Devrimci slam

R.hsan Eliak
na Yaynlar - Kasm 2006- 149 Sayfa

R. HSAN ELAIK Yazar ve dnr, 23.12.1961 Kayseri doumlu. Erciyes niversitesi lahiyat Fakltesinde okudu. Hayat slamc hareketler iinde geti. 12 Eyll 1980de bir yl Mamakta tutuklu kald ve yargland davadan beraat etti. 28 ubatta 30u akn davadan yargland ve beraat etti. 1993 -1999 yllar arasnda Deiim dergisini kard. Yarn ve zgn irade dergilerinde aylk, www.haber10.com sitesinde haftalk yazlar yazyor. 15 kitab var. En son Yaayan Kuran; Kuran- Kerimin Trke meal ve tefsiri yaynland. Evli ve be ocuk babas, Arapa ve ngilizce biliyor. stanbulda yayor. Eserleri: tikat zerine (1992), slam ve Sosyal Deiim (1994), Devrimci slam (1995), slamn Yenilikileri ( cilt, 2000), Adalet Devleti; Ortak yinin ktidar (2003), hyadan naya slam Dncesi (2003), slamn a (2004), Mehmet Akif (2004), Muhammed kbal (2004), Aliya zzet Begovi (2004), Yaayan Kuran; Trke Meal (2006), Yaayan Kuran; Trke Meal-Tefsir (2006), Darus-Selam; Evrensel Adalet ve Bar Yurdu (2006), Gerek Hayat Dini (2006)

ARKA KAPAK
Bu kitapta yer alan yazlar iki anlama geliyor. 1- 1993 Martndan itibaren karmaya baladmz Deiim dergisinde yl boyunca yaynlanan makaleler. 2- 80li yllarn sonuna doru gelitirmeye altmz slami Deiim Perspektifine dair sylemlerin ana izgileri. Mslmanlarn varlk sebeplerinden Tarihe tanklk ve nclk etmek yzyllarda Mslmanlarn tarihin gerisinde kalmak gibi bir hastala muttali yadsnamaz. Yeniden 7. yzyldaki ilk dinamizm devrine dnlmesi gerekiyor. Hem isel hem dsal dnmler kanlmazdr.

Deiimde slamc Tez - 1

Tarih felsefesi asndan bakldnda gemiten gelecee dz bir ilerleme izgisi yerine dairesel dnmler sz konusudur. Bu u anlama geliyor; yle sanld gibi toplumsal mcadelelerin znde yeni deil eski ve kadim olan iddialar yatmaktadr. Bugn insanln tartt temel insani sorunlar kadim sorunlardr. nsan haklar, Devlet, toplum dzeni, Din, kadn-erkek ilikileri, nfus, ideolojiler, felsefe vs. Btn bunlar binlerce yln tartlan konulardr, Aristodan beri Devlet ve Demokrasi tartlyor. Hz. Nuhtan beri nasl bir arada yaanr? sorusunun cevab aranyor. Habil ve Kabilden beridir insann can ve mal gvenlii ve hakk tartlyor. O halde deien nedir? Deien zaman ve mekandr. Zaman ve mekanla birlikte insann znde deil dndaki durumlar deimektedir. Dairesel dnmlerin znde atmalar vardr. Bunu anlamadan yaplan toplumsal dnm tahlilleri bizi yanl yerlere gtrecektir. Fukuyama byle bir izgiye gelmitir. nk o, artk ideolojik atmalarn sona erdiini, tarihsel uzlamann salandn, Bat deerlerin ortak duygu deerleri haline geldiini, dolaysyla artk tarihin sonuna gelindiini iddia etmiti. Bu, bir insann ilahi aydnlanmadan yoksun kendi cce aklyla aydnlandn zanneden, kendi karanlk kozasndan dnyaya bakan batl insann hazin halinden baka bir ey deildir. Bugn olduu gibi tarihte de medeniyetler ana havzada toplanmlardr; slam, Bat ve Dou medeniyetleri. Aslnda bunu ikiye de indirebiliriz. lahi vahiy ve munharif kltrler, slam ilahi temsil ederken Bat ve Dou medeniyetleri akl ve ruhun dinletirilmesini temsil etmektedirler.

www.altinicizdiklerim.com

Son iki yzyln iki ucunda iki byk toplumsal dnm sembol bulunmaktadr. Fransz Devrimi (1789) ve ran Devrimi (1979) Fransz Devrimi Batnn, ran Devrimi ise slam medeniyetlerinin dnm noktalarn temsil etmektedirler. Fransz devrimi nasl Batl, laik devrimler zincirinin balangc olmusa, ran devrimi de slami dnmler zincirinin balangc olacaktr. Bu durumda tarihsel ak gelecekte srann Trkiyeye geleceini imdiden gstermektedir. Dinin ana metinlerinin topland kitap yani Kuran kendine inananlar alanlara itmekte, olaylarn iinde aktif rol almaya, dnyaya nizamat vermeye armaktadr. Kitap, nc ve nder bir mmet olunmasn istemekte, kiliseleri, havralar, ibadethaneleri tahrip edecek, ekin ve nesilleri yok edecek fesat odaklarna kar, onlarn belalarn savacak inanm insanlardan bahsetmektedir. Aksi halde dnyann dengesinin bozulaca uyarsnda bulunmaktadr. Bir Mslmann kitapta bunlar okuyup ta inancn vicdanna gmmesi, toplum neden kokuuyor? Devleti kim ynetiyor? Bu hal neyin nesi? Diye sormamas mmkn deildir. Kuran okuyan birisinin cihadc ve fetihi bir ruhla donanmamas mmkn deildir. Kitab okuyan bir Mslmann evresini deitirmek iin aba iine girmemesi, kii olunca ilerinden birisini emir (sorumlu) seerek rgtlenmeye almamas mmkn deildir. Bu durumda slama Hristiyanlk muamelesi yapmak despotluktan baka bir eyle izah edilemez. Hayata nizamat vermek, iin inmi bir kitaba uraya karma, buraya girme demek geersizdir. Sosyal yaam temelden deitirmeye ynelmi bir kitabn elini kolunu balayp okuma-fleme kitab haline getirmek bir Mslman iin kabul edilebilir deildir. Kitabn kavline bu lkenin insanlar bir gn kulak verecekler sistemi temelden deitirmeye yneleceklerdir. Kitabn kavli de gelecein Trkiyesi iin slami dnm haber veren bir dier etkendir. 20. yzyln sonlar dnyada yeni dzenlemelerin ve altst olularn yaand bir zaman dilimi olarak tarihe geiyor. 90l yllarla birlikte nasl ki Rusyada Neo-Slav, Neo-Ortodoks eilimler belirmise, Trkiyede de Neomilliyeti, Neo-Osmanl eilimler kendini gsteriyor. bni Halduna gre her devlet ve medeniyet doar, byr, geliir, olgunlar, yalanr ve lr. Tarih sahnesinden ekilince baka medeniyetler onun yerini alr. Trkiyede 200 yllk bir batllama maceras yaanyor. Osmanllarn sosyolojik mrn tamamlamasyla birlikte yeni araylar balad. 200 yldr bu topraklarda iki tarz- siyaset ekiiyor, Batclk ve slamclk. TCnin sosyolojik mrn tamamladna bir baka delil de Kemalizmin iki byk mezhebi olan sa ve sol koalisyondur. (DP-AP) DYP ve (SHP) CHP koalisyonlar birer son ansd. Bunun yitirilmesi ile artk deniz bitmitir. 1921 anayasasnn ilgin zelliklerinden birisi de son iki- yzyln tm anayasalarnda yerel ve yerinden ynetim ilkesine en fazla arlk veren anayasa olmasdr. Bugn daha ok II. Cumhuriyeti diye bilinen evrelerce dile getirilen yapsal deiim taleplerinin 1. Meclis yllarnda tartlp yer yer uygulandn gryoruz 1. Meclisin kard icra vekilleri heyeti tasars ve Encmen-i mahsus tasars yerinden ynetim ilkesini hayata geirmede iki nemli maddeydi. Her iki tasarnn ngrd ynetim ve yaplanma sistemi yle zetlenebilir; Trkiye corafi durum ve iktisadi ilikiler asndan vilayetlere, vilayetler kazalara blnecek, kazalarda nahiyelerden oluacaktn Vilayetler yerel iler bakmndan tzel kiilie ve tam zerklie sahip olacaklar, TBMM tarafndan konulacak kanunlar erevesinde tm eitim, salk, ekonomi, tarm, bayndrlk ve sosyal yardm ilerinin dzenlenmesi, vilayet meclislerinin yetkisinde olacakt. Vilayetlerde ayrca TBMM tarafndan atanan bir vali bulunmakla beraber vali ancak Devletin genel grevleri ile yerel grevler arasnda bir atma olmas durumunda mdahale edebilecekti. 1. Meclisin Aydn Milletvekili Aydn Bey genel gvenlik konularnn bile yerel ynetimlere braklmasn istemektedir. Genel asayi ve inzibat ilerinin yerel ynetimlere braklmasn, Ankaraya uzak, zellikle dou illerindeki jandarma zulmnden ikayet etmektedir.

www.altinicizdiklerim.com

Deiimde slamc Tez - 2

slamn ana metni olan Kurann temel mesaj ahlakilik temelinde siyasi-sosyal bir hamle oluudur. slamn ana temas bu temelde kavranlmaldr. slama bu ana temann dnda deien yer ve zamana gre farkl yaklamlarda (ontolojik, antropolojik, biyolojik, sosyolojik, felsefi vb.) bulunulabilir. Ancak bunlar ana deil tali temalar olarak anlalmaldr. ada slam Dncesi iki devrim aras (1789 Fransz ve 1979 ran devrimleri) 200 yllk srecin tarihsel szgecinden olumlu karmlarla yeniden oluturulmaldr. karmlar var olan slam koruma (gelenek), var olan slam diriltme (radikalizm) ve var olan slam sorgulama (modernizm) temelinde gelitirilmeli, bu temel de yeni bir dnce projeksiyonu yaplandrlmaldr. slamn yeni durum ve olaylar karsndaki tavrnn ne olaca sorunu 7. yzyldaki strateji aynen devam ettirilerek zlebilir. Bu stratejideki tavr drt maddede toplanabilir; zgn deerler ve olgular retmek, darda retilen deer ve olgularna uyum salayabilecek olanlarn iselletirmek, uyum salayamayanlar dntrmek, dntrlemeyenleri olduu gibi brakmak. slam medeniyeti tarm dneminde domu, sanayi dneminde yeni deerler retemeyerek sarsnt geirmitir. Sanayi ve bilgi-ilem dnemlerinin olgular uyumlu hale getirilerek iselletirilmeli, yeniden zgn deer ve olgular retilerek tarihin nne geilmelidir, slama dnmekle slamn doduu dnem olan tarm dnemine dnmek birbirine kartrlmamaldr. tihat tarihin gerisinde kalmamak iin srekli yenilenii temsil eder. Tarih devam etmekte, yeni durum ve olgular zuhur etmektedir. Zamanlarn ve mekanlarn deimesiyle itihatlarn da yenilenmesi kanlmazdr. slamn zamanlar ve mekanlar aan deimez temel deerlerinin meydan okuyucu bir dinamizm ile devam ettirilmesi iin yeni durumlarn stesinden gelmesi gerekmektedir. Bu da dinamik bir itihat okulunun canl tutulmasn gerekli klmaktadr. Bir taraftan itihat kaps kapal denilmekte dier taraftan hayatn reel gerekliinde Mslmanca yaayabilmek ve sorunlar zmek iin gr ve fetva ad altnda itihatlar zaten yaplmaktadr. Fiili durum bunu dayatmaktadr. Fiili duruma klf geirmekten vazgeilmeli, gr ve fetvalara itihat denilmekten ekinilmemelidir. slam dnyasnn birlii tarihsel hilafet kurumun ihyas ile deil meveret temelinde topluluk veya pakt tr bir toparlanma ile mmkn gzkmektedir. Trkiyede temel sorun genel ahlaki bozulma ve kokumuluktur. Bu bata devlet ynetimi olmak zere tm toplum katmanlarna sirayet etmi bulunuyor. Dolaysyla yeniden dirili, bozulma ve kokumann sirayet ettii her yerde genel ahlaki dzelme, slah ve dnm ile mmkndr. Bunun yolu derin toplumun yabancs olmad tarihin en gl ahlak, slah dntrme potansiyeline sahip slami deerleri yaama geirmekte yatyor. Trkiyede temel eliki lkenin tarihsel ve kltrel deerlerinde meruiyet alamayan, kk darda, dayatmac bir resmi ideoloji ile kendi mecrasnda akmak isteyen toplum arasndaki bitmeyen gerilimdir. Trkiyeye k yolu neren tarz- siyaset bulunuyor. Batclk lkenin 1923lerde resmileen 150 yllk yneliinin devam etmesini savunuyor. lkenin geleceini Batl deerlerde gryor, Bat ile tam btnleme olmadndan sorunlarn yaandna inanyor. Milliyetilik ksr etnik kavgalarla lkeyi iyice kan glne evirmeyi bin yllk mozaii parampara etmeyi henz grememi grnyor. Trklk ve Krtlk eklinde tezahr eden milliyeti eilimler lkenin btnln ve toplumsal bar tehdit ediyor, slamclk, eer insan haklar, adalet, Din temelinde kardelik ve btnleme, temel zgrlkler, Din ,can, mal, nesil, akil gvenlii, yeniden yaplanma, bamszlk gibi konularda yeni yorumlar ve gvenceler gelitirilebilirse Trkiye iin yegane k yolu olarak grnyor. Misak- milli snrlar sanld gibi bugnk Trkiye snrlar deil milli misak andnda getii gibi, memalik-i Osmaniye ve anasr- slam milletlerinin yaad yerlerdir. Yani slam dnyasdr.

www.altinicizdiklerim.com

Zaten slami gelenekte devletin grevi drt alanda belirlenmitir. Siyasal nderlik (Cuma ve Bayram namazlarn kldrma, hutbe), Adalet (hadleri uygulama), Maliye (Fey ve ganimetleri toplama), savunma (cihad). Bunlarn dndaki kamu hizmetlerini yerel ynetimlere, gnll sivil kurululara devretmesi gerekir. Kuran ynetim felsefesi olarak biri deerler dieri yapsal alanda olmak zere iki devlet kural vazeder. 1- Adalet 2- ura Adalet devletin (mlkn) temelidir. Devlette adalet ncelikle devlet adamnda aranmaldr. Hak ve adalet, heva ve hevesine uymayan, mal ve makam hrs olmayan, kararlarnda, vatandaa muamelesinde, ileri yrtmede haktan ayrlmayan, rvet, adam kayrma, hanedann koruma vb. ahlaki prensiplerden ayrlmayan, kamil insanlarla salanabilir. Bu tr insanlar nasl devlet grevlerine getirilecektir. Bu da devletin yapsal ileyiini tanmlyor. ura (danma, seim) ile. Trkiyenin devlet geleneinde gelindii nokta, lkenin tarihsel ve kltrel yaps, bin yllk slamlama deneyimi, derin toplumdaki % 99luk birletirici slam faktr lkenin 21. yzylda zgrlk, adem-i merkeziyeti (yerinden ynetim) bir slam cumhuriyeti modelini gerekli klmaktadr. Cumhuriyet kavram toplumsal istiare veya icma- mmet (toplum ounluu) anlamnda ele alnmaldr. Dinde yani dnya gr ve yaam biimini deitirmede zorlama olamaz. Devlet insanlarn dinlerini serbeste ifa etmeleri deil bunun, dier fert ve topluluklarn aleyhine kullanlmaya balanmas durumunda devreye girer ve tecavze engel olur. Aznlk kavram slami bir cumhuriyetle gayr- Mslim olan vatandalar hakknda kullanlr. Vatandan devlet nezdindeki ayrm Mslman olan veya olmayan eklinde olur. Bu ayrm ayrmclk anlamna gelmez. Ayn vatandalk haklarna sahip olurlar. Seme, seilme, teebbs, mahkeme nnde eitlik vb. Din zgrl ve ikrah (zorlama) yasa ounluun aznlk zerindeki basksna engel olan nemli bir Kurani ilkedir. Bugn Krt sorunu diye bilinen ve kangren haline gelen yaray her iki ynl etnik milliyetilik anlaynn zmesi mmkn deildir. nsanlar anadil zgrlne sahip olmaldr. Devlet etnik kimlikten arndrlmaldr. Trkiyede birletirici maya Trk deil Mslman kavramdr. Zira % 99luk bir orana sahiptir. O halde temel politikalar bu orandan kartlmaldr. Nasl ki slam kendi zel hukukunda baka din mensuplarna kendi hukuklarna gre hareket etme hakk tanyorsa insanlar etnik kimliklerini tanmlama, sahipleme, gelitirme, yaatma hakkna da sahip olmaldrlar. nk dilin gelimesi o dili konuanlarn dnce ve ufuklarnn da gelimesi demektir. Devletin siyasal nderlik, adalet, savunma ve maliye ileri dndaki salk, eitim, sosyal yardmlama vb. hizmetler gnll vakflara aamal olarak devredilmelidir. Devletin rol irket, noter, hakim veya hakem rol deil Vakf rol olmaldr. nk hizmeti esas alan bir rgtlenmenin vakf ruhuyla almas gerekir. lke bir vakf cenneti haline gelmelidir. Kamusal alandaki hizmetler bu ruhla yrtlrse dayanma, Allah rzas gibi yce duygular yaralar sarar, gnll bir yardmlama alar doyurur, gszlere yardm eden Yoksa toplumu devletin sultasndan kurtarp holdinglerin sultasna terk etmek zm olamaz. slamdan esinlenen bir ekonomik sistemin temel zellii vardr. 1- Ak pazar. 2- Faizsizlik. 3- Zekat (servet vergisi). nk Hz. Peygamber Medinede bir ak pazar kurmu, pazarda uyulmas gereken ahlaki-ticari ilkeleri de belirlemitir. Sermaye temerkz ok ortakl sivil irketler eliyle salanmal, bunlar byk yatrmlara dnmeli, btn vergiler kaldrlmal sadece zekat tr zel servet ve zenginlik vergisi olmaldr. Devlet maliyesinin ana ii zekat zerine bina edilmelidir. Ekonomide parann gc azaltlmal, giderek mal mbadelesine dayal bir sistem gelitirilmelidir. Bankaclk ve sigorta sistemi ortaklk, destek, yardmlama, infak ve karz- hasen kurumlarna dntrlmelidir. Devlet, Din, mal, can, nesil, din ve akl gvenliini salamakla ykmldr. lke snrlar dahilinde bunlar aleyhine ilenen sularda sulunun hangi dine bal olduu gzetilmez, slam hukukunun gerei yerine getirilir. Ancak ilenen su bakasnn bir hakkn ihlale girmiyorsa kii kendi din ve yaama biiminde serbest braklr.

www.altinicizdiklerim.com

Kitlesel slami Hareket

Tanm ve Anlam

slami hareket legal veya illegal bir rgt deildir. slami hareket sosyal bir akmdr. Her Mslman da bu sosyal akmn doal bir mensubudur. Dolaysyla bu doal akmdan ne ismen ne de fiilen kopmamak gerekir. Trkiyede toplumsal bir taban olan bu akn kendini tanmlamal, derli toplu bir ekilde ne olduunu aklamaldr. Bu erevede inklap, bamsz, kitlesel slami hareket tanm bir ifadelendirme giriimidir. Tanm be temel kavram zerine kurulmutur: slam, hareket, inklapdevrim, bamszlk, kitlesellik. nsanlar, toplumlar, ynetimler kibirlenerek byklenmeyi brakmal ve Allaha iman etmelidirler. slam benimsemeli, peygamberine itaat etmeli, gnderdii kitab bir aydnlanma ve hayat klavuzu olarak kabul etmelidirler. Eer bunlar yaplrsa sadece dnyada deil ahrette de kurtulmu olunacaktr. Hareket en genel ifadeyle slama dayal her tr aktivitedir. slamn ngrd amalar, hedefleri gerekletirme giriimidir. Bu anlamda slam iin hareket halinde olan, didinen, kprdayan, aba ve ura veren herkes slami hareketin potansiyel gcn oluturur. Trkiyede slam, geleneksel bir motif olmaktan karak, bamsz siyasi bir kimlik haline ancak slami hareket kavramyla ulaabilecektir. Siyaset perspektifinden kopmu hareketler tarihin gerisinde kalm hareketlerdir. Bu anlamda Allahn kitab Kuran kesinlikle slami bir devrim ngrmektedir. nklap-devrim hedefi slam iin yaplan rastgele aktiviteleri sraya sokar. Bir ba hedef gsterir. Bu ba hedef siyasal iktidar deil, toplumun topyekn kedinde olan slamla deitirmesidir, iten ie gelien toplumsal deime siyasal iktidar da belirleyecektir. slami hareketin siyasi hamlesi ahlakilik temelinde ykselir. Bu temel ekilip alnrsa slami hareket bir kar ebekesi, bir ete hareketi, bir mafya rgtnden farksz hale gelir. Zira Allah korkusu, takva, saknma duygusu, snrlar koruma, merhamet, sevgi, iffet, kardelik gibi duygular insani azgnlklar frenler. Bamsz bir kimlik, slami harekete arad zgcn verecektir. slami hareket bamsz olduu an kendi ahsiyetini kazanacak, bamszlk ona zgcn kazandracak, kendine gvenini artracaktr. Ancak kendi zgcne dayanan hareketler uzun soluklu olmulardr. Kitlesellik, slami harekete ulaaca nihai ereveyi verir. Zira slami hareket btn bunlar kiminle yapacaktr. Tabii ki iinden kt toplumuyla, halkyla. slami aktiviteler her ne kadar dar kalplar iinde yryor olsalar da iin sonu toplumsal iradedir, kamuoyudur. slami hareketlerin geliip boy ataca, gvdeleecei yatak topyekn halkn bardr. Bu adan slami hareket bir kitle hareketi haline gelmek zorundadr. Toplum iindeki slami hareket mensubu bir deiimci, ne suya atlan eker gibi ne de suya atlan ta gibi olmaldr. Yani ne eriyip kendini yok etmeli ne de tarp rktmelidir. O, toplumun iinde, erimeden, rktptarmadan, kendini koruyarak, deitirerek hareket etmelidir. Toplumsal bir akmn en zor ve en uzun dnemi kitleselleme dnemidir. Bu, gnlerle, aylarla bir anda olacak bir i deildir. Halk genellikle deiimi zor anlayp kabul eder. Hele deiimi istemesi daha da zor olur. Bunun iin srarl ve sabrl bir tutumla almalar devam ettirmek gerekir. Bu hedeflere ulamak, slami hareketin inklap, bamsz, kitlesel izgisini ykseltmekle mmkn olacaktr. Bunu slami hareketi bir yaam tarz olarak seenler yapacaktr. slami deiimin lafn deil icabn yerine getirenler yapacaktr. Gelecek, inklap slami hareketin bamsz siyasi kimliine ahit olacaktr. Zira dnya ile beraber Trkiyenin ufkunda slamdan baka bir ey grnmyor.

www.altinicizdiklerim.com

Devrimci slam
Bir ey kendi zddn ancak kkl bir devrimle ortadan kaldrabilir. Bu nedenle slamn devrimci karakteri gz ard edilemez. Trkiyede kelimenin bir Marksist jargon haline gelmi olmas bizim amzdan sadece bir ansszlk olabilir. Devrim deiimden farkldr. Devrim daha ok deimenin bir evresi oluyor. Yani, ya insanlar deiiyor ve devrim yapyorlar ya da nce devrim yapp sonra deitiriyorlar. ran aadan yukar deimenin Sudan ise yukardan aa deimenin rneidir. Ancak her iki deiim rneinde de devrim olay vardr. Burada, deimenin bir evresi olarak devrim anahtar kavramdr. Deime kendi zddn atarak ortadan kaldrrsa devrim ortaya kar. Bunu gze almayan devrime g yetiremez. Toplumlardaki statko deiiklii deienlerin devrim iradesiyle belirir. Deiim devrime ynelmezse bastrlp yn deitirilir, kanalize edilir, kokuturulur. Deiim bu dinamizmini yitirince statko iin tehlike olmaktan kar, kk bir kprdanma olarak kalr. Bu nedenle deiim devrime ynelme ye mecburdur. Demokrasilerde toplumun deime talepleri, oluturulan seim kanallaryla kanalize edilir, bastrlmaya allr. Bylece deime, statkonun bizzat kendisine ynelmeyecektir. Baz eyler deitirilerek toplumun deime talepleri karlanacak fakat statko hep yaayacaktr. Bu durumda demokrasi, bir topluma egemen olan statko iin en iyi ayakta kalma arac olacaktr. atmay gze almas gerekmektedir. Zira, hibir toplum i atmalardan arnm deildir. Toplum deiimi, deiim atmay, atma da devrimi dourmaktadr. Bu iin yasas byle kurulmutur.

slami Deiim Dipten Gelen Dalga

II. Dnya sava ile bat adeta birbirine girmiti. Bat dncesinin hemen btn versiyonlar savan iindeydi. Yeni patron Amerika, eski patron ngiltere ve Fransa, lgn Almanya ve talya, Uzakdounun batls Japonya, kapitalist baty sosyalist bat yapmak isteyen devrimci Sovyetler... Hepsi savatlar, bartlar ve kar kar bltler. Yeryznde batya ve batl deerlere kar koyacak yegane g slam vard. Fakat o da bir rzgar, dipten gelen devrimci, yaylmac bir dalga bekliyordu. Bu rzgar baka yerler de beklenirken fark edilmeyen bir birikim ve gce sahip olduu sonradan anlalan randan geldi. ran devrimi tarihi dnmn tersine evrilmeye baladnn iareti saylabilir. Artk dounun, slamn bat zeri ne yry balamtr. Geri ekilme sona ermitir. Bu nedenle 1979 ran slam Devrimi yeni bir an balangc kabul edilmelidir. Bir anlamda ada eri dzen modeli olarak grlebilecek slam cumhuriyeti sistemi hedeflerini gerekletirmede baarl olmaya, ilerlemeye, donuklamamaya mecbur grnmektedir. Trkiye gibi tarihi, stratejik konumu nemli olan bir lkede slami hareket rzgarnn kesinlikle dipten esmesi gerekmektedir. Dipten gelmeyen dalgalarla baz st deiikliklerle bir yere varlmad, yetersiz, soluksuz kald Pakistan, Cezayir, Sudan, Trkiye (12 Eyll) rneklerinde grlmtr. Dalgann dipten estirilmesi iin yllar deil mevsimler gerekmektedir. Toplumun dibi topyekn halktr, iisiyle, esnafyla, memuruyla, kadnyla, genliiyle, aydnyla topyekn halk, kamuoyu. Bu adan slami hareket bir kamuoyu hareketi olmak zorundadr. nk onun yeerip boy ataca, gvdelenecei yatak, topyekn halkn bardr. Dinin dibi de ilahi vahyin topland Kurandr. Deimenin motoru Kuran merkezli devrimci slami anlay olmaldr. Bu anlayn merkezinde Kuran vardr. Bu merkezi ekim kuvvetinin yrngesinde tefsir, hadis, fkh gibi geni slam kltrnn muazzam birikimi vardr. imdi bu tarihi deiimin rzgarn glendirmek zamandr. evresel artlar, genel dnya konjonktr, lkenin deimeye yz tutan grnts slami hareketin nne yeni ufuklar amaktadr. Kede oturmann, rkek ve ekingen davranmalarn oktan vakti gemi bulunmaktadr. slamla, Kuranla deimeli ve deitirmeliyiz. slami Hareket Trkiyenin yegane deiimci hareketidir. Bunun dndakiler deiim misyonunu stlenemezler.

www.altinicizdiklerim.com

Muhalif Sylem
Tepki Biimlemesi

Muhalif olmann temel etkeni farkllama dr. Kiinin iinde yaad dnyaya, deerler sistemine farkllamas muhalif olmasna yol aar. evresiyle uyum iinde olan kiinin muhalif karakter oluturmas sz konusu olmaz. Muhalefet anlaylar arasnda Bakuninin temsil ettii anarizm srekli muhalefeti esas alr, bakaldry kutsar. Devleti ve siyasal iktidar btn ktlklerin kayna olarak grr. Devlete srekli muhalefet etme Anarizmde ideolojiye dnr. Bir eye muhalefetin mant iki temele oturur. Farkllama ve Deitirme. Kii farkllamadan muhalefet edemez. Farkl olmayann muhalefet potansiyeli yoktur. Farkllaan deitirmek ister. Deitirmeye ynelmeyenin muhalefeti yapmaya deil sadece ykmaya yneliktir. Toplumu deitirmek isteyen topluma, sadece siyasal iktidar deitirmek isteyen de siyasal iktidara ynelecektir. Topyekn slami deiim yine topyekn slami muhalefeti icap ettirecektir. Mslmanlar, muhalefet adna bizim dinimize mensup ol mayan herkese ve her eye muhalif olma yoluna girmemelidirler, rnein kafirlere benzemeyeceiz diye yemei kakla yemekten ekinmek muhalefet deil cehalettir. Toplumsal slami muhalefetin amac slami deiim yoluyla Kuran toplumuna ulamaktr. Bu toplumun kendi znde olan slam ile deitirmesi eklinde geliecek slami muhalefet ile gerekleebilecektir. Bir toplumda var olan siyasal, sosyal bir akmn sylemi onun muhalif karakterini ortaya karr. Sylem ya statkocu, ya statkoya bal yeniliki, ya statko ii deiimci, ya da devrimci-deiimci zellikleriyle ne kar. Bir lkenin muhalefet oda sylemiyle belli olur. Mevcut egemenlie gerek anlamda muhalefet eden akmn zellikleri unlar olmaldr. 1- Yeni bir toplum kurma gibi kktenci bir zellie sahip olmaldr. 2- Kim olduunu, ne yapacan ve neyi getireceini topluma aklayabilmelidir. 3- Deiim program var olan statkonun tam zdd olmaldr. 4- Statkonun kutsallarn deitirmeye ynelmelidir. 5- Toplumun btnne hitap etmelidir. 6- Tarihsel bir temele dayanmaldr. 7- Gl bir ideolojiye /dnya grne dayanmaldr.

slam ve Toplumsal Adalet

Adalet mlkn temelidir. Mlk yoksa adalet ne yapsn? Mlkn temeli adalettir Kendisi zulm ise mlkn. Adalet ne yapsn? Kuran Toplumunun nanlar ve dnce dnyasndaki iar tevhid, toplumdaki iar adalet bireye ynelik iar da zgrlktr. Kurann ekillendirdii toplumda inanlar dnyas tevhid ile biimlenir. Her trden elikilerin yata olan toplum, adalet ile ayakta tutulur. Allahn kullar olan toplum bireyleri, ancak ona teslim olarak klelik zincirlerinden kurtulur, erefli, zgr bir birey olarak toplumdaki yerini alr. Kapitalizmin mimar saylan Adam Smithin temel kitabnn ad Milletlerin Zenginlemesi idi. Adam Smith kitabnda zenginlemeye vesile olmayan meslekleri bile lzumsuz ve gereksiz grmektedir, rnein doktorluk, retmenlik, sanatlk, yazarlk vs. gibi uralar ona gre boa krek ekmekti. nk bunlar retimi artrc, ithalat ve ihracat gelitirici eyler deildi, yle ya hastay muayene etmenin, ocua alfabe retmenin ekonomiye ne yarar vard?

www.altinicizdiklerim.com

Kapitalizmin dini ekonomizmdir. insann deeri piyasadaki deeri kadardr. Kurann iktisadi deer ve kurallar da kendine zg ve orijinaldir. stif etme ruhuna deil nfak ruhuna dayaldr. Servetin tekellemesine kardr. Bu ister devlet eliyle ister zel sermaye eliyle olsun fark etmez! Kurann servete ynelik yaklam onu alabildiine yaygnlatrmaktr. Bu anlamyla Kurana dayal ynetim slam ve toplum hizmetkarlndan baka bir ey deildir. Kurann devlet felsefesinde kutsal devlet anlay yoktur. Kutsal olan Allahtr, Kurandr. Devlet bunlara hizmet ettii srece insanlar gibi gelip geici bir fanidir; Kurana hizmet etmeyen devlet gayri merudur. itaat edilmesi, meru grlmesi yasaktr. Devlet, Kurann, slamn nne geemez, stne kamaz. Devlet; Allah, Kuran ve toplumdan sonradr. Kurana gre eriat toplumu.kuatr, toplum da devleti kuatr. Gerekirse toplum (halk) eriata muhalif devleti ortadan kaldrr, idarecilerini kendisi seer, Kur ada uyulmad anda geri eker, azleder. Bu anlamda tarih boyunca gelitirilen devleti kutsama anlay Kurana uymamaktadr. Bunun yerine toplumu ne karan, devleti daha geri plana brakan anlay gelitirilmelidir. Zira Kurann asl muhatab birey ve bireylerden kurulu toplumdur. Kurann devleti yorumu yerine toplumcu anlay esas alnmaldr. Beeri ideolojiler her eyden nce kendilerini hak tayin edici olarak grmekle iin banda Allaha irk kouyorlar. Sonra haklar yerli yerince takdir etmiyorlar. Takdir etseler bile adilce datmyorlar. Bugn ou lkelerde anayasalar devletlerin halklarna tand haklar beyan eden maddeler zerine tanzim edilmilerdir, rnein T.C. anayasasnn yardan fazla ksm haklar ve devleme ayrlmtr. Yani bize verilen haklar nelerdir ve bizim devlete kar vazifelerimiz. Kuran hie sayan anayasalar gibi T.C. anayasas da kendini hak tayin edici sari olarak grmekle en byk gnah olan irk gnahn ilemektedir. Yine insanlara tek tipi ideoloji dayatmakla onlar kendine kullua zorlamaktadr. Tayin ettii haklar yer yer temel insani haklar tanma gibi grnse de ou yerde bunlar vatandalarna ok grmektedir, rnein Trkiyede yaayan herkesi Trk olarak tanmlayarak insanlar doutan gelen kendi kavmi ve rkna mensup olma hakkn ellerinden almaktadr. Yine herkesi Trke konumaya zorlayarak insanlarn kendi ana diliyle konuma hakkn ihlal etmektedir. Ayn ekilde insanlarn kendi inanlarn istedikleri gibi yaama haklarna snrlamalar getirmektedir, rnein Mslman olan bir insan, dinini nerelerde ve ne ekilde yaayacan kendisi belirleyememektedir. Dine, yaanlacak yer ve mekan olarak sadece vicdanlar gsterilmektedir. Hak tayin etme, insanlara deil Allaha mahsustur. Tayin edilmi haklar adilce datma da Kurana dayal, slami ynetim rgtnn iidir. Bunlar tanmamak Kurana gre irk ve zulmdr. Kuran toplumunda anayasann kayna Kurandr. Bu nedenle anayasa, temel maslahatlar ve istishab esas alnarak dzenlenir. Yani temel be maslahatn anayasal gvence altna alnmas ve insanlarn yasak olanlar dnda genel serbestlik iinde olmalar. slam hukukunda insanlarn doutan var olan haklar olduu gibi korunmutur. Buna gre yeryznde Allahn yasak koymad her ey serbesttir (istishab-genel serbestlik). Yasak konulanlar ise bakalarnn haklarn ellerinden almaya ynelik davranlardr. Yani zulm yasaklanmtr. Kuran toplumunda ana kaynak Allahn kitabdr. Kuran mevcut tm hukuki sosyal metinlerin zerindedir. Anayasann, kanunlarn, mahkemelerin hukuki itihatlarn kaynadr. Bu haliyle Kuran, kydeki muhtardan, ehirdeki Yargtay hakimine, sokaktaki satcdan niversitedeki profesre kadar herkesin elinde hayatn ona gre tanzim edecei ana kitap, temel metin olacaktr. Bylece Allahn insanlar iindeki kelam, ruhu, nefesi temel belirleyici olacak ve toplum ona gre ekillenecektir. Kuran toplumunda Kurann egemenlii esastr. Toplum szlemesi bu egemenliin tannmas durumunda sz konusu olabilir. Ancak bu egemenlii tanmayan ve Kuran hayat klavuzu olarak kabul etmeyen Mslman olmadn syleyen bir kii de Kuran toplumunun yesi olabilir. Dinini yaayabilir. Temel haklar koruma altndadr. Onlara toplumun Mslman olmayan bireyleri anlamnda zimmi denilir. Sylediklerimizi zetleyecek olursak; 1-Bugn Mslmanlarn topluma ynelik ars adalet olmaldr. 2- Adalet haklar erevesinde ele alnmaldr. 3- Haklarn tayin mercii olarak yce Allah, bu haklarn beyan yeri olarak da Kur an kabul edilmelidir. 4- Kurann Adalet, Gst, Vezn, Keyl, Cevr, Zulm olarak erevesini izdii Adalet Felsefesi toplumun her birimine kurallar eklinde inceden inceye yanstlmaldr.

www.altinicizdiklerim.com

5- Kurann topluma ynelik temel maslahatlarn (din, can, mal, nesil, akl) koruma altna alan, yasaklananlar dnda kalan her eye genel serbestlik (istishab) getiren ve yasaklar beyan edici bir anayasa gelitirmeye allmaldr.

slamc ve Meruiyet
Tarihi Materyalizm diyor ki; Tarihin itici gc maddedir. Kutsal deer emektir. Tarihte iki snf vardr; emeiyle alanlar ve bunu smrenler. Bu ikilik kalkmadka insanlar mutlu olamazlar. Dolaysyla meru ve hakl olan emeki olanlardr. Dierleri hakszlk etmektedirler. Buna gre insann serveni diyalektik materyalizm erevesinde evrim sreci iinde balamtr, nce Doadan baka bir ey yoktu, insan su ve aalarn doal mutasyonuyla konuur oldu. nceleri inanlar yoktu, insan aciz kald doa gleri karsnda snma ve inanma ihtiyacn duydu. Tanrlar, dinler byle ortaya kt, insan acizliini giderip, doaya bilgi ve teknoloji ile egemen olmaya baladka tanrlar ve dinler ortadan kalkacaktr. Dinlerin ortadan kalknda u aamalar yaanacak; - ok tanrl dnem - Tek tanrl dnem - Pozitif dnem ve dinlerin ve inanlarn yok oluu... Modern paradigma insan akln tanrlatrd. Aslnda amac tm tanrlar yok etmekti. Post modern paradigma ise akl dahil tanr olmaya deer hi bir ey olmadn, hi bir dinin, dnyay deitirmeye ynelik hi bir ideolojinin uruna lmeye deer olmadn sylyor. Post modern paradigma dinler ve ideolojiler dneminin bittiini ilan ediyor ve bireyin kiisel mutluluunun haklarnn kutsal deer olduunu deklare ediyordu. Toplumsal meruiyet bir yerde hak iddiasdr. Yani iktidar olmak, topluma sistem vazetmek kimin hakkdr? Bu hakkn kime ait olduuna inanlyorsa o erevedeki her ey meru, ereve dna kanlar da gayr- meru grlr. lahi hikmet diyor ki insanlar zerinde Rabb hakk (Hukukullah) vardr, insan babo var olmu deildir. Rabb hakk insanlar tarafndan teslim edilmelidir. Eer bir insan, bir toplum, bir devlet, bir tarih Rabb hakkn tanm ve teslim etmise meru, deilse gayr- merudur. Sonu olarak: 1- Toplumsal meruiyetin kayna olarak Din, meru ve meru olmama snrn iziyor. 2- Eer bir halk, bir devlet, bir tarih Rabb hakkn teslim etmeyerek, toptan kar kma yoluna girmise, gayr- meru olmaktadrlar. 3- Bugn meru olma veya olmama snrlarnn tayin edilmesinde hak din dlanmakta hatta hie saylmaktadr. Asl bunu yapanlar gayr-i meru iken i tersine dnm meruluun kaynann hak din olmasn savunanlar gayr-i meru ilan edilmilerdir.

Osmanlda Deiim Grntleri

Anadolu corafyasnda son iki yzyln hesaplamas bir bakma laikleme ile slamileme mcadelesidir. Bu, daha genelde bat uygarl ile slamn kadim rekabetini de ortaya karan bir grnmdr. 1789 Fransz devrimi ile 1979 ran devrimi son iki yz yln tarihi dnmn simgelemektedirler. Fransz devrimi laik ykseliin ran devrimi de slami ykseliin sembolleridirler. Fransz devrimi ile ykselie geen laik dalga Osmanlnn slam temelli statkosunu gn be gn sarsp yok ederken ran devrimi ile ykselie geen slami dalgada bugn laik temelli statkolarn gn be gn erimesine neden olmaktadr. 1923 ile 1980li yllar arasndaki dnem ise laik statkonun tarihidir. Bu dnemin 1950li yllara kadarki dnemi diktatrlk sonraki dnemi ise dinozorluk devreleridir. Laik diktatrlk deiimi dikte etmenin, laik dinozorluk ise yeni deiim talepleri karsnda direnmenin ifadesi olmaktadr. 1979 ran devriminden sonra iki yzyl nce Fransz devriminin stlendii tarihi misyonu bu sefer tersten ran devrimi stlenmi grnmektedir. Bu sefer dalga doudan esmeye balam, statko laik temelli olurken,

www.altinicizdiklerim.com

Deiim slami temelli gelimeye balamtr. Bundan sonrasnn tarihi laik statkoya kar slami deiimin tarihi olacaktr. Fatih bir Trk ailesi olan ve Osmanl ailesinden sonra en gl kklere sahip olan andaroullarn tasfiye etti. Bunun iin andarl Halilin vezirliine son verilmesi gerekiyordu. andarl, devletin bekas iin boduruldu. Osmanllar bundan sonra devirme vezirlerin elinde otoriter bir brokrasiyle ynetilecektir. Osmanl hanedan iktidarn tehdit edecek rakip Trk kkenli yneticiler istemiyordu. Hanedanl altndaki kullar genellikle gayrimslim ocuklarnn devirilmesiyle oluan devirme brokrasisinin omurgasn oluturuyordu. Bu devirmelerin toplumsal balar ve kkleri hemen hemen yoktu. Uzak lkelerden devirilerek yalnayak getiriliyor, hanedana kul yaplarak toplumla tm balar yok ediliyordu. Bu kullarn kayraca toplum kesimleri yoktu. Fatih, devirme kullar ile salad gl iktidaryla dnya hakimiyetine soyunmutu. Hristiyanln iki gl merkezine gz dikmiti, ilki Ortodoksluun gl merkezi Konstantiniyye idi. Oray slambol (stanbul) yaparak halletmiti. Sra Katolikliin merkezi Romadayd. Ancak mr buna vefa etmedi, talya seferi hazrlklar yaparken zehirlenerek ldrld. Kanuni dneminde daha sonra kn nemli nedenlerinden birisi olacak kapitlasyonlar ortaya kt. Osmanllar Fransay Almanlara kar desteklemek iin Memalik-i Osmaniyyede ayrcalkl ticari anlamalar yapt. Daha nce Venedikliler iin de yaplmt. Bu byklk kaprisinin neden olduu nemli bir gedikti. 1699 Karlofa anlamasna kadar imparatorluk bir durgunluk dnemi geirdi. Karlofa Osmanllarn toprak yitirdikleri ilk anlamadr. Bu nedenle imparatorluun gerileme dneminin balangcn belirler. Ruslar Kaynarca anlamas ile Memalik-i Osmaniyyede Ortodoks uyruklu reayann hamilii hakkn ald. Bylece iilerine karmaya balayacakt. Nitekim bu tarihten sonra Ruslar srekli Ermeni sorunu yaratmann planlarn yapacaklardr. kn nedenleri arasnda unlar sralanabilir: 1- Bozulma eklinde gelien tarihi dnm yasas (Bakara 257) 2- Ayrcalkl ticari anlamalar (Kapitlasyonlar) 3- Fransz devriminin laik-ulusu rzgarlar 4- Batllarn durdurulamayan teknik ve ekonomik ykseliinin gerisinde kalma. 1718-1730 yllar aras Lale devri diye anlr ve dn balangc olarak kabul edilir. Gnmzde kahvehane kltr aslnda lale devrinden kalma bir gelenektir. O dneme kadar Osmanl lkesinde kahve ve bilumum keyif verici iecek yasaktr. Kahvenin serbest braklmas iin nice kanlar bile dklmtr. Lale devrinde kahve ve iki serbest braklm ardndan mantar gibi kahvehaneler tremitir. Saray evresi lale bahelerinde keyif atp boazn havasn teneffs ederken kahvehanelerde toplanan yenieriler, mollalar, halk aktivistleri gidiat konumaya balayacaklardr. 1699 ylnn banda yaplan Karlofa antlamas ile Macaristan ve Transilvanya sava halinde olunan Avusturyaya, Ukrayna Polonyaya, Mora Venedike veriliyordu. Osmanllarn Balkanlardaki en ciddi rakibi Avusturya idi. Karlofa antlamasyla Balkanlardan geri ekilme balam, arkasndan Pasorofa (1718) antlamasyla ekilme hz kazanmt. Bu antlamalarla Osmanllar bugnk Yugoslavya, Avusturya, Macaristan, Srbistan, Bosna-Hersek gibi lkelerden geri ekilmeye balamtr. Devletin omurgas ordu ordunun temeli de yenieri ve kapkulu ocaklaryd. Osmanlda ilk deiim dnceleri buralarn slah eklinde gelimitir. Ancak ordu ve yenieri ocaklar deiim rzgarlarna hi de kaplacak gibi grnmyordu. Yenierilerin toplumla sk ilikileri vard. ou bir tarikat mensubuydu, ayrca kapkullar kurulu dzenden kar olan evrelerden oluuyordu. Her kurulu dzende grld gibi Osmanl statkosunun kar evreleri ilmi gerekelerle yeni olan her eye kar kyorlard. Her yenilii alm bir gedik olarak gryorlar ve dmann bu gediklerden szacan varsayarak deiimlere direniyorlard. Ayrca teknik yeniliklere din adna kar, kan matbaaya gavur icad diyerek engel olan ve yllarca direndikten sonra ancak din kitaplarnn dndaki eserlerin baslmasna fetva veren ulema msveddeleri de iin cabasyd.

www.altinicizdiklerim.com

10

Osmanl dzeninin deitirme giriimlerinin daima engelleyicisi olmu yenieriler kazan kaldrarak geleneksel isyanlaryla III. Selime dur dediler. 1807 yaznda Selimin deiim giriimleri, snm grnyordu. Deiimci Selim tahttan indirilmi, yeni sitil ordusu datlm, reformcu adamlar ldrlm veya gizlenmitiler. III. Selimin reformlar At meydanndaki Yenieri kazan kaldrm ile raundu kaybetmiti. 1800l yllarn hemen balarndaki III. Selim ve arkasndaki Bayraktar Mustafa Paann reform giriimleri II. Mahmutun tahta kt sralarda iyice snmt. Reformcular kaybettikleri rauntlar almak iin Osmanllarn Byk Petrosudiye anlacak Gavur Padiah II. Mahmutu bekleyeceklerdi.

slam Cumhuriyeti an Modeli mi?

TBMM ilk kurulduunda 1921 anayasasnda da getii gibi bir slam cumhuriyetiydi. Eer sava sonras kurulan rejime batc-laik kadrolar egemen olmasayd belki de Trkiye, yzyln ilk slam cumhuriyeti olacakt. slam, lkenin vazgeilmez ana kltr, cumhuriyet de toplumsal istiare anlamna geliyor. Bu iki kavram Yeni Trkiyeye oturuyor. Laik cumhuriyet gibi lkeyi bakalatrma, tarihsel mecrasndan koparmaya kalkma anlamna gelmiyor. Cumhuriyet kavramn kendileriyle zdeletiren batc laik kadrolarn tuzana dlmemelidir. Biz Cumhuriyeti deil laiklii, slamla badatrmyoruz. Bugn batda kiliseler ellerine frsat gese devletleri ynetmeye, ynlendirmeye alrlar. Kilisenin devlete karmamasn papazlar hala iine sindirebilmi deildir.
Bir Siyasal Katlm Modeli Olarak

cma- mmet
mmet unlar zerinde anlay ve yorum birlii yani icma salamtr; bir kitap (Kuran) bir nder (Resul) bir yn (Kabe) temel ilkeler (Namaz, oru, hacc, zekat, risalet, tevhid, mead, melekler, temel szler, Tekbir, Tehlil, Salavat, Tebih vs.) Bunlar Kuran ve Snnet metinlerinde getii iin deil metinler zerinde anlay ve yorum birlii saland iin bozulmamtr. Eer mmetin anlay ve yorum birlii nesiller boyunca salanmam olsayd tahrifat metinlere de yansyacakt. Yani nce mmetin zihni tahrif olacak sonra bu metinlere yansyacakt. Nitekim nceki ilahi metinler byle tahrif olmutur. Tahrifat nce metinlerde deil zihinlerde balamtr. Zira metinler yalnz bana masumdurlar onu siz ya ilahi murada uygun anlarsnz ya da bozuk anlaynz dorultusunda tahrif edersiniz. Eer tahrifat zerinde icma salanrsa metin tarihten silinir yok murad- ilahi zerinde icma olursa metinler yaar. te Kitapn korunmas murad- ilahi zerinde icma (anlay, yorum ve uygulama birlii) salanmas ile gereklemitir. Bu adan icma- mmet Kitab ve Snneti bize tayan en nemli ilke olmaktadr. Zira yeryznde Allahn bir kitabnn ve resulnn bulunmas deil Kitab ve Resuller zerinde bir topluluun murad- ilahiye uygun icmann salanm olmas nemlidir. Tevratta, ncilde, Zeburda Allahn kitabdr. Musada, sada, Davutta, Allahn resuldr ama bunlar zerinde ilahi murada uygun bir anlay, yorum ve yaklam birlii salanamamtr. Din bu birlii (icmay) salayamayanlarda deil, salayanlarda aslna uygun olarak yaamaktadr. Eer bu icma yok olursa ncekileri bana gelenin bu mmetin bana gelmesi kanlmaz olacaktr. Bir siyasal katlm modelinde temel sorular unlardr: Toplumu kim ynetecek? Yneticiler nasl belirlenecek? Ynetilenler yneticilere nasl yol gsterecek? Geni toplum kesimleri toplum ynetimine nasl katlacaklar? cma- mmet veyaCumhur kavramlar bu sorularn cevab olarak yorumlanrsa bir siyasal katlm modeli ortaya kacaktr. Kuran ynetim ilerinde temel kural yle koymaktadr: Onlarn ileri aralarnda ura iledir (ura: 38) yani emr (i) yaplrken o ile ilgili olanlara danlmas gerekiyor. Bu iin olduu her yerde geerlidir. Ynetimde bir i olduuna gre bunun danlarak, fikir alarak yaplmas gerekir. Ynetime ynetilenleri katmak onlara danmakla mmkn olabilir.

www.altinicizdiklerim.com

11

te burada cma- mmet siyasal bir model olarak karmza kyor. konusunda topluma danmak iin icma mmete gidilecektir. Yani mmetin ounluu bu ii unlar yrtsn diyorsa i onlara verilecek, bylece i konusunda toplumsal istiare yaplm olacaktr. Demokrasi batl lkelerde ayn zamanda hakimiyetin kayna olarak da sunulmakta ve byle inanlmas istenmektedir. Bir toplumda en stn yce otorite ne olacaktr. Demokrasi buna halk diye cevap veriyor. Yani bir halk ilahi otoriteye ramen karar birliine varmsa demokrasinin gerei meru ve geerli saylmaktadr. Batllarn demokrasiyi bir olgu deil bir din gibi ele almas Mslmanlar arasnda iddetli demokrasi kartln douruyor. Bu da Mslmanlarn halka fikir sorma, seim yapma gibi konulara karym gibi grlmesine neden olmaktadr. Bu durum demokrasinin din gibi ilahi hakimiyetin karsnda algland srece byle srp gidecee benziyor. Mslmanlarn siyasal katlm modeli olarak demokrasiyi alp kullanmalar yerine icma- mmet veya cumhuri ynetim ilkelerinden hareketle bir ileyi gelitirmeleri gerekiyor. Cumhuri ynetim ilkesiyle ynetilen bir slam cumhuriyeti nizam da sorunlar icma- mmete giderek zlebilir. Eer bir meselenin ak zm Kuran ve sahih snnette bulunamamsa ve kamuyu ilgilendiriyorsa kamuoyuna dan maktan yani icmaya gitmekten baka yol kalmamaktadr. Toplumun bana kimin geecei, ok nemli d anlamalar, i verme ve iten el ektirme, toplumsal istiare vb. konularda zaman zaman icma- mmete gidilebilir. Temel referanslarda zm bulunamaynca icma- mmete gitme her tr imtiyaz kaldrarak bizzat mmeti (toplumu) ve onun iinden kacak ehliyet ve takva sahiplerini semeyi zmn kayna olarak grmeyi gerektiriyor.

ada slam Dncesi

Gelenek- Radikalizm-Modernizm Temelinde Yeni Bir Yaklam

Batda rnesans ve reform hareketleriyle bir kendini sorgulama dnemi balad. Buna batllar daha sonra aydnlanma a diyeceklerdir. Bu reformcu dalga temelde batya tahakkm eden Katolik kilisesine bakaldr zellii tayordu. O dnemde sadece batda deil tm dnyada dinlerin hakimiyeti sz konusuydu. Rnesans ve reform hareketleri bu din hakimiyetini sorgulamaya yneldi. Aslnda sorgulanan din muharref Hristiyanlkt. Reformcular Katolikliin baty geri braktn iddia ediyorlard. Kiliseye, Katolik mezhebine ar biimde eletiriler yneltiliyordu. Batda muharref dinin tahakkmnden kurtulma birbirini tamamlayan hamlelerde byk devrimle kendini gsterdi. lki 1648 ngiliz priten devrimiydi. Temelde Hristiyanln aslna dnmeyi, saflamay amalayan Protestan mezhebinden hz ve ilham alan bir devrimdi bu. Zaten Protestan anlamna gelen priten ze dnme, saflama, Katolikliin bidat ve hurafelerinden kurtulma anlamna geliyordu. Fransz Calvin, Alman Luther vs. hareketin ideologlarydlar. Bat Avrupada doan bu hareket ngilizlerin elinde Anglikan yorumuyla ifadesini buldu. Hristiyanln kadim mezhebi Katoliklikten nce dou Hristiyanl anlamnda Yunan yorumu Ortodoksluk koptu. Daha sonra reformcu Protestanlk ortaya kt. Protestanla ngiliz damgas vurulunca Anglikan kilisesi domu oldu. Batda ikinci byk devrim 1789 Fransz devrimiydi. 1648 ngiliz priten devriminden bir hamle daha ilerdeydi. Bu ngiliz devrimi Protestanlk adna yaplmt. Hristiyanl slah etmeyi amalyordu. Katolik statkoculua kar ngiliz Protestan deiimini temsil ediyordu. Fransz devrimi ise Katoliklikle birlikte Protestanl da dlyordu. Temelde Hristiyanla ynelmiti. Onun dnyevi hakimiyetini krmay amalyordu. Fransz devrimi bir mezhep tercihi yapmad gibi din tercihi de yapmamay hedeflemiti. Dine (Hristiyanla) en pasif bir yer ve mekan gsteriyordu; kiilerin vicdan... Din, bir takm manevi, moral duygular olarak vicdanlarda kalacak, bylece toplumdaki saygn yerini muhafaza edecekti. Fransz devriminin bu laik ilkesiyle Hristiyanlk toplum hayatndan iyice dlanarak bu laik uygulamas daha sonra ayn ekilde Osmanl lkesine de tanacaktr. Batda nc byk devrim 1917 Rus devrimiydi. Temelde bat dncesinin bir rn olan MarksizmLeninizmin, 1748deki Paris Komnnn 73 gnlk denemesinden sonra dnyadaki ilk devrimiydi bu. Rus devrimi ngiliz ve Fransz devriminin din i sorgulama hamlesinin son aamasyd. Hristiyanlk (genelde din) ngiliz devrimiyle slah edilmeye allm, Fransz devrimiyle kap gsterilmi, Rus devrimiyle de kap dar

www.altinicizdiklerim.com

12

edilmiti. Rus devrimi dine vicdanlarda bile yer vermiyordu. Dini afyon ilan ederek tamamen kurtulunmas gereken bir uyuturucu zehir olarak gryordu. Bu nedenle Rus devrimi her tr dini inanc vicdanlar da dahil insanlarn hayatndan kazlmaya yneldi. Bat topyekn douyu igalinden sonra geri gidiyor, ama ne gidi. Ektii tohumlardan anas doulu, babas batl melezler brakarak. 1979 ran Devrimine kadar hi bir slam lkesinde batya ramen bir rejim kurulamamtr. Kendine yerli uaklar bulan batllar uaklarndan emin olduka geri gitmilerdir. Douda gerekleen ran Devrimi, 200 yl nce batda gerekleen Fransz devrimine, dounun cevabdr. Fransz devrimi ile Bat ayaa kalkm, douda geri ekilme balamt. ran devrimi ile ise dou ataa kalkm, bat geri ekilmeye balamtr. Bir olayn, bilginin veya durumun gelenek olabilmesi iin u artlar bulundurmas gerekir. Sreklilik, gemie sayg, kendine gven, hiyerari, hiyerariye itaat, istikrarl aktarma. Gelenein kart ise yeniliktir. Modern kelimesi kk itibariyle Latince modernustan o da henz, imdi anlamlarna gelen Moda kelimesinden tryor. Gelenekilik (traditionalism), siyasal dzeyde, bir toplum ve devletin tmyle akli temeller zerinde yeniden kurulmasna kar bir tepki olarak ortaya kmtr. Fransz devriminin tm siyasal ve sosyal kurumlar, kolektif, durmu, oturmu gelenekler yerine bireyin aklna tabi kldn, bununla da gl salkl bir sosyal-siyasal dzeni salayamayaca iddia edilmitir. Gelenek kendi iinde paradoks bir durumu da barndryor. Bir yandan eskiyi devam ettirmede kurtarma simidi olurken dier yanda yeni iin ayak ba olabiliyor. Gelenek iinde bir baka ters durumda gelenekilik gelenekselcilik paradoksudur. Geleneki bizatihi gelenein iinde olandr. Bir sufi; bir mukallid, bir ehli hadisci veya bir ahbari gibi. Gelenekselci ise aslnda gelenein dnda olup gelenei savunandr. Bir de bu eskiyi koruma mantnn gelenekselci versiyonu vardr..Yukarda deinildii gibi bu tamamen gelenein iinden gelenlerdir Burada, hakim mantk udur; yenilginin, kn, slamdan uzaklama ana nedeni d glerin komplolardr. Atalardan gelen tm inan ve gelenekler olduu gibi korunmaldr. slam olarak bize ne intikal etmise slam ite odur. Bu, geleneklerle uramak affedilemez bir su hatta batnn, d glerin ajanln yapmaktr... Bu tr gelenekilik daha ok mutasavvuf, muhaddis ve mukallidlerden gelmektedir. Her gelenekte de nesillerden nesillere aktarlan inanlar, eserler vardr. nn de kendine gre sonunda Hz. Peygambere dayanan silsilesi vardr. Bu silsile alamaz, geilemez, dokunulamaz. Bu silsile ile uramak dini ykmann ilk admlardr. Arkasndan Kuran ve peygambere itiraz gelecektir. Sufi kendini silsile-i saadet ile peygambere dayar. Hatta bu babu velilerinin says 33 ile hitama erdirilir. Naki gelenei, silsileyi Hz. Ebubekire, Kadiri gelenei de Hz. Aliye dayandrr, onlardan da feyiz ve nurun kayna Seyyid Kainata... Bu silsilecilik bazen slami gelenekten kp nuharref gelenee dnr. Bu sefer silsile krklar, yediler, onlar eklinde sralanr. En sonunda bire ular. O, gavs- azamdr, etrafnda kutuplar sralanr, biri lnce hemen yeri doldurulur. Muharref gelenein bu hali Hinduizmin damgasn tar. Krinann yerini Allah, Brahmann yerini Gavs almtr. Hinduizmin ruhu gelenei sufilerin at gedikten slama yol bulmutur artk. Sufi gelenein tarihte iki nemli ilevi olmutur. lkin, genellikle halk kitleleri sufi derviler eliyle Mslmanla girmilerdir. Hindistan, Orta Asyay, Anadoluyu, Balkanlar bunlar slamlatrmlardr. kincisi de yeni gelen bu halklar slam kendi ellerinde eip bkmlerdir. slamlama zde deil kabukta olmu, eski inan ve adetleriyle beraber gelmilerdir. Bu nedenle bu blgedeki geleneklerde Hinduizmin, amanizmin, Zerdtizmin, Hristiyanln izleri bariz bir ekilde grlebilir. Bunun en ak rnei Anadoludaki Bektai geleneidir. Balkanlardan Hind alt ktasna kadar uzanan kuaktaki tm geleneklerin izlerini bnyesinde barndrr. Bektailikte Hint ruhuluu, ran gulat iilii ve Bizans mesihilii birlemitir. Hadisilik gelenei de kendi hiyerari ve silsilesini kurarak nesilden nesile aktarlmtr. Arapa da gelenek anlamna gelen anane aslnda hadis geleneinden alnmadr. Hadis rivayetinde anan eklinde rivayet edilen filandan, filan da filandan eklindeki silsileyi oluturur. Sufinin literatrndeki silsile muhaddisin

www.altinicizdiklerim.com

13

literatrnde sened adn alr. Ancak sened, silsileye nazaran daha gereki, realist ve ilmidir. Senedin iine dahil edilen her bir ravi inceden inceye elemeden geer adalet ve zabt szgecinden geilerek senede alnr. Eer artlara tam uyarsa o senede muttasl, sahih gibi isimler verilir. Uymazsa zayf, hasen, munkat, mrsel gibi kategorilere ayrlr. Okuyucu bunlara bakarak kararn verir. Hadis geleneinin bu almas sahih gelenein bir parasn oluturmutur. ada slam dncesinin sufilerin silsilelerinden alaca pek bir ey yokken muhaddislerin senet geleneinden alaca epeyce malzeme vardr. Sened de nihayet gtrlp Hz. Peygambere dayandrlr. Hadis geleneini, gelenekilie dndrmenin ad ise ehli hadisciliktir. Bu eilimin de dier gelenekilerden farkll yoktur; ncekilerin kurduu hiyerariye kesin itaat ister. Onlar sorgulamaya kalkmak dini ykmaya balamaktr. Zaten sapk frkalar nce hadisi eletirmi sonrada Kurana el uzatmlardr. Hadisi mtevatir, ehad diye ayrmak yanltr. Hadis hadistir, duyar duymaz teslim olunmaldr. Hatta nce hadis okunmaldr. Bu hadislerin Hz. peygamberin anlay kavrandktan sonra Kurana belki geilebilir. Grld gibi bu gelenek hadisi Kuran yerine koymaktadr, nce Kuran okuyup, Kurani bir bak kazandktan sonra zengin bir malzeme olarak hadis okunmasn nerecei yerde ii tersine evirmektedir. Kuran ayeti uyduramayanlarn hadis uydurup Mslmanlarn inanlarn bozmaya altn syleyecei yerde, hi ayrm yapmadan hadise teslim olmay tlemektedir, iyi ki hadislerin cerh ve tadil almalar yapld diyecei yerde mevcut hadis kitaplarn Kuran gibi kutsama yoluna gitmektedir. uras muhakkak ki Hz. Peygamberin snnetine ittiba Kurann emridir. Ancak Hz. Peygamberin snneti nerededir? Bugn Mslmanlarn elinde tarih, siyer ve hadis kitaplar vardr. Bunlar bize en genel hatlaryla snneti, gelenek olarak tevars ettirmilerdir. Dolaysyla snneti bunlarn dnda aramak yanltr. Bugn ada slam dncesinin nnde snneti bnyesinde toplad kesin olan (% 70 gibi) 9 Snnilerin, 4de iilerin hadis geleneinden olmak zere 13 kitap bulunmaktadr. Bu kitaplarda yaklak 30 bin civarnda hadis vardr. Bu hadislerin byk bir ounluu haberi vahid (tek kanaldan gelen) durumundadr. Bizim hadis geleneinden alacamz (szgeten geirerek) epeyce malzeme bulunmaktadr. Nasl ki hadis gelenei bize byk bir klliyat brakmsa ayn ekilde fkh gelenei de dev bir fkh klliyatn miras olarak brakm bulunuyor. (Fkh hadise nazaran geleneini daha nce kurmutu). Daha slamn ilk asrnda fkh okullar ortaya kt. Bunlar temel kaynaklara isnatla meselelerin zmlenmesi iin usuller ortaya koydular, slam yayldka yeni toplumlarla, kltrlerle tanyordu. Onlarn problemlerini zmek iin slamn dinamizmini devam ettirmesi gerekiyordu. Bu da itihad kurumunun iletilmesi ile salanabilirdi. Bu nedenle farkl itihad okullar ortaya kt. Aslnda slamn daha ilk yllarnda var olan gelenei koruma ile yeni durumlara uyarlama abas ortaya kmt. Bir taraftan gelenein korunmas gerekiyorken te yandan zaman akyor, insanlar, toplumlar, kltrler deiiyor yeni durumlar ortaya kyordu. Bu durum daha ok slamn doduu mahallin dnda grlyordu. te Kfe (Hanefilik) gelenei bu ihtiyacn bir cevabyd. Yani slam doduu corafyann, toplumun dnda bir corafyada nasl ifadelendirilecekti. Yeni durumlara nasl cevap verecek, tarihin gerisinde kalmamak iin ne yapacakt. Ebu Hanife bunun sistemini gelitirdi. Yeni bir meseleyle karlanca onu nceki bir benzeriyle karlatryor, ncekinin zmn yeni duruma aktaryordu. (kyas). Eer var olan gelenekle yeni durum atyor gibi bir kmaza girerse makul bir sebeple gelenei yeni duruma uyarlyordu (istihsan) var olan gelenekte ak bir hkm bulamazsa veya gelenein tamamen cevapsz kald bir yeni durum varsa genel amalar dorultusunda cevaplar buluyor (maslahat mrsele) bylece deiimi yakalayarak dinamizm devam ediyordu. Aslnda bu tr itihat geleneinin mimar Hz. merdi. Yani slam dondurma deil, deiimler ve tarihi ilerleme karsnda meydan okuyucu bir dinamizm ve esneklikle devam ettirme... Bu inanla Hz. mer deiimi fark ederek Kurann kitap haline getirilmesini salam, yeni fethedilen arazileri savaa katlanlara deil kamuya brakm, mellefe-i kulbe verilecek denei kesmitir. Halbuki bunlarla ilgili (son ikisi) ak ayetler ve peygamberin uygulamas vardr. Fakat o byle yapmakla gelenei dondurmaktan kurtarmtr. Mslmanlara, slamn peygambersiz, doduu corafyann dnda, yeni durumlar karsnda nasl kendini ifade edeceini, tarihin gerisinde kalmamak iin neler yaplabileceini gstermitir. Ancak sonraki nesiller bu son derece canl, dinamik, esnek itihat okulunu dondurmulardr. Deiimin, ilerlemenin okulu, donmann, statkonun, geride kalmann msebbibi olmaya balamtr. Bunun sebebi okulun (Hanefiliin) usulnn braklp, furuuna ynelmedir ve hatta furu meseleleri dondurmadr. erhcilik ve

www.altinicizdiklerim.com

14

haiyeciliktir. te gelenekilik burada ayak ba olmaya balyor. Kendine silsile koyuyor. Mtehidlik mertebeleri sralanyor, en st mutlak mtehidler, en altta mukallidler bulunuyor ve bu dayatlyor, bu silsile kutsanyor, abartlyor. Halbuki hayat var olan olduka ve slamda yaadka Mslmanlarn hayatn meselelerini zmleyerek Mslmanca yaamalar kanlmazdr. Hz. Alinin dedii gibi bir kiinin syledii ya nass tr (Kur an ve snnet) ya nassa dayal ictihad ya da heva ve hevestir. ada slam dncesi fkh geleneinin, gelenekiliini deil zn almaldr. Tpk hadis geleneinde olduu gibi fkh geleneine de sahip kmal, kendinden bilmeli ancak tarihi tortulardan arndrmaldr. Var olan koruma misyonuyla ifadesini bulan geleneksel slam ile ilgili deerlendirmelerden u sonular karabiliriz. 1. Gelenekselcilik (gelenei dardan savunma) gelenee ynelik salkl bir yaklam olamaz. 2. Gelenekilik (kavmi, mahalli dar bir gelenein iinden kamama, ona kendini mahkum etme) ada slam dncesinin asl mecran oluturamaz. Ancak onun iinde yer alabilir 3. ada slam dncesinin yasland asl mecra mmet gelenei olmaldr. Kendini onunla ifade etmeli, mmet iin dier geleneklere hogr ile yaklamal, onlar mmetin zenginlii olarak kabul etmelidir 4. mmetin zenginliini dinamik bir fkh-itihad okulunda malzeme olarak kullanabilmedir slami gelenek iindeki dinamik unsurlar canlandrmal, yeniden ifadelendirmeli ve ilerletmelidir. Batllarn kulland radikal, fundamentalist terimleri yerine diriltme terimini kullandk. Zira bat egemenlii karsnda topyekn bir diriltme hamlesi sz konusudur. Bu dirilme devrimci, demokratik veya siyasal vurguya tepki olarak- sivil bir tarzda olabilecektir. Her de ayn misyonu ifade etmektedir. slam dnyasnda bat egemenliine kar yeniden dirilme abalar metot olarak ana eilim halinde kendini gstermektedir, ilkin devrimci bir tarzda dirilmeyi hedefleyen ve batllarn asl radikal tabiriyle kasdettikleri anlaytr, ikinci olarak slamn (gelenein) gl toplumsal dinamiklere sahip olmad lkelerdeki dirilme hamleleridir ki bunlar var olan imkanlar kullanarak demokratik bir dirilmeyi hedefler Bu ikisinde siyasal iktidar vurgusu kuvvetli hatta ba hedef olarak ele alnd iin bunlara tepki olarak dirilmenin siyasi iktidar erevesinde deil toplumun daha sivil kesimlerine ulaarak gerekleebileceini savunan grler, devrimci Marksist rgtlerin yenilgiyle biten deneyimlerinin de etkisiyle savunulmaya balamtr. slam dnyasnda devrimci siyasal dirilmeci hareketlerin son iki yzylda drt ana merkez etrafnda gelitiini syleyebiliriz. Bunlar Suudi Arabistan, Msr, Pakistan ve randr. Bu erevede Vahhabi hareketi, hvan- Mslimin, Cemaati slamiye, ran Devrimi karmza kyor. Fransz devrimi gerekletii (1789) sralarda slam dnyasnda zellikle Hicaz blgesinde kendinden epeyce bahsedilecek bir ahs hayata veda ediyordu. Bu Muhammed bni Abul-veh-habd (1792). Dnem son 200 ylmzn hemen balaryd. Osmanl imparatorluunun uzak eyaletlerinde ve Hindistanda grlen dini bozulma ve ahlaki geveklik karsnda srekli gelien bir hareket vard... Bu 89 yanda vefat eden Muhammed bin Abdulvehhabn ahsnda belirginleen, Snni-Hanbeli-bni Teymiyeci gelenein bir yorumu olan Vahhabilik diye anlacak diriltmeci sorgulayc akmd. ok gemeden Muhammed bin Suudla tant. Suud mahalli bir airet lideriydi. Elinde gc ve yetkileri vard. Suud, bni Vehhabn grlerini benimsemiti. Burada balayan vehhabi hareketi askeri ynden Necidden Hicaza yayld. Daha sonra Mekke ve Medine Vehhabn nfusuna girdi. Ancak o zaman Osmanl eyaleti olan Hicaz ele geirmek Osmanlya bakaldrma anlamna geliyordu. SnniSufi-Hanefi sentezinin geleneine yaslanm olan Osmanl payitaht bunu affedemezdi. Msr valisi Mehmet Ali Paa bu kazan kaldrmay bastrmas iin zerlerine sald. Hicaz geri alnd. Vehhabiler Kuveyte sndlar. 11 yl aradan sonra Abdlaziz bin Suud bakenti Riyad olan Suudi Arabistan kurmak iin geri dnecektir. Suudi Arabistan, ngilizlere uslu durulacana dair sz verilerek kurulmutur. bni Abdl Vehhabn gerekte devrimci selefi hareketi Suudlarn elinde mandacla, jandarmacla dnm adeta tannmaz hale gelmitir.

www.altinicizdiklerim.com

15

Hint-Pakistan alt ktas slam dnyasnn bir baka tecdit-ihya ve canlanma merkezi olmutur. Bu blgedeki dnce ve hareketler 17. yy.dan beri devam ede gelen bir diriltme ihya geleneine sahipti. Bunlardan eyh Ahmed Sirhindi (mam-t Rabbani) Arabistandaki vehhabilerden farkl olarak snni-sufi gelenee dayanacak bir slahat yapmaya alt. O tasavvuf felsefesinin teorik temellerini atan bn Arabinin Vahdet-i vcudunu reddetmekle kalmad, ayn zamanda slah edilmi bir sufilik iin ok sayda murid yetitirdi. bni Vehhabdaki Reddi tasavvuf mam- Rabbanide Islah tasavvuf eklinde ortaya kt. Rabbani var olan gelenei (tasavvufu) ald, sorgulad, ve yeni yorumuyla diriltemeye alt. Seyit Ahmet mcadeleci, faaliyeti kiilii ile diriltme misyonunun ifade etmeye alt. Ordu (rgt) kurarak asker toplad, nce sikhlerle daha sonra ngilizlerle savat, ngiliz yanls ulema fetva yaynlayarak hareketle ilgilerinin bulunmadn ilan ettiler. Bu devrimci-diriltmeci faaliyet uzun sre devam etti. Birka nesil sonra (1890lara doru) etkisini kaybetti ve grnr bir siyasal iktidara dnmeden sadece devrimci bir hamle olarak kald, uzun soluklu olamad. Hind alt ktasnda 200 ylnn balarnda (1800 yllar) Bengalde bir baka dirilmeci-devrimci slahat hareketi ortaya kt. Bu Hac eriatullah adl bir alim, mtefekkirdi. eriatullah Snni-afi geleneini esas ald. Feraidi adyla anlan bir hareket balatt. Hareketin sorgulayc-diriltici misyonu ar basyordu, hareket muhtemelen unsurdan oluuyordu. 1- Hindistann artk darl harp olduunun ilan ve ngiliz aleyhtarlnn aka ortaya konmas. 2- Kyller ve iiler yararna geni apl bir sosyo-ekonomik reform. 3- slamn Hindu fikirlerinden ve tasavvufi fazlalklardan arndrlmas. Hindistandaki diriltmeci hareketlerin hemen hemen ortak zellii ngiliz aleyhtarl idi. Zira Hindistanda ngiliz egemenlii vard, ngilizlere kar olmak blge hareketlerinin ana siyasi zellii olmutu. Son iki yz yln bir baka yeniden canlanma ve dirilme hamleleri Kuzey Afrika blgesinde kendini gsterdi. Bunlardan en nemlileri 1837de len Fasl Ahmet bni drisin kurup gelitirdii drisi hareketidir. Ahmet bni dris bu yz yldaki dirilme hareketlerinin hemen tamam gibi sufi gelenee yaslanyordu. Ancak tasavvuf slah etmeye alyordu. drisi tarikatnn bir kolu olarak Arabistanda doan bu hareket kendine tarikat-, Muhammediye ismini veriyordu. Ahmet bni dris, icmay ve kyas reddediyor, itihad savunuyordu. drisiye hareketi temelde snni izgiler takip edilerek slah edilen ve faaliyeti anlamda yorumlanan sufilik anlaynn bir yansmasyd. drisi hareketi Cezayir, Sudan gibi lkelerde yayld. Farkl eilimlere ayrld. Rapicilik, Emirgenlilik, emsilik balcalaryd. Bu karde tarikatn en nemlisi 1859da len Cezayirli Muhammed bn Ali es-Senusinin kurup gelitirdii seniyye hareketidir. Senusiler Libyada talyanlara, Msrda ngilizlere kar savatlar. Ancak talyanlar tarafndan feci ekilde malup edildiler. talyanlar Libyadan ekilince yeniden canlandlar. Senusiler Sufi ahlakln esas almakla beraber militan bir tekilat yapsyla da dikkat ekmektedir. Vehhabi hareketi dnda dier hareketler hep d dmana kar savamlardr. Hindistandakiler ngilizlerle, Orta Asyada eyh amil Ruslarla, Kuzey Afrikadakiler talyan ve Franszlarla fiili silahl sava yapmlardr. Bu sorgulamac, diriltmeci hareketlerden sadece vehhabi izgisi ikinci yzyln balarnda asl amacndan saptrlm bir ekilde devlet olmu ve Suudi Arabistan kurulmutur. (1925) H. 2 ve 4. yy.a kadar slamda bir dizi fikri ve kltrel buhranlar oldu. Bunlarn ilki ve en nemlisi Helenistik dnce akmnn buhranyd. Geni apta tercme edilen Yunan-Helenistik felsefesi slam dnyasnda derin etkiler uyandrd. Fakat slam yeni cereyanlar bazen zmseyerek, bazen reddederek bazen de kendisini onlara uydurarak btn bu meydan okumalarn stesinden gelmeyi baard. Sz konusu bu dnemde Mslmanlar psikolojik bakmdan yenilmez, siyasi bakmdan duruma hakimdiler. 20. yy. balar ise Mslmanlar iin yenilme ve kme asr oldu. Bu yzyln zellii kme ve dirilmenin birletii asr olmasdr. Yzyln balar kmenin hat safhaya ulat, sonlar ise dirilme kvlcmlarnn balad dnemler olmutur. Yzyln balarnda 1. Dnya sava ve slam dnyasnn harita zerinde kar kar paylalmas vardr. Sonlarnda (1979) sarsntl bir dirilme eylemi vardr. stelik bu dirilme, btn bir halkn ayaa kalkmas ile, kesin bir zaferle sonulanan devrimle gereklemitir. Yine bu olayn ardndan Sovyetlerin dal ile birlikte batnn, slam dounun dirilmesinde yegane g olarak grp tek dman ilan etmesi vardr. Bu durum nihai bir slam-bat hesaplamasna doru gitmektedir. ki binli yllar bu hesabn grlecei gnlere gebe grnyor.

www.altinicizdiklerim.com

16

1897de vefat eden Cemalettin Efganinin asl vurgusu slam yenilgiden kurtararak diriltmedir. Onun nihai gayesi slam dnyasnn batnn karsnda siyasi bakmdan gl klmakt. Fakat bu onun sorgulamac anlaynn olmad anlamna gelmiyordu. Bir taraftan var olan sorguluyor, sorgulamay daha ok batnn ilerlemesine neden olarak grd akl ve ilim etrafnda ekillendiriyordu. Ona gre Mslmanlar bunu yeterince kullanamamlard. Esasnda akl ve ilim slama ters eyler deildir. Bunlar batdan alnmalyd ve slamn var olan gelenei ile birletirilerek dirilme salanmalyd. Grld gibi Efgani yenilgiden kurtuluu Mslmanlarn yitik mal olarak grd akl ve ilimi geri almayla aklamaktadr. Arabistandaki vehabilik ekol nasl ki hadis geleneine yaslanmsa, Msrdaki Abduh-Reid Rza ekol de tefsir geleneine yaslanmtr. Nitekim bu ekoln bir rn olarak ba kaynak Abduhun balatp Reit Rzann devam ettirdii tefsir-i menar adl tefsir kitabdr. 1926 ylnda Hasan el-Benna tarafndan kurulan hvan elMslimin tekilat, radikalizmin en tipik rneklerinden birini ortaya karmtr. hvan, gelenekler arasnda kabaca Snni gelenei diriltme misyonu ile ortaya kmtr. Dnemin tm hareket ve dnceleri gibi hvanda siyasi diriltmeci karakteriyle ne kmaktadr. Bunun en doruk noktas Seyyid Kutub izgisidir. Gelelim mam Humeyninin Ali eriatinin ranna. ran devrimi de hvan ve Cemaat-i slami gibi her misyonu da zerinde tar. Devrim bir yandan ia geleneine srtn vermitir. Ancak bu gelenei sorgulam ve yeni bir yorumla (velayet-i fakih) diriltmitir. Diriltme devrimci bir metodla gereklemitir. Devrimde baskn olan eler nce diriltme (radikalizm) sonra koruma (gelenekilik) ve son olarak ta sorgulama (klasik slahatlk)tr. Buna gre mmet Muhammedi slama gereince sahip kmad iin gerilemi ve kmtr. are bunu yeniden canlandrp diriltmektir. Bu da Hz. Hseyin gibi kyam ederek, zalimleri alaa ederek gerekleecektir, te yandan iann mehdiyi beklemesi de gerekmemekte, var olan fakihlerden birisinin toplumun velayetini eline alarak slami Hkmeti kurmas gerekmektedir. Bu, mehdiye ortam hazrlamak anlamna gelecektir. Sorgulamada en ileri giden Ali eriati bile nihayetinde ia geleneinin klasik slahats konumundadr. Onun en byk baars slam-ia geleneinin tepeden trnaa yeniden ifadelendirmeye girimi, bu yolda epeyce konumu, yazm, eserler ortaya koymutur. Devrimin en arpc misyonu var olan diriltme alannda olmutur. Bu, onun radikalizm ynnn ne kmasna ve hatta bu iin babas konumuna gelmesine neden olmutur. u anda slami Radikalizmin merkez ss olarak ran grlmektedir. Biz daha balangta radikalizmi diriltme olarak ele aldk ve ana eilimde ifade ettik. Bunlar devrimci, demokratik, sivil toplumcu yaklamlardr. Sonuncusu ilk ikisine tepki olarak domutur. Ancak onda da var olan diriltme misyonu sz konusudur. Burada ran devrimi, ada slam dncesinin diriltmeci misyonunun devrimci tarzda ortaya kn temsil etmektedir. Diriltmeci radikalizmin demokratik versiyonunu temsil eden Pakistan Cemaat-i slamisi, Cezayirin FISi, Trkiyenin Refah, Msrn ve rdnn hvan ise adeta yenilgi stne yenilgilerle dier modeller olarak karmzda durmaktadr. Bu durumda yenilginin galibiyete baarszn baarlya gre kendine eki dzen vermesi, ii yeniden dnmesi kanlmazdr. Zira ada slami hareketler birbirlerine kar sar ve kr olmamakla tekaml edebilirler. Var olan diriltme eiliminde olan bir baka anlay izgisi de zellikle eski radikal slamc aydnlardan bazlarnda grlen sivil toplumcu yaklamlardr. Bu tr yaklam daha ok diriltmeciliin devrimci ve demokratik yntemlerle de olsa siyasal iktidar ve devlet vurgusunu arlkl biimde kullanmasna tepki olarak gelimektedir. Sivil toplumculuun esas kayna batdaki modern devlet aygtnn konumudur. Esasnda her dnya grnden insanlarn devlet aygtnn her eye karmamas, kltlmesi, ideolojiden arndrlmas vb. gibi dncelere sahip olmas onu bu tr bir konuma getirebilir. Bunun iin bir ideolojiye sahip olmak ta gerekmez. Bizim bu anlay diriltmeci-radikalizm kategorisine dahil etmemiz undandr; Bir defa bu anlay var olan diriltmek istemektedir. Var olan mutlak koruma ve sorgulamaya pek yanamamaktadr. Sadece gelenekselliin devlet anlayn sorgulamaktadr. Bu da onun sorgulamac ynnn arlkl olduu anlamna gelmez. stelik bu sorgulama geneldir. Yani laikte, Marksistte ayn sorgulamay kendi dnya gr iin yapmaktadr. Devleti

www.altinicizdiklerim.com

17

kltmek son yllarn moda deyimi haline gelmitir. Yine de sivil toplumculukta bu ynyle sorgulama misyonunun varl kabul edilebilir. Sivil toplumculuk ele aldmz diriltmeci eilimleri ikiye ayrmaktadr. Resmi (politik) slam, sivil slam. Bizim devrimci ve demokratik dirilmecilik (radikalizm) dediimiz iki anlay resmi-politik olmayan sivil elerini nermektedir. Devlet ve siyasal iktidar ele geirme vurgusu yerine sivil toplum rgtleri almaktadr. Yani yine diriltmeci bir misyon var. Fakat alanlar farkllk arz ediyor. Devrimci ve demokratik diriltmeci ligin hedef gsterdii merkezi devlet otoritesi, sivil diriltmecilikte nemini kaybediyor. Hedef olarak toplumun daha sivil kesimleri gsteriliyor. te yandan resmi politik slamn devleti ele geirme faaliyetinden vakit bulamad alternatif projeler retme iini sivilcilik zerine alyor. Kendine bu misyonu biiyor. Devrimci veya demokratik almalarn dnda kalarak teorik almalara yneliyor. Bylece boluu dolduruyor. Burada nemli olan bu anlayn diriltmeci misyona girdiidir. Zira o da var olan, alternatif gstererek sivil kesimlere ynelerek diriltmek istiyor. Alternatif projeler retirken biraz da sorgulama yapyor. Bir yerde gemi gelenee yaslanyor, onu modern dnyann anlayaca biimde ifadelendirmek istiyor. Bu ada slam dncesini diriltmeci radikalizm kategorisinde deerlendirdik. Devrimci ve demokratik faaliyetiliin fiilen dnda olmasna ramen sivil toplumculuk zamanla fiili durumla kar karya geldiinde ikisinden birinin bnyesinde yer almak zorunda kalacaktr. Buraya kadar var olan diriltmeci misyonun ifadesi olan slami radikalizmi, son iki yzyln ikinci yzyl (19001990lar) arasndaki ada slami oluumlar ele almaya altk. imdi bunlardan kan sonular sralayalm. 1- Bu hareketler yenilgi sonras zelliinin yan sra k sonras hareketlerdir. 2- Tabii olarak k psikolojisi yeniden diriltme misyonunu, oda siyasi zelliklerini ne karmtr. 3- Bu dnemde genel olarak Snni gelenek zayflam, zellikle tasavvuf gelenei ar darbeler yemitir. te yandan ia gelenei gcn nispeten korumutu. ran devrimi bu gelenee yaslanrken Snni dnyadaki hareketler ise adeta sfrdan balamaya mecbur kalmtr. Cemaati slami, hvan, Nurculuk, Refah, Radikal slamclk vs. yeni tarz ve stillerle ortaya kt. 4- Yine bu dnemde slam dnyasnda 40 kadar lke ortaya kt. Batllar slam dnyasndan ekiliyor gibi grnerek yerlerini yerli batllara braktlar. 5- Batya ilk ciddi tepki 1979da randan geldi. Bat ilk defa plsn prtsn toplayarak bir slam toprandan ekilmeye mecbur kald. Batllar fiilen, Fransz devriminden sonra (1789) Msrdan girdikleri slam dnyasnda, randan (1979) kmak zorunda kaldlar. Bu fiili giri ve k 200 ksur yl srmt. Ancak ran bunun tek rneiydi. Dounun uyan ve batnn ricat belki de 2000li yllarn tarihini oluturacaktr. 6- Bu dnce ve hareketlerde baskn olan tema diriltmeci radikalizmdir. Var olan diriltmekle dman koymak, kendini yeniden gl yapmak. Bu adan bu dnce var olan sorgulama ve yenileme eiliminin ar bast dncelerden ayrlr. Bu, radikalizm ile Modernizmin kar karya geldii noktadr. 7- Bu hareketlerde etkili olan blgeler Suud, Msr, Pakistan, randr. Bu drtl ekim merkezi yzyln ada slami hareket ve dncelerini etkilemi ve etkilemeye devam etmektedir. 8- Radikal diriltmeciliin devrimci ve demokratik yntemlerinin siyasal iktidar ele geirme vurgusuna tepki olarak kimi slamclarda sivillik ynelileri ba gstermitir. Ancak bu var olan hangi yolla olursa olsun diriltme amacnda olduu mddete bu kategoride deerlendirilmelidir. Var olan Sorgulama-Yenileme; Modern slam Bu blmde ana ahsiyet zerinde duracaz. Seyyid Ahmed Han, Fazlurrahman ve Roger Garaudy. Bunlardan ilki bir slam lkesinde domu bymtr, ikincisi slam lkesinde domu batda lmtr. ncs de batda do mu, bym ve orada Mslman olmutur. Bunlarn ortak zellii kkl bir ekilde sorgulamalar ve reform derecesine varacak yenilik araylardr. Bunu, kn-gerileyiin nne gemek iin yapmak istemektedirler. Var olan slam sorgulanmad iin Mslmanlarn geri kaldna inanmaktadrlar. Seyyid Ahmed Han (1817-1898) slamn aklla uzlat grn Abduhla paylayor, ancak meseleyi bu noktada brakmyordu. Abduhun imanla akln farkl alanlarda faaliyet gstermelerine ramen atmadklar hakkndaki grn Seyyid Ahmed Han aka dile getirmedii gibi zmnen de reddediyordu. 19. yy.

www.altinicizdiklerim.com

18

Avrupasnn aklclndan ve tabiat felsefesinden byk lde etkilenen S. Ahmed Han 1867de ngiltereyi ziyaret etti. nan sistemlerinin mahiyetlerinin deerlendirmek iin tabiata uyma diye adlandrd bir l ortaya att ve slamn bu ilkelere gre doruland sonucuna vard. Ona gre akl en nemli standartt. O, slam yorumlarken modernite ile slam kaynatrmak istemekte, bunu yaparken de, muhafazakar slami yorumu canlandrma ye ona dayanma yerine (Abduh byle yapmt) felsefe geleneine dayanma yolunu seti. Bylece o, tabiat kanunlarnn bamszln ortaya koymak gayesiyle mucizeyi inkar etmekle kalmad, felsefe geleneinin sudur teorisini dzelterek Allah ilk sebepolarak tasvir etti. S. Ahmed Hann hareket noktas bir tr bat aklcl olduundan, varlan sonu slamn yeniden ifade edilmesi deil, ahsi adan yorumlanmasdr. Burada felsefe gelenei takip edilerek slamn yeniden ifade edilmesi deil, slama bir takm fikirlerin kaynatrlmas yoluna gidilmitir. Abduhun aklcl mucizeyi kabul edip kerameti yumuak bir tavrla kabul etmezken, S. Ahmed Hann aklcl akla uymad gerekesiyle mucizeyi de, kerameti de reddetmektedir. S. Ahmed Han nceleri klasik slahatlarn yapt gibi sahih ile sahih olmayan hadislerin ayrlmas zerinde srarla durdu. Fakat daha sonralar tpk modernist ada era Ali gibi hadisi kkten reddetti. Muhammed Abduh sadece Mslmanlarn zerinde ittifak ettikleri hadislerin kabul edilmesi gerektiini sylyordu. Bylece o, snnet ve onun yansmas olan hadisi temelde kabul ediyor fakat mtevatir (veya zerinde icma olan) ehad ya da sahihsahih olmayan diye ayrmlara tabi tutuyordu. te bu noktalar klasik ile modernist sorgulamacln ayrt noktalard. Klasik sorgulamaclk Abduhdan sonra talebesi Suriyeli Reid Rzann (1935) selefiye hareketiyle geliti. Arabistandaki vahhabilik klasik sorgulamacl olan bir hareketti. Ancak onun sorgulama mant Kuran- akldan ziyade Kuran-Hadis temelinde gelimiti. ada slam dncesinin bu iki ayrm bir yanda giderek sorgulamac-diriltmeci zelliklere dnrken dier yanda modernist-laiklik mecrasna kadar vard. Modernist sorgulamaclk Msrl Ali Abdrrezzak ve Taha Hseyinde doruk noktasna ulamt. Bunlar laik devlet grn savunuyorlar bununla beraber slama inandklarn da sylyorlard. Ancak bir nevi slam sorgulamak adna ykmak anlamna gelen bu laik modernizm Trkiyeden baka bir slam lkesinde uygulanamamtr. Modernist sorgulamacln ba akl kriteriyle slam aa uydurma eklinde Seyit Ahmed Han ile balam Osmanlnn lkesinde son noktasna ulaarak slamn siyasi, iktisadi, sosyal kurumlarn, modernizme ayak uyduramad gerekesiyle tamamen dlanmtr. Bu iki nokta. (Aklc sorgulamaclk-laik sorgulamaclk) arasndaki deiik modernist sorgulama mantklar daima slamn snr boylarnda dolamlardr. Klasik ve modern sorgulamacln sentezini oluturma iddiasnda olan bir baka Mslman dnr ve filozof ta Fazlurrahmandr. Fazlurrahman deimeyen temel gelenek olarak grd (Kurann dini, ahlaki deerleri, taabbudi hadisler ve biyografik siyer) alan dnda Kurann temel amalar (makasdu eria) nda yeni dzenlemeler yaplabileceini savunur. rnein klelik yasaklanmal, tek evlilik kural konulmal. nk ona gre zaten Kuran bunlar yapmak istiyordu. Klelerin srekli azad edilmesinin istenmesi, says belirsiz evliliin drde indirilii bununda adalet artna balanmas, stelik tek eliliin tavsiye edilmesi bunu gstermektedir. Ayrca snnet, hadis, vahiy, aile hukuku, boanma, aile planlamas, zekat, faiz vb. konulardaki farkl yaklamlar onun mnkiri snnet ve hatta mnkiri Kuran diye yaftalanmasna sebep olmutur. Oysa Fazlurrahman, Kuran ve snnet mnkiri deildir. Kitaplarndan anlaldna gre o Kuran ve snneti modern dnyada yeniden ifadelendirmeye alan kendi deyimiyle modernist-ada bir yorumcudur. Pakistan kurulduktan sonra 1958de darbe ile ibana gelen Eybhann danmanln yapm, anayasa ve devleti, Kuran ve Snnete uydurmak iin teoriler retmekle grevli slami Aratrmalar Merkezinin bakanln stlenmitir. Ancak uygulamalar ve fetvalar kendi deyimi ile Mevdudinin de dahil olduu tutucular tarafndan tepkiyle karlanmtr. O da daha fazla dayanamayarak Pakistan terk edip batya yerlemitir. Fazlurrahmann sorgulamac metodolojisi biraz Ebu Hanifenin rey ekolne benzemektedir. Yani Kurana arlk verme, hadis konusunda temkinli tutum, akli muhakemeye arlk verme, tefakkuh ve srekli itihat okulu. Ancak Fazlurrahman daha ileri gitmektedir, rnein Ebu Hanife sorgulama ve kyasn geersiz olduu alanlar olarak taabbudi (ibadetle ilgili emirler) konularn ve hadleri grrken, Fazlurrahman taabbudi

www.altinicizdiklerim.com

19

alanlar kabul etmekte fakat hadlerin de sorgulamann-yenilemenin alanna girebileceine inanmaktadr. slam adl kitabnda sylediine gre bunu hukukun gayelerinin asl olmas, eklinin zaman ve mekana bal olarak deimesi temeline oturtmaktadr. Ancak var olan be temel had cezas yerine nelerin konulabilecei hakknda ak bir beyanna rastlanlamamaktadr. Roger Garaudy ise eski bir Marksist dnrdr. Fransz derin filozofisinin btn ekillerini dnce sisteminde tayan biri olan Garaudyin eserlerine ve gndelik yaamna baktmzda daha ok sorgulamac ynnn ar bastn grmekteyiz. Zira o bir eylem ve hareket adam olmaktan ziyade dnr ve tenkiti bir filozoftur. Garaudy, metodoloji olarak byk apta Fazlurrahman izgisindedir. Entegrizm adl eseri en son (1990) almas olduu iin geldii son noktay burada bulabiliriz. Garaudy, var olan sorgulamada Fazlurrahmandan fazla veya eksik eyler sylememektedir. Genel olarak slamn yeniden douunun dini eitimde kkl bir deiiklik yaparak gerekleebileceine inanmaktadr. O, Entegrizm adl eserinde yle demektedir: slamn Entegrizm ile marjinalletirilmesinin tm sorumlusu bir ksm ulemadr, mfessirlerdir. Bunlarn eriat kurutan ve meruiyeti ekilcilik kalbna oturtturan rm dnceleridir. Yorum (itihat) tekeli milyonlarca inanan insann hayatn dzenleme ve slam topraklarnda entelektel bir l yaratmak hakk bu fosillemi ve zararl oligarinin elinden sklp alnmadka hibir ey yaplm olmayacaktr. Garaudy genel olarak aklc ekoln verilerini ve messeselerini kabul etmekte, dierlerine yklenmektedir. Hatta slamn kn nakilci ekole balamakta, onlar dinin nnde oligari kurmakla sulamaktadr. te yandan sufi gelenee Fazlurrahman kadar sert bakmamaktadr. Onlar, kuruttuu slam ak boyutuyla canlandrdklarna inanmaktadr. Yeniden dou iin slamn ak ve deruni boyutunu, sosyal boyutunu, tenkiti boyutunu canlandrmak gerektiini syleyen Garaudy ak ve derunilik ile batda bulamad i aleme ilikin duyumsamalar slamn sufi yorumunda bulmaktadr. Bu nedenle sufilere bak hayli yumuaktr. Sosyal boyut derken daha nce inand sosyalizmin etkisini, tenkiti boyut derken de slamn aklc yorumuna meylini grrz. Bu durumda Garaudynin klasik deil modernist sorgulamacl karmza kmaktadr. Kurann ahlakilik boyutuna (Fazlurrahman gibi) ar vurgusu onu Kurann bir hukuk kitab olmad fikrine gtrmtr. Ayrca srarla, Kurann hukuki hkmlerinin ok az olduu (80 ayet) iddias, iktisadi, siyasi, aile, evlilik, boanma, ceza hukuku, ticaret vb. alanlarda Kurann hkmlerini ve onun gelenee yansmas olan fkh klliyatlaryla ilgilenmeyi gereksiz grmektedir. Hadisin sonradan slam kltrne dahil edildii inanc gelenekselci ekoln ok ok gerisindedir. Gelenekselci ekol de tam tersine hadisi btn ynleriyle katksz slamn mal olarak grr. Velev ki dardan gelmi olsun. nk dardan gelen her unsur gelenekselcilere gre slam tarafndan zmsenmi, kendine evrilmitir. Bu nedenle gelenein hibir eklini sorgulamaya gerek yoktur. Sorgulamac ekoln simas zerinde durduk. Tabii daha da oaltlabilirdi. Ancak bu kadaryla yetiniyoruz. imdi bunlardan u sonular karmak mmkndr: A- Sorgulamac mant grupta deerlendirebiliriz 1-Klasik, 2- Modernist, 3- Sekler (laik) Bunlardan ncs dinin varln sorgulamaya yneldii iin din d bir yaklamdr. Bu nedenle irapta mahalli olamaz. Dier ikisi ise asl zerinde durduumuz konuyu olutururlar. B- Klasik sorgulamaclk ile modernist sorgulamacl ayran zellik, birincisinin bizzat gelenein iinden gelerek gelenei sorgulamas ve siyasi diriltmeci ynnn olmasdr. kincisi ise hem gelenein dndadr, hem de siyasi diriltmeci yn hemen hemen yoktur. C- Sorgulamac mantn ortak noktas youn bir gelenek eletirisidir. Bu, daha ok hadis, tasavvuf geleneklerinin sorgulanmas eklindedir. Bu tr sorgulama Seyyid Ahmed Han dncesinde dorua km, Ali Abdrrezzak, Taha Hseyin gibilerinde ise eriat ilga noktasna gelmitir. ada slam Dncesi ve Gelecek ada slami dnceyi son iki yzyl ile snrlandrarak yaptmz inceleme, bize, slam dncesinin yeniden oluumunda dogmatik deil eklektik (semeci) bir yaklamla hareket etmemiz gerektiini

www.altinicizdiklerim.com

20

gstermektedir. Zira arkamzda 1400 yllk muhteem bir miras vardr. Bu miras sadece mezhebi bir gelenein deil topyekn mmetin mirasdr. Bu nedenle ada slam dncesi mmet geleneine yaslanmaldr. Ana rengini buradan almaldr. ada slami hareket mmet iindeki mezhebi, mahalli gelenekleri iin de barndrabilecek genilie sahip olabilmelidir. ada slami dncenin snr mmetin snr olmaldr. Onu Hristiyanlktan, Yahudilikten, Marksizmden, Budizmden, Hinduizmden, Pozitivizmden ayran ereve onun snr boylar olmaldr. Bu snr iinde kalan her tr gelenek karsnda semeci olmalyz. Yani var olan hem korumal hem diriltmeli, hem de sorgulamalyz. Her misyon ada slam dncesini yeniden kuracak, slam, gelecein srkleyici dinamosu haline gelecektir.

www.altinicizdiklerim.com

21