kiiliinde belirlenecektir. Kanun Sultan Sleyman babasnn lm zerine sabrszlk duymadan, entrikalara girimeden ve rakibi olmadan yirmi iki yanda Osmanl tahtna kt. Vaktinden nce elde edilmi hkmdarlk heybeti ile genliin verdii zarfet ve alak gnlllk yz hatlarnda okunuyordu. ehresi tam bir hkmdara gidecek nitelikteydi. Krm Han'nn kz olan annesinin sakinlii ile lml hle gelen babasnn canll yznn yaz glgesinde belli oluyordu .Hem hatlarnn dzgnlnden daha gen, hem de ifadesinin alrlndan daha olgun gsteriyordu. Avn ada va714 am bir Trk airi onu yle tasvir eder: Aln, o l gunluktan dolay imi bir meyva gibi geni ve yukarya doru ikindi; burnu gaga gibi, az vakur, yanaklar zarife yuvarlakt; seyrek sakal henz dudaklarnn hznn ve enesinin metin ifadesini rtemiyorduBir az ar gz kapaklan ve ok uzun kirpiklerle glgelenmi kara gzleri korkutmadan ve kibir tamadan dik baklara sahipti; duygularn daima tetkik eden ve kabiliyetlerini ocuksu bir ihtiyatla karlayan bir babadan ekinen bir oulun alkanlk hline getirdii gibi, baklarn sk sk aa indirirdi. Beyaz muslinden ar sarnn basks altnda bovnunu bir az eri tutar gibi bir hli vard; elbiselerinin yal havas hatlarnn genlii ile uygunsuzluk yaratrd. Babasnn askerce yapsna sahip olmamakla beraber, zerinde tad altn ilemeli svari kafU'ii kendisine ivi giderdi; ayrca klc, yay ve at bir Trkmen bei gibi byk bir maharetle kullanabilirdi. Kanun Sultan Sleymann ilk hkmdarlk devirlerinde bu d grn yabanc elilerin yazmalarnda ve Venedik ressamlarnn portrelerinde de dorulanmaktadr. O zamanlar ruhu fizyonomisine aksetmiti. Ruhu, tabiatn verdii kabiliyetler, erdeme ve zafere kar arzu, alak gnlllk, iyi ve gzele kar ilgi, adalet duygusu ile makul olmu cesaret, asil ihtiraslar ve igdlerinde heybet ile doluydu. Bu erdemler btn verimlilikleri ile gelimek iin kukulu bir babann kskanlm uyandrmayacak bir serbestlik vc btn bir millete uygulanacak mutlak bir iktidar istiyordu. Byle bir miza iin endielenilecek tek 715 zaaf olan kadnlara kar ak, Sultan Sleymanda bir kusur olarak deil tabiatnn b ir erdemi olarak belirmitir. Ar sevgiler duymaya meyilli olup, utan verici duygulara kaplmazd; ak onu sarho edebilir fakat

asla kk dremezdi. Hareminde sefahat deil sevgi arard- Bir klenin okaylar onu mahcup ederken, bir sevgilinin kalbini elde etmek onun iin imparatorluklar kadar nemli olurdu. I. Selim devrinde stanbuldan uzakta Saruhanda bulunurken, veya ran seferi srasnda daha ocukluunda kendisine emnet edilen imparatorluk tahtnda grd sert bask sonunda ok gen yanda bulunduu mevkie uygun, tabi b ir siyaset kazanmt. Bylece hkmetmeden saray entrikalarna alm, tahta kmadan o mevkii tanyabilmiti. Erken gelen b ir mecburiyet karsnda, hkmdarlarn ihtiyac olduu iki kabiliyete, yani insanlar tanmak ve onlar semek zelliklerine sahip olmutu. II Sultan Selim son nefesini verdikten hemen sonra sadrzam Piri Paa silhdar khyasn Manisa'ya gndererek ehzde Sleyman babasnn lmnden haberdr etti, ve hkmdarsz geecek aray fazla uzatmamak iin hemen stanbula gelmesini istedi. ehzde Sleyman, atalar II. Byezid veya II. Mehmed gibi taht rakipleri olmadndan kendisini fazla skntya sokmad- Sert fakat zlenen bir babann lmnden sonra gereken znty gsterecek kadar zaman harcad. Sonra imparatorluk vrisine varaan bir maivet alay ile stanbula yolland. Halbuki o sralarda 716 ne Anadolu, ne de Rumeli Sultan Selimin ldn bilmiyordu. Hekimlerin ve tabutun yannda toplanan divann ibirlii ile padiahn vefatn yenierilerden saklayan Pr Paa, bu haberi ancak ehzde Sleyman stanbul Saraynn karsnda, skdarda grnd zaman aklad. Kendilerine taht borlu olan, fakat kendilerinin de savalar, zaferleri ve fetihleri bo rlu olduklar padiahn lmn duyan yenieriler kederleriden kee klhlarm yere aldlar, adrlarn yktlar. Bu ocak kendilerine o kadar benzeyen ve halka hkmetmekte onlara o kadar yardmc olan bu padiahn bir eini daha bulamamaktan endie duyuyordu. Pr Paa imparatorluk mhrn hzinelerin bu lunduu arabalarn zerine brakt. Ferhad Paaya Yavuz Sultan Selimin cenazesini ar admlarla gtrmesini syledi, kendisi de ordu postacs kyafetine girerek, Kanuni Sultan Sleymana Saray n kaplarn amak zere stanbula geldi. Yeni padiah babasnn cenazesi gelinceye kadar sadrzam ile kapanarak kimseye gzkmedi. 1 Ekim 1520 gn len vakti, sarayn avlusunda sra olmu yenieriler, eyhlislm, ulem snf, kazaskerler, paalar, beler, emirler, bakentin ileri gelen ahsiyetleri Sultan Selim in olunun elini pyorlard. Siyahlar giyinmi olan, Pr Paanu refakatindeki padiah Edirnekapsndan karak babasnn nan karlad. Paalar eski padiahn tabutunu srtlamlar, Sultan Sleyman ise atndan inmi arkadan geliyordu. Cenaze, daha nceden Sultan Selimin htrasna yaplmas kararlatrlan camiin bulunaca altnc k pe zerine irdirildi. Sul717 tan Sleyman saraya dnmeden n ce babasnn adn ebediletirecek olan mabedin ilk tan koydu.

III Fakat ogln matemine sayg duymayan yenieriler, yeni padiahdan sadakatlerinin karln arszca grltler kartarak istediklerinden Sleyman'n gz yalar yarm kald. Kendilerini rvete altran I. Selimden eri bana elli dka altn koparmlard. imdi Sultan Sleymandan seksen istiyorlard. Kanun hline gelen gelenek imparatorluu salayan veya muhafaza edenlere kar pazarlk yaplmamasn tlyordu. Yavuz. Selim'in arabalar ald, iren ve utanmaz tamahlarndan dolay yzleri kzaran devirme askere altnlar frlatld. Sultan Sleyman hkmdarlnn ilk hareketi olarak bir kran borcunu demekle ie balad. sorgul paa olan Lalas Kasm Paay ikinci bir baba olarak tandndan sadrzamla getirdi. Ayn gn Yavuz tarafndan Kahiredcn getirilmi olan btn tutsaklan serbest braktrd. ran'la ticaret yaptklarndan dolay hapse atlm olan ve her an idam edilmeleri mmkn olan tccarlar zindandan kartt. OsmanlIlar ve hristivanlar Sultan Selimin adaletsizliklerinin dzeltilmesinde adil bir devrin baladn hissettiler. Btn imparatorlukta bir dnemden d ierine gei esnasnda meydana gelen nzik durumdan, yeni padiahn otoritesine kar ayaklanarak faydalanmak isteyen bir kii vard. Bu adam, hkmdarlarna kar bazen tbi bazen as olan Arnavutlardan 718 biriydi. Daha n ce Osmanllar iin Krm Hanna ihanet etmiti; imdi de kendi hesabna OsmanlIlara ihanet ediyordu. Ad Canberdi Gazl (*) olan bu kii Selim tarafndan Suriye valisi olarak grevlendirilmiti; am ehrinde isyan bayran kaldrd, kendini bamsz iln etti, Lbnan'a geerek Araplan ve Drzleri ayaklandrd, Beyrutu eline geirdi ve parayla tuttuu yirmi bin askerle birlikte Halep zerine yrmek cesaretini gsterdi. Sultan Sleyman bylesine alak bir as ile bizzat uramaktan kand. nc veziri Ferhad Paa'y, yenme ve huzur salama hususunda byk tecrbesi olduundan Halep zerine gnderdi. Sekiz bin sipahinin banda olan Ferhad Paa hemen Suriye'de grnnce, Halep kuatmas kalkt; Canberdiyi am'a kadar kovalad, ehrin surlar nnde yaplan b ir meydan muharebesinde btn asleri temizledi, hainin kellesini padiahn ayaklarna att. Ferhad Paann klcnn hakkn alan padiah, mttefiki olan Venedik Do'u Loredano'ya Canberdi'nin kellesini gndererek onun da sevinmesini istedi. Venediin stanbula gnderdii eli. Sultan Sleymana Bat hkmdarlarnn dmanlarnn kellelerini dei toku etme detleri olmadn anlatmak iin akla karay seti. IV Sultan Selimin sadk veziri Ayas Paa Sariye valiliine getirildi. Ferhad Paa muzaffer ordusu ile ran (*) Canberdi Gazal'nin Arnavut olduuna dair diet kaynaklarda bir bilgiye rastlanmamtr. Furada bir ben zetme yi.pilmi olabilir. .) 719 snrna gnderilerek, babasnn kolundan urad

malbiyetlerin acsn ouldan karmak isteyen ah smailin hareketlerini gzlemek zere grevlendirildi Fakat, Sultan Sleymann elisi Behram avu'u durup dururken katleden Macarlarn vaheti gen hkmdarn dikkatini baka eyletlere evirdi. Rumeli Belerbei Ahmed Paa psalada asker bir ekirdek tekil etmeye ve en ksa zamanda Rumeli sancaklarndan otuz bin Azap toplamaya arld. amdaki zaferi ile ne kavumu olan Ferhad Paa Bulgaristann bakenti So fyaya, yannda muazzam bir ordunun ihtiyacn karlayacak kadar cephane, buday ve arpa ykl otuz bir. (*) deve ve yirmi bin araba ile geldi. I. Selim gibi b ir askerin askerce devrinden sonra o to ritesi iin gerekli olan zaferi hakkyla kazanmak iin yanp tutuan padiah, yannda Pr Paa, babasnn en tecrbeli kumandanlar, krk bin sipahi ve otuz bin venieri ile stanbuldan sefere kt. Sultan Murad ve Hunyadn devirlerinden beri bylesine bir insan seli Bulgar vdilerini istil etmemiti. Tuna kylarnda basit bir asker adrnda karargh kuran Sultan Sleyman on gn, on gece binlerce kylnn ve istihkm erinin, ordunun Belgradn altndan Savay amas iin yaplan kprnn inasnda almasna nezaret etti. stil hazrlklar sratle devam ederken Sadrzam Pr Paa yenierilerden mevdana gelmi nc kuvveti ile Tunay sallarla a(*) Asl bin olacaktr. (.) 720 m ve Macar kenti Zemlin'i (Zemun) aniden zaptetmiti. Orada durmayarak dier kk kalelere saldrm, bir sr tutmak almt. Bylece ksa zamanda Peter\vardein ovasnda dehet ve g ba gstermiti. 28 Temmuzda biten kpr, ertesi gn Sava nn tamas ile ksmen yklmt. Hemen onarlan kpr sayesinde Macarlarn Tunann sol kysndan Belgrada yollayacaklar kuvvetlerin yolunu keseceinden emin olduundan, im d iy e . kadar Trklerin iki defa baarszla uradklar Belgrad kuatt. Bu sefer de bir avu valye tarafndan kahramanca savunulan, Tuna'nn iki kolu tarafndan da kuatld iin her trl yardmdan midini kesen, Macarlarn pek emin olmayan mttefikleri Bulgarlar ve Srplar tarafndan ihanet gren Belgrad Korkusuz Kule adn alan en nemli kulesinin ykntlarndan yirminci hcum s o nunda dt. Belgradn dmesinden dehete kaplan dier kaleler Sirmi, Karlovi, Mitrovi, Perkas ve Uylok da teker teker Trklerin eline geti. Zaferlerind e licenap olan Sultan Siile\man Macar valyelerini askerlerinin intikamndan zorla karabildi; sava tutsaklarnn kle edilmesine kar kt ; Srplar serbest braktrarak onlarn dalara dnp yeni padiahn ne kadar adl ve yce olduunu anlatmalarn istedi. Bulgar askerleri stanbula gnderilerek, bugn bile Belgrad adn tayan Boaz kysndaki karanlk o rmanlarda yerlemeleri saland. Belgradn en b\k kilisesinin cami hline getirilip hutbe okunmasndan n ce, Belgrad Sefer Hmynunun vakvinmelerinde pt olarak tanmlanan tasvirlerin, Srplarn azizelei olan Svvata Patnizann kemiklerinin, kutsal kap lann. Vnan tasvirlerinin, vino bir azize olan Saml -

Barben kolunun ve Meryemin nefis bir portresinin alnmasna msaade edildi. Beikteki ocuklarndan nn hastalanmas ve lm Kanun Sultan Sleyman'n hemen stanbula dnmesini icap ettirdi; Belgrad zaferi bu mtemle glgelenmi oluyordu. Bat Devletlerinin elileri, Bulgaristann Macaristan ve Lehistana kar en nemli kalelerinden biri olan Belgradn alnmasn OsmanlI Devleti nezdinde tebrik ettiler. Moskova ar II. Vasilinin stanbula gnderdii eli M o r o s o f bu iki millete kar Osmanl Padiahna hem saldr, hem de savunma anlamas teklif etti. Sultan Sleyman ar'm dostluunu memnuniyetle kabul ederken iki lke arasnda asker bir anlamay reddetti. Byle b ir anlama sonunda OsmanlIlarn mttefiki Krm Trklerine ve Osmanl Hanednnn akrabas Giray Hanlarna kar bir dmanla srklenmekten ekiniyordu. Venedik Cumhuriyeti ile yaplan yeni bir anlama karlkl deniz seyrseferi ve ticaretinin esaslar tespit edilirken, bugn en meden Devletler arasnda geerli olan insan haklar iki Devlet arasnda karara balanyordu. Buna gre, gemilerin, yklerin, mlkiyetin, hrriyetin ve dinin korunmas btn imparatorluk limanlarnda ve topraklarnda hem Venedik Cumhuriyeti vatandalarna, hem de dier hristiyan Devletlerin vatandalarna tannyordu. Kanun Sultan Sleyman ilk adm olarak, OsmanlIlar Orta a zihniyetinden uzaklatrarak karlkl konukseverlik ilkelerine dayanan bir hukuk anlayna sokuyordu. Yeni durumdan aran Avrupa, I- Selimin olunu F : 40 721 kutluyordu. siyaset de ayn ekilde adalet, licenaplk ve hogr zerine kuruluyordu. Artk vezirler kelleleri iin endie duymuyorlar, stelik hizmetlerine ve hr dncelerine gre mkfatlandrlyorlard. Drdnc veziri ve Lalas Kasm Paa yallndan dolay istirahate ekilmek istediini bildirince kendisine drt bin dka altn maa baland, olu Be rtbesine karld, ve Manisada padiaha Devlet ve siyaset dersleri verdii saray baland. V Bulgarlarn Avrupa topraklarndaki son ileri kalesi olan Belgrada sahip olan Kanun Sultan Sleyman iin imdi Asya topraklarnn denizlerini devaml tehdit eden, daima silhl Rodos'un fethi meselesi vard. Bat dnyasna kar gsterdii bar taarruzu sayesinde hristiyan glerin ie karmamasn veya hi o l mazsa tarafsz kalmalarn salamt. O sralarda Papa X. Leon, Roma Katolik camiasndan Almanya, talya, svire ve Fransada nemli topluluklar peinden srkleyen Lther ile mcadele ediyordu. Macaristan Kral II. Layo, Leh ve Macarlardan meydana gelmi asillerin geleneksel atmas ile meguld; kh biri, kh dieri galip gelen Charles Quint ile iFranois Avrupay sava alan hline getirmey alyorlard. Mezhep ayrlnda kraln takip eden ngiltere bir gn iinde krall Katolik camiasndan kartyordu; Almanya, Hollanda, Fanche Comte, Belika, spanya ve yeni kefedilen Bat Hint (yani Amerika)

tarafndan tekil edilen evrensel Mutlakiyet (Monari) rejimleri Hristiyan Dnyasn Kudsteki sa723 nn Kutsal Mezarndan daha ziyade megul ediyordu. slm Dnyas iinde ileri bir karakol gibi kalan R o dos valyeleri Dou tarafndan saldrya urasa Bal nn dvs uruna bir tek kol havaya kalkmayacakt. Avrupa saraylarnn durumunu elileri sayesinde inceden inceye renen Sultan Sleyma, babasnn dedesi Ftihin R od o s da urad malbiyetin intikamn alma zamannn gelip attn anlamt. Ftihten daha dil davranarak stad zama bir mektup yazarak Devletinin gvenlii iin art olan adann ilhakn kan dkmeden yapmasn istedi. Kuran stne vemin ederek, Tarikat n mlkne ve hrriyetine dokunmayacan, valyelerin hzinelerini, kadrgalarn ve dini messeselerini alarak Osmanl genc etkili olmayacak baka bir yere gitmelerine msaade edeceine sz veriyordu. Kuds Sen Jan Tarikatnn gelenekleri ve erefi, mslmanlarla bar bile olsa her trl pazarl yasaklyordu. Elinin dnmesinden sonra Pr Paann kendisi iin hazrlad donanmay hmyunu ve kara ordularn harekete geiren Sultan Sleyman komutan olarak nc vezir Mustafa Paay seti. yz kadrgadan meydana gelen bu donanma on iki bin sava tayordu. Donanma anakkaleden karak Adalar Denizinde R o d o s un karsna raslayan Bodrum burnuna kadar ilerlemeye hazrlanrken, Sultan Sleyman da btn kudretiyle Anadoluyu batan baa k a l e d i y o r ve Marmaris krfezine eriiyordu- Ancak 16, 17 kilometrelik bir mesafe Rodos adas ile Marmaris K r fe z i ni ayryordu. Eskiden Physcus liman denilen bu krfezde skender, Dariusun Persleri ile karlam ve 1801 ilk724 baharnda Franszlarn elinden Nili koparmak iin ngilizler oradan yelken amlard. Mustafa Paann donanmas on iki bin yenieriyi R o d o s un ak bir limanna braktktan hemen sonra yz kadrga valyelerin gz nnde Marmaris Krfezi'ne gitmi ve ayn gn Padiah ile yz bin askerini adann kumsalna boaltmt. O gn 28 Temmuz 1522 idi; yani tam bir yl nce Sultan Sleymann Belgrada hcum buyruunu verdii gnn yl dnm. Yz kuatma topu ile Ftih devrinde stanbulun surlarnda onarlmaz gedikler aan on iki muazzam bronz top her biri 23 metre apnda gllelerini Rodos Kalesinin surlarna frlatyordu. Bugn bile Rodos surlarnda izleri grlen bu heybetli gllelerin mevcudiyeti mehur Osmanl Topusunun kudreti hakknda b ir fikir vermektedir. Yz yirmi bin sava, otuz bin tayfa, yz sava gemisi ve bu kadar kalabalk b ir ordunun ihtiyacn karlayacak kadar ok kle ile kuatlan ada btnyle ehrin duvarlar arkasna ekilmiti. Adann krk be bin kiilik ahalisi, aileleri, hayvan srleri, erzak, tarm letleri ile kaplarn kirileri altnda, kiliselerde, mahzenlerde bekleirken, kurtulmalarn valyelerin cesaretinde ve kalenin zaptedilmezliinde aryorlard. VI Tarikatn o zamanki stad zam olan Villiers de L I k Adam, insanlar arasndaki olaylar deitiren,

z gayretleri ile kaderin stesinden gelen ve yenilgileri htrasnn en belirli z t likleri hline getirmesini bilen ahsiyetlerdendi. LTIe Adam da d Abusson gibi Franszd; fakat Rodos un kurtarcsndan daha faziletli olup, siyasetin ihanetleri onun askerce kahramanln ve din taassubunu sarsmaya kfi gelmiyordu- Tarikat a rk a d a la r n n kendisine g s t e r d ik l e r i sayg sonunda stad zamik makamna gelmiti. Seilmesi esnasnda R od o s da deildi. Kendisine ihtiya duyulduu iin arlmt. Tarikat'in anslyesi olan Amaral adnda bir Portekizli valye tek bana valyelerin seimine i t iraz etmiti. Sktu hayl ve haset Amaraln kalbinin derinliklerinden u s z le r i koparp karmt: R o d o s un LIle Adam tarafndan idare edileceini g rm e k t e n s e Osma n l I la r n eline d m e s in i tercih ederim. spat edilmeyen bir iddiaya gre, rakibinin seiminden sonra harekete geen Amaral tutsak Trklerden birini serbest b r a km ve onun eline, aday istil etmek iin gerekli z ama n ve uslleri gsteren bir mektup eklemitir. Her ne ise, Rodos'un tehlikeli durumunu renen L IleAdam ve bir avu gz-pek valye Marsilya limanndan hareket ederek kardelerinin kendisine verdikleri mevkiye lyk olacak ekilde dvmek veya l mek zere R o d o s a yelken amt. Kader, seyahatine uursuz olaylarla engel oluyordu; Marsilyadan Sicilyaya giderken bindii kadrga ate ald ve Messinaya ancak bir sal zerinde varabildi. Messina limanndan baka bir kadrgaya binerek ayrldktan sonra yakalandklar bir frtna esnasnda den yldrm klcnn kn iinde erimesine sebep oldu- Bu tesadfi iaretler, lh kehnet olarak deviden bakr, bir ev tanmayan b yiit ruhu endielendirmeden kederlendiriyordu. Adaya ayak basar basmaz, Martin Engui adnda Brescia l bir talyan kalevi glendirmek zere g726 revlendirdi. Bu mhendisin almalar sayesinde R o dos kalesi b ir ka ay iinde Hristiyanl n Douda almas mmkn olmayan bir mstahkem mevki hline geldi. Ftihin nnde baarszla urad, arkalar kaya iine oyulmu ok derin hendeklerden stleri salam kulelerden meydana gelmi i f t sra istihkmn nne bir zrh gibi nc bir istihkm ina edilmiti. Her iki limanda denize doru birbirlerine yaklaan mendireklerle kapatlm, her mendirek zerinde yer alan bir sr kulelerde; Trk toplarnn apma yakn top bataryalar yerletirilmiti. Gayet iri halkalar olan demir zincir bir utan dier uca ekilmi, granit b lok lar ile salamlatrlmt; byle ce beklenmiyen bir anda gnderilecek yangn sallarnn limandaki kadrgalar yakmas nlenmi olacakt. Adann evresindeki be burunda bulunan be kale birbirlerinden tamamen bamsz be mstahkem mevki hline getirilmi ve her biri be ayr lkenin valyelerine telsim edilmiti. Tehlikeli durum gsterecek gediklerin yardmna komak zere Fransz valyesi Grolee komutasnda seyyar bir ordu da tekil edilmiti. Savan meslekleri, lmn din grevleri olduu alt bin valye bu yardm ordusunu meydana getirmekte, adann evresinin snrl olmas ayn anda bir ok vere komalarn salamaktayd. te Kanun Sultan Sleyman R o d o s u karadan ve

denizden istil etmeye balad vakit adann savunma sistemi bu ekilde kurulmutu. valyelerin adasnn etrafnda gitgide daralan demir ve ateten emberi kasrgalar bile paralayacak kudrette deildi; zira Trkler adann btn limanlarn igal etmekle kalmamlar, R od o s un karsna isabet eden Anadolu kylar, 727 zellikle Marmaris Krfezi valyelerin hareketlerini gzleyen Osmanl kadrgalar ile dolmutu. VII Kanun Sultan Sleyman yz kadrgasna demir attrdktan ve Rodos tepelerini binlerce adr ile d o nattktan sonra saldrya gemeden nce stad zam'a bir mektup daha gndererek bar artlarn b ildirdi. LIle Adama gnderilen bu mektupta yle diyordu: Bak ve dn; eer sana teklif ettiim eyi kabul etmezsen, Kuran zerine yemin ederim ki ehrini, surlarnn dibinde biten otlarn seviyesine indireceim. LIleAdam n ne dini, ne kahramanl, ne de erefi Tarikatnn vatann OsmanlIlara teslim etmeyi kabul ederdi. Ada onun mezar olacakt. Kuatma, gece gndz grleyen yz topun atei ile fiilen balad. valeyler bu atee karlk verdiler ve otuz gn boyunca Trkltrin merdivenlerini kale surlarna dayamalarna engel oldular. Savaa katlm olan tarihilerin naklettiine gre toplarn bu karlkl grlemesi srasnda deniz dalgalanm, To ro s lar n zerinden salam durmayan kayalar yuvarlanmlard. Bu arada lmclarn yeraltnda kalelerin temellerine kadar giden tneller kazdklar grlmtr. Kuatmann o tu zuncu gn btn valyeler balarnda stad zamlar olduu hlde Sen Jana ithaf edilmi bir yine itirak ederlerken zelzeleye benzeyen korkun bir sarsnt duyuldu, kilisenin duvarlar kmeye balad ve kutsal lhilerin yerini dehet lklar ald. Lmclar ngiltere kalesinin d duvarlarna kadar bir lapm amay baarmlar ve koyduklar patlayc 728 maddelerle kaleyi havaya uurmulard. Tehlikenin sindireceine bsbtn glendirdii adamlardan olan LIleAdam, hemen ayaa frlad ve silhna sarld. Arkasnda valyeler toz duman iinden geerek alan gedie kotu, ieri girmeye alan Azaplar ile g s gse korkun bir dv balad; o srada kiliselerden kan alt bin valye gedie geldiler ve Trkleri geri pskrttler. VIII nat bir kuatmann lm patlamalar, saldrlar, karlkl kanl dvleri gece ve gndz 24 Eylle kadar devam etti. Kanun Sultan Sleyman Ftihin kaderine uramaktan ekiniyordu. Btn vezirlerini otanda harp divanna ard. Dehsn cesaretine bo rlu olan Pr Paa eliyle ehrin kaplad dar alan ve denizlerle tepeleri kaplayan adrlar, askerleri gstererek, ehrin daima bir noktasna hcum ederek dar gediklerin arkasna gizlenmi bu adamlarn karsna daima az sayda asker karabiliyoruz; dmana eit sayda asker yolladmz takdirde stnlk daima valyelerin elinde olacaktr. Gerilerimizin muazzam o unluundan istifade edelim ve hem zamanmz, hem

de insan gcmz harcayan ksm hcumlar yerine genel bir saldr yapalm. Genel hcum emri ertesi gn verildi. Padiah be kaleye birden yaplacak saldrya tam anlamyla hkim olabilmek ayn zamanda hem askerlerini g rebilmek hem de onlar tazafndan grlmek maksadyla geceleyin tahtadan bir dz at yaptrd ve ehre hkim 729 bir tepenin zerine koydurdu. Trkler yedi defa surlarn tepelerinde gzktler, fakat padiah top duman ve kl parltlar arasnda yedi defa askerlerinin hendeklere yuvarlandn grd. Surlarn her iki tarafnda da kan gvdeyi gtryordu. stihkmlarn ilerinde Trkler can verirken, onlar dar itmek isteyen binlerce hristiyan lyordu. Gece ve yorgunluk iki dman birbirlerinden ayrrken ne biri bir adm ilerleyebilmi, ne de dieri bir adm gerilemiti. LIle Adam her tarafa komu, dvmt; valyelere dinlerini ve ereflerini hatrlatan Tarikat bayra kan iinde kalmt. Onu mzraklardan yaplm bir taht revanda sarayna tadlar. Yedi yz valye ve bin asker kahramanca dverek lmlerdi- Adann kylleri, ihtiyarlar, ocuklar, kadnlar bile bir gn sren bu kargaalkta savamlard. Trklerden ise on be bin ehit Saint Damien hendeini dolduruyordu. IX Askerlerinin yiitliine bir ey diyemeyen Sultan Sleyman, komutanlarnn beceriksizliine kzd fakat onlar cezalandrmad. Adl ve balayc b ir kad gibi davranarak, sadece Rumeli Belerbei Ayas Paaya sylenmek. Serasker Ahmed Paay Msra yollamak ve Kapdan Derv Mustafa Paay azlederek yerine Behrem Bei getirmekle yetindi. Bu yeni komutanlar Tarikatn eitli milletlerine ait kalelerini zorlayarak bouna gayret gsterdiler; her tarafta karlarna kahramanlar kyordu. 730 ay iinde gerek Rodos surlar altnda, gerek ate, gerekse sonbahar havasnn cesetlerden yayd hastalklarn tesiri ile seksen bin Trk hayatn kaybetti. Lkin Sultan Sleymanda vicdann uuru, ve imparatorluun kaynaklar vard. Marmaris Krfezine alan Gney Bat Anadolu ovalan durmadan kendisine yeni kuvvetler salyor, gemileri devaml surette erzak getiriyordu. Onun gznde R o d o s un deerine ne kan, ne altn, ne de zaman eriebilirdi. Hkmdarlk devrine Tunay at gibi. Adalar Denizini de aarak balamak istiyordu. ehrin artk yorulduunu hissediyordu. ddia edildiine gre byk anslye Amaral geceleri kalenin tenha yerlerinden ok ucuna taklm mektuplarla ehrin durumunu devaml olarak Trklere bildirmitir. Byk anslye stad zam hakkndaki garaz bilindiinden ve L Ile Adamn seilmesinden sonra ona kfr ettii iftiras ile canlanan halk arasndaki dedikodulara valyeler de itibar etmeye baladlar. Amaraln Diez adndaki sadk bir adamndan ikence ile alnan itiraflar bu iddialarn ne kadar rk bir temele dayandn gstermektedir. Tutuklanan ve ithama mruz kalan Amaral, korkak

veya nankr bir uan ikence karsnda uydurduu iftiralarn krk yldan beri Tarikata, hristiyanla ve erefine yapt hizmetleri ve sadakati sildirdiini grnce durumdan irendiini belirtti. Tarikat Konseyinin yarglamas sonunda ba kesilerek idam edildi. Yenilmekte olan ordular felketin sebebini ihanete atmak ihtiyacn duyarlar. Byk anslye bir muhteristi, Tarikat onu bir hain yapt. lm adann teslimini bir gn bile geciktirmedi. Drt aydan beri zerlerine yklan bir ehrin iinde hapsolan krk bin 731 Rum, valyelerin inatlna kzyorlar ve hi olmazsa hayatlarn kurtarmak iin ehrin teslim edilmesini istiyorlard. Faydasz bir tarikat erefine dayanarak Rum halkn kanyla oynayan zlim valyelere kar Rumlar aka cephe alyorlard. Komu adalarda ve Anadolu kylarnda Trklerin eline gemi Rum ehirlerini gsteriyorlar ve oralarda OsmanlIlarn hogrs altnda gelien ticaretlerini, serbeste uyguladklar din ibadetlerini, geleneklerini hatrlatyorlard. Rum taraf ile Tarikat taraf surlarn zerinde silhl atma hlinde iken Trkler istikmlara kar saldrya getiler. Rum casuslar sayesinde ehirde olup bitenlerden haberdr olan Sultan Sleyman ne pahasna olursa o l sun ehrin merkezine inen geni bir gedik amaya karar verdi. Ftih in mehur toplarndan krkn bir araya getirdi ve hepsinin azn bir noktaya nianlad. Devaml mermer ve kurun glleler kusan bir ate sonunda hristiyanlarn kapatmaya muktedir olamyacaklar bir gedik ald. Alan gedikten arkas kesilmeksizin glle ve kumbara yamaya balad. ki tarafa blnen ehir bu lm yamuru altnda birliklerini toparlyamad. Dehet havasna itimat havas ilve etmek isteyen Kanun Sultan Sleyman 10 Aralk gn ota zerine beyaz bayrak ektirdi. Ate kesildi; ellerinde Padiahn altn turas bulunan mektuplarla iki Trk ihtiyatla ehre yaklamaya baladlar. Hemen mzakereler balad ve 22 Aralk gn slmiyetin zaferini mjdeleyen mezzinlerin ezan minare hline getirilmi SaintJer-n katedralinin an kulesinden mslmanlar namaza arrken, Mehter Tak732 m da Aya Nikola tepesinde zafer nameleri alyo rdu. X Bu arada bu kadar kahramanca savunulan ehrin yamalanmasn nlemek, valyeler ile halkn erefleriyle R od o s u terketmelerini salamak iin Sultan Sleyman orduyu ehrin dnda tutmutu. Serasker Ahmet Paa Villiers de L IleAdan padiahn adna ota hmvunda bir toplantya armt. Galibin szne itimat eden stad zam Tarikat meydana getiren her milletten bir temsilciyi de vanna alarak konumalara tank olmalarn istedi. Yal sava, sanki cezalym gibi ak havada ve kar altnda divann toplatlarnn bitmesi iin uzun zaman bekletildi- Yalla, rtbeye ve talihsizlie kar gsterilen bu kusuru renen Kanun hemen stad zama krkl manto gnderdi ve bir hkmdara gsterilen saygyla huzuruna kabul etti. Sylendiine gre LIle Adamn, tarihte zaferlerine raslanlan byk

askerlere denk cesaret ve faziletini vd. Hristiyanlar bylesine kahramanlara sahip olduu iin tebrik etti. stad zam ehresinde bir malbun keder ve utanma ifadesini tayordu. Padiah kendisine, Hi zlme, bizim gibi hkmdarlarn ve savalarn kaderi, zaman zaman ehirler ve lkeler fethetmek veya kaybetmektir. stad zama ve biin valyelere zaferin gerektirdii ekilde adadan ayrlmalar esna733 smda her trl himayeyi gstereceini vaad etti. LIle Adam ehre dndnde malplar kadar galipler taralndan da hayranlkla karland. Ertesi gn yannda iki hizmetkr olduu hlde basit bir aknc eri gibi giyinmi olan padiah mtareke artlan mucibince nihayet sahip olduu ehrin ykntlarn grmeye geldi. valyelerin yemek yedii saatte stad zam n sarayna geldi ve bu muharip papazlarn o r tak yemek yedikleri salona girdi. Rumca bilen hizmetkrlarndan biri vastasyla stad zam g r mek istediini bildirdi- LIleAdam Padiah hkmdar olarak deil, konuk olarak karlad. Uzun mddet Gney Anadolu kylarna bakan teras zerinde sohbet eden yal adamla gen hkmdar karlkl olarak birbirlerinin deerlerini daha iyi anladlar. Kanun Sultan Sleyman adann boaltlmas iin daha uzun bir mhlet tand. R od o s un artk vatanlar olduu eski valyelerin zaferi ve teslim artlarnn mecburiyeti altnda ebediyen R o d o s u terketme hazrlklarn seyrederken gz yalarm tutamad. Atma b i nerken, yanndaki adamlarndan birine, Bu asl hristiyan evinden ederken ac duymamam mmkn deil. demitir. XI LUeAdam ile valyeler ve aileleri Tarikatn kaderini takip etmeyi bundan byle mkslman TrkIerin eline gemi olan bir lkede yaamaya tercih ederek, utanma hissinin ve gz yalarnn grnmemesi iin geceleyin R od o s dan ayrldlar. 734 Dalgalar zerinde alkalanan LIle Adamn f i lo su Venediklilerin elinde olan Candia adasna kt ve k orada geirdi. Kendi siyasetlerine yarad mddete tarikatle ilgilenmi olan Avrupa krallar, valyelerin ikyetlerine ilgisiz kaldlar. Romann ricalarna daha uysal davranan spanya Kral Asyaya deil de, Afrikaya kar ileri karakol olarak kulland kurak ve tenha Malta Adasn Taikata verdi. Bu kurak kayalk zerine kan stad zam ister istemez R o d o s un tepelerini, aalarn, sularn, nefis manzaralarn hatrlad. Tarikatn Avrupadaki tkenmez kaymaklar sayesinde ksa zamanda Malta zerinde kk bir ehir kuruldu. Fakat din zihniyetin bozulmas, geleneklerde grlen ahlk dkl, inan olmadan sert bir manastr disiplininin kaideleri, ihtiras, entrika, milletler arasnda rekabet, dzensizlik, eski Hal Seferlerinden kalan bu asillerin ve askerlerin yuvasn hristiyanlarn elinden ykt. XII R o d o s un dmesiyle valyelere ait olan Adalar Denizindeki dier kk adalar da Trklein eline

geti. Bunlar: stanky (Kos), Leros, Kalimnos, Nisiros, Kalsis, Limonia, Telos ve Smbeki (Simi) adalardr. Smbeki Adasnn kadnlar deniz altndan snger ve mercan karmakla tannmlard. Kuatma srasnda sava kulelerini surlara yaklatrmak iin deniz altnda iplerin ve halkalarn balantlarn yapan bu kadnlara, o zamana kadar sadece miislman kadnlara tannan beyaz muslinden trban tama imtiyaz verildi. Kuatma esnasnda daha geni ve daha verimli bir ovada yeni bir Rodos ehrini yaptrmaya balamt- Portakal aalar altnda mermer kalntlarndan OsmanlIlarn ina ettii o ehrin izlerine bugn de raslamak mmkndr. valyeler adadan ayrlr ayrlmaz, hristiyanlarin byk emek sarfederek yaptrdklar surlar yeniden onartarak muhtemel bir saldrya kar R o d o s un korunmasn teminat altna ald. Adann yeni ftihlerinden kalan camiler, klalar ve minarelerin stad za.nm ve valyelerin saraylarna kaynaan manzaras bir zamanlar orada yeri, denizi ve kayalar inleten iki rkn korkun mcadelesinin bidesi gibidir. Fethettii adada bir ay kalan Kanun Sultan Sleyman R od o s un imarna yardmc olmas iin o rdu sunun bir ksmim orada brakrken, iki yllk saltanat devresinde iki defa Ftih Unvanna sahip olarak stanbula dnd. Zafer karlan, eski Bizans imparatorlarnn H ip odrom daki zafer merasimlerine benziyordu. Dehas Asyal olmaktan te, Avrupal olm utu. Siyasetinin ve kalbinin sesi gizliden kendisine, babasnn klalarnda yetimi kaba vezirlerden ziyde fikirlerine ve prensiplerine daha uygun vez'rleri semesini ilham ediyordu. Ftihler yetitirmi bir millete ho grnmek iin nceleri sahip olmad askeri hretini kazanncaya kadar, askerler arasnda byk itibar olan vezirleri divanda ho tutmutu. Fakat u anda imparatorlua armaan ettii Belgrad ve Rodos ile milletinin gznde stanbulu fetheden II. Mehmed kadar itibara sahip olunca divann basksndan kurtulabilir ve ordularn bir bakomutan gibi ynetebilirdiEtrafnda dehasna uygun bir sadrzam aryor736 clu. Tesadf ve arkadalk lem siyesetine, hem de kalbine uygun birini hazrlamt bile. Onu sezmekte gecikmedi, btn sevgisini verdi ve tabiatn onun iin hazrladna inand mevkiye getirtmekle gecikmedi. XIII Sultan Sleymann gzde veziri brahim Paann hayat hikyesi, Batllarn masallarda Tasladklar mehul hikyeler gibi basit bir olayd. brahim Paa Adriyatikin Dalmaya kylarnda fakir bir talyan balksnn olu olarak Parga kasabasnda dnyaya geldi. Gney Anadolulu Trk korsanlar tarafndan tutsak edilen brahim, zmire getirilerek Manisada balar, baheleri olan zengin ve dul bir kadna satld. ocuun gzellii ve zeks dul hanmn gururunu okadndan eitimi iin elinden geleni esirgemedi. Manisann en mehur bilginlerine bavurarak brahim'e Kuran Kerm i, yabanc dilleri, gzel konuma sanatn, iiri ve musikyi rettirdi. Olan gnn birinde evlt edinmeyi veya belki de ivi yetimesinden istifade ederek pahal satmay dndnden

devaml olarak gzel giyinmesini temin ederdi. Her zaman ocuun tabiattan ve eitimden elde ettii kabiliyetleri anlatrd- Gittii yerlerde arkasnda gen kleyi gtrr, bvlece yakklln herkesin grmesini salard. Gerek erkekler, gerek kadnlar bu kleyi o hanmdan kskanrlard. O sralar babas tarafndan grevlendirilen ehzade Sleyman Manisada bulunuyordu. Bir gn o r manlk yerde avlanrken dere kenarndan gelen hariklde b ir kaval sesi duydu. Kulana gelen nefis melodiler, kaval alann herhangi bir obandan deil de, gerekten musik eitimi grm b ir istidatldan geldiini gsteriyordu. Yaklanca brahimi grd, yznn gzelliine, verdii cevaplara ve musik zerindeki kabiliyetine hayran kalarak, taht vrisine yarar b ir msriflikle kleyi satn ald. brahimi sarayna g trd, hrriyetini balad, ald musik letinin sesine hayran kald, ilmine, zeksna, hem vcut, hem zihin talimlerindeki yatknlna at, kendi hocalarn grevlendirerek onu daha ziyade eitti, arkadalndan giderek daha fazla zevk ald ve onu hem eitim, hem de elence zamanlarnda yanndan ayrmad. Basit b ir kasabada orta halli b ir kadnn klesi iken, brahim yirmi yanda gelecein imparatorunun sadk bir dostu oluyordu. Alakgnlll ve sadakati efendisinin duyduu samim ilgiyi dorulamaktadrI. Selimin lm zerine stanbula gelen Sultan Sleyman yannda brahim'i de getirdi; b ir srda ve dost olarak bildii brahime baka grevler vermeden n ce onun devlet ve sava ilerinde pimesini salamak iin Tuna boylarna ve R odo s seferine de srkledi. Dalmayallara has b ir kabiliyet sayesinde ilim, cesaret ve deh alanlarnda sratli b ir gelime gsteren brahim'in serveti de oalmaktayd. Etrafa belli etmeden Padiahla fikir dei tokuunda bulunuyor, savalara katlyor ve saltanatta sz sahibi oluyordu. Alakgnll samimiyeti, b ir kavalcya kar dier veF : 47 737 738 zirlerin garaz duymasna meydan brakmyordu. O gne kadar bu gen adamda Padiahn b ir elence arkadandan baka b ir ey grmyorlard. XIV Bu arada Kanun Sultan Sleyman, Devleti, babasnn klalardan saraya soktuu asil olmayan asker eflerden kurtarmay kafasna koymutu. mparatorluu tek bana ynetmek istiyordu, halbuki Osmanl gelenekleri padiahn tek bana hkmet etmesine izin vermiyorlard. mparatorluu rahat idare etmesi iin paravana olarak kullanaca bir vezir aryorduPr Paa ile Ahmed Paa arasnda meydana gelen geimsizlik Divan kartrnca arad frsat ortaya k m oldu; Pr Paay azlederken, Ahmed Paay Msra Belerbei olarak gnderdi. Ftih Sultan Mehm ed in yal sava arkadalarnn hayretleri arasnda brahim Paay sadrzam iln etti; eski vezirlerin basksndan ve ekimelerinden bkm olan halk bu karar sevinle karlad. Pr Paa Boaziindeki bahesine ekildi, hizmetine lyk iltifatlar ve ylda on bin

dka altnlk maaa baland. Muhteris Ahmed Paa intikam duygusunu kalbine gmerek, sarayn tannmam b ir gzdesini kendisine tercih eden efendisini bir gn piman edeceine dair kendi kendine yemin etti. Msrdaki grevine balar balamaz, bylesine zengin bir eyletin bamsz olmas sonunda yenierilerin ihtirasn tatmin edebilecek altn ve asalet Unvanlarnn cazibesinden istifade ederek Kahire garni739 zonunu ayartmak istedi. Fakat gayretleri Osmanl b ir liklerinin eski sadakatini sarsamad. O zaman Msrn eski efendileri, Memlklara yanaarak, eer kendisini Sultan olarak kabul ederlerse eski hkimiyetlerini yeniden kuracan vaad etti. Memlklar bu ar sonunda akn akm hain vezirin tarafna getiler. Kaleyi muhafaza eden Osmanl Garnizonu ile balayan kanl atmada, yenieriler ellerindeki burlar b rakmadlar ve drt binden fazla Memlk ldrdler. Fakat bu kalede yetimi eski erkezlerden biri kalenin ehir ile olan btn gizli geitlerini bil iyordu; henz kapatlmam olan b ir tanesinin mevcudiyetini Ahmed Paaya aklad. Geceleyin gizlice geitten geen Ahmed Paa ve Memlklar habersiz yatan alt bin Osmanly katlettiler. Yurttalarnn cesetleri zerine basan Ahmed Paa kendisini Msr Sultan' iln etti. Hemen vezirlerini seti, vilyetleri su ortaklar arasnda pay etti, Sultan Sleyman tarafndan yollanan paalar idam ederek btn Msrn disiplin altna girmesini salad. Buna ramen ihanetin kurduunu b ir baka ihanet ykt. Ahmed Paa tarafndan yeni imparatorluu ynetmek iin tyin edilen vezirden biri olan Mehmed Be gizliden Sultan Sleymana sadk kalmt ve Hainin divannda bile intikam almak iin frsat kolluyordu. Buyruu altnda olan b ir avu Trk Kahire de b ir eve saklanmlar, zorbay artmak ve aniden vurmak iin zamann gelmesini bekliyorlard. Mehmed Be onlara gereken haberleri ve iaretleri yolluyordu. Bir gn Ahmed Paa az sayda muhafz ile hamam yapmak zere sarayndan kp bakentin 740 hamamlarndan birine gidince, Mehmed Beden haber alan yenieriler silhlar ile saklandklar yerden karak hamamn etrafn kuatmlar ve muhafzlar ldrmlerdi. Dardaki grltlerden akl bana gelen Ahmed Paa tran yarm brakarak plak hlde hamamn damndan kam ve atosuna snmt. Fakat Mehmed Be Haini kovalayan yenierilere sarayn kapsn at. Trklerle Araplara Hainin ganimetini paylaacaklarn vaad ederek Ahmedin sarayna kar yaplacak saldry daha czip hle getirdi. Sarayn istihkmlar, ars zerine zorbann taraftarlar ile Trkler arasnda meydana gelen kanl b ir muharebeye sahne oldu. Memlklar imha edildiler. Ahmed Paa lmden ancak kaarak kurtulabildi. Sadece yirmi Memlkla Nile eriince kar kyya yzerek geti, snd Arap eyhi ise onu Mehmed Bee teslim etti. Kellesi stanbula gnderildi. Bir an iin ayaklanm olan Msr tekrar itaat etmeye balad. Sadakatinden dolay Kanun Sultan Sleyman tarafndan

mkfatlandrlan Mehmed Be Msr Defterdarlna getirilirken, Kasm Be de Msr Belerbei o lu yordu. Bu baardan sonra gen vezir zam ile arasndaki dostluk balarn daha da sklatrmak isteyen Kanun Sultan Sleyman, kzkardeini brahim Paaya evde olarak verdi. Bu ltf ile her trl kskanln nn almak istiyordu. Sarayda ve bakentle kutlanan dn merasiminin hameti Vezirin o to r i tesine bir de Padiah ile akraba olma nfuzu ekliyordu. Dn trenlerinin tasvirleri kuruluundan yzyl sonra Osmonl Saravnn debdebe ynnden ne 741 duruma geldiini dorulamaktadr. kinci Vezir Ayas Paa damad temsil ediyordu; b ir heyetle Saraya gelerek Padiah dn trenine dvet etti. Sultan Sleyman dveti kabul ederken kaynbiraderi olduu dostunun fziletlerini gzel kelimelerle vd. ran ahlarna lyk hediyeler kzkardeinin bohalarna kondu. Arka arkaya sekiz gn boyunca hazrlanan s o f ralarda Ordunun ve Hkmetin dvetlilerine ziyafetler verildi. Dokuzuncu gn, arkasnda Saray erkn o ldu u hlde bizzat Padiah gen zevceyi kocasnn sarayna gtrd; Sultan Sleymann getii yollarda evlerin cepheleri ipekli ve altn ilemeli kumalarla kaplanmt. Dn salonunda eyhlislm ile ehzdelerin lalas arasnda oturan Sultan Sleyman, Devletin okullarnda okuyan bilginlere, ediplere, ve airlere, leni kutlayan ve ycelten b ir nutuk syledi. slm dini tarafndan msaade edilen tek iki olan kokulu ve ekerli erbetler, kenarlar ve st altn ilemeli yekpre firzeden yaplm son derece kymelti b ir kse iinde ba ski tarafndan konuklara ikram edildi. Onuncu gn Osmanllarm dn alay btn stanbul sokaklarnda dolatrld. Dn alaynn ortasnda gezdirilen yapma hurma aac evlenenlerin neslinin gcn temsil ediyordu. Bu sembol stanbulda dolatrabilmek iin baz sokaklarn geniletilmesi, baz kaplarn yktrlmas gerekti- brahim Paa'nn dnndeki hurma aalarndan biri tabiatn ve sanatn altm drt bin hrikasn temsil edecek ekilde sslenmiti. Makbl brahim Paa tarafndan Hipodrom civarnda yaptrlan saraya dvet edilen Sultan Sleyman sekiz gn mddetle, yeni evlilerin 742 erefine yaplan donanmay, greleri, halk elencelerini takip etti ve airlerin irat ettii dn kasidelerini dinledi. Dn trenlerinden drt ay sonra Padiah brahim Paa'y iki yz kadrgalk b ir donanma ile Msra yolcu etti- Bu seferin gayesi, Msr Belerbei Kasm Paa ile Defterdr Mehmed Be arasnda kan anlamazlklar halletmekti. brahim Paam n sahip o l duu mevkiyi daha yceltmek ve vezirinin, imparatorluun sadece yksek b ir memuru deil fakat iktidarn bir orta olduunu ispat etmek iin, Sultan Sleyman Msr donanmasna stanbul Adalarna kadar refakat etti. O devrin Osmanl tarihisi Cellzde, Padiahn vezir zam n nerdeyse hrmet gsterecek bir tarzda uurlamas olayna deinirken byle b ir eyin Douda imdiye kadar grlmediine iaret etmektedir.

Fakat Sultan Sleyman sadret makamna getirdii yakn arkadan halkn gznde yceltmek ve otoritesini salamlatrmak istiyordu. Tabiat ve bulunduu mevki onu o kadar byk klmt ki, hizmetinde bulunanlarn hadlerini bilmeyip onunla rekabete kalkma ihtimaline hi nem vermiyor, daima dostlua gvenerek icap ettii takdirde mutlak gcnden istifade edebileceini biliyordu. XVI Makbl brahim Paanm Ege Adalar, Rodos, Suriye ve Msra yapt ziyaretler, hkmdarn g lgesini tayan yce bir elinin baars ile oldu. Anta^ mazlklrir halletti, sorumluluklar snrlad, bviik 743 bir olgunlukla yeni fethedilen lkeleri dzene soktu; Msrn Osmanl hzinesine vermek zorunda olduu vergiyi ylda seksen bin dka altn olarak tespit etti. Suriye Belerbei Sleyman Paa, Kasm Paa'nn yerine Msr Belerbeliine getirildi. stanbula dnme vakti gelince, yine ayn debdebe ile uurland- Y enieriler, padiahlara yaptklar gibi nnde gittiler. Sultan Sleyman ise seferinin baarsn kutlamak iin zerindeki koumlar iki yz bin dka altn deerinde olan bir Arap at yollad. brahim Paa da bu na karlk olarak ayn deerde, zeri paha biilmez talarla bezenmi b ir trban efendisine armaan etti. Padiah ve veziri karlkl verdikleri armaanlarnda eitlik yaratmaya bilhassa dikkat ediyorlard. XVII Kanun Sultan Sleyman vezir azmni} yokluu srasnda, kudretini brahim Paaya sadece dn verdiini, gerektii zaman alabileceini ispat etmek iin gerekli frsat buldu. Yorgunluk gidermek zere Edirnede avlanmaya gittii sralarda henz disiplin altna alnmam olan yenieriler stanbulda isyan kardlar. leri srlen bahaneye gre gen padiahn bakentte Devlet ilerini yneteceine, uzun mddetten beri Edirnede elenmesini doru bulmuyorlard. Frsatlardan faydalanarak hemen ayaklanma istidat gsteren yenieriler vezir zam Makbl brahim Paa'nn, Ayas Paann ve Defterdrn saraylar ile Yahudi mahallesini yama etmilerdi. Hayret ve dehet iinde kalan bakent Yavuz Selimin ilk yllarna benzer olaylara dnldn sanyordu744 Kanun Sultan Sleyman Tunca vdisinde geyik avlanrken bu ayaklanma ve yama haberlerini ald. Edirneye dnmeden hemen yanndaki bir ka atl ile stanbula at koturmaya balad ve beklenmedik bir anda Eyp semtinde bulunan dinlenme kkne vard. ehirden kaanlar ve hl ehri kasp kavuran yenierilerin haykrlar ile durumu gren Sultan, yeniden atma atlad ve yama yapan aslerin arama dald; kendilerini itaate ard, klalarna dnmelerini emretti ve nihayet hakarette bulundu. Askerler nce dinler gibi oldularsa da kkrtmalarn sonunda Padiaha hakaret etmeye baladlar ve sarayn kapsna kadar kovaladlar; o srada Kanunnin atna inen bir balta, Sultann yere dmesine sebep oldu. Ba zerine yaan ta ve ok yamuru altnda Kanun Sultan Sleyman hemen yaym gerdi ve atta en yaknnda

olan yenieriyi ldrd. Sonra klcn ekerek bir avu bostanc ile sipahilerin yardma yetimesine kadar kendini savundu. Bylesine yrekli bir padiah ile karlam olmaktan ve bakentin lnetine mruz kalacaklarndan korkan yenierilerin b ir ksm Padiahn ayaklarna kapanrken, dierleri klalarna kayorlard. Elinde kanl klc olduu hlde klaya kadar gelen Sultan Sleyman aslere kar b ir nutuk verdi- Askerleri balarken, balarn iddetle cezalandrd: Yenierilerin ayaklanmasnda zaaf gsterdii ve ibirlii yapt sanlan Yenieri Aas Mustafa'y azl ve idam ettirdi. Btn ocak dzene girdi. Fakat bu cretli askerlerin savamadan bo durmalarnn taht iin devaml b ir tehlike olduuna ikn olan Sultan, brahim Paay aceleyle Msr dan artt ve ye745 nierilerin muhtemel isyanm bastrmak iin yeni bir savan tasarlarna balad. brahim Paann dnnde Osmanllar iin daima kutsal ve mill kabul edilen Iran Seferi yaplmasna karar verildi. imdi, ah smailin Tebriz yenilgisinden sonra bu imparatorluk ta olup bitenlere b ir gz atalm. XVIII Sultan Selimin ekilmesinden sonra yine btn ran'n tek hkmdr kalan ah smail, buna ramen keder ve utan iinde Erdebi lde hayata gzlerini yumdu. Henz on yanda olan olu Tahmasp, baka rakibi olmadan tahta geti- Iran tahtna geen o cuun kklnden cesaret alan zbek Trkleri rann KuzeyDou eyleti olan Horasan igal ettiler. Vaktinden nce savamay renen ve babasnn yiit savalarndan yardm gren gen Tahmasp zbekleri geri pskrtt. OsmanlIlardan Tebriz (aldran) Savann intikamn almak ve Osmanl Imparatorluu'na kaptrdklar Mezopotamyay yeniden ele geirmek iin yanp tutuuyordu. Gene hkmdarlarnn salad zaferden sonra yava yava yenileen ve itaat altna giren Safev Ordusu Osmanllar ile bir defa daha karlamaya hazrlanyordu. Bylece, biri sfahan'da, dieri stanbulda iki gen hkmdar babalarnn b oy ltkleri sava alannda b ir defa daha kar karya gelmek istiyordu. Sultan Sleyman ah Tahmaspa yle yazyordu: Eer, mezhep ayrl ile kararm ruhunda b ir az eref krnts olsayd, imdiye kadar baban gibi 746 utancndan lm olurdun; fakat seni kk dren merhametimize hedef olmak ve klcmzn devaml tehditi altnda inlemek iin yaamaya devam etti. Btn kinatn merkezi saylabilecek olan saraymza niin elini gndermedin? Neden sen de dier Devletler gibi gelip ayamza kapanarak bize tbi olduunu b i l dirmedin? Hezeyann ve kibrin beni, eer Tanr izin verirse, Douya yrmeye zorluyor. Otam randa, Turan da, Semerkandda, Horasanda kurmak istiyorum. Dnyann en mkemmel ve en byk iki kalesi olan Belgrad ve R o d o s a kar dzenlediim muzaffer seferler rana yapacam seferi geciktirdi. Batnn Putlarnn evi slmiyet'in ibdet yeri; putlarnn durduu yerler mminlerin camileri oldu. imdi, kendini

kolla; dizginlerimi senin zerine evirdim. Kahramanlarn dmanlarna nceden sava iln etmesi det o l duundan seni uyaryorum. Atalarn dervi elbiselerini giyin, bandan tacm kar, dervilerin arasna katl ve inzivaya ekil. Eer kapma gelip Tanr adna benden bir lokma istersen sana memnuniyetle veririm. Aksi takdirde karnca gibi topran iine girsen, veya ku gibi uup gitsen seni her yerde arar bulurum Ecel gibi zerine ken bu fermana kulak ver ve olanlardan ders al! Bu mektup Doulu Hkmdarlarn yar vahi var valyevri harp ilnyd. Fakat Sadrzam brahim Paann uyarmasna nem veren Kanun Sultan Sleyman Tuna zerinde daha yakn ve daha endie veri dmanlar olan Macarlar, Ulahlar, Bodanllar, ve Erdelliler zerine b ir sefer yaptktan sonra yz elli "n srecek olan ve rann kalbine kadar girecek 747 olan seferine balad. Makbl brahim Paann dikkatini ektii meseleler Tajmasp ile b o y lme isteine stn geldi, iy i tasarlanan hareketlerin her zamanki fazileti olan sabrn, genliinden alyordu. Tuna zerine sefer yapmak iin bahaneler hazrd. Fakat bu bahanelerin hepsi de hakl deildiEflkin son hkmdarnn dul ei ve yedi yandaki olu Sultan Selim devriden beri stanbulda gz altnda tutuluyorlard. lkenin derebeyleri olan boyar lar prenslerinin olunun bu ekilde tahttan mahrum edilmesine hiddetleniyorlard; bu yzden balarna ayn hkmdarn kanndan Radul adnda b ir rahibi setiler. Boyarlarn Sultan Selime yeni hkmdarlar adna gnderdikleri eli ler gizli tertipiler olarak nitelenerek idam edilmilerdi. Yavuz Selimin komutan Mehmed Be tarafndan malp edilen Hkmdar rahip, Macarlarn yeni Hnyad Yano Zapolya'dan yardm istemiti. Kahraman Zapolyann ie karmasndan ekinen Trkler boyarlarn stii hkmdar tanr gibi davranmlard. yz Trk svarisi Radula padiahm Mansbm getirmilerdi. Rahip, hkmdarlk almeti olan ferman, bayrak, davul ve ar silhlar almak iin elini uzatt srada Trk elisi elindeki grzle Radula niden vurarak ayaklarnn dibine yuvarlad. Bu olay haber alan Zapolya Macar svarisi ile Eflk snrm at ve arka arkaya kazand be zaferle Ulahlarm tahtna ayn aileden ve ayn isimde b ir baka rahibi getirdi. Eflkda pek salam duramyacan anlayan bu yeni Radul Kanun Sultan Sleyman ile anlat. stanbula kadar gelerek Padiaha saygsn sunmak istedi. Sultan Sleyman Radulu l> 48 kesine geri yollamad; onun yerine yeni Vlad olarak baka b ir b oy e r i tyin etti. Fakat daha sonra Vlad geri ard ve yine Radulu kendisine baml prens olarak Eflka yolladO sralar aym blgede hem hkmdarlk yapan, hem savaan ve hem de hristiyanlatrma faaliyetlerine katlan Paul T omori adnda b ir papazn Kanun Sultan Sleymann Suriyedeki sancakbeylerinden olan Ferhad Be kumandasnda b ir Osmanl birliini yenmesi Trkleri fena hlde hiddetlendirmiti. OsmanlI

Beinin kesilen ba ile krk sancak ve b ir sr tutsak T omori tarafndan Macar Kralna yollanmt. mparator Maximilienin talyadan Tuna kylarna ard General Frangipani ile on alt bin paral askeri, Hsrev Paay Hrvatistanda malp etmilerdi. Osmanl Devletinin erefi ve bunca malbiyetin onarlmas mparatorluk snrlarna cid d b ir seferin dzenlenmesini gerektiriyordu. Kanun Sultan Sleyman bata olduu hlde sefer balad; ordunun komutanl brahim Paa'nn elindeydi. Dnceleri tek b ir noktada toplanyor, dostluklarn elencede harcayacaklarna imparatorluun meseleleri zerinde harcyorlar bylece her ikisi iin de ortak olan konularda birleiyorlard. Sultan Sleymann kafesli pencere arkasndan takip ettii divan toplantlarndan baka iki arkada devaml temas ediyorlar ve hatt uyku aralarnda bile devlet meseleleri zerinde f ikir yrtmek iin ayn odada kalyorlard. Babasnn saray erkn olan askerlerin, v e z ir le r in ,. beyzdelerin kabalndan ve bilgisizliinden bkt iin brahim Paa'da dnce zerfetini, sohbetin tatlln, siyas grleri tada749 biliyordu. sk o yah Marie Stuart, Ispanyann II- Carlo s u, veya Prusya l Frederic gibi musikye kar b yk bir ilgi duymas, gerek kaval, gerekse kemeneyi byk b ir ustalkla alan brahim Paaya zel bir yaknlk duymasna da sebep oluyordu. Bu musik letlerinin nameleri ona tahtn dertlerini unutturuyordu. X IX stanbuldan yz bin kiilik bir ordu ve yz topla ayrld. Bakentini aydn b ir eyhlislm ile sadakatini Msrda denedii b ir Kaymakam'n emn ellerine brakt. eyhlislm Kemal Paazde, Kaymakam da eski Msr Belerbei Kasm Paa idi. Seferin balang tarihi olarak 23 Nisan 1526 seilmiti; bu tarihin Osmallar iin zel b ir anlam olmasnn sebebi, her yl yeil yulaf yemesi iin Hnkrn atlarnn tarlalara gtrld tarihe tesadf etmesi ve dinen nemli saylan Pazartesiye isabet etmesiydi. Kanun Sultan Sleymann nezareti altnda her an dikkatle yazlan seferlerin hikyesi Tarihin padiahn yryn adm adm takip etmesine zemin hazrlamtr. Ordu b ir btn hlinde S o fya va geldi- ok sert bir disiplin ordunun getii Bulgaristan ehir ve ovalarnda bir zararn meydana gelmesine meydan b rakmad. Padiah ve sadrzam kyllere yaplan en ufak b ir hareketi iddetle cezalandryorlard. Kanun ile brahim Paa S o fy a da ikiye ayrlarak Tuna te sinde Macaristann en gl yresi olan Petervvardeine iki kol zerinden yrmeye baladlar. Rumeli 750 askerleri ile iki yzbine kan Osmanl Ordusunun kuatmas karsnda Peterwardein (*) on iki gnde teslim oldu. Padiah ehre binlerce Macarn ls arasnda girdi. Buradan sonra Tuna ve Drava nehirleri takip edilerek Essek (**) kentine gelindi. k i yz bin Trk o noktada Drava nehrini, Trk mhendislerinin kurduu kprlerin zerinden atlar ve o zamana kadar tannmam bir kasaba olan fakat iki Devletin savalarndan sonra mehur olan Mohan bataklk arazisine

girdiler. Yardmc kuvvetleri de alm olan Macarlar Krasso (***) bataklna bakan zm balar ile kapl tepelerin zerinde Trkleri bekliyorlard. Macaran gren Trk Ordusunun saflar arasnda kendiliinden, Allaha kr nidas ykseldi. O gn 28 Austos 1526 akamyd; Padiahn yce varl nnde bsbtn silinmek isteyen Damat brahim Paa basit bir elbise giymi, sk sk Sultan'n adrna giderek ertesi gn olacak sava iin mzakerelerde bulunuyordu. Gn doarken altn ve gm telkri yaplm zrhn giyen ve beyaz sar zerine kara balkl ty takan Kanun Sultan Sleyman, Ordusunun iki kanadm da iyi grebilecei bir tepenin zerine yerleti. Etrafndaki vezir ve paalarna ksa cmlelerle savata alacaklar grevleri bildirdi. Savan kazanlmasnn kumandann kolundan ziyade fikirlerinde olduu(*) Asl Petervaradin; imdi Yugslavyada Novisad n kar kysvndadr. (**) imdiki Yugoslavyann Osijek ehri. {***) Karasu. 751 nu iyi biliyordu. lk iki seferinde elde ettii zafer, buyruklarna tecrbenin, dehnn ve talihin otoritesini getiriyordu. En yal kumadanlar bile artk kendisine itimat ediyorlard. Bu sava divanna sadece kumandanlarn deil her birliin en tannm askerlerini de arm bylece verecei buyruklarn ordunun en ufak mangasna kadar aynen ulatrlmasn temin etmitiKendi dncelerini abucak anlattktan ve gerekli sebepleri akladktan sonra, srtnda zrh, b a nda miferi, omuzunda sada, elinde klc sessizce Padiahn dinleyen Altuca adndaki yal yenieriye dnd ve tebesm ederek sordu: Haydi syle bakaym, dndn daha iyi bir ey var m? Bize bir t verebileck misin? Evet! diye cevap verdi yiit eri, Hemen delim de r im ! Bu teklif padiahin dncelerine en yakn olan idi. Ellerini ge kaldrarak, Allahm, kudret ve zafer yalnz senin elindedir; Peygamber kulunun mmetine yardmc o l! Bu szler aynen Ordunun n saflarnda da dolat ve dpnhi ler atlarn dizginlerini azlarna sktrarak ileri atldlar; padiahn nne vardklarnda kollar havada yere kapandlar, sonra tekrar atlarna bindiler ve kllarm ektiler. Macar ar svarisinin kasrga gibi inen, dayanlmaz darbesini iyi tanyan Sultan Sleyman erilerine ikiye ayrlmalarn, Micar svarisini ortaya alarak yanlardan sktrmalarm emretmiti. Bu maksatla, dmann muhtemel basknnda harektn temelini tekil eden merkezin zarara uramamas iin sava hatt ile yklerin ve ihtiyat askerin b u lunduu yer arasnda geni bir boluk brakmt. Vezir zam brahim Paa Anadolu Ordusunu, Hsrev Paacfa Rumeli Ordusunu komuta ediyorlard; g752 siinde yldrmn saklayan bir bulut gibi padiah da yenierileri ile merkezde bulunuyordu. Muharebe, brahim Paa ile Kanunnin daha n ceden tasarladklar safhalar takip ederek devam ediyordu. Rahip T om o r inin kumandasndaki Macar ar svarileri Anadolu Ordusunun zerine rken Trkler yana aldlar ve ikinci ile nc sradaki

birlikler Macarlar imha ettiler. Macaristan Kral II. Layo en gz-pek valyeleri ve ihtiyat svarileri ile hem Anadolu, hem de Rumeli Ordusu zerine ok ve ate yamuru altnda saldrd ve Padiah n otuz bin yenieri ile bekledii yere geldi- Orada, zincirlenmi topu bataryalar anden lm kusmaya balaynca Macar saflarnda nemli gedikler ald. Top atei ile imha olmyanlarn zerine saldran merkez kuvvetleri arasnda padiah'n altn ilemeli zrhnn parltlar grnyordu. Beraberce lmek veya Trklerin Padiahn esir almak zere yemin etmi olan Kraln otuz valyesi Hnkrn dvt tepeye yaklamlard. Kargaaln iinde padiahlarndan a yn den yenieriler tepenin eteklerinde kraln saldrlarn karlyorlard. Sultann yaknlarndan b ir avu beyzde sultanlarn korurken ehit dtler. valyeler Kanuni Sultan Sleymann zrhna mzraklarnn ucu ile d o kunmaya balamlard bile; etraftakilcrin haykrmas ile tehlikenin farkna varan yenieriler geri dnerek valyelerin dizlerini paralayp, kan iinde yere yuvarladlar. valyelerin kesilen balar zaferin ilk ganimeti oldu- brahim Paa tarafndan toplanan ve dzene sokulan Anadolu ve Rumeli ordular Macar Ordsunu taraftan evirmi demir ve ate yamru altnda brakmt. Bu arada durmadan ate kusan toplar dman ordusunu bsbtn ufalyordu- Bir ksm kamaya alrken vurulup dyor, dierleri ye nierilerin elinden kurtulmak iin batakln amurlarna atlyordu. Kral II. Layo kannn izi bile bulunamadan kayboldu gitti. Yanndaki beyzdelere gre, iyi su verilmemi elikten olduu anlalan miferi bir mzrak darbesiyle ikiye yarlm, bandan akan kanlarla rken atnn srklemesiyle batakla kadar gitmitir. Tunann kprerek akan suyu mezar oldu. Bu kral, etrafndaki asillerin kkrtmas sonundp Trklerle Varna Savandan sonra yaplan bu muharebede len ikinci Macar Kral oluyordu. Bu sefer de galip Trkler tal kahramann cesedini bouna aradlar. ki milletin ve iki hkmdarn kaderlerini izmek iin iki saat yetmiti. Trklerin demir veya ateinden kaanlarn cesedleri ile at lleri iki gn iki gece Tunann sularn doldurdu- Ova ve bataklk geri kalanlar yuttu. ki Osmanl Ordusunun Mehter Takmlar Padiahn otan kurduu tepenin eteklerinde en tatl zafer namelerini sessiz ovaya yayyordu. Ertesi gn yannda brahim Paa olduu hlde at zerinde sava alann dolaan Kanun Sultan Sleyman Kraln cesedini arad, yarallar teselli etti, askerleri kutlad ve nsan davranlardan ayrlmadan zaferi iin duyduu sevinci belirtti. Macarlarn mzraklarndan kurtulduu yerde bir kk yaplmas ve bir kuyu atrlmas iin buyruk verdi. Yrtk zrh ile krk miferi bu mcadelenin izlerini tayordu. F -S 753 754 Pers krallar veya skenderin zafer trenlerini andran b ir hava iinde krmz b ir adrn altnda, altn tahtna oturan Sultan Sleyman ertesi gn vezirlerinin, paalarnn ve kumandanlarnn tebriklerini

kabul etti. Eliyle vezir zam'm sarna balkl kuu tynden b ir sorgu takt. Malplardan d rt b i ninin kellesi otann karsnda piramid eklinde ylmt; buyruu zerine kazlan muazzam b ir ukurun iine otuz bin Macarn cesedi gmld. Aknclarn elinden kurtulan tutsaklar b ir araya getirilip Anad o lu ya sevkediliyordu. Kadnlar, o cuklar ve ihtiyarlar serbest brakldlar ve lkelerinde yaamalarna izin verildi. Artk nnde dman kalmayan Sultan Sleyman kendisine teslim olan Budin ehrine kadar ilerledi. Bakente b ir ftih olarak deil, koruyucu b ir hkmdar olarak davrand. ehir halknn hayat, mal, dini ve erefi yenierilerin saldrganlndan titizlikle k o rundu. Ftih Sultan Mehmed iin dklm dev top lar, Herkl, Diana, ve Apo l lonun tuntan heykglleri ve Budann zengin ktphanesinden baka b ir ganimet almak istemiyordu. Buyruu zerine ksa zamanda Tuna zerine kurulan b ir kpr ile ordusunu Peteye geirdi. Orada Macar asilzdelerini huzuruna kabul etti. Asilzdeler tarafndan teklif edilen Yano Zapolyay kral olarak tanyacana dair sz verdi; bu adamn ihtiras ve siyas kabiliyetsizlii imparatorluk iin tehlike tekil etmeyen b ir tbi hkmdar m jdel iyordu. XX 755 Ordusunun esas ksm ile stanbula dnerken aknc tmenleri Macaristann iine dalarak ehirleri ve atolar yakp, ykyorlar, yamalyorlard. Yzlerce tutsak ile binlerce ba inek ve koyun Tuna'y geerek ganimet olarak lkeye yollanyordu. Muzaffer olarak sarayna dnen Kanun Sultan Sleyman bakentini Buda ve Pete ganimetleri ile sslemek istedi. Yal Trkler Hz. Muhammed'in d ininin yok etmeye alt putlar hatrlatan heykellerin hipodroma, dikilmesi karsnda honutsuzluklarn belirtiyorlardSanat dinsizlik olarak gren bu bilgisiz insanlar karsnda hkmdar ve sadrzam hiddetlendiler. Eski Trkmen partisinden bir air olan Fign, Vezir iin itham edici kasideler dzenliyordu. Bunlarn b i rinde yle der: (Hz. brahim ile ada olan veziri kastederek) Eski brahim putlar devirirken, yeni brajhim onlar Tanrfy glgelemek iin dikiyor. lk defa karlat itiraz bastrmak isteyen Vezir zam brahim Paa, Fign'yi, ceza olsun diye b ir merkep zerinde dolatrtmt. X XI Vergilerin adaletsiz dalmasndan ikyeti olan Trkmenlerin isyan Anadoludaki huzuru bozdu. Yenieri ocann kurucusu saylan Hac Bekta Vel nin yetitirdii Kalender adnda bir dervi binlerce dervi ile Anadolunun g ebe halkn da ayaklandrd. Karaman valisi, Halep belerbei Hsrev Paa, Tokat civarnda Kalendcrin taraftarlar ile yapt savata 756 malp oldu- Vezir zam bir yenieri tmeni ile Kalenderin zerine yrd. syann ekirdeini tekil eden Trkmenlere kar uygulanan siyaset ile verilen vaadler Kalender'i yalnz brakmaya yetti. Gcn yitirince

b ir yerde kstrld ve kafas kesildi ve stanb u l a yolland. brahim Paa, Kalendere malp olmaktan kurtulamyan kumandanlar ile beleri Tokata ard. Hepsine sulayan b ir ifde ile hitap etti. Neden, yar plak ve sefil b ir derviler gruhu nnden korkaka katnz? Dinleyenler korku ve utantan balarm nlerine emiler susmay tercih ediyorlard. Celltlar adrn etrafnda Sadrzamn iaretini bekliyo rlard. Nihayet, eski sadrzam Pr Paa'nn olu, el Sancakbei, Mehmed Be brahim Paann ayaklarna kapand ve dierlerinin adna sz ald: Babalarmz, b ir muharebe olaca zaman Tanrnn inayetine snr, Padiahm hayr dualarn alr ve ak sakall tecrbeli savalarla grrlerdi; fakat biz bu gzel gelenekleri ihmal ettik; kibir ve lgnca hodbinliimiz bu felketleri zerimize ekti; suumuzun kefreti o larak ite kllarmz ve kellelerimiz- Bu tevekkl karsnda kararndan cayan brahim Paa kumandanlar balad ve Mehmed Piri Bei yanna alarak stanbula gtrd. Padiah, vezir zamn dnnden sonra Divana, grnmeden nezaret edebilmek iin Saraydaki n kafesli pencereyi atrtmtr. Osmanllar bu pencereyi, mparatorluk Hkmetinin zerine alm Padiahn gz veya kula olarak nitelerler. 757 1528 Yl Kanun Sultan Sleymann Macaristan a yeni bir sefer dzenlemesi ile balad. Bu savan sebebi Trk taraftar Macar Kral Yano Zapolya ile Charles Quint'in Macar tahtn verdii kardei Avusturya Aridk Ferdinand arasnda balayan rekabetti. CharlesQuint tarafndan tertip edilen Bratislava Diyet i (asiller meclisi) Zapolyann kralln reddetmiti. Tokay'da Ferdinanda yenilen ve Lehistan Kral Sigismundun yanna kaan Zapolya, yeniden Macar fahtma oturabilmek iin Lehler ve Trklerin yardmn talep ediyordu. Franszlar da Trklerin nezdinde Zapolya nn yardm talebini tekrar ederken, Lehistan Kral Sie.ismund Charles Ouintin kardeine kar Zapolyann haklarm savunuyordu. Venedik D o u Andrea Gritti nin olu Luigi Gritti hem vezir zamn, hem de padiah'n sevgisini kazanm ve b tn Avrupa meselelerinde yardmc olmutur. O da Franszlar ve Lehliler gibi Zapolyann dvsn destekliyordu. Fransz elisi ile Grittinin gayretleri so nunda Damat brahim Paa Zapolyann elisini Divan toplantsna armaya raz oldu. Toplant esnasnda eli sadrzamn iddetli ithamlar ile karlat. Neden efendin daha nce Macaristan tacn padiah efendimizden istemedi? Budin yanarken Kraliyet atosuun gayretlerimizle ateten kurtarlmasnn anlamm hl kavramad m? Yal ve sert ikinci vezir Mustafa Paa Macara daha fazla iddetle sordu: Sen ki basit bir Erdel beisi nasl oluyor da Hnkrmz efendin gibi basit bir hkmdarn yardmna aryorsun? Hani nerede verXXII 758 gilerin ve hediyelerin? Efendin, Padiahmz'n atnn ayaklar altnda ezildikten ,sonra nasl Budine girmeye

cesaret edebil iyor? Padiahmzn veya atnn glgesinin dt her yerin O'nun mlk olduunu bilmiyor musun? Kurnaz brahim Paa daha tatllkla sz devrald, Biz Macaristan Kral Layou ldrdk, sarayna girdik, odalarnda yiyip, iip, yattk, onun krall artk bizimdir. Krallarn talar yznden kral olduklarn dnmek lgnlktr: Bir kral kral yapan ne altn, ne kymetli talar, ne de tatr; kral eliin sayesinde tahtna oturur. K l itaate zorlar; kl, klcn fethettiini muhafaza etmelidir. Yeter ki efendin Padiahmzn stnln tansn, biz yalnz Ferdinand deil, onun btn dostlarn da imha etmeyi b i liriz; dalarn atlarmzn nallar altnda dmdz ederiz. Biz uyumuyoruz, her an sefere balamak iin f r sat kolluyoruz; iki dmanmz mcadeleleri sonunda yorgunluktan bitmi b ir hlde bulacak ve Hnkrmzn ordular ile acmadan her ikisini de ezeceiz. Sana Trklerin konutuu gibi hitap etmiyorum: Trkler az konuurlar, ok i yaparlar. Tebessm ettiimi g rerek hayrete dyorsun. Klcmzn darbesi ile kazanlm lkeleri bizden istemeye geldiin iin tebessm ediyorum. Bil ki bizde doann penelerinden daha gl peneler var; kesilmedike elimiz konduu yerden kalkmaz; bu szleri akimda iyi tut, nk gerein t kendisidirler. Topran den her damla yamuru yutmas gibi, biz de sylenen her sz dinleriz. Siz daima Belgrad hyl ediyorsunuz. Sirmi arabndan itiini, Tokay kadehlerinin dudaklarn okad759 n hissediyorum. Sen bize Lehistan'dan bahsediyorsun; bil ki o Lehistan sava yapmadan her yl bize elli bin dka altn vergi vermektedir; nk Krmllar tutsak ettiklerini bize satarlar, Lehistan da onlar geri almak iin fidyelerini der. Eer istersek b ir seferde oray da kan ve atee boarz. XXI I I Zapolya'nn elisi brahim Paa'nin veciz nutku altnda yatan gizli yardm vaadini anlamt. Ertesi gn Sultan Sleyman eliyi huzuruna kabul etti; E fen d inin yardm talebini kabul ediyorum. imdiye kadar kralla tam anlamyla hkim olamamt; Macaristan klcmn hakk olarak bana aittir, fakat onun ahsma olan balln mkfatlandrmak iin Ferdinand ve Avusturyaya kar yle koruyacam ki, imdiden yatanda rahata uyuyabilir. Sz alan brahim Paa ilve etti: imdi, efendini, Erdel Voyvodas olarak deil, Macaristan Kral olarak anacaz. Padiah efendimiz bizzat dmanlan zerine yryecektir. Git syle ona, ne vergi, ne de hediye istiyoruz. Bu kadar ince bir siyaset, Macaristan da milletin setii bir hkmdarn Osmanllara tbi olmay kabul etmesi ile baarnn zirvesine kyordu. Kanun ile brahim Paanin siyaseti Avrupann en usta geinen Devletlerinin inceliine oktan eriiyor, hitabet sahasnda ise on lan geri brakyordu. Devirme dehs ile Trkn dehs bu iki bal Devlette birleince sz, klcn tasarladn tamamlyordu. karlar vznder. 76 brahim Paa'ya b o r lu olan talyan Luigi Gritti, bu

siyasete Avrupa saraylarnn havasn ve talyan hilesini sokuyordu. Bu gizli danmann itibar her geen gn sarayda artyordu; islmiyeti de kabul ettikten sonra Zapolya onu stanbula eli olarak tyin etti. X XIV Bu arada Aridk Ferdinand da Kanun Sultan Sleymana eli gndererek Macaristan istemiti. Eliyi alayl bir ekilde karlayan Padiah, Sakn benden stanbulu da istemiyesiniz? Efendiniz bizimle fazla komuluk ve dostluk mnasebetinde bulunmad; gidin ona syleyin, yaknda btn maiyetimle ziyaretine geleceim dedi. Sonra elinin eline altn keseleri sktrd ve lkesine yollad. Bir ka hafta sonra brahim Paay Avusturya seferi iin Orduya bakomutan (Serasker) olarak tyin etti. Ve bu sefer iin harcanmak zere altm bin dka altn tahsis etti. Cellzade, seraskerlik nvannm tevcihini aadaki satrlarla nakletmektedir; bunlar tekrar etmekle mparatorluk bakomutannn yetkileri hakknda bilgi sahibi olabilirizBugnden itibaren ve ebediyyen btn mlkmde vezir zamin ve seraskerim olman emrediyorum. Vezirlerim, belerbelerim, kazaskerlerim, hukukularm, kadlarm, seyidlerim, eyhlerim, saray erknm, sancakbelerim, sipahi veya piyade komutanlarm, alaybelerim, subalarm, eribalarm (tmarl askerlerin subaylarndan) btn muzaffer o r dum, klelerim, byk, kk Devlet memurlarn, iil761 kelerimin ahalisi, zenginler, kyller ve fakirler, yukarda sylediim vezir zamm Serasker olarak tanyacak, sayacak ve kymetini takdir edecekler, sy ledii veya inand her eyi inciler saan azmdan kan bir buyruk olarak kabul edecekler, szlerini b yk bir dikkatle dinleyecekler, tavsiyelerini saygyla karlayacaklar ve asla sznden dar kmayacaklardr. Belerbelerin, sancakbelerinin ve en ufandan en byne kadar btn Devlet memurluklarnn tyin ve azletme yetkisi ister stanbulda, ister eyletlerimde olsun, vezir zamn salam muhakemesine, ince zeksna verilmitir. Bylece vezir zamlk ve seraskerlik makamlarnn icap ettirdii grevleri yerine getirirken, adalet ve doruluk yolundan ayrlmayacak, her kiiye lyk olduu mevkiyi salayacaktr. Eer vce ahsiyetim sefere karsa veya bir ordu gnderme durumu meydana gelirse, serasker hareketlerinde kimseden emir almyacak v danmayacaktr, kimse de ona iaat etmemezlik yapamyacaktr. Sancaklara, tmarlara ve grevlere ilikin yetki tevcihi, cretlerin veya memur aylklarnn artrlmas, armaan datlmas yine onun kararlar ile olacaktr. Yalnz ahsm tarafndan nce mkfatlandrlmas veya cezalandrlmas dnlen ordu iin bu yetki kendisine verilmemitir. Eer ordumun bir mensubu vezir zam ve seraskerin buyruuna ba kaldrrsa (Allah korusun!), kullarmdan biri halkma zulm ederse onu hemen Bb liye bildirmek gerekmektedir; saylar ne o lu r sa olsun hak ettikleri cezaya arptrlacaklardr. X X V ki yz bin eri Padiah ve Vezir zam Tunann tesine kadar takip etti. Zapolya, vl nce

762 otuz bin Macarn cesetleri ile rtlen Moha ovas zerinde Osmanl Padiah'n karlamaya gelerek tbiyetini iln etti- Kanun Sultan Sleyman tarafndan Budin ehrinde ta giydirildi; (*) Osmanl Ordusu orada fazla kalmayarak Ferdinand'm peinden Viyanaya kadar dayand. Onalt bin askerle korunan Avusturya bakentinin kaln surlarn aamad. Saysz saldrlardan ve klardan sonra, Kanun Sultan Sleyman 14 Ekim iin genel saldr emretti. Karintiya Kaps yannda yz metre kadar alan b ir gedikten Osmanllar ehre girmeye baladlar. Ancak Almanlarn cesareti sayesinde yenieriler geri pskrtld. Cesaretlerinin krlmas yznden, Viyana nndeki Osmanl Kararghnda bozgun ve ikyet havas bagsterdi. Yirmi bin Trk bu surlarn nnde can vermiti; yaklaan souk ve yal havalar ordunun dnn tehdit ediyordu. brahim Paa 15 Ekim gecesi kuatmay kaldrd ve kaa benzeyen sessizlikle hareket ederek geri ekildi. Viyana topunun salvolar afak skerken OsmanlIlarn gidiini haber veriyordu- Kuatmann balad gnden beri altrlmayan saat kulelerinin alar saatleri, btn gleri ile sanki neelerini aa vururcasna alyorlard. Yannda gtrd Hrvat Z cd l itz e dnen Sultan Sleyman Bu grltler ned ir? diye sordu. Bunlar sevin ve bayram iaretidir diye Zedlitz cevap verdi. Kederi ile ztlaan bu sevince kzmayan Kanun Sultan Sleyman tutsak Hryata bir eref kaftan verdi ve fidye talep etmeden Viyana'ya gnderdi. Yenemedii dmann ayartmak (*) Tac, Zapolyaya yenieri sekbanbas giydirmitir. (.) 763 ve kalpleri bara altrmak istiyordu. Vezir zam brahim Paa Zedlitz vastasyla Viyanallara yle hitap ediyordu: Asil ve yiit askerler, biliniz ki ehrinizi zaptetmek iin gelmedik; gayemiz, bizimle Macaristan' ekien Aridknz Ferdinand cezalandrmakt. Bize tutsak den vatandalarnzn geleceini tayin etmek iin bize elilerinizi gnderebilirsiniz. Viyana kuatmas kalktktan sonra durulan ilk yerde Kanuni Sultan Sleyman vezirlerini, paalarn, yenierilerini ve ordunun btn birliklerini armaanlar, yeni rtbeler ve cret zamlar ile mkfatlandrd. stesinden gelemedii talihi aldatmak istiyordu- Eer Viyana Seferi baarya ulasayd brahim Paaya vaad edildii sylenen Macaristan Tac dnte Vezir zam tarafndan Zapolya'ya iade edildi. Padiah ile ordusu Belgradda Trk snrna girdiler. Zapolya ile Ferdinand arasnda paralanan Macaristan, topraklarnn zerinde hl Padiahn mevcudiyetinin endiesini tayordu. XXVI Kanun Sultan Sleymann drt ehzdesinin stanbulda yaplan snnet trenlerinin debdebesi, Padiahn siyasetinin b ir zafer hline sokmak istedii seferin kutlama trenleri ile kart, imparatorluun btn snflarna mensup insanlar, bakentte drt gn sre ile Saray byklerine, orduya ve halka verilen ziyafet sofralarna oturdular. brahim Paann itibar

talihi ile kararmamt. Snnet dnlerinin son gn, herkes gibi kendinden gemi olan Sultan Sad764 rzama sordu. Kanaatine gre senin kzkardeimle yaptn dn m, yoksa ehzadelerim iin yaptm snnet dnleri mi daha ahane o ldu ? Vezir zam hiddetle bard: Benimki ile mukayese edilecek b ir dn olmad ve olmayacak. Nerdeyse kskan denilecek b ir ed ile Sultan cevaplandrd: Bunu sylemeye cesaret edebil iyor musun? Evet, zira Hnkrmz benim dnm ereflendiren b ir konua, yani stanbul, Mekke, Medine, Kahire ve amn padiahna sahip deiller. Hakkn var, malp oldum; fakat buna sebep benim, htm hatrlattn iin teekkr ederim. XXVII Avusturya Aridk Ferdinand, stanbul'a gnderdii elileri vastasyla Macaristan zerindeki haklarnda srar ederken, Fransa durmadan Padiaha Avusturyann bymesini nlemesi iin baskda bulunuyordu. Kanun Sultan Sleyman, Fransann tevikleri sayesinde Viyana ve Macaristan seferlerine balamt. I. Franoisnin esareti srasnda Angouleme Desi Sultan Sleymana Frangipani Kontunu gndermi, padiahn Avusturya ile her trl yaknlamasn nlemesini ve Ferdinanda kar Fransann kara o rdu su ile donanmasn Trklerin eline vereceini vaad etmesini istemiti. brahim Paa tarafndan kaleme alnan Padiahn cevab siyas zeknn en byk antlarndan biri olurken, Vezir zamn slbunu gstermesi bakmndan da ilgi ekicidir. Batnin o zamanlar barbar olarak niteledii bu diplomasi yorumunu buraya naklediyoruz: 765 Esirgeyen ve balayan Tanr'nn adyla, Cenab Hakkn inyeti; Peygamberlik gneinin, resller leminin yldznn, azizler alaynn ruhan bakanmn, Hz. Muhamm ed in (Tanr ondan raz olsun) hayr dualar ile dolu mucizeleri; Ve d rt Halife Hz. Ebu Bekr in, Hz. merin, HzOsmann ve Hz. Alinin kutsal ruhlarnn (Tanr on lardan raz olsun) himayesi altnda; Daima muzaffer Sultan Selim Han olu ah Sultan Sleyman Han: Ben ki, sultanlarn sultan, krallarn kral, lkelerin hkmdarlarna ta giydiren, Tanrnn yeryzndeki glgesi, Karadenizin ve Akdenizin, Rumelinin ve Anadolunun, Dulkadr, Diyarbekir, Krdistan, Azerbaycan, Acem, am, Halep, Msr, Mekke, Medine, Kuds eyletlerinin, Arabistan ve Y emenin btn blgelerinin imparatoru ve tek hkimi; anl ve yce atalarmn muzaffer kudretleri sayesinde alevlenen klcma emnet ettikleri bir ok eylet ve lke sahibi; nihayet, Sultan II. Byezidin olu Sultan Selim Han olu ah Sultan Sleyman Han m; Sen ki, Fransa krallnn kral Franoissn! Krallarn sna olan Osmanh Hkmetine y o lladnz mektuptan ve gveninize lyk olan Frangipaninin bana szl olarak nakletmesini istediiniz haberlerden rendiime gre dman lkenizi yama ve tahrip ederken, sizi de hapsetmi; kurtulmanz iin

benim bu taraftan size yardm etmemi istiyorsunuz. Sylediiniz her ey, herkese ak olan Tahtmn 766 nnde ortaya kondu; aklama iin ilve edilen btn teferruat anlald ve benim yce bilgim hepsini kavrad. Yaadmz zamanda imparatorlarn malp edilmesi ve hapsedilmesine amamak lzmdr. Yreiniz teselli bulsun! Ruhunuz hi b ir zaman midini kesmesin! Bu byle iken, anl byklerimiz ve ulu atalarmz (Tanr son saatlerini aydnlatsn!) sadece dman yenmek ve fetihler yapmak iin seferlere kmak htsm gstermemitir; ve bende onlarn izinde giderek her mevsim gl ve eriilmez olan eyaletler ile kaleleri itaat altna aldm; ne gndz, ne gece uyudum ve klcm asla yanmdan ayrmadm- lh Adalet hayrl ii kolay yapmamz salasn! her yerde, her zaman nazarlar ve iradesi hazr olsun! Elinizi olaylarn durumu ve geliimi hakknda sorguya ekiniz; size syleyecei eylere inann ve b i lin ki her ey yledir. XXVIII Yine o sralarda Kuds SaintSepulcre Kilisesi zerinde hak iddia eden I. Franoisva Kanun yle yazmt: Mahfuz topraklarmn iinde bulunan Kuds Kalesinde eskiden Hz. sann mmetine ait Kilisenin Cami yapldndan bahsediyorsuriuz; bu konuda bana sylediiniz her eyi ayrntlar ile bilmekteyim. Eer bu sadece bir mlkiyet meselesi olsa idi, anl Padiahmz ve sizin aranzda mevcut dostluk ve sevgiye dayanarak arzularnz b ir rica olarak kabul olunur ve daima bahtiyarlk datan huzurumuzda memnuniyet767 le karlanrd; lkin burada menkul veya gayri menkul b ir mlkiyet meselesi yoktur: Bu tamamiyle dinimizin bir gayesidir. Zira Kinatin yaratcs ve demin velinimeti Yce Tanr nn kutsal buyruklarna ve Peygamberimizin kanunlarna gre bu kilise ok eskiden beri cami hline evrilmitir ve mslmanlar orada namazlarn klarlar. Halbuki imdi cami ismini tayan ve namaz klnm olan yerde bir deiiklik yapmak dinimize aykrdr; ksacas, kutsal kanunlarmzda byle bir harekete msamaha gsterilmi o l sayd bile talebinizi yerine getirmem yine mmkn olamyacakt- Fakat, slm ibadetine ayrlm yerler haricinde hlen hristiyanlarm elinde olan mbedlere, benim adil hkmdarlm .devrinde hikimse elini uzstamaz, onlarn iinde oturanlara dokunamaz. Mkemmel bir huzurdan istifade ederek ve benim mutlak muhafazam altnda dinlerinin icap ettirdii her trl merasimi ve ibdeti yapmalarna msaade edilmitir; ve imdi dinlerinin ibadet yerlerinde ve mahallelerinde tam gvenlik iinde yaarlarken herhangi b i rinin huzurlarn bozmas veya zulm yapmas imkn ddr. Bu byle anlala! H ic re t in 935. ylnn Muharrem aynn ilk on gnlnde yazlmtr. (Mild 1528 ylnn eyll o r tas). X XIX Macaristan zerindeki hkimiyet ekimeleri, Fransann kkrtmas, yenierilerin endie verici h o nutsuzluunu

sava alannda harcamak dncesi ve 768 bilhassa Batmn Sleyman saylan Charles Quint ile b oy lme ihtiras Padiah 1532 ylnda Belgrad a srkledi. Arkasnda iki yz elli bin adam vardFransa elisi de Rinon Sultan Belgradda bekliyordu. OsmanlIlarn devaml mttefiki olan Krm Hannn kardei Sahib Girayn bakanlnda onbe bin Krm Trk askeri Osmanl Ordusuna katld. Bu sefer de, Zapolyaya ba kaldrm olan baz ehirler ile Macar asilzdelerinin kaleleri kuatlp drlrken Osmanl Ordusunun hkimiyeti ve Sultan Sleyman n ihtiam daha da belirlendi. Fethettii kale ve ehirlerin kumandanln, kendisine kar bu ehirleri en iyi savunan Macar kahramanlarna veriyor, on lardan sadece, yeni krala sadakat yemini istiyordu. K o mutanlarndan en gz pek ve en sadk olan Kasm Be, yirmi bin aknc ile Stirya (*) ve Avusturyay darmadan etti. Bu seferler srasnda kendilerine direnen ehirlere giren aknclar atlarn terkilerine attklar gen olanlar ve kzlar lkelerine dndklerinde kle olarak satyorlard. Lodron Kontu ile Brandeburg Margrav (**) bu insan yamasnn intikamn Priggliz'de aldlar, b ir boazda pusuya drlen Trkler on bin ehit verdiler. Kasm ve Osman Beler Macar valyelerinin kllar altnda can verdiler. Macar valyelerinden Paul Bakics mzra ile Osman drtt, tozlarn iine yuvarlandktan sonra kalbini haneri ile deti- Kasm Bein altn kakmal miferi Charles Quinte gnderildi. (*) Bo.,kenti Praz olan Gney Avusturya. (**) Alman hudut asilzadeleri. Bu ksm muharebeler devam ederken Kanua Sultan Sleyman ve Ordusunun byk bir ksm Stirya nn dar yollarndan ilerleyerek Graz kulelerinin nne geldi. Bu kulelerden, birinin zerine Almanya ve talyay dehete dren Kanun Sultan Sleyman'n portresi ac bir htra olarak izilmitir. Binlerce kale ve cesaretli gnlllerden meydana gelmi birliklerden baka dzgn b ir oduya Taslamayan Trkler krk bin kiilik b ir tutsak ordusu ganimet elde ederek geri dndler. Belgrada gelen Kanun Sultan Sleyman mparatorluu'na ve Asya ile Avrupa Saraylarna zafernmeler gnderdi. Bu mektuplarda tek bana Almanyay savunamayan Charles Quintin korkaklndan ikyet ediyordu. Kadnlar gibi sava meydannda gzkmeyen b ir hkmdar, diye bahsediyordu. Lehistan Kral Sigismund Belgrada elilerini gndererek ittifak teklif ediyor ve Krm Trklerinin saldrlarnn son bulmasn istiyordu. Kanun Sultan Sleyman Lehlilerin isteklerini kabul etti: Giray Hanlarna bundan byle Lehistana sefer yapmamalarm bu yurdu. 18 Kasmda sava yapmadan muzaffer olarak stanbula avdet etti. Fakat CharlesQuint Almanyada nnden silinirken, talya, Papalk ve spanya donanmalarn idare eden Cenevizli Amiral Andrea Doria denizde karlat Osmanl kadrgalarm yakyor, Mora kylarna saldryor, ve korkusuzca anakkale Boaz civarnda

dolayordu. Karalarda yenilmez bir gce sahip olan Trkler denize ndiren hkim olabilmilerdi. Gebe F : 49 769 770 rklarn denizcilik taraflarnn zayf olmas b ir yana Trklerin denizcilikteki baarszlklar baka b ir sebeple aklanabilir. Trkler karada tek balarna vuruuiard; halbuki denizde kleleri veya tebaalar olan Rumlarla beraber dvmek mecburiyetinde kalrlard. Mkemmel denizci, fakat daima kle veya tebaa olan Rumlar inanlarnda, rk gururlarnda Trkleri sava alannda muzaffer klan kahramanlk prensibine asla sahip deillerdi. stelik deniz savalar sertlik ve cesaretten baka bir ey istemeyen ktle savalarna da benzemez; bu savalar b ir san'attr. Ksa zamanda bir ordu kurmak mmkn olmakla beraber bir donanma kurmak mmkn deildir- Deniz savann tek vastalar olan kadrgalarn yaplmas zahmetli, silhlandrlmas g, denizin zerinde manevra yaplmas daha da zordur- Bu donanmalar yaratacak ve muhafaza edecek deniz idaresine Osmanllar sahip olamamlardr. deniz, iki boaz ve bir adalar grubu zerine oturmu olmalarna ramen onlar istil ederek sahip olmay baaramamlardr. Her rkn dehas coraf vaziyetine ramen, kaderi zerinde daha etkili olur. Akdeniz zerinde bir kayalk ve b ir limana sahip Ceneviz gibi kk bir denizci cumhuriyetin amirali Asya ve Avrupann stanbul'daki mutlak hkimini endieye drecek atlmlarda bulunuyordu. X XX Kylarnda saldrya uramas ve babas I. Selimin ran hakkmdaki tasarlarn yerine getirme arzusu, Kanun Sultan Sleyman CharlesOuint ve 771 Ferclinanin bar tekliflerine yanamaya zorlad. stanbula Charles Quintin elilerini kabul ederken mparatorluun kuruluundan beri ilk defa Trk elilerini Viyanaya gndermeyi kabul etti . Ferdinand bu eliyi yannda Bohemya ve Avusturya ileri gelenleri, taraftar olan baz Macar asilzdeleri olduu hlde altn ilemeli bir kuma ile rtlm taht zerinde karlad. Bar, mtareke ad altnda bizzat Charles Quint in hrmet ifadesi olarak Andrea Doria tarafndan alnm Mora kysndaki liman ve Trklerin Yankkale dedikleri Macar kalesi Gyrn Sultana iadesi ile gerekleti. Kanun Sultan Sleyman da karlk olarak Macar topraklarndan Ferdinanda kalan ksm zerinde Avusturyann hkimiyetini tand. Viyanada kabul edilen bu artlar Ferdinandn elileri vastasyla stanbula getirildi ve padiah tarafndan imzaland. spanyol arivlerinden ele geirilen bu elilerin saraylarna yolladklar belgeler o devrin adamlarn, olaylarn ve grlen yerleri saf bir dille anlatmaktadr. Vezir zam brahim Paa iyi gizlemeye muvaffak olamad bir sevinle Yankkalenin anahtarlarn alrken, bu hrmet ifadesiyle yetineceklerini ve kalenin gerekten ellerine gemeleri iin a bada bulunmayacaklarn ifde etti. Elilerin anlattklarna gre brahim Paa onlar uzun mddet

ayakta tutmu ve eliler, Vivanadan Badada kadar olan lkeleri dncesi ile idare eden sadrzamn yzn iyice incelemek frsat bulmulardr- Yz hatlar yuvarlak ve kusursuz, gzleri kara fakat okayc katld alt seferden dolay teni esmerlemi, ve aralk dudaklarnda nar taneleri gibi parlak ve sivri 772 dileri saylacak kadar seyrek gzkyordu. Elilere hitap ederek, Tunadan Frata kadar olan topraklar titreten yenierilerin balangta gnde yarm ake maa aldklarn sonra bu cretin Devlet'e b ir yk vermeden gnde iki, , be akeye ykseldiini; u anda acemi askerin sekiz ake aldn sylemitir. Donanmann muazzam masraflar olduunu fakat hzinenin zengin olmasndan bu yk hissetmediklerini ilve etmitir. Mesel dn talyaya kar hazrlanacak olan donanmann masraflarn karlamak iin bin at yk ake aldk; bu, iki milyon dka altn eder... Elli bin Trk dnyay hkimiyetimize almak iin yeterlidir. Hristiyanlarn bizi tasarlamaktan holandklar kadar zalim deiliz. Bizzat ben Macaristan'dan binlerce kadn, ocuu ve esiri kle ^aplmamalar iin aknclarn ellerinden kardm; ben tek bama deildim; bir oklar da benim gibi davrandlar. Bu geni imparatorlua hkmeden benim; yaptm her ey kalcdr, nk btn kudret benim elimdedir; Devlet grevlerini ben tevcih eder, eyaletlere belerbelerini ben tyin ederim; verdiim her ey verilmi olarak kalr; reddettiim eyler ise daima reddedilir; her ey benim tasarrufumda olduu iin, yce padiahn bile buyurduu emirler, eer benim tasdikimden gemezse uygulanamaz; harp, bar, siyaset, hazine hep benim elimin altndadr. Sizinle byle konumamn sebebi karmda sklmadan, gven duyarak almanz salamak iindir. Anlama zerinde CharlesQuint in mhrn tetkik ettikten sonra: Efendimiz padiah, kendileri ile benim aramda fark kalmamasn istediklerin773 den biri onda, dieri bende iki adet mhr bulundurulmasn buyurmulardr. Eer kendileri iin elbise smarlyacak olsalar, bir eini de benim iin yaptrrlar. Yaptrdm btn eserler hep onun paras ile o l mutur. Sizi kabul ettiim bu saray da onun hzinesinden kmtr... Hnkrmz Macaristan Yano Zapolya'ya vermitir, bundan byle hep onun kalacaktr. Macaristan Kraliesi Maria iin sonsuz hrmetlerim vardr; (Mohada ldrlen II. Layoun dul kars); ahs topraklar ve drahomas kendisine iade edilecektir ...Ee r Budinde bir saat daha gecikseydi elime decekti. O zaman Padiahmz tarafndan b ir kzkarde gibi muamele grecekti... Byk hkmdarlarn an, malp ettiklerini ycelttikleri derecede ykselir. Eliler bylesine gzel bir hitbet duyduklar iin hayretle birbirlerine bakarlarken ve yz ifadelerinden bylesine meden ve hametli bir konumay Venedikli Grittinin ilham ettiini sandklarn belirtmeleri b rahim Paann dncelerini anlamalarna sebep o l du, tebessm ederek ilve etti: Sanmaynz ki bu szler bana Gritti taralndan fsldand; istediklerimi ve

sylediklerimi bana isteten ve syleten Gritti deildir; bilkis bana uygun gelenleri syleyen ve isteyen Grittidir. Yanl dnceye kaplmamanz iin bunlar tekrar ediyorum, ben mutlak gce sahibim ve istediim her eyi padiah da istiyor demektir. XXXI Byle bir nutukta efendisinin dostluu sayesinde taht seviyesine ykselmi b ir kcmenecinin, bir- md774 det sonra daha da yukarlara kmak isteyecek c o kunluunu grmek mmkndr. Kudretten dolay kendini kaybetmi bir zihnin sallantlar altnda uzaktan uzaa talihinin atrdamaya balad hissedilmektedir. brahim Paa ile elilerin yaptklar son konumadan efendisinin efendisi olma yolunda gzken vezirin dehs ve nmesi daha fazla gze arpmaktadr. Esas konuya gemeden sylenen bir ka ilgisiz sorudan sonra brahim Paa devam etti: Neden spanya Fransa kadar medenlememitir? Cevap olarak lkenin kurakl, Yahudilerin ve Araplarn srlmesi, ve kara sapandan ziyade silh tutmay seven spanyollarn gururlar ileri srld. brahim Paa lf ald: Bu gurur kandadr. Aym eyi gurur ve licenaplk sahibi Rumlarda da aramak gerekir. Sonra kinayeli konumasn srdrd: Hayvanlarn en korkuncu olan aslana kuvvet kullanarak deil hile, bakcsnn getirdii yiyecek ve alkanln tesiri ile hkmedilir. Bir bakas ona yiyecek vermek iin yaklaamaz. Aslan hkmdar, bakclar da danmanlar ve vezirleridir; bakcnn uysallatrmak iin tuttuu sopa hkmdarlar gdecek olan Hakikat ve Adalettir. Ben de efendim olan yce sultan Hakikatjn ve Adaletin sopas ile idare ediyorum- Kral Charles da bir aslandr; yardmclar onu da ayn ekilde idare etmeleri gerekir. Daha sonra kendi gcnden bahsetmitir: Yaptm her ev yerine getirilir; istersem bir at uan paa yaparm; houma giden herhangi bir kimseye, padiahmn tahkik etmesine bile lzum kalmadan lkeler ve krallklar verebilirim; benim kabul etmedi775 im b ir eyi isterse buyruu yerine getirilmez. Tersine onun kabul etmeyip, benim arzuladm ey derhal uygulanr. Bar ve sava hep benim bileceim eylerdir; imparatorluk hzinesi benim emrimdedir. Hnkr benden daha atafatl giyinemez; btn masraflarm o karlad iin servetim olduu gibi durmaktadr. Krallklar, lkeleri, hzineleri bana itimat edildii iin her istediimi yapabilirim, i lk genlik yllarmdan beri Padiah ile beraber bulundum; onunla ayn hafta iinde domuum. Tahta kt vakit, Macaiarla iyi komuluk ilikileri kurmak, babasnn lmnden dolay taziyeleri ile tahta knn tebriklerini kabul etmek midiyle Macaristan'a elilerini gnderdi; fakat onlar eliyi tutukladlar, ve zindana attlar. Ayn grevi zerine alm olan bir avu da, muhtemelen byk b ir ahsiyet sanldndan ayn akbete urad; bunlarn hepsi yce Hnkr kzdrd. Bir mddet sonra Fransa Kral Paviede yenilince, Ana Kralie Sultanmza yle bir mektup yazd: Olum, Fransa Kral spanya Kral Charlesa malp oldu ve hapsedildi; Charlesn onu serbest brakmak licenapln gstereceini rnid ediyorum; ama oluma lyk

olmad ekilde muamele etti. Byk imparator olumu kurtarman iin senden rica ediyorum. Franszlarn urad felkete zlen ve Charles Quintin davranna kzan Padiah, ana kralienin yardmna komak iin ortaya srecei sebepleri aramaya balad. O zaman Macar Kral II. Layoun karsnn Charles Quintin kzkatdei olmasndan istifade ederek, eli lerine kar daha nceleri yaplm kt muameleyi bahane etti. Layo padiahla karlamak iin ilerledi; her ikisi de tahtlar zerinde hak sahibi olarak, elde kl 776 karlatlar. Kl meseleyi halletti, ve bize hkmetme hakkn verdi. Macarlar yenen bendim, zira padiah Moha Muharebesine katlmad; atma binip bize kavumak zereyken zafer haberini ona ulatrdmSonra Budin'i aldk, ve egemenliimizi kurduk. brahim Paa Budinin alnmasndan uzun uzun bahsetti, tutsaklarn ldrlmesi meselesine gelince, bunlarn ne kendi, ne de sultann buyruu ile olduunu, kabahatin tutsaklarda olduunu belirtti. Hob o rd on sk y nin Viyana kuatmas zerindeki saygszca srarlarm ce vaplandrd ve ilve etti: O sralar CharlesQuint talyada Trkleri sava protestanlar da zor kullanarak eski inanlarna dndrmek ile tehdit ediyordu. Almanyaya dnd ve hi bir ey baaramad. Bir imparatora balamak sonra tamamlyamamak, konumak ve sonra da bir ey becerememek yakmaz. Nitekim, toplanmas mmkn olmayan bir Konsil tekil etmeye alt; Budin i kuatt, alamad; kardei Ferdinand ile Kral Yano arasnda bar salamas gerekirkei, buna teebbs etmedi. Eer ben 'mgr. bir Kcnsil toplamaya karar verseydim, bir tarafa Luther'i dier tarafa da Papay koyar ve Ki lisenin birliini salamaya alrdm. Yani ben ve Hnkr Charles Quintin yapmas gereken eyleri yapardk. Eer Macaristan Kral yatanda lseydi, Ferdinandm tahta geme ihtimali olabilirdi; fakat madem ki sava alannda can verdi krall da bize aittir, nk kllarmzla fethedilmitir. Btn Macaristan igal ettik, (Avusturyal Jerome de Zaraya hitap ederek) kardeine atosunu geri verdik, btn valilerin bize tbi o l ma beyanlarn kabul ettik; istediimiz kadar Macaristanda kaldk, ve hi kimse bize direnmedi. B 777 giriten sonra brahim Paa konumann asl konusu olan CharlesQuintin mektubuna geldi. Bu mektup ihtiyatl ve lml bir hkmdarn mektubu deildir; CharlesQuint kibirle kendisine ait olmayan Unvanlar saymaktadr; Kuds Kralym demeye nasl cesaret edebiliyor? Yce Hnkrn bu ehrin hkimi o l duunu bilmiyor mu? Padiah n topraklarna gz m dikiyor, yoksa bu ekilde ondan nefret ettiini mi gstermek istiyor? Hristiyan senyrlerin dilenci elbiseleri iinde Kuds'e Hac ziyareti yaptklarn duydum. Charles Quint Kuds dilenci gibi ziyaret etmekle orann kral olunabileceini mi sanyor? Bundan b y le Kutsal ehrin hristiyanlarca ziyaretini men edeceim. Cornelius Dupplicius Schepper adndaki eli Charlesn ald nvann bir formalite olduunu y ok sa hi bir anlam olmadn aklamaya alt. brahim

Paa itirazlarna devam etti: stelik C h a r le s Quint Ferdinand ile Yce Hnkrmz ayn satir zerine koymu; kardeini sevmekte hakl olabilir; lkin bunun iin Yce Padiahn asaletini kardei ile karlatrmak suretiyle alaltmaa hakk yoktur. Padiahmzn, Ferdinandn topraklarndan daha geni ve daha zengin bir sr sancakbei vardr. O srada Jerome de Zaraya dnerek: Kara Amid sancakbei olan atan ve kardein Nikolann senin kralndan (Ferdinand) daha geni topraklar ve daha fazla tebaas vardr. Sava zamannda elli bin atl ordusuna katlmaya mecburdur; sipahileri ve tmarl askerleri Ferdinanden ordusundan daha kalabalktr; Sultanmn daha onun gibi pek ok sancakbei vardr. mparator Charles Quint yle bir mektubu yazm olmaktan dolay utanmaldr. Macaristan seferi hrasnda 778 Franoisnn bize yollad mektup ne kadar deiik ve asildi, orada kendinden Fransa Kral Franois diye bahsediyordu. Yce Padiah da Kral Franoisya eref vermek iin cevabnda Unvanlarn sralamad, ve ona basit b ir karde gibi yazd; yine ayn sebepten Barbaros Hayreddin Padiaha hizmet ettii gibi Franoisya da hizmet etmesi iin buyruk almtr. Eer Charles Quint bizim ile bar yaparsa o zaman gerekten imparator olacaktr, zira onun durumunu Fransa ve ngiltere krallarna, Papaya ve protestanlara biz kabul ettireceiz. CharlesQuint ile Papa arasnda mevcut dostluun, bilhassa R omann yamalanmas ve Papann zindana atld srada mruz kakl kt muameleden sonra gerek olduuna inanyor musunuz? Papann merasim tacndan alnm bir mcevheri altm bin dka altna satn aldm. Bu yakut (parmandaki bir yz gstererek) tutsak olduu sralarda Fransa Kralnn elindeydi; o zamandan beri benim o l du. Peki u hlde Kral Franoisnm Charles Quint i sevmesini isteyebilir misiniz? Mzakerelerin sonunda gecelcvin bizzat brahim Paa Kanun Sultan Sleyman alarak muhtemet adamlar Grittinin evine gtrerek Avusturya ve spanya elileri ile daha samim konuma imkn yaratt. Dier vezirler ve saray erkn Padiahn rtbesine kar yaplan bu riayetsizlii ho karlamadlar, ve kendi ifadelerine gre, byclkle efendisinin akln ve hrriyetini hapseden bu gzdeyi ikyet ettiler. XXXI I Kanun Sultan Sleyman mtarekeyi imzalayp, elileri uurladktan hemen sonra brahim Paay 779 ran seferi iin serasker iln etti ve Konyaya gndererek birlikleri toplamasn ve sefer hazrlklarn yapmasn buyurdu. mparatorluun mal ilerinde byk deh sahibi olan skender elebi, seraskerin vekili (kaymakam) olarak brahim Paaya refakat ediyordu. Zenginlii askerler zerinde itibarn arttryordu. stelik asker harekt plnlan hazrlamakta mstesn bir dehs vard. Anadoludaki tmarndan kard bin iki yz atl arkasndan geliyordu; fevkalde giyinmi, balarnda altn ilemeli klhlar tayan alt yz klesi efendilerine hizmet ediyorlard. brahim

Paa ise skender elebinin ihtiamna ancak eriiyordu, bunun iin hem askerlerin, hem de padiahn gznde vekilinin ihtiam altnda kalmak istemiyordu. Ordu hzinesini defterdar nvan ile idare eden skender elebi namuslu b ir adam olmasna ramen sahip olduu servet her trl kukuyu zerine ekmeye yetiyordu. Bir gece, hzinelerin tand arabalarn civarndan brahim Paamn gvenilir askerlerinin hrsz var! diye bardklar duyulunca, ordunun yry durdu. brahim Paa hemen olay yerine kotu; hzineyi korumakla grevli otuz muhafz tutuklad. skender elebinin dmanlar tarafndan sorguya ekilen muhafzlar, ikence sonunda defterdarm hzinesi iin Devlet in hzinesinden altn aldklarn itiraf ettiler. Padiahn defterdar bizzat o mevkiye atam o l masndan, daha ileri gitmeye cesaret edemediler. Hazine muhafzlar tarafndan ileri srlen iftirann inandrc olmas brahim Paanm rakibini yava yava gzden dryordu. Vezir zamin gizli dmanl780 nn sonunda kaybedeceini anlayan skender elebi, brahim Paanm an yapmaya olan ihtirasn kamlayarak, bizzat Tebrize gitmesini ve Tahmasp ile bar grmesi yapmasn slk verdi. Gayesi, Tebriz'e gidecek olan brahim Paamn muhakkak Tahmaspn tuzana dmesini salamakt. brahim Paa bu t tuttu ve yz elli bin adamla Tebrize yrd. Muharebe olmadan ehre girdi, ve Padiaha fe tihlerini hikye eden bir zafernme yollad. Kanun Sultan Sleyman yanndaki ihtiyat kuvvetlerle Tebrize ilerledi. 27 Eyllde (1534) balayc galip o larak ehre girdi. Birleen iki ordu, Tahmasp'n hareketsizliinden ve mttefiklerinin ihanetinden cesaret alarak Harnadan'a doru ilerlemeye balad; kt y o llardan ilerlerken alktan len atlarn ve develerini arkalarnda brakyorlard. Bu baarszlklar skender elebiye balayan brahim Paa, onu Defterdarlk grevinden azlettirdi. Sonunda Badad kaplarn Trk Sultamna at. Bu seferin hedefi Bbili fetheden MakedonyalI skender ile kendini karlatrmak isteyen Kanun Sultan Sleymann bir zafer ve an seferi olmasyd. Dncesine gre Bal'da Belgrad ne ise, Douda Badad da yle olmalyd. Halifelerin unutulmaz kutsall ehrin kudretini, ihtiamn ve mevkiini OsmanlIlarn gznde bir kat daha arttryordu. Efsneler ise ehri bsbtn sihirli vap:yordu. Peygamberin ruhan tahtna oturan halifelerin Kutsal ehri idi. Abbaslerin ikinci halifesi El Mansur Frat tan pek uzak olmyan bir yerde Dicle kylarnda eski Bbilin harabeleri zerinde Badad kurmutu. Kavurucu gnein altnda iki nehrin sular ile verimlenen topraklar ona Cennet Baesi anlamnda Ba781 dad adm kazandrmtr. Pirin, hurma, limon, incir, portakal, kavun, nar, ekerkam, zm, elma, kays, eftali dolu baheleri kentin etrafn altn rengine b rndrr. Hindistandan, Arabistan dan, randan, Suriyeden ve Msrdan gelen kervanlar, orada tabi zenginlikleri kymetli talar, filler, atlar, ipek, pamuk, ve yn kumalarla deitirirler. Aknn sratinden d o lay o k anlamnda isme sahip olan nehir iki kola ayrlarak

Badad kucaklarken serinliini ve shhatini ehre brakr. Her admda slmiyetin azizlerinin trbelerine raslamak mmkndr; uzaktan ruhan tacn prlantalar gibi parldayan kubbeleri kervanla gelenlerin gzlerini kamatrr. Harun el Reid in kars Zbeydeye ait olan antvr trbe, ak ile mtemin birlemesini gsteren mstesna eserlerden biridir. Arap medreseleri ehre btn Dounun bilgelerini, limlerini, airlerini eker. Kum zerinde hl gzken insan kemiklerinden piramid, Temrn fethini htrlatr. Her admda kendisine dnyann efendilerinin saraynn efendisi olduunu belli eden bu ehirde Kanun Sultan Sleyman drt ayn geirdi. Bbil harabelerini ziyaret ettiinde Doulularn hurafelerine uyarak, bu ta ve har ynlar altnda yatan cinlerin vardmn istedi. ran efsnelerine gre oradaki cinler kendilerine yalvaranlara talihin kudretini ve ftihlerin ihtirasm verirler. Yine ayn yer basit devecilere, sevdikleri kadnlar ge ykselten sihirli kelimeleri ilham eder. Bir an iin oban yldznda oturdular (kadnlar); aldklar lirin telleri ay nn huzmelerindendi, ve lirin nameleri ile yldzlarn raksna elik ediyorlard. Haremindeki kadnlardan biri tarafndan zaten esaret derecesinde elde edilmi olan Sultan Sleyman'n kalbi akla ilgili bu efsnelere ve arlara hassast. Bir mddet sonra hayatnda ok nemli bir yer tutacak ve stanbul'da istemeyerek brakt bu kadn bir Rus klesi olan Roxeland. XXXI I I Badaddan yollanan ve btn lkelerin hkmdarlarna hitap eden zafernmeler Sultan Sleyman tarafndan yolland. O gnlerde brahim Paa Sultana fark ettirmeden b ir cinayet iletti. Sahte zimmet ve ihanet iddialar ile sulad skender elebi alakasna Badad ars iinde asld. En az onun kadar namuslu olan kardei de ayn gn kafas kesilerek idam edildi; skender elebi'nin, bir ksm asker maksatlarla, dier ksm ilim, Devlet ileri iin yetitirilmi sekiz bin klesi msadere edildi ve Sultan n saray kleleri arasna alnd; defterdarm okulunda yetimi yedi kle daha sonra mparatorluun vezir zam olacaklardr. brahimin sevinmesine sebep olan bu adaletsiz ve intikamc cinayet, padiaha ilerde kendisine rakip olmaya kalkan bir vezirden nasl kurtulunacam retmitir. Fransz elisi Laforet, Fransa Kral adna Badada kadar gelerek Sultan Sleyman fetihlerinden dolay kutlad. Fransa, gerek spanyann, gerek Almanyann ve gerekse Rusyann dnya devleti olma yolundaki abalarnda gvenlii iin yegne teminat olan Osmanl Devleti ile ittifakn anlamn kavramaya balamt. ki ayr dine sahip olan iki millet ortak siyasetleri ile dnya sahnesinde 783 kiilik kazanmaya balamlard. Trkiye ile Fransa mevcudiyetleri iin endieyi, ancak Napoleonun kendi ihtiraslar uruna Rus mparatorluunun tamahn ho grp, bu hayat siyaseti unuttuu zaman duymulardr. u anda devam eden' sava (*) Austerlitz kahramannn (**) bu siyas hlsn telfi etmektedir.

Kapitlasyonlar ad altnda gerekletirilen ilk anlama sayesinde Fransa, tebaas, dindalar, gemileri ve ticareti iin kendi topraklarnda sahip olduu hrriyetleri, gvenlii, adaleti, imtiyazlar ve mlkiyet hakkm Osmanl mparalorluunda da aynen teminat altna alm oluyordu. Her iki millet, o zamanlarn tabi bir hakk olan sava esirlerinin kle yaplmas hakkn birbirlerine men ediyorlard. Bu, brahim Paa tarafndan mzakere edilip imzalanan son anlama olmutur. On drt yl sren kudret ve hatt ortak hkmdarlk talihinin gcn zayflatmaya balamt. ekememezlikten doan dedikodular ve Padiah n endieleri yava yava etrafn rmeye balyordu, skender elebinin ldrlmesinde ve Charles Ouintin elilerine kar gsterdii kstaha bbrlenmeden, d e dikodularn ve endielerin pek de sebepsiz olmad grlmektedir. Sahip olduu ikbal ve saadetin arlndan zayflayan dik ba, ihtirasn ve nankrln etkisiyle dnmee balamt. Daha sessiz ama daha sevimli ve derin bir sevgi Sultan Sleymann ruhunda brahim Paann mlik olduu tevecch dengelemeye balamt. O zamana kadar hareminde kalan ak, artk Padiahn siyasetini de etkilemeye balayacakt. (* ) 1856 Kr m Sava. <**> Napo l on Bonaparte. O N S E K Z N C K T A P I Kanun Sultan Sleymann annesi Valide Sultan olunun haremine Roxelane (*) adnda fevkalde bir gzellie sahip Rus, Polonyal veya erkez asll b ir kle sokmutu. Baz Fransz tarihiler bu kle kadna baka soy ileri srmlerdir. ddialarna gre Roxelane Fransann gney kylarnda dnyaya gelmi, Tunuslu korsanlar tarafndan karlarak stanbul'da Valide Sultann haremaalarna satlmtr. Bir mddet sonra Sultan Sleymann kalbinde hem saray, hem de imparatorluu ynetecek olan bu Sultan hanmn ileri srlen romantik aslm ispat edecek tek b ir vesika, hatt b ir yaktrma dahi mevcut deildir. Roxelanen tarihini yazan ada Osmanl, Yunanl veya talyan tarihiler, gerek kle kadnn Rus rkndan geldiinden, gerekse, ki o ada sk sk meydana geldii gibi. Kazaklar tarafndan Polonya'dan veya erkezistan'dan karlp Ruslara satld, bunlarn da kleleri Rus ad altnda Karadenizli Rum kle tccarlarna sattklar byle ce stanbul'a Rus klesi diye gelmi o lm a(* ) H r r em Haseki,; aslen UkraynalIdr, yani Slav rkndan gelir. (.) F : 50 786 sndan, daima Rus Sultan Hanm diye anmlardr. KafkasyalIlara benzeyen yz hatlar ile doutan klelie alkn rklarda grlen hem yumuak, hem batan karc, hem de vahi mizac Avrupann kzlarndan ziyade Kafkasyann kzlarna benzediini ortaya koymaktadr. Kendisinin de hangi kandan olduunu bilmedii sanlmaktadr; aile ve vatan olarak bildii harem aalar ile Harem dairesidir. Yaplan portrelerine ve saray vesikalarnda yazlan tariflerine gre gzellii, kara gz, uzun kirpikler, tenin mat solukluu

Tatar veya Asyal kann tadn dorularken, Kafkasyann kzlarna has yuvarlak ehre, kalkk burun, kaln dudaklar ve lenin canl rengi ile uyumuyordu. Hrrem Haseki, soyu ne olursa olsun, Valide Sultann bir gn olunun baklarna ve kalbine yarar bir kz sunmak iin zevkle vermeye alt eitim sayesinde onbe yanda Haremin en hrik ve esrarl hasekisi olmutur. Bilgili zihni, cazibesi kadar gze ar pyordu; Sultan hanmlarn ve padiahn hizmetine sunulmak iin odalklara retilen musik ve raks gayet iyi beceriyor, yabanc dil, tarih ve sr bilgisi genlik fkran grnmne bir baka arlk veriyordu. II Kanuni Sultan Sleyman'n o zamana kadar sadece bir K a f k a s y a l I hasekiden (*) baka zevcesi o l mamt. O zamanlar geerli olan kanun, Hkmdarn ortak kabul etmeyen hkmranl herhangi bir si( > Gbahar Haseki. 787 yaset veya kan akrabal yznden etkilenmesin diye padiahlarn soylu ailelere mensup tebaalarn kzlarndan veya yabanc hanedan prenseslerinden zevce almasn kesinlikle yasaklyordu. Sultan Sleymann ilk aklarndan olan bu Haseki kendisine tahta gemeden ve getikten sonra drt o cu k vermiti. O gne kadar padiahn gz ne b ir baka rakibe grm, ne de sevgisine ortak kmtr. Kalbi, salanan frsatlar deerlendirmee alanlar deil de kendisine gerekten bal olanlara kar yerine gre ak veya dostluk ile dolard. KafkasyalI hasekiyi lgncasna sevmi baka b ir ak aramaz olm utu. Fakat olunun vakitsiz lm Valide Sultan mparatorluun gelecei iin endieye evketti ve son derece hassas bir konu zerine eilmeye karar verdi. Kafkasya l haseki iin herhangi bir kin duymadan, oluna yeni bir ak vermek istiyordu. Bir bayram gn mnasebetiyle Kanun Sultan Sleymana takdim edilen Hrrem Haseki czibesi, zeks ve kabiliyetleri ile padiahn gzndeki perdeyi kaldrd ve mrnn sonuna kadar ona bal kalmasna sebep oldu. Hrrem, nce basit cariyelikten hasekilie ykseltildi, nce gizliden, sonra aktan aa KafkasyalI Haseki ile Kanun Sultan Sleyman ekimeye balad. Padiahda uyandrd ihtiras, duyulardan ruha geti. ki ehzade annesi, gzlerinin zevki, siyasetinin srda, sarayn kraliesi, sefer srasnda yreinin zlemi, fetihlerinden dnle zafer mkfat olan Hrrem Haseki sadece Hareme deil, fakat btn b ir imparatorlua'hkmediyordu. Valide Sultana takdim edildii vakit mtevazi ve geimli bir mizaca sahipti; Sultan Sleyman'n 788 daima anesine daha fazla ilgi gstermesini isterdi; licenapl ve uysall sayesinde ilk zevcenin kskanln dengelemeyi iyi biliyordu. O ana kadar haremde ahenk iinde yaayan kadn, padiahm bahtiyar olmasn salarlarken. Sultan Sleymann kararlar zerinde etkili olabilmek iin sevgilerinde, frsatlar deerlendirmede ve hkimiyetlerinde karlkl danyorlard. Yanl olarak Dou haremlerinin siyasete kapal olduu dnlr. Haremlerde b ir sr kadnn hkmdarn

zevkine gre yceltildii veya honutsuzluu ile bir kenara atld, sarayn parmaklklar arasnda kapatldklar dairelerinde dnyann grltlerine ve kar savana tamamen uzak kaldklar sanlr. Halbuki bunun kadar Trk padiahlarnn dinine, geleneklerine ve tarihine aykr bir ey olamaz. Genellikle padiahn nikhsz karlar olan odalklar, aslnda padiahlarn oda hizmetkrlar, imtiyazl kleleri ve harem elencelerinin ssdrler. Oullan, yeenleri, kardeleri olan padiahla devaml olarak yakn bir hayat sren ve zel khyalar tarafmdan iletilen saraylara, varidatlara, maalara sahip olan anneler, teyzeler, halalar ve kzkardelerden bamsz olarak hkmdarn zevceleri ve gzdeleri divan, saray ve imparatorluu sarsan btn olaylara genellikle katlmlardr. Onlar ile d dnya arasnda balant kuran haremaalar Devlet ilerini inceden inceye Harem'e naklederler. Padiahlarn mlklerini ve karlarn koruyan khyalar ounlukla sarayn veya ordunun sivrilmi subaylarndan seilirler. Khyalar kadnlarn emirlerini almak veya hesap vermek iin kafes arkasndan, yahut 789 pee giymi olan kadnlarn yzne konuurlard. Saray iinde kadnlarn karna yarayacak veya bozacak her eyi haber verirler; Devlet adamlar hakknda iyi veya kt intiba sahibi olmalarn salarlar; hasekilerin koruduklar kiiye hizmet veya dmanlarm yok etmek gayesiyle nfuz altna aldklar adamlar, sarfedilen szleri, entrikalar grrlerdi. Dardaki rakip partiler daima haremde ya annenin, ya kzkardelerin, ya zevcelerin, ya da gzdelerin kalplerinde b ir kk bu lundururlard. Siyas ekimeler darda ne kadar sakin gibi grnrse, ierde yani haremde o kadar canl olurdu. Dinler, gelenekler, kanunlar ne olursa olsun kadn hi b ir zaman erkek zihni zerindeki haklarn kaybetmez; daima onlar deitirir. Bat salonlarnda tartma konusu olan fikir Asya haremlerinde entrika olur; fakat farkl ortamlar ayn tesirleri yaratrlar. III Her geen gn ihtiras daha fazla kstahlkla o r taya kan brahim Paann Hiinkr n gnlnde tuttuu yer Haremin kadnnda kuku yaratyordu. Avusturya ile yaplan mzakerelerde kulland lisan grmtk; efendisi zerinde kurduunu sand mutlak hkimiyetin etkilerine bizzat tank olmak iin szlerinin yaylmasna goz yummutu. Kendisini bu kadar s'ksee karan dostluu beenmiyor, velinimeti, ile ayn derecede olmak istiyordu. Bir zamanlar Macaristan taht iin heveslenmiti; hatt bu taht ok aa bulmu olduu iddia edilir; o, kendisini Sultan Sleymann bir sadrzam olarak deil de tahtn b ir orU; o la ra k g rm e e alm Osman l I la r n tahtna g z 790 dikmiti. Etrafndakilere ve kendisine gelecekteki bykln haber vermek istercesine btn ran seferi srasnda, sadece hanedan ailesinden gelen prenslere ve bakanlara tannan bir imtiyaz olan Sultan kelimesini isminden sonra kullanmaya balamt. Sultan Sleyman bu kibir rneinde Manisal algcnn ihtirasnn ilk parltlarm grm oldu. lk defa

sadrzamna kar gvensizlik ve kuku duymaya balamt. Badefterdar skender elebinin Badadda idamndan bir ka gn sonra grd vicdan azabna benzeyen bir rya huzurunu bozmutu. Defterdar banda masmiyet halkas ile gkte grr gibi olmu, skender elebi ac bir dille en sadk adamn, impaparatorlukta padiah da dahil olmak zere kendisinden baka byk grmek istemiyen bir sadrzamn tatmin olmaz ihtirasna let olarak harcadn sylemitir. Daha sonra skender in hayaleti Sultan b o mak iin zerine doru gelmitir. Dehet ve korku Kanun Sultan Sleyman uyandrmt. Bu rya, gndzn zihnini megul eden dncelerin geceleyin hyl olarak tezahrnden baka bir ey deildi. Dostluu zaaf derecesine getirmiti; artk endie ve pimanlk hline gelen bu dostluk yapt arlkla kendisinden intikam alyordu. Fakat ruhundaki zdrab anlayan sadece annesi Valide Sultan ile gzdesi Hrrem Haseki idi. Bu iki kadn ,daima kibirli, artk sulu ve yaknda nankr olacak bir samim arkadaa verilen ihsanlan, rtbeleri sayyor, O sma n l I larn gznde btn devrin ann ve takdirini toplayarak, cinayetlerinin sorumluluunu padiaha braktm ileri sryorlar bylece ruhundaki ekimeleri 791 daima canlandryorlard. Haremde brahim Paa hakknda dolaan ihanet ve suikast ibirlii dedikodularm tekrar ediyorlard. Sultan Sleyman arkadan o kadar yceltmiti ki, artk ondan ekinmeye balyordu. ahsnda daima padiahn glgesini grmeye alm olan ordunun yenierilerin, mevkilerini ona b o r lu olan yksek saray memurlarnn ba olarak brahim Paa bir kelime ile padiah gzden drebilir, bir ocuu tahta geirerek vesayet altnda istedii gibi hkmdarlk yapabilir, veya b ir defada btn Osmanl hanedann imha ederek, padiahn enitesi ve Osman Bein soyundan bir olu olmasndan istifade ederek hayat boyu imparatorluu naip olarak idare edebilirdi. Sultan Sleymann rzas olmadan Sultan Unvann kullanma kstahlm gstermesi byle bir suikasta hazrlandn iaret ediyordu. Suikast endieleri Padiahn rylar ve saray iinde dnen dedikodular ile birleince ve belki de bir ka olayla cid d iyet kazannca Sultan Sleyman artk dostluu ve tahtn gvenlii arasnda b ir tercih yapmak zorunda kald. Fakat endieleri aa vurmak suikasty harekete geirmek zere ikaz edebilirdi; emn bir darbe vurmak iin rakibinin harekete gemesine meydan vermemek lzmd; hayatnn, tahtnn ve ailesinin endiesine kaplan Kanun Sultan Sleyman, annesi ve iki gzdesi hari, kararm herkesten saklad. htiyat o l sun diye saklad kinini ve endielerini asla yznde belli etmedi. Rakibinin katlini tasarlarken, dostunu ho tutmakta devam ediyordu. 7192 Manisadaki genlik yllarndan kalan tevecchnn bir imtiyaz olarak brahim Paay aileden biri olarak grmesi, dostluklarnn harem kapsndan ie ri girmesini mmkn klmt. Sadrzam her gn Divan toplantsndan ktktan sonra Harem Dairesine

geerek Sultan Sleyman ile yemek yemei det hline getirmiti; Sultann odasnda hazrlanan b ir yatakta yatard. 5 Mart 1536 gnnn akam Padiah ile hi bir endie duymadan yemek yiyen brahim Paa efendisinin yannda uyudu. Kanun Sultan Sleyman uykuya dalm gibi yapt ve bekledi; brahim Paa derin bir uykuya dalnca hkmdar ile gzdeleri arasnda daha nceden kararlatrlm bir iaret gereince, haremdeki gizli idamlar yerine getirmekle grevli drt dilsiz cellt yatak odasnn yannda, saklandklar yerden karak brahim Paann zerine atldlar ve ilmii boynuna geirdiler. Gen ve gl devirmenin drt dilsizle yapt mcadele, aknl kadar ko r kun olmutur; iddetli kavgann baheden duyulduu, cesedin zerinde yara bere izleri olmas ve b ir asr sonra bile odann duvarlarnda brahim Paann kanl el izlerinin gsterilmesi bunu dorulamaktadr. leri srlen bir iddiaya gre b^rahim Paay ldrten Kanun Sultan Sleyman sadece kendisine kar bir siyas suikast deil, hareme kadar girebilmenin gen vezire verdii kstahln neticesi olarak tasarlad baz esrarl cinayetleri de nlemitir. Her ne ise, uyanan saray brahim Paann gzden dtn, cesedinin Harem in kapsna atldn g IV 793 rerek anlamtr. Eer bir suikast dnyorsa idi, bu dncesi onunla beraber gmld; eer msm idiyse, artk tatmin olan haset onu sulu gstermitir. Bu kadar ykseklere kan ve sonra bir gece iinde mutlak kudretten lme den talihin karsnda hi kimse merhamet gstermedi. brahim Paa hi b ir ey yapmam olsa, yine de sonradan grmelerin dtkleri htya gelmi, yani kendisine salanan iyi niyeti ktye kullanmaya balamtr. Talihini ona verilen bir hak gibi grmeye balam, dostunu ise bu talihin yaratcs olarak kabul etmitir. Efendisine ok iyi hizmetlerde bulunmutu; fakat sonradan padiah'n adn kullanarak kendisine hizmet etmeye balamtr. Tevecchn, nankrln mucizev adam olurken, kaderin oynaklm gstermede de mucize yaratmtr. Bir gnde saadete erimi, b ir gecede yok olup gitmitir. damnn sebebini aklamak istercesine vezirinin ccsedini bir mddet seyreden Kanun Sultan Sleyman, Galatada fakir b ir dervihanenin bahesine sessizce gmlmesini buyurdu. Mezarnn yannda tek ant olarak, on drt yanda Manisada gen kavalcya raslad serviye benzer bir servi diktirdi. Saysz kleleri ile serveti kt yere, yani sarayn hzinesine devredildi. Osmanl tarihileri muhteris vezirin, durmadan Plutarqucdan okuduu muhteris Romal mparator Sezarn ldrld gn idam edildiini kaydederler. Fakat brahim Paa, padiahnn otoritesini salamlat a ak, Macarlan yenerek, Viyana nlerine kadar Avrupay titreterek, Tebrize hkmederek hayatnda hi m;H lbi\xt grmeden, ve belki de fazla ykselmekten 794 Daka suu olmadan ldnde, gen yana ramen Osmanl mparatorluu'nun en aydn ve en bahtiyar vezir zamlarndan biri olarak tarihe gemitir.

V Ayas Paa ertesi gn, dilsiz celltlar taralndan brahim Paann zerinden alnan Sadrzamlk mhrne sahip oldu. Ayas Paa da selefi gibi Epirli devirmelerden idi; genliinde, Arnavutluk'ta hkm sren din kargaalnda islmiyeti semiti. Hristiyanlk iinde yetimi olan dier kardei anavatanlar olan Vlone de bir manastrda rahiplik yapyorlard. Anne ve karde ile ilgili htralar ve eitli inanlar iinde yetimesinden ileri gelen alkanl ile hristiyanlara uysal, hatt taraftar davranyordu. brahim Paann mizacnn ne dehsna, ne de kt taraflarna sahipti. Kanun Sultan Sleymann gznde tek deeri, onu ne ikinci plna atacak, ne de ihanet edecek bir karaktere sahip olmamasyd; alak gnll, fakat emin bir hreti vard. Zaaf veren, fakat OsmanlIlarda ahlkszla gtrmeyen bir kusuru vard: Kadna dknlk. stanbuldaki saraynda bir sr kle kadn ve gzde yaard; vakyinmelerin yazdna gre, bir seferinde haremde krk beiin salland ve ldkten sonra her iki cinsiyetten yz yirmi ocuk brakt grlmtr. Kendiliinden hkmet ilerine karmayan Ayas Paa, Padiahn dehsnn basit ve mkemmel bir vastas olmakla yetindi. Yaratt eserleri ve baarlar cmertliinden dolay sevdii dostuna adayan bu Pa795 diah'n devrinde imparatorluk, vezirlerin deimesini fark etmedi bile. Kanun Sultan Sleymann zeks ve cesareti gzde vezirinin lmnden sonra birdenbire kendini gsterdi. VI Talih o zamana kadar OsmanlIlarn en fazla ihtiyacn duyduklar tek adam, yani bir deniz adamn karsna kard. Bu adam Hayreddin adnda bir Trk olup, bizim kylarmzda Barberousse adyla halk arasnda tannmaktadr. Uydurma hikyelerle tahrif edilen ksmlarndan ayklanm olan tarihi, bizzat Kanun Sultan Sleyman tarafndan Trk deniz savalar vaknvisine yazdrlmtr. Hayreddin Reis, zmir ve Afrika kylar ie ticarct yapmak iin Midilliye yerleen Yakp adnda MakedonyalI bir sipahinin drdnc oludur. Ticaret ile elde edilen serveti daha ksa zamanda kazanmak isteyen oullar, ticaret yapmak bahanesiyle silhl korsan gemileri tekil etmiler ve Ege Adalarn vurmaya balamlard. Rodos, Venedik ve Fransz kadrgalarna kar elde ettikleri baarlar ve ganimet hretlerinin Tunusa kadar yaylmasna sebep olmutu. Tunus Sultan' yeni hazrlad deniz aknc filosunun bana kardeleri geirdi ve spanyollarn elindeki Afrika limanlarna sefer yapmalarn istedi. Havreddin Reisin ii kardei spanyollar ile savalarda ldler fakat Cezayir i Ispanyadan kopardlar. Cezayir in son hkmdar ehri hristiyanlardan ve B e rb c r ik r den korumak maksadyla Sultan Selimin 796 hkimiyetini tanmt. Yavuz Sultan Selim de buna karlk ona at, kl ve davul gndermi, belerbei Unvann vermiti. Hayreddin Reis donanmalar yaptrd, sk sk Sicilyaya kt, talya, Fransa, spanya kylarna

dehet sald, bu devletlerin gemilerini yakt, hatt Andrea Doria ile savat ve Avrupanm deniz kahramann yendi, Endlsde tutsak olarak tutulan seksen bin Arap kurtararak Cezayire getirdi. Kanun Sultan Sleyman tarafndan stanbula arldnda krk be kadrgas ile dnerken, Adriyatik giriinde y o lunu kesen Andrea Doria kumandasndaki birleik Hristiyan donanmasn perian etti. Padiah kendisine Osmanl Donanmasnn inas ve silhlanmas iini verdi. Bu donanmann hem yaratcs, hem de byk amirali olarak btn Akdenizi kendi hayat sahas kabul etti. talya kylarna yelken at, kadrgalar yakt, Calabrianin limanlarn darmadan etti, Sicilya ve Maltay fethetmeyi denedi, Napoli Krfezi nin kylarndaki kasabalar ve atolar igal etti, hristiyan ahaliyi tutsak ederek srd ve asl ad Hayreddinin yerine Barbaros (Barberousse) lkabnn dehetini her yerde duyurdu. Papann e Napoli Kralnn garnizonlar ehirlerini savunmakta yeterli olamyorlard. Gece basknlar ve an istillar ile Osmanl amiralinin leventleri kydan bir havl ierlere kadar girebiliyordu. te byle mem gecelerdi n birinde Roma ile Napoli arasnda sevimli bir kent olan Fondi, etraf surlar ve kuleler ile evrili olmasna ramen Barbaros Hayreddin Paa tarafndan ele geirildi ve yamaland. Fendive vap lnn p -c e baskn ne bir yama, ne de 797 bir intikam gayesi gdyordu. Prens Gonzagamn iki kznn gzellii airlerin manzumeleri ve hac ziyareti yapanlarn heyecan ile talya'dan stanbula kadar her yere yaylmt. Bu kzkardelerden Jeanne d Aragon adnda tannan, spanyollarn ve talyanlarn iirlerinde deta ilhlatnlm olarak Romada yayordu; genci ve daha gzeli olan Giulia, Romal prenslerden olan kocas Vespasio Colonnann Fondideki saraynda oturuyordu. Hayreddin Paa talyann bu en gzel kadnn Kanun Sultan Sleyman a armaan etmek arzusuyla yanyordu. Casuslar vastasyla Giuliann yazn Fondide kaldn renen Hayreddin Paa kalabalk bir filo ile Gaeta Krfezine girdi, yedi yz Trk leventini sessizce karaya kartt; zeytinliklerin altndan kayarak ilerlediler, nbetileri gafil avlayarak, duvarlara trmandlar ve derin uykusunda olan ehri ellerindeki demir ve atele birden bire uyandrdlar. Leventlerin nne kan herkes ya lyor, ya kayor; yar plak yzlerce kz ve kadn kl zoru ile kyya gtrlyordu. Casuslarn yol gstermesi sayesinde Vespasio Colonnann sarayna saldran Trkleri duyan Giulia yatandan hemen hemen rlplak baheve kat ve oradan tarlalara alan gizli b ir kapdan dar kt. Kocasnn yokluunda saray idare etmek ve savunmakla grevli silhtar elinde klc Giuliamn peinden gitti. Gen kadn bir ata bindirerek, arkalarnda ehirden gelen haykrlar ve yangn brakarak sratle uzaklatlar. Trkler uzun zaman ikisini takip ettilerse de bir netice karamadlar; avlar, saray silhtarnn fedr-krl sayesinde ellerinden kamt. Sken afak Giulia ve kurtarcsn tepelerin ardnda kurtulmu olarak nvdnlatt; fakat plaklndan utanan 798

ve kurtarcsnn baklarndan rahatsz olan Giuli? bir ka gn sonra silhtar hanerletti. Hayreddin Paann leventleri avlarn karnca ehri iyice yamaladlar. Fondinin bylesine igal edilmesi ve yamalanmas Barbaros adnn btn talyada daha fazla korku ile anlmasna sebep oldu. Btn ressamlar, istemiyerek vatannn tahrip edilmesine sebep olan Giulia Colonnann portrelerini yaptlar. VII Kaptan dcry la getirilen Barbaros Hayreddin Paa Tunus ehrini vc HalkuI vd (La Goulette) kalesini fethetti. Andrea Doria CharlesOuintin o r dusunu kullanarak uzun bir kuatmadan sonra ehri Trklerin elinden ald. Fakat Tunusa giren spanvollar ok ar vahet yaptlar. Otuz bin kii srf mslman olduu iin katledildi; on bin kii hayvanlara lyk grlmeyen muamelelerle kle yapldlar. Camiler yktrld, cinayet, rza tecavz vc hrszlk Charles Ouimin geldiini iaret ediyordu; fakat Alman birl ikleri spanyollarn kanl taassubunu tekrarlamadlar. mparator ok aalatc artlar altnda Mevly Haan adndaki Arapa Tunusun emirliini verdi. Afrikada bu olaylar devam ederken, rana nc bir sefer yapan Kanun Sultan Slevman Tebriz ve Badacla giriyor, lkin ora halkna bir galip gibi deil kendi hkmdarlar gibi davranyordu. Sert bir disiplin ve siyas ho gr bu bakentlerde halkn hayatna, geleneklerine ve dinine kimsenin mdahale etmesine 799 izin vermiyordu; Sultan Sleyman bu seferinde kazand an ve hret kadar, hayr dua da almtr. Padiahin stanbula dnnde huzura kan Barbaros Hayreddin Paa Venedike kar bir sava atrmak iin Sultan Sleyman ikn etmeye alyordu. Venedik Cumhuriyetinin kadrgalar Andrea Doria kumandasndaki birleik spanyol ve talyan donanmasna katlm ve Mora seferlerinde faal rol oynamt. Venedik D o u Andrea Grittinin vey olu, brahim Paa zamannda Divann srda ve danman Luigi Gritti bir kaatil Arnavut'un haneri altnda can verdi. Luigi Grittinin etkisi de vatanna kar dzenlenen seferi engellemeye yetmemiti. Barbarosun deniz savclarndaki dehsna gvenen Kanun Sultan Sleyman Adriyatik i ona brakarak, kendisi, iki olu Mehmed ve Selim ile Valona'va yrd. Barbarosun nc kuvveti olan ve Ali elebi tarafndan idare edilen on iki kadrga Adriyatik denizine girerken Messinadan kan Doriann kuvvetlerine raslad. Gnein nlar henz yksek yelkenlere deiyordu. Kadrgalarn kpeteleri aydnlandka Amiral kadrgasnn kaptan kknde, srtnda krmz pelerini, elinde knndan syrlm klc ile Andrea Doria etrafnda daire eklinde toplanm kaptanlar! ile farkedilmeye balanyordu; yanndakilere Trk gemilerini gstererek son emirlerini verdi. Gne tam olarak gzknce te balad; iki saat sonunda batan veya yanan Osmanl kadrgalar Doriann donanmas nnde kaybolmutu. Cenevizli amiral bu zaferi kanyla dedi; yaral olarak Messina Boazna dnerken Bc-rbaros Havred800

din Paa altm kadrgas ve on bin levendi ile talyann Apulya kylarn terkederek Kanun Sultan Sleymann buyruu ile Korfu adasna yneldi. Bu ada, Venedikin adalar iinde en mstahkem olanyd. Cumhuriyetin btn kara ve deniz kuvvetleri aday savunmak zere hazr bulunuyordu. Vlone de Padiah tarafndan ynetilen Osmanl Ordusuna yaklaan Barbaros, Ayas Paa kumandasnda yirmi be bin Trk askerini K o r fu ya tad. Yldrc savalardan sonra Sultan Sleyman, Viyana gibi, hretini zedeliyebilecek olan bu kuatmay kaldrd. Ftih Sultan Mehmed ve Yavuz Sultan Selimden farkl yaratlta olan bu hkmdar hi b ir zaman kt talihe kar inatla direnmiyor; karl ok ar olacak bir zaferin deeri ile askerlerinin dklecek kanlarn hesap ediyordu. nsan taraf daima gururuna galip gelmitir. stanbula gnl krk olarak dnd. Kumandanlar Macaristanda arka arkaya Avusturya ordusu imha ederek ve Barbaros da Mora ve Yunan Adalarndaki Venediklileri yerlerinden srerek bu yenilginin intikamm aldlar. Homerusun yeil tepeleri zerinde beyaz koyun srleri olarak tarif ettii Syra; Sen Jann hristiyan peygamberler zerine yazd kitab kaleme ald Pathmos; Jpiter tapna ile tannm Egine; mermer ocaklar btn Antik devrin sanat aheserlerinin yaratlmasn salam olan Paros; zengin kaynaklar ile Tinos hep Sultan Sleymann hkimiyetine girdiler. VIII Kardei tarafndan tahtndan edilmi tbi bir prensi, tekrar tahta oturtmak gayesiyle, Kanun Sultan Siilevman Bodaa sefere ktnda, Hayreddin Paa yz elli kadrgalk donanmas ile Egeyi muzaffer bir ekilde at ve ilk defa Girit adasna saldrd. Venedikliler aday Roros ve Malta gibi gayet mstahkem yapmlard. Gi it adasndan sonra Osmanl amirali Epir kylarndaki Prevezeye yneldi. Bu kylar, Venedik, spanyol, Papalk ve Cenevizin iki yz kadrgasndan olumu ve Andrea Doriann kumandasnda birlemiti. Deniz zerinde en cesur manevralar yapann sava kazanaca taktiinden hareket eden Barbaros yirmi be kadrgasn pupa yelken mttefik donanmann tam ortasna yollad; hal gemilerine yanat, atee verdi, ve kanatlara yaylarak dman paralara ayrd ve malp olan Doriay Levkas adasnn arkasna snmaya mecbur etti. Yakalanan hristiyan gemileri stanbula getirildiinde Kanun Sultan Sleyman Korf yenilgisinin intikamnn alnd iin ok sevindi; B arbaro s u Osmanl Deniz Kuvvetlerinin miinakaasz en byk amirali olarak kabul etti. Padiah blyece Akdenizde Trk sancann hkimiyetini salamlatrrken, Msr Belerbei Sleyman Paaya Kzl Denizde seksen paralk bir donanma ina ettirerek Arabistann Gney kylarn ve hatt Hindistan hkimiyet blgesine dahil etmek istiyordu. Sleyman Paa, yana ve imanlna aldrmadan Kzl Denizi at Aden'i Osmanl egemenliine soktu, Hind kylarndaki Portekiz limanlarm yakp ykt ve on aylk bir seferden sonra Svey'e ganimet ve kleler ile dnd. Padiah kendisini stanbula ard ve Arabistan

kylarna yapt seferden dolay vezir rtbesini verdi. 801 F : 51 802 Deniz zerinde zaferler kazanlrken Sadrzam Ayas Paa veba salgnnda ld. Kanun Sultan Sleyman onun yerine, siyaseti ve kltm ile tannm, devrinin olaylarm en gzel ekilde anlatan Lutf Paa'y sadrzam tayin etti. Ltf Paa Padiah'm kzkardelerinden biri ile evliydi; fakat aralarnda kan bir geimsizlikten zevcesini cezalandrmaya kalkan vezir bu olay yznden sadrazamlktan oldu: Barbarosun sayesinde Venedik ile ksa bir bar anlamas yapmt. Dier taraftan Avusturya, Macaristan zerindeki eski haclarn durmadan tekrarlyordu. Trklerin nankr mttefiki Zapolya Aridk Ferdinand ile gizlice bir anlama imzalamt. Her iki hkmdarn ihanetini renen Padiah, Bu krallar. Tanr ve insanlar nnde utanmadan kranlarn ve yeminlerini b o z duklarna gre ta tamaya lyk deillerdir diye haykrmtr. hanetinin ortaya kmasndan bir mddet sonra Zapolya Budinde ld. lmnden 011 be gn sonra, Zapolyann kars olmas dolaysyla tahta oturmu olan kralie, annelik ve naiplik haklarndan istifade etmek iin gebeymi gibi davranmakla suland. Bu if tiradan iddetle mteessir olan kralie o sralarda d o urduu ocuu ile Osmanl elisinin huzuruna kt, ve utancndan kzararak gsn kard, bir ka damla st kucandaki bebein azna damlatt. Bylece gerekten anne olduunu ispat etmi oluyordu. Bu son derece dokunakl sahneden mteessir olan eli, kralienin nnde diz kerek, elini ocuun bana kovdu IX 803 ve Kanun Sultan Sleyman adna konuarak, Zapolyann bu masm yavrusundan baka hi b ir kimsenin Macar tahtna kamayacana dair yemin etti. X Avusturya Aridk Ferdinand o sralarda Budin zerine yrm ve bakenti kuatmt. Kanun Sultan Sleyman dul kralie ile olunu savunmak iin Ferdinand'n zerine yrd. Ltf Paay azledip, yerine hayatnn sonuna kadar tam bir sava adam olarak kalan Sleyman Paay seksen yanda olmasna ramen, seen Sultan Sleyman 1541 ylnda iki yz bin askeri Macaristana evketti. Yeni Sadrzam Sleyman Paa stanbulda kalarak eski Kafkasyal ei ile olu ehzde Mustafann, hrslarna kaplarak yeni gzdesi Hrrem Hasekiye b ir ey yapmamalarn temin edecekti. Hiirrem Hasekinin henz o cu k yataki kz ile evlenen Damat Rstem Paa, Hrremin gayretleri ile ikinci vezir seilmi ve Padiah ile Macaristana gitmiti. Hrrem Hasekinin itibar yllar getike aksine artyordu. Gzellii hl yerinde, fikrinin olgunluu ise padiah', cezbetmeni yannda gven de veriyordu. Vezirler arasnda kendisine endie verecek bir gzdenin mevcut olmamas, Sultan Sleymann etrafna sava ve Devlet ilerinden anlayacak vezirleri koydurtmasn

mmkn klyordu. Padiahm snn arttrmas iin gvendii Rstem ve Sleyman Paalar itimadna lyk oluyorlard.. XI Macaristan seferi Trk Ordusunun Almanyada bir gsteri yapmasna vesile okl. Kanun Sultan Siiley804 man Budine yaklarken, Zapolyann olu, o cuk krala, son derece ar drt altn zincir ve drt adet sava tehizat ile donatlm at gnderdi. Bilezikler, kolyeler, Hint kumalar Ana Kralieye gnderilen hediyeler arasndayd. Osmanl gelenekleri Kralienin Hnkrin huzuruna gelmesini yasakladndan henz bir yanda olan Macar Kral yannda mrebbiyesi olduu hlde huzura kt. ocuk altn kaplamal bir arabada seyahat ederken, Zapolya'nn asilzdeleri Petrovi, Podmaniik, Trk, Verbi, Bathiany at stnde refakat ediyorlard. Padiahn otana gelindiinde, salhlarn parlaklndan korkan o cuk alayarak mrebbiyesinin kucana atld. O zaman kadn ocuu kucanda Padiahm tahtna kadar gtrd. Zapolva nn Avusturya saray ile olan gizli anlamalarm rendiinden beri Macarlara pek gvenmeyen Trk Padiah Budin i kendi hkimiyetine almaca ve ocuun bymesine kadar Kralie ile olunu stanbula gtrmeye karar verdi. Saraydaki adamlar vastasyla bu tasary renen Kralie sabelle, ^Hrrtm Haseki ile kz Mihrimah Sultann dostluklarn kazanmaya alt. ki kadn Rstem Paaya etki yaparak Sultann fikrini deitirmesini saladlar. Kanun Sultan Sleyman Budin i igal edip, ocuun Kral o l ma ana kadar Macaristan mparatorlua balamakla yetindi. Yenieri aas, Kralie sabellee Erd e l e gitmesini isteyen buyruu aklad; Viyana saray ile mzakere yapmakla sulanan Budin saraynn asilzdeleri tutsak olarak Yedikule zindanlarna atldlar. 805 XII Padiahn tevecchn kazanamam olmaktan dolay kskanlk duyan Aridk Ferdinand, Kanun Sultan Sleymann Budinde olmasndan istifade ederek elilerini yollad. Saray arivlerinde kaytlarna raslanan Avusturya armaanlar yle idi: Floransa l sanatkrlar tarafndan ilenmi bir byk altn kupa; saatleri, gnleri, yldzlarn dzenli hareketlerini gsteren bir duvar saati ile bu hrika makinann icad edilmesi ile almasn anlatan bir kitap. Ferdinand'n elileri Padiahn huzurunda Almanca bir uzun nutuk ekerek onu bar yapmaya ikn etmek istediler. Brokar kuma denmi sayvan altnda her trl silhn kuanm ve komutanlar ile evrilmi olan Kanun Sultan Sleyman elileri kmseyici bir ed ile dinledi. Sonra Rstem Paaya dnerek, Ne diyor b adamlar, ne istiyorlar? Eer baka diyecekleri yoksa, salverin gitsinler. dedi. Balang art btn Macaristan topraklarnn boaltlmas olan bir bar asla kabul ctmevcccini bildirdi; fakat AvusturyalIlara bir mtareke vaadcdcrek dnmeleri iin zaman verdi. Elilerden biri olan yal Herberstein Kontu, Padiahn elini pmek iin eildii vakit, anden bbreklerine giren bir sanc yznden dorulamad ve ancak hizmetkrlarn

yardm ile kendine geldi; bu srada Kanun Sultan Sleyman da val adamn skntsn grnce elini uzatarak ayaa kalkmasna yardmc olmutur. XIII Tepeden trnaa silhl eriler, atllar, topu birlikleri, ykler, adrlar ve yiveceklcri tavan akm bin 806 deve Budin ovasnda saf hlinde dizilmilerdi. Rstem Paa bu ordunun btn ihtiamn Ferdinann eli lerine gsterdi. Geit gsterilerinden sonra Herberstein K on tu na dnen Rstem Paa, Peki, imdi ne grdn ve efendine ne diyeceksin? diye sorunca, Kont, Dnyann en byk imparatorluunun ordusunu grdm diye cevaplandrd. Sultan Sleyman karsnda dman bulamaynca ar ar stanbula dnd. Bu sefer srasnda Hayreddin Paa Charles Quint ve Doria'y yenmiti, daha dorusu kendi adna hareket eden Reisleri Cezayir limanlarn ellerine geirmilerdi. Yz elli spanyol ve talyan kalyonundan meydana gelen b ir f i lo b ir yandan frtnann, dier yandan iddetli b ir deniz savann tesiriyle Cezayir kylarnda para para olmutu. Andrea Doria'mn amiral gemisi bile dalgalar arasnda kayboldu. Bir ka yl nce spanyaya Meksikay kazandran Fernando Cortez uzun zaman dalgalarla boutuktan sonra kendisini kyya z o r att ve yerli mslman ahalinin tutsa oldu. Deniz yolu ile bekledii iae ve yardmc kuvvetlerden bu ekilde mahrum kalan Charles Quint, Hayreddin Paann Reislerine malp olarak Cezayiri ve Akdenizi Trklerc terkederek ekildi. Fransz elileri, sanki bir gn bu Afrika sahillerinin vatanlarnn b ir paras olacam tahmin etmi gibi, Sultan Sleyman Macaristan a kadar takip etmiler ve onu Charles Quinte kar bu deniz seferini yapmas iin kandrmaya almlard. stelik hristiyan olmaktan ziyade Osmanl taraftar davranarak Sultan Sleymann Venedik Cumhuriyeti ile yapt grmelerde btn gayretlerini sarfederek bu Cumhriyetin 807 Trkler aleyhine Almanya ile b ir ittifak yapmasn n lemeye almlardr. Kral tarafndan stanbul'a gnderilmi olan Paulin ve Pellicier adlarndaki bu eli ler Barbaros Hayreddin Paann kadrgalarna binerek Fontainebleaudaki Hkmetlerinin dncelerini temsil etmek zere Douya gelmilerdi. Onlar B arbaros'un kadrgasna binerlerken, Trk amirali Messina ehrine kartma yapyor, Ispanyol valinin atosunu basarak gzellii dillere destan olmu kzn karyordu. Sonradan bu kz ile evlenecektir. ik i Fransz diplomat tarafndan akl verilen Trk filosu, nce Akdenizde d ou ya doru ilerledi, Gaeta Krfezinin adalarn yamalad, Tibe r in azna kartma yapt, Romaya korkulu gnler yaatt ve Romallarn Sabin dalarna kamalarna sebep oldu. Nihayet Marsilya limanna gelerek b ir dost lkenin donanmas gibi demir att; b ir Trk birlii Franszlarn efjrrvine verilerek Nice kenti kuatld. Denizlerin felketi olan Barbaros Hayreddin Paa, Marsilyada Gney Fransa halknn kahraman ve heyecan kayna oldu. Milletin vatanseverlii, bir mslmann dmanlndan ziyade

Padiah'n dostluunu tercih ediyordu. Din yznden treyen kinler siyaset sayesinde karlkl sevgiye d nyordu. Fransa, Avusturya hanedannn Avrupa hegemonyasn Sultan Sleyman n Asyavri stnl yannda daha tehlikeli gryordu. Nice kenti ilk defa olarak, glerin dengesi ve bamszl iin birlemi Osmanl bayra ile Fransa bayran yanyana, nndeki denizde dalgalanrken grd. 808 Bar yllar Kanun Sultan Sleyman tarafndan, Habeistan ve Badad'dan Budin'e kadar uzanan geni imparatorluunun dar yenilemesi iin sarfedildi. Oullarndan ikisine iki eyletin idaresini verdi: ehzade Mehmed Sultan Saruhana ehzade Selim de Konyaya gnderildiler. Tantanal bir merasimle mutlak hkimiyet anlam tayan davul, bayrak ve vay aldlar. Bu arada, stanbulla yaplan faydasz mzakerelerden sklan Aridk Ferdinand Peteyi kuatt; hiddetlenen Kanun Sultan Sleyman hemen Tuna yolunu tuttu. Bakentten ayrlrken sanki btn bir imparatorluk peinden geliyordu. 25 Nisan 1543 gn btn stanbul kaplar Padiahn ordusunun geit trenlerine tank oldu. Seyyar sakalar, develer zerinde devaml dolaarak ordunun su ihtiyacn karlyorlard; her biri yedi katrdan oluan yz sra katr ordunun ykn ve padiahn hzinesini tayordu; at uaklarnn gemlerinden tutarak gtrdkleri dokuz yz cins at; cephane ve yiyecek ykl be bin drt yz yar devesi; zrhlarn ve silhlarn onarlmas iin grevli bin silh, surlar havaya uurmak iin tekiltlandrlm be yz lmc, ar toplarn bakm iin sekiz yz topu, drt yz khya, aa, vs..., sarayn ileri gelenleri, ba defterdar, saray kethdas; balarnda krmz sancaklar dalgalanan iki bin sipahi; yeil sancakl iki bin cretli muhafz erisi (ulfeci); beyaz sancakl iki bin yabanc atl; sar sancakl iki bin silhdar; yeil, sar, beyaz ve krmz sancakl dier iki bin atl yardmc; sonra Divann yeleri, Reis l kttap, kazasXIV 809 kerler, drt kubbealt veziri; tular ile dier vezirler, zaarl, doanl avclar, av kpei bakmclar; Padiahn atlarn sren saray subaylar, imparatorluun her tarafndan gelmi, altn ilemeli eer, gem ve dizginli Arap, Trkmen, ran ve Karaman atlar; yz atl mabeyinci; nlerinde kna rengi tu tayan, mzrak, kl ve arkebz tfei ile silhl on iki bin yenieri; arkalarnda enine altn rengi izgiler tayan yedi sancak ile uzun mzraklarn ucuna taklm yedi tu, yz bo ru cu ve yz davulcu; Padiahn etrafnda tular, alemler, sadaklardan bir perde yapan drt yz solak; ve nihayet, solaklarn dalgalanan tularndan ancak seilebilen padiah altn rengi parlak tyl bir Trkmen kheylnna binmi olarak ilerliyordu. te Kanun Sultan Sleymann bu seferi de byle balamt. X V Balca olaylar, Estergon Kalesinin fethi, kendi i ileri iin en tehlikeli komusunun yardmn istemi olan Lehistan ile ittifak, Kuzey'e yaplan aknlarda on bin Krm askerinin itirakini salamak ve Pe ehrini ele geirmek olan bu sefer zerinde tafsilt vermeyeceiz.

Padiahn stanbula dn, en sevdii oullarndan ehzade Mehmedin Saruhanda lm ile mteme bouldu. Kendinden sonra devam etmesini arzulad annn temsilcisini kaybetmi olmaktan dolay son derece kederlendi. Byk mimar Sinan, karanlk ve plak grnm ile mtemi temsil edecek b ir ib810 det yeri yapmakla grevlendirilerek Padiah'n duyduu derin acy temsil etmeye alt. (*) Antn mtem havas tama zellii Sinana yeterli ilham vermiti. Babann olu adna yaptrd mbedin inas iin yz bin dka altm veya on sekiz milyon Frank harcand. Yanma medreseler, misafirhaneler, ve imretler ald. Konya Sancakbeyliinde bulunan ehzade Selim, kardeinin lm zerine bakente daha yakn ve daha nemli olan Saruhan Sancakbeyliine getirildi. ehzade Mehmedden sonra en fazla sevileni olan ehzade Selim dier erkek kardelerinden yaa daha kkt. Glbahar Hasekiden olan ehzade Mustafa babasnn phelerini zerine ektii iin Amasyaya yollanmt. Hrrem Hasekinin en gen olu olan ehzade Byezid Karaman Sancakbeyliine atanmt; lkin yann kklnden henz stanbul saraynda kalyordu. Doksan yann ve imanlnn yk altnda artk Sadrzamlk grevini yapamayan Sleyman Paa an ve eref ile makamndan azledildi ve yerine Haremin gzdesi, Padiahn kz Mihrimah Sultann ei Rstem Paa getirildi. Hrvatistanda domu olan Rstem Paa sarayda beyzadelerin arasnda yetitirilmi, nce imrahor, sonra belerbei olarak btn rtbeleri yava yava kmt. Hizmet ve itaat etmek- iin yaratlm bir askerdi. En yce pyelere karlm olan Barbaros Hayreddin Paa ayn yl stanbul'da hayata gzlerini yumdu. Midillili yoksul sipahi Yakupun olu (*) ehzadeba Camii. 811 olan Hayreddin Paa lrken, velinimeti Kanun Sultan Sleyman'a bin iki yz kle ile yz bin dka altm servet brakt. Bir o kadar serveti de oluna balad. Bugn sarmaklar ve servi aalan altndaki mezar, bunca zaferi uruna kan dkt denizin dalga seslerinin duyulduu Boaziinin en sevimli kesinde bu lunmaktadr. OsmanlIlarn bu deniz kahraman muhafaza ettii ve genilettii sahillerin b ir kysnda mesut yatmaktadr. Hemen hemen verimsiz geen o yllarda, Viyana ile stanbul arasnda b ir sava, b ir bar olarak sregelen ilikiler vezir zamm dncelerini megul eden olaylard. Bir ka yl ncesine kadar Hristiyanln ortak dman iln edilen OsmanlIlarn dostluunu kazanmak isteyen Charles Quint ile Ferdinand, Venedikliler ile Frasa, Lehistan ile Rusya aralarnda ekiiyorlard. Byk Devletlerin mzakerelerinde artk dinin hi bir etkileyici yn kalmyordu. Avusturya, srf mtareke yapabilmek iin Edirnede imzalanan b ir anlamaya gre ylda otuz bin dka altn vermek derecesinde alalyordu. Vezir zam Rstem Paa gibi Enderunda y e timi olan bir Bosna l kle, Mehmed Sokollu, Divan toplantlarnda uyarlar ile dikkati ekiyordu. Ad, d o um

yeri olan Bosnadaki doan yuvas gibi yksek bir kayann zerine ina edilmi Sokol Kalesinden geliyordu. Barbarosun lm zerine Kanun Sultan Sleyman onu Kapdan Dery la atad. Ayn zamanda ok bilgili bir zat olan Ebu Suud eyhlislmla getirildi. 812 Babas Yavuz Sultan Selim zamanndan kalan kumandanlardan biri olan Hsrev Paa Padiah'n nnde vezir zama hakarette bulunduu iin gzden dt. Bu eski asker rtbelerinin geri alnmasndan sonra yaayamazd. Rtbelerinden alndktan sonra ilk defa ata bindiinde, her zaman grmeye alt at uaklarn, muhafzlarn gremeyince byk bir kederle atndan indi ve ihtiamna alm OsmanlIlarn nne byle kmaktansa hareminin yastklar arasnda lm beklemeyi ye bulduunu haykrd. Evine dnd ve, kaderci tevekkln en byk fazilet kabul edildii bu millette allmam b ir biim olarak gururu yznden yemeyi imeyi keserek intihar etti. XVI Osmanl Padiahndan Portekizlilere kar yardm isteyen Hint Sultan Aleddinin elisi armaanlarn ve talebini sunmak zere huzura kabul olundu. Hint elisinin gzn kamatrmak isteyen Kanun Sultan Sleyman, Edirne ormanlarnda yapm olduu aydan dnnde eliyi hazr bulundurdu. Padiahn, silhlar, topular, sipahiler, silhdarlardan meydana gelmi eitli birlikleri altn ve gm ilemeli gz kamatrc niformalar altnda gzknce padiahn muhafzlar geliyor sanan ve yenieri aasm padiah olarak dnen eli saygyla ayaa kalkt. Her seferinde etrafndaki terifatlar tarafndan uyarlan eli Kanun Sulta Sleyman muhafz alaynn kllar, miferleri, tulan ve alemleri arasnda gzkt vakit Allahn glgesini yeryznde grm gibi dili tutuldu, hareket bile edemedi. 813 Hrrem Haseki Hint elisine bizzat kendi elinde iledii ahane kumalar armaan etti. Olu Selim ve damad Rsten Paann karlar iin Padiah Portekizlilere kar Hint Sultanna yardma ikn etti. Bu srada Safev ah'mn olu smail Mirza Erzurum zerine yryerek oray savunan skender Paa'y malp ederek Kanun Sultan Sleyman' tahrik etti. Sadrzam Rstem Paa ile Rumeli Belerbei Mehmed Sokollu Paa imparatorluun btn birliklerini Tokat'ta top lamak buyruunu aldlar. Trkler iin Avrupa seferlerinin balang noktas olan Belgrad gibi, Tokat da, ran seferlerinin balang noktasn tekil ediyordu. ki vezir ksa bir zaman sonra orada yz elli bin tmarl asker ve yirmi bin yenieri toplad. Padiah, rana sefere kacak olan orduyu iki vezirin kumandasna brakmak ile kendisine lyk grmedii dmanlar ile bir nc defa boy lmeye gitmek arasnda kararsz kalmt. Uzun zamandan beri sakl tutulan bir Devlet srr nihayet ona kararn verdirdi. XVII Sava airlerden olan ve hanedan ailesinin srlarna, saray ii siyasete yakndan ilgili olan Sipahi aas

ems umulmadk bir anda Tokattan stanbula gelerek Sadrzamn szl bir haberini Padiah'a ulatrd. Doru mu, yanl m olduu bilinmeyen bu haber ile Rstem Paa Padiaha, ehzade Mustafann hkim olduu Tokata geldiinden beri zellikle yenieri saflarnda dolaan bir isyan havasndan bahsediyordu. e h z a d e Mu s t a fa 'n n h a lk a ra s n d a k i s e v g i s in e ve ih t ira s n a kar u y a n d r lma y a a l lan en d i e le r in y e 814 ni olmad grlmt; daha nce Macaristan seferine karken Anadolu askerinin, olu ehzade Mustafa'ya olan ballm renen Kanun Sultan Sleyman bu ehzadenin hareketlerini yakndan izlemesi iin Sadrzam Sleyman Paa'y Bursada brakmt. Yavuz Sultan Selim, hrsl ve sabrsz b ir ehzadenin babasnn taht iin en byk tehlikeyi tekil ettiini OsmanlIlara iyi retmiti. Her ne kadar ehzade Mustafa Glbahar Haseki'den olan en byk oul ise de, Kanun Sultan Sleymann Hrrem Haseki ye olan zaaf yznden, taht bu hasekiden olan oullar, Selim ve Byezide brakma ihtimalinin mevcut olduunu bilme sinden, hem taht, hem de hayat bakmndan herhangi bir faaliyete giriebilirdi. Padiah'm veliaht Unvanna, sava mizaca ve askerlerine kar hogrye sahip olmas, halka merhametli davranmas, silh ve at kullanmaktaki mahareti, gzel konumas, yznn zarif hatlar, gzden dmesinden dolay toplad merhamet duygular ile birleince ehzade Mustafa ordunun gzdesi hline gelmiti. Konya ordusunun banda gzkmesi askerlerin kalbindeki duygular uyandrmaya yetmiti. Hrrem Hasekinin damad olan Rstem Paa ilerdeki saadet ve ikblini einin erkek kardelerinin tahta gemesinde grdnden, ordunun ehzade Mustafa iin duyduu sevgiyi hissetti. mparatorluu teslim edecek olan ordunun tevecch, bu ilham yaratan ne kadar masm olursa olsun, geleceklerinden ekinenler iin bir sulu oluyordu. Rstem Paa bir ka olaydan ve be lir tiden, Mustafann taraftarlar iin bir frsatn yeteceini anlad. Bir sefer srasnda Padiah'm zun mddet 815 uzak olmas, ister istemez btn ilginin ve mn ehzade zerine olacan dnerek, byle b ir durumun kendi kar iin pek mit verici olmadna kanaat getirdi. ems Sultan ile konumada, imdiden, daima deiiklie taraftar olan yenieriler, Padiahn imparatorluun yk yznden yalandn, Osmanl sancam artk Frat, Dicle ve Amuderyaya- kadar gtrecek gce sahip olmadn; hkmdarlarnn yalanmas ile imparatorluklarnn da yalanmamas iin daima gen hkmdarlarn baa gemesini; Konyada askerlerin elinden ta giyecek eh/.adenin kolaylkla stanbulda tahta oturabileceini; ordunun heyecannn hemen sarayda ykselebilecek itiraz eseslerini bastrabileceini; saraydaki b ir gzde hasekinin adam olan Rstem Paann bu tasarnn nne kabilecek en gl rakip olduunu, karlacak bir ayaklamada kafas kesilirse birliklerin arzularn kolaylkla yerine getireceklerini ve Padiahn tahttan indirildikten sonra yal Padiahlarn dinlenme saray olan Demotikaya yollanaca ve kalbini elen hasekilerle hayatnn sonuna kadar

orada muhafaza edileceini ileri sryorlar dedi. XVIII ems tarafndan nakledilen ve phesiz Hrrem Haseki tarafndan bytlen ordunun bu istekleri karsnda Kanun Sultan Sleyman, bylesine byk bir tehlikeyi karlamak iin vakit kaybetmeden harekete geilmesi gerektiini anlad. Vezir zama b ir buyruk gndererek ordunun datlmasn, ehzade Mustafa'nn da birlikleri ile Amasya'ya dnmesini istedi; 816 sonbahar balarnda ran Seferine bizzat kendisinin katlacan da iln etmei unutmad. Netekim, 28 Austos 1553 gn skdar'da Sultann ota kuruldu; Hrrem Hasekiden olan oullarndan ehzade Byezide Edirne sancakbeylii verildi; Hrrem in dier olu ehzade Selim ise Manisa'daki sancan terkederek babasnn yanna geldi; bylece Padiah kendisinden sonra tahta gemesini istedii Selim'in ran Seferi srasnda an ve hret kazanmasn istiyordu. Yannda yine Hrrem'den olma Cihangir adndaki olunu da gtryordu. Doutan fizik zelliklerinden mahrum olan bu ehzade, ne kl kullanmasn, ne ata binmesini becerebil iyordu; yrrken bir az aksyor; omuzlarndan birinin dierine nazaran yksek kalmas, grnne bir zevksizlik veriyor ve daima sarayda yalnz kalmasna sebep oluyordu. Fakat, btn ruh, kalp, zek zenginlikleri kendisinde birleerek vcuta noksanlklarn dengeliyordu. Bu sakatlklar, Cihangiri hem annesinin, hem de babasnn en sevdii olu yapm, Padiah bilhassa onunla yapt konumalardan byk zevk alr olmutu. Cihangiri her gittii sefere gtryor, bylece endielerini aklayabilecek bir srda ve skntl anlarnda feraha konuabilecei bir arkada bulmu oluyordu. ehzade Mustafa ile ayr anneden dnyaya gelmesine ramen Cihangir, aabeyi iin, her trl kan dmanlklarndan ve aile ekimelerinden bamsz olarak derin bir sevgi duyard. Bu iki ehzade, annelerinin karlkl kinlerine ramen birbirlerini sevmekte devam ediyorlard. XIX 817 Babasnn sefere kma hazrln duyan ehzade Mustafa, hakknda ekilen fesat tohumlarndan habersiz olarak, Busa ile Tokat a o s n d a mparatorluk Ordusunun birleme merkezlerinden biri olan Ereli'ye askerleri ile birlikte geldi. Beklenmedik b ir anda k a gelmesi, atllarnn says ve disiplini, atlarnn gzellii, elbiselerinin ve silhlarnn zenginlii, komuta ettii askerlerine verdii erkeke gven Ordughda derin bir heyecan dalgasnn yaylmasna sebep olunca Padiah vezir zamn sylediklerine hak verir gibi oldu. Bir gn balarnda savaacak ve hkmedecek olan hkmdar ehzade Mustafann ahsnda arayan yenieriler kitle hlinde otann etrafna toplanarak lehinde tezahrat yaptlar. ihtiyatszca haykrlan kutlama arlar padiah n kulana gammazclar tarafndan, artk hi b ir eyin nn alamayaca bir patlamann belirtileri olarak aktarld. Padiah ile vezirleri arasnda ota iinde

gece yarlarna kadar toplantlar yapld. Cihangir bile Ota Hmyndan uzaklatrlmt. Sevgili kardeinin babasnn ordughna gelmesi Cihangir'i sevince bomutu. Uzun zamandr grmemi olduklarndan, iki dost eski arkadalklarn ve sohbetlerini devam ettirmek niyetindeydiler. Saray evrelerinin bulumalarn nleyen abalarndan sklyorlard. Kanun Sultan Sleyman ehzade Mustafaya haber yollayarak ertesi gn otanda el pme merasimi iin kendisini kabul edeceini bildirdi. F : 52 818 Netekim ertesi gn, le namazndan sonra vezirler ve yksek rtbeli subaylar merasim bl hlinde veliaht ehzade'nin adrna giderek kendisini aldlar. ehzade Mustafa zengin b ir kaftan giymi, sultanlarn taht olmaya lyk, boylu b ir Trkmen atna binmiti. ahsnda taptklar ilh selmlamak istercesine, askerler birbirlerini iterek yolu stne k maya alyorlard. Etraftan ykselen sevin lklar babasnn divanna kadar geliyordu. Kanun Sultan Sleyman her lkta heyecann isyan havasna b rndn hissediyordu. Oluna gsterilen sevgi sanki kendisini tahttan feragata zorluyordu; bir baba olarak gcendii kadar, bir hkmdar olarak hakarete uram olduunu sanyordu. Bir avu askerin veya ayak takmnn honutsuzluk lklar arasnda mahvolacak kiilerden biri deildi. Tahttan feragat etmesi iin ne kadar kstaha zorlanrsa, o kadar iddetle d irenecekti. Atas II. Byezidin srgne yollanmak zere tahttan indirilmesini, fakat taht ile srgn arasnda lm bulmasn htrhyordu. Tercih ettii oullarnn idam edilmesi, Hiirem Hasekinin srlmesi, o r dunun hkimiyeti eline geirmesi, imparatorluun dzensizlie dmesi, hayatnn son yllarnda eski anna glge dmesi gibi meseleler gznn nne geldike ve eer hl hkmdar olarak kalmak ve yine byk adam olarak hkimiyetini srdrmek istivorsa, bir baba olduunu unutmas gerektiini dnyordu. u anda bekledii, elini pmeye gelen olu deil, su >;rtaklarnn haykrlar arasnda kendisinden taht isXX 819 temeye gelen bir asi idi: Kararn vermekte tereddt etmedi. XXI ehzade Mustafa ordunun dedikodular ve genliine balanan mitlerden dolay sulu gibi gzkyordu. Atndan indi ve babasnn adrna girerek, ayaklarna kapanmaya, onun da, Trkiyede yallarn, b a balarn sevdiklerine yaptklar gibi gzlerinden pm e sini bekiedi. Sadece ehzadelere tannan haktan istifade ederek babasnn huzuruna girerken silhlarn karmamt. Otan ilk ksmnda bekleyen avular silhlarn kartmasn sylediler. ahsn itham edici bu davran hiddetten kzarmasna sebep oldu. Fakat elinden fazla b ir ey gelmedii iin avularn szn dinledi. Babasnn kollarm aarak kendisini karlayacan umduu ikinci ksma getii vakit donuk bir sessizlikle karlat; divan salonuna gemekte tereddt

ederken, birden divan salonunu ayran perde ald ve babas yerine, sarayda idamlar yerine getiren yedi dilsizin uursuz suratlar ile karlat. Gen ehzade zerine atlan celltlar, genellikle bu iler iin kullandklar yay kiriini boynuna geirdiler, Msmiyeti, hayreti, umudunun krlmas, cezann verdii dehet ve genliinin gc bir araya gelince ehzade Mustafa boynuna geen kirii kopartt, celltlarn kollarndan kurtuldu, ayaklarna yapan dilsizleri avularn bulunduu ksma kadar srkledi; bir yandan babasn dier yandan Padiah'n adrnn etrafnda toplanm 820 olan yenierileri yardmna aryordu; askerler tarafndan duyulan sesi, idam olaym aniden tahta kma eklinde deitirebilir; bu uran sessiz tan olan Kanun Sultan Sleyman, arkasna gizlendii perdeyi aralad, dilsizlere bir gz atarak, baarszlklarn lmle cezalandracan belirtmek istedi; insafsz bakl babasn gren Mustafa bir an kendisini savunmay unuttu o anda boularak, celltlarn ayaklarna cansz dt, ve perde babasnn arkasndan kapand. Sultan Sleyman avulara emrederek, olunun cesedini bir halnn iine koyarak otan eiine kadar srklemelerini ve hayret ile dehetten donup kalm olan yenierilere gstermelerini istedi. Ayaklanmalarn, elebalarnn lm ile sona erdiini, ve crme hareket salayacak, istikbal vaadedecek unsurlarn o r tadan kalkmas ile kimsenin o crm kabullenmeyeceini iyi biliyordu. ehzade Mustafann cansz vcudu ordu iinde mtem, dehet ve sknet salad. Askerler gzleri yal fakat dudaklar kapal olarak sabahki ilhlarnn nnden getiler ve alamak zere adrlarna kapandlar. Her trl itiraz rten ve Padiahlar Devlet darbelerinin tek izah yeri olan eyhlislm fetvas b ir ka yere aslarak iln edildi. Bu fetvalarda genellikle Padiah adsz olarak eriat Kanununun szcs olan eyhlislma olay anlatr ve cezay sorard, eyhlislmn cevab da ayn ekilde adsz ve ksa olarak verilirdi. 821 e r adaletin bu en yksek mevkiinden gelen hkm zerine btn itiraz sesleri ksld. eyhlislmn lm cezasna karar verdii srada suun ilenmi o l duuna kanaat getirildi. Btn ordughda bir tek ses Mustafann masmiyetine ve babann sertliine kar ykseldi. Bu ses bir dostun kalbinden geliyordu. Sultan Sleyman ile Hrrem in olu olan Cihangir, Mustafa ile dilsizler arasnda geen uran grltsne komutu; yetitiinde kardei son nefesini veriyordu. Cesedin zerine kapand, onu perken bir yandan havkra haykra aly o r ve kardeinin iftiraclar ile celltlarna lnetler yadryordu. Bu ithamlarn ruhunda en ac pimanlk duygusu yaratt Sultan Sleyman, Cihangir i Mustafa nn cesedinden ayrmalar iin avulara emretti; fakat artk ok geti; Cihangir'in kalbi bu acya dayanamamt; babann nne bir ceset yerine iki ceset getirdiler. Glbahar Hatun'un olunu ldrmek isterken Hrrem Hasekinin olunun da lmne sebep o l mutu: (*) kardelikten doan dostluk tabiatn intikamn

alm oldu. X X I I Zihinler daima ehzade Mustafann masm mu, sulu mu olduu zerinde teredtte kald. Sultan S(*) Aslnda Cihangir ehzade Mustafadan 21 gn son ra Halepte duyduu zntden lmtr. stanbuldaki Cihangir semti adn bu ehzadeden alr. (.) 822 leyman gibi, tek zaaf ak ulan, ve sk sk hkmdarlk grevlerini dostlua, aka ve ailesine tercih eden, uzun zaman phe ettikten, bir ka yl bekledikten, bir defa baladktan, daima doru yola gelinmesini b ek leyen bir hkmdarn tabiata kar gelmeden ve hanedan ile imparatorluunun kurtuluunun ancak kendi kannn dklmesi sayesinde gerekleeceine kesin ekilde inanmadan, isyan muhakkak olan oluna darbe vuracana inanmak biraz gtr. damdan sonra OsmanlIlarn ounluunun dncesi bu merkezde idi. Hkmdar itham etmekten ziyade babaya acdlar. Ordunun, efendisinin gznde olaylar uydurduu veya byltt eklinde itham ettii Rstem Paa, cinayeti veya adaleti, kendi zerine alarak halkn merhametini Padiaha brakt. mparatorluk mhrn teslim ederek ve gya gzden dm gibi davranarak mevkiinden azledilmesini isteyerek idamn btn sorumluluu ile irenliini zerine ald. Ordunun byk sevgisini toplam olan Ahmed Paa yerine veziri zam seildi. Fakat, Devletin mhrn teslim etmeden Rstem Paa ikinci bir cinayetle Padiajn gvenini ve kaynvalidesi Hrremin oullarnn tahta gemesini bsbtn garantiledi. ehzade Mustafa'nn Bursa saraynda rehin olarak tutulan kk bir olu vard. Yenierilerin babasna gsterdikleri sevgiyi bu o cu a gstermelerinden ve yeni bir ayaklanma ile taht ona vermelerinden ekinildi. Hrrem Haseki tarafndan devaml tehdit edilen gen anne, ocuunun hayatndan devaml endie etii iin bir an bile yanndan ayrlmak istemiyordu. 823 Rstem Paa, ehzade Mustafann bodurulmas srasnda Bursaya gizlice b ir hadmaas yollam ve ocuun da bodurulmasn emretmiti. Hadmaas gen hasekiye ve oluna Bursa yaknlarnda b ir gezi yaptrmak istiyormu gibi davrand. Kk o cu k annesi ve dier kadnlar tayan rtl arabann bir ka adm tesinde at zerinde gtrlyordu. Annenin uyanklndan ekinen hadmaas, arabann srclerine gizlice emir vererek dingili krmalarn istedi. Tamir devam ederken ocuun kke bir an nce varmas iin onun atn durdurmadlar. Tam kkn kapsna gelip de atndan indii srada arkasndan yetien hadmaas, kuanda saklad yay kiriini kard ve Y ce Hnkr hemen lmenizi istiy o r . dedi. Mutlak hkimiyete mutlak itaat duygusu iinde yetitirilmi olan o cu k , Bu benim iin bir Tanr buyruudur, diye cevap verdi ve masm b o y nunu kirie uzat. Bu arada garip b ir duygunun etkisinde kalan anne, atndan inmi ve koarak kke gelmiti. Orada olunun cesedi ile karlat ve olunun kaatilinden,

kocasnn da ldrldn rendi. XXIII O idamdan sonra Kanun Sultan Sleyman b ir daha glmsemek frsat bulamad. Hzn iinde geen gnlerine deiiklik vermek iin seferlere kyor veya saray ii meselelerle urayordu. rana yapt ksa sefer sonunda Amasya'da bir anlama imzaland. 824 Hrrem Haseki Sultan'a isnal edilen bir entrika Padiah Amasya dan stanbula yollad. Glbahar Hatunun oullarm taht mcadelesinde saf d brakan Hrrem Haseki Sultan imdi de kk Byezid'i Kanunnin halefi olarak kabul ettii byk olu Selim yerine tahta geirmek zere abalara girimiti. ehzade Byezid, yz hatlar ve mizac ile annesinin gzelliini ve dehsn hatrlatyordu. Anne ile oul be raberce romantik bir tertip dnerek Byezid'in vaktinden nce taht garantilemesini salamak istediler. Yz hatlar bakmndan idam edilen ehzade Mustafa ya benzeyen ehzade Byezid'in bir klesini tevik ederek, bu benzeyiten istifade etmesini ve Rumelideki ehzade Mustafa taraftarlarm ayaklandrmasn temin ettiler. Bu masal, Dzmece Mustafa'nn etrafna Tuna boyu askerlerini ve ayak takmn toplad; ehzade Byezid de, eer siler galip gelirse klesinin gerek kimliini ortaya koyarak tahta geecek veya ahs birlikleri ile onlar ezerek babasnn byk takdirini kazanacakt; yani her iki hlde de ehzade Byezid krl kyordu. Byle bir hile askerleri ve avam ksa zamanda kandrd. Dzmece Mustafa giderek byyen taraftarlar ile Nibolu'dan stanbula doru yrmeye balad. Ancak Sultan Sleymann abukluu bu tertibi bozdu. Bir sahtekrla tek bana uramay ahsna lyk grmedii iin vezir zam Ahmed Paay en seme yenieri ve sipahilerle Rumeliye yollad. Daha ilk karlamada malp den Dzmece, Ahmed Paanm eline dt. kencelerde ehzade Byezid'in telkinlerini ve tasarlarm anlatt. Kanun Sultan Slevman stanbula girerken isyanc kle ile taraftarlarn denize attrd; ikinci bir defa dnyann gz nnde bir baka olunu iledii su iin idam etmee ekiniyordu. Hrrem Haseki Sultan olunun hareketini yann genliine vermesini isteyerek hayatn balatt ve piman olduunu anlatt. Fakat sulu ehzadenin gzleri nnde hl ehzade Mustafann bodurulmu cesedi olduundan babasnn yanma kmaa cesaret edemedi. Sultan Sleyman ehzadesini daha fazla korkutmak iin onu saraya sokmad. Buna karlk Boaziinde etraf srf ormanlkla kapl bir kkte gizli bir muhakeme tertipledi ve olunu ard. Bu allmam yere gelen Byezid, atndan iner inmez dilsizler taralndan silhlan alnd, aabeyi ehzade Mustala.nm akbetine urayacandan phesi kalmadndan ce llt eline dm gibi titremeye balad. Bu arada kafesli b ir pencere arkasndan tand bir ses, Tellanma sevgili olum, tellanma, ben burdaym. diye seslendi: Bu annesi Hrem Haseki Sultand. Annesinin sesini duyan Byezid bir az sakinleti

ama babasn huzurunda olmaktan dolay yine de endieliydi. Kanun Sultan Sleyman onunla balayc bir babann ifdesiyle konutu. Ac tenkid ve gz va kark bir konumadan sonra barma erbetleri iildi. ehzade Bvezidin eli, kadehi dudana g trr ken hl titriyordu; bu bar kadehleri Douda sk sk liim kadehleri de olmutu. Sultan Sleyman bir mddet olunu phenin sknts iinde brakt, sonra elini uzatarak kadehi ald ve bir dikile onu boaltt. 826 Affedilen Byezid Amasyaya dnerek, annesinin yardmyla aabeyi Selim iin yeni suikastler rmeye balad. XXIV Ancak o sralarda Hrem Haseki Sultan, Sadrzam Ahmed Paann, sevgili olunun htlanm ok nceden anlam olmasndan ve olduu gibi ortaya karmasndan hi de memnun kalmamt. imdiye kadar ortaya kard srlar ile ana olun gizli irtibatlarndan anlad daha ar entrikalar aklayamadan ortadan kaldrlmalyd. Hrrem Haseki Sultan hemen faaliyete geerek Sadrzamn hareketlerini Padiah'n gznde su olarak gstermeye ve sadret makamna geirilmesini de ehzade Mustafann lmnden sonra honutsuzluklarn belirten yenierilerin zoru ile o l duunu anlatmaya alt. Ona gre, Rstem Paa ehzadenin ihanetini bulup ortaya karrken Ahmed Paa mkfatlandrlm oluyordu. Yenieriler onun vastasyla istediklerini yaptrtmlard; kim bilir be lki de Ahmed Paa yenierilere dayanarak hkmdarl zerine almaa hazrlanyordur? syanc yenierilerin sevgisini kazanm sadrzam hi de masm saylmazd; ihtiyata, veya hi olmazsa hakka dayanarak bu Sadrzam tahtn dibinden uzaklatrmak gerekiyordu. Suikastilerin midini kracak tek ceza lmd. Sadk Ahmed Paann sonu bylece kararlatrld. O ana kadar Ahmed Paa hi b ir eyden phelenmemiti; lkin o devirlerde yaayan her vezir, iktidar ile yal ilmik arasnda yaard. akacak imek zer827 leride asla grldemezdi. Sultan Sleyman ile Byezid in barmalarndan b ir ka gn sonra Ahmed Paa saraya girmek zere iken avularn ba tarafndan durduruldu; Duan yap, Padiah senin lmeni istiyor dedi. Ahmed Paa suunu sormadan ve kaderine itiraz etmeden lmeye hazrm dedi. Son arzusu olarak dilsiz celltlarn haysiyet kran elleri yerine yannda bu lunan bir dostu tarafndan bodurulmasn istedi. Son nefesini verirken, idamn istemi olan aldatlm veya nankr efendisini affetti. Hrrem Haseki Sultann damad Rstem Paa, ehzade Mustafa'nn idamnn mesuliyetinden kamak iin ayrld makama tekrar getirildi. XXV Kanun Sultan Sleyman adna yaptrlm, o devrin ve bakentin en muhteem camii Sleymaniye 16 Austos 1556 gn ibdete ald. Sultan Sleyman bu eserin yaratlmas iin sekiz vz bin dka altn ve on be yl harcamt. Bu camiin bahesinde kurucusunun trbesi bulunacakt; bir zamanlar Vensn sonra Justinienin heykellerini tutan dikilitalar, krmz granitten stunlar imdi kubbeleri, minareleri, fskiyelerin

su k r ile serinleyen kemeraltlarm tutuyorlard; Paros adas mermerlerinden stun ba'lkiar, dehlizleri, mahfel ve mimberleri, yaldzl bronzdan amdanlklar, gne nlarnn iek renklerini veya altn yaldzl Allah adnn klandrd renkli camdan pencereleri; evresindeki okullar, hastaneleri, mbedin d cephesinin parlaklndan koyu yeillikleri ile farkedilen servi ve 828 nar aalar ile Sleymaniye gerekten stanbulun tac olmutur. Sultan Sleyman bu slm mimar aheserini ina ettirirken, Hrrem Haseki Sultan ile kz Mihrimah Sultan, biri Hrrem Haseki Sultann skdardaki, dieri Mihrimah Sultan n Hali kysnda Eyp srtlarndaki trbelerini glgelendirmek iin kendi camilerini ina ettiriyorlard. ran ah bu mbedlerin Sultan Sleymann devrinde tamamlanmasn ok tarih bir olay olarak g r m olacak ki, aln kutlamak iin bir heyet gndermitir. ran ah'mn mektubundaki ifade Dou Hkmdarlarnn Yavuz Sultan Selimin oluna gsterdikleri hrmeti gzler nne sermesi bakmndan nemlidir. Mektup yle d iyordu; Ey, lh Ltfun tercihine- mazhar olan, Yce Tanrnm balarna lyk olan sen, dnyann iki yznn Hkmdar, iki denizin Han! Sen ki Hz. Sleymana e Sultan Sleymansn, sancaklarn ebediyyen gklerde dalgalansn, devrinin hreti insanlarn hafzalarnda ebed levhalara kazlsn. ran ahmn gzde ei de, Padiahn gzde ei Hrrem Heseki Sultaa ve kz Mihrimah Sultan a ina ettirdikleri din antlar iin ayrca tebriklerini yolluyordu. ranl Sultan hanm eski hristivan Sultana vle.hitap ediyordu: Tanrnn kulak verdii en yank dualar, olpa yldznn ihtiam ile evrilmi, Ferengis gibi gzel, Belkis gibi gl, Zleyha gibi soylu, Meryem gibi temiz 829 ve saf Haseki Sultan'n efendisinin zerine olsun; nk Kuran Kerm Cenab Hak adna bideler yaptranlar ve onun glgesinde yatanlar severi Hiirrem Haseki Sultann cevab da din, tarih ve iirden ilham alnarak kaleme alnmt. Kanun Sultan Sleymana her zamankinden daha yakn olduu bir anda, imparatorlua aday iki olun annesi, vezirlerin eri byk korkusu, halkn savd, hreti ile btn Douda tannm, genliinde gzellii ile olduu kadar, olgun yanda tleri ile gerek bir Kralie olan, yallnda bile gzelliini koruyan Hrrem Haseki Sultan trbesinin inas bittikten bir ka gn sonra hayata gzlerini yumdu. lmyle ilk yllarnn cazibesini, yallk gnlerinin dayanan kaybeden Sultan Sleyman Hrrem Haseki Sultan lmnde bile yanndan ayrmak istemedii iin kendisine hazrlatt trbenin iine g m drd. ok durgun ve teselli kabul etmez bir mtfcm geirdi. ok karl dzenin salad imknlar iinde bu kadar sebat ile bir kadn seven erkek ile, efendisine bu kadar derin bir ak ilham eden bir kle muhakkak ki birbirlerine lyk olmulard. Byk ballklar

byk ruhlarn iidir; ak bir anlk bir cazibe, fakat akta sebat balbana bir fazilettir. ada vaknvislerin bilgisizlikleri ve hasetleri ile aralamaa altklar haremin esrar, gerek sebepleri sarayn duvarlarn aamam olan bir ok entrikay ve cinayeti Ukrayna asll Hasekiye ne yaplan hareketlere bir sebep aklanr, ne de ileri srlen sebep830 ler hakknda b ir fikir verilir. Korkun sessizlikleri her trl faraziyeye ve iftiraya aktr. Unutulmamaldr ki, hayletler daima karanlklarn ocuklardr. Bu mehl karsnda tarih, Sultan Sleymann sevgiligzdesi iin ne methetmeye ne de ktlemeye cesaret etmektedir. Eer Padiahm cinayetlerini ve zaaflarn Haseki Sultana balamak istersek, onun kalbinde., hayatnda en byk yeri tuttuu iin, faziletlerini ve yceliklerini de ona balamamz gerekecektir. X X V I Rstem Paa'nn iktidar kaynanasndan sonra da devam etmitir. Yalanm olan padiah, devrinin son yllarn megul eden Avusturya ile mzakereleri tamamen sadrzamnn kiisel teebbslerine brakt. Fakat ehzade Byezid ile aabeyi ehzade Selimin muhteris ekimeleri babalarnn yallklarn bulandrd. ki ehzadenin karlkl kinlerini krkleyen vezirlerin kkrtmalarn kapsayan gizli ve salam vesikalar bgn bu rekabeti aydnlatmaktadr. ehzade Byezid Amasya'ya dnmt; Saruhan'da Sancakbeyi olan ehzade Selim babasna daha yakn bulunuyordu. Entrikalar ile kendisine cidd bir rakip olduunu hissettii kardeinin ortadan kalkmas ehzade Selim'in iine gelirdi. Eskiden ehzade Byezidin srda olan, iki yzl ve iki dilli bir adam olan Mustafa be, imdi ehzade Selime kardei iin bir tuzak kurmasn tlyordu. Selim raz oldu. Hileyi yerine getirmekle grevlendirilen Mustafa be Byezide bir mektup yazarak, Selimin Manisada zevk 831 se faya daldn, kendisinin tahta kmasn engelleyecek en nemli bir ahs olduu iin arada b ir atma yaratlmasn ve b y le ce sava sonunda galip kann her trl engelden kurtulmu olacan bi ld ir iy o r du. Bu bakmdan Bvezidin kardeine tahrik edici b ir mektup yazmasn, byie ce Selimin taknaca tutumun kolaylkla Sultan Sleyman nezdinde yerilebileceini tyordu. ehzade Byezid bu iki yzl te kand, aabeyi Selime ar hakaretler dolu mektup ile kadn apkas, elbisesi ve reke yollad. Bu hakaretlerden haberdar olan Sultan Sleyman hemen ehzade Byezid'e bir srda yollayarak olunu iddetle azarlamak istedi. Baba tekdirine kar Byezidi isyan etmi gstermek isteyen Mustafa Be, Amasya yaknlarna b ir ka kiralk adam gndererek Padiah'm srdan ldrtt. Bu cinayet ile aldanan Kanun Sultan Sleyman Melmed Sokollu'yu yirmi bin askerin banda Byezid i cezalandrmaya yolladv. ik i ordu Konya ovasnda karlatlar; yenilen Byezid Amasyaya kat. Oradan babasna bir mektup yazarak, piman olduunu, kendisi ve drt olu iin affn istediini bildirdi. Fakat Mustafa Be bu mektubu eline geirdi, hemen imha

etti. Olundan bir cevap alamaynca bsbtn hiddetlenen Kanun Sultan Sleyman bizzat kendisi K on ya'ya yrd. Arkasnda b ir ka bin taraftar ile ehzade Byezid, kars ve ocuklar rana katlar. Halk ile ordu arkasndan alad; yakkll, cesareti ve bir kadna duyduu sebatl ak yznden anne* sirin olduu gibi, OsmanlIlarn da sevgisini kazanmt. ehzade Selimin yuvarlak ve renkli ehresi, Kuzeyliler gibi kk gzleri, ayakta durduu zaman hantal, at stnde gln olan imanl ile sefahata dknl, bu ehzadenin asker arasndaki itibarn ok drmt.