it

vakf dergisi

STANBUL TEKNK NVERSTES VAKFI YAYIN ORGANI

[OCAK 2013] SAYI: 60

Trkiyede

ENERJ

Taner Yldz Mustafa Akta brahim Halil Kran Gven nal Yetik Kadri Mert Abdurrahman Satman Ahmet Duran ahin Beril Turul Fakir Hseyin Erdoan Sami Demirbilek Sreyya Ycel zden Sermin Onaygil/Ebru Acuner Altu iman

William J. Smith ve Takla / Mecidiye Kla- Hmyunu / Afife Batur ikolata ile alan Motosiklet / Altu iman

ISSN: 1303-1139

Trk ye: 6 TaneriYldzEnerjinin ahdamar

OCAK

/ 2013

10

Trkiyenin Enerji htiyacnn Karlanmasnda TKnin Yeri

Mustafa Akta

SAYI: 60

Enerji ek rn 21 brahim SHaliltKrande zelletirmeler Tr iy Ener ide 27 Prof.kDr.eGvenjnalDa Bamllktan Nasl Kurtulur? D a 31 YenniyDdnaaEniekrljeirSektr ve Gndem Belirleyen i m
Yetik Kadri Mert

Ye e j K y a 38 KunlialnnlebiilliirrlEnievrei Teamneal kSlorrunnlnarPotansiyeli, l ab i

Prof. Dr. Ahmet Duran ahin

N le ner De 46 Prof.kDr.erA.EBeriljiTurulerlendirmesi Tr iye En rji Sek 50 FakirkHseyineErdoantr zerine Bir Analiz

55

Enerjide Liberalizasyon; Enerji Gvenlii, Kurnazlk, Yaptm Oldu

Do. Dr. Sami Demirbilek

Enerji e S il To 59 SreyyavYcelivzdenplum

Tr iy de E erji V mlili le lgili B 61 Prof.kDr.eSerminnOnaygiler/ iY. Mh.i EbruAcuner ir Deerlendirme T E i s i e 67 DnnterrjmEenYtoitlsnd:aBBligriyiuTruknolojiye u K m

Prof. Dr. Altu iman

72 Prof. Dr. Altu iman

Prof. Dr. Afife Batur

ikolata le alan Motosiklet

a i i a 77 Tsataknblual/dMBcridnygeilKzMai-mHr:mWyilulinaum J. Smith ve e i l

Tden Haberler

Gen Baar

8 1 105 112 119

Vakftan Haberler Bri

T VAKFI DERGS

Tr iy de Petrol 33 Prof.kDr.eAbdurrahman Satman

T VAKFI DERGS
mtiyaz Sahibi: T Vakf adna Prof. Dr. Mehmet Karaca Yaz leri Mdr: Hatice Yazc ahinli

Yayn Kurulu: Prof. Dr. Yldz Sey (Yayn Kurulu Bakan) Y. Mh. Naci Endem Dr. Y. Mh. (Mimar) Doan Hasol Prof. Dr. Mete Tapan Prof. Dr. Ouz Mftolu Prof. Dr. Suat Kkifti Kenan olpan Hatice Yazc ahinli Editr: Hatice Yazc ahinli

Katkda Bulunanlar: Burak Yedek, Osman Keskin, Burcu Koz, Fahri Sarrafolu Grafik Uygulama: Murat Ece

Ynetim Yeri: T Vakf Merkezi T Maka Yerlekesi 80394 Tevikiye - ST. Tel: (0 212) 291 34 75 - 230 73 71 Fax: (0 212) 231 46 33

Bask: Mega Basm Yayn Sanayi ve Ticaret A.. Cihangir Mah. Gvercin Cad. No:3/1 Baha Merkezi A Blok 34310 Haramidere / stanbul
Yayn Tr: Yaygn, Sreli

e-posta: basin@ituvakif.org.tr

http://www.ituvakif.org.tr
Bu dergide yaymlanan imzal yazlar sahiplerinin grn yanstmaktadr. Dergiyi ve Yayn Kurulunu balayc nitelik tamaz. T Vakf Dergisi'nde yaynlanan yaz ve fotoraflardan kaynak belirtmek kouluyla alnt yaplabilir.

bu ssaydda bu ay a

T
Deerli okurlar, Dergimizin 60. says son birka saydr izlediimiz biimle, zel bir konu zerinde younlam olarak sizlere ulatrlyor. Dnyann ve Trkiyenin gndemindeki teknolojik ve/veya sosyal alanlar iinden seilen konular, niversitemizin yetkin retim yeleri ve mezunlar tarafndan yrtlen aratrmalar ve sanayideki ilerlemeler/bulular zerinden tm Tllere ulatrlmaya allyor. Bu saymzda da Enerji konusu geni bir bak asyla ve zgn almalarn sonularn yanstarak sayfalarmzda yerini alyor. Enerji Fakiri olarak adlandrlan dnyamzda mevcut enerji kaynaklarmzn daha tasarruflu bir ekilde kullanlmas zorunluluu ve giderek artan nfusun talebinin karlanmas gereklilii mevcut kaynaklarn verimliliini artracak ve bugne kadar kullanlmam potansiyel kaynaklardan yararlanacak, yeni teknolojilerin gelitirilmesi gerei, ertelenemez bir ekilde tm lkelerin nnde duruyor. Trkiye gibi gerek nfusuyla gerekse retimiyle hzla byyen bir lkede konu daha da nem kazanyor. Bu saymzda konunun eitli ynleri niversitemiz iinden ve dndan bilim insanlar tarafndan ele alnrken enerji konusunun politika ve ynetim alanlarnda nemli makamlarda yer alan iki yazar, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Taner Yldz ile Trkiye Kmr letmeleri Genel Mdr Mustafa Akta, Trkiyedeki duruma ilikin bilgileri aktaryorlar. Yatrm ve ibirlii projeleri hakknda doru bilgileri Sayn Bakann kaleminden renirken, TK Genel Mdrnden kmrn enerji kayna olarak sorunlar ve Trkiyenin enerji ihtiyac asndan yeterlilii konusunda gvenilir bilgiler ediniyoruz. Dnyada enerji

Gvenli, yeterli, ucuz ve temiz enerji retmek

sektrnn durumunu ve gndemi belirleyen dinamikleri anlatan yazs ile sektrn iinden biri olarak Yetik Kadri Mert konuya global bir ierik getiriyor. niversitemiz retim yelerinin makalelerinde bir yanda, Trkiyeden petrol kaynaklarnn durumu, yllardan beri tesis kurulup kurulmamas tartlan nkleer enerji retiminin deerlendirilmesi, yenilenebilir enerji kaynaklarnn potansiyeline karlk ortaya kabilecek sorunlar, enerji kaynaklarnn verimlilii, enerji sektrnn analizi ve da bamllktan kurtulmann bir alternatifi olarak kmrn sakncalarn azaltacak yeni teknolojilerin denenmesi gibi teknik konular ele alnrken, te yanda da sektrn zelletirilmesi, liberasyon, rekabeti piyasa gibi ekonomik bak alar ve enerji tketiminde sivil toplum kurulularnn yeri tartlyor. Her saymzda olduu gibi bu sayda da Tnn tarihine k tutan bir makale, mimarlk tarihisi retim yemiz Afife Batur tarafndan sunuluyor. Takla binamzn mimar ve Taklann inaat ile ilgili aratrma, niversitemizin tarihinde eksik olan bilgileri tamamlyor. T rencilerinin uluslararas ve ulusal alanlardaki baarlar Gen Baar blmnde anlatlrken kazanlan birincilikler ve dier st dzey dereceleri gelecek kuaklarn baarlarnn iaretisi oluyor. T Vakf Yaynlarnn ilk kez bir kitap fuarna katlmas, haberler blmnde yer alan ok nemli bir olay. Bylece yayn dnyasnda yerimizi kantlam bulunuyoruz. Baarl olacamza inancmzla. Sayglar.

Prof. Dr. Yldz Sey Yayn Kurulu Bakan

Trkiyede Enerji

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Taner Yldz: Dounun zengin kaynaklarn Batya aktaran bir kpr

Trkiye: Enerjinin ahdamar

2011 ylnda Trkiye, yzde 8,5luk bir byme gsterdi. Trkiye ekonomisi byrken enerji de buna paralel olarak byyor. 2012 ylnda elektrik retimimiz 230 milyar kwh olarak gerekleti. Elektrik enerjisi kurulu gcmz 55 bin mw seviyesine kt. On ylda elektrik retiminden datmna, iletimine kadar tm enerji sektrne 50 milyar dolar yatrm yapld. Bu rakamn yzde 61ini zel sektr gerekletirdi... Trkiyenin enerji alanndaki yatrm ve ibirlii projelerini ve bunun ekonomiye katklarn Dergimiz iin deerlendiren T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Taner Yldz, dounun zengin petrol ve doalgaz kaynaklarnn dnya pazarlarna aktarlmasnda kpr grevini stlenen Trkiyenin, bu ynyle enerjinin ahdamar niteliine brndn belirtiyor...

Trkiyenin son on yln nasl deerlendiriyorsunuz? Trkiye son on ylda salad siyasi istikrar, Trk ekonomisi yksek performansn dnya ekonomisinin buhranl yllarnda srdrebiliyor. Trkiye, artk kresel lekte cazibe merkezi konumuna gelmitir. Gen ve yetimi bir i gcmz var. Sk mali politikalarmz, rekabeti yatrmclarmz, glenen alt yapmz ile Avrupann 6. dnyann 16. byk ekonomisiyiz. 2011 ylnda Trkiye yzde 8,5luk bir byme gsterdi. Trkiye ekonomisi byrken enerji de buna paralel olarak byyor. 2012 ylnda elektrik retimimiz 230 milyar kwh olarak gerekleti. Elektrik enerjisi kurulu gcmz 55 bin mw seviyesine kt. On ylda elektrik retiminden datmna, iletimine kadar tm enerji sektrne 50 milyar dolar yatrm yapld. Bu rakamn yzde 61ini zel sektr gerekletirdi. Elektrik datm zelletirmeleri bizim dnemimizde balad. Vatandamzn daha kaliteli hizmet almas iin elektrik datm zelletirmelerine devam ediyoruz. u anda toplam 13 datm irketi tamamen zel sektr tarafndan iletiliyor. Datmda zel sektrn pay

% 50yi buldu. Tam rekabeti ve serbest bir piyasa yaps iin yasal dzenlemeleri hayata geirdik. Yerli kaynaklara arlk veriyoruz. lkemizin enerji arznda d kaynaklarn payn azaltmak iin, yerli kmr kaynaklarmzn aranmas ve retilmesine ynelik almalara arlk veriyoruz. Yenilenebilir kaynaklarmzn etkin kullanm konusunda yaptmz almalar

devam ediyor. Yenilenebilir enerjinin tketim iindeki payn artrmak iin Yenilenebilir Enerji Yasasn kardk. Trkiye on yl nce sfr dzeyinde olan rzgr enerjisinde, Avrupada ilk 10a girdi. Ayn ekilde, rzgrda olduu gibi gnete de bir ivme yakalayacaz. Yenilenebilir enerjinin etkin kullanm iin balattmz ve srdrdmz almalarn yannda, enerji verimliliine de 2012nin ilk gnlerinden itibaren arlk verdik. ubat aynda Enerji Verimlilii Strateji Belgesini yaymladk. Bylece, sanayiden, kamuya ve konuta, aydnlatmadan, aralara kadar hayatn her alannda uygulanmas mmkn olan, ancak bu zamana kadar ge kalnm btn admlar atlmaya baland. Biz Trkiye iin ge kalnm btn admlar attk, atmaya da devam ediyoruz. Atlan bu admlarla birlikte Trkiye son on ylda hak ettii yere geldi. Bundan sonraki on ylda da, bir nceki yldan daha gl bir lke haline gelmek iin durmadan alacaz. 500 milyar dolar ihracat olan bir lke olmay, dnyann ilk on ekonomisi arasnda yer almay ve kii bana milli gelirimizi 25 bin dolara karmay hedefliyoruz. 2023e kadar enerji

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Taner Yldz

it vakf dergisi

Taner Yldz

Trans-Anadolu Doalgaz Boru Hatt (TANAP) imza treni.

ihtiyacmzda doalgazn, petroln ve yenilenebilir enerjinin payn yzde 30a, nkleer enerjinin payn da yzde 10a ulatrmay hedefliyoruz. Trkiye enerji pazar son on yldr epeyce hareketli. zellikle enerji sektrnde gelimi lkelerin irketleri Trkiyeye nemli bir yatrm yapyor. Bu anlamda nmzdeki dnemde yeni byk yatrmlar bekliyor musunuz? Trkiye son on yldr yatrmlarn ve yatrmclarn en ok gvendii lke. Trkiye ekonomisinin geliiminde enerji sektr-

nn nemli bir faktr olmasyla birlikte bu sektre yerli ve yabanc yatrmc ilgisi artmakta. 2011 ylnda enerji sektrne 4,2 milyar dolar uluslararas dorudan yatrm yapld. Bu, Trkiyedeki siyasi ve ekonomik istikrarn enerji sektrne yansmasdr. Trkiyedeki btn sektrler bu istikrar ve gven ortamnn yansmasn gryor. nmzdeki dnemde de enerji sektrne yaplan yatrmlar artacak.

Yenilenebilir enerjinin tketim iindeki payn artrmak iin Yenilenebilir Enerji Yasasn kardk. Trkiye 10 yl nce sfr dzeyinde olan rzgr enerjisinde, Avrupada ilk 10a girdi. Ayn ekilde rzgrda olduu gibi gnete de bir ivme yakalayacaz. Yenilenebilir enerjinin etkin kullanm iin balattmz ve srdrdmz almalarn yannda, enerji verimliliine de 2012nin ilk gnlerinden itibaren arlk verdik.

Bir nemli konu da nkleer santral. Rus irketinin Mersinde yapaca santralin son durumu nedir? kinci santrali kimin yapaca ne zaman netleecek? Akkuyu nkleer santralnn inaat 2014 ylnda inallah balayacak. Lisans, ED, yeni mevzuat gibi izinler, 2013 yl sonuna kadar tamamlanacak. Bakanlmz sorumluluunda, Dileri, evre ve

ehircilik Bakanlklar ile ilgili kurumlarmz ibirlii yapacak. Bu, srecin salkl ilemesini salayacak. Bununla ilgili yasal altyap taslaklar da yine 2013 yl sonuna kadar tamamlanacak. kinci nkleer santral iin de karar bu yln sonunda inallah vereceiz. Trkiyenin enerjide blgesindeki konumu nedir? Trkiye, enerjide, blgesinde lider konuma ykselmeye devam ediyor. BakTiflis-Ceyhan Ana hra Ham Petrol Boru Hattnn hayata geirilmesini saladk. Bu boru hatt ile Dnya petrol tketiminin yzde 1,5inin Ceyhan zerinden tanmasn saladk. Bak-TiflisErzurum Doalgaz Projesini hayata geirdik. Doalgaz boru hatt ve yaptmz alm-satm anlamalar ile hem Azerbaycann gaz sahalarn gelitirmesine imkn tandk hem de Trkiye'nin ihtiyac olan doalgaz tedarik etmeye baladk. Trkiye- Yunanistan Doalgaz Boru Hatt ile Gney Avrupa Gaz Ringi Projesi'nin ilk ayan tamamladk ve komu lkeye gaz ihra etmeye baladk. Azeri doalgazn Trkiye'ye ve Trkiye zerinden Avrupa'ya tayacak Trans Anadolu Doalgaz Boru Hatt Projesi'nin (TANAP) ilk admn Azerbaycan ile attk. Projenin Hkmetleraras Anlamasn gerekletirdik. Nabucco projesine verdiimiz destek sryor. mzaladmz TANAP Anlamalar ile Nabucco Projesinin nn atk. Nabucco, artk Bat Nabucco ismiyle Bulgaristan snrndan Avrupa ilerine kadar uzanan bir boru hatt eklinde hayat bulabilir. Irak gaznn Trkiyeye ve Trkiye zerinden dnya pazarlarna ulatrlabilmesi iin almalarmz hzlandrdk. Bu kapsamda Irak -Trkiye Doalgaz Boru Hatt projesi iin mutabakat zapt imzaladk. Msr doalgaznn rdn ve Suriye zerinden lkemize ve buradan da Avrupa'ya ulatrlmasn hedefleyen Arap Doalgaz Boru Hatt Projesi'nin 3. faznn yapmna devam ediyoruz. Bizim

it vakf dergisi

Taner Yldz

iin nemli bir proje olan ve yaklak krk yldr istikrarl bir ekilde iletilen KerkkYumurtalk Petrol Boru Hatt Anlamas'nn sresini on be yl daha uzattk. ENTSO-E lkemizin elektrik sistemini Avrupa elektrik sistemi ile senkronize hale getirdik. Denizlerde petrol aramaclnda ataa kalktk. TPAO, dnya devi irketlerle Karadeniz ve Akdeniz'de derin deniz petrol aramacl gerekletiriyor. Kendi petrolmz bulmak iin kendi sismik arama gemimizin inasna baladk. Trkiyenin yzde yz yerli sismik gemisi olacak. Trkiye ve Azerbaycan nemli bir projeyi gndeme getirdi. TransAnadolu Doalgaz Boru Hatt (TANAP) ile Azeri doalgaznn, Trkiye zerinden Avrupaya tanmas ve bu gazn bir miktarnn Trkiyede kalmas planlanyor. Bu proje Trkiye ve Hazar Blgesi asndan nasl bir nem tayor?

Trkiyeyi Enerjinin ahdamar olarak niteleyebiliriz. Bu anlamda TANAP; Bak-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hatt, Bak-Tiflis-Erzurum Doalgaz Boru Hatt, TrkiyeYunanistan-talya Doalgaz Boru Hatt, Kerkk-Ceyhan Petrol Boru Hattnn ardndan bu ahdamar grevinin en son ve belki de en nemli bileeni olacak. TANAP Projesi, hem Trkiye asndan hem Azerbaycan asndan hem de Avrupa lkeleri asndan byk stratejik neme haiz bir projedir. Trkiye asndan bakldnda; TANAP Sisteminden tanacak ilave doal gazn ncelikli olarak Trkiye pazarna verilecek olmas, lkemizin arz gvenliine ve enerji merkezi ve kprs olma stratejik hedefine nemli katk salayacaktr. Ayrca TANAP Projesi iin yaklak 7 milyar dolar civarnda bir yatrmn gerekletirilecei dnldnde, Trk irketleri iin byk apta i imkan ve istihdam salanacaktr. Azerbaycan asndan bakldnda; alternatif bir gzergahtan Avrupa pazarlarna dorudan eriim salayacak, doal gazn daha

TANAP, lkemizin doalgaz eitliliine ve enerji arz gvenliine ok nemli bir katk salayacak. TANAP ayrca; Dousundaki zengin enerji kaynaklarn, ihtiyac srekli artan Batsna ulatrmada Trkiyenin stlendii Kpr grevinde en nemli rol stlenecek. Avrupa, Asya ve Afrikay, topyekun ana karay bir vcut olarak dndmzde, Trkiyeyi Enerjinin ahdamar olarak niteleyebiliriz.

geni pazarlara ulatrma imkann bulacak ve bylelikle Azerbaycanda bulunan dier doalgaz sahalarnn gelitirilmesinin nn aacaktr. Avrupa lkeleri asndan bakldnda ise artan doal gaz ihtiyalarnn alternatif bir gzergahtan ve alternatif bir kaynaktan karlanabilmesi imkanna erimi olacaklardr.

T A NAP, lkemizin doalgaz eitliliine ve lkemizin enerji arz gvenliine ok nemli bir katk salayacak. TANAP ayrca; Dousundaki zengin enerji kaynaklarn, ihtiyac srekli artan Batsna ulatrmada Trkiyenin stlendii Kpr grevinde en nemli rol stlenecek. Avrupa, Asya ve Afrikay, topyekun ana karay bir vcut olarak dndmzde; Uluslararas Doal Gaz Boru Hatt Projeleri

it vakf dergisi

Taner Yldz

Trkiyede kmr sahalarnn zelletirilmesi gndemin nemli balklar arasnda. Bugn zel sektrn bu sahalara olan ilgisini nasl deerlendiriyorsunuz? Kamunun elindeki kmr sahalarn termik santral kurmak iin zel sektre devretmeye baladk. 600 MW termik santral kurma potansiyeline sahip Tufanbeyli sahasn ve 450 MW potansiyele sahip Soma sahasn ihaleyle zel sektre devrettik. Bursa Kelesteki Harmanalan-Davutlar sahalarnda termik santral kurma artl rdovans ihalesi, getiimiz gnlerde yapld. Sahada 270 MW termik santral kurulacak. Yaklak 50 milyon ton kmr rezervi bulunan bu sahalardan retilecek kmr, kurulacak santral otuz yl sre ile besleyecek. Szlemenin imzalanmasn takip eden en ge alt yl sonunda devreye girmesi gereken santral ylda 1.7 milyar KWh elektrik retecek. Yatrm deeri 850 milyon dolar olan proje 1000 kiiye istihdam salayacak. Yaklak 18 bin MWa yakn termik santral kurma potansiyeline sahip dier sahalarmz da bu modelle lke ekonomisine kazandracaz.

Afin-Elbistan havzas; 4,38 Milyar ton rezerv ile, Trkiye linyit rezervinin yaklak yzde 38ini bulundurmakta. Havzada u an alr vaziyette toplam kurulu gc 2795 MW olan iki adet termik santral mevcut. Havzann termik potansiyeli 11.000 MW olup mevcut santrallara ilaveten, havzada toplam 8200 MW kurulu gcnde yeni santrallar kurulma potansiyeli bulunmakta.

Afin-Elbistan havzas; 4,38 Milyar ton rezerv ile, Trkiye linyit rezervinin yaklak yzde 38ini barndrmakta. Havzada u an alr vaziyette toplam kurulu gc 2795 MW olan 2 adet termik santral mevcut. Havzann termik potansiyeli 11.000 MW olup mevcut santrallara ilaveten havzada toplam 8200 MW kurulu gcnde yeni santrallar kurulma potansiyeli bulunmakta.

Yine, yerli kaynaklara ncelik verilerek, kaynak eitlendirmesini salamak amacyla, Afin-Elbistan Havzasnda kmr rezervlerinin harekete geirilmesi ve ekonomiye kazandrlmas ncelikli hedeflerimiz. Bu balamda, Afin-Elbistan Kmr Sahasn kapsayan yatrmlara dair bir mutabakat zapt, ilgili Kuruluumuz

EA ile Abu Dabi Ulusal Enerji irketi (TAQA) arasnda Austos 2012 tarihinde imzalanmt. Mutabakat zapt kapsamnda, Afin-Elbistan Havzasnda yer alan B, C, D ve E sahalar bulunuyor. Mutabakat zapt ile Afin-Elbistan B sahasnda bulunan elektrik santralnn modernizasyonu ve iletimi ile yeni elektrik santralarnn ina edilmesi ve kmr sahalarnn gelitirilerek iletilmesi amalanmakta. Yaklak 3 milyar ton rezerv ve bu rezerve dayal yaklak 7000 MW termik potansiyel yatrm iin hazr. Havzada gndemde olan C-D-E projelerinin her birinde ylda yaklak 17 Milyon ton kmr retilecek ve kurulacak her bir santralda ylda yaklak 9 Milyar kWh elektrik retilecek. Bu projeler yatrma dntnde, blgeye toplam 10 Milyar $ civarnda yatrm yaplacan ngryoruz. Yatrmlar tamamlandnda u andaki Trkiye elektrik enerjisi retiminin yzde 20sini oluturmu olacak. Bu projede yaklak 15 bin kii istihdam edilecek. letme dneminde ise yaklak 8.500 kii civarnda dorudan istihdam salanacak. Ben bu vesileyle bir T mezunu olarak, Tl olmann insann hayatnda her zaman bir ayrcalk olduunu belirtiyor, derginize nmzdeki saylarda da baarlar diliyorum.

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Trkiyenin Enerji htiyacnn Karlanmasnda TKnin Yeri

Dnyada temiz kmr teknolojileri alannda ortaya kan olumlu gelimeler (kmr yakma teknolojileri, kmr madenciliindeki teknolojik gelimeler v.b. gibi) ve lkemizin zengin linyit rezervlerine sahip olmas ve yaplacak aramalar ile yeni kmr yataklarnn bulunup gelitirilmesi frsatlar dnldnde, kmr kaynaklarmzn, fosil yaktlar iinde ncelikli olarak deerlendirilmesi gereken kaynak olduu bilinciyle kmr ile ilgili faaliyette bulunan Kurumumuz Trkiye Kmr letmeleri Genel Mdrl, Ar-Ge faaliyetlerini son yllarda hzlandrmtr... Mustafa Akta
TK Kurumu Genel Mdr ve Ynetim Kurulu Bakan Elli be yl akn bir sredir faaliyette olan ve hizmetlerini byk bir karllkla srdren Kurumumuz TK, lkemizin bata elektrik retimi amal olmak zere, snma ve sanayi amal enerji ihtiyacnn karlanmasnda kilit bir neme sahiptir. Bu kilit neme detaylaryla deinmeden nce, TKyi, yani Trkiye Kmr letmelerini ksaca tantalm. erlendirmek, lkenin ihtiyalarn karlamak, yurt ekonomisine azami katkda bulunmak, plan ve programlar tanzim etmek, takip etmek, uygulama stratejilerini tespit etmek ve gerekletirilmesini salamak amacyla srdrmektedir. Trkiye Kmr letmeleri, Messese Mdrl ve bunlara bal drt adet de letme Mdrl ile faaliyetlerini yrtmekte olup, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn ilgili kuruluudur. Yedi bin kiilik dorudan personeliyle birlikte, zel sektrden hizmet alm modeliyle de 23 bin kii olmak zere toplamda 30.000 kiiye istihdam salamaktadr. 2011 yl rakamlar ile yllk 40 milyon ton tvenan kmr retim kapasitesine sahip olan TK, 25 milyon ton kmr ykayabilecek kapasiteye sahiptir. Bilindii gibi, son resmi rakamlara gre Trkiye toplam kmr rezervi 14,1 milyar ton olup bunun 1,3 milyar tonu takmr, geriye kalan 12,8 milyar tonu ise linyit kmrdr. TK, 12,8 milyar tonluk linyit rezervinin 2,7 milyar tonuna sahiptir. lkemizde 104 milyon ton olan kmr tketiminin 24 milyon tonu ithal kmr, 80 milyon tonu ise yerli kmr retimi ile gerekletirilmektedir. TKnin toplam kmr tketimi iindeki pay %35, yerli kmr retimi iindeki pay da %40tr. rettii kmrleri termik santrallar, snma ve sanayi sektrne pazarlamaktadr. 2011 ylnda 27,7 milyon ton termik santrallere, 7,7 milyon ton snma ve sanayi sektrne olmak zere toplamda 35,4 milyon ton kmr pazarlam olup faaliyetlerinin %75ini zel sektrden hizmet alarak yerine getirmektedir. Ayrca, 2003 ylndan itibaren karlan Bakanlar Kurulu Kararnameleri kapsamnda ylda yaklak 2 milyon fakir aileye 2 milyon ton kap teslimi kmr sevkiyat gerekletirilmitir. Kurumumuz, 2011 yl rakamlaryla 2,9 mil-

Kurumun Tantm:
Trkiye maden kmrlerinin an tekniinden yararlanlarak en iyi bir ekilde iletilmesi ve ynetimin, ihtisaslam kadrolarla, tek merkezden yrtlmesini salamak amacyla hazrlanan, 22.05.1957 tarihinde kabul edilen 6974 sayl kanunla, kmr retim faaliyetleri ile uraan messeseler, Etibanktan ayrlp tzel kiilie ve ekonomik bamszla sahip, Trkiye Kmr letmeleri Kurumu (TK) bnyesinde toplanmtr. Gnmzde 6974 sayl Kanunla, 22.05.1957 tarihinde kurulan ve 08.06.1984 tarih ve 233 sayl KHK ile faaliyetleri yeniden dzenlenen Trkiye Kmr letmeleri Kurumu (TK) Genel Mdrl, bir ktisadi Devlet Teekkl olarak almalarn; 27.11.1984 tarih ve 18588 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Ana Stats hkmlerine gre ve Devletin genel enerji ve yakt politikasna uygun olarak linyit, turb, bitml ist, asfaltit gibi enerji hammaddelerini de-

Grafik 1: Dnya Birincil Enerji Tketimi 2010 Yl Sonu tibariyle Kaynaklarn Paylar (Milyon Ton Petrol Edeeri)

10

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Son resmi rakamlara gre Trkiye toplam kmr rezervi 14.1 milyar ton olup, bunun 1.3 milyar tonu takmr, geriye kalan 12.3 milyar tonu ise linyit kmrdr.

2010 ylnda; ABDde kii ba kmr tketimi : 2,37 tke in Halk Cumhuriyetinde : 1,88 tke Hindistanda : 0,38 tke Trkiyede : 0,64 tke olmutur. (tke: Ton Kmr Edeeri: 7000kcal/kg) Bu durumda her bir ABDli kmr tketicisi, 3,7 Trk kmr tketicisi ve her bir inli kmr tketicisi ise 2,94 Trk kmr tketicisi kadar kmr kullanmaktadr. 2010 yl verilerine gre Dnya CO2 Emisyonu miktarnn yaklak toplam 33,2 milyar ton olduu ve bunun yaklak; in Halk Cumhuriyeti : 8,3 milyar tonunu (% 25,13), ABD : 6,2 milyar tonunu (%18,53), Rusya Federasyonu : 1,7 milyar tonunu (% 5,12), Hindistan : 1,7 milyar tonunu (%5,15) ve Trkiye ise : 307 milyon tonunu (% 0,93) yani binde dokuzunu retmitir. 2010 yl iin kii bana den CO2 emisyonu; ABDde in Halk Cumhuriyetinde Rusya Federasyonu Hindistanda Trkiyede : : : : 18,62 ton, 6,17 ton, 11,97 ton, 1,48 ton iken bu oran

yar TL ciro ve 514 milyon TL kr gerekletirmitir. 2012 yl Ekim ay sonu itibariyle de, krllmz 803 milyon TLye ulam olup, 500 sanayi kuruluu arasnda retimden net satlarda 16nc, krllkta 10uncu, istihdamda ise 4nc srada yer almaktayz. Bu ksa, kurum tantmnn ardndan, kmrn dnyadaki ve lkemizdeki durumuna ksaca bakabiliriz.

Kmrn Dnyadaki Yeri

Uluslararas Enerji Ajans, 2009 yl iletilebilir dnya kmr rezervinin 723 milyar tonu takmr ve 277,5 milyar tonu da linyit olmak zere 1 trilyon tondan fazla olduunu belirtmitir. Bu deerlendirmede 3.950 kcal/kgdan byk sl deer sahip olan AltBitml kmrler de ta kmr snfnda deerlendirilmitir. Bu rezervin; 233,38 milyar tonu takmr ve 33,14 milyar tonu linyit olmak zere toplam 266,52 milyar tonu ABDde, 180,6 milyar tonu takmr ve 11 milyar tonu da linyit olmak zere toplam 191,6 milyar tonu in Halk Cumhuriyetinde, 68,66 milyar tonu takmr ve 91,35 milyar tonu linyit olmak zere toplam 160 milyar tonu Rusya Federasyonunda ve 72 milyar tonu takmr ve 4,9 milyar tonu linyit olmak zere toplam 76,9 milyar tonu da Hindistanda bulunmaktadr.Yani dnya toplam kmr rezervinin yaklak % 69,5i bu drt devletin elindedir ve yaklak 695 milyar tondur. Uluslararas Enerji Ajans, 2010 yl dnya kmr retim miktarlarn; 6,2 milyar tonu takmr ve 1,04 milyar tonu da linyit olmak zere toplam 7,3 milyar ton olarak belirtmitir. Bu retim iinde ise en byk pay 3,2 milyar ton (toplam reti-

: 4,14 ton olmutur. kapsamnda yrrle giren Kyoto Protokolne taraf deil iken, in Halk Cumhuriyeti ile Hindistan, Kyoto Protokolne herhangi bir sorumluluu olmadan taraf olmu ancak, Kopenhag Konferansnda 2020 ylndan sonra, 2005 yl deerlerine gre hareket edeceklerine ilikin niyetlerini de belirtmilerdir. lkemiz ise BM klim Deiiklii ereve Szlemesine, kendine zg koullarnn dikkate alnmas artyla, 24 Mays 2004 tarihinde taraf olmu ve daha sonra da Kyoto Protokolne herhangi bir yaptrm sorumluluu almadan, ancak Kyoto Protokol sonrasnda alnacak ortak kararlarda sz sahibi olabilmek iin 2009 ylnda taraf olmutur.Dolaysyla lkemizin, Kyoto sonras taraf olmas muhtemel kararlara, kendi zel artlarmz dier lkelerin ve zellikle lkemizden ok daha fazla kmr kullanan lkelerin kararlarn da gz nnde bulundurarak katlmas ve buna gre hareket etmesi gerekmektedir. Sonuta uluslararas platformlarda her lke, lkelerinin zel durumlarn da gz nnde bulundurarak kararlara ka-

min yaklak % 44n) ile in Halk Cumhuriyeti gerekletirmi ve bunu 1,08 milyar ton ile (yani toplam retimin yaklak % 15ini) ABD takip etmitir. in Halk Cumhuriyeti, sadece 2008-2010 yllar arasnda yani iki yl iinde kmr tketiminde yaklak 487 milyon ton kmr edeeri art salamtr. Yukarda belirtilen deerlere ramen ABD, BM klim Deiiklii ereve Szlemesi

Grafik 2

11

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Uluslararas Enerji Ajans, 2009 yl iletilebilir dnya kmr rezervinin 723 milyar tonu takmr ve 277,5 milyar tonu da linyit olmak zere 1 trilyon tondan fazla olduunu belirtmitir.

Grafik 3: 2009 Yl Avrupa Birlii lkelerinde (27) Toplam Elektrik retimindeki Birincil Enerji Kaynaklarnn Paylar (%)

tlmaya nem vermektedir. Biz de yle davranmalyz. 2010 yl sonu itibariyle Dnya Birincil Enerji Tketimlerinin Kaynak Bazl deerlerine bakldnda (Grafik 1) fosil yaktlar grubunun toplam 10.442 milyon ton petrol edeeri ve bunun da % 88 orannda olduu grlmektedir. Grafik 2de ise dnya leinde nmzdeki yllarda ve zellikle elektrik enerjisi retiminde kmr bata olmak zere fosil yakt grubunun arln koruyaca ve 2035 yllarnda da fosil yaktlardan retilecek elektrik enerjisinin yaklak 20.000 milyar kWh olaca n grlmektedir.

Son yllarda ve zellikle Kyoto Protokolnn AB lkeleri tarafndan kabul edilmesi ve bu kapsamda enerjide farkl politikalarn gelimesi, toplumlarda ksa srelerde var olan ve zellikle fosil yakt kkenli enerji kaynaklarndan vazgeilecei gibi baz alglar oluturmu ancak gerekte pek ok lke kendi z kaynaklar bata olmak zere arlkl olarak fosil yaktlar kullanmaya devam etmitir. Grafik 3te, 2009 ylnda Avrupa Birlii lkelerinden bata Almanya olmak zere, Polonya, Birleik Krallk, spanya, ek Cumhuriyeti, Yunanistan, Bulgaristan ve Slovenya gibi lkelerde kmrden elde edilen elektrik enerjisinin, lkelerin toplam elektrik enerjisi

retimlerinin % 60ndan fazlasna denk geldii grlmektedir. Ksacas, kmr bata olmak zere, dier fosil yaktlara da epeyce baml bir elektrik enerjisi retimleri sz konusudur. Dolaysyla, Avrupa Birlii lkelerinin enerji retimlerinde fosil yaktlarn arln gelecekte de koruyaca grlmektedir. Bu ise enerji politikalarnda, fosil yaktlarn yksek oranda emre amade olma zellikleri ile etkili olduklar ve gelecekte de bu zelliinden dolay kullanlma zorunluluunun devam edecei grlmektedir. Kmr ve evre ile ilgili dnya geneli istatistik ve deerlendirmelerin ardndan imdi lkemiz asndan konuya bakabiliriz.

Kmrn lkemizdeki Yeri

lkemizdeki linyit kmr rezervi gnmzde; 6.8 milyar tonu Elektrik retim Anonim irketine, 2,7milyar tonu Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Genel Mdrlne, 1.7 milyar tonu Maden Tetkik Arama Genel Mdrlne ve 1,6 milyar tonu da zel sektre ait olmak zere toplam 12,8 milyar ton olarak belirlenmi ve son yllarda yaplan kmr arama projeleri ile bu rakamn daha da artaca ortaya konmutur. Resmi olmayan rakamlara gre ise MTA tarafndan yaplan linyit arama sondajlarnn son deerlendirmesinde sadece linyit rezervi toplam 14.1 milyar tona ulam olup 1.3 milyar tonluk ta kmr rezervi ile birlikte toplamda 15,4 milyar tonluk bir rezervden bahsetmek mmkndr. Hatta Zonguldak ve Karadeniz civarndaki ta kmr rezervinin 1.3 milyar tondan ok daha fazla olduu kansndaym.14,1 milyar tonluk kmr rezervinin, 2011 yl retim miktar olan 80 milyon tona blnmesi ile sz konusu rezer-

Grafik 4: Elektrik Enerjisi retiminin Enerji Kaynaklarna Gre Dalm: (1) Gerekleme tahmini, (2) Program (GWh: Milyon kilowatt-saat)

12

it vakf dergisi

Mustafa Akta

lkemiz, BM klim Deiiklii ereve Szlemesine, kendine zg koullarnn dikkate alnmas artyla, 24 Mays 2004 tarihinde taraf olmu ve daha sonra da Kyoto Protokolne herhangi bir yaptrm sorumluluu almadan ancak Kyoto Protokol sonrasnda alnacak ortak kararlarda sz sahibi olabilmek iin 2009 ylnda taraf olmutur.

vin, lkemize 176 yl yetebilecei de grlmektedir. Yurdumuzda belirlenmi linyit kmr rezervinin sl deerleri asndan kalite durumuna bakldnda; % 3,18inin 1000 Kcal/kgdan dk, % 66,32sinin 1000 - 2000 Kcal/kg arasnda, % 24,5inin 2001 - 3000 Kcal/kg arasnda, % 5,16snn 3001 - 4000 Kcal/kg arasnda % 0,84nn de 4000 Kcal/kgdan daha yksek olduu ve buna gre toplam linyit kmr rezervimizin yaklak % 94nn, 3000 Kcal/kg sl deerinden dk olduu sylenebilir. Bu nedenle lkemizde 2011 ylnda yaklak 80 milyon ton olarak retilen kmrlerin, %84 termik santrallerde, % 9u sanayide ve % 7si de konutlarda kullanlmtr. Grafik 4deki Elektrik Enerjisi retiminin Enerji Kaynaklarna Gre Dalm deerlendirildiinde; 1990 ylnda kmrden retilen elektrik enerjisi, 19,6 milyar kWh linyit, 0,6 milyar kWh da ta kmrnden olmak zere toplam 20,2 milyar kWh olarak gereklemi iken 2011 ylnda bu deer 38,7 milyar kWh linyit ve 25,4 milyar kWh da takmrnden olmak zere toplam 64,1 milyar kWh olarak gereklemitir. Ayn yllar baz alndnda doal gazdan retilen elektrik enerjisi ise 10,2 milyar kWhten 102 milyar kWhe kmtr. Ksacas, yerli kmrlerimizden olan linyitten retilen elek-

trik enerjisi 21 ylda 19,6 milyar kWhten 38,7 milyar kWhe, yaklak 2 kat artmken, buna karlk % 98,2sini ithal ettiimiz doal gazdan elde edilen elektrik enerjisi ise 10,2 milyar kWhten 102 milyar kWhe karak 10 kat artmtr. 1990 ylnda kaynaklara gre toplam retilen elektrik enerjisi 57,5 milyar kWh iken bu deer 2011 ylnda, 228,4 milyar kWh olarak gerekleerek yaklak 4 kat artmtr. 1990-2012 yllar arasnda lkemiz nfusu 1,32 kat artarken, bu dnemde retilen elektrik enerjisi ise yaklak 4 kat artmtr. Dolaysyla, bir taraftan var olan nfusun elektrik enerjisi ihtiyacnn karlanarak arttrlmas gerekletirilirken, dier taraftan da dnyaya yeni gelen nfusun elektrik enerjisi de karlanmtr. 2011 yl iin 51.766 MW elektrik enerjisi kurulu gc iinde kmrn pay, yaklak % 23tr. Buna karlk doal gaz ile hidroliin pay ise % 33tr. Trkiye elektrik enerjisi kurulu gc iinde % 23lk paya sahip kmrden ayn yl iinde retilen elektrik enerjisi ise aadaki Gra-

fik 9dan grlecei gibi toplam retilen elektrik enerjisinin yaklak % 28ine karlk gelmektedir. 2011 yl deerlerine gre lkemizde retilen toplam 228,4 milyar kWh elektrik enerjisinin, % 44,7si doal gaz, % 28,1i kmr (% 17si linyit ve % 11,1ide takmr (ithal kmr dahil)), % 23,2si hidrolik, % 2,3 jeotermal ve rzgar, %1,5i fueloil ve % 0,2si de biyogaz-atk ve dier yaktlardan elde edilmitir. Son 11 yllk (2000-2011) dnemdeki Elektrik retim ve Tketimindeki Gelimeler tablosunda da (Tablo 2) grld gibi 2000 ylnda termik bazl elektrik enerjisi kurulu gcmz 16.070 MW iken 2011 ylnda bu deer 34.045MWa ve bu dnemde retilen elektrik enerjisi de 94 milyar kWhten yaklak 172.332 milyar kWhe kmtr. 2000 ylnda toplam elektrik enerjisi kurulu gcmzn yaklak % 59unu termik santral kurulu gc karlarken, bu oran 2011 ylnda % 64 olarak gereklemitir. 2000-2012 yllar arasnda lkemiz nfusu

Grafik 5: Trkiye 2011 Yl Kaynak Bazl Elektrik Enerjisi Kurulu Gc

Grafik 6: Trkiye 2011 Yl Kaynak Bazl Fiili Elektrik Enerjisi retimi

13

it vakf dergisi

Mustafa Akta

yaklak 10,6 milyon kii artmasna ramen, bu sre zarfnda kii ba elektrik enerjisi tketimi ise yaklak % 65 artmtr. 2002 -2010 yllar arasnda, yllk ortalama % 5lik bir byme gerekletirmi olan lkemiz, 2010da % 8,9 byme ile dnyada byk ekonomiler iinde 17. srada yer almtr ve elektrik tketimi artnda da byk potansiyele sahip bir lkedir. rnein, 2020 ylnda tahmini elektrik tketimimiz yaklak 390.000 GWh yani 390 milyar kWh olacak ve bu nedenle elektrik retiminde, yllk 3.000-4.000 MWlk ek kapasiteye ihtiya duyulmaktadr. Arz gvenlii sorununun almas iin ncelikle yerli kaynaklarn daha fazla deerlendirilmesi, daha sonra hem ithal enerji kaynaklarnn hem de ithal edilen kaynan getirildii lkelerin eitlendirilmesi gerekmektedir.

Linyite Dayal Elektrik retiminde TKnin Rol

Kurumumuz, linyite dayal 4209 MW Kurulu gcnde, yllk 22 milyar kWh enerji re-

ten ve Trkiye enerji retiminin %10unu tekil eden termik santrallere kmr temin etmektedir. 2012 yl Kasm ay sonu itibariyle 56.760 MW olan lkemiz kurulu gcnn, 8300 MWlk linyite dayal santrallerin %52sine (4209 MW) kmr temin edilmi bulunmaktadr. Kurumumuz sahalarnda kurulacak yeni santral projeleri ile birlikte 4209 MWlk bu kapasitenin, iki katna karlarak yaklak 8.000-10.000 MW dzeyine ulalmas planlanmaktadr. Grafik 8de, elektrik retimi amal TKnin edindii kilit rol, 1990-2011 yllar arasn kapsayacak ekilde rakamlaryla birlikte gsterilmitir. 1990 ylnda termik santrallere verilen kmr miktar yaklak 27,7 milyon ton olmutur. 1994 ylnda ise 36,3 milyon ton olarak en yksek kmr miktar santrallere verilmitir. Dalgal bir grafik seyrinin olmas, yerli linyite dayal yeni termik santrallerin yaplmamasndan kaynaklanmakta olup TKnin elektrik retimi yapan EAa ait santrallere olan sa-

tlarnda genelde 25-30 milyon tonluk bir serinin olduu gzlemlenmektedir. Elektrik enerjisi kurulu gcmz 2000 ylnda 27.264 MW iken, 2011 ylnda 52.911 MW olmutur. % 94lk bir kapasite artna ramen, linyit bazl termik santral kapasite art epeyce az olmu, daha ok ithal kmrle alan santraller ve doal gaz santralleri bu a tamamlamtr. Ekonomik kriz zamanlarndaki durgunluun elektrik retimini olumsuz ynde etkiledii de grafikteki dalgal seyirden anlalmaktadr. Yerli linyite dayal yeni teknolojili akkan yatakl, evreye duyarl termik santrallerin bir an nce yaplp faaliyete geirilmesi, lkemiz asndan son derece nemli olup, bu sayede hem cari amz azalacak, hem istihdam ve katma deer artacak, hem de stratejik neme haiz olan enerji arz gvenliimiz salanm olacaktr. Kurumumuz da bahse konu olan hedeflere ynelik olarak, Enerji Bakanmz Sayn Taner

14

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Tablo 3: 2010 Yl Genel Enerji Dengesi (Orijinal Birimler)

Ta Kmr (B.Ton) Yerli retim 2524 Jeo.Is Dier Is (B.TEP) 1391

Linyit (B.Ton) 69698

Asfalt (B.Ton) 1177

Kok (B.Ton) 0

P.Kok (B.Ton) 0

Odun (B.Ton) 11306

H.Bit.Art. (B.Ton) 4960

Petrol (B.Ton) 2544

Doalgaz (106Sm3)* 682

Hidrolik (GWh) 51795

Jeotermal (GWh) 668

Bioyakt (B.Ton) 14

Rzgar (GWh) 2916

Gne (B.TEP) 432

Birincil Enerji Arz (%) retim/B.Enerji Arz(%) thalat (%)

25568

69239

1046

179

2777

11306

4960

28359

38129

51795

668

14

2916

1391

432

9,87

100,66

112,5

100

100

8,97

1.79

100

100

100

100

100

100

90,13

100

100

91,03

98,21

*Doalgaz fiyatlandrlrken birim fiyat Sm3 zerinden verilir. 1 Sm3gaz : 1 atm. (1.01325 bar) basn ve 15 C koullarndaki gaz hacmidir. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

Grafik 7

YILDIZn talimat ve destekleri dorultusunda, bir dizi yeni proje gerekletirmi ve bu projeleri hayata geirmek zere kmrde yeni bir model oluturmutur. Kmrdeki bu yeni modelin detaylarn ksaca aklayalm.

Kmrde Yeni Model ve TKnin Yeni Projeleri

lkemizin enerjide da bamlln azalt-

mak iin, 2009 ylnda Yksek Planlama Kurulu Karar ile uygulamaya konulan Elektrik Enerjisi Piyasas Arz Gvenlii Strateji Belgesi ile Cumhuriyetimizin 100. yl olan 2023 ylna kadar, tm yerli kmr potansiyelimizin ekonomimize kazandrlmas kararlatrlm ve bu kapsamda elektrik enerjisi retim kapasitemizin de 100.000 MWa karlmas hedeflenmitir.

Kurumumuz, yukarda belirtilen hedef dorultusunda; elinde bulundurduu kmr sahalar ile ilgili yeniden bir deerlendirme yapm ve kalite asndan elektrik enerjisi retiminde kullanlabilecek kmr zelliklerine sahip sahalarn yeni bir yaklamla yani kmrden retilen birim elektrik enerjisi retiminden pay almak (redevans) eklinde zetlenebilecek bir yntemle, termik santral

15

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Tablo 4:

Kmr Verdiimiz Termik Santraller ve Kapasiteleri

- 2,9 milyar kWh yllk elektrik enerjisi retimli, - 1.500 kiiye dorudan ve 15.000 kiilik de dolayl olarak istihdam yaratacak, - 750 milyon ABD dolarnn stnde dorudan ve 7,5 milyar ABD dolarnn stnde de dolayl yatrm salayacak kmr sahas, termik santral kurma art ile 28 Austos 2012 tarihinde ihale edilmitir. - Bu proje kapsamnda Kurumumuz, ylda yaklak 2012 yl birim fiyat ile 136 milyon TL gelir elde edecektir. TKye ait Bursa-Keles (Harmanalan+Davut lar) blgesinde ise; - 55 milyon ton kmr rezervli, - 270 MW minimum kapasiteli, - 1,8 milyar kWh yllk elektrik enerjisi

Grafik 8

kurma artyla zel sektr kullanmna amtr. Bu kapsamda, TKye ait Adana-Tufanbeylide bulunan; - 323 milyon ton kmr rezervli, - 600 MW minimum kapasiteli, - 3,9 milyar kWh yllk elektrik enerjisi retimli, - 2.500 kiiye dorudan ve 25.000 kiilik de dolayl olarak istihdam yaratacak, - 1,1 milyar ABD dolarnn stnde doru-

dan ve 9,6 milyar ABD dolarnn stnde de dolayl yatrm salayacak kmr sahas, termik santral kurma art ile 29 Mays 2012 tarihinde ihale edilmitir. - Bu proje kapsamnda Kurumumuz, ylda yaklak 2012 yl birim fiyat ile 93 milyon TL gelir elde edecektir. TKye ait Manisa-Soma (Deni II+ Evciler+ Trkpiyale+ Kozluren)da bulunan; - 153 milyon ton kmr rezervli, - 450 MW minimum kapasiteli,

retimli, - 700 kiiye dorudan ve 7.000 kiilik de dolayl olarak istihdam yaratacak, - 450 milyon ABD dolarnn stnde dorudan ve 4,5 milyar ABD dolarnn stnde de dolayl yatrm salayacak kmr sahas, termik santral kurma art ile 1 Kasm 2012 tarihinde ihale edilmitir. - Bu proje kapsamnda Kurumumuz, ylda yaklak 2012 yl birim fiyat ile 98 milyon TL gelir elde edecektir.

16

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Bugne kadar yaplan ihaleler sonrasnda kurulacak olan termik santrallerin devreye girmesi ile Kurumumuz, toplamda 2012 yl birim fiyatlar ile ylda 336 milyon TL gelir elde etmi olacaktr. Kurumumuz; yukarda bahsedilen sahalarn dnda nmzdeki dnemde de termik santral kurma art ile kmr sahalarn ihale etmeye devam edecektir. Bu kapsamda da: TKye ait Ktahya-Tunbilekte bulunan; - 117 milyon ton kmr rezervli, - 300 MW minimum kapasiteli, - 2 milyar kWh yllk elektrik enerjisi retimli, - 3500 kiiye dorudan ve 35.000 kiilik de dolayl olarak istihdam yaratacak, - 600 milyon ABD dolarnn stnde dorudan ve 6 milyar ABD dolarnn stnde de dolayl yatrm salayacak kmr sahas, 26 Mart 2013te ihale edilecektir. TKye ait Mula-Yenikyde bulunan; - 60 milyon ton kmr rezervli, - 165 MWminimum kapasiteli, - 1,3 milyar kWh yllk elektrik enerjisi retimli, - 650 kiiye dorudan ve 65.000 kiilik de dolayl olarak istihdam yaratacak, - 350 milyon ABD dolarnn stnde dorudan ve 3,5milyar ABD dolarnn stnde de dolayl yatrm salayacak kmr sahas, tahminen Haziran 2013te ihale edilecektir.

Fotoraf 1: Kmr Gazlatrma Yar Pilot ve Pilot Tesislerin ematik ve Fotorafik Grnmleri (Tunbilek/Ktahya)

lkemizin enerjide da bamlln azaltmak iin, 2009 ylnda Yksek Planlama Kurulu Karar ile uygulamaya konulan Elektrik Enerjisi Piyasas Arz Gvenlii Strateji Belgesi ile Cumhuriyetimizin 100. yl olan 2023 ylna kadar, tm yerli kmr potansiyelimizin ekonomimize kazandrlmas kararlatrlm ve bu kapsamda elektrik enerjisi retim kapasitemizin de 100.000 MWa karlmas hedeflenmitir.

Bunlarn dnda TKye ait Manisa-Soma blgesinde bulunan dier bir sahada; - re gbresi ve SNG (doalgaz) gaz olmak zere toplamda ylda 1,5 milyar Nm3lksentez gaz retilecek ve bunun sonucunda kurulacak yllk minimum 1.500 MW kapasiteli kombine gaz evrim santralinden de ylda 9 milyar kWhelektrik enerjisi retimi gerekletirilecektir.Bu projede en az 5.500 kii istihdam edilecektir. - Yatrm tutar 2 milyar Euroyu bulacaktr. Bu projeler faaliyete getii zaman yaklak 15.000 kii dorudan olmak zere, dolayl olarak (istihdamn arpan etkisi) yaklak 150.000 kiilik istihdam salanm olacaktr. Kurumumuz, lkemize bu projeler sayesinde, dorudan yatrm tutar olarak yaklak 7,5 milyar ABD Dolar ve bu yatrmlarn dolayl olarak katma deerinin ise yaklak 75 milyar ABD Dolarn bulan yatrm imknn salam olacaktr. Bylece TK Kurumu halen kmr vermekte olduu Elektrik retim A. . (EA)ne ait 4.209 MW kapasiteli mevcut santrallerin yannda, 4.000-4.500 MW kapasiteli yeni ek nitelerle birlikte yaklak 9.000 MW kapasiteye ulaacak olan termik santrallere dorudan kmr temin etmi olacaktr. Bu faaliyetler sonucu yeni projelerle doru-

dan 15.000 kiiye ve mevcutta alan (TK=7.000 kii + Hizmet Alm=23.000 kii) 30.000 kii ile birlikte toplamda 45.000 kiiye ve dolayl olarak da 450.000 kiiye istihdam salam olacaktr. Ayrca 2011 yl rakamlarna gre 2,7 milyar TL olan Kurumumuz cirosu bu yeni yatrmlarla daha da artm olacaktr. Kurumumuz; sadece 2012 ylnda yapt Adana-Tufanbeyli, Manisa-Somave BursaKeles blgelerinde kurulacak termik santral ihaleleri sayesinde, 2011 ylnda gerekletirdii krnn yaklak % 64nne yaknn yani 336 milyon TLyi bugnk deer itibariyle normal krna ek olarak bu projeden elde etmi olacaktr. Tm projelerin hayata gemesiyle birlikte TKnin cirosu bugnk

17

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Fotoraf 2: Hmas retim Tesisi (Ilgn/Konya)

Fotoraf 3: Plazma Yntemi ile Kmrn Gazlatrlmas - Teknopark Laboratuvar

Fotoraf 4: Humasorb-CS

deerlerle 7,5 milyar TLye, krll ise 1,5 milyar TLye ulaacaktr. Yaplan ve yaplacak ihalelerde uygulanan ve yukarda ksaca Kmrden retilen birim elektrik enerjisi zerinden pay almak eklinde belirtilen bu yeni yntemde; yatrmcnn kullanmna verilen kmr sahalar iin herhangi bir cret alnmadan, yatrmcya santral kurmak artyla alt yllk bir sre verilecek, bu srenin sonunda iletmeye alnacak termik santralde retilecek birim elektrik enerjisi karlnda (kWh) pay alnacaktr. Bir termik santral yatrmnn sresi yaklak be-alt yldr. Yukarda belirtilen 2023 yl hedefini yakalayabilmek iin de, kmr kaynakl bu santrallerin 2015 ylna kadar temellerinin atlmas gerekmektedir. Ayrca bu yatrmlarn; herhangi bir brokratik ilemden dolay durmas ve bu nedenle gecikmesi veya basit bir nedenle iptal edilmesini nlemeye ynelik olarak, Kurumumuz bnyesinde Termik Santral Proje Takip ve Kontrol Koordinatrl oluturulmutur. Benzer bir ekilde bu tip byk yatrmlarda yatrmclarn en ok yaadklar sknt iinde yer alan bir konu da finansla ilgili olandr. Bu kapsamda yatrmclara destek olmak amacyla, TK Kurumu Yneticileri lkemizdeki baz kamu bankalarnn st dzey yneticileri ile grmelerde bulunmu ve yukarda ksaca Kmrden retilen birim elektrik enerjisi zerinden pay almak eklinde zetlenen ynteme benzer bir yolla, bankalarn da bir model oluturabilecei belirtilmitir. Yerli linyit kmrne dayal kurulacak tm santraller, gnmzn son teknolojisine uygun, akkan yatakl ve emisyon deerleri itibariyle de evreye duyarl olacaktr. lkemizde bu konuyla ilgili en iyi rnek ise 18 Mart an Termik Santralidir.

Kurumumuz, linyite dayal 4209 MW Kurulu gcnde, yllk 22 milyar kWh enerji reten ve Trkiye enerji retiminin %10unu tekil eden termik santrallara kmr temin etmektedir. 2012 yl Kasm ay sonu itibariyle 56.760 MW olan lkemiz kurulu gcnn, 8300 MWlk linyite dayal santrallarn %52sine (4209 MW) kmr temin edilmi bulunmaktadr.

TKnin AR-GE almalar:

Dnyada temiz kmr teknolojileri alannda ortaya kan olumlu gelimeler (kmr yakma teknolojileri, kmr madenciliindeki teknolojik gelimeler v.b. gibi) ve lkemizin zengin linyit rezervlerine sahip olmas ve yaplacak aramalar ile yeni kmr yataklarnn

Fotoraf 5: Actosol (%12 hmik asit ierikli)

bulunup gelitirilmesi frsatlar dnldnde, kmr kaynaklarmzn, fosil yaktlar iinde ncelikli olarak deerlendirilmesi gereken kaynak olduu bilinciyle kmr ile ilgili faaliyette bulunan Trkiye Kmr letmeleri Genel Mdrl, Ar-Ge faaliyetlerini son yllarda hzlandrm ve bu kapsamda; - Kmrn Briketlenmesi ve Kurutulmas - Hmik ve Flvik Asit retim Metotlarnn Gelitirilmesi - Kmr Gazlatrma Yar Pilot ve Pilot Tesislerin Kurulmas: Ktahya Tunbilekte bulunan Kurumumuza ait pilot tesis almalarn baar ile tamamlam, pilot lekte gaz retimine balamtr (Baknz - Fotoraf 1). - Laboratuar lekli Plazma Kmr Gazlatrma Projesi. - Laboratuar lekte Hmik Asit EsaslAdsorban ve Dier Alternatif Maddelerinin Gelitirilmesi. - Bioktle ve Kmr Karmlarndan Sv Yakt retim Projesi (TRJEN - Oksijenli Yanma Verimliliinin yiletirilmesi (SOMALOX AB 7. P) - Kurumumuz ile Amerika Ticaret ve Kalknma Ajans (USTDA) Arasnda mzalanan Hibe Anlamas Trk Kmrlerinin Gazlatrlmas Fizibilite almas - Amerika Enerji Bakanl (DOE)na bal Lawrence Livermore NationalLaboratory (LLNL) ile yrtlmesi planlanan Yeralt Kmr Gazlatrma Projesi

18

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Tablo 4: TK, 1992-2012 Yllar Aras Aalandrma Verileri

mamlandktan sonra ve zellikle nceki durumunda aalandrma yaplmam sahalarda ve lkemizde daha evre Kanunu bile yaymlanmadan nce (1977 ylnda) faaliyeti tamamlanm d dkm sahalarnda aalandrma almalarn balatm ve gnmze kadar bu tip sahalarn yaklak 4.500 halk alannda, 7 milyon adetin zerinde aalandrma gerekletirmitir. Bilindii gibi bu tip faaliyetler, dorudan iklim deiikliine olumlu katks olan faaliyetlerdir.

TK ve Gvenlii:
Grafik 11de, 1992li yllardan itibaren eitime ve i gvenliine verilen nemin artmasyla, kaza orannn ayn oranda dt, verimliliin de dikey bir ivmeyle artt grlmektedir. 1990da eitimli ii says yzdesi ile kaza yapan ii says yzdesi arasnda birbirine yakn bir makas bulunurken, 2012ye geldiimizde bu makasn epeyce ald ve kaza yapan ii says yzdesinin nerdeyse sfra yaklat grlmektedir. kazas insidans asndan, 1994 ylnda 12 iiye bir kazal derken, 2011 ylnda 70 iiye bir kazalnn dt grlmektedir. Yzde olarak bu geliim yaklak % 83lere tekabl etmektedir. 1987 ylnda 1 kazalya den retim miktar yaklak 7.500 ton civarnda iken, 2011 ylnda bu miktar yaklak 403.000 civarnda gereklemitir. 24 yllk sreteki geliim, %98 gibi son derece mkemmel bir orandr.

- Slovakya Kosice niversitesi ile Yeralt Kmrnn Laboratuvar Ortamnda Gazlatrlmasnn Aratrlmas Projesi - Bio-Teknoloji Yntemi ile Kmrden Hmik Asit retim Projesi - Kmrden Metan retim Projesi gibi projeler, ulusal ve uluslararas boyutta balatlmtr. Ayrca 2007 ylnda Konya-Ilgnda 25 000 lt/ay sv hmik asit kapasiteli bir pilot tesis kurularak, kat ve sv hmik asit retiminin yannda muhtelif Ar-Ge faaliyetleri degerekletirilmeye balanmtr. Kullanlacak topran yaps ve tarmsal talebe gre TK Hmas adyla muhtelif kalite ve zelliklerde sv hmik asit retimi ve sat iin gerekli yasal izinler alnmtr. Kurumumuzun AR-GE ve Teknoloji almalar kapsamnda rn eitliliini artrmak ve dk kaliteli kmrleri deerlendirmek

amacyla tarm sektrnde kullanm yaygnlaan hmik asit retimi konusunda Ilgn Linyitleri letmesinde 2007 yl bandan itibaren balatt faaliyet pilot tesis uygulamasndan seri retim yaplarak piyasaya srlmtr. 2010 ylnda 209.798 litre; 2011 sonu itibariyle 131.035 litre olmak zere 2008den 2012ye kadar toplamda 501.807 litre sat yaplmtr. Seluk niversitesi ile ibirlii yaplarak hmik asitlerin tarmda kullanm ve deerlendirilmesi amacyla yurt apnda hmik asit kullanmyla ilgili muhtelif topraklarda tarmsal deneme uygulamalar balatlm ve bilimsel raporlamalar yaplmak zere takibe alnmtr.

Deerlendirme ve Sonu
Dnyadaki iklim deiiklii politikalar ve buna bal olarak ortaya konan Kyoto Protokol dorultusunda, sera gazlar (CO2, CFCs, CH4, N2O v.b.) emisyonlarna getirilen kstlamalar gz nne alndnda, yenilenebilir enerji kaynaklarnn toplam enerji retimindeki paynn ok fazla artaca, buna karlk fosil yaktlarn paynn ise ok azalaca eklindeki grler ve beklentiler son yllarda sk sk gndeme gelmektedir. Bu grler tartlrken, 2003 ylnda 1.670.000.000 ton kmr reten in, 2010

TK ve evre:
Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Genel Mdrl; kmr madencilii faaliyeti ta-

19

it vakf dergisi

Mustafa Akta

Grafik 11: TKye ait Kazas statistikleri

ylnda 3.162.000.000 ton kmr retimi ile son yllarda dnya kmr sektrnn ynn izmeye balamtr. Yine bunun yannda kmrdeki ar retim beraberinde, indeki enerji retimini ve dolaysyla tketimini de hzla arttrmtr. Ancak gelecekte, gelimekte olan ekonomilerin enerji arzdinamiklerini de belirleyecei dnldnde, Hindistan, Endonezya, Brezilya ve ortadoudaki enerji tketim hznn, inden daha yksek olaca da gz nnde bulundurulmaldr. Srdrlebilir enerji politikalar ve enerji arz gvenliinin lkelerin geliimleri ile ekonomik ve ulusal gvenliklerinin temelini oluturduu gerei de bugn hemen hemen herkes tarafndan kabul edilmektedir. Bu nedenle enerji kaynaklarn kesintisiz, gvenilir, ucuz, temiz ve eitlendirilmi kaynaklardan srdrebilir olarak salayabilmek ve verimli kullanmak, her lkenin gvence altna almas gereken en nemli hususlardr.

Temel politika olarak, yerli linyitlerimizin lkemizin enerji arznda da bamlln azaltma amac ile en verimli bir ekilde aranmas ve retilmesine ynelik almalarn yaplmas ve ayrca evresel adan gerekli nlemlerin alnmasyla birlikte deerlendirilmesi dncesi benimsenmelidir. 2009 ylnda Yksek Planlama Kurulu Karar ile uygulamaya konulanElektrik Enerjisi Piyasas Arz Gvenlii Strateji Belgesi

ile Cumhuriyetimizin 100. yl olan 2023 ylna kadar, tm yerli kmr potansiyelimizin ekonomimize kazandrlmas hedefleri dorultusunda; dnyada temiz kmr teknolojileri alannda ortaya kan olumlu gelimeler (kmr yakma teknolojileri, kmr gazlatrma ve kmr madenciliindeki teknolojik gelimeler v.b. gibi) yakndan takip edilerek kmr kaynaklarmzn, fosil yaktlar iinde; NCELKL OLARAK DEERLENDRLMES ZORUNLU KAYNAK olduu gereini gz nnde bulundurmalyz. Nitekim, lkemizin zengin linyit rezervlerine sahip olmas ve yaplacak aramalar ile yeni kmr yataklarnn bulunup gelitirilmesi frsatlar dnldnde, gelecekte kmrden azami bir ekilde yararlanlmasnn kanlmaz olduu da grlecektir. Trkiye Kmr letmeleri Kurumu olarak, anlan hedeflere ulamak konusundaki almalarmz kararllk ve byk bir azimle srdrlmeye devam edecektir.
KAYNAKLAR 1- International EnergyAgency (IEA) Coal Information 2011. 2-18 Ekim 2011 tarih ve 28088 sayl Mkerrer Resmi Gazetede.yaymlanan 2012 YILI PROGRAMI. 3- BP Statistical World Review of Energy, June 2011 4- T.C. Babakanlk D Ticaret Mstearl. 5- T. C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl. 6- Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Genel Mdrl.

lkemizin zengin linyit rezervlerine sahip olmas ve yaplacak aramalar ile yeni kmr yataklarnn bulunup gelitirilmesi frsatlar dnldnde, gelecekte kmrden azami bir ekilde yararlanlmasnn kanlmaz olduu da grlecektir.

20

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Enerji Sektrnde zelletirmeler

Trkiyenin srdrlebilir byme hedeflerinin alt yapsn oluturmak bakmndan ele alndnda, artan enerji talebini da bamll azaltarak karlayabilmek, zlmesi gereken problemlerin banda yer almaktadr. Geleneksel olarak dikey btnleik bir yapda ve kamu tekelinde gelimi olan lkemiz enerji piyasas faaliyetlerinin, dnyada yaanan gelimelere paralel bir ekilde, rekabeti bir piyasada gereklemesini salama ynnde almalarn hz kazand bir sre yaanmaktadr....

brahim Halil KIRAN

T.C. Babakanlk zelletrime daresi Bakan Yardmcs Enerjinin, sanayideki temel girdilerin banda yer almas ve gnlk hayatn vazgeilmez bir paras haline gelmesi dikkate alndnda, lkenin rekabet gc ve tketici refah bakmndan iyi ileyen bir enerji piyasasnn nemi yadsnamaz. Trkiyenin srdrlebilir byme hedeflerinin alt yapsn oluturmak bakmndan ele alndnda, artan enerji talebini da bamll azaltarak karlayabilmek, zlmesi gereken problemlerin banda yer almaktadr. Geleneksel olarak dikey btnleik bir yapda ve kamu tekelinde gelimi olan lkemiz enerji piyasas faaliyetlerinin, dnyada yaanan gelimelere paralel bir ekilde, rekabeti bir piyasada gereklemesini salama ynnde almalarn hz kazand bir sre yaanmaktadr. Bu meakkatli srecin baars, lke rekabet politikas asndan da olduka kilit bir konu haline gelmektedir. Enerji piyasasnda 2000li yllarda temel yapsal deiikliklere gidilmi olup bu kapsamda 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve 4646 sayl Doalgaz Piyasas Kanunu yrrle konulmutur. Enerji sektrnde dzenleme ve denetim yapmak zere Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu kurulmutur. Benimsenen yeni sistemde temel bir hukuki rejim deiikliine gidilerek imtiyaz sistemi yerine lisans sistemine geilmitir. Yeni modelde ama elektriin (enerjinin) yeterli, kaliteli, srekli, dk maliyetli ve evreyle uyumlu bir ekilde tketicilerin kullanmna sunulmas iin, rekabet ortamnda zel hukuk hkmlerine gre faaliyet gsterebilecek, ma-

li adan gl, istikrarl ve effaf bir elektrik enerjisi piyasasnn (enerji piyasalarnn) oluturulmas ve bu piyasada bamsz bir dzenleme ve denetimin salanmasdr. Serbestleme srecinde nemli noktalardan birini, bu srete devletin piyasalardaki rolnn ve mdahale seviyesinin doru belirlenmesi hususu oluturmaktadr. Devletin rol bakmndan belirleyici kavramlardan biri zelletirmelerdir. Gemii kamu sahipliine dayanan piyasalar bakmndan, zellikle younlama seviyesi dk rekabeti bir piyasa dizayn oluturma hedefine ynelik olarak, etkin zelletirme uygulamalarnn nemli bir rekabet politikas arac olduu aktr. Literatrde rekabet seviyesini artrmay ve tketicilere daha iyi hizmet vermeyi hedefleyen bir serbestleme srecinin zelletirme olmakszn mmkn olmadn ne sren grler mevcuttur. zelletirme ilemlerinin baz durumlarda finansman yaratmak ya da ok farkl gerekelerle uygulamaya konulduu grlmekle birlikte, en merkezi hedefin tketici faydasnn artmas olmas gerektii aktr. Epeyce cazip zelliklere sahip bir talep yapsna sahip olan elektrik ve doal gaz datm faaliyetlerinin arz tarafnda tekelci bir yapnn bulunduu grlmektedir. zelletirmeler serbest piyasa oluumunun temel aracdr. zelletirmeler yoluyla hem Elektrik ve Doalgaz Piyasas Kanunlarnda tasarlanan piyasa yaps oluturulabilecek hem de kamu giderlerinin azaltlmas ve verimliliin artrlmas salanm olacaktr.

Elektrik Datm Sektr

Trkiye elektrik sektr, nemli lde byme potansiyeli gsterdii iin ulusal ve ulusla-

raras apta son derece gzde bir sektr konumundadr. Trkiye elektrik sektr Avrupa, Orta Dou ve Afrika ktalar baznda en byk ve en hzl byyen sektrler sralamasnda balarda yer almaktadr. lkemizde kii bana den elektrik tketim miktarnn gelimi lkelere gre hl olduka dk seviyelerde olmas, sektrdeki bu byme potansiyelinin uzun sre devam edeceini gstermektedir. 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu Kanununun 14. maddesinde, TEDA ve EA ile ilgili zelletirme ilemlerinin 4046 sayl Kanun hkmleri dairesinde zelletirme daresi Bakanl (B) tarafndan yrtlmesi hkm yer almaktadr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn koordinatrlnde, Devlet Planlama Tekilat Mstearl, Hazine Mstearl, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, zelletirme daresi Bakanl olmak zere dier ilgili taraflar Elektrik Enerjisi Sektrnde yaplmas planlanan reform ve zelletirmelerle ilgili olarak almalar yapmlar ve bu almalar neticesinde hazrlanan Elektrik Enerjisi Sektr Reformu ve zelletirme Stratejisi Belgesi Yksek Planlama Kurulunun 17 Mart 2004 tarihinde karlan 2004/3 no.lu Karar ile onaylanmtr. Stratejisi Belgesinde yer alan eylem planna uygun olarak, zelletirme Yksek Kurulunun 02.04.2004 tarih ve 2004/22 sayl karar ile Trkiye Elektrik Datm A.. (TEDA) zelletirme programna alnm, Belgenin ekinde yer alan datm blgelerinin zelletirilmesi amacyla TEDA ve bal irketleri ile ilgili olarak yeniden yaplandrma almalar gerekletirilmitir. Bu erevede, on drt adet irket kurulmu, Koordinatrlk olarak faaliyet gsteren stan-

21

it vakf dergisi

brahim Halil Kran

bul Anadolu Yakas anonim irkete dntrlm, TEDAn mevcut bal ortaklklarndan Karaelmas Elektrik Datm A.. ile messeselerinden Kastamonu Elektrik Datm Messesesi, Bakent Elektrik Datm A.. bnyesinde birletirilmi; Krfez Elektrik Datm A.., Sakarya Datm A.. bnyesinde tek bir irket olarak birletirilmi; Krehir, Nevehir, Nide, Aksaray Elektrik Datm Messeseleri, Meram Elektrik Datm A..ye balanmtr. Yaplandrma sonucunda Trkiye Elektrik A..nin hissedar olduu ve datm, perakende sat ve perakende sat hizmeti yrtlen irketler ve kapsad iller aadaki gibi belirlenmitir: zelletirme Yksek Kurulunun 7.11.2005 tarih ve 2005/125 sayl karar ile sermayesinin %100 TEDAa ait olan ve elektrik datm

Bugne kadar 4046 sayl zelletirme Uygulamalar Hakknda Kanun erevesinde TEDAn hissedar olduu on sekiz elektrik datm irketine ilikin olarak zelletirme ihaleleri yaplmtr. On adet elektrik datm irketinin (Bakent, Sakarya, Meram, OsRKET GREV LLER mangazi, amlbel, Uluda, oAkdeniz Elektrik A.. Antalya, Burdur, Isparta l snrlar ruh, Yeilrmak, Frat, Trakya Aras Elektrik A.. Erzurum, Ar, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Idr, Kars Elektrik Datm A..) zel sektre oruh Elektrik Datm A.. Trabzon, Artvin, Giresun, Gmhane, Rize devir ilemleri tamamlanm ve bu irketlerin zelletirmesinden Dicle Elektrik Datm A.. Diyarbakr, anlurfa, Mardin, Batman, Siirt rnak 5.4 milyar ABD Dolar gelir elde Frat Elektrik Datm A.. Elaz, Bingl, Malatya, Tunceli edilmitir. Gediz Elektrik Datm A.. zmir, Manisa Yedi adet elektrik datm irketiGksu Elektrik Datm A.. Kahramanmara, Adyaman nin (Akdeniz, Gediz, Boazii, stanbul Anadolu Yakas, Toroslar amlbel Elektrik Datm A.. Sivas, Tokat, Yozgat Dicle ve Vangl Elektrik Datm Menderes Elektrik Datm A. Aydn, Denizli, Mula A..) ihalesi yatrmclarn ykmOsmangazi Elektrik Datm A.. Eskiehir, Afyon, Bilecik, Ktahya, Uak llklerini yerine getirememesi neToroslar Elektrik Datm A.. Adana, Gaziantep, Hatay, Mersin, Osmaniye, Kilis deniyle iptal edilmitir. Bunlardan, Boazii, Gediz ve AkUluda Elektrik Datm A.. Balkesir, Bursa, anakkale, Yalov deniz Elektrik Datm A.. iin Vangl Elektrik Datm A. Bitlis, Hakkari, Mu, Van 07.08.2012 tarihinde yeniden Yeilrmak Elektrik Datm A.. Samsun, Amasya, orum, Ordu, Sinop ihaleye klmtr. Akdeniz ElekBakent Elektrik Datm A.. Ankara, Krkkale, Zonguldak, Bartn, Karabk, ankr, trik Datm A..deki, TEDAa Kastamonu. ait % 100 oranndaki hissenin zelletirme ihalesi 12.11.2012 Boazii Elektrik Datm A. stanbul ili Rumeli Yakas. tarihinde tamamlanm olup, ihale onay aamasndadr. stanbul Anadolu Yakas Elektrik stanbul ili Anadolu Yakas. Boazii Elektrik Datm A.. deDatm A.. ki, TEDAa ait % 100 oranndaki Meram Elektrik Datm A.. Krehir, Nevehir, Nide, Aksaray, Konya, hissenin zelletirme ihalesinde Karaman. yedi teklif alnm olup sre devam etmektedir. Gediz Elektrik Sakarya Elektrik Datm A.. Sakarya, Bolu, Dzce, Kocaeli. Datm A..ihalesinde Son Teklif Trakya Elektrik Datm A.. Edirne, Krklareli, Tekirda.

blgelerinde datm lisans ile TEDAn uhdesinde bulunan datm sisteminin iletme hakkna sahip olan datm irketlerinin hisselerinin blok olarak sat ngrlmtr. 24.07.2006 tarihinde TEDA ile blge datm irketleri arasnda imzalanan letme Hakk Devir Szlemeleri ile datm tesislerinin kullanm hakk, otuz yl sre ile blge elektrik datm irketlerine verilmi olup, blge elektrik datm irketleri Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu tarafndan verilmi olan datm lisans ve perakende sat lisans kapsamnda faaliyetlerini srdrmektedir. zelletirme modeline gre, datm varlklarnn mlkiyeti devredilmeyip TEDAta kalmakta olup elektrik datm sistemi letme Hakk Devir Szlemesinin sresinin bitiminde tekrar kamuya dnecektir.

zelletirmeler serbest piyasa oluumunun en temel aracdr. zelletirmeler yoluyla hem Elektrik ve Doalgaz Piyasas Kanunlarnda tasarlanan piyasa yaps oluturulabilecek, hem de kamu giderlerinin azaltlmas ve verimliliin artrlmas salanm olacaktr.

22

it vakf dergisi

brahim Halil Kran

3096 sayl Kanuna gre devredilen iki blge (AydnDenizli-Mula ve AdyamanKahramanmara Datm Blgeleri) dahil bugne kadar 13 elektrik datm blgesinin zelletirmesi tamamlanmtr.

Verme Tarihi 04 Aralk 2012dir. Dier datm irketlerinin yeniden ihalesi iin hazrlklar srdrlmektedir. Aras Elektrik Datm A.. ihalesinde ise Dantay tarafndan iptal karar verilmi olup, daremizce temyize bavurulmutur. Halen temyiz sreci beklenmektedir. Kayseri ve Civar Elektrik T.A..deki % 20 oranndaki hissenin sat amacyla alan ihale 06.04.2012de sonulandrlm olup, 21.09.2012 tarihinde imzalanan szleme ile Kayseri ve Civar Elektrik T.A.deki % 20 oranndaki hissenin devri gereklemitir. 3096 sayl Kanuna gre devredilen iki blge (Aydn-Denizli-Mula ve Adyaman-Kahramanmara Datm Blgeleri) dhil bugne kadar on elektrik datm blgesinin zelletirmesi tamamlanmtr. Halihazrda datm piyasasnn yaklak % 50si zel sektr tarafndan iletilmektedir. Elektrik datm irketlerinin ihalelerinde nyeterlilik kriterlerini salayan yatrmclar teklif verebilmektedirler. Yeniden balatlan zelletirme ihalelerinde devir srelerini ksaltmak, yatrmclarn taahhtlerini yerine getirmelerini ve finansman ve deme kolayl salamak amacyla baz yeni dzenlemeler getirilmitir. nmzdeki yl ierisinde datm zelletirmelerinin tamamlanmas hedeflenmektedir.

Elektrik retim Sektr

Enerji retim varlklarnn zelletirilmesi daremiz ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan koordineli bir ekilde srdrlmektedir. Elektrik retim santralleri, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl bnyesinde faaliyetlerini srdren Elektrik retim A.. (EA) tarafndan iletilmektedir. EAa ait HESlerin byk

ksmnn, termik santrallerin de tamamnn zelletirilmesi planlanmaktadr. zelletirilecek santraller yaklak 16.000 MW kurulu gce sahip olup, EA kurulu gcnn % 68ine tekabl etmektedir. Kalan % 32lik ksm tekil eden ve yaklak 7500 MW kurulu gce sahip olan toplam yirmi bir santral ise, snr aan sular zerinde bulunmalar ve stratejik nemleri nedeniyle zelletirme srecinin dnda yer almaktadr. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan Akarsu Hidroelektrik Santrallerinin ncelikli olarak zelletirme programna alnarak zelletirilmesinin uygun olaca belirtilmi ve bu kapsamda, 19.10.2009 tarihli ve 2009/59 sayl zelletirme Yksek Kurulu Karar ile, 56 akarsu santralinin zelletirme programna alnarak, letme Hakk Verilmesi yntemi ile zelletirilmesine karar verilmitir. Kurulu kapasitesi toplam 140 MW olan on sekiz grubun (Elli adet akarsu santralinin) ihalesi Haziran 2010da gereklemi olup; 2012 yl Kasm ay itibaryla on grubun devir ilemleri tamamlanmtr. Dier drt gruba ilikin devir sreci devam etmektedir. Devir ilemleri gerekletirilemeyen akarsu santralleri ile zelletirme kapsam ve programna alnan Berdan ve Hasanlar HESlerin dahil olduu kurulu kapasitesi toplam yaklak 63,7 MW olan; on grubun ihalesine 13.07.2012 tarihinde klmtr. Sz konusu gruplar: Grup 1: Engil, Erci, Hoap Grup 2: Kokpr Grup 3: Ksk Grup 4: Gksu Grup 5: Bozkr, Ermenek Grup 6: Harakl-Hendek, PazarkyAkyaz, Bozhyk Grup 7: Hasanlar Grup 8: Ladik-Bykkzolu, Durucasu Grup 9: Arpaay, Telek-Kiti Grup 10: Berdan olarak belirlenmi olup, dokuz grubun nihai pazarlk grmeleri 19.10.2012de gerekletirilmitir. Grup 6 iin ise tekrar ihaleye klm olup nihai pazarlk grmesi 27.11.2012de tamamlanmtr. Onay sreleri srmektedir.

Sz konusu gruplar letme Hakk Devri yntemi ile zelletirilmektedir. EAa ait 27 adedi hidroelektrik, 18 adedi termik olmak zere kurulu gleri toplam 16.200 MW olan toplam 45 santralin de zelletirilmesine ynelik n hazrlk almalar devam etmektedir. Sz konusu 45 santral ile ilgili olarak yaplan almalar sonucunda, 4 adet ncelikli santral belirlenmi ve dier santraller ise 9 portfy grubuna ayrlmtr. Portfylerin zelletirilme stratejisi ile ilgili olarak almalar devam etmekte olup sektrdeki ve uluslararas piyasalardaki deiimler gz nnde bulundurularak portfylerde deiikliklere gidilebilecektir. Portfy gruplar oluturulurken birtakm dizayn prensipleri erevesinde hareket edilerek lek ekonomisi ve operasyonel sinerji salanmas amacyla corafi konumlar dikkate alnarak birbirine yakn santraller mmkn olduunca birlikte gruplandrlmtr. Portfy Gruplarn oluturan santraller Tablo:1de verilmitir. Portfy gruplarndan bamsz ncelikli olarak zelletirilmesi planlanan santrallere ilikin bilgiler aada verilmi olup, Hamitabat, Seyitmer ve Kangal Termik Santralleri zelletirme srecindedir. Hamitabat Elektrik retim A..nin hisselerinin tamamnn, Blok Sat yntemi ile zelletirilmesi iin 10.08.2012 tarihinde ilana klm olup; son teklif verme tarihi 14.01.2013tr. Seyitmer Termik Santralinin, Santral tarafndan kullanlan tanmazlarn, Seyitmer Linyitleri letmesi tarafndan kullanlan tanr ve tanmazlarn Varlk Sat; 2594, 31743 ve 200702650 No.lu Maden Ruhsatlar ve bu Ruhsatlarn kapsad Maden Sahalarnn letme Hakknn Verilmesi yntemi ile bir btn halinde zelletirilmesi iin 6.11.2012 tarihinde ilana klm olup son teklif verme tarihi 20.12.2012dir. Kangal Termik Santrali ile Santral tarafndan kullanlan EA ve Hazinenin mlkiyetindeki tanmazlarn Varlk Sat; 53318 ve 72760 No.lu Maden Ruhsatlar ve bu Ruhsatlarn kapsad Maden Sahalarnn letme Hakknn Verilmesi yntemi ile bir btn halinde

23

it vakf dergisi

brahim Halil Kran

Tablo. 1 Portfy Gruplarn Oluturan Santraller.

EAa ait HESlerin byk ksmnn, termik santrallerin de tamamnn zelletirilmesi planlanmaktadr. zelletirilecek santraller yaklak 16.000 MW kurulu gce sahip olup, EA kurulu gcnn % 68ine tekabl etmektedir. Kalan % 32lik ksm tekil eden ve yaklak 7500 MW kurulu gce sahip olan toplam 21 santral ise, snr aan sular zerinde bulunmalar ve stratejik nemleri nedeniyle zelletirme srecinin dnda yer almaktadr.

zelletirilmesi iin 6.11.2012 tarihinde ilana klm olup son teklif verme tarihi 17.01.2013tr.

Doalgaz Datm Sektr

Sahip olduu belirgin avantajlar nedeniyle dnya enerji kaynaklar iindeki pay gittike artan bir enerji kayna olan doal gaz, uluslararas alanda nemli ticaret akmlarna konu olmaktadr. Gelimekte olan ve enerji ihtiyac hzla artan bir lke olarak Trkiye asndan ise hzl ve srdrlebilir ekonomik gelimenin nemli unsurlarndan birini tekil etmektedir. 18 Nisan 2001 tarihinde yrrle giren 4646 Sayl Doalgaz Piyasas Kanunu, lkemiz doalgaz piyasasnn libarelleme srecinde atlm nemli bir admdr. 4646 Sayl Kanun ile Doalgaz Piyasas zel sektre alm ve EPDK Doalgaz Piyasasn dzenleyen bamsz bir kurum olarak yetkilendirilmitir. Kanunun amac Trkiyede doalgazn kaliteli, kesintisiz, ucuz ve rekabete dayal esaslar erevesinde tketicinin kullanmna sunulmas ve piyasann liberalleerek finansal adan gl, istikrarl ve effaf bir yapnn salanmasdr. Trkiye doal gaz piyasasnn hukuki altyap-

24

it vakf dergisi

brahim Halil Kran

sn oluturan Kanun, BOTAn dikey btnlemi tzel kiiliinin, datm faaliyeti hari olmak zere ayrtrlarak yeniden yaplandrlmas ve iletim faaliyetini yapan irket hari dier irketlerin (depolama ve ticaret) zelletirilmesini hkme balamtr. Kanunun yaymland dnemde BOTAn mlkiyetinde ve iletiminde bulunan ehir ii datm iletmeleri ve varlklarnn zelletirilmesi ve yeni oluturulacak datm blgelerinde ise ihale yntemiyle belirlenecek zel irketlerin faaliyet gstermesi ngrlmtr. Ayrca, ithalat, iletim, depolama, toptan sat, ihracat, datm, sktrlm doal gaz (CNG) datm ve iletimi faaliyetleri, lisans alnmasnn zorunlu hale getirildii birer piyasa faaliyeti olarak saylmtr. Trkiye de doalgaz tketimi, datmn balad ilk yl olan 1988den itibaren, yllk ortalama %17 byme oran ile hzla artm ve 45 milyar metrekp tketim hacmine ulamtr. Doalgaz, lkemizde ilk olarak 1988 ylnda Ankara da 1992 ylnda Bursa da ve 1996 ylnda zmit, Eskiehir ve stanbul da kullanlmaya balanmtr. 2001 ylndan 2003e kadar doalgazn datm stanbul, Ankara ve zmit illerinde olduu gibi Belediyeler tarafndan gerekletirilmitir. 2003 yl sonras yasal mevzuatn yrrle girmesiyle beraber, yeni doalgaz datm blgeleri belirlenerek, bu blgelerin doalgaz datm lisanslarnn zel sektre verilmesi iin EPDK tarafndan datm ihaleleri balatlmtr. Yaplan bu ihaleler ile zel sektrn datm faaliyetlerinde bulunmas tevik edilmi, bu sayede Trkiye deki geni datm ebekesinin kurulmas salanrken, birok ehirde doaldokuz olan doalgaz kullanan ehir says 2011 yl sonu itibari ile 62ye ykselmitir. 2011 yl sonu itibariyle Trkiyedeki tm doal gaz datm blgelerinde yaklak; 7.400 km elik boru hattna, 56.200 km polietilen boru hattna, 9.100.000 abone saysna, 77.800 kiiye dorudan ve dolayl istihdama, 7,9 milyar TL toplam yatrm tutarna, eriilmitir. 2011 yl sonu itibari ile lkemizdeki toplam mesken doalgaz abone says 8 milyonun

zerine kmtr. Daha nce yerel ynetimler eliyle yrtlen doalgaz datm hizmetleri Bursa, Eskiehir ve Kocaeli illerinde zelletirilmi, u anda sadece Ankara ve stanbulda doalgaz datm hizmetleri kamu eliyle yrtlmektedir.

Bakent Doalgaz Datm A.. ve zelletirme Sreci

Bakent Doalgaz Datm A.. (Bakentgaz) 2037 ylna kadar geerli olan otuz yllk doalgaz datm lisansna ve Trkiyenin, 4.9 milyon nfuslu bakenti Ankarann doalgazn halihazrda 1.4 milyon ile 500 bin potansiyel aboneye avantajl ve zel bir tarife ile datm imtiyazna sahip, Trkiyenin en byk ikinci doalgaz datm irketidir. Bakentgazn %80 hissesine tekabl eden Ankara Bykehir Belediyesine ait hisseler, 5669 sayl Kanun ve zelletirme Yksek Kurulunun (YK) 02.07.2009 tarih ve 2009/43

Sahip olduu belirgin avantajlar nedeniyle, dnya enerji kaynaklar iindeki pay gittike artan bir enerji kayna olan doalgaz, uluslararas alanda nemli ticaret akmlarna konu olmaktadr. Gelimekte olan ve enerji ihtiyac hzla artan bir lke olarak Trkiye asndan ise hzl ve srdrlebilir ekonomik gelimenin nemli unsurlarndan birini tekil etmektedir.

sayl Karar ile zelletirme kapsam ve programna alnmtr. daremiz tarafndan Bakentgazn klan ilk ihalesinde, Alcnn hale artnamesinde belirtilen ykmllkleri yerine getirememesi, ikinci ihalesinde ise alnan tekliflerin deer tespit rakamnn altnda kalm olmas nedeniyle Bakentgazn zelletirme sreci tamamlanamamtr. Bu defa 04.07.2012 tarih ve 6353 sayl Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ile deiik 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanununun Geici 3. maddesinin (e) bendi ile Bakentgazn sermayesinde bulunan Ankara Bykehir Belediye Bakanl ile Belediyenin itiraklerine ait kalan toplam % 20 oranndaki hissenin zelletirme kapsam ve programna alnmas hkm altna alnmtr. Anlan Kanun erevesinde alnan 06.08.2012 tarih ve 2012/120 sayl YK Karar ile; Bakentgazn % 20 oranndaki hissesi de zelletirme kapsam ve programna alnmasna, sz konusu hisselerin daha nceden zelletirme kapsam ve programna alnm % 80 oranndaki hisse ile birlikte blok sat yntemi uygulanmak suretiyle zelletirilmesine ve zelletirme ilemlerinin iki yl iinde tamamlanmasna karar verilmitir. 6353 sayl Kanun ile yaplan dzenleme dorultusunda, Bakentgazn %100 hissesinin zelletirilmesine dair Hisse Sat Szlemesi ile elde edilecek gelirden ncelikle zelletirme iin yaplm olan masraflar dlecek, ardndan zelletirme daresi tarafndan Hazine ve BOTA Genel Mdrlne, EGO Genel Mdrlnn olan gemi yl borlar denecek daha sonra da EGO Genel Mdrl

25

it vakf dergisi

brahim Halil Kran

ile Ankara Bykehir Belediyesinin hisse sat szlemesi tarihi itibariyle Bakentgaz bilanosundaki kaytl borlar Bakentgaza aktarlacaktr. Ayrca yaplan dzenleme ile hisselerinin zelletirilmesine dair hisse sat szlemesinin imza tarihini takip eden sekiz yl sresince Bakentgaz tarafndan birim hizmet ve amortisman bedeli (BHAB) 0,05555 ABD dolar/m3 karl TL, tama bedeli (TB) 0,0077 ABD dolar/m3 karl TL olarak uygulanmaya devam edecektir. EPDKnn Tarife Ynetmelii uyarnca, Bakentgaz iin TB ve BHAB uygulamalarnda, serbest tketici limitinden bamsz olarak Hisse Sat Szlemesinin imzalanmasn mteakiben 8 yl sre ile yllk sabit 800.000 m3 tketim miktar esas alnacaktr. 6353 sayl kanunla, EPDKdan datm lisans alan ehir ii datm irketinin, belediyeyi sermaye koyma art aramakszn, yzde on nispetinde datm irketine ortak olmaya davet etmesi veya irket ynetim ve denetim kurullarnda belediyeye temsil hakk vermesi zorunluluu Bakentgaz iin kaldrlmtr.

EPDK tarafndan irketin Baz Varlk Taban 646.271.089 TL olarak belirlenmi ve yeni tarife metodolojisine geilinceye kadar, Baz Varlk Tabanna ve gerekleen yatrmlara enflasyon dzeltmesi yaplmasna ilikin EPDK karar tesis edilmitir. Yeni kanun erevesinde daremizce Bakentgazn % 100 oranndaki hissesinin blok sat yntemiyle zelletirilmesi ile ilgili olarak 14.09.2012 tarihinde ihale ilan yaymlanm olup17.12.2012 tarihinde teklifler alnacaktr. Alan bu ihalede yatrmclarn ihale bedelini pein ya da taksitli deme imkanlar bulunmaktadr. Taksitli demede ihale bedelinin %50sini deyen yatrmc, kalan ksm ABD dolar baznda yllk LBOR+2,5 orannda basit faiz ile 2 yl vadede deme imkanna sahip olacaktr. Bakentgazn zelletirilmesinden sonra Trkiye nin en byk doalgaz datm irketi olan GDA n zelletirme almalarna balanlmas dnlmektedir.

Sonu
Yaplan deerlendirmelerin aksine hem elektrik (retim ve datm) hem de doalgaz sektrnde srdrlen zelletirme faaliyetlerinin tamamlanmasyla birlikte; kamunun finansman yknn azalaca, kayp kaaktan dolay zellikle elektrik tketicilerinin katland maliyetlerin ciddi oranda decei, enerji KTleri arasndaki nakit ak problemlerinin tamamen zlecei, kesinti says ve srelerinin azalaca, enerji sektrnde verimlilik ve hizmet kalitesinin ykselmesi ile birlikte tketicilere byk fayda salanaca deerlendirilmektedir. 1990l yllarda zelletirmeyi tamamlayan Avrupa lkelerinde, orta vadede iletme ve yatrm giderleri ile zellikle elektrikte kesinti srelerinin azald, ayn zamanda hizmet kalitesinin iyiletii ve maliyetlerdeki dlerin fiyatlara yansd grlmtr. lkemizde de zelletirmeler sonrasnda orta ve uzun vadede buna benzer kazan ve faydalarn salanmas hedeflenmitir. Elektrik datm zelletirilmelerinden u ana kadar yaklak 5.5 milyar ABD dolar zelletirme geliri elde edilmitir.

Hem elektrik (retim ve datm) hem de doalgaz sektrnde srdrlen zelletirme faaliyetlerinin tamamlanmasyla birlikte; kamunun finansman yknn azalaca, kayp kaaktan dolay zellikle elektrik tketicilerinin katland maliyetlerin ciddi oranda decei, enerji KTleri arasndaki nakit ak problemlerinin tamamen zlecei, kesinti says ve srelerinin azalaca, enerji sektrnde verimlilik ve hizmet kalitesinin ykselmesi ile birlikte tketicilere byk fayda salanaca deerlendirilmektedir.

zelletirme ncesi EA ve TETA faturalar gecikerek ve ksmen denirken, zelletirme sonrasnda zel sektr elektrik datm ve perakende sat irketleri tahsilat oranlarn ykselterek satn aldklar enerji bedellerini % 100 orannda ve zamannda devlete ve retim irketlerine demeye balamlardr. Bu uygulama, kamu bte dengesine her yl milyarlarca lira katk salamaktadr. zelletirmeyle elektrik kayp-kaak oranlarnn OECD ortalama rakamlarna inmesi hedeflenmitir. Kayp-kaak enerjinin lkemiz ekonomisine maliyetini azaltmak iin EPDK tarafndan ciddi kayp-kaak hedefleri belirlenmitir. stelik kayp-kaak oranlarnn hedef rakamlara indirilmesi riski zel sektrde braklmtr. nmzdeki yllarda zellikle elektrik kayp-kaak oranlarnn yksek olduu blgelerin zel sektre devredilmesiyle birlikte kamu kesimi byk bir finansman yknden kurtulmu olacaktr. Ayrca elektrik datm ve perakende sat hizmetleri iin yaplmas gereken yllk 1.7 milyar lira tutarndaki yatrm, zel sektr tarafndan yaplacaktr. Elektrik datm sektrnde yaplan yatrmlarda 2,2 kat art gereklemitir. 2011-2015 dneminde yaklak 9 milyar lira yatrm yaplacak olup zelletirilen blgelerdeki yatrmlarn finansman zel sektr tarafndan salanacaktr. Dier yandan zelletirme sonrasnda teknik kayplar drmek, hizmet kalitesini ykseltmek ve mteri memnuniyetini artrmak iin zel irketler ileri teknoloji yatrmlarna ynelik faaliyetlerini de srdrmektedirler. Bu erevede otomatik saya okuma sistemi, corafi bilgi sistemi, SCADA sistemi, kurumsal kaynak planlamas ve mteri ilikileri ve dokman ynetim sistemi gibi pek ok alanda yeni iletme yatrmlar gerekletirilmektedir. Sonu olarak hem doalgaz sektrnde hem de elektrik sektrnde zel sektr tarafndan verimlilik artnn salanmas, iletme maliyetlerinin azaltlmas, ayrca elektrik datm sektrnde kayp-kaan drlmesi yoluyla salanan faydalar ve tasarruf, orta ve uzun vadede tarifeler vastasyla tketicilere yanstlabilecektir.

26

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Trkiye Enerjide Da Bamllktan Nasl Kurtulur?

Dnyada kmrn genel enerjideki pay % 27, elektrik retimindeki pay ise, ortalama % 40 civarndadr. 21. yzylda dnyada kmr kullanm giderek artarken, lkemizde gelitirilen olumsuz propagandalar kamuoyunu yanltmaktadr. Gelitirilen temiz kmr teknolojileri ile kmrden gaz, sv yakt retilmekte, kmr yksek verimle kullanan yakma sistemleri gelitirilmektedir. Yeni teknolojiler sayesinde, kmrden kaynaklanan emisyonlar ok dk dzeylere indirilmekte ve doaya zarar verilmemektedir...

Prof. Dr. Gven nal

T Maden Fakltesi

Dnyadaki Durum
Bilindii gibi lkemiz, enerjide % 74 orannda da bamldr. Bu oran, yllara bal olarak artmaktadr. Bu nedenle, Trkiyenin enerjiye bal cari a da her geen gn daha fazla olmaktadr. Byk bir lke ve blgesel g olan Trkiyenin, enerjideki da bamllnn, azaltlmas gerekir. Dnya enerji gereksiniminin % 87si k-

mr, petrol ve doal gaz gibi fosil yaktlardan, geri kalan da bata hidrolik ve nkleer olmak zere dier kaynaklardan karlanmaktadr. Trkiyede ise fosil yaktlardan karlanan enerji, 2011 ylnda % 91 olmutur. Dnyadaki fosil yaktlar iinde kmr en byk rezerve sahip olup dnya zerinde dengeli bir dalma sahiptir. Bugn bilinen dnya kmr rezervlerinin mr 240 yl olarak hesaplanmakta, bu nedenle kmr, en gvenilir enerji kayna olarak kabul edilmektedir. Dnyada

ri gelitirilmektedir. Yeni teknolojiler sayesinde, kmrden kaynaklanan emisyonlar ok dk dzeylere indirilmekte ve doaya zarar verilmemektedir.

Temiz Kmr Teknolojileri

Gnmzde, temiz kmr teknolojileri, bata ABD, Avrupa Birlii, Gney Afrika, Avustralya, Japonya ve inde olmak zere, hzla gelimektedir. Temiz kmr teknolojilerinin hedefi, evreye uyumlu, sfr emisyonlu kmr kullanmdr. Bu balamda, kmr yakan elektrik santrallerinde verim ykseltilmekte, (CO2, NOx, SOx ve para) emisyonlar azaltlmaktadr. Ayrca, yksek verimli melez (hibrid) santraller gelimekte, kmrden gaz, sv yakt ve hidrojen retimi ticari hale gelmektedir. -Yksek Verimli Elektrik Santralleri Kmr yakan elektrik santrallerinde kullanlan yeni teknolojilerle santral verimi arttrlmakta ve emisyonlar azaltlmaktadr. Halen OECD de ortalama % 38 olan evrim verimi, basnl akkan yatak uygulamasyla % 45e ulamaktadr. Pulverize yakt ileri yakma teknii kullanan santrallerde, 250 bar basn ve 550 oC scaklkta buhar kullanlarak, % 48 verim elde edilmektedir. Scakln 700oCye karlmas ile verimin % 55e kadar ykseltilebilecei belirtilmektedir. Trkiyede kmr yakan santrallerde evrim veriminin, ortalama % 27 olduu belirtilmektedir.

Trkiyede, Yllara Gre Elektrik retimindeki Kaynak Paylar (Kaynak: ETKB)

Dnya Elektrik Enerjisi retiminde Kaynaklarn Pay (Kaynak: World Coal Institute 2010)

kmrn genel enerjideki pay % 27, elektrik retimindeki pay ise, ortalama % 40 civarndadr. 21. yzylda dnyada kmr kullanm giderek artarken, lkemizde gelitirilen olumsuz propagandalar, kamuoyunu yanltmaktadr. Gelitirilen temiz kmr teknolojileri ile kmrden gaz, sv yakt retilmekte, kmr yksek verimle kullanan yakma sistemle-

27

it vakf dergisi

Gven nal

trmada stnlk arz etmektedir. Kkrt, para, azotoksit ve CO2 emisyonlar, petrolden daha dk seviyelere indirilmektedir.

Kmrn Svlatrlmas
Dorudan kmr svlatrlmasnda, kmr bir solvent ile yksek s ve basn altnda zeltiye alnmaktadr. Bu proses yksek derecede verimlidir, ancak sv rn rafine edilmektedir. Dolayl kmr svlatrlmasnda, ilk olarak kmr gaz haline getirilerek syngas (hidrojen ve karbonmonoksit karm) retilmektedir. Bu gazdan kkrt giderilmekte ve karm istenilen rn kalitesinde ayarlanmaktadr. Syngas (sentetik gaz) bir katalizr zerine kondanse edilerek FischerTropch Prosesi ile yksek kalitede temiz dizel, metanol ve dimetileter gibi alternatif sv yaktlar retilmektedir. Dnyada birok lkede kmrden sv yakt retimi projeleri yatrm ve planlama safhasndadr. Gney Afrika, kmrden sv yakt retimini elli yldr endstriyel olarak uygulamakta ve petrol ihtiyacnn % 40n salamaktadr. inin en byk enerji irketi Shenhua, 2005te Kuzey inde kurduu 50.000 varil/gn kapasiteli petrol retecek bir tesisi, 2011 ylnda ksmen devreye almtr. lk admda, dizel ve jet yakt retilmektedir. Shenhua firmas dier bir tesisini, 10 milyar US dolara, Sasol ile ortak yatrm ya-

Dnya lkeleri Kmrden Elektrik retimi Paylar (Kaynak: World Coal Institute 2010)

Verimin artmas ile retilen elektriin nitesi bana daha az kmr kullanlacandan, emisyonlar (CO2, NOx, SOx ve para) % 30 azalmakta ve retim maliyeti % 50 dmektedir. Kmrn biyoktle ve organik atklarla birlikte yaklmas birim maliyeti drmekte ve emisyonlar azaltmaktadr. % 25e varan miktarlarda biyoktle ve atk malzeme kmre katlarak yaklmaktadr. - Hibrid (Melez) Elekrik Santralleri Gelime srecindeki, melez kombine sistemlerde kmr, basnl akkan yatakl gazlatrcda ksm gazlatrmaya tabi tutulmakta, elde edilen gaz, gaz trbinlerinde karbon ise akkan yatakta yaklarak buhar elde edilmektedir. retilen gazn filtrasyonu ile emisyonlar % 70 azaltlmakta ve verim % 55e ykselmektedir. Ayrca, kmr su karm gazlatrlmakta, elde edilen gaz ve buhar ile ayr ayr elektrik retilmektedir. - Kmrden Gaz, Sv Yakt ve Hidrojen retimi Kmrden gaz retimi 150 yllk, sv yakt retimi ise, 70 yllk teknolojiler olup gnmzde byk lde gelitirilmitir. Hidrojen retimi ise bu teknolojilerin devam niteliindedir. Kmrden sv yaktlarn elde edilmesi, byk enerji gvenilirlii yan sra, elektrik retiminde, ulamda ve snmada temiz yaktlar salamakta ve petrol fiyat artn nlemektedir. Kmrden retilen sv yaktlar, evresel etkileri ve emisyonlar asndan, petrol rnleriyle karla-

Kmrden sv yaktlarn elde edilmesi, byk enerji gvenilirlii yan sra, elektrik retiminde, ulamda ve snmada temiz yaktlar salamakta ve petrol fiyat artn nlemektedir. Kmrden retilen sv yaktlar, evresel etkileri ve emisyonlar asndan, petrol rnleriyle karlatrmada stnlk arz etmektedir.

parak gerekletirmektedir. 10 milyon ton/yl kapasiteli bu tesisin 2014 ylnda retime balamas beklenmektedir. Shenhua firmas, kmrden petrol retim kapasitesini, 2020 ylna kadar 30 milyon tona karmay planlamtr. Avustralyada, Monash Enerji irketi, dk kaliteli kmr kullanan, 62.000 varil/gn kapasiteli bir tesis kurmay planlamtr. Fizibilite almalarna gre, bu tesis, Avustralya ekonomisine 50 ylda 115 milyar $ yarar salayacaktr. Katarda doalgazdan petrol reten 180.000 varil/gn kapasiteli iki tesis kurulmutur. Almanya, ABD, Hindistan, Japonya, ngiltere ve Endonezyada kmrden petrol retimi ile ilgili ciddi projeler bulunmaktadr.

28

it vakf dergisi

Gven nal

Byk bir blmnn lkemizde retimi mmkn iken, ithal edilerek karlanan enerji hammaddeleri ve maden rnleri iin, 2011 ylnda toplam olarak 91 milyar dolar denmi olup bu meblan cari aktaki pay % 83 civarndadr.

Kmr-Su Karm Yakan Melez Sistemin Akm emas (Tempa Elektrik Santrali)

Kmrden Sv Yakt retimi Niin nem Kazanmaktadr?

- Kresel enerji tketiminin % 35ini petrol salamakta ve petrol talebi artmaya devam etmektedir. Bunun nedeni, ulam aralarnn hzla artmasdr. - Petrol sektrnde; gvenilirlik, nakliye gvenlii ve alt yap zorluklar, gelecek iin endielere neden olmaktadr. - Byk lde artan petrol fiyatlarnn, yksek dzeyde kalaca tahmin edilmektedir. - Kmr arz edilebilir zellikte ve yaygn

olarak bulunmaktadr. - Kmr rezervleri ok byk olup gelecekte de sorun olmadan retilebilecektir. - Kmrden elde edilen sv yaktlar, temiz yakt olarak kullanlabilecek ve bugnk alt yaplarla servis edilebilecektir.

Trkiyenin Durumu
Trkiyenin bilinen kmr rezervleri, toplam, 13,5 milyar ton civarndadr. Buna karlk, bilinen petrol ve doalgaz rezervleri ok kk boyutlardadr. Hidrolik enerji potansiyeli, kmrden sonra ikinci byk potansiyeli oluturuyor. Tr-

kiyenin enerjide da bamll % 74 dzeyindedir. Trkiyenin cari ann byk bir ksm petrol, petrol rnleri, doalgaz ve kmr d almndan, nemli bir ksm da, demir cevheri, hurda, kaliteli elikler, bakr, kurun, inko, alminyum, altn, gm, kobalt nikel, antimuan v.s gibi metal, alam, mamul ve yar mamullerin ithalinden kaynaklanmaktadr. Byk bir blmnn lkemizde retimi mmkn iken, ithal edilerek karlanan enerji hammaddeleri ve maden rnleri iin, 2011 ylnda toplam olarak 91 milyar dolar denmi olup bu meblan cari aktaki pay % 83 civarndadr. 2011 ylnda Trkiye 76 milyon ton kmr retmi, buna karlk, 24 milyon ton kmr ithal etmitir. Tketilen kmrn % 68.3 elektrik retiminde, % 17.7si

Kmrden Hidrojen retimi

29

it vakf dergisi

Gven nal

Kmr blgelerine kurulacak tesislerde, kmrden gaz ve petrol retimi gerekletirilmelidir. 10 milyon ton/yl 2000 kalorilik kmr kullanlarak 12.250.000 varil/yl petrol, petrokimya rnleri, ayrca, 500 Megawatt elektrik retimi mmkndr.
Kmrden Sv Yakt ve Elektrik retimi

Trkiyenin 2011 Yl Genel Enerji Tketimi (Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi Raporu 2012)

sanayide, % 14.0 ise, konut stmada kullanlmtr. Bilinen kmr rezervi gz nne alnrsa, Trkiyenin kmr retiminin en az 200 milyon ton/yl dzeyinde olmas gerekir. Bu durum gerekletii takdirde, enerjideki da bamllk % 30lar dzeyine gerileyecektir. On yllk bir planlama ile kmr retiminin ykseltilmesi, buna paralel olarak, 50 Megawatt gcnde santrallerden balayarak, yerli kmr yakan santrallere zel tevik verilmesi ve on yl iinde kmrden retilen elektriin, en az % 50 oranna ykseltilmesi hedeflenmelidir.

Ayrca, kmr blgelerine kurulacak tesislerde, kmrden gaz ve petrol retimi gerekletirilmelidir. 10 milyon ton/yl 2000 kalorilik kmr kullanlarak 12.250.000 varil/yl petrol, petrokimya rnleri, ayrca, 500 Megawatt elektrik retimi mmkndr (Fisher Tropsh sentezi reaksiyonu eksotermik olduundan). Byle, bir tesisin yatrm maliyeti 3 milyar dolar, 1 varil petroln maliyeti ise, 65 $ civarnda olmaktadr. On yl iinde alt tesis kurulduu takdirde, ylda 15 milyon ton civarnda petrol ve 3000 megawatt elektrik retimi gerekleecek, ek olarak da petrokimya rnleri retilecektir. Gney Afrikadaki Sasol tesislerinde Gney Afrika Cumhuriyeti petrol ihtiyacnn % 40 retilmektedir. On ylda toplam, 2025 milyar dolar yatrm Trkiye iin nemli bir mebla deildir.

drme ansna sahiptir. Bunun iin, - Kmr retimi 200 milyon tona yksel tilmeli, - Yerli kmr yakan enerji santralleri zel olarak tevik edilmeli, - Kmrden gaz ve petrol retecek tesisler hzla kurulmal, - Her trl kmr retimi zel olarak tevik edilmeli, - Kmr santrallerinin evrim verimleri arttrlmal, yeni kurulacak santrallerde evrim verimi en az % 40 olmal, - ehirlerin stlmasnda kmr yakan buhar santralleri zendirilmelidir.

KAYNAKLAR
1. Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi Raporu (2012). 2. Trkiye Kmr letmeleri Kurumu Bilgi Raporu (2011). 3. nal, G., Elektrik retiminde Kmr nemi Enerji, Gvenlii Sempozyumu 2010 Beykent niversitesi. 4. ECOAL, World Coal Institute 2011. 5. Markowsky, J.J. 2004. Challenges Facing U.S. Coal The Proceedings of the Technical Conference on Coal Utilization and Fuel Systems, Coal and Slurry Technology Association. 6. M.W. Paul, R.E. Weinstein and D.L.Bonk Feasibility of a Lignite Fueled Combustion Hybrid. 7. 31. International Technical Conference on Coal Utilization and Fuel System, 2126, Mays 2006.

Sonu
Trkiye, iyi bir planlama yaparak 2023 ylnda, enerjide da bamll yarya

Trkiyenin Yllara Gre Enerji retim ve thalat (Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi Raporu 2012)

Enerji thalat Yakt Trleri ve Bedeli (Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi Raporu 2012)

30

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Dnyada Enerji Sektr ve Gndem Belirleyen Yeni Dinamikler

Dnya enerji sektrne makro bir perspektif ile bakldnda, enerji fakirlii, zme ulatrlmas beklenen kresel bir sorun olarak karmza kyor. Byk bir blm Afrika ve Asyada olmak zere, halen 1,3 milyar insann elektrik enerjisine eriimi bulunmuyor. 2,6 milyar insan ise snma ve yemek piirme gibi temel ihtiyalarn geleneksel biyoktle enerjisinden salayabiliyor. OECD tarafndan yaplan almalarda, dnya nfusunun tamamnn modern enerjiye eriiminin 2030 ylna kadar 1 trilyon dolar tutarnda yatrm salanmas durumunda gerekletirilebilecei hesaplanyor... Yetik Kadri Mert
CEO, ENERJSA Dnyada enerjinin genel grnm ve ne kan dinamikler, talep artnn ekseninin hzla batdan douya kaymakta olduuna iaret etmektedir. Ekonomik byme rakamlarna paralel olarak, gelimekte olan ekonomilerin enerji dengelerinde arlklar artmakta ve ticaret akslar corafi olarak genilik ve derinlik kazanmaktadr. Uluslararas Enerji Ajans tarafndan yaplan almalara gre, enerji talebinde 2035 ylna kadar te bir orannda art beklenmekte ve bu artn %60lk blmnn in, Hindistan ve Orta Dou lkelerinden kaynaklanmas ngrlmektedir. Enerji kaynaklar retiminde de jeostratejik yansmalar olacak nemli gelimelere tanklk ediyoruz. Getiimiz bir ka yl ierisinde Kuzey Amerikada konvansiyonel olmayan petrol ve doal gaz kaynaklarndan, retimde salanan gelimelerin, nmzdeki dnemde dnya enerji dengelerini etkileyen temel unsurlar arasnda yer alacan dnyorum. Uluslararas Enerji Ajans tarafndan yaplan projeksiyonlar, 2020 ylnda ABDnin, Suudi Arabistan geerek dnyann en byk petrol reticisi konumuna gelebileceine, 2030 ylnda da Kuzey Amerikann, petrolde net ihracat olabileceine iaret etmektedir. Konvansiyonel olmayan gaz kaynaklarnda da zellikle ABD, Avustralya ve inde salanmas beklenen ivmenin, dnya doal gaz arz-talep dengesi ve fiyatlandrmas zerinde nemli yansmalar olmas beklenmektedir. 2035 ylna kadar olan dnemde, toplam doal gaz retiminin yaklak yarsnn konvansiyonel olmayan kaynaklardan salanmas ngrlmektedir. Blgemize baktmzda ise Irakn zengin hidrokarbon kaynaklar potansiyeli ile nmzdeki dnemin bata gelen enerji ihracatlar arasnda yer almas beklenmektedir. Kantlanm petrol ve doal gaz rezervlerinin te ikilik blm lkemizin komuluunda yer alan Hazar Blgesi, Orta Dou, Rusya Federasyonu, Orta Asya ve Kuzey Amerikada yer almaktadr. 2035 ylnda, dnya birincil enerji arznn %75lik blmnn fosil kaynaklardan salanmas beklenirken, enerji kaynaklarna ekonomik, srekli ve gvenli koullarda eriim iin rekabetin younlat bir dnemden geiyoruz. Bu erevede dnya enerji dengelerinde lkemizin rolnn de artarak devam edeceini dnyorum. Yenilenebilir enerji kaynaklarnda ise ticarileme srecinin, teknolojik gelimelerin ve salanan teviklerin de katks ile hzla devam etmekte olduunu gryoruz. 2035 ylnda dnya toplam elektrik retiminin te birlik blmnn yenilenebilir enerji kaynaklarndan salanabilecei tahmin edilmektedir. Nkleer enerjinin de elektrik retiminde nemli bir kaynak olarak etkinlii srdrmesi beklenmekte ve bu konudaki araylar Fukushima sonrasnda, gvenlii artracak ekilde ve geni bir zeminde srdrlmektedir. Enerji talebinin gvenilir koullarda karlanabilmesi iin 2035 ylna kadar olan dnemde, toplam yatrm gereksinimi 37 trilyon dolar olarak hesaplanmaktadr. Elektrik enerjisine olan talep, birincil enerji talebinden daha hzl artmakta ve enerji yatrmlarnn yaklak yarsnn, elektrik sektrne ynlendirilmesi beklenmektedir. Nitekim 2035 ylna kadar olan dnemde, elektrik enerjisi talebinin nemli bir blm in ve Hindistanda olmak zere, %70 orannda art gstermesi ngrlmektedir. Gerekli yatrmlarn zamannda gerekletirilmesine ynelik olarak; yatrm ortamnn iyiletirilmesine, rekabete dayal enerji piyasalarnn gelitirilmesine ve finansman teminine ilikin konularn, nmzdeki yllarda enerji gndeminin en n sralarnda yer almaya devam edeceini dnyorum. zellikle kresel mali kriz sonrasnda gleen finansman koullarnn ve snrl ekonomik kaynaklarn, finansmana eriim konusunda rekabeti daha fazla derinletirdiini gzlemliyoruz. lkeler,

31

it vakf dergisi

Yetik Kadri Mert

Yerli enerji kaynaklarndan retimin artmas, elektrik retim portfyn daha dengeli bir yapya kavuturmann ve cari ilemler dengesini iyiletirmenin yan sra, ithal fosil yakt fiyatlarndaki dalgalanmalardan kaynakl riskleri azaltmak ve maliyetlerde istikrar salamak bakmndan da olduka faydal bir gelime olacaktr.

enerji piyasalarna yatrmlar ekebilmek iin uygun ortam gelitirmek ynnde abalarn artrrken, irketlerin de enerjiye uygun koullarda eriimi rekabetiliin en temel gereklilikleri arasnda ele aldklarna tank oluyoruz. Dnya enerji sektrne makro bir perspektif ile bakldnda, enerji fakirlii, zme ulatrlmas beklenen kresel bir sorun olarak karmza kyor. Byk bir blm Afrika ve Asyada olmak zere halen 1,3 milyar insann elektrik enerjisine eriimi bulunmuyor. 2,6 milyar insan ise snma ve yemek piirme gibi temel ihtiyalarn geleneksel biyoktle enerjisinden salayabiliyor. OECD tarafndan yaplan almalarda, dnya nfusunun tamamnn modern enerjiye eriiminin 2030 ylna kadar 1 trilyon dolar tutarnda yatrm salanmas durumunda gerekletirilebilecei hesaplanyor. Enerjinin, iklim deiiklii kapsamndaki rol erevesinde, karbon younluunu kabul edilebilir maliyetler ile azaltmak ynndeki stratejilerin de enerji gndeminin st sralarnda yer aldn gryoruz.

Dinamik bir Enerji Piyasas Olarak Trkiye ve Beklentiler

Enerjide makro lekte nemli gelimelere tank olduumuz bu dnemde, lkemiz, ekonomik ve sosyal gelime hedefleri, sanayileme ve kentleme dinamikleri ile dnyann en dinamik enerji piyasalar ierisinde en n sralardadr. Elektrik ve doal gaz talep art oranlar bakmndan, getiimiz on yl iinde inden sonra byk ekonomiler ierisinde ikinci srada bulunan Trkiyenin, nmzdeki on yllk dnemde de gerek birincil enerji-

de, gerekse elektrik enerjisinde talep art bakmndan OECD lkeleri arasnda ilk srada yer almas beklenmektedir. Trkiyede, kii bana elektrik tketimi halen OECD ortalamasnn te biri dzeyinde bulunmakla birlikte, yaplan projeksiyonlar, nmzdeki on yl ierisinde elektrik enerjisine olan talebin yaklak iki kat art gstereceine iaret etmektedir. Hzla artan elektrik enerjisi talebinin gvenilir koullarda karlanabilmesi iin retim sistemine her yl 40005000 MW byklnde yeni kapasite eklenmesi gerekmektedir. letim ve datm sistemlerinin yenilenmesi ve geniletilmesi iin gerekli yatrmlar da hesaba katldnda, Trkiye elektrik sektrnde, nmzdeki on yllk dnemde her yl 8-10 milyar dolar yatrm gereksinimi bulunmaktadr. Bu lekteki yatrmlarn gerekleebilmesi iin Trkiye elektrik sektrnn liberalizasyonu srecinde, 2001 ylnda Elektrik Piyasas Kanununun yrrle girmesinden bu yana ok nemli gelimeler kat edildi. Getiimiz on yl iinde, elektrik retim kapasitemizde iki kata yakn bir art saland. Elektrik retiminde, herhangi bir alm garantisi olmakszn faaliyet gsteren zel sektr santrallerinin pay %30a ulat. Elektrik datmnn yaklak yars zel sektre devredildi. Gn ncesi piyasasnn faaliyete gemesi, referans elektrik fiyat oluumu, ticaretin geliimi ve piyasann rekabetiliinin artmas iin nemli bir adm oldu. Ancak, geldiimiz aamann tam rekabeti bir elektrik piyasasnn oluumu bakmndan yeterli olmadn, piyasann rekabetiliini artracak ynde admlarn kararllkla srdrlmesi gerektiini dnyorum. Datm ve retim zelletirmelerinin, elektrik piyasasnn rekabetiliini artracak ok nemli bir ara olarak hzla tamamlanmasnn ve bylelikle piyasann rekabete ak alanlarnn genilik kazanmasn, atlmas gereken olduka nemli bir adm olarak gryorum. Bunun yan sra, rekabetin gelimesine ynelik olarak derinlikli bir elektrik borsasnn oluturulmas, gerek yatrmcnn ayrt edilebilmesi ve lisans ticaretinin nlenmesi, dzenlemeye tabi alanlarda belirginliin ve ngrlebilirliin artrlmas gibi konularda, bir dizi yeni dzenlemenin de hayata geirilmesi gerekmektedir. Gndemde bulunan Elektrik Piyasas Kanunu

taslann, bu alanlarda nemli bir ereve oluturmak ve rekabetilii daha ileriye tayarak ekonomik verimlilii artrmak iin faydal olacan dnyorum. nmzdeki dnemde, enerji sektrnde byme potansiyelini gerekletirebilmenin anahtar liberalizasyon abalarnn kararllkla srdrlmesi olacaktr. Arlkl blm ulatrma sektrnden kaynakl olmak zere, 2011 ylnda enerji ithalatmz cari an %70lik blmn oluturmutur. Bu erevede, hidrolik enerji ve rzgr enerjisi bata olmak zere, tm yenilenebilir enerji kaynaklarmzn ve son dnemde artan rezervlerimizi de deerlendirmek zere, linyit kaynaklarmzn ekonomiye kazandrlmasna ynelik abalarn nem tadn dnyorum. Yerli enerji kaynaklarndan retimin artmas, elektrik retim portfyn daha dengeli bir yapya kavuturmann ve cari ilemler dengesini iyiletirmenin yan sra, ithal fosil yakt fiyatlarndaki dalgalanmalardan kaynakl riskleri azaltmak ve maliyetlerde istikrar salamak bakmndan da olduka faydal bir gelime olacaktr. Tamamna yaknn ithalat yoluyla tedarik ettiimiz doal gazda ise arz-talep dengesinin ve ekonomik verimliliinin iyiletirilmesi ynnde nemli bir potansiyel gryorum. Doal gaz sektrnn de elektrik sektrne benzer ekilde rekabeti bir yapya ulatrlmasnn, ekonomik bymenin srdrlebilirliine olumlu katklar olacan; Trkiyenin doal gaz tketim hacmi, gelien piyasa yaps ve doal gaz kaynaklarna yaknl erevesinde, nmzdeki dnemde blgesel bir doal gaz ticaret merkezi konumu kazanabileceini dnyorum. Trkiyenin enerji ekonomisini glendirmek bakmndan, liberalizasyon sreci ileriye tanrken, enerji verimlilii ile ilgili abalar zerinde de daha fazla younlalmas gerekmektedir. Enerji Verimlilii Strateji Belgesi, 2023 ylnda enerji younluunun 2011 ylna gre % 20 azaltlmas hedefini ortaya koymak bakmndan nemli bir zemin oluturmutur. Enerjinin retiminden tketimine kadar olan tm deer zincirinde, verimlilik potansiyelini ekonomiye kazandracak yatrmlar ve yaklamlar, Trkiyede srdrlebilir bir enerji geleceini oluturmak bakmndan ok deerli olacaktr.

32

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Trkiyede Petrol
Trkiyede petroln varl bilinmektedir. Karadenizde doalgaz retilmektedir, Akdenizde Trkiyenin karasularnda yaplan sondajlarda hidrokarbon emarelerine rastlanmtr. Yeraltnda bulunan yaklak 1 milyar ton petroln bugne kadar 136 milyon tonu retilmi durumdadr ve yaklak 45 milyon ton retilebilir rezervimiz olduu resmi makamlarca belirtilmektedir. Karadeniz ve Akdeniz'de petrol ve zellikle doalgaz aramalar bte elverdiince srdrlmektedir... Prof. Dr. Abdurrahman Satman
T Maden Fakltesi Petrol ve Doal Gaz Mhendislii Blm 1945 ylndaki Raman petrol sahasnn kefinden bugne yaplan almalar, Trkiye'de petrol ve gazn varln kantlamtr. Resmi rakamlara gre, 1954 ylndan bugne, lkemizde irili-ufakl 169 petrol ve doal gaz sahas kefedilmitir. Keifler, arlkl olarak Kilis'ten Hakkariye kadar uzanan ve Adyaman-DiyarbakrBatman' kapsayan Gneydou Anadolu blgesinde ve Trakya blgesinde gerekletirilmitir. Trakya blgesinde genelde doal gaz sahalar, Gneydou Anadolu blgesinde ise genelde petrol sahalar kefedilmitir. Akdenizde Trkiyenin karasularnda yaplan sondajlarda hidrokarbon emarelerine rastlanmtr. Petrol vardr, petroln arandka bulanabilecei kantlanmtr. 1954 ylndaki petrol yasas sonrasnda Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO)'nn ve zellikle Shell ve Mobil gibi uluslararas irketlerin arama ve sondaj almalar neticesinde 1969 ylnda ve ayrca 1973 ilk petrol krizi ve oku sonrasnda petrol fiyatnn 10 kat artmas sonrasnda yerli petrol aramaclna ve sondaj almalarna verilen nem ve arlk neticesinde 1991'de yerli petrol retimleri rekor dzeylere, ylda 4.5 milyon tona ulat. Fakat daha sonraki yllarda, deiik nedenlerle, petrol ve doal gaz aramaclna ve sondajna ayrlan bte azald. Ancak son on yl iinde, zellikle denizlerde aramacla yatrmda nemli bir art gzlenmektedir. 1954 sonras dnemde aramaya verilen nem neticesinde 1965'te 150 000 m'lik metraja ulald. Arama etkisini drt yl sonra 1969'da yllk retimi 3.6 milyon tona ulatrarak gsterdi. 1973 sonrasnda arama almalar 1985'de 260 000 m'lik maksimum metraja ulat. Alt yl sonra ise 1991'de retim rekor saylan 4.5 milyon ton olarak gerekleti. Aramaya yaplan yatrm, etkisini 4-6 yl sonrasnda retimde gstermektedir. 1991'de 4.5 milyon ton olan yllk yerli retimimiz u anda 2.4 milyon ton kadardr. Yalnz; kantlanm bir iliki vardr, o da udur: Trkiye'de petrol aramaclna ve sondajna bte ayrlrsa petrol bulunabilmektedir. 2011 ylnda yurtiinde 2.4 milyon ton petrol retilmitir. Ayrca TPAOnun yurtd projelerinden rettii petrolde Trkiye retimi kapsamnda deerlendirilmelidir. Cumhuriyet dneminde bugne kadar yaklak 4 100 petrol ve doal gaz kuyusu delinmitir. Delinen 4100 kuyuluk saynn yeterli olmad bilinmelidir. rnein ABDde Teksas eyaletinde sadece bir sahada delinmi kuyu saysnn 40 bin civarnda olduu gz nne alndnda, tm Trkiyede delinmi 4100 kuyunun yetersiz olduu aktr. Trkiyede petroln varl bilinmektedir. Karadenizde doal gaz retilmektedir, Akdenizde Trkiyenin karasularnda yaplan sondajlarda hidrokarbon emarelerine rastlanmtr. Yeraltnda bulunan yaklak 1 milyar ton petroln bugne kadar 136 milyon tonu retilmi durumdadr ve yaklak 45 milyon ton retilebilir rezervimiz olduu resmi makamlarca belirtilmektedir. Karadeniz ve Akdeniz'de petrol ve zellikle doal gaz aramalar bte elverdiince srdrlmektedir. Trkiye'de son yllarda yaplan en nemli keiflerden biri Ege blgesinde Manisa Alaehir'de delinen bir kuyuda petroln bulunmas olmutur. nk, Ege blgesinde ilk defa petrol bulunmu oldu. Bundan sonra da aranrsa bulunabilecei ipucunu vermitir. Orta Anadolu blgesinde Tuz Gl civarnda doal gaz ve petrol potansiyelinin olabilecei sylenmektedir. Grld gibi; Trkiye'nin birok blgesinde petroln varl bilinmektedir. imdi, gelelim dier nemli soruya: Trkiye'de petrol var, ama Trkiye petrol zengini midir veya petrol zengini olabilir mi? Maalesef, bu soruya hemen evet demek mmkn deildir. statistiksel olarak bilinen bir gerek: Trkiye'de bulunan petrol sahalarnn Orta Dou lkelerindeki sahalar kadar byk olmad ve bizim sahalarn genelde ar petrol ierdiidir. Etrafmzda petrol zengini lkeler (Irak, ran gibi) var. Bizde niye yok? sorusunun yant olabilecek en gereki yaklam, gemi milyonlarca yllk dnemlerdeki yerkabuu hareketleri sonucunda yeralt rezervuarlarnda oluan olumsuz etkilerdir. Bilindii gibi petrol ve doal gaz, yeraltnda bizim rezervuar dediimiz, basnlandrlm olarak kapanlarda bulunurlar. Sz konusu kapanlar, petroln yeraltn-

33

it vakf dergisi

Abdurrahman Satman

Trkiye'de petrol var ama, Trkiye petrol zengini midir veya petrol zengini olabilir mi? Maalesef bu soruya hemen evet demek mmkn deildir. statistiksel olarak bilinen bir gerek: Trkiye'de bulunan petrol sahalarnn Orta Dou lkelerindeki sahalar kadar byk olmad ve bizim sahalarn genelde ar petrol ierdiidir.
da etrafa szmadan, bir haznede tutulmas eklinde tanmlanabilir. Bu haznelerdeki yaplar, milyonlarca yl iinde oluan tektonik hareketlerle, krlma ve kvrlmalar sonrasnda kapan zelliklerini kaybetmiler, kk lekli rezervuarlar olarak kalmlardr. Rezervuarlardaki petrol ise hafif bileenlerinin krlm kapanlardan darya kamas sonrasnda, yksek younluklu ve akmazlkl ar petrol olarak bilinen rezervuarlarmzda kalmtr. Petrol, yeraltnda bir deniz eklinde deil, kayalarn gzeneklerinde yer almaktadr. Irak, ran gibi lkelerde ve genelde petrol zengini Orta Dou lkelerinde bulunan petrol havzalar bizdekiler gibi tektonik hareketlere maruz kalmadklarndan, bugn bilinen ve retilen byk hacimli yaplar ve hafif petrol ieren rezervuarlar eklindedirler. Trkiye birincil enerji kaynaklar tketiminde stratejik enerji kaynaklar olan fosil kaynaklarn pay % 88dir. Trkiye, kiibana enerji tketiminde dnya ortalamasnn altnda olup fosil kaynak rezervlerinde fakir saylabilir, ithalat bamls bir lkedir.

Trkiye'de Petrol Verileri

1954 ylndan gnmze Trkiye'de 230'a yakn irket arama ve iletme faaliyetlerinde bulunmu, bunlardan 50si halen faaliyetlerine devam etmektedir. Petrol ve doalgaz aramaclnda toplam 18 blgeye ayrlm olan Trkiye'de 1935'ten bugne kadar 4100'e yakn kuyu delinmi olup, bunun 1688i arama ve 1649u retim kuyusudur. Kuyularn ortalama derinlii 1864 m'dir. Petrol leri Genel Mdrl (PGM) verilerine gre Trkiyede karalarn %20si, denizlerin ise %1i sondajl olarak aranabilmitir. Aramalarn %71i Gneydou Anadoluda, %21i Trakyada ve %8i dier blgelerde gerekletirilmitir. 1945-2011 arasnda 118 irili ufakl petrol sahas kefedilmitir. Delinen arama kuyu says ile

kefedilen saha says arasnda dorusal bir iliki bulunmaktadr. Ortalama olarak, 10 arama kuyusu delindikten sonra 1 saha kefi yaplmaktadr. Trkiye genelinde retilebilir petrol-yerinde petrol oran %18 olup, TPAO sahalar iin bu oran %12 ve Shell tarafndan bulunmu ve iletilmi sahalar iin % 25'tir. Bir baka deyile, yeraltnda varl bilinen her 100 varil petroln sadece 18i retilebilmektedir. Ortalama rezervuar bana yerinde petrol 10 milyon ton ve retilebilir petrol 1.5 milyon tondur. 2011 ylnda retim kuyular iin ortalama debi gnde 36 varil olarak gereklemitir. 1.85 milyar varil yerinde petrol rezervi ile Trkiye'nin en byk sahas olan Bat Raman'dan retilebilecek petrol rezervi yaklak % 2 iken, sahada bir modern retim artrma yntemi olan karbondioksit (CO2) enjeksiyonu uygulamas sonucunda retilebilecek petrol rezervinin %12'ye ykseltilebilecei anlalmtr. Bu yaklak 25 milyon ek petrol rezervidir ve petrol retiminde retim arttrma yntemlerinin nemini gstermektedir.

Deerlendirme ve neriler
Trkiye'de petrol vardr. Gneydou Anadolu blgesinde, Trakya'da petrol retilmektedir, Ege'de (Manisa/Alaehir) kefedilmitir, Dou Anadolu'da, Tuz Gl yaknnda, Karadeniz ve Akdeniz'de petrol potansiyeli tahmin edilmektedir. Akdenizde Antalya, Mersin ve skenderun havzalarnda Trkiye, hidrokarbon arama

34

it vakf dergisi

Abdurrahman Satman

(PGM, 2012)
Petrol ve Doalgaz Aramalarnn Dalm

almalar yapmtr. Ancak, zellikle srailin doal gaz keifleri blgeye olan ilgiyi artrm durumdadr. Blgede TPAOya ait arama ruhsatlar bulunmaktadr. Son dnemlerde Akdenizde hem petrol ve hem de doalgaz aramalar medyada sk sk gndeme geldi. zellikle srailin bulduu doalgaz sahalarndan sonra Gney Kbrs Rum Ynetiminin balatt arama almalar Trkiyede rahatszlk yaratt. Bu olaylar gndeme gelmeden nce, Akdenizde Antalya, Mersin ve skenderun havzalarnda Trkiye hidrokarbon arama almalar yapt. skenderun krfezinde on ve Mersin krfezinde iki olmak zere toplam on iki kuyu delinmi, 1985 ylnda Glcihan-1 kuyusunda petrol ve doal gaz emaresi grlmtr. Blgede TPAOya ait arama ruhsatlar bulunmaktadr. Trkiye ile Kbrs arasnda sismik veriler toplanmtr. Gnmzdeki sorunlar; Trkiyenin Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin hak ve yetkilerinin gz ard edildiini ileri srerek, Gney Kbrs Rum Ynetiminin Msr, Lbnan ve sraille yapt (kta sahanlnda deniz snrlarn belirleyen) anlamalara hakl olarak kar kmasndan kaynaklanmaktadr. Son gnlerde basnda TPAOnun Kbrsta arama ve sondaj yapmas ile ilgili haberler yeralmaktadr. Eer Gney Kbrs Rum Ynetimi yapabiliyorsa Trkiyenin Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti ile anlaarak yapabilmesi normal karlanmaldr.

Trkiyede son dnemlerdeki petrol aramalar ve retimine bakldka, almalarn ulusal kuruluumuz olan TPAO arlkl olduu aktr. 2011 yl petrol retimi olan 2.4 milyon tonun %68i TPAO tarafndan gerekletirilmitir. 1954 ylndan gnmze petrol, yerli ve yabanc 230a yakn irket tarafndan aranm ve retilmitir. Resmi rakamlara gre bugne kadar delinen kuyu says 4100 adettir. Bu say, Trkiye gibi byk alana sahip bir lke iin kesinlikle dk olup petroln yeterince arandn sylemek iin yeterli deildir. Trkiyenin bilinen en byk petrol sahasnda yaklak 450 kuyu delinmiken, yurt dnda baz sahalarda delinen kuyu says on binlere varmaktadr. Dnyada her yl ortalama 20.000 arama kuyu-

Petrol aranmas ve retimi yksek teknoloji ve bte gerektirmektedir. Karada delinen bir kuyunun maliyeti iki milyon dolar iken Karadenizde yaplan sondajlarda 150 milyon dolar bulmaktadr. ou zaman aramalarda, sondajda ve retimde kullanlan teknoloji sz konusu olduunda da baml olduumuz bir gerektir.

su delinmektedir. Trkiye'de Cumhuriyet dneminde toplam 4100 kuyu delinmiken, ABD'de ise her yl on binlerce kuyu delinmektedir. Eski Sovyetler Birlii'nde kuyu says milyonu bulmaktadr. Yaplmas gereken, daha fazla kuyu delinmesi, eskiden delinmi olan ve arand sylenen blgelerde yeni arama teknolojileri kullanarak tekrar arama almalarnn yaplmasdr. Petrol aranmas ve retimi, yksek teknoloji ve bte gerektirmektedir. Karada delinen bir kuyunun maliyeti iki milyon dolar iken Karadenizde yaplan sondajlarda 150 milyon dolar bulmaktadr. ou zaman aramalarda, sondajda ve retimde kullanlan teknoloji sz konusu olduunda da baml olduumuz bir gerektir. Sismik aramalarda yabanc teknoloji, deniz sondajlarnda yabanc platformlar, yatay kuyu delinirken yabanc teknoloji, kuyularda hidrolik atlatma uygulamalarnda yabanc teknoloji, retim artrma yntemlerinde yabanc donanmlar kullanlmas gerekmektedir. Dolaysyla petrol ve doalgaz aranrken, sondaj srasnda ve retirken byk bte gerektii ve yabanc teknolojilere gereksinim olduu aktr. Petrolde da bamll azaltmann yollar arasnda; yurt ii aramalarn artrmak, bilinen sahalarda retim artn salamak, yurt d sahalarndaki projelerde ortaklklar artrarak Trkiyeye petrol girdisini gerekletirmek hemen akla gelmektedir. Bunlarn yan sra, sismik almalarda kullanlmak zere uygun teknolojilere ve taraf denizlerle evrili lkemizde deniz sondaj yapabileceimiz platformlara sahip olmak, da bamll azaltmann alt yaps iindedir. zellikle yurt iinde teknoloji gelitirmek kolay deildir ve uzun bir sre, bte, politika ve strateji gerektirir. Orta Dou lkelerinde olduu gibi byk petrol rezervuarlar kefedilmemitir. Rezervuarlarmz genelde greli olarak kk petrol rezervli, kk lekteki rezervuarlar eklindedir. Trkiye'de petrol aramacl ve sondaj faaliyetlerinin ve ve bu faaliyetlere ayrlan btenin yeterli olduunu sylemek olas deildir. Nedenleri: - Her kuyunun maliyeti birka milyon dolar dzeyindedir,

35

it vakf dergisi

Abdurrahman Satman

(PGM, 2012)

- Deniz aramaclnn maliyeti ok daha yksektir. Denizde delinen kuyu maliyeti, karada delinenin onlarca kat dzeyinde olabilmektedir. -Petrol sahalarnn aranmasnda ve gelitirilmesinde dnyada yeni teknolojiler gndeme gelmektedir. - ve hatta drt-boyutlu (3D ve 4D) sismik aratrmalar, yatay kuyu teknolojileri, hidrolik atlatma teknolojileri ve deniz arama-sondaj ve retim teknolojilerindeki yenilikler konularnda Trkiye da bamldr ve bu teknolojilerin kullanm maliyeti epeyce yksektir. Derinin aranmas ve daha nce aranm sahalarn yeni arama teknolojileri uygulanarak (rnein 3D sismik gibi) yeniden aranmas planlanmaldr. Trkiye'de yllar iinde delinen kuyu saysnda ve kuyularla delinen toplam derinlii tanmlayan toplam metraj deerleri ve aramaya ayrlan bte, yllar iinde nemli deiiklikler gstermektedir. Buna bal olarak, yerli retimimizde inili kl bir grnt iindedir. Arama almalarnn yllar iinde inili-kl bir davran gstermesi; kararl ve srekli bir petrol politikasnn eksikliini gstermektedir. Kalc, tutarl, uygulanabilir, uzun dnemli, vizyon ve misyonu olan, Trkiyenin bulunduu blgedeki avantajlar kullanabilen, uluslararas ilikileri dikkatle deerlendiren bir petrol politikasna gereksinim vardr. Varolan petrol sahalarndan yaplan retimin dk olmasnn bir nedeni de bu tr sahalarda modern ve hatta geleneksel petrol retim arttrma yntemlerinin yeterince kullanlmamasndandr. rnein, Trkiye'de 50den fazla petrol sahasndan retim yaplrken,

bunlardan sadece birisinde modern retim arttrma yntemi kullanlrken, dier birka sahada ise su enjeksiyonu yaplmaktadr. Petrol sahalarndan retimi arttrmak zere yeni teknolojilerin ve retimi arttrma yntemlerinin kullanlmas gerekmektedir. Yeraltnda bulunan petroln retilebilirlik oran, dnya ortalamas %33 iken bizde %18 olmasnn en nemli nedenlerinden biri petrol sahalarnn karmak yaps ve ierdii ar petroln olmasnn yan sra yukarda deinildii gibi retim arttrma yntem ve teknolojilerinin kullanlmamasndandr. Trkiye'nin stratejik petrol rezervi yoktur. ABD'nin yaklak 200 milyon ton yeraltnda depolanm stratejik petrol rezervi vardr ki

Sanayileme ve ekonomik gelime hedeflerinden taviz vermeyecek olan Trkiye iin enerji ithalat faturasn kltmenin veya bedelini karlamann yollar arasnda; ekonomisini salam tutmak, nfs artn drmek, enerjiyi verimli kullanmak, talebi azaltmak ve yerli kaynaklara arlk vermek gelmektedir.

bu depolanm miktar yaklak iki aylk petrol tketimine eittir. Bu rezerv rafinerilerde veya dier yzey tanklarnda depolanm petrol miktarn iermemekte, sadece yeraltnda depolanm petrol miktarn tanmlamaktadr. Bulunduu corafik blge, Trkiye ve petrol dendiinde, en basit gzlem; petrol ve doal gaz zengini komular olan ve fakat petrol ve doal gaz fakiri bir lkeyiz. Petrol ve doal gaz tketimimizin ok azn yerli retimle karlyor olmamz, bu grntnn olumsuz yandr. Avantajl yan ise petrol ve doal gaz zengini lkelere komu olduumuzdan, onlarla ilikilerimizi doru kurguladmzda bu tr enerji kaynaklarnn ithalini daha kolay salyor olmamzdr. Bir dier avantaj ise petrol ve doal gaz zengini ve reticisi dou lkeleriyle tketici Avrupa arasndaki balanty kuran en uygun karasal corafyaya sahip lkeyiz. Dolaysyla enerji kaynaklarnn Avrupaya ulatrlmasnda jeopolitik zelliimiz nem kazanmaktadr ve bunun doru kullanlmas gerekmektedir. Petrol ve doal gaz boruhatlarnn arz gvenliimizi salayacak, gelir getirecek, istihdam salayacak ve Trkiyenin stratejik nemini artracak projeler olarak deerlendirilmesi gerekmektedir. Uluslararas petrol irketlerinin arama ve retimde paylar azalmtr. TPAO arlkl olarak arama ve retimi yrtmektedir ve her ey

36

it vakf dergisi

Abdurrahman Satman

TPAO'dan bekleniyor havas hakimdir. leri teknolojiye sahip uluslararas petrol irketlerinin arama ve saha iletme faaliyetleri tevik edilmelidir. zellikle TPAOnun gayretleriyle yurt iinde petrol ve doal gaz aramalar srdrlmektedir ve yurt dnda TPAOnun ortak olduu projelerden petrol ve doal gaz retimi salanmaktadr. Ekonomisi hzla byyen ve gelimekte olan Trkiye iin enerjinin arz ve arz gvenlii en byk sorunlarmzn arasnda bata yer almaktadr. Yllk tkettiimiz yaklak 110 milyon tep birincil enerjimizin 3/4 n ithal ediyoruz. Enerji tketimimizin yllk art oran dnya ortalamasndan yksek ve %4-5 kadardr. Nfusu artan, sanayileen ve ekonomik gelimesini srdrmek isteyen Trkiye iin enerji gerekmektedir. Sanayileme ve ekonomik gelime hedeflerinden taviz vermeyecek olan Trkiye iin enerji ithalat faturasn kltmenin veya bedelini karlamann yollar arasnda; ekonomisini salam tutmak, nfus artn drmek, enerjiyi verimli kullanmak, talebi azaltmak ve yerli kaynaklara arlk vermek gelmektedir. Galiba en ansl zelliimiz, HES varlmz ve linyitte kendimize yeterli olmamzdr. Bunun yan sra rzgr, gne ve jeotermal gibi yenilenebilir enerjide zenginliimiz bir baka ansmz olsa gerek. Fakat bu ansn frsata ve avantaja dnebilmesi iin AR-GE ve teknoloji gelitirme abalarmzn yeterli dzeye gelmesi gerekmektedir. Trkiyedeki petrol arama-retim iin tevik edici bir yasal altyap oluturma amacyla, mevcut 6326 sayl Petrol Kanununun yeni bir petrol kanunu ile deitirilmesi almalar srdrlmektedir. Yeni kanunun nasl kaca henz belli deildir; fakat aramalar tevik edici, retilen petroln ekonomisini ekici hale getiren, ileri teknolojiye sahip byk petrol irketlerinin yurtiinde arama ve retim faaliyetlerini artrc, yerli irketlerin uluslararas arenada gl olmalarn salayacak kapsamda bir kanun yararl olacaktr. Trkiye'de ulusal enerji politikalarnn ve doal olarak petrol ve doal gaz politikalarnn belirlenmesinde yardmc olan, uzun dnemli planlama almalar yapan ve yrten, sektrde ilgili ynetmelikleri karma ve denetleme zellikleri olan bir birimin (rnein Ulusal Petrol

Petrol ve doalgaz bata olmak zere genelde enerji ok boyutlu, uluslararas bileenleri olan stratejik bir konudur. Enerji alann sadece enerji kaynaklar ve teknolojileriyle snrlamak doru deildir. Bilim ve teknoloji bileeninin yansra, uluslararas ilikiler, hukuk, ekonomi ve sosyal bilimler bileenlerine de nem vermek gerekmektedir. Piyasada enerji ekonomisi, enerji hukuku, uluslararas ilikiler konularnda yetimi eleman/uzman a vardr.
Enstits, Ulusal Petrol ve Doal Gaz Enstits veya Ulusal Petrol Kurumu ve/veya Konseyi gibi) kurulmasnda yarar vardr. Sz konusu birimde sektrn her kesiminden (kamu ve zel kurulular, mhendislik odalar, niversiteler,...) temsilcilikler veya katlmclar grev alabilirler. Gnmzn en nemli enerji kaynaklar olan ve daha uzun srede bu konumu koruyaca belli olan ve toplumun tm kesimlerini ilgilendiren petrol ve doal gazla ilgili tm etkinliklerin planlanaca ve denetlenecei byle bir birim veya enstit, ayn zamanda toplumu eitici ve uyarc ve gereinde devletin ulusal petrol ve doal gaz politikasn ynlendirici zelliklere sahip olabilir. Trkiye'de enerji sektrnn en nemli sorunlarnn kkeninde; sektrn planlama eksiklii, bilimsel aratrma ve gelitirme ile teknoloji gelitirme etkinliklerinin azl gelmektedir. Trkiye'nin bilim politikasnda enerjiye ve enerji politikalarnda AR-GE'ye (aratrma-gelitirme) gereken yer verilmemektedir. Petrol sektr iindeki kamu ve zel kurulular ile niversiteler arasndaki bilimsel ilikiler ve ortak almalar dk dzeydedir ve devlet de zerine den ynlendiricilik grevini yeterince yapmamaktadr. AR-GE almalarna daha fazla kaynak ayrlmal, Avrupa Birlii standartlarna uy-

gun AR-GE programlar tevik edilmelidir. Sektrde var olan kamu kurulularnn uzman ve ileri teknoloji arlkl, i verimi yksek ve maliyeti dk zelliklere sahip olacak ekilde yeniden yaplandrlma konusu enerji politikalarnda yer almaldr. Petrol ve doal gaz arama ve retim sektrnde Trkiye'deki tek devlet kuruluu olan TPAO'nun ok riskli ve bte gerektiren almalarn srdrebilmesi iin gelir kaynaklarn arttrc ve petrol sektr iinde daha geni bir yelpazeyi kapsayacak bir entegrasyon uygulamas ile (rafinaj, boruhatt tama, sat-pazarlama almalar yapabilecek ekilde) yeniden yaplandrlmas uzun sreden beri dile getirilmektedir. Ancak bunu yaparken, yukarda saylan zelliklere (uzman ve ileri teknoloji arlkl, i verimi yksek) sahip olacak ekilde yaplandrlmas konusu gndeme getirilmeli, tartmaya almal, incelenmeli ve gerekli almalar gerekletirilmelidir. Petrol ve doal gaz mhendislii ve enerji mhendislii sz konusu olduunda, bu tr eitimleri veren niversitelerimiz (T ve ODT) baaryla grevlerini yapmaktadrlar. Doal olarak, ileri teknoloji gerektiren konularda ak vardr. Ancak, petrol, doal gaz ve jeotermal enerji mhendislik alanlarnda nemli bir sknt grnmemektedir ve lkemizde bu konularda yetimi mhendislerimiz yeterince deerlendirilmektedirler. zellikle Trkiyede yetien petrol ve doal gaz mhendisleri, yurt iindeki istihdam ve maa politikasndan etkilenerek, kendilerine yurt dnda daha avantajl konumlar bulmakta olduka ansldrlar. Petrol ve doal gaz bata olmak zere genelde enerji ok boyutlu, uluslararas bileenleri olan stratejik bir konudur. Enerji alann sadece enerji kaynaklar ve teknolojileriyle snrlamak doru deildir. Bilim ve teknoloji bileeninin yan sra, uluslararas ilikiler, hukuk, ekonomi ve sosyal bilimler bileenlerine de nem vermek gerekmektedir. Piyasada enerji ekonomisi, enerji hukuku, uluslararas ilikiler konularnda yetimi eleman/uzman a vardr. niversitelerdeki eitim-retim ve uzmanlk programlarnda bu alanlara yeterince arlk verilmesinin zaman gelmitir ve devletin de bu tr programlarn oluturulmas iin enerji politikasnda yer vermesi ve tevik etmesi gerekmektedir.

37

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Dnyada ve Trkiyede

Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Potansiyeli, Kullanlabilirlii ve Temel Sorunlar

Yenilenebilir enerjilerin iki temel probleminden birincisi kaynak baznda yaanan sreksizlik, ikincisi ise teknolojik anlamda karmza kan dk verimliliktir. Sreksizlik ve dk verim teknolojileri bir anlamda yenilenebilir enerjilerin birlikte kullanmn zorunlu hale getirmektedir. Ayrca yaanan iklim deiiklii ve fosil kaynaklarn tkenme tehlikesi ile kar karya kalma srelerinde, btnleik sistemlerin zorunluluu sadece yenilenebilir enerjilerde deil, ayn zamanda konvansiyonel kaynaklar iin de geerli olmaktadr... Prof. Dr. Ahmet Duran AHN
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi Meteoroloji Mhendislii Blm Enerji Grubu Bu makalede ncelikle dnyadaki ve Trkiyedeki yenilenebilir enerji kaynaklarnn potansiyeli genel erevede ele alnmaktadr. Yenilenebilir enerjilerin iki temel probleminden birincisi kaynak baznda yaanan sreksizlik, ikincisi ise teknolojik anlamda karmza kan dk verimliliktir. Sreksizlik ve dk verim teknolojileri bir anlamda yenilenebilir enerjilerin birlikte kullanmn zorunlu hale getirmektedir. Ayrca yaanan iklim deiiklii ve fosil kaynaklarn tkenme tehlikesi ile kar karya kalma srelerinde, btnleik sistemlerin zorunluluu sadece yenilenebilir enerjilerde deil, ayn zamanda konvansiyonel kaynaklar iin de geerli olmaktadr. Makalede ayrca Trkiye yenilenebilir enerji kaynaklarnn potansiyelinden ziyade, bu kaynaklarn lkemizde kullanlabilirlii zerinde durulmakta, ilave olarak Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklar ve teknolojilerinin temel sorunlar ele alnmaktadr.

Yenileneblir Enerji Kaynaklarnn Potansiyelleri ve Kullanlabilirlikleri

Gne Enerjisi Potansiyeli ve Kullanlabilirlii
lkemiz, corafi konumu nedeniyle sahip olduu gne enerjisi potansiyeli asndan birok lkeye gre ansl durumdadr. Trkiyeye bir ylda gelen gne enerjisi yaklak 1015 kWh olup rettiimiz toplam elektrik enerjisinin yaklak 10.000 katdr. Bugne kadar yaplan almalara gre Trkiye'nin en fazla gne enerjisi alan blgeleri Gney Anadolu, Gney Dou Anadolu Blgesi olup bunu Akdeniz ve Ege Blgesi izlemektedir. Elektrik leri Ett daresi (EE) tarafndan balatlan Gne Enerjisi Potansiyel Atlas (GEPA) sonulandrlmtr. Bu haritaya gre Trkiyede yllk toplam gne nm miktar 1400-2000 kWh/m2 arasnda deimektedir (ekil 1). Bunun yannda Trkiye geneli dnldnde, gnlk ortalama 7.5 saatlik bir gnelenme sresinin olduu grlmektedir. GEPA haritasnn dayand temel verilerde baz gvenirlik problemleri bulunmaktadr. Bu sorunlardan dolay gelitirilmesi dnlen lisansl bavurular iin Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) tarafndan en az alt aylk

toplam gne nm lmleri zorunlu tutulmutur. Gne enerjisi teknolojileri temelde iki gruba ayrlmaktadr. Bunlardan birisi termal teknolojiler, dieri dorudan veya dolayl ekilde elektrik retimine ynelik olanlardr. Dorudan elektrik retim teknolojisi, fotovoltaik (PV) yani gne pilleridir. Gne pilleri ile ilgili verimlilik byk nem tamakla birlikte, malzemenin verimliliinin yannda dier bir husus da o malzemenin dnyada ne kadar mevcut olduudur. Silisyum, doada en ok bulunan element olmas nedeniyle gelecee ynelik bir sorun tekil etmemektedir. Fotovoltaik hcrelerdeki gelime ile birlikte retilen PV hcre says dnyada hzla artmaktadr (ekil 2). Trkiyede, EPDK tarafndan yaplan bildirimle, 14 Haziran 2013 tarihinde gne enerjisi bavurularnn yaplaca ilan edilmi ve 2013 ylnda gne enerjisine dayal 600 MWlk bir bavuru kabul edilecektir. Bavurularn yaplaca blgeler ve trafo merkezleri aklanmtr. Zamanla bu kapasitenin artmas, beklentiden ziyade zorunlu hale gelecektir. Bunun yannda, lisanssz elektrik retimi ile ilgili yasa ve ynetmelikler karlmtr. Bu erevede, 500 kW ve alt sistem kurulumlarnda EPDK sreci izlenmemektedir.

38

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

ekil 1. Trkiye Gne Enerjisi Potansiyel Atlas (GEPA) (Kaynak: EE)

* EPIA: Avrupa PV Endstrisi Birlii * EU: Avrupa Birlii lkeleri * Other: Dier lkeler

ekil 2. Dnyada Fotovoltaik Hcrelerin retimindeki Ylk Deiim (MW), (WEC, 2011)

Elektrik datm irketlerine bavurular yaplmakta ve dosyalar hazrlanmaktadr. Bu sistemin nndeki en byk engel, yatrmlarn trafo kapasitelerine gre snrlan-

drlmasdr. Lisanssz elektrik retiminde gne enerjisi ve zelde PV uygulamalarnn ne kmas beklenmektedir. Bunun temelinde ise PV sistemlerinde daha kararl, yani sreksizlii dk yklerin elde edilebiliyor olmasdr.

lkemiz, corafi konumu nedeniyle sahip olduu gne enerjisi potansiyeli asndan birok lkeye gre ansl durumdadr. Trkiyeye bir ylda gelen gne enerjisi yaklak 1015 kWh olup rettiimiz toplam elektrik enerjisinin yaklak 10.000 katdr.

Hidroelektrik Enerji Potansiyeli ve Kullanlabilirlii

Trkiyenin yllk ortalama ya ykseklii 643 mm olup bu da 500 km3lk bir ak hacmine karlk gelmektedir. Ortalama ak katsays 0.37 ve yllk akm hacmi 186 km3tr (2400 m3/ha). Bu deerden, komu lkelerin su haklar; kirlilik kontrol, sudaki canl hayat ve akarsu tamac-

l iin gerekli olan minimum akm artlar karlp, toporafik ve jeolojik kstlamalar da dikkate alndnda, toplam tketilebilir su hacmi 107 km3e dmektedir (Yksek ve nc, 1999). Btn bu deerlerin ortalama olduu, zaman ve blgeye gre benzer zellik gstermedii unutulmamaldr (en, 2011). Trkiyenin toplam brt, teknik (fizibl) ve ekonomik olarak yaplabilecek hidroelektrik potansiyeli DS tarafndan srasyla 435,215 ve 128 TWh olarak hesaplanmtr. Ekonomik, fizibl olan gcn %35ini oluturan 45,155 GWh/yllk ksm halen iletmededir. % 8i oluturan 10,129 GWh/yllk ksm ina halinde ve geri kalan % 57lik ksma tekabl eden 72,339 GWh/yllk ksm ise projelendirme aamasndadr (EE, 2004). Bilindii gibi son yllarda, 50 MW kurulu gcn altndaki kk hidroelektrik santrallere (KHS) byk bir ynelme olmutur. Kk hidroelektrik tesislerin deerlendirilmesinde baz faydalar dikkate alnarak ekonomik fizibilite kavram yeniden deerlendirilmitir. Bu almann sonularna gre, ekonomik fizibl hidroelektrik potansiyel 188 TWh/yl olarak hesaplanmtr ki bu deer, DSnin hesapladndan % 47 fazladr (Bakr, 2005). Trkiyede, proje aamasndaki hidroelektrik tesislerin, kapasitelerine gre dalm Tablo 1de sunulmaktadr. Tablodan da

39

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

Hidroelektrik santrallerin en byk problemi kuraklktr. Uzun sreli kuraklk srelerinde, lke tam bir enerji darboaz yaayabilmektedir. Ayn havzada hidroelektrik santrallerinin, rzgr veya gne ile birlikte btnleik kullanm birok soruna zm olacaktr.

Tablo 1: Proje Aamasndaki Hidroelktrik Tesislerin Kapasitelerine Gre Dalm

Rzgr Enerjisi Potansiyeli ve Kullanlabilirlii

grlecei gibi, % 30.34lk ksm 50 MWtan kk tesislerden elde edilecektir. Trkiyede halen ina edilmi olan toplam 177 MW kapasiteli 80 KHSn % 95i orta veya yksek dldr. Genellikle dalk bir lke olan Trkiyenin KHS potansiyeli olduka byktr. Toplam ekonomik fizibl KHS potansiyeli 22 000 GWh/yl olarak tahmin edilmektedir. Trkiyede yenilenebilir enerjilerin kullanm oran hidroelektrik santrallerden dolay yksek orandadr. DS ve EE tarafndan yaplan lmler sonucunda Hidroelektrik Potansiyel Atlas (HEPA), EE araclyla yaplmtr. Hidroelektrik santrallerin en byk problemi kuraklktr. Uzun sreli kuraklk srelerinde, lke tam bir enerji darboaz yaayabilmektedir. Ayn havzada hidroelektrik santrallerinin rzgar veya gne ile birlikte btnleik kullanm birok soruna zm olacaktr (Gknar, 2008). Rzgr trbinlerinin teknolojik geliiminde ksa zamanda byk mesafeler katedilmitir. Gnmzde kule ykseklikleri 30 ila 90 m, rotor aplar 30 ila 80 m arasnda deiebilen bu trbinler, yatay eksenli iki ya da kanatl olup jeneratr gleri 10 MW olanlar tasarlanmaya balanmtr. Yaplan aratrmalar rzgr gcnn u anda dnyada en hzl yaylan enerji kaynaklarndan biri olduunu gstermektedir. Avrupa Rzgr Enerjisi Birlii (EWEA)nin yapt aratrmalara gre Avrupadaki rzgr enerjisi yatrm ivmesi 1998 ylnda gereklemi ve 2020 yl hedefi ise 180.000 MW tr (EWEA, 2003). Trkiyenin kurulu gc Temmuz 2012 tarihi itibaryla 2000 MW eik deerini amtr (EWEA, GWEC, TREB 2012). Avrupada rzgr enerjisine en byk yatrm Almanyada gereklemitir. Almanyay srasyla spanya, talya ve Fransa izlemektedir. zellikle nkleer enerjiye byk nem veren Fransann, rzgr yatrmlarn hzlandrmas dikkatlerden kamamaktadr. Dnya geneline bakldnda rzgr ener-

jisi uygulamalarnda ncelikli olarak Almanya ve beraberinde Avrupadaki baar, ABD, in ve Hindistann devreye girmesiyle yaygn hale gelmitir. Ayrca kresel lekte ABD ve in arasnda rzgarda byk bir yar yaanmaktadr. Bu yarta 2010 yl sonu itibarya in 42.287.00 MWlk kurulu gc ile dnya liderliini almtr. Toplam kurulu rzgr gcnn 2006 yl ile karlatrldnda ikiye katland rahatlkla grlebilmektedir (GWEC, 2011). Yllar itibar ile dnyada kurulu toplam rzgr glerindeki art ekil. 3de verilmitir.

Rzgr ve Trkiyedeki Blgesel Deiimi

Dnyadaki birok saha uygulamasnda trbinlerin kapasite faktrleri %25 civarndadr. lkemizde ise rzgr iddetinin yksek olmasndan dolay yaplan proje bavurularnda %30 ve zeri kapasiteli projeler deerlendirilmektedir. Trkiyedeki rzgr enerjisi yatrmlarnda dnm noktas 1 Kasm 2007 tarihinde EPDKya 78,000 MWlk g bavurusu yaplarak gereklemitir. Bu bavurularn

ekil 3. Dnyada, 1996-2011 yllar arasnda kurulu rzgr glerinin toplam (GWEA, 2011)

40

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

Avrupa Rzgr Enerjisi Birlii (EWEA)nin yapt aratrmalara gre Avrupadaki rzgr enerjisi yatrm ivmesi 1998 ylnda gereklemi ve 2020 yl hedefi ise 180.000 MW tr. Trkiyenin kurulu gc Temmuz 2012 tarihi itibaryla 2000 MW eik deerini amtr. Avrupada rzgr enerjisine en byk yatrm Almanyada gereklemitir. Almanyay srasyla spanya, talya ve Fransa izlemektedir.

ekil 4. Dnyadaki jeotermal elektrik kurulu gcnn yllara gre geliimi ve projeksiyonlar (IGA, 2011).

byk ounluu 2007 ylnn ilk gnlerinde Elektrik leri Etd daresi tarafndan hazrlanan Rzgr Enerjisi Potansiyel Atlasna (REPA) dayandrlmtr. Bu durum gerek yatrmcnn nn 2010 yl sonuna kadar kapatmtr. ou lme dayanmayan ve Trkiye iklimini, corafyasn bilmeyen yabanc danmanlarla gerekletirilen bu projeler hem beklenen yatrmlar engellemi, hem de yatrm ortamn olumsuz etkilemitir. REPA ya gre, rzgr hz 7,5 m/snin zerine ktnda, yani kapasite faktr %30 zerine kldnda Trkiye rzgar enerjisi potansiyeli 48 GW olmaktadr. zellikle lkenin batsnda rzgr enerji potansiyelinin ok yksek olduu grlmektedir. Mevcut potansiyele 11 GW deniz st rzgr potansiyeli de eklendiinde, toplam 59 GW rzgr potansiyeli elde edilmektedir. Tabi ki bu rakamlar genel bir yaklamdan ibarettir ve gerek alan uygulamalarnda bu rakamlarn %30 eksiini almakta yarar vardr (ahin, 2008).

nin ardndan, 1950den sonra dier lkelerde elektrik retimi ile ilgili almalar balamtr ve gnmzde jeotermalden elektrik retimi yapan lke says 24e ulamtr. Dnyann kurulu jeotermal elektrik kapasitesi 2010 ylnda 11000 MWa ulamtr (Huttrer, 2001; Bertani, 2005, IGA, 2012), (ekil 4). lkemizde aktif faylara ve volkanizmaya bal olarak bata Bat Anadolu olmak zere, Kuzeybat, Orta Anadolu, Dou ve Gneydou Anadolu blgelerinde 600n zerinde jeotermal kaynak bulunmaktadr (Arslan ve di., 2001). Trkiyede, jeotermal sahalarn aranmas ve retime hazr hale getirilmesi konusunda alma yapan tek kurulu MTAdr. MTA verilerine gre % 87si Bat Anadoluda olmak zere arama, gelitirme ve retim amal alan toplam 400 jeotermal enerji kuyusu delinmitir. Trkiyede sondaj yaplan 40 oCnin zerinde jeotermal akkan scakl ieren 170 saha bulunmutur. Trkiyede jeotermal elektrik retimi ve jeotermal stma ile ilgili mevcut durum ve 2013 yl projeksiyonlar (T.C. Babakanlk DPT Dokuzuncu Kalknma Plan, (20071013). Madencilik zel htisas Komisyonu Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonunda Trkiye Jeotermal Dernei koordinasyonunda hazrlanan rapora gre, 20 MWe

jeotermal kaynakl kurulu elektrik gcnn 550 MWe olmas hedeflenmektedir.

Yer Kaynakl Is Pompalar

Jeotermal s pompalar olarak da adlandrlan, toprak kaynakl s pompalar (TKIP), enerji kullanm veriminin daha yksek olmasndan tr, geleneksel stma ve soutma sistemleriyle kyasland zaman ekici bir seenek oluturur (Hepbal ve Ertz, 1999). Yer kaynakl Is Pompalar (YKIP), hava kaynakl s pompalar (HKIP) ile ayn ekilde iletilirler. YKIPlar, yeni yaplarda, gnlk yksek scaklk saln olan veya klar olduka souk ya da yazlar olduka scak iklimlerde gider asndan ok etkindir.

Bioktle, Bioyakt ve Potansiyeli

Bioyakt hammaddeleri tm evrende mevcut olan bioktle kaynaklardr. Doada her yl 150 milyar ton bioktle retilmektedir ve enerji edeeri 3x1012 GJe eittir. Trkiye, toplam 23.07 milyon ha ilenebilir tarm alan ile tarmsal potansiyeli zengin olan bir lkedir. Bunun 18.11 milyon halk blm ekilirken, geri kalan nadasa braklmaktadr (TUK 2007). Trkiyenin toplam tarmsal atk miktar kuru bazda 4053 milyon ton ve yllk enerji edeeri 5065 MTEPe ulamtr (Acaro-

Jeotermal Enerji Potansiyeli ve Kullanlabilirlii

1913 ylnda talyada ticari olarak jeotermal elektrik retiminin gerekletirilmesi-

41

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

Konvansiyonel ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn bir arada kullanlmalar zelde lkemiz, genelde dnya artlarna gre btnleik (hibrit) bir sistem dahilinde iletilebilmeleri durumunda, enerjide uzun sreli zm ve enerji bar gerekletirilebilecektir. Bu kanlmaz gereklie ramen, piyasalar ve uzmanlar arasnda birinin dierini srekli reddetme ortam domutur.

kemiz, genelde dnya artlarna gre btnleik (hibrit) bir sistem dahilinde iletilebilmeleri durumunda, enerjide uzun sreli zm ve enerji bar gerekletirilebilecektir. Bu kanlmaz gereklie ramen, piyasalar ve uzmanlar arasnda srekli birinin dierini reddetme ortam domutur. Piyasa veya sektr baznda bu durum bir nebze anlalabilir. Fakat enerji uzmanlar arasnda bu tr srtmelerin yaanmas btnleik sistemi, ayrk sisteme dntrmekte ve sonuta kaybeden insanlk ve zelde lkemiz olmaktadr. Aada aklanaca gibi gelimekte olan teknolojilere sahip yenilenebilir enerji kaynaklarndaki sorunlar, yanl veya yanl yaklamlarla daha da artmaktadr. Bu sorunlara aada alt balklar halinde ksaca deinilecektir.

lu, 2007; Baetinelik ve di., 2005). Bioetanol, ulam sektrnde benzin ile kartrlarak kullanld gibi son yllarda motorin ile kartrlarak da kullanlmaktadr. 2003 ylnda on lkede bioetanol yakt bileeni olarak kullanld halde gnmzde bata Amerika, Brezilya, AB (25) ve Kanada olmak zere pek ok lkede bioetanol, benzine katlarak kullanlmaktadr. 2007 ylnda 65,15 milyar litre olan dnya yakt etanol retimi, 2008 ylnda %21lik bir artla 78,9 milyar litreye ulamtr. Dnyann en byk etanol retici lkeleri, ABD ve Brezilyadr. Aralk 2009 tarihi itibar ile EPDKdan biyogazdan elektrik retimi iin retim lisans alan tesis says 11, bu tesislerin biyogaz retim kapasitesi 18,956 MWedir. Yaklak 5 MWlk tesis, ina halindedir. 2009 yl elektrik enerjisi retim ngrsnn 217 milyar kWh (217 GWh) olduu dnlrse, hayvansal atklardan elde edilecek biyogazn bu ngrnn % 10undan fazlasn karlayabilecei hesaplanmaktadr (Karaosmanolu, 2009).

Konvansiyonel-Yenilenebilir Enerjiler atmas

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelimesinde en nemli engellerden biri, ne yazk ki konvansiyonel enerji piyasasnn oluturduu tekel olma eilimidir. Uzun yllardan bu yana yenilenebilir enerji kaynaklarnn zm retemeyecei ve oran olarak ihmal edilebilecek miktarda olduklar vurgulanmtr. Piyasann verdii bu izlenime, bilim dnyasndan da katk salanm ve yenilenebilir enerjiler ile almann adeta beyhude iler ile urama anlam tad vurgulanmtr. Yenilenebilir enerji kaynaklar ile alan uzmanlarn nemli bir kmaz ise srekli konvansiyonel kaynaklar kirletici olarak ilan etmeleri, temiz teknolojileri tartmaya amamalar ve kendi teknolojik boyutlarn irdelemeden, btn enerji sorunlarna zm olduklarn ilan etme srarlardr.

naklar arasnda drdnc vazgeilmez (ilk sray petrol, kmr ve doalgaz almakta) olma abalar. evresel hassasiyetler. Aslnda enerji kaynaklarnn btnleik (hibrit) kullanm dnldnde, bu iki snf kaynaa da ihtiya olduu kesin grlecektir. Belki de bu anlamazln temelinde nc bir elin, yani baskn olan fosil kaynaklar sektrnn dikkatleri baka kaynaklara ekme gayreti yatmaktadr. Deinilmesi gereken dier bir nokta ise, dier kaynaklarda olduu gibi nkleer enerji ile uraan uzmanlarn srekli yenilenebilir kaynaklar ve teknolojilerini kmsemeleridir. Buna karlk, yenilenebilir enerji uzmanlarnn yanlarna evre rgtlerini de alarak, nkleer kaynaklarn olumsuzluklarn gndeme getirme abalar bulunmaktadr. Bu sreler neredeyse enerji uzmanlar savalar eklinde nitelendirilmektedir.

Baskn Tek Arz Kayna Israr

lkemizde enerji uzmanlarnn nemli kmazlarndan birisi szde olmasa da uygulamada srekli enerji arznda tek veya bir ka kaynak zerinde srar etmeleridir. lkemiz gibi enerjide da baml bir devlette tek veya birka kaynakta srarc olmak ve zellikle o baskn kaynak ithalat ile gerekleiyorsa, bu durumda ciddi sorunlarn yaanmamas mmkn deildir. Zamanla baskn enerji kaynann ticari, yedek para ve yan kollarnn olumasyla, onun dndakiler doal olmayan yntemler veya kaynaklar olarak kabul grmektedirler.

Kaynak (Hammadde) Sorunlar

Sreksizlik: Yenilenebilir enerji kaynaklarnn temel problemi sreksizliktir. Sreksizlikten kast, istenilen zaman ve yerde emre amade olmama durumu, yani kesintili zellik tamasdr. Sreksizlik probleminin giderilmesi veya en aza indirgenmesi durumunda bu kaynaklar gerek anlamda vazgeilemeyen enerjiler olacaklardr. Aada yenilenebilir enerji kaynaklarnn sreksizlikleri ksaca ele alnacaktr.

En Mehuru: Nkleer-Yenilenebilir ekimesi

Enerji kaynaklar arasndaki en byk atmann, yenilenebilir ve nkleer arasnda yaand herkese bilinen bir gerektir. Bu atmann iki temel sebebi u ekilde sralanabilir: Her iki grubun da, konvansiyonel kaynaklarn vazgeilmezlii gibi temel enerji kay-

Dnyada ve Trkiyede Yenilenebilir Enerji Sektrnn Temel Sorunlar

Konvansiyonel ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn bir arada kullanlmalar zelde l-

42

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

Jeotermal Enerji: Yenilenebilir enerji kaynaklarnn iinde sreklilii en fazla olan kaynaktr diyebiliriz. Uzun srelerde depremler ve eitli yer hareketleri ile bu kaynaklar yer deitirebilmektedir. Gne Enerjisi: Jeotermal hari, btn yenilenebilir enerji kaynaklarnn temelini oluturan gne bilindii gibi gece saatlerinde bulunmamaktadr. Buna ilave olarak bulutluluun, tozlanma ve hava kirliliinin yksek olduu durumlarda, bazen gndz saatlerinde de istenen miktarda gne nm yeryzne ulaamamaktadr. Hidroelektrik Enerji: Hidroelektrik enerjinin en nemli zellii depolanabilir olmasdr. Bu depolanabilirlik sulak srelerde toplanan suyun kurak srelerde kullanlmas esasna dayanmaktadr. Fakat kurakln uzun sreli olmas durumunda hidroelektrik kaynaklar istenen verimde altrlamamakta veya tamamen devre d kalmaktadrlar. Rzgar Enerjsi: Srekli istenen iddette rzgarlarn gzlemlenebilmesi iin farkl s tutma kapasitelerine sahip yzeylerin birlikte bulunmas istenir. u anda kullanlan rzgar teknolojileri genelde 3-25 m/sn arasndaki rzgar iddetlerinde elektrik retebilmektedirler ve bu teknolojiler 9-15 m/sn arasnda istenen gte retim gerekletirirken, genelde 25 m/snden yksek deerlerde elektrik retememektedirler. Bir anlamada rzgardaki sreksizlik temel problem olma zelliini teknolojik adan da srdrmektedir. Bioktle: Bu enerji kayna, bitkilerin mevsimsel byme srelerine bal olmasndan dolay srekli arz gvenlii salamamaktadr. Bioktle enerjisinin nemli bir fark depolanabilir olmasdr. Fakat bu zelliin kstl miktarda olmasndan dolay sreksizlii minimuma indirgenememektedir. Dalga Enerjisi: Gndeme, dier yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha az gelen byk bir enerji kaynadr. zellikle yzey dalgalar rzgr hareketine bamldrlar ve rzgrdaki sreksizlik bu kaynaa da yansmaktadr. Hidrojen: Hidrojenin yenilenebilir enerji kayna olmasndan ziyade, tayc ve ikin-

cil bir kaynak olarak nitelendirilmesi sreksizliini ispatlamaktadr. zellikle sudan hidrojen retimi veya rzgr, gne ve dier yenilenebilir kaynaklardan elde edilen elektrikten retilen hidrojen kaynaklarn sreksizliinden dolay kesintili zellii tamaktadr.

ebeke Balantlar Sorunu

Yenilenebilir enerji kaynak yatrmlarn en fazla engelleyen teknik problemlerin banda, ebeke balantlarndan kaynaklanan problemler gelmektedir. Yenilenebilir enerji potansiyeliniz ne kadar yksek olursa olsun elektrik ebekesinin izin verecei miktarda, oranda yatrm gerekletirebilirsiniz. Kaynan kesikli ve deiken olan yaps, sistem balant noktasnda srekli gerilim ykselmesi, ani gerilim deiimleri, krpma (Jliker), harmonikler ve gerilim dengesizlii gibi ebeke kararlln etkileyen baz bozucu etkilere sebep olabilmektedir. deki dk verimlilik deerleridir. Snrsz ama sreksiz enerji kaynaklarnn verimliliklerinin dk olmas bu kaynaklara olan gveni azaltmaktadr. Fakat bu teknolojilerin tarihi srete gsterdikleri ilerlemeler gelecek asndan byk mitler vadetmektedir.

Politik Sorunlar
Btn dnyada yenilenebilir enerji kaynaklarna ivme kazandran veya kazand ivmeyi frenleyen ne yazk ki politik yaklamlardr. rnek verilirse, rzgr enerjisinin gndeme gelmesi ve devlet politikas eklinde Almanyada kabul grmesi 1990l yllarda iktidara yeiller partisinin ortak olarak girmesine baldr. Yeillerin basklar sonucunda Almanya bu soruna eilmi ve enerjide kabul ve itibar grm bir devletin yenilenebilir enerjiye ve zellikle rzgra ynelmesi btn dnyada bu kaynaa ilgiyi artrm ve adeta yeni bir yar balatmtr. Buna ilave olarak, 2008 ylnda Avrupa Birliinin her bir yesinin enerji miktarnn 2020 ylnda %20 orannda yenilenebilir enerjilerde karlama karar, yine btn dnyada ses getirmi ve birok saygn yatrmc, yenilenebilir enerji kaynaklarna ynelmitir. Bu politikalarn nemli bir ayan da iklim deiikliinden kaynaklanan taahtler, yani iklim deiikliinin politik sreci oluturmaktadr. Bu taahtler sonucunda gelimi

Dk Verim Sorunlar
Kaynak sreksizliine e deer bir dier problem yenilenebilir enerji teknolojilerin-

Yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelimesinde en nemli engellerden biri ne yazk ki, konvansiyonel enerji piyasasnn oluturduu tekel olma eilimidir. Uzun yllardan bu yana yenilenebilir enerji kaynaklarnn zm retemeyecei ve oran olarak ihmal edilebilecek miktarda olduklar vurgulanmtr.

43

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

Btn dnyada yenilenebilir enerji kaynaklarna ivme kazandran veya kazand ivmeyi frenleyen ne yazk ki politik yaklamlardr. rnek verilirse, rzgr enerjisinin gndeme gelmesi ve devlet politikas eklinde Almanyada kabul grmesi 1990l yllarda iktidara yeiller partisinin ortak olarak girmesine baldr. Yeillerin basklar sonucunda Almanya bu soruna eilmi ve enerjide kabul ve itibar grm bir devletin yenilenebilir enerjiye ve zellikle rzgra ynelmesi btn dnyada bu kaynaa ilgiyi artrm ve adeta yeni bir yar balatmtr.

lkeler ya karbon reten enerji teknolojilerini azaltacaklar veya kullandklar fosil yaktlarn belirli bir blmnn karbon retim hakkn yenilenebilir enerji kaynaklarndan salayacaklardr. Gelecek yllarda karbon pazar eklinde ifade edilen bu sistemin daha da bymesi beklenmektedir.

Potansiyel Haritalar Sorunu

Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklarnn planlanma ve projelendirmesinde yaanan en nemli sorunlardan bir tanesi gerei tam anlamyla yanstamayan ve yanstamayacak olan potansiyel haritalardr. Dnyadaki yenilenebilir enerji uygulamalarnda enerji trne gre 1-10 yl aras lmler yaplmakta ve proje ile ilgili fizibilite almalar dnlen alana zg yaplmaktadr. Bilindii gibi 2007 Kasm aynda, rzgr enerjisinde proje bavurular kabul edildi ve bavurular yaplrken kontroll/kontrolsz rzgar lm artlar kaldrld. Buna gereke olarak ise saysal meteorolojik modellerin altrlmas ile elde edilen Rzgr Enerjisi Po-

tansiyel Atlas (REPA) gsterildi. En yetkili azlardan artk da ta rzgr aramanza gerek yok, haritamz var, aln proje gelitirin gibi ifadeler kullanld. Halbuki haritaya baksalard, orada lm olmadan haritaya dayal proje gelitirilemeyecei ile ilgili uyarlara rastlayacaklard. Benzer uygulama, Hidroelektrik Enerji Potansiyel Atlas (HEPA) iin de yaplmtr. Birok yatrmc, kk hidroelektrik santraller iin lm olmadan proje gelitirmilerdir. zellikle 2006-2009 yllar arasnda yaanan kuraklk sonucunda planlanan hedeflere ulaamayacaklarn ak bir ekilde grmlerdir. Rzgr enerjisinde yaplan haritaya benzer bir uygulama gne enerjisi iin de yaplmtr. Trkiyede temel problem, enerji yatrm amal noktasal lm verilerinin eksikliidir. Eldeki veriler genelde ehir ierisinde kurulan meteoroloji istasyonlarnda llmektedir. Bu istasyonlar enerji amal kurulmadklarndan, enerji projeleri iin gerekli verinin elde edilmesi srecindeki hassasiyet de gsterilememektedir. Yaymlanan Gne Enerjisi Potansiyel Atlas ( GEPA) haritasna bakldnda genel anlamda ykseltilerin fazla olduu blgelerde potansiyelin de yksek olduu gibi bir sonuca varlmtr. REPA haritasnda olduu gibi proje gelitirme ve EPDKya bavuru srecinde benzer uygulama GEPA ile de yaplmak istenmitir. Fakat yetkililerin HEPA ve REPA da grdkleri aksaklklar, bir nebze gnete yanl projelendirmelerin yaplmasn engellemitir, ama bu defa da tam engellenmi ve son iki yldr proje gelitirmek isteyenlere gvenilir lmleri olsa dahi, bavuru iin Haziran 2013 beklemeleri sylenmitir. Btn bu gelime ve uyarlara ramen birok yatrmcnn GEPA zerinden proje gelitirmeye altklar ve bu konuda hayali gne sl ve PV santrallerinin kurulduklar bilinmektedir.

verecei karara baldr. Ne yazk ki lkemizde yenilenebilir enerjiler konusunu detayl bilen finans uzman ok az bulunmaktadr. Bu durumda, darya baml olmamz kanlmazdr. Finans asndan darya bamllk, projenizi finanse eden kuruluun devleti asndan size kar tam bir tekel olma srecini balatmaktadr. Trkiyede gelitirilen projelere bakldnda bu durumun ok net bir ekilde yaand gzler nne serilmektedir.

klim Deiiklii Srecinde Potansiyel Deiimleri Sorunu

Unutulan bir konu ise iklim deiikliine zm olarak sunulan yenilenebilir enerjilerin bu deiimden en fazla etkilenecek kaynaklar almasdr. Fiziksel anlamda iklim ile tamamen ilikili olan rzgr, gne, bioktle, dalga ve hidroelektrik kaynaklarnn gelecek potansiyelleri net deildir. Aslnda yenilenebilir enerji kaynaklar, iklim deiiklii srecinde tam bir ikilem ile tartmaya aktrlar. klim deiikliinin etkilerinin azaltlmasnda en byk rol verilen bu kaynaklarn, iklim deiiklii ile birlikte nasl bir farkllk gsterecekleri hl gizemini korumaktadr.

Uluslararas Akreditasyonlara Sahip Ulusal Yenilenebilir Aratrma Gelitirme Merkezleri Eksiklii

lkemizde yenilenebilir enerji kaynaklar ile ilgili bir proje gelitirildiinde finansmana ihitya duyulmaktadr. Finans kurumlarna bavuru gerekletirildiinde genelde Projenizin uluslararas kabul grm akredite olmu bir merkez tarafndan onaylanp onaylanmadna baklmaktadr. Eer varsa, zaten byk ihtimal ile sizi akredite merkez oraya ynlendirmitir ve projenizi batan sona kendi kurum ve lkesinin karlar erevesinde planlamtr bile. Bir anlamda bu tr merkezler devletlerin baz enerji kaynaklarnda tekelleme veya ynlendirme kurumlar gibi almaktadrlar. zellikle bu durum Avrupada kurumsal hale gelmitir. Trkiye, kendi akredite merkezlerini kurmad srece yenilenebilir enerjilerde tabiri uygun ise bir arpa boyu yol alamayacaktr.

Finans Uzmanlar Sorunu

Yenilenebilir enerjilerde, EPDKdan sonra en nemli karar vericiler, finans kurumlardr. Gelitirilen projelerin destek grp grmemesi, tamamen finans kuruluu uzmannn

44

it vakf dergisi

Ahmet Duran ahin

Yenilenebilir enerji teknolojilerini gelitirmi olan lkeler, dierlerinin bu sektrlere giriini engellemek iin o konuda adet tekel olma yoluna gitmilerdir. Hatta gelimekte olan lkelerde gelitirilen projeler, ok iyi ve gvenilir olsalar dahi, kendi kurduklar merkezlerin onaylarn istemilerdir.

Sonu
Yenilenebilir enerji kaynaklar hayatmzn her aamasna girmitir. Trkiye ve dnyann enerjiye ihtiyac bulunmaktadr. htiya duyulan enerjinin temiz olmas artk bir zorunluluk halini almtr. Konvansiyonel kaynaklara ynelik olarak temiz teknolojiler kullanlabilecei gibi, temelde evreye daha az zarar veren yenilenebilir enerji kaynaklar ve teknolojilerine ynelme gittike artmaktadr. Bu makalede yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlabilirlii, teknolojileri ve temel sorunlar ele alnmtr. Her biri iin ayr makale hazrlamak gerekirken, btnn bir araya getirmek, bilgi sunmada eksiklikler ortaya kacaktr. Kaynaklar:
Acarolu, M., 2007. Alternatif Enerji Kaynaklar, 2. bask, Nobel Yayn Ankara. Arslan, S., Darc, M. ve Karahan, . Trkiyenin Jeotermal Enerji Potansiyeli. Jeotermal Enerji Dorudan Istma Sistemleri Temelleri ve Tasarm Seminer Kitab. MMO/2001/270 Nolu Makina Mhendisleri Odas Yayn, zmir, 2001. Bakr, N.N., 2005. Trkiyenin Hidroelektrik Potansiyeli ve Avrupa Birlii Perspektifinden Elektrik retme Politikalar, http://www.ere.com.tr. Baetinelik, A., Karaca, C., ztrk, H.H., Kacra,

Yenilenebilir Teknolojide Gelimi lkelerin Baskn Olma abalar

Yenilenebilir enerji teknolojilerini gelitirmi lkeler, dierlerinin bu sektrlere giriini engellemek iin o konuda adeta tekel olma yoluna gitmilerdir. Hatta gelimekte olan lkelerde gelitirilen projeler, ok iyi ve gvenilir olsalar dahi kendi kurduklar merkezlerin onaylarn istemilerdir. Tabi ki bu onay sreci pek kolay olmamakta ve sonunda yatrmc, tekel konumuna gelmi lkenin sanayi ve finans kurumlar ile birlikte almak zorunda braklmaktadr.

Eitilmi Personel Sorunlar

Trkiyedeki teknik eitim srecine baktmzda raklk, lise, meslek yksekokulu veya lisans seviyesinde yenilenebilir enerji kaynak ve teknolojileri ile ilgili usta/teknisyen/tekniker/mhendis gibi meslek dallar bulunmamaktadr. Son yllarda baz niversitelerde enerji mhendislii ad altnda blmler almtr. Bu sevindirici durumda dikkat edilmesi gereken temel art, disiplinler aras birlikteliin salanp, rencilerin bu temel dorultusunda eitilmesidir. Yenilenebilir enerji kaynaklar ile ilgili sektr veya kurulacak lisans programlarnda alacak uzman ve retim elemanlarnn balca disiplinleri u ekilde sralanabilir. Bioktle: Ziraat Mhendislii, Orman Mhendislii, Endstri Mhendislii, Kimya, Kimya Mhendislii, Makina Mhendislii ve Elektrik Mhendislii. Gne Enerjisi: Meteoroloji Mhendislii, Fizik, Fizik mhendislii, Mimarlk, Kimya, Malzeme Mhendislii, Kontrol Mhendislii, Makina Mhendislii ve Elektrik Mhendislii. Hidroelektrik: Meteoroloji Mhendislii, Hidroloji Mhendislii, Jeoloji Mhendislii, Harita mhendislii, naat Mhendislii, Makina Mhendislii ve Elektrik Mhendislii. Hidrojen: Kimya, Kimya Mhendislii, Makina Mhendislii ve Elektrik Mhendislii. Jeotermal enerji: Jeoloji Mhendislii, Jeofizik Mhendislii, Makina Mhendislii ve Elektrik Mhendislii. Rzgar Enerjisi: Meteoroloji Mhendislii, Fizik Mhendislii, Aerodinamik Mhendislii, naat Mhendislii, Kontrol Mhendislii, Malzeme Mhendislii, Makina Mhendislii ve Elektrik Mhendislii.

M., Ekinci, K. 2005. Agricultural Biomass Potential in Turkey. Proceedings 27th International Conference of CIGR Section Sep.27-29, 2005, zmirTURKEY Bertani, R. World Geothermal Power Generation in the Period 20012005. Geothermics, Cilt: 34, Sayfa: 651690, 2005. Dnya Enerji Konseyi, Trk Milli Komitesi Enerji Raoru, 2008 EE (Elektrik leri Ett daresi), 2004. EE Tarafndan Yrtlen Hidroelektrik Tesis Projeleri, Ankara. EWEA, 2012. European Wind Energy Association, 2011 Annual Report, Gkinar R.E., 2008. Rzgr-Hidroelektrik Hibrit Sistemi ve Maliyet Analizi. Y.Lisans Tezi, T, Fen Bilimleri Enstits. GWEC, 2012. Global wind energy outlook. http://www.gwec.net/fileadmin/documents/Publications/GWEC_A4_0609_English.pdf. GWEA, 2012. Global wind energy outlook. http://www.gwec.net/fileadmin/images/Logos/Corporate/GWEO_A4_2008_lowres.pdf Hepbal, A. ve Ertz, ., 1999. Gelecein Teknolojisi: Yeralt Kaynakl Is Pompalar, TMMOB Makina Mhendisleri Odas, IV. Tesisat Kongresi Bildiriler Kitab, MMO Yayn No.: 229/1, Cilt I, 4-7 Kasm, Sayfa: 443-492, zmir. Huttrer, G. The Status of World Geothermal Power Generation: 1995-2000. Geothermics, Cilt: 30, Sayfa:127, 2001. Karaosmanolu, F.2009. Binalarda Biyoyakt Uygulamalar, IX. Ulusal Tesisat Mhendislii Kongresi ve Sergisi-TESKON 2009, II. Bina Fizii Sempozyumu Davetli Bildirisi, zmir, 6-9 Mays. ahin. A.D., 2008. A Review on Research and Development on Wind Energy in Turkey, en, Z., 2011 Hidroelektrikte yeni bir iletme yaps, MSAD ereve Dergisi, 19 (56). TREB, Trkiye Rzgar Enerjisi Birlii, 2012. Trker, M., Anaerobik Biyoteknoloji: Trkiye ve Dnyadaki eilimler, 2. Ulusal evre Kirlilii Kontrolu Sempozyumu, 22-24 Ekim, ODT, s. 228-236, 2003. Trker, M., Anaerobik Biyoteknoloji ve Biyoenerji retimi, evkor Vakf Yaynlar, zmir, 260 sayfa, 2008. Yksek, ., nc, O., 1999. zlm Problemlerle Temel Hidroloji, KT naat Mh. Bl., Trabzon, 1-142. http://eie.gov.tr http://www.eie.gov.tr/turkce/ruzgar/ruzgar_potansiyel.html http://www.epdk.gov.tr http://www.iga.org http://www.tuik.org.tr

45

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Nkleer Enerji Deerlendirmesi

Nkleer enerjinin elektrik retimi amal olarak kullanmnn yan sra, farkl alanlardaki uygulamalar da tptan endstriye, tarmdan, arkeolojiye kadar farkl sektrler iin ufuk aan ve ou kez baka tekniklerle kolay ulalamayan sonulara hzl ve hassas ekilde ulalabilmeye olanak salamaktadr. Fazla olarak, nkleer teknoloji; uzay teknolojisi, nanoteknoloji ve hidrojen teknolojisi gibi dier ileri teknolojiler iin de yadsnamaz nem arz etmektedir...

Prof.Dr. A. Beril TURUL

T Enerji Enstits Nkleer Aratrmalar Anabilim Dal Bakan

Giri
kinci dnya savandan sonra barcl amal olarak nemli gelimeler kaydeden nkleer teknoloji, farkl uygulamalarla hayata geirilmektedir. Nkleer teknoloji dendiinde ncelikle akla nkleer reaktrler gelmektedir. Ancak, nkleer reaktrler, nkleer teknolojinin sadece nemli bir uygulamasdr. Bir baka deyile, nkleer reaktrlerin geliiminin yan sra farkl birok sektrde nkleer teknoloji uygulamalarnn gelimesi mmkn olmutur [1].

Nkleer Enerji
Konuya girerken, nkleer teknoloji uygulamalar ifadesiyle neyi kastettiimizi ifade edebilmek iin ncelikle nkleer enerji tanmlamasn yapmak gerekmektedir. z olarak; atom ekirdeini ve dolays ile atomu ilgilendiren reaksiyonlar sonucu ortaya kan enerjiyi nkleer enerji olarak nitelemekteyiz. Nkleer enerji nemli reaksiyon ile aa kmaktadr. Bunlar; fisyon, fzyon ve radyoaktif bozunumlardr. Fisyon; byk ktleli ve kararsz olan baz atom ekirdeklerinin (U-235 gibi) ntron bombardman altnda ekirdee enerji ilavesi getirilmesi ile paralanarak iki farkl ekirdee blnmesi ve bu arada ortama ~200 MeV enerji ile birlikte 2 veya 3 ntron braklmas olaydr. ekil 1de fisyon olay ematik olarak grlmektedir. Bir baka deyile, fisyon olay sonucunda b-

yk atom numaral bir element, iki farkl elemente blnmekte ve ayn zamanda ortama birka ntron ile byk bir enerji braklmaktadr. Fisyon olay sonucunda ortama braklan ntronlar, yeni fisyonlara neden olabilirler ve bylelikle Zincirleme Reaksiyon balam olur. Bu olay, her bir fisyon olayndan sonra sadece bir ntronun zincirleme reaksiyon yapmasn salayacak ekilde ortama uygun malzemeler yerletirilerek tasarmlanrsa, olay kontrollu olarak gereklenmi olur ki bu da gnmz konvansiyonel nkleer santrallarnda kullanlan nkleer reaksiyondur. nemli bir dier nkleer reaksiyon olan fzyon olaynda, iki kk ekirdek, dardan byk lde enerji verilmesi halinde kaynaabilmekte ve yeni bir ekirdek olutururken, ortama da enerji verilmektedir. ekil 2de fzyon olay ematik olarak grlmektedir. Bu da, gelimesi beklenen fzyon reaktrlerinin esasn oluturan nkleer reaksiyon olmaktadr. Radyoaktif bozunmada ise, kararsz ekirdeklerin, kararl hale gemeleri srasnda farkl ekillerde bozunumlar sz konusudur. Radyoaktif bozunum srasnda da ekirdei kararsz klan enerji, ortama braklm olmaktadr. Radyoaktif bozunum sonucunda ou kez nemli nm meydana gelmektedir. Bunlar, alfa, beta ve gama nmlardr. Bylelikle, radyoaktif bozunum sonucunda da enerji aa km olmaktadr. Ancak, radyoaktif bozunum sonucunda birka on keV ila birka MeV arasnda enerji aa kmaktadr. Radyoaktif bozunum sonucunda yaynlanan paracklarn mad-

ekil 1 Fisyon Olay [1]

deye nfuziyetleri farkldr. Tm bu zellikler, farkl radyoizotoplarn farkl amalarla kullanmlarna olanak vermektedir. Fisyon ve fzyon, enerji santrallarnda elektrik retmek iin, radyoaktif bozunumlar ise esas itibariyle farkl alanlardaki nkleer teknik uygulamalarnda kullanlmaktadr. Radyoaktif bozunumlarn kullanm alanlar arasnda tp, endstri, tarm, uzay almalar, sterilizasyon, bilimsel aratrmalar, arkeolojik eserlerin incelenmesi vb. gibi birok farkl sektr saylabilir. Elektrik retimi iin fzyon reaktrleri henz gelitirilme aamasndadr. Gnmzde ticarilemi nkleer santrallar, fisyon reaktrleri olmaktadr. [4]

Nkleer Enerji Santralleri

Enerjinin yadsnamaz nemi, onu uygarlk iin vazgeilmez klmakta ve teknolojide kaydedilen ilerlemelerle, insanolu olarak enerjiye bamllmz giderek arttrmaktadr. Sanayi devriminden sonra, nfus ar-

46

it vakf dergisi

Beril Turul

ekil 2 Fzyon Olay [3]

t ve teknolojik ilerlemelerle ba dndrc bir hzla artan enerji gereksinimi, gnmzde karlanmas hayli zor boyutlara ulamtr. Refah seviyesi yksek toplumlar, refah seviyelerini korumak ve teknolojik geliimleri iin, refah seviyesi yksek olmayanlar ise kalknma hamlelerini yapabilmek iin daha ok enerjiye gereksinim duymaktadrlar. ok farkl enerji eitleri olmasna karn, dnm ve kullanm kolay olmas nedeniyle elektrik enerjisinin ayr bir nemi bulunmaktadr. Nitekim, lkelerin birbirlerine gre durumlarnn deerlendirilmesi-

ne ilikin olarak da elektrik retimi deerlerine baklmaktadr. Bir baka deyile, kii bana tketilen elektrik enerjisi deerleri, lkeler iin gelimilik lt olarak kullanlan nemli bir indikatr olmaktadr. Kii bana den elektrik tketimine ilikin bir grafik ekil 3te verilmektedir [4-5]. Buradan da, hemen grld zere, dnyada sz sahibi, ileri ve gelimi olarak nitelenen lkelerde, kii bana den elektrik tketimi hep yksek olmaktadr. Trkiye ise dnya ortalamasn yakalamaya alma aamasndadr. Avrupa Birlii (AB) ortalamasna bakldnda ise yar seviyesinde bulunmaktayz. Trkiyenin 2023 hedefleri erevesinde kii bana tketilen elektrik enerjisini iki misline karmak da bulunmaktadr. Bylelikle, hem 2023 hedefleri balamnda amalanan ar sanayi, uak, helikopter, savunma sanayi hamlelerini hayata geirmek hem de ABye uyum kriterlerini salamak mmkn olacaktr. Enerji politikalar asndan, gvenilir, srekli ve zamannda elektrik retimi konusu ele alndnda, emre amadelik ne kmaktadr. Emre amade ifadesi ile zamandan bamsz olarak, kesintisiz ve gvenilir enerji temini kastedilmektedir. Dolaysyla, gece-gndz ve mevsimsel farkllk gzetmeden, her an ve her yerde enerji ta-

Enerji politikalar asndan, gvenilir, srekli ve zamannda elektrik retimi konusu ele alndnda, emre amadelik ne kmaktadr. Emre amade ifadesi ile zamandan bamsz olarak, kesintisiz ve gvenilir enerji temini kastedilmektedir. Dolaysyla, gece-gndz ve mevsimsel farkllk gzetmeden, her an ve her yerde enerji talebini karlamak enerji politikalar erevesinde nde gelen ama olmaktadr.

lebini karlamak enerji politikalar erevesinde nde gelen ama olmaktadr [6-9]. Bu husus, btn lkeler iin bir baka deyile, tm dnya iin nemli olmaktadr Nkleer santraller, emre amade konvansiyonel enerji santralleri arasnda yer almaktadr. Fazla olarak, nkleer santrallar, emre amadeliin iyi bir gstergesi olan kapasite faktr asndan, dier santral tiplerinden daha yksek kapasite faktrne sahip olabilmektedir. Bir baka deyile, yl boyunca, devrede olabilme kapasitesi olarak niekil 3 Dnyada Farkl lkelerin teleyeceimiz bu oran, Kii Bana Den Elektrik Tketimi [4-5] santraln etkin kullanmn ifade etmektedir. Bir fikir vermesi balamnda, farkl santrallarn kapasite faktrleri mukayeseli olarak ekil 4te grlmektedir [10]. Yksek kapasite faktrne sahip nkleer santrallar, gerekte alma prensibi olarak termik santrallara benzemektedir. Gnmzde ticarilemi fisyon esasl

47

it vakf dergisi

Beril Turul

Bir santraldan byk g retilebilmesi, alan kullanmnn kk olmas, kullanm sresinin uzun olmas, iletim maliyetinin dk olmas, sera gaz salnmna neden olmamas gibi hususlar gz nne alnarak birok gelimi lke nkleer santrallar kurmutur.
ekil 4 Kapasite Faktrleri Asndan Enerji Santrallerinin Mukayesesi [10]

nkleer santrallerde, (termik santrallerde olduu gibi) ortaya kan nemli snn bir soutucu devresi yardm ile alnmas ve buhar trbinine gnderilerek ona bal generatr sisteminin dndrlmesi ile elektrik retilmesi mmkn olmaktadr. Nkleer santrallerin farkl tipleri bulunmaktadr. Bununla beraber, son kurulan nkleer santrallerin nemli bir ksmnn basnl su reaktrleri olduu grlmektedir. Bir basnl su reaktrnn ematik grnm ekil 5te grlmektedir. Emre amadeliin yan sra, bir santraldan byk g retilebilmesi, alan kullanmnn kk olmas, kullanm sresinin uzun olmas, iletim maliyetinin dk olmas, sera gaz salnmna neden olmamas gibi hususlar gz nne alnarak. birok gelimi lke. nkleer santralleri kurmutur. ekil 6da nkleer enerjinin, dnyada

elektrik retimindeki pay ve lkelerin sahip olduklar nkleer santral says grlmektedir [9]. Buradan grld zere, gelimi lkelerin hemen hepsinde nkleer santral bulunmaktadr. Bunlardan bazlarnda, (rnein; Fransa, Belika gibi lkelerde) nkleer santrallerden retilen elektrik miktar, yadsnamayacak boyutlardadr. Ayrca, en ok nkleer santral yine en ok gelimi lkelerdedir. Japonyada Mart 2010da meydana gelen katastrofik deprem ve tsunamiden etkilenen Fukushima nkleer santralndan sonra gvenlik sistemleri tekrar gzden geirilmitir. Bu olaydan sonra da halen dnyada 67 nkleer santral yaplmaktadr. Tablo: 1de, ina halinde olan nkleer reaktrlerin hangi lkede yapldklar saylar ile birlikte grlmektedir. Burada nemli bir husus, gelimi l-

keler dndaki lkelerin nkleer teknolojiye girmekte olduklar ve bu konuda kararllkla programlarna devam ediyor olmalardr.

Sonu
Yukarda zerinde durulan tm hususlar gz nne alndnda, nkleer enerji; enerji politikalar iinde nemli bir seenek durumundadr. Buna karn, nkleer santrallarn, ileri teknoloji rn olmas nedeniyle her lke nkleer teknolojiye ve dolays ile de nkleer santrallara sahip olamamaktadr. Ancak, nkleer enerjinin elektrik retimi amal olarak kullanmnn yan sra farkl alanlardaki uygulamalar da tptan endstriye, tarmdan, arkeolojiye kadar farkl sektrler iin ufuk aan ve ou kez baka tekniklerle kolay ulalamayan sonulara hzl ve hassas ekilde ulalabilmeye olanak salamaktadr. Fazla olarak, nkleer teknoloji; uzay teknolojisi, nanoteknoloji ve hidrojen teknolojisi gibi dier ileri teknolojiler iin de yadsnamaz nem arz etmektedir. Bu balamda, konuyu z olarak toparlamak istersek; Kalknmann, srdrlebilir bymenin ve dolaysyla refah seviyesinin ykseltilebilmesi iin elektrik enerji gereksinimini emre amadelik erevesinde karlayabilmek, Sera gaz salmn ve dolays ile iklim de-

ekil 5 Basnl Su Reaktr [11]

48

it vakf dergisi

Beril Turul

iikliini azaltabilmek, Bir ileri teknolojiye sahip olmak, Dier (uzay teknolojisi, nanoteknoloji ve hidrojen teknolojisi gibi) ileri teknolojilere girebilmek, leri teknoloji sahibi gelimi lkeler iin de yer alabilmek iin,

nkleer enerji almalarna nem vermek ve desteklemek gerekmektedir. Bu balamda, brokratlara, akademisyenlere, teknokratlara ve uzmanlara nemli grevler dmekte olup toplumsal ortak akl ile hareket edilmesi nem kazanmaktadr.

Nkleer enerji; enerji politikalar iinde nemli bir seenek durumundadr. Buna karn, nkleer santrallarn, ileri teknoloji rn olmas nedeniyle her lke nkleer teknolojiye ve dolays ile de nkleer santrallara sahip olamamaktadr.

ekil: 6 Dnyadaki Nkleer Santral Saylar [12]

KAYNAKLAR
[1] http://www.generalfusion.com/ nuclear_fission.html [2] http://www.asthttp://www.astronoo. com/articles/fission Fusion.en.html.com/articles/fis [3] http://www.eea.europa.eu/dataand-maps/figures/electricityconsumption-per-capita [4] A. B. Turul, Nkleer Teknoloji Uygulamalar, Enerjide Kamu niversite Sanayi birlii, ENKS 2007, Bildiriler ve Sunumlar, s: 61-68, 4-5 Aralk 2007, stanbul. [5] A.B. Turul, Nkleer Enerji Deerlendirmesi ve Trkiye, 17.Uluslararas Enerji ve evre Konferans ICCI-2011, stanbul, 15-17 Haziran 2011, Bildiri Kitab s: 11-14. [6] A. B. Turul, "Nuclear Energy in the Energy Expansion of Turkey", "Journal of Energy And Power Engineering. [7] A. B. Turul, Trkiyenin Enerji Almlar, "15. Uluslararas Enerji ve evre Konferans ICCI-2009" stanbul, 13-15 Mays 2009, Bildiri Kitab s: 15-17. [8] A. B. Turul, Trkiyenin Nkleer Enerji Seenei, TASAM, 27 Temmuz 2006, stanbul. [9] B. Turul, Nkleer Enerjinin Enerji Politikalar indeki Yeri ve Trkiye Deerlendirmesi, ereve Dergisi, Yl, 19, Say: 56, s:174-180, Eyll 2011. [10] A Reliable Energy Source, Exelon, 2010 [11] http://www.nrc.gov [12] Nkleer Enerjiyi Pek ok lke Kullanyor, TAEK, 2010.

Yeri ABD OECD lkeleri Fransa Japonya Kore Dier Rusya OECD D lkeler Ukrayna in Hindistan Dier DNYA TOPLAM

Nkleer Santral Says 1 1 2 5 3 11 2 28 6 8 67

Tablo: 1 Dnyada na Halindeki Reaktrler (2010 Yl Sonu tibariyle) [13]

[13] M. Scheinder, A. Froggatt, J. Hazemann, World Nuclear Industry Status Report, 2012, Paris, London, July, 2012.

49

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Trkiye Enerji Sektr zerine Bir Analiz

Trkiyede birincil enerji retimi arlkl olarak kmr ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan (hidrolik, biyoktle, rzgr, gne ve jeotermal) salanmakla birlikte, tketim, bu kaynaklarn yan sra petrol ve son yllarda artan oranlarda doal gazdan karlanmaktadr. Bu deerlerin ne olduunu, ekonominin serbestletirilmeye balad 1980 yl ile kyaslayarak ortaya koymak, 30 yllk geliim seyrinin anlalabilmesi ve bugnn deerlendirilerek yarna ilikin ngrlerin oluturulabilmesi asndan faydal olacaktr... Fakir Hseyin Erdoan
Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) Trkiye, bugn itibaryla ticari olarak kullanlan teknolojiler dikkate alndnda, enerji kaynaklar asndan zengin saylamayacak bir lkedir. Petrol ve doal gazmz, mevcut envanter verilerine gre yok denecek kadar azdr. Kmr, jeotermal ve hidroelektrik potansiyelimiz, bu alanda dnya kaynaklarnn %1i kadardr. Bununla birlikte 2011 yl rakamlarna gre dnyann 16nc ekonomisi olan Trkiye, dnya lkeleri arasnda; Birincil enerji tketiminde 21inci Petrol tketiminde 26nc Doal gaz tketiminde 20 nci Kmr tketiminde 14nc Elektrik retimi ve tketiminde 20inci En fazla kmr rezervine sahip 17nci En fazla kmr reten 13nc Jeotermal enerji kapasitesinde 12nci Gne enerjisi kapasitesinde 27nci Rzgr enerjisi kapasitesinde 16nc lke konumundadr (ETKB 2013 Btesinin TBMM PBK Sunuu). Enerji kaynaklar asndan zengin olmamakla birlikte, OECD lkeleri ierisinde getiimiz on yllk dnemde enerji talep artnn en hzl gerekletii lke olan Trkiye, dnyada 2002 ylndan bu yana, elektrik ve doalgazda inden sonra en fazla talep art hzna sahip ikinci byk elektrik ve doalgaz pazardr. Enerji talebindeki art beklentisi, gelecek yirmi ylda da Trkiyenin OECD yelerinin en hzl byyen enerji pazar olma konumunu koruyacan gstermektedir. Enerji pazarnn byme trendi karsnda birincil enerji kaynaklarnn yetersizlii, bir lde corafyamzn salad avantajlarla dengelenmeye allmaktadr. Stratejik enerji koridorlarnn ortasnda ve nemli enerji retim merkezlerinin yaknnda yer alan Trkiyenin enerji politikalar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan u ekilde ifade edilmektedir: Yerli kaynaklara ncelik vermek suretiyle kaynak eitliliini salamak, Yenilenebilir enerji kaynaklarnn enerji arz iindeki payn artrmak, Enerji verimliliini artrmak, Serbest piyasa koullarna tam ilerlik kazandrmak ve yatrm ortamnn iyilemesini salamak, Petrol ve doal gaz alanlarnda kaynak eitliliini salamak ve ithalattan kaynaklanan riskleri azaltacak tedbirleri almak, Jeostratejik konumumuzu etkin kullanarak, enerji alannda blgesel ibirlii sreleri erevesinde lkemizi enerji koridoru ve terminali haline getirmek, Enerji faaliyetlerinin evreye duyarl halde yrtlmesini salamak, Maliyet, zaman ve miktar ynlerinden enerjiyi tketiciler iin eriilebilir klmak Bu politikalarn hayata geirilmesi amacyla eitli stratejiler uygulanmakta ve projeler hayata geirilmeye allmaktadr. Bu stratejilerin bata geleni, piyasalarn serbestletirilmesidir. Piyasalarn serbestletirilmesi srecinde, 1984 ylnda karlan 3096 sayl Kanun milat olarak ele alnacak olursa, otuz yl tamamlanmak zeredir. Bu sre zarfnda zel sektr, adm adm piyasa payn artrm ve bugn itibaryla, linyit ve doalgaz hari, dier alanlarda piyasada hkim g haline gelmitir.

1980den 2011e Enerjinin Geliim Seyri Birincil Enerji retim ve Tketimi

Trkiyede birincil enerji retimi, arlkl olarak kmr ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan (hidrolik, biyoktle, rzgr, gne ve jeotermal) salanmakla birlikte, tketim, bu kaynaklarn yan sra petrol ve son yllarda artan oranlarda doal gazdan karlanmaktadr. Bu deerlerin ne olduunu, ekonominin serbestletirilmeye balad 1980 yl ile kyaslayarak orta-

50

it vakf dergisi

Fakir Hseyin Erdoan

Enerji pazarnn byme trendi karsnda birincil enerji kaynaklarnn yetersizlii, bir lde corafyamzn salad avantajlarla dengelenmeye allmaktadr.

ya koymak, otuz yllk geliim seyrinin anlalabilmesi ve bugnn deerlendirilerek yarna ilikin ngrlerin oluturulabilmesi asndan faydal olacaktr. Son otuz ylda Trkiye nfusu neredeyse bir kat artarak 44,4 milyondan yaklak 75 milyon kiiye km; otuz yl nce nfusun ancak %40 ehirlerde yaarken bugn bu oran %75e ykselmi; satn alma gc paritesine gre cari fiyatlarla gayr safi yurtii hasla 116,2 milyar ABD Dolar seviyesinden 1 triyon 75,5 milyar ABD Dolar seviyesine ulamtr. 1980 ylnda, Trkiye birincil enerji retimi 17,3 MTEP (milyon ton petrol edeeri) iken 2011 ylnda yaklak iki kat artarak 32,2 MTEPe ykselmitir. Buna mukabil birincil enerji tketimi 31,9 MTEP dzeyinden 114,5 MTEP dzeyine kmtr. Birincil enerji tketimindeki art hz, retimdeki art hznn yaklak 3 kat olarak gereklemitir. 1980 ylnda birincil enerji tketiminde petroln pay %50,4, biyoktlenin pay %24,1 ve kmrn pay %22,1 iken bu oranlar, 2011 ylnda srasyla %26,6, %3,1 ve %31,3 olarak gereklemitir. Grld zere Trkiye enerji tketiminde son otuz ylda ok nemli niteliksel deiimler yaanmtr. Artk birincil enerji tketiminde en yksek pay %32,2 ile doal gaza aittir. 1980 ylnda birincil enerji talebinin yaklak yars yerli kaynaklardan salanabilirken 2011 ylnda birincil enerji tketimindeki yerli kaynaklarn pay %30larn altna inmitir. thalat bamllnn artrlmasna ilikin eitli politika nerileri oluturulmakta ve sylemler gelitirilmekle birlikte, sektrn mevcut durumu ve ilikiler btn, bunun kolay ulalabilir hedef olmadn ortaya koymaktadr. Bu durumda Trkiyenin enerji gvenliini gvence altna alacak d siyaset gelitirmesi her geen gn ih-

tiyacn daha ok hissettirmektedir. Nitekim Enerji Ve Tabii Kaynaklar Bakanl bu konuya verdii nemi www.enerjidiplomasisi.gov.tr adnda bir internet sitesi kurarak gstermitir. Kmr: 1980 ylnda 4,6 milyon ton (2,8 MTEP) olan takmr tketimi, 2011 ylnda 26,2 milyon tona (16,6 MTEP) ykselmitir. Bu dnem zarfnda yerli retimin yaklak te bir orannda azald gz nnde bulundurulduunda, lkemizde son yllarda ilave takmr ihtiyacnn tamamndan fazlasnn ithal kmrle karland anlalmaktadr. Takmrnden elektrik retiminin ayn dnem zarfnda 26 kattan fazla artm olmas, takmr talebini tetikleyen temel sektrlerden birincisinin elektrik enerjisi olduunu gstermesi asndan kayda deer bir dnm olarak not edilmeyi hak etmektedir. 1980 ylnda linyit tketimi 15,2 milyon ton (4 MTEP) iken, 2011 ylna gelindiinde linyit tketimi 73,9 milyon tona (16,4 MTEP)e ykselmitir. Linyit ihtiyacnn tamamnn yerli kaynaklarla karlanmasna devam edilmektedir. Trkiyenin bilinen linyit potansiyelinin halen yarsnn kullanld gz nnde bulundurulduunda, uygun destekleme mekanizmalar ya da kamunun nclnde linyit arznn daha da artacan sylemek kehanet olmayacaktr. Petrol: 1980 ylnda 2,3 milyon ton olan yerli petrol retiminde geen sre zarfnda kayda deer bir deiiklik olmam ve 2011 ylnda ancak 2,4 milyon yerli petrol retimi gerekle-

tirilmitir. 1980 ylnda birincil petrol talebinin %15i yurtii retimle karlanrken bu oran 2011 ylnda %8,4 dzeyine gerilemitir. htiya duyulan ham petrol ran, Rusya Federasyonu, Suudi Arabistan, Irak ve Kazakistandan ithal edilmektedir. Ham petrol ithalatmzn 2009 ylnda %23nn, 2010 ylnda %43nn ve 2011 ylnda %51inin randan yaplm olmas, rann arz gvenliimiz asndan kritik bir role sahip olduunu gstermektedir. Petrol piyasas, 2003 ylnda karlan 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu ile tam anlamyla serbestletirilmitir. Halen 12 bin 892 adet bayilik, ikisi yeni kurulmak zere 6 adet rafinerici, 108 adet depolama, 52 adet datc, 27 adet iletim, 298 adet madeni ya retimi, 110 adet tama, 62 adet ihrakiye teslimi, 53 adet serbest kullanc ve 25 adet ileme lisans olmak zere 13 bin 633 adet gerek ve tzel kii lisansl olarak petrol piyasasnda faaliyette bulunmaktadr. 2011 ylnda 18 milyon ton ham petrol, 38 bin ton benzin, 5,8 milyon ton motorin ve 611 bin ton fuel oil ithal edilmi; buna mukabil, 2,4 milyon ton benzin, 112 bin ton motorin ve 2,1 milyon ton fuel oil ihra edilmitir. 2011 yl sonu itibaryla rafinaj kapasitesi 28,1 milyon ton olup, ilave 25 milyon tonluk rafinaj kapasitesi kurulmas iin lisans verilmitir. Petrol piyasasndaki depolama kapasitesi ise 4,9 milyon m3e ulamtr. Grld zere Trkiyenin

51

it vakf dergisi

Fakir Hseyin Erdoan

1980 ylnda birincil enerji talebinin yaklak yars yerli kaynaklardan salanabilirken 2011 ylnda birincil enerji tketimindeki yerli kaynaklarn pay %30larn altna inmitir. thalat bamllnn artrlmasna ilikin eitli politika nerileri oluturulmakta ve sylemler gelitirilmekle birlikte, sektrn mevcut durumu ve ilikiler btn bunun kolay ulalabilir hedef olmadn ortaya koymaktadr.

1980 ve 2011 Yl Birincil Enerji Tketim Paylar

rafinaj srecinde, ihtiyacn zerinde benzin ve ihtiyacn altnda motorin retilmektedir. thal edilen motorinin ihra edilen benzine kyasla daha fazla olmas, katma deerli rnlerde de net ithalat olduumuzu gstermesi asndan dikkat ekmektedir. LPG: LPG piyasasnda 72si datc, 81i depocu, 44 tama, 9739u otogaz bayilik olmak zere 10036 lisansl oyuncu faaliyet gstermektedir. 2011 ylnda yaklak 1 milyon tonu tpl, 122 bin tonu dkme ve 2,6 milyon tonu otogaz olmak zere 3,7 milyon LPG sat gerekletirilmitir. Trkiye, dnyann en dinamik LPG pazardr. Doal Gaz: Trkiyede doal gaz retimine 1976 ylnda balanm olmakla birlikte, 1987 ylndan sonra doalgaz tketimi yaygnlamaya balamtr. Bu itibarla, 1980 ylnda 23 milyon m3 olan doal gazn yerli retiminin 2011 ylnda 790 milyon m3 dzeyine kmas hari tutulduunda, doal gazla ilgili bir kyaslama yapmak anlamsz olacaktr. Bilinen gerek, bugn doal gazn birincil enerji arznda en yksek

paya sahip olduudur. 2011 yl sonu itibaryla doal gaz tketimi 44,7 BCM olarak gereklemitir. Bu tketimin %47,9u elektrik retiminde, %26,5i sanayi srelerinde ve %25,6s ise snma amal olarak kullanlmtr. Doalgaz datm ebekesinin yaygnlamasna paralel olarak ve alternatif maliyet kyaslamalarnn elverdii lde, sanayi srelerinde ve snma amal kullanlan doal gazn paynn grece artaca sylenebilir. 2011 ylndaki doal gaz tketiminin yaklak %98i ithal kaynaklardan salanm olup, ithalatn %86s boru gaz kalan ise LNG olarak salanmtr. Trkiyenin sahip olduu doal

gaz alm szlemelerinden fiili olarak gaz alnabilecek olanlarn yeknu, ancak Trkiyenin 2013 yl doal gaz talebini karlayacak dzeydedir. lave gaz alm szlemeleri yaplmad takdirde, arz gvenlii tehdit altna girecei gibi spot piyasadan almlar nedeniyle doal gaz faturasnn da ykselecei tahmin edilmektedir. 2002 ylnda serbestletirilen doal gaz piyasasnda 246 adet lisans bulunmaktadr. Bunlar 42si ithalat, 6s ihracat, 38i toptan sat, 4 depolama, 20si iletim, 72si CNG ve 64 datm lisansdr. 2003 yl ncesinde 6 ehirde doal gaz kullanlmaktayken, bugn bu say 61e ulamtr. Gaz eriimi bulunan yerleim yerlerinin saysnn artmasyla birlikte 2011 yl sonu itibaryla 9,1 milyon konut edeeri abone saysna ulalmtr. Doal gaz datm ann genilemesi, iletim ve depolama altyapsnn glendirilmesini gerektirmektedir. Trkiye doal gaz iletim sisteminin mevcut kapasitesi, doal gaz puant talebinin 2 yl daha karlayabilecek dzeyde olup, kapasitenin artrlmas gerekmektedir. Depolama kapasitesi ise 2,66 BCMi yer alt ve 535 bin m3 LNGden ibaret olup, Doal Gaz Piyasas Kanununda ngrlen talebin %10unun depolanmasna imkn verecek dzeyde

52

it vakf dergisi

Fakir Hseyin Erdoan

deildir. 2016 ylnda Tuz Gl yer alt deposunun iletmeye girmesiyle depolama kapasitesi 1,5 BCM daha artacaktr. Bununla birlikte, artan talebe bal olarak ilave depolama kapasitesine ihtiya olaca aktr. Yenilenebilir Enerji: Yenilenebilir enerji retimi 1980 ylnda 8,7 MTEP olup, bu miktar toplam birincil enerji arznn %27sine karlk gelmekteyken 2011 ylnda, birincil enerji arznn %9,2si dzeyine tekabl eden 10,6 MTEP olarak gereklemitir. 1980 ylnda yenilenebilir enerji retimine en byk katk %88,5 ile odun ile hayvansal ve bitkisel artklardan salanrken 2011 ylnda en byk katk %42,4 ile hidrolik enerjiden elde edilmitir. Trkiyenin halen kullanlmay bekleyen yaklak 40 GWlk rzgr, 25 GWlk hidrolik ve 50 GWn zerinde gne enerjisinden elektrik retim potansiyeli bulunmaktadr. Bu kaynaklarn, uygun teknolojik srelerde sisteme entegre edilmesi halinde yenilenebilir enerji kaynaklarnn birincil enerji tketimindeki pay artacak ve buna bal olarak ithal edilen birincil enerji kayna decektir. Trkiyede 1980 ylnda 27,5 MTEP olan nihai enerji tketimi 2011 ylna gelindiinde 86,9 MTEPe ulamtr. Bu dnem zarfnda nihai enerji tketim yapsnda nemli deiiklikler olmutur. 1980 ylnda nihai enerji tketimin kaynaklara dalmnda petrol %47, biyoktle %28, kmr %18,4 ve elektrik %6,3 paya sahipken 2011 ylnda gelindiinde petroln pay %32,6, doal gazn pay %21,1, kmrn pay %20 ve elektriin pay %18,4 olarak kaydedilmitir. Bu tablo son otuz yllk dnem zarfnda, geleneksel ticari olmayan enerji tketiminin adeta sfrlandn ve kentlemeye ve elektrifikasyonun lke sathnda tamamlanmasna bal olarak enerjinin tam olarak ticari bir meta halinde geldiini gstermektedir. 1980-2011 yllar arasnda enerji tketiminin sektrlere dalmnda da nemli deiiklikler yaanmtr. 1980 ylnda nihai enerji tketiminde sanayinin pay %29, ulatrmann pay %19 ve konut ve hizmetler sektrnn pay %46,5 iken 2011 ylna gelindiinde bu oranlar srasyla %35,5, %18,3 ve %34,5 olarak kaydedilmitir. Bu dnemde tarmn nihai enerji tketimindeki pay %3,5ten %6,6ya

Trkiyenin sahip olduu doal gaz alm szlemelerinden fiili olarak gaz alnabilecek olanlarn yeknu, ancak Trkiyenin 2013 yl doal gaz talebini karlayacak dzeydedir. lave gaz alm szlemeleri yaplmad takdirde, arz gvenlii tehdit altna girecei gibi spot piyasadan almlar nedeniyle doal gaz faturasnn da ykselecei tahmin edilmektedir.

enerjisi izlemektedir. Son otuz ylda doal gazda yllk ortalama talep art hz %54,5 olarak gerekletirmitir. Ayn dnemde elektrik enerjisi talep art hz yllk ortalama %7,5 olarak kaydedilmitir. Bu trendin, hz kesmekle birlikte nmzdeki on ylda da srecei tahmin edilmektedir.

kincil Enerji Kayna: Elektrik

kincil enerji kayna olan elektrik enerjisi tketiminde de 1980li yllardan itibaren nemli artlar kaydedilmitir. 1980 ylnda 24,6 milyar kWh olarak gerekleen elektrik enerjisi talebi, 2011 yllnda 230,3 milyar kWh olarak gereklemitir. Bu retimin dayand kurulu kapasite 1980 ylnda 5 119 MW iken, aradan geen 31 ylda yaklak 9 kat artarak 52 911 MWa ulamtr. 1980 ylnda kurulu kapasitenin %79,1i mlga TEKin, %11,7si otoprodktrlerin, %6,4 ayrcalkl irketlerin ve kalan belediyelerin uhdesindeyken, zel sektr katlmna ilikin modeller ve piyasann serbestletirilmesi ile zelletirmelere bal olarak bugn kurulu kapasitenin mlkiyet durumu u ekle brnmtr: EA ve Bal Ortaklklar %45,6, mevcut szlemesi bulunan irketler %17,5, serbest retim irketleri %31,1 ve otoprodktrler %5,7. Grld zere otuz bir ylda elektrik retim mlkiyetinde ok nemli bir deiiklik olmu ve kamunun mutlak stnlne son verilerek zel sektrn paynn hzl bir ekilde artmas salanmtr. zellikle elektrik piyasasnn serbestletirilmesinden sonra, zel sektr tarafndan yaklak 20 GW civarnda yeni kapasite kurulmu olmas, bu dnmn temel belirleyicisidir. Elektrik retiminde mlkiyet ilikisindeki deiimin bir benzeri, elektrik datmnda da g-

ykselmitir. lgin bir gelime de enerji d tketim kaleminde gzlenmektedir. 1980 ylnda bu kalemin pay %1,9 iken 2011 ylnda %5,1e ykselmitir. Bu tablodan, enerji talebinin temel belirleyicisinin sanayi sektr ile konut ve hizmetler sektr olduunun pekitii sonucu karlabilir. 1980 ylnda GSYH ierisinde imalat sanayinin pay %16,8 iken, bu orann 2011 ylnda %16 dzeyinde gereklemesi, 1980 ylna kyasla imalat sanayinde daha enerji youn sektrlerin arlk kazandna iaret etmektedir. Bir baka ifadeyle, Trkiyede sanayileme sreci enerji youn sektrlerde younlamaktadr. Bu durum, sanayide enerji verimliliinin artrlmasnn Trkiye asndan vazgeilemez ve telenemez bir gereklilik olduunu ortaya koymaktadr. Trkiyede talep art hznn en yksek olduu kaynak doal gaz olup doal gaz elektrik

53

it vakf dergisi

Fakir Hseyin Erdoan

Son 31 yl ierisinde nihai enerji tketiminde sanayinin pay artarken elektrik enerjisi tketiminde paynn azalmas dikkat ekmektedir. Bu durum, ayet bir istatistik hata ya da ynlendirme yoksa sanayinin birincil enerji kayna arlkl bir yapya evrildii; birincil enerji kayna tketimine bal olarak sanayi kaynakl karbon salmlarnn grece arttn; bu durumun, olas bir karbon fiyatlamas durumunda sanayinin rekabet gcnn olumsuz ynde etkilenebileceinin karinesi olarak yorumlanabilir.

rlmektedir. Bugn 21 datm blgesinin 13 zel sektr tarafndan iletilmekte olup kalan 8 blgenin zelletirilmesinde yeni bir sre balatlmtr. 2013 ylnn ilk eyreinde tamamlanmas ngrlen bu srecin sonunda elektrik datmnn tamamen zel sektr eliyle yapld yeni bir dnem balayacaktr. Enerji sektrnde elektrik enerjisinin kritik bir nemi bulunmaktadr. Elektrik enerjisi, enerjiye doymu gelimi lkelerde bile talebi artan bir enerjidir. 1980-2011 yllar arasnda kurulu gte 47 792 MW'lk bir art kaydedilmitir. 1980 ylnda kurulu gcn %58,4 termik (%30,4 kmr, %27,8 petrol) ve %41,6s hidrolik kkenli iken 2011 ylnda %63,9u (TEAn internet sayfasnda termik kalem ierisinde grlen atklar dikkate alnmamtr) termik (%24,6 kmr, %2,5 petrol, %36,8 doal gaz), %32,4 hidrolik ve kalan jeotermal ve rzgr gibi dier kaynaklardan olumaktadr. 1985 ylna kadar termik kapasite ierisinde en fazla pay alan linyit santrallerinin pay, bu yldan itibaren sisteme dhil edilen doal gaz

yaktl santraller nedeniyle dmtr. Elektrik enerjisi retiminin kaynaklar baznda dalm incelendiinde; 1980 ylnda gerekleen 23,3 milyar kWhlk retimin %51,2si termik santrallerden ve kalan ise hidroelektrik santrallerden retilmitir. 2011 ylna gelindiinde, 229,4 milyar kWhlk elektrik retiminin %74,8i termik santrallerden, %22,8i hidroelektrik santrallerden ve kalan rzgr ve jeotermal gibi dier yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal santrallerden karlanmtr. Termik santral retiminde aslan pay %45,4 ile doal gaza aittir. Doal gaz %28,9 ile kmr izlemektedir. Kmrden elde edilen elektrik retiminin, %35,5lik ksmnn ithal kmre dayal olmas, elektrik retiminde birincil enerji kaynaklar balamnda net ithalat olduumuz sonucunu vermektedir. Bu yapnn, grnr bir gelecekte deieceine ilikin gl emareler bulunmamaktadr. 1980 ylnda elektrik enerjisi retiminin %83,4 kamu mlkiyetindeki santrallerden, %6,9u ayrcalkl irketlerden, %9,4 otoprodktrlerden ve kalan belediyelerden salanmtr. 2011 ylna gelindiinde ise kamunun elektrik retimindeki pay %40,3e ve otopodktrlerin pay %5,3e dm; buna mukabil, mevcut szlemeli ya da serbest retim irketlerinin pay %54,4e kmtr. Elektrik enerjisi tketiminin sektrel bazda dalm incelendiinde; 1980 ylnda 87,7 milyar kWh olarak kaydedilen elektrik enerjisi tketiminin %52,6snn sanayi sektrnde, %44nn konut ve hizmetler sektrnde, %2,7sinin tarm sektrnde ve kalannn ulatrma sektrnde kullanld grlmektedir. 2010 ylnda (2011 yl tketim verilerine ulalamamtr) ise net elektrik enerjisi tketimi 172 milyar kWh olarak kaydedilmi olup sanayinin pay %46,1, konut ve hizmetler (mesken, ticarethane ve resmi daire) sektrnn pay %44,3, tarmn pay (tarmsal sulama) %2,5, ulatrmann (haberleme dahil) pay %1,3 ve aydnlatmann pay %2,2 olarak tespit edilmitir. Son otuz bir yl iinde nihai enerji tketiminde sanayinin pay artarken elektrik enerjisi tketimin-

de azalmas dikkat ekmektedir. Bu durum, ayet bir istatistik hata ya da ynlendirme yoksa sanayinin birincil enerji kayna arlkl bir yapya evrildii; birincil enerji kayna tketimine bal olarak sanayi kaynakl karbon salmlarnn grece arttn; bu durumun, olas bir karbon fiyatlamas durumunda sanayinin rekabet gcnn olumsuz ynde etkilenebileceinin karinesi olarak yorumlanabilir. zetle, yukarda ifade edilen politika nceliklerinin hayata geirilmesinde nmzde meakkatli bir srecin olduu sylenebilir. Dier taraftan, Trkiye ekonomisinin serbestletirilmeye baland 1980 ylndan gnmze enerji sektr de serbestleme politikalarndan nasibini alm ve artk yerli ve yabanc aktrlerin, birka istisna hari, enerji sektrnn tm bileenlerinde aktif bir konuma sahip olduklar bir yap ortaya kmtr. Kamu varlnn zaman ierisinde azalmas, kamu irketleri manivelasnn kullanlmasn kstlamtr. Bu durum ve arz gvenliinin srdrlebilmesi asndan ihtiya duyulan yatrmlarn zamannda ve yeterli miktarda yaplmasnn gvence altna alnmas, sektrlerin ok daha yakndan izlenmesini ve gerektiinde, belirlenmi stratejiler ekseninde dzeltici eylemlerde bulunulmasn elzem hale getirmitir. Bu balamda, sektrn dzenlenmesi ve denetlenmesinden sorumlu olan Enerji Piyasas Dzenleme Kurumuna ok nemli grevler dtn belirtmek gerekir.

54

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Enerjide Liberalizasyon; Enerji Gvenlii, Kurnazlk, Yaptm Oldu

Enerji liberalizasyonunun bestesi, ileyen piyasa yapsnn ne ekilde oluturulacan ortaya koyan bir senaryonun yaplmas ve bunun uygulamasnn mevzuat ile btn paydalar nezdinde bilinir hale getirilmesidir. Zira paydalar, orkestrann yeleri olarak yerlerini ve hareket kabiliyetlerini bilmek zorundadrlar. Paydalar, bu ilem iinde tamamen hr ve istedikleri gibi davranabilecek olsalar, bu piyasaya dzenlemeye tabi piyasa denilmezdi... Do. Dr. Sami Demirbilek
Ciner Enerji, Madencilik Grup Bakan Enerji sektr paralarn oluturduu bir btndr. Paralarn, Btn strese sokmayacak ekilde bir hrriyetinin olabilmesini savunmak, ancak btnn elastikiyetini kaybetmeyecei noktaya kadar mmkndr. Btnn olumas ne kadar paralarn varlna bal ise, srdrlmesi, paralarn birbirinin eksikliini bir noktaya kadar kapatabilmesi veya yedekleyebilmesi ile mmkndr. Hatta baz paralarn btn oluturmaya katks, dier paralarn varlna baldr. Her lke, enerji ihtiyacnn karlanmasnda (baz zel durumlar hari) optimum bir karmdan (energy mix) bahseder. Bu karm genel enerji ihtiyacnn yan sra elektrik retiminde de geerlidir. Genel enerji ihtiyac ierisinde kat, sv ve gaz yaktlarn (kmr, petrol, doal gaz) depolanabilir ve tanabilir (istediiniz zaman istediiniz noktadan ithal edebilir ve gelecek kullanm iin depolayabilirsiniz) zelliklerinden dolay salad avantajlar, elektrik asndan geerli deildir. Elektrik, ancak elde edildii yaktlarn depolanmas eklinde depolanabilir ve elektrie zg, iletim hatlar ve bunlarn kapasiteleri erevesinde tanabilir. Elektrik, stoktan kullanlamad iin tketimle ezamanl olarak retilmeli, iletilmeli ve datlmaldr. Bu ilemi bir senfoni orkestrasnn performansna benzetmek mmkndr. Orkestra performansa balad zaman, enstrmanlarn sahne al bestenin gerei olarak oluuyorsa, yani kemanlar ounlukta ilem iinde iken, davul veya zil, ara sra ilemde yerini alyorsa, elektrik ihtiyacnn karlanmasnda da elektrik retim birimlerinin ayn ekilde davrandn ve bunun piyasa artlarna gre (talep) bir ef niteliindeki iletim sistem operatr tarafndan ynetildiini sylemek mmkndr. Bu performans esnasnda piyasa artlar ve iletim sistem ihtiyalar erevesinde baz yk santralleri devaml ilem ierisinde olmasna ramen, doal gaz, hidrolik, rzgr ve dier retim santralleri, tketime (talep) bal olarak sisteme girmekte ve kmaktadrlar. Orkestrann baarl bir performansn kayda alabilme imkan olmasna ramen, baarl bir elektrik retim, iletim ve datm performansn kayda alp tekrarlamak imkannz yoktur, dolaysyla, gelien ihtiyalara gre bunu srdrebilme kabiliyetini oluturmak lazmdr. Bir senfoni orkestrasnn performans gsterebilmesi iin, ncelikle bir bestenin olmas, sonrasnda ise kabiliyetli insanlarn deiik enstrmanlar kullanabilmesi ve bunlarn birlikte belirli bir zaman almas, altrma yapmas lazmdr. Ayrca, hibir enstrman, btn icra boyunca ben devrede kalacam anlaynda deildir. Bestenin gerekleri ne ise ona gre davranacaktr. Dolaysyla, elektrik sistem dengesinde piyasa artlarna gre retim maliyeti ve talep dorultusunda elektrik retim ilemi gerekletirilmekte ve maliyet asndan piyasada (sistemde) kalamayan birimler retimden kmakta, ancak piyasa talebi bu maliyetlere katlanabildii zaman, bu birimler devreye girebilmektedir. Enerji sektrnde liberalizasyonun salanmas iin ncelikle, paydalarn liberalizasyon anlay bir btn oluturabilmelidir. Eer paydalarn anlay, krlerin dokunduklar noktas itibariyle fil tarifine benzerse, sonu kaotik olup tartma ve sulamalarn bitmesi mmkn deildir. Yanl anlaylar, yanl sonulara gtrr, rnein alternatif enerji den bahsetmek yanl olup aslnda farkl enerji kaynaklarndan bahsetmek lazmdr. Zira, kmr yakarak elektrik retmek ile rzgr ile pervane dndrerek elektrik retmek, sonuta ayn (birbirinin alternatifi) gibi grnse de salt retim benzerlii dnda teknik ve ekonomik gerekler (iletim sistemi gerekleri, endstriyel rekabet ihtiyac v.b.) asndan ayn deildir, dolaysyla birbirinin alternatifi deildir. Enerji karm (energy mix), bu ekilde dnlmeli ve farkl elektrik retim kaynaklarnn belirli bir oranda (orantsal iliki) dengelenmesi, hem tketime cevap vermek hem de bu sektre has teknik ve ekonomik gereklerin yerine getirilmesini mmkn klmak zere deerlendirilmelidir. Sadece yakt ithalatn azaltmak veya yerli kaynak maksimizasyonunu dnmek ya da emisyon sorununu n plana karmak, zm konusunda tekrar bir kmaza girmekten baka bir ey olmayacaktr. Piyasa artlarna mdahale etmeden, bu orantsal iliki iinde yerli kaynaklara dayal retimi mmkn olduunca yksek tutabilmek nemli olmasna ramen, endstriyel retim ve bal istihdam asndan uluslararas rekabet gcn de unutmamak gerekir. Enerji liberalizasyonunun Bestesi, ileyen piyasa yapsnn ne ekilde oluturulacan ortaya koyan bir senaryonun yaplmas ve bunun uygulamasnn mevzuat ile btn pay-

55

it vakf dergisi

Sami Demirbilek

dalar nezdinde bilinir hale getirilmesidir. Zira paydalar, orkestrann yeleri olarak yerlerini ve hareket kabiliyetlerini bilmek zorundadrlar. Paydalar, bu ilem iinde tamamen hr ve istedikleri gibi davranabilecek olsalar, bu piyasaya dzenlemeye tabi piyasa denilmezdi. Ayrca, senaryo olmadan (nce Btn hayal etmeden) paralarn imalat yaplrsa, sonuta ortaya kan Btne hepimizin raz olmas gerekir. Aksine, arzu edilen bir Btn hayata geirilmek isteniyorsa, paralarn oluturulma srecinde boyutlandrmann insiyatif dnda kalmasna izin verilmemelidir. Buradan hareketle, nkleer konusuna geldiimizde, genel senaryo iinde yerini piyasa koullarna gre almasn beklemek yanl deildir. Zira, TSAD tarafndan yaymlanan Trkiyenin Enerji Stratejisinin Deerlendirilmesi (Aralk 1998) raporunda Bu trendle nkleer kurulu g Cumhuriyetimizin 100. yln dolduraca 2023 ylnda 15 000 MW olabilir. 2010-2020 dnemi nkleer enerjiye ciddi adm atlmas dnemi olmal ve nkleer kurulu g, baz kmr santrallarndan vazgeilerek daha yksek tutulmaldr. nk, nkleer santraln ve nkleer elektriin maliyeti, bugnk koullarda bile kmr santrallarndan dktr. Nkleer santrallara gerek duyulmasnn bir nedeni de, sistemde baz santrallar olarak yer almalardr. Bu zelliin yenilenebilir enerji santrallar ile karlanmas olanakl deildir. ifadeleri yeterince aklamay vermektedir. Ancak, nkleer konusunda maliyetlerin (elektrik fiyat asndan) beklenen ekilde olumas iin uluslararas yatrmcnn, finansrn, imalatnn, dzenleme ve dier konulardaki riskleri ngrebilmeleri gerekmektedir. Dier bir deyile, gerekli hukuki ortam salandnda, piyasa artlar iinde nkleerin yer alabilmesi de dier yakt eitlerinin yer almas kadar doal olup belki dierlerinin gereksinimi olan yatrm teviklerine de ihtiya olmayacaktr. Dolaysyla, nkleer elektrik retimi hususunda gzden kaan veya bilindii halde zerinde durulmak istenmeyen en nemli konu, nkleer faaliyetin dzenlenmesi ve denetlenmesi ve bir dzenleme ve denetleme otoritesinin kurulmasdr. Elektrik retimi, EPDK tarafndan

Kmr yakarak elektrik retmek ile rzgr ile pervane dndrerek elektrik retmek sonuta ayn (birbirinin alternatifi) gibi grnse de, salt retim benzerlii dnda teknik ve ekonomik gerekler (iletim sistemi gerekleri, endstriyel rekabet ihtiyac v.b.) asndan ayn deildir, dolaysyla birbirinin alternatifi deildir.

verilen lisans erevesinde yine EPDK tarafndan dzenlenecek ve denetlenecektir. Nkleer faaliyeti kim lisanslayacak, dzenleyecek ve denetleyecektir? Trkiye Cumhuriyeti Hkmeti ile Rusya Federasyonu Hkmeti Arasnda Trkiye Cumhuriyetinde Akkuyu Sahas'nda bir Nkleer G Santralinin Tesisine ve letimine Dair birliine likin Anlamann 2010 ylnda yrrle girmesi sonras, Akkuyu Santralinin inaat, finasman, teknii ve dier hususlarda birok yorum ve deerlendirme yaplm ve yaplmaktadr. Ekonomi ve D Politika Aratrmalar Merkezinin Ekim 2011de yaymlad Nkleer Enerjiye Geite Trkiye Modeli raporunda Trkiyede nkleer enerji gibi son derece karmak ve yksek riskler ieren bir teknolojinin gvenli bir ekilde hayata geirilmesinin garantisi, bu sreci denetleyecek yetkin, bamsz ve yeterli insan kayna ile donatlm bir kurumsal kapasitenin oluturulmasndan gemektedir. denilmektedir. Bu hususta ETKB de bilinli olup 2012 yl balarnda bir hukuk hizmet alm ihalesi iin duyuruda bulunmu ve Anlama ve Proje kapsamnda yrrlkteki mevzuat ile bugne kadar hazrlanm olan mevzuat taslaklarnn gzden geirilerek, ihtiya duyulan mevzuatn belirlenmesi, taraflar arasnda yaplacak veya yaplmas muhtemel anlama, szleme, protokol ve benzeri metinlerin belirlenmesi iin hizmet almak istemitir. Bu konuda TAEK asndan bakldnda, TAEKnn ileride dzenleme ve denetleme kurumu olabilmesi dk bir ihtimal olarak grlmektedir. Kuru-

mun, zaman zaman byle bir grevi yapabilecei ifade edilse de, mevcut davran ve dnce ekliyle proses dnda kalmay tercih ettiini sylemek pek yanl olmayacaktr. Enerjide liberalizasyonun senaryosu olarak ilgili kanunlar (4628 ve 4646) yrrle konulmadan nce TSAD tarafndan yaymlanan Trkiyenin Enerji Stratejisinin Deerlendirilmesi (Aralk 1998) raporunda Artk hedef, tam liberal ekonomidir ve bundan dn olamaz. Her trl enerji retimi mal retimidir ve kamu hizmeti saylamaz. Yerli ve yabanc zel sermayenin enerji sektrne yeterince giremeyiinin nndeki anayasal ve yasal engeller, bu anlayla dzeltilerek kaldrlmaldr. Trkiye'nin enerji politikas tarihsel sre iinde irdelendiinde, bugn planl, ama serbest piyasa ekonomisine ve liberal yapya ynelik zelletirmelerin yer ald gei dnemine gelmitir. denilmitir. Buna ramen, 2001 ylnda 4628 ve 4646 sayl kanunlarn yrrle konulmas esnasnda bu kanunlara gei sreci konulmam, tanmlanmamtr. Kanunlarda gei sreci olmad iin ucube dediim zaman, bu raporun yazar tarafndan da iddetli bir tenkide uradm belirtmek isterim. Kanunlar hazrlanrken, gei sreci ve gerekleri (admlar ve lojistik ihtiyalar) dnlmedii gibi, varolan kamu tarafna, varl reddedilircesine piyasa oyuncusu (zelletirmeler tamamlanana kadar) olma ans bile tannmak istenmemitir. Bir parmak klatmas eklinde zelletirmelerin yaplabilecei dnlm, piyasay oluturacak dier argmanlarn (insan gc, eitim, organizasyon, kurumsal ihtiyalar, hardware, software, parasal kaynak) oluturulmas kendi haline braklmtr. Bunun kendiliinden olumayaca anlaldnda, 17 Mart 2004 tarihinde Yksek Planlama Kurulu tarafndan Elektrik Piyasas Reformu ve zelletirme Strateji Belgesi yaymlanmtr. Balangta ne kadar tenkit edilse de, bu belge, daha sonra zamann EPDK Bakan tarafndan veren Dergisi, Mart 2007 zel Ekine verilen mlakatta Bu belge ile datm ve retim varlklarnn zelletirilmelerinde izlenecek prosedr, gei dnemi uygulamalar ve arz gvenlii mekanizmalar belirlenmeye allmtr. eklinde aklanm ve kanunlarda gei dne-

56

it vakf dergisi

Sami Demirbilek

mi olmadnn bir delilini oluturmutur. Liberalizasyon konusunda, enerji piyasasnda bir anlay birlikteliinin olduunu varsaymak biraz yanl olacaktr. Zamann EPDK Bakan, veren Dergisi, Mart 2007 zel Ekine verdii mlakatta, Bu boyutlarda bir elektrik sektrnn dzenlenmesi, stelik de yllardan beri kemiklemi bir yapnn yeni bir anlay ve yaklam erevesinde ekillendirilmeye allmas, siyasi ve toplumsal bir uzlama ve destek olmakszn nerdeyse olanakszdr. Bu noktada, biraz geriye dnp baktmzda kabul etmeliyim ki lkemizde retilen elektriin yaklak yarsn tketen sanayicilerimize dahi ne yapmak istediimizi, neyi amaladmz tam olarak anlatamadk. ifadesini kullanmtr. Zira, senaryoyu (beste) oluturduu dnlen kanunlar, paydalarn anlaynn birliktelii sonucunda olumam veya taslaklarn tartlmas dneminde fazlaca bir payda olmadndan tartlamam, sonuta her paydan mevzuat kendi beklenti veya dncesi dorultusunda yorumlayp ykledii anlama gre davranta bulunma dnemini getirmitir. TSAD Bakan Sn. Arzuhan Doan Yalnda, 22 Mays 2008 tarihinde yaplan Elektrik Enerjisi Stratejisi Deerlendirmeleri konferansnda, Tm piyasa aktrlerinin nlerini net olarak grerek yatrm kararlarn alabilmeleri iin piyasann hangi yl, ne oranda serbestleecei uygulanabilir bir takvime balanmaldr. ifadesi ile gei dnemi ihtiyacn dile getirmi ve TSAD tarafndan 2008 ylnda yaymlanan Trkiye Elektrik Piyasas in zeletirme Stratejileri balkl raporda Esasen, zelletirme, elektrik enerjisi sektr reformunun baarya ulamas iin en nemli aralardan biridir. Ancak, reformun kendisi deil, tamamlayc ya da btnleyici bir unsurudur. denilerek, dolaysyla meselenin, sadece zelletirme olmayp lojistik ihtiyalara cevap veren dzenleme/oluumlar ve mentalite deiiklii olduu da yine TSAD tarafndan dile getirilmitir. Genellikle uygulanmas zor olan ve karsnda kar evrelerini bulan reformun, uyguland lkelerde baarl olmas iin, srekli ve tutarl bir siyasal nderlik, zorunlu bir unsurdur. Reformdan yana geni bir kamuoyu desteinin

kazanlmas ve korunmas iin de reformun yararlar ve maliyetleri konusunda kamuoyuyla effaf ve bilinli bir diyaloun kurulmas gereklidir. Maalesef, kanunlar yrrle konulduktan sonra siyasal nderlik salanamam (kamu veya zel), ayrca, gei dnemi ilemleri olarak adlandrlabilecek ve geici olarak dnlen baz hususlarn, Kanun erevesinde bahsedilerek kalc bir unsur mahiyetine brndrlm olmas da liberalizasyon srecinde sknt yaratmtr. Kanun deiikliklerinin lkemizde yapl sreci de gz nne alndnda, bu durum geici olmasn dndnz ilemlerin kalc olmasn salamaktadr. Ayrca, piyasa geliimine gre sonradan uygulamaya girmesi gerekenlerin, kanun deiikliklerinin zamannda yaplamay nedeniyle uygulanmaya zamannda balanamamas gibi piyasa geliimini negatif etkileyici bir sre getirmektedir. En nemlisi ise yeni uygulamalar yaplmak isteniyorsa bu uygulamalarn zeminini ve gvenilirliini salamak zere mevzuattaki eksiklerin tamamlanmas, yan sra yanllarn da dzeltilmesi gereidir. Nihai piyasa yapsnn ne ekilde sonulanaca bilinemiyor ise, her yanl gidi alglamas olduunda, yn dorultmak iin, veya ihtiya olduu anda mevzuat deiiklii yaplabilmesinin salanmas gerekmektedir. Bu imkan salanmad takdirde, bugn de problem olan baz konular problem olmaya ve hatta gidi ynn saptrmaya veya bloke etmeye devam edecektir. Trkiye Elektrik Piyasas mekanizmalarnn oluturulmas iin lkemizde en byk engel, mevcut ticaret borsalar uygulamasdr. Dnya rn borsalar uygulamasnn lkemize tanmas iin hem bu durumun irdelenmesi hem de bu erevede dzenlemeler yaplmas gerekmektedir. Belki de ilk yaplmas gereken, bir Genel Borsa Kanunu (Exchange Law) yrrle koymak ve piyasay balangta etkin bir risk ynetimi yapabilmesi, sonrasnda trev piyasalarn gelimesiyle risk minimizasyonu iin gerekli olan aralarla donatabilmektir. Bu adan bakldnda, konunun sadece Enerji Bakanl ve EPDK ile sonulandrlabileceini dnmek yanl olup, Hazine, SPK, DPT, Maliye, yansra TOBB ve etki ala-

Ekonomi ve D Politika Aratrmalar Merkezinin Ekim 2011de yaynlad Nkleer Enerjiye Geite Trkiye Modeli raporunda Trkiyede nkleer enerji gibi son derece karmak ve yksek riskler ieren bir teknolojinin gvenli bir ekilde hayata geirilmesinin garantisi, bu sreci denetleyecek yetkin, bamsz ve yeterli insan kayna ile donatlm bir kurumsal kapasitenin oluturulmasndan gemektedir. denilmektedir. .

n gz nnde tutulmaldr. Zira, ngrlen piyasa mekanizmalarnn hukuki altyapsnn oluturulmas iin yaplacak mevzuat almalar, hem kurumlar asndan etki alan venizmi direncine sebep olabilir, hem de lkemizdeki Ticaret Borsalar uygulamasna tehdit olarak alglanabilir. Kanunlardaki tanmlar, geici maddeler ve bunlarn farkl yorumlar sonucu piyasaya yanl yansmalar, yanl uygulamalar veya yanl uygulama talepleri, kurnazlk derecesinde davranlar, ancak bu kanunlarda zaman geirilmeden yaplabilecek deiiklikler ile giderilebilir veya nlenebilir. rnein; 4628 sayl kanunun 2. maddesinin 4. fkrasnn (a) bendinde retim faaliyeti gsterebilecek tzel kiiler: zel sektr retim irketleri, Elektrik retim Anonim irketi ve bal ortaklklar, Elektrik retim Anonim irketinin yeniden yaplandrlmasyla oluan dier kamu retim irketleri ile otoprodktr ve otoprodktr gruplardr. zel sektr ve kamu retim irketleri, lisanslar uyarnca gerek ve tzel kiilere elektrik enerjisi ve/veya kapasite sat yapar. denilmesine ramen yine ayn bendin 2. alt bendinde zel sektr retim irketleri tanm yapma gerei hissedilmi ve 2. zel sektr retim irketleri; sahip olduklar,

57

it vakf dergisi

Sami Demirbilek

finansal kiralama yoluyla edindikleri veya iletme hakkn devraldklar retim tesisi ya da tesislerinde, elektrik enerjisi retimi ve sat ile itigal eden zel hukuk hkmlerine tabi tzel kiilerdir. ifadesi kullanlarak, gerek ve tzel kiilere elektrik satma imkan olmayan, yine kanunda tanmlanan mevcut szlemeler kapsamnda TETA iin elektrik retim hizmeti veren ve fakat TETA ile aralarnda bu hizmetin bedelinin denmesini salayan enerji sat anlamas iindeki sat kelimesinden dolay Y, YD ve HD kapsamndaki TETAdan bakasna elektrik teslimi yapamayan irketlerden, yllardr lisans almalar talep edilmektedir. Doal Gaz Piyasas kanununda, kaynak eitlendirilmesi, rekabet oluturulmas, BOTAn faaliyetlerini ayrtrlmas maksadyla konulmu olan Geici 2. Maddenin kendi iinde, sresi biten kontratlarn yenilenmesi ve mevcut kontrat olan lkelerle yeni kontratlarn yaplmas hususlarnda ortaya koyduu elikili durum, ayrca piyasa liberalizasyonu asndan deerlendirmeyi gerektiren bir dier rnektir. 4628 ve 4646 sayl kanunlarn znde, ister direkt, ister apraz, tm sbvansiyonlarn nlenmesi, faaliyetlerin ayrtrlmas, rekabet hukukumuzda damping yoluyla haksz rekabet oluturulmamas, hakim durumun ktye kullanlmamas sz konusu olmasna ramen, Doal Gaz datm ihalelerinde sfr tarife teklifleri ile zel sektr damping yaparken fizibilite bilincinde olanlar ses karmam, elektrik datm ve retimine ayn anda sahip olanlar mevzuat kendilerine gre yorumlayarak hem faaliyetlerin ayrtrlmas prensibine hem de hakim durumun ktye kullanlmamas prensibine aykr hareket etmeye almlardr. Kanunun amacnda rekabet ortamnda zel hukuk hkmlerine gre faaliyet gsterebilecek, mali adan gl, istikrarl ve effaf bir elektrik enerjisi piyasasnn oluturulmas denilmesine ramen, bu amaca ynelik ihalelerde (zelletirme, su kullanm, balant kapasitesi) bir nizam-intizam oluturulamam, ar yksek veya zararna teklif davranlar olumu, bunlarn neticesinde artan (arttrlan) maliyetler dolaysyla baz proje ve hizmetler yaplamaz/yrtlemez duruma geti-

Kanunlar hazrlanrken, gei sreci ve gerekleri (admlar ve lojistik ihtiyalar) dnlmedii gibi, varolan kamu tarafna, varl reddedilircesine piyasa oyuncusu (zelletirmeler tamamlanana kadar) olma ans bile tannmak istenmemitir.

rilmi, bu durumu izole etmek iin getirilen dzenlemeler yanln zerine bina edildiinden tekrar yanl olmu veya olacaktr. Yani, rekabet ortam yaratacaz dememize ramen, birka yl zarar edeceim diyenlere rekabet hukuku hatrlatlmam, effaf piyasa oluturacamz sylerken bir bildiim var diyenlere ne bildikleri sorulmamtr (iptal edilen elektrik datm ihaleleri, sfr tarifeli doalgaz datm ihaleleri, yksek su kullanm hakk taahhtleri sonucu yaplamayan HESleri ve son dnemde ortaya kan yksek rdvans taahhtl kmr termik santralleri). Davranlarn bilinen kltr ve etik kurallar erevesinde otokontrol (oto snrlama) hi dnlmemi ve her eyin yazl olmas beklenmitir. Elektrik piyasasn maliyetler ve dolaysyla piyasaya yansyan elektrik fiyatlarn etkileyen gaz satlarnda, EA, Y, YD santrallerinde farkl fiyat uygulamasnn varlnn gz ard edilmesine devam edilmitir. Bir dier husus ise, srekli, kanunlarn (veya ngrlen piyasa yapsnn) tam uygulanmaya balanmas halinde sektrn uluslararas (veya Avrupa Birlii) uygulamalar seviyesine ulaaca beyan ve ngrleridir. Kanunlarn iine bakyorum, baz uygulamalarn belli bir zaman sonra uygulanmasn emreden veya baz uygulamalar imdi uygulamayn diyen bir blm gremiyorum. Bu durumda Kanunlarn tam uygulanmas durumunda u olacaktr beyannda bulunanlarn ne kastettiklerinin yan sra, kanun hkmlerinin neden uygulanmad sorgulanmal ve tam uygulama (nedir) bilinir hale getirilerek, uygulanmas iin ne gerekiyorsa yaplmaldr. Fakat, ko-

nu uygulamada karlalan gerek durumlarn gerektirdii deiiklikler ise bunlar da adlandrlmal ve kanun deiikliklerinden ekinilmemelidir. Zira, deiikliklerin zamannda yaplmamas statik bir durum oluturur ki piyasann ngrlen ynde deieceini ifade edenler de yanlm olur. Sonu olarak, enerji sektrnn paydalarnn bir orkestra iinde varlklarnn kendileri tarafndan da adil bir manasn ortaya koyamazsak, ksa dnem gelimeleri gn iinde baar olarak deerlendirirsek, yaplanlarn gelecekte yarataca etki veya etkileim ngrs eksik kalr. Bu etki ve etkileimi dile getirenleri, negatif yaklam dncesine sahip olanlar olarak kmsersek, ileride bunlar syleyenleri hatrlamak istemeyen ve fakat gnlk pansuman zm retenleri kahramanlatran bir konuma deriz. ntikal etmeden intikalin baaryla tamamlandn dnmek, intikal iin kat edilmesi gereken mesafede harcanacak zaman, kaynak ve abann yok saylmas demektir ki, sonu bir zaman sonra baarszlktr, yani sonusuzluktur. Dier bir deyile, sreci tamamlayamayan ve iyi bir icra gsteremeyen sektr, gnlk baz gelimeleri baar olarak empoze ederse, baar olarak adlandrlana gelecekte dnp bakmayacaklar gibi ne hatrlayacak ne de hatrlatlacaklardr. Bu, hesap verme bir tarafa, kendisi ile bile hesaplamama anlamna gelmektedir ki; zaman, kaynak, frsat kayb ve olmas gerekenlerin zamannda olamaynn maliyeti buradan kaynaklanmakta ve bu maliyet, arpk davranlar ile arptlm uygulamalarn ek maliyeti ile birlikte ikramiye olarak toplumun nne gelmektedir. Oluturulmas gereken, toplumun demek zorunda kalaca maliyet deil, paylamasn salayacamz fayda ise acilen yaanan tecrbeler ve alnan eitimler nda paydalarn katlm ile elektrik enerjisi sektrnde nihai piyasa yapsnn ne ekilde sonulanacan ortaya koyan adil bir senaryo (beste) konusunda alma yaplmal, kurnazlk davrann getiren unsurlar temizlenmeli ve sonularn mevzuata yanstlmas salanmaldr. Mevzuatta yer almad takdirde, herhangi bir uygulamay hayata geiremeyeceimiz de unutulmamaldr.

58

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Enerji ve Sivil Toplum

Uygarln temelinin enerji olduunu dikkate alarak, toplumsal bir yeni yaam biimine ynelmemiz gerektiini grmek durumundayz. Enerjiyi daha dikkatli tketelim, daha az tketerek daha ok retim yapalm... Bu ada, neyi harcamakla, neyi ne kadar elde ettiimizin bilincinde olarak yaamak zorunda olduumuzu grmemiz gerekiyor. Gerekenlerin yaplmasnn ise sadece hkmetlerin deil, sivil toplumun ve biz bireylerin de grevimiz olduunu belirtmek zorundayz...

Sreyya Ycel ZDEN

Dnya Enerji Konseyi Trk Mill Komitesi Ynetim Kurulu Bakan. Enerji konusu, ilk bakta tamamen teknik bir alan olarak grlr. Ancak olaya biraz daha yakndan ve zellikle toplumlarn uygarlk dzeyini de dikkate alarak bakldnda, enerjinin teknik ieriinin yannda, toplumsal ilgiyi gerekli klan ok nemli ynlerinin olduu ortaya kar. Enerji szc, eski Yunancadaki iki szcn bir araya getirilmesinden olumutur : En i, isellik veya ngilizce inside ile ergon eylem, aksiyon, haraket anlamna gelen szcklerden tretilmitir. Daha ilk eitim yllarndan da hatrlanaca gibi, enerji, i yapabilme s retebilme kapasitesi olarak anlatlmtr. Enerjinin lmyle ilgili olarak kullanlan birimlere bakldnda da rnein, beslenmede kilokalori, elektrikte kilowattsaat birimleri, gnlk yaamdaki yerlerini almtr. Tm bu anlatmlar, daha derin bir yaklamla ele alndnda, konunun merkezinde insan olduu, insann yaama ve gelime uras ile uygarlk araynn en nemli dayanaklarndan birinin enerji olduu anlalacaktr. Bu bak alarndan konu zerinde dnldnde, enerjinin teknik nitelikleri yannda, sosyal, siyasal ve ekonomik boyutlaryla da insann, dolasyla da toplumlarn yaamn dorudan etkilemekte olduu belirlenecektir. Bu konular zerindeki dncelerin tarihsel geliimi ilgintir. 1923 ylnda, henz dnya sahnesinde, Birlemi Milletler, Dnya Bankas, IFC, IMF, Dnya Salk rgt, Dn-

ya Ticaret rgt, NATO, OECD ve benzeri gibi uluslararas rgtler bulunmazken, batl lke temsilcileri bir araya gelerek, enerji konusunda birlikte hareket edebilmek amacyla bir rgt oluturmay dnyorlar ve Dnya Enerji Konseyini kuruyorlar! 1923 ylnda, enerjinin byk bir sorun olacan, bu sorunla tek balarna uramalarnn yetmeyeceini, bir araya gelerek gbirlii yapmann gerekli olduunu dnmeleri, o tarihlerde bile enerjinin ne derece nemli bir konu olduunun ok ilgin bir gstergesidir. 1923 ylnda kurulan Dnya Enerji Konseyi, o yllardan beri varln srdren ve enerjiyle ilgili, sosyal, ekonomik, teknik olmak zere, hemen hemen her konuda aratrma, inceleme, yayn yapma, konferans, kongre ve benzeri etkinlikleri uluslararas apta dzenleme almalarn gerekletiren bir kurulutur. ngilizce adyla World Energy Council (ksaca WEC) olarak bilinen, merkez ofisi Londrada bulunan ve yaklak 100 lkenin, sivil toplum kurulularyla ye olduu bu kurulua, lkemiz 1949 ylnda ye olmutur. 25 Austos 1949 tarihindeki Bakanlar Kurulu Karar ile bu uluslararas rgte ye olmamz ve bu rgtte lkemizi temsil etmek iin bir Mill Komite kurulmas gerekletirilmitir. Dnya Enerji Konseyi Trk Mill Komitesi, 1949 ylndan beri, lkemiz enerji konularyla ilgili olarak, teknik ekonomik, bilimsel ve sosyal nitelikli almalar yapmaya, alma sonularn, gr ve nerilerini kendi yelerine, ilgililere ve kamuoyuna sunmaya, WEC bnyesinde Trkiyeyi temsil etmeye, WEC ile tm konularda gr alveriinde bulunmaya, dzenlenen alma

ve etkinliklere katlmaya devam etmektedir. Mill Komitenin yeleri bakanlklar, ilgili kamu kurulular, niversiteler, zel sektr kurulular, sivil toplum rgtleri, meslek odalar ve gerek kiilerden olumaktadr. Tarihsel geliim asndan ilgin bir durumu belirtmekte fayda olacaktr: Mill Komitenin kurulduu 1949 ylnda, T.C. Bakanlar Kurulunda, henz, Enerji Bakanl yoktur... Mill Komite, kuruluunu izleyen yllarda bu konuyu gndeme getirmeye alm, konu hakknda, aratrma ve incelemeler yapm, dzenledii toplantlarda byle bir bakanlk ihtiyacn tarttrm, nihayet 1963 ylnda, Enerji Bakanlmz kurulmutur. Bu oluuma Mill Komitenin, en azndan dnsel katk saladn sylemek yanl olmayacaktr. Hem Dnya Enerji Konseyi, hem de orada lkemizi temsil eden Mill Komitemiz, yu-

Mill Komitenin kurulduu 1949 ylnda, T.C. Bakanlar Kurulunda henz Enerji Bakanl yoktur... Mill Komite, kuruluunu izleyen yllarda bu konuyu gndeme getirmeye alm, konu hakknda aratrma ve incelemeler yapm, dzenledii toplantlarda byle bir bakanlk ihtiyacn tarttrm, nihayet 1963 ylnda, Enerji Bakanlmz kurulmutur.

59

it vakf dergisi

Sreyya Ycel zden

karda ksaca deindiim ekilde almalarna devam etmektedirler. Bu almalar, ulusal ve uluslararas boyutta, enerjinin eriilebilirlii, salanabilirlii ve kabul edilebilirlii ilkeleri dorultusunda, srdrlebilir ekonomik ve sosyal kalknmay tevik etmek amacyla, lkemizde enerji tketiminin ekonomik byme ile ilikilerini gz nnde bulundurarak, enerji kaynaklarnn potansiyeli, enerjinin zamannda, gvenilir, evre ile uyumlu, verimli ve ekonomik koullarda retimi, evirimi, iletimi, datm ve kullanm konularnda gerekletirilmektedir. Komitemiz, her ylda bir Trkiye Enerji Kongresini dzenlemekte, her yl Trkiye Enerji Raporunu hazrlamakta, ayrca, enerjiyle ilgili konularda aratrma, inceleme ve sunumlar yapmakta, raporlar yaymlamaktadr. Dnya Enerji Konseyi Merkez Ofisi de, benzer almalar uluslararas dzeyde yapmakta, her ylda bir de, yaklak 7000 delegenin katld Dnya Enerji Kongresini, bir yarma sreciyle seilen kentlerde dzenlemektedir. 2016 yl Kongresi iin Mill Komitemiz geen yl stanbulu nermi, aradan geen sre zarfnda yaplan yarma almalar ve deerlendirmeleri sonucunda, Dnya Enerji Konseyi Genel Kurulu, 2016 yl Dnya Enerji Kongresinin stanbulda yaplmas nerimizi uygun bulmutur. Bu Kongrenin stanbulda yaplacak olmas, enerji sektr gibi nemli alanda dnya apnda kararlarn alnmas vesilesiyle, lkemizin ismini ve

prestijini glendirecek, ayrca, 7000 delegenin ve onlarn yaknlarnn, bata turizm sektrmz olmak zere, ekonomimize katklar byk olacaktr. Bylesine bir uluslararas etkinliin lkemize getirilmesindeki emeklerimiz nedeniyle salanan baardan mutluluk duymaktayz. Ancak, asl mutluluk, lkemiz enerji sektrndeki gelimelerle salanmaldr. Bu konudaki duruma bakldnda, lkemiz enerji sektrnn genel nitelikleri yle zetlenebilir: lkemizde, birincil enerji kaynaklar asndan yllk talep art yaklak % 5, elektrik enerjisi yllk talep art ise yaklak % 7 dzeyindedir. Enerji girdilerinin salanmas konusunda nemli lde, % 73 orannda da baml durumdayz. Bu nedenle, d kaynaklara yaplan deme 2011 ylnda 55 milyar dolar olmu, 2012 ylnda ise 65 milyar dolar olaca tahminleri yaplmaktadr. Bylesine da baml olmak, ekonomimizde cari ak sorununu enerjide arz gvenlii konusunu nemli gndem maddeleri haline getirmektedir. Artan elektrik enerjisi talebini karlayabilmek iin yeni yatrmlar gerekmektedir. 2010 2030 dnemi iin yatrm ihtiyacnn 225 280 milyar dolar arasnda olaca ngrlmektedir. Bylece mevcut 56 000 MW olan kurulu elektrik retim kapasitemizin 2023 ylna doru 90 000 MW dzeyine karlmas hesaplanmaktadr. Dnya otoriteleri, enerji konusunu

Enerji girdilerinin salanmas konusunda nemli lde, % 73 orannda da baml durumdayz. Bu nedenle, d kaynaklara yaplan deme 2011 ylnda 55 milyar Dolar olmu, 2012 ylnda ise 65 milyar Dolar olaca tahminleri yaplmaktadr. Bylesine da baml olmak, ekonomimizde cari ak sorununu, enerjide arz gvenlii konusunu nemli gndem maddeleri haline getirmektedir.

nemli boyutta ele almaktadrlar : Arz gvenlii, enerjinin bir insan hakk olarak kullanm koullarnda eitlik salanmas ve enerji retim ve tketiminde evreye zen gsterilmesi. Bu konular, lkemiz iin de nemli lde geerlidir. Enerjide dier nemli sorunlarmzdan sz edildiinde, yerli kaynaklarmz, suyumuzu, kmrmz ve rzgrmz yeterince deerlendiremediimizi, d kaynaklara nemli demeler yaparak aldmz enerji girdilerini ve elektirii verimli kullanamadmz belirtmek gerekmektedir. Enerji konusunda ok daha ayrntl bilgiler verilebilir ve grler belirtilebilir. Esas olan, konunun znn iyi anlalmasdr. Bu balamda, lkemiz iin belirtilecek husus, uygarln temelinin enerji olduunu dikkate alarak, toplumsal yeni bir yaam biimine ynelmemiz gerektiini grmek durumundayz. Enerjiyi daha dikkatli tketelim, daha az tketerek daha ok retim yapalm... Bu ada, neyi harcamakla, neyi ne kadar elde ettiimizin bilincinde olarak yaamak zorunda olduumuzu grmemiz gerekiyor. Gerekenlerin yaplmasnn ise sadece hkmetlerin deil, sivil toplumun ve biz bireylerin de grevimiz olduunu belirtmek zorundayz.

60

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

Trkiyede Enerji Verimlilii le lgili Bir Deerlendirme

Enerji sektr, bata sosyo-ekonomik geliim ve insanlarn yaam standartlarnn ykselmesi balamnda, ulusal ve uluslararas ekonomiler iin ok byk bir neme sahiptir. Ana ama, enerjinin planlanmas, ynetimi, serbest piyasa ekonomisi ile ilgili politikalarn belirlenip uygulanmas, evre ile dost enerji retimi ve tketimi, verimliliin arttrlmas ve kaynak eitlilii gibi nlemlerle enerji sektrnde srdrlebilir kalknmann salanmasdr... Prof Dr. Sermin Onaygil Y. Mh. Ebru Acuner
T Enerji Enstits, Enerji Planlamas ve Ynetimi Anabilim Dal Avrupann 6. byk ekonomisi olan Trkiyede dier nemli bir konu, enerjide da bamllktr. Tablo 1de zetlendii gibi 19902010 yllar arasnda enerji talebimiz %106 orannda artarken, yerli enerji kaynaklarnn retimdeki pay sadece %26 orannda art gstermitir. Baka bir ifade ile yerli retimin talebi karlama oran %40 orannda azalmtr. 2011 yl deerlerine bakldnda, %8.5 Gayri Safi Yurt i Hasla (GSYH) byme hzna karn, yllk enerji talep art %4.6 ve enerjide ithalat bamll %71.5 olarak gereklemitir [3]. Bu genel deerlendirmeler nda bu alma kapsamnda, Trkiyede enerji verimliliinin ksa tarihesi ve mevcut durumu, zellikle son tketici noktasndaki temel sorunlar ile beklentiler baznda zetlenmeye allmtr.

1. Giri
En genel olarak rekabet gcn, enerji arz gvenliini arttrmak ve srdrlebilir kalknma kapsamnda evrenin korunmasna katkda bulunmak olarak zetlenebilen enerji politikalar arasnda, her lkede mutlaka uygulanmas gereken stratejiler, enerji kaynaklarnn eitlendirilmesi/yenilenebilir enerji kaynaklarnn paynn arttrlmas ve enerji verimliliidir. Enerji verimlilii, tketilen enerji miktarnn, retimdeki miktar ve kaliteyi drmeden, ekonomik kalknmay ve sosyal refah etkilemeden en aza indirilmesidir. Daha teknik bir kapsamda ise, enerji evrimindeki kayplar nlemek, atklarn geri kazanm ve ileri teknolojilerle yeniden deerlendirilmesi ile enerji talebini azaltmak gibi, retimde, iletim/datmda ve tketimde etkinlik arttrc nlemlerin btndr. Dnyada en nemli refah gstergelerinin banda kii bana enerji tketimi gelmektedir. ekil 1den de grlebilecei gibi, Trkiyenin gelimi lkeler ile ayn deerlere ulama yolunda nemli admlar atmas gerekmektedir. rnein, benzer nfusa sahip Almanyaya gre kii ba enerji tketimi yaklak %70 daha azdr. Dier yandan yine Almanyaya gre, kii ba elektrik enerjisi tketimi ise yaklak %60 daha dktr. 2009-2011 dneminde bu deerdeki art, ancak %10 civarndadr [1].

2. Trkiye Genel Enerji Grnm ve Enerji Verimlilii

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) tarafndan aklanan istatistiklere gre, Trkiyede 2010 yl itibariyle tketilen enerji kaynaklarnn %89.3 fosil kaynakl olup yaklak %70i sanayi ve bina sektrlerinde tketilmektedir (ekil 2). Elektrik enerjisi asndan ise zellikle doalgaza bamllk %46 seviyelerinde olup, sanayi ve bina sektrlerinin tketimdeki paylar toplam %90lar civarndadr (ekil 3).

ekil 1. Kii ba enerji tketim deerleri (kg pertol elenii, 2009) [1]

Tablo 1. 1990-2010 yllar arasndaki toplam enerji talebi ve toplam yerli retimin talebi karlama oran [2]

61

it vakf dergisi

Sermin Onaygil & Ebru Acuner

ekil 2. Toplam enerji tketiminin kaynaklara ve sektrlere gre deiimi (2010) [3]

Enerji Verimlilii Kanununda son tketicilere ynelik olarak belirlenen uygulamalar arasnda, sanayi sektr iin enerji yneticisi ve ynetimi, enerji verimlilii ettleri, elektrik retim-iletim-datm ve tketiminde verimliliin arttrlmas, alternatif yaktlarn kullanmnn teviki ile birlikte verimlilik artrc proje/gnll anlamalar gibi projeleri destekleyici faaliyetler yer almaktadr.

ekil 3. Elektrik enerjisi tketiminin kaynaklara ve sektrlere gre deiimi (2010) [3,4]

ekil 4. Farkl lkelerde enerji younluu ve kii bana enerji tketimi [5]

lkeler iin enerji verimlilii gstergesi, genellikle GSYH bana tketilen toplam enerji miktar olarak tanmlanmakta ve bu deer enerji younluu olarak ifade edilmektedir. lk blmde belirtildii gibi kii bana enerji tketimi, bir lkenin gelimilik dzeyini belirlemekte kullanlan nemli bir gstergedir. Ancak, enerji kullanrken ne kadar verimli olunduunun

gstergesi de enerji younluudur. ekil 4e gre Trkiyenin gelimilik dzeyini ykseltmek iin, kii bana enerji tketimini arttrrken enerji younluu deerini de azaltmas gerekmektedir. 2000-2008 yllar arasnda Trkiyede enerji younluu deiimine baklacak olursa, fazla bir iyilemenin olmad gzlemlenmektedir

(ekil 5). Enerji younluu deeri hesaplanrken GSYH iin sabit fiyatlarn kullanlmasnn gerektii zellikle vurgulanmaldr. Gnmzde ise sabit fiyatlarn kullanlmasnn yansra, deien iklim koullarnn etkisini de en aza indirgemek iin iklim dzeltmeli enerji younluu deerleri tercih edilmektedir. Trkiyede, enerji verimlilii iyiletirmeleri iin nemli bir potansiyelin varl da gzlemlenmektedir. Tablo 2, zellikle sanayi ve bina sektrleri iin Enerji Verimlilii Strateji Belgesi (2012-2023)nde belirtilen enerji tasarruf potansiyellerini gstermektedir. Var olan bu enerji tasarrufu potansiyellerine karlk, Uluslararas Enerji Ajans (UEA) tarafndan 2009 ylnda yaplan deerlendirmeye gre, Trkiyede uygulanabilecek enerji verimlilii nlemlerinin ancak %10unun tam ve eksiksiz olarak hayata geirilebildii ifade edilmektedir. Sz konusu %90 orannda var olan potansiyeli ksa zamanda deerlendirebilmek iin, Tablo 3ten de grld gibi, ncelikli olarak enerji verimlilii ile ilgili stratejilerin ve politikalarn belirlenmesi, uygulamaya ynelik olabilmesi iin ilgili yasal dzenlemelerin yaplmas ve ayrca destekler ve/veya yaptrmlarla sz konusu dzenlemelerde yer alan ykmllklerin gerekletirilmesinin salanmas gerekmektedir. Bu ve benzeri uygulamalar destekleyecek faaliyetler arasnda; devletin yan sra zel sektrn de piyasada yer almasnn salanmas, des-

62

it vakf dergisi

Sermin Onaygil & Ebru Acuner

ekil 5. Trkiyede yllara gre enerji younluu deiimi (2000=100, sabit TL) [5,6] Tablo 2. Sanayi ve bina sektrlerinin tasarruf potansiyelleri [7]

teklerin doru faaliyetler zerine younlatrlmas, dsal maliyetlerin iselletirilerek yanstlmas, yasal dzenlemelerin teknik boyutu olan ynetmeliklerin ieriinin lke koullarnda uygulanabilir olmas, Ar-Ge faaliyetlerinin desteklenmesi ve uluslararas ibirlii olanaklarnn gelitirilmesi en nemlileri olarak sralanabilir. Ad geen destek faaliyetlerini srdrlebilir olarak yrtebilmek iin baz aralara ihtiya duyulmaktadr. Bu aralarn banda; standartlar, halkn bilinlendirilmesi, devlet

Enerji verimlilii ile ilgili idari yaplanma kapsamnda, uygulayclar olarak niversiteler ile birlikte elektrik ve makina mhendislii odalar ile EVD (Enerji Verimlilii Danmanlk) irketleri tanmlanmtr.

destekleri/gnll anlamalar yolu ile projelerin gelitirilmesi, rnek olabilecek demonstrasyon projeleri ile birlikte tm bu projelerin maliyet etkin olmalarnn salanmas gelmektedir. Bu gereklilikler gz nne alnarak, 5627 sayl Trkiye Enerji Verimlilii Kanunu, 2 Mays 2007 tarihinde 26510 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Kanunun amac; enerjinin etkin kullanlmas, israfn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin arttrlmasdr. Kanun kapsamnda, ETKB EE (yeni ad ile Yenilenebilir Enerji) Genel Mdrlnde bulunan son tketicilere ynelik enerji yneticisi eitimi yapma yetkisi hem niversitelere hem de meslek odalarna verilerek yaygnlatrlmaktadr. EE ve/veya eitim yetkisi alm niversiteler ve meslek odalar tarafndan, sanayi ve bina sektrlerinde enerji verimlilii ettleri yapabilme yetkisi ile eitim, danmanlk ve

uygulama faaliyetleri yetkileri yeni bir istihdam alan olan ve verimliliin lke genelinde zel sektr eliyle yaygnlatrlmasn amalayan Enerji Verimlilii Danmanlk (EVD) irketlerine verilmektedir. Enerji Verimlilii Kanununda son tketicilere ynelik olarak belirlenen uygulamalar arasnda; sanayi sektr iin enerji yneticisi ve ynetimi, enerji verimlilii ettleri, elektrik retim-iletim-datm ve tketiminde verimliliin arttrlmas, alternatif yaktlarn kullanmnn teviki ile birlikte verimlilik arttc proje/gnll anlamalar gibi projeleri destekleyici faaliyetler yer almaktadr. Bina sektrnde ise enerji yneticisi ve ynetimi, enerji verimlilii ettlerinin yan sra, enerji kimlik belgesi, stma soutma iklimlendirme sistemlerinde tasarruf salanmasn tevik edici uygulamalar; ulam sektrnde de verimlilik standartlarnn ykseltilmesi ile aralarn yakt tketimlerinin azaltlmasnn salanmas ve toplu tamacln teviki bata gelen nlemler olarak karmza kmaktadr. Grld gibi, 2007 ylnda yrrle giren Enerji Verimlilii Kanunu, enerji verimliliinde 90l yllardan beri sregelen ancak zorunluluk gerektirmeyen uygulamalarn erevesini izmitir ve Trkiye iin nemli bir adm olmutur. Kanunun yaymlanmasnn ardndan 2008 ylnda, zellikle sanayi ve bina sektrlerinde uygulamaya ynelik detaylar ieren ynetmelikler; enerji ve enerji kaynaklarnn verimli kullanlmas, merkezi stma sistemlerinde s payda uygulamalar ve binalarn enerji performanslarnn deerlendirilmesine yneliktir. Ayrca, uygulamalarda gzlemlenen problemler ve zm araylar sonucunda enerji ve enerji kaynaklarnn verimli kullanlmas ynetmelii 2011de, bina enerji performans ynetmelii ise 2010 ylnda yeniden dzenlenmitir. Trkiyede Enerji Verimlilii Kanunundan sonra; Enerji verimlilii ile ilgili idari yaplanma kapsamnda, uygulayclar olarak niversiteler ile birlikte elektrik ve makina mhendislii odalar ile EVD irketleri tanmlanmtr. niversiteler ve belirtilen meslek odalar EE ile birlikte eitim ve EVD yetkilendirmele-

63

it vakf dergisi

Sermin Onaygil & Ebru Acuner

Tablo 3. Enerji verimlilii ile ilgili hedefler, stratejiler, politikalar ve politika uygulama aralar [8]

rinden sorumlu iken, EVDler eitim, ett, danmanlk, projelendirme, proje uygulama gibi alanlarda sorumluluk almlardr. Belli byklklerdeki sanayi tesislerine ve ticari ile kamu binalarna enerji yneticisi, organize sanayi blgelerine (OSB) ise enerji ynetim birimi bulunmas zorunluluu getirilmitir. Enerji verimlilii ile ilgili bir veri taban oluturmak amacyla sorumlu sanayi tesislerinin ve binalarn enerji tketim bilgilerini 2008 ylndan itibaren her yl ETKBna bildirmeleri zorunluluu getirilmitir. 2009 ylndan sonra yeni yaplacak binalara enerji kimlik belgesi alma zorunluluu getirilmitir. Mevcut binalar iin 2017ye kadar bir gei dnemi tanmlanm ve EVDler mevcut binalara kimlik belgesi dzenlemek iin de yetkilendirilmilerdir. Sanayi sektrne ynelik verimlilik arttrc proje ve gnll anlama destek meka-

nizmalar tanmlanmtr. Paralelinde pek ok uluslararas finans kurumu tarafndan Trkiyeye ynelik fonlar belirlenmi ve ulusal bankalarmz aracl ile yararlandrma almalar balamtr. 25 ubat 2012 tarihinde yaymlanarak yrrle giren Enerji Verimlilii Stratejisi 20122023 dneminde Kanunun ve ilgili ynetmeliklerin daha etkin bir biimde uygulanmas

2009 ylndan sonra yeni yaplacak binalara enerji kimlik belgesi alma zorunluluu getirilmitir. Mevcut binalar iin 2017ye kadar bir gei dnemi tanmlanm ve EVDler mevcut binalara kimlik belgesi dzenlemek iin de yetkilendirilmilerdir.

iin bir yol haritas belirlemeyi amalamtr. Belge ile 2023 ylnda Trkiyenin GSYH bana tketilen enerji miktarnn (enerji younluunun) 2011 yl deerine gre en az % 20 azaltlmas hedeflenmektedir. Strateji Belgesi ile sanayi ve bina sektrleri bata olmak zere, ayrca tasarruf potansiyeli yksek olan kamu kesimi iin; Belgenin yaym tarihi itibariyle 10 yl ierisinde, mevsim ve takvim etkilerinden arndrlm yllk retim endeksini dikkate alan enerji younluklarnn, her bir alt sektr iin %10dan az olmamak zere belirlenecek oranlarda azaltlmas, Sanayi ve hizmetler sektrlerinde enerji yneticisi grevlendirmekle veya enerji ynetim birimi kurmakla ykml iletmelerin ve OSBlerin kamu kurulular ile olan ilikilerinde bunlarn ISO 50001 Enerji Ynetim Sistemleri Standard belgesine sahip olmalarnn istenmesi, Kapsam dahilindeki sanayi tesisleri ile ticari ve hizmet amal kullanlan binalarda enerji ettlerinin periyodik olarak yaplmas; alnmas gerekli nlemlerin, enerji tasarruf potansiyellerinin ve bunlarn maliyetlerinin belirlenerek, uygulamaya ilikin eylem planlarnn hazrlanmas, Binalara azami enerji ihtiyac ve azami salm snrlamas getirilmesi ve 2017 ylndan itibaren, karbondioksit salm miktarlar ilgili mevzuatta tanmlanan asgari deerlerin zerinde olanlara idari yaptrm uygulanmas, Toplu konut projelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarndan; kojenerasyon veya mikrokojenerasyon, merkezi - blgesel stma ve soutma, s pompas sistemlerinden yararlanma olanaklarnn analiz edilmesi, Kamu kurulularnn bina ve tesislerinde yllk enerji tketiminin, 2015 ylna kadar %10 ve 2023 ylna kadar %20 azaltlmas, Kamu kesimine ait bina ve tesislerde verimlilik arttrc uygulamalarn; Enerji Performans Szlemeleri ile gerekletirilmesi ve EVD yetkilendirme kriterlerinin yeniden dzenlenmesi, EVDlere verilen yetki belgelerinin snflandrlmas ve derecelendirilmesi, enerji verimlilii hizmetlerine ynelik asgari

64

it vakf dergisi

Sermin Onaygil & Ebru Acuner

standartlarn hazrlanmas ve gelitirilmesi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB) ile dier ilgili Bakanlklar arasnda ortak eylemleri iine alan ibirlii protokolleri yaplmas, yerel ynetimler arasnda iletiim ann kurulmas, Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji kaynaklar alanlarnda; Trkiyedeki geliimin nceki yllar ve dier lkeler ile kyaslanabilecei performans gstergeleri ile birlikte gelecek ngrlerinin retilmesine ve entegre kaynak planlamalarnn yaplmasna olanak salayacak kapasitenin oluturulmas, Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji kaynaklar alanlarnda; teknoloji master plannn hazrlanmas ve yatrmclarn yararlanabilecei ulusal teknoloji envanteri oluturulmas, letiim plan hazrlanmas ve bilinlendirme etkinliklerinin bu iletiim plan erevesinde yrtlmesi, toplumdaki enerji kltrnn ve verimlilik bilincinin geliimini izleyebilecek lme yntemlerinin tanmlanmas, Karbon borsas oluturulmasna ynelik bir yol haritas karlmas veya strateji belgesi hazrlanmas, amalanmaktadr [7].

Sanayi sektrne ynelik verimlilik arttrc proje ve gnll anlama destek mekanizmalar tanmlanmtr. Paralelinde pek ok uluslararas finans kurumu tarafndan Trkiyeye ynelik fonlar belirlenmi ve ulusal bankalarmz aracl ile yararlandrma almalar balamtr.

3. Trkiyede Enerji Verimlilii le lgili Temel Sorunlar ve Beklentiler

Yukarda sralanan gelime eksenleri ve 2007den beri sregelen uygulamalar dikkate alndnda, gze arpan balca sorunlar: EEnin Kasm 2012de kapatlarak ETKB ats altnda Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlne dntrlmesi ile yetkilerinin ve btesinin daraltlmas, EVDlerin ilk etapta asl sorumluluk alanlar olan enerji verimlilii potansiyellerini belirlemeye ve gerekletirmeye ynelik ett almalar ile uygulama projelerini yrtmek yerine eitim almalarna ynlenmesi, enerji tasarrufu garantili enerji performans szlemesi ve uygulamalarnn gelitirilememesi, Enerji verimlilii asndan en yksek potansiyele sahip kamu kesiminde, uygulamalarn yaygnlatrlmas ve rnek projelerin oluturulmasn salayacak bata EVDlere

kamu ile ortak proje gerekletirme yolunu aacak kamu ihaleleri ile ilgili dzenlemelerin henz yaplamam olmas, Enerji yneticisi, ISO 50001 belgesine sahip bulunulmas, enerji tketim bilgilerinin derlenmesi gibi ykmllklerin uygulamadaki durumlarnn izlenememesi ve uygulanmasn tevik edici/cezalandrc mekanizmalarn etkinletirilememesi, Enerji verimlilii ile ilgili veri bankas, lek ve deerlendirme sisteminin aktif hale getirilememesi, Binalarda enerji kimlik belgesi uygulamalarnda zellikle deerlendirme metodolojisinin kullanlmas temelli sorunlarn yaanmas, Is paydalar ynetmelii gei dneminin Mays 2012de bitmesine ramen halen ou merkezi sistem kullanan binann durumdan haberdar olmamas gibi iletiim sorunlarnn bulunmas, Devlet desteklerinin sadece sanayi sektrne ynelik tanmlanmas, Trkiyede mevcut uluslaras/ulusal desteklerin/kredilerin son tketiciye ulama ve sonularnn denetlenme durumlar ile birlikte birok lkede var olan bireysel tketici zelinde koullarn belirlenmesi ve zellikle hibe eklinde kaynak salanmas gibi dzenlemelerin etkin olmamas, Enerji Verimlilii Stratejisi kapsamnda belirlenen ama/hedef ve stratejileri gerekletirmek adna verilen srelerin ksa dnemli olmas ve belirtilen 11 yllk dnemde, bu

stratejinin hedeflerinin salanmas iin zellikle kurumsal kapasite ve bte imkanlar bata olmak zere, youn almalarn yaplmas gerekliliidir. Dier yandan, enerji verimlilii ile ilgili gelien uygulamalar ve gelimeye ak potansiyel sorunlar, kamu bata olmak zere EVD irketleri, enerji verimli teknoloji, cihaz ve sistem reticileri, uygulayclar gibi zel sektr paydalar, niversiteler, sivil toplum kurulular ve finans sektr iin yeni frsatlar gelitirecektir. Ancak, bu frsatlarn tehditlere dnmemesi iin dikkat edilmesi gerekli balca konular aada sralanmaktadr: Enerji verimliliinden bahsederken ayn dilden konumak adna ortak terminolojinin oluturulmas, Dier lkelerde olduu gibi Trkiyede de ilgili tm nerilerin/stratejilerin/uygulamalarn gelitirilmesi, dzenli olarak izlenmesi, dorulanmas ve yaygnlatrlmas iin Ajans yapsnn oluturulmas, Enerji verimlilii ile ilgili lme-deerlendirme-izleme ve dorulama sisteminin oluturulmas, Orta (2030) ve uzun dnemler (2050) iin zorunlu enerji verimlilii hedefleri ile birlikte farkl stratejileri de ieren alternatif senaryo analizlerinin ve projeksiyon almalarnn gerekletirilmesi, Ulusal Enerji Verimlilii Eylem Plannn zamannda, istenilen kalitede, Trkiyede eksiklii hissedilen devamll salayacak ve stratejileri uygulamaya dntrecek ekilde ivedilikle hazrlanmas, EVD olma artlarnn proje bazl uygulamalarn arttrlmasna ynelik olarak dzenlenmesinin yansra, garanti edilen enerji tasarruf potansiyellerinin salanmas amal enerji performans szleme uygulamalarnn, kamu-zel sektr projeleri bata olmak zere yaygnlatrlmas, Enerji verimliliinin bata ekonomi, afet ynetimi ve kentsel dnm, evre stratejileri olmak zere ilgili tm politikalar ile entegrasyonunun, ayn temel hedefler/stratejiler ve uygulamalar gzeterek, birbiri ile ilikilendirerek salanmas, Aslnda nemli bir enerji verimlilii uygula-

65

it vakf dergisi

Sermin Onaygil & Ebru Acuner

mas olarak deerlendirilebilecek yenilenebilir enerji uygulamalarnn, desteklenmesi amal alm garantisi ve gnll salm ticareti uygulamalarnn etkinliklerinin arttrlmas ve enerji verimlilii stratejileri ile sinerji etkisinin yaratlmas, Enerji verimlilii piyasasna istenilen ynn verilmesi asndan, piyasadaki aktrlerin beklenilen uygulamalar gerekletirmelerine destek olacak ulusal enerji verimlilii fonunun oluturulmas, Yksek yatrm gerektiren verimli ve yenilenebilir enerji teknolojilerinin maliyet analizlerinin yaplmas; kullanmlarnn bireysel ve yerel/blgesel uygulamalarda yaygnlatrlmas, hedeflenen ve gerekleen performanslar arasndaki farklarn azaltlmas iin ilgili malzemelerin, cihazlarn ve sistemlerin enerji ve evre ile ilgili kriterler gzetilerek yerli olarak retilmesi, Belirtilen tm neriler/nlemler/stratejiler/eylemlerin Trkiye enerji verimlilii piyasasnn ihtiyalar dorultusunda, belirli dnemlerde yeniden deerlendirilmesi ve gerekirse yenilenmesi [9].

Enerji verimlilii ile ilgili gelien uygulamalar ve gelimeye ak potansiyel sorunlar, kamu bata olmak EVD irketleri, enerji verimli teknoloji, cihaz ve sistem reticileri, uygulayclar gibi zel sektr paydalar, niversiteler, sivil toplum kurulular ve finans sektr iin yeni frsatlar gelitirecektir.

4. Sonu ve Genel Deerlendirme

Enerji sektr bata sosyo-ekonomik geliim ve insanlarn yaam standartlarnn ykselmesi balamnda, ulusal ve uluslararas ekonomiler iin ok byk bir neme sahiptir. Ana ama, enerjinin planlanmas, ynetimi, serbest piyasa ekonomisi ile ilgili politikalarn belirlenip uygulanmas, evre ile dost enerji retimi ve tketimi, verimliliin arttrlmas ve kaynak eitlilii gibi nlemlerle enerji sektrnde srdrlebilir kalknmann salanmasdr. Byle bir enerji ynetimi anlay enerjinin, ekonomi ve evre sektrleri ile btnlemesi asndan faydal olacaktr. Bu erevede, Trkiye gibi gei dnemi ekonomik dzeninde bulunan, evre ve sosyal olgular gibi dsal maliyetlerin neminin gn getike artmakta olduu gelimekte olan lkeler iin, enerji konusunun ekonomi ve evre politikalar ile birlikte ele alnmas gerekmektedir. Bu amaca ynelik olarak enerjinin, bata tketim olmak zere tm evriminde verimli kullanlmas, nemli ve kolay uygulanabilir bir

stratejidir. Bu dncelerle, Trkiye iin enerji verimlilii ile ilgili politikalarn ncelikleri aadaki gibi sralanabilir: 1. Enerji verimlilii, dier ilgili politikalar ile birlikte ele alnmal ve; arz ve talep taraflarnda genel bir enerji verimlilii politikas ve ilgili ynetmelikleri oluturulmal, kurumsal altyap ile birlikte yetimi insan gc gereksinimi ve ilgili bte olanaklar salanmaldr. 2. Enerji verimlilii ile ilgili hedefler ve ncelikler, ulusal enerji politikasnda olduu gibi, zellikle orta ve uzun vadede uygulanabilecek dnemler olarak belirlenmelidir. 3. Enerji verimlilii uygulamalarnn hayata geirilmesinin salanmas amacyla hkmet, piyasa aktrleri iin gerekli politikalar oluturmaldr. Halkn bilinlendirilmesi ve bilgilendirilmesi, piyasada oluabilecek engelleri ortadan kaldrmaya yardmc olacaktr. zel sektrn destekleyici faaliyetleri de sosyal ve ekonomik engellerin kaldrlmasnda katkda bulunacaktr. 4. Enerji verimlilii ile ilgili yasal dzenlemelerde ilgili kamu kurumlarnn grevleri ile birlikte, bu kurumlarn gerek kendi aralarnda gerekse zel sektr ve sivil toplum kurulular (STK) ile ibirlii olanaklar aka belirtilmelidir. Bu balamda, enerji verimlilii (EV) uygulamalarnn izlenmesi ile ykml bulunan kurumun; orta ve uzun vadede EV hedef ve programlarn belirlemek,

piyasada ve ekonomik arenada yer alan ilgili sektrler ve aktrler ile ibirlii olanaklarn belirlemek, EV standart ve gstergelerini gelitirmek, EV ile ilgili sertifikasyon ilemlerini yrtmek, ulusal ve uluslararas ibirlikleri ile EV uygulamalarnn teviki iin fonlarn oluturulmasna katkda bulunmak, demonstrasyon projeleri oluturmak ve uygulamak, EV ile ilgili bilgilendirme ve bilinlendirme faaliyetlerini yrtmek gibi sorumluluklar olacaktr. 5. Enerji verimlilii uygulamalarnn izlenmesi amacyla, belli dnemler iin (rnein yllk) sektrler baznda hedefler ieren eylem planlar oluturulmal ve srekli izleme ve deerlendirme faaliyetleri ile baar durumlar takip edilmelidir. Bu ekilde, ileriye dnk plan ve programlarn yaplabilmesi iin lke olarak en byk eksikliimiz olan veri tabanlar da oluturulabilecektir.
KAYNAKLAR [1] TEVEM, Trkiye Enerji Verimlilii Meclisi, Trkiye Enerji ve Enerji Verimlilii almalar Raporu: yeil ekonomiye gei, Temmuz 2010, stanbul. [2] MMO, Makina Mhendisleri Odas, Trkiye Enerji Grnm, Nisan 2012, Ankara. [3] ETKB, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Enerji statistikleri, Kasm 2012, Ankara. [4] TEDA, Trkiye Elektrik Datm A.., Elektrik Datm statistikleri, Kasm 2012, Ankara. [5] TEPAV, Trkiye Enerji Politikalar Aratrma Vakf, Trkiyede Enerji Verimlilii: mevcut durum, engeller ve frsatlar, 12 Ocak 2012, stanbul. [6] TK, Trkiye statistik Kurumu, Kresel Kalknma Gstergeleri, Kasm 2012, Ankara. [7] YEGM (EE), Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl, Enerji Verimlilii Strateji Belgesi 20122023, ubat 2012, Ankara. [8] S. Onaygil, E. Acuner, E.Erkin, Enerji Verimlilii Kanununun Dnya Genelindeki Yasal Dzenlemelerle Karlatrlmas, s. 82-88, EVK2007 Enerji Verimlilii ve Kalitesi Sempozyumu, 17-18 Mays, 2007, Kocaeli. [9] E. Acuner, S. Onaygil, Rehber Kitap: Trkiye iin Yol Haritas, Kasm 2012, ISBN: 978-60563492-1-8, EUbuil

66

it vakf dergisi

Trkiyede Enerji

T Enerji Enstits

Bilgiyi Teknolojiye Dntrme Yolunda Bir Kurum

Bilginin teknolojiye ve ekonomiye dntrld bir kurum olmay amalayan T Enerji Enstits, endstri ile olan ibirliini de temel hedef olarak benimsemitir. Bu erevede 2009 ylnda Trkiye Gen adamlar Dernei (TGAD) ile TGAD-T Yeni Enerji Teknolojileri Platformunu (TYEP) kuran Enerji Enstits, 2010 ylnda da enerji sektrnden ok sayda ulusal ve uluslararas kuruluu kapsayan Sektrel Danma Kurulunu (SDK) oluturmutur.... Endstri ile ibirlii kapsamnda 2009-2012 ylla arasnda Enstitye 4 MTLyi aan bir Ar-Ge yatrm yaplmtr... Prof. Dr. Altu iman
T Enerji Enstits Mdr yda niversitenin enerji alannda lisans ve lisansst eitim, aratrma yapan programlar ile birimler amasyla, dnyada nc bir kurum olma zelliini de kantlamtr. lerimizin de katklaryla toplam 53 retim yesi grev almakta ve 7si endstri destekli olmak zere toplam 18 aratrma grevlisi ile 33 teknik ve idari personel hizmet retmektedir. Enstitnn akademik yaplanmas ise Nkleer Aratrmalar, Yenilenebilir Enerji, Enerji Planlamas ve Ynetimi, Konvansiyonel Enerji ve Enerji Bilim ve Teknoloji olmak zere toplam be Anabilim dalnda toplanmtr. Bilginin teknolojiye ve ekonomiye dntrld bir kurum olmay amalayan T Enerji Enstits, endstri ile ibirliini de temel hedef olarak benimsemitir. Bu erevede 2009 ylnda Trkiye Gen adamlar Dernei (TGAD) ile TGADT Yeni Enerji Teknolojileri Platformunu (TYEP) kuran Enerji Enstits, takip eden 2010 ylnda enerji sektrnden ok sayda ulusal ve uluslararas kuruluu kapsayan Sektrel Danma Kurulunu (SDK) oluturmutur. Ar-Ge faaliyetlerini endstri destei ile yrtebilmek iin ise En-

Enstitnn ksaca kurulu tarihi

Trkiyedeki nkleer aratrmalara akademik liderlik etmek amacyla, 1961 ylnda niversitemizin Gmsuyu yerlekesindeki Makine Fakltesi bnyesinde kurulan ve 1979 ylnda nkleer aratrma reaktrnn de faaliyete gemesiyle Ayazaa Yerlekesine tanan Nkleer Enerji Enstits, kuruluundan 42 yl sonra dnyadaki farkl enerji teknolojilerinin geliimlerini de dikkate alan detayl bir gzlem ve analizin sonucunda yine ilerici bir hareketle, nkleer enerji de dahil olmak zere, enerjinin dier alanlarn da kapsayacak ekilde, 2003 ylnda Bakanlar Kurulu Karar ile Enerji Enstitsne dntrlmtr. niversite bnyesinde Trkiyedeki ilk Enerji Enstits olma zelliini tayan Enstitmz, takip eden yllard,a lkemizde ve yurtdnda ok sa-

Bugnn Enerji Enstits

Enerjinin farkl disiplinlerinde belirli konulara odaklanm T Enerji Enstits, disiplinleraras bir yapda lisanst eitim ve aratrma faaliyetlerini endstrinin de destei ile yrtmektedir. Enstitmzn eitim faaliyetleri; Enerji Bilim ve Teknoloji yksek lisans ve doktora programlar ile Haziran 2011de retime balayan Radyasyon Bilim ve Teknoloji yksek lisans program erevesinde srdrlmektedir. Bu kapsamda Enerji Enstits, yaklak 250 Yksek Lisans ve 50 Doktora rencisi ile toplamda 300 lisansst renciye retim ve aratrma imkan sunmaktadr. Enstitmzn eitim kadrosunda dier fakltelerden retim ye-

67

it vakf dergisi

Altu iman

Enerji Enstitsnden kesitler

dstri Destekli Aratrma Grevlilii (EDAG), Endstri Destekli Aratrma Projeleri (EDAP) ve Endstri Destekli Eitim Faaliyetleri (EDEF) modellerini gelitirmi, sonrasnda da bu ibirliklerini kalc ve srekli klabilmek amacyla Trkiyenin ilk tematik Teknokenti olan Enerji Teknokenti projesine 2012 ylnda adm atmtr. Endstri ile ibirlii kapsamnda 2009-2012 yllar arasnda 4 MTLyi aan

Endstri ile olan ibirlii kapsamnda 2009-2012 yllar arasnda 4 MTLyi aan bir Ar-Ge yatrm dorudan endstri tarafndan Enerji Enstitsne yaplrken, bu erevede endstri tarafndan 8 laboratuvar kurulmu ve projelerde alan 15 lisansst rencimiz yine endstriyel kurulularca desteklenmitir.

bir Ar-Ge yatrm dorudan endstri tarafndan Enerji Enstitsne yaplrken, bu erevede endstri tarafndan sekiz laboratuvar kurulmu ve projelerde alan on be lisansst rencimiz yine endstriyel kurulularca desteklenmitir. Endstrinin problemlerine hzl ve etkin cevap verebilmek, daha geni kapsaml ve yksek hedefli ortak almalarn yaplabilmesini ve gl ibirliklerinin gelitirilebilmesini salayabilmek iin bireysel almalardan ok, takm almalarnn gerekliliine inanan Enerji Enstits, 2010 ylnda Enstitmz ve niversitemizin eitli fakltelerinden retim ye ve yardmclarnn deerli katlmlaryla enerjinin farkl konularna odaklanm on farkl Aratrma Grubu oluturarak ArGe almalarn ekip almas haline getirmitir.

Enerji Enstitsnn endstri ile ibirliini ve ortak almalarn gelitirebilmek, endstrinin problemlerini ve yaklamlarn anlayabilmek, endstri ile birlikte retim ve aratrma faaliyetleri organize edebilmek amacyla 2009 ylnda T Enerji Enstitis ile Trkiye Gen Adamlar Dernei (TGAD) arasnda TGAD T Yeni Enerji Teknolojileri Platformu, ksa adyla TYEP, kurulmu ve Enstitde bir ofis alarak endstri ile ilikilerin organizasyonunda eitli ilevler stlenmitir.

Sektrel Danma Kurulu (SDK)

Enstitnn endstri ile balarn kuvvetlendirmek ve Enerji Enstitsnn geleceine endstri ile birlikte ekil verebilmek amacyla 2010 ylnda Akenerji, EnerjiSA, Zorlu Enerji, Siemens, nci Ak, Gama Enerji, Demirer Holding, ie Cam, Permosan, Ericom, Anel Grup ve Vodafone gibi kurulularn da katlmyla Enerji Enstits Sektrel Danma Kurulu oluturulmutur. Bu kurul, enerji sektrne eleman yetitiren Enstitmzdeki lisansst eitimin kritik edilmesi, tez konusu olabilecek

T Enerji Enstitsnn Endstri ile birliinde Organizasyon ve Modelleri

TGAD-T Yeni Enerji Teknolojileri Platformu (TYEP)

68

it vakf dergisi

Altu iman

teknik problemlerin Enstitmze iletilmesi, bu problemlerin zm zerinde alan rencilerimizin finanse edilmesi ve byk lekli ortak ArGe projelerinin oluturulmas gibi ilevler stlenmitir.

Endstri Destekli Aratrma Projeleri (EDAP)

Enstitmzde tamamen endstri tarafndan desteklenen aratrma projeleri iin bir model olarak Endstri Destekli Aratrma Projeleri (EDAP) modeli gelitirilmi ve tarih srasyla Ericom, nci Ak, Drotel, Permosan, Turkcell, Baymak, Vestel ve lker gibi kurulular tarafndan bu projeler kapsamnda Enerji Enstitsne 4 MTLyi aan bir yatrm yaplarak sekiz adet de laboratuvar kurulmutur.

lanarak tm zamanlarn Enerji Enstitsnde endstrinin teknolojik problemlerinin zm zerinde alarak geirmeleri salanmaktadr. Endstri Destekli Aratrma Grevlisi (EDAG) olarak adlandrlan bu pozisyonlarda alan renciler ayn zamanda EDAP projelerinde de yer alabilmektedirler. Enerji Enstitsnde 2010 ylndan gnmze toplam on EDAG desteklenmi ve yedi EDAG da desteklenmeye devam etmektedir.

Endstri Destekli Eitim Faaliyetleri (EDEF)

Endstriyel kurulularn salad maddi destekle enerji teknolojileri ile ilgili eitli konularda yaz okulu, seminer, ksa kurs gibi eitim faaliyetlerinde bulunmak zere yurtd ve iinden uzman kiilerin davetli olarak getirilmesi modeli de niversite-sanayii ibirlii iin Enstitmz tarafndan bir model olarak benimsenmitir. Bu dorultuda 2011 ylndan gnmze eitli etkinlikler dzenlenmitir.

Endstri kurulularnn katlmyla oluturulan Sektrel Danma Kurulu, enerji sektrne eleman yetitiren Enstitmzdeki lisansst eitimin kritik edilmesi, tez konusu olabilecek teknik problemlerin Enstitmze iletilmesi, bu problemlerin zm zerinde alan rencilerimizin finanse edilmesi ve byk lekli ortak ArGe projelerinin oluturulmas gibi ilevler stlenmitir.

Endstri Destekli Aratrma Grevlilii (EDAG)

Endstriyel kurulularn enerji ile ilgili ArGe ve rGe konular, baarl rencilerimiz arasndan seilen rencilerimize tez almalar olarak verilmekte ve bu rencilere endstriden maddi destek sa-

Enerji Teknokenti
Enerji Enstitsnn endstri ile olan ibirliinin srekliliinin salanmas amacyla Trkiyenin ilk tematik teknokenti olan T Enerji Teknokentinin inasna 2012 ylnda Enerji Enstitsnn snrlar iinde balanmtr. 2013 Bahar aylarnda ise enerji alannda ArGe ya-

nci Ak Batarya Laboratuar

pan endstriyel ve akademik 35-40 teknokent irketinin bu alanda yaamnn balamas beklenmektedir. Enerji teknokentinde yer alacak ArGe firmalarn projelerinde Enerji Enstitsnden en az bir lisanst renciyi ve bata Enerji Enstits olmak zere Tden en az bir retim elemann konumlamas beklenmektedir. Bylece Enerji Teknokenti ile Enerji Enstitsnn tam bir organik yap oluturmas hedeflenmektedir.

T Triga Mark-II Nkleer Aratrma Reaktrndeki Eitim ve Aratrmalar

1979 ylnda gnmze almalarn srdren T Triga Mark-II reaktr, eitim ve aratrma faaliyetlerinde Enerji Enstits

Toprak Kaynakl Is Pompalar Test ve Aratrma Laboratuar

69

it vakf dergisi

Altu iman

Enerji Enstitsnn endstri ile olan ibirliinin srekliliinin salanmas amacyla Trkiyenin ilk tematik teknokenti olan T Enerji Teknokentinin inasna 2012 ylnda Enerji Enstitsnn snrlar iersinde balanmtr. 2013 Bahar aylarnda ise enerji alannda ArGe yapan endstriyel ve akademik 35-40 teknokent irketinin bu alanda yaamnn balamas beklenmektedir.

Endstri Destekli Aratrma Projelerinden Baz rnekler

Proje Ad: Toprak Kaynakl Yeni Nesil Is Pompalarnn Tasarm ve Gelitirilmesi Destekleyen: BAYMAK & Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl Hedefler: Istma ve soutmada geleneksel s pompalarna gre daha yksek verime sahip sistemler gelitirmek, lkemizde stma amal doal gaz tketiminde %30a varan bir tasarruf salamak, Emisyonlar azaltmak, Son kullanclar iin stma ve soutma maliyetlerini azaltmak. Proje Ad: Empedans Analizi ile Bataryalarda Yksek Doruluklu arj ve Salk Durumu zleme Yntemi. Destekleyen: nci Ak & Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl Hedefler: Bataryalarn arj ve salk durumlarnn yksek dorulukla ngrlmesi, Bataryalarda gelimekte olan arzann tespit edilmesi, Yksek doruluklu arj ve salk durumu izleyen bir cihazn tasarlanmas. Proje Ad: LED Armatr Tasarm ve Prototip retimi. Destekleyen: Vestel Hedefler: Yksek verimli LED tabanl sokak aydnlatma armatrlerinin yerli retimi, LED armatrlerin optik tasarm ve sl ynetimi, Aydnlatma rnlerinin enerji verimlilii ve fotometrik zelliklerinin llecei akredite bir laboratuvarn kurulmas. Proje Ad: GSM stasyonlar ve Elektrikli Aralar in Batarya Ynetim Sistemleri. Destekleyen: Ericom Telekom & Enerji Teknolojileri A.. & Tofa-Fiat Hedefler: Bataryalarn hizmet sresinin uzatmak, Batarya gruplarnn performans ve verimliliklerini artrmak, Arza olaslklarn azaltmak. Proje Ad: Termoelektrik Soutma Sistemlerinin Tasarm ve Gelitirilmesi Destekleyen: Drotel Telekomnikasyon Ltd. Hedefler: Termoelektrik soutucular (TEC) iin matematiksel modellerin gelitirilmesi, TEC sistemlerinin veriminin artrlmas, Telekom uygulamalar iin gvenilir ve uzun mrl soutucularn tasarm ve retimi.

ve Tye olduu kadar Trkiye genelinde eitli hizmet vermektedir. 2003-2008 yllar arasnda hizmetlerine bir sre ara veren reaktrmz, 2008 ylnda deprem dayankll artrlan binas, modernize edilen yan donanmlar ve yeni laboratuvarlar, dnemin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Sn. Hilmi Glerin de katld bir trenle yeniden hizmete alnmtr. Halihazrda Enstitmz ve niversitemiz rencileri bata olmak zere Hacettepe niversitesi Nkleer Mhendislik Lisans rencileri de dahil, ok sayda rencinin yetitirilmesinde gvenilir bir nkleer eitim arac olarak hizmet vermektedir. Ayrca 2012 ylnda Enstitmzn stanbul l Eitim Mdrlne yapt bir ar erevesinde ortaokul ve lise rencilerine, fizik dersleri kapsamnda reakt-

Fotometrik lmler Laboratuar

70

it vakf dergisi

Altu iman

Enerji Depolama Teknolojileri Test ve Aratrma Laboratuar

rmze dzenlenen teknik gezilerle, nkleer alanda doru bilgilerle dnen bilinli bir genliin yetimesine de katk salamaktadr. retim faaliyetlerinin yan sra hava, su ve toprak gibi evre rneklerinden gda rneklerine, adli tp rneklerinden arkeolojik rneklere kadar olduka geni bir alanda yksek hassasiyetli (milyonda bir ve milyarda bir) elementel analiz imkan salayan Ntron Aktivasyon Analizi konusunda aratrma almalar srdrlmektedir. Ayrca, hafif element ieriine sahip yaplarn yksek kontrastl grntlenmesinde kullanlan Ntron Radyogra-

fisi donanmna da sahip olan T Triga Mark-II reaktr varl ile lkemizde birok aratrma iin tekil olabilecek imkanlar sunmaktadr.

Hafif element ieriine sahip yaplarn yksek kontrastl grntlenmesinde kullanlan Ntron Radyografisi donanmna da sahip olan T Triga Mark-II Reaktr, varl ile lkemizde birok aratrma iin tekil olabilecek imkanlar sunmaktadr.

Gelecekte T Enerji Enstits

Enerji Enstits; enerjinin farkl alanlarnda belirli konulara odaklanm aratrma gruplar ile srdrd uzmanlama srecini devam ettirirken, ulusal ve uluslararas endstriyel kurulularla yapt ibirlikleri ile de, bilginin teknolojiye dntrlmesi ve dolaysyla ekonomiye kazandrlmas roln de artrarak srdrecektir. Sadece lkemizde deil, dnyada tek-

noloji gelitiren merkezlerden biri haline gelmeyi ve dnya apnda ok sayda yerli, yabanc uzman dinamik bir yapda bnyesinde barndrmay, yerli ve yabanc renciler kadar teknoloji yatrmclar ve sanayiciler iin de ulusal ve kresel lekte bir ekim noktas olmay hedeflemektedir. Enstitmzn temel hedefini, evrensel lekte bilginin teknolojiye dntrld bir kurum olmak eklinde zetlemek mmkndr.

T Triga Mark-II Nkleer Aratrma Reaktrnden grntler.

71

it vakf dergisi

Tde Srad Projeler

T Enerji Enstitsnde, Dnyada lk Kez ikolata le alan Motosiklet retildi

Reklam Deil, Gerek! ikolata le alan Motosiklet

Yazl ve grsel medyada yakn zamanda ikolata ile alan motosiklet konulu bir reklam yaymland. Pek oumuz, Bu bir reklam... ikolata ile motosiklet alr m? deyip gesek de, iin iinde T adn grnce, kafalarda bir soru iareti uyanmad deil. imdi, kafanzdaki soru iaretlerini silin, nk ikolata ile alan motosiklet bir gerek. Tde, bu projeyi gerekletirmek iin zel bir laboratuvar kuruldu, kilolarca Metro ikolata harcand ve piroliz prosesi yntemiyle elde edilen yaktla, motosikletin almas saland. Bir kilo Metro ikolata ile 1 kilometre giden bu zel motosikletin yksn, T Enerji Enstits Mdr Prof. Dr. Altu iman anlatyor

T Enerji Enstitsnn lker-Metro ikolata iin daha nce yapt bir reklam filmi vard. Ardndan, ikolata ile alan motosiklet reklam gndeme geldi. Bu allmadk reklam ibirlii projesi nasl balad? Geen sene lker Grubundan bize gelip yle bir fikir sundular: Biz reklam filmi ekerken, tketeceimiz enerjinin tamamnn ikolata yiyen insanlar tarafndan retilmesini istiyoruz, bu mmkn olabilir mi? Eer bunu yapabilirsek, dnyada ilk

defa bir reklam filmi, o reklam filminin ihtiyac olan enerjisini reklam filmine konu olan gdadan, insanlar araclyla retmi olacak Bizden, bu fikrin uygulanmas iin teknik destek istediler. Biz T Enerji Enstits olarak, reklamn iindeki yiyecei destekleyen, o rnn satlmasna destek veren bir kurum veya bir alma grubu olarak yer almadk, bu ok nemli. Buras Gda Mhendislii Blm deil! Gdann iyikt, enerjik- az enerjik ol-

duu bizi ilgilendirmiyor. Bizden istenen; krk kiilik bir ekibin, Metro ikolatalarn yerken elektrik retip, bu elektrikle de filmin ekilmesini salayacak teknik ekipman oluturmamzd. rencilerimizle ve aratrma grubumuzdaki retim elemanlarmzla birlikte bu almay gerekletirdik. Bu ilk reklam filmi iin geen sene, krk kii, be gn boyunca gnde alt saat, bizim rettiimiz elektrikli bisikletlerle pedal evirdi. krk kiinin, pedal evirirken rettii elektrik aklerde depoland, sonra depolanan bu enerji ile de reklam filmi ekildi. Bu reklam n gsteriminde T Enerji Enstitsne, verdii teknik destekten dolay bir teekkr yer ald.

72

it vakf dergisi

Altu iman

Enerji: Zor elde edilen, ok deerli bir kavram

Bizzat kas gcyle elektrik reten renciler, enerji konusunda daha fazla bilinlenmi olmallar Biz orada ilk defa; pedal eviren krk kiinin, enerjinin aslnda ne kadar deerli bir kavram olduunu kavradklarn grdk. Bunlarn hepsi niversite rencileri Krk renci ilk gn, gnde alt saat pedal evirdikten sonra, Hocam, herhalde biz bir apartmann bir gnlk elektriini karladk dediler. Ben de, yle bir ey olmad, sadece bir kiinin banyosu iin gerekli scak suyun karl olan elektrii rettiniz dediimde, Nasl olur hocam, kanter iinde kaldk, bu kadar zor mu bu i? dediler. Evet, bir bardak su stmak iin ketl azna kadar su ile doldurup, kaynatProjede, yksek performans elde etmek amacyla, dnyada ylda sadece 100 tane retilen bir motosiklet, motor ve karkas hari tamamen modifiye edilerek, ikolatadan elde edilen gazla alr hale getirildi. Prof. Dr. Altu iman, rportajmz srasnda bu zel motosikleti bizzat altrarak gsterdi.

tnzda, boa harcanan enerji ite bu kadar zor retiliyor Enerji tketen kitleler olarak, bu almann rencilerde nemli bir bilinlenme oluturduunu grdk ilerleyen gnlerde.. Arkasndan rencilere u rnei verdim: Bazen genler olarak nkleer reaktrlere kar oluyorsunuz ama, Trkiyede 80 milyon insan, kundaktaki bebekten en yal insanmza kadar, 365 gn, 24 saat bisikletin zerinden hi inmeden, srekli olarak pedal evirse, ancak bir reaktrn rettii enerjiyi retebilir Buna ok ardlar ve inanamadlar. renciler, pedal evirdikleri srada, bir taraftan da rettikleri enerjiyi ekrandan gryorlard. Onlara, Reaktre kar kabilirsiniz ama neye kar ktnz bilin, bunun bedeli bu dedim. Bu alma, bir bilinlenme yaratt ayn zamanda

lk reklam filmi iin geen sene, krk kii, be gn boyunca gnde alt saat, bizim rettiimiz elektrikli bisikletlerle pedal evirdi. Krk kiinin, pedal evirirken rettii elektrik aklerde depoland, sonra depolanan bu enerji ile de reklam filmi ekildi.

Bu almann bilinlendirme ilevi, niversite rencilerine ynelik bir toplumsal sorumluluk projesine de k yakt deil mi? O reklamn hemen akabinde lker, Biz bu reklamn arkasndaki bilinlendirme ilevini, bir toplumsal sosyal sorumluluk projesi olarak bytmek istiyoruz, ne yapalm? dedi. Bunun zerine, niversite kampslerini gezmek zere bir tr dizayn edildi. Trn ierisine zel panelleri de olan be tane yeni elektrikli bisiklet, her bisikletin zerine de termos eklinde bir fincan su yerletirildi. Genlerin; oda scaklndaki o bir fincan suyu elektrikli stcyla kaynatacak enerjiyi be dakika iinde retinceye kadar pedal evirmelerini, rettikleri enerji ile suyun scakln grmelerini de salayacak bir sistem kuruldu. Bu tr, Trkiyenin drt bir yannda on niversitede 20 bin renciye ulaacak ekilde kampsleri gezdi. be dakikada suyu kaynatacak enerjiyi retenlere Turkcell tarafndan eitli hediyeler verildi. rencilerin, bir kap enerjinin nasl elde edildiini bedenleri ile test ederek grdkleri bu alma, olaanst bir bilinlendirme salad. ikolata ile alan motosiklet fikri nasl ortaya kt? Reklam, rne dikkat ekerken, sizin, Enstit olarak bilimsel bir uygulamay veya bir farkllnz bu reklamla ne karma, tantma gibi bir dnceniz var myd? Geen ylki projenin ardndan, lkerin konu ile ilgili yetkilileri bu senenin banda yine bize gelerek, bu kez baka bir tema ile ama benzer etkileri olacak bir alma

73

it vakf dergisi

Altu iman

yapmak istediklerini sylediler. Biz de Enerji Enstits olarak piroliz konusuna kamuoyunun dikkatini ekmek istiyorduk. Piroliz dediimiz proses, aslnda 100 ksur yldr bilinen, kimya metularji faklteleri, kimya mhendislikleri ve kimya lisans blmleri bata olmak zere, birok niversitede allan bir konu. Fakat Trkiyede bu teknoloji uygulama anlamnda henz yaygnlam deil. Piroliz; herhangi bir organik malzemenin oksijensiz ortamda, yksek scaklk ve basn koullarnda bir prosese tabi tutulmasdr. Bu organik malzemedeki makro molekller, yksek scakln getirdii molekler kinetik enerjiyle birbirleriyle arprken, gaz baznda makro molekller krlp, daha kk hidrokarbonlara dnyor. Bylece metan, hidrojen veya propan, teknolojiyle gnlk hayatmzda yakt olarak kullanabileceimiz rnlere, gazlara dnyor. Araba lastiini, saman atklarn, gda atklarn, aklnza gelebilecek her trl organik atk rn bu prosesle yakta dntrebiliyorsunuz. Dnyada bu konu ile ilgili reaktrler, tesisler var

Bir motosikletin ikolata ile hareket etmesi dnyada da bir ilk olacak. Gerekten de bu alma reklam anlamnda ilgi eken, merak uyandran, Nasl olur, byle bir ey gerek mi? dedirten bir ierie sahip. Zeten bizim amacmz piroliz konusuna dikkat ekmek, onlarn da amac kendi rnlerine dikkat ekmekti. Bu reklamla her iki ilev de yerine getirilmi oldu.

Piroliz prosesi ile her trl organik atk yakta dntrlebilir

Piroliz prosesi, lkemizde henz yaygn deil mi? Bu tesislerden lkemizde de var ama yaygn deil. Bunun yaygnlamas gerekiyor. Bu konuya dikkat ekebilirsek, belki kamuoyunda tartlmaya balanr, daha detayl bilgi almak iin artk mikrofonu bizden ok kimya ve kimya mhendislii blmlerindeki hocalarmza tutarlar Bu dnceden yola karak, dedik ki, Piroliz yntemiyle ikolatadan elde edeceimiz gazlarla bir motosikleti altrabiliriz. Bu fikre harika dediler Bir motosikletin ikolata ile hareket etmesi dnyada da bir ilk olacak. Gerekten de bu alma reklam anlamnda ilgi eken, merak uyandran, Nasl olur, byle bir ey gerek mi? dedirten bir ierie sahip.

Zeten bizim amacmz piroliz konusuna dikkat ekmek, onlarn amac da kendi rnlerine dikkat ekmekti. Bu reklamla her iki ilev de yerine getirilmi oldu. Amacmz kesinlikle fosil yaktlara bir alternatif gelitirmek deil, bu konuya ilgi ekmek, bir de dnyada ilk olacak bir hareket isim koymakt. ikolata ile giden bir motosiklet dnyann nesine yarar derseniz, Felix Baumgartner, kendini stratosferden bolua att, dnyann nesine yarad? diye sormak lazm o zaman. Dnyada ilk olacak bir eye adm attnzda olaanst ilgi ekiyor, baka eylerin de konuulmasna yol ayor. ikolatadan yakt nasl elde edildi? Motosikletin bu yaktla alacak ekilde modifiye edilmesi de Enstitde mi gerekletirildi? Bu almay yapmak iin, lkerin destei ile ok hzl bir ekilde sfrdan bir laboratuvar kuruldu, donanmlar alnd, aratrma balad. Prensip uydu: ikolatay yediimiz zaman, ikolatann iindeki eker ve ya, sindirim sistemi tarafndan ayrtrldktan sonra vcutta kaslarmz tarafndan kullanlabilecek formda bir enerjiye nihayetinde ATP dediimiz bir molekle dnyor; vcut, ekeri ve ya yakt olarak kullanabiliyor diyelim. Benzer bir mant, bir iten yanmal motor iin de yapabilirsiniz. Motosikletin tek sorunu var; eker ve ya moleklleri iri hidrokar-

bon mlekller olduu iin bunlar yakamyor, Bunu piroliz prosesine tabi tutarak metan, propan, btan, hidrojen gibi kk hidrokarbonlara ayrtrrsanz, motosikletin kullanabilecei kimyasal bir forma dntrm olursunuz.. kinci fazda da, motosiklet bu gaz karm ile gitmiyor normalde, benzinle gidiyor. Ama biliyoruz ki, LPG ile giden arabalar, motosikletler var. Bu gaz LPG deil, ok zel bir gaz; belli oranda metan, propan, hidrojen ve btan ieriyor. Motosikleti, bu zel karmla gidecek ekilde modifiye ettik. Reglatrn, mikserini, yanma sistemini olduu gibi deitirdik, sadece bu gaz karm ile gidecek hale getirdiku anda bu motosiklet, bu gazn dnda baka bir gaz ya da yaktla gidemez., sadece bu ikolatadan elde edilen gaz karmyla gidebiliyor maalesef. Dolaysyla, proje iki fazdan olutu; birinci fazda, piroliz prosesiyle ikolatadan gazn elde edilmesi, ikinci fazda da motosikletin bu gazla alacak ekilde modifikasyonu ikolatann pirolizi iin s enerjisi gerekiyor. Motosikletin egzosuna giden, yani silindirden kan gazn scakln 600 derece olarak ltk. Bu egzoz gaznn ssndan, piroliz rekatrn beslemek iin yararlanacamz ok net grdk. Dolaysyla motosikletin egzoz grubunu kestik attk, onun yerine; egzoz gazn iinden geiren, hem egzoz ilevi, hem de piroliz reaktr ilevini gren bir reaktr (kimyasal) tasarlayp egzozun yerine yerletirdik. ikolatay attmzda, egzoz gazlarnn ssyla piroliz oluyor, kan gaz filtrelenerek temiz bir ekilde de gaz motora gnderiliyor ve motor da ikolatadan elde edilmi bu gaz karm ile almaya balyor. lk motosikletin prototipi byleydi. Egzoz zerindeki bu reaktrn rettii gaz miktar, motosikletin performansn haliyle kstlyordu. Ne kadar gaz kyorsa motosiklet ancak o kadar hzla gidebiliyor, daha yksek performans istediinizde daha ok gaz talep ediyor, ama bizim reaktr gaz o kadar hzl retemiyordu.

74

it vakf dergisi

Altu iman

Motosikletin tek sorunu var; eker ve ya moleklleri iri hidrokarbon mlekller olduu iin bunlar yakamyor. Bunu piroliz prosesine tabi tutarak metan, propan, btan, hidrojen gibi kk hidrokarbonlara ayrtrrsanz, motosikletin kullanabilecei kimyasal bir forma dntrm olursunuz..

satn aldk, modifiye ettik. Daha yksek performans gerekince, ikinci prototip iin dnyada ylda sadece 100 tane retilen ve Trkiyeye bir ya da iki tane getirilen bir motosiklet tercih edildi. Onun da, neredeyse motor ve karkas hari, silindir pistonundan lastiklere, mikserden reglatre, yan ateleme sisteminden fren ve amortisrlerine kadar btn bileenlerini skerek modifiye ettik. Ortaya zel bir tasarm kt.

1 kilo Metro ile 1 kilometre

Bunun zerine ikinci bir prototip yapalm dedik kinci prototipte, ikolatadan piroliz gazn laboratuvarda rettikten sonra, bunlar dalg tplerine depoladk, tpleri motosikletin zerine monte ettik, motosiklet dorudan bu tplerden beslendi.. Bu ikinci prototipte, rahatlkla daha fazla yakt verebildiimiz iin yksek performans saladk. almada kullanlan motosikletin bir zellii var m? lk prototip iin var olan bir motosiklet Motosiklet nasl bir ivme ile hzlanyor? 1 kilo ikolata ile ne kadar mesafe alnabiliyor? kinci prototipteki motosiklet saatte 120 km. hza kabiliyor ve saatte 0 km hzdan, saatte 100 km hza erime sresi 4.5 saniye mertebesinde. Yani ok yksek ivmeli hzlanabiliyor. Motosiklet, 1 kilo Metro ikolatadan (24 adet ikolata) elde edilen gazla 1 kilometre gidiyor. Teknik olarak bunun stne klabilir mi, diye sorarsanz, 1 kilo metro ile 20 km. gidecek kadar uzatabiliriz menzili. Bunun nedeni u: Biz hzl bir piroliz yapyoruz ve ikolatadan geriye arlkl bir karbon kalyor. Bu karbonu aslnda suyla muamele ederek, ift reaksiyon dediimiz reaksiyonla youn metan retebiliriz. O karbonu da motosikletin kullanabilecei hale getirebiliriz, fakat onu yapmyoruz. Burada ama, ok verimli bir piroliz prosesi yapmak deil, onun zaten teknikleri biliniyor. Yani st limiti 20 kmye kadar uzatabilir, gelitirebiliriz. Amacmz ikolata ile sokaklarda giden motosiklet yapmak olmad iin, ilemi burada kestik. Sonu olarak, srcs ile 300 kg. ci-

varndaki motosiklet 1 kilo metro ikolata ile kendinden 300 kilo fazla bir ktleyi 1 km gtrebiliyor Bu reklamn, insanlarda benzin yoksa ikolata var dncesi uyandrabilecei hi aklnzdan geti mi? Bu aslnda olmasn istemediimiz bir dnce. Rportajlarda bunu zel olarak vurguluyorum. Bu alma asla benzine veya fosil yaktlara alternatif amal yaplm bir alma deil. Nedeni de ok basit; yiyecek piramidine ekonomik skalada baktmzda ikolata en tepedeki rnlerden biri. Yaamsal nemi olan deil, keyif iin ve yksek cretle alnan bir rn. Dolaysyla ikolatadan piroliz sonucu elde edilecek bir yaktn ekonomik olmas da mmkn deil. u andaki limitleri zorlarsak nereye getiririz diye merak ederseniz; teknik limitleri zorlayarak bu teknolojiyi gelitirsek dahi, u anki fosil yaktlardan kat daha pahal bir konuma tayabiliriz. Piroliz prosesine dikkat ekmenin dnda, bu alma Enstitye ve ekibinize nasl bir kazanm salad? lkerin salad finansal destekle, Ensttmzde sfrdan bir laboratuvar ina ettik. Tezghlar, btn el aletleri, bilgisayar, reaktr ile bir laboratuvar Bu, niversitemiz ve enstitmz iin kalc bir yatrmdr. Aratrma grubum iindeki retim eleman arkadalarm, aratrma grevlileri ve rencilerim, bu konuda bir deneyim sahibi oldular. Bilfiil bu ii dizayn ettik; reaktr dizayn ettik, motosikleti modifiye ettik, nemli tecrbeler kazanld, keyif alarak ortak bir alma yapld. renciler iin inanlmaz bir motivasyon oldu. Gnmzn grsel yaam koullarna alm renci, tahta banda saatlerce yaz yazlmasndan eitim olarak hi holanmyor, bir ey de almyor. Bilfiil bir an nce iin iine girmek istiyor; lp yaparak, dokunarak ok hzl reniyor ve motive oluyor. Bu srete de renciler alt ay boyunca inanlmaz altlar. Tasarm yaptk, bilgisayar ortamnda, denedik, ilk reaktr sk sk arza yapt, onun

75

it vakf dergisi

Altu iman

nedenleri aratrdk, teknik dizayn sorunlarn tespit ettik, oradan kan deneyimle ikinci bir reaktr tasarland, gelitirildi, arza olasl sfrland, kontrol sistemlerini yaptk. Reaktr laboratuvar ortamnda olunca, scakl 200 dereceden 800 dereceye kadar, basnc da 1 bardan 10 bara kadar istediimiz gibi kontrol edebildik. Hangi scaklk ve basn koullarnda en verimli pirolizin ve en ideal gaz karmnn elde edilebildiini aratrarak grdk. renciler bu konunun her aamasn yaayarak, alarak, ok iyi bir eitim aldlar ve gzel bir tecrbe edindiler. Projede ka kii alt? T Enerji Enstitsndeki ekip sekiz kii. almalarda bize destek veren eski bir mezunumuz ve motosiklet modifikasyonu iin destek aldmz iki teknik elemanla birlikte 11 kiinin dokuz aylk almasyla proje gerekletirildi.

Reklamdaki uygulamay rencilere yaptrmak zere, laboratuvar donanml bir TIR, niversiteleri dolaacak
Reklam izleyenler genelde Bu sadece bir reklam algsna kaplyorlar... Bu bir reklam hilesi deil, gerek: Bu nemli. Ben de benzer sylemlere ahit oldum. Reklamn be dakikalk bir belgeseli var, o reklamda bizi grenler bazen darda, bizi tanyp, yanmza gelerek

Bu reklam gerek deil, deil mi? diye soruyorlar. Gerek! dediimde inanamyorlar. Reklamda Tnn ad geiyor. Aksi olsa, T, adnn bu ekilde kullanlmasna izin vermez, diyorum Bu alma iin de niversiteleri dolaacak bir tr, bu algy deitirecektir. rencilere eitim vermek zere hazrlanmakta olan bu trn iinde mini bir piroliz reaktr olacak. renci, bu trn iinde nce grsel malzemelerle bilinlendirilecek, ikolatay proses edip, yakta dntn grecek, sonra da motosikleti inceleyecek. Hatta ben bu trn AVMlerin nnde de sergilenmesini nerdim. Bu, olaanst bir teknolojiymi gibi de alglanyor bazen. Mmkn deil, diyorlar. Oysa bu bilimsel olarak yaplabilecek basit bir ey. Uzay mekii yapmyoruz! Demek ki, bilimsel almalar ve gelimeler insanlarmza ok uzak kaldndan, inanmakta zorluk ekiyorlar. Bize cezaevinden de mektup geldi, Hocam biz bu reklam grdk, inanamadk. Aramzda iddia oldu, bu i gerek mi deil mi! Ne olur, bize cevap verin diyorlar T Enerji Enstits burada duruyor. rencilerimiz de gelip yaptmz almay grebilirler. imdi nc olarak srada ok daha lgn bir projemiz var. Henz aklamyoruz. Bir yl nce tasarmn yaptk, sraya koyduk. Bir yl sonra sonularn grp paylaacaz. Bu defa, lker Metro Enerji Testi 3e geiyoruz. Bundan daha ileri, daha te bir fikri hayata geirmek zere beraberce yola kyoruz. Piroliz prosesine dikkat ekmeyi amaladnz bu almadan sonraki hedefleriniz neler? Enerji Enstits olarak ncelikli hedefimiz halkn bilinlendirilmesi, kamuoyunun, iadamlarnn, yatrmclarn bu konuya dikkatlerini ekmek. lkerin sa-

Burada ama, ok verimli bir piroliz prosesi yapmak deil, onun zaten teknikleri biliniyor. Yani st limiti 20 kmye kadar uzatabilir, gelitirebiliriz. Amacmz ikolata ile sokaklarda giden motosiklet yapmak olmad iin, ilemi burada kestik. Sonu olarak, srcs ile 300 kg civarndaki motosiklet 1 kilo Metro ikolata ile kendinden 300 kilo fazla bir ktleyi 1 km gtrebiliyor

layaca trla kacamz aylk eitim gezisinin de bu hedefimize katk salayacan dnyorum. Ondan tesi; eer biz bir piroliz reaktr yapalm, organik maddelerden yakt retelim ve bununla da elektrik retelim dnceleri olursa, bunun teknolojisi dnyada gelitirilmi durumda. Bizde ok gelimi olmasa da, piroliz konusu niversitelerimizde, kimya mhendislii ve kimya blmlerinde bir miktar da makine mhendislii blmlerinde allan konular. lgi olursa eminim bu fakltelerimiz bu ilgiyi karlayacak ekilde hemen konumlanr. Biz Enerji Enstits olarak bu konuyu bundan daha teye tamaya soyunmak istemiyoruz, rolmz burada bitmitir. Sadece bilgi edinmek isteyenlere bilgi vermeye devam edeceiz. Ama oturup, sanayi tipi bir piroliz reaktr ve tesisini ina edecek, projelendirecek bir almaya Enstit olarak girmek istemiyoruz Bizim setiimiz konular genelde niversitemizin dier birimlerinde allmayan konular. Odaklandmz, endstri ile ibirlii halinde yrttmz ok sayda proje var. Btn retim kadrosu ve rencilerimizle bu projelere entegre olmu durumdayz. Sylei: Hatice YAZICI AHNL

76

it vakf dergisi

T Tarihi/Takla Mimarnn zinde

stanbulda Bir ngiliz Mimar

William J. Smith ve Takla/Mecidiye Kla- Hmyunu

Mimarlk tarihi yaznmzda nerdeyse atlanm bir isim olan W. J. Smithin, stanbuldaki tasarm ve yapm etkinlikleri ve dier almalar ancak son yllardaki aratrmalarla listelenebilmitir. Akademik ilgi asndan yllar boyu rnein bir G. Fossati veya R. DAronco, bir A. Vallaury ya da Sarkis Balyann dzeyini yakalayabilmi grnmemektedir. Oysa kanmzca dnemi iin anlamlandrlmas gereken bir sosyal pozisyonu, kmsenmeyecek bir yapt toplam ve stanbul mimarl iin okunmay bekleyen bir tasarm dili vardr...

Prof. Dr. Afife Batur

T Mimarlk Fakltesi T iin simge deeri tayan, uzun yllar Tnn Rektrlk meknlarn da barndran tarihi Takla ant binamz iin tarafmzdan balatlan ve Do. Dr. Aygl AIR, Yrd. Do. Dr .Mine TOPUBAI, Dr. Gl CEPHANECGL, Seda KULA SAY ve Hilal UURLUnun iinde yer ald ekip tarafndan yrtlen TBTAK/Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma Kurumu destekli aratrma projemizin verileri, Takla konusundaki bilgilerimizi zenginletirirken, ad ve yaptlar bilinmeyen veya az bilinen bir mimarn yap dkmn de kefetmemizi salad. ngiliz mimar William James Smith, gerekten de stanbul mimarlar dosyasnn ad ve yaptlar az bilinen yelerindendi. Oysa Tanzimatn ilannn ardndan glenen Batya alma srecinde Osmanl bakentindeki yabanc mimarlar arasnda n-

de gelenlerden biriydi. Byk Britanya mparatorluunun en gl ve Osmanl siyaseti zerinde en etkili olduu dnemde alt. ngiltere, diplomasi alannda Avrupa bar iin Osmanl Devletini ve zellikle Tanzimat programlarn desteklemenin yararna inanan bir politikay savunmaktayd. 1810-1850 arasnda aralklarla ngiltere Bykelisi olarak stanbulda alan Lord Stratford Canning, Osmanl Batllamasnn/Avrupallamasnn desteklenmesi gereine inanan bir politik kimlik sergilerken, Saray ve Bab- li ile yakn iletiim iinde olan bir kiilikti. Ayrca Lord Stratford de Redcliffe, ngiliz Babakan George Canningin kuzeni olarak ngiliz diplomasisinin en gl isimlerinden biriydi. W. J Smith, 1831 ylnda yanan ngiltere Bykelilii binasnn yapm iin grevlendirildiinde geldii stanbulda, en azndan balangta Lord Canningin yaratt ilikiler ortam iinde yer ald. Mesleki kalitesinin dnda

77

it vakf dergisi

Afife Batur

W.J. Smithin, Osmanl mimarlnn adalama srecinde stanbula kazandrd nemli eserlerden Mecidiye Klas (1847-1853), gnmzde Tnn simgesi tarihi Takla (Mimarlk Fakltesi) ant binas. (Fotoraflar: Aras Nefti)

kiisel zellikleri ile de kendine zg bir alan oluturdu. Bu balamda Trkeyi/Osmanlcay renmesinin neminin alt izilmelidir.

Ksa bir yaam yks: Londrada 1802

ylnda doan ve Floransada 09 Ekim 1884te len, ancak z yaam yksn henz yeteri aklkta belgeleyemediimiz William James Smithin, mesleki geliiminin stanbul ncesi dnemine ilikin bilinenler olduka snrldr. Bir kamu proje ofisi olan Office of Worksta alt srada ngiliz elilii binasnn tasarm ve yapm ile grevlendirilerek 22 Haziran 1841de stanbula gnderildii biliniyor. Aratrmamzda belgelediimiz gibi stanbulda kald on iki yl iinde W.J.Smithin hayli ykl bir alma program olduu anlalmaktadr. Mimarlk tarihi yaznmzda ner-

deyse atlanm bir isim olan W. J. Smithin stanbuldaki tasarm ve yapm etkinlikleri ve dier almalar ancak son yllardaki aratrmalarla listelenebilmitir. Akademik ilgi asndan yllar boyu, rnein bir G. Fossati veya R. DAronco, bir A. Vallaury ya da Sarkis Balyann dzeyini yakalayabilmi grnmemektedir. Oysa kanmzca, dnemi iin anlamlandrlmas gereken bir sosyal pozisyonu, kmsenmeyecek bir yapt toplam ve stanbul mimarl iin okunmay bekleyen bir tasarm dili vardr. Projemiz, Taklann mimari okumasnn yan sra nemli saydmz bu bilgi an da olabildiince kapatmay amalad. W.J. Smith, Elilik binasnn yapmnn salad prestij ve rendii Trkesi ile Osmanl devlet adamlarnn ilgi ve gvenini kazand.

W. J Smith, 1831 ylnda yanan ngiltere Bykelilii binasnn yapm iin grevlendirildiinde geldii stanbulda, en azndan balangta Lord Canningin yaratt ilikiler ortam iinde yer ald. Mesleki kalitelerinin dnda kiisel zellikleri ile de kendine zg bir alan oluturdu. Bu balamda Trkeyi/Osmanlcay renmesinin neminin alt izilmelidir.

78

it vakf dergisi

Afife Batur

Fotoraflar: Aras Nefti

Ciddi olarak nemsendi ve ngiltere Devlet-i liyyesi mimar olarak tannd. Sultan Abdlmecid tarafndan da Avrupa mimarlarndan fenn-i mimaride meharet-i kmile sahibi olarak nitelendirildii ve Osmanl mimarlnn adalama srecinde byk projeler iin kendisine teklifler gtrld biliniyor. W.J.Smithin arlkl olarak stlendii resmi yaplarn tasarm ve uygulamasnn yan sra dnemin devlet grevlileri ve erkn iin de baz almalar yapt bilinmektedir. Ancak bunlardan yalnzca brahim Edhem Paa iin tasarlad projenin bilgileri elde edilebilmitir.

W. J. Smithin, stanbulda yap listesi aadaki gibi zetlenebilir:

ngiliz Eliliine bal projeler: - ngiliz Bykelilik Binas (Pera House) / 1842-1858 / ngiltere - stanbul Konsolosluu. - St. Helena apeli (Bykelilik arazisinde) / 1849-1858 (ilk dua: 20 Ekim 1858). - ngiliz Gemicileri Hastanesi /1846. - ngiliz Konsolosluu / 1849 / Mevcut deil. - ngiliz Konsolosluk Hapishanesi /1849/ Beyolu Hastanesi. Osmanl Devleti Resmi Proje ve Yapmlar: - Tophane-i Amire Hastanesi /1846-1849 /

Galatasaray'daki ahap binada bulunan Mekteb-i Fnun-u Tbbiye'nin ada koullara sahip ve kgir olarak ina edilmi ve yeniden programlanm bir binada eitimi srdrmesine gerek duyuldu ve Sultan Abdlmecid, yeni bir Mekteb-i Tbbiye binasnn yapm iin bir irade-i seniye yaynlad. radenin ardndan bugnk Takla binasnn yapm iin almalar balatld.

Gmsuyu Askeri Hastanesi. - Bahriye Hastanesi / 1847-1848 / Kasmpaa Deniz Hastanesi. - Mecidiye Klas /1847-1853 / T Mimarlk Fakltesi. - Tophane Kasr- Hmayunu /1847-1851 / MSGS Restorasyon Blm. - Selimiye Klas Hnkr Dairesi /1850 I. Ordu Komutahl Merkez Binas. - Mekteb-i Harbiye Manej /1849-1850 / Mevcut deil. - Mekteb-i Tbbiye Renovasyonu /1848/ Mevcut deil. - Dolmabahe Saray Kristal Merdiven rts / 1850? - Dolmabahe Saray K Bahesi / 1853. - Dolmabahe Saray Alay Kk /1854. stanbul Sivil Proje ve Yapmlar: - Sadrazam brahim Edhem Paa Kona / 1967de yktrld. - Naum Tiyatrosu /1853 /1870 Beyolu Yangnnda yand. Genel bir gzlemle W.J.Smithin gerek ngiltere gerek Osmanl Devleti iin yapt almalarda tasarmlarnn klasiki ve talyan bir slup sentezine yakn olduu bellidir. Bu izginin dna kt nadir rnekler arasnda Dolmabahe Saray iin tasarladklar iaret edilmelidir. K Bahesi (Orangerie)nde ama zellikle Sarayn Kristal Merdiven rtsnde dnemin ileri teknolojisini kullanmas ve bu dkme demir

W.J. Smithin eserlerinden ngiltere stanbul Konsolosluu / 1842-1858 (stte), Gmsuyu Askeri Hastanesi/1846-1849, Dolmabahe Saray Alay Kk/1854.

79

it vakf dergisi

Afife Batur

1870 ylnda Beyolu yangnnda yanan Naum Tiyatrosu/1853 Tophane Kasr- Hmayunu/1847-1851 (MSGS Restorasyon Blm).

/cam yapnn Londrada ayn yl alan byk uluslararas fuarn ant yaps olan Crystal Palace ile teknolojik yaknl iaret edilmelidir.

Mecidiye Kla-i Hmyunu/Takla

stanbulda gerekletirdii projeler arasnda ona aidiyeti en ok bilinen projesi, Bykelilik Binasnn ardndan Mecidiye Kla-i Hmyunudur. Galatasaray'daki ahap binada bulunan Mekteb-i Fnun-u Tbbiye'nin ada koullara sahip ve kgir olarak ina edilmi ve yeniden programlanm bir binada eitimi srdrmesine gerek duyuldu ve Sultan Abdlmecid, yeni bir Mekteb-i Tbbiye binasnn yapm iin bir irade-i seniye yaymlad. radenin ardndan bugnk Takla binasnn yapm iin almalar balatld. Osmanl Modernizasyonunu temsil edecek bir kurum ve yap tasarlanmas gerekiyordu. yz renciye eitim verebilecek bir okul ile iki yz hasta kapasiteli bir eitim klinii ve dier blmleri ile zenginletirilmi bir yapm program oluturuldu. lk ta koyma treni, 24 ubat 1847'de (H.1263, Rebilevvel 8, aramba gn) Sultan Abdlmecid'in de katlmyla yapld. Trenin grkemli olmas iin zel bir zen gsterildi. Mektebin tasarm ve yapm kalitesine zel bir dikkat gsterildii de tm belgelerde kaytldr.. almalar hzla balamtr. Yapm almalar srdrlmekte ve Mektebin kaba inaat bitmek zere iken bilinmeyen bir nedenle neredeyse ani olarak karar deitirilecektir. BOA'da bulunan 05 Ekim 1848// Za 1264 tarihli belgede, 1848 ylnda okul konusundaki kara-

rn deitirildii hibir aklama yaplmadan bildirilmekte ve yaplacak ilemler sralanmaktadr. Babakanlk Osmanl Arivi'nde deiiklie ilikin ok sayda belge vardr. lev deiikliinin gerekeleri bu belgelerde de aklanmamakta, yalnzca "hasb'el icab terimi kullanlmaktadr: lgin olan, dnmn tm maliyetini Sultann zel btesinden demeyi stlenmesidir: Bu karar ve BOAdaki belgeler ile dnemin gazetelerindeki betimlemeler, ilk yapnn zellikleri ve karar deiiklii srasndaki durum hakknda ayrntl bilgiler yer almaktadr. "Yeni Tp Okulu, byk bir i avlusu olan paralelkenar biiminde bir yapdr ve iki katldr. Yetkin bir beeniyi yanstan yaptn ana giriinde iyonik ve korentiyen slupta iki kolon sras olan gzel bir portik ykselir. zerinde byk boyutlu bir kubbe yer alr benzeri betimleme-

"Yeni Tp Okulu, byk bir i avlusu olan paralelkenar biiminde bir yapdr ve iki katldr. Yetkin bir beeniyi yanstan yaptn ana giriinde iyonik ve korentiyen slupta iki kolon sras olan gzel bir portik ykselir. zerinde byk boyutlu bir kubbe yer alr benzeri betimlemeler, ana izgileriyle gnmzdeki Taklaya yakn duran bir yapy iaret eder.

ler, ana izgileriyle gnmzdeki Taklaya yakn duran bir yapy iaret eder. Gerek bu betimlemeden gerekse Babakanlk Arivi'ndeki belgelerden, kaba inaatn tamamen bittii gibi olaslkla ikinci kat dzeyinde tm almalarn da gerekletirilmi olduu anlalmaktadr. Btn operasyonun zenle ve M. W. J. Smith'in gzetimi altnda srdrld ebniye-i merkumenin evvelkinden iki kat ziyde tekellft ile yaplmas Msy smit'in resim ve tarif ve ihtir zre uygulanmas kaytldr. Takla, gnmzdeki grnmne bu dnmn ardndan kavumu grnmektedir. Mecidiye Kla-i Hmayunu'nun yapm, 1854 ylnda sonland. Ancak hemen ertesinde balayan Krm Sava srasnda Fransz askerleri iin hastane olarak tahsis edildi ve ertesinde yeniden dzenlenmesi gerektiinde, yaplan bir renovasyon almasnn ardndan 1861 ylnda bu kez kla olmak zere yeniden ald. 1909 ylnda 31 Mart Vakas srasnda top atlarna maruz kalan ve kuzey kanad hasar gren Takla yeniden onarld. 1914 ylnda geirdii bir yangn sonrasnda ise bu kez gney kanad zarar grd. Ama asl byk renovasyon, son ve hayli radikal onarm stanbul Teknik niversitesine tahsis edilmesi zerine balatlan ve Prof. Paul Bonatz ve Prof. Emin Onat tarafndan gerekletirilen dntrme operasyonu oldu. Prof.P. Bonatz'n byk bir benimseme ile ve Onat'n da destei ile yrtt proje, bir yeniden doum olgusuydu ve Takla'nn ilk tasarmndaki Neo-Rnesans vurgulu klasizmini yeni bir yorumla canlandrd bir ant-yap inas oldu.

80

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Tnn Yeni Rektr: Prof. Dr. Mehmet Karaca

Tnn yeni rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, greve balad 6 Austos 2012de yaymlad mesajda, asl misyonu bilim olan insanlar iin idari grevlerin geici ve bir bayrak yarndan ibaret olduunu belirterek, adaylk srecinde paylat T ile ilgili vizyon ve projelerin hayata geirilmesinin Rektrlk srecinde ana grevi olacan yineledi.

stanbul Teknik niversitesi, Avrasya Yer Bilimleri Enstits, klim ve Deniz Bilimleri Anabilim Dal ve Maden Fakltesi, Jeoloji Mh. Blm retim yesi Prof. Dr. Mehmet Karaca, Tnn yeni rektr olarak 6 Austos 2012 tarihinde greve balad. Greve balad gn bir mesaj yaymlayan Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, asl misyonu bilim olan insanlar iin idari grevlerin geici ve bir bayrak yarndan ibaret olduunu belirterek, bu zor ama onurlu grevi yklenirken hissettii sorumluluk duygusunu, Tnn gelecei

iin alma heyecann ve dncelerini u ekilde paylat: niversitemizle ilgili vizyonumuzu ve projelerimizi seim srecinde kiisel grmelerimizde ve toplantlarmzda bizzat szl olarak ya da yazl biimde detayl olarak sizlerle paylamtm ve bu srete belirttiim tm konularn, ynetimim boyunca ana grevim olacan bu ilk mesajmda yinelemek isterim. Bu dnemde ilk hedefimiz, T'nn altyap eksikliklerinin ve inaatlar ile ilgili sorunlarn srdrlebilirlik erevesinde zlmesi iin, ihmal edilen operasyonel sistemin kurulmas ve bu ekilde asli ve stratejik hedeflerimizle badak

akademik ilere odaklanma olacaktr. Devraldm grevin esas, bir yetkiler btnnden ziyade, daha ncesinden taahht ettiimiz projeler ve idari anlayn uygulanmas noktasnda zerimize yklenen bir sorumluluktur. Ve bu hukuki olmann yannda topluma, tarihe ama daha da zelde T'nn hem bugn hem de yarnki kadrolarna kar bir sorumluluktur. Bu dnemde, her biri hayata geirilmek zere zenle hazrlanm ve allm projelerimizi, sizlerin destei ve yapc eletirileriyle, T'nn yararna olacak ekilde gerekletireceimize ve gnn sonunda hep birlikte daha gl, ada ve huzurlu bir T meydana getire-

Prof. Dr. Mehmet Karaca

Prof. Dr. Mehmet Karaca stanbul Teknik niversitesinde Jeoloji Mhendislii Blmnde ve Avrasya Yer Bilimleri Enstitsnde retim yesidir. klim ve Deniz Bilimleri Anabilim Dal Bakanln yrtmektedir. Lisans ve Yksek Mhendis derecelerini stanbul Teknik niversitesi Meteoroloji Mhendislii Blmnden; doktorasn da University of California, Los Angeles (UCLA)'dan "Atmosfer ve Okyanus Bilimleri" dalnda almtr. Akademik aratrma sahalar srasyla atmosfer ve okyanusun saysal modellemesi, blgesel iklim deiimi, hava kirlilii ve kalitesi ve afet ynetimidir. Bu konularda birok ulusal ve uluslararas yayn, davetli sunumu vardr. TBTAK, DPT ve BB gibi ulusal kurumla-

ra ve World Bank, United Nations Development Programme, NASA ve International Centre for Scientific Culture-World Laboratory gibi uluslararas kurumlara ok sayda byk proje yapmtr. Ayrca Birlemi Milletler iin hazrlanan Birinci Ulusal klim Deiiklii Bildirimi ve Los Angeles Hava Kirlilii Projesi gibi uluslararas projelerde yer almtr. Prof. Dr. Mehmet Karaca aratrmac kimliini ok geni bir idari tecrbeyle btnletirmitir. stanbul Teknik niversitesinde Rektr Yardmcl, T-KKTC Kurucu Rektrl, Fen Bilimleri Enstits Mdrl, eitli Rektr Danmanlklar ve Ynetim Kurulu yelikleri gibi birok akademik ve idari grevde uzun yllar hizmet vermitir. T Rektr Yardmcl dneminde idari ve mali iler, strateji, dner sermaye, personel, salk-kltr, ktphane ve dokmantasyon dairelerinden sorumlu olmutur. Rektr Danmanl dneminde T Teknokentin fizibilite ve piyasa analizi proje koordinatrln yapmtr. Ayrca TBTAK-AYDAG yrtme kurulunda grup yelii, TBTAK Marmara Aratrma Merkezi (MAM) Kimya ve evre Enstitsnde danmanlk, National Geographic-Trkiye'nin akademik danmanl, Elginkan Vakf Bilim ve Teknoloji dl Komisyonu yelii gibi T d grevler de yapmtr. 17 Eyll 1957 stanbul doumlu olan Mehmet Karaca, Pertevniyal Lisesi mezunu olup akc dzeyde ngilizce bilmektedir. Mimar Sinan niversitesi retim yesi Filiz Karaca ile evli ve iki kz ocuu babasdr.

81

it vakf dergisi

Tden haberler llll

ceimize inancm tamdr. Bu inanla birlikte, grev srem boyunca T'nn menfaatlerinin sair menfaat ve kayglarn zerinde tutulmas, korunmas ve de ynetimimizin idari vizyon ve misyonunun uygulanmas noktasnda karlalmas muhtemel her trl engel ve engellemeleri ama konusunda tam bir kararllk iinde olacamzdan; bu erevede, gerektiinde tm yasal ara ve idari imkanlar en etkin ekilde ve sonuna kadar kullanacamzdan kimsenin kukusu olmasn. Deerli T'ller; ynetimimizin asl performans baar kriteri, projelerimizin hayata getii, sizlere daha iyi ekonomik, sosyal, psikolojik ve fiziksel olanaklara sahip bir T ortam salanmasndan ibaret deildir. Ha-

yalini kurduumuz asl baarmz, siz deerli mensuplarmzn uzmanlklar ynndeki becerilerinin geliimine imkan salayarak, toplum iin saysz deerler yaratlmasna, lkemizin, ulusumuzun refah ve ada dnyaya doru gelecei iin T'den beklenen, anlaml faydalar retilmesine araclk etmek olacaktr. Yani her bir yemizin ve hatta rencimizin akademik, i, sosyal ve kltrel yaama ilikin inisiyatif ald, birer giriimci olduu bir yapya ne kadar hizmet ettiimiz olacaktr. Kanmca ancak bu alg dorultusunda abalamamz, Yeni Yzylda da yine lider T'den sz etmemizi olas klacaktr. Her bir bireyinin ve biriminin inisiyatif almaya yreklendirildii, srekli

deer yaratmaya ynelik yeni beceriler gelitirmenin desteklendii, giriimciliin tevik edildii ve ortam saland, herkesin yaamda kendisini gerekletirmek gibi nihai bir ereinin olduunun farknda olunduu bir T iin, kolaylatracamz ama zorlatrmayacamz, ahsm ve alma arkadalarm adna sz veriyorum. Bu alg ve vizyon dorultusunda, desteinizi bekliyor, yeni dnemde herkese baarlar diliyor, sevgi ve sayglarm sunuyorum. Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, greve atanmasnn ardndan, teekkr etmek ve tekrar grmelerde bulunmak zere bir program erevesinde tm Faklte ve Enstitlerde toplantlar dzenledi.

Rektr Yardmclar
Prof. Dr. Mehmet Sabri ELK T Maden Fakltesi Prof. Dr. brahim ZKOL T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi Prof. Dr. Ali Fuat AYDIN T naat Fakltesi

Genel Sekreter
Do. Dr. Tayfun KINDAP T Maden Fakltesi

Dekanlar

Grev Sresi Dolan Dekanlarn Yerine Atananlar Prof. Dr. Sinan Mert ENER T Mimarlk Fakltesi

Prof. Dr. Fatma ARSLAN T Maden Fakltesi

Prof. Dr. Ahmet Ergin T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi

Prof. Dr. Metin Orhan Kaya T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi

Prof. Dr. Emanullah HIZEL T FenEdebiyat Fakltesi

82

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Atamalar
2547 Sayl Kanun'un 19. maddesinin (b) fkras ve "Akademik Tekilat Ynetmeliinin" 11. maddesi uyarnca, yl sre ile grev yapmak zere; - T Mimarlk Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Sinan Mert ENER, Mimarlk Fakltesine Dekan olarak, - T Maden Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Fatma Arslan, Maden Fakltesine Dekan olarak, - T Fen Edebiyat Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Emanullah HIZEL, Fen-Edebiyat Fakltesine Dekan olarak, - T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Ah met Ergin, Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesine Dekan olarak, - T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Metin Orhan Kaya, Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesine Dekan olarak - T naat Fakltesi retim yesi

Prof. Dr. smail KOYUNCU, Fen Bilimleri Enstits'ne Mdr olarak, Elektrik Elektronik Fakltesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Fuat KK ve letme Fakltesi retim yesi Yrd. Do. Dr. ule ITIR SATOLU, Mdr Yardmcs olarak, - naat Fakltesi retim yesi Prof. Dr. nal ALDEMR, Deprem Mhendislii ve Afet Ynetimi Enstits'ne Mdr olarak, - letme Fakltesi retim yesi Prof. Dr. ebnem BURNAZ Sosyal

Bilimler Enstits'ne Mdr olarak, Do. Dr. Aygl AIR ve Yrd. Do. Dr. Cumhur Enis EKNC , Mdr Yardmcs olarak, - Trk Musikisi Devlet Konservatuar retim yesi Prof. Adnan KO , TMDKya Mdr olarak, Do. Cihangir TERZ ve Do. Serpil MURTEZA OLU, Mdr Yardmcs olarak, - Mzik leri Aratrmalar Merkezi (MAM)ne Prof. . ehvar BE ROLU Mdr olarak, atanmlardr.

Danmanlar
Rektrle alacak Danmanlar: Prof. Dr. Ramazan EVREN Prof. Dr. Fethi ALIIR Prof. Dr. Sinan Mert ENER Prof. Dr. Mehmet OMURTAG Prof. Dr. Zekai CELEP Rektr Yardmclar ile alacak Danmanlar: Prof. Dr. Beraat ZELK Do. Dr. Levent TRABZON Do. Dr. Gkhan NALHAN Do. Dr. Alper NAL Do. Dr. Mustafa KUMRAL Do. Dr. Glin V Yrd. Do. Dr. Hseyin KIZIL Yrd. Do. Dr. Atilla Cokun TOKSOY Yrd. Do. Dr. Gven KMRGZ KIRI

T-KKTC Atamalar
T-KKTC Rektr Prof. Dr. Ercan Kahya T-KKTC Ynetim Kurulu Prof. Dr. Ercan KAHYA Prof. Dr. Ahmet ERGN Do. Dr. Serdar KUM Do. Dr. Murat BUDAKOLU Yrd. Do. Dr. Mehmet Ali KARACA Metin GLTEKN Ali YNEL Raportr Genel Sekreter Namk MFTOLU T-KKTC Rektr Danmanlar Do. Dr. Burkin DAL Do. Dr. Gzde OLAKOLU SARI Do. Dr. Murat BUDAKOLU Yrd. Do. Dr. Gksenin NALHAN

83

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Tnn 2012-2013 Akademik Yl

stanbul Teknik niversitesinin, gelecek drt yllk ynetim sorumluluunu stlenen Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, 2012-2013 retim yl al treninde yapt konumada T Rektr olarak misyonum, hedefim ve en nemlisi inancm odur ki, yeni yzyl yine Tnn olacaktr... dedi.

stanbul Teknik niversitesinin 20122013 Akademik Yl, 21 Eyll 2012de, Ayazaa Kamps Sleyman Demirel Kltr Merkezinde yaplan trenle balad. Trene, Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardmcs Davut Kavranolu, Eskiehir Milletvekili TBMM Milli Eitim, Kltr, Genlik ve Spor Komisyonu Bakan Prof. Dr. Nabi Avc, niversite rektrleri, T eski rektrleri, Rektr Yardmclar, mezunlar, akademisyenler ve renciler katld.

Rektr Karaca: Yeni Yzyl Yine Tnn Olacaktr

T Rektr olarak ilk Akademik Yl al trenini gerekletiren ve al konumasn yapan Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, T'nn lkemizdeki eitim kurumlar iinde tarihi, kltr ve kurucu iradesi itibari ile gcn ulusumuzun en derin kklerinden alan esiz bir kurum olduunu ifade etti. 6 Austos 2012 tarihi itibari ile niversitemizin gelecek drt yllk ynetim sorumluluunu stlenmi bulunduunu ve bu grevi yakn alma arkadalar Prof. Dr. Mehmet Sabri elik, Prof. Dr. brahim zkol ve Prof. Dr. Ali Fuat Aydn ile birlikte srdreceini vurgulayan Rektr Mehmet Karaca, "Ynetim yaklammz, drt temel deer zerine kurulmutur: Beceri ve yetkinliklerimizin farknda olmak, zlmeyi bekleyen ya da gelecekte olas sorunlar karsnda olgunluk, ideallerimizi gerekletirmek ve vizyonumuza ulamak iin z disiplin, hedefle-

diimiz baarya ulamak iin deerlerimiz arasnda btnlk. Bu temel deerlerin bizi ulatrmasn beklediimiz nihai ama; lkemizin ve geleceimizin teminat, en kymetli varlklarmz, sekin rencilerimizin sahip olduklar ham yetenekleri gerek bir deere dntrebilen, tm mensuplarna kendilerini gerekletirme frsat sunan bir T yaratmaktr." dedi. Ksa ve orta dnemde hzla yapmay planladklar almalar; Akademik Geliime Ynelik zmler, retim Kalitesine Ynelik zmler ve Yerlekelere Ynelik zmler eklindeki balklar altnda zetleyen Karaca, Tnn, lkemiz iin ncelikle iletiim ve enerji gibi stratejik alanlarda savunma sanayimizden d politikaya uzanan geni bir yelpazede ileri teknolo-

Tye 2012-2013 retim ylnda en yksek puanla giren ilk renci

. Fsun Cemre KARADOAN . Mert KLTE . Yamur COKUN

2012-2013 retim ylnda Tye en yksek puanla giren ilk renciye, yeni retim yl al treninde Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca tarafndan dizst bilgisayar hediye edildi ve baar belgeleri sunuldu. Tye n srada giren rencileri ve blmleri: Fsun Cemre Karadoan, Mimarlk Fakltesi Mimarlk Blm ngilizce; Mert Klte, Elektrik-Elektronik Fakltesi Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm; Yamur Cokun, Elektrik-Elektronik Fakltesi Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm.

84

it vakf dergisi

Tden haberler llll

jileri retecek ve adapte edeceini, benimsedii disiplinler ara- sreci gittike ks yaklamla, milletimizin yzyllardr sren byk yry- salyor. diye kone katkda bulunmaya devam edeceinin altn izdi. Karaca nutu. Akademik konumasn Sonu olarak tm bu abalarmz niversitemizi yl allarn ve vizyonuna uygun alanlara odaklayarak dnyann en saygn, akademisyen-bilinirlik dzeyi en yksek kurumlarndan biri haline getirmek renci toplantlariindir. Bunu baarmann srr da, ynetimi, retim yeleri, n gelenek haline Trende konuma yapan TBMM Milli Eitim, Kltr, Genlik ve Spor Komisyonu Bakan idari kadrolar ve rencileriyle Tnn tarihi ve kltrel mis- getirdiini syleyonuna yakacak bir hizmet algsyla; yani akla almaktr. yen Avc, Tl Prof. Dr. Nabi Avcya, Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca tarafndan teekkr plaketi sunuldu. T Rektr olarak misyonum, hedefim ve en nemlisi inan- rencilere birka cm odur ki, yeni yzyl yine Tnn olacaktr. diyerek ta- kitap nerisinde mamlad. bulundu. Avc, T eski rektr ve efsane hocalarndan Prof. Eskiehir Milletvekili TBMM Milli Eitim, Kltr, Genlik ve Dr.Mustafa nan'n hayatn konu alan Ouz Atayn yazd Spor Komisyonu Bakan Prof. Dr. Nabi Avc, ise konumasn- Bir Bilim Adamnn Romannn zevkle okunacak bir kitap olda Tnn kkl tarihinden ve son dnemdeki baarlarn- duunu syledi. dan sz ederek dnyada yaanan hzl deiime dikkat ekti. Tnn yeni retim yl al nedeniyle Cumhurbakan Avc, niversitelerin merkezi ve brokratik yapya mahkum Abdullah Gl, Babakan Recep Tayip Erdoan, ok sayda edilmesinin dourduu sonularn herkes tarafndan bilindi- bakan ve brokrat, kutlama mesaj gnderdi. ini, say ve nitelik olarak artan yksekretim kurumlarnn artk daha zgrlk, daha zgn ve her kurumun kendi zel koullarna zm retir bir yapya kavuturulmasna ihtiya olduunu vurgulad. niversite eitimi srecinin drt yl olmasn ve lkemizde birok blm iin ayn srenin uygulanmasna anlam veremediini ifade eden Avc, zellikle bilgi teknolojileri alannda birinci snfta verilen bilgiler ok geride kalm oluyor. Bunu bilgisayar yazlmclarnn dramatik bir ekilde yaadn biliyorum. Bunun iin her eyi yeni batan ve ok kkl bir biimT Trk Musikisi Devlet Konservatuar Trk Mzii Grubu, alta bir mini konser verdi. de dnmek zorundayz. Bu alanSolo vokal: Yard. Do. Dr. Sinem zdemir, Ney: Ara.Gr. Dr. Ali Tfeki, Kemene: r. Gr. Hatice Doan Sevin, Kanun: Yard. Do. Ayegl Kostak Toksoy, Ud: r. Gr. Bilen Ikta.) lardaki bilgilerin kendini yenileme

85

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, Babakan Erdoanla Grt

Babakan Recep Tayyip Erdoan, stanbul Teknik niversitesi Rektr Prof. Dr. Mehmet Karacay Babakanlk Resmi Konutunda kabul etti. Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, ilk ziyaretini gerekletirdii Babakan Erdoan ile ba baa yapt grmede, stanbul Teknik niversitesinin gelecek drt ylda yerine getirmeyi planlad ulusal ve uluslararas projeleri hakknda bilgi verdi. Tnn lkemizin geliimindeki roln vurgulayan Babakan Recep Tayyip Erdoan, niversitemizin bu misyonuna devam edeceinden phesinin olmadn ifade etti.

Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, Cumhurbakan Abdullah Gl ile Grt

Cumhurbakan Abdullah Gl, Rektrmz Prof. Dr. Mehmet Karacay Tarabya Huber Kknde kabul etti. Cumhurbakan tarafndan scak bir ortamda karlanan Rektrmz, bir saate yakn sren grmeden sonra yapt aklamada "Sayn Cumhurbakanmz stanbul Teknik niversitesinden ilgi ve samimiyetle bahsetti. Bu bizi ziyadesiyle mutlu etmitir. Cumhurbakanmz, stanbul Teknik niversitesini ok nemsediini, lkemizin geliimine yapt katklara deinerek beklentilerini dile getirdi. Kendileriyle T'nn mevcut ve gelecek projelerini, niversitemizin i dnyas ile ilikilerini ve yksekretim vizyonumuz ile ilgili grtk." dedi.

ABD Nebraska niversitesi Rektr, Ty Ziyaret Etti

ABD Nebraska niversitesi Rektr Profesr James Milliken, beraberindeki alt kiilik bir heyetle, T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karacay ziyaret etti. Ziyaretin amac, Dnya iin ok nemli olan global sorunlar ve iki niversite arasnda gelecekte yaplabilecek ortak almalar zerine gr alveriinde bulunmak olarak akland. Heyette, Nebraska Salk Merkezi Kamu Sal Fakltesi Dekan Yardmcs, Biyolojik Sistemler Mhendislii, Sanat Tarihi, Siyaset Bilimi ve ocuk, Yetikin ve Aile almalar blmlerinden retim yeleri yer ald. Grmelerde tekstil tasarm teknolojisi, uzay bilimleri-

ne bal uzay hukuku ve uydu konular, uzaktan alglama sistemleri, gda mhendislii, biyoteknoloji ve nanoteknoloji konular ele alnd.

86

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Hollanda le AR-GE ve novasyon birlii

stanbul Teknik niversitesi, tarihinde ilk defa Avrupal bir babakan arlad. Hollanda Babakan Mark Rutte, D Ticaret ve Tarm Bakan Henk Bleker, Hollandann nde gelen AR-GE, salk, trafik gvenlii, tarm-gda ileme ve temiz teknoloji konularnda uzmanlam firmalarndan oluan bir heyet, Ty ziyaret etti.
stanbul Teknik niversitesi, tarihinde ilk defa bir Avrupal Babakan arlad. Hollanda ile Trkiye arasndaki ekonomik ve teknolojik ibirliini gelitirmeyi, AR-GE ve inovasyon konularnda i frsatlar ve tecrbe paylamn hedefleyen ziyareti gerekletiren Hollanda Babakan ve beraberindeki heyet, Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca tarafndan karland. Hollanda Babakan Mark Rutte ve D Ticaret ve Tarm Bakan Henk Bleker ile heyette yer alan iadamlar, 7 Kasm 2012 tarihinde Sleyman Demirel Kltr Merkezinde T retim yeleri, mezunlar, renciler ve T Ar Teknokent temsilcileri ile bir araya geldi. Seminerde Hollandann nde gelen irketleriyle birlikte, Trkiye ve Hollanda arasndaki ilikilerin tamamlayc ynleri ve gelecek vizyonu tartld. Seminerin alnda konuan T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, Tnn inovasyona destek veren bir niversite olduunu belirterek, Hollanda ve Trkiye niversiteleri arasndaki ilikiyi, Hollandal giriimcileri Teknokentlerimize davet ederek srdrmek istiyoruz. dedi. Hollanda babakan Mark Rutte ise konumasnda: Trkiye ekonomisi en hzl ilerleyen ekonomilerden biri, neredeyse in kadar hzl ilerleyen bir ekonomisi var. 400 yldr fikir alveriinde bulunuyoruz. ki lke olarak bugn de burada bulunmamzn nedeni, ticari ilikilerimizi daha ileri tamak dedi. Hollanda Babakan Rutte, konumasnda zellikle Tl gen mhendis adaylarna seslenerek, ilk ilerini Hollandada bulabilecekleri konusunda arda bulundu. Seminer sonunda gnn ansna T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca tarafndan Babakan Mark Rutteye bir teekkr plaketi verildi.

1912den Gnmze 400 Yllk birlii

Trkiye ve Hollanda arasndaki ilikiler bundan tam 400 yl ncesine dayanyor. Osmanl Devleti 400 yl nce Hollanda vatandalarna, Osmanl topraklarnda seyahat izni vermi ve padiahn imzalad fermanla ticaret yapmalarna imkan tanmtr. 1612 yl bu balamda iki lke arasndaki diplomatik ilikilerin balang yl kabul ediliyor. Trk yatrmclar Hollandada bata bankaclk olmak zere birok sektrde faaliyet gstermektedirler. Daha da nemlisi Hollandada Trk kkenli 390.000 vatandan yayor olmas ve Trkiyede saylar giderek artan Hollanda vatandalarnn varldr. Trkiyenin gelecek vaat eden ekonomisi, giderek nem kazanan stratejik konumu ve kresel g merkezinin batdan douya doru kaymas, iki lke arasndaki ilikileri daha cazip bir hale getiriyor.

87

it vakf dergisi

Tden haberler llll

niversite-Sanayi birliinde T Yine Zirvede

Aratrma ve inovasyonda nc niversite T, retim yeleri tarafndan yrtlen ve T.C Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan desteklenen SAN-TEZ projeleri ile zirvede ne kan niversiteler arasnda yerini ald. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan 1. niversite-Sanayi birlii Zirvesi gerekletirildi. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ev sahipliinde dzenlenen zirveye Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakan Nihat Ergn, TBTAK Bakan, YK Bakan, niversite rektrleri, valiler, sanayiciler, teknopark yneticileri, ARGE merkezleri ve Organize Sanayi Blgesi yneticileri katld. Zirvenin alnda konuan Bakan Nihat Ergn, niversite ile sanayinin ibirlii ve koordinasyon iinde almasnn nemine deindi. niversitelerin snai mlkiyet sisteminin nemli birer aktr haline gelmelerinde ok byk bir rol oynayacan ifade eden Ergn, Trkiyenin 2023 hedeflerine ulamasnda niversitelerin barol oynayacan syledi. Zirvede niversite-sanayi ibirlii alanndaki baarl niversitelerle, SAN-TEZ Projelerinde baarl olan firmalar dllendirildi. T, retim yeleri tarafndan yrtlen ve T.C Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan desteklenen SAN-TEZ projeleri ile zirvede ne kan niversiteler arasnda yerini ald. Tnn bu baarsndan dolay Rektr Prof. Dr. Mehmet Karacaya Bakan Nihat Ergn tarafndan plaket sunuldu. T adna dl alan Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, niversite-Sanayi ibirliine T olarak ok nem verdiklerini bunun eitimde de bir inovasyon olduunu ifade etti. Zirvede, Trk Patent Enstits ile YK arasnda imzalanan protokoln niversite sanayi ibirlii adna bir de protokol imzaland.

T Dnyann lk 500 niversitesi Arasna Girdi

Enformatik Enstits bnyesinde oluturulan University Ranking by Academic Performance (URAP) Laboratuvar Bakan Prof. Dr. Ural Akbulut, Webometrics Dnya niversiteler sralamasna ilikin bilgi verdi. Buna gre, dnyadaki yaklak 20 bin niversitenin deerlendirildii ''Webometrics Ranking of World Universities'' sralamasnda, ODT 275. T de 499. srada yer alarak ilk 500 arasna giren iki Trk niversitesi oldu. Sralamada, ilk 500 ile 1000 niversitesi arasna da Gazi niversitesi 501, Ankara 548, Ege 562, Bilkent 611, Boazii 663, Hacettepe 677, Anadolu niversitesi 738 stanbul niversitesi 839, nn 865, Sabanc 928, ukurova 966, 9 Eyll 994. sradan girdi. Listede bu derecelerin dnda eitli sralamalarda yer alan toplam 164 Trk niversitesi bulunuyor. Webometrics sralamasnda, Google, Yahoo, Lieve Search ve Exalead arama motorlarndaki niversiteye ait sayfalarn says, niversite sitesine yaplan benzersiz d balantlarn toplam says, sitede yaymlanan Adobe Acrobet (.pdf), Adobe PostScript (.ps), Microsoft Word (.doc) ve Microsoft Powerpoint (.ppt) dosyalarnn toplam says ve Google Scholar'da niversitelerin internet sitelerinin getii dokmanlar lt olarak kullanlyor. Deerlendirmede, niversitelerin internet sayfalarnn ierii ve grsellii de inceleniyor.

88

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Prof. Dr. Celal engr Leopoldina Doa Aratrmaclar Akademisi yeliine Seildi
T Maden Fakltesi Jeoloji Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Celal engr, 2008'den beri Alman Ulusal Bilimler Akademisi roln oynayan Leopoldina Doa Aratrclar Akademisi yeliine seildi. Prof. Dr. engr, 350 yldan eski bir tarihi olan Leopoldina Doa Aratrclar Akademisine bilimsel baarlar nedeniyle seildi. Prof. Dr. engr Bana bugne kadar bilimsel aratrmalarmda en byk destei salayan sizlere, niversiteme ve T'deki arkadalarma en iten teekkrlerimi bildirmek benim iin en byk zevktir. Bu hi kukusuz, hepimize yansyan bir baardr. dedi. Leopoldina Akademisi, Royal Society, Rus Bilimler Akademisi ve Paris'teki Acadmie des Sciences ile birlikte Avrupa'nn en prestijli drt bilimler akademisinden biri ve bunlarn en eskisidir. Trkiyeden daha nce ayn akademiye seilen tek Trk, stanbul niversitesi Fen Fakltesi Jeoloji Enstits Mdr rahmetli Ord. Prof. Hamit Nafiz Pamir'di.

T retim yeleri Ahmet Gl, zzet ztrk ve smail Koyuncu TBA yeliine Seildi
stanbul Teknik niversitesinden retim yesi Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) yeliine seildi. Fen-Edebiyat Fakltesi Kimya Blm retim yelerinden Prof. Dr. Ahmet Gl, TBTAK Bilim Kurulu tarafndan temel bilimler alannda Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) Asli yeliine; naat Fakltesi evre Mhendislii Blm retim yelerinden Prof. Dr. zzet ztrk, Yksekretim Kurulu tarafndan mhendislik alannda TBA Asli yeliine ve naat Fakltesi evre Mhendislii Blm retim yelerinden Prof. Dr. smail Koyuncu, Yksekretim Kurulu tarafndan mhendislik alannda TBA Asosiye yeliine seildi. TBA, Asli yeleri T.C. uyruklu sekin bilim insanlar arasndan, Asosiye yeleri ise, Asli ye olmaya aday T.C. uyruklu yetenekli gen bilim insanlar arasndan seiliyor.

Tuncay Taymaz, Springer Publication-Books Series-Editorship yeliine Seildi

T Maden Fakltesi Jeofizik Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Tuncay Taymaz, bilimsel yayn yapan dnyaca nl yaynevi Springer Publicationsn editrleri arasna seildi. Taymaz, "Springer Publications - Books Series - Editorship" yeliine seilmi olmaktan dolay mutlu olduunu belirtti. Taymaz, dnyaca nl bu yaynevinin editrleri arasnda yer almann yararlarna dikkat ekerek; bu durumun T olarak dnya bilim ortamnda sesimizi daha iyi duyurmamz salayacan, ulusal saygnlmz daha da arttracan ve en nemlisi gen akademisyenlere rnek tekil edeceini vurgulad. lirten Prof Taymaz, 21 Kasm 2012 tarihinde bu szlemeyi gerekletirdiklerini ifade etti. Yer Bilimleri, Jeofizik ve Sismoloji alannda TBTAK Tevik dl, Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) stn Baarl Gen Bilim nsanlarn dllendirme Program'nn TBA-GEBP 2001 Yl Bilim Bursu, Alexander von Humboldt (AvH) Stiftung Research Fellowship 1998 Bilim Bursu sahibi Taymaz, Albert Einstein Science Park, GeoForschungsZentrum (GFZ), Potsdam Laboratuarlarnda aratrmalar yapt. Taymazn ulusal ve uluslararas birok bilimsel dergide yaymlanm makaleleri bulunuyor.

Springer Publicationa Seilen lk Trk Bilim Adam

"Springer Publications - Books Series - Editorship" yeliine, Yer-Bilimleri ve Mhendislii alannda daha nce Trkiyeden seilmi bir bilim-adamnn olmadn be-

89

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Avrupa Teknoloji niversiteleri Rektrleri Tde Bulutu

Avrupann nde gelen teknoloji niversitelerinin rektrleri ve rektr yardmclar Tde bir araya gelerek, bu niversitelerde uygulanmakta olan eitim ve aratrma stratejilerini tarttlar.
2012 Avrupa Teknoloji niversiteleri Rektrleri ve Bakanlar Konferans 21-22 Eyll tarihlerinde stanbul Teknik niversitesi ev sahipliinde gerekletirildi. Ayazaa Kampsnde dzenlenen konferansa, Avrupann nde gelen teknoloji niversitelerinden saylar 20yi akn rektr, 10un zerinde aratrmadan sorumlu rektr yardmcs, 3 genel sekreter ve ok sayda st dzey ynetici ve Tl akademisyenler katld. Toplantnn ana gndemini Avrupann en iyi teknoloji niversitelerinde uygulanan eitim ve aratrma stratejilerinin tartlmas oluturdu. Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca bakanlnda gerekletirilen konferansn organizasyonunda, Rektr Yardmcs Prof. Dr. Mehmet Sabri elik, Rektr Yardmcs Danmanlarndan Do. Dr. Mustafa Kumral ve International Office Direktr Defne Aksoy yer ald. Konferansn alnda konuan Rektrmz Prof. Dr. Mehmet Karaca, katlmclara, T'nn mevcut ve gelecek projelerini, niversitemizin i dnyas ile ilikilerini ve Tde yaplan almalar aktard. Avrupa Parlamentosu ve Bakanlar Konseyinin de karar srecine dahil olduu konferansta, katlmclara en gncel bilgilere ulamann yan sra, 2020ye kadar aratrma ve inovasyon alannda Avrupann geliiminde kilit rol oynayacak yeni programn hedefleri, yaps ve uygulama ltleri tartld. Viyana Teknoloji niversitesi ve RWTH Aachen niversitesi rektrlerinin giriimlerini takiben, 1980 ylnda Avrupann mhendislikte nc niversitelerinin st dzey yneticileri iin bir forum oluturmak amacyla hayata geirilen konferansn bu ylki toplantsnda katlmclar, 20142020 yllarn kapsayan HORIZON (UFUK) Aratrma ve novasyon ereve Programna katk sundu. Trkiyenin ilk hidrojen teknesi, ilk kp uydusu, ilk gne teknesi ile mikro uydu, insans robotlar ve gne arabas projelerini yakndan inceleyen katlmclar, projelerde alan rencilerden bilgi ald.

Icsid cra Kurulu yeleri Tde Bulutu

International Council of Societies of Industrial Design (Icsid) 2012 yl 3. Dnem cra Kurulu toplants, stanbul Teknik niversitesi Endstri rnleri Tasarm Blm evsahipliinde 29-30 Eyll 2012 tarihlerinde Takla kampsnde gerekletirildi. 1957 ylnda kurulan Icsid, 50yi akn lkeden 200e yakn yesiyle Endstri rnleri Tasarm disiplini ve mesleinin kurumsal geliimini destekleyen uluslararas bir kurulutur. 2001 ylndan bu yana Icsid yesi olan T Endstri rnleri Tasarm Blm, 2002 ylnda Trkiyede gerekleen ilk Icsid cra Kurulu toplantsna da ev sahiplii yapt. Blm Bakan Prof. Dr. Alpay Er, 2011 ylnda Icsid cra Kuruluna seilen ilk Trk ye oldu. Tnn dnda Trkiyeden Icsida ye, aralarnda Trk Patent Enstits (TPE), Vestel, Arelik ve ODTnn de yer ald, 9 kurum ve kurulu bulunmaktadr.

90

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Cumhuriyet ve Atatrk Gnleri

stanbul Teknik niversitesi tarafndan Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruluunun 89.Yln kutlamak ve ebediyete intikalinin 74. ylnda Ulu nder Atatrk' anmak zere dzenlenen "Cumhuriyet ve Atatrk Gnleri" etkinliklerinin ilki Cumhuriyet Bayram Kutlama Treni oldu. T Ayazaa Kampsnde gerekletirilen trene Rektr Vekili Prof. Dr. Ali Fuat Aydn, Rektr Yardmcs Prof. Dr. Mehmet Sabri elik, Genel Sekreter Do. Dr. Tayfun Kndap, T Vakf Genel Sekreteri Kenan olpan ile Tl akademisyenler ve renciler katld. Tren, Atatrk Antna Rektr Vekili Prof. Dr. Ali Fuat Aydn tarafndan elenk konulmas ile balad. Sayg duruu ve stiklal Mar'nn ardndan Rektr Vekili Prof. Dr. Ali Fuat Aydn, Rektrmz Prof. Dr. Mehmet Karacann

bayram mesajn okudu ve 29 Ekim Cumhuriyet Bayramnn birlik, beraberlik ve coku dolu bir ortamda gemesi temennilerinde bulundu. Trende, Atatrk Antnda toplu fotoraf ekimi yapld.

Avrupa Denizlerinde Yeniliki Platformlar Proje Toplants Tde Dzenlendi

stanbul Teknik niversitesi, 25-26 Eyll 2012 tarihlerinde, ok amal yeni nesil ak deniz platformlarnn kavramsal tasarmlarn konu alan MERMAID adl projenin 2. altayna ev sahiplii yapt. T, Ayazaa Kamps Sleyman Demirel Kltr Merkezinde gerekletirilen toplantda 11i niversite, 8i aratrma enstits ve 9u zel irket olmak zere Avrupann drt bir yanndan gelen toplam 28 kurulu bir araya geldi. Avrupa Birlii 7. ereve Program kapsamnda desteklenen, 4 yllk btesi 7.4 milyon Avroyu bulan MERMAID projesi, yenilenebilir enerji retimi ve su rnleri yetitirilmesi gibi ilevleri olan ok amal yeni nesil ak deniz platformlarnn kavramsal tasarmlar deerlendirildi. naat Mhendislii Blm retim yesi Yrd. Do. Dr. Veysel adan zgr Krca, proje ortaklar arasnda yer alan Tnn proje kapsamnda aratraca balklar arasnda platform temelleri ile dalga/akm etkileimi, dalga enerjisi dntrcleri, ok amal platformlarn evresel etkileri ve evresel maliyetleri gibi konular olduunu dile getirdi. Krca, Tl uzmanlarn da katlmyla ilk etapta drt farkl blge iin tasarlanacak bu yeni nesil yaplarn, ABnin 2025 yl iin ngrd, enerjinin %50sinin yenilenebilir kaynaklardan elde edilmesi hedefine yaklamas asndan nemli bir adm olduunu syledi. Toplantda, uzmanlar tarafndan yakn gelecekte Avrupa denizlerindeki tesislerin muazzam bir gelime ile artmasnn ng-

rld belirtildi. Bu tesislerin en banda ise ak deniz rzgr trbinleri, deniz rnleri iftlikleri ve dalga enerjisi dntrcleri geldii ve tesisler iin gerekli altyap ihtiyacnn da paralel olarak artacak olmas denizlerin ve deniz ekosisteminin zerinde yksek bir evresel bask oluturaca vurguland. Bu noktada AB, birok farkl ilevi ayn altyap zerinde birletiren ak deniz platformlar ile hem ekonomik maliyetlerin, hem deniz alanlarnn kullanmnn, hem de evresel etkilerin azaltlmas, toplantda deinilen dier konular arasnda yer ald.

91

it vakf dergisi

Tden haberler llll

ABDnin Bilim Oskar R&D 100 dl, Tl Ekibin Oldu

ABDde her yl endstride kullanlabilecek teknolojik icatlarn dllendirildii ve Bilimin Oskarlar olarak bilinen ABD R&R100 dl, T Kimya Metalurji Fakltesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blmnden Prof. Dr. Servet Timur ve ekibinin hayata geirdii ok Hzl Yntemle Borlama ve Byk lekli Uygulamas adl projeye verildi.
stanbul Teknik niversitesi Kimya Metalurji Fakltesi, Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm retim yelerinden Prof. Dr. Servet Timur ve rencileri Dr. Gldem Kartal ve Dr. zgenur Kahveciolu Feridunun ayn blm mezunu ve ABD Argonne Ulusal Laboratuvar Enerji Sistemleri Blm aratrmaclarndan Dr. Ali Erdemir ve Dr. Levent Erylmazn ekip arkadalar ile ortaklaa hayata geirdii ok Hzl Yntemle Borlama ve Byk lekli Uygulamas almalar Bilimin Oscarlar olarak bilinen ABD R&D-100 dlne layk grld. srelerde, Dr. Ali Erdemir bakanlnda, Amerika Bileik Devletlerinin Enerji Bakanlndan alnan destek ile 2008 ylnda alma ortak yrtlmeye balanarak Argonne Ulusal Laboratuvarnda ikinci bir sistem kuruldu. Son aamada ise yzey ilemleri ve sl ilem konusunda dnya devi olan Bodycote Thermal Processing Firmasnn ilgisi ile aratrmann gelitirilerek 3,5 ton kapasiteli endstriyel boyutta sisteme dnt. Yntemin ABDde endstride byklkte uygulanmasn grmek, bizim iin byk bir mutluluk.mit ederiz ki bu dller, lkemizde sre gelen bir gelenek halini alr ve dnyada uygulamal bilimde admz kalc ve srekli klar. dedi. Uzay, enerji ve ulam sektrlerinde srtnmeye bal anma ve enerji kayplar problemlerine zm getiren yntem; araba pistonlarnda, tekstil nitelerinde, tarm aralarnda, petrol sanayinde, rzgar tribn baklarnda, basn ve anmann yksek olduu yerlerde kullanlabiliyor. lkemiz iin ilk olmayan R&D-100 dl, daha nce renkli fotoraf filmi, elektronik hesap makinesi, teflon, sv kristal ekran (lcd), yapay bbrek, disket, para sayma makinesi, renkli yazc, faks, dokunmatik ekran, arj edilebilir pil, plazma ekran, helikopter gece gr sistemi gibi bululara verilmiti. 2009 ylnda da R&D 100 dl'n T Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm retim yelerinden Prof.Dr. Ali Fuat akr, Prof.Dr. Mustafa rgen, Do.Dr. Krat Kazmanl ve Do Dr. zgl Kele ve ayn blm mezunu Dr. Ali Erdemir ve Dr. Levent Erylmaz ortak almalarnn rn olan ok Sert ve Kaygan Kaplamalar ile kazanmt.

ok hzl ve evresel borlama teknii

Endstride kullanlabilecek teknolojik icatlarn dllendirildii R&D-100 dl, bir defa daha Tl ekibin oldu. Aratrma ekibinin ok hzl ve evresel borlama teknii buluu ve buluun laboratuvar boyutundan endstriyel uygulamaya tanmasndan oluan on yllk almas, dnya apnda verilen bir dl olan R&D 100 dln ald. Sanayi sektrnn anmayan elik malzeme ihtiyacndan yola kan ekip, ok uzun zaman alan ve evreyi kirleten teknikler yerine, klasik borlama yntemlerine gre 30 kat daha hzl bir yntemle ve elik zerinde balang malzemesinden 10 kat daha sert bir tabaka oluturan bir yntem buldu. 2002 ylnda T-Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blmnde Prof. Dr. Fuat Yavuz BOR Laboratuvarlarnda yksek lisans almas ile balayan ve doktora almas ile devam aratrma sonular, malzemelerin yzey zelliklerinin ucuz ve basit bir yntem ile gelitirilmesine ynelik mkemmel zellikler ortaya koydu.

Konusunda dnyada ilk aratrma

Konusunda dnyada ilk aratrma olma zellii tayan bu borlama yntemi (halojenr iermeyen ergimi tuz banyolarnda elektrokimyasal yntemle difzyon esasl borlama) ile 15 dakikada bir eliin yzeyinde malzeme boyutlarn deitirmeden, 100 mikronluk bir yzey tabakasnn sertliini 10 kat artrlabilmek mmkn olmaktadr. Yntemin uygulamas sadece eliklerle snrl olmayp titanyum, zirkonyum, nikel gibi metaller iin de geerli olmaktadr. Prof. Dr. Servet Timur, on yllk geliim sreci ile ilgili olarak aklamasnda Laboratuvar ortamnda 250 gramlk bir elektroliz hcresi ile baladmz sistem, u an 3,5 ton byklkte ve trnn tek rnei olan bir frn ile endstriyel uygulama boyutuna ulat. Laboratuvar deneyleri aamasnda BOREN destei ile srdrld ve ilerleyen
Prof. Dr. Servet Timur ve rencileri Dr. Gldem Kartal, Dr. zgenur Kahveciolu Feridun ile ABD Argonne Laboratuvar aratrmaclarndan T mezunu Dr. Ali Erdemir ve Dr. Levent Erylmazdan oluan ekibin almas, ABD Bilim Oskar ile dllendirildi.

92

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Prof. Dr. A. Ycel Odabana STAB dl

2009 ylnda aramzdan ayrlan Prof. Dr. A. Ycel Odaba, Yunanistanda gerekletirilen STAB 2012 Konferansnda, gemi stabilitesi alannda yapt katklar nedeniyle STAB dlne layk grld.
2009 ylnda en verimli anda aramzdan ayrlan stanbul Teknik niversitesi Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi retim yelerinden deerli bilim adam, merhum Prof.Dr. A. Ycel Odaba, 24-28 Eyll 2012 tarihlerinde Yunanistann Atina ehrinde gerekletirilen 11th International Conference on the Stability of Ships and Ocean Vehicles STAB 2012 Konferansnda, gemi stabilitesi alannda yapm olduu deerli katklardan dolay STAB dlne layk grld. lki 1975 ylnda skoyann Glasgow ehrinde dzenlenen STAB konferans, gemi ve deniz yaplarnn stabilitesi alannda en prestijli konferans olarak tannyor. STAB dlleri imdiye kadar sadece be kiiye verilmi olup Atinada yaplan son konferansta, stabilite alannda mr boyu yapm olduklar katklardan dolay Prof. Kobylinski ile birlikte Prof. Dr. A.Ycel Odabana verildi. Alannda uzman on be deerli bilim adamndan oluan uluslararas daimi komite (ISC), yapm olduu toplantda,

Otuz yllk tarihinde ilk defa hayatta olmayan bir bilim adamna verilen STAB dl, Ycel Odabann ei rene Odaba ve olu Yldrm Odabana sunuldu.

Prof. Dr. A. Ycel Odabana dln verilmesi ynnde karar ald. Bylece, otuz yedi yllk konferans tarihinde STAB dl ilk defa hayatta olmayan bir bilim adamna verilmi oldu. dl, 27 Eyll 2012 tarihinde trene katlan ei Irene Odaba ve olu Yldrm Odabana sunuldu. Trende yaplan konumalarda, Prof. Dr. Ycel

Odabann bu alanda bilime yapt katklardan bahsedilerek, baz komite yeleri dahil birok gen bilim adamna stabilite alannda almalar iin ilham kayna olduu vurguland. zellikle bir makalesinin stabiliteye allagelmi bak asn deitirerek, imdiki modern stabilite kuramnn temelini oluturduu belirtildi.

T Mezunu Prof. Dr. Ali Doruya SPE John Franklin dl Verildi

T Petrol Mhendislii Blm mezunu bilim adam Prof. Dr. Ali Doru'ya SPE John Franklin dl verildi. Dr. Ali Doru, 8-10 Ekim'de ABDnin San Antonia - Texas'da 10,000'in zerinde katlmcnn yer ald "Society of Petroleum Engineers (SPE)'s Annual Technical Conference and Exhibition"da uluslararas en prestijli dllerden "SPE John Franklin Carll Award" ald. Dr. Ali Doru, rezervuar mhendislii ve modellemesinde belirsizlik analizi ve parametre tahmini konularndaki r aan almalar ile petrol endstrisi iin byk lekli rezervuar simlasyon teknolojisindeki gelimelere katklar ve teknik liderliinden dolay bu byk dle layk grld.

Prof. Dr. Ali Doruya dl, 123 lkede 104,000'in zerinde yesi olan SPE'nin 2012 Yl Bakan Ganesh Thakur tarafndan sunuldu.

93

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Prof. Dr. Sadk Kakaa Dnya apnda Liderlik dl Verildi

'Is transferi' alannda dnya apndaki bilim adamlarndan T Makina Fakltesi mezunu Prof. Dr. Sadk Kaka, mhendislik dalndaki aratrmalar ve bilime yapt nemli katklarndan dolay INEER (International Network Engineering Education and Research) organizasyonunun en byk dl olan Leedership liderlik dlne layk grld.
'Is Transferi' alannda dnya apndaki bilim adamlarndan, T mezunu Prof. Dr. Sadk Kakaa, 98 lkede 38 bin yesi bulunan Uluslararas Mhendislik Eitimi ve Aratrma Tekilat (INEER)nn en prestijli dl olan 'Mhendislik Eitimi ve Aratrmada Liderlik dl verildi. Prof. Kaka bu dle, ngrl liderlik vasf, nemli yenilikler retmesi ve uluslararas mhendislik eitimi ve aratrmalarna yaygn, kalc ve pozitif katklar nedeniyle grld. Mhendislik dalnda yapt aratrmalar ve bilime yapt nemli katklardan dolay, INEER (International Network Engineering Education and Research) organizasyonun en byk dl olan Leadership liderlik dlne layk grlen Prof. Kaka, dln INEER Genel Sekreteri Dr.Win Aungdan ald. Dnyann otuz drt lkesinden profesr ve akademisyenlerin katld dl treni Finlandiyann Turku ehrinde 1570li yllarda ina edilmi tarihi bir binada dzenlendi. Uluslararas ibirlii ile retme ve renme konularnda karlkl ilerlemeyi tevik etmek iin oluturulan kresel meslek rgt ABD Maryland merkezli INEER, bilgi paylam yoluyla uluslararas anlay ve ortakln gelimesini tevik ediyor.

Is Transferi Eitimi ve Aratrmalarnda Dnya apnda Bir sim

Prof. Dr. Kaka, uzun yllardr gnlk yaamda kullandmz buzdolab ve otomobil gibi ara ve eyalardan, nkleer santrallerdeki retim srelerine kadar birok alanda karmza kan s transferinin esaslar zerindeki aratrma ve ders kitaplaryla tannyor. Is transferi, dnyada giderek artan enerji problemlerini de yakndan ilgilendiriyor. Nkleer, kmr ve doal gaz santrallerinde elde edilen yksek dereceli snn, elektrik enerjisine nasl dntrleceine ilikin s transferi sreleri Prof. Dr. Kaka'n uzun yllardr aratrd ve eitimini verdii konular arasnda bulunuyor.

Brezilya Bilimler Akademisi yelii

Prof. Dr. Sadk Kaka, bilim dnyas tarafndan bir kez daha onurlandrlarak, Aralk 2012de Brezilya Bilimler Akademisi'ne 'Yabanc Akademi yesi' olarak seildi. Prof. Kaka, 7 Mays 2013 tarihinde Brezilya'nn bakenti Rio de Janerio'da yaplacak trene katlarak bir konuma yapacak. raras Is ve Ktle Transferi Merkezi (ICHMT) Hizmet dl, 1999 yl ODT Prof. Dr. Mustafa N. Parlar Eitim ve Aratrma Vakf Hizmet dl, 2000 yl TBTAK Hizmet dl, 2011 yl TOBB ET Hayat Boyu Baar dl sahibi olan Sadk Kaka'a 1998 ylnda Ovidius niversitesinden (Romanya), 1999 ylnda Reims niversitesinden (Fransa) Onur Doktoras verilmitir. 1982-2008 tarihlerinde Miami niversitesi'nde alan Prof. Dr. Sadk Kaka 2007den bu yana TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesinde grev yapmaktadr.

Prof. Dr. Sadk Kaka

1932 ylnda orum'da doan Sadk Kaka, 1955 ylnda stanbul Teknik niversitesi Makina Fakltesi'nden mezun oldu. Massachusetts Institute of Technology Makina Mhendislii alannda 1959da, Nkleer Enerji alannda 1960ta S.M. derecelerini, University of Manchester'da 1965te Doktora derecesini ald. stanbul Teknik niversitesi'nde 1967 ylnda Doentlie, ODTde 1971 ylnda profesrle ykseltildi. 1960-1982 ve 1998-1999 yllar arasnda ODTde grev yapan Sadk Kaka, 19901991de Mnih Teknik niversitesi'nde misafir retim yesi olarak bulundu, 1999 ylnda ODTden emekli oldu. 1960 ylnda T Nkleer Enerji Enstits'nn kuruluunda nemli rol oynayan Sadk Kaka, 1970-1978 yllar arasnda

Atom Enerjisi Komisyonu yelii yapt. TBTAKta iki dnem Bilim Kurulu yelii ve 1975-1976da bir sre TBTAK Genel Sekreter Vekilliini yrtt. 19781980 yllar arasnda NATO Bilim Komitesi'nde lkemizi temsil etti, ayn tarihlerde Trkiye Atom Enerjisi Komisyonu Genel Sekreteri olarak grev yapt. in'deki Shang-hai Elektrik Enerjisi Enstits Onur Profesr, Xian Jiatong niversitesi Onur Danman, Rusya Federasyonu Bilimler Akademisi yabanc yesi, Trkiye Bilimler Akademisi (TBA)eref yesi olan Sadk Kaka ok sayda uluslararas bilimsel derginin editrdr. 1989 yl Alexander von Humboldt dl (Almanya), 1994 yl Trk-Amerikan Bilim Adamlar Birlii Bilim dl, 1997 yl Amerika Makina Mhendisleri Birlii (ASME) Is Transferi dl, 1997 yl Ulusla-

Kaka Saysnn Mucidi

Prof. Dr. Sadk Kaka, bilim dnyasnda akkanlar mekaniinde, aratrmaclarn kulland nemli bir parametreyi formle etmi bir isim olarak da dikkat ekiyor. K Bu parametreye Kaka Says deniliyor.

94

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Trkiye Bor rnleri retecek

T tarafndan yrtlen Yeni Bor rnlerinin Gelitirilmesi ve Kullanm Alanlarnn Yaygnlatrlmas projesi ile Dnyann en zengin bor yataklarna sahip Trkiyede, artk bor rnleri retilebilecek ve dnyann birok lkesine ihra edilecek.
AR-GE ve inovasyonda nc niversite T, Trkiye adna nemli bir proje gerekletiriyor. T Kimya Metalurji Fakltesi, Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm retim yelerinden Prof. Dr. smail Duman, dnyann en zengin bor rezervine sahip Trkiyenin, Tde yrtlmekte olan Yeni Bor rnlerinin Gelitirilmesi ve Kullanm Alanlarnn Yaygnlatrlmas projesi ile bor rnlerini ihra eder hale geleceini belirterek, almalar hakknda bilgi verdi. Prof. Dr. smail Duman

leri sanayi iin Bor ok nemli

eitli Uygulama Alanlarna Ynelik Refrakter Metal Borrlerin Farkl retim Teknii Kullanlarak Kat, Sv ve Gaz Hammaddelerden Sentezlenmesi, Sinterlenmesi, Karakterizasyonu, Yntem ve rnlerin Karlatrlmas ismi sizi korkutmasn. Bu projede, zirkonyum, hafniyum, niyobyum ve vanadyum borr tozlarnn yerli bor kaynaklarndan hareketle farkl retim teknii kullanlarak retilmesi ve hangi yntemin hangi metal borr iin (ekonomiklik ve yksek kalite asndan) en uygun yntem olduunun saptanmas amacn tayor. Yani bor rnlerinin Trkiyede retilmesi artk mmkn olacak. Bor rnleri metal, elik, mermer gibi sert malzemelerin kesilmesinden, gemi inaat, uak, enerji, grntleme teknolojisine kadar geni bir alanda kullanlyor. yksek sat fiyatlar talep edilen rnler olarak deerlendiriliyor. Proje erevesinde yaplacak olan aratrmalar, endstriyel retim tekniklerinin n adm ve deneysel simlasyon olma zelliini de tayacak. Bu malzemeler, yksek scakla, korozyona ve anmaya kar dayankl. Bilindii gibi Trkiye bor alannda rezerv konusunda birinci srada. Bu projeyle yabanc yatrmcnn Trkiyeye geleceini anlatan Prof. Dr. smail Duman, 24 aylk bir srecin sonunda, Trkiye artk bor rnlerini dnyann birok lkesine ihra edecek. Yakn zamanda, hammadde yerine birok sanayi iin kullanlan rnler ihra edeceiz. diye konutu.

Yatrmclar Trkiyeye gelecek

Sz konusu projenin ekonomik getirisi de yksek. retimi hedeflenen bu ileri teknoloji malzemeleri, birim arlk bana

Proje ekibi
Proje ekibi, T Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blmnden Prof. Dr. smail Duman (yrtc), Prof. Dr. M. Ltfi veolu (aratrmac), Prof. Dr. Hseyin imenolu (aratrmac), T Kimya Mhendislii Blmnden Prof. Dr. Nusret Bulutu (aratrmac), T Fizik Mhendislii Blmnden Prof. Dr. Orhan Kamer (aratrmac), Anadolu niversitesi Malzeme Bilimi ve Mhendislii Blmnden Prof. Dr. Servet Turan (danman), .T. Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blmnden Ara. Gr. Duygu Aaoullar (Doktorant), zge Balc (Doktorant) ve iki yksek lisans rencisinden oluuyor.

95

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Trkiye Maden eitliliinde Dnyada 10. Srada

4 Aralk, her yl tm dnyada Madenciler Gn olarak kutlanyor. T Maden Fakltesi Dekan Prof. Dr. Fatma Arslan, Dnya Madenciler Gn nedeniyle yapt aklamada, maden retim ve eitlilii asndan, dnya lkeleri arasnda Trkiyenin konumuna dikkat ekti. Maden retim Deerinde, 132 lke Arasnda 28. Sradayz
4 Aralk Dnya Madenciler Gn nedeniyle, T Maden Fakltesi Dekan Prof. Dr. Fatma Arslan, bir aklama yaparak madencilik sektrnn nemine dikkat ekti. Arslan, madencilik sektrnn gerek ekonomiye dorudan yapt katklar, gerekse ekonominin dier alanlarna, zellikle imalat sektrne salad girdiler nedeniyle zel bir neme sahip olduunu dile getirerek, Trkiyenin maden alannda dnyann nde gelen lkeleri arasnda yer aldn syledi. Arslan, yapt aklamada, gnmzde dnyada yaklak 90 eit madenin retiminin yaplmakta olduunu, lkemizde 60 civarnda maden trnde retim yapldnn altn izerek unlar syledi: MTA verilerine gre, dnyada 132 lke arasnda toplam maden retim deeri itibaryla 28'inci srada yer alan lkemiz, maden eitlilii asndan ise 10'uncu srada bulunmaktadr. Dnyada retimi ve ticareti yaplan 90 eit maden ve mineralden sadece 13nn ekonomik lekteki varl henz saptanamamtr. lkemiz 50 eit madende ksmen yeterli kaynaklara sahipken, 27 maden ve mineralin gnmzde bilinen rezervleri ve kaliteleri ekonomik madencilik iin yetersizdir. lkemizin, maden kaynaklar ve eitlilii bakmndan kendi kendine ksmen yeterli olan lkeler arasnda yer ald sylenebilir.

Sektrn Sorunlar
Madencilik sektrnn, lke sanayisinin temel ta olduuna deinen Arslan, sektrn sorunlarn yle sralad: - Avrupada yaanan mali krizin lkemiz zerinde etkilerinin hissedilmesi ve reel sektrler iinde krizlerden en ok etkilenen sektrlerin banda madencilik sektrnn gelmesi, dolaysyla arama ve iletme yatrmlarnda ciddi bir duraklama yaanmas, - Maden rnlerinin en byk alcs konumundaki inin taleplerinin giderek azalmas, skkla den firmalara basklar yaplarak fiyatlarn aaya ekilmeye zorlanmas, - Halen maden atklarnn ynetimi ile ilgili ynetmeliin karlamam oluu, -16 Haziran 2012 tarih ve 28325 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan Babakanlk Genelgesiyle MGEM tm ruhsat ve iletme izinlerinin verilmesi ilemlerini durdurulmasyla madenciliin ana unsurlarndan olan ruhsat ve iletme izinlerinin zamannda alnamamas eklinde sralayabiliriz.

Sektrn Tevike htiyac Var

lkemizde de madencilik sektrnn yeri ve neminin gn getike artmakta olduunu, konuya ilikin yeni dzenleme ve giriimlerin, sektrn gelimesine katk saladn hatrlatan Arslan, lkemiz madenciliinin ekonomimize katksnn arttrlmas, istikrarl bir bymenin salanmas ve istihdamn arttrlmas gibi sosyal yararlarn elde edilmesi iin, arama ve iletme sreleri bata olmak zere tm madencilik yatrmlar ve faaliyetlerinin daha fazla tevik edilmesi gerektiine dikkat eken Arslan, Ayrca lkemizin madencilik gelecei asndan, karlan madenlerin herhangi bir katma deer eklenmeksizin dorudan sata konu edilmesinden ziyade, katma deeri yksek madencilik rnlerinin retilmesine ve ilenmi rn kapasitesinin, rn eitliliinin ve rn kalitesinin gelitirilmesine ynelik entegre madencilik yatrmlarn desteklenmesine nem verilmesi gerekmektedir. Bu erevede madencilik sektrndeki sorunlarn doru ve gereki bir biimde saptanmas, salkl ve kalc zmler bu-

Madencilik Cazip Bir Sektr

Madencilik sektrnn ilk yatrm maliyetinin yksek olmas ve ulusal anlamdaki yasal dzenlemeler, sektrn daha ok byk lekli irketler tarafndan domine edilmesine neden olduunu ifade eden Dekan Arslan, bununla beraber eitli borsalarda Maden rnlerinin ticaretinin yaplmasnn da kresel anlamda yatrmclar iin sektr ekici hale getirdiini belirtti. 2011 ylnda lkemiz toplam ihracatndan madencilik sektrnn %2,9 pay aldn vurgulayan Arslan, lkemiz madenciliinde ihracata konu balca rnlerin dnya retim miktarlarna bakldnda, bor, feldspat ve manyezit retiminde Trkiyenin ilk retici lkeden biri olduu grlyor ifadesini kulland.

96

it vakf dergisi

Tden haberler llll

lunmas gerekir. Madenlerin tkenebilir doal kaynaklar olduklar ve madencilik almalarnn lke yararlar dorultusunda yaplmas gerektii de gz ard edilmemelidir. Tm madencilerin Dnya Madenciler Gnn kutlar, madenciliin gelimesine ynelik tm atlmlarn gereklemesini dileriz. dedi.

Neden 4 Aralk Dnya Madenciler Gn olarak kutlanyor?

Bilindii zere 4 Aralk tarihi tm dnyada olduu gibi lkemizde de Dnya Madenciler Gn olarak kabul edildi. Uzun bir sreden beri lkemizin belli bal metropollerinde ve eitli maden iletmelerinde kutlanyor. 4 Aralk tarihi, madenciliin piri olarak kabul edilen Santa Barbaraya adanm olup, Roma mparatorluu

zamannda babasnn gazabndan kaarak, madencilerin almakta olduu bir maaraya snan ve bu madenciler tarafndan azize kabul edilen Santa Barbarann ayn zamanda zmitte yaam olmas, efsanenin getii meknlarn Anadolu olmasnn da ayr bir nemi vardr. Madencilerin koruyucu azizesi olarak kabul edilen Santa Barbarann 4 Aralk tarihinde bu maaraya yerlemesi ve maarada almakta olan madencileri korumas, nce Anadoluda daha sonra da Avrupa ve tm dnyada Dnya Madenciler Gn olarak kutlanmaya balamtr.

stanbul Bulumalar 2012 Afet ve Dnm Kskacnda: stanbul ve Planlama

nceki yllarda, stanbulda Byk Projeler, Belirsizlik Ortamnda stanbulun Planlama Gndemi, Kriz ve stanbul ve stanbul: Kltr, Bakent 2010 ve son olarak getiimiz yl stanbul: Planlama ve Siyaset balyla Tde dzenlenen stanbul Bulumalarnn altncs 16-17 Ekim tarihlerinde Yldz Teknik niversitesi ev sahipliinde gerekletirildi. T ehir ve Blge Planlamas Blm, Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi ehir ve Blge Planlamas Blm, Yldz Teknik niversitesi ehir ve Blge Planlama Blm ve TMMOB ehir Planclar Odas stanbul ubesi ibirliiyle dzenlenen toplantda Afet ve Dnm Kskacnda: stanbul ve Planlama bal altnda deerlendirmeler yapld. Kentsel dnm almalarnn balad u gnlerde, stanbul bata olmak zere kentsel dnm uygulamalar kapsamnda ortaya kan sorunlar, yasal dzenlemeler, meydana gelen atma alanlar, kentsel dnm ve kentsel yaam kalitesi, bulumalarn bu ylki ana temasn oluturdu. T Mimarlk Fakltesi ehir ve Blge Planlama Blm

retim yesi Do. Dr. zlem zevik moderatrlnde gerekletirilen son oturumda, Murat Aydn (Zeytinburnu Belediye Bakan), Hakan Bayrak (Sonar Aratrma irketi Gn Md.), Ik Gkkaya (GYODER), Prof. Dr. Derya Oktay (Dou Akdeniz niversitesi), Prof. Dr. lhan Tekeli (ODT), Prof. Dr. Handan Trkolu (T) ve Necdet ZDEMR (Dnya EngellilerVakf) konumac olarak yer ald. Kentsel Dnm ve Yaam Kalitesi balkl oturumu kentsel yaam kalitesinin srdrlebilirlik balamnda kavramsal ve kuramsal anlam, stanbulda yaplm kentsel kalite aratrmas sonular, yerel ynetimlerin kentsel yaam kalitesi hedefi ve uygulamalar ile sivil toplum rgtlerinin kentsel yaam kalitesine dnk uygulamalar, inaat sektrnn konut alanlarnda sunmaya altklar yaam kalitesi ve son olarak saylarla stanbulda yaam kalitesi gstergeleri zerinde deerlendirmelerde bulunuldu.

97

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Trkiyenin Tek Gemi Model Deney Havuzu Tde

Ordinarys Profesr Ata Nutkunun 1953 ylnda T Taklada temellerini att ve 1988 ylnda Ayazaa Kampsnde yeniden kurulan Ata Nutku Gemi Model Deney Havuzu gemi sektr iin Trkiyedeki tek merkez zelliini tayor...
Ata Nutku Gemi Model Deney Laboratuvar Sorumlusu Prof. Dr. Emin Korkut, 1953 ylnda ilk defa Ordinarys Profesr Ata Nutku tarafndan, Gemi Enstits adyla Tde kurulan laboratuvarn, bugn alannda Trkiyenin tek deney havuzu olduunu syledi. 1988 ylnda Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesinin Ayazaa Kampsndaki yeni binasna tanmas ile Takladaki deney havuzu terk edilerek yeni yaplan 160 metrelik havuzun devreye girdiini syleyen Korkut, 1993 ylnda deney havuzunun adnn kurucusuna ithafen Ata Nutku Gemi Model Deney Laboratuvar olarak deitirildiini belirtti. Korkut, Ata Nutku Gemi Model Deney Laboratuvarnn alannda lkemizdeki tek deney havuzu olduuna dikkat ekerek, sivil ve askeri gemi sektrne uzun yllardan beri hizmet ettiini kaydetti.

Donanmann ihtiyac olan deneyler de yaplabilecek

Halen, Kavitasyon Tnelinde ak su pervane ve kavitasyon, deneyleri yaplan laboratuvarda nmzdeki drt yl iinde SSMden salanan proje desteiyle tnel zel deneylerinde yaplabilecek hale getirilip modernize edilerek zellikle Donanmamzn ihtiyac olan deneyler iin kullanlabilecek. Bylece lkemiz iin nemli bir eksiklik de giderilmi olacak.

Gemi sektrnn can simidi

Ata Nutku Gemi Model Deney Laboratuvarn Gemi sektrnn bir zm merkezi olarak kabul edilebileceini vurgulayan Prof. Dr. Emin Korkut, Trkiyede bu alanda hizmet veren tek kurulu olduklarn bir kez daha yineleyerek unlar syledi: Laboratuvar, 1960 ylndan bu yana byk ounluu son 20 yl iinde merhum Prof. Dr. Ycel Odabann Trkiyeye dnyle birlikte 400e yakn deneysel proje ile lkemizin gemi inaat teknolojisine nemli katklar salamtr. zel sektrn yannda resmi, askeri sektre ve gemi sektrne de hizmet verilmektedir. Savunma Sanayi Mstearl, Pendik Tersane Komutanl, Glck Tersane Komutanl ve DO ile ok yakn almalarmz olmaktadr. MLGEM optimizasyon almalar ve ilgili deneyler de burada yaplmtr. Yeni tip karakol botunun ihale ncesi ve ihale sonras deneyleri de laboratuvarmzda yapld. Ayrca Savunma Sanayi Mstearl (SSM)nn son yllardaki yerli gemi siparilerinde laboratuvar olarak hizmet verilmektedir.

Havuzda her trl yapnn deneyi yaplabiliyor

160 metre boyundaki Deney Havuzu, 6 metre geniliinde ve 3.4 metre derinlie sahip. 5 metre boya kadar modeller bir ekme arabasyla sakin suda saniyede 6 metre hza kadar ekilebiliyor. Diren, sevk, iz lme, ak su pervane, akm grntleme ve zel deneyler (ak su yaplar, denizalt vb.) yaplabilmektedir diyen Prof.Dr.Korkut, dalga retici cihaz ile de dzenli ve kark dalgalarda her trl yapnn deneyleri gerekletirildii bilgisini verdi. 6x1,5x0.7 metre boyutlarndaki Sirklasyon Kanalnda saniyede 2 metre akm hz salanabiliyor ve zellikle akm grntleme deneyleri yaplabiliyor. Modelhanede deiik malzemelerden her trl boyut ve tipte deniz aracnn modeli imal edilebiliyor. Deneysel imkanlarn yan sra laboratuvarda lisansl veya faklte personeli tarafndan gelitirilmi ok sayda bilgisayar yazlm bulunuyor. Bu programlar dizayn srecinde form optimizasyonu, diren, g, sevk, taknt dizayn, denizcilik, manevra ve mukavemet gibi temel konularda deneysel almalar destekliyor.

Yurtdna da hizmet veriyor

Yurtdndan da eitli firma ve kurululara hizmet verildiini syleyen Korkut, Uluslararas EUCLID (NATO) projesinin de bu havuzda gerekletirildiini ifade etti. Korkut, szlerine yle devam etti: Bu projede tek tekneli su st sava gemileri iin en iyi diren ve denizcilik kabiliyetlerine sahip optimum tekne geometrilerinin gelitirilmesini salayacak saysal yntemler gelitiri ve deneysel olarak kantlanmtr. Ayrca laboratuvarmzda Prof. Dr. Mustafa nselin yrtcln yapt SMOOTH isimli Avrupa Birlii Projesinin ilgili model deneyleri de gerekletirilmitir. Laboratuvarmzn sektr ile olan balantsnn en iyi gstergesi 2008 ylnn Mays aynda byk katks Dzgit Gemi na San. tarafndan salanan ve Beikta Grupun da desteiyle model imalat tezgahmz 5 eksenli CNC haline getirilmitir.

98

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Uluslararas Petrol ve Gaz Rezervleri Matematiksel Yntemler Konferans Tde Yapld

T, dnyann dev petrol irketleri ExxonMobil, Total, Chevron, Conoco, PetroChine, Rosneft, Aramco ile HP, Intel, IBM ve Nvidea gibi teknoloji devlerinin yetkililerinin katld Akkanlar Dinamiinde Metematiksel Metotlar ve Byk Petrol ve Gaz Rezervuar Simlasyonu konferansna ev sahiplii yapt.
100 binden fazla yesi olan Uluslararas Petrol Mhendisleri Dernei Society of Petroleum Engineers (SPE) ve stanbul Teknik niversitesi tarafndan organize edilen ve Endstriyel ve Uygulamal Matematik Dernei Society of Industrial and Applied Mathematics (SIAM) tarafndan desteklenen Akkanlar Dinamiinde Matematiksel Metotlar ve Byk Petrol ve Gaz Rezervlerinin Simlasyonu konferans, 3-5 Eyll 2012 tarihleri arasnda stanbul Swissotel The Bosphorusta ve T'de gerekletirildi. T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, Enerji Bakan Yardmcs Do. Dr. Murat Mercan ve Saudi Aramco'dan leri Aratrma Merkezi Direktr Samer AlAshgar'n al konumas yapt konferansa, 2012 ylnda SPE tarafndan uluslararas en prestijli dllerden biri olan SPE John Franklin Carll Award dlne layk grlen, T Petrol Mhendislii mezunu deerli bilim adam Dr. Ali Doru bakanlk etti.

Alannda Dnyann En yileri lk Defa Trkiyede

Konferansa, ExxonMobil, Chevron, Conoco, Total, PetroChina, Rosneft, Aramco gibi dev petrol irketlerinin yan sra Intel, HP, IBM ve Nvidea gibi sper bilgisayar irketleri, Stanford ve MIT gibi niversitelerden akademisyenler katld ve alannda dnyann en iyilerinden olan birok bilim insan ilk defa Trkiye'ye geldi. T'den Prof. Dr. Serdar elebi ve Do. Dr. Ahmet Duran, Konferans Organizasyon ve Bilim Komitesi'nde grev ald. Konferans Bakan Dr. Ali Doru, hesaplama teknolojisinin son yllarda ok ilerlediini, bilgisayar gcndeki artn

petrol aknn simlasyonunda bugn milyarlarca zgarann (grid) kullanlmasnn hayal olmaktan kardn, bu iin sadece petrol mhendislerinin ii olmadn syledi. T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca ise aratrma ve proje yatrmlar iin katlmclar Tye davet etti ve kendilerine baarlar diledi. Bakan Yardmcs Do. Dr. Murat Mercan, byle kaliteli bir konferansn stanbul'da yaplmasndan ve T'nn organizasyonda yer almasndan duyduu memnuniyeti dile getirdi. T'nn Trkiye'nin en iyi niversitelerinden biri olduunu ve eksikleri varsa tamamlayacan ifade eden Ercan, etraf petrol ve gaz rezervleriyle evrili olan Trkiye iin ilgili yaplacak akademik almalarn nemine iaret etti. Saudi Aramco leri Aratrma Merkezi Direktr Samer AlAshgar petrol endstrisindeki gelimeleri ve rezerv simlatrlerinde yaplmas gereken iyiletirmeleri zetledi. T Rektr Yardmcs Prof. Dr. Mehmet Sabri elik, tarihi T Takla Kamps'nde 109 numaral salonda konferans delegelerine T'y tantt. Prof. Dr. Mehmet Sabri elik yapt sunumda T'nn aratrma, teknoloji, yenilik ve yatrm potansiyelini n plana kard. T Trk Mzii Devlet Konservatuar'ndan Prof. Dr. ehvar Beirolu'nun organize ettii, Suat Gney, Sami Dural ve Sinem zdemir'in solist olarak yer ald; neyde Ali Tfeki, kanunda Serkan Halili, udda Bilen Ikda ve ritmde Gzde olak ile Klasik Trk Mzii Konseri bu tarihi mekanda misafirleri 300 yl ncesindeki gzelliklere gtrd.

99

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Ragp Devres dlleri Sahiplerini Buldu

2012 yl LYS sonularna gre Tye en ok renci gnderen ve ilk 200 iinde en ok rencisi yer alan zmir Bornova Anadolu Lisesi, Ragp Devres dlne layk grld.
stanbul Teknik niversitesi'nin her yl retmenler Gn Haftas'nda nitelikli eitim-retimin temeli olan retmenlerin dllendirilmesi iin dzenledii Ragp Devres dlleri bu yl da sahiplerini buldu. 2012 yl LYS sonularna gre Tye en ok renci gnderen ve ilk 200 iinde en ok rencisi yer alan zmir Bornova Anadolu Lisesidle layk grld. 1949 ylndan bu yana dzenlenen ve bir klasik haline gelen Ragp Devres dlleri iin T Sleyman Demirel Kltr Merkezinde bir tren dzenlendi. Trene T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, Rektr Yardmclar Prof. Dr. Ali Fuat Aydn, Prof. Dr. Mehmet Sabri elik, Devres Ailesi adna Ragp Devresin torunu Rukiye Devres, Bornova Anadolu Lisesi Mdr Necmi Bediz, lisenin retmenleri, rencileri ve mezunlar katld. Bu yl 64. s dzenlenen Ragp Devres dl treninin alnda konuan Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca son yllarda Tye en ok renci gnderen retmenlere teekkr ederek nmzdeki yllarda da lkemizdeki farkl liselerden Tye ayn ilgiyi beklediklerini ifade etti. renciler adna konuan Bornova Anadolu Lisesi 2012 yl mezunu T letme Fakltesi Hazrlk Snf rencisi Nee Ko ise konumasnda Bornova Anadolu Lisesinde okumak bir ayrcalktr. Bu ayrcal T ile talandrmann gururu ve mutluluunu yayorum. zerimde emei olan hocalarma ok teekkr ediyorum. dedi. Konumalarn ardndan dl trenine geildi. Tye en yksek puanla giren ilk 200 iinde en ok rencisi olan Bornova Anadolu Lisesi retmenlerinden Matematik retmeni Ali Pehlivan, Fizik retmeni Nurcan Gl nar, Kimya retmeni Hasan Badoan, Biyoloji retmeni Yldz Gkmen, Trk Dili ve Edebiyat retmeni Alev Badakol, Rehber retmen Mesut Akdeniz ve Okul Mdr Necmi Bedize Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca ve Devres Vakf Ynetim Kurulu Bakan Rukiye Devres tarafndan baar belgesi ve del verildi.

Kltr ve Sanat Birliinin 25. Kurulu Yldnm Kutland

stanbul Teknik niversitesi Kltr ve Sanat Birlii (KSB) kurulduu tarih olan 22 Kasm 1987den gnmze Kltr Sanat Birliine emek verenlerle bir araya gelmek amacyla bir etkinlik dzenledi. KSB byk toplant salonunda gerekletirilen etkinlie, Rektr Danman Do. Dr. Glin ivi, KSB E Bakan Do. Dr. Hakan Akyldz, KSB Eski Bakanlar, Kulp Danman yeleri, Kulp Bakanlar ve renciler katld. Etkinliin alnda konuan Do. Dr. Hakan Akyldz, KSB olarak nceki bakanlarn brakt yerden zerine bir eyler koyarak kltr sanat birliini daha iyi yerlere tamak iin ellerinden geleni yaptklarn syledi. Bu balamda ncelikle KSB nin idari, mali ve brokratik bir takm sorunlarn zdklerini ifade eden Akyldz, bundan sonraki hedeflerini ise yle aklad: Bizim batan beri hedefimiz, KSByi Teknik niversiteye yarar gerek bir kltr sanat birlii haline getirebilme dncesidir. KSB sadece renci kulpleriyle ilgilenmesin, birim olarak kurum adna bir takm etkinlikler yapsn. Bu erevede gemi dnemlerden baladmz yine bu dnemde daha geni katlml ve daha efektif olarak kurduumuz bilim kltr ve sanat komisyonumuz var. Bunlar orada da konuuyoruz, bundan sonraki amacmz kltr sanat birliini bir Sanat, Akbank Sanat Sanat Vakf gibi bir takm kurulular var. Belki o kadar olamayacak ama onlara yaknlatrmaya alyoruz. dedi. Akyldz, konumasnn sonunda KSBye bugne kadar emek veren herkese teekkr etti. Etkinlik, Piyanist Vurgun Vekilov katlmclara verdii mini bir konser ile devam etti. Konserin ardndan E Bakan Do. Dr. Hakan Akyldz, gemi dnemlerde grev alarak, KSBye byk katklarda bulunan gemi dnem bakanlarna plaket takdim etti. Ayrca 2010 ylndan itibaren uygulamaya balanan 22 Kasm KSB Kurulu zel dl bu yl IEEE renci Kolu Kulbne verildi. Etkinlik, toplu fotoraf ekimin ardndan fuaye alannda kesilen yldnm pastas ile sona erdi.

100

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Geomatik Blm retim yelerinin Uluslararas Baars

Avustralyann Melbourne, ehrinde 25 Austos - 1 Eyll 2012 tarihleri arasnda gerekletirilen 22. International Society for Photogrammetry and Remote Sensing (ISPRS) Uluslararas Fotogrametri ve Uzaktan Alglama Birlii Kongresinde, naat Fakltesi Geomatik Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Orhan Altan, 2008 ylndan beri yrtmekte olduu ISPRS bakanlk grevini baaryla tamamlayarak 1. Bakan Yardmcl grevine seildi. Geomatik Mhendislii Blm retim yelerinden Prof. Dr. Filiz Sunar ise ayn kongrede 7. Teknik Komite Bakanl grevine seildi. Melbournedeki Kongrede yine ayn blmden Prof. Dr. Stk Klrn, (Mahir Temiz ve Sedat Doan ile birlikte) yer ald Real Time Speed Estimation From Monocular Video Prof. Dr. Ergin Tar ile Aratrma Grevlisi Mehmet Uur Altnn, SAR Atmospheric Delay Migitigation by GPS; Case Study Izmit Eartquake Interferograms balkl teblileri en iyi tebli dllerine layk grld. ISPRS havadan, yerden ve uzaydan alnan

grntleri ileyerek bata haritaclk olmak zere evre, ehircilik, yer ve deniz bilimleri, afet ve risk yntemi, tarm, ormanclk ve benzeri cok sayda mhendislik alanlarndaki uygulamalar ile son yllarda gelien meknsal bilgi sistemlerine (Geographic Information Systems) ilikin uluslararas i birliini salamak ve bu ekilde insanln refahna ve evrenin korunmasna katkda bulunmak amacyla 1910 ylnda kurulmu bir tekilattr. Yze yakn lkenin ye olduu ISPRS, belirtilen amacn gerekletirmek zere eitli teknik komisyon toplantlar yannda her drt ylda bir tm alma alanlarn kapsayan kongreler yaparak, alma alanlarndaki gelimeleri ve gelecee ynelik bilimsel alma alan ve konularn tartarak bunlar karara balar.

T Farkllklara Kucak Ayor

Dnyann en eski beinci ve Trkiyenin ilk teknik niversitesi olan stanbul Teknik niversitesi, teknik retimde 239 yl aan parlak gemii, ada eitim ortam ve gl akademik kadrosuyla Dnyann ok sayda lkesinden renciye kucak ayor. Trkiye'nin nemli bir niversitesi olarak, sadece bilim, teknoloji, mhendislik ve mimarlk alannda deil, ayn zamanda sosyal, kltrel ve sanatsal alanlarda da eitimlerine devam eden Tde 866 Lisans, 313 Yksek Lisans, 111 Doktora ve 235 ERASMUS rencisi olmak zere 1500n zerinde yabanc renci, renim gryor. ngiltereden Maldivlere, ABDden Sri Lankaya, Rusyadan Gabona kadar dnyann drt bir yanndan lkemize gelen renciler Tl akademisyenlerden eitim alyor. Tdeki yabanc rencilerin byk ksm Azerbaycan, ran, Kazakistan, Lbnan, rdn ve Filistin gibi Orta Asya ve Ortadou lkelerinden gelmekte. rencilerin en fazla tercih ettii blmler arasnda Bilgisayar Mhendislii, Elektrik Mhendislii, Elektronik ve Haberleme Mhendislii, naat Mhendislii, Makine Mhendislii Uak ve Uzay Mhendislii, Petrol ve Doalgaz Mhendislii ile Mimarlk Blmleri yer alyor. Avrupa Birlii Eitim ve Genlik Programlar Hayat Boyu renme Programlarndan biri olan ERASMUS kapsamnda ise

Tye gelen rencilerin byk ksmn, spanya, Almanya, Fransa, talya, Polonya, ngiltere gibi lkelerden gelen renciler oluturuyor. ERASMUS program erevesinde renim gren rencilerin en ok tercih ettii blmler arasnda Mimarlk ve letme Mhendislii blmleri ne kyor. IAESTE ve AISEC gibi yurt dnda staj olanaklar salayan uluslararas kurulularla da yakn iliki ierisinde olan Tnn, salad yurt d eitim olanaklarnda, Uluslararas Ortak Lisans Programlar da nemli bir yer tutuyor. Son dnemde uluslararas arenada baar gstermi Trk aratrmaclarna kaplarn aan T, deneyimli akademisyenleri, st dzey laboratuvarlar ve sosyal meknlar ile de yabanc rencilerin ekim merkezi haline geldi.

101

it vakf dergisi

Tden haberler llll

FABED Eser Tmen dl Prof. Dr. Zeynep Petek akar ve Dr. Bar Kkana Verildi
Cumhuriyet tarihinde yetimi en saygn mhendislerden biri olan Feyzi Akkayann adn yaatmak zere, sekin bilimsel etkinlikleri desteklemek ve dllendirmek amac ile Eser Tmen tarafndan balatlan Feyzi Akkaya Bilimsel Etkinlikleri Destekleme Fonu (FABED) 2012 dl, T retim yelerinden Prof. Dr. Zeynep Petek akar ve Dr. Bar Kkana verildi. Fen Edebiyat Fakltesi Molekler Biyoloji ve Genetik Blm Bakan Prof. Dr. Zeynep Petek akar, doa bilimleri alannda biyoloji bilim dalnda Metabolik mhendislik uygulamalaryla endstriyel adan nemli mikroorganizmalarn geli-

tirilmesi konularndaki uluslararas dzeyde stn nitelikli bilimsel almalar nedeniyle, 2012 yl FABED Eser Tmen stn Baar dln almaya hak kazand. Fen Edebiyat Fakltesi Kimya Blm'nden Dr. Bar Kkan da doa bilimleri alannda, Yksek performansl polibenzoksazin kopolimerleri konulu bilimsel almay gerekletirmek zere 2012 yl FABED Eser Tmen Aratrma dlne layk grld.

Kemene in Patentli Yeni Bulu

T Trk Musikisi Devlet Konservatuvar retim Grevlisi Dr. Mustafa Aydn ksz, kendi buluu olan gerdirme sistemli ve ayarl kemene yay iin Trk Patent Enstitsnden patent ald.
T Trk Musikisi Devlet Konservatuvar Mzik Teknolojileri Blm alg Yapm Program Sanat retim Grevlisi Dr. Mustafa Aydn ksz, Gerdirme sistemli ve ayarl kemene yay buluuna Trk Patent Enstitsnden patent ald. Bu bulu, kullanc tarafndan kolayca yay gerginliinin yaplmasn salayan bir gerdirme mekanizmasna sahip bir kemene yay ile ilgili olup, bulu sayesinde kullanclara gre farkl kalnlkta parmak boluu ayarlamas da yaplabiliyor. Sz konusu kemene yay sayesinde parmakla gerdirmede esneklik salanabiliyor. Kemeneden kan ses, yay ile ilikilidir. Yayn gerginliine gre kemeneden farkl tekniklerle sesler elde edilir. Kullanc, yani icrac kendi tercihine gre parmakla yayn gerginlik ayarn yapar. crac, yayn sapa yakn ksmna parman sokarak at kln gerdirir. Gnmzde kullanlan kemene yaylarnda, at klnn gerdirilmesini salayan bir mekanizma, parmak ayarl bir gerdirme sistemi ya da icracnn parmak kalnlna gre ayar yapabilecei bir parmak ayar dzenei bulunmamaktadr. Kemeneden istenilen sesin elde edilmesi iin gerginlik ayarnn ok nemli olduunu dnrsek, yay gerdirme sisteminin yan sra, parmakla gerginlik tercihini kolaylatran ve avantajl hale geiren mekanizmann nemi daha kolay anlalr. Mustafa Aydn kszn buluu ile, yay gerdirmesinin kullanc tarafndan ayarl olarak kolaylkla yaplabildii, parmak boluu mesafesinin ayarlanabildii, parmak kontroll gerdirme yaplabilen bir yay sistemi gerekletirilmi bulunuyor. Trkiyede kkl bir gelenee ve zen-

Bir ilk: Gerdirme sistemli ve ayarl kemene yay

Trk yayl alglar arasnda kemene, kemane, Karadeniz kemenesi, rebab, yayl tanbur gibi alglar yer alyor. Bu alglar arasndaki kemene, Trk mziinde yerini alm en eski yayl alglardandr. Kemene, sert aalardan yaplm ve avu ii yukarya bakacak ekilde tutulan bir yay ile alnr. Kemene yaynda tercihen at kl kullanlr. Bir yayda yaklak 150-200 civarnda at kl bulunur. At kllarna, tel zerinde kaymamas ve titreimi salamas iin reine srlr.

ginlie sahip alg yapmcl, 20. yzyln son eyreine kadar usta-rak ilikisine dayal kalm bir alan. T Trk Musikisi Devlet Konservatuvar alg Yapm Blm, 1978 ylndan beri, alg yapmn bilimsel yntemlerle ve teknolojiden de yararlanarak byk baaryla srdryor. alglarn sanatsal boyutunun yan sra, projelendirilmesi, standartlarnn tespiti, yapm teknikleri ve alglarn geliimine ynelik almalaryla bu alana nemli katklarda bulunan T Trk Musikisi Devlet Konservatuvar, alg Yapm Blm retim Grevlisi Mustafa Aydn kszn bu buluuyla, bu alanda yeni bir baarya daha imza atm oldu.

102

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Tller Ouz Atay Unutmad

Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Eylembilim romanlaryla edebiyatmzda iz brakan, T mezunu Ouz Atay, aramzdan ayrlnn 35. yldnmnde T Kurumsal letiim Merkezi ile T Fikir ve Merak Platformu rencilerinin ortak dzenledii etkinlikle anld.

stanbul Teknik niversitesi rencileri Trk edebiyatnn nemli isimlerinden T mezunu Ouz Atay lmnn 35. ylnda mhendislii, yaam ve romancl zerine konuarak and. T Kurumsal letiim Ofisi ile T Fikir ve Merak Platformu rencileri tarafndan Ayazaa Kampsnde gerekletirilen etkinlie ilgi bykt. T Trk Dili Blm retim Grevlisi Asl Kantarc moderatrlnde gerekleen syleide Ik niversitesi retim yesi Prof. Dr. Esin nan, Dou niversitesi retim Grevlisi Arzu Aygn ve Yeditepe niversitesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Hilmi Tezgr konumac olarak yer ald. T Rektr Yardmcs Prof. Dr. Ali Fuat Aydn, Genel Sekreter Do. Dr. Tayfun Kndap, Ouz Atayn kz zge Atay Canberk ve Prof. Dr. Mustafa nann olu Hseyin nan da dinleyiciler arasndayd. retim Grevlisi Asl Kantarc konumasnda Ouz Atayn okurlar zerine deerlendirmelerde bulundu. Yazarn okurlarn iki ksma ayran Kantarc, l-

ki yazaryla mesafesini ok iyi belirlemi bir okur, ikincisi ise kendisine biraz uzak kalm bir okur kitlesi var. Yaarken hak ettii deeri bulamayan yazarmz lmnden sonra burada zirveye tayan ey nedir bunun sebeplerinin tartlmas gerekir. diye konutu. lkemizin ve Tnn deerli bilim adamlarndan merhum Prof. Dr. Mustafa nann kz Prof. Dr. Esin nan ise Ouz Atayn Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar, Bir Bilim Adamnn Roman kitaplarndan bahsetti. Prof. Dr. nan, katlmclara babasnn yaamn konu alan Bir Bilim Adamnn Roman isimli kitabn yazl yksn anlatt, o dnemde kitabn yaynlanma srecine yaplan eletirilere aklk getirdi. Prof. nan szkonusu romannn oyunlatrldn ve 28 Aralkta sahneleneceini syledi. Ouz Atayn Trk Edebiyatnda bulunduu yerin okuruyla kurduu ilikiye bal olarak ekillendiini ifade eden Dou niversitesi retim yesi Ar-

zu Aygn ise yazarn ; Tutunamayanlar, Tehlikeli Oyunlar , Eylembilim romanlarnn kahramanlar ve Beyaz Mantolu Adam, Korkuyu Beklerken isimli ykleri zerine deerlendirmelerde bulundu. Yrd. Do. Dr. Hilmi Tezgr de Ouz Atayn eserlerindeki farkl pasajlardan rnekler sundu. Konumalarn ardndan etkinlik, T Trk Musikisi Devlet Konservatuar tarafndan seslendirilen Trk Mzii dinletisi ile sona erdi. Okurlar, Ouz Atayn kz zge Atay Canberkle birlikte fotoraf ektirdi. Anma etkinliklerinin her yl dzenlenmesi temennisi ile gece sona erdi.

Prof. Dr. Esin nan

103

it vakf dergisi

Tden haberler llll

Yzde Yz Montaj Karikatr Sergisi

Albert Einstein, Sleyman Demirel, Aziz Nesin, Turhan Seluk, Ylmaz Gney, Cahit Arf ve daha ok sayda iz brakan portre, Prof. Dr. Tayfun Akgln eitli malzemelerle oluturduu Yzde Yz Montaj karikatr sergisinde bir araya geldi.
T Elektrik-Elektronik Fakltesi retim yesi ve karikatr sanats Prof. Dr. Tayfun Akgln son sergisindeki eserlerin tamam yalnzca atk malzemeler kullanlarak retildi. ivilerden kablolara, tesisat borularndan banyo liflerine ve pipo paralarna kadar eline ne getiyse eserlerinin yapmnda kullanan Tayfun Akgln Yzde Yz Montaj adl sergisi Schneidertempel Sanat Merkezinde (Galata) 28 Aralka kadar izleyiciyle bulutu. Sergide, sanatnn montajlad, Bear Esad, Albert Einstein, Sleyman Demirel, Binali Yldrm, Temel Kotil, Aziz Nesin, Turan Seluk, Ylmaz Gney, Cahit Arf ve daha birok nlnn karikatr portreleri yer ald. Akgl, az sayda malzeme kullanarak yz hatlar tannan nllerin portrelerini yapmaya alm. lk kolaj almasn 1992 ylnda yapan sanatnn bugne kadar rettii 75 portre sergide izleyicilere sunuldu. Sanat, portre seiminde tarihi ahsiyetler, yabanc lkelerin devlet bakanlar, lkemizin nde gelen iadamlar, siyasetiler, st dzey yneticiler, gazeteciler, edebiyatlar ve yazarlarn yan sra dostlar, hocalar ve akademisyen arkadalarnn portrelerine de yer vermi. Akgl evrede bulunabilecek atk malzemeleri emek veya bkmek dnda bulunduu gibi kullanarak bir kiinin karikatr portresini oluturmaya altn sylyor ve Bu portrelerde, daha ok, aklda kalc yz niteliklerine sahip olan ve genelde yaknmdaki kiilerin zerinde altm. Etraftan bulduum malzemelerin hemen hepsini olduu gibi kullandm. Krk gzlkler, pipo paralar, zincirler, iviler, teller, gazoz kapaklar, bebek mamas kapa ve daha birok atk malzeme materyallerim oldu. ivilerin birounu Ayazaa Kampsmzdeki Mustafa nan Ktphanesi nnde dikili Mehmet Aksoyun eseri Hezarfen heykelinin yapm aamasnda etrafndan topladm dedi. Sanat, almalarnda en ok kadn portrelerini yaparken zorlanyor. Akgln eserleri satlk deil. Sanatnn gnlnde, bu eserlerin tmnn bir mzede kalc olarak sergilenmesi yatyor. Bilimle sanat buluturmay amalayan sanat, bu almalar dnda TBTAKtan karikatr ile fotoraf aktrma konusunda ald ve Eyll 2012de balad proje ile sanatsal almalarn bilimsel bir yne doru gtrmeyi tasarlyor. Tayfun AKGL, 80'li yllardan beri karikatr iziyor. izgileri; Cumhuriyet Bilim Teknoloji Eki, Homur ve Matematik Dnyasnda, yurtdnda Pulse, The IEEE AntennasandPropagation Magazine, The IEEE SignalProcessing Magazine, The IEEE Women in Engineering, The IEEE Region 8 Newsletter adl uluslararas bilimsel dergilerde yaymlanyor. 1998de Karikatrcler Derneinde Meta-matik, 2005te Rezan Has Hali Kltrleri Mzesinde 2x2 adl kiisel sergileri at. 1 Nisan 1998, 1999 ve 2000de Drexel niversitesi'nde (ABD) "aka Konferanslar" dzenledi. Haziran 2000'de stanbul'da gerekletirilen uluslararas bir konferans kapsamnda uluslararas bilimsel karikatr yarmas dzenledi. 2004te Bilimum adl karikatr kitab Karikatrcler Dernei, 2011te FenniKarikatrler adl kitab Elektrik Mhendisleri Odas tarafndan yaymland. 2005-2006 dneminde Karikatrcler Dernei Ynetim Kurulu yelii yapt. 1 Nisan 2009da T Ayazaa Yerlekesinde binalara aslan byk boy poster karikatr sergisi at. Her yl 1 Nisanda karikatr odakl bir etkinlik dzenliyor. IEEE Antennasand Propagation Magazine, Matematik Dnyas ve Elektrik Mhendisleri (EMO) Dergisi yayn kurullar yesidir.

104

it vakf dergisi

Gen baar

Azmin ve Kararlln Zaferi: T Gne Teknesi Takm Dnya ampiyonu Oldu

T Gne Teknesi Takm, birka yldr ikincilik ve nclk derecelerini ald ABDdeki Solar Splash yarmasndan, bu defa birincilikle dnd. Takm, 2012 yl yarmasndan Odaba adl tekne ile birinciliin yansra, birak dalda da eitli dereceler ald.

stanbul Teknik niversitesi Gne Teknesi Takm ABDde dzenlenen Solar Splash yarlarnda Dnya Birincisi oldu. Trkiyeden katlan tek takm olarak ABDli yirmi iki takm geride brakan Odaba Dnya ampiyonu oldu. ABDnin Iowa eyaletinde bu yl 18incisi dzenlenen yarlarda Trkiyeyi stanbul Teknik niversitesi Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi rencilerinden oluan Gne Teknesi Takmnn Odaba isimli teknesi temsil etti. Solar Splash, disiplinleraras yeteneklerin birletirilerek takm almasn gelitirmeye yardmc olan bir yarmadr. Yarmann temel amac, farkl alanlarda yetien mhendis ve tasarmc adaylarnn iletiimini ve beraber bir alma ortaya koymalarn salamaktr. Yarma, Teknik Rapor, Grsel Sunum, Sralama Etab, Hz Etab, Manevra Etab, Dayankllk Etab ve ilik gibi alanlar zerinden puanlandrlmaktadr. Gne Teknesi takm ayn zamanda, "Sralama Etab" ve "Manevra Etab"nda 1.lik, "Teknik Rapor ve Sunum dalnda 2.'lik "Hz Etab"nda 3.lk ve tasarmda mkemmellik dllerini de ald. 2004 ylndan bu yana almalarn srdren T Gne Teknesi Takm, Solar Splash'ta 2007'de dnya ncs, 2008'de dnya ikincisi, 2011'de dnya ncs olmutu. T Gne Teknesi Takm, katld bu yarmadan her yl parlak derecelerle dnse de, tek hedefi vard: Birincilik... Ve

nihayet byk bir azim ve kararllkla sren almalarnn sonucunu alan takm, 2012 ylnda birinicilik dl ile dnerek, baarsn talandrd, bizleri bir kez daha gururlandrd.

Odaba Takm yeleri

Ar. Gr. M.Cansn zden (Takm Kurucusu ve Proje E Danman), Gemi naat Birimi: Erhan Trkmen (Takm Kaptan), Harun Kemal, Soner etin, Sinan Burunsuz. Mekanik Birim: Bilge Kahraman, Kemal Mert Doan. Kontrol Birimi: Hasan i, Bura Uurer, ahin Kayal. letiim Birimi: Evrim Kayata, Umut ar Kankara. Danman yeler: Ersin Demir, Berkin Kl, Metin Aksu, rfan Kaya.

Sponsorlar
Takmn bu baarsnda kukusuz, onlara gvenen ve destekleri ile her aamada yanlarnda olan sponsor kurulularn byk pay var. Bu baarya katkda bulunanlar: Demirdkm, Deltamarine, ArmaDental, Deniz Ticaret Odas, Marintek, MSI, Mety, Yonca-Onuk, Petrol Ofisi, THY, RMK Marine, Rolla, Solid Works, Tmosan, elik Tekne Spihyard, TURKON, Uzmar, Rolla, Eti, Gmel, Dearsan, Trk Loydu, Prysmian, elik Tekne Shipyard, Ate Otomotiv, Demir Mali Mavirlik ve T.

ABDnin Iowa eyaletinde bu yl 18incisi dzenlenen yarlarda Trkiyeyi stanbul Teknik niversitesi Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi rencilerinden oluan Gne Teknesi Takmnn Odaba isimli teknesi temsil etti.

105

it vakf dergisi

{ Gen baar

T Hydrobee TBTAK Alternatif Enerjili Formula Yar Birincisi

TBTAK Alternatif Enerjili Ara Yarlarnda T Hdrobee birincilik, Gne Arabas Ariba 5 nclk ile birlikte Formula G kategorisinde Tasarm dlnn sahibi oldu.
TBTAK Alternatif Enerjili Ara Yarlar bu yl Kocaeli Bykehir Belediyesi ev sahipliinde 10-15 Temmuz 2012 tarihleri arasnda zmit Krfez Pistinde yapld. Toplam 40 niversitenin katld yarlarda Formula GGne Arabalar Yarna 39 ara, Hidromobil-Hidrojen Enerjili Araba Yarlarna ise 18 ara katld. Takmlarn kyasya yart ve byk ilgiyle takip edilen 20 turluk final sonunda Formula G-Gne Arabalar kategorisinde Socrat adl arala stanbul niversitesi, Hidromobil-Hidrojen Enerjili kategorisinde de Hidrobee ile stanbul Teknik niversitesi birinci oldu. Birincilii stanbul niversitesi ekibinin kazand Formula G-Gne Arabalar Yarlarnda ikincilii Anadolu niversitesinin Sunanatolia arac, ncl de stanbul Teknik niversitesinin Ariba-5 arac elde etti. Hidromobil-Hidrojen Enerjili Araba Yarlarnda ise Hidrobee isimli arala birinci olan stanbul Teknik niversitesinin ardndan Gaziantep niversitesi Hidrofstk adl aracyla ikinci, Ankara niversitesi ise Hidroket-3 aracyla nc oldu. Formula G kategorisinde tasarm dl, tasarm aamasnda yaptklar saysal ve deneysel almalarn baarsndan dolay stanbul Teknik niversitesi Gne Arabas Ekibinin ARIBA 5 aracna verildi. Hidromobil kategorisinde ise, stanbul niversitesi Hidroist Hidromobil Ara Takmnn Sigma adl arac kabuk tasarmnn modellenmesinde gsterdikleri baarl almadan dolay en iyi tasarm dlne layk grld. Sportmen davranlar, disiplinli almalar ve dier ta-

kmlara yaptklar teknik yardmlardan tr Hava Harp Okulu Anka Gne Arabas Ekibi Kurul zel dlne layk grld. kinci Kurul zel dl ise; yaptklar zverili alma ve yardmlamadan dolay Karabk niversitesi, Gazi niversitesi, stanbul Aydn niversitesi ve Krkkale niversitesinin Gne Enerjili Ara Takmlar arasnda paylatrld.

Facilis Elektrikli Otomobil, lk Snav Shell Eco Marathon 2012de Verdi

"T Facilis Elektrikli Otomobil Projesi", 2011 Temmuz aynda otomobile kaybettii zelliklerini geri kazandrmak amacyla balang ald. T rencileri, FacilisEV'in tasarm ve retiminde deiim iin ar yapan gezegene ve tek tip tketime daha fazla katlanmak istemeyen insanoluna kulak veren ve ehir tipi kullanma hazr, elektrik motoruyla alan Dnya'da ayak izi brakmayan bir otomobil retti. Elginkan Vakf tarafndan desteklenen Facilis Elektrikli Otomobil, stanbul Teknik niversitesi rencileri tarafndan, Shell Eco Marathon Yakt Tketim Verimlilii Yarmasna Rotterdam-Hollanda'da katld. Otomobilin yllar getike mobilite fonksiyonunu yitirmesi doa

iin bir yk haline dnmesi ve insan kemekee itmesi kentsel bir devrimi tetikledi. evresiyle etkileimde bulunabilen, cinsiyet, snf, stat kavramlarndan bamsz, kentsel mekanda sonsuz hareket esneklii salayan ve insan oto-mobil klan bir otomobil ihtiyacnn tatmin edilmesi adna FacilisEV "Mobil Ol, letiime Ge, Yarat!" slogannn etrafnda ina ediliyor. T ekibi iin ilk snav olan Shell Eco Marathon 2012 Europeta, bir hafta boyunca Avrupa'nn eitli tasarm ve Mhendislik okullarndan gelen 200 takm ile yaran ekip, FacilisEV Rotterdam-Hollanda'nn en byk gsteri merkezi olan Ahoy Arena'da yaklak 10.000 kii tarafndan ziyaret edildi.

106

it vakf dergisi

Gen baar

Tl renciler Uluslararas evreci ehirler 2012 Yarmasnda Dnya kincisi Oldu

Pariste dzenlenen Uluslararas evreci ehirler (Go Green In The City 2012) yarmasnda T rencileri Cansu elik ve Hasan Erdem Harman ehirde Gn isimli projeyle dnya ikincisi oldu.
Schneider Electric tarafndan dzenlenen Uluslararas evreci ehirler (Go Green In The City 2012) yarmasnda stanbul Teknik niversitesi rencileri Cansu elik ve Hasan Erdem Harman dnya ikincisi oldu. Tller, 9 lkeden 600 projenin yer ald yarmann Pariste yaplan finalinde ehirde Gn projeleriyle ikincilie layk grld. Schneider Electric tarafndan dzenlenen Uluslararas evreci ehirler yarmasnda niversite rencilerinden ehirler iin hayati nem tayan konut, niversite, perakende, su ve hastane sektrlerine ynelik uygulanabilir enerji ynetimi zmleri tasarlamalar istendi. Brezilya, in, Fransa, Almanya, Hindistan, ABD, Rusya, Trkiye ve Polonyadan niversite rencilerinin katlmna ak olan yarmaya 600 proje katld. lk elemeyi geen 100 proje Pariste dzenlenecek final yarmas iin ABDli mentorlaryla drt ay alt. Finale en az biri kadn olmak zere iki renciden oluan yirmi be takm kald. Takmlar 20-23 Haziran 2012 tarihlerinde Paristeki Schneider Electric HIVE binasnda gerekletirilen finalde ehirlerde enerji kullanmn azaltmak iin gelitirdikleri projeleri sundu. stanbul Teknik niversitesi Cevher Hazrlama ve malat Mhendislii ift Ana Dal rencisi Cansu elik ile malat ve Makine Mhendislii ift Ana Dal rencisi Hasan Erdem Harman ehirde Gn isimli projeleriyle dnya ikincisi oldu. Projeyle ilgili bilgi veren Cansu elik Amacmz gne n elektik enerjisine evirmeden metro, yeralt otoparklar, alveri merkezleri gibi kapal alanlar aydnlatmakt. nce gne n kollektrler yardmyla topladk. Estetik grnme uygun zel tasarm yapld. kinci aamada toplanan gn fiberoptik kablo yardmyla mekana iletildi. Son olarak reflektrler araclyla mekana datld. dedi. Hasan Erdem Harman da jrinin en ok projenin kolay uygulanabilir olmas ve % 40 enerji tasarrufu salamasndan etkilendiini belirterek Bu projenin teknik olarak uygulanabilirliini gstermek amacyla 1/100 lekli stinye Park alveri merkezinin maketini yaptk. Projenin aamalarn teknik olarak modelleyerek sistemin sorunsuz altn kantladk. Bizler iin unutulmaz bir deneyimdi. Aldmz eitimi uluslararas baarya dntrmek bizi ok mutlu etti. dedi. Tl rencilerle Schneider Electricin 9 lkedeki merkezinden birinde almak zere i grmesi yapld. Uluslararas evreci ehirler Yarmasnda birinci Brezilyadan Universidade Federal de Minas Gerais olurken, nc ABDden University of Illinois at UrbanaChampaign oldu.

107

it vakf dergisi

Gen baar

Trk Bilim nsanlar Yz Tanma Teknolojisinde nemli Bir almaya mza Att
T Bilgisayar ve Biliim Fakltesi Bilgisayar Mhendislii Blm retim yesi Prof. Dr. Muhittin Gkmen ve ekibi, yz tanma konusunda nemli bir bulua imza att. Gkmen ve ekibi, kiileri annda tanyan ve yz tanma teknolojisinde r aabilecek yzde 100 yerli yeni bir yazlm gelitirdi. Bu yazlm sayesinde kameralarla kiileri annda tanmak artk mmkn. Bunun iin gerekli olan tek ey kiinin bir fotoraf. Aranan kii klk deitirse bile sistem kiiyi tanyabiliyor. TBTAK tarafndan desteklenen proje, 'Yerel Zernike Momentleri' adl yeni ve zgn bir yntem kullanyor. rnein elimizde bir kiinin fotoraf var ve o kiinin sabkallar listesinde olup olmadn renmek istiyoruz. Normalde bunun iin saatlerce hatta gnlerce listedeki fotoraflara gz atmak, karlatrmak lazm. Bu sistemle ise annda bulabiliyoruz"..

Tek bir fotorafla % 99 sonu

Gkmen, Sz konusu kiiyi bulmak iin o kiiye ait tek bir fotoraf yeterli. Pozun iyi ayarlanmas ve yzn kardan grnmnn alnmas halinde baar oran yzde 99'a kadar kabiliyor. Kullanlan kamerann ok zel bir kamera olmas art deil. ok uzaa baklmyorsa, orta kalitedeki bir kamerayla sistemi kullanabiliriz. Tanma baarmnn yksek olmas iin ehrin deiik yerlerindeki kontrollu geilerde sistemin kullanlmas daha uygun. rnein, metro, havaalanlar, stadyum girileri iin son derece ideal". Yz tanma sistemini Emniyet yetkililerine tanttklarn belirten Prof. Dr. Gkmen, sistemin Emniyet Tekilat'nda kullanlmas iin grmelerin devam ettiini, Emniyetin taleplerine gre yazlmn ayarlandn, anlama halinde MOBESE kameralarna sistemi rahatlkla entegre edebileceklerini belirtiyor.

Aranan Kii Klk Deitirse Bile Buluyor

Yeni yazlm hakknda bilgi veren Muhittin Gkmen, "Ama kamerada grnen kiinin kimliini saptamak. Sistem, nce kamerayla kiinin yzn bir kare iine alyor. Kare iindeki bu fotoraf iledikten sonra veri tabanndaki kiilerle karlatryor. Sz konusu kii arananlar listesindeyse sistem alarm veriyor ve ilgili birime bildiriyor. Kiinin sakall, bykl ve gzlkl olmasnn fazla bir nemi yok. Sistem, alnan yz grntsnden 30-40 adet yeni grnt elde ediyor. Bunlarn her biri grntdeki farkl bilgileri aa karyor. Kamerayla gerek zamanda tanma yapmann yan sra, ayn yazlmla verilen bir fotoraftaki kiilerin kim olduklar da bulunabilir.

Ses Yarmasnda T Trk Musikisi Devlet Konservatuvar rencileri Birinci Oldu

Trk Eitim Vakf ve Mehmetik Vakfnn, balaryla kurumlarna katkda bulunan Safiye AYLA ve Zeki MREN'i anmak ve yeni sesleri topluma tantmak amac ile bu yl drdncsn dzenledii SES YARIMASInn finali 8 Aralk 2012 tarihinde gerekleti. TRT Mzik kanal sponsorluu ile yaplan ve yine bu kanalda canl olarak yaymlanan yarmaya 258 gen sanatnn katld ve Safiye Ayla dalnda 17, Zeki Mren dalnda 19 sanat yar finale kald, ardndan yaplan eleme ile finale kalan 12 sanat belirlendi. Ses sanats ve ef Tlun Korman'n bakanlk ettii, koro efi Sheyla Atmdrt, ses sanats Nesrin Sipahi, ses sanats ve koro efi Kutlu Payasl, Cumhurbakanl Klasik Trk Mzii Korosu efi Fatih Salgar, TRT Mzik Dairesi Bakan Yardmcs zgen Grbz, ses sa-

nats ve koro efi Serap Mutlu Akbulut, ses sanats Mnip Utand, gazeteci- yazar Mehmet Barlas, Trk Musikisi Vakf Bakan Vekili Osman Simav'dan oluan jri tarafndan yaplan deerlendirme sonucu Safiye Ayla dalnda Aynur Ezgi Yolcu, Zeki Mren dalnda Berk zam birinci oldu.

108

it vakf dergisi

Gen baar

T Pars Roket Grubuna ABDden Sertifika

T Pars Roket Grubu, ABDdeki snav baaryla geerek TRPOL RocketryAssociation Seviye 2 Sertifikas ald. Trkiye ve Asyada bir ilki gerekletiren Grup, bu sertifika ile roket motorlarn kullanma hakkn elde etmenin yannda, asl amalar olan kendi motorlarn tasarlayp retebelecek seviyeye erimi oldu.
stanbul Teknik niversitesi Pars Roket Grubu, Amerika Birleik Devletlerinin Maryland Eyaleti Centerville ehri'nde, TRIPOLI RocketryAssociationun Maryland ubesinde dzenlenen seviye 2 sertifikasyon snavnn yazl ve uygulamal ksmlarn baaryla geerek TRIPOLI RocketryAssociation Seviye 2 Sertifikasn almaya hak kazand. Trkiye ve Asya'da bir ilki gerekletiren grup, bu sertifika ile 7000 8000 metre irtifaya kolaylkla kabilecek, hazr roket motorlarn kullanma hakkn elde etmenin yan sra asl amalarndan biri olan kendi motorlarn tasarlayp retebilecek seviyeye erimi oldu. T Uzay Mhendislii Blm Bakan Prof. Dr. AlimRstem Aslan danmanlnda kurulan grupta Lider ve Motor Ekibi Sorumlusu Ayhan Yac (Uzay Mh.), Yapsal Ekibi Sorumlusu Erdi Cokunpnar (Uzay Mh.), Elektronik Sistemler Ekip Sorumlusu Can Berk Ayka (Elektrik Mh.), Yakt Ekibi Sorumlusu Emirhan Demirba (Kimya Mh.), Tantm ve Sponsorluk Ekibi Sorumlusu Sezin Eken (ElektrikMh.), Zirve Ekibi Sorumlusu Bahadr Alp Yolcu (Endstri Mh.) ve Sayman Kenan Cokun (Telekomnikasyon Mh.) rencileri yer ald. Grup, disiplinler aras bir yapya sahip olup, toplam 13 farkl mhendislik alannda 20den fazla renciyi barndryor. Pars Roket Grubu adna, takmn kurucu lideri Ayhan Yac baarlarnda byk pay sahibi olan danman hocalar Prof. Dr. Rstem Aslana, desteklerinden dolay Prof. Dr. Arsev Eraslan ve Berk Sarkayaya teekkr

etti. Grup lideri Yac, ksa srede oluturduu ekipleriyle organizasyonel profesyonellii ortaya koyduklarn ve almalarna hz kesmeden devam edeceklerini syledi. Pars Roket Grubu, Trkiyede dk itkiden yksek itkiye kadar tamamen yerli retim, zgn tasarm kat yakt roket motoru retmeyi hedefleyerek almalarna balayan bir grup. Bu hedeflerini gerekletirirken motorlarn itkilerini test edebilmek iin kendi retecei bir test nitesi kullanacak. Bunun yan sra yapsal anlamda; nce tek kademeli, dk itkili roket tasarmlar denedikten sonra paralel kademeli ve seri kademeli sistemlere gei yaplacak. Grup, teknik almalarn yan sra seminerler ve renci etkinlikleri dzenleyerek sosyal platformlarda da organizatr olmay amalyor. Bu erevede nmzdeki dnemlerde mhendislik sinema gnleri, tecrbe aktarm gnleri ve Trkiye Roketilik Zirvesi gibi Trkiye iin birok ilki gerekletirmek hedefleniyor.

109

it vakf dergisi

Gen baar

T Kuzgun Takm Motor Tasarm Yarmasnda Dnya kincisi Oldu

Kuzgun Takm, Amerikada dzenlenen insansz hava arac iin motor tasarm yarmasnda 30 takm arasndan Dnya kincisi oldu.
Amerikan Havaclk ve Uzay Enstits (AIAA) ve Amerikan Makine Mhendisleri Odas Uluslararas Gaz Trbin Enstits (ASME-IGTI) tarafndan ortaklaa dzenlenen Motor Tasarm Yarmasnda stanbul Teknik niversitesinin Kuzgun Takm hazrladklar TURKjet-1 isimli tasarm projeleri ile Dnya ikincisi oldu. ABDde on yl akn sredir dzenlenen yarmann 2012 yl konsepti; F-35 Mterek Taarruz Uann yar boyutlarnda olacak bir insansz sava ua (UAV) hava aracnn yksek elektrik ihtiyacn motor performansndan taviz vermeden karlayacak bir ardyakcl turbofan motor tasarm gerekletirilmesiydi. Deiik lkelerden otuzun zerinde takmn bavuru yapt yarmada sekiz takm rapor deerlendirme srecine kald. Deerlendirme sonucunda seilen finalist, tasarmlarn jri yeleri karsnda savunmalar iin davet edildi. 48. Joint Propulsion Conference etkinlii kapsamnda Austos 2012de Amerika'nn Atlanta Kenti'nde dzenlenen finallere, T Uak Mhendislii retim yesi Do. Dr. Onur Tuner danmanlnda Uak Mhendislii rencilerinden Coku atori (Takm Kaptan) Baar Burak zkahya, Cihat Akn ve Ouz Erenden oluan ekip katld.

Takm Kaptan oku atori projelerinde kullandklar ve kendi tasarmlar olan elektrik retimi sisteminin, baarlarnda byk etkisi olduunu syledi. atori, bu baarda pay olan danman hocalar Do. Dr. Onur Tunere ve takm sponsoru TEI Tusa Motor Sanayi'ne desteklerinden dolay teekkr etti.

T Kulpler enlii
T Kltr ve Sanat Birlii (KSB) Kulpleri'nin katlm ile gerekletirilen "T Kulpler enliine, KSB bnyesinde kltr, sanat, spor ve uzmanlk kategorilerinde faaliyet gsteren 97 kulpten 82si katld. Gne Teknesi ve stiklal Proje Topluluunun yan sra Amerikan Futbolu, Eskrim, Futbol ve Yelken Takm, enlik alannda takmlar halinde yer ald. T Ayazaa Kamps 75.Yl renci Merkezi nndeki alanda gerekletirilen enlik, rencilerin youn ilgisiyle balad. Basn Yayn Kulb, Endstri Mhendislii Kulb, Endstriyel Proje Gelitirme ve birlii Kulb, letme Mhendislii Kulb, Kontrol ve Otomasyon Kulb, Molekler Biyoloji ve Genetik Kulb, Rock Kulb, Sinema Kulb, Daclk Kulb, Dans Kulb, Yapsal Tasarm ve Yarma Kulb, Uluslararas Mhendislik Kulb gibi birok kulp, yl boyunca yaptklar almalar enlik alannda sergileme frsat buldu. Ayrca kulpler tarafndan alana kurulan standlarda ye kaytlar da yapld.

T Konservatuar rencileri tarafndan Trk Mzii, Trk Halk Mzii ve Bat Mzii ezgileri seslendirildi. renciler, T Dans Kulb rencilerinin alanda sergiledii dans gsterisi ile keyifli anlar yaad.

110

it vakf dergisi

Gen baar

T TMDK Trk Halk Oyunlar Blm T KKTC rencileri ile Bulutu

stanbul Teknik niversitesi Trk Musikisi Devlet Konservatuar (TMDK) akademisyenleri ve rencileri, KKTCnin 29. kurulu yldnm nedeniyle ziyaret ettikleri adada, T KKTC Yabanc Diller Okulu rencileriyle bir araya gelerek farkl yrelere ait halk oyunlar gsterisi sundular. Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin kuruluunun 29. yldnm sebebiyle Genlik Dairesi tarafndan geleneksel olarak bu yl drdncs dzenlenen Cumhuriyet lenine, T-KKTCnin de katklaryla T Trk Musikisi Devlet Konservatuar katld. 15-22 Kasm 2012 tarihleri arasnda dzenlenen etkinlikte, T Trk Musikisi Devlet Konservatuarndan gelen retim yeleri ve rencileri Trk Halk Oyunlar ve Trk Halk Mzii etkinliklerini sergiledi. T-KKTC Rektr Danman Do. Dr. Gzde olakolu Sarnn da elik ettii etkinliklere, T Trk Musikisi Devlet

Konservatuar retim yesi ve Mdr Yardmcs Do. Dr. Cihangir Terzi ve retim elemanlarndan Hatice Doan Sevin, Haydar Tanrverdi, Seval Erolu ve Erdem lkay, T TMDK Trk Halk Oyunlar Blm retim yesi Do. Blent Kurtiolu ve r. Gr. Cumhur Sevin ile T TMDK Trk Halk Oyunlar Blm rencileri katld. Bu etkinlikler T-KKTCde ok yakn bir zamanda kurulacak olan konservatuarn da mjdesini verdi.

Gelecein Mhendisleri Ty Seiyor

stanbul Teknik niversitesi Kurumsal letiim Ofisi bnyesinde hizmet veren Tantm Birimi, Ty ziyaret eden liselere niversite tantm yapmaya devam ediyor. Her gn yzlerce niversite adayna yaplan tantmlarda, niversitenin fiziksel koullar, eitim imkanlar, laboratuvar alt yaps, sosyal yaam gibi konularn yan sra, lise rencilerinin ilgi duyduu blmlerle ilgili detayl bilgiler de aktarlyor. Trkiyenin her yerinden, hatta yurt dndan gelen okullara yl boyunca tantm hizmetini srdren birim, asistan rencilerden de byk destek alyor. renciler Tde sadece teorik deil arlkl olarak pratik eitimlerin de verildiini grnce tercihlerinin imdiden T olduunu sylyorlar. Tantm birimi ayrca, yl iinde iki kez Tantm Gnleri ve Tercih Gnleri ad altnda gerekletirdii etkinliklerle, aday rencileri Tl akademisyenlerle buluturuyor.

Ylda 400 Lise Ty Grmeye Geliyor

Liselerin Ty ziyareti ve Tnn bu konuda yapt almalara dikkat eken Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, ylda yaklak 400 okuldan gelen lise son snf rencilerini niversite ile tantrdklarn, ayrca gezici tantm ekibinin u ana kadar 54 ilimize giderek Tnn tantm-

n yaptn, stanbul ierisinde de 110 adet dershanenin ziyaret edilerek, rencilerle bire bir grldn, onlara Tdeki eitim kalitesi ve farknn anlatldn kaydediyor. Rektr Karaca, Tye Trkiyenin her ilinden okullarn bilgi edinmek iin geldiini, rencilerin her blmle ilgilendiklerini ama en fazla Elektronik ve Haberleme Mhendislii, Endstri Mhendislii, Mimarlk, Bilgisayar Mhendislii ve Makine Mhendislii blmlerine ilgi duyulduunu, mezun olduktan sonra i olanaklar, yurt imknlar ve sosyal hayat ile ilgili sorular sorduklarn vurguluyor.

111

it vakf dergisi

Vakftan Haberler

nnnno

31. Uluslararas stanbul Kitap Fuarndaydk

T Vakf Yaynlar olarak, bu yl ilk kez TYAP 31. Uluslararas stanbul Kitap Fuarna katldk. Gerek akademik yaynlarmz, gerekse tantm amacyla bir blmn standmzda sergilediimiz yeni projemizin rn niversite Hazrlk ve Lise Yardmc Kitaplar fuarda byk ilgi ile karland.

T Vakf, kurulu ylndan itibaren srdrd yayn faaliyetleri ile bugne kadar, Tnn, kendi alannda nde gelen akademisyenlerinin elli civarndaki eserini yayn dnyasna kazandrd. naat, mimarlk, elektrik-elektronik, matematik, gemi, uak-uzay, kimya, ngilizce eitimi, makine, fizik, maden, mzik gibi disiplinlerde ok sayda yaynn yan sra, Yazlar ve Rlveleriyle Sedat etinta, T Tarihi, Yaamn Evrimi gibi bavuru kayna niteliinde eserler de T Vakf tarafndan yaymland. Yayn faaliyetlerini Resmi Senedindeki nemli amalarndan biri olarak srdren T Vakf, bir taraftan retim yelerini piyasadaki ticari ykle kar karya brakmayacak ekilde desteklemekte, dier taraftan bu yaynlarn rencilere eriilebilir fiyatlarla sunmaktadr. Vakfn, kstl olanaklara ramen bugne kadar dikkate deer saydaki akademik yaynlar 17-29 Kasm tarihlerinde Beylikdz TYAPta gerekletirilen 31. stanbul Uluslararas Kitap Fuarnda sergilenerek, % 35 indirimle eitim-retim dnyasnn paydalarna sunuldu. Standmz, niversite rencisinden akademisyene, niversite hazrlk rencisinden lise rencisine, yayncdan datmcya, kitabevlerinden dersanelere, retmenlerden ocuu iin en iyi eitim, en iyi materyal arayndaki anne-babalara kadar her kesimden ziyaretinin aknna urad. Bu ilgide, T markas bal bana pay sahibi iken, hem fuardaki en zengin akademik

yaynlar bulunduran niversite stand olmamzn, hem de yzlerce yllk kkl gelenee sahip Tnn niversite ve lise rencilerine ynelik yeni kitap projesinin pay oldu.

T Vakf Yaynlar Tm Trkiyeye Datlacak

T Yaynlar ad altnda ilk defa yer aldmz Kitap Fuarnda karlatmz ilgi ve talepler, nmzdeki dnemde yaynlarmz iin reteceimiz yeni projeler ve tantm iin de bize k tuttu. lk giriimimiz, yaynlarmza eriilebilirlii kolaylatrmak zere niversite bulunan tm illerimize datmn salayacak kanallarla almak, etkin bir tantm yapmak. Dier taraftan, mevcut yaynlarmzn yeni basmlarn yaparken, Tnn tartlmaz retim niteliini ve her biri alannda uzman akademisyenlerinin sahip olduu birikimi aktaracaklar yeni eserleri literatre kazandrmak da hedeflerimiz arasnda yer alyor.

Dorudan Sat
Kitabevleri ve datmclarla yapacamz kurumsal anlamann yansra, T Vakfnn akademik yaynlar, halen T Vakf Merkezinden dorudan satn alnabildii gibi, siparile de temin edilebiliyor. Bilgi ve sat iin: e-posta: basin@ituvakif.org.tr web: www. ituvakif.org.tr Tel.: 0212 232 57 62 - 291 34 75

112

it vakf dergisi

Vakftan Haberler

nnnno

niversite Hazrlk yaynlarnda yeni bir adm

T Vakf, niversite hazrlk yaynlar alannda rol almak zere yeni bir adm att. Bu alanda deneyim sahibi T mezunlarndan oluan bir grupla ortak yrtlecek proje ile, ierikleri T retim yelerinden oluturulan komisyonlarca titiz bir incelemeden geirilen niversite Hazrlk ve Lise 9-10-11. Snf Kitaplar Ocak 2013ten itibaren Trkiye apnda yaplacak datmla hedef kitleyle buluacak.
niversite giri snav kukusuz, lise rencilerinin nndeki en zorlu sre. Liseye adm attklar andan itibaren renciler, bu defa niversite hedefi iin hazrlanmaya balyorlar. T Vakf, lise rencilerinin bu hedeflerine ulama abalarna katkda bulunmak amacyla yeni bir yayn hamlesi balatt: niversite Hazrlk Kitaplar. T Vakf, bu projeyi hayata geirmek zere, kurucular T mezunlar olan ve bu sektrde uzun yllara dayanan birikime sahip bir yayn kuruluu ile anlamaya vard. Bu anlama erevesinde biim olarak farkl, ierik olarak iddial niversite Hazrlk Kitaplar yeni bir sistemle MES - T MODLER ETM SSTEM ad altnda rencilere, eitimcilere ve eitim kurumlarna sunulacak.

ki Aamal Yeni Snav Sistemine Gre Hazrlanan erik

2010 ylndan itibaren uygulanmaya balayan YGS-LYS iki aamal yeni snav sistemi, nceki SS sistemine gre nemli farkllklar iermektedir. 2012 YGS snavnda gemi yllardaki snavlara benzer yorum ve analiz yetenei gl rencilerin zecei sorular sorulmaya devam edilmektedir. Ancak LYS snavnda her konudan mutlaka soru gelmekte ve bilgi arlkl bir deerlendirme yaplmaktadr. Bu snavla birlikte daha fazla soruyla lme yaplacandan, istenildii takdirde daha detay sorular gelebilmektedir. Bu modl kitaplarda, yeni YGS-LYS formatna uygun olarak, tm snav mfredatn kapsayan, hem bilgi hem de yorum gc gerektiren soru tiplerine yer verilmitir. Sorularn glk dzeyi YGS-LYS sorularnn glk dzeyinde hazrlanm olup, seici olmas amacyla belirli oranda zor sorular da bulunmaktadr. Bundan amalanan, gemi yllarda sorulan ve gelecekte de kmas muhtemel zor soru tiplerine de rencilerin hazrlkl olmasn salamaktr. Modl kitaptaki sorular, rencilerin alma verimini artrmak amacyla kolaydan zora doru bir sistematikle, niteler halinde (modler) sunulmaktadr. metri kitab, Habertrk Gazetesi ile rencilere byk snava hazrlk aamasnda destek amacyla cretsiz datlacak. Haziran 2013te yaplacak SBS ve LYS snav ncesinde ise Tercih Rehberi ve Robotu yine Habertrk gazetesi eki olarak rencilere ulatrlacak.

T retim yelerinden erik Onay

YGS-LYS ile 9, 10 ve 11 snflara ynelik bu yaynlardan, matematik, fizik, kimya kitaplar Tnn ilgili blmlerindeki retim yelerinden oluturulan komisyonlar tarafndan; sosyal alana ynelik modller ise yine T ve dier niversitelerin her biri kendi alannda uzman retim yeleri tarafndan incelenerek onayland. Bu szgeten geen ilk yaynlardan 9 modln basm gerekletirilerek, 31. Uluslararas stanbul Kitap Fuarnda renciler ve eitimcilere sunuldu. Beklenenin ok zerinde bir ilgi ile karlanan niversite Hazrlk yaynlarmz, lise mfredatnda yer alan dersleri kapsayacak ekilde 200 civarnda modlden oluuyor. Bu modllerin tamam Ocak 2013ten itibaren tm Trkiyede bayilik sistemiyle sata sunulacak.

Habertrk Gazetesi, Deneme Snav ve Analitik Geometri Kitabn Ek Olarak Verecek

T Vakf niversiteye Hazrlk Yaynlarnn niversiteye hazrlanmakta olan tm rencilere tantlmas amacyla, T Vakf ve Habertrk Gazetesi arasnda bir tantm ibirliine gidildi. Ocak 2013ten itibaren Mays 2013e kadar her Pazar, Habertrk gazetesi eki olarak YGS Deneme Snav verilecek. Ardndan sras ile YGS-LYS Analitik Geometri kitab ve LYS Analitik Geo-

113

it vakf dergisi

Vakftan Haberler

nnnno

Borusan Quartet, Taner zkaynak Ansna Konser Verdi

T Vakf Sosyal ve Kltrel Hizmetler Komitesinin Burs Kampanyasna Destek etkinlikleri erevesinde, Prof. Dr. Taner zkaynak ansna, T Maka Yerlekesinde mzikseverlerle buluan Borusan Quartet esiz bir konser sundu. T Makine Fakltesi retim yelerinden Prof. Dr. F. Taner zkaynak ansna dzenlenen konsere T Rektr Prof. Dr. Mehmet Karaca, F. Taner zkaynakn ailesi, yaknlar, mesai arkadalar, T retim yeleri, Sosyal ve Kltrel Hizmetler Komitesi yeleri ve mzikseverler katld. Konserin al konumalar Rektr Mehmet Karaca ve Sosyal ve Kltrel Hizmetler Komitesi Bakan Zeliha Dilek tarafndan yapld. Rektr Karaca, aramzdan zamansz ayrlan Taner zkaynak ansna dzenlenen bu anlaml konserin, T Vakf ve Borusan ibirliiyle gerekletirilmesinden duyduu memnuniyeti dile getirerek, organizasyona yapt katklar nedeniyle, Prof. Dr. Taner zkaynakn ei erife zkaynaka, Komite adna bir teekkr plaketi sundu. Sahneye, her biri yzlerce yllk ok zel enstrmanlarla kan, klasik dnemden modern dneme uzanan geni bir repertuara sahip Borusan Quartet yeleri Esen Kvrak, Olgu Kzlay, Efdal Altun ve a Era; programda A. Dvorak, W.A. Mozart, G. Verdi, M. Ravel, O. Balc, G.Gershwin ve D. Shostakovichin bestelerini seslendirdiler. Her ynyle zel ve anlaml olan bu konser, kukusuz mzikseverlerin anlarnda farkl bir yere sahip olacak Sayn erife zkaynaka katklar nedeniyle teekkr ederiz.

Mzik ve Dansn Ritimleri Cafe Tangoda bulutu

Arp sanats irin Pancarolu, on be yllk birikimi ve bir ryann rn olarak hayata geirdii Cafe Tangoyu Tde mzikseverlerle buluturdu. Arp Sanat Dernei'nin Arp ile Her Telden projesi kapsamnda; konsepti arp sanats irin Pancarolu tarafndan gerekletirilen orijinal bir tango gsterisi ve projesi olan Cafe Tango, mzik ve dansn ritimleri buluturan ynyle izleyende farkl tatlar brakyor. Klasik mziin yan sra dnya mziklerine olan tutkusunu ortak almalarla sahneye tayan ve konserlerinde tangolara zaman zaman yer veren irin Pancarolu ve gruptaki sanatlar Cafe Tango'da, tangoyu Arjantin ve Trkiye kollaryla kucaklyorlar. 14 Ocakta Tde sahne alan irin Pancarolu (arp), Dilek Trkan (vokal), Ricardo Moyano (gitar), Gustavo Battistessa (bandoneon) ve Arda Agoyan (kontrbas)dan oluan Cafe Tango, eskiden yeniye uzanan zengin bir yelpazede szl, enstrmantal ve dansl tangolar sundular. T Vakf Burs Kampanyasna Destek etkinlikleri erevesinde Sosyal ve Kltrel Hizmetler Komitemizin bir etkinlii olarak T Maka Kamps, Mustafa Kemal Konferans Salonu'nda gerekletirilen CAFE TANGO konserinde de, Komite etkinliklerinin en byk destekisi, T dostu Sayn Kevser ARSANn katklar var. Kendisine sonsuz teekkrlerimizi sunarz.

Nee nal Ansna Burin Bke Konseri 11 ubatta...

T Vakf Sosyal ve Kltrel Hizmetler Komitesinin Ne'e nal ansna gerekletirecei Burin Bke Konseri, 11 ubat 2013 tarihinde, Saat: 20.00de T Maka Kamps Mustafa Kemal Konferans Salonunda. Bilgi iin: 0212 296 55 11- 0537 921 82 32

114

it vakf dergisi

Vakftan Haberler

nnnno

Yaynlarmz

Sipari ve bilgi: 0212 232 57 62 : 230 73 71

basin@ituvakif.org.tr www.ituvakif.org.tr

Matematik I zml Problemler

Y.Do. Dr. Aye Peker Dobie 5. Bask

Mimarlkta Deerlendirme
Prof. Dr.Mete Tapan

Mimarlkta Estetik Deerlendirme

Prof. Dr.Mete Tapan

Genel Jeoloji (8. Bask)

Prof. Dr.hsan Ketin

Writing Research Papers (3rd edition)

Dilek Vidana Tavaolu Suzan Arman Seda Albayrak

Matematik I Teoremler, spatlar, Problemler

Y. Do. Dr. Mehmet Ali Karaca 2. Bask

Kompleks Deikenli Fonksiyonlar Teorisi

Prof. Dr. Mithat demen

Elektromagnetik Alan Teorisinin Temelleri

Prof. Dr. Mithat demen

Yazlar ve Rlveleriyle Sedat etinta

Prof. Dr. Ayla dekan

Diferansiyel Denklemler
Prof. Dr. Faruk Gngr 4. Bask

Yaamn Evrimi Fkrinin Darvin Dneminin Sonuna Kadarki Ksa Tarihi

Prof. Dr. Celal engr

Modern Aerodinamiin Temelleri

Prof. Dr. lgen Glat

Mzikoloji ve Kaynaklar
Y. Do. Dr. Recep Uslu

Muallim smail Hakk Bey ve Msk Tekml Dersleri

Elektromagnetik Alan Teorisi zml Problemleri Cilt: I-II

Prof. Dr.Gkhan Uzgren Prof. Nermin Kaygusuz Prof. Dr. Alinur Bykaksoy Prof. Dr. Ali Alkumru

115

it vakf dergisi

Vakftan Haberler

nnnno

Sat Yerleri: T Vakf (T Maka Kamps), Golden Mert (T Ayazaa Kamps), antaylar (T Ayazaa Kamps), YEM Kitabevi,

:: Writing Research Papers (3. Bask) Yazar: Dilek Vidana Tavaolu / 2008 ::Matematik I zml Problemler ( 5. Bask) Yazar: Y. Do. Dr. Aye Peker Dobie / 2007 ::Genel Jeoloji (8. Bask) Yazar: Prof. Dr. Ihsan KETN / 2006 ::Matematik I Teoremler, spatlar, Problemler Yazar: Y. Do. Dr. Mehmed Ali Karaca / 2008

15 TL. 22 TL. 25 TL. 25 TL.

:: Teknik ngilizce Yazar: Pamela EDS / 1998 :: Gemi Forumunun Hidrodinamik Dizayn Yazar: Prof. Dr. Kemal Kafal :: Kalitatif Analiz Yazar: Prof. Dr. zer BEKAROLU / 1988 ::Mukavemet Esaslar Yazar: Prof.Dr.Gher Dosdoru / 1968 ::Kprl Kren Hesab Yazar: Prof.Dr.Gher Dosdoru / 1982 :: norganik Teknolojiler Yazar: Prof. Dr. Haldun CVELEKOLU, Prof Dr. Rait TOLUN / 1987 :: Analitik Kimya Yazar: Prof. Dr. zer BEKAROLU, Prof. Dr. Ahmet GL, Do. Dr. Nket TAN / 1987 :: retim Metalurjisi Yazar: Prof. Dr. Fuat PASN / 1988 : .::Flotasyon Yazar: Prof. Dr. Suna ATAK / 1990

10 TL. 10 TL. 7 TL. 7 TL. 8 TL.

:: Dalga Krnmnda Analitik Yntemler Cilt: I-II (Yeni) Yazar: Prof. Dr. Alinur Bykaksoy, Prof. Dr. Gkhan Uzgren, Prof. Dr. Ali Alkumru 25 TL. :: Yaamn Evrimi Fikrinin Darwin Dneminin Sonuna Kadarki Ksa Tarihi Yazar: Prof. Dr. Celal engr / 2004 15 TL. :: Yazlar ve Rlveleriyle Sedat etinta Yazar: Prof. Dr. Ayla dekan :: Kompleks Deikenli Fonksiyonlar Teorisi Yazar: Mithat demen / 2008 :: Diferansiyel Denklemler (4. Bask) Yazar: Prof. Dr. Faruk Gngr / 2007 ::Elektromagnetik Alan Teorisinin Temelleri Yazar: Mithat demen / 2006 ::Mimarlkta Deerlendirme Yazar: Prof. Dr. Mete Tapan / 2004 ::Planlamada Saysal Yntemler Yazar: Prof. Dr. Vedia Dkmeci / 2005 ::Lineer Cebir zml Problemleri (2. Bask) Yazar: Yrd.Do.Dr. Mehmet Ali Karaca / 2009 150 TL. 15 TL. 25 TL. 11 TL. 10 TL. 10 TL. 15 TL.

8 TL.

8 TL. 8 TL. 8 TL.

::Plaser Yataklar Yazar: Prof. Dr. Atilla Aykol, Yrd. Do. Dr. A. H. GLTEKN / 1992 7TL. :: Kaynan Il lemi Yazar: Prof. Dr. Nezihi ZDEN / 1987 :: Analiz Yazar: Prof. Dr. Ratip Berker / 1993 7 TL 10 TL.

::Uuun Yznc Ylnda Modern Aerodinamiin Temelleri Yazar: Prof. Dr. lgen Glat / 2006 17 TL. ::Mimarlkta Estetik Deerlendirme Yazar: Prof. Dr. Mete Tapan / 2010 10 TL.

Matematik I Kitab ile T rencilerine Burs

T Fen Edebiyat Fakltesi Matematik Blm retim yelerinden Yrd.Do. Dr. Aye Peker Dobienin, yllardr T Vakf Yaynlar arasnda kan ve son olarak Eyll 2012de 6. basm yaplan Matematik I zml Problemleri isimli kitab, matematik dersi iin temel bir kaynak olmann yannda, son derece anlaml bir amaca daha hizmet ediyor. Aye Peker Dobie, Matematik I zml Problemleri kitabnn 1. basmndan itibaren, tm basmlarndan doan telif cretini T rencilerine burs verilmek zere T Vakfna balyor. T Vakf Burs Fonuna aktarlan bu bala yllardan beri, Burs Komisyonu tarafndan titizlikle seilen, ekonomik durumu yetersiz baarl rencilere burs veriliyor. Tnn en sevilen hocalarndan, 2011-2012 retim yl Sekin Eitimci dl sahibi Aye Peker Dobieye geleceimizin yap talar genlerimize verdii destekten dolay teekkrlerimizi sunarz.

::Elektromagnetik Alan Teorisi zml Problemleri (I-II Cilt) Yazar: Prof. Dr. Gkhan Uzgren, Prof. Dr. Alinur Bykaksoy, Prof. Dr. Ali Alkumru / 2009 35 TL. ::Mzikoloji ve Kaynaklar Yazar: Yrd.Do.Dr. Recep Uslu / 2006 10 TL.

::Muallim smail Hakk Bey ve Musiki Tekaml Dersleri Yazar: Prof.Dr. Nermin Kaygusuz / 2006 10 TL. :: Fonksiyonel Analiz Yazar: Prof. Dr. Erdoan uhubi / 2001 :: Cisimlerin Mukavemeti Yazar: Prof. Dr. Mustafa nan / 2001 :: The Armenian File (Ermeni Dosyas) Yazar: Kamuran Grn / 2001 :: T Tarihesi Yazar: Prof. Dr. Kazm EEN / 1990 ::2023 Ylnda Trkiye Yazar: Ekrem Ceyhun / 2006 20 TL. 20 TL. 18 TL. 10 TL. 5 TL.

116

it vakf dergisi

 Mezunlar/Atamalar

Hamdi nan Anadolu ar Merkezi Genel Mdr

Hamdi nan, Anadolu ar Merkezi Genel Mdr olarak atand. T Elektrik Mhendislii Blmnden mezun olan nan, Bilgisayar Mhendislii Blmnde yksek lisansn tamamladktan sonra Demirbank (HSBC) ar Merkezinde i hayatna balad. 1999 ylnda Global Bilginin kuruluunda yer alarak Turkcell ve DigiTurk operasyonlarnn yneticiliini yapt. 2001 ylnda kendi danmanlk irketi Mukuday kurdu. Ko Topluluu Tan (Paro) ve Callus ar Merkezi deneyimlerinin ardndan, 2003 2006 aras Sabanc Telekomda st dzey yneticilik, 2006 2010 yllar arasnda Vodafone Mteri Hizmetleri Blm Bakanlnda grev yapt.

A.Onur Tiryakiolu Danone Tedariki ve Kaynak Gelitirme Direktr

A. Onur Tiryakiolu, Danoneye Tedariki ve Kaynak Gelitirme Direktr olarak atand. T Makine Fakltelsi Mekine Mhendislii Blmnden mezun olan Tiryakiolu, Rochester Institute of Technologyde letme Yksek Lisans yapt. Servosistemde Pazarlama Mdr, McDonaldsda eitli pozisyonlarda ynetici, Haziran 2007den itibaren Nestlede Satnalma Grup Mdr olarak grev yapt.

smail Reha Hatipolu Manpower Group Trkiye Genel Mdr

smail Reha Hatipolu, Manpower Group Trkiye Genel Mdr oldu. T naat Fakltesi naat Mhendislii Blmnden mezun olan Hatipolu, Arizona State niversitesinde Pazarlama ve Ynetim Hizmetleri alannda yksek lisans eitimi ald. CA Technologies zm Sat Direktr ve IBM Trkte Gelitirme Yneticisi ve Sat Lideri gibi pozisyonlarda grev yapt. Hatipolu, zellikle strateji ve i gelitirme, kurumsal sat ve pazarlama, kanal ynetimi, yrtme ve kurumsal ynetim alanlarnda i deneyimi bulunuyor.

Il Yaln Ericsson Kuzey Dou Afrika Blge Bakan

Ericsson Kuzey Dou Afrika Blge Bakan olarak atanan Il Yaln, 1994 ylnda T Elektrik-Elektronik Fakltesi Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blmnden mezun oldu. Ayn fakltede Telekomnikasyon Mhendislii yksek lisans programn tamamlad. hayatna 1996 ylnda Ericssonda Montaj Mhendisi olarak alma hayatna balayan Yaln, yaklak 15 yl boyunca Santral Kurulum Mdrl, Proje Ofis Mdrl, Trkiye/Filistin Network Bakan Yardmcl grevlerinde bulundu.

Hseyin lteri ztrk MUDO Concept Genel Mdr Yardmcs

Hseyin lteri ztrk, giyim ve ev dekorasyon sektrnn nde gelen markalarndan Muda Consepte Genel Mdr Yardmcs olarak atand. T letme Fakltesi Endstri Mhendislii Blmnden mezun olan ztrk, Boazii niversitesinde MBA yapt. Kariyerine Anadolu Efes stanbul Fabrikasnda Sistem Gelitirme Uzman olarak balad. SAP Proje Uzman, Planlama Yneticisi ve Lojistik Sistemleri Mdr olarak yapt grevlerle nemli i deneyimleri edindi.

Selim Cengiz Ekol Lojistik CCOsu

Selim Cengiz, Ekol Lojistik CCOsu olarak atand. T Kimya-Metalurji Fakltesi Kimya Mhendislii Blm mezunu Selim Cengiz, stanbul niversitesinde daresi alannda yksek lisans yapt. nileverdeki i hayat dneminde eitli kademelerde yneticilik yat. Reckitt Benckiser ve Levi Strauss Co.da Tedarik Zinciri Direktr, lkerde Sat Genel Mdr Yardmcl, Altparmak Gdada Genel Mdr olarak grev yapt.

Banu ifti Ova Bayer HealthCare Kresel Ruhsatlandrma Birimi Blge Yneticisi
Banu ifti Ova, Bayerde Blge Yneticisi grevine atand. T Kimya Mhendislii Blm mezunu olan Banu ifti Ova, ayn alanda yksek lisans ve doktora yapt. 1995 ylndan bu yana ila sektrnde alan ve Bayer HealthCare Trkiye bnyesinde 2005 ylndan bu yana lke Ruhsatlandrma Mdr olarak grev yapan Ova, Bayer HealthCare Kresel Ruhsatlandrma Birimi, Dou Avrupa, Gney Afrika ve Ortadoudan Sorumlu Blge Yneticisi olarak 16 lkenin sorumluluunu stlendi.

zgr ahin Divan Grubu nsan Kaynaklar Direktr

zgr ahin, Divan Grubu nsan Kaynaklar Direktrl grevine atand. 1998 ylnda T letme Fakltesi letme Mhendislii Blmnden mezun olan zgr ahin, i yaamna 1998 ylnda Arelik A.. nsan Kaynaklar Departmannda balad. Ardndan srasyla nsan Kaynaklar Yneticisi ve Yurtd irketlerden sorumlu nsan Kaynaklar Yneticisi olarak grev yapt. 2010 ylndan itibaren Ko Holding A..de Ynetim Gelitirme Yneticilii pozisyonunda alan ahin, Aralk 2012 itibariyle Divan Grubunda nsan Kaynaklar Direktrlne atand.

117

it vakf dergisi

Aramzdan Ayrlanlar

Prof. Dr. Vahit KUMBASAR T45

1922 ylnda stanbulda dodu. 1945 ylnda stanbul Teknik niversitesi naat Fakltesinden mezun oldu. Ayn yl Zemin Mekanii ve Temel naat krssne asistan olarak atand. 1953-55 yllarnda ngiltere Building Research Laboratory ve Imperial College of Science and Technologyde alt. 1956 ylnda doent unvann ald, 1966 ylnda profesrle ykseltildi. Tde dekanlk, blm bakanl ve anabilim dal bakanl gibi idari grevler stlendi. Robert College, Boazii niversitesi ve stanbul niversitesinde dersler verdi. ODT Mtevelli Heyeti yelii, Zemin Mekanii ve Temel Mhendislii Trk Milli Komitesi Bakanl yapt. 1989 ylnda emekli oldu. lkemizde uygulanan pek ok temel projesi yannda, yaynlanm dokuz kitab bulunmaktadr. 18 Temmuz 2012de aramzdan ayrld.

neklerinden MM Derneinin bakanln yrtt. Yaam yksn anlatt A Nomads Journey- Bir Gebenin Seyahati isimli kitab ABDde yaymland. 16 Kasm 2012de ABDda hayatn kaybetti.

Prof. Dr. Melike ALTAN T70

1946 ylnda stanbulda dodu. T naat Fakltesi naat Mhendislii Blmnden 1970 ylnda mezun oldu. 1969 ylnda T naat Fakltesi Mekanik ve Genel Mukavemet Krssnde yardmc asistan olarak greve balad. 1980 ylnda T naat Fakltesi Betonarme ve Yksek Mukavemet Dalnda Doktora, 1983 ylnda T inaat Fakltesi Yap Anabilim Dalnda yardmc doent, 1987 ylnda doent, 1995 ylnda a profesr unvanlarn ald. 2004-2008 yllar arasnda rektr danman, 2006-2010 yllar arasnda naat Mhendislii Blm Bakan olarak grev yapt. Deprem sonras hasar tespit almalar ile ok sayda kamu ve zel sektr binasnn glendirme projelerini hazrlad. 9 Ekim 2012de aramzdan ayrld.

Y. Mh. Mehmet HUNTRK T49

1926 ylnda zmirde dodu. T Makina Fakltesinden 1949da Yksek Mhendis olarak mezun oldu. Meslek hayatna Karayollar Genel Mdrlnde balad. 1951de ABDde bir yl sre ile karayollar staj yapt. Dndnde Karayollar 1. Blge Makine efliine atand. 1958de iki snf arkadayla Serel irketini kurdu. 1963te Intes naat San. ve Tic. A..nin kurucu orta olarak mesleini bu bnyede srdrd. 1971 ylndan itibaren TSAD Yksek Kurulu yesi olarak grev yapt. 2 Temmuz 2012de aramzdan ayrld.

Y. Mh. Atilla Bektre T48

1922 ylnda Krmda dodu. Babas, Krmn byk air, yazar ve eitmenlerinden evki Bektrenin 1932 ylnda Takent hapishanesine gnderilip, ardndan Sibiryaya srlmesi zerine aile, stanbula yerleti. Atilla Bektre, T naat Fakltesinden 1948 ylnda Yksek Mhendis unvan ile mezun oldu. Mhendislik mesleini Anadoludaki ok sayda baraj inaatnda grev alarak srdrd. Daha sonra yerletii ABDde, faaliyetleri ile Trk-Amerikan toplumunun nemli isimlerinden biri oldu, Trk-Amerikan der-

Y.Mh. Kaya SERDAROLU T68

1945 ylnda zmirde dodu. 1968 ylnda T naat Fakltesinden Yksek Mhendis olarak mezun oldu. T.C. Karayollar 2. Blge Mdrl Mula Yol Kontrol Amiri olarak meslek hayatna balad. TCKdan ayrlarak, Karayollar mteahhitliinde antiye efi olarak alt. 1974 ylnda kendi iini kurdu. Ege Blgesinde zellikle Mula civarnda pek ok yol inaat almalar gerekletirdi. 1980 ylnda YSE 3. Blge Mdr oldu, 1981de YSEden ayrlarak kendi iine dnd. 16 Eyll 2012de aramzdan ayrld.

Prof. Dr. Muhittin SYLEMEZ T83

1961 ylnda Konyada dodu. 1983 ylnda T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesinden birincilikle mezun oldu. 1983-1985 yllar aras T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi Hidrodinamik Laboratuvarnda Aratrma Grevlisi olarak alt. 1985 ylnda Yksek Lisans derecesi ald. 1991 ylnda University of Glasgow, Departmen of Ocean Engineeringde doktorasn tamamlad. Yurt dnda eitli kurulu ve niversitelerde mesleki ve bilimsel almalar yrtt. Tde eitli idari grevler stlendi. ok sayda denizcilik kuruluunda mesleki ve bilimsel birikimini aktard almalar gerekletirdi. Muhittin Sylemez, T Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi Dekanlk grevini yrtrken, 26 Eyll 2012de hayata veda etti.

Y. Mh. Ylmaz F. TABANLI T56

1992-1994 yllar arasnda Vakfmzda Genel Sekreter olarak grev yapan, Mtevelliler Heyeti yemiz Ylmaz F. Tabanl, 6 Aralk 2012 tarihinde yaama veda etti. 1956 ylnda T Makina Fakltesi Gemi naat ve Makinalar Blmnden Yksek Mhendis olarak mezun oldu. 1956-1978 yllar arasnda Denizcilik Bankas, Deniz Kuvvetleri Komutanl ve DB Deniz Nakliyat T.A..de Ba Mhendislik, Daire Bakanl yapt. ABDde mesleki eitim ald. Grev gerei gittii Yugoslavya ve Japonyada Gemi naa Kontrol He-

yeti Bakanl yapt. 1978 ylndan itibaren Denizcilik Bankas T.A.O. Genel Mdr Yardmcl, Ulatrma Bakanl Mavirlii gibi grevlerde bulundu. 1981de DB Deniz Nakliyat T.A..de Genel Mdr Yardmcs ve Ynetim Kurulu yesi iken emekliye ayrld. 1981den sonra, zel sektrde denizcilik ve endstri kurulularnda st dzey yneticilik ve danmanlk grevlerinde bulundu. Sosyal faaliyetleri arasnda, T Talebe Birlii Bakanl da bulunan Ylmaz F. Tabanl, meslek odas, ok sayda mesleki dernek ve vakflarda da Ynetim Kurulu yelii ve Bakanl yapt.

Prof. Dr. Oral TMAY

niversitemiz naat Fakltesi emekli retim yelerinden Prof. Dr. Oral Tmay, 14 Austos 2012 tarihinde aramzdan ayrld.

Do. Dr. kfe YAMANTRK

niversitemiz Mimarlk Fakltesi emekli retim yelerinden Do. Dr. kfe Yamantrk, 26 Aralk 2012 tarihinde aramzdan ayrlmtr.

Sonsuzlua uurladmz mezun ve mensuplarmzn ailelerine, yaknlarna ve T camiasna basal dileriz.

118

it vakf dergisi

Bri

Hazrlayan: Sleyman Kolata

Gneydou kiliden bir el:

A-B Zonda Datan: Dou

imdi son pik oynand zaman Bat skt, hangi minr terk ederse, ehmus Ercan o rengi tutacakt. 3NT + 2 olunca 100 ma puannn 84 kazanld.

10 6 7 6 A Q 4 3 A V 9 8 4 Q R 6 Q R A 6 R V 9 8 3 Q 4 2 5 V 9 7 2 V 10 9 8 3 5 2

Cumhuriyet kiliden bir el: Zonsuz. Datan: Kuzey

A5 4 5 10 8 7 2 R 7 6 5 3

A Q A A Q 7 R 4 5 6 Q 3 3 3 10 8 2

8 8 4 7

4 5 2 Q 6 R 10 5 6 3 R 10 V 9 7 6 5 V

Sleyman Kolata
W Pas Pas N 3 Trefl pas

ehmus Ercan
E 2 () pas pas S 2 pik 3 NT

V 7 A V 9 4 2 3 10 9 8 7 5

Dou 2 multi atktan sonra Gneydeki ehmus Ercan 3NT oynuyordu. Batnn kr kn elden as ile alp karo dam ile yere geti ve pik 10lusunu evirdi. El kendisinde kalnca ikinci piki oynad. Bat ald ve kk trefl dnd. Ercan trefli dounun damna brakt. Kr devam edince alp, elden pikleri ektiinde Bat minr renklerden skmt:

Serkan nal
W 2 Pik Pik

Nafiz Zorlu
N 1 Trefl Kontur pas

Sedat Aluf
E 1 Pik pas pas

Mustafa Tokay
S Kontur 4 kr

A 4 3 A V 10 8 7 R 7 3 4 2 R V 10 9 8 6 2

Kr kontratlarnda 12, trefl kontratlarnda ise 13 lvenin kolayca alnabilecei bu elde, Batdaki Serkan nal kk pik kt, yerin as ile olan Mustafa Cem Tokay kk kr evirdi. R 10 Krden Sedat Aluf, ruay girince oynayan iin snrl seim kuraln uygulamak yeni bir opsiyon olarak karsna kt. Nitekim kr 10lusunda empas yapnca bir lveden oldu. Her zaman yaplan ama gerekten yle miydi? Yoksa kendisine tuzak m kuruluyordu? Asla anlalamayan ve oynayan oyuncunun da olmak istemedii bir sahne.

119

it vakf dergisi

Bri

Bri dnyasndan haberler

Trkiye Bri Federasyonu (TBF), yeni bakann seti. 11 Kasm 2012 Pazar gn yaplan TBF Olaan Genel Kurulu sonucunda Opr. Dr. Nevzat Aydodu, 4 yllna Bri Federasyonu Bakanlna seildi. Burdur Devlet Hastanesi hekimlerinden Opr. Dr. Nevzat Aydodu, Federasyon olarak hedeflerinin, dnyann birok niversitesinde ders olarak okutulan, Trkiyedeki 54 spor dal arasnda yer alan brii tantarak daha yaygn hale getirmek ve uluslararas platformlarda lkemizi laykyla temsil edecek almalar yapmak olduunu belirtiyor.

20-21 Ekim 2012 tarihlerinde Pendikte dzenlenen Cumhuriyet Kupasna 365 ift katld. iftler arasnda dereceye girenler: 1- Hseyin Karadeniz- Soner ubuku % 59, 528 2- Namk Kkten - Tuna Aluf % 59, 505 3- Sevil Nuholu - Orhan Ekinci % 58, 684

6-7 Ekim 2012 tarihlerinde Gaziantepde dzenlenen Gneydou Anadolu kili Bri ampiyonasna 96 ift katld. 4 seans sonucunda sralama yle olutu. 1- Sleyman Kolata - ehmus Ercan 2- Okan zcan - Yusuf Salman 3- Salim Ylankran - Berk Baaran %60, 054 % 59, 929 % 58, 949

Turnuvada dereceye giren iftler (soldan saa): 1. Hseyin Karadeniz Soner ubuku, 2. Namk Kkten - Tuna Aluf, 3. Sevil Nuholu - Orhan Ekinci.

18-19 Kasm 2012 zmirde, Salvador Assael adna dzenlenen yarmaya 280 ift katld. Dereceye giren iftler: 1- Bora nver - Murat Kaya %60,80 2- Nafiz Zorlu - Mustafa Tokay %60,20 3- Bircan ztrk - Yaln Aydor %59,60

Salvador Assael adna zmirde dzenlenen Turnuvada dereceye iftler (soldan saa): 1. Bora nver - Murat Kaya, 2. Nafiz Zorlu - Mustafa Tokay, Bircan ztrk - Yaln Aydor

T Sosyal Tesisleri
3 sit, 29 odal 57 yatak kapasiteli konaklama birimi Konferans salonu ok amal toplant salonlar Yzme Havuzu Ar Kovan Restoran/Bar Havuzba Restoran Teras/K Bahesi Sergi Salonu Teras Cafe

T Vakf Sosyal Kulbne ye oldunuz mu?

Bilgi ve iletiim: 0212 230 73 71 - 246 64 05

T Sosyal Tesisleri, Maka/stanbul Tel: (0212) 296 31 47 - 296 55 12-13 Fax: (0212) 233 10 19 web: www.ituvakif.org.tr - e-mail:sostes@ituvakif.org.tr Havuzba Restoran/Ar Kovan Restoran: 0212 246 10 07

120

it vakf dergisi