Henri Charriere eski bir krek mahkmu, islemedii bir cinayetin srtna yklmas sonucu krek cehennemi Gyan'a

gnderilmis. Yllar sren mahkmluu sresince bir tek sey iin yasams: Kamak. Sonunda hedefine ulasms da. Kelebek, Charriere'in basndan geenlerin yks. Yaynlanr yaynlanmaz btn dnyada byk ilgiyU karslanan eser, Birlesik Amerika'da 5,5 milyon, Frar sa ve Almanya'da birer milyondan fazla satarak tj-tn sats rekorlarn krd. Yazarna da altmsndan sonra byk bir servet kazandrd. Kelebek in film hakk karslnda da 500.000 dolar alan Henri Charriere, bas rol tin Amerikal aktr Steve Me Queen'in seildiine memnun. Yine de, bu isi ok iyi beceren Alain Delon ya da Jean - Paul Belmondo'yu tercih ederdim, diyor. Henri Charriere su sra, ispanya'nn lks bir sahil kasabasndaki villsnda servenlerinin devamn tamamlamakla mesgul. e yaynlan ra s KELEBEK PAPPDLDON # Henri Charriere'nin roman # e ya- c< ynlar: 20 Copyright: robert laffont/o.n.k. ajans/e yayn- >,J

lan 0 Birinci Bask: Eyll 1969, ikinci Bask: Ocak 1970, S nc Bask: Mart 1970 Drdnc Bosk: Mays 1970, <*| Besinci Bask: Nisan 1971, Altnc Bask: Temmuz 1972 9 Q-D Kapak: Kemal Kald, H. Bosch Dizgi: Gryay, Bask: Si Melek Site Matbaas, Cilt: Alibaba Ciltevi. E YAYINLARI, -2 s idare: Ankara Caddesi 13/2. Telefon: 26 8142, Datm: Narhbahe Sokak 19 Kat 3, Tel.: 27 87 20, Ksa Adres: Posta Kutusu 12 istanbul. Henri Charriere Kelebek roman trkesi aydil balta e yaynlar 1967 Temmuzunda, servetini sfra indiren byk yer sarsntsndan bir yl sonra, altms yaslarnda bir gen adam Alber-tine Sarrazin'den sz edildiini duymasa bu kitap yazlmyacakt. Sarrazin, tepeden trnaa slt, glmseme ve yreklilik dolu bir kara elmast. Bir yl iinde, ikisi cezaevi gnleriyle kaslarn anlatan kitap yazms; btn dnyaya n salmst. Altms yaslarndaki gen adamn ad ise Henri Charriere'di; ok uzaklardan geliyordu. Krekten, daha da

ak konusmak gerekirse, 1933 ylnda gnderildii Fransz Gnay'nn baskenti Cayenne'den. Evet, Charriere sabkalnn tekiydi ama islemedii bir cinayetten tr mebbet krek cezasna arptrlmst. Bir zamanlar evre de Papillon - Kelebek adyla anlan, Ardec-he'li bir retmen ailesinin ocuu olan ve 1906 ylnda doan Charriere simdi Venezuella'l. Venezella ulusu, baksn ve verdii sz, sabka kaytlarna stn tutmus ve krek cehenneminden kamak iin giristii on yllk mcadelenin gemisten ok bir gelecei ortaya koyduuna inanmst. 1967 ylnn Temmuz aynda Charriere Caracas'daki Fransz kitaplna urayp Albenine Sarrazin'in ASTRAGALE adl kitabn satn ald. Kitabn zerine geirilen ek kusakta 123. Bin yazlyd. Charriere bunu okudu ve kendi kendine: Dyi be, dedi bu yavru krk bacayla zulal yerlere gizlenip 123.000 kitap sat-tysa ben, otuz yllk servenlerimle katn satarm.

Charriere'inki mantkl bir muhakemeydi ama, ayn zamanda da ok tehlikeliydi. nk, Albertine'in basarsndan bu yana, yaynclarn masalar dznelerle cezaevi ansndan geilmiyordu, stelik hi birinin de baslma umudu yoktu. nk servenlerin, felketlerin, hakszln en asrs bile iyi bir kitap ortaya karmaya yetmiyordu. Bir de yazmay bilmek, okurun, yazarn yasad ve grdklerini grmesi, hissetmesi ve iten oradayms gibi iste Charriere, bu ynden talihli kt. Servenlerini yazmay bir kere bile dsnmemisti: O bir eylem, hayat, scaklk adamyl; kurnaz baksl, scack. Biraz hsrtl, gneylilere zg sesiyle saatlar boyu dinlenebilirdi. Evet dinlenebilirdi, nk Charriere esine raslanmyacak kadar gzel anlatyordu; btn iyi hikayeciler gibi. Ve mucize gereklesti: Her trl edeb iliski ve hrstan arnms (bana yazd mektupta syle diyordu: Servenlerimi size yolluyorum, meslekten birine yazdrrsnz.) yaztlar, dostlarna hikye anlatrms gibi. Charriere sanki karsnzda grlyor, hissediliyor, yasanyor ve bir sayfann sonunda

tuvalete gittiini yazmaktaysa (krek cehenneminde tuvalet, ok nemli ve saysz faydalar salayan bir yerdir) sayfay evirmek zorunda kalyorsunuz. Tuvalete giden o deil, sizsiniz. ASTRAGALE okuduktan gn sonra, bir solukta ilk defteri yazyor. Bunlar izgili okul defterleri. Kendi gznde, btn tekilerden ok daha byk nem tasyan bu yeni serveniyle de ilgili birka t alacak kadar duraladktan sonra, 68 yl basnda devamn yazmaya koyuluyor, iki ay iinde on defter doldurup isini bitiriyor. Tpk Albertine'inki gibi, onun romannn msveddelerini de, Eyll aynda posta bana ulastrd. Yaymc Jean-Jacques Pauvert ile birlikte Albertine'i ne kavusturmustuk. Charriere de kitabn bana emanet ediyordu. Anlarn henz kpkrmz iziyle yazlms, cosku dolu, deisik ve Fransz olmayan daktilolar tarafndan temize ekilen bu kitaba, pek dokunmadm desem yeridir. Yalnz noktalama isaretlerini yerli yerine koydum, anlaslmaz hale gelen baz Dspanyolca deyimleri attm; kulaktan kapma ya da drt dili, Caracas'da her gn konusmann verdii alskanlkla ortaya kan baz anlam karsklklarn ve devrik cmleleri dzelttim.

Geree uygunluuna gelince, buna her zaman kefilim. Charriere Paris'e iki kere geldi ve uzun uzun konustuk. Gnler ve geceler boyunca hem. Tabi, aradan otuz yl geince baz ayrntlar insann belleinden kaybolmus ya da deismis olabilir. Ayrntlardaki bu deisiklikler zerinde durulmayacak kadar nemsizdir. Ama Charriere'in, krek cehenneminin gelenek ve grenekleriyle dehseti konusunda hi bir abartmaya gitmediini anlamak iin Profesr Dev6ze'in CAYENNE (Juliard, coll. Archives, 1965) adl eserine basvurmak yeter de artar bile. Mahkmlarn ve cezaevi yneticilerinin tmnn adlarn deistirmeyi uygun bulduk. nk bu kitabn amac baz ki8 silere saldrmak deil, birtakm tipleri ve bir dnyay ortaya koymak. Tarihler iin de durum ayn: Bazlar doru, bazlar da olayn getii a iyi kt belirtmeye yaryor. Bu kadar da yeter zaten. nk Charriere bir tarih eseri yazmak istemedi, gn gnne, yasad gibi, tm katl ve inancyla capcanl bir gerei kda geirdi. Bu gerek bir toplumun sabkallara kars hakl olarak kendini korumasyla uygar bir

ulusa yarasmyacak kadar kt bask yntemleri arasnda lsz asrl kabul etmeyen adamn olaanst destandr. Metni ilk okuyup soluu kesilenlerden ve eski edebiyatla yenisi arasndaki iliskiyi anlatrken beeni nedenlerini belirten Jean - Francois Revel'e tesekkr etmek isterim. JEAN - PIERRE CASTELNAU. BDRDNCD DEFTER: DNSANI BOZULMAYA DTEN YOLLAR AIRCEZA MAHKEMESD... SAMAR ylesine zorluydu ki, on yl sonra kendimi toplayabildim. Gerekten de, alslms samarlardan deildi, stelik bu samar atmak iin bir ka kisi birlesmisti. 26 ekim 1931 gnndeyiz. Bir yldr yattm Conciergerie cezaevinin hcresinden sabah sekizde karldm. Sinekkayd tras oldum, iki dirhem bir ekirdek giyindim, iyi bir terzinin elinden kma elbise bana zarif bir hava veriyor. Klma son katky da, beyaz bir gmlekle soluk mavi bir kravat yapyor. Yirmi besindeyim ama yirmi gsteriyorum. Centilmen d grnsmle biraz ksteklenmise benzeyen jandarmalar bana efendice davranyorlar. Kelepelerimi bile kardlar. Bes jandarmayla birlikte alt kisi,

plak bir odada iki sraya oturmusuz. Dsarda hava kapal. Karsmzda, mahkeme salonuna almas gereken bir kap var. Paris'in Seine Adliye Saraynda bulunuyoruz. Ksa sre sonra cinayetle sulanacam. Avukatm. Raymond Hubert, Size kars elle tutulur hi bir 13 delilleri yok; dedi, beraat edeceiz, buna gveniyorum. zellikle bu beraat edeceiz szne glmsyorum. Sanki sayn avukatm da sank olarak ar-ceza mahkemesinin karssna karlms, mahkmiyet karar verilirse benimle birlikte cezay ekecekmis gibi.

Bir mbasir kapy at; bizi ieri ard, ardna kadar ak iki kanadn arasnda drt jandarmayla evrelenmis, yanda onbas, koca salona giriyorum. Silleyi oturtmak iin her seyi kan krmzya boyamslar. Hallar, kocaman pencerelerdeki perdeleri, az sonra beni yarglayacak olan grevlilerin giysilerini bile. Baylar, Yarglar kurulu! Sadaki kapdan, pespese alt kisi kyor. Kafalarnda takkeleriyle baskan ve mahkemenin dier bes yesi. Ortadaki iskemlenin yanna vardnda baskan duruyor, yardmclar sana ve soluna geiyorlar. Herkesin ayakta durduu salonda etkileyici bir sessizlik var. Mahkeme heyeti ve onunla birlikte herkes yerine oturuyor. Tombul yanakl, elmack kemikleri kpkrmz baskan, en ufak bir duyguyu aa vurmadan, sert bir havayla gzlerimin iine bakyor. Ad Bevin, Sonradan, mahkemeyi byk bir tarafszlkla ynetecek, bu tutumuyla ekirdekten yetismis bir hukuk adam olarak, tanklar ve polislerin anlattklarna pek inanmadn gsterecek. Hayr, suratma inen samarda onun sorumluluu yok, yalnz bu tokad bana

sunmakla yetinecek. Bassavcnn ad Pradel, Baroya kaytl btn avukatlarn ok ekindii bir savc bu. Fransa ve anavatana bal denizasr lkeler cezaevlerinin, giyotine en ok adam gnderen kisisi olarak ok kt bir n yapms. Pradel, kamu temsilcisi, Resm sulayc, insanlkla uzak yakn ilgisi yok. Yasay, Teraziyi temsil ediyor, Teraziyi diledii gibi kullanan. Terazinin kendine doru eilmesi iin de elinden geleni yapan bir adam. Gzleri akbabalarnki gibi, gzkapaklarn hafife ksp bakslarn ayrmadan bana tepeden bakyor. Bu tepeden bakma nce, onu benden daha yksee otur14 tan krssnden, sonra da byk bir kstahlkla tasd en az bir metre seksen boyundan geliyor. Kzl pelerinini karmyor, takkesini nne koyuyor. Krek gibi koca koca ellerine dayanyor. Bir altn halka evli olduunu gsteriyor, kk parmanda da, yzk niyetine iyice parlatlms bir mh var. Duruma hakim olabilmek iin, hafife bana doru eiliyor. Aslanm, elimden kurtulacan sanyorsan yanliyorsun, der gibi. Ellerimin birer kartal penesi olduu anlaslmyor ama seni paralayacak trnaklarm

ruhumun iindeki yerlerine iyice yerlestiler. Btn avukatlar benden ekiniyorsa, hukuk adamlar arasnda da ok tehlikeli bir bassavc olarak n yapmssam, bunun nedeni avm elimden hi karmay-smdr. Senin sulu ya da susuz olman bana vz gelir, yalnz sana kars olan ne varsa, Montmartre'da srdn serseri hayat, polisin salad tanklar, polis memurlarnn szleri, hepsinden yararlanmalym. Sorgu yargcnn bir araya getirdii bu iren birikimle, jri yeleri tarafndan toplum dsna itilmen iin seni yeterince tiksindirici gsterebilmeliyim. Ds grmyorsam, onu gerekten btn aklyla duyar gibiyim. "Dnsan yiyen bu adam beni ok etkiliyor. Brak kendini sank, hele kendini hi savunmaya kalkma: Seni, "rmslk yoluna" sokacam. Jri yelerine gvenmediini umarm. Hi hayale kaplma. Bu on iki kisi, hayatla ilgili hi bir sey bilmez. Karsnda oturan su adamlara bak. Uzak bir tasra sehrinden Paris'e getirilen su on iki aay iyi gryor musun? Hepsi de kk burjuva, tccar, emekli. Onlar teker teker izmenin gerei yok. Yirmi bes yasn je Montmartre'da srdn hayat anlayacaklarn sanacak kadar, safdil deilsin ya? Onlarn gznde

Pigalle ve Blanche Alan cehennemin ta kendisi, gece yasayan btn insanlar da toplum dsmanlar. Seine Arceza Mahkemesinde jri yeliine seilmekle ok gururlanyorlar. stelik, emin ol ki, hepsi de dar kafal birer kk burjuva olmann acsn ekiyor. 15 Ve sen, gen yakskl karslarna kyorsun. Seni, Montmartre gecelerinin Don Juan' olarak izmekte en ufak saknca greceime inanmazsn ya? Bylece, baslangta jri yelerini sana dsman edeceim.ok iyi giyimlisin, yoksul giysiler iinde mahkemeye gelmeliydin, iste bu noktada bir taktik hatas yaptn. Skln kskandklarn da grmyor musun? Ellerine geeni srtlarna geirmisler, dsnde bile terziye elbise diktirdiini gren yok ilerinde. Saat on, mahkemenin baslamasna hazrz. Karsmda alt hukuk adam var, ilerinde bassavc da, seytanca iktidarn, zeksn, on iki kisilik jri yelerini, daha baslangta sulu olduuma, krein ya da giyotinin gnn karar olabileceine inandrmakta kullanacak. Kadn satan birinin, Montmarte evresi hakknda polise bilgi veren bir gammazn ldrlmesi suuyla

yarglanacam. Ellerinde en ufak bir delil yok ama su isleyeni her yakalaysta srmalarna srma katan aynaszlar, cinayeti benim islediimi syleyecekler. Delil yokluunda da, kuskuya yer brakmyacak kadar gizli bilgiler edindiklerini savunacaklar. Polein adnda, Orfevres rhtmnn 36 numarasnda hazrladklar bir tank, bir plk, iddia makamnn en etkin adam olacak, durmadan yalan sylediinde direttiimden, baska bir ara, byk bir tarafszlkla bana soracak : Bu tann yalanc olduunu sylyorsunuz. Peki. Ama neden yalan sylesin? Sayn Baskan, tutuklanmamdan bu yana geceleri gzme uyku girmiyorsa, bunun nedeni Yavsak Roland' ldrms olmam deil. Bu isi ben yapmadm nk. Benim de renmeye alstm sey sizinkinin ayn, yani bu tan snrsz sekilde stme yklemeye ve iddia makam gszlestike, onu glendirecek yeni

unsurlar salamaya iten nedenleri bilmek. Dsndm, tasndm ve su sonuca vardm Sayn Baskan : Polisler, onu byk bir su islerken yakalayp kendisiyle pazarla oturdular. Sen Kelebek denen herifin hesabn gr, biz de bu isi unutalm, dediler. Szlerinin geree ne denli uygun olduunu, o sra kestiremiyordum. Namuslu ve sabkasz biri ola16 raK tantlan Poien, birka yl sonra tutuklanarak kokain kaaklndan hkm giyecekti. Avukatm beni savunmaya alsyordu ama bassavcnn hakkndan gelecek yetenekte deildi. Yalnz Avukat Bouffay, duyduu iten nefretle ksa bir sre bassavcy g duruma soktu. Ne yazk ki bu da fazla srmedi ve Pradel'in ustal, bu delloyu da zaferle kapanmasn salad. Bu etkileyici kisinin esit ve birer yardmc gibi davrand jri yeleri gururdan sisiniyor, Pradel de onlar durmadan pohpohlu-yordu. Gecenin on birinde, satran partisi sona ermisti. Beni savunanlar mat olmuslard. Susuz olan ben mahkm edilmistim.

Bassavc Pradel tarafndan temsil edilen Fransz toplumu, yirmi bes yasndaki bir genci hayatn dsna itiyordu. Fiyatta indirim yaptklar da yoktu ha! Zengin yemek, Baskan Bevin'in renksiz sesiyle nme konuyordu. Sank, ayaa kalk! Kalktm, salonda byk bir sessizlik hkm sryordu, soluklar kesilmisti, yreim, her zamankinden biraz daha hzl atyordu. Jri yelerinden bazlar bana bakyor, bazlar da baslarn nlerine eiyorlard. Utan iindeydiler sanki. Sank, jri yeleri, bir tanesinin dsnda geri kalan sorularn hepsine evet cevabn verdiler. Evet diye cevaplandrmadklar tek soru, cinayeti kastl olarak islemis olmanz. Bu nedenle, mebbet krek cezasna arptrldnz. Syleyecek bir seyiniz var m? Klm kprdamad, durusum her zamanki gibi, dayandm blmenin tahtasn biraz daha fazla skyorum yalnz. Sayn Baskan, evet syleyecek seyim var. Gerekten susuzum ve polis tarafndan evrilen bir dolabn kurbanym.

Dyi giyimli kadnlarn, arceza mahkemesinin nde gelen konuklarnn ksesinden kulama bir mrlt geliyor. Sesimi ykseltmeden sunlar sylyorum : Siz, sala zararl heyecanlar tatmak iin buraya gelen cicili bicili hanmlar, susun. Gldr soketebtk 17/2 na era. Bir cinayet, polisiniz ve adaletiniz tarafndan mutlu sona baland. Memnun olmanz gerekir! Jandarmalar, dedi Baskan, gtrn. Kapdan kmadan haykran sesi duydum : zlme adamm, gelir seni orada bulurum! Bu ses, tm sevgisini haykran yiit Nenette'imin sesi. Salonda bulunan dostlar alkslyorlar. Hepsi cinayet konusunda gerei biliyor ve polisle pazarla oturup kimseyi ele vermediimden benimle ndklerini gsteriyorlar. Mahkeme ncesi oturduumuz kk odaya dndmzde jandarmalar kelepeleri geiriyorlar, ilerinden biri, ksa bir zincirle, sa bileimi sol bileine balyor. Tek kelime yok. Sigara istiyorum. Onbas bir sigara uzatp yakyor. Sigaray dudaklarma her gtrs ve ekisimde, onbas, hareketimi kolaylastrmak iin kolunu kaldrp indirmek zorunda. Ayakta, sigarann asa yukar drtte n iiyorum. Kimsenin azn at yok. Onbasya dnp: Hadi bakalm, yolcu yolunda gerek, diyen ben oluyorum.

Bir dzne kadar jandarmann esliinde merdivenleri inip Adliye Saraynn i avlusuna varyoruz. Bizi bekleyen cezaevi arabas orada. Arabann iinde on kadar sra var, bu sralara oturmak mmkn. Onbas Conciergerie cezaevine, diyor. Conciergerie Cezaevi Kralie Marie-Antoinette'in lmeden hemen nce kald satoya vardmzda jandarmalar beni basgardiyana teslim ediyorlar. O da zimmet makbuzunu imzalayp beni teslim alyor. Jandarmalar bir sey sylemeden uzaklasyorlar, yalnz sasrtc bir sey oluyor, onbas kelepeli ellerimi skyor. Basgardiyan soruyor bana: Ka yl verdiler? Mebbet. Yok canm? Jandarmalara bakyor ve szlerimin doru olduunu anlyor. Basndan nice olay geen, durumunu ok iyi bilen bu ellilik zindanc, yine de benim iin su iyi szleri sylemekten kendini alamyor : 18 Vay namussuz herifler! ldrms hepsi! Tatllkla kelepelerimi karyor. Duvarlar ses geirmeyen idam mahkmlarna, delilere, ok tehlikeli tutuklulara ya da mebbetlere ayrlan hcreye

kadar gtrmek dostluunu gsteriyor. Kapy stme kilitlerken : Dayan Kelebek, diyor. Bir takm esyalar yanna alacak, eski hcrende yediin yemekleri burada da yiyebileceksin. Dayan!

 Saol baba. Dnan bana, cesaretim byk ve mebbetliimin grtlaklarnda kalacan umuyorum. Birka dakika sonra kapm tkrdyor. Ne var? Bir ses bana cevap veriyor: Hi benim ben, kapna bir levha asyorum. Niin? Ne yazl o levhada? Mebbet krek. ok dikkat edilmeli. Kendi kendime dsnyorum : Bunlar gerekten oynatms. Yoksa tepeme inen n beni, intihara srkleyecek kadar sasrttn m sanyorlar? Yrekliyim, yrekli olacam. Her seyle, herkesle mcadele edeceim. Yarndan tezi yok, ise koyulacam. Sabah kahvemi ierken, kendi kendime sordum : Cezay temyiz edecek miyim? Neden? Baska bir mahkeme karssnda talihim dnebilir mi acaba? Bunun iin yitirilecek zaman ne olacak? Bir yl, belki on sekiz ay... Niin : Mebbetlik yerine yirmi yl iin mi? Kamaya ok kararl olduumdan cezann yksekliini hi nemsemiyor ve bir mahkmun Arce-za Mahkemesi Baskanna sorduu soruyu hatrlyorum : Sayn baym, Fransa'da mebbet krek ka yl sryor acaba?

Hcremde dolanp duruyorum. Avutmak iin bir telgraf karma, bir telgraf da beni, herkese kars tek basna korumaya alsan kzkardesime yolluyorum. Her sey bitti, perde kapand. Yaknlarm her halde benden ok ac ekiyorlar, zavall babam, o tasra sehrinde, ba kadar ar bir yk tasmann acsn duyuyor. Irkiliyorum : Dyi ama ben susuzum yahu! Susuzum, ama kimin gznde? Evet, kimin gznde susuzum ben? Kendi kendime : Sakn susuz olduunu 19 anlatmaya kalkaym deme, diyorum, seninle ok dalga geerler sonra. Dmbn teki iin mebbet yemek ve stelik onu bir baskasnn temizlediini sylemek fazla grgr olur. En iyisi, eneni tutman. Tutukluluum srasnda, gerek emniyette gerekse Conciergeire cezaevinde bu kadar ar bir cezaya arptrlacam dsnmediim iin, insan bozulmaya, rtmeye iten yollar zerinde pek kafa patlatmamstm. iyi. Yaplacak ilk is, cezaevinde bulunan ve gelecekte benimle birlikte kamay kabul edebilecek adamlarla iliski kurmak. Bir Marsilyal olan Dega'y setim. Berberde onu nasl grebilirdim acaba? Her gn trasa geliyordu. Ben de

berbere gitmek istediimi bildirdim. Gerekten de, oraya vardmda, yz duvara dnk Dega'y grdm. Bekleme sresini uzatmak iin, aktrmadan srasn baskasna verirken grdm hem. Mahkmlardan birini iterek hemen yanna getim. abucak : Ne var ne yok Dega? diye sordum. isler yolunda Kelebek. On bes yl yedik, ya sen? Basna esasl is atklarn duydum. yle mebbetlik olduk. Karar temyiz edecek misin? Hayr. Asl gereken iyi tknp beden eitimi yapmak. Gcn yitirme Dega, salam kaslara mutlakajhtiyacmz olacak. Ykl msn? Yklym, Sterlin olarak bir onluum var (*) Ya sen? Tek kapiim yok. Benden sana bir t: Ykn almaya bak. Avukatn Hubert mi? Hyarn teki, sana tp mp getiremez. Dolu bir tple karn Dante'ye yolla, tp Zengin Dominik'e versin, eline varacaktr. Sssst, herif bize bakyor. Ne o, frsattan faydalanp lk lk ediyorsunuz demek?

 nemli deil, dedi Dega. Hasta olduunu sylyor da. () 1932 nin 10.000 Frank', 1971 de de 5.000 frank (15.000 T.L.) saylabilir. 20 Nesi vary Agrcezadan verdikleri midesine mi oturmus? Sisko gardiyan bir kahkaha atverdi. Hayat bu iste. rmeye, bozulmaya giden yirmi bes yasndaki bir ocukla alay edip kahkahalarla glnyordu. Tp elime vard. Alminyumdan ve prl prl bir tpt bu, tam ortasndan alyordu. Dice gemis iki blmesi vard, iine, gcr gcr bes bin alt yz frank konmustu. Verdiklerinde, bas parmak kalnlnda ve alt santim uzunluundaki tp ptm; evet, kma sokmadan nce ptm. Gden barsanda yol almas iin derin bir soluk aldm. Barsak benim kasam. rlplak soyabilir, bacaklarm ayrabilir, ksrtebilir, iki bklm yapabilirler ama iimde bir sey olup olmadn anlayamazlar. Kaln barsakta tpm iyice ykseldi. Benden bir para oldu artk, iimde tasdm o tp hayatm, kurtulusum... intikam yolu. nk c almay gerekten dsnyorum! Hatta, intikamdan baska sey dsnmediimi de syleyebilirim.

Dsarda hava karanlk. Hcremde tek basma-ym. Tavandaki koca ampul, kapdaki kck delikten ieri bakan gardiyann beni grmesini salyor. Bu gl sk gzlerimi kamastryor. Mendilimi katlayp gzlerimin stne koyuyorum, nk sk gzlerimi gerekten yaralyor. Maden bir yatak zerine konmus siltede yatyorum, yastm yok, korkun mahkemenin btn ayrntlar gzlerimin nne geliyor.

Bu arada, uzun hikyemin sonraki blmlerinin, mcadelemde beni ayakta tutan temellerin anlaslabilmesi iin biraz lf uzatmam ve canl canl gmldm ilk gnlerde aklma ve gzlerimin nne gelenleri uzun uzadya sylemem gerekiyor. Katmda basmn aresine nasl bakacam? Simdi ii para dolu tp de ele geirdiimden, kaacamdan bir an bile sphem yok. ilk yapacam is mmkn olduu kadar ksa srede Paris'e dnmek. Sonra da Polein denen yalanc tan, ardndan olayn baslca sorumlusunu gebertmek. Ama iki sorumluyu gebertmek yeterli deil, ldrmem gereken olayn tm sorumlular. Hi olmazsa mmkn olduu kadar ok sayda sorumlu. Bi21 .. ^ ur^^^.y . ris. Bir sanda mmkn olduu kadar ok patlayc madde koyacam. Ne kadar bulacam bilemem : On, on bes, belki de yirmi kilo. ok adam ldrmek iin ne kadar patlayc madde gerektiini de arastracam. Dinamit mi? Hayr, daha baska bir sey. Neden nitrogliserin olmasn? En iyisi, bu isi bilenlere dansmak.

Ama aynaszlar bana gvenebilirler, yeterince, hepsini uuracak kadar patlayc koyacam. Gzlerim hep kapal, rahat ettirmek iin de mendilim zerlerinde. Zararsz grnsl, ama patlayc madde dolu sand ve sand patlatacak olan iyice ayarl saati gzmn nne getirebiliyorum. Dikkat, sandn saat tam sabahn onunda, Orfevres rhtm 36 numarann birinci katndaki cinayet masas salonunda patlamas gerekiyor. O saatte, emir almak ve sylenenleri dinlemek zere, salonda en az yz elli aynasz toplanr. Ka basamak kmak gerekiyordu? Yanlmamalym. Sandn sokaktan patlamas gereken yere kadar gelisini ok iyi, saniyesi saniyesine ayarlamak gerekli. Sand kim tasyacak? Bu isi de ben zerime alacam. Taksiyle Emniyet Mdrlnn nne gelecek ve nbet tutan iki aynasza, sert bir sesle : Su sand toplant salonuna karn, arkanzdan geliyorum, diyeceim. Komiser Dupont'a, sand, bas mfettis Dubois'nin yolladn bildirin, benim de gelmek zere olduumu syleyin. Dyi ama dediimi yapacaklar m? Ya bu enayi yn iinde en zekilerinden iki polise raslarsam? O zaman abalarm bosa gitti demektir. Baska bir sey bulmalym.

Aryor, durmadan yeni bir sey aryorum. Yzde yz gvenebileceim bir areyi kafamdan bulup karacama da inanyordum. Biraz su imek iin yerimden kalktm. Bu kadar uzun sre dsnmekten basm armaya baslamst. Bu kez, mendille gzlerimi kapatmadan uzandm, dakikalar ar ar akp gidiyordu. Ya bu sk, bu sk, hey Ulu Tanrm! Mendili slatp yeniden gzlerimin stne koydum. Serin su iyi geliyor, suyun ar22 lyla mendil gzkapaklarma daha iyi yapsyordu. Bundan byle, hep ayn seyi yapacam. Gelecekteki intikamm hazrladm bu uzun sa-atlar o kadar acl ki, tasarm uygulamaya baslamsm gibi geliyordu. Her gece ve gnn bir blmnde, sanki cezaevinden kap kurtulmusum gibi, Paris sokaklarnda geziniyordum. Emindim, kaacak ve dnecektim Paris'e. Tabi, yapacam ilk is Rolein'in, ardndan da aynaszlarn hesabn grmekti. Ya jri yeleri, o deyyus alay rahat yasamaya devam edecek miydi? Evine dnms olmalyd moruk alay, hem de grevlerini yapms olmann verdii byk gnl rahatlyla, nemli biri olduklarna inanms, kenr dilerini bekleyen taras taras sal karlarna ve komsularna sisinmek ve iyice tknmak zere dnyorlard evlerine.

Peki, jri yelerine ne yapacaktm? Hii, Heriflerin hepsi de zavall. Yarg olmak iin hazrlanmamslar bile. Jri yesi bir emekli jandarma ya da gmrk memuruysa jandarma ya da gmrk gibi davranr. Styse de, sradan bir herif gibi. On ikisini de tavlamakta en ufak bir glk ekmeyen bassavcnn grsn kr krne izlediler. Gerekten sorumluluklar yok onlarn. Bu konudaki yarglama sona erdi ve karar verildi : Jri yelerine hi bir ktlk yapmyacam. Yllar nce gerekten kafam kurcalayan, olanca yorgunluu ve korkun aklyla hatrladm bu dsnceleri yazarken, bir hcreye atlan gen adam, mahkm edildii mutlak sessizlik ve yalnzlk lgnla dnsmeden nce ne denli bir hayal yasantya srkleyebilir, hatrlyorum, ylesine youn, ylesine canl bir yasant ki, insan kelimenin tam anlamyla ikilesiyor. Uuyor ve diledii yerde geziniyor. Evi, babas, anas, ailesi, ocukluu, hayatnn esitli dnemleri yeniden yasanyor. Ve sonra, zellikle dsnce zenginliinin uydurduu seyler ylesine inanlmayacak kadar canl bir yaratcln rn ki, bu akl almaz ikilesmede btn dslediklerini gerekten yasad inancna varyor. Aradan otuz alt yl geti, hayatmn o anlarnda

23 dsndklerimi dile getiren kalemim, belleimi hi zorlamadan ilerliyor. Hayr, jri yelerine ktlm dokunmayacak. Ya bassacv? Ha, onu karmamak gerek. Hem bassavc iin, Aleksandre Dumas tarafndan verilen, hazr bir reetem var. Tpk Monte Kristo daki gibi yapmak, hcreye konup alktan lmeye terkedilen adamla el ele verip harekete gemek.

Evet, bassavc gerekten sorumlu. Kzl giysili o akbaba, kendisini en korkun sekilde ldrebilmemi gerektirecek kadar ok ktlk yapt. Evet, buldum, Polein ve aynaszlardan sonra, zellikle o yrtc kusun icabna bakacam. Bir ev kiralayacam. Evin, kaln duvarl ve salam kapl bir mahzeni olmal. Kap yeterince kaln deilse, silte ve ktkla destekle^ yip ses geirmez hale getireceim. Evi kiraladm, bassavcnn yerini bulup karacam onu. Daha nce duvara halkalar mhlyacamdan eve getirir getirmez zincire vuracam. Ondan sonra da gel keyfim qel! Tam karssndaym, kapal gzkapakiarmn ardndan onu akl almaz biimde ve belirginlikle gryorum. Evet, mahkemede bana bakt gibi bakyorum bassavcya. Grnt ylesine ak ve ortada ki, soluunun scakln yzmde duyuyorum. ok yakndaym nk, yz yzeyiz, neredeyse birbirimize dokunacak gibiyiz. Atmaca gzleri, zerine tuttuum bir fenerin syla kamasms, lgna dnms. Kpkrmz yznden koca

koca ter damlalar akyor. Evet, ona sorduum sorular, verdii cevaplar duyuyorum. O an, byk bir siddetle yasyorum. Alak, tandn m beni? Benim ben, byk bir keyifle mebbetlie gnderdiin Kelebek, stn eitimden gemis bir adam olmak iin bunca yl alsp gecelerini Roma hukuku ve dier hukuk kitaplar zerinde geirmeye deer miydi sanyorsun? Ltince ve Yunanca renmeye, genliinin en gzel yllarn iyi bir hatip olma urunda harcamaya deer miydi? Gele gele nereye geldin namussuz herif? Yeni ve iyi bir toplumsal yasa yaratmaya m? Kalabalklar, barsn dnyann en iyi seyi olduuna inandr24 maya m? Essiz bir din felsefesi ortaya atmaya m? Ya da stn niversite eitiminle, baskalarn doru yola sokup ktlk yapmaktan vazgemelerini salamaya m? Sylesene, bilgini insanlar kurtarmak iin mi kullandn, yoksa bomak iin mi? Bunlarn hi biri iin deil, seni harekete getiren bir tek eilim var? Ykselmek, durmadan ykselmek eilimi, iren mesleinin esitli basamaklarn kmak eilimi. Senin gznde en byk zafer, krek

cehennemine herkesten ok adam yollamak, cellda ve giyotine hi durmadan kurban salamak. Deibler (*) biraz minet duygusu tassa, sana her yln sonunda en iyi sampanyadan bir kasa gndermelidir. Domuz olu domuz, bu yl fazladan bes, alt kelle uurduysa senin sayende deil mi? Her sey bir yana, duvardaki halkalara sk sk zincirlenmis olarak seni ben elde tutuyorum. Glmseyisin gzlerimin nnde, evet, iddianamenin ardndan mahkmiyet kararm okunduunda takndn zafer kazanms komutan edasn gryorum. Dn gibi geliyor bana, oysa aradan yllar geti. Ka yl? Yirmi mi? Otuz mu? Ne oluyor bana byle? Neden on yl? Neden yirmi yl? imdikle bir yerini Kelebek, glsn, gensin, karnnda bes bin alt yz frank var. iki yl, evet mebbet hapsin iki yln yatacaksn, fazla deil. Yemin ediyorum kendi kendime. Hadi, hadi? Palavrac oluyorsun Kelebek! Bu hcre, bu sessizlik seni lgna srklyor. Sigaram da kalmad. Sonuncuyu dn itim. Yryeceim. Her sey bir yana, ne gzlerimi kapamaya ihtiyacm var, ne de olup bitenleri grebilmek iin gzlerime mendil rtmeye. Tamam iste, yerimden kalkyorum. Hcremin

uzunluu drt metre, yani kapdan duvara drt ufak adm. Ellerim arkamda, yrmeye koyuluyorum. Ve baslyorum yeniden konusmaya : Peki. Dediim gibi, zafer kazanms komutan glsn gryorum. Ama bu gls, ac bir srtmaya evireceim! stelik senin, benden stn bir yann var: Ben baramyorum, sen barabilirsin. Bar, bar, dilediin gibi elinden geldii kadar yk(*) Deibler: 1932 lerin ok nl celld. 25 sek sesle bar. Sana ne mi yapacam? Dumas'n reetesi ne mi? Seni alktan m ldreceim? Yok, bylesi sana ok hafif gelir. nce gzlerini oyacam. Ne? Yine zafer kazanms havalara m brnyorsun, gzlerini oyarsam hi olmazsa beni grememek stnln salayacan, te yandan da aclarn gzbebeklerinden okuma zevkinden yoksun kalacam m sanyorsun? Haklsn, gzlerini oymamalym, hi olmazsa ilk azda oymamalym.. Gz oyma isi daha sonraya braklmal. Dilini koparacam dilini, o korkun, bak gibi keskin! Hayr, hayr, bak gibi deil ustura gibi keskin dilini! Basarl meslek hayatn uruna orospulas-ms dilini. Karna, ocuklarna, metresine tatl szler de

syleyebilen dilini. Metresin olabilir mi? Senin bir dostun olur ancak. Pasif, iktidarsz bir cinsel sapktan baska sey olamazsn ki. Gerekten de, dilini koparmakla ise baslamalym, nk, beyninden sonra gelen cellt o. Basaryla kullandn dilin sayesinde, jriyi, sorulan sorulara evet cevabn vermeye kandrdn. O dille, aynaszlar salkl, kendilerini grevlerine adams kisiler olarak ortaya koydun; o dil sayesinde, tann uydurma hikyesi ayakta kalabildi. Yine o dil yznden, on iki jri yesinin gzne Paris'in en tehlikeli adam olarak grndm. O dzenbaz, o usta, o inandrc, olaylar ve her seyi deistirmeye alskn dilin olmasa, Blanche alanndaki Grand Cafe'nin taraasnda oturmus kmldama gerei bile duymuyordum simdi. Dolaysiyle, dilini koparmaya kararlym. Ama neyle koparmal? Yryor, yryorum, basm dnyor ama hep onunla yzyzeyim... derken, birdenbire sk snyor ve clz bir gn s, penceredeki tahtann aralklarndan ieri szlebiliyor.

Nasl? Sabah oldu mu? Geceyi intikam almakla m geirdim? Ne gzel saatlerdi ama onlar? Bu uzun gece, ne kadar da ksa geldi bana! Yatama oturmus dinliyorum. t yok. Mutlak bir sessizlik. Zaman zaman kapmda hafif bir tk. Grlt yapmamak iin ayana terlik geirmis, ufak kapa iterek grnmeden beni seyretmesini sala26 yan delie gzn uyduran gardiyan bu. Fransz Cumhuriyetinin dsnp tasnp bulduu mekanizma, ikinci asamasnda. ok da iyi alsyor, nk ilk asamada basna dert aabilecek bir adam ortadan yok etti. Ama bu karar da yetmiyor. A-damn hemen lmemesi, bir intiharla elinden kurtul-mamas gerek. Ona ihtiya var! Mahkmlar olmasa, Cezaevleri Genel Mdrl ne is yapacak? Olur is mi? Dolaysyla, herifi gzden karmayalm. Baska memurlarn yasamasn salayan krek cehennemine ulasmas gerek. Yeniden duyulan tk beni gldryor. Meraklanma saloz, elinden kamyacam. Hi olmazsa sandn gibi, intiharla kamyacam.

Bir tek isteim var, mmkn olduu kadar salam yasamaya devam etmek ve Tanr'nn da yardmyla beni gndermek hyarlnda bulunduunuz Fransz Gyan'na varabilmek. Her an kapmdaki deliin kapan tkrdatan benim yasl gardiyanm, meslekdaslarnn st ocuu olmadklarn biliyorum. Krek cehennemindeki gardiyanlarn yannda sen, iyi bir aile babas kalrsn. Bunu uzun zamandan beri biliyorum, nk krek cehenneminin yaratcs Napolyon, Bu haydutlarn basna kimi dikeceksiniz? sorusuna : Onlardan daha haydut olanlar! cevabn vermis. Sonralar, krek cehenneminin yaratcs Napolyon'un yalan sylemediini grdm. Takur tukur, kapmn tam ortasnda, yirmi santim boyunda ve yirmi santim enindeki delik ald. Kahveyle yedi yz elli gram arlnda bir ekmek uzattlar. Mahkm olduumdan lokantaya gitme hakkm yok, ama parasn vererek sigara ve basit bir kantinden birka para yiyecek alabilirim. Bir ka gn daha gesin, hi bir sey kalmyacak. Conciergerie kalebentliine giris, baska bir sey deil. Paketi 6.60 frank olan bir Lucky

Strike sigarasn keyifle tttryorum. Dki paket satn aldm, zerimde bulunabilecek btn paray harcyorum, nasl olsa mahkeme masraflarn detmek iin alacaklar hepsini. Ekmein iinde bulduum bir pusulada Dega, temizlenme yerine gitmemi sylyor: Bir kibrit ku27 tusu iinde tane bit var. Kibritleri karyor, bitleri buluyorum! de sisko, salkl. Bunun ne anlama geldiinden haberim var. Bitleri gardiyana gstereceim, ertesi gn siltem dahil, neyim var neyim yoksa toparlayp beni buhar odasna sokacaklar. Bizim dsmzdaki btn asalaklar ldrmek amacyla. Gerekten de, Dega'y ertesi sabah buhar odasnda buluyorum. Orada gardiyan da yok. Yalnzz. Saol Dega. Sayende tp elime vard. Rahatsz etmiyor ya? Hayr. Tuvalete her gidisinde, yerine yerlestirmeden nce iyice yka. Olur, Su geirmediini sanyorum, nk iyice katlanarak iine konan paralar sapasalam. Oysa tp, yedi gnden beri iimde. Salam olduu anlaslyor. Ne yapmay dsnyorsun Dega?

 Deli numaras yapacam. Kree yollanmak istemiyorum. Burada, Fransa'da, belki sekiz, on ylla paay kurtarrm. Bir takm iliskilerim var, cezamn en az bes ylnn baslanabileceim sanyorum. Yasn ka? Krk iki. ldrdn m sen? Onbes yln onunu yattn m lesin kacak dsar. Kree gitmekten korkuyor musun yoksa? Evet, krekten korkuyorum, bunu sana sylemekten utandm da yok. Biliyor musun, Gyan korkun bir yerdir. Her yl mevcudun yzde sekseni yok olur. Yeni bir kafile eskisinin yerini alr, her kafiledeki mahkm says da bin sekiz yzle iki bin arasndadr.Czzama yakalanmazsan hi affetmeyen sar' hummaya tutulursun. Btn bunlardan paan kurtarsan, kndaki para dolu tp almak iin gebertirler, ya da kamaya alsrken ldrlrsn, inan bana Kelebek, cesaretini krmak iin sylemiyorum ama, bes il yedi yllk kk cezalar ektikten sonra Fransa'ya dnen krek mahkmlarn tandm, bunun ne olduunu biliyorum. Hepsi gerek birer paavrayd. Yln dokuz ayn hastanede geirirler, krek

cehenneminden kamann da, pek ok kisinin sand ka28 dar kolay bir is olmadn hep anlatrlar. Sana inanyorum Dega, ama kendime de gvenim var. Orada uzun sre kalmyacamdan eminim. Denizciyim ben, denizi iyi bilirim, tymekte fazla gecikmiyeceimi greceksin. Ya sen, on yl kalebentlie katlanabileceim mi sanyorsun? Bes yln sildiler diyelim, o da salam deil ya, dayanabileceinden, mutlaka bir yalnzlk iinde ldrmadan durabileceinden emin misin? Ben, kitapsz, dsar kmadan,

kimseyle konusmadan yirmi drt saati altms dakikayla deil alt yz dakikayla arpmalsm. Yine de ok uzanda kalrsn gerein. Mmkndr. Ama sen gensin, ben krk iki yasndaym. Dinle Dega, sen neden ekmiyorsun? Dier krek mahkmlarndan m yoksa? Akas evet Kelebek. Herkes milyoner olduumu biliyor, bunu bildikten sonra, iimde elli ya da yz bin papel tasdm sanarak ldrmeleri isten deil. Dinle, seninle bir anlasma yapalm m? Sen lgnlk yapmyacana sz ver, ben de her zaman yannda olacama sz veriyorum. Birbirimize omuz veririz. Hem glym, hem de eliabuk. ok gen yasta kavga etmeyi rendim, iyi de bak kullanrm. Dolaysyla, mahkmlar ynnden iin rahat etsin : Sayg grmekten te, ekinecekler bizden. Kamaya gelince, kimseye ihtiya yok. Senin de mangrn var, benim de, pusulaya bakmay ve ak denizde yelken kullanmay bilirim. Daha ne istiyorsun. Dikkatle gzlerimin iine bakt. Kucaklastk ve pstk. Anlasma imzalanmst.

Az sonra kap ald. O dengiyle kendi yoluna gitti, ben de kendi yoluma. Birbirimizden pek uzak deildik, ara sra berberde, doktorda ya da pazar gnleri kilisede grsebilirdik. Dega, sahte Mill Savunma tahvilleri isinde yakay ele verdi. Kalpazann teki, bu tahvilleri akl almak mkemmellikle hazrlamst 500 franklk tahvillerin yazsn ustalkla siliyor, stne, yine farkedilmeyecek mkemmellikte 10.000 frank yazyordu. Kt ayn olduundan, bankalar ve tccarlar, bu tahvil29 leri byk bir gvenle alyorlard. Bu is yllardan beri devam ediyor ve mal polis nereye basvuracan bilmiyordu. ,O ara, Brioulet adl biri su st yakaland. Louis Dega ise, rahat rahat gneydeki evre nin nde gelen kisilerinin topland, yeryznn en sahtekr yolcularnn randevu verircesine bulustuu Marsilya'daki barnn basnda oturuyordu. Dega, 1929 ylnda milyonerdi. Bir gece, iyi giyimli, gen ve gzel bir kadn bara urad. Bay de-ga'y sordu. Benim hanmefendi, ne istiyorsunuz? Ltfen arka odaya gein. Ben Brioulet'nin karsym. Sahte tahvil satmaktan, Paris'te cezaevinde yatyor. Sante cezaevinde

kendisiyle grstm, bana barn adresini verdi ve avukatn parasn deyebilmek iin sizden yirmi bin frank istememi syledi. iste o an, Fransa'nn en usta dzenbazlarndan olan ve tahvil isinde oynad rol bilen bir kadnn sebep olabilecei tehlikeyle kars karsya kalan Dega verilmemesi gereken tek cevab buldu : Hanmefendi, szn ettiiniz adam hi tanmyorum. Paraya ihtiyacnz varsa orospuluk yapn. Bu gzellikle, ihtiyacnzdan fazlasn kazanrsnz. Hakarete urayan zavall kadn, gzyaslar iinde bardan kosarak kt, gitti. Olay kocasna anlatt. ok sinirlenen Brioulet'de, ertesi gn, btn bildiklerini sorgu yargcna kustu ve sahte tahvilleri temin eden adam olarak Dega'y gsterdi. Fransa'nn en usta polislerinden kurulu bir ekip Dega'nn pesine dst. Bir ay sonra, Dega, kalpazan, hakkak ve on bir suorta, ayn saatte ve deisik yerlerde yakalanarak ieri tkldlar. Seine Arceza Mahkemesinin karssna ktlar, durusmalar on drt gn srd. Her sank nl bir avukat tarafndan savunuluyordu. Brioulet szlerini hi geri almad. Sonuta, yirmi bin sefil frank ve

aptalca bir sz uruna, Fransa'nn en usta sahtekr, yklms, on yas ihtiyarlams halde on bes yl ar hapse hkm giydi. Bu adam, kendisiyle bir lmkalm anlasmas yaptm adamd. Avukatm Raymond Hubert beni grmeye geldi. 30 Canll pek kalmams. Kendisine en ufak bir krgnlm yok. ... Bir, iki, , drt, bes, geri dn. Kapdan hcre penceresine gidip gelerek saatlar geirdim. Sigara iiyor, bilinli, dengeli ve her seye katlanmaya hazr hissediyordum kendimi. Simdilik dsnmemeye sz verdim. Savcy olduu yerde, duvardaki halkalara zincirlenmis, tam karsmda, ne yoldan geberteceimi kestiremediim bir halde brakalm. Birden bir lk, umutsuz, tiz, canekisircesine korkun bir lk hcremden duyuldu. Bu da ne oluyordu? iskence gren bir adamn lklaryd sanki bunlar. Oysa buras Emniyet Mdrl de deildi. Olup biteni anlamak mmkn olmuyordu. Gecenin gbeinde nlayan bu lklar beni allak bullak etti. Ses geirmeyen kapnn ardndan duyulabilmesi iin, ne denli gl olmalyd. Belki de adam, delinin tekiydi, insan hi bir sey duymad bu hcrelerde ldrmak o kadar kolayd ki. Kendi kendime yksek sesle

konusuyor, sorular soruyorum : Sana ne bundan? Kendini dsn, yalnz kendini, bir de yeni ortan Dega'y. Eilip kalkyorum, sonra gsme gl bir yumruk indiriyorum. Canm ok acd, demek sapasalamm : Kol kaslarm mkemmel isliyor. Ya bacaklarm? Onlar da kutla, on alt saatten beri yryorsun, yorgunluunu duymadn bile. inliler, insann basna dsen su damlalarn kesfetmisler, Franszlarsa sessizlii. Her trl vakit geirme olanan yok ediyorlar. Ne kitap, ne kt, ne kalem kaln demir parmaklkl pecere tahtalarla iyice kapatlms, birka ufak delik iyiden iyiye lgn bir sn ieri szmasn salyor.

Bu i paralayc lkla ok etkilenmis, kafese kapatlms yrtc bir hayvan gibi dolanp duruyordum. Herkes tarafndan terkedilmis ve canl canl gmlms hissediyordum kendimi. Evet yapayalnzdm, kulama gelen, yrek paralayc bir lktan ibaretti. Kap ald. Yasl papaz grnd. Yalnz deilsin, bir papaz var, orada tam karsnda. Dyi geceler yavrum. Daha nce gelemediim iin kusuruma bakma, izindeydim. Naslsn? Ve iyi 31 yrekli papaz, hi aldrmadan hcreme girdi ve ot siltemin stne oturdu. Nerelisin? Ardeche'li. Annen baban hayatta m? Annem, ben on alt yasndayken ld. Babam beni ok severdi. Ne is yapard? retmenlik. Yasyor mu? Evet. Yasadna gre, ondan sz ederken neden gemiste kalms gibi konusuyorsun? O yasyorsa da, ben l saylrm. Yok canm, byle seyler syleme? Suun ne?

Bir an, susuz olduumu sylemenin glnl aklmdan simsek gibi geiyor ve abucak yapstryorum cevab : Polis bir adam ldrdm sylyor, polis sylediine gre de doru demektir. ldrdn adam tccar myd? Hayr, kar satan biriydi. Demek, evre de olup biten bir olay yznden seni mebbet kree mahkm ettiler? Anlamyorum. Taammden mi? Hayr. Sadece adam ldrme. inanlr gibi deil, zavall yavrum. Senin iin ne yapabilirim? Benimle birlikte dua etmek ister misin? Muhterem peder, zr dilerim ama en ufak bir din eitim grmedim, dua etmeyi bilmem. Ne nemi var yavrum, ben senin iin dua ederim. Ulu Tanr, vaftiz edilmis olsun olmasn, btn evltlarn sever. Syleyeceim her sz tekrarlar msn? Gzleri o kadar tatl, yuvarlak yz ylesine aydnlk, iyilik dolu ki, isteini geri evirmeye utanyorum, yere meldii iin de onun yaptn yapyorum. Gklerdeki Tanrmz... Gzlerime yaslar doluyor, bu yaslar farkeden iyi yrekli rahip kt parmayla yanamdan koca bir gzyas alyor, dudaklarna gtrp

iiyor yasm. 32 Yavrum, dktn gzyaslar, bugn Tanr'-nn senin araclnla bana yollayabilecei armaanlarn en bydr. Tesekkr ederim. Dorulurken beni alnmdan pyor. Alamayal ne kadar oluyor? On drt yl. Neden on drt yl? Son olarak annemin ld gn alamstm. Elimi avularna alyor ve : Sana bu kadar ac ektirenleri basla, diyor. Elimi ekip kurtaryorum avucundan ve bir sraysta istemeksizin kendimi hcrenin ortasnda buluyorum. Hayr, benden bunu istemeyin. Asla kimseyi baslayamam. Hem size bir sey syleyebilir miyim muhterem peder? Her gn, her gece, her saat, her dakika vaktimi, ne zaman, nasl, ne yoldan beni buraya gnderenleri ldrebileceimi dsnmekle geiriyorum. Sylyor ve sylediklerine inanyorsun yavrum. Gensin, ok gensin. Yaslandka cezalandrmaktan ve intikam almaktan vazgeersin. Otuz drt yl sonra, onun gibi dsnmekteyim. Senin iin ne yapabilirim? diye tekrarlyor papaz.

 Ancak bir su isleyebilirsiniz muhterem peder. Ne gibi bir su? 37 numaral hcreye gidip Dega'ya avukat araclyla Cean cezaevine gnderilmek zere bir dilekeyle basvurmasn syleyebilirsiniz. Ayn seyi ben bugn yaptm. Bir an nce Conciergerie'den kurtulup Gyan'a gidecek kafilelere adam veren byk merkezlere ulasmak gerek. nk ilk gemi kaarsa, bir ikincisinin hareket etmesi iin, iki yl daha hcrede beklemek gerekecek. Onu grdkten sonra da buraya dnmelisiniz muhterem peder. rnein, dua kitabn unuttuunuzu sylersiniz. Cevab bekliyorum. Neden, Gyan denen o korkun yere gitmekte bu kadar acele ediyorsun?

Ulu Tanr'nn bu gerek seyyar satcsna, karkolebek 33/3 5>mua\. papaca DaKiyor ve Dana nanet etmeyeceinden emin : Daha abuk kaabilmek iin muhterem peder, cevabn veriyorum. Tanr yardmcndr yavrum, bundan eminim, hayatn yeniden kuracam da hissediyorum. Bak, sende iyi bir insann gzleri var, ruhun da soylu. 37 numaral hcreye gidiyorum. Cevab bekle. Papaz abucak dnd. Dega dediklerimi yapacakt. Papaz dua kitabn, ertesi sabaha kadar bende brakt. Bugn essiz bir gnes sn parldad, hcremin her ksesi aydnland. Bu muhterem adam sayesinde. Tanr varsa, neden yeryznde bunca deisik insann yasamasna izin veriyor? Savc, polisler, Polein gibiler ve papaz, Conciergerie cezaevinin papaz. Dilekelerin cevab gelmekte gecikmedi. Bir hafta sonra, sabahn drdnde, yedi kisi Conciergerie cezaevinin koridoruna sralandk. Gardiyanlar, tam kadro, hazr. Soyunun! Ar ar stmzdekileri karmaya koyulduk. Hava bozuktu, tylerim diken diken oldu.

 Elbiseleri nnzde brakn. Geri dnp bir adm atn! Herkes bir paketle karslast. Giyinin! Az nce srtmdaki pamuklu gmlein yerini kaskat bir ham bez, gzel elbiseminkinin de bir aba ceket ve pantolon ald. Ayakkablarm kayboldu, onlarn yerine ayaklarm bir ift tahta pabuca soktum. O gne kadar grnsmz, normal bir adamnkinden farkszd. Dier alt kisiye gz attm : Ne korkuntu grnsleri: Herkesin kisilii tarihe karsmst : Dki dakikada krek mahkmlarna dnvermistik. Saa dn ve sraya gir! Dleri ars! Yirmi kadar gardiyann refakatinde avluya vardk ve srayla bir cezaevi arabasnn darack blmesine tkldk. Beaulieu adn tasyan, Cean merkez cezaevinin yolunu tuttuk. 34 Cean Cezaevi .Oraya varr varmaz doru mdrn odasna gtrldk, imparatorluk andaki alsma masalarnn esi, bir metre ykseklikteki bir krsnn ardna tnemisti. Hazrool! Mdr sizlerle konusacak. Mahkmlar, Gyan'a gitmeden nce bir sre burada tutulacaksnz. Buras, ar hapis cezasna

arptrlanlarn yatt bir yerdir. Bir saniye bile konusmak yok, ziyaret ve mektup da yok. Ya boyun eersiniz, ya bierim hepinizi. Bunlardan biri Gyan'a giden kapdr, dieri de mezarla giden. Uygunsuz davransnz grlrse; en ufak su katksz ekmek ve suyla altms gn hcre cezasna arptrlr. Kimse, st ste iki hcre cezasna dayanamamstr. Anlayana sivrisinek saz! ispanya'ya kap oradan Fransa'ya iade edilen Delifisek Pierrotra'ya dnd : Ne is yapardnz? Boa gresisiyim mdr bey. Cevaba sinirlenen mdr haykrd : Askerce gtrn su herifi! Gz ap kapayana dek, boa gresisi yere yuvarland, drt - bes gardiyan tarafndan copland ve bizden hzla uzaklastrld. ... alay, bir kisinin stne bes kisi saldryorsunuz, stelik elinizde cop da var, itolu itler, diye haykrd duyuldu, lmcl yara alan hayvann hrltsn andran bir Ah! sesi isitildi, sonra ortala byk bir sessizlik kt. Yalnz yerde srklenen bir seyin betona srtndke kard hsrt geliyordu kulamza. Bu olaydan da ders almayan, hi bir seyden ders alamaz demektir. Dega yanmda, pantolonuma dokunmak

iin parman, tek parman hafife oynatyor. Ne demek istediini anlyorum : Gyan'a salam varmak istiyorsan ayan tetik bas. On dakika sonra, yeraltnda iren bir hcreye atlan Delifisek Pierrot'nun dsnda hepimiz, cezaevinin disiplin blmne yerlestirildik. Talih, Dega'y benim yanmdaki hcreye dsrd. Daha nce de, boyu bir doksann stnde, tek gzl, elinde sr sinirinden krbacyla kzl sal bir 35 devle tanstrldk. Bu adam, gardiyanlarn emrinde alsan ve mahkmlara iskence eden bir tutukluydu. Mahkmlarn da en byk korkusuydu. Gardiyanlar, onun sayesinde yorulmadan istedikleri adam krbalatyor, sopa attryor, te yandan, len olursa cezaevi ynetmeliine en ufak bir sorumluluk yklenemi-yordu. Sonradan, revirde kaldm ksa sre iinde, bu hayvanlasan insann hikyesini rendim. Celldn bu kadar iyi semesini bilen cezaevi mdrn de, arada kutlayalm. Szkonusu herif tasoca isisiy-di. Gnn birinde, yasad Fransa'nn kuzeyindeki kk sehirde, karsyla birlikte kendini ldrmeye karar

verdi. Bu is iin de, olduka iri bir dinamit lokumu kulland. Alt katl binann ikinci katnda, karsnn yanna uzand. Kadn uyuyordu. Sigarasn yakt, bununla, kendi basyla karsnn bas arasnda, sol avucunda tuttuu fitili atese verdi. Mthis bir patlama oldu. Sonu : Kars ylesine kk paralara ayrlmst ki, bu paralar kask kask toplamak gerekti. Binann bir blm ykld, kk ocukla

yetmis yaslarnda bir kadn, ykntlar altnda kalarak can verdiler. Geri kalanlar da ar ya da hafif yaralar ald. Tribouillard adndaki bizim canavara gelince, kk parmayla basparmann yars dsnda sol elinin byk bir blmn, sol gzyle sol kulan yitirdi. Basndan da, kafatasnn delinip beyin ameliyat geirmesini gerektirecek kadar ar bir yara ald. Mahkm olusundan bu yana da, cezaevinin disiplin blmndeki hcrelere bakyordu. Bu yar deli, yetki alan iindeki blgeye dsen zavalllara dilediini yapyordu. Bir, iki, , drt, bes, geri, dn... bir, iki, , drt, bes, geri dn... ve bylece, duvardan hcre kapsna bitip tkenmek bilmeyen bir gidip gelme baslyordu. Gndzleri kimsenin yatmaya hakk yoktu. Sabahn besinde, tiz bir ddk sesi herkesi uyandryordu. Kalkmak, yata yapmak, ykanmak, yrmek ya da duvara mhlanms bir arkalksz iskemleye oturmak gerekliydi. Kimsenin gndzleri yatmaya hakk 36 yoktu. Cezaevi ynetmelii ylesine inceden inceye hazrlanmst ki, yatak duvara kadar kalkp bir engelle tutturulabiliyordu. Bylece tutuklu, kaamak da olsa uzanamaz, daha rahat gzetlenebilirdi. Bir, iki, , drt, bes... gnde on drt saat yrys. Bu devaml hareketin kendiliindenliini salamak

iin, eller arkada, bas ne eerek ne hzl ne de yavas yrmek, ayn uzunluktaki admlarla hcrenin bir ucunu sol ayak nde, dier ucunu da sa ayak nde almay renmek gerekiyordu. Bir, iki, , drt, bes... Hcreler, Conciergerie cezaevinden daha iyi aydnlatlmst, disiplin blmyle cezaevi dsndan gelen bir takm grltler duyulabiliyordu. Gece, elma sarabyla kafay ttslemenin mutluluu iinde evlerine dnen isilerin sarklar ve slk sesleri bile isitilebiliyordu. Noel armaanm aldm : Pencereyi rten tahtalarn aralndan, kardan bembeyaz kesilmis ovay ve prl prl bir mehtabn aydnlatt birka koca aa grdm. Noel'de satlan, benzerine ok rastladmz bir kartpostal diyebilirdi insan. Rzgrn sarst aalar silkinip kardan rtlerini atmslard, bu sayede daha rahat grlebiliyorlard. Kara lekeler halinde, iyice ortaya kyordu aalar. Herkes iin Noel'di, hatt cezaevinin bir blmnde yatanlar iin bile... Ynetmenlik, krek mahkmlar iin de fedakrlk yapmst : Herkese iki byk para ukulata alma hakk tannd. Dikkat edilsin, iki ufak tablet deil, iki byk para

diyorum. Bu iki para Aiguebelle ukula-tasyla 1931 yl Noel gecesini kutladm... ... Bir, iki, , drt, bes... Adaletin basks beni rakkas haline getirdi, hcrede gidip gelmek btn dnyam. Matematik olarak hesaplanms. Hcrede hi, ama hi bir sey braklmayacak. Tutuklunun, kendini oyalamamas gerek. Penceredeki aralktan bakarken yakalansam ar bir cezaya arptrlabilirim. Aslnda haklar da pek yok deil, naslsa onlarn gznde yasayan bir lym. Ne hakla bir doa grntsne bakp kendimi oyalayabilirim? Bir kelebek uuyor. Uuk mavi zerine incecik bir siyah izgisi var. Penceremin hemen yannda, kelebein az tesinde isleri ne? syp cezaevine girmek istemedilerse bu ks 37 gnesi ikisini de lgna evirmis denebilir. Ksn bir kelebek, hortlams bir yaratktr. Nasl da lmemis? Ya bu ar, neden kovanndan kams? Buraya yaklasmak, ne kadar bilinsiz bir gzpeklik. Neyse ki bizim tek gzlnn kanatlar yok, aksi halde uzun sre yasyamazlard. Bu Tribouillard, can yakmaktan zevk alan korkun herif, onunla basmn belya gireceini hissediyorum.

Bu iki tatl hayvancn ziyaretinin ertesi gn revire gidecek hastalar listesine yazldm. Daha fazla dayanmama imkn yok, yalnzlktan bouluyorum, bir insan yz grmek, tatsz da olsa bir ses isitmek zorundaym. Bir ses olsun yeterki, bir sey duyaym. Koridorun dondurucu souunda, rlplak, yzm duvara dnk, burnum rt parmak tede, doktora kmak iin srasn bekleyen sekiz kisilik dizinin sondan bir nceki kisisiydim. Dnsan grmek istiyordum... basarmstm iste! ekiii adam adyla anlan Julot'ya bir seyler mrldanrken tek gzl bizi yakalad. Bu kzl sal yabaninin tepkisi mthis oldu. Kafama arkadan indirdii mthis bir yumrukla beni iyice sersemletti, yumruun geldiini grmediimden burnumu duvara vurdum. Kan fskrd. Yerimden dorulunca (yuvarlanmstm da) syle bir sil-kindim ve basma geleni hatrlamaya alstm, itiraz eder gibi bir hareket yapnca, bu frsat kollayan tek gzl, karnma indirdii tekmeyle beni yere serdi ve sr sinirinden kamsyla krbalamaya koyuldu. Julot bu kadarna dayanamad. Herifin stne atld ve mthis bir kavga baslad. Julot alta dstnden, gardiyanlar olup biteni kaytszlkla izliyorlard. Yerimden dorulmustum ama kimsenin bana aldrd yoktu. evreme baknp bir silh bulmaya alstm. Birden

koltuunda ne doru eilip bekleme odasndan, koridorda olup biteni grmeye alsan doktoru ve ayn zamanda da, su buharnn etkisiyle yerinden hop kalkp hop oturan byk tencerenin kapan grdm. Bu koca, mineli tencere doktorun odasn stan kmr sobasnn stne konmustu. Buhar da, herhalde havay temizlemeye yaryordu. O an, byk bir abuklukla tencereyi iki kulpun38 dan yakaladm, elimin yanmasna ramen brakmadm ve Julot ile urasmaktan beni farkedemeyen tek gzlnn suratna kaynar suyu boca ettim. Herifin grtlandan korkun bir lk ykseldi. Kaynar su

hedefine oturmustu. Yerlerde yuvarlanyor, srtndaki kat yn birbiri ardndan glkle karyordu. Sra nc kazaa geldiinde, derisi birlikte yzld. Yn kazan boynu, dard, basn karmak iin harcad gle gs derisi, boyun derisinin bir paras ve yanann derisi kazakla birlikte kverdi. Tek gz de haslanms, grmez olmustu. Sonunda iren bir grnste, her yanndan kanlar damlayarak, clk yaralar iinde ayaa kalkt. Julot da bu frsattan yararlanp aps arasna mthis bir tekme oturttu. Dev yere yld, kusmaya, azndan kpkler samaya koyuldu. Hesab tamamd. Bizimse, biraz beklemekle kaybedecek hi bir seyimiz yoktu. Olay izleyen iki gardiyan, stmze saldram-yacak kadar yreksiz kisilerdi. Takviye almak iin ortal velveleye verdiler. Her yandan adam kostu. zerimize dolu gibi cop yamaya baslad. Talihim varms ki ksa srede bayldm da fazla ac duymadm. Ayldmda kendimi iki kat yerin dibinde, rlplak ve su dolu bir hcrenin iinde buldum. Ar ar toparlanyordum. Elim aclar iinde gvdemde gezindi. Basmda en azndan on il on bes sis vard. Saati

hi bilmiyorum. Burada ne gece vard ne gndz, ne de sk. Duvara vurularak karlan sesi duydum, epey uzaklardan geliyordu. Gm, gm, gm, gm, gm, gm. Bu sesler, telefon ziliydi. Konusmak istiyorsam, iki kere de benim duvara vurmam gerekiyordu. Vuracaktm duvara ama neyle? Karanlkta, isime yarayabilecek bir sey seemiyordum. Yumrukla haberlesmek imknszd, nk ses yeterince uzaa gitmiyordu. Biraz daha az karanlk olduundan, kapnn bulunduu yer sandm kseye doru yrdm. O ana kadar grmediim demir parmaklklara tosladm. El yordamyla, hcrenin benden bir metre uzaktaki bir kapya erismemi engelliyordu. Bylece, tehlikeli bir tutuklunun, yanna giren kisiye dokunmamas salanyordu, 39 nk onu dvebilmek iin parmakl amak gerekliydi. Darbeler zaman zaman kulama geliyordu. Beni kim arabilirdi ki? Yakalanrsam basna kt seyler gelebilirdi bu adamn, ama cevap almaya da hak kazanmst. Yrrken yuvarlanp azm burnumu krmama ramak kald. Kat ve yuvarlak bir seye basmstm. Elimi dedirdim, bu tahta bir kaskt. Hemen

kaptm ve cevap vermeye hazrlandm. Kulam duvara yapsms, bekledim. Gm, gm, gm, gm, gm, nokta, gm, gm, Cevap verdim : Gm, gm. Bu iki vurus, benimle konusmay isteyen kisiye : Konus, seni dinliyorum, demeye geliyordu. Darbeler yeniden duyuldu: Gm, gm, gm... alfabenin harfleri hzla birbirini izliyordu... a, b, c, d, e, f, g, h, , i, k.. nokta. K harfinde durdu. Btn gcmle bir kere duvara vurdum : Gm. Bylece K harfini anladm belirtmis oldum. Ardndan e, I, sonra yine bir e geldi. Bana Kelebek, ne var ne yok? diyordu. Bir arzan var m? Benim tek kolum krk. Arayan Julot idi. Yakalanmay dsnmeden, iki saati askn bir sre konustuk. Karslkl bir seyler syleyebilmek iin yanp tutusuyorduk. Bir yerimin krlmadn, basmn sis iinde olduunu, ama yara almadm anlattm. Bacamdan ekilerek asa indirildiimi grmst, her basamakta basmn bir kere betona tos-ladn sylyordu. O, kendini hi kaybetmemisti. Tribouillard'n ar yaralandndan emindi, yn kazaklarn da yardmyla yarann epey derinlestiini sanyordu. Tribouillard uzun bir sre kendini toplayamazd. abucak vurulan ve tekrarlanan darbe, bir bokluk olduunu haber verdi. Sesi kestim. Gerekten de, ksa bir sre sonra kap ald. Biri bard :

 Hcrenin dibine ekil itolu! Hcrenin dibine hazrola ge! Konusan tek gzlnn grevini devralan tutukluydu. Benim adm Batton (*). Gryorsun tam isi(*) Bton seklinde yazldnda, Franszca sopa anlamna gelir. 40 me uygun bir adm var. Koca bir denizci feneriyle hcreyi ve plak gvdemi aydnlatt. Sunlar giy. Yerinden kprdama. Al sana su ve ekmek. Hepsini birden yeme, nk yirmi drt saat baska bir sey verilmeyecek (*). Deli gibi haykryordu. Sonra feneri kendi yzne kaldrd. Glmsediini, yznde en ufak bir ktlk izi bulunmadn grdm. Parman dudaklarna gtrd ve getirdii giysileri gsterdi. Herhalde, gardiyan koridordayd, bylece bana, kendisinin dsman olmadn anlatmak istiyordu. Gerekten de, ekmek topann iinde koca bir para haslanms et, pantolonun cebinde de bir servet bir paket sigarayla, bir kavli akmak buldum. Hcrede byle armaanlar milyonlara bedeldi. Bir yerine iki gmlek, bir de ayak bileklerine kadar inen bir yn i fanils getirmisti. Batton denen adam hayatm

boyunca hatrlayacam. Btn bunlar Tribouillard'n canna okumam karslnda armaan etmisti anlaslan. Olaydan nce kendisi, tek gzlnn yardmcsyd. Simdi, benim sayemde onun yerini almst. Ykselmesini bana borluydu, minnetini byle gsteriyordu. Seslerin nereden geldiini anlamak iin byk bir sabr gerektiinden, gardiyanlar ok tembel olduklarndan, bu isi de ancak grevli mahkm yapabileceinden, Batton'dan yana gnlmz rahat, Julot ile bol bol grsyorduk. Btn gn, birbirimize telgraf stne telgraf yadrdk. Onun azndan, ok yaknda Gyan'a doru yola kacamz rendim : En fazla, ya da drt aymz vard.

Aradan iki gn geti, hcrelerimizden karlp iki yanmzda birer gardiyanla mdrn odasna gtrldk. Tam kapnn karssndaki masann basna kisi oturmustu. Bir esit mahkemeydi bu. Mdr baskanlk grevini stne almst, mdr yardmcsyla bas gardiyan da yeydiler. Hah ha! Demek geldiniz aslanlar? Ne diyorsunuz bakalm? Julot'nun yz sapsaryd, gzleri sismisti, ate(*) Bir ekmein arl 750 gramd. 41 sinin iyice kt belli oluyordu. gn nceki krlan koluyla, ok ac ektii muhakkakt. Alak sesle cevap verdi : Bir kolum krk. Eh siz istediniz kolunuzun krlmasn. Dnsanlara saldrmann ne demek olduunu da bylece renirsiniz. Doktor geldiinde grrsnz kendisini. Bir haftadan nce grneceini de pek sanmyorum. Bu bekleme belki isinize yarar, cannzn acs size br seyler retir. Herhalde sizin gibi bir herif iin, zel doktor aracam sanmyorsunuz? Bekleyin, cezaevi doktoru gelince size bakar. Kolunuzdaki krk, yeni bir

emre kadar arkadasnzla birlikte hcre cezas ekmenize engel deil. Julot gzlerimin iine bakt : Bu iyi giyimli bey, insanlarn hayatna pek az deer veriyor galiba der gibiydi. Yeniden basm mdre evirdim ve baktm. Konusmak istediimi sand. Bu karar hosunuza gitmedi mi? Bir diyeceiniz mi var? diye sordu. Kendisine cevap verdim : Hi bir diyeceim yok mdr bey, sadece suratnza tkrme ihtiyacn duyuyorum. Ama tkrm kirletmekten korktuum iin bu isi yapamyorum. O kadar sasrd ki kpkrmz kesildi, ne dediimi hemen anlyamad. Ama basgardiyan anlamst. Emrindekilere bard : Gtrn sunu, iyice slatn! Bir saat sonra yerlerde srklenerek zr dilerken grmek istiyorum bu herifi. Yola getirmeli! Pabularmn altn ve stn yalatarak temizleteceim ona. Size gveniyorum, acmadan vurun. Dki gardiyan sa kolumu, ikisi de sol kolumu kvrd. Ellerim krek kemiklerime kadar kalkms halde, yzkoyun yere yatridm. Sol elimin isaret parman sa elimin bas parmayla birlestiren bir kelepe taktlar ve basgardiyan, bir hayvan gibi, salarma yapsarak beni yerden kaldrd.

Bana neler yaptklarn sizlere anlatmamn hi gerei yok. Ellerim arkada, tam on bir gn kelepeli kaldm sylemek yeter. Hayatm Batton'a borluydum. Her gn hcreme, ynetmelik gereince verilmesi emredilen ekmek topan atyordu ama ellerimi kullanamadmdan ekmei doru drst yiyemiyordum. Basmla parmakla kstrsam bile, sramyordum ekmei. Ama Batton, beni hayatta tutacak kadar ekmek paras da atyordu hcrenin iine. Ayamn ucuyla ekmek paralarn kk bir yn haline getiriyor, yzkoyun uzanp bir kpek gibi yutuyordum ekmekleri. En ufak krnty bile yitirmemek iin, her paray iniyordum. yfon ikinci gn gelip kelepe karldnda demir, yer yer sisen etlerimle kaplanmst. Basgardiyann d patlad, stelik ben de acdan baylmstm. Beni aylttktan sonra revire gtrdler ve oksijenli suyla her yanm temizlediler. Hastabakc, bir tetanos inesi yaplmasnda diretti. Kollarm tutulmustu, eski halfne bir trl gelemiyordu. Yarm saati askn bir sre kfuru ile oulduktan sonra kollarm iki yanma sarktabildim. Yeniden hcreye indim ve basgardiyan, on bir ekmek topan grnce : Kendine ziyafet ekeceksin;

dedi. Ama ok garip, on bir gnde pek zayflamams gibisin... ok su itim sef! dedim. Ha simdi anlasld. Artk, kendine gelmek iin bol bol ye. Ve ekti, gitti. Zavall salak! On bir gnden beri bir sey yemediimden emin olduu iin sylyordu bunu. Bu kadar uzun sre bir alktan sonra da fazla tknrsam hazmszlktan'lebilirim. Her neyse, o umduuyla kalacakt. Aksama doru Batton, bana ttnle birka yaprak getirdi. Duman, hi alsmayan kalorifer bq-rusunun deliine fleyerek durmadan sigara itim. Delik hcreyi stmyordu ama hi olmazsa bu faydas vard. Daha sonra da Julot'yu ardm. On bir gndr azma bir sey koymadm sanyor ve yavas yavas yememi tlyordu. itin birinin sifremizi zebileceini dsnp ona gerei aklamaktan ekini-yordum. Kolu aldayd, morali yerindeydi, iyi dayandm iin de beni kutluyordu. Ona baklrsa hareket tarihi ya.krjd. Hastabakc, hareketten nce krek mahkmlarna yaplacak asnn geldiini sylemisti. Genellikle aslar, hareket-

42 43 ten bir ay nce gelirdi. Bu Julot epey ihtiyatszd, ii para dolu tpm kurtarp kurtarmadm da soruyordu, bana. Evet kurtarmstm tpm, ama bu serveti korumak iin neler yaptm anlatamam. Km akl almaz yaralar iindeydi.

Hcreden karldmzda bir sey bilmiyorduk. Dudaklarmn ucuyla sorduum : Neler oluyor? sorusuna, berber, cevap bile vermek istememisti. Pis suratl bir herif: Hcreden kurtulduumuzu sanyorum, dedi. Belki de, cezaevini denetlemeye gelen bir mfettisten korkuyorlar. Onu bunu bilmem ama, nemli olan hayatta kalmak. Her birimizi normal hcrelere gtrdler, len yemeinde, krk gnden bu yana ilk scak orbay itim, orbann iinde bir tahta paras buldum. Tahtann zerinde : Sekiz gn sonra yola kyoruz, yarn as var, yazlyd. Kimdi bana bu tahta parasn gnderen? Bunu hi renemedim. Herhalde, bize durumu haber vermek dostluunu gsteren bir tutukluydu. Birimizden birimiz renirsek herkesin duyacan da biliyordu. Mesajn bana gelisi, herhalde byk bir rastlant sonucuydu. Haberi herkese ilet. Hemen durumu telefonla Julot'ya bildirdim. Btn gece, srp giden telefon konusmalarn duydum. Ben, haberi verip susmustum. Yatamda rahatm yerindeydi. Basmn derde girmesini istemiyordum. Yeniden hcreye dnmek kbus

gibi geliyordu. Hele bugn, her zamankinden fazla. DKDNCD DEFTER GUYANA DORU SADNT - MARTDN - DE - RE AKSAM Batton, paket Gauloises sigarasy-la bir kt geirdi. Ktta : Kelebek, hakkmda dosta duygularla buradan ayrlacan biliyorum. Gardiyanlarn emrindeyim ama, cezalandrlanlarn cann, mmkn olduu kadar az actmaya alsyorum. Dokuz ocuum var, bir an nce aftan faydalanmay dsndm iin bu grevi kabul ettim. Tanrya emanet ol. Basarlar. Hareket br gn... yazlyd. Gerekten de, ertesi gn, bizleri otuzar kisilik gruplar halinde disiplin blmnn koridoruna topladlar. Caen sehrinden gelen hastabakclar, bizi tropikal hastalklara kars asladlar. Her birimize ayr as ve iki litre st dsyordu. Dega yanmdayd. Epey de dsnceliydi. Aslandktan sonra bizi hcreye atamayacaklarn bildiimizden, konusma yasana hi aldrmyorduk. Sehirden gelen hastabakclar yznden bir sey yapamayan gardiyanlarn gz nnde, alak sesle gevezelik ediyorduk. Dega bana : Hepimizi birden gtrecek kadar araba var m acaba ellerinde? diye sordu.

 Hi sanmyorum. Saint - Martin - de - Re epey uzak, gnde alt44 45 ms kisi tassalar on gn srer. nk, yalnz burada alt yz kisi var. nemli olan aslanmamz. Bu da, listeleme bizim bulunduumuzu, ksa sre sonra Gyan'a doru yola kacamz gsterir. Cesaret Dega, yeni bir dnem baslyor. Benim sana gvendiim gibi, sen de bana gven. Memnunlukla parldayan gzlerle bana bakp elini koluma koyarak tekrarlyor: Anca beraber, kanca beraber Kelebek. ilk yolculuumuzla ilgili, anlatlmaya deer bir sey yok. Yalnz, arabann iindeki blmelerde boulacak gibi oluyorduk. Gardiyanlar, ieri hava girmesi iin kaplar biraz aralamaya bile raz gelmediler, La Rochelle sehrine vardmzda, yol arkadaslarmzdan ikisi boularak lms bulundu. Saint - Martin - de - Re bir adadr, karayla bu ada arasndaki yolu bir tekneyle asmamz gerekiyordu. Rhtma ylan avanaklar, iki zavall lnn bulunmasna tank oldular. Bize de herhangi bir dsmanlk belirtisi gstermediler. Jandarmalar bizi, l ya da diri, eksiksiz teslim etmek zorunda bulunduklarndan, cesetleri bile gemiye yklediler.

Yol pek uzun srmyor ama biraz deniz havas alabildik. Dega'ya : Havada firar kokusu var! dedim. Glmsedi. Yanmzdaki Julot: Evet, dedi, firar kokuyor. Ben, bes yl nce katm yere dnyorum. On yl nce beni ele veren herifi gebertmek zereyken, enayi gibi enselendim. Birbirimize yakn durmaya bakalm. nk Saint Martin - de - Re'de, herkesi, rasgele onar kisilik gruplar halinde hcrelere koyacaklar. Julot yanlyordu. Oraya vardmzda iki kisiyle birlikte onun da ad okundu, baska yere gtrdler. de Gyan'dan kap Fransa'da yakalanan tutuklulard ve ikinci kez krek cehennemine gidiyorlard. Onar kisilik gruplar halinde, hcrede bizler iin yeni bir bekleme dnemi baslad. Sigara iip konusabiliyorduk, iyi de kaynt kyordu. Bu dnem zellikle paramz iine koyduumuz tp ynnden tehlikeliydi. Nedeni bilinmeden birden arlyor, rp-lak soyulup aranyorduk. Tabanlara varana dek gv46 denin en ufak girintisine kntsna bakyorlar, sonra da giysiler didik didik ediliyor ve ardndan Giyinin!

emri veriliyordu. Yeniden dnyorduk geldiimiz yere.

Hcre yemekhane ve sraya girip saatlerce yrdmz avlu. Bir ki, bir, ki. Yz elli kisilik sralar halinde yrtlyorduk. Olduka uzun bir diziydi bu, tahta pabular takrdyordu. Konusmak yasakt, t kmayacakt. Sonra: Dalr! emri duyuluyordu. Herkes yere kyor, bal bulunduu toplumsal snfn meydana getirdii toplulua katlyordu. En basta, evrenin adamlar vard. Bunlarn nereden geldiklerine baklmazd: Korsikal, Marsilyal, Toulose'lu, Brtanyal, Paris'li, v.s. olabilirlerdi. Dlerinde bir Ard-eche'li bile vard, o da bendim. Ardeche'lileri sevindirecek bir sey daha sylyeyim, bin sekiz yz kisilik tutuklu kalabalnda bizim orallar iki kisiydi: Karsn ldren bir orman koruyucusuyla ben. Sonu: Ar-deche'liler namuslu kisilerdir. Dier gruplar rastgele olusuyordu, nk iimizdeki bnlerin says uyanklardan ok daha fazlayd. Beklemeyle geen bu gnlere inceleme, gzetleme gnleri ad da verilebilir, inceden inceye gzetlendiimiz de doru. Bir leden sonra, kendimi gnese verip oturduum sra yanma biri geldi. Gzlkl, ufak tefek ve zayf bir

adamd. Nereli olduunu karmaya alstm ama, birbirine benzeyen giysilerimizle bu isi basarmak ok gt. Kelebek sen misin? ok belirgin bir Korsikal azyla konusuyordu. Evet benim. Ne istiyorsun? Kenefe gel! dedi ve yrd gitti. Bak bu herif esasl biri, dedi Dega. Dalarda is gren bir haydut olduu muhakkak. Senden ne isteyebilir? Anlyacaz bakalm. Avlunun ortasndaki keneflere yrdm ve iseme numaras yaptm. Adam yanmdayd, ayn isi grr gibiydi. Benden yana bakmadan: Pascal Marta'nn enistesiyim, dedi. Beni grmeye geldiinde, bir seye ihtiyacm olursa sana basvurmam ve kendisinden selm gtrmemi syledi. 47 Dorusu, Pascal dostumdur. Ne istiyorsun? Tp tasyamaz oldum: Dizanterim var, Kime vereceimi bilemiyorum, alnmasndan ya da gardiyanlarn eline gemesinden korkuyorum. Yalvarrm Kelebek, birka gn benim iin tas sunu. Ve benimkinden ok daha kaln bir tp gsterdi. Benim de kmda tp tasyp tasmadm renmek

istemesinden ve tuzak kurmasndan korktum, iki tp tasyp ta-syamyacam bilmediimi sylesem, durumu renecekti. Bunun zerine, soukkanllkla, kendisinden sordum: Ka para var iinde? Yirmi bes bin frank. Baska sey sormadan tertemiz olan tp aldm ve gznn nnde, bir adamn ikisini birden tasyp tasyamyacan dsnmeden, kma soktum. Bu isi basarp basaramayacam da bilmiyordum. Doruldum, pantolonumu ektim... isler yolundayd, rahatsz deildim. Gitmeden nce: Adm Ignace Galgani, dedi. Saol Kelebek. Dega'nn yanna dndm ve onu kenara ekip durumu anlattm. ok ar deil ya? Hayr. 1 yleyse konusmayalm bir daha. Gyan'dan typ yakalananlarla, mmknse Ju-lot ya da Guittou ile iliski kurmaya alsyorduk. Bilgi edinme pesindeydik: Nasld oralar, nasl baklyordu tutuklulara, bir dostla birlikte kalabilmek iin neler yapmak gerekliydi; v.s. Bir raslant sonucu garip bir adama, esine az raslanan trden birine tosla-dk. Krek cehenneminde dnyaya gelmis bir Korsikalyd. Babas orada gardiyand ve anasyla birlikte Salut

adasnda yasyordu, adadan biri olan Ro-yale adasnda dnyaya gelmisti (dier iki ada, SaintJoseph ve Seytan adasyd) ve kaderin bir cilvesi sonucu, gardiyan olu deil de krek mahkmu olarak ayn yere dnyordu. Hrszlk suundan on iki yl krek cezasna arptrlmst. On dokuz yasndayd, aydnlk yzl, ak renk ve dost yzl bir ocuktu. Degs ile, kazaya u48 radn hemen anladk. evreyi pek az biliyordu ama, bizi nelerin bekledii konusunda her trl bilgiyi verebilecek kadar faydalyd. On drt yl geirdii adalardaki hayat anlatt, rnein, dadsnn, Altn miferin gzel szleri uruna Butte'de bakla dello yapt Gyan'a dsen nl bir haydut olduunu syledi Bize ok deerli tler de verdi: Kamak istiyorsak, ktadan kirisi krmalydk, nk adalardan tymek imknszd. Sonra tehlikeli damgasn da yememeliydik, byle bir damgayla, ilk varacamz liman olan Saint - Laurent - de Maroni'de hemen hcreye tklabilirdik. Hem de uzun bir sre, ya da hayat boyu. Genellikle, krek mahkmlarnn yzde besinden az nakledilirdi adalara. Dierleri Amerika ktasnda

kalrlard. Adalar ok daha salklyd. Oysa Dega'nn anlatt gibi, kta, her esit hastalk lm, cinayet, v.s. ile insann kann yavas yavas emen bir irenlik, bir rezalet yuvasyd. Dega ile, adalara nakledilmeyi umuyorduk. Ama grtlamda bir dm olustu: Ya tehlikeli diye mimlenirsem? Mebbet hapis cezasj, Tribouillard ve mdr olayyla hap yutmustum anlaslan! Gnn birinde, bir sylenti dolast: Her ne sebeple olursa olsun, revire gitmemeliydik. nk, yolculua katlanamyacak kadar gsz olanlar zehirlenerek ldrlyordu. Bu sylentinin palavra olmas gerekiyordu. Gerekten de, tutuklulardan Parisli Hrancis la Passe dsncemizi dorulad. Revirde bir zehirlenme olmustu ama, revirde alsan kardesi adamn neden zehirlendiini Francis'e anlatmst. Revirde intihar eden herif nl bir kasa hrszyd ve sylentiye gre, birinci dnya savasnda, Fransz gizli servisleri hesabna Cenevre ya da Lausanne'deki Alman eliliini soymustu. Kasadan kard, byk nem tasyan vesikalar da Fransz gizli ajanlarna teslim etmisti. Bu is iin, aynaszlar onu, bes yllk mahkmiyetini ektii cezaevinden karmslard.

1920 ylndan sonra da, herif, ylda bir ya da iki is grp rahat rahat yasyordu. Her yakalansnda Fransz Mill Emniyetine gzda veriyor, onlar da kasa hrszn hemen salveriyorlard. Ama bu kez, evdekelebek 49/4 I ki hesap arsya uymamst. Yirmi yl ar hapis cezasna arptrlmst, bizlerle birlikte Gyan'a srlmesi gerekiyordu. Kafileye katlmamak iin hasta numaras yapp revire yatmst. Yine Francis la Passe'in kardesine gre, bir siyanr hapyla da hesab tamamlanmst. Artk Fransz Mill Emniyeti ve elik kasalar rahat bir uyku ekebilirlerdi. Kimi gerek, kimi palavra, ama bir sr hikyeyle doluydu bu avlu. Her neyse, dinliyorduk btn anlatlanlar, vakit geiyordu bylece. Gerek avluda, gerekse hcredeyken kenefe gidersem, para dolu tpleri koruyabilmek iin Dega'y da yanma alyordum. Dsimi grrken nmde duruyor ve beni, merakl bakslardan gizliyordu. Bir tp ok bell isti, stelik bende iki tane vard. Galgani'-nin hastal da gitgide artyordu. Dsin burasnda hl

zemediim bir sr var ki onu nakletmek istiyorum: ikinci soktuum tp hep sonradan kard, ilk soktuum da hemen nceden. Karnmda nasl bir dns yapp sralarn koruyorlard bilmiyorum ama byleydi iste. Dn, berberde tras olurken Clousiot'yu ldrmek istediler. Kalbinin yaknna iki bak yedi. Bir mucize sonucu lmedi, kurtuldu. Dostlarndan biri araclyla hikyeyi rendim. Olduka meraklyd, bir gn ayrntlaryla anlatmay dsnyorum. Bu cinayet bir hesaplasmayd aslnda. Clousiot'yu ldremeyen adam ise, alt yl sonra, yedii mercimee konan potasyum bikromat yznden Cayenne'de can verecekti. Hem de korkun aclar iinde. Otopsi srasnda doktora yardm eden hastabakc, on santimetre uzunluunda bir barsak paras gstermisti bize. Bu ka-darck bir parada tam on yedi delik vard. Dki ay sonra da, bu adamn kaatili hasta yatanda l bulundu. Kimin tarafndan ldrld ise asla ortaya kmad. Saint-Martin-de-Re'ye geleli on iki gn oluyor. Kale tklm tklm dolu. Gece gndz, kaleyi evreleyen yolda nbet tutuluyor. Dusta ykanrken, iki kardes arasnda korkun bir kavga kt. Kpekler gibi dstler, biri bizim hcreye

kondu. Ad Andre Baillard, Cezalandramazlar diyor bana, nk su cezaevi ynetmenliinin: 50 Gardiyanlar, her ne pahasna olursa olsun, iki kardesi karslastrmama emri almslar. Kardeslerin hikyesi renildiinde bu emrin nedeni anlaslyor. Andre, epey paras olan yasl bir kadn ldrmst, mangr da kardesi Emile saklyordu. Emile, hrszlk suundan yakay ele verip yl yedi. Bir gn, dier tutuklularla kousta yatarken, kendisine sigara paras gndermeyen kardesine iyice bilendi ve her seyi azndan kararak Andre'yi inim inim inleteceini syledi: nk yasl kadn ldren kendisi deil Andre'ydi, o sadece paray saklyordu. Dsar ktnda kardesine bes kurus bile koklatmyacakt. Tutuklulardan biri yemedi imedi, duyduklarn cezaevi mdrne yetistirdi, is fazla uzamadan Andre enselendi ve iki kardes lm cezasna arptrld. Sante cezaevinin idam mahkmlar blmnde, yanyana iki hcreye yerlestirildiler. Dkisi de lm cezasnn meb-bete evrilmesi iin dileke vermisti. Krk nc gn Emile'inki kabul edildi. Andre'nin istei ise reddedildi.

Yine de, Andre'ye acdklarndan, Emile lm hcresinden baska yere nakledilmedi, iki kardes, her gn, ayaklar prangal, birbiri ardndan yryse karld. Krkaltnc gn, sabahn drt buuunda, Andre'nin hcre kaps ald. Cezaevi mdr, zabt ktibi, Andre'nin kellesini isteyen savc, herkes hazrd, infaz saati gelip atmst. Tam mdrn konusmaya hazrland sra, Andre'nin avukat, pesinde baska biriyle kostu geldi ve mdre bir kt uzatt. Herkes koridora ekildi. Andre'nin grtla ylesine bzlmst ki tkrdn yutamyordu. Mmkn deildi, infaz basladktan sonra durdurmak. Durduruldu oysa. Ancak ertesi gn, saatlarca sren merak ve korkudan sonra Andre, infazdan bir gn nce Cumhurbaskan Doumer'in, Gorguloff tarafndan

ldrldn rendi. Doumer hemen de lmemisti. Avukat, btn gece kliniin nnde nbet tutmus, ayrca Adalet Bakanna da durumu haber vererek, baskan infaz saatn-dan nce lrse (drt buuk-bes aras) icra yetkisine sahip en yksek kisinin yokluundan tr infazn geri braktrlmasn isteyeceini bildirmisti. Doumer drd iki gee ld. Avukat durumu Adalet Bakanlna haber verip infazn geri braktrlmas gerektii51 ni bildiren yazl emri tasyan memurla birlikte taksiye atlams, ancak Andre'nin hcre kapsnn almasndan dakika sonra yetisebilmisti. iki kardesin cezas mebbet hapse evrildi. Yeni baskann seilecei gn, avukat, Versailles sarayna kostu. Albert Lebrun'-un seildii anlaslnca yeni baskana af talebini sundu. Bir baskan, kendisine sunulan ilk af dilekesini hi geri evirmemisti: Lebrun kd imzalad, diyerek szn bitirdi. Andre, iste byle dostum, capcanl ve sapasalam, Gyan'n yolunu tuttum. Giyotinden kurtulan bu adama bakyor ve btn ektiklerimin karsmdakinin katland iskenceler yannda hi kaldn dsnyordum.

Yine de, onunla hi dostluk etmedim. Parasn almak iin zavall bir ihtiyar kadn ldrdn dsnmek midemi bulandryordu. stelik talihi, sonuna kadar da yaver gidecekti. Daha sonra, Saint Joseph adasnda kardesini ldrd. Krek mahkmlarndan bir ou da bunu grd. Emile, bir kayann zerinde ayakta durmus oltayla balk avlyor ve yapt isten baska sey dsnmyordu. Gl dalgalarn grlts, btn dier sesleri rtyordu. Andre arkadan kardesine yaklast, elinde, metre boyunda kaln bir bambu vard. Kardesinin srtna dayayp itmesiyle suya dsrmesi bir oldu. Emile'in balk avlad yerde kpekbalklar kaynyordu. Emile, az sonra onlara yem olmustu bile. Aksam itimanda grnmeyince, katna hkmedildi ve kaytlara yle geti. Bir daha da sz edilmedi. Sadece adann yukarsnda hindistancevizi toplayan drt-bss krek mahkmu olay izleyebilmisti. Tabi, grevlilerin dsnda herkes durumu rendi. Bir daha da Andre Baillard'n bas derde girmedi. Dyi davransndan tr bulunduu yerden tahliye edildi. Saint-Vincent-du-Maroni'de imtiyazl bir hayat sryor, tek basna, kk bir hcrede yasyordu. Gnn birinde, krek mahkmlarndan biriyle dalast ve

hileyle adam hcresine davet etti, kalbine bir bak sokarak ldrd. Mesru mdafaa halinde cinayet isledii kabul edildi, beraat etti. Gyan'daki krek cehennemi kaldrldnda, yine hep iyi davransndan tr cezasnn geri kalan blm basland. 52 Saint-Martin-de-Re tutuklu doludur. Bunlar iki blme ayrlrlar: Sekiz yz, ok ok bin kadar krek mahkmu ve dokuz yz srgn. Krek mahkmu olmak iin nemli bir sey yapmak, hi olmazsa byk bir su islemek gerekir. En hafif ceza, yedi yldr, kademeli olarak mebbete kadar gider, lm cezas baslanan bir mahkm mebbete arptrlr. Srgnlerin ise durumu daha deisiktir. il yedi sabkas olan bir adam srgn edilebilir. Bunlarn tmnn doru yola dnmesi imknsz birer hrsz olusu, toplumun kendini koruma gereini duymasn doururlar. Yine de, uygar bir ulus iin, ikinci derecede bir srgn cezasna basvurmak utan vericidir. Sk sk ele getikleri iin beceriksiz saylabilecek kk hrszlar vardr ki bunlar srgne gnderilirler o alarda srgne gitmek mebbetten farkszd Oysa

hrszlkla geirdikleri hayat boyunca, on bin franktan fazlasn almamslardr bile. Dste bu nokta, fran-sz uygarlnn en byk samaldr. Bir ulus, toplumun basn artan kisileri ok abuk yok etmek ve onlardan hemen c almak hakkna sahip deildir. Bu adamlar, insanlk ds cezalara arptrlmaktan ok tedavi edilmesi gereken kisilerdir. Sant-Msrtin-de-Re'ye geleli on yedi gn oluyor. Bizi krek cehennemine gtrecek geminin adn da rendik: La Martiniere. Bin sekiz yz yetmis mahkm tasyacak. Sekiz ya da dokuz yz krek mahkmu, bu sabah kale avlusunda topland. Bir saattan beri, onar kisilik diziler halinde, avlunun dikdortqeni-ni dolduruyoruz. Bir kap ald, bildiimiz gardiyanlardan ok daha deisik giyimli adamlar grnd. Gk mavisi, asker niformasn andran giysiler var srtlarnda. stelik bu giysiler, ok da iyi dikilmis. Ama hem jandarmadan, hem askerden farkl bu adamlar. Hepsinin belinde enli kemerler var, bu kemerlerden birer tabanca klf sarkyor. Silhn kabzas akta. Saylar, asa yukar seksen. Bazlarnda srmal seritler var.

Derileri gnesten yanms, otuz besle elli aras, her yastan adam var ilerinde. Yasllar, kendilerini nemseyip sisinerek gs kabartan genlerden daha sevimli. Seksen kisilik grubun kurmay baskanlna Saint-Martin-de-Re kalesi mdr, bir jan53 darma albay, smrge klnda -drt doktor ve beyaz cbbeli iki papaz refakat ediyor. Jandarma albay eline bir huni alyor ve azna gtryor. Hazr-ol komutu bekliyoruz, ilgisi yok. Baryor: Hepiniz bu uyary dikkatle dinleyiniz. Su dakikadan sonra, ynetim merkezi Cayenne olan, Fransz Gyan' cezaevi ynetmenliini temsil eden Ada-Jet Bakanl yetkililerinin sorumluluu altna giriyorsunuz. Sayn Binbas Barrot, burada hazr bulunan sekiz yz on alt hkmlyle listelerini size teslim ediyorum. Hepsinin burada bulunup bulunmadna bakar msnz?

Hemen yoklama baslyor. Bilmem kim? Burda; Bilmem kim: Burda, v.s. Yoklama iki saat sryor, eksik yok. Sonra, trenin tamamlanmas iin ortaya getirilen kk bir masa zerinde, devir-teslim islemine ve imzalarn atlmasna geiliyor. Binbas Barrot'da, albaynki kadar srma var. Ama srmalarn rengi altn sars, oysa jandarma kuvvetlerinde srmalarn rengi gms. Bu kez huniyi o azna gtryor: Hkmller, artk byle arlacaksnz: Hkml bilmem kim, ya da su numaral hkml. Ka numaral hkml olduunuzu da yaknda reneceksiniz. Bundan byle kree mahkm edilenlerin zel yasalarna, zel ynetmeliine, gerektiinde sizinle ilgili kararlar almaya yetkili i mahkemelerin yetkisine balsnz. Bu bamsz mahkemeler, krekte islediiniz sular yznden, sizi lm cezasndan basit hesap cezasna kadar, her esit mahkmiyete arptrabilir. Tabi bu hapis ya da hcre cezalar, ynetmenlie bal esitli yerlerde uygulanr. Karsnzda grdnz niformal kisilere mubassr denir.

Kendilerine bir sey soracanz zaman Mubassr Bey diyeceksiniz. Yemekten sonra, hepinize gerekli giysilerle dolu bir denizci torbas verilecek. Torbann iinde her sey var, baska esyanz olmayacak. Yarn La Martiniere gemisiyle yola kyorsunuz. Birlikte yolculuk edeceiz. Uzaklara gideceinize zlmeyin. Gyan'da yasamak Fransa'da hcre cezas ekmekten iyidir. Konusabilir, oyun oynayabilir, sark syleyebilir, sigara iebilirsiniz; davranslarnzda bir k54 IUIU(\ yuiunctoc uajnt ubuu uv, y&i., mjoc ekismelerinizi zmlemek iin Gyan'a varmay beklemenizi istiyorum. Yolculuk srasnda disiplin ok salam olmal, bunu anlyacanz umarm. Aranzda, yolculua dayanamyacak kadar bitkin olanlar varsa revire ksnlar. Yolculua katlacak doktorlar tarafndan muyene edileceklerdir. Hepinize iyi yolculuklar dilerim. Tren sona ermisti. Syle bakalm Dega, ne dsnyorsun? stesinden gelinmesi gerekli en byk tehlikenin, teki krek mahkmlar olduunu sylerken haklymsm Kelebek. Kisisel ekismelerinizi zmek iin Gyan'a varmay beklemenizi istiyorum,

szleri her seyi anlatmaya yetiyor. Orada ne cinayetler oluyor kimbilir? Hi skma tatl cann, bana gven. Francis la Passe' bulup sordum: Kardesin yine revirde mi alsyor? - Evet, dedi azllardan deil o, srgn edilenlerden. Kendisiyle en ksa zamanda balant kur, sana bir nester versin. Para istiyorsa fiyat sylesin, hemen derim. Dki saat sonra, sapasalam elik sapl bir nester edinmistim. Tek hatas biraz fazla uzun olmasyd ama olduka tehlikeli bir silht. Avlunun ortasndaki tuvaletlerin yaknnda oturdum. Birini yollayp Galgani'yi arttm. Tpn geri vermek istiyordum, ama sekiz yz kisiyle dolu, byk bir kargasalk iindeki bu avluda adam bulmak ok gt. Buraya vardmzdan beri ne Julot'yu grmstk, ne Guittou'yu ne de Suzini'yi. Ortak bir yasantnn faydalar, yepyeni bir toplumda yasamak, konusmak, o topluma bal bulunmak. Eh buna toplum ad verilirse. (O kadar ok syleyecek, dinleyecek, yapacak sey var ki, insan dsnecek zaman bile bulamyor. Gnlk hayata oranla gemisin ne kadar uzakta kaldn ve ikinci plna getiini grdke, Gyan'a vardmzda kimliimizi, neden ve nasl oraya dstmz unutarak bir tek seyle,

kamakla ilgileneceimizi sanyordum. Yanlyormusum. Her seyden nce insan urastran en 55 nemli sey hayatta kalmaya bakmakms. Nerede aynaszlar, jri yeleri, mahkeme heyeti, grevliler karm, babam, dostlarm? Hepsi capcanl, yreimdeki yerlerine yerlesmisler. Ama yola ks heyecan, bilinmeyen bir yere doru gidis, yeni dostluklar ve tandklarla eskilerin nceki kadar nemi kalmams gibi. Ama bu da basit bir izlenim, istediimde, beynim her birine ayrlan ekmeceyi atnda, yeniden karsmda olacaklar. iste Galgani, bana doru getiriyorlar, nk mercei andran gzlklerle bile evresini pek iyi gremiyor. Salk durumu sanki daha iyi. Yanma yaklasyor, bir sey demeden elimi skyor. Tp geri vermek istedim de, diyorum. Artk iyisin, tp tasyabilir, kendin saklybilirsin. Yolculuk sresince bu benim iin byk sorumluluk, hem birbirimize yakn olup olamyacamz, Gyan'da grsp grsemeyeceimiz bile belli deil. Dolaysyla tp geri almak en iyisi. Galgani, hznle bakyor bana. Hadi, gel helaya da vereyim tpn.

 Hayr, istemiyorum, sende kalsn. Armaan ediyorum onu sana, artk senindir. Neden byle sylyorsun. Tp uruna ldrlmeyi istemiyorum. Para yznden ldrlmektense parasz yasamay ye tutarm. Sana veriyorum, nk benim param korumak iin hayatn tehlikeye atmann hi anlam yok, hi olmazsa kendi paran iin olsun. Korkuyorsun Galgani. Seni tehdit eden oldu mu? Para tasdndan sphe eden mi var?

 Evet, Arap hi durmadan beni izliyor. Bunun iin seni hi aramadm, aramzda bir iliski bulunduunu anlamalarn istemedim, ister gece olsun ister gndz, ne zaman helaya gitsem nden biri yanma geliveriyor. Bir seyin farknda deilmis gibi, tp tasmadm da gsterdim onlara, her seye ramen gzetlemekten vazgemiyorlar. Tpm baska birinin tasdn dsnyorlar, kimin tasdndan haberieri yok. Ne zaman tpn geri verileceini anlamak iin de pesimde geziniyorlar. Galgani'ye bakyor, dehset iinde olduunu, ger56 ekten ok skstrldn anlyorum. Soruyorum ona: Daha ok avlunun neresinde dolasrlar? Mutfak ve amasrhane yaknnda, cevabn veriyor. Peki, sen dur burada. Yok yok, benimle gel. Onunla birlikte Arap'a doru yryorum. Takkemin iinde yerlestirdiim nesteri kardm, sap avucumda, keskin taraf gizli. Gerekten, syledii yere yaklastmzda n de gryorum: Arap ve Girando adl bir Korsikal. Durumu hemen anladm: evre tarafndan uzaklastrlan Korsikal isi Araplara

anlatms. Galgani'nin, Pascal Marta'nn enistesi olduunu, ii para dolu bir tp tasyacak kadar ykl saylmak gerektiini bilmemesi imknszd. Eee Mokran, isler yolunda m? Saol Kelebek, sen naslsn? Yok aslanm, benimkiler pek yolunda deil, Galgani'nin dostum olduunu sylemek iin sizinle grsmeye geldim. Basna bir is gelirse, ilk nallan dikecek sensin Girando; ardndan sizler, gelirsiniz. Bu szlerimi nasl istersiniz yle kabul edin. Mokran doruldu. Boyu benimki kadar, asa yukar bir yetmis drt, stelik de genis omuzlu. Verdiim gzda gururuna dokunmus olmal, kavgaya baslamak iin davranyor ama ben, hemen pr! prl nesteri karveriyorum. Nester avucumda: Kmldanrsan kpek gibi gebertirim, diyorum. Herkesin stnn durmadan arand bir yerde beni silhl grmek Mokran' rktyor, tutumum ve silhmn uzunluu da onu ok etkiliyor. Kavga etmek iin deil tartsmak iin yerimden kalktm, diyor. Yalan sylediini bilmiyorum ama, dostlarnn nnde zevahiri kurtarmasna yardm etmek de benim karma uygun. Kibarca, bir ks yolu gsteriyorum ona: , Peki. Tartsmak iin ayaklandna gre...

 Galgani'nin dostun olduunu bilmiyordum, inein biri sanmstm, anlaman gerekir Kelebek, yolsuz kaldmza gre tymek iin para bulmak zorundaydk. Elbette! Hayatn kurtarmak iin mcadele etmek senin hakkn Mokran. Yalnz bu adamn dokunulmazl olduunu rendin. Baska yerde bul yolunu. 57 I Mokran elini uzatyor, skyorum, utttt ucuz Kurtuldum, eer herifi ldrseydim yarn Gyan'a gidemiyecektim. Bir hata yaptm neden sonra anlamstm. Galgani de benimle birlikte yryordu. Kendisine: Bu olaydan kimseye sz etme, dedim. Dega Babann basma eksimesini, beni azarlamasn istemiyorum. Tpn geri almas iin Galgani'yi kandrmaya alsyorum: Yarn, yola kmadan nce, diyor. Ertesi gn o kadar iyi sinmis ki, kmda iki tple, kendisini gremeden Gyan'n yolunu tutuyorum. Son gece, hcrede on bir kisiyiz, hi kimse azn amyor. Hepimiz, Fransa topralakrnda son gnmz

geirdiimizi dsnyoruz. Herkes, Fransa'y bir daha grmemek zere geride brakmann ve bilinmedik bir rejimle ynetilen mehul topraklara doru yol almann hzn iinde. Dega konusmuyor. Koridora bakan ve her yerden biraz daha esintili olan parmaklkl kapnn yannda benimle birlikte oturuyor. Dorusu byk bir sasknlk iindeyim. Bizi bekleyenler konusunda ylesine ilgisiz seyler duyduk ki memnun mu, zgn m, yoksa umutsuz mu olmak gerektiini kestiremiyorum. Bu hcrede yaknma oturanlarn hepsi de ev-renin adamlar. evreden saylmayacak tek kisi, Gyan'da dnyaya gelen kk Korsikal. Bu adamlar kendilerinden gemis gibi. Durumun ciddilii hepsini susturmus. Sigara dumanlar, koridor havasnn ektii bir bulut gibi kyor hcreden. Gzlerinin yanmasn istemeyenler duman bulutundan daha alakta oturmal. Andre Baillard'n dsnda kimse uyumuyor. Hayatn son anda kurtarms olmas Biallard'-n bu davransn doruluyor. Onun iin her sey, umut bile edilemeyecek bir cennet. Hayatmn filmi bir serit gibi gzlerimin nnden geiyor: Sevgi dolu, eitime byk nem veren, grgl

ve soylu bir aile evresindeki ocukluum, kr iekleri, rmaklarn mrlts, bahemizin bol bol verdii cevizlerin, seftali ve eriklerin tad; her ilkbaharda kapmzn nnde aan mimozann kokusu; evimizin ii ds, yaknlarmn davranslar, hzla gzmn nnden geip gidiyor. Beni ok seven anne58 min, ardndan da babamn her zamanki oksayc tatl sesi, oyuna armak iin baheden bana seslenen babamn av kpei Clara'nn havlamalar; hayatmn en gzel anlarndaki yoldaslarm ocukluumun kk

kz ve olan ocuklar, grmeyi dsnmeden seyrettiim bu film, bilinaltmn bana ramen harekete geirdii bu film makinesi, gelecein bilinmeyen gnlerine doru yola kmadan nce beklemeye geen son geceyi tatl bir heyecanla dolduruyor. Her seyi enine boyuna dsnmenin srasdr. Yasm yirmi alt, salk durumum ok iyi. Karnmda bes bin alt yz frang benim, yirmi bes bini Galgani'-nin olmak zere bol para var. Dega'nn iinde tasd ise on bin frank. Krk bin frangm olduunu dsnebilirim, nk Galgani parasn burada koruyamadktan sonra, gemide ya da Gyan'da haydi haydi koruyamaz. Bunu bildiinden gelip almad tpn. Galgani'yi de yanma almak sartyla bu paradan faydalanabilirim. Ona yardm etmem zorunlu, nk para benim deil onun. Paray onun iyilii iin harcyaca-m ama, ben de yararlanacam. Krk bin frank ok para, cezasn ekmekte olan mahkmlardan, serbest braklanlardan ve gardiyanlardan bir sr suorta satn alabilirim.

Yaptm hesabn sonunda kardm bilano olumlu. Guyana varr varmaz. Dega ve Galgani ile birlikte kamalym. Kafam, hep bu konuda isletmem gerek. elik sapnn soukluunu hissetmenin mutluluuyla, nesteri yokluyorum. Byle tehlikeli bir silh tasmak insana gven veriyor. Araplarla aramda geen olay srasnda, silhmn faydas grld. Sabahn ne doru, hcrenin parmaklklar nne yelken bezinden on bir torba sraland, her biri azna kadar dolu, zerlerinde de bir etiket. Parmaklklarn iine sarkan torbalardan birinin etiketini okuyorum: C... Pierre, yas otuz, boy bir metre yetmis , bel krk iki, ayak krk bir, numara X... Bu Pierre C... bizim Delifisek Pierrot, Paris'te isledii cinayetten -tr yirmi yl krek cezasna arptrlan bir Bordeaux'-lu. Onu iyi tanyorum, mert bir ocuk, evreden, hilesi hurdas yok. Torbann zerindeki etiket, G59 yan'daki krek cehennemi ynetmeliinin ne kadar iyi alstn ortaya koyuyor. Giysilerin gz kararyla dikildii ksladan ne kadar farkl. Burada her sey kaytl, herkes stne uygun gelen giysiler edinecek. Torbadaki aralktan Gyanda yasyan krek mahkmlarnn giysilerinin beyaz zerine, enine krmz izgili olduunu gryorum. Bu giysiyle kimse gzden kamaz.

Dsteyerek, kafamda mahkemenin, jri yelerinin ve savcnn grntsn canlandrmaya alsyorum. Ama beynim bana boyun emiyor, bu nedenle de hep normal grntler sunuyor. Conciergerie ya da Beaulieu'deki gnleri, yasadm gibi, btn canllyla hatrlamak iin yalnz, yapayalnz kalmak gerektiini anlyorum. Bu bana byk bir rahatlk veriyor, beni bekleyen toplum hayatnn baska ihtiyalar, baska tepkiler, baska tasarlar ortaya karacann farkndaym. Delifisek, Pierrot parmakla sokulup soruyor: Ne haber Kelebek, iyi misin? Ya sen? : Ben, hayat boyu Amerika'ya gitmeyi dsle-mistim. Kumarbaz olduumdan, gerekli paray bir trl toplayamadm. Eh, aynaszlar bu yolculuu bana bedava sundular. Fransa'da on bes yl hcrede yatmaktansa, Gyan'a gitmeyi ye tutuyorum. Yine de isin sonu nemli Pierrot, yle deil mi? Fransa'nn bir ksesinde kapatldm hcrede ldrman ya da dsknlkten can vermen czzam ya da sar hummadan gebermenden bin kere kt. Benim grsm bu. Benimki de, dedi Pierrot.

 Bak, su etiket sana ait. Eiliyor, okuyabilmek iin dikkatle bakyor ve heceliyor: Bu elbiseyi giymek iin sabrszlanyorum torbay asam da giyinsem, naslsa kimse bir sey demez. Nasl olsa iindeki esya benim. Brak da srasn bekle. Su ara basn derde sokmann gerei yok. En ufak bir drlt istemiyorum. Anlyor ve parmakln nnden ekiliyor. Louis Dega bana bakyor: Yavrum, bu son gecemiz, diyor. Yarn gzel lkemizden ayrlacaz. 60 I Bu gzel lkenin adaleti pek gzel deil Dega. Belki bizimki kadar gzel olmayan, ama aya sren-lere ok daha insanca davranan lkelere rastlarz. Geree ne kadar yakn dsndm o an bilmiyordum, gelecek hakl olduumu gsterecekti. Yeniden sessizlik kt hcreye. Gyan'a Hareket Saat altda hazrlk baslad. Grevli mahkmlar bize kahve getirdiler, sonra drt gardiyan grnd. Bugn beyaz elbiseler giyinmisler, tabancalar yine bellerinde, ilerinden birinin soi kolunda srman V vard, omuzu apoletsizdi.

 Hkmller, ikiser ikiser koridora kacaksnz. Herkes torbasn arayp bulacak, adlarnz torbalarn zerinde yazl. Torbay alp duvarn dibine ekilin, antanz nnzde yznz koridora dnk olsun. Torbalarmz nmzde sraya girmek iin yirmi dakika gemesi gerekti. Soyunun, giysilerinizi tulumunuzun kollaryla balayarak bir kn yapn. Tamam. Sen topia knlar ve hcreye koy... Giyinin, srtnza bir don, bir ynl fanila, bir izgili pantolon, bir ceket geirin, oraplarnzla pabularnz da giyin... Herkes isini bitirdi mi?

 Evet mubassr bey. Peki. Ynl uzun ceketi, yamur ya da souktan korunmak iin torbadan karp yannza aln. Torbalar sol omuza... ikiserle kolda ardmdan* yryn. Srmal nde, ikisi yanda, drdncs de en arkada kk dizimiz avlunun yolunu tuttu. Dki saat iinde de sekiz yz on krek mahkmu sraland. Dlerinde Louis Dega ile benim, krekten kaan Julot, Gai-gani ve Santini'nin bulunduu krk kisinin ad okundu. Bu krk kisi, onarlk sralar halinde dizildi. Her dizinin basnda bir mubassr var. Ne zincire vurulan grlyor, ne de bileine kelepe taklan, metre temizde, krk jandarma geri geri yryor. Elde silh bizi kolluyorlar, yol boyu byle gidecek, her birine palaskasndan tabancasn eken baska bir jandarma yol gsterecek. Kalenin kocaman kaps alyor dizi ar ar 61 ilerliyor. Kaleden kanlarn says arttka, elde makineli, jandarmalar kafileye katlyor, iki metre aktan mahkmlar izliyorlar. Byk bir merakl kalabaln, jandarmalar, mahkmlardan uzakta

tutuyor. Yolda giderken, evlerden birinin penceresinden hafife slk alndn duyuyorum. Basm kaldrdmda, pencerelerden birinde karm Nenette ile dostum An-toine D...'yi gryorum. Dega'nn kars Paul ile dostu Antonie Giletti baska bir pencerede. Dega da onlar grd, bakslarmz pencerelere dikildi, yryebildiimiz kadar yryoruz. Karm ve yllar sonra Marsilya'da bir bombardmanda len dostum. Antoi-ne' son grsm. Kimse konusmadndan ortalkta sessizlik hkm sryor. Ne hkml, ne mubassr, ne jandarma, ne de merakl kalabal gerekten yrek paralayc olan bu an bozmaya cesaret ediyor, herkes bu bin sekiz yz kisinin, bir daha dnmemek zere normal hayattan uzaklastrldnn farknda. # Gemiye biniyoruz. Biz, krk kisilik ilk dizi ambara, demir parmaklklarla evrili bir kafese gtrl-yoruz. Kafesin nnde bir tabel var. Okuyorum: 1 numaral kous, zel tutuklular. Tetik durmal ve devaml gzetlenmen. Herkese bir hamak veriliyor. Hamaklar asmak iin kafesin iinde bir sr engel var. Biri

beni pyor, Julot bu. O isini biliyor, on yl nce de ayn yolculuu yapt. Nasl davranmak gerektiinden haberi var. Bana: abuk syle gel, diyor. Torban, haman asacan engele tak. Buras iki kapal lumbozun yan, ama denize aldmzda lumbozlar alacak ve kafesin her yerinden daha ok hava alacaz. Dega'y ona tantyorum. O sra biri yaklasyor Julot adamn yolunu kesip: Gyan'a sa varmak istiyorsan buraya yaklasma. Anladn m? diyor Anladm, diye cevap veriyor beriki. Nedenini de biliyorsun deil mi,, Evet. yleyse al voltan. Herif uzaklasyor. Dega, bu kuvvet gsterisinden memnun, stelik memnunluunu gizlemiyor: Dkinizin yannda rahat rahat uyuyabilirim. Julot su cevab veriyor ona: Deniz kysnda tek penceresi ak bir evde, bizimle olduundan daha rahat, daha gvenli olamazdn. 62 Yolculuk on sekiz gn srd. Anlatlmaya deer olay bir tek: Bir gece, korkun bir lk herkesi uyandrd. Adamn biri, srtnda bakla l bulundu. Bak asadan yukar savrulmus, adamdan nce hama delip gemisti. Korkun bir silh olan bu ban uzunluu yirmi santimdi. Hemen yirmi bes otuz mubassr

tabancalaryla tfeklerini zerimize dorultarak haykrdlar: rlplak soyunun, abuk! Hepimiz soyunduk, zerimizi aryacaklarn anlamstm. Nesteri plak olan sa ayamn altna koydum, keskin az ayam kesmesin diye de sa bacamdan ok sola verdim arlm. Ayam nesteri gizliyordu. Drt kisi kafese girdi, elbiselerle pabularn iini aramaya koyuldular. Deri girmeden silhlarn braktlar, kap zerlerine kilitlendi ama dsardan da gz altnda tutuluyorduk, silhlar hep stmzdeydi. Seflerden biri: Dlk kprdayan kendini lms bilsin, dedi. Aramada bak, iyice sivriltilmis iki kaln ivi, bir mantar aacak, bir de altn para tp bulundu. Alt kisi, rlplak ortaya karld. Kafile baskan Binbas Barrot, yanndaki iki doktor ve gemi kaptanyla kageldi. Aynaszlar kafesten knca herkes, emir dinlemeden giyinmisti. Nesteri ayamn altndan alabildim. Mubassrlar, dibe ekilmislerdi. Barrot ortada duruyordu, tekiler merdivenin yannda yer aldlar. Tam karslarnda rlplak alt mahkm esas durusa gemisti.

Aramay yapan mubassrlardan biri, baklarn sahibini gstererek: Bak bunun, dedi, Evet, benim. Peki, dedi Barrot. Yolculuu makinelerin stndeki hcrelerden birinde yapacak. iviler, mantar aacaklar, ya da baklarn sahipleri de gsterildi, hepsi de malna sahip kt. rlplak, yanlarnda iki gardiyanla merdiveni trmandlar sonra. Yerde bir bakla altn tp duruyordu: Her ikisine karslk da bir tek adam vard. Genti, yirmi besinde var yok. Salam yapl, en azndan bir seksen boyunda, mavi gzlyd. Altn tp uzatan gardiyan: Bu senin deil mi? dedi. 63

 Evet benim. Tp eline alan Binbas Barrot: iinde ne var? diye sordu. yz Dngiliz Liras, iki yz dolar, beser kratlk iki elmas. Peki, doru mu bakalm. Tp ald. Dierleri de binbasnn evresine toplandndan iinden kan grmedik. Yalnz, Doru. Adn ne? dediklerini duyduk: Salvidia Romeo. Dtalyan msn? Evet efendim. Tp iin ceza grmeyeceksin ama bak iin greceksin. zr dilerim, bak banim deil. Byle konusma, bak pabucunun iinde bulundu, dedi aynasz. Tekrar ediyorum ki, bak bana ait deil. Demek ben yalancym? Hayr, yanlyorsunuz. Peki yleyse, bak kimin? diye sordu. Binbas Barrot. Senin deilse baska birinin olmas gerekiyor. Benim deil, o kadar. Scaktan haslanacan bir hcreye atlmak istemiyorsan syle ban kime ait olduunu. Bilmiyorum.

 Benimle dalga m geiyorsun ulan? Pabucunun iinde bak bulunuyor, kimin olduu belli deil. Enayi mi sandn beni? Ya bak senindi, ya da pabucunun iine kimin koyduunu bilirsin. Cevap ver. Benim deil, kimin olduunu sylemek de bana dsmez. Ben gammaz deilim. Yzmde gardiyanlarnkine benzeyen bir yan grebildiniz mi? Mubassr, vurun su herifin bileine kelepeleri. Disipline aykr davransnn hesabn vereceksin. Svariyle kafile komutan aralarnda konustular. Svari ikinci kaptana bir emir verdi, adam kosarak yukar kt. Az sonra elinde bilek kalnlnda bir ip ve deniz suyuyla dolu bir tahta kovayla dev yapl, Brtanyal bir tayfa grnd. Bizim italyana diz ktrp merdivenin son basamana baladlar. Tayfa 64 bilek kalnlndaki p Kovaya daldrd ve ar ar, btn gcyle, zavall mahkmun kaba etlerine, beline, srtna vurmaya baslad. Mahkmun azndan en ufak bir ses kmyor, sessizliinde kafesimizdekiler-den birinin protesto haykrs duyuldu: Itolu itler! Bu szler, herkesin haykrmaya baslamasna yetti de artt bile: Kaatiller! Namussuzlar! Kokusmus

herifler! Susmazsak zerimize ates amakla gzda veriyorlard ama biz daha beter baryorduk. Birden binbas bard: Su buhar verin! Tayfalar bir takm tekerlekleri evirdiler ve ardndan gl buhar stunlar zerimize fskrd. Gz ap kapayncaya dek herkes kendini yerde buldu. Buhar gs yksekliinde fskryordu. Hepimiz ortak bir korkuya kapldk, haslananlar yaknmaya korkuyordu, bu is bir dakika bile srmedi ama herkesin gzn yldrd. Anladnz sanrm efeler! En ufak bir olayda buhar fskrtrm. Tamam m? Kalkn ayaa! Aramzda yalnz kisi fena halde yanmst. Revire kaldrdlar. Krbalanan yanmzda brakld. Alt yl sonra benimle birlikte kamaa kalkacak ve lecekti. On sekiz gnlk yol boyunca, Gyan hakknda bilgi alacak, genel bir bilgi edinecek frsat bulduk. Julot bizi uyarmak iin elinden geleni yapmst ama hi bir sey sandmz gibi olmayacakt orada, rnein, Saint Laurent-du Maroni'nin kydan yz yirmi kilometre ierde, Maroni adl rman kenarndaki ky olduunu biliyorduk. Anlatyordu Julot: Cezaevi, Gyan'n merkezi olan bu kyn iindedir. Bu merkezde mahkmlar, snflara ayrlrlar.

Srgnler, hemen yz elli kilometre tede bulunan Saint Jean cezaevinin yolunu tutarlar. Krek mahkmlar da e blnr: Oraya varr varmaz adlar okunan ok tehlikeliler, Salut adalarna yollanmak zere disiplin blmndeki hcrelere atlrlar. Adada kalma sreleri ya zamanla kaytldr, ya da hayat boyudur. Bu adalar Saint - Laurent'dan bes yz kilometre uzaklktadr. kelebek 65/5 En byne Royale, dsaryla balants kesilen hcre mahkmlarnn konduu adaya Saint - Joseph, en kne de Seytan ad verilir. Krek mahkmlar, Seytan adasna gnderilmez. Seytan adasndakiler, genellikle siyas mahkmlardr.

 Tehlikeli saylanlar ikinci snfa girer: Bunlar Saint - Laurent'daki kampta kalr, bahvanlk ve tarm isleriyle urasrlar. Dhtiya duyulduka aralarndan birka en bell kamplar olan Orman Kamp, Charvin, Cascade, Crique Rouge ve lm kamp diye adlandrlan 42. Kilometre'ye gnderilirler. Normal snfa giren hkmller ynetmenliin emrinde, mutfak islerinde, kyn ve kampn temizlenmesinde ya da dier esitli islerde kullanlr. Marangozhane, boyahane, demirhane, elektrik, hallalk, terzilik atlyeleriyle amasrhane bunlardan faydalanlan yerlerdir. En nemli an, adaya varacamz andr. Hemen arlp hcreye konan hkml Adalardan birine gnderilir mutlaka; her trl tyme frsat kaybolmus demektir. Tek kurtulus yolu hemen yaralanmaz, dizlerini ya da karnn bereleyip hastanenin yolunu tutmak ve oradan kamay denemektir. Adalara yollanmaktan, her ne pahasna olursa olsun, uzak durmak gerekir. Bir umut kayna daha: Eer sizi adalara gtrecek gemi hazr deilse, hastabakcya para teklif edebilirsiniz. Hastabakc, eklem yerlerinize ineyle terebantin aslayabilir, sidie bulanms bir sa telini, mikrop kapmas iin etinize sokabilir. Ya da

kkrt koklatp doktora, atesinizin krka ktn syleyebilir. Birka gnlk bekleme sresi iinde, ne pahasna olursa olsun, hastaneye kapa atmak gerekir. Eer adnz okunmaz da dierleriyle birlikte kamp barakalarnda kalrsanz, harekete geecek zaman bulursunuz. Bu durumdakilerin kamp iinde grev almamas gerekir. Muhasebeciye rsvet verir, kyde lmclk, plk ya da oral sivil mteahhidin bk atlyesinde is bulabilirsiniz. alsmak iin her sabah kamp dsna kan ve aksam dnen kisi, kyde yasyan eski krek mahkmlar ve inlilerle iliski kurup kas hazrlklar yapabilir. Kyn evresinde66 ki kamplardan da uzak durulmaldr: Orada kalanlar ksa srede geberip gider. Hi bir mahkmun aydan faz^a dayanamad kamplar da vardr. Ormann iindeki bu kamplarda alsan hkml, gnde bir metre kp odun kesmek zorundadr. Btn bu deerli bilgileri Julot yol boyu bizlere anlatt durdu. O her seye hazrlkdyd. Krekten kat iin doru hcrenin yolunu tutacan da biliyordu. Bunun iin de, tpnn iinde bir kk bak, daha dorusu bir ak tasyordu. Gemi limana vardnda ba karp dizini yaracakt. inerken de herkesin

gz nnde yere yuvarlanacakt. Rhtmdan doru hastaneye gtrleceini umuyordu. Gerekten de umduu gibi oldu. Saint - Laurent - Du - Maroni Mubassrlar, stlerini deistirmek iin nbeti arkadaslarna braktlar. Srtlarnda beyaz elbiseler ve kasketlerinin yerine de koloniyal sapkalar giymis olarak geri dneceklerdi. Julot: Geliyoruz artku^ dedi. Btn lumbozlar kapatldndan ierisi dayanlmayacak kadar scakt. Buulu camlarn tesinden yesillikler seilebiliyordu. Demek Maroni Irmana girmistik. Sular amurluydu. nmzde uzanan balta girmemis orman yemyesil ve ok heybetliydi. Geminin ddyle tedirgis olan kuslar havalanyordu. Ar ar ilerliyor, bu kopkoyu, sk ve bol yesillii rahata inceliyebiliyorduk. inko daml ilk ahsap kulbeler grnmst. Kadnl erkekli zenciler, kaplarnn nnde geminin geisini izliyorlard. Geminin insan ykn bosaltmasna alskndlar, bize hi bir hos geldiniz isareti yapmaya yeltenmiyorlard. ddk sesi, pervane grltleri yaklastmz gsterdi, sonra makinelerin sesi kesildi. Sinek usa duyulurdu.

Kimse konusmuyordu. Julot bucan ams pantolonunun dizini yrtyor, kumasn kenarlarn iyice didikliyordu. Gverteye ktnda dizini yaracakt ardnda kan izi brakmamak iin Mubassrlar kafeslerin kapsn atlar, erle kolda gverteye dizildik. Dega, ortada Julot ve ben, drdnc sradaydk. Gverteye kld. Saat iki buuktu, mthis bir gnes s67 fr numaraya trasl basm ve gzlerimi iyice rahatsz etti. Rhtma dizildikten sonra iskeleye doru yneldik, ndekilerin iskeleye ayak basmalar yznden srann bir an duralamasndan yararlanp Julot'nun torbasn srtnda tutuyordum. Julot iki eliyle dizinin derisini ekti ve ba daldrarak yedi-sekiz santimlik bir yara at. Ba bana geirdi ve torbasn toparlad. Tam tahta iskeleye ayak bastmz srada kendini yere att ve asa kadar yuvarland. Hemen kaldrdlar, yaralandn grnce de sedyecileri ardlar. Senaryo nceden dsnld sekilde gemisti; Julot, iki sedyeci tarafndan gtrlyordu. Rengrenk bir kalabalk merakla bize bakyordu. Zenciler, stl kahve rengi olanlar, Kzlderililer, inliler, Beyaz

sprntler (bu Beyazlar cezalarn tamamlams eski krek mahkmlar olmalydlar) topraa ayak basan herkesi dikkatle inceliyor ve dierlerinin ardna sralanyordu. Mubassrlarn tesinde iyi giyimli siviller, yazlk giysileri iinde kadnlar, ocuklar; baslarnda koloniyal sapkalar, yeni gelenlere bakyorlard. Dki yz kisi olduumuzda, kafile yola koyuldu. On dakika kadar yrdk, kalaslardan yaplma, yksek bir kapya vardk. Kapnn stnde: Saint - Laurent - du Maroni Cezaevi - 3000 Kisi yazlyd. Kap ald, onarlk sralarla ieri girdik. Bir ki, bir, ki ars! Sryle krek mahkmu gelisimizi izlemeye kmst, iyi grebilmek iin pencerelere ya da koca taslarn tepesine tnemislerdi. Avlunun ortasna vardmzda yeni bir komut duyuldu: Durrr! Torbalar nnze koyun. Hey, sapkalar datsanza! Her birimize hasr sapkalar verildi, bu sapkajara gerekten de ihtiyacmz vard. Dki, kisi gnes arpmasndan yere devrilmisti bile. Kolu kalabalk bir aynasz listeyi eline aldndan, Dega ile

bakstk. Julot'nun sylediklerini hatrlamstk, nce Guitto'nun ad okundu: Suraya ge! Dki mubassr hemen onu evirip gtrdler. Suzini'ye, ardndan da Girasol'e ayn sey yapld. Jules Pingnard! Jules Pignard (bizim Julot) yaraland ve hastaneye gtrld. 68 Peki. Bunlar adalara gidecek olanlar, ardndan mubassr devam etti: iyi dinleyin. Adn okuyacam, srtnda torba-syla ne kacak ve su sar barakann, 1 numaral olann nnde yerini alacak. Bilmem kim, burada, v.s. Dega, Pierrot ve ben, dierleriyle birlikte barakann nne sralandk. Kap ald, asa yukar yirmi metre uzunluunda, dikdrtgen biiminde kousa girdik. Kousun ortasnda, asa yukar iki metre eninde bir geit vard; sanda ve solunda da, bastan sona kadar uzanan bir demir ubuk. Yatak - hamak yerine geen adr benzeri, bu ubuklarla duvar arasna gerilmisti, her adr bezinin de bir rts vars. Herkes diledii yeri seti. Dega, Delifisek Pierrot, Santori, Frandet ve ben yanyana yerlestik, hemen arkadas topluluklar kuruldu. Kousun iki ucuna yrdm: Sada duslar,

solda kenefler, esmelerden su akmyor. Pencerelerin parmaklklarna aslp ardmzdan gelen teki hkmllerin datmn izledik. Louis Dega, Delifisek Pierrot ve ben hayatmzdan memnunduk; bir kousa yerlestirildiimize gre, hcreye atlmyacaz demek. Yoksa, Julot'un anlatt gibi, oktan hcrede olurduk. Aksam bese doru isimiz bittiinde herkes memnundu. Grandet: Amma garip, dedi. Bu kafileden kimseyi hcreye atmadlar. Garip ama bylesi daha iyi tabii, dedi ve midemizi bulandrd. Grandet, koca bir kasay yrten adamdr. Yapt is btn Fransa'y kahkahalarla gldrmstr. Tropiklerde gndz ve gece birden bastrr, ne tan atar, ne alacakaranlk ker. Aksamn alt buuunda hava kararverirdi. Alt buukta, iki yasl krek mahkmu, getirdikleri gaz lmbalarn tavandaki engellere astlar. Bu fenerlerin s pek zayft. Kousun drtte karanlkta kalyordu. Dokuzda herkes uyudu; ilk heyecan gemis, millet scaktan baygn dsmst. Havada, en ufak bir kprt yoktu, herkes donla yatyordu. Dega ile Delifisek Pierrot'un arasna uzanms, fsldayarak konusuyorduk. Sonra uykuya kaldk.

Ertesi sabah, kalk borusu aldnda hava karanlkt. Herkes kalkt, ykand ve giyindi. Kahveyle 69 tf i' J -I birlikte hepimize bir somun ekmek verdiler. Ekmei, sahan ve esyalar yerlestirmek iin herkesin basucuna, duvara bir tahta aklmst. Dokuzda iki mubassrla gen, izgisiz beyaz elbise giymis bir krek mahkmu ieri girdi. Aynaszlarn ikisi de Korsikalyd, memleketlileri olan mahkmlarla kendi dillerinde konusuyorlard. Bu sre iinde de hastabakc, kousta geziniyordu. Yanma geldiinde: Naslsn Kelebek? diye sordu. Beni tandn m? Hayr. Ben Cezayirli Sierra'ym. Paris'te, Dante'nin yerinde tansmstk. Ha, simdi tahrladm. Ama sen 29 da buraya gnderildin. Simdi 33 ylndayz, hl tyemedin mi? Kamak o kadar kolay m sanyorsun? Hasta listesine yazl. Yanndaki dostun mu? Evet Dega dostumdur. Onu da yazyorum. Sen Kelebek, dizanteriye yakalandn. Sen ihtiyar, astm nbetleri geiriyor-sun. Saat

on birde, revirde grrm sizi. Konusacaklarmz var. Yoluna devam ederken yksek sesle baryordu: iinizde hasta olan var m? Parman kaldranlarn yanna gidiyor ve adlarn listeye geiriyordu. Tekrar nmzden getiinde, yannda, yz iyice yanms ihtiyar bir mubassr vard: Kelebek, sana sefim mubassr - hastabakc Bartiloni'yi tantyorum. Bay Bartiloni, su ikisi size szn ettiim dostlar. Peki Sierra, hastaneye geldiklerinde icabna bakarz. Bana gvenebilirsiniz. Saat on birde gelip koustan bizi aldlar. Dokuz kisiydik. Yryerek kamp barakalarnn arasndan getik, tekilerden yeni ve beyaza boyal zerinde bir krmz ha bulunan barakaya vardmzda ieri girdik; altms kadar hkmlnn sraland bekleme odasna getik. Bekleme odasnn her ksesinde, iki mubassr konmustu. Sierra, srtnda bembeyaz bir doktor gmleiyle grnd. Siz, siz, siz, gein, dedi bize. Girdiimiz odann doktor odas olduunu hemen anladk, ihtiyarlar ispanyolca konustu. Bu ispanyolu birden

tandm: Fernandez'di yahu, Paris'in Madrit kahvesinde Arjantinliyi temizleyen Fernandez. Aralarnda biraz konustular, sonra Sierra onu bekleme odasnn yanndaki blmeye geirip yanmza dnd. Kelebek, dur seni bir peyim. Sana ve dostuna yardm edebildiim iin ok memnunum. Bakn, ikiniz de hcre cezasna arptrldnz. Kelebek, seninki mebbet. Dega, seninki de bes yl. Arpanz var m? Var. Bana beser yz frank verin, yarn sabah hastaneye yatacaksnz. Sen dizanteriden. Sen de Dega, gece kapy vur, ya da daha iyisi nbetilerden birini arn ve Dega'nn boulacak gibi olduunu syleyin. Geri kalan ben zerime alyorum. Kelebek, senden istediim bir sey var. Kaacaksan zamannda bana haber

ver ki bileyim. Haftal yz franktan ikinizi de bir ay hastanede tutabilirler. Hemen harekete gemelisiniz. Fernandez keneften kt, gzmzn nnde Sierra'ya bes yz frank verdi. Ben ktmda da bin deil, bin bes yz frank uzattm ona. Bes yz geri verdi. Fazla diretmedim. Bana: Verdiin para aynasz iin, dedi. Ben senden para almam. Dost deil miyiz? Ertesi sabah, Dega ben ve Fernandez, hastanenin kocaman kouslarndan birine yerlestik. Dega geceyars hastaneye gtrld. Bizim kousa bakan otuz bes yaslarnda bir hastabakc, ad da Chatal. mzle ilgili olarak, Sierra'dan btn gerekli bilgileri alms. Doktor uradnda nne koyaca pisliim amip dolu olacak. Dega iin de, doktora kmadan nce biraz kkrt yakp basn havluyla rterek koklatacak. Fernandez'in bir yana davul gibi: Yanann iini srms, bir saat boyunca da btn gcyle flemis durmus. Hem o kadar iyi flemis, yanan yle sisirmis ki bir gz kapanms. Kous barakann birinci katnda, iinde ou dizanterili asa yukar yetmis hasta var. Hastabakcya, Julot'nun nerede olduunu

sordum. Tam karsdaki binada, diyor. Haber gtrmemi ister misin? 70 71 H Evet. Kelebek'le Dega'nn hastanede yattn syle. Pencereye ksn. Hastabakc, kousa, diledii zaman girip kabiliyor. Bu isi iin de kapy vurmas yeter, bir Arap ayor ona kapy. Bu Arap kapc, mubassrlarn yardmcln yapan bir mahkm. Kapnn sanda ve solundaki iskemlelerde mubassr, silhlar dizlerinin zerinde, oturuyorlar. Pencere parmaklklar raylardan yaplma. Bu parmaklklarn nasl kesileceini dsnyor, pencerelerden birinin basna k-yorum. Bizim binayla Julot'un arasnda gzel ieklerle dolu bir bahe var. Julot pencerede beliriyor, elindeki kara tahtaya tebesirle: AFERDN yazms. Bir saat sonra, hastabakc bana Julot'dan bir mektup getiriyor. Mektupta Julot: Sizin kousa gemeye alsyorum, diyor. Basaramazsam siz benimkine gelmeye bakn. Nedeni, yattnz kousta dsmanlarnzn bulunmas. Demek hastaneye geebildiniz? Cesaret, hepsinin

hakkndan geleceiz. Birlikte, ok ac ektiimiz Caen'n Bealieu cezaevi olay, Julot ile ok sk dostluk balaryla balanmamza yol at. Julot, bir ktk uzmanyd. Bu nedenle de kendisine ekili adam denirdi. Gpegndz, en gzel mcevherlerin kuyumcu vitrinine yayld saatte arabasyla grnrd. Yardaksnn kulland araba durur, yalnz motor alsmaya devam ederdi. Elinde koca bir ktkle Julot arabadan iner, bir vurusta vitrini paralayp mmkn olduu kadar ok mcevher kaparak arabaya atlar, son hzla kaard. Lyon, Angers Tours, Le Havre sehirlerinde basaryla is grdkten sonra Paris'in byk bir kuyumcusunu gzne kestirmis ve leden sonra buukta, asa yukar bir milyon franklk mcevher gtrmst. Kimliinin neden ve nasl anlasldn bana hi anlatmad. Yirmi yl hapse mahkm oldu ve drt yln sonunda kat. Bize anlatt gibi, Paris'e dnerken yakaland. Malna yataklk yapan adam aryordu, adam kzkardesine vermesi gereken paray vermemisti. Herif Julot'nun, evi yaknnda gezindiini grnce polise haber vermisti. Julot yeniden enselendi ve bizimle birlikte Gyan'a dnd. 72

Hastaneye gireli bir hafta oluyor. Dn Chatal'a iki yz frank verdim, ikimizi de hastanede tutmas iin her hafta dememiz gereken para bu. Sayg uyandrmak iin ttn olmayan hastalara ttn datyoruz. Altms yaslarnda bir sabkal Carora adl Marsilyal bir adam Dega ile dost oldu. Dega'nn akl hocas neredeyse. Gnde birka kere, ok paras var da bu durum kyde biliniyorsa (Fransa'dan gelen gazetelerden herkes, byk soygunlar okuyabilirdi) kamamas gerekli diyordu. Birlikte kaaca kisiler, kndaki tp yrtmek iin onu ldrebilirlerdi, Dega, ihtiyar Carora iie aralarnda geen konusmalar bana anlatt. Yirmi yldr buradan kprda-yamadna gre, ihtiyarn bir boka yaramayacan sylemeye alstm ama tnmad. Dega, ihtiyarn anlattklaryla ok etkilendi. Elimden geldiince onu desteklemeye, inancmla ayakta tutmaya alsrken baya zlyordum. Sierra'ya bir pusula gnderdim ve Galgani'yi bana yollamasn istedim. Uzun srmedi, ertesi sabah Galgani hastaneye yatt ama parmaklksz bir kousa. Nasl etmeli de tpn ona geirmeliydim? Galgani ile mutlaka konusmam gerektiini Chatal'a atm, kas hazrl yapmakta olduumuzu hissettirmeye alstm

biraz. Nbet deistirilecei srada Galgani'yi verandaya karacak ve para istemeden, pencereden benimle konusacakt. Galgani lende pencerenin altna getirildi, tpn avucuna koydum. Gzmn nnde, ayakta, tp yerlestirdi. Alyordu, iki gn sonra bana yollad dergiyi aldm, iinden bes tane binlikle zerinde Saol yazl bir kt kt. Dergiyi bana getiren Chatal paralan grmst. Szn etmedi ama, bir sey armaan etmek istediimde geri evirdi. Kamak istiyoruz, dedim ona. Bizimle gelir misin? Hayr Kelebek, baska biriyle szlestim. Ortam ktnda, bes ay sonra kamay deneyeceim. Hem daha hazrlkl, hem daha emin olacak bylesi. Sen hcreye atlacandan acele etmene hak veriyorum ama, bu demir parmaklklardan kurtulmak

73 epey g, olacak. Yardm konusunda bana gvenme, isimi tehlikeye atmak istemem. Burada, sakin sakin arkadasmn kmasn bekliyorum. Peki Chatal. Hayatta ak szl olmal, ben de bundan byle sana hi bir seyden sz etmem. Yine de, dedi, pusulalarn gtrr, istediklerini yaparm. Saol Chatal. O gece makineli tfek sesleri duyuldu. ekili adamn kat, ancak ertesi gn anlasld, iyi bir dosttu. Tanr yardmcs olsun, herhalde frsat kms, o da bunu karmamst. Dostum iin bylesi ok daha iyiydi. On bes yl sonra, 1948 de Haiti'deyim. Yanmda Venezuellal bir milyoner, kumar imtiyaz almak zere gazino mdryle grsmeye gelmistik. Bir aksam bol sampanya itiimiz gece kulbnden kyor-duk. Yanmzdaki kzlardan biri kmr gibi karayd ama tasral saygdeer Fransz ailelerin kzlar kadar iyi eitim grmst. Bana: Byk annem bir vodu rahibesidir, yasl bir Franszla yasar, dedi. Fransz Cayene'den kams, yirmi yldr byk annemle birlikte, durmadan kafay ekiyor, ad da Jules Marteau (*).

Birden aylverdim: Aman yavrum, beni hemen bykannenin yanna gtr. Haiti azyla, bizi son hzla gtren sofrle konusuyorduk. Isltlar iindeki bir barn nnden geiyorduk. Dur! dedim sofre. Bara girip bir sise per-no, iki sise sampanya, iki sise de rom aldm. Gidebiliriz. Denizin kysnda, beyaz boyal, krmz kiremitli sipsirin bir evin nnde durduk. Deniz suyu merdivene kadar ulasmst. Kz kapy vurdu, bembeyaz sal, uzun boylu bir zenci kadn kapya kt. Srtnda, ayak bileklerine kadar inen bir entari vard. Kadnlar aralarnda kendi dilleriyle konustular. Sonra kadn bana: Deri girin efendim, dedi. Buras sizin eviniz saylr. Tertemiz, kus ve balk dolu, karpit lmbasyla aydnlatlan bir salona girdik. (*) Marteau: Franszca eki anlamna gelir. Julot'y mu grmek istediniz? Simdi gelir, Jules, Jules! Bak, seni grmek isteyen biri var! Krekte klmz hatrlatan, mavi izgili pijama giymis, plak ayakl bir adam grnd.

 Ne o Kartopu, bu saatte beni grmeye gelen mnasebetsiz de kim? Kelebek mi, olur sey deil! Boynuma sarld: Yaklastr lmbay Kartopu, dedi, dostumun yzn bir greyim. Ta kendisi, sensin demek herif! Sensin ha! Hosgeldin yleyse, evim, azck param, kadnmn torunu, hepsi sana ait. Bir isaretine bakar. Pernoyu sampanyay, romu arka arkaya devirdik. Ama o sra Julot sark sylyordu. Adamlar yere vurduk ya herif; Gryor musun, serven gibisi yok. Ben Kolombiya. Panama, Kosta Rika ve Jamaika'dan getim. Asa yukar da yirmi yldr buradaym, bir erkein Taslayabilecei en iyi kadn olan Kartopu ile de ok mutluyum. Ne zaman gidiyorsun? Epey kalacak msn burada? ok deil, bir hafta kadar. Ne isin var? Gazinonun mdryle anlasma yapp kumar isini stmze almaya alsyoruz. Dostum, hayat boyu benimle birlikte bu marsk yatanda kalman isterim. Yalnz, gazino mdryle balant kurduysan herifle is yapmaya kalkma. Durumun iyiye gittiini grrse seni ldrtr. Verdiin te ok tesekkr ederim. Sana gelince Kartopu, turistlere yaptndan ok deisik bir vodu ayini hazrla. Dostum iin, gerek bir vodu ayini!

Her neyse, Julot kat. Ben, Ferrandez ve Dega hl bekliyorduk. Zaman zaman, dikkati ekmeden pencerelerdeki parmaklklar inceliyordum. Bunlar gerek birer rayd, kesilmesi imknszd, is kala kala kapya kalyordu. Gece gndz, silhl mubassr koruyordu bu kapy. Julot'nun kasndan bu yana, nbet daha da sklasmst. Devriyeler sk sk birbirini izliyor, doktor sevimsizlesiyordu. Artk Chatal kousa gnde iki kere ine yapmak ve atesimize bakmak iin uruyordu, ikinci bir hafta daha geti, iki yz frang yine dedim. Dega, kasn dsnda her seyden 74 75 sz ediyordu. Dn nesterimi grd ve sordu: Hl zerinde mi tasyorsun. Neden? Canm skkn cevap verdim: Canm ve gerektiinde seninkini korumak iin tasyorum. Fernandez ispanyol deil, Arjantinli, insan olarak ok iyi, gerek bir serven askls, ama ihtiyar Carora'nn gevezelikleriyle o da etkilendi. Bir gn Dega ile syle konustuunu duydum: Sylenenlere baklrsa, salk ynnden en iyi yer adalarms. Buras gibi deilmis oralar, hava ok daha serinmis. Dnsan

bu kousta bile dizanteri olabilir, kenefe girip karken mikrop kapmak o kadar kolay ki. Yetmis kisilik kousta, her gn dizanteriden bir, iki kisi lr. isin garip yan da, hepsi aksam deil, leden sonra sular

ekilmeye basladnda canverirler. Bir hastann sabah ld grlmemistir. Neden mi? Doann bir srr iste. Bu gece Dega ile mnakasa ettik. Ara sra, kapya bakan Arabn ihtiyatszlk edip ieri girdiini ve yz rtl hastalarn rtsn ektiini syledim. Basna bir sey vurup bayltabilir, birimiz giysilerini srtmza geirebilirdik (Hepimizde gmlek ve sandaldan baska sey yoktu naslsa). Bu klkla dsar ktm m, aynaszlardan birinin silhn kapardm kolayca. Sonra bu silhla onlar tehdit eder, kousa tkar ve kapy stlerine kilitlerdim. Hastane duvarnn Maroni Irmana bakan ynnden yere atlar, suya dalar ve akntya kendimizi brakp srklenirdik. Sonrasn da katktan sonra dsnrdk artk. Paramz da olduuna gre bir gemi ve ynla yiyecek satn alp denize alrdk naslsa, ikisi de plnm kesinlikle geri evirdiler, stelik elestirdiler de. Dste o an, iyiden iyiye gevsediklerini anladm, byk bir hayal krklna kapldm. Gnler geiyordu. Hastaneye gireli, neredeyse hafta oluyor. Kaabilmek iin nmzde on, bilemedin on bes gn

kalyordu. Bugn 21 Kasm 1933, tarihi bir gn. Kousa Saint - Martin'de, berberde ldrlmek istenen adam, Clousiot giriyor. Gzleri kapal, irin dolu, pek bir sey grd yok. Chatal koustan ktnda yanna gidiyorum. abucak, dier mahkmlarn on bes 76 gn nce adalara gnderildiklerini, kendisinin unutulduunu anlatyor. gn nce grevlilerden biri durumu ona bildirmis. O da gzlerine hintya damlatms, irin dolan gzleri sayesinde de hastaneye yatabilmis. Kamak iin can atyor. Her seye, gerekirse lme bile hazr olduunu sylyor, yeter ki buradan kaabilsin, bin frang var. Gzleri scak suyla ykandnda gayet iyi grmeye baslayacak. Kamak iin dsndklerimi kendisine anlatyorum, iyi buluyor plnm, yalnz mubassrlar sasrtmak iin iki - kisi birden kmak gerektiini sylyor. Yatak ayaklarn skebilir, ellerimizde demir ubuklarla nbetileri bayltabiliriz. Ona kalrsa, elimize tfek bile geirsek ates edeceimize inanmazd nbetiler. Barp yirmi metre kadar tede, Julot'nun kat barakalarda nbet tutan aynaszlar yardma arrlard. 77

NC DEFTER DLK KAIS HASTANEDEN TYYORUZ BU aksam Dega'nn, ardndan da Fernandez'in yakasna yapstm. Dega, yaptm projeye gvenmediini, hcre cezasndan kurtulmak iin de byk bir para demeye hazr olduunu belirtti. Bunun iin de, byle bir teklif aldn Sierra'ya bildirmemi, mmkn olup olmadn renmemi istiyordu. Chatal, ayn gn pusulam gtrd ve cevabn getirdi: Hcre cezasn kaldrtmak iin kimseye para verme, diyordu Sierra. Bu cezaya Fransa'dakiler karar verir, kimse, hatta cezaevi mdr bile kaldramaz. Eer hastanede byk umutsuzluk iindeyseniz, adalara giden MANA adl geminin yola ksnn ertesi gn kamay deneyebilirsiniz. Adalara doru yola kmadan nce sekiz gn kadar hcrede kalacaz, belki bylesi, hastanedeki kousta frsat kollamaktan daha iyi. Ayn pusulada Sierra, istersem, hastanenin ardna, bizi karacak bir tekne hazrlayabilecek durumda eski bir krek mahkmunu benimle grstreceini de belirtiyordu. Yllar nce

tahliye edilen bu Toulon'lu eski mahkmun ad Jesus'd, iki yl nce de Doktor Bourat'nn kasn hazrlamst. Kendisiyle grsebilmem iin, zel cihazlarn bulunduu bir pavyonda cierlerimin filmini aldrmam gerekiyordu. Pavyon hastanenin iindeydi ama, ayn gn rntgene gitmek zere sahte 78 bir izin kd hazrlayan eski mahkmlar da ieri girebiliyordu. Yalnz, rntgene girmeden nce tp karmam da sk sk tledi. Doktor akcierlere bakarken daha asalara gz gezdirmek de isteyebilirdi. Sierra'ya ulastrdm pusulada, Jess' rntgene yollamasn, Chatal'n icabna bakp ayn gn benim de ayn yerde bulunmam salamasn belirttim. Sierra o aksam haberi verdi, br gn saat dokuzda pavyonda olacaktm. Ertesi gn Dega ile Fernandez, hastaneden kmak istediler. MANA sabah yola koyulmustu. Kamptaki hcrelerden kaabilmeyi umuyorlard, kendilerine basarlar diledim, tasarladm plnda en ufak bir deisiklik yapmadm ama. Jesus' grdm. Kupkuru, yank tenli yznde iki korkun yara olan eski bir krek mahkmuydu. Bir gz

karssndakine baktka yasaryordu hep. Surat kt, baks ktyd. Bana hi gven vermedi, gelecekte hakl olduum anlaslacak. abucak konusuyoruz: Sana drt, en fazla bes kisi alabilecek bir tekne hazrlarm. Bir f tatl su, yiyecek, kahve, bir de ttn koyarm tekneye. kzlderili krei, bos un torbalar, yelkeni ve floku dikebilmen iin de ine iplik bulurum. Ayrca da bir pusula, bir palta, bir bak, bes litre de Gyan romu. Btn hepsine karslk iki bin bes yz frank alrm. Mehtap daha gn srer. Kabul edersen, drt gn sonra seni teknenin iinde, gecenin on birinden sabahn ne kadar beklerim. Tam sekiz gn sreyle. Sonra beklemem. Tekne

hastanenin iki duvarnn birlestii yerin tam karssnda olacak. Duvara tutunarak ilerle, nk iki metre tesinde bile olsan tekneyi gremezsin. Adama pek gvenim yok ama yine de evet diyorum. Paray grelim, diyor Jesus. Sierra ile yollarm. El sksmadan ayrlyoruz. Pek parlak bir baslang deil. Saat te Chatal, paray Sierra'ya gtryor. Tam iki bin bes yz frank. Kendi kendime: Galgani sayesinde bu paray gzden karabildim, diyorum, gerekten bir kumar. Allah vere de, herif bu parayla sabahtan aksama dek kafay ttslemese! 79 Clousiot ok memnun, kendine, bana ve pan-ma gveniyor. Kafasn kurcalayan bir tek sey var: Arap her gece deil ama, sk sk kousa giriyor. Ancak ge saatlarda pek grnmyor ortalkta. Baska bir sorun daha: Kendisine teklif yapmak iin kimi semeli? Nice evresinden bir Korsikal var, ad Biaggi. 1929 dan beri Gyan'da, sk denetlenen kousta bulunma nedeni de birini ldrms olmas. Tutuklu olarak

yarglanmay bekliyor burada. Clousiot ile birlikte, kendisiyle konusup konusamyacamz, meseleyi ne zaman aabileceimizi dsnyoruz. Biz alak sesle tartsrken on sekiz yasnda, kadn kadar gzel yzl bir olan yanmza yaklasyor. Ad Matu-rette, idam cezasna arptrlms, gen yasndan tr on yedi cezas mebbete evrilmis. Suu da, bir taksi sofrn ldrmek. Biri on alt, dieri on yedi yasnda olan iki arkadas, Arcezada birbirlerini sulayacaklarna, cinayeti islediklerini sylyorlard. Oysa sofrde bir tek kursun yaras vard. Durusmalar srasndaki bu tutumlar, onlar, btn krek mahkmlarnn gznde ok sevimli yapmst. Kadns grnsyle yanmza yaklasan Matu-rette, incecik sesiyle ates istedi. Sigarasn yaktktan baska, ona drt sigarayla bir kutu da kibrit armaan ettim. Tahrik edici bir glmsemeyle tesekkr etti, uzaklasmasn bekledik. Birden Clousiot: Kelebek be, dedi, galiba kurtulduk. Arap istediimiz zaman ve saatte kousa girecek. Bu is antada keklik. Nasl? Gayet basit: Kk Maturette'le konusup A-rabi kendine sk etmesini syleyeceiz. Bilirsin.

Araplar gen olanlara baylrlar. Bu merakn da bildikten sonra, olanla yatmak iin her gece kousa girmesi isten deil. Arabn, isimize gelen ge saatlarda kousta olmas da Maturette'in cilve yapmas ve grlmekten korktuunu sylemesiyle mmkn. Dsi bana brak. Maturette'e doru yryorum, beni davetkr bir glmsemeyle karslyor. O ilk tebessmyle beni ana dsrd kansnda. Hemen giriyorum sze: Yanlyorsun, abuk gir kenefe. 80 Kenere aogru yryor, oraaa Dasyorum anai-maya: Sylediklerimin tek kelimesini tekrarlarsan kendini lms bil. Meseleyi anlatyorum: Bizim iin sunu, sunu ve sunu, su kadar paraya yapar msn? Yapmazsan ne kadar istersin? Bize yardm etmekle mi yetinirsin? Yoksa birlikte gelmek mi istersin? Sizinle gelmek isterim oldu mu? Szlestik, anlastk. El skstk. Maturette yatt, ben de Clousiot ile bir seyler konustuktan sonra uzandm, Saat sekizde, Maturette pencerenin nne oturdu. Arabi armas bile gereksiz, herif kendiliinden sokuluyor, aralarnda alak

sesle bir konusma baslyor. Saat onda Maturette yorgann altna girdi. Biz, tek gzmz ak dokuzdan beri uyuma numaras yapyoruz zaten. Arap kousa giriyor iki tur atyor ve bir l buluyor. Kapy vuruyor, az sonra ieri giren sedyeciler ly kaldryorlar. Bu lm olay bizim isimize yarayacak, nk Arabn, gecenin hangi saatnda olursa olsun kousta gezinmesini dorulayacak. Bizim tlerimizi dinleyen Maturette, ertesi aksam on birde Araba randevu verdi. Kapc o saatta grnd, kn yata nnden geti, uyandrmak iin ayaklarndan ekti, sonra keneflere doru yrd. Maturette onu izledi. Bir eyrek sonra Arap dnd, doru kapya yrd ve kt. Ardndan da Maturette, bize bir sey sylemeden gitti, yatt. Ertesi gn de ayn sey tekrarland ama, saat on ikide, isler yolunda, A-rap, bizim olan ne zaman isterse o zaman gelecek. 27 Kasm 1933, tokmak olarak kullanlabilecek iki karyola aya hazr, leden sonra drtte Sierra'dan haber bekliyorum. Hastabakc Chatal, mektupsuz dnyor. Sadece: Francois Sierra, Jesus'un szlestiiniz

yerde seni beklediini bildirdi, dedi. Talihin ak olsun. Aksam sekizde de Maturette Arap'a: Gece yarsndan sonra gel, dedi. nk o saati geirince, ok daha uzun bir sre birlikte kalabiliriz. Arap da, gece yarsndan sonra geleceini syledi. Tam gece yars her sey hazr. On ikiyi eyrek gee Arap grnd, doru Muterette'nin yatana yneldi, ayaklarndan ekip kenefe yrd. Clousiotkelebek 81/6 dan hi ses gelmiyor. Ben kenef kapsnn ardna gizleneceim, Clousiot da dikkatini ekmek iin Arabn stne yryecek. Yirmi dakikalk bir beklemeden sonra her sey, abucak olup bitiyor. Arap keneften kyor Clousiot ile karslastnda sasrp: Gecenin bir saatnda kousun ortasnda dikilmis ne yapyorsun? diye soruyor. Git yat.

Ayn anda da karyola aya beynine iniyor ve Arap t karmadan yuvarlanyor. Hemen elbiselerini giyiyor, pabularn ayaklarma geiriyorum. Arabi yatan altna ekiyoruz, iyice gizlemeden nce abuk aylmamasi iin ensesine bir kere daha vuruyorum. Hesab tamam. Koustan seksen kisinin bir teli kprdamad. Ardmda Clousiot ve Maturette, hzla kapya yneliyor ve vuruyorum. Nbeti ayor, tokmam salladm gibi kt! indiriyorum kafasna. Tam karssndaki silhn dsryor, uykuya dalms olmal. Kendine gelmeden onu da bayltyorum. Benimkilerin sesi kmad. Yalnz Clousiot'nunki yere yuvarlanmadan nce bir Ah! ekti. Benimkiler iskemlelerine baygn yaylmslar, ncs boylu boyunca yere uzanms. Soluumuzu kesiyoruz. Bizce bu Ah! sesini duymayan yok. Gerekten de ses epey yksekti ama kimsenin kprdad yok. Herifleri kousa sokmuyor, silhlarn alyoruz yalnz. Clousiot nde, olan ortada, ben geride, bir fenerin g aydnlatt merdivenlerden iniyoruz. Clousiot demir parasn atms, benimki sa elimde, sol elimle karabinay tutuyorum. Asada

kimseler yok. evremizde gece mrekkepten farksz. Nehire doru uzanan duvar seebilmek iin ok dikkatli bakmak gerek, hzla ilerliyoruz. Duvara vardmzda meliyorum. Clousiot duvara kp ata binercesine oturuyor ve nce Maturette'i, ardndan beni yukar ekiyor. Karanlkta, duvarn br yanna atlyoruz. Clousiot bir ukura dsp ayan incitiyor. Maturette'le benim arzamz yok. Doruluyoruz, atlamadan nce tfei frlattk attk. Clousiot dorulmaya alsyor, ama yapamyor bu isi, bacan krdn sylyor. Maturette'i onunla brakp elimi duvara srerek uca kadar kosuyorum. Ortalk ylesine ka82 ranlk ki, iki duvarn birlestii uca vardmda kolumun boslua dstn farketmeyip yzst yuvarlanyorum. Nehirden doru gelen sesi de o srada duyuyorum iste: Siz misiniz? Evet. Sen misin Jesus? Benim. Bir an kibritini yakyor. Bulunduu yeri gz kararyla kestirebildim, suya girip yanna varyorum. Sandalda iki kisi oturuyor. nce sen k. Kimsin?

 Kelebek. iyi. Jesus, geri dnmek gerekiyor, arkadasm duvardan atlarken bacan krd. Al yleyse su krei de ek. kzlderili krei suya gmlyor ve hafif tekne, arkadaslarn bulunmas gereken yerle bizi ayran yz metreyi abucak alyor. Clousiot! diye sesleniyorum. Konusma Tanr askna, diyor Jesus. Gbek, akman aksana. Kvlcmlar kyor, bizimkiler grd kvlcmlar. Clociot Lyon usul slk alyor dislerinin arasndan. Bu slk hi grlt yapmyor, ama ok rahat duyulabiliyor. Sanki bir ylan sl. Durmadan sl aldndan doru yatt yere varyoruz. Gbek iniyor, Clousiot'yu kucaklayp kaya yerlestiriyor. Sonra Maturette'le Gbek atlyorlar. Bes kisiyiz teknede, su bordann iki parmak altna kadar ykseliyor. nceden haber vermeden en ufak bir hareket yapmayn, diyor Jules. Kelebek sen krek ekmeyi brak, krei dizlerinin stne koy. Dpi z Gbek! Akntnn da yardmyla tekne, hzla gecenin karanlna

dalyor. Bir kilometre tede, eski bir dinamonun ok kt aydnlatt cezaevinin nnden geerken nehrin tam ortasndayz, akntya kaplms akl almaz bir hzla yol alyoruz. Gbek de kreini sudan kard. Yalnz Jesus kreinin bir ucuyla teknenin dengesini salyor. Krek ekmiyor bile, tekneye yn veriyor. Artk konusabilir, sigara iebilirsiniz, diyor Je83 sus. Sanrm isler yolunda gitti. Kimseyi ldrmediinizden emin misiniz? Hay Allah beln versin! Beni uyuttun Jesus! diyor Gbek. Bana ok kolay bir kas olduunu syledin, anladm kadaryla hcre cezasna arptrlanlar tyyor. Evet yle Gbek. Sana sylemedim, nk yardm etmezdin. Oysa benim de bir adama ihtiyacm vard. Dertlenme. Enselenirsek her seyi ben zerime alrm. yle olmas daha doru Jesus. Bana verdiin yz kt iin biri lrse kellemin gitmesini, yaralanrsa mebbetlik olmay istemem. Gbek, diyorum, ikinize bin franklk bir armaanm var. Bak bunu beklemiyordum adamm. ok iyisin. Saol, kyde alktan geberiyoruz. Hapisten kurtulmak

ierde yatmaktan bin beter, insan ierde yatarken her gn kaynt kyor, bedavadan da faasn dzyorlar. ok ac ekmiyorsun ya? diyor Jesus. Clousiot'ya. iyiyim, diyor Clousiot. Ama krk bacamla ne yaparz Kelebek? Bakarz icabna. Nereye gidiyoruz Jesus?

 Nehrin aznda otuz kilometre gerideki bir ufak koya sizi gizleyeceim. Sekiz gn orada kalr, beklersiniz. Maroni'den ktnz gece denize vardnza inanmalar gerekiyor, insan avclar motorsuz teknelerle dolasrlar, onlar ok daha tehlikeli. Yaknnzda bir yerde duruyorlarsa, ates yakmak, konusmak, ksrmek basnza bel aabilir. Aynaszlarn teknesi ise motorlu, sizi gizleyeceim koya da giremezler. Tekneleri karaya oturur nk. Hava aydnlanyor. Sabahn drdne doru, yalnz Jesus'n bildii yeri uzun aramalardan sonra buluyor ve birbirine gemis aalarn arasna dalyoruz. Tekne yesillikleri yatryor, getikten sonra da bitkiler doruluyor ve sk bir yerde ardnda bizi gizliyor. Bu bitki rtsnn tesinde, bir teknenin ilerlemesine yetecek kadar su bulunduunu anlamas iin, insann sihirbaz olmas gerek. Bir saat sreyle, dallar iterek 84 f ilerliyor, ormann derinliklerine dalyoruz. Birden kendimizi kanala benzer bir yerde buluyor ve duruyoruz.

Suyun kys yemyesil otlarla kapl ve tertemiz aalar dev gibi. Saat alt ama gn s yapraklarn arasndan ieri pek szlemiyor bile. Bu heybetli kubbenin altnda, hi bilmediimiz binlerce hayvann sesi nlyor. Jesus Sekiz gn burada beklemeniz gerekli, diyor. Yedinci gn size yiyecek getireceim. Sk aalarn altndan asa yukar iki metre uzunluunda bir yerli kay karyor. Sular ykseldiinde, bununla Saint Laurent'a dnecek. Artk, kyda yatan Clousiot ile urasalm. Srtnda gmlekten baska sey olmadndan bacaklar plak. Baltayla kuru dallar tahta paras haline getiriyoruz. Gbek, Clousiot'nun bacana aslyor. Clousiot boncuk boncuk terliyor ve birden Dur! diyor, simdi daha az acmaya baslad. Kemiin yerine oturmus olmas gerek. Tahtalar krk bacan iki yanna koyuyor ve teknedeki kenevir ipiyle balyoruz. Clousiot simdi daha rahat. Jesus drt gmlek, drt pantolon, drt tane de yn ceket alms. Maturette'le Clousiot giyiniyorlar, ben Arabn giysilerini deistirmiyorum. Rom iiyoruz. Hareketimizden bu yana devirdiimiz ikinci sise, iimizi styor. Gbek: Yolcu yolunda gerek, diyor. Sz verdiiniz bin kt nerede? Bir kseye ekilip az sonra, gcr

gcr bir binlikle dnyorum. Hosa kaln, sekiz gn bir yere kprdamak yok, diyor Jesus. Yedisinde buradayz. Sekizinde denize alrsnz. Bu sre iinde yelkeni, floku dikin tekneyi dzeltin, her seyi yerli yerine koyun, dmenin menteseleri takl deil, onlar da takn. On gn geer de geri dnmezsek kyde tutuklandk demektir. Dsin iinde nbetiye saldrma da olduundan, epey grlt kopmustur. te yandan Clousiot, tfei duvarn dibine brakmadn sylyor. Duvarn tesine frlatlms, nehrin bu kadar yaknda olduunu bilemediinden tfek suya dsms olmal. Bylesi daha iyi, diyor Jesus. Silh bulunmazsa insan avclar bizi silhl sanrlar. Sizin iin en byk tehlike onlardan gelecei iin de, korkacak bir sey kalmaz. Dnsan avclarnda bir tabanca, bir de ksa kl vardr, t85 teklilerden ekinecek ve fazla ileri gidemeyeceklerdir. Eyvallah. Gizlendiiniz yeri bulurlarsa tekneyi brakp sudan uzaklasncaya kadar ormanda yrmek ve pusulada kuzeyi bulup hep o ynde ilerlemek gerekli. Dki gnlk bir yrys sonunda, talihimiz varsa, Charvein adl lm kampna Taslayabiliriz.

Orada birine para verip Jesus'e bulunduumuz yeri bildirmek gerekli, iki eski mahkm uzaklasyor. Bir ka dakika sonra tekneleri gzden kayboldu, ne bir ses duyuluyor, ne bir sey grlebiliyor. Gn s, aalarn arasndan hi grlmemis bir sekilde szyor. Gnesi tepeden alan ve asadan en ufak bir sn geirmeyen kemerler altndayz sanki. Hava iyiden iyiye snyor. Maturette, Clousiot ve ben yalnzz. Dlk yaptmz sey glmek: isler tereyandan kl ekercesine oldu. Tek dert Clousiot'nn baca. Kendisine baklrsa, baca aa dallaryla sarldndan beri durumu ok daha iyi. Hemen kahve stabiliriz. Bir ates yakyor, birer kupa kahvenin iine ham seker koyup iiyoruz. ok gzel geliyor. Dnden beri o kadar byk g harcamsz ki, ne esyalara bakacak halimiz var, ne de tekneye gz gezdirecek. Gerekeni daha sonra yaparz, zgrz, zgr. Gyan'a varal tam otuz yedi gn oluyor. Bu isi basaryla sonulandrrsak mebbetliim pek ksa srms olacak. Sayn Baskan, Fransa'da mebbet hapis ka yl srer? diyor ve bir kahkaha koyuveriyorum. Mebbete mahkm Maturette de glyor. Clousiot:

Simdiden zafer sarklar sylemeyelim dostlar, diyor. Henz Kolombiya'dan ok uzaktayz. Yank aa ktklerinden yaplan bu tekne, denize pek dayanacak gibi gelmiyor bana. Cevap vermiyorum, ak konusmak gerekirse, son ana kadar bu kayn, bizi, esas teknenin bulunduu yere gtrecek bir yerli kay olduunu sanmstm. Yanldm anlaynca da, ilk anda dostlarm rktmemek iin bir sey sylememistim, te yandan, Jesus durumu garipsemediine gre, genellikle kamak iin kullanlan tekneleri hi bilmediimi gstermek istememistim. Bu ilk gn konusmak ve orman <tenen bu yabanc yere alsmakla geirdik. Maymunlarla esit e86 sit minik sincaplar tepemizde takla atp duruyorlard. Yaban ve kk bir domuz tr olan baquire srs nehir kysna, su iip ykanmaya indi. Saylar en az iki bin kadard. Suya dalyor, yzyor, sarkan

kk kkleri koparyorlard. Nereden kt anlaslmayan bir timsah grnd, bir domuzun bacan yakalad. Hayvan baslad barmaya, derken dierleri timsahn stne ullandlar, koca aznn kenarlarn srmaya koyuldular. Timsahn her kuyruk darbesinde bir domuz, saa ya da sola uuyordu. Bir tanesi kendinden geti ve arka st suda yzmeye koyuldu. Arkadaslar onu hemen yediler. Koyun sular kana buland. Bu grnt tam yirmi dakika srd, timsah suya dalp kat. Bir daha da kmad ortaya. iyi uyuduk, sabah kendimize kahve pisirdik. Soyunmus teknede bulduum Marsilya sabunuyla suya girip ykanmstm. Maturette, nesretle nce benim, ardndan da Clousiot'nn sakaln iyi kt tras etti. Maturette'in sakal yok. Giymek zere ceketimi aldmda stnden klla, mor-siyah koca bir rmcek dst. Kllar ok uzun ve platin rengi bir kk yuvarlakla son buluyor, rmcek en azndan yarm kilo gelmeli, kocaman bir sey, tiksintiyle eziyorum. Teknede, kk su fs dahil ne varsa dsar kardk. Ama

suyun rengi efltun, sanrm Jesus bozulmasn diye fazlaca permanganat koymus. Sk sk kapatlms siselerde kibrit pleri ve plerin yanmasn salayan ecza srlms kibrit kutu kenarlar vard. Pusula, bir okullu pusulas, yalnz kuzeyi, gneyi, douyu ve baty gsteriyor, derecesi yok. Direin ykseklii ancak iki buuk metre geldiinden, un torbalarn trapez biiminde dikip ucuna bir ip ekliyoruz, ikizkenar gen biiminde bir de flok yapyoruz, dalgalara kars teknenin basn yksek tutmay salayacak. Direi yuvasna yerlestirirken teknenin dibinin pek salam olmadn farkediyorum. Direin girdii yuva yenmis ve iyiden iyiye asnms. Dmenin salam durmasn salayacak kap menteselerini tutan vidalar takarken, tereyana girercesine gmlyor vidalar tahtaya. Bu tekne rms. Jesus namussuzu bizi lme gnderiyor. Dim kanyarak durumu dier87 lerine de gsteriyorum, onlardan bir sey saklamaya hakkm yok. Ne yapabiliriz? Jesus tekrar geldiinde, bize daha emin bir tekne bulmaya zorlarz. Bu is iin silhn kaparz, ben yanma bamla baltay alr, Jesus'la birlikte kyde yeni bir tekne aramaya karm. Bu aslnda byk bir kumar, ama tabutla denize

almaktan daha tehlikesiz. Yiyecek ynnden durumu muz daha iyi. Bir damacana zeytinya ile manyoka unu dolu kutular var. Bu kadaryla insan epey yol alr. Bu sabah garip bir olaya tank olduk: Kursun suratl bir maymun srs, kara ve kll suratl bir baska maymun srsyle dst. Kavga srasnda evreye srayan dallardan biri de bizim Maturette'in kafasn buldu, ceviz byklnde bir sis olusuver-di. Bes gn drt gecedir buradayz. Bu gece ortal seller gtrd. Yaban muz yapraklaryla yamurdan korunmaya alstk. Su parlak yapraklarn zerinden akp gidiyordu, ayaklarmzn dsnda bir yerimiz slanmad. Sabah kahve ierken Jesus'n ne byk bir cani olduunu dsnyordum. Tecrbesizliimizden yararlanp bize bu rms tekneyi sokmak ne korkun! Bes yz, ya da bin frank iin insan mutlak bir lme gnderiyor. Bize baska bir tekne bulmasn saladktan sonra, Jesus' ldrp ldrmeyeceimi dsnyorum. Alakargalarn lklar kck dnyamz allak bullak ediyor, ylesine tiz ve rahatsz edici sesler ki bunlar, Maturette'den palay kapp giderek bir gz atmasn istiyorum. Bes dakika sonra grnyor ve

pesinden gelmemi isaret ediyor. Teknenin bes yz metre kadar tesinde bir yere varyoruz ve iri bir horozdan iki kere byk, nefis bir sln havada asl buluyorum. Bir kementle tutulmus, tek bacandan bir dala bal, asa sarkyor. D paralayc sesleri kesmek iin bir pala darbesiyle boynunu uuruveriyorum. Hayvan elimle tartyorum, en azndan bes kilo arlnda. Horozlarnki gibi mahmuzlar var. Sln yemeye karar veriyoruz ama dsnnce, tuza birinin kurduu ve bunun gibi birka tane daha bulunmas gerektii aklmza geliyor. Bir gz atalm ba88 kalm. Geri dnyor ve garip bir seyle kk koyun on metre kadar gerisinde, otuz santim yksekliinde, birbirine gemis sarmask ve yapraklardan meydana getirilmis bir itle karslasyoruz. Bu it su boyunca ilerliyor. Zaman zaman bir kk kapya rasgeliniyor, kapdaki tahta paracklaryla gizlenmis pirin telden kement de ucundan, esnek bir aa dalna balanms. Hemen hayvann ite taklp geit bulmak iin it boyu ilerleyeceini anlyorum. Kapya rasladnda girecek bir aya tele taklacak ve esnek dal harekete getirecek. Ve hayvan, tuzaklar kuran avc gelene kadar da havada asl kalacak.

Bu bulus epey canmz skt. it eni konu bakml olduuna gre eski deildi, ele gemek tehlikesiyle kars karsyaydk. Gndzleri ates yakmamamz gerekiyordu, naslsa avc da geceleri, gelmezdi. Tuzaklarn bulunduu yeri devaml gzetlemek iin nbet tutmaya karar verdik. Tekne dallarn altnda gizli naslsa, yiyeceklerimizle tm ara-gerelerimiz de sk ormanda. Ertesi sabah onda ben nbetiyim. Gece sln ve horozu andran hayvan yedik. Haslama mze de ok iyi geldi. Haslanms bile olsa, et nefisti. Her birimiz ikiser sahan devirdik. Evet, az nce de dediim gibi sabah ben nbetiydim ama, ok iri kara ve her biri koca koca yapraklar dev boyutlu yuvalarna tasyan manyoka karncalar merakm uyandrd. Nbeti mbeti unuttum gitti. Bu karncalarn boyu bir buuk santim kadar var, stelik de bacaklar epey uzun, yani yksekte duruyorlar. Her biri, koca koca yapraklar tasyabiliyor. Yapraklarn kopardklar bitkiye kadar peslerinden gidiyoruz ve orada byk bir rgt ile karslasyorum. Bir kere, paralar hazrlayan ve grevleri kesicilik olan karncalar var. Byk abuklukla

koca bir muz yapran kesiyor, inanlmaz bir ustalkla bu yapra paralara ayryorlar, paralar yere dsyor. Asada, ayn trden ama biraz daha deisik bir dizi karnca var. enelerinin bir yan gri izgili. Yarm halka olmus, tasyc karncalar denetliyorlar. Tasyclar sadan srayla geliyor ve soldaki karnca yuvasna gidiyorlar. Sraya girmeden nce yklerini srtlyor, ancak, yklenip sraya 89 girmekte gsterdikleri acelecilik yznden tkanmalara yol ayorlar. Bunun zerine de polis karncalar duruma hakim oluyor ve isilerden her birinin almas gereken yeri gsteriyorlar. Bir isi karncann ne su islediini anlayamadm ama sradan karld, jandarmalk grevini stlenen iki karnca da, basndan ve gvdesinin altndan onu kestiler. Polisler iki isi karncay durdurdular, isiler yklerini kenara braktlar, ayaklaryla yerde atklar ukura ldrlen karncann bas gvdesinin st ve alt paralar kondu, st toprakla rtld. Gvercinler Adas

Bu kck dnyaya bakmak ve askerleri izleyerek denetimlerini yuvann girisine kadar srdrp srdrmediklerini anlamak ylesine ilgimi uyandrmst ki, bir ses: Kprdarsan kendini l bil. Dn geri! deyince sasjrdm kaldm. Belden yukars plak, haki sortlu, ayanda bir ift krmz deri izme bulunan bir adamd bu. Elinde bir ifte tutuyordu. (Orta boylu ve tknazd, gneste iyice yanmst. Bas plakt, gzleri ve burnu koyu mavi, dvmeli bir maskeyle kaplyd. Tam alnnn ortasna da dvmeyle bir karafatma yaplmst. Silhl msn? Hayr. Yalnz msn? Hayr. Ka kisisiniz? . Beni arkadaslarnn yanna gtr. Gtremem, nk birinde tfek var, niyetini renmeden seni ldrmek istemem. yle mi? Kmldama yerinden ve alak sesle konus bakalm. Hastaneden kaan mahkm sizler misiniz? Evet. Kelebek hanginiz? Benim Eh yleyse, kasnla kyde gerek bir ihti-

90 ll yaptn herkese anlatabilirsin? Cezasn tamamlayp, kyde yasayan eski mahkmlardan yars tutukland. Yanma yaklast, tfeinin namlusunu yere eip elini uzatt ve: Ben maskeli gezen Brtanyal-ym, sana szm eden kt m hi? Hayr ama, insan avcs olmadnz ortada. Haklsn, hokko (*) yakalamak iin buralara tuzak kurarm. Kaplan, tuzaa dsenlerden birini yemis olacak, daha nce siz bulup mideye indirmediy-seniz tabi. Biz yedik. Kahve ier misin? Srtnda tasd antada bir termos var, bana biraz kahve veriyor, kendi de iiyor. Gel de dostlarmla tans, diyorum ona. Geliyor, bizimle oturuyor. Tfek numarasn anlaynca tatl tatl glyor. Bana: Neden inandm biliyor musun? diyor. Herkes yannza tfek aldnza inandndan hi bir insan avcs pesinize dsmek istemedi. Yirmi yldr Gyan'da yasadn sylyor bize, krek cehenneminden kurtulan da bes yl olmus. Krk bes yasnda. Yzne dmeyle byle bir maske yaptrmak enayiliini gsterdiinden Fransa'daki hayat artk

onu ilgilendirmiyor. Ormana baylyor ve ormanda geinip gidiyor. Geim kayna da ylan derisi, kaplan postu, kelebek kolleksiyonu. zellikle canl hokko av. Hani o yediimiz kus. Dki yz elli franga satyor tekini. Parasn vermeyi teklif ediyorum, kzyor ve reddediyor. Dste bize anlattklar: Bu yaban kus bir orman horozu. Tabi hayatnda ne tavuk grms, ne horoz, ne de insan. Bir tane yakaladm m hemen kye gtryor ve kmesi olan birine satyorum. Kmesi olanlar hokko ararlar hep. Tamam m. Hava kararrken hayvan koyarsn kmesin iine. Sabah kapy atn m bakarsn en nde durmus, sanki kan horozlarla tavuklar sayyor. Peslerinden gidiyor, onlar gibi karnn doyururken sana, soluna, yukar, asa, evresindeki sk aalklara bakyor. Esi bulunmaz bir oban kpei. Aksam (*) Hokko: Amerikan hindisi ya da kara hindi denilen bir esit Sri kus. 91 yine geiyor kapnn kenarna, bir ya da iki tavuun eksik geldiini nasl anlyor bilinmez. Anlyor ama. Ve gidip onlar buluyor. Dster horoz olsun, ister tavuk, saatinde kmese girmelerini salamak iin hepsini

gagalayarak ieri sokuyor. Fare, ylan, rmcek, krkayak, yan gibi ne kadar zararl hayvan varsa hepsini

ldryor. Havada bir yrtc kus grmesin, hemen btn hayvanlar otlarn arasna gizleyip canavara kars kyor. Bir daha ayrlmyor kmesten. Bu olaanst kusu, biz de adi bir horoz gibi yalayp yutmustuk. , Maske takan Brtanyal, Jesus, Gbek ve otuz kadar eski mahkmun Saint - Laurent jandarma nezarethanesine atldn anlatyor. Katmz binann evresinde dolasan biri olup olmad arastrlyor. Arap da jandarma nezarethanesinin hcrelerinden birinde. Tecrit edilmis, bizimle isbirlii yapmakla sulanyor. Basna vurduumuz iki darbe fazla iz yapmams, oysa aynaszlarn kellesinde sisler var. Mahkmlar karmakla urasmadm bildiklerinden bana ilismediler hi, diyor Brtanyal. Sonra da Jesus'n, namussuzun teki olduunu sylyor. Teknenin szn ettiimde bir gz atmak istiyor. Grr grmez de basyor kalay: Yahu, bu herif sizi dosdoru mezara gnderecekmis! Bu tekne, ak denizde bir saatten fazla gitmez,

ilk siddetli dalgada ikiye blnverir. Sakn bununla yola kmayn, intihar olur. yleyse ne yapalm? Mangrn var m? Var. Ne yapman gerektiini sana syleyeceim. Daha da iyisi, sana yardm edeceim. Bu yardm hak ediyorsun! Srf dostlarnla birlikte kurtulman salamak iin yardm edeceim hem. Ne pahasna olursa olsun, kye yaklasmayacaksnz bir kere. iyi bir tekne bulmak iin de Gvercinler Adasna gitmek zorundasnz. Bu adada asa yukar iki yz czzaml yasar. Orada gardiyan ya da musabbr gibi biri de yok, salkl kisiler gitmez. Gvercinler Adasna, doktor bile hi uramaz. Her gn sabah sekizde bir tekne, yirmi drt saatlik yiyeceklerini getirir. Hasta92 nede alsan hastabakc, adann czzaml iki hastabakcsna bir sandk il brakr, bu czzaml hastabakclar da rahatszlanan olursa onlara bakar. Na gardiyan, ne insan avcs, ne de papaz urar adaya. Czzamllar, elleriyle yaptklar ottan kulbelerde yasarlar. Bir araya geldikleri kocaman bir de toplant salonlar vardr. Gnlk yiyeceklerine renk katmalarn salayan rdek ve kaz gibi kmes

hayvanlar beslerler. Adann dsnda resmen bir sey karamazlar, satamazlar ama Saint - Laurent, Saint Jean ve Hollanda Gyan'mn Albina sehrindeki inlilerle el altndan is grr, kaaklk yaparlar. Hepsi de tehlikeli birer kaatildir. Birbirlerini ldrdkleri ender grlr, ama gizlice adadan ktklarndan esitli sular isler, islerini bitirince de adaya dnp sinerler. Bu tr gezilere kmak iin de, komsu kyde duran birka yelkenli tekneleri var. En byk su, tekne sahibi olmaktr. Aynaszlar, Gvercinler Adasna gelen ya da giden ufack bir kaya bile ates aarlar. Bu nedenle de, czzamllar, teknelerini tasla doldurup batrrlar. Tekneye ihtiya duyduklarnda dibe dalp taslar bosaltrlar, tekne de su yzne kar. Adada Fransa'nn her blgesinden ve her rktan insan vardr. Sonu: Elindeki tekne ancak Maroni rmanda yol alman salar, o da, fazla yklenmemek sartyla! Denize almak iin baska bir tekne edinmelisin, bu is iin de en iyisi Gvercinler Adasna gitmektir. Nasl gidebiliriz oraya? Syle. Ada grnene kadar ben sana nehirde yol gsteririm. Tek basna bulamaz, yolunu sasrrsn sen.

Nehrin az asa yukar yzelli kilometre geride, dolaysyla da geriye doru gitmemiz gerekecek. Ada, Saint - Lourent'dan da elli kilometre uzak. Seni mmkn olduu kadar yakna getireceim. Sonra yanmza alacamz bir yerli kayna atlayp geri dnerim, sen adada basnn aresine bakarsn. Neden bizlerle birlikte adaya gelmiyorsun? Hayatm, dedi Brtanyal, cezaevi ynetmeliinin teknesinin urad iskeleye bir kere ayak bastm. Gndz gzyle grdklerim bana yetti ve artt bile. Kusura bakma dostum, hayatta bir daha bu adaya ayak basmam. te yandan onlarn yaknnda dur93 ma*, cuzzamara KonusmaK ve pazarlk etmek dayanabileceim bir sey deil. Dolaysyla sana faydadan ok zararm dokunur. Ne zaman yola kyoruz? Hava kararrken. Saat ka Brtanyal? . Peki yleyse, ben biraz uyuyacam. Hayr, neyin var neyin yoksa tekneye yklemen ve dzene koyman gerekir. Ne gerei var. Bos tekneyle gider, sonra dner burada mallarmza bekilik eden Clousiot'yu alrm.

 Dmknsz. Gndz gzyle bile olsa asla bulamazsn buray, stelik gndz, nehirde grnme-melisin de. Henz pesinizi brakmadlar. Nehirde dolasmak ok tehlikeli. Aksam oluyordu. Gitti kay getirdi, bizim teknenin arkasna baladk. Clousiot, dmen yerine kullandmz krei kapan Brtanyal'nn yannda, Ma-turette ortada, ben ndeyim. Glkle koydan kyoruz, rmaa vardmzda karanlk iyiden iyiye kyor. Koyu krmz, koca bir gnes deniz ynnden

ufku atese veriyor. Koca bir senlik atesinin binlerce sn, birbirinden daha parlak, krmzdan da krmz sardan da sar olmak, renklerin birbirine karst yerlerde daha da alacal bulacal bir hal almak iin bousuyor. Yirmi kilometre nmzde, gmss ve pembe parltlarla denize dklen heybetli nehrin az, aka grlebiliyor. Brtanyal: Cezirin sonu, diyor. Bir saat sonra med kendini hissettirecek, ondan yararlanarak Ma-roni'yi kacak, bylece zorlanmadan, ykselen sularn itmesiyle adaya abucak varabileceiz. Karanlk birden kveriyor. Dleri, diyor Brtanyal. Btn gcnle krek ek ki nehrin ortasn bulalm. Artk sigara imeyin. Krekler sulara gmlyor, olduka abuk, fas fus, fas, fus, aknty asyoruz. Brtanyalyla krekte ok iyi anlastk, teklemeden ekiyoruz. Maturette elinden geleni yapyor. Nehrin ortasn tuttuka, ykselen sularn bizi ittiini daha iyi hissediyoruz. Hzla kayyo94 TUZ delSIKIIK ner yam cuae u uuyuauyui. Ykselen sularn gc artyor ve bizi gitgide daha hzla itiyor. Alt saat sonra adann ok yakmndayz,

doru stne gidiyoruz. Asa yukar nehrin ortasnda belki biraz saa doru koca bir leke. iste oras diyor Brtanyal alak sesle. Hava pek karanlk deil, ama nehri kaplayan sis yznden bizi farketmek epey g olmal. Yaklasyoruz. Kayalarn biimi iyiden iyiye seildiinde, Brtanyal teknesine atlyor ve abucak zyor ipi. Alak sesle: Talihiniz ak olsun dostlar! demekle yetiniyor. Saol. Bir sey deil canm. Brtanyalnn idaresinden kan tekne doru adann stne dsyor. Biraz dzeltmeye ve ynn deistirmeye alsyorum ama basaramyorum, akntnn srklemesiyle sulara sarkan bitkilerin iine dalveriyorum. Krekle frenlemeye alsmama ramen ylesine hzla geldik ki, dallar ve aa yapraklar yerine bir kayaya raslasam tekneyi paralayacak, yiyecek, ara-gere, her seyi yitirecektik. Ivlaturette suya atlyor, tekneyi ekiyor ve kendimizi koca bir bitki rtsnn altnda buluyoruz. ekiyor, ekiyor, balyoruz tekneyi. Biraz rom iiyoruz, sonra ben dostlarm teknede brakp trmanyorum. Pusula elimde, bir sr dal krp yola kmadan nce yanma aldm un torbas paralarn saa sola

ilistirerek ilerliyorum. Bir sk gryor, birden sesler duyuyor ve kulbe farkediyorum. ilerliyor, kendimi nasl tantacam kestiremeden ellerine dsmeyi tasarlyorum. Bir sigara yakyoru. Isn zerime tutulduu sra, kk bir kpek de havlayarak saldryor, bacaklarm srmak iin atlyor, zplyor. Allah vere de kpek czzaml olmasa, diyorum kendi kendime. Hay enayi hay, hi kpekte czzam olur mu? Kim o? Kim var orada? Marel, sen misin? Krekten kaan biri var. Burada isin ne? Malmz m almaya geldin? Yoksa ok malmz m var sanyorsun? Hayr, yardma ihtiyacm var. Bedava m, yoksa pesin para karsl m? 95 u eneni De tsayKus. Kulbelerden drt glge frlyor. Ar ar yaklas arkadas, bahse girerim, tfekli kaak sensin. Tfek yanndaysa yere brak, burada senin iin en ufak tehlike yok. Evet, o adam benim ama tfek yanmda deil. Yryorum, iyice yanlarna yaklastm, hava karanlk ve yz hatlarn seemiyorum. Sersem sersem elimi uzatyorum, tabi kimse bana dokunmuyor. Byle bir

hareketin burada yaplmadn neden sonra anlyorum: Hastalklarn bana da bulastrmak istemiyorlar. Kulbeye girelim, diyor Baykus. Bu kulbe, masann stne konmus bir ya kandiliyle aydnlatlyor. Otur. Arkalksz, saman kapl bir iskemleye kyorum. Baykus ya kandili daha yakyor ve birini tam nmdeki masann stne brakyor. Hindistancezivi yayla yaklan bu kandilin fitilinden kan koku mide bulandrc. Ben oturuyorum, onlar bes kisi ayakta, yzlerini gremiyorum, nmde lmba yandndan benim yzm seiliyor, onlarn da istedii bu. Baykus enesini tutmasn hatrlatan ses: Ylan bal, diyor, git bak bakalm byk eve. Oraya getirmemizi isteyip istemediklerini anla. Toussaint da kabul ediyorsa, cevabn abuk getir. Dostum, burada sana hi bir sey ikram edemeyiz. i yumurta imek istersen baska tabi. nme, ii yumurta dolu bir sepet koyuyor. Yemem, saolun. Samda, ok yaknma biri oturuyor ve o an, ilk kez bir czzaml yz gryorum. Korkun bir sey, basm

evirmemek ve duyduum tiksintiyi ona gstermemek iin byk aba harcyorum. Burun erimis gitmis, ne kemik kalms ne et. Yalnz suratn ortasnda bir delik var. Dikkat edilsin, iki delik demiyorum, tek, iki franklk byklnde bir delik. Alt dudann sa yan yenmis, upuzun ve sar dis, akta st ene kemiine girip kyor.. Bir tek kula var, Sargl elini masann stne koyuyor. Bu, adamn sa eli. iki parmakl sol eliyle kaln ve upuzun bir puro 96

tutuyor Puroyu herhalde olgunlasmams ttn yapraandan yapmslar, nk rengi yesilimtrak. Sol gznn gz kapa var, sada o da yok. Derin bir yara qzden baslayarak btn aln geip sk, ak dsms , salarn arasnda kayboluyor. ok bouk bir sesle: Sana yardm ederiz dost, diyor. Benim gibi olman istemem. Saol. Adm Korkusuz Jean, Paris'in ds mahallelerindenim. Gyan'a geldiimde senden yakskl salkl ve ok daha glydm. On ylda bak ne hale geldim. Sana bakan yok mu? Var. Sumogra ya inelerine baslayal beri daya iyiyim. Bak. Basn evirip yznn sol yann gsteriyor: Bu taraf kurumaya baslad. Byk bir acma hissi duyuyor ve dostluumu belirtmek iin sol yanana dokunmaya kalkyorum. Hemen kendini arkaya atyor ve: Bana dokunmak istediin iin tesekkr ederim, diyor, ama bir czzam-lya asla dokunma, sahanndan yemek yiyip kupasndan su imeye yeltenme. Simdilik bir tek czzaml yz grms durumdaym, bakslarmdan kamamak yrekliliini gsteren czzamlnn yz.

 Nerede o? Kapnn esiinde, cceden kabaca bir kk adamn glgesi: Toussaint ve dierleri onu grmek istiyorlar. Merkeze getir. Korkusuz Jean doruluyor ve bana : Pesimden pel," diyor. Drt, bes kisi nden, ben Korkusuz Jean'la yanyana, dierleri de arkamzdan karanla dalveriyoruz. dakika kadar sonra bir kk alana vardmzda, ay s alan andran bu yeri aydnlatyor. Buras adann dmdz tepesi. Ortada bir ev var. Dki penceresi aydnlk. Kapnn nnde yirmi kadar adam bizi tekliyor, onlara doru yryoruz. Kapya vardmzda, bize yol vermek iin kenara ekiliyorlar. On metre uzunluunda ve drt metre eninde, diktrtgen biiminde bir salon buras, iinde odun yaklan smineyi andrr bir de oca var. Ocak, hepsi de ayn ykseklikte, drt koca tasla evrilmis. kelebek 97/7 ierisini iki byk lks lmbas aydnlatyor. Aralksz iskemlede oturan, yas belirsiz, bembeyaz yzl bir adam. Ardndaki sraya bes alt kisi ilismis. Simsiyah gzleri var. Ben Korsikal Toussaint'im, diyor. Sen de Kelebek olmalsn.

 Evet. Burada haberler abuk duyulur, senin harekete gemen kadar abuk. Tfei nereye gizledin? Irmaa attk. Neresine? Tam hastahane duvarnn karssna, katmz yerin altna. yleyse bulunabilir! Sanrm, nk oralarda su pek derin deil. Nereden biliyorsun? Yaral arkadasm tekneye tasmak iin suya girmek zorunda kaldk. Nesi var? Bir baca krk. Ne yaptn ona? Ortadan blnms kaln dallan bacann iki yanna koyup bir esit al yaptm. Ac ekiyor mu? ekiyor. Nerede? Teknenin iinde. Yardm istediini sylemissin. Nasl bir yardm istiyorsun? Dstediim bir tekne. Yani sana bir tekne vermemizi mi istiyorsun? Evet bedelini deyecek kadar da param var. Peki, sana kendi teknemi satacam. ok iyi ve yepyeni durumda, geen hafta Albina'dan arakladm.

Tekne deil, neredeyse bir transatlantik. Tek eksii var, salmas. Salmas yok amma sana iki saat iinde esasl bir salma uydururuz. Geri kalan her seyi tamam, yekesiyle birlikte dmeni, drt metre yksekliinde bir direi ve yepyeni bir keten yelkeni var. Ka para verirsin? Buradaki fiyatlardan hi haberim yok, sen ne istediini syle? 98 deyebilirsen bin frank deyemezsen git yarn aksam tfei bul getir. Ben de karslnda sana tekneyi veririm. Hayr. Para demek daha iyi. .Oldu, anlastk. Pire, kahve versene!

Beni almaya gelen, cceden biraz kabaca Pire, ocan stndeki duvara akl tahtaya doru yneldi. Tertemiz ve prl prl bir teneke masrapa ald, iine kahve koyup atese oturttu. Az sonra atesten ald, taslarn yaknnda duran kupalara kahve bosaltt. Tousaint eilerek yerdeki kupalar alyor ve arkasnda oturanlara geiriyordu. Pire masrapay bana uzatt ve : Korkmadan iebilirsin, dedi, nk bu masrapa konuklarmz iindir. Hastalardan hi biri bununla kahve imez. Masrapay kaptm, bir yudum kahve itim ve dizimin stne koydum. Tam o sra, masrapaya yapsk parma farkettim. Ne olduunu anlayamadan baknrken Pire : Hay Allah dedi, yine bir parmam gitti. Nereye dst krolasca? Burada, dedim masrapann stn gstererek. Pire marman masrapann zerinden alp atese att, masrapay bana uzatarak : Rahata iebilirsin, dedi, benimki kuru cz-zam. Paralar halinde kopuyorum, rmyorum, bulasc da deil. Yank et kokusu geldi burnuma. Herhalde Pire'nin parma, diyorum kendi kendime. Sular ekilinceye kadar burada kalmak zorundasn. Hava kararana dek beklemen gerekli, diyor, Tousaint.

Dostlarna haber ver. Yaraly kulbelerden birine tas, neyin var neyin yoksa kyya kar ve tekneyi batr. Sana kimse yardm edemez, nedenini de anlams olmalsn. Hzla dostlarmn yanna dnyorum. Clousiot'yu srtlayp bir kulbeye tasyoruz. Bir saat sonra her sey kyya indirilmis, ara-ge-re byk bir zenle dizilmis. Pire, tekneyle kreklerden birinin kendisine verilmesini istiyor. Veriyorum tekneyi, iyi bildii bir yerde batryor. Gece abuk geiyor. Kulbede mzden baska kimse yok. Toussaint'in gnderdii yeni battaniyelerin zerinde 99 yatyoruz. Kaln ktlar iinde geldi bu battaniyeler. Yatarken, Maturette'le Clousiot'ya, adaya ayak bastmdan bu yana olup bitenleri ve Toussaint'le yaptm anlasmay ayrntlaryla anlatyorum. Clousiot, hi dsnmeden, sersemce bir lf ediyor: Demek kasmz alt bin bes yz franga mal oldu. Sana bu parann yarsn vereyim Kelebek yani zerimdeki bin frang." ingene hesaplarnn sras deil. Param olduu srece harcarm. Bittiinde gereini dsnrz. Hi bir czzaml kulbemizden ieri admn atmyor. Gn doduunda Toussaint grlyor : Gnaydn.

Rahata kabilirsiniz dsar. Burada kimse sizi rahatsz etmez. Adann yukarsnda, bir hindistancevizi aacnn tepesine kardmz nbeti de evreyi kolluyor. Nehirde aynasz dolu teknelerin dolasp dolasmadna bakyor. Simdilik grnrde bir sey yok. Aata beyaz bir bez asl durduu srece ortalkta kimse grnmyor demektir. Bir sey fark edince aatan inip haber verecek. Elinizle kavun koparp cannz istediinde yiyebilirsiniz. Toussaint, diyorum ona, salma ne olacak? Revir kaplarndan biriyle salma yapacaz. Kap, ar ylan aac tahtasndandr. Salma iki kanattan kar. Karanlktan yararlanarak tekneyi tepeye kardk bile. Gelip grebilirsin. Teknenin durduu yere gidiyoruz. Bes metre uzunluunda, nefis bir sey bu. Biri direin gemesi iin ortasnda delinmis, iki oturacak yeri var. Olduka da ar, Maturette'le birlikte yerinden oynatmaya epey glk ekiyoruz. Yelken ve ipler yepyeni. Yanna, su fs ve br ykleri balamak iin halkalar mhlanms, ise koyuluyoruz, lende, tersine evrilmis teknenin kndan basna kadar uzanan salma uzun vidalarla omurgaya kenetleniyor.

evremizde toplanan czzamllar, ses karmadan alsmalarmz izliyorlar. Toussaint ne yapmak gerektiini anlatyor, biz de sylediklerini uyguluyoruz. Toussaint'in yznde hi yara yok, normal bir yz gibi geliyor insana konustuunda yalnz yz100 nn solyan hareket ediyor. Anlatyor durumunu, Pire'nin hastal gibi onunki de kuru czzam. Gs ve sol kolu felli, ksa bir sre sonra sa bacann da hareketsiz kalacan sanyor. Sa gz, cam gibi hareketsiz. Bu gzle grebiliyor ama oynatamyor. alsrken Toussaint ile konusuyorum. Baska azn aan yok. Yalnz bir kere, salmay omurgaya sk sk vidalamaktan faydalandmz, revirin esyalarndan sklen menteseleri almak zereyken, cz-zamllardan biri: simdilik dokunma, brak orada kalsn, diyor. Menteselerden birini skerken elimi kestim, iyice sildiim halde zerinde kan izleri var. Bir baska czzaml menteselerin stne rom dkp iki kere yakyor. Simdi, diyor adam, alabilirsin. Biz alsrken, Toussaint de, czzamllardan birine dnyor: Sen bu yolculuu ka kere yaptn? Kele-bek'le iki arkadas

bir sey bilmiyorlar. Onlara bildiin kadarn anlat. Adam hemen baslyor bize bilgi vermeye : Aksamn ilk saatlarnda sular ekilir. Cezir saat te baslar. Altya doru, hava kararrken baslayan aknt seni saat iinde, nehrin aznn yz kilometre kadar yaknna getirir. Durman gerektiinde saat dokuz olacak. Kydaki aalardan birine tekneyi balayarak alt saat sreyle sularn ykselmesini bekleyecek ve sabahn n bulacaksn. Tam te de yola kma; aknt hemen kaybolmaz. Sabahn drt buuunda rman ortasn bul. Elli kilometrelik yolu alabilmek iin, gn doana kadar bir buuk saatin kalyor. Bu bir buuk saatlik srede ne ya-pabilirsen yaparsn. Saat altda, gn doarken denize alman gerekli. O sra aynaszlar seni grse bile pesinden yetisemezler, tam sularn ykseldii sra varrlar nehrin azna. Geemezler, oysa sen en tehlikeli yer olan nehrin azn tam zamannda asms olursun.

Seni grdklerinde onlarn bir kilometre ilerisinde olmalsn, iste bu bir kilometre hayatn kurtaracaktr. Teknede bir yelken var. Buraya geldiin kaykta durum nasld? Bir yelken bir de flok vard. Simdiki tekne ar, iki flok birden ekebilir. Birini trinketa olarak, teknenin burnundan direin al101 tna ekebilirsin, brn de nden balon gibi sisirir ve burnun iyice kalkmasn salarsn. Btn yelkenleri fora et, nehrin denize karst yerde her zaman azgn dalgalara doru ilerle. Teknenin dengesini salamak iin arkadaslarn iine yatr, sen de dmen yekesine sk sk yaps. Yelkeni tutan ipi sakn bacana dolama, tekne bordasna zel olarak ip iin mhlanan halkadan geir ve bir kere bileine dolayarak tut. Rzgrn siddetiyle gelen dalgann iyiden iyiye kabardn ve teknenin yana yatarak alabora olma tehlikesi geirdiini grrsen brak ipi mipi, greceksin teknen hemen dorulacak. Eer arkadan yelkene hakim olamazsan brak rzgrda alkalansn dursun, sen burundan flok ve trinketa ile rzgr alarak ilerle. Ancak

mavi sulara vardnda yelkeni dzeltebilir yeniden hzlanabilirsin. Yolu biliyor musun? Hayr. Sadece Venezzuella ile Kolombiya'nn kuzey-douya rasladndan haberim var. Tamam ama, dikkat et de karaya vurma. Tam karsna rastlayan Hollanda Gyan' ile ingiliz Gyan', kaaklar Fransz Gyan'na iade ederler. Trinidad seni geri vermez, ama on bes gnde topraklarn terketmeye mecbur eder. Venezzuella ise bir, iki yol isinde alstrdktan sonra geri gnderir. Anlatlanlar can kulayla dinliyordum. Zaman zaman kamay denediini syledi sonra, ama czzaml olduundan hemen iade ediliyordu. Dngiliz Gyan'mn baskenti Georgetown'dan ileri gitmemisti. Czzam yalnz ayaklarnda farkedilebiliyordu, hi parma kalmamst, stelik de ayaklar plakt. Toussaint verilen tleri tekrarlamam istedi, hi teklemeden anlattm. Tam o sra Korkusuz Jean : Peki, dedi, ak denizde rotas ne olacak?" Kimse konusmadan anlattm : gn kuzey-kuzey-dou yapacam. Akntnn da etkisiyle aslnda bu kuzey-kuzey olacak. Drdnc gn kuzey-batya kracam, dorudan doruya baty tutabileceim bylece.

 Aferin, dedi czzaml. Ben, son kasmda iki gn kuzey-douyU tuttum ve Dngiliz Gyan'na dstm. gn kuzeyle, Trinidad ya da Barbados'un 102 kuzeyinsen geersin, bir rpda, farkna bile varmadan Venezella'y asar ve Curaao, ya da Kolombiya'ya varrsn. Korkusuz Jean sordu : Toussaint, tekneni kaa sattn? bine, dedi Toussaint. Pahal m? Hayr, bunun iin sormadm. Btn istediim fiyat renmekti. Bu paray deyebilir misin Kelebek? Evet. Baska paran kalyor mu? Hayr, btn paramz bu kadar. O da dostum Clousiot'nun paras. Toussaint, sana tabancam sataym, dedi. Korkusuz Jean. Bu adamlara yardm etmek istiyorum. Kaa alrsn? Bin franga, dedi Toussaint. Ben de onlara yardm etmek istiyorum. Korkusuz Jean'a bakan Maturette : Yaptnz iyilie ok tesekkr ederiz, dedi. Saolun, diye lfa karst Clousiot da. Ve ben, o an, yalan sylemenin utanc iinde :

 Hayr, dedim, senden byle bir sey kabul edemeyiz. Hem hi gerei de yok. Korkusuz Jean yzme bakt ve : Hi olmaz olur mu, dedi, fin frank ok para. Oysa tekneyi size bu fiyata vermekle Toussaint en azndan iki bin frank zarara giriyor. Gerekten essiz bir tekne bu. O size byle bir dostluk ettiine gre, ben de bir seyler yapmalym. iste on an gzler yasartc, bir sey oluyor: Baykusun yere brakt sapkann iine czzamllar para atmaya koyuluyorlar. Kt ve maden para yayor. Drt yandan czzaml kyor, her biri de bir sey brakyor. Utanca bouluyorum. Clousiot'nun bin frangndan baska paramz olduunu da syleyemem! Ne yapmal Ulu Tanrm, bu kadar byk bir soylulua kars benim yaptm alaklk. Yalvarrm, yapmayn bu fedakrl! El yerine iki parmaksz kt kalms, bastan ayaa ryen bir zenci : Para, yasamamza yaramyor, dedi. Hi utan duymadan kabul et. Para yalnz kumarda, bir de ara sra Albina'dan gelen czaml karlar103 la yatmakta isimize yaryor. Bu cmle iimi ferahlatyor ve param olduunu itiraf etmeme engel oluyor. Czzamllar iki yz yumurta hasladlar. Yumurtalar, zerinde krmz bir ha bulunan sandkla getiriyorlar.

O sandk, sabah iine il doldurulup adaya braklan sandk. Srttan bal, en azndan otuz kilo eken iki, canl deniz kaplumbaas, yaprak halinde ttn, kibrit p ve eczal ktlarla dolu iki sise, elli kilo kadar eken bir uval pirin, iki uval mangal kmr, revirde kullandklar bir primus oca, bir damacana da gazya veriyorlar ayrca. Bu sefil topluluk durumumuza acyor ve basarmza katkda bulunmak istiyor. Sanki onlar da bizimle birlikte kayorlar. Tekneyi geldiimiz yerin yaknna ektiler. Sapkada biriken para

sayld, sekiz yz on frank kt. Toussaint'e sadece bin iki yz frank borcum kalyor. Clousiot tpn bana veriyor, herkesin nnde ayorum tp. Dinde bir binlik, drt tane de bes yzlk var. Toussaint'e bin bes yz frank uzatyorum, yzn geri veriyor ve ardndan : Tabancay da al, diyor. Sana armaan ediyorum. Her seyi gze aldnz, son anda silhnz olmad iin basarszla uramanz hakszlk olur. Kullanmak zorunda kalmayacanz umarm. nce ona, ardndan tekilere nasl tesekkr edeceimi bilemiyorum. Hastabakc da, iinde pamuk, alkol, aspirin, gazl bez, tendrdiyot, makas, flster bulunan bir kutu hazrlad. Bir baska czzaml, iyice rendelenmis ince tahtalar ve yepyeni, kd almams iki sarg bezi getiriyor. Clousiot'nun bacandaki tahtalar ve sargy deistirmem iin uzatyor bana. Bese doru yamur baslad. Korkusuz Jean : Talihiniz varms, diyor. Hemen yola kabilir ve yarm saat

kazanabilirsiniz, bu yamurda sizi kimse grmez. Sabahn drt buuunda yola knca da, nehrin azna ok daha az yolunuz kalms olur. Saati nasl reneceim? diye soruyorum ona. Ykselip alalsna gre, sular sana saati bildirecek, cevabn veriyor. Tekneyi suya indiriyoruz. Bizi buraya kadar getiren kaykla ilgisi yok. Btn ykmzle birlikte iine bindiimizde, bordas, suyun en az krk santim stnde kalyor. Yelkenle sarl direk teknenin iine yatrlms, denize alrken takacaz onu. Dmeni ve yekesini takyoruz, oturabilmem iin nme sarmasklardan yaplma bir minder konuyor. Sargsn deistirmek istemeyen Clousiot iin de, teknenin dibinde battaniyelerden bir yuva hazrladk. Ayaklarmn dibinde, benimle tatl su fsnn arasnda. Maturette teknenin burnuna geiyor. Kaykta, hi duymadm byk bir gven hissi iime doluyor hemen. Yamur devam ediyor. Irman ortasn bulmam gerekli ama biraz daha sola, Hollanda Gyan' kysndan yana kaymalym. Korkusuz Jean : Talihiniz ak olsun! diyor. Toussaint de, tekneyi ayaiyle itiyor suya.

 Saol Toussaint, sagol Jean, hepinize binlerce tesekkr! Dki buuk saat nce baslayan ve gitgide hzlanan akntya kaplarak abucak gzden kayboluyoruz. Yamur devaml yayor, on metre ileriyi grmek imknsz, nmzde iki kk ada olduundan, Maturette burundan iyice sarkms, kayalara arpmamz nlemek iin gzn ileri dikmis. Hava iyiden iyiye karard. Bizimle birlikte, ama neyse ki biraz daha yavas giden koca bir aa, ksa sre dallaryla yolumuzu kesiyor. Kolayca kurtuluyor ve en azndan saatte otuz kilometreyle ilerliyoruz. Sigara ve rom iiyoruz. Czzamllar bize hasrla rtl alt chianti sisesi verdiler, ama siseler rom dolu. Garip bir durum, hi birimiz czzamllarda dikkatimizi eken iren yaralardan sz etmiyoruz. Konusmamzn tek konusu, onlarn iyilii, cmertlii, drstl, bizi Gvercinler Adasna gtren maske takan Brtanya-lya raslamamzn ne byk bir ksmet olduu. Yamur hzn gitgide artryor, iliklerime kadar slandm ama yn ceket o kadar iyi ki, slansa da insan scak tutuyor. smyoruz, yalnz dmeni tutan el yamur altnda uyusuyor. Su sra, diyor Maturette, saatta krk kilometreyi asan bir hzla gidiyoruz. Sence, yola kal ne kadar oluyor?

104 105 Syliyeyim, diyor Clousiot. Bekle biraz : saat bir eyrek. ldrdn m? Nereden biliyorsun? Hareketimizden bu yana durmadan saydm. Otuz dokuz karton paras var elimde. Her birini beser dakikadan hesaplasan saat bir eyrekten beri yoldayz demektir. Yanlmadysam, on bos - yirmi dakika sonra duracak ve gerilemeye baslayacaz. Dmeni saa kryorum, nehri ortadan geip Hollanda Gyan' kylarna yanasmak niyetindeyim. Biz kyya demeden aknt durdu. Artk ne ilerliyor, ne de geriliyoruz. Yamur devam ediyor. Sigara imiyor, konusmuyor, fsldasyoruz : Krei al da ek biraz. Ben bile, dmeni sa bacamla tutup krek ekiyorum. Hafife dokunuyoruz kyya, dallara yapsp tekneyi aalarn altna ekiyoruz. Bitki rtsnn karanl iindeyiz. Irmak kursun, sisle kapl. Med ve ceziri hesaplamadan rman nerde bitip denizin nerede basladn sylemek imknsz. Byk yolculuk baslyor Sularn ykselmesi alt saat devam ediyor. Bir buuk saat da bekleme sresi koysak yedi saat uyuyabilirim

demektir. ok heyecanlym ama uyumam gerektiini de biliyorum. Denize aldmda, bir daha uyuma frsat kimbilir ne zaman kacak? Fyla direk arasna uzanyorum, Maturette, oturacak yerle fnn arasna, adr gibi, bir battaniye geriyor ve ben, rtnn altnda uyuyor, uyuyorum. Bu deliksiz uykuyu ne bir ds, ne yamur, ne de rahatsz yatsm blebiliyor. Uyuyor, Maturette drtene kadar uyuyorum : Kelebek, hareket saati geldi sanyoruz. Sularn ekilmesi baslyal ok oluyor. Teknenin burnu denize dnk, aknt parmaklarmn altnda hzla yol alyor. Yamur durmus, ay s yz metre kadar ilerisini, ot, aa kt ve bir takm karaltlar srkleyen rma grmemizi salyor. Irmakla

denizin ayrld izgiyi semeye alsyorum. Bulunduumuz yerde rzgr yok, acaba rman ortas rzgrl m? Siddetli mi rzgr? Aalarn altndan kyoruz, tekne koca bir kke bal. Gki 06 yzne bakarak deniz kysn, rman bitip denizin baslad yeri kestirebiliyorum. Sandmzdan ok daha fazla yol almsz, rman azna on kilometre bir sey kaldn sanyorum. Rom sisesinden okkal birer yudum ekiyorum. Buraya m takacaktk direi? Evet, direi kaldryoruz, yuvasna smsk oturuyor. Yelkeni amadan, direin evresine dolayarak ykseltiyorum. Gerekli grdm an Maturette tarafndan ekilmek zere trinketa ile flok da hazr. Yelkeni amak iin onu diree balayan ipi sarmak yeterli. Bu isi ben, oturduum yerden yapacam. Maturette elinde bir krekle ne geti, ben de br krei kapp arkada yerimi aldm. Kyy btn gcmzle itmemiz ve hzla ayrlmamz gerekiyor, yoksa aknt bizi yine ayn yere atacak. Dikkat! Tanr'nn yardmyla ileri! Tanr'nn yardmyla, diye tekrarlyor Clousiot.

 Kendimi senin ellerine tevdi ediyorum, diye tamamlyor Maturette. Ve kopuyoruz kydan. Birlikte baslyoruz krek ekmeye krei sulara iyice gmp aslyorum, Maturette de btn gcn harcyor. Kolayca uzaklasyoruz. Kydan yirmi metre almadan aknt bizi yz metre ileri srklyor. Birden rzgr duyuyoruz ve bizi rman ortasna itiyor. Trinketa ile floku ek ve sk bala. Rzgr iki kk yelkene doluyor tekne bir yars at gibi sahlanp ok gibi ileri atlyor. Saat yola kmadan nce hesapladmzdan daha ileri olmal, nk rmak birden gn gibi aydnlanyor, iki kilometre kadar solumuzda kalan Hollanda Gyan' kylarn kolayca seebilmek mmkn. Tam karsmzda, dalgalarn beyaz kpkleri grlebiliyor. Hay Allah, ge kaldk! diyor Clousiot. Denize alacak kadar zaman bulabileceimizi sanyor musun? Bilmem. Denizdeki dalgalar ne kadar yksek, tepeleri de amma kpkl bak! Sakn yanlms olmayalm. imknsz, ben denize doru hzla inen bir takm seyler gryorum. 107

Maturette : Alamayacaz, diyor, zamannda yetisemiyeceiz rman azna. Kapa eneni de flokla trinketa iplerinin yannda otur. Sen de kes sesini Clousiot! Piyuuuuuv... Piyuuuuuv... zerimize ates ediliyor, ikincisinin nereden geldiini kolayca anladm. Bizim aynaszlardan gelmiyor, Hollanda Gyan'ndan geliyor bu kursunlar. Yelkeni fora ediyorum, birden yle sisiyor ki neredeyse bileimden ekip beni de gtrecek. Tekne krk bes dereceden de fazla yatyor. Mmkn olduu kadar ok rzgr alyorum, g de deil, naslsa bol bol esiyor. Piyuuuv... piyuuuv... piyuuuu, sonra sesler kesiliyor. Hollanda kylarndan uzaklasp, Fransa kylarna yaklastk, ates bu nedenle kesildi herhalde. Siddetli rzgra kaplms, basdndrc bir hzla gidiyoruz. ,0 kadar hzl gidiyoruz ki, rman azna varyoruz birden, birka dakika sonra Fransz kylarna deeceiz neredeyse. Kyya doru bir takm adamlarn kosustuu aka grlyor. Hafife dnyorum, mmkn olduu kadar hafif, btn gcmle de yelkenin ipine aslyorum, nmz dmdz, flokla trinketann da yeri kendiliinden deisiveriyor. Gemi

kydan uzaklasyor, yelkeni brakyoruz. Offff, nihayet kurtulduk! On dakika sonra ilk dalga yolumuzu kesmeye alsyor, onu kolayca asyoruz. Sonra teknenin rmakta kard fst fst sesi taka-taka-tak oluveriyor. Dyice yksek olmalarna ramen, dalgalar, birdirbir oynayan bir ocuk evikliiyle asyoruz. Taka taka-tak, gemi titremeden, sallanmadan inip kyor. Yksek bir dalgann zerinden asp suya arparken omurgann kard tak sesinden baska sey yok. Yasasn! Yasasn! Kurtulduk! Aldk denize! diye haykryor Clousiot cierlerini paralarcasna. Ve gcmzn esitli unsurlara kars elde ettii bu zaferi aydnlatmak iin Tanr, gz kamastrc bir tanyeri sunuyor bizlere. Dalgalar, hep ayn dzenle birbirini izliyor. Denizde ilerledike gitgide alalyorlar. Su ok amurlu. Tam karsda, kuzeyde kapkara. Daha sonra masmavi kesilecek,. Pusulaya bakma gereini duymuyorum, gnes sa omuzumun stnde, 108 dosdoru gidiyorum ama tekne daha az yatyor, nk yelkenin ipini gevsettim. Pek siskin deil simdi. Byk serven baslyor. Clousiot doruluyor. evresini iyi grebilmek iin basn ve gvdesini dsar karmak istiyor. Maturette,

srtn fya dayayp tam karsma oturmasna yardm ediyor. Sonra bir sigara yakp bana uzatyor, karslkl tttryoruz. ikiyi ver de denize alsmz bir slatalm! diyor Clousiot. Maturette teneke kupaya rom dolduruyor, tokusturuyoruz. Maturette solumda oturuyor, baksyoruz, ikisinin de yz mutlulukla aydnlanms, benimki de onlarnkine benziyor herhalde. Derken Clousiot: Kaptan, diyor, ltfen nereye gittiimizi syler misiniz? Tanr'nn izniyle Kolombiya'ya.

 Allah belm versin ki Tanr izin verir, diyor Clousiot. Gnes hzla ykseliyor, kurumamz g olmuyor. Hastane gmlei Araplarn bornosuna dnd. Islandndan da bas serin tutuyor ve gnes arpmasn nlyor. Deniz masmavi, dalgalar metre yksekliinde ve iyice uzun, rahata yolculuk etmemizi salyorlar. Rzgrn siddeti devam ediyor, kydan hzla uzaklasyoruz. Arada bir ardma gz atyor, karann ufukta gitgide kaybolusunu izliyorum. Bu yesil bitki rts, biz uzaklastka gzelliinin srrn ortaya koyuyor. Ardma bakarken kt karsladmz bir dalga bana grevimi ve gerek arkadaslarmn, gerekse kendi hayatmn sorumluluunu yklendiimi hatrlatyor. Bir pilv yapalm bakalm, diyor Maturette. Ben frna gz kulak olurum, diye atlyor Clousiot, sen de tencereye bakarsn. Benzin damacanas ne iyice yerlestirilmis. Teknenin burnunda bu yzden sigara imek yasak. Yal pirin iyi kokuyor, iki kutu sardalya ile karstrp scak scak yiyoruz, stne de bir kahve. Bir yudum rom atalm

m? Dstemiyorum, hava ok scak. stelik ikiye ok dskn de deilim. Clousiot bana durmadan sigara saryor, yakp uzatyor. Teknede yedi109 imiz ilk yemek ok iyi geti. Gnesin vard yerden, saatin onu bulduu sonucunu karyoruz. Ak denizde henz bes saat yol almsz, ama teknenin altndaki denizin ok derin olduu hissediliyor. Dalgalarn ykseklii iyice azald, teknenin dibi suya arpmadan, onlar ikiye blerek ilerliyoruz. Hava nefis. Gndz, insann devaml puslaya ihtiya duymadn anlyorum. Zaman zaman puslann ibresine bakarak gnesin yerini buluyor ve rotam buna gre dzenliyoruz, bylesi daha kolay. Devaml gnese bakmak gzlerimi ok yoruyor. Bir gnes gzl edinmeyi dsnmediim iin ok pismanm. Birden Clousiot: Hastanede sana raslams olmam ne byk ksmet! diyor. Ksmetli olan yalnz sen deilsin ki, senin gelmen de benim iin byk ksmet saylr. Dega ile Femandez'i dsnyorum... evet demis olsalard, su sra bizimle birlikte olacaklard. Pek emin deilim, diyor Clousiot. Arabi istediin an kousa ekmek ikimizin basaraca is deildi. Doru, Maturette'in de bize faydalar dokundu. Kabiliyetli, yrekli ve becerikli olduu iin kendisini

yanmza aldma ok memnunum. Saolun, diyor Maturette de, gen yasm ve kadns davranslarma ramen bana gvendiiniz iin ikinize de tesekkr ederim. Olaylar karssnda elimden geldiince salam durmaya alsacam. Ya Franios Sierra, Galgani ile birlikte gelmelerini ne kadar isterdim... diyorum. Durum yle deisik ki Kelebek, dediklerini gereklestirmek imkanszlast. Eer Jesus namuslu bir herif olsayd da bize salam tekne bulsayd bir yere siner ve beklerdik. Jesus onlar da karp bize getirirdi. Hem seni tanyorlar, kendilerine haber verme-diysen, bunu, aresizlikten yapamadn anlayacaklardr. Sormay hep unutuyorum Maturette, nasl oluyor da sen, hastane kousunda tutuluyordun? Hcre cezasna arptrldmdan haberim yoktu. Hem boazm ard iin, hem de biraz gezinmek amasyla revire ktm. Doktor beni grnce : Fisinde adalarda hcre cezas ekeceini okudum dedi. Neden? Bilmem ki doktor, dedim. Hem hcre cezas ne demek? Bir sey deil, bir sey deil, dedi doktor. Hastaneye yat bakalm. Ben de kendimi kousta buldum, iste bu kadar. Demek adam sana yardm etmek istemis, diyor Clousiot.

 "Doktorun neden yardm etmek istediini anlayabilene askolsun. Herhalde simdi : Korunmak iin hastaneye yatrdm olan, sandm kadar enayi deilmis. Baksanza, nasl kat, diyordur. Sama sapan seyler konusuyoruz. Kimbilir diyorum ekili adam Julot'ya ne zaman raslarz? Ormanda gizlenmiyorsa simdi ok uzaklarda olmal. Clousiot: Giderken yastmn altna bir not braktm, diyor, zerinde, Adres brakmadan ayrld yazyor. Basyoruz kahkahay. Bes gn kazasz belsz yol alyoruz. Gndzleri gnes, yol gsteriyor. Gece pusladan faydalanyorum. Altnc gnn sabah parlak bir gnes bizi selmlyor, deniz birden duruldu, uan balklar yaknmzdan geiyorlar. Yorgunluktan bitiim. Gece Maturette uyumama engel olmak iin yzmde, deniz suyuna batrlms amasr gezdiriyor, yine de ara sra dalp gidiyoruz. O zaman da Clousiot, sigarayla bir yanm yakp beni uyandryor. Deniz arsaf gibi olduundan uyumaya karar veriyorum. Yelkenle floku indiriyoruz, yalnz trinketay muhafaza ediyoruz. Teknenin dibinde, basmn stne gerilen battaniye ile gnes snlarndan korunarak kle gibi uyuyorum. Maturette'in sarsmasyla uyanyorum. Saat on iki, ya da bir

oldu, diyor. Ama ortalk serinlemeye baslad. Ufuk, rzgrn geldii yn kara bulutlarla kapl. Yerimden kalkp dmenin basna geiyorum. Yalnz floku ektik, przsz denizde kayyoruz. Arkam kapkara, rzgr gitgide sertlesiyor. Trinketa ile flok, tekneyi hzla ilerletmeye yetiyor. Diree sarl yelkeni sk sk balyorum. Sk durun, frtna geliyor! diyorum dostlarma. Koca koca yamur taneleri stmze dsmeye baslad. Basdndrc bir hzla bize doru gelen 110 111

bu karanlk, bir eyrek saatte ufuktan yaknmza vard. Evet geliyor, akl almayacak kadar zorlu bir rzgr stmze saldryor. Tepesinde kpkl dalgalar byk bir hzla olusuveriyor, gnes karard, bardaktan bosanrcasna yamur yayor, gz gz grmyor ve tekneye arpan dalgalar deniz suyunu yzmde kam gibi saklatyor. Frtna bu, lgna dnen doann btn gmbrts, grlemesi, simsei, yamuru, dalgalar, evremizde dolanp kkreyen rzgrn uultusuyla ilk frtnam. Ceviz kabuu gibi srklenen tekne, inanlmayacak kadar ykselip yle derinlere iniyor ki, insana, bu ukurdan asla kamayacakms gibi geliyor. Yine de, bu akl almaz dalslara ramen tekne yeniden ykseliyor, yeni bir dalgann tepesinden asp ilerliyor, ilerliyor. Dmen yekesini iki elimle tutuyorum. Yaklastn grdm bir dalgaya dayanmann daha iyi olacan dsnerek burundan almak zere tekneyi dorulttuumda acele ediyorum anlaslan, tekneye su doluyor herhalde. Sinirleniyorum, istemeden bir dalgay yandan alyorum. ok tehlikeli bir sey bu, tekne ylesine yana yatyor ki neredeyse devrilecek.

Ama bu arada, ald suyun byk bir blmn de dsar atyor. Yasa! diye haykryor Clousiot. isini biliyorsun. Kelebek! Aldn suyu nasl da bosalttn! Grdn m! diyorum dostuma. Tecrbesizliim yznden, ak denizde alabora olup batma tehlikesi geirdiimizi bir bilse! Dalgalara kars koymaktan, belirli bir ynde ilerlemeye alsmaktan vazgeiyorum artk, sadece tekneyi dengeli tutmaa yneliyor abalarm. Dalgalarla birlikte inip kyoruz artk. Bulusumun byk nem tasdn ve bylece tehlikenin yzde doksann ortadan kaldrdm anlyorum. Yamur duruyor, rzgr hep ayn siddette esiyor ama simdi nm ve arkam rahata grebiliyorum. Ardm aydnlk nm kapkara, bu iki ucun tam ortasndayz. Saat bese doru her sey geip gitti. Gnes yeniden bizi styor, rzgr normal, dalgalar eskisi kadar yksek deil. Yelkeni ekiyorum. Dostlar, bos 112 tencerelerle teknenin iindeki suyu bosalttlar. Battaniyeleri karyoruz. Diree balannca rzgrda abucak kuruyacaklar. Pirin, un, ya, bol kahve, esasl bir yudum da rom. Gnes, bu masmavi denizi iyice

aydnlatarak unutulmaz bir grnt haline getirdikten sonra batyor. Gkyz koyu krmz, bir blm suya gmlen bu gnes, birka beyaz bulutuyla gkyzne ve denize koca koca sar diller uzatyor, dalgalar ykselirken, mavi, sonra yesil tepeleri de zerinden yansyan snn rengine gre krmz, pembe ya da sar. Alslmams tatllkta bir huzur her yanma yaylyor, kendime gvenebileceimi anlyorum. Ucuz atlattm, stelik bu ksa frtnann bana byk faydas dokundu. Tek basma, tekneyi nasl ynetmek gerektiini rendim. Geceye byk bir i rahatlyla gireceim. Clousiot, tekneyi bosaltmak iin yaptm numaray grdn m? Dostum, o numaray yapmasan da ikinci bir dalga stmze gelse oktan batmstk. Dorusu bij iste ok ustasn. Yelken kullanmay deniz kuvvetlerinde mi rendin? diye soruyor Maturette. Evet gryor musun, deniz kuvvetlerinde askerlik yapmann da adama faydas dokunuyormus. Rotamzn epey dsna dsms olmalyz. By'e bir rzgr ve lgn dalgalarla, drt satta yolundan ne kadar

saptn anlayabilirsen anla? En iyisi kuzey baty tutmak, tamam. Bu kez efltun olan son kvlcmlarn da satktan sonra gnesin denizde kaybolmasyla karanlk basveriyor. Alt gn daha kazasz belsz yol alyoruz. Bir ka ufak frtnaya ve sresi saati asmayan yamura rastladmz oluyor ama hi biri, ilk patrtnn bitmek bilmez uzunluunda deil. Sabah saat on. En ufak bir esinti yok, deniz arsaf gibi. Drt saata yakn uyuyorum. Uyandmda dudaklarm alev alev. Ne dudaklarmn, ne de burnumun derisi kalms. Sap eliminki de soyulmus, clk yara gibi. Maturette ile Clousiot'nun da benden fark yok. Gnde iki kere ellerimize ve yzmze ya sryoruz ama yetmiyorkelebek 113/8 Gnese baklacak oursa, saai ogeaen surumun Tropiklerin gnesi ya hemen kurutuveriyor. iki buuu. Yemek yiyorum, deniz sabahki gibi olduundan yelkeni tepemize gerip glgede oturmak istiyoruz. Maturette'in bulas ykad yan balk doldu. Palay kapp Maturette'den, suya birka pirin tanesi atmasn sylyorum. Bu taneler slandndan sismeye ve mayalanmaya baslams. Balklar, pirin tanelerinin dst yere birikiyor, neredeyse suyun yzndeler, bir tanesinin bas grnyor, palay

vurduum gibi karn havada kveriyor. On kiloluk bir balk bu. Temizliyor, tuzlu suda haslyoruz. Aksam manyoka unuyla birlikte yiyoruz. Denize alal on bir gn oluyor. Bu sre iinde, ok uzamzdan geen bir gemiden baskasna raslamadk. Nerede olduumuzu iyiden iyiye merak etmeye baslyorum artk. Ak denizdeyiz ama Trinidad'a ya da ingiliz adalarna ne kadar uzaklktayz acaba? Dyi insan lfnn stne gelirmis... Gerekten de, tam nmzde kara bir nokta bydke byyor. Bir gemi mi, yahut ak denizde giden bir sa-lupa m? Yanlmsm, stmze geliyormus. Bir gemi bu, artk iyice seilebiliyor. Rzgr olmadndan yelkenlerimiz

acnacak bir halde sarkms, gemi her halde bizi grmedi. Birden ddk sesi geliyor, sonra kere uluyor gemi, yolunu deistirip doru bize yneliyor. Allah vere de fazla sokulmasa, diyor Clousiot. Tehlike yok, deniz arsaf gibi. Bu bir tanker. Yaklastka gvertesindeki kalabal seebiliyoruz. Ak denizde, bir ceviz kabuuna dolan kisinin ne halt ettiini merak ediyorlar herhalde. Yavasa bizden yana sokuluyor, svari, dier kaptanlar, tayfalar, ahbas seilebiliyor. Derken rengrenk giysili kadnlarla renkli gmlekli adamlar gverteye kyor. Bunlar yolcu, belli. Bir tankerde yolcu bulunmas pek grlmemis sey ya. Tanker yavas yavas yaklasyor, svari bizimle Dngilizce konusuyor : Where are you coming from? Frene Guyane. Franszca biliyor musunuz? diye soruyor kadnlardan biri. 114 Evet madam. Ak denizde isiniz ne? Rasgele gidiyoruz iste. Kadn svariyle konustuktan sonra : Kaptan gemiye binmenizi teklif etti, diyor teknenizi de yukar

ekecekler. Saolsun ama syleyin kendisine teknemizden memnunuz. Neden yardm istemiyorsunuz? Biz kaak mahkmlarz, yolumuz sizinkinden ok farkl. Nereye gidiyorsunuz? Martinique adasna ya da daha ileriye. Neredeyiz? Ak denizde. Antil adalarna varmak iin ne yapmamz gerekiyor? ingiliz deniz haritalarn okuyabilir misiniz? Evet. Ksa bir sre sonra iple, bir Dngiliz ak deniz haritas, karton karton sigara, ekmek ve kzarms bir but iniyor. Haritaya bakn. Bakyor ve : Dngiliz Antille-rine varmak iin batya dnp drtte bir gney yapmam gerekli deil mi? diyorum. Tamam. Asa yukar ka mil? Dki gn sonra orada olursunuz, diyor kaptan. Eyvallah. Hepinize tesekkr ederiz! Svari, gsterdiiniz yreklilikten tr sizi kutluyor.

 Saolsun, elveda! Tanker yavas yavas uzaklasyor, neredeyse syryor bizim tekneyi, pervanelerin anaforundan ekilip biraz uzaklasyorum, tam o sra tayfalardan biri bana bir denizci kasketi atyor. Kasket teknenin ortasna dsyor. Bir srmal seriti ve nnde iki apas olan bu kasketle, iki gn sonra kazasz belsz Trinidad'a varyoruz. Trinidad Karay grmeden ok nce, kuslar, iyiden iyiye yaklastmz haber veriyorlar. evremizde dolan115 maya basladklarnda saat sabahn yedi buuu. Geliyoruz arkadas! Geliyoruz! Yolculuun ilk blmn tamamladk, hem de en tehlikeli blmn. Yasasn zgrlk! Her birimiz, ocuksu lklarla sevincimizi dsa vuruyoruz. Yzlerimiz, yanklar geirmek iin gemiden armaan edilen kakao yayla kapl. Dokuza doru toprak grnyor. Siddetli saylmayacak, serin bir rzgr bizi pek alkantl olmayan denizde gtryor. Ancak leden sonra drde doru, uzun, kck beyaz evlerle dolu, tepesi hindistancevizi aalaryla kapl bir adann ayrntlarn seebiliyoruz. Aslnda bunun bir ada m yoksa yarmada m

olduunu, evlerde insan bulunup bulunmadn kestirmek simdilik imknsz. Teknemizin yneldii kumsala doru kosusan insanlar seebilmek iin daha bir saat gemesi gerekli. Yirmi dakikadan ksa bir srede, karmakarsk bir kalabalk olusuyor. Bu kck ky bizi karslamak iin deniz kysna ylms. Sonradan adann San Fernando olduunu reneceiz. Kyya yz metre kala demir atyorum, hemen tutuyor. Kydakilerin tepkisini lmek ve suyun dibi mercan kayalklaryla kaplysa teknemi delmemek iin yapyorum bu isi. Yelkenleri toplayp bekliyoruz. Kk bir kayk bize doru geliyor, iinde krek eken iki zenciyle koloniyal sapkal bir beyaz var. Beyaz adam, tertemiz bir Franszcayla : Trini-dad'a hosgeldiniz, diyor. Zencilerin az kulaklarna varyor. iyi dileinizden tr tesekkr ederiz efendim. Denizin dibi mercan kayalklaryla m kapl acaba? Yoksa kumluk mu?

 Kumluk, tehlikesizce kyya yanasabilirsiniz. Demiri ekiyorum ve dalgalar bizi yavasa kumsala itiyor. Karaya deer demez en az on kisi suya atlyor ve tekneyi ekip kyya alveriyorlar. Bize bakyor, oksayc hareketlerle dokunuyor. Zenci ya da Kzlderili kadnlar el hareketleriyle davet ediyorlar. Herkes bizi evinde misafir etmek istiyor. Beyaz adamn bana franszca anlatt bu. Maturette bir avu kum alp pmek zere azna gtryor. Herkes lgna dnyor. Clousiot'nun durumunu anlattm Be116 yaz, onu hemen kumsaln yaknndaki evine tastyor. Yarna kadar her seyi teknenin iinde brakabileceimizi sylyor. Kimse dokunmaz, diyor. Kalabalk bana kaptan adn takt, yeni adma ok glyorum. Hepsi : Good captain, long ride on small boat (iyi kaptan, kck gemiyle dnyann yolunu geldi! diyor. Hava karard. Teknenin biraz daha yukar ekilip sk sk balanmasn saladktan sonra Ingilizin pesinden evinin yolunu tutuyorum, ingiliz smrgelerinde grlen bir Bungalow bu; bir ka tahta basamak,

maden bir kap. ingilizin ardndan ieri giriyorum, Maturette de pesimden geliyor. Girer girmez de, bir koltua yerlesmis kzn arasnda sisinen Clou-siot'yu gryorum. Karmla kzm, diyor adam. ingiltere'de okuyan bir de olum var. Kadn franszca : Evimize hos geldiniz diyor. Oturun beyler, diyor. Saolun efendim, bizim iin rahatsz olmayn. Bize iki hasr koltuk gsteren gen kz : Neden? Merak etmeyin, nereden geldiinizi biliyoruz ve tekrar ediyoruz : Evimize hos geldiniz. Adam avukat, ad da Mr. Bowen. Yazhanesi, krk kilometre tedeki Trinidad'n baskenti Port of Spain'de. Bize stl ay, kzarms ekmek, tereya ve reel getiriyorlar, zgr birer insan olarak geirdiimiz ilk gece bu, hayat boyu unutamayacam. Ne gemisimle ilgili bir sey konusuluyor, ne de merakl sorularla karslasyoruz, btn renmek istedikleri ka gndr ak denizde olduumuz : yolculuumuzun nasl getii! Clousiot'nun ac ekip ekmedii, polise ertesi gn m, yoksa bir gn sonra m haber verilmesini

istediimizi, hayatta esimiz, yaknlarmz, ocuklarmz olup olmad. Onlara mektup yazarsak postaya verebileceklerini de sylyorlar. Ne demeli : Gerek kumsalda biriken halkn ve gerekse, kaaa szle anlatlamayaeak bir yaknlk gsteren bu ailenin karslama treni mthis bir sey. Mr. Bowen bir doktorla konusuyor, doktor ertesi gn leden sonra yaraly getirmesini sylyor. 117 I Rrntgeni alnacak ve ne yapmak gerektii anlaslacak. Mr. Bowen Prof of Spain'e, Salvation Army (*) komutanna telefon ediyor. Adam otellerinde bize bir oda hazrlayacaklarn, istediimiz zaman gelebileceimizi, salamsa tekneye iyi bakmamz, yolculua devam etmek iin ona ihtiyacmz olacan sylyor. Krek mahkmu mu? yoksa srgn m olduumuzu soruyor. Krek mahkmuyuz, diyoruz. Krek mahkmu olusumuz avukatn hosuna gitmis gibi. Ykanp tras olmak ister misiniz? diye soruyor gen kz bana. Reddetmeye kalkmayn, bizim iin rahatszlk sz konusu deil naslsa. Banyoda size uyacan sandmz elbiseler duruyor.

Banyoya geip ykanyorum, tras olup tarandktan sonra, srtma da gri bir pantalon, beyaz bir gmlek geirip beyaz oraplarla lstik pabular ayama giyerek kyorum dsar. Bir Kzlderili kapy vuruyor, koltuunun altnda paket var, doktorun benimle ayn boyda olduunu grdn ve dolaysyla kolayca giyecek bulunduunu, yoksa evde ufak tefek kimse olmadndan kk Maturette'in boyuna posuna uygun bir sey bulamayacan sylyor. Mslmanlar gibi nmzde eilip ekiliyor. Bunca iyilik karssnda ne denebilir? Yreime dolan duygular anlatlr gibi deil. Clou-siot herkesten nce yatt. Sonra besimiz, esitli konulardaki grslerimizi belirttik. Bu tatl kadnlarn en ok merak ettikleri, yeni bir hayat kurmak iin ne yapmay dsndmzd. Gemise kysndan ksesinden bile deindikleri yoktu, btn szleri hep gelecekle ilgiliydi. Mr. Bowen Trinidad'n, kaaklarn adaya yerlesmelerini kabul etmeyisine zlyordu. Baz kisiler iin yerlesme izni almaya alstn anlatt, ama hi kabul ettirememisti. Gen kz da, babas gibi, tertemiz ve yanlssz bir franszca konusuyor. Sarsn, yz il dolu, on yediyle

yirmi aras olmal, dorusu yasn sorma cesaretini kendimde bulamyordum. ok gensiniz, hayat sizi bekliyor, diyor. Mahkm olmak iin neler yaptnz bilmiyor, bilmek de (*) Kimsesiz ya da yoksullara yardm eden hayr kurulusu. 118 istemiyorum. Ama uzun ve tehlikeli bir yolculua kmak iin bu kadar minik bir tekneyle okyanusa almanz, zgrlk iin her seyi yapmaya hazr olduunuzu gsteriyor. Bu ok saygdeer bir tutum.

Sabahn sekizine kadar uyuduk. Kalktmzda yemek masasn hazr buluyoruz. Dki kadn, olaan bir seyden sz edercesine, Mr. Bowen'un Port of Spain'e gittiini ve bizim iin bir talepte bulunabilmek zere gerekli btn bilgilerle leden sonra dneceini sylyorlar. Evini, iinde kaak krek mahkmuyla brakan bu adam bize benzeri olmayan bir ders vererek sunlar sylemek istiyor. Siz de, herkes gibi birer insansnz, tanstmzdan on iki saat sonra evimde, karm ve kzmla yalnz braktma bakarak size gvenip gvenmediimi anlyabilirsiniz. Bizlere sessizce : nzle de konustuktan sonra gvenebilir insanlar olduunuzu anladm ve ne davransnzla, ne de szlerinizle kt bir sey yapmyacanza inanarak sizleri yuvamda braktm, diyor. Bu olay mz de ok duygulandrd. Kitabm bir gn okur bulabilirse, gerekli duygululuk ve ustalkla duyduum heyecan, o akl almaz kendimize sayg izlenimini anlatacak kadar aydn bir kisi olmadm anlyacaksnz. Bu hayal vaftiz, bizi

tertemiz klan bu ykanma, benliimin, iine gmldm baln stnde ykselmesi, beni bugnden yarna bir sorumlulukla kars karsya brakan bu tutum son derece basit bir sekilde, zgrlnde bile zincirlere vurulduunu hisseden, her an birinin denetimi altnda bulunduunu sanan krek mahkmunu bambaska bir insan yapt. Btn grp geirdiklerim, katlandklarm, basma gelenler, ahlksz rms, baskaldrmasyla ok tehlikeli bir adam olmaya beni iten her sey, sanki bylenmis gibi yok oluverdi. Saol majestelerinin avukat. Mr. Bowen, beni bu ksa srede bambaska bir insan yaptn iin sana tesekkr ederim. Gzleri, bizi evreleyen deniz kadar mavi, salar da sapsar olan gen kz benimle birlikte hindistancevizlerinin altnda oturuyor. Krmz, sar, mor i119 sel ligi salyor. Msy Henri (Bana msy diyor. Bana kimbi-lir ne kadar zamandan beri msy diyen kmamstr), babamn dn de syledii gibi, ingiliz yetkililerinin anlaysszl ne yazk ki burada kalmanza engel

oluyor. Dinlenip yeniden yola kabilmeniz iin size, ancak on bes gnlk bir sre tanyorlar. Sabah erkenden teknenizi gzden geirdim, sizi bekleyen uzun yolculuk iin ok hafif ve kk kalyor. Bizimkinden daha konuksever bir ulusa raslamanz diliyorum. Byle durumlarda, btn ingiliz adalarnn tutumu ayn. Gelecek yolculuunuzda ok ac ekerseniz, bu adalarda oturan insanlara kzmamanz rica ederim, insanlar, olaylarn bu sekilde yorumlanmasndan sorumlu saylamazlar, emirler ingiltere'den, sizi tanmayan kisilerden geliyor. Babamn adresi, 101, Queen Street, Port of Spain - Trinidad'dr. Tanr yardm eder de mektup yazabilirseniz, ltfen durumunuz hakknda bize iki satrla bilgi verin. O kadar duygulandm ki, ne karslk vereceimi kestiremiyorum. Mrs. Bowen yanmza yaklasyor. Krk yaslarnda, ak kestane sal, yesil gzl, ok gzel bir kadn. ok basit, belinden kusakla bal beyaz bir elbise var srtnda, ayaklarna da bir ift ak yesil sandal giymis. Kocam saat beste gelecek, diyor. Yannza polis katlmadan, arabasyla baskente kadar gidebilmenizi salamaya alsyor, ilk gecenizi Port of Spain polis merkezinde geirmenizi nlemek pesinde. Yaral

arkadasnz dorudan doruya bir dostun kliniinde yatacak, siz ikiniz de Salvation Army nin oteline yerleseceksiniz. Tekneye gz atmaya giden Maturette bahede bize katlyor. evresi merakl dolu, diyor. Ama hi bir seyine dokunan olmams. Tekneyi inceleyen merakllar, dmenin stne saplanan kursunu bulmuslar. Biri, hatra olarak bu kursunu saklamak iin izin istemis. Maturette : Kaptan, kaptan, cevabn vermis. Kzlderili kaptanla konusmak gerektiini anlams ve susmus. Maturette : Deniz kaplumbaalarn neden brakmyoruz? diye soruyor. 120 pym varr oye atlyor gen kz. Gidip bakalm. Teknenin yanna gidiyoruz. Yolda, ufak tefek ve ok gzel bir Kzlderili kz, hi konusmadan elime yapsverdi. Good afternoon (iyi leden sonralar), diyor bu rengrenk kalabalk, iki kaplumbaay da karyorum: Ne diyorsunuz? Denize atalm m? Yoksa bunlar bahenizde beslemek mi istersiniz? Dipteki havuz deniz suyu doludur. Kaplumbaalar o havuza yerlestiririz, bylece de sizlerden bana bir sey kalms olur. Tamam. Teknenin iinde ne varsa evresine toplananlara datyor, yalnz puslay, ttn, fy, ba, palay, baltay, battaniyeleri ve kimse farketmeden battaniyelerin arasna gizlediim

tabancay ayryorum. Saat beste Mr. Bowen geliyor: Baylar, her sey halloldu. Baskente sizi ben gtreceim, nce yaraly klinie brakacak, oradan otele gideceiz. Clousiot'yu arabann arkasna yerlestiriyoruz. Gen kzla vedalastm sra annesi, elinde bir bavulla geliyor: Kocamn esyalarndan bazlarn kabul eder misiniz? diyor. Size yrekten armaan ediyorum bunlar. Bunca iyilik karssnda ne demeli? Saolun, binlerce kere saolun. Ve direksiyonu sada olan arabaya atlayp hareket ediyoruz. Altya eyrek kala klinikteyiz. Kliniin ad Saint George. Hastabakclar, Clousiot'yu sedye ile bir odaya tasyorlar, yatann stnde oturan bir Kzlderili var odada. Doktor grnyor. Bowen'in ve bizim elimizi skyor. Franszca bilmiyor ama Bowen araclyla, Clousiot'ya ok iyi baklacan ve istediimiz zaman kendisini grmeye gelebileceimizi belirtiyor. Bowen'in arabasyla sehrin iinden geiyoruz. Otomobilleri, bisikletleriyle

aydnlk bir sehir grmek bizi hayran brakyor. Her yan tahta olan Port of Spain sehrinin kaldrmlarnda beyazlar, zenciler, hintliler, herkes yanyana yryor. Yalnz birinci kat tas, geri kalan her yeri tahta olan otele varyoruz, iyi aydnlatlms bir alana bakyor. Alanda Bahkpazar yazsn okuyorum. Salvation Army komutan, kadnl erkekli tm kurma-yyla bizleri karslyor. Adam biraz franszca biliyor, dierleri ingilizce bir seyler sylyorlar. Ne dedikle121 rini anlamyoruz ama yzleri o kadar ayaniK, golleri ylesine dost ki bunlarn iyi seyler olduunu hemen kestiriyoruz. Bizi ikinci katta, yatakl bir odaya karyorlar nc yatak herhalde Clousiot iin . Oda nn bitisiindeki banyo, tertemiz havlular ve sabu-nuyla emrimize amade. Bize oday gsterdikten sonra, komutan : Yemek isterseniz, saat tam yedide, yani yar;m saat sonra bir arada yenecek. Saolun, karnmz tok. Sehri dolasmak istiyorsanz, iste size ay ya da kahve iebilmenizi, bir dondurma yiyebilmenizi salayacak iki antil dolar, zellikle yolunuzu kaybetmemeye bakn. Geri dneceiniz zaman sadece :

Salvation Army Please? demekle yolu bulabilirsiniz. On dakika sonra sokaktayz, kaldrmlarda yryor, insanlarla dirsek dirsee geliyoruz ama kimsenin aldrd yok. Derin solup alp bir sehirde atlan ilk zgr admlarn tadna varyoruz heyecanla. Olduka byk bir sehirde basbos braklmakla gsterilen bu devaml gven bizi rahat ettiriyor. Kendimize gveni kazandrdktan baska, bize gsterilen bu gvene ihanet etmenin imknsz olduunun bilincine iyice varmamz da salyor. Maturette'le birlikte, ar ar, kalabaln arasnda ilerliyoruz. Dnsanlarla yanyana yrmek, itilip kaklmak, kalabaln bir paras olabilmek iin ortasna dalmak ihtiyacn duyuyoruz. Bir bara girdik ve bira istedik. Two beers please sz ylesine oald ki, hi bir anlam yokmus gibi geliyordu insana. Buna ramen, burnundan altn bir deniz kabuu geen Kzlderili kadnn, biralar nmze koyduktan sonra : Half dollar sir, demesine ok sasrdk. Dnci disli gls, kenarlar hafife krsms mor-kara ve iri gzleri, omuzlarna dklen simsiyah salar, ok gzel olduklar anlaslan bir ift gsn baslangcn ortaya koyan ak bluzu, herkese doal gelen btn bu seyleri biz, peri masallar gibi olaanst sanyoruz. Yok be Kelebek, hi de yle deil. Bu kadar ksa srede yasyan

bir l, mebbete mahkm biriyken zgr bir insan halini alman imknsz. 122 Paray veren Maturette'in elinde yarm dolar kalyor. Bira o kadar nefis ve souk ki : Bir tane daha ielim mi? diyor, ikinci barda imek, bana yaplmamas gereken bir seymis gibi geliyor. Yok canm, gerek zgrlne kavusal yarm saat bile olmad. Sen kafay ekmeyi dsnyorsun galiba. Kelebek, bytme rica ederim, iki bardak bira imekle kafay ekmek arasnda dalar var. Belki haklsn ama, su ann bize sunduu zevklere balklama dalmann doru olmadn sanyorum. Oburlar gibi deil, yavas yavas, kenarndan ksesinden tadna bakmakla ise baslamal. Her seyden nce, bu para bizim deil. Doru, haklsn, zgr olmay damlalktan aktarak reneceiz, bylesi daha iyi. Dsar kyor ve sehrin bir ucundan brne uzanan Watters Street boyunca gidiyoruz. Geen tramvaylar, kk arabalarn nne kosulmus esekler, otomobiller, sinema, bar ve gece kulplerinin renkli ilnlar, glmseyerek bakan gen zenci ya da kzlderili kzlarn gzleri bizi ylesine bylemis ki, farkna bile

varmadan kendimizi limanda buluyoruz, nmzde sklarla donatlms byleyici adlar tasyan turist gemileri : Boston, Panama, Los Angles, Quebec, Hamburg, Amsterdam, Londra yazl silepler. Rhtm boyunca yanyana dizilmis barlar, gece kulpleri, lokantalar, iki ien, sark syleyen, barp ararak kavga eden erkek ve kadnlarla dolu. Birden dayanlmaz bir istek beni bu, belki baya ama hayat dolu kalabala karsmaya itiyor. Bir barn nnde, buzlarn arasna dizilmis istiridyeler, deniz kestaneleri, Dstakozlar, deniz baklar, midyeler, geerken insan tahrik eden deniz rnleri duruyor. Krmz beyaz kareli rtlerle kapl ve ou dolu olan masalar sanki insan aryor. Koyu renk derili, yz hatlar incecik, zencilerle ok az benzerlii bulunan gs iyice ak rengrenk giysiler iindeki kzlar sizi, grdklerinizden faydalanmaya zorluyor. Kzlardan birine yaklasp bir binlik uzatarak : French money good? diye soruyorum. Yes, I change for you. Okay. Paray alp kalabalk salonda kaybo123 luyor. Geri dnp Come here diyor bana, ardnda bir inlinin oturduu kasaya gtryor. Fransz msnz? Evet.

 Bin frank m deistireceksiniz? Evet Antil dolar m istiyorsunuz? Evet. Pasaport?

 Yok. Denizci kart? Yok. Kimlik czdan? Yok. Peki. Adam kza bir seyler sylyor, kz salona gz atyor, benimki gibi srmal bir denizci kasketi giyen, tayfa klkl bir adamn yanna gidiyor ve kasann nne srklyor. inli : Hviyet? diyor adama? iste. Ve inli, byk bir soukkanllkla yabancnn adna bin franklk bir deistirme fisi dolduruyor, imzalatyor, kz adamn koluna girip gtryor. Adam herhalde olup bitenin farknda deil, ben ellisi bir ve iki dolarlk olmak zere, iyi yz elli antil dolar alyorum. Kza bir dolar veriyorum, kyoruz ve masalardan birinin basna kp nefis beyaz sarapla birlikte kendimize bir deniz rnleri sleni ekiyoruz. DRDNC DEFTER DLK KAIS DEVAM 124 TRDNDDAD BU Dngiliz sehrindeki ilk zgrlk gecemizi, dn-ms gibi hatrlyorum. Isklar ve yureimizdeki scaklkla sarhos, bu mutlu ve gleryzl kalabaln ruhunu her an koklayarak geziyoruz. Tayfalar ve onlar iyice

samak iin bekleyen kzlarla dolu bir bar. Ama bu kzlarn iren yan yok, Paris, Le Havre ve Marsilya batakhanelerinde alsanlarla kyaslanamaz-lar. Bambaska, deisik bir sey bu. Asr'boyal, sefahatin izlerini tasyan yzler kurnazlk parltlaryla aydnlanan gzler yerine her renkten kz var karsmzda. inliden Afrika zencisine, stl kahveden dmdz salsna, anneleri ve babalar sekerkams ya da kakao retimi srasnda tansan kzlderilisin-den Javalsna, burnuna altndan bir deniz kabuu geirilmis inli ve kzlderili krmasna, yandan Romallar andran, bakr rengi yz, iri, simsiyah, prl prl, uzun kirpiklerle kapl gzleri ve iyice aarak gerdii gsyle : Bak memelerime, mkemmel deil mi? dercesine gezinen ispanyol melezine kadar btn bu kzlar, salarna ilistirdikleri deisik renklerdeki ieklerle sevgiyi, dsa vuruyor, sevisme tad veriyor. Bunun pis ve ticar yan yok; is yaptklar izlenimini uyandrmyorlar, gerekten eleniyorlar. Onlar iin parann, hayatn baslca hedefi olmad anlaslyor. 125 Lmbalara toslayp duran iki kelebek gibi, Maturette'le birlikte, sendeliyerek, bir bardan kp brne

dalyoruz. Isl sl, kk bir alana ktmzda bir kilise ya da tapnan kulesindeki saata gzm ilisiyor, iki olmus. Sabahn ikisi! Hemen geri dnmeliyiz. Bize yaplan iyilii istismar ettik. Salvation Army komutan hakkmzda kimbilir neler dsnmeye baslamstr. Hemen dnelim. Bir taksi eviriyorum, bizi iki dolara gtryor. Paray deyip utan iinde giriyoruz otele, ierde Salvation Army asker lerinden sarsn, yirmi bes - otuz yaslarnda bir gen kadn bizi dosta karslyor. Bu kadar ge dnmemiz onu ne sasrtms, ne de kzdrms gibi. Dosta ve yakn olduunu kestirebildiimiz birka ingilizce szn ardndan odann anahtarn veriyor, iyi geceler diliyor. Yatyoruz. Bavulda bir pijama buldum. Is sndrmek zereyken Maturette : Bu kadar ksa srede bize bunca sey veren Ulu Tanr'ya skredebiliriz. Ne dersin Kelebek? diye soruyor. Benim iin de tesekkr et, byk adam senin Ulu Tanrn. Dediin gibi, bize akl almyacak kadar cmert davrand. Ve s sndryorum.

Bu yeniden dnyaya gelis, mezardan dns, gmldm mezarlktan ks, st ste gelen tm heyecanlar, teki insanlarn arasnda beni yeniden hayatn iine sokan gece gezintisiyle o kadar etkilenmistim ki, bir trl uyuyamyorum. Kapal gzlerimin nnden grntler, bir takm seyler, btn bu karsm herhangi bir tarih srasna uymadan byk bir belirginlikle ama kopuk kopuk geiyor: Mahkeme, Conciergerie cezaevi, ardndan czzamllar, derken Saint - Martin - de - Re, Tribouillot, Jesus, frtna... Bir yldan beri yasadklarm sanki anlarmn galerisinde bir hayaletler dans gibi ortaya kmaya alsyor. Bu grntleri uzaklastrmak istiyor, ama basaramyorum. En garibi de, rzgrn ulumasna, dalgalarn sesine karsmas. Hepsine de, az nce uradmz esitli barlardaki kzlderililerin ald tek telli kemann sesi hakim. Sonunda, ortalk aarrken uykuya dalabiliyorum. Saat ona doru kap vuruluyor. Gelen Mr. Bo-wen. 126 Gnaydn dostlarm. Hl yatyor musunuz? Ge gelmissiniz, iyi elendiniz mi bari?

 Gnaydn. Evet ge geldik, ne olur kusurumuza bakmayn. Kusura neden bakalm! ektiklerinizden sonra elenmek hakknz. Dlk zgrlk gecenizden faydalanmanz gerekliydi. Sizi polis merkezine gtrmeye geldim, lkeye gizlice girdiinizi resmen aklamak iin polise basvurmak zorundasnz. Bu formaliteyi tamamlaynca dostunuzu grmeye gideriz. Sabah erkenden rntgenini almslar. Sonu daha sonra anlaslacak.

abucak ykanp giyinerek, komutanla birlikte bizi bekleyen Bowen'in bulunduu asa salona iniyoruz. Komutan, kt bir franszcayla : Gnaydn dostlarm, diyor. Hepinize gnaydn, naslsnz? Salvation Army'nin nde gelenlerinden biri soruyor: Port ot Spain'i sevimli buldunuz mu? Tabii efendim. ok sevdik sehri. Bir kk fincan kahve itikten sonra merkezin yolunu tutuyoruz, iki yz metre kadar tede olduu iin de yryoruz. Btn polisler bizi selmlyor ve byk bir merak belirtisi gstermeden inceliyorlar. Haki niformal ve abanoz renkli iki nbetinin arasndan geerek ciddi ve gsterisli bir alsma odasna giriyoruz. Elli yaslarnda, haki gmlekli, kravatl, gs nisan ve madalya dolu subay kalkyor. Gmleinin altna sort giymis. Bize, franszca olarak : Gnaydn, diyor, oturun ltfen, ifadenizi zapta geirmeden nce sizlerle biraz konusmak istiyorum. Ka yasndasnz? Yirmi alt ve on dokuz. Neden mahkm oldunuz? Cinayet suundan. Cezanz ne kadar?

 Mebbet krek. yleyse taammden adam ldrmssnz. Hayr efendim, benimki yalnz cinayet. Benimki taammden ldrme, diyor Maturette. Yasm on yediydi. On yedi yasnda insan ne yaptn bilir, di 127 yor ingiliz. Dngiltere'de, cinayeti islediiniz ispatlansayd aslrdnz. Her neyse, ingiliz memurlar Fransz adaleti hakknda bir yargda bulunacak deil. Ama anlasamadmz nokta, kaaklarn Fransz Gyan'na geri verilmesi. Krek cezasnn, Fransa gibi uygar bir lkeye yarasmyacak kadar insanlk ds bir ceza olduuna inanyoruz. Ne yazk ki Trinidad, ya da dier ingiliz adalarndan birinde kalamazsnz, imknsz. Sizden namusluca davranmanz, hareketinizi geciktirmek iin hastalk ya da baska bir kaamak yol aramamanz istiyorum. Port of Spain'de on bes il on sekiz gn dilediiniz gibi dinlenebilirsiniz. Teknenizin iyi durumda olduunu sylediler. Buraya, limana ektireceim. Onarm gerekiyorsa, ingiliz donanmasnn ustalar yaparlar, Giderken yeterince yiyecekle birlikte iyi bir pusla ve bir deniz haritas

vereceiz size. Gney Amerika lkelerinin sizleri kabul etmesini dilerim. Venezella'ya gitmeyin, hemen tutuklanr ve Franszlara iade edilene kadar yol yapmnda alstrlrsnz. Byk bir hata isleyen kisinin hayat boyu yitip gitmesi zorunlu deildir. Gen ve salamsnz, sevimli bir grnsnz var, ektiklerinizden sonra yenilgiyi kabul etmiyeceinizi sanyorum. Buraya kadar gelmeniz tam tersini ortaya koyuyor, iyi ve sorumluluunun bilincinde adamlar olabilmenize yardm edenler arasnda bulunmak isterim. Talihiniz ak olsun... Bir derdiniz olursa su numaray arayn, size Franszca cevap verirler. Zili alyor, bir sivil giriyor ieri. Bir sr resm giysili ve sivil polisin daktilo tngrdatt salonda bir sivil ifademizi alyor. Neden Trinidad'a geldiniz? Dinlenmek iin. Nereden geliyorsunuz? Fransz Gyan'ndan. Kaarken su islediniz mi, kimseyi yaraladnz ya da ldrdnz m? Kimseyi ar yaralamadk. Nereden biliyorsunuz? Hareketimizden nce duydum. Yasnz ve Fransz ceza kanunu karssndaki durumunuz? (v.s.) Baylar, burada on bes il on se-

128 kiz gn dinlenebilirsiniz. Bu sre iinde dilediinizi yapmakta zgrsnz. ,Otel deistirirseniz bize haber verin. Ben avus Willy. Kartmda iki telefon var: Su resm numaram, su da evimin numaras. Basnza bir sey gelir de yardma ihtiya duyarsanz beni hemen aryabilirsiniz. Size gvenmekle hata etmediimize, inanyoruz, iyi davranacanzdan eminiz. Az sonra, Mr. Bowen bizi klinie gtrd. Clou-siot bizleri grdne pek sevindi. Sehirde geirdiimiz gecenin hi szn etmiyoruz. Sadece dilediimiz yere gitmekte zgr olduumuzu sylyoruz. O kadar sasryor ki : Yannza birini katmyorlar m? diye soruyor. Dyi valla, bu rozbifler (ingilizler) matrak adamlar! Doktoru bulmaya giden Bowen, onunla birlikte geri dnyor. Soruyor Clousiot'ya : Tahtalarla sarmadan nce kr kim yerine oturttu? Ben ve o sra yanmda bulunan biri.

 O kadar iyi yapmssnz ki, baca yeniden krmann hi gerei kalmyor, krk incik kemii kaynams bile. Sadece alya alp biraz yryebilmeniz iin demir koyacaz. Burada m kalmak istersiniz, yoksa dostlarnzla beraber olmak m? Onlarla beraber olmak isterim. yleyse yarn sabah klinikten kabilirsiniz. Nasl tesekkr edeceimizi bilemiyoruz. Mr. Bowen'le doktor ekiliyor, sabah ve leden sonrann byk bir blmn arkadaslarmzn yannda geiriyoruz. Ertesi sabah, pencereleri ardna kadar ak, vantilatrlerin serinlettii otel odasnda bulustuumuzda ok sevinliyiz. Salkl yzmz ve yeni giysilerimizin salad iyi grnsten tr birbirimizi kutluyoruz. Konusmann gelip gemise dayandn grnce dostlarma : Gemisi mmkn olduu kadar unutmaya bakalm, diyorum, gzmz bugne ve gelecee dikelim. Nereye gideceiz? Kolombiya'ya m? Panama'ya m? Kosta Rika'ya m? Bizi kabul edebilecek lkeler konusunda Mr. Bowen'le konusmalyz. Bowen'i yazhanesinden aryoruz, yerinde yok. kelebek 129/9

San Fernando'daki evine telefon ediyorum, kz cevap veriyor. Dosta szlerin ardndan : Msy Henri, diyor, otelin yaknndaki Balkpazarmdan San Fernando'ya otobs kalkyor. Neden leden sonralarnz burada geirmiyorsunuz? delin, bekliyoruz. San Fernando yolundayz. Clousiot, niformay andran ttn rengi elbisesiyle ok yakskl. Bizi byk bir yaknlkla karslayan eve girmek mz de duygulandryor. Kadnlar da heyecanmz anlams gibi, bir azdan : Yeniden evinize dndnz sevgili dostlar, diyorlar. Dilediiniz gibi oturun. Bize bay diye hitap edecekleri yerde, gerektii zaman admz sylyorlar: Henri, sekeri verir misin ltfen; Andre (Maturette'in ad Andre), pu-digten biraz daha alr msnz? Mrs. Bowen ve Miss Bowen, bize yaptnz btn iyilikler iin Tanr tuttuunuzu altn etsin. Bize byk sevinler salayan yce ruhlarnz, hayatnzn sonuna dek mutluluktan baska sey bilmesin. Onlarla tartsyoruz, masann zerine bir harita yaylyor. Bundan sonra yolumuz ok uzun : ilk Kolombiya

liman Santa Marta bin iki yz kilometre tede; Panama iki bin yz kilometre uzaklkta. Kosta Rika'ya iki bin bes yz kilometre var. Mr. Bowen grnd : Btn konsolosluklara telefon ettim, iyi haberlerim var, diyor. Dinlenmek iin bir ka gn de Curaao'ya urayabilirsiniz. Kaaklar konusunda Kolombiya'nn taknd kesin bir tavr yok. Konsolosa baklrsa, simdiye kadar deniz yoluyla Kolombiya'ya varan kaak grlmemis. Panama ve dier lkeler iin de durum ayn. Mr. Bowen'in kz Margaret: Sizin iin ok emin bir yer biliyorum, diyor. Ama ok uzak, en azndan bin kilometre tede. Neresi bu? diye soruyor babas. ingiliz Honduras'. Orann valisi benim vaftiz babam. Dostlarma bakyor ve : Hedefimiz Dngiliz Honduras', diyorum. Bu lke, gneyden Honduras Cumhuriyetine, kuzeyden de Meksika'ya komsu bir ingiliz smrgesi. leden sonray, Margaret ve annesinin yard130 myla rotamz izmekle geiriyoruz, ilk asama Trinidad - Curaao : Bin kilometre, ikinci asama Curaao'-

dan sonra yolumuzun stndeki adalardan biri. n c asama da ingiliz Honduras'. insan denizde nelerle karslasacan bilmediinden, polisin verecei yiyecekler dsnda bir sandk da konserve almay kararlastryoruz. Et, sebze, balk konservesiyle marmelt. Margaret, Salvattor maazasnn bu konserveleri bize memnunlukla armaan edeceini sylyor. Parasz vermezlerse, annemle ben size armaan ederiz, diye de ekliyor. Hayr. Susun Henri. Hayr, byle sey olamaz, nk paramz var, Yiyecekleri kendi paramzla alabilecekken sizin iyiliinizden faydalanmak kt bir sey olur. Tekne, Port of Spain'de, deniz kuvvetlerine ait bir kaykhanede. Yoia kmadan nce tekrar urayacamza sz vererek ayrlyoruz. Her gece, din bir grev yaparcasna, saat on birde kyoruz. Clousiot, en kalabalk parklardan birine oturuyor, ikimizden biri nbetlese onunla gevezelik ederken, dieri sehri geziyor. Buraya geleli on gn oldu. Alnn iinde yerlestirilen demir sayesinde, Clousiot, fazla glk ekmeden yryebiliyor. Tramvayla limana inmeyi de rendik, leden sonralar ve aksamlar hep limana gidiyoruz. Kydaki barlarn bazlarnda dost edindik ve benimsendik. Devriye gezen polislerle

selm-lasyoruz, herkes kim olduumuzu ve nereden geldiimizi biliyor, kimse de en ufak sey sylemeye yel-tenmyor. Sk sk gittiimiz barlarda, yiyip itiklerimizden, tayfalara oranla daha az para aldklarn far-kediyoruz. Kzlar iin de ayn sey sz konusu. Genellikle tayfalarn, subaylarn ve turistlerin masasna

oturdular m durmadan ierler, mmkn olduu kadar ok para harcatmaya ahsrlar. Dansedilen barlarda, daha nceden birka kadeh iki smarlamayan kimseyle dansetmezler. Ama bize, hepsi baska trl davranyor. Uzun uzun yanmzda oturuyorlar, bir iki imeleri iin epey stelemek gerekiyor. Kabul etseler de nlerine o herkese bilinen minicik kadehlerden getirmiyorlar bira ya da okkal viski soda 131 iiyorlar. Davranslar ok hosumuza gidiyor, durumumuzun bilindiinin ve yrekten desteklendiimizin dolayl yoldan anlatls bu. Tekne tepeden trnaa boyand, kpestesi on santim ykseltildi. Salma iyice desteklendi, teknede en ufak bir atlama yok, sapasalam. Direin yerine daha yksek ama eskisinden ok daha hafif yeni bir direk kondu, un torbasndan yaplma flok ve trinketann yerini yepyeni sar yelkenler ald. Deniz kuvvetlerinden bir yzbas, bana rzgr gl de bulunan bir pusula verdi, (buna pergel diyorlar), haritann yardmyla bulunduumuz yeri iyi kt nasl karabileceimi de retti. Curaao'ya varmak iin rotam izildi : Bat ve drtte bir dou.

Yzbas beni, Tapron okul gemisinin komutan plan bir subayla tanstrdi. dm, ertesi sabah sekizde" limann dsnda teknemle bir gezintiye kmay kabul edip etmiyeceimi soruyor, isteinin nedenini anlamyorum ama szlesiyoruz. Ertesi sabah, bulusrna saatinde, Maturette'le birlikte deniz kuvvetlerindeyiz. Yanmza bir tayfa veriyorlar, neseli rzgrla limandan kyoruz. Dki saat sonra, limana girip kmak iin tiramola atarken, bir savas gemisi zerimize geliyor. Bembeyaz giysili subaylar ve mrettebat gverteye dizilmis. Hurra diye bararak geiyor, iki kere bayraklarn karp indiriyorlar. Bu, anlamn pek kestiremediim resm bir selm olmal. Geri dndmzde savas gemisi rhtma yanasms bile. Bizim tekneyi de kenara balyorlar. Yanmzdaki tayfa, isaretle pesinden gitmemizi belirtiyor, savas gemisine kyoruz, komutan bizi merdivenin basn da karslyor. Bir ddk sesi gelisimizi bildiriyor, subaylarla tanstrldktan sonra esas durustaki rencilerle assubaylarn nnden geiyoruz. Subay onlara Dngilizce

bir sey sylyor, dalyorlar. Gen bir subay, komutann mrettebata, ufack bir tekneyle bu kadar uzun bir yolculuu gze aldmz iin btn denizcilerin bize sayg duymas gerektiini sylediini anlatyor. Bize bunca serefi lyk gren subaya tesekkr ediyoruz. Sonradan byk faydasn greceimiz musamba armaan ediyor. Bunlar, n fermuarl, kukuletal, su geirmez siyah musambalar. Gitmeden iki gn nce, Mr. Bowen bizi grmeye geliyor ve emniyet mdrnn ricasn iletiyor. Bir hafta nce tutuklanan srgn de yanmza almamz istiyor mdr. Anlattklarna gre bu kisi adaya braklms, arkadaslar ise Venezella'ya doru yollarna devam etmisler. Bu is midemi bulandryor ama, bize o kadar iyi davranld ki bu adam almamazlk edemiyorum. Yalnz cevabm vermeden nce kendilerini bir kere grmeyi sart kosuyorum. Bir polis arabas gelip beni alyor. Geldiimizde bizi sorguya eken niformal subaydan baskas olmayan emniyet mdrne kyorum. avus Willy tercmanlk yapyor. Naslsnz? Dyiyiz, saolun. Sizden bir dileimiz var. Mmknse elimizden geleni yaparz.

 Cezaevinde, srgnden kaan Fransz var. Adada gizlice birka hafta kalmslar, arkadaslarnn onlar burada brakp yollarna devam ettiklerini sylyorlar. Teknelerinin battn sanyorum ama, kullanmay bilmedikleri iddiasndalar. Kendilerine bir tekne bulmamz iin numara yaptklar belli. Buradan ayrlmalar gerekiyor. Limanmzdan geecek ilk Fransz gemisinin komutanna onlar teslim zorunda kalmak benim iin ok zc olur. Mdr Bey, elimden geleni yaparm, yalnz daha nce kendileriyle grsmeliyim. Tekneye yabancy almann ne kadar tehlikeli olduunu kabul edersiniz. Anlyorum. Willy, Franszlarn avluya karlmalarn syler misiniz? Onlarla yalnz konusmak istediimden, avustan, uzaklasmasn rica ediyorum. Srgn msnz? Hayr, krek mahkmuyuz. Neden srgn dediniz? Kk su isleyen adamlar byk su isleyenlere ye tuttuklarn sanyorduk. Yanldmz anladk. Sen kimsin? Ben de bir krek mahkmuyum. 132 133

 Seni tanmyoruz. Son kafileyle geldim. Ya siz? Biz 1929 kafilesindeniz.

 Mesele su: Emniyet Mdr beni artt ve kisi olduumuz halde sizi de yanmza almamz istedi. Kabul etmezsem, denizcilikten anlamadnz iin buradan geecek ilk Fransz gemisine sizleri teslim etmek zorunda kalacak. Ne dersiniz? Yalnz bizi ilgilendiren bir takm nedenlerden tr, bir daha deniz yolculuu yapmak istemiyoruz. Sizinle yola kar gibi grnrz, sen bizi adann ssz bir yerinde brakp yoluna devam edersin. Bakn bu isi yapamam. Neden? Bize gsterdikleri bunca yaknln karsln alaklkla deyemem. Adamn, krek mahkmlarnn senin gznde rozbiflerden nce gelmesi gerekmez mi? Neden? Sen de krek mahkmusun, ondan. Evet ama, birbirinden o kadar farkl krek mahkmlar var ki. rnein sizinle benim aramdaki fark, belki rozbiflerle benim aramdakinden byk, insanlarn grsne gre deisen bir sey bu. Yani bizi Franszlarn eline brakacak msn? Hayr ama, Curaao'ya varmadan da bir yere indirmiyeceim.

 Bakn nce tekneyi bir grn. Belki sizi buraya getiren ok ktyd. Peki bir bakalm, dedi dier ikisi. Anlastk. Emniyet Mdrnden, teknenin size gsterilmesini isteyeceim. avus Willy ile birlikte limana indik. Tekneyi grdkten sonra, ne de biraz gven geldi. Yeni Bir Yolculuk iki gn nce, yabancyla birlikte yola ktk. Nereden haber aldklarn bilmiyorum ama hareketimizde, bir dzine bar kzyla Bowen ailesi ve Salvation Army komutan bizi uurlad. Kzlardan birinin beni ptn gren Margaret, glerek: Henri amma da abuk nisanlanmssn, dedi. Ciddi deil herhalde! Hosa kaln hepiniz. Hayr, hayr, elveda! Yalnz su kadarn bilin ki, yreklerimizde asla silinmi-yecek koca bir yer tutuyorsunuz. leden sonra saat drtte, bir rmorkrle ekilerek yola koyulduk. Bize veda etmeye gelen ve beyaz mendiller sallayan kalabalktan son ana kadar gzlerimizi ayrmayp parmamzla biriken yaslar silerek limandan ktk. Bizi rmorkre balayan ip zlr zlmez, pupa yelken, hedefe varmadan nce asmak

zorunda bulunduumuz milyonlarca dalgann basndakilere doru atldk. Teknede iki bak var, biri bende, br Maturette'de. Balta ile pala Clousiot'nun yannda. Dierlerinden hi birinin silh olmadndan eminiz. Yolculuk sresince uyank kalp nbet tutmay kararlastrdk. Gnes batmak zereyken okul gemisi yanmza yaklast ve yarm saat kadar bize refakat etti. Sonra selmlayp uzaklast. Senin adn ne? Levlond. Hangi kafileyle geldin? 27 ylndakiyle. Ne kadar ceza yedin? Yirmi yl. Ya sen? Adm Kargueret. 29 da geldim. Brtanyalym. Brtanyalsn ve denizcilikten anlamyorsun demek? Hi anlamyorum. Benim adm Dfils, Angers'Iiyim. Arcezada azmdan kardm aptalca bir sz yznden mebbet yedim. Yoksa en fazla on ylla paay kurtaryordum. Ne dedin ki?

 Hikye su: Karmn basna t vurarak ldrmstm. Mahkeme srasnda, jri yelerinden biri, karm ldrmek iin neden t kullandm sordu. Nedenini bilmiyorum ama, her yannda sryle kr134 135 sk belirdii iin ty setiim, cevabn verdim. Avukatma sorarsanz, bu aptalca cmle yznden yemisim mebbeti. Nereden yola ktnz? Saint - Laurent'den seksen kilometre tede, Cascade ad verilen bir orman kampndan katk. Rahatmz yerindeydi, elimizi kolumuzu sallayarak gezebiliyorduk, bu yzden de kamak kolay oldu. Bes kisi, rahata kirisi krdk. Bes kisi mi? teki ikisi nerede? (Ortala rahatsz edici bir sessizlik kt. Clousiot: Aa dedi burada erkek erkeeyiz. Kader birlii de ettiimize gre bilmemiz gerekir. Konus.

 Size her seyi anlatacam, dedi Brtanyal, Gerekten de bes kisi yola ktk, yanmzdaki iki Cannes'l balk olduklarn sylemislerdi. Para dememis, gemide grecekleri isin paradan deerli saylmak gerektiini savunuyorlard. Oysa ak denizde, ikisinin de denizcilikten bir sey anlamadn grdk. Yirmi kere boulma tehlikesi atlattk. Ky ky, nce Hollanda Gyan', sonra Dngiliz Gyan' ve sonunda Trinidad sahillerini syrarak gidiyorduk. Georgetown ile Trinidad arasnda, hepimizin baskan olabileceini syleyeni ldrdm. Herif lm hak etmisti, nk bedavadan kaabilmek iin denizcilikten anladn syleyerek hepimizi aldatmst, br de ldrleceini sand ve kt havada, teknenin dmenini brakp kendiliinden suya atlad. Boulmamak iin elimizden geleni yaptk. Tekne birka kere su doldu, bir kayaya arpp paralandk da mucize sonucu kurtulduk. Anlattklarmn geree uygun olduuna yemin ederim. Doru sylyor, dedi dierleri de. Anlatt gibi oldu, herifi ldrmek iin mz de fikir birliine

varmstk. Ne dersin Kelebek? Valla benim isim yarglk deil. Ama, diye diretti Brtanyal, bizim yerimizde olsan ne yaparsn? Dsnmek gerekir. Hakszlk etmemek iin o an yasamak gerekir; yoksa gerein nerede olduunu anlyamayz. Clousiot: Ben de olsam gebertirdim, dedi, nk bu yle bir yalan ki, herkesin hayatna mal olabilirdi. Peki, peki daha fazla konusmayalm bu konuyu. Ben sizin ok korktuunuzu seziyorum. Korkuyu da zerinizden bir trl atamamssnz, aresiz kaldnz iin bizimle denize aldnz deil mi? Evet dediler bir azdan. Yalnz bu teknenin iinde bulunduunuz srece sasknlk ve kargasalk yaratmak yok. Hi kimse korkusunu dsa vuramaz. Korkan enesini tutsun. Bu tekne salam, salam olduunu da ispatlad. Simdi eskisinden ok daha yklyz ama tekne on santim daha yksek. Bordann ykseklii artan arl fazlasyla karslar. Sigara ve kahve iiyoruz. Yola kmadan nce karnmz iyice doyurduk, ertesi sabaha kadar1 bir sey yememeye kararlyz. 9 Aralk 1933, Saint - Laurent Hastanesinin zrhl duvarlar ardndan kas hazrlklarnn baslamasndan bu

yana krk iki gn geti. Ortaklmzn muhasebecisi Clousiot bildiriyor bunu bize. Hareket gnndekinden farkl olarak, ok deerli sey var elimde: Trinidad'da aldm su geirmeyen elik saat, rzgr glyle birlikte esnek ve ift kutusuyla sasmaz bir pusla, bir de selloid gnes gzl. Clousiot ile Maturette'in de simdi, baslar kasketli. iki kere yunus srleri arasna dsmemiz saylmazsa, ilk gn sakin geti. Ama yunuslar bize gerekten souk terler dktrdler. Sekiz yunusluk bir grup baslad teknemizle oyuna, nce teknenin kndan dalyor, uzunlamasna altndan geip tam nmze kyorlar. Ara sra ilerinden birine dokunuyoruz. Ama asl bizi etkileyen su oyun: gen biimi alan, biri nde ikisi arkada yunus lgn gibi stmze geliyorlar. Tekneye arpacaklar sanlrken dalyor ve samzdan, solumuzdan kveriyorlar. Rzgrn siddetine ve pupa yelken yol almamza ramen bizden hzl gidiyorlar. Bu oyun saatlar boyu sryor, kbustan farksz. Hesaplarnda yapacaklar ufak bir yanls bizi devirebilir! yeni arkadas az amyorlar ama allak bullak olan suratlar grlmee deer. Drdnc gecenin ortasnda, korkun bir frtna

136 137 patlad. Gerekten rktc bir seydi bu. Dsin kt yan da dalgalarn ayn yn izlememeleriydi. Kimi ok yksek, kimi alak, anlaslr gibi deil. Ara sra: Ha gayret aslanm! Bunu da dierleri gibi altedecek-sin! ya da Arkadan gelene dikkat diye baran Clousiot'nun dsnda kimse konusmuyor. Az raslanan bir sey, dalgalar kkreyerek ve kpk iinde geliyor stmze. Al hzlarn hesaplyor, ne yandan stmze ykleneceklerini nceden kestiriyorum. Ve akl aimaz bir biimde, olanca gcyle bir dalga teknenin kna bindiriveriyor. Bu dalgalar ka kere omuzlarmda snd, tabii suyun ou da tekneye doluyor. Bes kisi, elde teneke kutu ve tencereler, durmadah su bosaltyorlar. Buna ramen teknenin drtte birinden fazlasn suyla doldurduum olmad, dolaysyla da batma tehlikesi geirmedik. Bu panayr elentisi asa yukar gecenin yarsn kaplad, yedi saata yakn srd. Yamurun yznden gnesi, ancak sekize doru grebildik.

Frtna durulup, yeni gnn yepyeni ve sk saan gnesi grnnce, ben dahil hepimiz tarafndan sevin lklaryla karsland. Her seyden nce kahve. Kaynar stl kahvenin yannda da demir gibi kaskat olup kahveye batrlnca tad deisiveren denizci peksimeti. Frtnaya kars btn gece verdiim savas beni bitirdi, rzgr siddetli, dalgalar da epey yksek ve karsk; ama dayanamyor, Maturette'den bir sre yerimi almasn istiyorum. Tek derdim uyku. Yatai on dakika olmadan, Maturette yandan yakalanyor dalgalara, teknenin drtte n su dolduruve-riyor. Kutular, ocak, battaniyeler, her sey suda yzyor...

karnma kadar ykselen suyun iinde bata ka dmene varyor, stmze doru gelen bir dalgay atlatacak zaman g buluyorum. Dmeni krmamla teknenin kn dalgaya vermem bir dolu, dalga ieri dolmad gibi, bizi en az on metre de ileri itti. Herkes su bosaltyor. Maturette'in elindeki koca tencere, her keresinde on bes litre atyor dsar. Kimsenin esya kurtarmakta gz yok, hepsinin tek dsncesi tekneyi iyice arlastran ve dalgalara kars koymasn nleyen suyu mmkn olduu kadar ksa srede bosaltmak, bosaltmak. Yeni aldmz kisi138 nin iyi alstn kabul etmek zorundaym; Brtanyal elindeki kovay sulara kaptrnca hi beklemeden tek basna karar verdi ve tatl su dolu fy zorlanmadan tekneden dsar att. iki saat sonra teknenin ii kupkuru, ama battaniyeler, primus ocan, frn, mangal kmr uvallarn, benzin damacanasn ve su fsn (bunu istiyerek) yitirdik. lene doru, baska bir pantalon giymek istediimde kk bavulumla birlikte musambann ikisinin dalgalara kaplp gittiini gryorum. Naslsa, teknenin dibinde iki sise rom buluyorum. Ttnmzn

tm kayp ya da slak, yapraklar, su geirmeyen teneke kutularyia birlikte yok olmus. Dostlar, diyorum, nce esasl bir rom ekelim, sonra yedek yiyecek sandn aalm. Bakalm ne var elimizde. Meyva suyu mu var, bu iyi. ieceimizi idareli kullanacaz. Biskvi kutular gryorum, birini bosaltn ve frn haline getirin. Konserve kutularn dibe yerlestirecek ve sandn ahtalaryla ates yakacaz. Hepimiz korkmakta haklydk, ama simdi tehlike geti. Toparlanmal ve olaylara kars koyabilecek duruma gelmeliyiz. Su andan sonra kimse: Susadm, dememeli; kimse: Acktm, dememeli; kimse: Canm sigara istiyor, dememeli. Tamam m? Evet Kelebek, tamam. Herkes stne dseni yapt, Tanr'ya skr rzgr azald da sr eti konservesinden kendimize bir orba yapabildik, iine asker peksimetlerini bard-mz bir sahan dolusu orbayla midelerimize leziz ve salam, ertesi gn beklememize yetecek kadar takviye saladk. Hepimize yetecek kadar da yesil ay hasladk. Sandktan bir karton sigara kt. Dinde sekiz sigaralk yirmi drt paket var. Besi de, uyank

kalabilmek iin sigaralar benim imemde birlestiler. Kimsenin kskanmamas iin de Clousiot, sigaralarm yakp vermekten vazgeti. Sadece azmda-kini ateslemekle yetiniyor. Bu anlays sayesinde aramzda hi bir tatsz olay gemiyor. Yola kal alt gn geti, ben daha uyuyamadm. Bu aksam su arsaf gibi, uyuyorum, kalp gibi bes saat sreyle uyuyorum. Uyandmda saat gecenin onu. Ortalk yine st liman. Beni beklemeden ye139 ineklerini yemisler, konserve msr unundan yaptklar bir esit orba ok lezzetli, birka sosisle birlikte atstryorum. Tad damamda kalyor. ay soumus ama hi nemi yok. Sigara iiyor ve rzgrn kmasn bekliyorum. Gkyz skr skr yldz dolu. Kutup yldz tm parlaklyla sk sayor. oban Yldzndan baska, canllkta onu geen yok. Byk ve Kk Ay rahata grlebiliyor. Bir tek bulut yok, yldzl gkyznde testekerlek bir ay ykselmis. Brtanyal titriyor. Ceketini yitirmis, srtnda gmlekten baska sey yok. Musambay ona veriyorum. Yedinci gn baslyor.

 ocuklar, Curaao pek uzak olmamal. Epey kuzeye katm sanyorum, bundan byle rotamz dosdoru batya yneliyor. Hollanda Antillerini karmamalyz. Dme suyuyla yedekleri dsnda btn yiyeceimizi yitirdiimizden, karrsak durumumuz ok ktlesebilir. Sana gveniyoruz Kelebek, diyor Brtanyal. Evet, gveniyoruz sana, diye tekrarlyor tekiler bir azdan. Nasl istersen yle yap. Saolun. Sylenmesi gerekli olan sylediimi sanyorum. Rzgr btn gece aryoruz, ancak sabahn drdne doru tatl bir meltem yeniden yola koyulmamz salyor. Gnes doduktan sonra siddetini arttran meltem teknenin rahata yol almasn salyacak sekilde, tam otuz alt saat sryor. Ama dalgalar o kadar kk ki, teknenin alt suya vurmuyor bile. Curaao Martlar, nce lklarn duyuyoruz, nk hava henz karanlk, sonra teknenin evresinde uusan kuslar gryoruz. Biri direimize konuyor, kalkyor ve yeniden konuyor. Bu oyun saat, prl prl bir g* nesle

birlikte gn doana dek sryor. Ufukta en ufak bir kara belirtisi yok. Bu martlar, bu deniz kuslar nereden geliyor acaba? Btn gn, gzlerimiz bosuna bir kara paras aryor. Yaknmzda toprak bulunduunu gsteren en ufak bir belirti yok. Gnes batar batmaz yusyuvarlak bir ay douyor, ayn tropikal bl140 gelere has s ylesine parlak ki gzlerimi rahatsz ediyor. Gnes gzlklerim yok artk, dalgalara kaplp kasketlerle birlikte srklendi. Aksamn sekizine doru, ay syla aydnlanan ufuk izgisi grnveriyor, ok ok uzak ve siyah bir izgi.

 Bunun kara olduu muhakkak! diyorum herkesten nce. Evet, gerekten yle. i Herkes, kara olmas gereken bir siyah izgi grdnde birlesiyor. Gecenin geri kalan blmnde, teknenin burnunu, gitgide belirginlesen bu kara izgiye evirip ilerliyoruz. Bulutsuz ve siddetli bir rzgrn yksek ama uzun ve dzenli dalgalarn etkisiyle hzla yaklasyoruz karaya. Bu siyah yn sudan pek yksek deil, kynn dik, kayalk ya da kumsal olup olmadn belirten en ufak bir isaret yok. Bu kara parasnn br ucunda batmak zere olan ay, su seviyesinde nce btn, sonra paral bir sk zincirinin dsnda, bir sey grmemizi engelliyecek kadar karartyor ortal. Yaklasyor, yaklasyorum, sonra karaya asa yukar bir kilometre kala demir atyorum. Rzgr siddetli, tekne olduu yerde dnyor, burnunu dalgaya veriyor; dalga da her keresinde bizi iyice sarsyor. Olduka hareketli ve dolaysyla rahatsz bir durum. Yelkenleri indirip iyice sardk. Gn doana dek bu tatsz ama emin yerde durabilirdik, ne yazk ki demir tarayverdi.

Tekneyi kyya ulastrmak iin demirin taklmas sart, aksi halde bir sey yaplamaz. Flokla trinketay ekiyoruz ama, isin garibi, demir pek kolay taklmyor. Arkadaslar ipi yukar alyorlar, ucunda demir yok, kopup dipte kald belli. Btn abalarma ramen dalgalar bizi kayalara tehlikeli biimde yaklastryor. Yelkenleri fora edip son hzla kynn yolunu tutmaya karar veriyorum. Bu manevray o kadar iyi basaryorum ki, kendimizi iki kaya arasnda buluyoruz, teknemiz parampara. Kimse, kaalm da canmz kurtaralm demiyor, ama bir sonraki dalga grndnde herkes kyya varmak iin kendini suya atyor, itilip kaklp tartaklanyor ama canl olarak kyya varyoruz. Aldaki bacayla Clousiot hepimizden ok hrpaland. Yz, elleri ve kolu kan iinde, izik dolu. Bizim de dizlerimizde, ellerimizde 141 ve ayak bileklerimizde syrklar var. Bir kulam kayaya fazlaca srtndnden durmadan kanyor. Ne olursa olsun, dalgalardan kendimizi kurtarp sa salim karaya ayak bastk ya! Gn dounca musambay buluyoruz, sonra dalmak zere olan tekneye dnyorum. Ktaki oturacak yere sapladm pergeli

kurtarabiliyorum. Bulunduumuz yer ya da evresinde kimseler yok. Isklan grdmz yana bakyoruz, sonradan reneceiz, tehlikeli bir noktay balklara gsteren bir dizi lmbayms o sklarn grnd yer. Yryerek kydan ierilere doru ilerliyoruz. Grnrde koca koca kaktslerle eseklerden baska sey yok. Bir kuyunun basna varyoruz, yorgunluktan adm atacak halimiz yok, iki kisi nbetlese, kollaryla bir esit koltuk meydana getirip Clousiot'yu tasmak zorunda. Kuyunun evresinde kurumus esek ve kei lesleri var. Kuyuda da bir damla su yok, eskiden bu kuyuyu alstran yeldeirmeninin kanatlan bosa dnyor. Eseklerle keilerden baska canl grnmyor. Ak kaplaryla bizi ieri aran kk bir eve kadar yryoruz. Hey! Yok mu kimse! diye hayk-ryoruz. Gerekten de yok. Ocan stnde, az iple bzlms bir kese duruyor, alp ayorum. Aarken ip kopuyor, kese florin dolu, Hollanda paras bu. Demek Hollanda topraklarndayiz: Bonaire, Curacao ya da Aruba'da. Tek kurusuna dokunmadan keseyi yerine koyuyor, bulduumuz suyu byke bir kepeyle yudumluyoruz. Evde de evresinde de kimse yok.. Yola kyor ve Clousiot'nun yznden ar ar

ilerlemeye koyuluyoruz; eski bir Ford araba yolumuzu kesiyor. Fransz msnz? Evet baym. Binin arabaya. Arkaya geen yeninin dizleri stne Clousiot'yu yerlestiriyor. Maturette'le birlikte ne, sofrn yanna geiyoruz. Tekneniz mi batt? Evet. Boulan var m? Hayr. Nereden geliyorsunuz? Trinidad'dan. Ondan nce? Fransz Gyan'ndan. Krek mahkmu musunuz, yoksa srgn m? Krek mahkmuyuz. Bu toprak parasnn, Curaao'ya bitisik su yarmadann sahibi Doktor Naal'm ben. Bu yarmadaya Esekler Yarmadas denir. Eseklerle keiler upuzun dikenli kaktsleri yiyerek yasarlar burada. Halk, bu dikenlere Curao'nun kzlar adn takmstr. Sze ben karsyorum: Dorusu, Curaao'nun gerek hanm kzlan iin pek de hos bir ad olmasa gerek.

Sisman, iri yar adam grltl bir kahkaha koyveriyor. Soluu kesilen eski Ford araba, astmllar gibi hrldayarak kendiliinden druveriyor. Bir esek srsn gstererek: Arabann ilerleyecek hali kalmadysa kendimizi eseklere ektirebiliriz, diyorum. Arkada kosumu andran bir seylerim var ama, btn is iki esek yakalayp bu kosumlar geirebilmekte. Kolay is deil... iri yar adam motor kapan ayor ve hemen sarsntdan bujilere giden bir telin

koptuunu gryoruz. Arabaya binmeden evresine bakmyor, kuskulu bir hali var. Yeniden yola koyuluyor ve epeyce sarsntl yerlerden geerek yolumuzu kesen beyaz bir tahtaperdenin karssna ktveriyoruz. Kck, beyaz bir ev var tahtaperdenin ardnda. Ak renkli, temiz giyimli bir zenciyle Hollanda dilinde konusuyor. Zenci, iki lfn arasnda, Ya master, Ya master, diyor. Zenciyle konusmasn bitiren Doktor Naal bize dnyor sonra: Sizinle mesgul olmasn, susadnzda iecek bir sey vermesini syledim. Dnsme kadar inip burada bekler misiniz ltfen? Arabadan iniyor, glgelik bir yere, otlarn, stne uzanyoruz. Hrltl Ford uzaklasyor. Elli metre uzaklasyor ki zenci, papiamento dilinde (ingilizce, hollanda dili, ispanyolca ve fransizca karsm, Hollanda Antillerinde konusulan bir lehe) patronu Doktor Naal'in polisi aramaya ktn sylyor. Doktor Naal bizden ok korkmus, kaak birer hrsz olduu142 143 muzu, dikkat etmesi gerektiini tlemis zenciye. Zavall bize hos grnmek iin ne mmknse yapyor.

Olduka ak ama, scakta ok iyi gelen bir kahve kaynatyor. Bir saattan fazla bekliyoruz, sonunda polis kamyonetlerini andran bir araba grnyor. Dinde Almanlarnkini andran giysileriyle alt polis var. Ayrca da st ak polis niformas giymis bir sofrn srd, ilerinde Doktor Naal'in bulunduu kisinin arkasnda oturduu bir otomobil de grnyor. iniyorlar asa, en ufak tefek ve sfr numara trasl kafasyla papaz andran bize: Curaao Adas Baskomiseriyim, diyor. Bu sorumluluk, beni sizi tutuklama zorunda brakyor. Adaya gelisinizden bu yana su islediniz mi, isledinizse nedir? Hanginiz islediniz suu? Beyler, biz kaak krek mahkmlaryz. Trinidad'dan geliyoruz, teknemiz kayalklarda paralanal birka saat ancak oldu. Bu kk topluluun kaptan benim ve hi birimizin en ufak su islemediini kesinlikle syleyebilirim. Komiser, iri yar Doktor Naal'a dnyor, hollan-da dilinde konusuyorlar, ikisi tartsrken bisikletli biri yetisiyor. Gerek Doktor Naal ve gerekse polis komiserine hzl hzl bir seyler anlatyor.

 Doktor Naal, neden bu adama bizim hrsz olduumuzu sylediniz? nk su grdnz bisikletli, size rastlamamdan nce beni uyard ve bir kaktsn ardna gizlenip eve girdiinizi, sonra da ktnz grdn anlatt. Kendisi, esek srlerine bakan adammdr. Eve girdiimiz iin hrsz m olduk? Sylediiniz ok sama baym, evden aldmz sudan baska sey deil. Siz bunu hrszlk m sayyorsunuz? Ya florin dolu kese? Evet, keseyi atm kabul ediyorum, hatta aarken azn bzen ipi bile kopardm. Ama hangi lkede bulunduumuzu anlamak iin nere paras olduuna baktm yalnz, baska hi bir sey yapmadm. Sonra para ve keseyi aldm yere, ocan stne braktm. Komiser gzlerimin iine bakyor, sonra birden 144 bisikletliye dnere* sence Konusuyor, onuma. uoKior Naal da bir hareket yapyor, sz istiyor. Komiser, bir Alman sertliiyle Doktor Naal'in karsmasn nlyor. Bisikletliyi sofrn yanna bindiriyor, kendisi de iki polisle birlikte arkaya geiyor ve yola kyorlar. Naal ve beraberindeki adamlarla ieri giryoruz. Adammn, kesenin ortadan kaybolduunu sylediini sizlere aklamak zorundaym. stnz

aratmadan nce, yalan syleyebileceini dsnen komiser onu sorguya ekti. Masumsanz bu olaydan tr ok zr dilerim ama su bende deil. Bir eyrekten ksa sre sonra araba geri dnyor ve komiser bana: Gerei sylemissiniz, bu herif adi bir yalanc, diyor. Size korkun bir iftira att iin cezalandrlacak. Bu arada bisikletli, polis kamyonetine tklyor, dier bes kisi onun yanna biniyorlar, ben de arkalarndan kmaya hazrlanrken komiser koluma yapsp: Siz benim arabaya, sofrn yanna gein, diyor. Kamyonetin nnden yola kyor, abucak onu gzden baybediyoruz. iyi asfaltlanms yolda ilerliyor, Hollandadaki benzerlerini andran evlerle dolu sehre giriyoruz. Her yer tertemiz, insanlarn ou bisikletli. Byle yzlerce kisi, iki tekerlek stnde sehirde gidip geliyor. Polis merkezine dalyoruz. Bembeyaz giyimli bir sr polisin masa basnda alst byk salondan, soutma tertibatl bir odaya geiyoruz, ierisi olduka serin. Uzun boylu, gl kuvvetli, sarsn, krk yaslarnda bir adam koltukta oturuyor. Bizi grnce kalkp hollanda dilinde konusuyor. Aralarndaki grsme bittiinde, komiser franszca:

 Sizi Curaao Emniyet Mdryle tanstraym, diyor. Mdr bey bu adam, tutukladmz alt kisilik grubun bas. Peki komiserim. Kazazede olarak Curaao'-ya hos geldiniz. Adnz nedir? Henri. Peki Henri, para meselesi yznden herhalde tatsz anlar geirmis olmalsnz. Yalnz bu olay bir bakma ok iyi, hi kuskusuz namuslu bir adam olduunuzu gsteriyor. Dinlenmeniz iin size yatakl bir oda verilmesini salyacam. Durumunuz ada vakelebek 145/10

lisine anlatlacak ve gereken emri o verecek. Komiserle birlikte sizi savunacaz. Elini uzatyor, dsar kyoruz. Avluda Doktor Naal benden zrler dileyip kurtulmamz iin alsacana sz veriyor, iki saat sonra, dikdrtgen biiminde, iinde bir dzine kadar yatak, ortasnda uzun bir tahta masayla sralar bulunan kocaman bir kousa yerestiriliyoruz. Parmaklkl pencereden nbet bekleyen polise Trinidad dolarlarn uzatyor ve bize, ttn, kt, kibrit almasn sylyoruz. Paray almyor, verdii cevab da anlyam-yoruz. Bu abanoz renkli zenci grev basnda kimsenin gzyasna baklmaz ilkesini uyguluyor sanrm, diyor Clousiot. Ttn pek kolay bulamayacaz. Kapya vurmak zere kalktm sra kap alyor. Srtnda mahkmlarmki gibi kursun bir elbise ve elbisenin gsnde koca bir numarayla ufak tefek, zenci ameleleri andran bir adam giriyor, ieri: Sigara paras, diyor, Sigara deil, ttn, kibrit ve sigara kd. Az sonra istediklerimizle birlikte duman tten bir kse scak ukulata ya da kakaoyla dnyor. Adamn getirdii kk kupalarla iiyoruz.

leden sonra beni almaya geliyorlar. Yine Emniyet Mdrnn odasna dnyorum. Vali, cezaevi avlusuna braklmanza izin verdi. Arkadaslarnza, kamaya kalkmamalarn syleyin. Sonular hepiniz iin kt olur. Siz, baskanlar olarak, her sabah ondan on ikiye, lenden sonralar da ten bese kadar sehre gidebilirsiniz. Paranz var m? Evet, hem ingiliz, hem de fransz frang. kslarnzda, bir sivil polis sizi dilediiniz yere gtrecek. Bizi ne yapacaksnz? Birer birer, esitli lkelerin bayran tasyan tankerlere bindireceimizi sanyorum. Curaao, Venezella petroln isleyen dnyann en byk tasfiyehanelerinden birine sahip olduundan, her gn, esit lkelere ait yirmi, yirmi bes tanker limana girer kar. Sizler iin en iyi bu, nk basnza dert amayacak bir lkeye varabilirsiiz. rnein hangi lkeye? Panama, Kosta Rika, 146 Guatemala, Nikaragua, Meksika, Kanada, Kba, Birlesik Devletler ve ingiliz yasalarnn getii yerler mi?

 Oralar imknsz, Avrupa da imknsz. Sakin o-lun, gvenin bize, yepyeni bir hayat yolunda salam admlar atabilmeniz iin brakn da size yardm edelim. Saolun. Btn bunlar olduu gibi arkadaslarma anlatyorum. Takmn en uyan Ctousiot: Sen ne dsnyorsun Kelebek? diyor. Simdilik bir sey bildiim yok ama, rahat durup, kamamamz iin palavra skyorlar gibime geliyor. Korkarm bu dsncede haklsn, diyor Clousiot da. Brtanyal ok sevinli, tyle karsn ldren de, zevkten drt kse: Ne tekne var, ne serven, bylesi ok daha emin, diye lfa giriyor. Byk bir tankere binip rahat edeceimiz lkelerden birine varacak, topraklarna resmen ayak basacaz. Le-roux da ayn grste. Sen ne dersin Maturette? ,On dokuz yasndaki bu ocuk, bir kaza sonucu mebbet kree arptrlan bu olan, bir kadndan daha ince yzl bu mahkm tatl sesiyle: Drt kse kafal bu polislerin, bizim iin sahte pasaport ve kimlik czdanlar yapacaklarn m umuyorsunuz? diye soruyor. Hi sanmyorum En iyi sekliyle, gizlice bir tankere binip yola kmamza gz

yumabilirler, o kadar. Bu isi de, baslar armadan bizden kurtulmak iin yaparlar. Dste benim grsm. Polislerin szne inanmyorum. Sehre seyrek iniyorum. Bazan sabahlan bir takm seyler almak iin kyorum. Bir haftadr ierdeyiz, en ufak bir deisiklik yok. Sinirlerimiz gerilmeye baslyor. Bir leden sonra, polis refakatinde hcreleri gezen papaz dikkatimizi ekiyor. Dinde, rza tecavzden yatan bir zencinin bulunduu komsu hcrede epey kalyorlar. Bize de urayacaklarn sanarak kousa dnyor ve yataklarmza oturuyoruz. Gerekten de, yanlarnda Doktor Naal, Emniyet Mdr ve deniz subay olmas gereken beyaz giyimli, omuzu srmal biriyle ieri giriyorlar. Efendimiz, iste Franszlar, diyor Emniyet Mdr franszca olarak. Davranslar herkese rnek olacak nitelikte. 147 bIZI KUIianm OCUKiarm. 9u masann uudeki sralara oturalm, daha rahat konusuruz. Papazn yanndakiler de dahil, herkes, sralara oturuyor. Kapnn dsnda, avluda duran arkalksz iskemle de getirilip masann basna konuyor. Bylece papaz herkesi grebilecei bir yere oturuyor. Franszlarn byk ounluu katoliktir, iinizde katolik olmayan var m? Kimse elini kaldrmyor.

Conciergerie'deki papaz tarafndan vaftiz edilmis saylabileceimi dsnyorum, ben de katoliim herhalde. Dostlarm, benim atalarm fransz adm da Irenee de Bruyne. Atalarm Kralie Catherine de Mediis tarafndan lesiye izlendikleri iin Hollanda'ya snan protestan Franszlard. Dolaysyla fransz

kanndan geliyorum. Curaao piskoposuyum. Curaao sehrinde katolikten ok protestan vardr ama katolikler de inan sahibi ve devaml kiliseye giden kisilerdir. Nedir durumunuz? Teker teker bir tankere bindirilip yola karlmay bekliyoruz. Simdiye kadar kanz yola kt? Hi birimiz. Hmmm! Buna ne dersiniz mdr bey? Ltfen franszca cevap verin bana, franszcay o kadar iyi konusuyorsunuz ki. Efendimiz, sayn vali bu adamlar tankerlere bindirmeyi gerekten dsnmst, ama bugne kadar bir tek tanker svarisinin onlar almaya yanasmadn da aka sylemeliyim, zellikle pasaportlar bulunmadndan gemilerine almak istemiyorlar. ise buradan baslamak gerek. Vali, her birine bir pasaport veremez mi? Bilmem. Bana hi szn etmedi. br gn sizler iin bir ayin dzenleyeceim. Yarn leden sonra, gnah karmaya gelir misiniz? Ulu Tanr'nn gnahlarnz baslamas iin, sizleri sahsen dinleyeceim. Kendilerini mmknse saat te,

katedrale yollarsnz deil mi? Tabii. Taksi ya da zel bir arabayla gelmelerini isterim. 148 Onlar kendi elimle size getireceim efendimiz, diyor Doktor Naal. Saol yavrum. ocuklarm, size sz vermiyorum. Syleyeceim bir tek ve gerek sey var. Su andan sonra, sizlere mmkn olduu kadar yardm etmee alsacam. Naal'n, ardndan da Brtanyal-nn piskoposun yzn ptn grnce, dudaklarmz piskoposluk halkasna dediriyor ve onu, aviuda duran arabasna kadar geiriyoruz. Ertesi sabah hepimiz, piskoposa gnah kart yoruz. En arkada ben varm. Evet yavrum, en byk gnahnla basla. Muhterem peder, bir kere vaftiz edilmedim. Ama Fransa'daki cezaevinde bir papaz, vaftiz edilse de edilmese de Tanr'nn evltlar saylmak gerektiimizi syledi. ok hakl, Peki, su hcreden kalm da bana her seyi anlat. Hayatm btn ayrntlaryla piskoposa anlatyorum. Kilisenin bu ileri geleni uzun uzun, sabr ve byk bir dikkatle, szm kesmeden beni dinliyor. Ellerimi avularna alyor, sk sk gzlerimin iine bakyor,

arada, itiraf edilmesi g yerlere geldiimde, rahat konusmam: salamak iin gzlerini yere eiyor. Altms yaslarndaki bu papazn gzleri ve yz o kadar saf ki, ocuksu bir sey yanstyor. Przsz ve herhalde sonsuz iyilikle dolu ruhunun aydnl yz izgilerine yaylyor, ak gri bakslar yaraya srlen melhem gibi giriyor iime. Tatllkla, byk bir tatllkla, hep ellerimi avularnda tutarak benimle o kadar yumusak konusuyor ki, neredeyse mrldanyor: Tanr, ara sra, ocuklarnn, insan ktlne katlanmalarn ister. Amac da, kurban olarak setii kisinin bu deneyden daha gl ve soylu olarak kmasn salamaktr. Gryor musun yavrum, bu aclara gs germek zorunda kalmasan asla bylesine ykselemez, Tanr'nn gereine bu kadar yaklasmazdn. Daha da te: Dnsanlar, ynetim sekilleri, deisik yollardan iskence yapp kara alan yaradlstan kt kisiler sana, yapabilecekleri yardmn en byn yaptlar. Sende, ilkinden ok stn yeni bir varlk yarattlar. Bugn seref, iyilik, yardmseverlik gibi 149 kavramlar benimsemis, btn engelleri asacak gc kendinde bulup stn biri olmaya karar vermissen bunu onlara borlusun, intikam almak, herkesi sana yapt ktlk lsnde cezalandrmak gibi

dsnceler senin gibi bir insanda gelisme ortam bulamazlar. Hakl olduunu da bilsen ktlk yapmak iin yasamyacak, insanlar kurtarmaya alsacaksn. Tanr sana kars cmert davrand: Sen kendine yardm et, ben de senin yardmcn olurum, dedi. Her bakmdan yardmcn olduu gibi, baska insanlar da kurtarp zgrle kavusturmana frsat verdi, islediin btn bu gnahlarn sanld kadar ar olduuna da inanma. Toplumun st kademelerinde yer alan ve se-ninkilerden ok daha byk gnahlar isleyen nice insan var. Yalnz onlar, insanlarn adaleti tarafndan verilen ceza ile, senin gibi, ycelme imkn bulamadlar. Saolun Muhterem Peder. Bana ok byk bir iyilikte bulundunuz, hayat boyu iyiliinizi unutmayacam. Hep hatrlayacam. Piskoposun ellerini pyorum. Yeniden yola kacaksn yavrum, baska tehlikelere gs gereceksin. Hareketinden nce seni vaftiz etmek isterim. Ne dersin? Muhterem Peder, beni simdilik olduum gibi brakn. Babam beni dinsiz yetistirdi. Altn gibi bir kalbi

vardr Annem ldnde, beni daha ok sevebilmek iin bir anann davranslarn, szlerini ve zenini gsterebildi. Vaftiz edilirsem ona ihanet etmis gibi olurum. Belirli bir kimlikle hepten zgrle kavusmama, herkes gibi bir hayat srme frsatn elde edene kadar bekleyin. Ancak o zaman babama mektup yazabilir ve kendisini zmeden, felsefesinden vazgeip vaftiz edilebilmek iin iznini isteyebilirim.

 Seni anlyorum, yavrum. Tanr'nn da seninle birlik olduuna inanyorum. Seni kutluyor ve Tanr'-dan seni korumasn diliyorum. Dste piskoposumuz irenee de Bruyne, vaaznda kendini olduu gibi izdi diyor Doktor Naal bana: Evet efendim. Simdi ne yapmay dsnyorsunuz? El konan kaak teknelerinin ilk satsnda, 150 alclar arasnda beni kayrmasn validen rica edeceim. Grsnz bildirmek ve isinize geleni semek iin siz de benimle geleceksiniz. Yiyecek ve elbise gibi geri kalan seyleri edinmek kolay. Piskoposun vaazndan sonra, sk, sk, aksamlan saat altya doru ziyaretimiz oluyor. Bu insanlar bizi tanmak istiyorlar. Masann basndaki sralara oturuyorlar, hepsi de bir sey getiriyor ama, size sunu getirdim demeden yatan stne brakyor, leden sonra ikiye doru da, yoksullara yardm grev bilmis rahibeler, basrahibeleriyle birlikte geliyorlar, hepsi de ok iyi franszca konusuyor. Zembilleri, elleriyle pisirdikleri gzel yemeklerle dolu. Basrahibe ok gen, yas krk bile deil. Bembeyaz bir basln altnda kalan salar grnmyor ama gzleri mavi, kaslar sapsar. Doktor Naal'n anlattna gre,

Hollanda'da nemli yeri olan bir aileden geliyormus. Bizi deniz yoluyla gndermekten vazgeip baska bir are bulmalar iin de lkesine mektup yazms. Birlikte ok gzel dakikalar yasyoruz, nasl katmz bana sk sk anlattryorlar. Ara sra beraberlerinde getirdii, ok iyi franszca bilen rahibelere de ayn seyleri anlatmam rica ediyor. Bir sey unutur ya da ufak bir ayrnty atlarsam tatl sesiyle: Henri, diyor, bu kadar acele etmeyin. Hokkonun hikyesini unuttunuz... Neden bugn karncalar anlatmadnz? Karncalarn nemi ok byk, nk onlarn yznden Brtanyalnn geldiini anlayamadnz! Basmzdan geenleri tekrarlamak beni skmyor, nk ylesine tatl, yasadklarmza ylesine karst seyler ki, yitip gitmek zere bulunan rmslk yolu, gksel bir skla inanlmaz sekilde aydnlanyor. Tekneyi grdm, sekiz metre boyunda, ok gzel bir sey. Salmas salam, direi yksek, yelkenleri kocaman. Gerekten de kaaklk iin, hzl gitmek iin yaplms. Eksii yok, yalnz her yan gmrk mnurleryle kapl. Ak arttrmada adamn biri alt bin florinden baslyor, asa yukar bin dolar demek bu. Her neyse Doktor Naal adamn kulana bir sey fsldaynca tekne, alt bin bir florine bizim zerimizde kalyor.

Bes gn sonra hazrz. Tepeden trnaa boyan151 ms, dzenli bir biimde ambarna yerlestirdiimiz yiyeceklerle tklm tklm dolu bu gemi bir kral armaan, ii yepyeni giysilerle, pabularla dolu alt valiz su geirmez bir beze sarlp tekneye konuyor. Rio Hacha Cezaevi Gnes doarken yola kyoruz. Doktorla rahibeler bizi geirmeye geldiler. Rhtmdan kolayca ayrlyoruz, rzgr bizi hemen nne katyor ve ilerliyoruz. Prl prl gnes douyor, dertsiz bir gn bekliyor bizleri, Teknede fazla yelken bulunduunu ve yeterince oturakl olmadn hemen anlyorum. Temkinli davranmaya karar veriyorum. Hzla yol alyoruz. Bu tekne, srat iin yaplms bir safkan, ama kskan ve sinirli. Batya eviriyorum burnunu. Trinidad'da bize katlan kisiyi, gizlice Kolombiya topraklarna brakmay kararlastrdk. Yeni bir deniz yolculuu gze almak istemiyor, bana gvendiklerini ama havaya gvenemediklerini sylyorlar. Gerekten de cezaevinde okuduumuz gazetelerin hava raporlar, iyi havann devam etmiyeceini kasrga bile beklendiini yazyordu.

Hakl olduklarn kabul ediyorum, Guarjira denen ssz ve zerinde kimsenin yasamad bir yarmadaya indirilmelerini kararlastryoruz. Biz mz, ingiliz Honduras'na doru yolumuza devam edeceiz. Hava nefis, bu gnesli gn izleyen yldzl gece, s epey gl bir yarm - ayn da yardmyla onlar kolayca kyya indirmemizi salayacak gibi. Doru Kolombiya kylarna yneliyorum, demir atyorum; yavas yavas iskandilleyerek arkadaslarmz indirip indiremeyeceimize bakyoruz. Ne yazk ki su ok derin, en azndan bir buuk metre derinlii bulabilmek iin kayalara tehlikeli lde yaklasmamz gerekiyor. El sksyoruz, iniyorlar, ayaklar dibe basnca bavullarn baslarnn stne koyup kyya doru ilerliyorlar, ilgiyle; biraz da hznle izliyoruz onlar. Bu arkadaslar bizimle birlikteyken ok iyiydiler, her trl gle gs germeyi bildiler. Tekneden ayrlmalar zcyd. Kyya yaklastklar sra rzgr kesiliverdi. Felket Allah vere de haritada isaretli Rio Hac152

ha adl kyden grlmesek! Polisin bulunduu ilk liman Rio Hacha. Bizi grmemelerini yrekten diliyoruz. Getiimiz burundaki kk fenerden tr, haritada gsterilen noktadan epey ilerde olduumuzu sanyorum. Bekle bekle... Beyaz mendillerini sallayarak veda eden arkadasmz gzden kayboldular. Rzgr be, Allann bels Bizim iin bir soru isareti olan bu Kolombiya toprandan ayrlabilmek iin rzgr istiyoruz! Gerekten de, kaak mahkmlar geri gnderip gndermediklerinden haberimiz yok. mz de, ingiliz Honduras'nn salamln Kolombiya'nn bilinmezliine ye tutuyoruz. Ancak leden sonra te rzgr kyor da yolumuza devam edebiliyoruz. Btn yelkeni ekiyorum, biraz fazla yatyor ve iki saat tatl tatl yol alyoruz. Birden ii adam dolu bir hcumbotu stmze geliyor, bizi durdurmak iin havaya ates

ediyorlar. Durmuyor, yoluma devam ediyor, Kolombiya karasularndan kmaya alsyorum, imknsz. Bizden ok daha hzl olan hcumbot bir buuk saat varmadan yelkenlimize yetisiyor. On kisinin tfeklerini zerimize doruitmasyla teslim olmak zorunda kalyoruz. Bizi yakalayan bu asker ya da polislerin suratlar deisik: Hepsinin srtnda, bir zamanlar beyaz olmas gereken bir pantalon, yapldndan bu yana ykanmams delik desik yn kazaklar var. Yalnz komutan iyi giyimli ve temiz. Adamlar kt giyimli ama tepeden trnaa silhl. Kemerle bellerine kursun dolu bir fiseklik balamslar, bakml savas tfekleri ellerinde, stelik de hemen ellerinin altnda klfna sokulmus koca bir kasatura. Komutan dedikleri, kaatil yzl bir melez. Belindeki koca tabanca, kursun dolu fisekliinin yanndan sarkyor. Ispanyolcadan baska sey konusmadklar iin ne dediklerini anlyam-yoruz, ama ne bakslar, ne davranslar, ne de ses tonlar sevimli, her seyleri dsmanca. Yryerek rhtmdan cezaevine gidiyor, kyn iinden geiyoruz. Buras gerekten de Rio Hacha, evremizde alt haydut klkl herif, iki metre temizde de silhlarn stmze dorultarak ilerleyen

kisi var. Dorusu buraya ayak bassmz hi de sevimli deil. 153 Alak bir duvarla evrili cezaevinin avlusuna varyoruz. Sakall ve pislik iinde yirmi kadar mahkm oturuyor ya da geziniyor. Ama onlarn bakslar da dsmanca. Vamos, vamos. Yryn, demek istediklerini anlyoruz. Bunu yapmamz da ok g; Clo-usiot'nun durumu eskisinden ok daha iyi de olsa hep, iinden demir geirilmis all ayakla yryor, hzl gidemiyor. Geride kalan komutan, koltuunun altnda puslamzla musambamz; bize yetisiyor. ukulatamzla peksimetlerimizden yiyor, neyimiz var neyimiz yoksa elimizden alnacan hemen anlyoruz. Yanlmyoruz da. Penceresi koca koca parmaklklarla rtl, iren bir yere kapatlyoruz. Yerde tahtalar, her birinin ucunda da yine tahtadan bir esit yastk: Bunlar yatak iste. Polisler bizi kapatp gidince pencereye kosan bir mahkm, Fransz, Fransz diyor. Fransz, iyi deil, iyi deil. Nedir iyi olmayan? Polis Polis mi?

 Evet, polis iyi deil. Adam uzaklasyor. Hava karard, kous, dsk voltajl elektrik lmbasyla pek az aydnlanyor. Kulaklarmzda sivrisinekler vzldyor, burnumuzun iine giriyorlar. Simdi oldu bize olanlar! kisiyi kyya brakmay kabul etmek bize pahalya oturacak. Nereden bilirsin. Asl sebep rzgrn kesilmesi. Kyya fazla yaklastn, diyor Clousiot. Kes sesini, kendimizi ya da birbirimizi sulamann deil, dayansmann sras. Her zamankinden bal olmalyz birbirimize. zr dilerim, haklsn Kelebek. Su kimsenin deil. Bunca mcadeleden sonra kasmz bylesine berbat bir yerde son bulursa byk hakszlk olur! stmz aramadlar, tpm cebimde, hemen yerine yerlestiriyorum. Clousiot da kendininkini koyuyor. Tpleri atmadmz iyi oldu. Su geirmeyen, fazla da yer tutmayan, zerimizde tasnmas kolay birer czdan bunlar. Saatim aksamn sekizini gsteriyor. Kahverengi ham seker getiriyorlar bize, her para yum154

ruk iriliinde, ayrca tuzlu suda haslanms bir esit pirin hamuru Buenas noches! Herhalde iyi geceler, anlamna geliyor, diyor Maturette. Ertesi sabah saat yedide, avluda, tahta kaplar iinde nefis kahve veriyorlar. Sekize doru da komutan grnyor. Tekneye gidip esyalarmz almamz iin izin istiyorum. Ya anlamad, ya da anlamazlktan geliyor. Baktka yzn daha ok kaatil yzne benzetiyorum. Solunda, deri klf iinde konmus bir sise var, karyor, kapan ayor, bir yudum iip tkrdkten sonra bana uzatyor. Bu ilk dostluk hareketi karssnda siseyi alyor ve bir yudum iiyorum. Neyse ki pek az almsm, renkli ispirto tadnda bir ates bu. Hemen yutup baslyorum ksrmeye,, bu Kzlderili - Zenci krmas grltyle basyor kahkahay. Saat onda, beyaz giysili ve kravatl bir sr sivil grnyor. Alt, yedi kisi var, cezaevi ynetmenlii olmas gereken bir binaya giriyorlar. Arkadan biz arlyoruz. Beyaz giysili, gs kalabalk bir subay resminin

duvarn kaplad salonda, yarm daire seklinde yerlestirilmis koltuklarda oturuyorlar. Resimdeki adam, Kolombiya Cumhurbaskan Alfonso Lopez. Adamlardan biri franszca olarak Clousiot'ya oturmasn sylyor, biz ayaktayz. Ortadaki zayf, gaga burunlu ve gzlkl adam beni sorguya ekmeye baslyor. Tercman bir sey evirmiyor sonra: Konusan ve sizi sorguya ekecek olan bey Rio Hacha sehri yargcdr, diyor. Dierleri de onun dostlar, yani sehrin ileri gelen kisileri. Tercmanlk yapan ben, Haitiliyim ve bu blgede elektrik alsmalarn ynetiyorum. Karsnzdakiler pek sylemiyorlar ama, yarg dahil, ounun franszca bildiini sanyorum. Bu giris yznden yarg sabrszlanyor, ispanyolca olarak sorguya baslatyor. Haitili, srayla soru ve cevaplar eviriyor: Fransz msnz?

 Evet. Nereden geliyorsunuz? Curaao'dan. Daha nce? Trinidad'dan, 155 Ondan nce? Martinique adasndan. Yalan sylyorsunuz. Curaao'daki konsolosumuza bir hafta nceden, franszlardan kaan alt mahkmun bizim topraklarmza kmaya alsaca ve kylarn sk denetlenmesi bildirilmis. Peki yleyse, kaak mahkmlarz biz. Cayenne'den katnz demek. Evet. Fransa gibi soylu bir lke sizi bu kadar uzaa gnderip bylesine ar bir cezaya arptrmssa, ok tehlikeli birer haydut olmanz gerekir. Belki de. Hrsz msnz, kaatil mi? t Matador yani, ayn sey. Demek matadorsunuz, dier arkadasnz nerede? Curaao'da kaldlar. Yine yalan sylyorsunuz. Altms kilometre beride, Castillette denen yere braktnz onlar da.

Neyse ki tutuklandlar, birka saat sonra burada olacaklar. Tekneyi aldnz m? Hayr, Curaao piskoposu bize armaan etti. Peki. Vali sizin hakknzda bir karar verene kadar burada kalacaksnz, su ortanz Kolombiya topraklarna indirmek, daha sonra da denize almaya alsmak suundan teknenin kaptann ay hapse, dierlerini de birer ay hapis cezasna mahkm ediyorum. ok sert adamlar olan polisler tarafndan beden cezalara arptrlmak istemiyorsanz akll uslu davrann. Diyeceiniz bir sey var m? Hayr, sadece esyalarmz ve teknede kalan yiyecekleri geri almak istiyoruz. Hepinize birer pantalon, birer gmlek, birer ceket, birer ift de pabu verilecek. Bunun dsnda kalan her seye gmrk el koydu, stelemenizin gerei yok. kanun kanundur. Avluya ekiliyoruz; oral sefil mahkmlar yargcn evresinde toplanyorlar. Doktor. Doktor, diye barsyorlar. Sisinerek cevap vermek ya da durmak zahmetine bile katlanmadan aralarndan geiyor. Yanndakilerle birlikte cezaevinden kp gzden kayboluyor. Saat birde, silhl yedi - sekiz kisinin doldurduu 156

bir kamyonla u arKaaasmz geliyor, ternae bavullar, baslar nde iniyorlar. Birlikte kousa gidiyoruz. ' Ne byk bir halt isledik, sizlerin de basn derde soktuk, diyor Brtanyal. Baslanacak yanmz yok Kelebek. Beni ldrmek istiyorsan ldr, kendimi korumam bile. Biz isan deil, ...yiz. Deniz korkusundan yaptk bu isi. Ama Kolombiya ve Kolombiyallar tandktan sonra, denizdeki tehlikelerin, bu heriflerin eline dstkten sonra basmza gelecekler yannda hi kaldn anladk... Rzgr kesildii iin mi enselendiniz? Evet dostum. Kimseyi ldrecek deilim, hatay elbirliiyle yaptk. Sizi kyya brakmyacaktm, basmza da bir sey gelmiyecekti. ok iyisin Kelebek. Hayr, hak yerini bulsun isterim. Sorguyu onlara da anlatyorum. Her neyse, belki vali bizi serbest brakr. yle. Ne demis herifiolu. mit fakirin ekmeidir. Bana gre, bu yar uygar belde yetkililerinin bizimle ilgili karar almalar imknsz. Kolombiya'da kalmamza, Fransa'ya iade edilip edilmiyeceimize ya da teknemizle yolumuza devam edebilmemize daha yukardakiler karar verecekler. En ufak bir zarar vermediimiz bu adamlar en ar karara varrlarsa

hakszlk etmis olurlar; yle ya, onlarn topraklarnda tek bir su islemedik. Bir haftadan beri buradayz, iki yz kilometre tede, daha byk bir sehir olan Santa Marta'ya yollanmamz sz konusu, baskaca yenilik yok. Bu haydut ya da korsan suratl polislerin tutumunda hi bir deisiklik olmad. Daha dn, ilerinden birinin elinden sabununu kaptm iin, az kald bir kursunda geberip gidecektim. Hep sivrisineklerle dolu bu pis odadayz, neyse ki Brtanyalyla Maturette her gn yerleri siliyorlar da ierisi eskisinden temiz tutuluyor. Yavas yavas umutsuzlua kaplyor, gvenimi yitiriyo-rum. Bu kzlderili ve zenci ya da kzlderili ispanyol krmas Kolombiyallar tm gvenimi yitirmeme sebep oluyor. Kolombiyal bir mahkm, Santa Marta'da kan bir gazetenin eski saysn veriyor. Birinci say157

fada altmzn, sonra polis mdrnn resmi, herifin kafasnda bir ftr sapka, aznda puro, evresinde de silhl on kadar polis. Yakalanmamzn bir destan havasna brnd ve oynadklar roln abartld anlaslyor. Oysa biz haydutlarn fotoraflar polislerinkinden daha sevimli. Haydutlar namuslu kisilere benziyor, seflerinden baslyarak btn polislerin ne mal olduklar suratlarndan belli. Ne yapmal? Birka kelime ispanyolca rendim: Kamak, fugarse; tutuklu, preso; ldrmek, matar, zincir, cadena, kelepe, esposas; adam, hombre, kadn, mujer. Rio Hacha'dan Kas Avluda, elleri kelepeli biri var onunla dost oluyorum. Ayn puroyu iiyoruz; uzun ve ince, ok sert bir puro ama yine de iiyoruz. Venezella ile Aruba Adas arasnda kaaklk yaptn reniyorum. Sahil koruma grevlilerinden birkan ldrmekle sulanyor ve yarglanmay bekliyor. Baz gnler ok sakin, baz gnler de sinirli ve telsl. Kendisini grmeye gelenler bir takm yapraklar getiriyorlar, bu yapraklar ineyince duruluyor. Bir gn, bu yapraklardan birinin yarsn bana veriyor, hemen anlyorum ne

olduunu, Dilim, damam ve dudaklarm hissizlesiyor. Bu yapraklar koka yapraklar. Kollar kll, gs kapkara ve kvr kvr kllarla kapl bu adam esine az rastlanan bir gte. plak ayaklarnn altnda yle bir nasr tabakas olusmus ki, ara sra ayana batan cam paralaryla iviler etine demiyor bile. Tuttuu gibi karyor bunlar. Bir aksam kaakya: 'Seninle birlik fuga diyorum. Haitilinin bir gelisinde, franszca - ispanyolca szlk istemistim. Anlyor kaak, isaretle kamaya hazr olduunu belirtiyor. Ama kelepeler ne olacak? Bunlar, emniyet tertibat bulunan amerikan kelepeleri. Anahtarn girebilecei bir delik var, herhalde anahtar yass. Ucu iyice yasslms bir elik telle Br-tanyal bana bir maymuncuk yapyor. Birka denemeden sonra yeni dostumun kelepelerini diledii zaman alabilecek hale geliyorum. Geceleri, tek basna bir ca!abozaya (Hcre) kapatlyor. Hcrenin 158 parmaklklar da ok kaln. Bizim kousun parmaklklar ok daha ince, rahata eilebilir. Demek ki, eelenmesi

gereken tek parmaklk, Antonio'nun hcre parmakl (Kolombiyalnn ad Antonio). Nereden bulmal bir "sacette" (eer) Paiata (para var m?; Cuanto (ne kadar)? Yz pesos. Dolar? On. Kendisine verdiim on dolarla iki ee ediniyor. Avlunun toprana izerek, parmakl biraz eeledikten sonra, bize verdikleri pirin hamuru ve eelenen yerden dklen demir tozuyla entii kapamas gerektiini gsteriyorum. Son anda, hcrssine girmeden hemen nce de, kelepelerini zyorum. Bakmaya kalkarlarsa hafiften itmesi kelepenin kapanmasna yetecek. Parmakl kesmesi gece sryor. Skp atmak iin bir dakikadan az zamann yeteceini anlatyor. Gelip beni koustan alacak. Sk sk yamur yayor burada, Antonio, pri-mera noche de lluvia (ilk yamurlu gece) gelip beni alacan sylyor. Bu gece de sel gtryor her yan. Dostlarm yaptm pln biliyor, gideceim yer ok uzak diye hi biri pesimden gelmek istemiyor. Kolombiya - Venezella snrna ulasmak hedefim. Haritada bu topraklara Guajira dendiini grdm. Ama buras iki lke arasnda ihtilf konusu, ne Venezella'ya ait, ne de Kolombiya'ya. Kolombiyal dostum, eso es la tierra de los indios (Kzlderililerin lkesidir

diyor. Ne Venezella polisi var burada, ne Kolombiya polisi. Birka kaak geebiliyor Guajira dan. Olduka da tehlikeli, nk Guajira kzl-tterilileri topraklarndan uygar kisilerin gemesini istemiyorlar. Kendi topraklarnda gitgide tehlikeli olmaya baslyorlar. Kyda avclkla geinen kzlderili-lere de rastlanyor, bunlar biraz daha uygar, baska kzlderililer araclyla Castillette ky ve La Vela adl kasabayla als - veris yapyorlar, Antonio, oralara gitmek istemiyor hi. iinde bulunduklar kaak gemisi, frtnadan Guajira topraklarna snmak zorunda kaldnda, kzlderililerle aralarnda savas kms, birka kzlderiliyi ldrmsler. Ama Antonio beni, Guajira topraklarnn yaknna kadar gtrmeyi zerine alyor, yolun geri kalann asmak da bana dsyor. Sylemek gereksiz ama, btn bunlar anla159 yabilmek ok g oluyor. Antonio'nun Kuanag szcklerden pek ou szlkte yok. Evet, seller gtryor bu gece, pencerenin kenarndaym. Epey nce tahta blmelerden koca bir kalas sktk. Bunu, penceredeki parmaklklar bir adam geecek kadar genisletmekte kullanacaz, iki gece nce yaptm deneyde, ince demir ubuklarn kolayca eildiini grdk.

 Listo (hazr msn)? Antonio'nun, parmaklklara yapstrd yz beliriyor. Maturette ve Brtanyalmn yardmyla, tahtaya bir abansta parmaklk eilmekle kalmyor, yuvasndan bile kveriyor, Beni kaldrp itiyorlar, kaybolmadan nce kma kma saplaklar iniyor. Bu saplaklar, dostlarmn tokalasmas. Avludayz. Bardaktan bosanrcasna yaan yamur, inko dama arparken byk bir grlt yapypr. Antonio elimden tutup beni duvara kadar gtryor. Duvar asmak ocuk oyunca, ykseklii iki metreden fazla deil. stnde cam krklar elimi kesiyor, nemi yok, yallah. Bizim namussuz Antonio, metre ilerisini grmeye engel olan yamurda yolunu bulabiliyor. Yamurdan faydalanp kyn iinden geiyor, sonra ormanla ky arasndaki yolu tutuyoruz. Geenin bu saatinde bir sk. Ormana dalmak zorundayz, neyse ki pek sk deil, az sonra yeniden yola kyoruz. Yamur altnda, gn syana dek yryoruz. Yola karken bana bir koka yapra verdi, cezaevinde ondan rendiim gibi iniyorum. Gnes doduunda hi yorgun deilim. inediim

yapran etkisi hi kuskusuz! Aydnla ramen kosuyor arkadasm, hepsi ayn uzunlukta, birbiri ardndan gelen sramalarla ilerliyor, havay kulalar-casna kollarn sallyor. Bir ses duymus olmal, beni aalarn arasna srklyor. Yamur dinmek bilmedi. Gerekten de bir traktrn ektii silindir nmzden geiyor. Yolu dzlyorlar herhalde. Sabahn on buuu. Yamur dindi, gnes at. Yolda deil de otlarn zerinde bir kilometre gittikten sonra aalarn arasna dalyoruz. ok sk bir bitkinin dibine uzanms yatyoruz, evremizde diken dolu youn bir bitki rts. Korkacak seyimiz yok san-' yorum ama, Antonio ne sigara iiriyor, ne de alak 160 sesle Konusturuyor. TciprciMciuc v^auy avy y durmadan yuttuunu grnce ben de onun gibi yapyorum ama daha ardan alyorum. Bana gsterdii kk kesede yirmiden fazla yaprak var. Ses karmadan glmseyince, karanlkta, inci gibi disleri parldyor. Ortalkta sivrisinekten geilmediinden bir puro inedi ve nikotin dolu tkrkle yzmz ve

ellerimizi svadk. Artk rahatsz. Aksamn yedisi. Hava karard ama mehtap var. Elini saatine gtrp dokuzu gstererek: Liuvia (yamur) diyor. Saat dokuzda yamur yaacan anlyor, yeniden yola kyorum. ,Ona yetisebilmek iin, kollarmla havay kulalayp, srayarak yrmeyi rendim. G deil bu is, stelik hzl yrrsek bu kadar abuk ilerliyemeyiz, oysa kosmuyoruz da. Gece, bir otomobil, bir kamyon ve iki esein ektii arabann yoldan gemesi iin kere ormana dalmamz gerekti. inediim yapraklar sayesinde yorgunluk duymuyorum, derken gn douyor, yamur duruyor, ayn seyi yaparak bir kilometre kadar otlarn stnden gidip gizlenmek zere ormana dalyoruz. Bu yapraklarn tek kt yan, uykuya engei olmalar. Yola ktmzdan beri gzmz krpmadk. Antonio'nun gzbebekleri o kadar byms ki, gznn rengi seilemiyor. Benimkiler de yle olmal. Gecenin dokuzu. Yamur yayor. Yamak iin bu saati bekliyor sanki. Tropiklerde yamur belirli bir saatta yaarsa, ay biim deistirene kadar hep ayn saatta baslayp, ayn saatta kesileceini sonradan reniyorum. Bu gece, yrmeye basladmzda sesler duyuyor, ardndan sk gryoruz. Castillette

diyor Antonio. Hi duraklamadan elimi tutuyor, aalarn arasna dalyoruz, iki saat sren zorlu bir yrysten sonra kendimizi yeniden yolda buluyoruz. Yryoruz, daha dorusu btn gece ve sabahn bir blmnde srayarak yol alyoruz. Gnes, giysilerimizi stmzde kuruttu. gndr srlsklamdk, ilk gn yediimiz bir para ham sekerin dsnda, gnden beri azmza tek lokma koymadk. Antonio, zarar vere' bilecek kisilere rastlamayacamzdan emin. Kaytszca ilerliyor, saatlardan beri topra dinlemedi. Yol kumsal boyu uzandndan Antonio bir sopa kesiyor, kelebek 161/11 simdi nemli kumlar stnde yryoruz. Yolu braktk. Antonio duruyor ve elli santim eninde iyice yasslms, denizden kp kuru kumlara kadar gelen genis bir iz inceliyoruz, iz boyu gidiyor ve genis bir daire halini aldnda sopasn batryor. ektiinde sopann ucuna, yumurta sars gibi bir sv bulastn gryoruz. Ellerimizle kumu kazyoruz, az sonra yumurtalar beliriyor, saylarn kestiremiyorum ama drt yz var. Bunlar, deniz kaplumbaas yumurtalar. Kabuklar yok, yalnzca ince bir zarla evrili.

Antonio gmleini karyor, iini yumurtayla dolduruyoruz,, belki yz yumurta var gmlein iinde. Sonra kumsal brakp yolu geerek aalarn arasna dalyoruz. Merakl bakslardan uzakta, yumurtalar yutuyoruz. An-tonio yalnz sarsn yiyor. Keskin disleriyle yumurtay kaplayan ince zar yrtyor, beyazn aktyor, sonra bir yumurta kendi iiyor, bir tane de bana iiriyor. Birini yutup dierini bana uzatarak ynla yumurta ayor. Tka basa doyunca, ceketlerimizi yastk yapp uzanyoruz. Antonio: Manana tu sigues solo dos dias mas. De manana en adelante no hay policias (Yarn tek basna iki gn daha yryeceksin. Yarndan sonra ortalkta polis kalmayacak) diyor. Son snr karakolunu da gece onda geiyoruz. Kpek havlamalar ve pencereleri aydnlk bir evden anlyoruz snr karakolunda olduumuzu. Antonio, btn bunlar tereyandan ki! ekercesine atlatyor. Btn gece, en ufak bir tedbir almadan ilerliyoruz. Yol genis deil ama, zerinden sk sk insan getii belli. nk bir tek ot yok. Genislii elli santim kadar, ormann kysndan ve kumsaln iki metre kadar stnden gidiyor. Yolda, yer yer at ve esek izleri gryoruz. Antonio koca bir aa kknn stne kp

oturmam isaret ediyor. Gnes ortal kasp kavurmakta. Saatim on biri gsteriyor, gnese baklrsa len olmal. Yere aktmz kk sopa en ufak bir glge vermiyor, demek ki, len, saatimi on ikiye getiriyorum. Antonio, koka yapraklaryla dolu kesesini bosaltyor: Dinde yedi tane var. Drdn bana veriyor, n kendine ayryor. Biraz uzaklasp ormana dalyoruz, yz elli Trinidad dolar ve altms flo162 rinle dnp paralar ona uzatyorum. Saskn saskn yzme bakyor, paralara dokunuyor, nasl bu kadar yeni kaldklarn ve paralan kuruttuumu grmedii halde nasl slanmadklarn merak ediyor. Paralar elinde, bana tesekkr, ediyor, uzun uzun dsndkten sonra alt tane bes florinlik (otuz florin) ayryor ve gerisini bana veriyor. Diretmeme ramen fazlasn almyor. O an, Antonio'da bir deisiklik oluveriyor. Burada ayrlmamz kararlasmst, ama bir gn daha beni gtrmek ister gibi. isaretle, bir gn daha gelip

sonra dneceini anlatyor. Yumurta sarlarn yutup kuru yosunlar ateslemek iin yarm saat kadar taslar birbirine srterek glkle purolarmz yakyor, yola koyuluyoruz. saattir yryoruz, derken bir atl bize doru yaklasyor. Adamn basnda kocaman bir hasr sapka, ayanda izmeler var. Pantalonu yok, deriden mayo gibi bir sey, yesil bir gmlek ve askerlerinkini andran, rengi atms yine yesil bir ceket giyiyor. Silh olarak ok gzel bir karabinas, belinde de koca bir tabancas var. Carabbal Antonio, hijo mio (olum), An-tonio atly ok uzaktan tanms, bana bir sey sylememisti. Kimin geldiini anlad aka belliydi. En azndan krk yaslarnda grnen bu iri yar adam atndan iniyor, karslkl birbirlerinin omuzuna vuruyorlar. Bu kucaklasmay sonradan, pek c^k yerde greceim. Bu kim? Companera de fuga (firar arkadas), Fransz. Nereye gidiyorsun? Kzlderili balklarn mmkn olduu kadar yaknna. Kzlderililerin topraklarndan geip Venezella'ya girmek, orada da bir yolunu bulup Aruba ya da Curaao'ya dnmek istiyor.

 Guajiro kzlderilileri olmak ok kt, diyor adam. Silhl deilsin, torna (al), Deri klfyla, sap prl prl boynuzdan bir kama uzatyor. Yolun kysna oturuyoruz. Pabularm karyorum, ayakla-rim kan iinde, Antonio ile arkadas hzl hzl konusuyorlar, Guajiro'dan geme projemden hoslanmadk163 lan belli. Antonio ata binmemi isaretliyor: Pabular omuzumda, yaralarmn kurumas iin bir sre plak ayakla duracam. Btn bunlar, yapt isaretlerden anlyorum. Yabanc ata biniyor, Antonio bana elini uzatyor ve Antonio'nun dostunun arkasnda drtnala gidiyorum. Btn gn ve gece at stnde yol alyoruz. Zaman zaman duruyoruz, bana anasonlu ikiyle dolu bir sise uzatyor, biraz biraz iiyorum. Gn srken yine duruyor. Gnes ykselmekte, bana demir gibi sert bir peynirle, iki peksimet, alt koka yapra ve yapraklar iine koymak iin su geirmeyen, bele balanan zel bir kese armaan ediyor. Antonio'ya yapt gibi beni de kucaklayp omuzu-ma vuruyor, atna atlayp drt nala uzaklasyor. Kzlderililer Saat bir oluncaya dek yryorum. Ne orman var ufukta, ne de bir aa. Yakc gnesin altnda deniz, gms gibi parldyor. Pabularm sol omuzuma asl, yalnayak yryorum. Uyumaya karar verdiim sra,

uzakta bes alt aa ya da kumsaln epey berisinde bir kayalk grr gibiyim. Uzakl gz kararyla lmeye alsyorum: Belki on kilometre var. irice bir yarm yaprak karp ineyerek yeniden yola koyuluyorum. Bir saat sonra da, bes, alt sey seebiliyorum: Bunlar ot, saman ya da akkahverengi yaprak daml kulbeler. Birinin duman ttyor. Sonra bir takm adamlar seiyorum. Onlar da beni grdler. lklar ve topluluun denize doru yapt hareketleri seebiliyorum. Derken kyya hzla yaklasan tekneler dikkatimi ekiyor, bu teknelerden on kisiye yakn insan kumsala. Herkes evlerin nne birikmis ve bana bakyor. Edep yerlerinin nnde sarkan bez gibi seylerin dsnda, erkeklerle kadnlarn plak olduunu aka seebiliyorum. Ar ar onlara doru yryorum. yaylarna dayanms, ellerinde ok tutuyor. Ne bir dostluk, ne de bir dsmanlk belirtisi sezebiliyorum; bir kpek havlyor, hrsla stme saldryor. Baldrmn altn srp pantolonumun bir parasn koparyor... Yeniden saldrya getiinde de, nereden kt anlaslmayan kk bir 164

oku kna yiyip (sonradan bu okun uzun bir boruyla atldn reniyorum) uluyarak kayor ve evlerden birinde kayboluyor sanki. Beni iyice srdndan t0pallyarak yaklasyorum. Kalabaln on metre yaknndaym artk. Ne kmldayan var ne de konusan ocuklar analarnn ardnda. Bakr rengi, plak, adaleli nefis vcutlar var. Kadnlarn gsleri dik, sert, ular bykt. Yalnz birinin gsleri kocaman ve sarkk. ilerinden birinin durusu ylesine soylu, izgileri o kadar ince, rknn tartslmaz soyluluu ylesine belirgin ki doru ona gidiyorum. Ne yay var, ne de oku. Boyu benimki kadar uzun, kaslarna kadar inen bir tutsm peremiyle salar dzgn kesilmis. Arkadan kulak memelerine kadar inen, simsiyah salar, neredeyse mor. Gzleri elik grisi. Ne gsnde, ne kollarnda, ne de bacaklarnda kl var. Bakr rengi kalalar adaleli, dzgn, ince bacaklar da yle. Ayaklar plak. Onun metre tesinde duruyorum. Birden iki adm atyor ve gzlerimin iine bakyor, inceleme iki dakika sryor. Bir tek izgisi bile olmayan bu yz, ekik gzl bir bakr heykel gibi. Sonra glmseyip omuzuma dokunuyor. Bunun zerine herkes

yanma sokulup bana dokunuyor, gen bir kzlderili kz elimden tutarak kulbelerden birinin glgesine srklyor. Orada pantolonumun paasn svyor. Herkes evremde halka olup oturmus. .n'^mn biri, yakt puroyu uzatyor, alp imeye koyuluyorum. Puroyu nasl itiimi grdklerinde baslyorlar glmeye, nk onlar, ister erkek olsun ister kadn, yank ucunu azlarna sokup iiyorlar puroyu. Yaram pek kanamyor ama, byke bir maden parann yars kadar para kopmus. Kadn kllar koparyor, iyice temizledikten sonra kk bir kzn getirdii deniz suyuyla ykyor. Kanatmak iin, suyla yarann stne

bastryor. Bu kadaryla da yetinmeyip, sivri bir demir parasyla bytt dis izlerini trmalyor, herkes bana bakt iin, renk vermemeye alsyorum. Baska bir gen kzlderili kz da bana yardm etmek istiyor ama benimki onu serte itiyor. Bu harekete herkes glyor. Kendisine ait olduumu belirtmek istediini anlyorum, herkes de buna gl165 yor zaten. Sonra pantolonumun paalarn dizlerin epey stnden kesiyor. Getirilen yosunlar bir tas zerinde hazrlayp yarann stne koyuyor; pantolonumun paalarndan yapt bezlerle saryor.Eserinden memnun, isaretle kalkmam istiyor. Kalkyor, ceketimi karyorum. Tam o sra, gmleimin aralndan, boynumun altna dmeyle yaplan kelebei gryor. Dikkatle bakp dier dme-leri de farkedince, daha iyi grebilmek iin gmleimi eliyle karyor. Kadn erkek, hepsi gsmde-ki dmelerle pek ilgileniyorlar; samda, solumda bir kadn kafas, karnmda bir kaplan kafas; omurga kemiim boyunca armha gerilmis bir denizci, belimde de avclar, palmiyeler, filler ve kaplanlarla boydan boya bir kaplan av. Bu dmeleri farkedince, adamlar

hepsi grslerini aklyor. Bu andan sonra, erkekler tarafndan kesinlikle benimsendim. Kadnlar, sefin glmseyip omuzuma dokunduu an beni kabullenmislerdi zaten. Kulbelerin en bynden ieri giriyoruz ve orada, iyiden iyiye sasryorum. Kulbenin ii, iyice bastrlms kzl toprak. Sekiz kaps var, yuvarlak, tavann kirislerine saf ynden, rengrenk, canl renklerle dolu hamaklar asl. Ortada yuvarlak ve yass bir tas: bu koyu renk, cill tasn evresinde oturmak iin baska yass taslar. Duvarda bir sr ifte, bir asker klc, esitli boyutlarla yaylar asl. Dinde bir insann yatabilecei koca bir deniz kaplumbaas kabuu, birbiri stne son derece dzenli olarak dizilen taslardan yaplma smine (taslar arasnda en ufak bir har izine raslamadm) de dikkatimi eken seylerden. Masann stnde yarm su kaba, dibinde de iki, avu inci. Bir tahta kap iinde, eksimtrak, ok iyi alkole dnsms meyva suyu, bir muz yapra stnde de, en azndan iki kilo gelen koca bir zgara balk sunuyorlar. Yiyip imeye davet ediliyor, ar ar atstrmaya koyuluyorum. Yemeim bittiinde kadn

elimden tutup kumsala gtryor, deniz suyuyla ellerimi ve azm ykyorum. Sonra geri dnyoruz. Halka olup oturuyorlar, yanmda, elini dizime koyan gen kzlderili kz. Bir takm hareket ve szlerle, birbirimizle ilgili bilgiler edinmeye alsyoruz. 166 Birden sef ayaa kalkyor, kulbenin dibine yryor, beyaz bir tas parasyla, dnp masann stne bir takm sekiller iziyor, nce plak kzlderililer, kyleri, sonra deniz. Kzlderili kynn sanda pencereli evier, giyimli erkek ve kadnlar. Erkeklerin elinde bir tfek ya da sopa var. Solda baska bir ky, erkekleri pis yzl, tfekli ve sapkal, kadnlar giyimli. Ben resimlere uzun uzun baknca bir sey unuttuunu farkediyor ve kzlderili kynden sadaki kente, bir de soldakine giden iki yol iziyor. Kendi kylerine gre yerlerini belirtmek iin sada. Venezella ynnde, yuvarlak ve her yanndan kan izgilerle bir gnes, Kolombiya ynnde de ufuk. izgisiyle kesilen baska bir gnes yapyor. Yanlmaya yer yok: Gnes bir yanda douyor, br yanda batyor. Gen sef gururla eserine bakyor, tekiler de srayla bakyorlar. Ne demek istediini iyice anladm grnce tebesirini alyor, kyleri siliyor, yalnz kendi ky kalyor ortada.

izdii kylerdeki insanlarn kt, yalnz kendi kynn iyi olduunu belirtmek istediini anlyorum. Bana m anlatyorsun bunu dostum? Islak ynle masa siliniyor. Kuruyunca tebesir parasn elime tutusturuyor. Resimlerle hikyemi anlatma sras bende. Benim isim onunkinden karmakarsk. Yannda silhl iki kisi bulunan, elleri bal bir adam iziyorum, silhllar adama bakyorlar. Sonra ayn adam kosuyor, iki kisi de silhlarn dorultmus ardndan geliyorlar. Ayn grnty kere" iziyorum ama sonuncusunda polisler durmus, ben, kzlderililer, kpek ve hepsinin nnde kollarn aarak yanma yaklasan sefe doru kosuyorum. Resmim pek kt olmamal, erkekler uzun uzun konusuyorlar, reis, resimdeki gibi kollarn ayor. Anladlar. Ayn gece, Kzlderili kz beni, iinde alt kadn ve drt erkein yasad kulbesine gtryor. Dki kisinin enine kolayca yatabilecei, rengrenk ynden nefis bir hamak asyor. Hamakta daha nce de yatmstm, uzunlamasna. O baska bir hamaa uzand ama enine yatyor. Ben de onun gibi yatnca yanma geliyor.

Gvdeme, kulaklarma, gzlerime ve burnu167 ma, ince uzun ama prtkl, ufak ama izgili yara izleriyle dolu parmaklaryla dokunuyor, inci dolu istiridyeleri karmak iin daldklarndan mercan kayalklarna deip kesiyorlard ellerini. Ben de yzn uzun uzun oksaynca, ince ve nasrsz bulduuna hayret ettii elimi avularna alyor. Bir saat sren hamak sefasndan sonra kalkp sefin byk kulbesinin yolunu tutuyoruz. Dncelemek zere 15'lik ve 16'lk Saint Etienne tfekleri veriyorlar. Alt kutu dolusu kursunlar var. Kzlderili kz orta boylu, gzleri sefinkiler gibi elik grisi, ortadan ayrp rd salar kalalarna kadar iniyor. Gssleri dik, sert ve armut biiminde. Ular, bakr rengi, gvdeden daha koyu renk ve ok uzun. peceine sryor adam, psmeyi bilmiyor. Uygar insanlar gibi psmeyi ksa srede ona rettim. Yrrken yanm sra gitmek istemiyor, ne yapp ettiysem kandramyorum, hep ardmdan geliyor.

Kulbelerden biri bos ve kt halde. Dier kadnlarn da yardmyla damna hindistancevizi yapraklar dsyor, duvarlar krmz killi toprakla svyor. Kzlderililerde esit esit madeni ara var: Bak, kama, pala, balta, apa, bir de demir disli yaba. Ba-, krdan, alminyumdan tencereler, iek sulamaya yarayan kovalar, demir tahta flar da kyor ortaya. Saf ynden rlms pskller, kan krmzs, koyu mavi, simsiyah, kanarya sars resimlerle ssl kocaman hamaklar geriliyor. Ev ksa srede tamamlanyor ve kz, dier kzlderililerden aldklarn (bir esek kosumu,, ates yakmak iin sacayak stne oturtulmus bir yuvarlak, enine drt kisinin yatabilecei bir hamak, bardaklar, teneke kaplar, tencereler, v.s.) ieri tasyor. Kye geldiimden bu yana, on bes gndr birbirimizi oksuyoruz ama sonuna kadar gitmeyi reddetti. Bir sey anlamyorum; beni tahrik eden kendisi! Tam sras gelince de istemiyor, incecik beline balad iple nne ast bez paras dsnda stne bir sey giymiyor, arkas bile akta. Biri ortada, dieri iki yandan, kaps bulunan kulbemize trensiz mren-siz yerlesiyoruz. Yuvarlak evin yanndaki kaplar bir

ikizkenar gen meydana getiriyor. Her birinin varlk nedeni de ayr. Ben kuzeydeki kapdan girip kmak zorundaym, o gneydekinden. Ne ben onun kapsn kullanabilirim, ne de o benimkini. Dostlar byk kapdan geliyorlar, biz ancak konuklarmzla birlikte byk kapdan geebiliriz. Eve yerlestikten sonra kz benim oluyor. Ayrntlara girmek istemiyorum ama atesli ve igdsyle ustalasan, sarmask gibi gvdeme dolanan bir sevgili. Dierlerinden gizli olarak san tarayp ryordum. San taradmda ok mutlu oluyordu, yzne hem byk bir mutluluk hem de bir yakalanma korkusu geliveriyordu. nk bir erkek karsnn san taramamalyd, ne ellerini bir esit tasla ovmal, ne de azn ya da gslerini deisik sekilde pmeliydi. Lali (Kzlderili kzn ad) ile birlikte eve yerlesiyoruz. Sastm tek sey, tahta ya da alminyum tencereleri hi kullanmamas, bardaktan bir sey imemesi, Her seyi, elleriyle yaptklar toprak kap ya da tencerelerde hazrlyor. Su kovas ykanmaya yaryordu. Sksan da deniz kysna kosuyordu. Dstiridyelerin alp ilerinde inci aranmasn izledim. Bu isi yasl kadnlar yapyordu. Her inci avcs kadnn

bir antas vard, istiridyelerde bulunan inciler syle paylastrlyordu. Topluluu temsil eden sefe bir pay, inci avcsna bir pay, istiridyeleri aana yarm pay, dalp istiridyeleri karana bir buuk pay. Kadn ailesiyle yasarsa payn babasna, erkek kardesine, ya da amcasna verirdi. Neden evlenen sevgililerin evine herkesten nce amcann girdiini, kadnn kolunu alp erkein beline doladn, bunlar yaparken, ikisinin de isaret parmaklarnn gbee girecek sekilde durmasna dikkat ettikten sonra kp gittiini bir trl anlyamadm. Evet, istiridyelerin alsnda hazr bulundum, ama inci avna kmadm. nk teknelerine beni almadlar. Kydan epey uzakta, asa yukar bes yz metre tede avlanyorlard. Baz gnler Lali, kalalar ve kaburgalar izik iinde dnyordu. iziklerden kan akt da oluyordu. Yosunlar yarann stne bastrp ovalyordu, isaretle bir sey yapmaya davet edilmeden klm kprdatamyordum. Bir baskas ya 168 169 da kendi srklemedike, sefin evine de girmiyordum. Lali, yalnz olduumuz sra neler yaptmz anlamak iin yastlarndan iki, kzn gelip kapmzn mmkn olduu kadar yaknnda otlara

uzandklarndan spheleniyordu. Dn kyle, snr karakolunun iki kilometre tesindeki ilk Kolombiya kasabas arasnda balanty salayan kzlderiliyi grdm. Bu kasabann ad La Vela'ydiKzlderilinin iki esei vard, bir de Winchester tfei. Herkes gibi, o da srtna avu ii kadar bezden baska sey giymiyordu. Tek kelime de ispanyolca bilmediinden als - verisi nasl basardn merak ettim. Szln yardmyla kada agujos (ine), mavi ve krmz ini mrekkebi, iplik yazdm. Sef, kendisine dme yapmam istiyordu. Balanty salayan kzlderili ufak tefek ve srm gibiydi. Gsnde, bir yandan baslayp br omuzunda biten korkun bir bak yaras vard. Yara kabuk balarken parmak kalnlnda bir siskinlik yapmst. Dnciler bir puro kutusuna konuyordu. Kutu blmelere ayrlmst. Dnciler, byklklerine gre bu blmelere yerlestiriliyorlard. Kzlderili yola ktnda, sef kendisiyle birlikte gitmeme izin verdi. Beni geri dnmee mecbur etmek iin de, son derece ilkel bir grsle, elime bir ifteyle alt da fisek tutusturdu. Kendime ait olmayan bir seyi gtrmeyeceime inandndan da dneceimden emindi. Esekler yklenmediinden birine ben bindim, dierine de kzlderili. Btn gn, yolu izledik, ancak snr karakoluna - drt

kilometre kala kzlderili srtn denize dnd, ierilere doru yol aldk. Bese doru da, kysnda bes kzlderili kulbesinin bulunduu bir akarsuya vardk. Herkes beni grmeye geldi. Kzlderili konustu, konustu, derken rengi hari, yz, salar, burnuyla kzlderililere benzeyen biri grnd. Bu adam bembeyazd, gzleri de kpkrmz. Hk bir pantolon giyiyordu. O an, bizim kyn kzlderilisinin buradan ileri gitmediini anladm. Beyaz kzlderili bana: Buenas dias (gnaydn), dedi. Tu eres el matador que se fue con Antonio (sen Antonio ile kaan kaatil deil misin?) Antonio es compadre mio de sangre (Antonio benim kankardesimdir.) Kankardesi

170 olmak iin garip bir de usulleri vard: Kollarn birbirine balyor, baklaryla birbirlerinin kolunu iziyorlard. Sonra kanlarn birbirlerinin koluna sryor ve ellerine bulasan bu kan yalyorlard. Que quieres (Ne istiyorsun)? Agujas, tinta china roja y azul (ine, krmz ve mavi ini mrekkebi). Nada mas (Baska sey istemiyorum.) Tu lo tendras de aqui a in cuartu da luna (istediklerin bir hafta sonra elinde olacak). Benden iyi ispanyolca biliyor, uygar kisilerle iliski kurup rknn karlarn btn gcyle savunmay bildii anlaslyordu. Ayrlrken, bana gms Kolombiya paralarndan yaplma bir gerdanlk verdi, Lali'ye gtrmemi syledi. Vuelva a verme (yine gel, beni gr), dedi beyaz kzlderili. Kendisiyle tekrar grsmemi salama balamak iin de bir yay verdi. Tek basma yola ktm, dns yolunun yarsn almstm ki, on iki, on yaslarndaki kk kzkardeslerinden biriyle gelen Lali'ye rasladm. Lali'nin yas on alt - on sekiz arasnda olmalyd. Deli gibi

stme ullanp gsm trmalad, yzm ellerimle koruyunca acmadan boynumu srverdi. Btn gcmle onu durdurmakta iyiden iyiye glk ekiyordum. Birden duruldu. Kzkardesini esee bindirdim. Lali'yle sarmas dolas, esein ardndan yrmeye koyulduk. Ar ar kye dnyorduk. Yolda bir baykus vurdum. Ne olduunu anlamadan, karanlkta parldayan gzlerini farkedince ates etmistim. Lali baykusu almakta diretti, esein semerine astk. Gnes doarken kye vardk. O kadar yorgundum ki, ykanmak istedim. Lali beni ykad, sonra gzmn nnde kzkardesinin bezini kard onu da ykamaya koyuldu, ardndan kendi ykand. ieri girdiklerinde oturmus, limon ve su katp ieceim suyun kaynamasn bekliyordum, iste o an, nedenini ok sonlar anladm bir sey oldu. Lali kzkardesini bacaklarmn arasna itti. kollarm tutup beline sarmaya alst. Kzkardesinde bez olmadn ve Lali'ye getirdiim gms paralardan yaplma gerdanl boynuna astn farkettim. Bu garip durum171

dan nasl kurtulacam bilemiyordum, tatllkla kk kz bacaklarmn arasndan kardm, kollarmn arasna alp hamaa yatrdm. ok sonralar Lali'nin mutlu olmadm iin gitmeye karar verip bilgi topladm, belki kzkardesinin beni kyde tutabileceini sandn anladm. Gzlerim Lali'nin elleriyle rtl olarak uyandm. Epey ge kalmstm, saat on biri bulmustu. Kk kz evde deildi. Lali iri gzleriyle bana bakt ve dudaklarmn kenarn hafife srd. Sevgimi ve beni tutamadndan deil de baska bir nedenle gittiimi anlad iin mutluydu, bunu gsteriyordu. Evin nnde, genellikle Lali'nin avland tekneyi kullanan kzlderili oturuyordu. Lali'yi beklediini anladm. Bana gFmsedi, ok sevimli bir hareketle gzlerini kapyarak Lali'nin uyuduunu bildiini gsterdi. Yanna oturdum, anlamadm seyler sylyordu. Genti sporcular gibi genis omuzlu, adeleli bir vcudu vard. Uzun uzun dmelerime bakt, inceledi, sonra kendisine de dme yapmam istediini gsterdi. Basm sailyarak kabul ettiimi belirttim; sanki dme yapabileceime inanmyor gibiydi. Lali grnd, gvdesini zeytinyana bulamst. Bunu sev mediimi biliyordu, ama bulutlu havada suyun ok

souk olduunu anlatt. Yar ciddi yar glerek yapt yz hareketleri o kadar sirindi ki anlamazlktan gelip defalarca tekrarlattm. Bastan baslamasn istediimde azn bzd. Aka: Sen mi aptalsn, yoksa ben mi? Neden zeytinya srndm bir trl anlatamyorum, der gibiydi. Sef, iki kzlderili kadnla birlikte nmzden geti. Kadnlar, en azndan drt - bes kilo gelen beyaz bir kertenkele tasyorlard, sef de oklaryla vay-n. Avdan dnd belliydi, beni yemee ard. Lali onunla konustu, sef omuzuma dokunup bana denizi gsterdi, istersem Lali ile inci avna kabileceimi anladm. Lali her zamanki yol arkadas ve ben denize yrdk. ok hafif, mantar andran bir tahtadan yaplma tekne kolayca suya indirildi. Tekneyi omuzlarnda tasyarak suda ilerlediler, epey yrdk. Yola koyulmamz da olduka garipti: Kzlderili, elinde koca bir krekle teknenin kna yerlesi172 yordu. Gsne kadar suya giren Lali teknenin dengesini salyor, kumsala srklenmesini nlyordu. Ben de binip ortaya oturdum. Lali'nin tekneye atlamasyla kzderilinn bir krek darbesiyle tekneye yol

vermesi bir oldu. Dalgalar silindir gibi geliyor, diz aldka da ykseliyordu. Kydan bes - alt yz metre akta, iki kayn avlanmakta olduu bir yere vardk. Lali, bes krmz deriden seritle rglerini basna balamst, n enine, ikisine de boyuna, tnde iri bir bak, apa yerine kullanlan ve kzl-derilinin denize att on bes kilo arlndaki koca demir ubuu izledi. Tekne demirliydi ama rahat durmuyor, her dalgada inip kyordu. saati askn bir sre, Lali denizin dibine dald, kt. Dip grnyordu ama geen zamana baklrsa, derinlii on bes ya da on sekiz metreyi buuyordu. Her inip ksnda kzlderili istiridye dolu antasn tekneye bosaltyor, dinlenmek iin bes - on dakika tekneye tutunuyordu. Lali tekneye hi kmad halde iki kere yer deistirdik, ikinci yerde anta, daha iri istiridyelerle dolu olarak kt. Kyya dndk. La-ii tekneye binmis, dolgalar ksa srede bizi karaya ulastrvermisti. Yasl kadn bekliyordu. Kzlderili ne

birlikte istiridyeleri kumlara tasdlar. Btn istiridyeler yere ylnca, Lali, yasl kadnn amasna engel oldu, nce kendi baslad. Bacann ucuyla, bir inci bulana dek, otuz kadar istiridyeyi ksa srede at. En azndan iki dzinesini de bu arada yuttuumu sylemem gereksiz tabi. Bezelye iriliindeki inciyi dikkatle, kard. Bu inci orta boydan da bykt, yle de parlyordu ki, Doa, inciye pek gsterisli olmamakla birlikte en deisken renkleri vermisti. Lali inciyi parmaklan arasnda tuttu. Azna att, bir sre sonra da karp benim azma soktu. Bir takm ene hareketleriyle, dislerimin arasnda ineyip yutmam istediini belirtti. Reddedisim karssnda yalvarmas o kadar tatlyd ki, istediini yaptm: Dnciyi dislerimle krp kalntlarn yuttum. Beni kuma yatrp ocuklar gi-bi azm atlar ve dislerimin arasnda kk paralar kalp kalmadna baktlar. Kzlderili kadn istiridyelerin basnda brakp kye doru yrdk sonra. 173 Bir aydr buradaym. Her gn kt zerine tarih ve gn adn kaydediyorum, yanlmam imknsz. Krmz,

mavi ve efltun ini mrekkebiyle ineler oktan geldi. Sefin kulbesinde Solingen ustura buldum. Kzlderililerin sakal .kmadndan ustura kullanmyorlard. Usturalardan ancak biri, sa kesmeye yaryordu. Sef Zato'nun bir koluna dmeyle, rengrenk tylerden baslkl bir kzlderili resmi yaptm. ok memnun oldu ama, gsne byk bir d-me yapmadan kimseye sz vermememi istedi. Bendeki az ak kaplann aynn istiyordu. Gldm, bu kadar gzel bir kaplan resmi yapamazdm. Lali btn kllarm yoldu. Tek kl grd m koparyor ve yerine, kyp bir seylerle karstrd yosunlar sryordu. Kllar eskisinden ge uzuyordu, sanki. Bu kzlderili. kabilesinin ad Guajiro. Kyda, ovann i blgelerinde ve dalarn eteklerinde yasyorlar. Dalarda. Motilones denen baska kabileler var. Yllar sonra onlara da isim dsecek. Guajiro'la-rn, daha nce de anlattm gibi, dolayl olarak ve alsveris yoluyla uygarlkla iliskileri oluyor. Kyda yasyanlar, araclk yapan kzlderiliye, hem incilerini veriyorlar, hem de yakaladklar deniz kaplumbaalarn. Kaplumbaalar canl, arlklar yz elli kiloyu bulduu oluyor. Arl drt yz kiloyu, kabuklarnn

uzunluu iki, eni ise en genis yerinde bir metreyi bulan Orenoque ya da Maroni kaplumbaalar kadar iri deil bunlar. Srtst yatrldklarnda dorulamyorlar. hafta sreyle bir sey yiyip imeden canl kalanlarn grdm, iri, yesil kertenkelelerin tad ok gzel. Etleri beyaz ve yumusak, leziz. Gnesin kzdrd kumlara gmlerek pisirilen yumurtalar da nefis. Yalnz grnsleri, insan biraz tiksindiriyor. Lali her ava ksnda, payna dsen incileri eve getirip bana veriyordu, iri, orta boy ya da kk incileri ayrmadan tahta bir kaba dolduruyordum. Yalnz bos bir kibrit kutusunun iine, iki pembe, siyah, yedi tane de maden gri ve enfes inciyi ayrmstm. Bir de fasulye tanesi byklnde iri bir barok incim vard ki, bizim beyaz ya da barbunye fasulyesi tanelerinden pek asa kalmyordu. Bu iri barok 174 inci ayr renkteydi, havaya gre bu renkten ilki siyah, dierleri hafif kararms, saat elii rengi, ncs de pembemsi parltlar saan gmsiydi. Dncilerle birka deniz kaplumbaas sayesinde kzlderili kabilesinin eksii kalmyordu. Yalnz hi bir ise yaramyan esyalar vard, buna karslk da ok ihtiya

duyulan seylerden yoksundular, rnein byk kabilede tek ayna bulunmazd. Tras olup yzm grebilmek iin, herhalde deniz kazas sonucunda batms bir gemi kalntsndan kenar krk santimetreyi bulan yz nikel kaplama bir tahta paras edinmem gerekti. Dostlarmla birlikte yasadm srece izlediim siyaset olduka basitti : Sefin otorite ve bilgisini hie indirecek seyler yapmyor, hele; ylanlar, iki kei bir dzine kadar kuzu ve koyunuyla kydan drt kilometre kadar ierde yasyan ok yasl kzlderiiiye hi ilismiyorum. Yasl adam, esitli Buajiro kabilelerinin sihirbazyd. Bu tutumum, kimsenin bana yan gzle bakmamasn, kskanmamasn salyordu, iki ayn sonunda beni herkes benimsedi. Sihirbazn yirmi kadar da tavuu vard. Bildiim iki kyde ne kei, ne tavuk, ne kuzu, ne de koyuna rastlamadmdan, evcil hayvan beslemenin, sihirbazn imtiyaz olduu anlaslyordu. Her sabah, kzlderili kadnlar, baslarndaki sepetle sihirbaza taze balk istiridye tasyorlard. Sabah sabah yaplan ve atesle evrili taslar zerinde kzartlan msr peksimeti de gtryorlard. Ara sra da yumurta ve eksimikle geri dnyorlard. Sihirbaz, benimle grsmek

istediinde, yumurta ile tahtadan yaplp iyice cilalanms bir bak yolluyordu. Lali, yolun yarsna kadar benimle geliyor, koca kaktslerin glgesinde bekliyordu, ilk gidisimizde tahta ba elime vermis, kolunu uzatarak dorultusunda yol almam sylemisti. ihtiyar kzlderili, kll taraf ie gelen gerilmis inek derilerinden yaplma adrnda, byk bir pislik iinde yasyordu. adrn ortasndaki tasn arasnda yanan atesin hi snmedii belliydi. Hamakta deil de, yerden bir yatakta yatyordu. adr olduka genisti, yirmi metre kare kadar olmalyd. Rzgrn geldii yne konan birka dal dsnda duvar da yok175 tu adrn, iki ylan grdm ki, kol kadar kaln olan birincisinin uzunluu metre vard. Basnda sar bir V bulunan bir metre boyundaki ikincisini de grnce : Bunlar amma da tavuk ve yumurta yiyor-dur, diye dsndm. adrn iinde kuzular, tavuklarn, keilerin, esein nasl yasadna aklm ermi-yordu. Yasl kzlderili beni tepeden trnaa inceledi. Lali'nin iyice ksaltt pantolonumu karmam istedi ve

soyununca ta atesin yanndaki bir tasn stne anadan doma oturmam isaret etti. Bol duman karan ve

nane kokan yas yapraklar att atese. Dumandan boulacak gibiydim ama pek ksrmeden, on dakika kadar bekledim. Sonunda sihirbaz pantolonumu yakt, bana kzlderililerin kulland bezlerden iki tane verdi. Bunlardan birincisi koyun derisin-dendi, eldiven gibi esnek olan ikinci de ylan derisinden. Kei koyun ve ylan derilerinin rlmesiyle meydana gelen bir bilezii de koluma takt. ,On santim enindeki bu bilezik, ylan derisinden bir parayla sklyor ya da gevsetiliyordu. Sihirbazn sol bileinde, sinek dolu bycek bir yara vard. Zaman zaman sinekleri kouyor, sineklerin esasl bir saldrsna uraynca da yarasna k! serpiyordu. Sihirbaz tarafndan benimsenmistim. Ayrlrken, beni attnda yollad cill tahta ban daha kn verdi. Lali'nin sonradan anlattna gre sihirbaz grmek istersem bu ba yollayacak, kendisi grsmeyi kabul ederse byn gnderecekti. Zayf yzl ve boynu krs krs, yasl kzlderilinin yanndan ayrldm. Aznda, altta ikisi de stte olmak zere bes dis kalmst. Btn kzl-derililer gibi ekik gzlerinin stnde ylesine etli gzkapaklar vard ki

kapanda, yerlerinde etten iki yuvarlak olusuyordu. Ne kirpii ne de kas kalmst, kaskat ve kara salar omuzlarna dklyordu. Bu salarn ucu zenle kesilmisti. Btn kzlderililer gibi de, kaslarnn hemen stnde psklleri vard. Yola ktm ama akta kalan kaba etlerim beni rahatsz ediyordu. Epey garip bir halim vard. Neyse, mahpusluktan kurtulmustuk ya! Kzlderililerle dalga gemeye gelmezdi, hem zgrln de bir takm dertleri oluyordu. Lali nm kapayan bez par176 casna , Har gzel dislerini gstererek kahkahalar att. Bilezikle yla" derisinden yaplma br bezi de inceledi. Duman deneyinden geip gemediimi anlamak iin beni koklad. Bu arada, kzlderililerin koku alma duyusunun son derece gelismis olduunu da belirtme- < [iyim. Yeni hayatma alstm, yalnz uzun sre byle yasamamak gerektiini de anlyordum. Sonra insan bir daha buradan ayrlmamak isteyebilirdi. Lali durmadan beni gzlyor, ortak hayata ok daha yakndan katlmam arzuluyordu. rnein, bala ktm grd; ok iyi krek ektiimi, kk ya da byk kzlderili

kayklarn ustalkla kullandm biliyor. Bunlarn farkna vardktan sonra, inci avna kan tekneyi benim kullanmam istemesi ok olaan. Oysa bu benim isime gelmiyor. Lali, kydeki kzlar iinde en iyi inci avcs, en ok ve en iri istiridyeleri onun teknesi getiriyor; dolaysyla da dierlerinden daha derine dalabildii ortaya kyor. Bir de teknesini kullanan gen balknn, sefin kardesi olduundan haberim var. Lali ile birlikte ava karsam sefin kardesini kk dsrebilirim, en iyisi bunu yapmamalym. Lali beni dsnceli grdnde yeniden kz-kardesini getirmeye gidiyor. Kk kz, sevin iinde, kosarak geliyor ve benim kapmdan kulbeye dalyor. Bu tutumunun nemli bir sonucu olmal. rnein denize bakan byk kapnn nne birlikte varyor ve orada ayrlyorlar. Lali bulbenin evresini dolanp kendi kapsndan giriyor, kzkardesi Zoraima da benimkinden. Zoraima'nn gsleri ancak mandalina byklnde, salar da pek uzamams, ene hizasnda dmdz kesilmis, alnndaki khkl kaslarn da geiyor ve neredeyse gzkapaklarna dsyor. Kzkardesinin her arsnda birlikte ykanyor ve nlerindeki bezi karp hamaa

asarak yanma geliyorlar. Kk, her keresinde, kendisini elde etmediim iin ok zgn ayrlyor kulbeden. Geen gn, birlikte yattmz sra, ortada bulunan Lali yerinden kalkt, yeniden yatarken beni Zoraima'nn plak gvdesine yapstrd. Lali'nin inci avindaki yardmcs dizinden yarakelebek 177/12 IclllUI, UCIII1 ve uuurvya yc^ u jaajvj uu. -u;\ler onu sihirbaza tasdlar, dizi all dnd. Bu yzden sabah Lali ile ava ben ktm. Teknenin suya indirilisi yine basaryla gereklestirildi. Onu, her zamankinden daha da ileri gtrdm. Beni sevindiriyordu. Dalmadan nce zeytinya srd gvdesine. Kapkara olduunu sezdiim dipte suyun ok souk olmas gerektiini biliyordum. kpekpal kanad yanmzdan geti, Lali'ye gsterdim, nemsemez grnd. Sabahn saat onu, ortalk gnlk gneslik. Torbas sol koluna sarl, kemerine skca balad ba knnda, baskalar gibi ayaklaryla tekneyi itmeden dalyor suya. Akl almaz bir abuklukla kapkara sularn dibine szlyor, ilk dals evreyi kolaan etmek amacyla olacak, torbasnda pek az istiridyeyle su yzne kt. Aklma bir sey geliyor. Teknede serit haline getirilmis deriden bir yumak var. Bu deri

yuman ucuyla torbasna ift dm attm, torbay Lali'ye verdim ve suyun dibine inerken yuma salmaya koyuldum. Dibe indike deri seriti de beraberinde gtryordu. Yapmak istediimi anlams olmal ki, epey sonra torbasz olarak suyun yzne kt. Bu uzun dalstan yorgun dsmst, dinlenmek iin teknenin kpestesine yapsp torbay ekmemi isaret etti. ektim, ektim, birden takld. Her halde takld mercan kayal yukar kmasn engelliyordu. Dald, torbay kurtard, torba yar yarya dolu olarak yukar geldi. Torbay teknenin iine bosaltt. O sabah, on bes metre kadar bir derinlie sekiz dalsta tekneyi asa yukar doldurduk. Lali tekneye ktnda, kpesteyle su arasnda iki parmak kalmst. Demiri ekmeye davrannca, azna kadar istiridye dolu tekne batma tehlikesi geirdi. Bunun ze-fine ipi zdk, ucuna

kreklerden birini balayp denize salverdik. Dndmzde ekecektik demiri. Baskaca bir glkle karslasmadan karaya ktk. Yasl kadn bizi bekliyordu, dizinden yaral k-zlderili de her zaman istiridyelerin ald kuru kumlarn zerindeydi, nce, bu kadar istiridye topladmza sevinmis grnd. Lali yaptm ona anlatyor gibi: Torbay yuman ucuoa balamak onu rahatlatyor ve daha ok istiridye toplamasn salyor. 178 Kzlderili torbay nasl baladm dikkatle inceliyor ve ift dme bakyor. Sonra zyor, ilk denemede dm ayn salamlkta yapabiliyor. Bunun zerine de kendinden pek memnun, bana bakyor. ihtiyar, istiridyeleri atnda on inci buldu. Genellikle bu islemi beklemeyen, paynn eve getirilmesini isteyen Lali son istiridye alana dek kald-. En azndan dzine istiridye yedim bu arada, bes alt tane de Lali yuttu. Yasl kadn herkesin payn ayrd, inciler, asa yukar ayn byklkteydi, yani bir bezelye

kadar, inci sefe, inci de bana dst, iki inci kendine; bes inci de Lali'ye verdi. Lali incilerin n bana uzatt, incileri alp yaral kzl-deriliye uzattm. Almak istemedi ama avucunu atm ve incileri koydum. Bunun zerine armaanm kabul etti. Kars ve kz, olay bizden uzakta izliyorlar di. O ana kadar sessiz beklemisken glmeye koyulup yanmza geldiler. Kzlderilinin, kulbesine tasnmasna yardm ettim. Ayn sey, iki haftaya yakn bir sre devam etti. Her keresinde, incileri kzlderiliye veriyordum. Dn, payma dsen alt inciden birini ayrdm. Kulbeye dndmzde Lali'yi bunu yemee zorladm. Sevinten lgna dnd ve btn leden sonra sark syledi. Zaman zaman beyaz kzlderiliyi grmeye gidiyordum. Adnn Zorillc> olduunu syledi, ispanyolca kk tilki anlamna geliyordu bu ad. Sef gsne dmeyle kaplan kafas yapmadm sylemisti, nedenini sordu, elimden resim gelmedii belirttim. Szln yardmyla, gsm kadar enli, dik drtgen biiminde bir ayna, saydam kt, ince bir fra, bir sise

mrekkep, kopya kd; kopya kd bulamazsa, kaln ulu bir kursun kalem getirmesini istedim. stme oturacak giysilerle hk gmlek almasn ve bunlar kulbesinde tutmasn da syledim. Polisin kzlderiliyi, benimle Antonio konusunda sorguya ektiini rendim bu arada, dalardan Venezella'ya getiimi, Antonio'nun da ylan sryla zehirlenip ldn anlatmst polise. Franszlarn ise, San-taMarta cezaevinde yattklarn biliyordu. Zorillo'nun evinde, sefin kulbesindeki gibi kar179 makarsk bir sr esya vard. Kzlderililerin bakld rengrenk resimlerle ssl toprak kaplardan bir yn gerek biimleri ve gerek renkleriyle sanatkrlk ynnden ok deerli seramikler; saf ynden kimi beyaz, kimi de renkli, ular pskll nefis hamaklar; tabaklanms ylan, kertenkele, kurbaa derileri; beyaz ya da renkli sarmasklardan rlms sepetler. Btn bu esyalar, diyordu bana, iinde yasadm kabileden olan fakat yirmi bes gnlk yolda, ormann iinde oturan kzlderililer tarafndan yapld. Bana verdii yirmiden fazla koka yaprann da ayn yerden geldiini syledi. Kafam bozulduunda bu yapraklardan birini iniyordum. Mmknse yazdkiar-mn hepsini getirmesini, ayrca birka

ispanyolca dergi ve gazete almasn rica ederek Zorillo'dan ayrldm. Szlk yardmyla, iki aylk srede epey ispanyolca renmistim. Ayrlmadan nce Antonio'dan haber almadn syledi, yalnz sahil korumayla kaaklar arasnda yeni bir atsma olduunu duymustu. Sahil koruma memurlarndan besiyle kaaklardan biri lms, ama kaak gemisi yakalanamamst. Kyde, meyvaiarla yaplan ikinin dsnda alkole ras-lamamstm. Kulbede bir sise anason raksn grnce bana vermesini istedim, reddetti, istersem kulbesinde iebilirdim ama kye gtremezdim. Bu bembeyaz yzl kzlderili bilge kisiydi vesselam : Zprillo'nun dn verdii esee binip yanndan ayrldm, ertesi gn brakacam esek kendiliinden Zorillo'nun kulbesine dnecekti. Yanmda, incecik ve rengrenk ktlarla sarl koca bir paket seker, altms paket de sigara gtryordum. Lali, kzkardesiyle birlikte beni kyn kilometre dsnda bekliyordu. Grlt karmad ve sarmas dolas yrmeyi kabul etti. Zaman zaman duruyor ve kendisine rettiim gibi, beni dudaklarmdan pyordu. Kye vardmzda sefe uradm, sekerle sigaralar

verdim. Kapnn nnde, yzmz denize dnp toprak testiler iinde serinletilmis meyva sularndan da iiyorduk. Lali samda, kollarn kalama sarms oturuyordu, kzkardesi de ayn sekilde soluma yerlesmisti. Sekerleri emiyorlard. Paket nmzde ak duruyor, kadnlarla ocuklar iinden alyorlard. Sef, 180 Zoraima'nn basn bana doru itti. Lali gslerini avulayp bir takm hareketler yapt, sonra da Zoraima'nn gtslerinin kk olduunu, onu bu nedenle istemediimi anlatt. Omuz silktim, herkes kahkaha att. Zoraima'nn ok zldn grdm. Avutmak iin onu kollarma aldm, gslerini oksadm, sevinten havalara uuyordu. Bir ka sigara itim, kzlderililer de ayn seyi yapmaya alstlar ama sigaray abucak atp, purolarna dndler ve yank ucunu azlarna sokarak imeye devam ettiler. Herkesi selmladktan sonra Lali'nin kolundan tutup yola kmak istedim. Lali ardmdan geliyor, Zoraima

da onu izliyordu. Ateste koca balklar pisirdik, gerek bir slendi bu. Atesin stne, en azndan iki kilo eken bir kskasz stakoz yerlestirdim. Bembeyaz eti zevkle yedik. Ayna, saydam ktla kopya kd, istemediim ama bana faydal olabilecek bir tp yapskan, birka kaln ulu kursun kalem, hokka ve ince fra geldi. Aynay, oturduumda gsm yanstacak bir ykseklikte iple astm. Aynada gsmdeki kaplan bas btn ayrntlaryla ve ayn byklkte belirmisti. Lali ile Zoraima, merak ve ilgi ile bakyorlard. izgileri mrekkeple ayna zerine geiriyordum ama mrekkep akmaya baslad. Bunun zerine yapskana basvurdum. Mrekkeple de karstrnca istediimi elde ettim. O andan sonra islerim yolunda gitti. Birer saatlik alsma sresinde, aynaya kaplan- kafasn olduu gibi geirebilmem mmkn oldu. Lali, sefi aramaya kt, Zoraima ise ellerimi tutup gslerine gtrd. O kadar mutsuz ve sk bir grns vard, gzleri ylesine ask ve arzu doluydu ki ne yaptm bilemeden onu orackta, yerde kulbenin ortasnda elde ediverdim. Biraz inledi ama zevkten gerilen gvdesi bana sarlyor ve ayrlmak

istemiyordu. Hafife kendimi kurtardm ve denizde ykanmaya kostum. Her yanm toprak olmustu, Zoraima da pesimden geldi, birlikte ykandk. Ben onun omuzlarn temizledim, o benim kollarmla bacaklarm, sonra birlikte kulbeye dndk. Lali az nce yattmz yere oturmustu, ieri girdiimizde her seyi anlad. Yerinden kalkt, kollarn boynuma dolayp 181 beni sevgiyle pt. Kzkardesinin kolundan tutup benim kapmdan kard, sonra dnd ve kendi kapsndan kt. Dsardan bir takm grltler geliyor. kp bakyor, Lali Zoraima ve iki kadnn, bir demir parasyla duvar delmeye alstklarn gryorum. Drdnc bir kap yapacaklar anlaslyor. Duvar atlatmadan delebilmek iin slatyorlar. Ksa zamanda kap hazr. Zoraima kalntlar dsar itiyor. Artk bu kapdan yalnz o girip kacak ve bir daha benim kapm kullanmyacak. Sef, yannda kzlderili ve dizi neredeyse kabuk balams bulunan kardesiyle geldi. Bir aynadaki resme, bir de kendine bakt. Bu kadar iyi yaplms bir kaplan resmiyle kendini grmek onu pek sevindirdi. Ne yapmak istediimi anlamyordu bir trl. Resim kuruduundan aynay masann stne koydum, saydam

kd stne yerlestirdim ve kopya ekmeye basladm. Dsim ok kolayd, abucak oluyordu. Kaln ulu kursun kalem, izgileri rahatlkla izliyordu. Yarm saati bulmayan bir sre iinde ve herkesin ilgi dolu gzleri nndeki gsmdeki kadar mkemmel bir resim ortaya koydum. Birbiri ardndan, hepsi kd ellerine alp baktlar, gsmdeki kaplanla resimdekini kyasladlar. Lali'yi masann, stne yatrdm, nemli bir paavra ile hafife slattm, karnnn stne bir kopya kd koydum, stne de kaplan resmini yerlestirdim. Birka izgi izdim. Lali'nin karnnda resmin bir blmn gren kzlderililerin hayranl doruuna vard. Sef o sra, btn bu zahmetlere kendisi iin katlandm farketti. Uygarca eitimin ikiyzlln tasmayan insanlar, doal bir tepki gsterirler. Annda sevinir ya da krlr, neseli ya da kaytsz kalrlar. Bu Guajirolar gibi saf kzlderililerin stnl insan sasrtacak lde. Bizi her seyde geiyorlar, birini benimsediler mi neleri varsa onun oluyor, karslnda o insandan ilgi grrlerse asr duyarl kisiliklerinde derinden duygulanyorlar. Resmin ana hatlarn, sefin gsne usturayla geirmeye karar verdim. Bylece ilk dnemde, resmin esas gsne yaplms olacakt. Sonra, bir

tahta sopann ucuna aklms ineyi bu izgilere batracaktm. Ertesi sabah ise koyuldum. 182 Zato masann stnde yatyor. Saydam kttaki resmi daha kaln bir kda geirdikten sonra kaln ulu bir kursun kalemle, nceden svayp kuruttuum beyaz kil tabakasyla kapl gsne yapyorum. Resim olduu gibi kyor, iyice kurumasn bekliyorum. Sef masann stnde kaskat yatyor, aynada kendisine gsterdiim resmi bozmaktan o kadar korkuyor ki ne kmldyor ne de basn oynatyor. Usturayla resmin ana hatlar stnden gemeye baslyorum. Kan yer yer akyor, her keresinde siliyorum. Hsr seyin zerinden iyice geilip resmin yerini incecik krmz izgiler alnca btn gs ini mrekkebine buluyorum. Kanla pskrtldnden, mrekkep, ancak iyice batrdm yerlerde tutuyor ama asa yukar btn resim, olduu gibi ortaya kveriyor. Sekiz gn sonra. Zato, pembe dili, beyaz disleri, burnu ve kara byklaryla gzleri yerli yerinde bir kaplan suratna sahip. Ben de eserimden memnunum : Resim benim gsmdekinden daha gzel, renkler ok canl. Kabuk dkldnde, baz noktalar ineyle dzeltiyorum.

Zato o kadar memnun ki Zorillo'dan tam alt tane ayna istiyor. Bunlardan her biri dier kulbeler, ikisi de kendi kulbesi iin. Gnler, haftalar, aylar geiyor. Nisan ayndayz, drt aydr buradaym. Salk durumum ok iyi. Glym, plak yrmeye alsan ayaklarm, hi yorulmadan koca kertenkeleleri avlyarak uzun sre yol almama imkn veriyor. Sihirbaza yaptm ilk ziyaretten sonra Zorillo'dan, bir sise tendrdiyot oksijenli su, pamuk, sarg bezi, kinin ve Stavrosol istediimi sizlere sylemeyi az kald unutuyordum. Hastanede, sihirbaznki kadar byk yaras olan bir mahkma raslamstm. Hastabakc Chatal bir Staurospl hap ezerek yarann stne koyuyordu. Btn buniar ve stne stlk, Zorillo'nun kendiliinden getirdii mel-hemi aldm. Kk tahta ba sihirbaza gndermistim, karslnda byk bak da gelmisti. Yarasnn bakm gerektirdiine inandrlmas olduka g ve dertli oldu. Ama birka ziyaretin sonurvda yara, yar yarya klmst. Sihirbaz tedaviyi tek basna srdrd ve gnn birinde, hepten iyilestiini grebil

183 ri mem iin bana tahta ban yollad. Yarasn benim iyilestirdiimi kimse renemeyecekti. Karlarm beni brakmyorlar artk Lali avdayken Zoraima benimle. Zoraima daldnda Lal! bana yoldaslk ediyor. Zato'nun bir olu dnyaya geldi. Arlar basladnda kars kumsala kostu, kendisini herkesin baksndan gizleyen koca bir kaya seti. Zato'nun dier karlarndan biri ona peksimet, ime suyu, koyu renkli, koni seklinde iki kilo kadar kp sekeriyle dolu bir sepet gtrd, leden sonra drde doru dourmus olmalyd ki, gnes batarken ocuunu kollaryla kaldrp bararak kye doru yryordu. Za-to, kars daha gelmeden olu olduunu biliyordu. Doan kz olursa, kadn onu havaya kaldrp sevin iinde haykracak yerde ses karmadan, ocuu havaya kaldrmadan kye dnecekti, bunu da biliyordum. Lali, yz hareketleriyle bana anlatmst. Kadn ilerliyor, sonra ocuunu havaya kaldrp duruyor. Za-to da barp

yerinden kmldamadan kollarn uzatyor. Bunun zerine kadn dorulup birka adm daha atyor, ocuu havaya kaldrp baryor ve yeniden duruyor. Zato, kulbesinin esiinden hi kmldamyor yine. Sanda solunda kalabalk, hep byk kapnn nnde. Ana duruyor, kulbeye bes alt adm bir sey var, bebei kaldrp yine haykryor. Bunun zerine Zato yryor, ocuu koltuk altlarndan tutup kaldryor, douya dnp kere havalandracak nara atyor. Sonra bebei sa koluna oturtuyor, gsne yatrp basn sol koluyla gizleyerek koltuunun altna sokuyor. Arkasna bakmadan da, kulbenin byk kapsndan ieri giriyor. Herkes onu izliyor, en ardndan girende anne. Sefin kulbesinde iki namna ne varsa iiliyor. Btn hafta, sabah ve aksam, Zato'nun kulbesinin n sulanyor. Sonra kadnlarla erkekler ayaklar ve yumruklaryla vurarak topra dzlyorlar. Bylece dmdz krmz kilden byk bir yuvarlak meydana getiriliyor. Ertesi gn sr derisinden byk bir adr kuruyorlar oraya, elenti olacan anlyorum. adrn iinde, koca toprak kaplar sevdikleri ikiyle doluyor. En azndan yirmi kadar koca testi var 184 ortada. Taslar yerlestirildi, evrelerine de, yn her geen gn artan kuru ve yas odun konuyor. Bu

odunun byk bir blmn uzun sre nce deniz getirdi, kuru, beyaz ve cilalanms gibi. Kyya ne zaman' ekildii bilinmeyen koca aa gvdeleri de var. Taslarn stne, ayn ykseklikte iki tahta atal yerlestirdiler: Bu atallar koca bir sisin taban olacak. Srtst evrilmis drt deniz kaplumbaas, saylar otuzu askn ve kocaman, trnaklar kamalarna irtun vermiyecek kadar birbirine dolanms kertenkeleler, iki koyun, kurban edilip yenmeyi bekliyor. En azndan da iki bin kaplumbaa yumurtas yl. Bir sabah, on bes kadar atl geliyor. Hepsi de boyunlarna gerdanlklar asms, baslarnda ok genis kenarl hasr sapkalar, bez parasnn dsnda uyluklar, bacaklar, ayaklar ve kaba etleri akta, yalnz srtlarnda kolsuz, tersine evrilmis koyun derisinden bir ceket var. Bellerinde koca kamalar, iki ifteleri grlyor. Sefin silh nefis bir karabina, srtna kollar deri, siyah ve yepyeni bir ceket geirmis, belindeki fiseklik mermi dou. Atlar nefis, ufak tefek ama olduka sinirli, hepsi de bakla kr. Atlarn terkisinde koca bir demet kuru ot tasyorlar. ok uzaktan, tfek atlarak gelisleri haber verildi ama drtnala yol aldklarndan hzla yanmza vardlar. Sef biraz daha yasl olmakla birlikte, garip bir sekilde Zato ve kardesine benziyor.

Safkan atndan inip Zato'ya yryor, birbirlerinin omuzuna vuruyorlar. Tek basna evden ieri giriyor ardndan bir kzlderili ve kollarnda bebekle geri dnyor. Kollaryla havaya kaldrp Zato'nun yaptn yapyor: Gnesin doduu yne tuttuktan sonra koltuunun altna gizleyip yeniden kulbeye dnyor. Bunun zerine btn atllar yere iniyorlar, ot demetini hayvanlarn boynuna asp az teye balyorlar, lene doru, drt atn ektii kocaman bir arabayla gelen kzlderili kadnlar grnyor. Arabann srcs Zorillo. Arabada, hepsi gen yirmi kadar kzlderili kadn ve yedi - sekiz olan ocuu var. Zorillo gelmeden nce, basta sef, btn atllarla tanstrldm. Zato sol ayann kk parmann eri olup br parmann stne ktn gsteri185 yor. Ayn zellikler kardesiyle yeni gelen sefte de var. Sonra her birinin koltuk altndaki et benini gsteriyor. Yeni gelenin, kardesi olduunu anladm. Za-to'nun dmeleri hayranlkla seyrediliyor, zellikle kaplan bas. Yeni gelen kadnlarn hepsinin gvdesi ve yz rengrenk resimlerle dolu. Lali bazlarnn boyunlarna, mercan kolyeler takyor. Genellikle orta boylu olan benzerlerinden aka ayrlan, uzun boylu

ve nefis bir kzlderili kadn gryorum. Yandan Dtalyanlara benziyor, kabartmalardaki kadnlar gibi. Salar mor - siyah, gzleri yemyesil ve upuzun kirpiklerinin altnda ok iri, kaslar dzgn. Salar kzlderililer gibi kesilmis, ortadan ayrlp iki kulann stn gizleyecek sekilde taranms. Boynunun tam ortasndan kesilmis bu salar. Mermeri andran gsleri basladklar yerde birbirlerine yakn ve uyumlu bir sekilde alveriyorlar. Lali beni gzel kzlderiliye tantyor, toprak kaplar ve fray andran seyler tasyan baska bir gen kzlderili kzla birlikte bize geliyorlar. Gerekten de, konuklarn bizim kydeki kadnlar boyamas gerekli. Gen kzn, Lali ve Zoraima'nn stnde yaratt saheseri izliyorum. Fralar, ucuna bir yn paras eklenen tahta paralarndan yaplma. Resim izebilmek iin esitli renklerdeki boyalara batryor. Bunun zerine ben de fram kapyor ve Lali'nin gbeinden baslyarak iki dal gslerinin altna uzayan bir bitki

yapyorum, sonra pembe iekler izip gslerinin ucunu sarya boyuyorum. Yar ak bir iei andryor yaptm resim. Dier , ayn resmi ken-lerine yapmam da istiyorlar. Zorillo'ya sormam gerek. Yanmza geliyor, onlar raz geldikten sonra dilediim resmi yapabileceimi sylyor. O gn kulbede neler yapmadm ki: iki saati asan bir sre, btn konuk kzlderili kadnlarla dierlerinin gslerini boyadm. Zoraima, Lali'den farksz boyatmak istiyor. Bu sre iinde de erkekler iki koyunu ateste kzartyorlar, iki deniz kaplumbaasnn etleri krmz ve ok gzel. Tpk sr eti gibi. adrda, Zato ile babasnn yannda oturuyorum. Erkekler bir yerde yemek yiyorlar, bize hizmet edenlerin dsndaki kadnlar baska bir yerde. Elenti, gecenin ge saatlerinde bir esit dansla son buluyor. Kalabal canlandrmak iin de, bir kzlderili, crt-laK ve olduka yeknesak sesler karan bir flt alyor, koyun derisinden iki dmbelei gmletiyor. Kzlderili kadnlarla erkeklerin bir ou sarhos ama, hi bir tatsz olay yok. Sihirbaz esek stnde geldi,, herkes, ok iyi bildii yarann yerindeki pembe ize gzlerini dikmis bakyor. Yarann kapandn grmek hepsini

sasrtyor. Gerei Zorillo ve benden baskas bilen yok. Zorillo konuk kabile reisinin Zato'-nun babas olduunu sylyor, ad da doru anlamna gelen Justo, Kendi kabilesiyle Guajiro rkndan olan dier kabilelerle arasnda kan ihtilflar yarglayp karara balayan o. Baska kzlderili rkndan gelen iapus'larla olay ktnda da, ihtilf dosta halletmek ya da savasa kadar gtrmek konusunu oturup tartstklarn da anlatyor Zorillo. Bir kzlderili, baska kabileden bir kzlderili tarafndan ldrlr-se, savas nlemek iin, genellikle tazminat denmesi kararlastrlyor. Bu tazminat, baz olaylarda iki yz byk bas hayvana kadar kyor. nk dalarda ve eteklerinde yasyan kabilelerin pek ok sr ve koyunu var. Ne yazk ki bu hayvanlar sap hastalna kars hi aslamyorlar, salgnlarda dnyann hayvan lyor. Bir bakma hastaln faydas yok deil, diyor Zorillo, hastalk olmasa hayvanlarnn says bakamyacaklar kadar oalacak. Bu srler Venezella ya da Kolombiya'ya resmen satlamaz, sap hastalnn her iki lkeye de yaylaca korkusuyla hep kzlderililerin topraklarnda kalmas zorunlu. Ama, diyor Zorillo, dalarda hayvan kaakl aramadn kadar.

Konuk sef Justo, Zorillo araclyla, yze yakn kulbenin bulunduu kendi kyne beni davet ediyor. Lali ve Zoraima ile birlikte gelebileceimi bizlere bir kulbe vereceini, yanma bir sey almamam gerektiini, kynde ne istersem bulacam sylyor. Yalnz, kendisine de bir kaplan yapabilmem iin dme aralarm yanma almam istiyor. Bileindeki siyah deriden bileklii karp bana veriyor. Zoril-'o'ya gre bu, ok nemli bir hareket. Benimle dost olduunun ve istediklerime kars gelemiyeceinin be187 iirtisi. At isteyip istemediimi soruyor, istediimi ama ne yazk ki burada bakamyacam anlatyorum. nk bizim kyde, ottan eser yok. Lali ile Zoraima'nn, gerektiinde, yarm gnlk yola gidebileceklerini sylyor, orada hem yksek hem de iyi ot varms. Ksa sre sonra bana yollayaca at kabul ediyorum. Zorillo'nun bu uzun ziyaretlerinden yararlanp kendisine gvendiimi, Venezella ya da Kolombiya'ya gemek istediimden baskalarna sz etmiyecei-ne inandm sylyorum. Snrn yaknndaki ilk dokuz kilometrenin tehlikelerini bana anlatyor. Kaaklarn verdii bilgiye gre, Venezella snr Kolombiya'nnkinden

daha tehlikeli, te yandan kendisi de beni Kolombiya'ya hatt Santa Marta'ya kadar gtrebileceini belirtiyor. Bu yolu daha nce de getiimi, kendisine gre Kolombiya'da tehlikenin ok az olduunu ekliyor, rnek cmlelerin yer ald ispanyolca ders kitaplar ve bir szlk almay kabul ediyor. Ona kalrsa, ispanyolcay azmda geveleyebilir-sem insanlar beni dinlerken sinirlenecek ve yarm kalan cmlelerimi bir an nce tamamlamaya bakp dilimin alsmasna pek aldrs etmiyecekler. Kararmz verdik, kitaplarla mmkn olduu kadar ayrntl bir harita getirecek, incilerimi de, gerektiinde, Kolombiya paras karslnda satmaya raz. Zorillo, basta sef olmak zere, btn kzlderililerin kararm onaylayacaklar inancnda. Onlarn gznde isteklerim, her seyden nemli nk. Gidisime zlecekler ama yaknlarmla bulusmak istediimi anlaysla karslayacaklar, isin en zor yan Zoraima ve zellikle Lali. ikisi de, ama zellikle Lali, beni bir kursunla vurabilirler, te yandan Zorillo'nun azndan bilmediim bir sey daha reniyorum : Zoraima hamile. Haberim olmadndan pek sasryorum. Elenti bitti, herkes kyne dnd, deri adr skld, her sey grnrde eskisi gibi. Upuzun kuyruu yere deen, bakla kr ve platin rengi yeleli atm geldi. Lali ve Zoraima hi memnun deil, siharbaz beni arp

atn lmesi iin cam kr yedirip yediremi-yeceini sorduklarn anlatyor. Sihirbaz onlara, byle bir ise alsmamalarn, benim ad san bilinmeyen 188 bir kzlderili azizi tarafndan korunduumu ve cam krklarnn kendi midelerine dolacan sylemis. Tehlike yok, diyor, yine de ok dikkatli davranmam gerekli. Benim iin bir tehlike var m? diye soruyorum. Hayr cevabn veriyor. Gerekten gitmeye hazrlandm grrlerse ikisinin, ama zellikle Lali'nin yapabilecei beni bir kursunla ldrmek. Geri dneceimi syleyerek onlar kandrabiimem mmkn olabilir mi? Hayr, diyor sihirbaz, gitmek istediimi karlarma gstermemeliyim. Sihirbaz, bana btn bunlar, ayn gn artt Zorillo araclyla anlatyor. Durum btn tedbirlerin alnmasn gerektirecek kadar ciddi, conucuna varyor Zorillo. Eve dnyorum. Zorillo da sihirbazn evine

gidip gelirken benimkinden ok deisik bir yol izliyor. Kyde kimse, sihirbazn benimle birlikte Zorillo'yu arttn bilmiyor. Kye geldiimden bu yana geen sre, neredeyse alt ay. Bir gn eve dnyor ve Lali ile Zoraima'y harita zerine eilmis buluyorum. Bu izgilerin ne gsterdiini anlamaya alsyorlar. Onlar asl kuskulandran, drt ana noktay gsteren oklar. Dkisi de saskn, ama bu kdn hayatmzla byk ilgisi bulunduunu seziyorlar. Zoraima'nn karn iyiden iyiye byyor. Lali biraz kskanmaya baslad, gecenin ya da gndzn herhangi bir saatinde, uygun grd her yerde beni sevismeye zorluyor. Zoraima da sevismek istiyor ama neyse ki, onun istei yalnz geceleri. Zato'nun babas Justo'yu grmeye gittim. Lali i!e Zoraima da benimle geldiler. Kaplan resmini saklamay akl etmistim, bu resimden yararlanarak Justo'nun da gsne kaplan kafas yaptm, iine biraz kire koyduu suyla gsn ykadndan ilk kabuk abuk dst, alt gnde eserim ortaya kt. Justo o kadar memnun ki, gnde birka kere aynada kendini seyrediyor. Orada kaldm sre

iinde Zorillo da geldi. Bana sorduktan sonra, yolculuk tasarlarndan Justo'ya da sz etti. Justo'dan, atm deistirmesini istiyordum. nk Kolombiya'da bakla kr ata rastlanamaz-d. Ama Justonun, tane de, Kolombiya'da grlen trde doru at vard. Hazrlm renince birini, at189 lan getirmeye yollad. En uysal geleni setim, eyerletti, zengiyle maden bir de gem vurdurdu. Kzlderililerin atlar eyersiz olurdu, gemleri de kemiktendi. Beni Kolombiyal svariler gibi donatp dizginleri elime verdi. Sonra nmde, Zorillo'nun eline, her biri yz pesoluk otuz dokuz altn sayd. Zorillo paralar saklyacak ve hareket edeceim gn bana verecekti. Manchester karabinasn da bana armaan etmek istedi ama raz gelmedim, hem Zorillo Kolombiya'ya silhl giremeyeceimi sylyordu. Bunun zerine Justo, bana parmak boyunda, yne sarl ve deri bir muhafazaya yerlestirilmis iki ok verdi. Bunlarn, esine pek az rastlanan zehirli oklar olduunu anlatt. Zorillo bile hayatnda zehirli ok grmemisti. Yola kacam gne kadar, oklar saklyacakt Justo'-nun

bunca cmertlii karssnda ne yapacam sasrdm. Zorillo araclyla hayatm biraz bildiini, eksiksiz bir adam olduumdan, bilmedii yannn da ok zengin olmas gerektiini syledi; hayatnda tand ilk beyaz adam bendim, daha nce beyazlar hep dsman saymst ama simdi onlar sevmeye alsacak ve benim gibi birini daha tanmann yollarn aryacakt. zerinde yasadn bu topraklarda herkes dostun, dedi. zerinde dsmanlarndan baskasnn yasamad topraklara doru yola kmadan iyi dsn. Zato ile birlikte, Lali ve Zoraima'ya bakacaklarn, Zoraima'nn ocuu erkek olursa kabile iinde ona zel bir yer vereceklerini syledi. Gitmeni istemezdim. Kalrsan elentide tandn gzel kzlderi-liyi sana veririm. Kzdr ve seni seviyor. Burada benimle oturabilirsin. Byk bir evin, dilediin kadar inein ve kzn olur. Bu essiz adamdan ayrlp kyme dndm. Yol boyu Lali azn amad. Doru atn terkisine oturmustu, eyer uyluklarn bereliyordu, yine de gk demedi. Zorillo baska bir yoldan kyne dnd. Gece hava eni

konu soudu. Justo'nun bana armaan ettii koyun derisinden yaplma ceketi Lali'ye verdim. Azn ap bir sey sylemeden ceketin srtna geirilmesini 190 bek ot;\c \auu cujuuu cict, en uaK Uir nareket yapmyordu. Hayvan ne kadar hzl giderse gitsin dengeli oturabilmek iin bana tutunmuyordu bir tri. Kye vardmzda Zato'yu ziyarete gittim, o at evin nne balad, otunu verdi, ne eyeri ne de gemi skt. Zato ile bir saat kadar oturup eve dndm. zgn olduklarnda, kzlderili erkeklerin ve zellikle kadnlarn yz anlamszlasr, tek bir kas oynamaz, gzleri byk bir hzne boulmustu ama alamazlar. Bazen inlerler ama gzlerinden yas gelmez. Yatakta dnerken Zoraima'nn karnna arptm, can acdndan bir lk att. Ayn seyin tekrarlanmasndan korkup kalktm ve baska bir hamaa uzandm. Bu hamak yere ok yakn, biraz sonra birinin bana dokunduunu hissettim. Uyuma numaras yaptm Lali tahta bir ktn stne oturmus hi kmldamadan bana bakyordu. Az sonra Zoraima'nn da ablasnn yanna geldiini hissettim : Genellikle, portakal

ieklerini ezip derisine srdnden, onu kokusundan tandm. Bu iekleri, zaman zaman kye urayan bir kyl kadndan, mal karsl kk torbalar iinde alrd. Uyandmda, hareketsiz ayn yerde beklesiyorlard. Gnes domustu, saat sekiz. Onlar kumsala gtrdm ve kuru kumlara uzandm. Lali de oturuyordu. Zoraima da. Zoraima'nn gsle-riyle karnn oksadm, tas gibi durdu. Lali'yi yere yatrp ptm, dudaklarn kapad. Balk gelmis, Lali'yi bekliyordu. Ama yzn grnce durumu anlad, hemen ekilip gitti. Gerekten zlmstm, ne yapacam bilmiyordum, onlar sevdiimi gstermek iin pp oksamaktan baska sey gelmiyordu. Bunca acyla karslasnca, gittiimde ne kadar zleceklerini dsnp gerekten allak bullak oldum. Lali bou-surcasna sevismek istiyordu. Byk bir umutsuzlukla kendini bana verdi. Neydi bunun nedeni? Tek neden dsnlebilirdi: Benden hamile kalmak.

Dlk kez, bu sabah Zoraima'ya kars bir kskanlk belirtisf sezdim. Zoraima'nn karnn ve gslerini oksuyordum, o da kulak memelerimi tatl tatl sryordu. Kumsalda, incecik kumlarla kapl bir girintiye sokulmustuk. Lali geldi, kzkardesinin koluna yapst ve elini nce onun sis karnnda, sonra da kendi dm191 dz karnnda gezdirdi. Kalkan Zoraima : HaKlsn, dercesine yerini ablasna brakt. Kadnlar bana her gn yemek yapyorlar ama azlarna bir lokma koyduklar yok. gndr bir sey yemediler. Ata atladm ve bes aydan bu yana, en byk hatay yaptm : Kimseye sylemeden sihirbaz grmeye gittim. Yolda aklm basma geldi, adrma gidecek yerde iki yz metre anda dolanmaya koyuldum. Beni grd ve gelmemi isaret etti. Elimden geldiince, Lali ile Zoraima'nn bir sey yemediini ona anlattm. Evdeki ime suyuna koymam gereken bir ceviz verdi. Geri dndm ve byk toprak kpn iine cevizi attm. Lali ile Zoraima bu sudan ka kere itiler ama bir trl yemee el srmediler. Lali ava da kmyordu. Drt gn sren orutan sonra, bugn byk bir lgnlk yapt : Tekneye binmeden,

yzerek, kydan iki yz metre kadar uzaklast ve yiyebilmem iin dipten kard otuz sekiz istiridyeyle dnd. Onlarn bu sessiz umutsuzluu beni de zyordu. Azma bir sey koyamaz oldum. Alt gndr bu byle srp gidiyor, Lali ateslenmis yatyordu. Alt gn iinde birka limon emmekle yetindi. Zoraima, gnde bir kere, lenleri yemek yiyordu. Ne yapacam bilemez olmustum. Lali'nin yanna oturdum. Silte haline getirebilmek iin ikiye katladm bir hamak zerine uzanms, gzlerini evin tavanna dikmisti. Ona baktm, sivri karnl Zoraima'ya gz gezdirdim ve nedenini kestiremeden alamaya koyuldum. Kendi halime mi alyordum, onlarnkine mi? Anlayabilene askolsun. Alyor, iri iri gzyaslar yanaklarmdan asa akyordu. Halimi gren Zoraima inlemeye koyuldu, Lali de basn evirince gzyaslarm farketti. Birden doruldu, hafife inleyerek bacaklarmn arasna oturdu. Beni pt, oksad. Zoraima kolunu omuzuma dolamst. Lali konusmaya, ayn zamanda da inlemeye koyuldu. Zoraima ona cevap veriyordu; Lali'ye serzeniste bulunur gibiydi. Lali yumruk byklnde bir ham seker paras ald, suda erittiini

gsterip iki lokmada yuttu. Zoraima ile birlikte dsar kt, at ektiklerini duydum. Kapnn nne vardmda at eyerli ve gemi vurulmus halde, kosumlar eyer kaysna balanms beni bekliyordu. Koyun 192 derisinden ceketi Zoraima'y dsnerek giydim, Lali Ae eyerin stne katlanms bir hamak yerlestirdi. Zoraima ne, neredeyse hayvann boynuna yerlesti, ben ortaya oturdum, Lali de arkama geti. O kadar sas-Kndm ki, kimseye selm vermeden, sefle bile konusmadan yola ktk. Sihirbazn adrna gittiimizi sanarak yolu tutmustum tam, Lali yular baska yne ekti. Hayr, Lali yulara yapsms Zorillo, diyordu. Zorillo'ya gidiyorduk. Yolda, kemerime sk sk yapsp defalarca boynumu pt. Benimse sol elim kosumlarda, samla Zoraima'y oksuyordum. Zorillo tepeden trnaa ykl esek ve atla Kolombiya'dan dnd srada biz de kye vardk. Eve girdik, nce Lali, ardndan da Zoraima ona bir seyler anlattlar. Zoriilo'nun bana syledii suydu : Alayana dek, Lali, beni kendisine aldrs bile etmeyen bir beyaz

sanmst. Gideceimi biliyordu ama kendisine soy lemediim ya da anlatmaya alsmadm iin ylan kadar sahtekrdm. Byk hayal krklna uramst, nk kendisi gibi bir kzlderili kadnn bir adam mutlu klabileceine, mutlu kisinin de gitmeye kalkmyacana inanyordu. Bu kadar byk bir grltnn ardndan yasyabileceini pek sanmyordu. Zoraima da ayn seyleri syledi : stelik ocuunun babas gibi yetismesinden korkuyordu. Yani szn tutmayan, kendisi iin hayatlarn vermeye hazr karlarndan anlyamayacaklar kadar g seyler isteyen biri. Geldiim gn bacam sran kpek miydi ki, ondan kamaya alsyordum? Cevap verdim : Lali, baban hastalansayd ne yapardn? Ona bakmak iin, gerekirse dikenlerin stnde yryp giderdim. Seni ldrmek iin, bir hayvan gibi kovalasa-lar da kendini koruyabilecek duruma gelsen ne yapardn? Dsmanm, iinde dnemiyecei kadar derin bur ukura gmmek iin her yerde arardm. Btn bunlardan sonra da, iki essiz karn seni beklerse ne yapardn? Atma atlar yanlarna dnerdim. Benim de yapacam bu.

kelebek 193/13 Ama dndnde yasl ve irkin olursam? Sen yaslanp irkinlesmeden ok nce dnerim. Evet, gzlerinden yaslar akttn, sahtekrlk edemezsin. Bunun iin de dilediin zaman gidebilirsin ama gpegndz, herkesin gz nnde yola kmalsn. Hrszlar gibi kamak yok. Geldiin gibi, leden sonra ayn saatte, iyi giyimli olarak gitmelisin. Gece gndz bize kimin bakmas gerektiini sylemelisin. Zato seftir, ama bize bakacak baska bir adam gerek. Geride braktn evin senin evin olduunu, Zoraima'nn karnndaki erkekse, olundan baska erkein bu eve giremiyeceini sylemelisin. Bu is iin de, gidecein gn Zorillo'nun gelmesi gerekli. Btn syleyeceklerini bize ancak o anlatabilir.

Geceyi Zorillo'nun evinde geirdik. Tatl, huzur dolu bir geceydi. Mrltlar, doann bu iki kznn azndan kan sesle ylesine byk bir sevgiyle doluydu ki, allak bullak oldum. mz yine at stnde, Zoraima'nn karnnn dsnp fazla hzlanmadan geri dndk. nmzdeki ayn sekizinci gn yola kmam gerekiyor, nk Lali hamile olup olmadn kesinlikle bana syleyecek. Geen ay kan grmemis. Yanlmaktan korkuyor, ama bu ay da kan gremezse karnnda gelisen bir ocuk var demektir. Zorillo, yanma alacam her seyi getirecek. Bir Guajiro gibi, rlplak konustuktan sonra giyinmem gerekiyor. Hareketimden nceki gece de mz sihirbaza gideceiz. Evde kapmn kapatlp kapatlmamas gerektiini o syleyecek. Yine Zoraima'nn karnn dsnp ar ar dnsmz, bu kez hi de hznl deil. Kydeki erkelerle kadnlarn karssnda gln dsmektense her seyi bilmek islerine geliyor. Zoraima'nn ocuu doduunda kendine bir balk bulacak ve mmkn olduu kadar ok sayda inci karp bana saklyacak. Lali de, eskisinden ok daha fazla alsacak. Guajiro dilinde, bir dzineden fazla

kelime renmediime simdi ok pismanm. Bir tercman araclyla sylenemiyecek ne kadar ok seyim var. Kye varyoruz. Yaplacak ilk is, gidip Za-to'yu grmek ve habersiz gittiimiz iin zr dilemek. Zato da, kardesi kadar soylu. Daha azm a194 madan elini boynuma koyuyor ve : Ulu (sus), di-r Yeni ay, on iki gne kadar kacak. Daha sonra da sekiz gn bekleyeceime gre, yirmi gnm kal-dt demektir. Yeniden haritaya bakp, baz kyleri nasl geeceimi dsnrken Justo'nun syledikleri hatrma geliyor. Herkesin beni sevdii bu topraklardan baska nerede mutlu olabilirim? Uygarla dnmekle kendi felketimi hazrlams olmuyor muyum? Btn su sorularn cevabn gelecek gnler verecek. Son hafta, gz ap kapayncaya kadar geti. Lali hamile olduundan artk emin, dnste beni iki, belki de ocuk bekliyecek. Neden mi ? Lali, annesinin iki kere ikiz dourduunu sylyor. Yeniden sihirbaza uradk. Hayr, benim kapm kapanm-yacak. Sadece nne bir dal koymak gerekiyor. Birlikte yattmz

hamak da, kulbenin tavanna geril-meli. iki kardes hep birlikte yatacak, nk artk onlar tek insan. Sonra sihirbaz bizi oturtuyor, atese yesil yapraklar atyor ve on dakikay asan bir sre, duman bulutu iinde kalyoruz. Zorillo'yu beklemek zere eve dnyoruz, gerekten de aksama geliyor. Evimizin nnde yaklan bir atesin basnda, btn geceyi konusarak geiriyoruz. Her kzlderiliye, Zorillo araclyla, dosta bir sey sylyorum. O da bana cevap veriyor. Gnes doarken, Lali ve Zoraima ile birlikte ieri ekiliyor, btn gn sevisiyoruz. Beni iinde daha iyi hissetmek amacyla Zoraima stme kyor, Lali ise yrek gibi arpan kadnlndan tasan ivili bir sarmask gibi dolanyor, leden sonra, yola kma zaman geldi. Ben konusuyorum. Zorillo eviriyor: Zato, beni benimseyen, istediim her seyi veren bu kabilenin byk reisi, sizden aylar boyu ayrlmama izin vermeni diliyorum. Dostlarndan neden ayrlmak istiyorsun? nk, beni bir hayvan gibi kovalayanlardan intikam almam gerek. Senin sayende, kyne gizlenip mutlu yasyabildim, karnm doyurabildim, soylu dostlar edindim, yreime gnes dsren kadnlarm

oldu. Ama btn bunlar, benim gibi bir adam, snacak bir snak bulup mcadeleden kaan bir hay195 to van haline getirmemeli. Dsmanlarm yenmeye, bana ihtiyac olan hasta babama yardm etmeye gidiyorum. Burda ruhumu, karlarm Lal ve Zoraima'nn iinde beraberliimizin rnlerini brakyorum. Evim onlarn ve doacak ocuklarmndr. Bu gerei unutan karsa, senin hatrlatacan umuyorum Zato. Senin kisisel yaknlndan baska, Usli adndaki adamn gece gndz ailemi korumasn istiyorum. Hepinizi ok sevdim, hayatm boyunca da seveceim. abuk dnebilmek iin de elimden geleni yapacam. Grevimi yaparken lrsem btn dsncelerim Lali, Zoraima, ocuklarm ve siz, benim aiem Guar-jiro kzlderilileriyle beraber olacak. Lali ve Zoraima ardmda, kulbeme dnyorum. Gmleimi, haki pantolonumu, oraplar ve ksa izmelerimi giyiyorum. Uzun sre, alt aym geirdiim bu ky para para grebilmek iin basm evirip baktm. Gerek dier kabileler ve gerekse beyazlar tarafndan ok korkulu sanlan bu Guajiro kabilesi benim iin, soluk

alabileceim bir liman, insanlarn ktlne kars esi bulunmaz bir snak olmustu. ,Orada sevgi, bars, rahatlk ve soyluluk nedir rendim. Elveda Guajirolar, elveda Kolombiya ve Venezella arasnda yasayan yerliler. Neyse ki byk topraklarnz bu iki lke arasnda ihtilf konusu, sizi evreleyen iki uygarlktan kopuk, ilkel yasaysnz ve kendinizi koruma yntemleri gelecekte ok faydasn greceim bir sey retti bana. ilkel bir kzlderili olmann, hukuk fakltesi bitirmis bir devlet memuru olmaya bin kere ye tutulacan. EJveda Lali ile Zoraima, esi bulunmaz, tepkileri doal, hesap kitap bilmeyen, itenlikle davranan, yola kacam anda basit bir hareketle evdeki btn incileri bir bez torbaya doldurup bana veren soylu kadnlar. Dneceim, oras muhakkak. Ne zaman? Nasl? Bilmiyorum ama, dneceime sz veriyorum.

Aksamst Zorillo atna atlyor, Kolombiya'ya doru yola kyoruz. Basmda bir hasr sapka var. Atm yularndan tutmus, yryorum. Kabilenin btn kzlderilielri, sol kollaryla yzlerini rtp sa kollarn bana uzatyorlar. Gitmemi istemediklerini, ok zl196 dklerini ifade ediyor ve yolumu kesmek iin kollarn uzatyorlar. Lali ile Zoraima, yz metre kadar benimle geliyorlar. Beni peceklerini sandm sra birden haykryor, arkalarna bakmadan evimize dnyorlar. 197 BESDNCD DEFTER UYGARLIA DNS SANTA MARTA CEZAEVD KIZILDERDLD Guajiro kabilesinin topraklarndan kmak kolay, zorluk ekmeden La Vela snr karakolunu asyorum. Antonio ile uzun srede geldiim yolu, atla iki gnde alabiliriz. Ama tek tehlike bu korkulu snr karakollar deil, bir de katm ky Rio Hacha'ya kadar olan, yz yirmi kilometrelik yol var. Yanmda Zorillo ile, ilk ispanyolca konusma denemesini yemek ve iki veren bir meyhanede, Kolombiyal

bir adamla yaptm. Pek de zorluk ekmedim, Zorillo'nun dedii gibi, lflar azda gevelemek insann dilinin aldn pek farkettirmiyor. Santa Marta'ya doru yola ktk. Zorillo beni bu sabah yolun yarsnda brakarak geri dnecek. Vedalastk. At da geri gtrmesini kararlastrdk. At sahibi olmak bir de evde oturmay, belirli bir kyn halkndan saylmay, Bilmem kimi tamyor musun? Muhtarn ad ne? Bayan A. ne yapyor? 'Fon-da'y kim isletiyor", gibi skc sorulara cevap vermeyi gerektirebilirdi. En iyisi yryerek, kamyon ya da otobsle, Santa Marta'dan sonra da trenle yoluma devam etmekti. Herkes beni, belirli bir yerde alsmayan isi olmayan bir forastero (yabanc) sanmalyd. Zorillo, altn karslnda bana bin peso verdi. Bir isi, gnde sekiz il on peso kazanalbiliyordu. Demek ki, bu parayla epey uzun bir sre geinebi-lirdim. Santa Marta'nn yaknna giden bir kamyona 198 bindim, bu sehir Zorillo'nun beni brakt yerden vz yirmi kilometre kadar tede nemli bir limand. Bindiim kamyon da, pek iyi anlamamstm ama, kei ya da kei yavrusu ykleyecekti.

Alt yedi kilometrede bir meyhaneye raslyorduk. Sofr asa inip beni davet ediyor; ama, hesab hep ben dyordu m. Her keresinde de, insann iini yakan bir ikiden bes-alt bardak yuvarlyor, ber numaradan, bir tanesini ier gibi yapyordum. Elli kilometre gitmeden, bizim sofr ziizurna sarhos oldu. O kadar kendinden gemisti ki yolu sasrp amurlu bir geide dald, kamyon amurlara gmld, karmamza da imkn kalmad. Kolombiyal bu isi hi de dert edinmedi : Yerini bana brakp kamyonun kasasna uzand. Ne yapacam bilmiyordum. Santa Marta'ya varmas iin, asa yukar krk kilometre daha gitmek gerekliydi. Onun yannda bulunmak, ras-ladm kisiler tarafndan sorguya ekilmemi engelliyordu. Sk sk durmamza ramen, yine de yolu, yryerek bu kadar abuk alamazdm. Sabaha kars uyumaya karar verdim. Gnes dodu, saat yediye geliyordu. Derken, iki atn ektii bir yk arabas grnd. Kamyon, arabann gemesine engel oluyordu. Sofr yerinde yattmdan, beni sofr sanp uyandrdlar. Birden srayarak kalkt iin nerede bulunduunu kestiremeyen adam numaras yapp kekelemeye koyuldum.

Bizim sofr de uyand ve arabacyla konusmaya baslad. Urasp didinmemize ramen kamyonu amurdan karamadk. Dingillerine kadar batmst. Arabada kara giysili, beyaz baslkl iki rahibeyle kk kz ocuu vard. Epey tartstktan sora, alln bir blmn temizlemeye karar verdiler. Arabann bir tekerlei yolda, bir tekerlei temizlediimiz yerde, yirmi metre kadar sren bu amurlu blm asacak, kamyonu da ardndan ekecektik. Herkes elindeki machete (sekerkams kesmeye yarayan bak, uzun yola kan her adam bunu tasr) ile allklar kesmeye koyuldu. Ben de arabann amura gmlmesini nlemek iin kesilen dallar yola dsyorum. iki saat kadar sren bir alsma sonucunda geit hazrland, iki rahibe bana tesekkr 199 ederken nereye gittiimi sordu. Santa Marta, cevabn verdim. Doru yolda deilsiniz, dediler. Bizimle birlikte geri dnn. Sizi Santa Marta'nn sekiz kilometre yaknna kadar gtrebiliriz. Tekliflerini reddetmem imknszd, stelik garip de kaabilirdi, te yandan, yardm etmek iin kamyoncunun yannda kalmam gerektiini syleyebilirdim ama, uzun sre konusursam foyam meydana

kacandan korkuyor ve : Gracias, gracias, demekle yetiniyordum. Simdi arabann arkasnda, kz ocuuyla beraberim; rahibeler, arabacnn yannda oturuyorlar. Yola kyor, yanlslkla girdiimiz bes - alt kilometrelik yolu gerekten ok abuk alyoruz. Ana yola vardmzda hzmz daha da artyor, leye doru karnmz doyurmak iin bir handa mola veriyoruz. Kk kzlarla arabac bir masaya oturuyor, rahibelerle ben de baska bir masaya. Rahibeler gen, yaslar

yirmi besle otuz arasnda. Tenleri st beyaz. Biri Dspanyol, br irlandal. Tatl bir sesle, irlandal soruyor: Bural deilsiniz galiba? Hayr, Branquilla'liyim. Kolombiyal olamazsnz, salarnzn rengi ok ak, deriniz gneste yand iin koyu. Nereden geliyorsunuz? Rio Hacha'dan. Orada ne is yapardnz? Elektrikiydim. Ha! Elektrik sirketinde bir arkadasm var, ad Perez, ispanyoldur. Onu tanyor musunuz? Tanmaz mym! ok memnun oldum. Yemein sonuna doru yerlerinden kalkp ellerini ykamaya gidiyorlar, irlandal tek basna dnyor. Bir sre yzme baktktan sonra, Franszca : Sizi ele vermiyeceim, ama arkadasm gazetede resminizi grdn syledi, diyor. Rio Hacha cezaevinden kaan Fransz deil misiniz? Dnkr etmek ok daha kt : Evet efendim.' Rica ederim beni ele vermeyin. 200 Gazetede anlattklar gibi kt bir insan deilim. Tanr'y severim, her zaman da sayg duymusumdur.

ispanyol grnyor, arkadas, yleymis, diyor ona. abucak, pek anlayamadm bir cevap veriyor, ikisi de dsnceli, yerlerinden kalkp yeniden tuvalete gidiyorlar. Bes dakika kadar sren yokluklarnda karcirms veriyorum. Onlar dnmeden gitmeli mi, gitmemeli mi? Beni ele vermeyi dsnyorlarsa, kamak bir seyi deistirmez. abucak yakalarlar naslsa Bu blgede bir tek sk selva (orman, aalk yok. Sehirlere giden kyller de, herhalde ok sk denetleniyor. Bugne kadar basma is karmayan talihimin avularna kendimi brakmak en iyisi. Glmseyerek dnyorlar, irlandal adm soruyor. Enrique. Peki Enrique, bizimle gelin. Gideceimiz manastr Santa Marta'nn sekiz kilometre kadar uzanda. Bizimle ayn arabada olduunuza gre, korkacak bir seyiniz yok. Hi konusmayn, herkes sizi manastrda alsan biri sansn. Rahibeler yemek parasn dediler. Dinde on iki paket sigara bulunan bir kutu ve bir kavli akmak satn aidim. Yola ktk. Yol boyunca rahibeler benimle hi konusmadlar, bundan tr de oniara minnettardm. Arabac ispanyoicay kt konustuumu pek anlamyordu. Aksama doru byk bir hann

nnde durduk. Hann kapsndaki otobsn stnde Rio Hacha - Santa Marta yazyordu. Otobse binmeyi dsndm, irlandal rahibeye yaklastm ve niyetimi ona atm. ok tehlikeli, dedi, nk Santa Marta'ya varmadan iki polis karakoluna raslyacaksnz. Polisler yolculardan cedula (hviyet) sorarlar, bizim arabada basnza byle bir sey gelmez. Rahibeye candan tesekkr ettim; onlara rasladmdan bu yana yreimi skstran korku kayboldu. Tersine, bu iki yrekli rahibeye raslamak benim iin beklenmedik bir olayd. Gerekten de, hava kararrken bir polis karakoluna rasladk. Polisler, Santa Mar-ta'dan Rio Hacha'ya giden bir otobs denetliyorlard. Hasr sapkamla yzm rtp arabann iine uzan201 .ris, numaradan kestiriyordum. Sekiz yaslarnda un kk kz basn omuzuma dayamst ama o gerek' ten uyuyordu. Araba geerken arabac, tam otobsle karakol arasnda durdu. Como estan por aqui (Naslsnz) ? diye sordu ispanyol olan rahibeye. Muy bien, Hermana (ok iyiyiz). Me alegro, vamonos mushanos (Memnun oldum, hadi gidelim ocuklar). Ve rahat rahat yola devam

ettik. Saat ona doru, iyice aydnlatlms ikinci bir karakola rasladk. Karakolun nnden her esidinden iki dizi araba slanmst. Bir dizi sadan geliyordu, bizimki soldan. Arabalardaki sandklar alyor, po-lisier sandklarn iine bakyorlard. Bir kadnn, antasn karstrarak inmek zorunda kaldn grdm. Polis karakoluna gtrld. Anlaslan hviyeti yoktu. Byle bir durumda, yapacak sey kalmyordu. Arabalar birbiri ardndan ilerliyorlard, iki dizi olduundan, kimse zel geis izni alamazd. Yol geit vermediinden, en iyisi beklemeyi kabullenmekti. Hap yutmustum. nmzde, tklm tklm dolu bir otobs vard. Tepesinde bavullar, koca kova denkler ylmst. Otobsn ardna da paketlerle dolu koca bir file yerlestirilmisti. Drt polis memuru yolcular asa indiriyordu. Otobsn yalnz n kaps vard. Kadn, erkek, herkes buradan inmek zorundayd. Kadnlarn ou, kucaklarnda bir bebek tasyordu. Birer birer otobse bindiler. Cedula, cedula!

Hepsi kyor, stne resimleri yapsk bir karton gsteriyorlard. Zorillo bana hi bundan sz etmemisti. Bilsem, bir sahte hviyet edinmeye bakardm. Bu karakolu da geersem, ka para isterlerse istesinler deyip bir cedula almaya karar verdim. Santa Marta'dan Atlantik kysnda nemli bir liman olan iki yz elli bin nfuslu Baranquilla'ya gitmenin baska yolu yoktu. Hay Allah, bu otobsn denetlenmesi de ne kadar uzun srd, irlandal rahibe bana dnyor: Merak etmeyin Enrique. Dsncesizlik edip bu szleri azndan kard iin ona ierliyorum, arabac her202 halde duymustur. Sra bizde, arabamz aydnla doru ilerliyor. Oturmaya karar verdim. Yatarsam, gizlenmek istediim izlenimi uyandrmaktan korkuyorum. Srtm ara.bann yan tahtalarna vermis rahibelerin arkasndan bakyorum Sapkam kafama iyice geirmisim ama dikkati ekecek kadar da ok deil, yandan yzm seilebilir. Como estan todos por aqui (Naslsnz?) diye tekrarlyor ispanyol rahibe.

 Muy bien Hermanas, Y como viajan a tade (Dyiyiz. Neden bu kadar ge saatte yolculuk ediyorsunuz?) Por una ugencia, por eso no me detengo, Somos muy apuradas (isimiz vard. Ne olur bizi geciktirmeyin, acele etmemiz gerekiyor da). Vayanse con Dios, Hermanas (Tanr yardmcnz olsun). Gracias hips. Que Dios les protege (Sao-1un ocuklarm. Tanr sizi korusun). Amen (amin), dedi polisler. Rahata kimse bir sey sormadan geiyoruz. Geirmis olduumuz dakikalarn heyecan, iyi yrekli rahibelerin midesini bozmus olmal. Yz metre tede arabay durdurup iniyor ve allklarn arasnda kayboluyorlar. Dnp arabaya bindiklerinde yeniden yola kyoruz. Bir sigara tttryorum. ,0 kadar duygulanmsm ki, irlandal rahibe arabaya binerken, Saolun, diyorum. Bir sey deil, cevabn veriyor. Ama o kadar korktuk ki, midemiz bozuldu. Gece yarsna doru manastra varyoruz. Yksek bir duvar, kocaman bir kap. Arabac, atlarla arabay ahra gtrd, kk kzlar da ieri girdiler. Avlu kapsnn nnde, kapc rahibeyle arabadakiler arasnda

hararetli bir tartsma baslad, irlandal, manastrda yatabilmem iin Basrahibeyi uyandrp izin istemenin gerekmediini sylyor, iste, tam o sra karar vermekte gecikiyorum. Bu olaydan yararlanp ekilmeli ve Santa Martann yolunu tutmalydm. Naslsa sehre sekiz kilometre kaldn biliyordum. 203 Bu byk hata, sonradan, sekiz yl daha yatmama mal oldu. Sonunda Basrahibe uyandrlyor ve bana, ikinci katta bir oda veriliyor. Pencereden sehrin sklarn grebiliyorum. Fener ve sarl sklar da gzlerimin nnde. Limandan byk bir gemi kyor. Uyuyorum, kapm vurulduunda gnes domus. Korkun bir kbus grdm. Lali, gzlerimin nnde karnn yaryor ve ocuumuz paralar halinde dsar kyordu. Tras olup abucak ykanyor, asa iniyorum. Merdiven basnda duran irlandal rahibe, dudaklarnda bir glmsemeyle beni karslyor: Gnaydn Henri, iyi uyudunuz mu? Evet efendim. Gelin, basrahibemiz sizi grmek istiyor onun odasna gidelim.

ieri giriyoruz. Masann ardnda bir kadn oturuyor. Sert yzl, elli yaslarnda, belki daha da yasl bir kadn. Siyah, hi te tatl baksl olmayan gzlerini yzmde gezdiriyor. Senor, sabe usted hablar espanol (ispanyolca biliyor musunuz?) Muy poco (pek az.) Bueno. Rahibe bize tercmanlk yapacak. Fransz msnz, diye soruluyor. Evet efendim. Ria Hacha cezaevinden mi katnz? Evet. Ne kadar oluyor? Asa yukar yedi ay. Bu sre iinde ne yaptnz? Kzlderililere oturdum. Ne? Guajiro'larla m? Olamaz. Vahsiler, simdiye kadar kimseyi topraklarnda barndrmadlar. Bir tek misyoner aralarna giremedi. Cevabnz doru saymyorum. Neredeydiniz? Gerei syleyin. Size kzlderililerle beraberdim, diyorum. Elimde delili de var. Hani, nerede? Denizden kardklar inciler. 204

Ceketimin srtna inelenmis torbay alp nne koyuyorum. Torbay ayor ve iinden bir avu inci karyor. Ka tane var torbada? Bilmem. Asa yukar bes alt yz olmal. Bu bir delil saylmaz. Baska yerden de alabilirsiniz. Muhterem efendim, vicdannzn rahatlamas iin, istediiniz kadar burada kalabilirim. Bu sre iinde siz, byle bir soygun olup olmadn anlarsnz. Param var. Benim iin yapacanz masraflar da deyebilirim. Aksini syleyene kadar odamdan bir yere kprdamyacama sz veriyorum. Dik dik bakyor yzme. Herhalde : Ya kaarsan? diyor kendi kendine. Cezaevinden kams adamsn, buradan kamak ok daha kolay. Btn servetim olan incileri sizlere brakabilirim. Emin ellerde olduuna inanyorum. Peki, anlastk. Odanza kapanp kalmanzn gerei yok. Sabah ve leden sonralar, rahibeler kilisedeyken baheye kabilirsiniz. Mutfakta, alsanlarla birlikte yemeinizi yersiniz. Grsmeden, iim tam rahatlamams halde kyorum. Odama gitmek zereyken irlandal rahibe beni mutfaa srklyor. Koca bir anak kahve, taptaze kara ekmek ve tereya veriyor, bir sey sylemeden

ayakta kahvaltm bitirmemi bekliyor. Kuskulu bir grns var. Benim iin yaptklarnza ok tesekkr ederim, diyorum. Daha fazlasn yapmak isterdim dostum ama elimden bir sey gelmez. Bu szlerden sonra mutfaktan kp gidiyor. Pencerenin nnde oturmus, sehre, limana, denize bakyorum. Tarlalar hep ekili. Tehlikede olduum bir trl aklmdan kmyor, yle ki, gece kamaya karar veriyorum, incilerin can cehenneme, Basrahibe ister kendine saklasn, ister manastrna! Bana hi gven vermiyor, yanlms da olamam, nk bir Katalan nasl olur da franszca bilmez. Hele bir manastrn Basrahibesi, dolaysiyle eitim grms bir kadn olursa. Sonu : Gece tyeceim. lenden sonra avluya inip bahe duvarn nere205 I 11 den asabileceimi anlayacam. Bire doru Kapm vuruluyor. Ltfen yemee inin Hendi. Saolun, geliyorum.

Mutfakta masann basna oturmus, tabama, haslanms patatesle et koyuyorum ki keDDi alyor ve beyaz niformal, tfekli drt polisle eli tabancal omuzu srmal bir subay grnyor: No te mueve, o te mato! (Kmldama, gebertirim). Kelepeleri bileklerime geiriyorlar, irlandal rahibe lk atp baylyor. Mutfakta bulunan iki rahibe onu ayaa kaldryorlar. Vamos (gidelim). diyor komutan. Birlikte odama kyoruz. knm aryor ve elimde kalan yz pesetoluk otuz alt altn hemen buluyorlar. Buna karslk, iinde zehirli oklarn bulunduu muhafazaya dokunmuyorlar. Bunlar kalem sandlar herhalde. Gizlemek gereini duymad bir memnunlukla, komutan altnlar cebe indiriyor. Yola kyoruz. Avluda eski bir araba var. Bes polisle ben iine tklyorum, kapkara giysili bir polisin srd araba son hzla yola koyuluyor. Yklms haldeyim. Erkek olduunu unutma ve umudunu hi bir zaman yitirmemen gerektiini dsn. Btn bunlar kafamdan hzla geiyor. Arabadan indiimde, bir paavra deil bir erkek grnsnde olmaya ylesine

kararlym ki, yzme bakan subayn ilk sz: Bu Fransz epey salama benziyor. Elimize dsmek, onu pek zmemis. Odaya giriyor, sapkam karyorum. Bir sey sylemedikleri halde, knm bacaklarmn arasna koyup oturuyorum. Bu saber hablar espanol (ispanyolca biliyor musun?) Hayr. Llama el zapatero (Eskiciyi arn). Az sonra, mavi nlkl, elinde bir ayakkabc ekici ufak tefek bir adam grnyor. Bir yl nce Rio Hacha'dan kaan Fransz sen misin? Hayr. Yalan sylyorsun. 206 Yalan sylemiyorum, tsr y once -o nac-ha'dan kaan Fransz ben deilim. Kelepelerini zn. Sen de, ceketinle gmleini kar. (Bir kt karyor ve bakyor. Btn dmelerim bu ktta yazl.) Sol elinin bas parma kopuk, deil mi? yleyse sensin Rio Hacha'dan kaan. Hayr ben deilim. nk ben bir yl nce deil, yedi ay nce katm. Ayn sey.

 Senin iin ayn olabilir, benim iin deil. Anlyorum, sen esine her yerde raslanan kaatillerdensin. ister Fransz ol, ister Kolombiyal, btn kaatiller (matadores) ayndr, iflah olmazlar. Ben bu cezaevinin ikinci mdrym. Seni ne yapacaklarn da bilmiyorum. Simdilik seni, eski dostlarnn yanna koyacam. Hangi dostlarn? Kolombiya'ya getirdiin dostlarn. Beni, parmaklklar avluya bakan bir hcreye grten polislerin pesi sra yryorum. Bes dostum da simdi karsmda. Kucaklasyoruz. Senin bir daha ele gemiyeceini sanyorduk dostum, diyor Clousiot. Maturette ocuk gibi alyor, daha da ocuk ya. Dier kisi de ok zgn. Onlar bulmak bana yeniden g veriyor. Anlat, diyorlar. Sonra anlatrm; hele siz anlatn nce. Biz aydr buradayz. iyi davranyorlar m? Ne ok iyi, ne ok kt. Baranquilla'ya gnderilmeyi bekliyoruz. Sylenilenlere baklrsa, orada bizi Fransz yetkililerine teslim edeceklermis. Namussuz olu namussuzlar! Hi kamay denediniz mi?

 Daha yeni geldin, hemen kamay dsnyorsun. Amma da yaptn! Yakalandm diye kamaktan vazgeeceimi mi sanyorsun? Sk denetim var m? Gndzleri pek deil ama geceleri, bizim iin zel muhafz koyuyorlar. 207 Ka kisi? kisi. Bacan nasl? iyi, artk topallamyorum. Hep ierde misiniz? Hayr, sabahlar iki, leden sonralar da saat avluya kp gnesleniyoruz. Kolombiyal tutuklular nasl? Sylenenlere gre, ok tehlikeli herifler varms aralarnda. leden sonra avluda, Clousiot'yu kenara ekmis konusurken beni aryorlar. Polisin pesinden gidiyor, sabahki odaya giriyorum. Karsmda cezaevi komutanyla beni daha nce sorguya eken adam. Seref ksesi ok esmer, neredeyse kapkara bir adam tarafndan isgal ediliyor. Renk olarak, kzlderililer-den ok zenciye yakn. Ksa, kvrck salar zenci sa gibi. Elli yaslarnda, kara ve ok kt baksl gzleri var.

Ksack kesilmis byklar, kaln dudakl ve kinci bir azn stn hafife rtyor. Gmleinin n ak, kravatsz. Sol tarafnda bir nisann yesilli beyazl seriti. Eskici de odada. Fransz, yedi ayn sonunda ele getin. Bu sre iinde ne yaptn? Guajirolarla birlikteydim. Benimle dalga geersen esek sudan gelinceye kadar dayak yersin. Gerei syledim. Kimse kzlderililerle birlikte yasayamad. Yalnz bu yl, en azndan yirmi bes sahil muhafaza grevlisini ldrdler. Hayr, sahil muhafaza grevlilerini ldren kaaklar. Peki, bu dediin belki dorudur. Otuz alt altn pesoyu nereden aldn? almadm, benimdir. Bir dal kabile'nin reisi olan Justo verdi. Bir kzlderilinin bu kadar paras nasl olur, sana nasl verir? Peki, sef hi bu kadar parann alndn duydunuz mu? Doru, son gnlerde byle bir soygun olma208 turma yaplmasn engellemez. __Yapn sorusturmanz, bakn nasl doru sylediim anlaslacak.

 Fransz. Rio Hacha cezaevinden kamakla byk bir hata yaptn. Hele birka sahil muhafaza grevlisini ldrmek suundan aslmas beklenen An-tonio'y karmakla, daha byk bir su isledin. Simdi Franszlar tarafndan arandn, mebbet hapis cezasna arptrlms olduunu da rendik. Tehlikeii bir kaatilsin. Seni dier Franszlarla bir araya koyarsam kaacan biliyorum. Onun iin, Baranquil-la'ya gidene kadar hcrede kalacaksn. Herhangi bir hrszlk olay grlmezse altnlarn geri verilecek. Dsar kyorum, yerin altna inen bir merdivenin ba.sna srklyorlar beni. Yirmi bes basamak indikten sonra, sanda solunda bir takm kafeslerin bulunduu kr kandille aydnlatlms bir koridora varyoruz. Bir hcrenin kapsn ap beni ieri itiyorlar. Koridora alan kap kapandnda vck vck zeminden les gibi bir koku ykseliyor. Her yandan bana sesleniyorlar. Her parmaklkl inde, bir, iki ya da tutuklu var.

 Frances, Frances! Que hecho? Por questa aqui? (Fransz Fransz! Ne yaptn? Neden buradasn?). Bu hcrelerin, lm hcresi olduunu biliyor musun? Susun da konussun! diye bard biri. Evet, Franszm. Rio Hacha cezaevinden katm iin buraya tkldm. Yarm yamalak ispanyol-cam rahata anlyorlar. Sunu iyi ren Fransz: Bulunduun hcrenin zemininde bir tahta var. O tahtann zerinde uyuyacaksn. Sada, ii su dolu bir kutu olacak. ok dikkatli kullan sabahlar su verirler bize. Sonra iste-sen de alamazsn. Soldaki kova da aptesane diye kulanlr. Ceketinle stn rt de ortalk les kokmasn.. Hepimiz, kovalarmzn stn rteriz. Yzlerini grmek iin parmakla sokuluyorum. Yalnz suratlarn parmaklklara yapstrp bacaklarn dsar karan karsmdakileri seebiliyorum... Birinin grnsnden, ispanyol - kzlderili krmas olkelebek 209/14 .I slerin trnden. Dieri stl kahve rengi, yakskl ve gen bir zenci. Zenci, deniz suyu ykseldiinde hcrelerin de suyla dolduunu sylyor. Belden yukar kmad iin korkmamak gerek, stne trmanan

fareleri de yakalamaya alsmamal, sadece vurmakla yetinmeliyim. Yakalamaya kalkarsam srabilir-ler. Soruyorum zenciye: Ne kadar zamandr bu hcredesin? iki aydan beri. Ya dierleri? aydan fazla kalan yok. ay geirip de buradan kamazsan lme mahkm oldun demektir. Burann en eskisi ne kadar zamandr yatyor? Sekiz aydan beri, yalnz fazla yasayamaz. Bir aydr doruluyor ancak, ayaa kalkamyor. Sularn iyice ykseldii bir gn boulacak. Dyi ama senin lken, yabani insanlar lkesi yleyse? Sana uygar olduumuzu syledik mi? Ama seninki de uygar deil, nk mebbete mahkmsun. Burada, Kolombiya'da, ya yirmi yl yersin, ya da idam. Mebbet yoktur. Canm, asa bes yukar her yerde ayn bu is. ok adam ldrdn m? Hayr bir kisi. imknsz. Bir kisi iin adam mebbete man- km etmezler. Yemin ederim ki doru. O zaman senin lkenin de benimki kadar vahsi olduunu gryorsun deil mi?

 lkelerimiz yznden kavga edecek deiliz ya. Haklsn. Polis, her yerde ayn bokun soyu. Senin suun ne? Bir adam, karsn ve olunu ldrdm. Kk kardesimi bir disi domuza yedirmislerdi. Yok canm! Mthis bir sey bu! Bes yasndaki erkek kardesim her gn oullarna tas atard, ocuun birka kere bas yarlmst. 210 Bu, ldrlmesi iin bir sebep deil. rendiimde ayn seyi ben de syledim. Nereden rendin? Kk kardesim gndr ortada yoktu, aradm taradm ve ayandaki sandallarn tekini bir gbre ynnn iinde buldum. Bu gbre yn, szn ettiim domuzun ahrndan karlmst. Gbreyi karstrrken kanl bir beyaz oraba rastladm. Durumu anladm. Kadn lmeden itiraf etti. Kursuna dizmeden nce Tanrya son olarak yakarmalarn bile beklemedim, ilk kursunda babann bacaklarn krdm. iyi etmissin onlar ldrmekle. Sana ne ceza verecekler? En fazla yirmi yl. Neden hcredesin?

 ,Onlarn ailesinden bir polisi dvdm. Burada, cezaevinde grevliydi. Baska yere naklettiler. Artk yok, ben de rahatm. Koridorun kaps ald. Bir gardiyan, iki sra asl tahta bir fy tasyan iki tutukluyla birlikte ieri giriyor. Arkalarnda, koridorun ucunda, eli tfekli iki gardiyann bekledii hayal meyal grlebiliyor. Hcrelere urayp aptesane olarak kullanlan kovalar dsar karyor ve fya bosaltyorlar. Bir sidik ve bok kokusu yaylyor ortala, boulacak gibi oluyor insan. Kimsenin konustuu yok. Sra bana geldiinde kovam alan, yere kk bir paket dsryor. Hemen ayamn ucuyla paketi hcrenin karanlkta kalan ksesine itiyorum. (Onlar knca paketi ayorum, iinden iki paket sigara, bir kavli akmak ve Franszca

yazlms bir mektup kyor, nce.iki sigara yakp kars hcredekilere atyorum. Sonra komsuma sesleniyorum, kolunu uzatp ald sigaralar dier tutuklulara geiriyor. Datm bitince kendimin-kini de yakp koridordan gelen skta mektubu okumaya alsyorum. Ama bir trl basaramyorum. Bunun zerine, paket kdn iyice kvryorum. Uzun sren urasmalardan sonra, kavli akmam kd tutusturuyor. Hemen okuyorum mektubu: Cesaret Kelebek, bize gven. Dikkat et. Yarn sana kt ve kalem yollayacaz, bize mektup yazman iin. lnceye kadar seninle beraberiz. 211 Bu iki satrlk mektup iimi styor. O kadar rahatlatc bir sey ki! Yalnz deilim ve dostlarma gvenebilirim. Kimse konusmuyor, herkes sigarasn tttryor. Sigara datm, lm hcresinde on dokuz kisinin bulunduunu bana retiyor, iste, bir kere daha bozulma, rme yolundaym, hem grtlama kadar batms halde! Yolda karsma kan Ulu Tanr'nn iyi yrekli rahibeleri, aslnda Seytan'n rahibeleriymis. Yine de beni ele veren ne irlandal, ne de Dspanyol. Ah, ne eseklik ettim de inandm onlara. Hayr, onlara

inanmakla hata etmedim. Belki arabacdr beni ele veren? iki, kere Fraszca konusmak ihtiyatszln gsterdiler. Duydu mu acaba? Ne nemi var ki! Bu kez boktasn, hem esasl bir sekilde boktasn, rahibeler, arabac, ya da Basrahibe, hangisi olursa olsun. Bu berbat, anlatlanlara gre gnde iki kere suyla dolan hcrede .tam sapa oturdum! Hava ylesine boucu ki, nce gmleimi, ardndan pantolonumu karyorum. Pabularm da karp hepsini parmaklklara asyorum. Dki bin bes yz kilometrelik yolu buraya varmak iin tepmisiz! Gerekten basarl bir sonu! Ulu Tanrm, sen ki bana o kadar cmert davrandn, simdi yalnz m brakacaksn? Belki kzdn bana, nk zgrlklerin en gzelini, en salamn vermistin. Beni olduum gibi benimseyen bir topluluk karmstn karsma. Bir deil, iki essiz kadn vermistin stelik. Gnes vard, deniz vard. Tartslmaz reisi olduum bir kulbem vard. Doayla hasr nesir geen o ilkel hayat ne kadar tatl, ne kadar sakindi. Polissiz, yarg-; sz, evremde kskanlarla ktlerin bulunmad essiz bir armaand o hayat! Ve ben, elimdekinin gerek deerini bilemedim. O masmavi, yesil, bazen de siyah denizi insan tatl bir huzura boan gnesin bats ve

dousunu, parasz yasanan, insan iin gerekli bir seyden yoksun kalmadm o hayat teptim, kmsedim. Hem de neye karslk teptim? Bana eilmek gereini duymadm toplumlara. Bende ise yarar ne kaldn anlamak abasn bile gstermeyen insanlara. Beni iten, her trl umudun tesine srp 212 atan bir dnyaya. Ne yolla olursa olsun beni yok etmekten baska sey dsnmeyen topluluklara karslk. Yakalandm duyunca, jrideki on kisi, iliklerine kadar rms Polein, aynaszlar ve savc kahkahalarla glecekler. Naslsa haberi Fransa'ya iletecek bir gazeteci kar. Ya dostlarm, yaknlarm? Katm bildiren jandarmalarn ziyaretinden sonra oullar ya da kardeslerinin celldn elinden kurtulmasna sevinen yaknlarm! Simdi, ele getiimi renince bir kere daha azap duyacaklar. Kabilemi kmsemekle hata ettim. Evet, hepsi beni kabullendiine gre kabilem diyebilirim. Gney Amerika kzlderililerinin nfusunu arttrmak iin kamamstm ama. Ulu Tanrm, uygar bir toplumda

yeniden yasamaya baslamam ve bu toplum iin tehlike olmadan mr srmem gerektiini anlamalsn. Seninle, ya da senden yardm grmeden, kaderim bu. Bir toplum ya da bir lkenin insanlar gibi, hatta onlardan stn olabileceimi gstermeliydim, gstereceim de. Sigara iiyorum. Su ykseliyor. Neredeyse ayak bileklerimde. Sesleniyorum: Arap, su hcrede ne kadar kalyor? Bu biraz da, ykselen suyun siddetine bal. Bir, en fazla iki saat. Bir ok tutuklunun Esta ilegande (Geliyor!) diye haykrdn duyuyorum. Yavas yavas ykseliyor su. Melezle zenci parmaklklara trmanmslar. Kollar parmaklklar kucaklyor, bacaklar koridora sarkyor. Suda bir hsrt duyuyorum. Kedi byklnde bir lm faresi rpnyor. Parmakla kmann yollarn aryor. Pabularmdan birini alyor ,bana yaklastndan kafasna indiriyorum.. Tiz lklar atarak koridora kayor. Zenci: Frances, diyor, ava basladn. Hepsini ldrmee kalkarsan mrn yetmez. Trman parmaklklara ve rahat dur.

Verdii t dinliyorum ama parmaklklar bacaklarm actyor, bu halde fazla dayanabilmem imknsz. Kovann stn rten ceketi alp parmaklklara balyor ve onun stne tnyorum. Yaptm, 213 bir esit iskemle, Parmaklklara oturur gibi dnediimden biraz daha rahatm. Sularn, farelerin, krkayaklarn ve minik yengelerin hcreyi kaplamas, yeryznde insanolunun katlanmak zorunda kald seylerin en irenci, en alaltc olan bir saat sonra su ekildiinde, kalnl bir santimi asan bir amur tabakas brakyor geride. Bala bulanmamak iin babularm ayama

geiriyorum. Zenci, on santim uzunluunda bir tahta paras frlatyor ve bununla, zerinde yatacam tahtadan baslayarak hcrenin iinde ne kadar amur birikmisse koridora srmemi sylyor. Temizlik bir saatimi alyor ve baska sey dsndrmyor. Bu kadar bile nemli. Sularn yeniden ykselmesine daha on bir saat var, o zamana kadar hcremde su olmayacak. Hcreyi yeniden ne zaman su basacan anlamak iin, denizin ekildii alt saate yeniden ykseldii bes saati eklemek gerek. Gln bir sey geiyor aklmdan: Kelebek, isin gcn sularn ykselip alalma-syla. istesen de istemesen de, Ayn, senin ve hayatn zerinde byk nemi var. Krekten katnda, ykselen ve alalan sular sayesinde Maroni'den kolaylkla denize alabildin. Suyun ykselip alalmasn hesaplyarak Trinidad ve uraao'dan ayrldn. Sularn ykseklii abucak uzaklasman salayacak lde deildi de ondan yakalandn Rio Hacha'da. Simdi de, gnde iki kere ykselen bu suyun elinde tutsaksn. Gnn birinde yazdklarm yaynlanrsa, Kolombiya'daki hcrelerde nelere katlandm okuyanlardan

bazlar belki bana acrlar. Onlar iyi insanlardr. Dierleri, beni mahkm eden on iki jri yesiniemmi oullar ya da savcnn ikiz kardesleri: Oh olsun herife, diyeceklerdir. Ne vard Gyan'dan kaacak, otursayd oturduu yerde. Size bir sey diyeyim mi, iyiler ve jri yelerinin emmi oullar? Hi umutsuz deilim, hem de hi, stelik size su kadarn syle-' yeyim: Su sra bulunmam gereken Salut Adalarnda' cezam ekeceime, engizisyon anda yaplan Kolombiya'daki bu eski kalenin hcrelerinde rmem bin kere yedir. Hi olmazsa burada, bir kere daha 214 kamay deneyebilirim, bu rms inde, hi olmazsa krek cehenneminden iki bin bes yz kilometre uzam. Ayn yolu gerisin geri dnmem iin, gerekten ok salam gvenlik tedbirleri almak zorundalar. Bir tek seyi aryorum: Guajiro kabilemi, Lali ve Zoraima'y. uygar kisinin rahatndan uzak ama polissiz, hapishanesiz, hcresiz doann koynundaki zgrlm. Sevgili kzlderililerimin bir dsmanlarna asla

bylesine iskence etmiyeceklerinden eminim, hele benim gibi Kolombiyallara kars en ufak su islemeyen birine. Tahtann stne uzanyor tekilerin grmemesi iin, hcrenin dibinde iki, sigara tttryorum. Tahta parasn zenciye iade ederken yank bir sigaray da birlikte verdim, tekileri imrendirmemek iin ayn seyi o da yapyor ve sigarasn gizli sakl iiyor. Yabanclara nemsiz gelen bu ayrntlarn, benim gzmde byk deeri var. Bu tutum, biz toplum sprntlerinin hi olmazsa bir grg kalnts, bir ince yan, utangalk tasdmz gsteriyor. Buras Conciergerie cezaevi gibi deil, Gzlerimi i sktan korumak iin yzme mendil kapama gereini duymadan hayal kurabilir, bol bol gezinebilirim. Manastrda kaldm polise kim haber verebilir? Bir gn bu isi kimin yaptn renirsem hesabn pahal diyecektir. Sonra kendi kendime: Hyarln gerei yok be Kelebek! diyorum. Fransa'da bir sr adamdan alacaksn, basnda bunca is varken su sra zerinde bulunduun lkede ktlk yapmann gerei yok.

Herhalde, seni ele veren adam hayatn kendisi cezalandracak, bir gn bu topraklara dnersen amacn c almak deil, Lali ve Zoraima'y onlardan doan ocuklarn mutlu klmak olacak. Bir gn dnmen gerekirse, karlarn ve ocuklarn, seni aralarna almak serefini bahseden Guajirolar iin yapacaksn bunu. Evet, rme, bozulma yolundaym ve ikide bir suyla dolan hcrede yasasam da yine kayorum, yine zgrlk yolundaym. Kimse bu gerei inkr edemez ya. Kt, kalem ve iki paket de sigara aldm. Buraya geleli gn oluyor. gece demeliyim, n215 k hcrenin ii hep karanlk. Bir Pie! Roja sigaras yakarken tutuklular arasndaki dayansmaya hayranlk duyuyorum. Bana bu paketi getiren Kolombiyal, byk tehlikeleri gze alyor. Ele geerse, o hcrelerde yasamak zorunda kalacak. Bu gerei bilmemesi imknsz, ektiim snrsz aclar biraz hafifletmek iin yardm etmesi yalnz yreklilik deil, esine az rastlanan bir soyluluk rnei. Yine kd yakarak okuyorum

gelen pusulay: Kelebek! Dayandn biliyoruz. Aferin. Bizi habersiz brakma. Bildiin gibiyiz. Franszca konusan bir rahibe seni grmeye geldi, bizimle grsmesine izin vermediler ama Kolombiyallardan biri, senin lm hcresine atldn rahibeye syleyecek frsat bulduunu bildirdi. Rahibe: Tekrar geleceim. demis. Hepsi bu kadar. Dostlarn seni candan kucaklar. Cevap vermek g, yine de birka satr karalayabildim: Yaptklarnza ok tesekkr ederim, iyiyim. Dayanabiliyorum. Fransz konsolosuna yazn, kimbilir, belki bir faydas dokunur, iinizden yalnz biri benimle iliskiyi salasn ki, yakalanrsa tek kisi yakalansn. Sakn oklarn ucuna dokunmayn. Yasasn firar! Santa Marta'dan Kas Ancak yirmi sekiz gn sonra, Santa - Marta'daki Belika konsolosunun, Klausen adl birinin araclyla bu iren inden kurtulabildim. Palacios adndaki zenci ben geldikten hafta sonra kmst. Ama daha sonra annesinin ziyaretlerinden birinde, zindanda bir Belikal bulunduunu Belika konsolosuna haber vermesini

sylemisti. Bir pazar gn BelikaPkonso-losu, Belikal bir tutukluyu grmeye geldiinde dsnmst bunu. Bir gn beni cezaevi komutannn odasna gtrdler. Komutan: +

 Siz Franszsnz, dedi. Niin Belika konsolosundan bir takm taleplerde bulunuyorsunuz? Odada, beyaz elbise giymis, yuvarlak, temiz ve pembe yzn evreleyen sar salar iyiden iyiye aarms bir adam, evrak antas dizinin stnde, bir koltua oturmustu. Hemen durumun farkna vardm: Fransz olduumu siz sylyorsunuz. Evet Fransz polisinin elinden katm kabul ediyorum ama Belikalym. Grdnz m! dedi papaz yzl ufak tefek adam. Neden daha nce sylemediniz? Benim iin hi nemi yoktu, nk topraklarnz zerinde en ufak bir su islemedim. Kamak ise, her tutuklu iin olaandr, su bile saylmaz. Bueno, sizi dostlarnzn yanya koyacam. Ama Konsolos Bey, sizi uyaryorum, kamaya kalktnda geldii yere tkarm. Onu berbere gtrn, sonra da su ortaklarnn yanna brakn. Saolun Konsolos Bey, dedim Franszca olarak, benim iin bu zahmete katlandnz iin saolun. Ulu Tanrm! O iren zindanlarda kimbilir ne sknt ektiniz! abuk gidin. Bu hayvan fikrini deistiriverir sonra. Yine gelip sizi greceim. Hosa kaln.

Berber yerinde deildi, beni dostlarmn yanna braktlar. Herhalde korkun bir grnsm olmalyd ki, durmadan: Amma deismissin, diyorlard. Mmkn deil. Bu hale gelmen iin ne yapt alak herifler sana? Konus, bize bir seyler syle. Kr msn? Gzlerinde ne var? Durmadan ap kapyorsun? Bu sa bir trl alsamyorum da ondan. Gn s benim iin ok gl, karanla alskn gzlerimi yaralyor. Yzm hcreden yana dnp oturuyorum: Simdi ok daha iyi. Akl alr gibi deil, les kokuyorsun! Vcudun bile les kokuyor. rlplak soyunmustum, giysilerimi kapnn nne ydlar. Kollarm, srtm, kalalarm ve bacaklarm, tahtakurusu srn andran krmz krmz lekeler ve sular ykseldiinde hcreye dolan minik yengelerin srk izleriyle kaplyd. Grnsm irenti, bunu anlamak iin aynaya da ihtiyacm yoktu. Karsmdaki bes krek mahkmu her seye alsknd, yine de beni bu halde grnce sasrms, konusam216 217

yorlard. Clousiot bir polis ard, berber yerinde olmasa bile avluda su aktn syledi. Polis, ks saatini beklemesi gerektiini bildirdi. Avluya rlplak ktk. Clousiot, srtma giyeceim temiz giysileri tasyordu. Maturette'in yardmndan faydalanp bulduum kara sabunla her yanm ovaladm durdum. Ovaladka daha fazla kir kyordu. Kimbilir ka kere sabunlandktan sonra kendimi temiz hissedebildim. Bes dakikada kurunup giyindim. Berber grnd. Sam sfr numara kesmek istiyordu. Hayr, dedim, biraz ksalt. Sakalm da tras et. Sana para veririm. Ne kadar? Bir peso. iyi kesersen ben sana iki peso veririm, dedi Clousiot. Ykanp tras olunca salarm da iyice kestirip temiz giysileri srtma geirince yeniden dnyaya geldim sanki. Dostlarm durmadan soruyorlard: Su ne kadar ykseliyordu? Ya fareler? Krkayaklar? amur? Yengeler? Kovada biriken pislik ve dsar atlan ller? Kendiliklerinden mi lyorlard, intihar m ediyorlard? Yoksa polis mi ldryordu onlar?

Sorularn ard aras gelmiyordu, bu kadar uzun konusmak beni susatmst. Avluda bir tutuklu kahve satyordu. Avluda kaldmz saat iinde, iine ham seker atlms papelon en az on fincan koyu kahve itim. Bu kahve, bana dnyann en gzel ikisi gibi geliyordu. Karsmdaki hcrede yatan zenci, burada da beni grmeye geldi. Alak sesle, annesi ve Belika Konsolosu arasnda geenleri anlatt. Elini sktm. Kurtarlmama yardm ettii iin hayatndan pek merrtf* nundu. Yarn tekrar konusuruz, bu gnlk bu kadar yeter, diyerek yanmdan ayrld. Dostlarmn yatt kous bana saray gibi geliyor.' Clousiot'nun, parasyla satn ald bir hama var. Beni, kendi hamanda yatmaya zorluyor. Enine uzanyorum. Pek sasryor, uzunlamasna yatarsa hamaktan faydalanmyacan anlatyorum. Yemek, imek, uyumak, ispanyol iskambilleriy-le maa kz ve dier oyunlar oynamak, diH iyice renmek iin aramzda, polislerle ve kolombiyal tutuklularla ispanyolca konusmak gnmzn tmn ve gecemizin bir blmn alyor. Aksamn dokuzu oldu mu yataa girmek g. Sain - Laurent hastanesinden

Santa Marta'ya kadar geen olaylar ayrntlaryla hatrma geliyor, gzlerimin nnden geiyor ve mutlu bir son bekliyor. Film burada bitemez, devam etmesi gerek, devam edecek koum. Brak kendimi biraz toplayaym, yeni blmler ekleneceinden emin olabilirsin, gven, gven bana! (Oklarmla koka yapraklarna kavustum. Yapraklardan biri iyice kurumustu, br biraz yesildi henz. Yesili iniyorum, saskn saskn yzme bakyorlar. Dostlarma, bu yapraklardan kokain yapldn anlatyorum. Bizimle dalga m geiyorsun?

 Tadna bak. Evet, gerekten dili ve dudaklar uyusturuyor. Bu yapraklardan satlyor mu? Bilmem. Clousiot, sen nereden para buluyorsun? Rio Hacha'da btn param pesoya evirdim. O gnden beri de parasz kalmadm, Benim, diyorum, komutanda otuz alt tane altnm var. Her bir altn yz peso deerinde, nmzdeki gnlerde bu isi kurcalayacam. Hepsinin alktan nefesi kokuyor, en iyisi onunla pazarla otur. Bu da bir fikir. Pazar gn Belika Konsolosu ve Belikal tutukluyla konustum. Belikal tutuklu, muz yetistiren bir Amerikan sirketini dolandrms. Konsolos bizi koruyacana sz veriyor. Brksel'li ana - babadan doduumu gsteren bir fis doldurttu bana. Ona rahibelerden ve incilerimden de sz etim. Kendisi Protestan, ne rahibeleri tanyor ne de papazlar. Belki piskoposu biliyor. Biraz. Altnlar istemememi tl-yor. ok tehlikeli buluyor bu isi. Baranquilla'ya gnderilmemizden yirmi drt saat nce haberi olacak. O zaman, benim nmde paranz isteyebilirsiniz, diyor. Yanls anlamadysam, olayn b:r takm tanklar da var. 218

219 Evet. Ama su sra, sakn bir talepte bulunmayn. Sizi yeniden o korkun zindanlara atabilir, hatta ldrtebilir de. Yz pesoluk altnlar kk bir servet saylr. Bir tanesinin deeri sandnz gibi bura parasyla yz peso deil, en azndan bes yz elli peso, Grdnz gibi, bu ok byk para. ilgiyi ekmenin sras deil, incilere gelince durum baska. Brakn biraz dsneyim. Zenciye, benimle kap kamyacan soruyorum. Kamaya niyetlenen biri bu cezaevinden nasl tyebilir? Kama szn duyunca korkudan rengi ald. Yalvarrm adamm, kamay hi dsnme. Ele geersen seni bekleyen, lmlerin en korkuncudur. Bir kere bunun tadn aldn. Hi olmazsa Branquilla'ya varmay bekle. Buradan kamak intihar demektir. lmek mi istiyorsun? istemiyorsan rahat dur. Koca Kolombiya'da yattn zindann bir benzeri yok. Neden kendini burada tehlikeye atasn? Doru ama duvar pek yksek deil, tymek g olmamal. Hombre, tacil o no, bana gvenme. Ne seninle kaarm, ne de kamana yardm ederim. Konusmak bile istemem. Fransz, sen akl basnda biri deilsin, Santa Marta'dan kamay dsnen insan delidir,

diyerek yanmdan ayrlyor. Sabahlar ve lenden sonralar, nemli sulardan cezaevine dsms Kolombiyallar inceliyorum. Hepsi de kaatil suratl adamlar ama yola getirildikleri hissediliyor. Asadaki hcrelere gnderilme korkusu onlar uyusturmus, drt bes gn nce hcreden biri kt. Boyu benden bir bas uzun, adna El Caiman diyorlar. ok tehlikeli biri olarak tannyor. Kendisiyle konusuyorum, - drt gezintiden sonra da: Caiman, quieres fugarte conmio (benimle kaar msn?) diyorum. Seytan grms gibi bakyor yzme: Yakalanrsak geldiim yere dnmek iin mi kaaym? Hayr, eksik olma. Oraya dnmemek iin z anam bile gebertirim. Bu son denemem oldu. Bir daha kimseye, kamaktan sz etmiyeceim. leden sonra Cezaevi Komutan nmden geiyor. Duruyor, yzme bakyor ve: Naslsn? diye soruyor. iyiyim ama altnlarm yanmda olsa daha iyi olacam. Neden. Altnlarla kendime bir avukat tutabilirim.

 Gel benimle. Beni odasna gtryor. Yalnzz. Bir puro uzatyor durum fena deil, yakyor puromu git gide iyilesmekte. Sylediklerimi anlyacak ve ar ar konusarak derdini iyice anlatacak kadar ispanyolca biliyor musun? Evet. Peki. Yirmi alt altn satmak istediini syledin deil mi? Tamam, tamam! Bu parayla da kendine bir avukat tutmak istiyorsun ha? Yalnz altnlarn olduunu bir sen biliyorsun, bir de ben. Hayr, beni tutuklayan avusla bes adam size vermeden nce altnlarma el koyan yardmcnz var. Bir de bizim konsolor. Haa! Bueno. ok kisinin durumu bilmesi daha iyi, aka is grebiliriz demektir. Biliyor musun sana bir yardmm dokundu. Azm ap getiin lkelerin polisine, bir soygun olup olmadn sormadm. Sormalydnz.

 Hayr, senin iyiliin iin bu isi yapmamam gerekirdi. Size tesekkr ederim. Altnlar satmam ister misin? Kaa? Senin sylediin fiyata: Yni, yz pesoya. Sana byle bir hizmette bulunduum iin yz pesosun da bana verirsin. Kabul m? Hayr. Altnlar bana onar onar verirsin. Sana yz deil, iki yz peso veririm. Bylece de bana yaptn iyilik denmis olur. Fransz, ok kurnazsn. Ben herkese gvenen 220 221 sylediim gibi de ok kurnazsn. Peki yleyse, teklifi sen yap. Yarn alcy buraya getiririm. Altnlar grr, bir teklif yapar, yar yarya blsrz. Baska trls olmaz. Aksi halde altnlar brakp Baranquilla'ya gidersin, ben de sorusturmann-sonuna kadar tutarm. Hayr, sana en son teklifim su: Adam buraya gelir ve altnlara bakar. Altn basna, yz elli peso-nun stnde ne verirse senin. Esta bien (iyi), tu tienes mi palabra (sz veriyorum). Ama bu kadar paray nereye koyacaksn?

 Para deneceinde konsolosu arrsn. Avukatma denmek zere ona veririm. Hayr, tank istemiyorum. Senin iin en ufak bir tehlike yok. Otuz alt tane alti.ni geri aldm gsteren bir kt imzalar, veririm eline. Kabul et, bana kars drst davranrsan sana bir teklifim daha olacak. Nedir o? Gven bana. En az ilki kadar cazip, hem bu kez paray yar yarya blseceiz. Cual es (Nedir o is?) Syle.' Yarn isi bitir, aksam param konsolosun eline geince sana br isi de anlatrm. Grsmemiz epey uzun sryor. Avluya dndmde bizim dostlar oktan kousa girmis. Ne oldu? Konusmamzn tmn onlara anlatyorum. Durumumuzu unutup kahkahadan krlyoruz. Komutan tilki gibi bir herif! Ama uyuttun iste. Yutacak m dersin? Yz pesonuza iki yz peso koyarm ki is antada keklik. Bahse giren yok mu? Hayr, ben de ayn dsncedeyim. Btn gece dsnyorum. Dlk isi basaryla sona erdirdik, ikincisi incileri elde etmek pek hosuna gidecek de basaryla bitecek. Kalyor nc... nc is, elimdeki btn paraya karslk limandan bir gemi

yrtmeme gz yummas. Bu gemiyi km-daki paramla da satn alabilirim. Bakalm, teklifimin karssnda durabilecek mi? Ne kaybederim? ilk isi grdkten sonra beni cezalandramaz bile. Gr222 rz. yay gormeaen paalar svamayalm da... Baran-quilla'yi bekleyebilirsin. Neden mi? Byk sehrin cezaevi byk olur. Dolaysyla daha iyi korunur, duvarlar daha yksektir. En iyisi dnp Lali ve Zoraima le yasamaya devam etmek. Tyer tymez soluu Kyde alrm, yllarca siner beklerim orada, sonra hayvanclk yapan kabileyle birlikte daa kar. Venezuellallarla balant kurarm. Her ne pahasna olursa olsun kamalym. Btn gece, nc isi basaryla sonulandrmak iin ne yapmam gerektiini dsnyorum. Ertesi sabah ilk isi hemen hallediveriyoruz. Komutann odasnda bekleyen bir beyle grsmek zere gtryorlar beni. Odaya girdiimde polis dsarda bekliyor, altms yaslarnda, ak gri elbiseli ve gri kravatl bir adamla kars karsyaym. Masada da kovboy sapkalarn andran gri bir ftr sapka duruyor. Dri

gmsi bir inci, sanki adamn kravat inesinde deil de muhafazasnda durur gibi. Bu zayf ve kuru adam incelikten yoksun deil. Gnaydn efendim. Franszca biliyor musunuz? Evet efendim. Lbnan asllym. Yz pesoluk altnlarnz varms, bu isle ben ilgileniyorum, bes yz versem ne dersiniz? Hayr, alt yz elliden asa olmaz. Edindiiniz bilgi doru deil baym! Bu altnlarn bir tanesine, en fazla bes yz elli peso verirler. Bakn, hepsini aldnza gre alt yzden olur. Hayr, bes yz elliden. ekise ekise bes yz seksene anlastk. Que ha dicho (Ne konustunuz?) Bes yz seksende anlastk komutan, isi leden sonra bitireceiz. Gzel, diyor, benim paym ne olacak?

 Altn basna iki yz elli peso. Gryor musunuz, size istediiniz parann tam iki buuk katn veriyorum. Benden yz peso istemistiniz. Glmsyor ve soruyor: br is nedir? 223 dince ikinci isi de anlatrm. ikinci bir is olduu doru mu? Sana sz veriyorum. Bien, ojala (peki, insallah). Saat ikide konsolos ve Lbnanl hazr. Lbnanl bana yirmi bin sekiz yz peso sayyor. On iki bin altyzn konsolosa, sekiz bin iki yz pesoyu da komutana veriyorum. Yzer pesoluk otuz alt tane altnm geri aldm belirten bir de makbuz imzalyorum komutana. Komutanla yalnz kalyoruz. Basrahibe ile aramzda geenleri anlatyorum ona: Ka inci var? Bes - alt yz kadar. Bu Basrahibe hrszn teki. incileri eliyle sana teslim etmesi, yollamas ya da polise vermesi gerekirdi. Onu yakalatacam. Hayr, gidip onu grecek ve Franszca yazacam mektubu kendisine vereceksin. Mektubu vermeden

nce de, irlandal rahibeyi artmasn rica edeceksin. Anlyorum: Mektubu irlandal okuyacak ve Basrahibeye tercme edecek. (Oldu, ben gidiyorum. Mektubu bekle. Ha, unutmustum! Jose, arabay hazrla, iki de memur al! diye baryor aralk kapdan. Komutann masasna yerlesip cezaevinin baslm tasyan mektup ktlarndan birine sunlar, yazyorum: Manastr Basrahibesine, irlandal rahibenin dost ve yardmsever eliyle, Tanr beni manastrnza gnderirce her skntya dsen hristiyanm yardmna hak kazandn dsnp size, malm olan bit torba inci vermis, bylece Tanr'nn evi saylan manastrnzdan gia^ce kap qitmeyecegimi de gstermistim, iren bir yaratk beni polise gammazlamak gereini duydu, plis de atnz altnda beni yakalad. Beni ele veren o iren ruhun, manastrnzda yasyan Tanr'nn kzlarmdan birine ait olmadn umarm. Kendisini, o rms ruhu basladm sylesem yalan olur. Tersine, byk bir inanla Tanr'dan ve azizlerinden, byle bir 224 ceim. Sayn Basrahibe, szaen ricam, nae ncerirnin bulunduu torbay Komutan Cesaro'ya teslim

etmenizdir. Onun da, incileri bana getireceinden eminim. Bu mektubu, gerektiinde makbuz da sayabilirsiniz. Sayglarmn kabuln ve...vs. Manastr, Santa Marta'dan sekiz kilometre uzaklktayd. Araba bir buuk saat sonra geri dnd. Komutan da hemen beni artt. Tamam. Say bakalm incilerini. Saydm, aslnda eksik olup olmadn anlyamazdm. incilerimin saysn bilmiyor; yalnz herifin elindeki torbada ne kadar bulunduunu anlamak istiyordum. Bes yz yetmis iki tane kt. Tamam m? Tamam. No falta (Eksik yok ya?) Hayr. Simdi anlat olup biteni. Manastra vardmda Basrahibe avludayd. Yanmdaki iki polisle yolunu kestim ve: Sayn Basranibe, nemli olduunu tahmin edebileceiniz bir is iin, irlandal rahibe ile grsmem gerekiyor. dedim. Sonra? irlandal rahibe, mektubu titreyerek Basrahibeye okudu. Basrahibe hi sesini karmad. Basn nne

eip ekmecesini at ve: iste torba, inciler de iinde. Bu adama kars gnah isleyeni Tanr baslasn. Kendisi iin dua ettiimizi ltfen syleyin. iste Hombre! diye bitirdi komutan szlerini. incileri ne zaman satyoruz? Manana, (yarn) incilerin nereden geldiini sormuyorum, tehlikeli bir matador (kaatil) olduundan haberim var. Ama ayn zamanda sznn eri ve mert bir insan olduunu anladm. Al su jambonu, ekmei ve sarap sisesini, bu unutulmaz gn dostlarnla birlikte kutla. iyi geceler. Dki litrelik bir chianti sisesi, en azndan kilo gelen bir jambon ve drt uzun fransz ekmeiyle kousa girdim. Gerek bir bayram ziyafeti ektik kelebek 225/15 ..v,..^ /u/un. un saa iiyor, atstryordu.

 Bir avukatn bize faydal olacana inanyor musun? Kahkahalarla gldm. Zavalllar, avukat numarasna dostlarm bile inanmst. Bilmem. Paray vermeden nce iyice dsnmek ve sorusturmak gerek. En iyisi, diyor Clousiot, paray dvay kazanrsa vermek. Tamam. Dsimiz, bu teklifi kabul edecek bir avukat bulmaya kalyor. Bir daha bu konuya dnmyor, biraz da utanyorum dorusu. Ertesi sabah bizim Lbnanl yeniden ortaya kyor. Ds olduka karsk diyor, nce incileri boyutlarna, sonra cinslerine, sonra biimlerine gre ayrmak gerek, yuvarlak m, yoksa barok mu, anlamak zorunlu! Ksacas, is yalnz karsk olmakla da kat myor, Lbnanl, en az kendisi kadar inciden anlayan bir ikinci alc getireceini sylyor. Drt gnde isimiz tamam. Dncilere otuz bin peso dyor. Son anda, Belika Konsolosunun karsna armaan etmek zere, bir pembe inciyle iki siyah inciyi ayryorum, iyi bezirgan olduklarn gsteriyor ve yalnz bu incilerin bes bin peso ettiini sylyorlar. Yine de geri vermiyorum.

Belika Konsolosu, armaanlarm kabul etmek istemiyor nce. On bes bin pesomu saklayacak. Bylece elimde yirmi yedi bin pesom oluyor. Simdi nc isi halletmek gerek. Nasl yapacam bunu? Kolombiya'da iyi bir isi, gnde sekiz il on peso alyor. Demek ki, yirmi yedi bin peso iyi para. Demiri tavndayken dveceim. Komutann yirmi bin pesosu var. Benim yirmi yedi bin pesomla serveti elli bini bulacak. _ Komutan, sizden daha iyi durumdakilenni yasatacak gibi bir is kaa kurulabilir? Dyi bir ticarethaneyi devralmak iin pesin krk bes ile altms bin peso arasnda bir para demek gerekir Byle bir ticarethane ne verir? Kazandnzn katn m? Drt katn m? 226 Daha fazlasn. Kazandmn bes, alt katn salar. Neden ticaret yapmyorsunuz? Elimdeki parann iki katn kazanmam gerekir. Dinle komutan, sana nc bir teklifim var. Benimle dalga geme. Hayr, emin ol dalga gemiyorum. Bendeki yirmi yedi bin pesoyu ister misin? Dilediin zaman

senindir. Nasl olacak bu is? Kamama gz yumarsan. iyi dinle Fransz, bana gvenmediini biliyorum, nceleri belki hakkn vard. Ama sayende sefaletten kurtulup kendime bir ev alabilecek, ocuklarm paral okula gnderebilecek hale geldiim iin bil ki senin dostunum. Ne paran almak isterim, ne de ldrlmeni. Bana servet versen, buradan kaman salayamam. Karsam da kurtulamaz yakalanrsn. Ya tersini ispatlarsam? O zaman icabna bakarm, yalnz iyi dsn. Komutan, balklk yapan bir dostun var m? Evet. Beni denize karabilir ve teknesini satabilir mi? Teknesi, sence ka para eder? iki bin peso. Yedi bin peso ona, yirmi bin de sana verirsem olur mu? Fransz, bana on bin peso yeter. Gerisini kendine sakla. Sen durumu ayarla. Yalnz m gideceksin? Hayr. Ka kisi? ... Balk dostumla bir konusaym.

Bu adamn tutumundaki byk deisiklik beni ok sasrtyor. Yz kaatil yz, ama yreinin derinliklerinde gizlenen iyi seyler var. Avluda durumu Clousiot ile Maturret'e ayorum. 227 Dilediim gibi hareket etmemi, pesimden gelmeye hazr olduklarn sylyorlar. Hayatlarn ellerime teslim etmeleri bende byk bir sevin uyandryor. Bu gveni bosa karmyacak ve ok dikkatli davranacam, nk zerime byk bir sorumluluk aidim. Ama teki dostlara da durumu haber vermek zorundaydm. Bir domino partisini bitirmek zereyiz. Saat neredeyse aksamn dokuzu. Son kahveyi iebilecek zamanmz ancak var. Cafetero! diye seyle-niyorum. Alt tane scak kahve getirtiyoruz.

 Sizinle konusmalym. Mesele su: Bir kere daha tyebileceimi sanyorum. Ne yazk ki, ancak kisi olabiliyoruz. Yanma, krekten birlikte katmz Clousiot ve Maturrette'i almak ok normal. Dinizden birisinin syleyecei varsa ak sylesin, dinleyeceim. Hayr, diyor Brtanyal, yerden ge kadar haklsn. Bir kere krekten birlikte katnz. Sonra bu 1 duruma dsmenizin baslca sorumlusu Kolombiya j kylarna kmak isteyen bizleriz. Kelebek, bize danstn iin sana ok tesekkr ederiz. Ama dilediin gibi hareket etmekte haklsn. Tanr yardmcnz olsun, nk yakalanrsanz mutlak ve olduka kt bir lm bekliyor sizleri. Clousiot ile Maturette, bir azdan: Biliyoruz, diyorlar. Komutan leden sonra beni aryor. Dostu teklifi kabul etmis. Teknede bulunmasn dsndm seyleri renmek istiyor. Elli litrelik bir f ime suyu, yirmi bes kilo ms:r unu, alt litre de zeytinya. Hepsi bu kadar. Carajo! diye haykryor komutan. Bu kadar az yiyecekle denize alamazsn. Alrm. ^

 ok yreklisin Fransz. Dsler yolunda. Byk bir soukkanllkla: ter inan, ister inanma, diyor, bu isi nce cocuklarr sonra da senin iin yapyorum. Gsterdiin yrekli| likten tr yardma hak kazandn. Doru sylediini biliyorum ve komutana tesek-| kr ediyorum. Sana yardm ettiim ortaya kmamal. Bunun iin ne dsnyorsun? Senin hi bir sorumluluun bulunmayacak. Gece yardmcn nbeti olduu sra kaacam. Plnn nedir? Yarn gece nbeti tutanlardan birini eksiltmekle ise baslarsn. gn sonra bir kisiyi daha nbetten alrsn. Tek nbeti kalnca da, hcrenin tam karssna bir kulbe yerlestirirsin, ilk yamurlu gecede nbeti kulbeye snr, ben de arka pencereden atlar kaarm. Duvar aydnlatan sa gelince, kontak yaptrmann yolunu bulmalsn. Senden istediim bu kadar. Dki ucuna1 tas balanms, bir metre uzunluundaki bakr teli, elektrik direinden duvarn stn aydnlatan lmbalara giden telin stne frlatmakla da kontak yaptrabilirsin. Balkya gelince, tekne zincirle bal olmal ama kiiidni ben

gelmeden ak brakmal ki fazla urasmayaym. Yelkenler ekilmeye hazr olmal, ayrca hz almak iin teknede de krek bulunmal. Tekne motorlu yahu, diyor komutan. Ha! Bylesi daha iyi. Motr, stmak istercesine ar ar alstrsn ve brakp kahvede bir iki imeye gitsin. Bizim geldiimizi grnce, srtnda siyah musambayla, teknenin basnda beklesin. Para ne olacak? Yirmi bin pesoyu ikiye bleceim, elindeki paralarn hepsi yarm olacak. Yedi bin pesoyu ise, balkya pesin deyeceim. Yarm paralar sana simdiden vereceim, geri kalann cezaevindeki dostlarmdan birinden alacaksn. Kimliini sana ayrca bildiririm. Bana inanmyor musun? Bu ok kt. Hayr, sana inanmyor deilim. Ama elektrii keserken bir yanls yapabilirsin. O zaman da para vermek istemem, nk sklar snmezse kaamam. Kabul. Her sey hazr. Komutann araclyla yedi bin pesoyu balkya ulastrdm. Bes gndr bizim kousun karssnda tek nbeti bekliyor. Kulbe de yerine yerlestirildi, beklediimiz yamur bir trl yam228

229 yor. komutann verag egeere parmaKiiKiar eeledik, oyuklar iyice doldurduk, stelik yavas yavas franszca bok demeyi renen bir papaann kafesiyle de gizledik. Ates stndeyiz. Paralarn yars komutanda. Her gece yamur bekliyoruz, yamyor. Komutan, yamurun baslamasndan bir saat sonra duvarn ds yzndeki sklar sndrecek. Bir trl yamur damlamyor, bu mevsimin kurak getii grlmemis sey. Gndzleri parmaklklarn arasndan gzmze arpan ufack bir bulut iimizi umutla dolduruyor, ama arkas bos kyor. Delirmek isten deil. On alt gndr her sey hazr. On alt gndr uyank, yreimiz azmzda bekliyoruz. Bir pazar sabah, komutan gelip avluda beni buluyor ve odasna gtryor. Verdiim yarm paralar iade ediyor, stne de bin peso koyuyor. Ne var, ne oluyor? Fransz, dostum, bir tek bu gecen kald. Yarn sabah altda Baranquillo'ya gidiyorsunuz. Balk parann geri kalan blmn harcad iin ancak bin pesosunu sana verebiliyorum. Bu gece Tanr'nn izniyle

yamur yaarsa balk seni bekliyecek, tekneye binerken paray verirsin. Sana gveniyor, korkacak bir sey olmadn biliyorum. O gece de yamur yamyor. Baranqu!a'dan Kama abalar

Sabahn altsnda baslarnda bir temen bulunan sekiz asker ve iki jandarma bileklerimize kelepeleri geiriyor. Asker bir kamyonla Baranquilla yolunu tutuyoruz. Yz seksen kilometrelik yolu buuk saatta alyoruz. Sabahn onu, 80 adnda Calle Medel-lin, Baranquilla adresli cezaevindeyiz. Baranq^illa'ya varmamak iin o kadar aba harcadk, yine de oradayz! Buras nemli bir sehir. Atlantik zerindeki en nemli Kolombiya liman, yalnz Rio Magdalena nehrinin biraz iinde. Cezaevi de olduka byk. Dinde drt yze yakn tutuklu ve yz gardiyan var. Avrupa cezaevleri gibi yaplms. Ykseklii sekiz metreyi asan, ift duvarla evrili. Basta mdr Don Gregoria olmak zere cezaevi 230 II yneticileri tarafndan karslanyoruz. Cezaevinin drt avlusu var, ikisi bir yanda, ikisi br yanda. Ayinlerin dzenlendii, ayn zamanda da tutuklularla yaknlarnn grsmesini salayan uzun bir kilise bu iki blm ortadan ayryor. En tehlikelilerin bulunduu avluya koyuyorlar bizi. Evimiz arandnda yirmi

 bin peso ile oklar bulundu. Oklarn zehirli olduunu mdre bildirmeyi grev sayyorum ama, bu bizi iyi gzle grmemelerine yol ayor. Bu Franszlarn zehirli oklar bile var! Kendimizi Baranquilla cezaevinde bulmak, bizce, servenimizin en tehlikeli blm. Gerekten de bizi, Fransz yetkililerine burada teslim edecekler. Evet, bizim iin byk bir cezaevinden baska bir sey olmayan Baranquilla, servenlerimizin hayat noktas. Her ne pahasna olursa olsun buradan kamak gerek. Elimdeki btn kozlar oynayacam. Kousumuz avlunun tam ordasnda. Dorusu buna kous ya da hcre deil, kafes demek daha doru. Bir ksesinde aptesane ve yalaklar bulunan, kaln demir parmaklklar stnde bir beton dam. Saylar yze yakn olan dier tutuklular, yirmiye krk boyutlarndaki bir avlunun drt duvarna oyulmus hcrelerde yatp kalkyor. Bir parmaklkl kapyla hcreler avluya alyor. Her kapnn stnde de, ieri yamur girmesini nleyen bir sa sundurma var. Gece gndz tutuklularn ve zellikle gardiyanlarn gznn nnde bu kafeste altmzdan baskas yatmyor. Sabahn altsndan aksamn altsna kadar, gnlerimizi avluda

geiriyoruz. Dilediimiz gibi girip kyoruz kousa. Konusabiliyor, gezinebiliyor, avluda yemek bile yiyebiliyoruz. Gelisimizden iki gn sonra, mdr, birka polis memuru ve yedi - sekiz gazete fotorafsnn bulunduu kiliseye gtrlyoruz. Gyan'dan m katnz? Katmz hi inkr etmedik ki. Hangi sulardan bu kadar ar cezalara arptrldnz? Sizi ilgilendirmez, nemli olan, Kolombiya topraklarnda su islemeyisimizdir. Ama ulusunuz, bizden yepyeni bir hayat kurma hakkn esirgedii gi231 bi Fransz hkmetine gnll jandarmalk, insan avcl yapyor. Kolombiya, sizi topraklarna kabul etmemesi gerektii inancnda. Ama sahsen ben ve iki arkadasm, bu lkede yasamamaya kararlydk, simdi de kararlyz. Topraklarnza ayak basarken deil, ak denizde yakaladlar bizleri. Tersine Kolombiya'dan uzaklasmak iin elimizden geleni yapyorduk. Bir kalolik gazetenin muhabiri: Biz Kolombiyallar gibi Franszlarn da asa yukar tm kaloliktir, dedi.

 Siz kendinizi katolik diye niteleyebilirsiniz ama davransnz pek hristiyanca deil. Nedir suumuz? Bizi kovalayan kisilerle isbirlii yapmak. Daha da te, onlarn grevini zerinize almak, Baspiskopos irenee de Bruyne tarafndan byk bir soylulukla temsil edilen Curaao katoliklerinin armaan teknemize, iindekilerle birlikte el koymak ve bizleri soymak. Bizim yeniden hayata dnmemizi istemeyisinizi kabul edemiyoruz. Daha da kts bizi kabul etmek gibi bir kumar oynayabilecek bir lkeye kendi olanaklarmzla gitmemize bile izin vermiyorsunuz. Bu kadarn kimse kabul edemez. Bize, Kolombiyallara krgn msnz? Kolombiyallara deil, ama polise ve adliye mekanizmalarna. Her yanls, istendii an dzeltiieblir. Brakn bizi, deniz yoluyla baska bir lkeye gidelim. Size bunu salamaya alsyoruz. Avluya dndmzde Maturette: Anladn m simdi? diyor. Artk hayale kaplmak bosus^. Kapana ksldk, kmak da kolay is deil. Dostlarm, dayansma halinde olsak daha m gleniriz bilmem. Ama herkesin, aklna eseni yapabileceini sylemeliyim. Bana gelince, bu nl 80 den kamak zorundaym.

Persembe gn bekleme salonuna arldm, iyi giyimli ve krk bes yaslarnda bir adamla karslastm. Yzne baktm. Louis Dega'ya ok benziyordu. Kelebek sen misin? Evet. Ben Joseph, Louis Dega'nn kardesiyim. Gazeteleri okudum ve seni grmeye geldim. ' Saol. Kardesimi grdn m? Tanyor musun onu? Hastanede birbirimizden ayrlana kadar, Dega'nn basndan geenleri kardesine bir bir anlatyorum. O da, kardesinin Salut Adalarmda bulunduunu sylyor, haberi Marsilya'dan alms. Ziyaretler persembe ve pazar gnleri kilisede, Baranquilla'da, bir dzine kadar Franszn yasadn, kanlaryla birlikte para kazanmaya geldiklerini belirtiyor. Hepsi de kar satyor. Sehrin belirli bir blmnde, yirmiye yakn orospu, Fransz fahiselik messesesinin usta ve zarif geleneini srdrmekte, Kahire'den Lbnan'a, ingiltere'den Avustralya'ya, Buenos Aires'ten, Caracas'tan, Saygon'dan Brazzaville'e dnya kurulaldan beri var olan bir

meslei, orospuluu ve bu meslein aracln yaparak iyi para kazanma geleneini devam ettiren kadnlar ve adamlar her yerde ayn. Joseph Dega bana yepyeni bir haber veriyor: Baranquilla'daki pezevenk Franszlarn keyfi iyiden iyiye kams. Bizim bu sehir cezaevine gelisimizin kendi rahatlarn ve gnden gne gelisen ticaretlerini bozmas ihtimalinden korkuyorlar. Gerekten de, iimizden bir ya da birka kisi tyerse, kaacak hi yardm istemese bile polis onu orospularn evinde aryabilir. Doyalsyla da, polis daha baska seyler kesfedebilir. rnein sahte kimlik czdanlar, sresi gemis ya da hileli alsma izinleri gibi. Bizim pesimize polisin dsmesi demek, kimlik czdanlaryla lkede kalma izinlerinin denetlenmesi demek. Gerek ortaya karsa, bas derde girecek pek ok kadn ve adam var Baranquilla'da. Gereken bilgiyi alms bulunuyorum. Joseph Dega btn isteklerimi yapacan ve her persembe ile pazar gnleri ziyaretime geleceini sylyor. Sonradan verdii szlerin gerekten doru olduunu anlyacam

bu mert ocua tesekkr ediyorum. Gazetelerden, Fransa'ya iademizin kabul edildiini de okumus, bildiriyor: Beyler, size anlatacak ok seyim var. 232 233 Hayrola? diyor bes dost bir azdan. nce hayale kaplmann gerei yok. Fransa'ya geri veriliyoruz, kararlastrlms bile. Fransz Gyan'ndan bir gemi buradan biz alp geldiimiz yere gtrecek. Sonra bu sehirde bulunmamz, Baranquilla'ya yerlesip neseli mangr kazanan pezevenk vatandaslarmzn keyfini karyor. Beni ziyaret eden onlardan deil. Bir seye aldrd yok, ama dostlar, birimiz kaarsa baslarna is alacandan ekiniyorlar. Herkes basyor kahkahay, dalga getiimi sanyorlar. Clousiot: Bu kadar grgr yeter. Orospulardan bizi grmeye gelen olursa, bir daha gelmemelerini syleyeceiz tamam m? Tamam. Daha nce de belirttiim gibi, bizim avluda yze yakn Kolombiyal mahkm yasyor. ou da enayi deil. Aralarnda gerekten iyi hrszlar, nde gelen kalpazanlar, yaratc kafal haydutlar, silhl soygun

uzmanlar, beyaz zehir kaaklar ve Amerika'da pek yaygn olduu iin sradan meslek saylan iyi yetistirilmis birka da kiralk katil var. Gney Amerika lkelerinde zenginler, siyaset adamlar ve servete kavusmus servenciler kendi hesaplarna is gren bu kaatilleri kiralarlar. Derilerin renkleri esit esit. Senegallilerin kapkara derisinden Martinik adalarnn ay rengine kadar. Bir takm iliskiler kuruyor ve setiim baz kisilerin kama yeteneklerini, isteklerini yokluyorum. ou benim gibi. Uzun bir cezaya arptrldklarndan ya da byie bir cezadan ekindiklerinden, her an kamaya hazr yasyorlar. Dikdrtgen biimindeki avluyu eviren drt duvarn st geceleri ok iyL aydnlanyor, her ksede bir nbeti kulesi var. Bylece duvarn stnde, gece gndz drt nbeti duruyor, bir besinci de kilisenin kapsn tutuyor. Kilisenin kapsndaki silhsz. Verilen yiyecekle herkesin karn doyuyor, stelik tutuklularn bir ou da" dsardan kahve ya da portakal, ananas ve.papaye ad verilen bir esit kavun getiriyor, avluda meyva suyu satyorlar. Zaman zaman bu kk esnaf, byk bir abuklukla gereklestirilen silhl saldrlarn 234

kurban oluyor. Hi beklenmedik bir anda, barmalarn nlemek iin yzleri bezle sarlveriyor, brlerine ya da boyunlarna dayanan bak en ufak bir harekette ieri gmlecek. Gk diyemeden btn paralar uup gidiyor. Bez zlnce ense kklerine indirilen bir yumrukla kendilerinden geiveriyorlar. Soyulanlardan hi birinin azn at grlmemis. Ara sra soyulan satc satt seyi bir kenara brakp bu, bir esit dkkn kapama oluyor kendisini soyan aryor. Buiur, mutlaka bakla birbirine giriyorlar.

iki Kolombiyal hrszdan teklif alyorum. Dikkatle dinliyorum onlar. Sylediklerine gre, sehirde grevli hrsz polisler var. Baranquilla'nm bir kesiminde devriye gezerken, su ortaklarna haber verip rahata soygun yapabilmelerini salyorlar. Bizim hrsz dostlar bu polislerin hepsini tanyor. Hafta iinde bu polislerin birinin gelip, kilise kapsnda mutlaka nbet tutacan sylyorlar. Yalnz dsardan bir tabanca getirtmem gerekli. Kapdaki nbeti polis basna tabanca kabzasyla vurulmasn kabul edecek. Kilisenin kaps da, en fazla alt kisilik bir nbeti kulbesine bakyor. Bizi elde tabanca grnce sasracaklar, sokaa frlamamza engel olamyacaklar. Ondan sonra da is, olduka karsk sehir trafiine karsp gzden kaybolmaya kalacak. Bu pln pek hosuma gitmiyor. Tabancay gizlemek zorunlu, bunun iin de ancak kk bir silh bir 6,35 lik edinebiliriz 6,35 lik tabancayla da nbetileri pek korkutabileceimizi sanmyorum. Ya biri silhna davranr da ldrmek zorunda kalrsak? Hayr, diyorum hrszlara.

Harekete geme istei yalnz beni deil, dostlarm da mesgul ediyor. Aramzda bir fark var. Dyice bezginiestiklerinden bizi almaya geleceklerin hepimizi cezaevinde bulmas grsn benimsiyorlar, is bu noktaya vard m, yenilgiyi kabullenmek pek uzun srmez. Gyan'a vardmzda alacamz cezalarn neler olacan, bize nasl davranacaklarn bile tartsyorlar. Sersemliklerinizi dinleyemem ben! Gelecekten sz ettiimizde benim bulunmadm bir kseye eki235 n. Szn ettiiniz son, ancak sakat kaldmzda boyun eilebilecek bir sondur. Siz sakat msnz? Aranzda, t.........lan burulan var m? Varsa haber versin. Size su kadarn syleyeyim: Buradan kamay kurarken birlikte kamay dsnyorum ben. Kamak iin neler yapmak gerektiini dsnmekten kafam atlyacak gibi olduunda, birlikte kamay dsnyorum demektir. Alt kisinin birlikte tymesi de kolay is deil. Aka syiiyeyim, bir sey yapmadan Gyan'a dneceimiz tarih yaklasrsa kolayn buldum: Zaman kazanmak iin bir Kolombiyal polis ldreceim. Bir polis ldrrsem beni Fransa'ya iade etmezler

sanrm. O zaman da nmde dnyann zaman kalr. Tek basma kaacam iin isim ok daha kolaylasms olur. Kolombiyallar, fena dsnlmemis bir pln hazrlyorlar. Pazar sabah ayin yapldndan kilise, hep tutuklular ve ziyaretileriyle dolu. nce ayin dinleniyor, vaiz da sona erdiinde kilisede, ziyaretisi olan tutuklular kalyor. Kolombiyallar iin nasl olabileceini grp anlamam iin pazar gn kiliseye gitmemi istiyorlar. Bir sonraki pazara girisilecek hareketi dzenlemek bana braklyor, isyann elebass olmam istiyorlar. Harekete geecek adamlar yeterince tanmadmdan, bu serefi geri eviriyorum. Ben ancak drt Fransz hakknda qaranti verebilirim. Brtanyalyla, karsn tyle ldren adam bize katlmyorlar. Mesele yok, pazar gn kiliseye gitmezler, olur biter. Pazar gn, kamaya hazrlanan drt kisi, ayine katlyoruz. Kilise dikdrtgen biimde. Dipte koro yer alyor, iki yanda avlulara alan kaplar. Ana kap nbeti kulbesine kyor. Kap demir tellerle rtl, ardnda da yirmi kadar gardiyan var.

Gardiyanlarn arkasnda da sokaa aj(an kap. Kilise tklm tklm dolduundan, gardiyanlar kapy ak brakyor ve ayin boyunca yanyana diziliyorlar. Ziyaretiler arasnda iki adammz olacak, ayrca silh da bulunacak. Silhlar kadnlar, bacaklarnn arasnda sokacaklar ieri. Herkes kiliseye girince de gereken kisilere geirecekler. Bu silhlar, 38 lik 45 lik tabancalar, isyann elebass, bir kadndan tabanca alacak, kadn hemen kp gidecek. 236 Korodaki ocuklardan biri ikinci kampanay alnca birlikte harekete geeceiz, Ben koca bir ba mdr Don Gregorio'nun grtlana dayayp: Le la orden nos depar passar, si no, te mato (Emir ver de bizi braksnlar, ycksa seni gebertirim)." diyeceim. Bir baskas ayn seyi papaza yapacak. Dier de, kilisenin ayr ksesinden, silhlarn telli ana kapnn nndeki polislere dorultacak. Kim silhn atmazsa ldrlecek. Silhsz olaniar nden kacaklar. Mdrle papaz, geride kalanlar tarafndan kalkan olarak kullanlacak. Her sey dsndmz

gibi olursa polisler de tfeklerini yere atacaklar. Tabancal olanlarmz onlar kilisenin iine sokacak. nce telli kapy, sonra da tahta kapy arkamzdan kapayp kamamz gerekiyor. Btn polisler ayinde bulunacaklarndan, nbeti kulbesi de bos olacak. Dsarda, elli metre tede, rahat trmanabilmemiz iin arkasna kk merdiven asl kamyon bizi bekiiyecek. isyann elebass bindikten sonra kamyon yola kacak. Elebas da en son binmek zorunda. Pazar ayinini basndan sonuna kadar izleyip teklifi kabul ediyorum. Her sey, Fernando'nun bana anlatt gibi geiyor. Joseph Dega, pazar gn ziyaretime ge'miye-cek. Nedenini biliyor. Kamyona binmememiz iin bir sahte taksi hazrlayacak, bu taksi bizi nceden hazrlayaca zulai bir yere gtrecek. Btn hafta heyecan iindeyim, harekete geeceimiz an sabrszlkla bekliyorum. Fernando, baska yerden bir tabanca edindi. Kolombiya sivil muhafzlarn kulland, gerekten tehlikeli bir silh bu, bir 45 lik. Persembe gn, Joseph'in sermayelerinden biri beni grmeye geldi. ok iyi bir kz, taksinin sar olacan, yanlmamza imkn bulunmadn sylyor. Saolun.

 Basarlar. iki yanamdan pyor, duygulanms gibi.

 Girin, girin. Tanr'nn sesini dinlemek isteyenlerle dolsun bu kilise, diyor papaz. Clousiot hazr. Maturette'in gzleri parlyor -nc arkadasmz da pesimi brakmyor. Byk bir soukkanllkla yerime geiyorum. Mdr Don Gre237 gorio, sisko bir kadnn yanndaki iskemleye oturmus. Ben duvara dayanms duruyorum. Samda Clousiot, solumda dier ikisi, hepimiz de sokakta dikkati ekmemek iin alslms seyler giymisiz. Sol kolumun iinde bak ak duruyor, gmleim bilekten ilikli. Herkes yerde bir sey ararcasna basn nne eecek, korodaki ocuklardan biri kampanyasn nce bir, ardndan kere aldnda harekete geeceiz, ikinci kampana sesi bizim isaretimiz. Herkes o an ne yapacan biliyor. ilk kampana, ardndan ikincisi. Don Gregorio' nun stne atlyorum, bam bumburusuk boynuna dayanverdi. Papaz baryor: Misericordia no me mata (Acyn ldrmeyin beni) Grmeden, dier kisinin gardiyanlara tfeklerini atmalarn sylediklerini duyuyorum. Her sey yolunda. Don Gregorio'y gzel giysisinin yakasndan tutup:

 Sigua y no tengas, no te hare dano (Benimle gel ve korkma, sana ktlk etmiyeceim), di-torum. Papazn grtlana bir ustura dayal, benim yaknmda. Fernando: Vamos Frances, vamos a la salida (Gidelim Fransz, ks kapsna gidelim), diyor. Zafer ve basar sevinciyle bizimkileri giris kapsna doru itiyorum, ayn anda iki tfek patlyor. Fernando ve silhl mahkmlardan biri yere ylyor. Yine de bir metre daha ilerliyorum ama gardiyanlar, dorulmus, silhlaryla yolumuzu kesiyorlar. Neyse ki aramzda kadnlar var. Gardiyanlarn ates etmesine engel oluyorlar, iki tfek, ardndan da bir tabanca sesi duyuluyor, nc silhl arkadasmz da, rasgele bir el ates ettikten sonra vuruluyor.J3u arada da bir gen kz yaralyor, l gibi sararan Don Gregorio : Ba ver, diyor bana. Ba ona veriyorum. Mcadeleyi devam ettirmenin anlam yok. Otuz saniyede durum tersine dnyor. Bir hafta kadar sonra, ayaklanmann, dier avlulardan birindeki tutuklulardan biri yznden basar238 ___,_ ~a-----a-- -a.-...jwiun. mhocm usnaan ayini dinlerken durumu gryor ve hemen duvarn tepesindeki nbetilere haber veriyor. Nbetiler,

kilisenin iki yannda, alt metreden fazla ykseklikteki duvardan atlyor ve parmaklkla rl iki yan kapy tutuyorlar. Sralarn stne kp silhlaryla polisleri tehdit eden iki arkadas dryorlar. Arkasndan byk bir kargasalk. Ben saa sola emirler yadran mdrn yannda duruyorum, iinde biz, drt Franszn bulunduu on alt kisilik bir grup prangaya vurulup hcreye atlyor. Suyla ekmekten baska yiyecek yok. Joseph. Don Gregorio'y ziyarete geldi. Mdr artyor ve Joseph'in isteini yerine getirmek iin, dostlarmla beni avluya brakacan sylyor. Joseph sayesinde, isyandan on gn sonra yine avludayz. Hem yalnz biz Franszlar deil. Kolombiyallar da. Hepimiz ayn kousa yerlesiyoruz. Kousa girdiimizde, isyan srasnda len Fernando ve iki arkadas iin bir ka dakikalk sayg durusunda bulunmamz teklif ediyorum. Bir ziyaret srasnda. Joseph, btn pezevenklerden para toplayp bes bin peso biriktirdiini, bu parayla Don Gregorio'nun satn alndn anlatyor. Bu hareket, pezevenklerin gnmzde deer kazanmalarna yol ayor. Simdi ne yapmal? Nasl bir yol tutmal? Kendimi yenik sayp klm kprdatmadan geminin gelisini

bekliyemem. Yakc gnesin snlarndan uzak; ortak kullandmz dusun glgeliine uzanms dikkati ekmeden duvarn stnde gidip gelen nbetileri izliyorum. Gece on dakikada bir sesleniyorlar: Nbetiler, dikkat! Bylece baslarndaki nbeti avus, uyuyup uyumadklarn anlyabiliyor. Biri cevap vermezse, dieri cevap alana kadar sesleniyor. Dsin pf noktasn buldum sanyorum. Gerekten de duvarn drt ksesindeki nbeti kulbelerinden iple bal bir teneke kutu sakyor. Nbeti kahve istediinde cafetero yu aryor, satc da kutusuna bir ya da iki kahve dolduruyor. Nbeti ipi yukar ekiyor. Oysa, sadaki nbeti kulesi avluya doru knt yapyor. Sala rlms bir ipin u.cuna 239 ca bir yere takabileceimi dsnyorum. Ksa srede sokaa bakan duvara trmanrm. Btn mesele nbetiyi ortadan kaldrmakta. Bu isi nasl yapmal? Yerinden kalkp duvarn zerinde birka adm attn gryorum. Scaktan rahatsz, uyumamak iin sanki kendi kendisiyle mcadele ediyor. Tamam be iste! Nbetiyi uyutmak gerek. nce ipi receim, salam bir engel de bulursam nbetiyi uyutup talihimi deneyeceim, iki gnde, bulabildiim bez gmleklerin zellikle haki olanlarndan yedi metre

uzunluunda salam bir halat rl. engel bulmak sandmdan da kolay oldu. Hcrelerin iine yamur girmesini nlemek iin konan sundurmalardan birinin destei bu. Joseph Dega, bana, ok kuvvetli bir uyku ilc getiriyor. Verdii bilgiye gre, on damladan fazla damlatmamak gerek. Sisede, asa yukar alt orba kas il var. Nbetiyi, kahve smarlamaya alstryorum. Kutuyu indiriyor, her

keresinde ona kahve birden yolluyorum. Btn Kolombiyallar alkol seviyor, uyku ilcnda da anason tad olduundan, bir sise de anason raks ediniyorum. Nbetiye : Fransz usul kahve ister misiniz? diyorum. Nasl oluyor. iine anason raks konuyor. Ver bakalm, nce bir deneyelim. Nbetilerin bir ou, benim anasonlu kahveyi denedi, simdi her kahve smarlaysmda: Fransz usul olsunu diyorlar. Nasl istersen, diyor ve gm boca ediyorum anason raksn. Kama zaman geldi. Bir cumartesi gn, saat iki. Mthis bir scak ortal kasp kavuruyor. Dostlarm, benimle birlikte gelmenin imknszln biliyorlar ama, Arap ad tasyan Ali diye bir Kolombiyal pesimden trmanmay teklif ediyor. Kabul ediyorum. Franszlarn birinden sphe edilip ardmdan cezalandrlmas da bylece nlenmis olacak, te yandan, kendisine kahve sunacam sra nbeti beni rahata grebilecei iin iple engeli stmde tasyamam. Bes dakikada kendinden geeceini hesaplyorum.

240 Harekete bes dakika var. Sesleniyorum, nbetiye Dyi misin? iyiyim. Bir kahve ister misin? Fransz usul olursa daha iyi. Dur, simdi getiriyorum. Cafeteroya gidiyorum : iki kahve. Kutunun iine uyku ilc sisesini olduu gibi boca ettim. Bununla da yere serilmezse iyi! Tam altndaym, anasonla raky kutuya doldurduumu gzleriyle gryor. Biraz sert olsun mu? .Olsun. Sisenin dibini olduu gibi bosaltyorum, hemen kutuyu yukar ekiyor. Bes, on, onbes, yirmi dakika geiyor. Bizimki hl uyumad, stek, oturaca yerde, tfek elde birka adm gitti, geldi bile. Oysa kahvenin tmn devirdi. Nbetin deismesine de bir saat var. Diken stnde, hareketlerini izliyorum. Uyusturucu il aldn gsteren en ufak bir belirti yok. Hah! Sendeledi iste. Tfei bacaklarnn arasnda, nbeti kulesinin nnde oturuyor. Bas omuzuna dsyor. Durumdan haberli olan dostlarmla iki Kolombiyal nbetiyi, benimki kadar byk bir heyecanla izliyorlar. Haydi, diyorum Ali'ye salla ipi.

Tam ipi frlatmaya hazrlanrken nbeti doruluyor, tfeini dsryor, geriniyor ve yerinde savarcasna bacaklarn hareket ettiriyor. Kolombiyal tam zamannda vazgeti ipi atmaktan. Nbetinin deismesine on sekiz dakika var. Baslyorum Tanr'y yardmma armaya : Yalvarrm, bir kere daha bana destek ol! Yalvarrm brakma beni! Ama ara sra anlaysszlk gsteren, hele benim gibi dinsizlere yz vermeyen hristiyanlarn Tanrsna seslenisim bosuna. Nbeti tfeini yerden almak iin eiliyor, eiliyor, eildii sra da yldrmla vurulmus gibi boylu boyunca uzanyor. Kolombiyal sallyor ipi, ama engel duvara arpp geri geliyor. Dkinci kez savuruyor. kelebek 241/16 Tamam engel duvara takld. Salam olup olmadn anlamak iin aslyor. Ben de deniyorum. Bir ayam duvara dayayp trmanmaya hazrlandm sra, Clousiot: Aman ha! diyor. Nbetiler geliyor. Nbetilere grnmeden geri ekilecek zaman ancak buluyorum. Mahkmlara zg koruma ve dostluk igdsyle on-onbes Kolombiyal hemen evreme

toplanyor, aralarna karsyorum. Ardmzda halat duvara asl brakp duvar dibinden yryoruz. Yeni gelen nbetilerden biri hem halat, hem de tfeinin stne ylms yatan nbetiyi gryor. Dki, metre kadar kosup canavar ddnn dmesine basyor. Bir tutuklunun katndan emin. Sedyeyle, uyuyan nbetiyi almaya geliyorlar. Duvarn stndeki geitte yirmiden fazla polis var. Don Gregorio de yanlarnda, halat yukar ekiyor. engel elinde. Az sonra, elde tfek, polisler avluyu kusatyor. Yoklama var. Ad okunan, hcresine girmek zorunda. Sasrtc bir olay! Tek noksan yok. Herkesi hcresine kapayp, stne vuruyorlar kilidi. ikinci yoklama ve hcre hcre denetim. Hayr, kimse kaybolmams. Saat e doru bizi yeniden avluya karyorlar. Nbetinin horul horul uyuduunu, uyandrmak iin ne yaptlarsa bosa ktn reniyorum. Kolombiyal suortam benden bitik halde. Dsi basaryla sonulandracamza o kadar emindi ki! Amerikan mallarna veryansn ediyor nk nbetiye verdiimiz uyku ilc Amerikan malyd. Ne yapmal? Hombre bastan baslarz.

Bula bula bu cevab buluyorum. Nbetiyi tekrar uyutmak istediimi sanyor; Oysa ben, bambaska bir .yol aryorum. Fransz usul kahveyi iecek biri daha kar m sence o kadar hyar m bu gardiyanlar? diye soruyor. Ac durumuma ramen, glmekten kendimi alamyorum. Hi kuskun olmasn aga. Nbetinin uykusu gn ve drt gece sryor. Tabii uyandnda, kendisini, fransz usul kah242 veyle benim uyuttuumu aklyor. Don Gregorio beni artyor, nbetiyle yzlestiriyor. Nbeti komutan klcyla bana vurmak istediinde odann ksesine ekilip onu tahrik ediyorum. Herif silhn kaldrp saldrya geerken Don Gregorio araya giriyor, klc omuzuna yemesiyle yere ylmas bir oluyor. Kprck kemii krlms. Avaz avaz bardndan subay, ondan baskasyla ilgilenmez oluyor. Kaldryor mdr yerden. Don Gregorio yardm istiyor. Yan odalardan sivil memurlar kosusuyor. Nbeti subay, iki polis memuru ve uykudan yeni kalkan nbeti, mdrn intikam almak isteyen bir o kadar siville

bousuyorlar. Bu kargasalkta ou hafif yaralar alyor. Aradan beresiz syrlan yalnz benim, nemli olan artk benim durumum deil de mdrn ve nbeti subayn durumu. Hastaneye kaldrlan mdrn yardmcs, beni avluya yolluyor: Senin isine sonra bakarz Frances. Ertesi sabah, omuzu alya alnan mdr, nbeti subaya kars yazl olarak tanklk etmemi istiyor. Byk bir zevkle, benden istenen seyi sylyorum. Uyku ilc hikyesi hepten unutuluyor. Artk ilgilendirmiyor onlar, benim iin ne byk talih. Birka gn getikten sonra, Joseph Dega, ctza-evi dsndan harekete gemeyi teklif ediyor. Nbei.ji-lerin stnde gezindii duvarn iyice aydnlatldn, bu nedenle de gece kamann imknszln ona sylemistim. Bir elektrikinin yardmyla, bunun da aresini buluyor: Cezaevi dsndaki transformatrn kolunu indirince elektrik akm kesiliverecek. Bana da, sokak ynnde, avluda ve kilisenin kapsnda bekleyen nbetileri satn almak dsyor. Bu is sandmdan ok daha g. Bir kere, Joseph'in araclyla aileme on bin peso gndereceime Don Gregorio'-yu inandrmam gerekiyor, karsna bir sey almas iin iki bin peso da onun eiine skstrdm m isin bu yan tamam. Nbet saatlerini ve srasn dzenleyenin

kimliini anladktan sonra onu da satn almak zorunlu, bin pesoya evet diyor ama dier iki nbetiyle yapacam pazarla bulasmak istemiyor. Onlar bulmak ve anlasmak bana ait. Ben satn aldm nbetlerin adlarn bildireceim, o istediim nbet srasn kendilerine verecek. 243 Bu yeni kas pln bir aym alyor. Sonunda her sey, en ufak ayrntsna kadar hazr. Avludaki polisle anlastmzdan, o ynden derdimiz yok, parmaklklar bir demir testeresiyle keseceiz. Elimde testere var. Birlikte kamay denediimiz Kolombiyalya haber verdim. Parmakln birka yerinden kesecek. Kaacamz gece, gnlerden beri deli numaras yapan bir arkadas teneke alp avaz avaz sark syleyecek. Kolombiyal, nbetinin, yalnz iki Franszn kasna gz yumacan biliyor, nc biri kamaya kalkarsa zerine ates edecek. Yine de talihini denemeye kararl, karanlkta birbirimize yapsarak trmanrsak nbetinin kisi olduumuzu seemiyeceine inanyor. Benimle kimin geleceini anlamak iin, Clousiot ile Maturette, aralarnda kura ektiler. Clousiot kazand.

Karanlk gece gelip atyor. avusla iki polis, paralarn, ortadan kesilmis halde alyorlar. Bu kez, paralar kesmem de gerekmedi, nceden kesilmisti, naslsa. Paylarna dsen teki paralar Barrio Chino'-da, Joseph Dega'nn karsndan alacaklar. Isk snyor. Parmakla ykleniyoruz. On dakikaya varmadan kesiliyor. Koyu renk gmlek ve pantalonlarla hcreden kyoruz. Yolda, Kolombiyal da bize katlyor. Siyah bir mayonun dsnda plak. Zindan kapsnn tel rgsne trmanyor, sundurmaya dolanp ucunda metrelik bir halat bulunan engeli duvara savuruyorum. dakika iinde, t karmadan, nbetilerin devriye gezdikleri yerdeyim. Yzkoyun yere uzanms, Clousiot'yu bekliyorum. Ortalk zifiri karanlk. Birden bana doru uzanan eli gryor, daha dorusu belli belirsiz seerek yakalyor ve ekiyorum. Mthis bir grlt kopuyor. Clousiot, duvarla sundurma atasndan geerken pantalonunun kemeri saa taklms. Tabii elimi ekiyorum. Ses kesiliyor. Kemerini kurtardn sanarak yeniden Clousiot'yu ekiyorum, inko damn gmbrts arasnda yukar alabiliyorum.

Dier nbeti kulelerinden tfek sesleri geliyor ama bizimkinde t yok. Tfek sesleriyle aklmz basmzdan gidiyor ve yanls yere atlyoruz. Sada, bes metre asada bir yol varken, dokuz metre ykseklik244 ^n altmzdaki yola dsyoruz. Sonu : Clousiot'nun sa baca yeniden krlyor. Ben de yerimden dorulamyorum : Dki ayam da krk. Sonradan ke kemiimi krdm reniyorum. Kolombiyalnn dizi kyor. Tfek sesleriyle nbetiler dsar uruyorlar. Byk bir elektrik lmbasn stmze tutup bizi kusatyorlar, tfekler atese hazr. Hrsmdan alyorum. stelik polisler, yerimden kalkamadma da inanmyorlar. Diz st, yzlerce dipik altnda itip kaklarak giriyorum cezaevine. Kolombiyalyla Clousiot tek ayak stnde sekiyorlar. Bir dipik darbesinin basmda at yaradan oluk gibi kan akyor.

Tfek sesleri, Allahtan o gece nbeti olup odasnda uyuyan Don Gregorio'y uyandrms. Yetisme-se dipik ve sng darbeleri altnda lp gideceiz. En fazla stme ullanan da, iki nbetiyi istediim yere yerlestirmek zere satn aldm avus. Don Gregorio, bu amansz insan avna son veriyor. Bizi ar yaraladklar takdirde hepsini mahkemeye vermekle tehdit ediyor. Bu tlsml sz, herkesi hareketsiz brakyor. Ertesi sabah, Clousiot'nun bacan hastanede alya alyorlar. Kolombiyalnn dizi, kktan anlayan bir tutuklu tarafndan yerine oturtulup sarlyor. Gece ayaklarm o kadar sisti ki kafam kadar byd, kan oturmas sonucu nce krmz sonra da kapkara kesildi. Doktor sis ayaklarm tuzlu suya koyuyor, gnde kere de slk yapstryorlar. Slkler emebilecekleri kadar kan emince kendilerinden brakyorlar derimi, sirkeye atp ilerindeki kan bosaltlyor. Basmdaki yaraya da alt dikis atmalar gerekti. Haber sknts eken bir gazeteci, benimle ilgili bir yaz yaynlyor. Kilisedeki ayaklanmann elebass olduumu, nbetilerden birini zehirlediimi, son olarak da dsardan baz kisilerle isbirlii yaparak

btn mahkmlar karmaya kalkstm belirtiyor. Transformatrn kolunu indirip btn mahallenin sklarn kesmek, ancak dsardan birinin ise karsmasyla mmkndr, diyor. Fransa'nn bir an nce yetisip, bu bir numaral gangsterinden bizi kurtaracan umuyoruz, diyerek de yazsn noktalyor. 245 josepn, Kars anre ne uen grmeye gea. ya-vula polis memuru, ayr ayr urayarak ellerindeki parann br yarsn istemisler. Annie, ne yapmak gerektiini renmeye gelmis. Szlerini tuttuklar iin paray vermesini sylyorum. Basarszla uradksa su onlarn deil. Bir haftadr, iinde yattm bir maden el arabasyla avluda gezdiyorlar beni. Arabann ayakucuna taklan tahtalar arasnda gerili bez parasna ayaklarm uzatp yatyorum. Fazla ac ekmemek iin ancak byle yatabilmem mmkn. Dev boyutlara varan, sis ve kan oturmasyla kapkara kesilen ayaklarm-, yatarken bile bir yere dedirmeye gelmiyor. Byle yattmda daha az ac ekiyorum iste. Ayaklarmn sisi, krldktan on bes gn sonra yar yarya iniyor, rntgenini alyorlar, ke kemiklerimin krldanlaslyor.

Hayat boyu dztaban kalacam. Bugnk gazete, iinde bir sr polisle bizi almaya gelecek Fransz gemisinin, ay sonu Baranquil-la'da olacan yazyor. Gazeteye gre, bu geminin ad Mana. Gnlerden 12 ekim. On sekiz gnmz var, son kozumuzu da oynamak zorundayz. Ama bu krk ayakla ne yapabiliriz? Joseph umutsuz. Son ziyaretinde, Barrio Chino'-daki btn kadnlarn, zgrle kavusmak iin verdiim bunca mcadeleden sonra, Franszlara iade edilmek zere olmama ok zldklerini sylyor. Durumum Baranquilla'daki Fransz kolonisini ok zyor. Bu adamlarla kadnlarn, beni iten desteklemeleri karssnda epey rahatlyorum. Bir Kolombiyal polisi ldrmekten vazgetim. Gerekten de, bana ktl dokunmams bir adam ldremem. Yardm ettii bir anas, babas bir kars ve ocuklar olabileceini dsnyorum. Ailesiz kt yrekli bir polis bulmak gerektiini dsnerek glmsyorum, rnein, ona su soruyu sorabilirim : Seni ldrrsem, ardndan kimse alamyacak ya? Bu 13 ekim sabah kafam gerekten bozuk. Yutunca sarlk olacam pikrik asit tasnn parasna bakyorum. Hastaneye kaldrlrsam, Joseph'in satn aldiqi adamlar

belki beni oradan karabilirler. 14 ekim gn, limondan da sarym. Don Gregorio, avluda beni grmeye geliyor, glgelik bir yerdeyim. Ayaklarm 246 havada, el arabamn iinde yatyorum. abucak, dolambal yollara sapmadan, hi bir sey dsnmeden: . Beni hastaneye yatrrsanz size on bin peso, diyorum. Fransz alsacam. Yalnz on bin peso iin deil; zgrlk uruna bunca zaman bosuna mcadele etmen insan gerekten zyor, biraz da ondan. Yalnz, gazetede kan yazdan tr seni hastanede tutmazlar korkarlar. Bir saat sonra doktor, beni hastaneye kaldryor. Hastanenin zeminine demiyorum bile. Sedye ile cankurtarandan indirilip yerimden kmldatlmadan idrarma baklyor, ok dikkatle muayene ediliyor ve iki saat gemeden cezaevine dnyorum. Gnlerden 19 ekim, persembe. Joseph'in kars Annie, bir Korsikalnn karsyla birlikte geldi. Bana sigara ve tatl getirdiler. Bu iki kadn, dosta szleriyle, iimi ferahlatyorlar. Gzel szleri, saf ve kar

gzetmeyen dostluklar bu ac gn gerekten gnesli bir leden sonraya evirdi. evre adamlarnn dayansmas, 80 de kaldm srece bana ne kadar faydal oldu, anlatamam. Beni karmak iin zgrln ve durumunu tehlikeye atacak kadar ileri giden Joseph Dega'nm borcunu demek imknsz. Yalnz Annie'nin sz, aklma bir sey getiriyor. Aramzda konusurken : Kelebek, diyor, zgrlnze kavusmak iin bir insann yapabilecei her seyi yaptnz. Kader, size kars pek insafszca davrand. Artk 80 i uurmaktan baska areniz kalmyor. Neden olmasn? Bu eski cezaevini neden uurmayaym? stelik btn Kolombiyallara da bir hizmette bulunmus olurum. Cezaevini uurursam belki daha yeni ve temiz bir bina yaparlar yerine. Bir daha grsmemek zere vedalastm bu sevimli kadnlarla psrken, Annie'ye :

 Joseph'e pazar gn gelip beni grmesini syleyiverin, diyorum. 22 Ekim pazar gn Joseph beni bekliyor. Gpegndz, cezaevi duvarn uuracam. Daha nce de szn ettiimiz sahte taksiyle bes bin pesoya anlas. Hergn sabahn sekiziyle aksa 247 mm sekizi arasnda, calle Medellin ardndaki sokakta beklesin. Hi bir sey olmasa da, eline gnde bes yz peso geecek. Bizi karabilirse de bes bin peso, iri yar bir mahkmun srtnda, dinamitin aaca delikten geip taksiye kadar varacam, isin bundan sonras sofre bal. Aksi halde hap yuttuk demektir, baska bir umut kaps kalmyor. Bana gven, diyor Joseph. Saat beste, iki kisinin koltuunda kiliseye gidiyorum. Tek basma dua etmek istediimi sylediimden beni yalnz brakyorlar. Don Gregorio'yu artyorum. Geliyor. Hombre, buradan ayrlmana sekiz gn kald. Sizi bu is iin arttm ya. Sizde on bes bin pesom var. Gitmeden nce arkadasma vermenizi istiyorum, aileme gnderecek. Beni, grevlilerin kt davransndan her zaman korumak zahmetine

katlandnz iin, ltfen bin pesoyu kabul edin. Paralarla bir zamkl seriti bana bugn verirseniz ok sevinirim. Bylece paralar, persembe gn dostumla yollamak zere hazr ederim. Oldu. Geri dnyor ve ortadan kesilmis on iki bin pesoyu bana veriyor, binini de kendine ayryor. Yeniden el arabama uzannca, Kolombiyaly tenha bir kseye aryorum. Son kasmda benimle gelen adam bu. Projemi ona ayor ve beni srtlayp, otuz metre kadar kosturarak taksiye gtrmeyi kabul edip etmiyeceini soruyorum. Yapacana sz veriyor. Dsin bu yan salam. Joseph istediklerimi yapacakms gibi hazrlanyorum. Pazartesi sabah erkenden dusa giriyorum Clousiot ile birlikte her gn arabam sren Maturette, son kasmda bin peso verdiim, beni iyice dven avusu aryor. avus Lopez, sizinle konusmalym. Ne istiyorsunuz? iki bin pesoya, vitesli ve ok gl bir matkapla alt akmak fitili istiyorum. Fitillerin ikisi yarm santim, ikisi bir santim, ikisi de bir buuk santim kalnlnda olmal. Ama zerimde hi para yok. iste size bes yz peso. 248

f Yarr nbet deisirken, saat birde istediklerini alacaksn. Dki bin pesoyu hazrla. Sal gn birde, btn istediklerimi avludaki bos p tenekesinde buluyorum. Bu teneke, nbet deistike bosaltlyor. Dev yapl Kolombiyal dostum Pablo hepsini toparlayp saklyor. 26 Ekim persembe gn Joseph grnmyor. Ziyaret saatinin sonuna doru beni aryorlar. Joseph'-in adna gelen, yasl ve burusuk yzl bir Fransz. Su somunun iinde istediin var, diyor. Taksi iin iki bin peso. Gnde bes yz peso-dan. Tamam m? Sofr yasl bir Perulu, her seyi gze alyor. O yandan kuskun olmasn. Eyvallah. Eyvallah... Ekmek dikkati ekmesin diye, byk bir kt torbann iine sigaralar kibritler, sosisler, bir sucuk, bir paket tereya, bir sise de kara zeytinya doldurmuslar. Torbam karstran kapdaki nbetiye bir paket sigara, kibrit ve iki sosis veriyorum. Bir para da ekmek ver, demez mi? Bu eksikti. Yooo arkadas, ekmei de kendin al. Al sana bes peso, nk bu ekmek altmza yetmeyecek naslsa, bize de alrsn bir zahmet.

Off! Ucuz kurtuldum. Bu herife sosis vermek de nereden aklma geldi! El arabas, bu bas bels polisten hzla uzaklasyor. Ekmek istemesi beni ylesine dehsete dsrms ki hl ter iindeyim. Senlik yarna. Her sey hazr Pablo. Delii, avluya doru knt yapan nbeti kulbesinin altnda amak gerekli. Yukardaki aynasz naslsa seni gremez. Gremez ama duyabilir. ,0 isin de gereini dsndm. Sabah onda, avlunun bu blm glge olur. Bakrclardan biri, bizim birka metre temizde bakr levhay duvara dayayp ekiciyle dzlemeye koyulmal, iki kisi olursa daha da iyi. Her birine bes yz peso veririm. Bu isi yapabilecek iki kisi bul. Buluyor gereken adamlar. iki dostum, durup dinlenmeden bakr dve249 ekler. Nbeti, bizim grltmz duyamaz. Yalnz senin arabanla, nbet kulesinin hemen altnda durup Fransz dostlarnla tartsman gerekiyor. Bylece beni, kars ksedeki nbetiden biraz gizlemis olursunuz.

Delik, bir saat iinde oyuldu. Bakr levhaya indirilen eki darbeleri ve yardmclardan birinin fitile dkt zeytinya sayesinde nbeti hi bir seyden kuskulanmyor. Dinamit, kapsl ve fitil kondu. Dinamit duvardaki kovua kille yerlestirildi. ekiliyoruz, isler yolunda giderse, patlamayla duvarda byk bir oyuk alacak. Nbeti kulesiyle birlikte asa inecek ve ben, Pablo'nun srtnda, taksiye varacam, tekiler de baslarnn aresine bakacaklar. Mantkl dsnlrse, Clousiot Ne Maturette avludan benden sonra bile ksalar, taksiye daha abuk varabilecekler. Fitili ateslemeden hemen nce, Pablo, durumu Kolombiyallara bildiriyor: Kamak isterseniz, birka saniye sonra duvarda bir oyuk alacak. Hemen frlamak gerek, nk polislerin en arkada kalan ve gz nnde bulunanlara ates aacaklar. Fitili atesliyoruz. Mthis bir patlama btn mahalleyi sarsyor. Nbeti kulesi iindekiyle birlikte asa iniyor. Duvarda koca koca yarklar alyor, soka grebilmek mmkn ama bu deliklerden hi biri, avludan kabilmemize yetecek kadar byk deil. Dilediimiz byklkte bir gedik almad. Ancak o an

hap yuttuumu anlyorum. Kaderim, Cayen-ne'e dnmektis. Patlamann ardndan akl almaz bir kargasalk oluyor. Elliden fazla polis avluda. Don Gregorio, bu isin, kimin basnn altndan ktn biliyor. Bueno Frances, bu son olur umarm. Garnizon komutan sinirden deliye dnms, Elarabasnda yatan yaral bir adam da dvdremiyor. Dierlerinin basn derde sokmamak iin, bu isi tek basma dzenlediimi bara bara sylyorum. Alt gardiyan delik desik duvarn nnde, alts avluda, alts da yolda, duvarclar onarm bitirene kadar 250 devaml nbet tutacaklar. Kuleyle birlikte avluya dsen nbetiye, Allahtan bir sey olmams. Kree Dns gn sonra, 30 ekim sabah saat on birde, beyaz giysiler iinde on iki Fransz mubassr bizi Kolombiyallardan devralyor. Yola kmadan nce de, resm bir tren dzenleniyor. Her birimizin kimliini anlamak gerek. Fislerimizi, fotoraflarmz, parmak izlerimizi ve gereken her seyi getirmisler. Kimliklerimiz tesbit ediliyor. Fransz konsolosu, bizi resmen Fransa'ya iade edecek olan Kolombiyal hkimin uzatt zapt imzalamak zere yaklasyor. Orada bulunan herkes, Gyan'dan gelen mubassrlarn

bize gsterdikleri yaknlk karssnda hayretten hayrete dsyor. Ne bir dsmanlk var, ne de kt bir sz. Bizden daha uzun sre kalan dier arkadas aynaszlardan bazlarn tanyor, krk yllk dostlar gibi konusuyor, sakalasyorlar. Kafilenin basndaki binbas Boural, benim salk durumumdan endisede. Ayaklarma bakp gemide tedavi greceimi sylyor. Bizi almaya gelen gemide iyi de bir hastabakc varms. Bu derme atma geminin ambarnda yolculuk, zellikle boucu scak ve bizi Toulon'daki krek cehenneminden kalma prangalara ikiser ikiser vurmalar yznden epey dertli geiyor. Yolculuumuz sresince dikkate deer tek olay, geminin kmr almak zere Trinidad'a uramak zorunda kalmas. Rhtma yanastmzda, ingiliz deniz kuvvetlerinden bir subay ayamza vurulan prangalarn sklmesini istiyor, insanlar deniz stnde giden bir gemiye balamak yasaktr, diyor, Bu olaydan faydalanp, baska bir ingiliz subayn tokatlyorum. Bu hareketimle, beni tutuklayp Trinidad'da gemiden indirmelerini salamaya alsyorum. Ama subay: islediiniz bu ar sutan tr sizi tutuklayp gemiden indirmiyeceim, diyor. Gyan'a dndnzde,

ok daha ar bir ceza ekeceksiniz naslsa. Bos yere adam tokatladmla kalyorum. Hayr, gerekten kaderim Gyan'a dnmek. On bir ay s251 ren kasn, devaml ve esitli mcadelelerin bylesine pis bir sekilde sona ermesi ok ac. Her neyse, esitli servenlerin byk grltsne, btn ac sonularyla beni bekleyen krek cehennemine dnmek zorunda kalsma ramen yasadm unutulmaz anlar benliimden silinecek gibi deil. Az nce ayrldmz Trinidad liman yaknnda, esi bulunmaz Bowen ailesi yasyor. Byk insan, piskopos irene de Bruyne'n topra Curaao'nun da yaknndan geiyoruz. Doal kendiliindenlii iinde en saf ve byk ask tattm Guarjir kzlderililerin topraklarn da gryoruz herhalde. ocuklara zg o akl, bu bulunmaz a tekilerden ayran her seyi tm saflyla grme yeteneini, anlays zenginliini, iyi niyeti, sevgiyi ve temizlii bu kzlderiler-de buluyorum. Ya Gvercinler Adasndaki czzamllar! Korkun bir hastala yakalanan, yine de yreklerinde, bize yardm

etmek iin gerekli soyluluu bulan o sefil krek mahkmlar! iten gelen iyiliiyle Belika Konsolosundan, beni tanmadan hayatn benim iin tehlikeye atan Joseph Dega'ya kadar. Kasm srasnda tandm btn bu insanlar grmek bile kamaa deer. Bu olaanst insanlar tanmakla ruhumu sezginlestir-diim iin, basarszlkla sonulansa da kasm bir zaferdir. Hayr, katma hi pisman deilim. iste Maroni ve amurlu sular. MANA'nn gvertesindeyiz. Tropiklerin gnesi, bu topraklar kasp kavurmaya baslams bile. Sabahn saat dokuzu. Nehrin azn gryorum, hzla ktmz yerden ar ar

ieri giriyoruz. Dostlarm konusmuyor. Grevliler geri dnsn sevinci iinde. Yolculuk sresince hava o kadar kt gitti ki, simdi ilerinden pek ou derin bir soluk alyor. 16 Kasm 1934 iskelede byk bir kalabalk birikmis. Binlerce kilometre uzaa gitmekten ekinmeyen adamlar bekledikleri hissediliyor. Bir pazar gn geldiimizden, pek elencesi olmayan bu topluluk iin bizi karsla252 ' mak aslnda byk elence. Aralarnda konustuklarn duyuyorum : Yaral olan Kelebek. Su da Clousiot. br Maturette... Kampta, alt yz krek mahkmu, barakalarnn nne sralanms. Her grubun basnda bir mubassr ilk gzme arpan Francois Sierra oluyor. Kimseden saklamadan aka gzyas dkyor. Revirin pencerelerinden birine ilismis, bakyor bana. Acsnn gerek olduu hissediliyor. Kampn tam ortasnda duruyoruz. Cezaevi komutan elindeki megafonu azna gtryor. Mahkmlar, kamann gereksizliini gzlerinizle grn. Btn lkeler sizi tutuklayp Fransa'ya iade

ediyorlar. En iyisi uslu durup iyi davranarak gze girmek. Bu bes adam bekleyen nedir, biliyor musunuz? Saint Joseph Adasnda ekecekleri ar hapis cezas, sonra da hayat boyu Salut Adalarna srgn, iste kamakla eide ettikleri sey. Anladnz umarm. Mubassrlar, bu adamlar hcrelerine gtrn. Birka dakika sonra, ok sk denetlenen zel hcrelere yerlestiriliyoruz. Gelir gelmez sisen ayaklarmn tedavisini istiyorum. Clousiot da bacandaki alnn cann ok acttn sylyor. Bir deneme daha yapyoruz... Ya hastaneye yollarlarsa? Francois Sierra, yannda bir mubassrla geliyor. iste hastabakc, diyor aynasz. Naslsn Kelebek? Hastayz, revirde yatmak istiyorum. Seni oraya aldrmaya alsrm ama, yaptklarndan sonra gerek sen, gerekse Clousiot iin imknsz bir sey bu. Ayaklarm ouyor, melhem sryor, Clousiot'-nun bacandaki alya bakp yanmzdan ayrlyor. Aynaszlar basmzda durduundan doru drst konusamadk ama, gzlerinde ylesine byk bir sevgi okunuyor ki allak bullak oldum. Ertesi gn yeniden ayaklarm ovalarken :

 Hayr, diyor, yapacak sey yok. Bir kousa yatrlman salayaym m, ister misin? Geceleri ayana pranga vuruyorlar m? 253 Evet!.. yleyse en iyisi, bir kousa yatrlman. Yine prangaya vurulacaksn ama hi olmazsa yalnz kalmyacaksn. Su sra tek basna kalmak, senin iin korkun bir sey olmal. Kabul. Evet, su sra yalnzla katlanabilmek, eskisinden de g. yle bir haldeyim ki, dsncelerimle gemiste ve gnmzde gezinmek iin gzlerimi kapamam bile gerekmiyor. Yryemediim iin de, hcre olduundan daha beter geliyor. Dste! Yeniden bozulma, rme yolu na girdim. Oysa bundan abucak kurtulabilirdim, denizin stnde zgrle, yeniden normal bir insan olmaya, intikama kosuyordum. Polein, aynaszlar ve savc lsnn borcunu hi bir zaman unutmamam gerekir. Patlayc dolu sand, Emniyet Mdrl kapsndaki

polislere vermenin gerei yok. Basmda kasket, bir Vagon-Li Cook grevlisi klnda gelirim. Sandn stnde byk bir etiket: Komiser Benoit, 36 Orfevres Rhtm Paris (Seine). Sand elimle toplant salonuna karacam, saatli bombay da iyice hesaplayp kuracamdan oradan iyice uzaklastmda patlayacak. Basarszla uramam imknsz. Gereken zm yolunu bulmak beni ok rahatlatyor. Savcnn dilini koparacak zamanm naslsa var. Nasl koparacam henz kararlastrmadm ama o isi de simdiden hallolmus sayyorum. O orospu dili, para para koparacam. Simdilik yapacam ilk sey ayaklarmn iyilesmesini salamak. Mmkn olduu kadar ksa srede yrmem gerekiyor. ay sonra mahkeme karssna kacam, aydan evvel olmaz. Bir ay iinde yrrm, bir ay da kama hazrl srer, sonra eyvallah beyler. Hedef Dngiliz Honduras'. Ama bu kez kimse beni enseleyemez. Dn, dnsmzden gn sonra beni kousa yatrdlar. Burada krk kisi harp divanna kmay bekliyor.

Kimi soygun, kimi yama, kundaklk, cinayet, cinayete tesebbs, kama tesebbs, kimi de insan eti yemekle sulanyor. Kousta, yirmiser ran-zalk iki dizi var. Her dizide bulunan yirmi mahkm, uzunluu on bes metreyi bulan demir ubua ayaklarndan zincirli. Aksamn altsnda koca halkalar zlyor, btn gn oturabilir, dolasabilir, maa kz oynayabilir, kousun ortasnda uzanan iki metre genisliindeki geitte tartsabiliriz. Gndzleri sklacak vaktim olmuyor. Herkes, kas hikyemi dinlemek iin, gruplar halinde yanma geliyor. Guajiro kabilesini, Lali ve Zoraimay kendi isteimle braktm syleyince, hepsi deli diye baryorlar. Hikyemi dinleyen bir Parisli:

 Ne aryordun dostum? diyor. Tramvaylar m? Asansrleri mi? Sinemay m? Elektrik sandalyesini isleten yksek gerilimli akmyla elektrik sn m? Ya da Pigalle alanndaki havuzda ykanmak m istiyordun? Delirmissin sen, diye devam ediyordu Pa-ris'li, birbirinden esasl iki kar arasnda yasyorsun, sevimli bir plaklar topluluunun iinde ve doann gbeinde rlplaksn. Kaynt bol, iiyor, avlanyorsun; deniz var gnes var, scak kum var, bedavadan sunulan gerek inciler var, bundan iyisini nereden bulacaksn? Sylesene, nereden bulacaksn? Otomobillerin altnda kalmamak iin kosarak karsdan karsya gemek, kira, terzi borcu, elektrik ve telefon faturas, cann ektiinde bir otomobil paras demek, alktan gebermiyecek kadar para kazanabilmek zere memur ya da hamal olarak sabahtn aksama dek alsmak iin mi katn oradan? Seni anlamyorum aa! Gn yedi kat stndesin de, hayatn tm dertlerinden baska bir de pesinden kosan btn aynaszlar atlatmak zorunda bulunduun cehenneme dnyorsun.

Fransz kan damarlarnda daha taze tabi, her ynnle alaldn hissedecek zaman bulamadn. Ben on yl krek cezas ektikten sonra seni anlayamyorum. Her neyse, aramza hos geldin. Yeniden kamak niyetinde olduuna gre de bizim yardmlarmza gvenebilirsin. Doru deil mi dostlar? Kabul ediyor musunuz? Hepsi de, kabul diyor. Onlara tesekkr ediyorum. Bunlar tehlikeli adamlar, aka belli, i ie ya-sayp kmzda para dolu bir tp tasdmzdan 254 255 beklenmedik anda birini ldrmek pek g olmasa gerek. Gndz, belirli bir para karsl, kilidin anahtarn elinde tutan Arabn, zinciri iyi kapamamas yeter. Gece, cinayeti isleyecek olan zincirden kurtulur, tasarlad isi bitirdikten sonra da dner ve ayan demir ubua rapteden zincirin ucundaki iri halkay skca kapar. Arap da, dolayl yoldan su orta saylaca iin, enesini tutmak zorunda kalr. Geri dneli hafta oluyor. Bu hafta ok abuk geti, iki ranza dizisini ayran geitte, demir ubua tutunarak biraz biraz yryebiliyorum, ilk denemeleri yapmaktaym. Geen haftaki sorgu srasnda, kaarken bayltp silhlarn aldmz aynasza rastladm. Geri dnsmze ok sevindikleri beili, gnn

birinde grevli olduklar kesime dseceimizi umuyorlar. nk bizim kasmzdan sonra, n de ar cezalara arptrmslar: Alt aylk Avrupa izinleri iptal edilmis; maaslarna ek olarak verilen bir yllk smrge denei de kesilmis. Bu kadar, raslasmamzn pek tatl gemediini gstermeye yeter. Sorguda, bizi tehdit ettiklerini de belirtiyor, zapta geirilmesini istiyoruz. Arabn tutumu nnkinden daha iyi. Gerei sylyor yalnz, tabi Maturette'in oynad rol gizliyor. Sorgu hkimi yzbas, tekneyi bize kimin bulduunu renmek iin ok alst. Uydurma hikyeler anlatp kendi elimizle sal yaptmz syleyerek adamn iyice gznden de dstk. Mubassrlara saldrdmz iin, bana ve Clou-siot'ya bes yl, Maturette'e de yl verilmesine alsacan syledi. Sizin adnz Kelebek olduuna gre bana gvenebilirsiniz, kanatlarnz koparacam. Uzun sre kolay kolay uamyacaksnz. Korkarm adam hakl. Mahkemeye kmamza iki ay kald. Tpn iine, ucu zehirli bir - iki ok yerlestirmediime o kadar

pismanm ki. Zehirli oklarm yanmda olsa, belki hcrelerin bulunduu yerde bir sey yapabilirim. Simdi, her geen gn gelisme kaydediyorum. Gitgide daha iyi yrmekteyim. Francois Sierra, sabah aksam ge256 lip kfuruyla ayaklarm ouyor. Bu ziyaret - masaj lar hem ayaklarm rahatlatyor, hem de moralimi ykseltiyor. Dnsann hayatta bir dostunun bulunmas ne iyi! Uzun sren servenimizin, krek mahkmlar asnda bize byk sayg beslenmesine yol atn gryorum. Bu adamlarn arasnda, rahat rahat yasayabileceimi hissediyorum. Paramz almak iin dizi ldrmeyecekleri belli. ounluun byle bir seyi kabul etmiyecei ve sulularn ldrlecei anlaslyor. Hepsi bize saygdan te bir esit hayranlk bile duyuyorlar. Aynaszlar bayltmaya cesaret edisimiz bizi, her seyi yapmaya hazr kisiler olarak gsteriyor. Gvenlik duygusu ok ilgin. Her geen gn, biraz daha uzun sre yryorum. Birlikte yattm mahkmlar, Sierra'nn brakt illa yalnz ayaklarm ovalamakla kalmyor, uzun sren bir hareketsizliin uyusturduu bacak kaslarma da masaj yapyorlr. Karncalara Atlan Bir Arap.

Yattm kousta kimseyle konusmayan, iki sessiz adam var. Neredeyse birbirlerine yapsms, yalnz aralarnda ve ok alak sesle konusuyorlar, kimse dediklerini duymuyor. Bir gn, Sierra'nn getirdii Amerikan sigaralarndan bir paketi onlardan birine veriyorum. Tesekkr ettikten sonra : Francois Sierra senin dostun mu? diye soruyor. Evet, en iyi dostum, diyorum. Belki bir gn, isler iyice sarpa sardnda, mirasmz onun araclyla sana gndeririz. Ne miras?

 Arkadasmla birlikte giyotine gidersek, para dolu tpmz sana brakmay kararlastrdk. Yeniden kamana yardm dokunur. Francois Sierra araclyla gndeririz. lme mahkm edileceinizi mi sanyorsunuz? Sanmyoruz, eminiz neredeyse. kelebek 257/17 lme mahkm edileceiniz mutlaksa neden koustasnz? Kurtulmamz ok uzak ihtimal. Hcrede yalnz kalrsak intihar etmemizden korkuyorlar. Mmkn. Nedir suunuz? Arabn birini et yiyen karncalara attk. Ellerinde su gtrmez deliller bulunduu iin bunu sana sylyorum. Sust yakalandk. Nerede oldu bu is? Sparouinu koyundan sonraki lm kampnda, 42. Kilometrede. Arkadas da yanmza yaklasyor, bu adam Toulouse'lu. Bir sigara da ona veriyorum, tam karsma kyor. Kimsenin kisisel grsn sormadk, diyor yeni gelen, ama bizim hakkmzdaki dsncelerini merak ediyorum.

 Arap da olsa, canl bir adam karncalara neden yedirdiinizi bilmezsem, grsm nasl syleyebilirim? Her seyi bastan sona renmeliyim ki bir yargya varabileyim. Anlataym, diyor Toulouse'lu. 42. kilometre kamp, Saint - Laurent'dan krk iki kilometre tede ve ormann iindedir. Oradaki krek mahkmlar, her gn bir metrekp sert odun kesmek zorundadrlar. Her aksam da kesip dzenli bir sekilde yerlestirdiin odun ynnn yannda durup beklemen gerekir. Yanlarnda yardmc Araplarla birlikte mubassrlar gelir ve grevini yapp yapmadna bakarlar. Kabul edilirse, her odun yn krmz, yesil, ya da sar boya ile isaretlenir. Kabul islemi de gnne gre deisir. Eer odunun tm sertse isini grms saylrsn. Daha iyi sonu alabilmek iin mahkmlar, iki kisilik gruplar halinde alsrlar. ou kere, gnlk bir metrekplk odun toplanmaz bile. Byle gnlerin aksam da, a karnna hcreye atarlar, sabah yine bir sey vermeden ise kosarlar. Bir gn nceki eksiini tamamladktan baska, stne o gnn bir metre kp odununu da salaman zorunludur. Biz iki arkadas, kpekler gibi gebermek zereydik. Gn getike gszlesiyor, gszlestike de

258 isimizi yapamaz oluyorduk. Bir de stelik, basmza zel bir muhafz dikmislerdi. Mubassr deildi bu adam, Arap gardiyanlardan biriydi. Bizimle birlikte santiyeye geliyor, rahat bir yer bulup oturuyor, sr sinirinden krbac bacaklarnn arasnda durmadan kfrediyordu, imrenelim diye de, yemeini, azn saprdatarak yiyordu. Ksacas, her gn byk iskence ekiyorduk. Kamak iin hazrladmz, iinde er bin frank bulunan iki tpmz vard. Gnn birinde Arabi satn almaya karar verdik. Durumumuz daha da beterlesti. Neyse ki, ikimizde bir tp olduunu sanyordu. Bulduu yol da ok basitti : rnein, elli franga nceki gn kabul edilen ynlardan odun almamza gz yumuyor, biz de zerine boya bulasmams olanlar seip bir metrekp tamamlyorduk. Bylece, elli, yz derken bizden iki bin frank szdrd. Eksiimizi tamamladmz grdklerinde, Arabi basmzdan aldlar. Bunca paramz gtrdne gre de, bizi ele vermiyeceini dsnerek ormanda dolasp kabul yaplms ynlar aryor ve Arapla yaptmz

isi srdryorduk. Bir gn gizlendi, odun alp almadmz anlamak iin bizi adm adm izledi. Sonra da kt ortaya: Ha haa! Sen var hep odun almak, ama para yok! Bana vermek yz elii frang. Yoksa ben seni ihbar etmek. Bize gzda verdiin dsnerek kabul etmedik. Ertesi gn yeniden ortaya kt. Ya paray verirsin, ya da bu aksam hcreye gidersin. Yine reddettik, leden sonra, yannda aynaszlarla dnd. Korkuntu Kelebek yaptklar! Dkimizi de soyduktan sonra, odun aldmz ynlarn nne gtrdler. Pesimizde bu vahsi herifler, Arabn sr sinirinden krbac srtmzda saklayarak, kendi yknlarmzi bozup aldmz odunlar yerlerine yerlestirmek zorunda brakldk. Bu dehset verici kovalama, a ve susuz tam iki gn srd. Sk sk dsyorduk. Arap tekmeleyerek, krbacyla vurarak bizi ayaa kaldryordu. Sonunda yere uzandk, parmamz oynatacak halimiz kalmamst. Bizi yerimizden nasl kaldrd biliyor musunuz? Ates sineklerinin iin259

de yasad, esek ars yuvalarn andran bir bcek yuvas buldu. Yuvann asl olduu dal kesti ve stmze dsrd. Acdan deliye dnp yerimizden kalkmakla kalmadk, lgn gibi de kostuk. Ne kadar ac ektiimizi anlatabilmemize imkn yok. Esek ars adam soktuunda nasl actr bilirsin. Elli, altms yerinden sokulduunu dsn. Bu ates sineklerinin sokmas da esek anlarnnkinden beter. Bizi on gn, ekmek ve suyla bir hcrede braktlar sineklerin soktuu yerlere de il mil srmediler, stne sidik srdmz halde, gn boyunca btn vcudumuz yand durdu. ,On kadar ates sineinin

stne ulland sol gzm kaybettim. Bizi yeniden kampa attklarnda, teki mahkmlar yardm etmeye karar verdi. Her biri, ayn boyda kesismis bir sert odun paras vermeyi kabul etti. Bu, asa yukar bir metrekp ediyor ve bize byk lde yardm dokunuyordu. nk ikimizin, ayrca bir metrekp daha toplamas gerekiyordu. Bizden isteneni yaptk ama, bin glkle. Yavas yavas gcmz-kuvvetimiz yerine geldi. ok yemek yiyorduk. Derket et yiyen karncalardan yararlanarak, Araptan cmz almak aklmza geldi. Sert odun ararken otlar arasnda kei byklnde bir karacay yiyen karncalarn kocaman yuvasn bulduk. Arap pesimizde dolasmaya devam ediyordu. Gnn birinde, balta sapn kafasna vurup onu baylttk. Sonra da bacandan sryerek karnca yuvasnn yanna getirdik. rlplak soyduktan sonra yere yatrdk, odun balamaya yarayan iplerle de kollarndan ve bacaklarndan bir aaca baladk. Baltann ucuyla, avdesinin esitli yerlerinde yaralar atk. Barmamas iin azna ot doldurup bir bezle

skca baladk ve beklemeye kovulduk. Bir sopayla yuvay iyice drtkleyip karncalarn sopann stne dolmasn saladktan sonra, bu karncalar Arabn stne silkeledik. Hemen saldrya getiler. ok uzun srmedi. Yarm saat sonra, gvdesi binlerce karncayla kaplanmst. Sen hi et yiyen karncalar grdn m Kelebek? Hayr, hi grmedim. Ben yalnz iri, siyah karncalar grdm. 260 Et yiyenler minicik ve kan rengindedir. Gzle grlmeyecek kadar ufak et paralar koparr ve yuvalarna tasrlar. Biz ates sineklerinden o kadar ac ektik, dsn binlerce karnca tarafndan canl canl paralanan o Arap ne ekti. Can ekismesi tam iki gn ve bir sabah srd. Yirmi drt saat sonra iki gznn yerinde birer ukur kalmst. intikam alrken herife aman vermediimi kabul ediyorum ama, onun bize yaptklarn da dsnmek gerek. lmeyisimiz bir mucizeydi. Tabi Arabi arkadaslar ve dier aynaszlar harl harl aryor, kaybolusuna bizim yabanc olamyacamz dsnyorlard. Kalntlarn gmmek iin, bir alln iinde amaya basladmz ukuru, her geen gn biraz daha

bytyorduk. Arabn yerini daha bulamamslard ki, aynaszlardan biri ukur kazdmz fark etti. Yola koyulduumuzda, ne yaptmz anlamak iin bizi izliyordu. Onun yznden yakay ele verdik. Bir sabah, ise kar kmaz, neredeyse iskeleti ukura doru srklyorduk ki (karncalarn bizi srmamas iin srtmzda tasmaktan vaz gemistik). Arap gardiyanla iki mubassr karsmza kverdi-ler. iyice gizlenip sabrla onu gmmemizi beklemislerdi. Dste bu kadar! Biz Arabi nce ldrp sonra karncalara yedirdiimizi syledik, iddia makam, adl tabibin raporuna dayanarak Arapta hi bir lmcl yara bulunmad, onu diri diri ldrttmz zerinde durdu. ' Bizim avukatlmz yapan aynasz (mubassrlar, Gyan'da su isleyen mahkmlarn avukatln da yaparlard), grsmz kabul edilirse kellemizin kurtulacan syledi. Aksi halde sonumuz giyotindi. Akas pek umudumuz yok. Bu nedenle ben ve arkadasm, haber vermeden seni miras olarak setik. Btn yreimle, mirasnza konmamay dilerim. Birer sigara yaktk. Bir sey syleyecek misin? gibilerden bana baktklarn grdm. Bakn aalar, dedim, hikyeden nce bana 261

sorduunuz sorunun cevabn beklediinizi biliyorum. Yaptnz isin doru olup olmad hakknda, erkeke bir yargya varmam istiyorsunuz. Kararma etkisi olmayacak iki sorum daha var: Koustakile-rin ounluu bu mesele hakknda ne dsnyor ve neden hi kimseyle konusmuyorsunuz? ounluk, onu ldrmekte, yerden ge kadar hakkmz olduuna inanyor ama canl canl karncalara yedirmemizi onaylayamyor. Kimseyle konusmaysmzn nedenine gelince, bir gn, isyan ederek kama frsat kt ama hi biri bu ise yanasmad. O yzden hepsiyle selm sabah kestik. Grsm syleyeyim dostlar. Siz, Arabn yaptn kendisine yz katyla detmekte yerden ge kadar haklsnz. Ates sinei yuvasn zerinize dsrmek baslanamyacak bir sey. Giyotine giderseniz, hi durmadan bir tek seyi dsnn : Basm kesilecek, yere diz kp kellemi ban altna uzatmakla ban boynuma inmesi arasnda geecek sre yarm dakika. Onun can ekismesi altms saat srd. Yine

ben kazanlym. Koustakilere gelince, hakl olup olmadnz bilmem. nk o gn a-yaklanmann kama sonucu vereceini dsnrsnz. Dierleri bu grste olmayabilirler, te yandan, ayaklanma srasnda, nceden dsnmediiniz halde her an birini ldrebilirsiniz.. Oysa buradakiler iinde, kellesi tehlikede olan Graville kardeslerle sizden baska kimse yok : Dostlar, her zel durum, kanlmaz olarak deisik tepkilere yol aar. Konusmamzdan memnun kalan iki zavall adam ekildi ve benim iin bozduklar suskunluklarna gml sessizlik iinde yasamaya devam ettiler. Yamyamlarn Kas Tahta basa yediler! Tahta bacak yahnisi, biiir! Ya da iyice inceltilen ve kadn sesine benzetilen bir sesle : Ahbas, iyi pismis, bibersiz bir insan eti yap! Karanlk peelerde, bu cmlelerin deilse bir ikisinin bararak sylendii sk. sk grlrd.

Clousiot ile ben, karanlkta neden ve kimin iin byle bardklarn bir trl anlyamazdk. 262 Bugn, leden sonra, esrar perdesi araland. Olaya karsanlardan biri kasa uzman La Ciotad'l Marius bana olup bitenleri anlatt. Babas Titin'i tandm renince, benimle konusmaktan ekinmedi. Servenimin bir blmn ona anlattktan sonra, ok olaan bir tepkiyle sordum : Sen ne yaptn? Ben, dedi, ok pis bir ise bulastm. Korkarm, ufak bir firar yznden bes yl yiyeceiz. Yamyamlarn kas denen olaya ben de karstm. Hani geceleri bardklarn duyuyorsun ya : Tahtabaca yediler... ya da Yahni veeer... falan diye. Graville kardesler iin sylyorlar hep o szleri. 42. kilometreden alt kisi tymstk. Aramzda, otuz, otuz bes yaslarnda Lyon'lu iki kardes olan Dede ve Jean Graville, Marsilya'ya yerlesmis bir Na-poliii, La Ciotad'l olan ben, Angers'li ve tek baca tahta olan bir herif, bir de tahtacaklyla yasayan yirmi yaslarnda gen bir olan vard. Maroni'den ktk ama bir trl rotamz tutturamadk, bir ka saat sonra Hollanda Gyan kylarna dstk. Karaya vurduumuzda

ne yiyeceklerimizi kurtarabildik, ne de baska bir seyi. Neyse ki giysilerimiz salamd, kendimizi ormann gbeinde buluverdik. Bulunduumuz yerin kumsal olmadn ve denizin balta girmemis ormann iine doru ilerlediini sylemem gerekli. Kknden kopup devrilen, ya da dalgalar tarafndan sklp birbirine geen aalar yznden ormann derinliklerine girmek ok g, hatt imknszd. Gn boyu yryp karaya vardk. Sonra gruba ayrldk : Graville kardesler ben ve Guesepi, tahta bacakla dostu deisik ynlerde yola dstk. Tam on iki gn sonra, yola ktmz noktada Graville kardesler ve Guesepi ile bulustum. Her yan bataklkla kaplyd, geit bulamamstk. Halimizi anlatmann gerei yok sanrm. On gn bir takm aa kkleriyle taze filizlerden baska sey azmza koymams, alktan, yorgunluktan bitik parmamz oynatamayacak hale gelmistik. Benimle Guesepi'nin, son gcmz toplayp kyya inmemiz ve oradan ilk geecek Hollanda sahil muhafaza gemisinin grebilmesi iin yksek aalardan birine gmlek asmamz kararlas263 ti. Graville kardeslerse, birka saat dinlendikten sonra, dier iki kisinin izini arayacaklard.

Her grup ilerledike getii yerdeki dallar kracandan, birbirimizi bulabilmemiz pek zor deildi. Aradan birka saat gemisti ki Graville kardesler tahtabacan ortaya ktn grdler. Nerede kk? Yryemiyordu, epey uzakta onu braktm. Yaptn ok asalk bir sey. k Brakmam o istedi. Tam o sra, Dede, tek ayanda olann pabucunu grmez mi? Bir de stelik, ocuun pabularn giymek uruna onu yalnayak braktn ha? Seni tebrik ederim! stelik bizim gibi bitik de deilsin. Bakyorum keyfin yerinde ha? Karnn doyurduun anlaslyor. Evet, yaral bir maymuna rastladm. Ksmetin varms, diyen Dede elde bak yerinden kalkt. nk, Tahtabacan torbas, ona dolu gibi gelmisti. A torban. Bakalm iinde ne var? Torba aldnda bir et paras grnd. Bu da nesi? Maymundan bir para. itolu it, karnn doyurmak iin olan ldrmssn! Hayr Dede, yemin ederim ki deil. Yorgunlua dayanamayp ld. Ben de kck bir parasn yedim.

Basla beni. Szn bitirmemisti ki, Dede'nin ba karnn desiverdi. Dede ldrd adamn stn ararken deri bir kese, kibrit pleri ve st eczal bir kibrit kutusu paras buldu. Ayrldklarnda, Tahtabacan kibritlerini paylasmams olmann verdii kzgnla alk da eklenince, atesi yakp basladlar herifi tknmaya. Guesepi slenin tam ortasnda geldi. Onu da buyur ettiler. Guesepi istemedi. Denizin kysnda pavurya ile i balk yemisti. Oturdu ve yemee katlmadan, Graville kardeslerin etleri atesin stne dizmelerini, hatt lenin tahta bacayla atesi canlandrmalarn izledi. Neyse, Guesepi, Gravile kardeslerin, iki gn sreyle insan eti yediklerini gzleriyle grd, daha ok nereleri setiklerini bile rark etti : Baldrlarndan kalalarndan ve kaba etlerinden hoslanmslard. Ben, diye devam etti. Marius, hl deniz kysmdaydm; Guesepi'nin geldiini grdm. Sapkamzn iine balk ve pavurya doldurduk. Graville kardeslerin atesinde pisirmeye kostuk, ly grmedim, uzaa srklemis olmalar gerekiyordu. Ama atesin kysnda kllerin stnde duran birka et parasna rastladm.

 gn sonra sahil muhafaza bizi bulacak ve SaintLaurent-du-Maroni yetkililerine teslim edecekti.

Guesepi dilini tutmay beceremedi. Bu koustaki herkes, aynaszlar bile olay duydular. Sana anlatmamn nedeni, herkes tarafndan bilinmesidir. Graville kardesler huysuz tipler olduundan, geceleri ikisiyle de herkes grgr geiyor. Bizi resmen, kamakla suluyorlar ama yamyaml da arlatc sebep olarak ileri sryorlar, isin kt yan, kendimi korumak iin baskalarn sulamak zorunda olusum; bu da imknsz. Guesepi dahil, sorgu yargcnn karssnda herkes olay inkr ediyor, iki kisinin ormanda kaybolduunu sylyorlar, iste durumum Kelebek. Sana acdm dostum, nk ancak baskalarn sulayarak kendini kurtarabilirsin. Bir ay sonra, Guesepi, gece yars kalbine giren bir bakla ldrlyordu. Onu kimin ldrdn herkes, kolaylkla kestirebilirdi tabi. Dste, beraberindeki olan yedikten sonra arkadaslarnn eline dsen ve tahta bacann atesinde pisirilerek yamyamlar tarafndan yenen adamn gerek hikyesi. Bu gece, demir ubuun baska bir ksesinde yattm. Koustan ayrlan birinin yerindeyim, teki mahkmlar

arasnda kendine yol aan Clousiot da yanmda. Yattm yerden, sol ayam zincirle ubua bal da olsa, oturarak avluda olup bitenleri grebiliyorum. 264 265 Sk bir denetim salanms, devriyeler eskisinden ok farkl. Hi durmadan birbirini izliyor, bir blk mubassr giderken karsdan dierleri geliyor. Ayaklarmn stnde durabiliyorum, ama yamur yadnda aryor. Yeniden kaabilirim ama nasl? Kousun penceresi yok, demir teller yerden tavana kadar ykseliyor. Kuzey dou rzgrnn ieri rahata girebilmesini salayacak sekilde yaplms. Bir hafta sreyle gzlyorum ama kamak iin en ufak bir yol bulamyorum, ilk kez, Saint-Joseph adasnda beni hcreye kapayacaklarn aklm kesiyor. Saint-Joseph adas korkun bir yer. ,Oraya insan yiyen ad veriliyor. Seksen yldr Saint-Joseph'e atlan mahkmlardan biri bile kamams. Tabi, yenilgiye uramay kabullenmek beni, gelecei dsnmeye zorluyor. Yirmi sekiz yasndaym, savc yzbas benim bes yl hcre cezaima arptrlmam istiyor. Daha hafif bir cezayla paay kurtarmam imknsz gibi. Hcreden ktmda otuz yasnda olacam.

Tpmde daha ok para var. Bildiim kadaryla kaamayacam anlyorum ama, kaamasam bile salam kalmann yolunu aramalym. Bes yllk hcre cezas delirmeden dayanlmas g bir ceza. Bu nedenle, cezamn ilk gnnden baslyarak iyi beslenmeyi, belirli ve ok yanl bir program gereince kafam mesgul etmeyi tasarlyorum. Hayal kurmaktan, zellikle intikam hayallerinden mmkn olduu kadar kanmam gerek. Simdiden, beni bekleyen cezay byk bir basaryla atlatmaya hazrlanyorum. Evet, hevesleri kursaklarnda kalacak. Hcreden gl, kafa ve vcuta sapasalam kacam. Bu hareket plnn hazrlamak, beni bekleyeni i rahatlyla kabullenmek iyi geliyor. Kousa dolan meltem herkesten nce beni oksayp ferahlatyor. Clousiot, konusmak istemediim anlar iyi biliyor. Bu nedenle de azn amyor. Durmadan sigara imekle yetiniyor. Birka yldz grnyor. Soruyorum ona : Yattn yerden yldzlar gryor musun? Evet, diyor biraz ne eilerek. Bakmamak 266 daha iyi, buradan katmz sra grdmz yldzlara pek benziyor da.

 zme kendini, yeniden katmzda milyonlarcasn greceiz. Ne zaman? Bes yl sonra m? Clousiot, geirdiimiz bir yl, basmza gelen btn o servenler, tandmz iyi insanlar bes yl hcre cezasna demez mi? Kamamay ve geldiinden bu yana hep adalarda kalmay m yelerdin? Bizi bekleyen ceza ok ar, pismanln bu yzden mi? Aka cevap ver, pisman msn, deil misin? Kelebek, unutma ki ben, kzlderililerin yannda yedi ay kalmadm. Seninle birlikte gelseydim senin gibi dsnecektim ama, o sreyi hapiste geirdim, zr dilerim, unutmustum, samaladm, memnunun-,, nk ben de unutulmaz anlar yasadm. Hayr samalamadn, yine de katmza memnunum, nk ben de unutulmaz anlar yasadm. Yalnz, Saint-Joseph adasnda bizi bekleyenleri dsndke korkuyor, bes yllk hcre cezasnn sonunu getirebileceimizi pek sanmyorum. Bunun zerine kararm dostuma aklyorum, olumlu bir tepki gsteriyor. Benimle birlikte dostumun da glenmesi hosuma gidiyor. Mahkeme karssna kmamza on bes gn var. Sylentilere baklacak olursa,

asker mahkemeye baskanlk edecek binbas ok sert, ama drst bir adamms. Ynetmenliin palavralarna kulak asacak gibi deilmis. Bu aslnda iyi bir haber. Maturette geldiimizden beri hcrede yattndan kendisiyle konusamadk, ama Clousiot ile ben avukat istemiyoruz, mz adna konusup savunma yapmam kararlastrlyor. Mahkeme

Bu sabah, sinekkayd tras edilip salarmz sfr numara kesildi, srtmza krmz izgili yeni giysiler, ayaklarmza pabular geirildi. Avluda, mahkeme karssna karlmay bekliyoruz. Clousiot'nun als on bes gn nce karld. Topal kalmad, rahata yryebiliyor. 267 Asker mahkeme pazartesi gn alsmaya baslad. Cumartesi sabahndayz, bes gndr esitli dvalara baktklar anlaslyor. Karncal adamlarn durusmas btn bir gn ald. ikisi de lme mahkm edildiklerinden, kendilerini bir daha grmedim. Graville kardesler bes yla hkm giyiyor (yamyamlk olaynn delili bulunmadndan). Onlarn durusmas da yarm gnden fazla sryor. Geri kalan sulular da drt ya da bes yllk cezalara arptrlyor. Genellikle, mahkeme karssna kan on sana verilen cezalar ar ama ok ok ar saylmaz. Durusma saat yedi buukta baslyor. Yannda yasl bir piyade yzbass ve gen bir temenle, svari binbass niformas giymis yarg grndnde biz mahkeme salonundayz. Mahkeme heyetinin sanda oturan yzbas, cezaevi ynetmenliini temsil ediyor. Savclk grevi onda. Charriere, Clousiot, Maturette olay.

Mahkeme heyetinin drt metre kadar uzandayz. Krk, krk bes yaslarnda, l rzgrndan kararms yz, krlasms sakaklaryla binbasy inceleyecek zaman buluyorum. Kara gzlerin stnde gr kaslar var, bu gzel gzler bizimkilerin iine bakyor. Tam bir asker. Baksnda ktlkten eser yok. Bizi inceliyor, birka saniyede tartyor. Bakslarm onunkilerden bir sre karmyor, sonra isteyerek nme eiyorum. Cezaevi ynetmenliini temsil eden savc yzbas, daha bastan asr gidiyor. Bu yzden de kaybedecek. Nbetilerin bayltlmasn cinayete tesebbs olarak gsteriyor. Arabn, yumruklarmzdan lmemesini mucize diye tanmlyor. Krek cehennemi varolal beri, Fransa'ya srlen lekeyi en uzaa q-tren mahkmlar, diyor bizlere. Bylece ikinci bir hata daha isliyor. Kolombiya'ya kadar sayn baskan, iki bin bes yz kilometre teye gitti bu adamlar. Trinidad, Curaao ve Kolombiya'da bir ok insan, Fransz cezaevlerinin ynetmenlii konusunda kimbilir ne yalanlar dinlediler. ikisi iin sekiz yl istiyorum! Cinayete tesebbsten bes yl, katklar iin de yl. Maturette'e ge268

line, kamaya tesebbsten onun da yla arptrlmasn sizden bekliyorum. Sorusturma sonucu, cinayet tesebbsne katlmad anlasld. Baskan : Mahkeme heyeti, bu uzun serveni mmkn olduu kadar ksaca dinlemeye hazrdr. Maroni blmn atarak, Trinidaa'a kadar yaptmz deniz yolculuunu anlatyor, Bowen ailesi ve bize yapt iyiliklerden sz ediyorum. Trinidad polis sefinin szlerini tekrarlyorum : Fransz adaletini yarglamak bize dsmez ama tutuklularn Gyan'a gnderilmesini onayiamyor, bu nedenle de size yardm ediyoruz Curaao, Peder irene de Bruyne, florin dolu kese olay, sonra neden ve nasl Kolombiya-ya ayak bastmz. Ksaca kzlderililer arasnda yasadm hayat zetleyiveriyorum. Baskan, szm kesmeden beni dinliyor. Yalnz kzlderilerle yasadm hayat onu pek ilgilendiriyor, oradaki hayatmla ilgili birka sey soruyor. Ardndan Kolombiya zindanlar, zellikle Santa Marta'daki yeralt hcrelerine sra geliyor. Tesekkr ederiz, hikyeniz mahkeme heyetini uyard ve ilgiyle izlendi. On dakikalk bir ara veriyoruz. Sizi savunacak kimse gremiyorum. Neredeler? Savunacak kimsemiz yok. Arkadaslarm adna savunma yapmama izin vermenizi diliyorum.

 Ynetmelik kars deil, yapabilirsiniz. Saolun. Bir eyrek sonra oturum yeniden baslyor. Baskan : Charriere, mahkeme heyeti arkadaslarnzla kendinizi savunmanz kabul etti. Yi^e de. ynetmenlik temsilcisine saygszlk ederseniz sznz kesmeye kararlyz. Kendinizi dilediiniz gibi savunabilirsiniz ama, kimseye hakaret etmemek sart. Buyurun. Sayn heyetinizden, cinayete tesebbs sulamasn kabul etmemenizi diliyorum. Dnanlacak yan olmad gibi bunu ispatlayacam da : Geen yl ben yirmi yedi yasndaydm, Clousiot da otuz. Fransa'dan yeni gelmistik, gcmzn doruundaydk. Boylarmz bir yetmis drt ve bir yetmis bes. Arabn ve nbetilerin basna, sktmz demir karyola ayakla2S3 ryla vurduk. Dlerinde ar yaralanan yok. Demek ki, mmkn olduu kadar az zarar vermeyi dsnp baylmalar iin byk bir dikkatle vurmus ve dsndmz seyi basarmsz, iddia makam .yatak ayaklarnn bezlerle sarl olduunu ya bilmiyor, ya da bil-memezlikten geliyor. Meslekten gelme askerlerden kurulu sayn mahkemeniz, kasaturann yanyla bir adama vurulsa ne olacan herkesten iyi

bilir. Bir de, kaln kayola ayayla vurulduunu dsnn. Baylttmz drt kisiden, hi birinin hastaneye yatmadn, sayn heyetinize hatrlatrm. Mebbet hapis cezasna arptrldmdan, benim kamam daha hafif bir cezaya arptrlms kisilerin firarndan ok daha ayr zellikler tasr, ok daha hafif cezay gerektirir. Bu yasta, hayata bir daha dnmemeyi kabullenmek ok g istir. Heyetinizin bize anlays gstereceini umuyoruz.

Baskan yardmclaryla fsldast, sonra tokma-yia krsye vurdu : Sanklar, ayaa kalkn! mz de dimdik, bekliyoruz. Baskan : Mahkeme heyeti, cinayete tesebbs suunu kabul etmedi. Dolaysyla bu ynden bir ceza verilmesi sz konusu deildir. Katnz iin de ikinci derecede sulu grldnz. Bu sutan, mahkeme sizi iki yl hcre cezasna arptryor. Salonda, mahkemeyi izleyen aynaszlar neye uradklarn anlayamadlar. Arkadaslarmzn bulunduu binaya dndmzde herkes memnundu, kimse bizi kskanmyordu. Daha ar cezalara arptrlanlar bile, talihimizden tr bizi kutluyorlard. Francois Sierra beni kucaklamaya geldi. Sevinten lgna dnmst. 270 ALTINCI DEFTER SALUT ADALAR! ADALARA GELDSDMDZ YARIN, Sault Adalarna gitmek zere yola kyoruz. Btn abalarma ramen, iste, bu kez, hayat boyu gmlmenin arifesindeyim. Bir kere, Saint - Joseph'de iki yl hcre cezas ekeceim. Krek

mahkmlarnn bu adaya verdii insan Yiyen adn yalanc karacam umuyorum. Partiyi kaybettim ama yenilgiye urams insanlarn ruh hali yok bende. Bu cezaevi iindeki cezaevinde, yalnz ve yalnz sz verdiim gibi, mutlak yalnzln insan srkleyebilecei saptmalara, samalamalara kolay kolay kaplmayacam. Bunlardan kurtulmak iin elimde ilcm adalarda yasayan ama hcreye kapatlmayan bir krek mahkmu gibi grmeliyim. ktmda otuz yasnda olacam. Adalardan ender kaldn da biliyorum. Ama parmakla saylsa bile, yine kaan olmus, ben de kaacam, bundan eminim, iki yl sonra adalardan kaacam, bunu yanmda oturan Clousiot'ya tekrarlyorum. Kelebek, seni yere sermek pek g. Gnn birinde zgrle kavusacan konusundaki sarslmaz inancn kskanyorum dorusu. Bir yldan beri durmadan kamaya alsyorsun, bir kere bile umutsuzlua kaplmadn. Bir tesebbsn bosa gidiyor er271 tesi gn bir baskasn hazrlamaya baslyorsun. Burada hi bir seye kalksmaysn beni hayrete dsryor dorusu.

 Dostum, buradan kamann tek yolu mahkmlar ayaklandrmaktr. Elde edilmesi ok g olan btn bu adamlar yola getirecek zamanm yok. isyan karmaya kalksyordum, sonra bu patlamann beni yiyeceinden rktm. Kousta yatan krk kisinin tm krk yllk krek mahkmu. rms, kokusmus hepsi, bizden farkl tepki gsteriyorlar, rnek: Yamyamlar, Arabi karncalara yedirenler, orbaya zehin atan ve adam ldrmek iin kendisine en ufak ktl dokunmams yedi kisiyi birden temizlemekten ekinmeyen mahkm. Adadakiler de buradakilerin ayn. Evet ama ben, adalardan tek basna kaacam. Fazla, fazla yanma bir kisi alacairn. Gimsyorsun Clousiot, neden? Glmsyorum, nk kamaktan hi vaz gemiyorsun. Paris'te byk dsmannn hesabn grme arzusu iini ylesine yakp kavuran bir ates, seni ayakta tutan yle bir g ki, dilediinin gereklesemiyeceini dsnmyorsun bile. iyi geceler Clousiot, yarn grsrz. Evet, greceiz su nl Salut Adalarn. Soracamz ilk sey

de, bol keseden insan harcadklar bu adalarn adnn neden Salut (Kurtulus) olduu. Ve Clousiot'ya arkam dnp yzm, karanlk geceden kopup gelen esintiye doru biraz daha eiyorum. Ertesi sabah erkenden, adalara doru yola ktk. Cayenne-Adalar-Saint-Joseph arasnda mekik dokuyan Tanon adl drt yz tonluk eski bir gemide yirmi alt kisiyiz. Ayaklarmza vurulan zincirler ve kelepelerle, ikiser ikiser birbirimize balyz. Elde tfek, drt aynaszn gzetledii sekizer kisilik iki grup geminin n tarafnda. Alt aynasz ve iki kafile yneticisinin denetledii on kisi de teknenin knda, ilk byk frtnada denizin dibini boylayacaa benzeyen geminin gvertesinde herkes. Yolculuk srasnda dsnmeye kararlym, kendimi oyalamaya bakyorum. Srf cann skmak iin, 272 yaknmda duran bet suratl aynasza sesleniyorum : rms tekne, ilk byk frtnada batabilir. Ayamza vurduunuz zincirle batan gemiden sa kmamz imknsz. Keyifsiz grnen aynasz, tam beklediim tepkiyi gsteriyor: Denizde boulmanz bize vz gelir. Sizi zincire vurma emri aldk, hepsi bu kadar. Sorumluluk emri

verenlere aittir. Biz naslsa uygulayc durumundayz. 9 Haklsnz sayn baym, zincire vurulsak da vurulmasak da, tabut denizin ortasnda paraland m hepimiz dibi boyladk demektir.

 Biliyor musunuz, uzun sreden beri gemi hep ayn yerler arasnda gidip geliyor, diyor enayi. Simdiye kadar da basna bir is gelmedi. Tabi- ama, gemi uzun sreden beri denizlerde gezindii iin, simdi zorunlu olarak basna her an bir is gelmesine hazr bulunmak gerek. Dstediimi basarms, beni evreleyen bu gene! sessizlii silkeleyebilmisim. Hemen konu, mubassrlar ve mahkmlar tarafndan ele alnd : Evet, bu gemi ok tehlikeli, bir de stelik bizi zincire vuruyorlar. Zincire vurulmasak belki bir kurtulus yolu bulabiliriz. Canm, hepimizin durumu ayn. niformamz, izmelerimiz ve silhlarmzla biz de hafif deiliz. Silhn lf m olur, diyor bir baskas, gemi batarsa silh naslsa braklabilir. ilginin uyandn grnce, ortaya ikinci bir sorun atyorum : Kurtarma filikalar nerede? En fazla sekiz kisi alabilecek kk bir tekneden baska sey gremiyorum. Kaptanla tayfalar alr, gerisi boku yedi. Sesler biraz daha ykseliyor ve tartsma, iyiden iyiye herkesi saryor. Doru, kurtarma filikas diye bir seyden eser yok. stelik gemi yle bir halde ki, su ise yaramaz herifleri

gtrp getirmek iin aile babalarnn hayat tehlikeye atlyor. Bu sorumsuzluk akl alr gibi deilArka gvertedeki grupta olduumdan iki kafile kelebek 273/18 yneticisi de bizimle birlikte yolculuk ediyor. Biri bana bakp : Kolombiya'dan dnen Kelebek sen misin? diye soruyor. Evet. Denizcilikten anladn belli, o kadar uzaa gidebilmene sasmamal. Sisinerek yapstryorum cevab : Evet, ok iyi anlarm. Ortalkta souk bir hava esiyor. En tehlikeli yer olan Maroni rmann azndan denize aldmz iin dmeni tutmak gereini duyan kaptan da, kprsnden inip yanmza geliyor stelik. Dmeni baskasna devretmis. Kapkara, ufak tefek ve sisman, gen yzl kaptan, bir ceviz kabuuyla Kolombiya'ya gidenlerin kimler olduunu soruyor: Kafile sefi : Su, su ve su ilerdeki, diyor. Kaptan hanginiz? diye soruyor beberuhi. Benim efendim. Eh dostum, denizci olarak seni candan kutlarm. Sradan biri deilsin. Al! Elini ceketinin cebine

sokuyor: Su mavi ttnle sigara ktlarn benim armaanm olarak kabul et. Salma iersin. Saolun kaptan. Ama, bu tabutun tepesinde, haftada bir-iki yolculuk yapmay gze aldnz iin ben de sizi kutlarm. Canlarn skmak istediim adamlar, kaptann kahkahay bastn grnce iyiden iyiye bozuluyorlar. Haklsn, diyor, bu ceviz kabuunu oktan gemi mezarlna gndermeleri gerekirdi ama, sirket teknenin batmasn ve sigorta pirimine konmay bekliyor. Bunun zerine: ben de son darbeyi indiriveri-yorum : Neyse ki sizinle mrettebat iin bir kurtarma filikas var. Allahtan yle! diyor kaptan fazla dsnmeden ve merdivenlerde kayboluyor. Dsteyerek atm bu tartsma konusu, drt saat boyunca yolculuumu doldurdu. Herkesin syleyecek bir seyi vard, nasl olduunu bilmiyorum ama tartsma burundakilere de srad. Bu gn deniz pek azgn deil, sabah saat on, 274 zev-douyu tutuyoruz, dolaysyla da rzgra ve dalgalara kars ilerliyoruz. Tabi gemi de, her zamankinden ok sallanyor. Mahkmlardan bir ou rahatszlanyor. Neyse ki bana zincirlenen mahkmu

deniz tutmuyor, hemen yannda oturann kusmas hi de tatl bir sey deil. Bu ocuk, gerek bir Parisli serseri. 1927 ylnda Gyan'a gelmis. Demek ki, yedi yldr adalarda. Gen saylr, otuz sekiz yasnda. Bana Titi la Belote derler, nk dostum, iskambilde stme yoktur. Adalarda kumardan geinirim, says iki franktan btn gece blum oynarz. Hele karsndakinin elinde birka surat patlarsa, yannda toplanan dier saylarla birlikte kaldrrsn dnyay. Demek adalarda ok para var. Tabi be Kelebek! Adalardakilerin hepsinde para dolu tpler yatyor. Kimi de iindekinin yarsn mubassrlara yedirip dsardan istediini getiriyor. ok yeni olduun belli, dostum. Bir seyden haberin yok. Hayr, adalarla ilgili en ufak bilgiye sahip deilim. Yalnz oralardan kamann gln duydum. Kamak m? dedi Titi. Szn etmek bile gereksiz. Yedi yldr adadaym, iki kama olay grld. Sonu ne oldu biliyor musun? l, iki yakalanma. Kimse basaramad. Kamaya kalksanlarn sayca az olusu da bu yzden. Neden adalardan merkeze indin? lserim olup olmadna baktlar.

 Hastaneden kamay denemedin mi? Ne kamas be dostum! Sen isin bokunu kardn bir kere. stelik senin tydn kousa dsmez miyim? Nasl kolladklarn dsn dsnebilir-sen. Soluk almak iin pencereye yaklassan, hemen geri ekiyorlar. Nedenini sorunca : Sonra Kelebein yaptn yapmaa kalkarsn da, diyorlard. Baksana Titi, kim su kafile baskannn yannda oturan iri yar herif? Aynaszlarn adam m? Deli misin? Herkes ona byk sayg gsterir. Ykl bir herif ama, itolu it grnmeyi ok iyi beceriyor. Ne aynaszlarla dostluu var, ne de imtiyazlardan faydaland, krek mahkmluunun btn 275 faydalanlr aynasz takmndan da hep uzak durur. Papazla doktor bile ondan is karamad. Gerek bir efe gibi davranan bu ykl adam, Kral XV. Louis soyundan geliyor. Evet dostum, kendisi konttur, gerek bir kont. Ad da Kon Jean de Berac. Buraya geldiinde, mahkmlarn saygsn kazanmas epey uzun srd. Nedeni de, kree gnderilmesine yol aan isin pek pis olusu.

 Nedir suu? z ocuunu bir kprden rmaa atms, ocuk s yere dsnce asa inip kaldrms ve gtrp derine koyverecek gc kendinde bulabilmis. Yok canm! z ocuunu iki kere ldrmek gibi bir sey. Muhasebecilik yapan ve kontun dosyasn gren bir dostuma baklrsa, adam kendi soylu evresi zvanadan karms. Anas, satolarnda oda hizmetisi olarak alsan ocuun anasn kpek gibi sokaa atms. Dostuma baklrsa, kontun kendini beenmis, ukal bir anas varms. Bir hizmeti parasyla iliski kurmasn yerip olunu o kadar kltms ki, sonunda ocuunu Kimsesizler Yuvasna brakacan syleyerek dsar kan kont onu kprden attnda ne yaptn bilmez haldeymis. Ne kadara mahkm olmus? Yalnz on yla. Dsnsene Kelebek, o bjzim gibi bir adam m? Evinin tek hkimi olan kontes, aile serefini kurtarmak iin bir kontun hizmetiden doan ocuunu ldrmesinin byk su olmadn yarglara anlatmstr herhalde. Sonu ne?

 Basit bir halk ocuu olarak benim vardm sonu su: zgr ve olaysz bir hayat yasarken, bu Kont Jean de Berac, soylu snfndan baska seye nem vermeyecek, dolaysyla da bu snf dsnda hi bir seyle urasma gereini duymayacak sekilde yetistirilmis tasral bir asilzadeydi. Soylularn dsnda kalanlar belki kle deildiler ama, yine de nemsiz kisilerdi. Annesi olacak o bencillik ve kendini beenmislik rnei kadn, Kontu ylesine hrpalams ve bask altnda tutmustu ki, Jean de Berac kendi 276 soyundan gelen kisilerden farksz biri olmustu, nceleri anlattm gibi bir insan olan bu adam, kelimenin tam anlamyla soylu bir kisilii, ancak krekte edinebildi. Belki aykr gelir ama, ancak simdi gerekten bir Kont Jean de Berac'tr. Bana yabanc olan Salut adalar, bir ka saat sonra bu yabanclndan syrlacak. Oradan kamann gln biliyorum. Evet kamak g, ama imknsz deil. Ak denizden gelen rzgr iyice iime ekip dsnyorum: Karsdan gelen bu rzgr, kas srasnda insan arkadan itmeye baslarsa?

Geliyoruz. Dste adalar! Bir gen meydana getiriyorlar. Royale ve Saint-Joseph bu genin taban, Seytan da tepesi, iyice alalan gnes, ancak tropiklerde byk bir parlaklk kazanan snlaryla bu adalar aydnlatyor. Bylece, n de ayrntlaryla grebilmek mmkn oluyor, nce Royale, ykseklii iki yz metreyi asan bir tepeciin evresinde, dmdz. Ayrca tepesi de yamyass. Tm, denizin stne kondurulup st kesilmis bir meksikal sapkasn andryor. Her yan, ok yksek ve yemyesil hindistancevizi aalaryla kapl. Krmz daml kck evler, bu adaya az raslanr bir ekicilik veriyor. Adada ne olduunu bilmeyen biri, hayat boyu burada yasamay isteyebilir. Dzlkteki fener, kt havalarda gemilerin adaya arpmasn nlemek iin denizi aydnlatyor herhalde. Adaya iyice yaklastmzda bes tane byk ve uzun yap gryorum. Titi'den, bunlardan ikisinin, iinde drt yz krek mahkmunun yasad uzun ve genis kouslar olduunu reniyorum. Sonra beyaz bir duvarla evrili, zindan ve hcreleriyle bask kesimi geliyor. Drdnc yap krek mahkmlarnn hastanesi, besinci de

mubassrlarn. Adann her ksesinde, yamalara serpistirilmis, iinde mubassrlarn yasad krmz kiremit daml kk evler. Bizden epey uzakta ama Royale'in burnuna yakn, Saint-Joseph seiliyor. Orada hindistancevizi aalar ve yesillik daha az, denizden de byk aklkla grlen, kocaman, ykk dkk bir yap aday kaplams. Hemen anlyorum, TM ae grsm doruluyor. Kalebentlie mahkm edilenler cezalarn burada ekiyorlar. Daha asada, 277 normal cezalar eken krek mahkmlarnn yasad kamp binalarn da gsteriyor. Bu binaiar denize ok daha yakn. Gzetleme kuleleri ve mazgallaryla hepsi aka seiliyor. Sonra, beyaza boyal duvarlar ve krmz damlaryla prl prl evcikler. Gemi gneyden Royale adasna yaklastndan, kk Seytan adasn artk grmez oluyoruz, nceden seebildiim kadaryla, bu ada hindistancevizi aalaryla kapl koca bir kara paras, stelik zerinde

nemli bir yap da yok. Deniz kysnda sarya boyal birka ev. Sonradan bu evlerde, siyas srgnlerin yasadn reneceim. Byk beton bloklardan yaplma kocaman bir dalgakranla iyice korunan Royale limanna giriyoruz. Bu dalgakranlarn yaplmas kimbilir ka krek mahkmunun hayatna mal olmustur. ddk sesinden sonra Tanon rhtmdan iki yz elli metre kadar tede demir atyor. Beton ve iri akl taslarndan yaplma rhtm ok uzun ve metreyi asan bir ykseklikte. Geride, beyaza boyanms binalar, rhtma paralel uzanyor. Beyaz stne kara yazlar okuyorum: Nbeti Komutanln Filika Servisi Frn Liman Ynetmenlii. Gemiye bakan krek mahkmlar grlyor. Giysileri izgili deil, srtlarnda beyaz bir gmlek var, altnda da pantalon. Titi la Belte, adalarda paras olanlarn, stndeki harfler silinen un uvallaryla terzide kendilerine elbise diktirdiklerini sylyor. Bu elbiseler pek alslms gibi deil belki, yine de bir incelik salyor. Hemen hemen hi kimsede krek mahkmu giysisi yok diyor. Bir filika Tanon'a yaklasyor. Dmende bir mubassr, sada ve solda iki silhl mubassr daha; dmen

tutann yaknnda, belden yukars plak, beyaz pantalonlu alt krek mahkmu, ayakta, alt koca kree aslyorlar. Ksa srede rhtmla gemi arasndaki yolu aldlar. Arkalarna, cankurtaran filikalar trnde kocaman ve bos bir tekne bal. Filikalar gemiye yanasyor, nce kafile sefleri iniyor ve teknenin knda yerlerini alyorlar, iki silhl mubassr da buruna geiyor. Ayaklar prangasz, ama eller kelepeli, ikiser ikiser cankutaran filikasna iniyoruz; nce benim gru278 bumdaki on kisi sonra geminin burnundaki sekiz kisi. Krekiler kreklere aslyorlar. Geri kalanlar iin bir kere daha gemiye gidip gelecekler. Rhtma kyor, Liman Ynetmenlii yazl binann nne dizilip beklemeye koyuluyoruz. Hi birimizin esyas yok. Aynaszlara aldrmayan arkadaslar bes alt metre teden konusuyorlar, birlikte geldiklerimizden ou beni dosta selmlyorlar. Saint-Martin'de tandm Cesari ve Eskari adl iki Korsikal haydut, filika servisinde kreki olarak alstklarn anlatyorlar. Tam bu srada, Fransa'da polisin eline dsmeden nce tandm, Marsilya Borsas olayna karsan Chapar grnyor.

Aynaszlarn nnde, hi ekinmeden: zlme Kelebek! diyor. Dostlarna gven, hcrede hi bir seyin eksik olmayacak. Ne kadar yedin? iki yl. iyi, gz ap kapayncaya kadar geer. Buraya dner ve hayatmzn pek kt olmadn grrsn. Saol Chapar. Dega'dan ne haber? Burada muhasebecilik yapyor, nasl oldu da simdiye kadar grnmedi hayret. Seni gremediine zlecek. Tam o sra, Galgani geliyor. Bana yaklasyor, nbeti gemesine engel olmak istiyor ama yine de nbetiyi gsleyip yanma varyor. Syledii de: Kardesimi pmeme engel olamazsnz ya! Allah, Allah, grlmemis sey be! oluyor, iki yanamdan pp kucaklarken: Bana gven, diyor. Sonra da uzaklasyor. Aramzdan geen ksa konusma syle: Ne yapyorsun? Postacym, ulastrma islerine bakyorum. iyisin ya? Rahatm yerinde. Adaya son kanlar da bize katlyor. Hepimizin kelepelerini zyor. Titi la Belote, Kont Jean Berac ve iki yabanc, kafileden ayrlyorlar. Bir mubassr : Haydi bakalm, diyor, kampa gidiyorsunuz, ileri!

.Onlarn esya torbalar yanlarnda. Her biri torbasn srtlyor, adann tepelerine kan yolda yrmeye baslyorlar. Ada komutan, yannda alt mubassrla 279 grnyor. Yoklama yaplyor. Eksik yok. Bizi buraya kadar getiren muhafzlarmz ekiliyor artk. i!]1 Muhasebeci nerede? li Geliyor sef. Beyaz elbisesinin ceketi d;| Dl meli, yannda bir mubassr, Dega'nn geldiini gryorum; ikisinin koltuunun altnda birer koca Def-ter-i Kebir, ikisi de, yeni gelenleri sradan karyor ve numara veriyor: Siz, hcre mahkmu bilmem kim, gemide numaranz X, hcrede numaranz Z olacak. Cezan ne kadar? X... yl. Sra bana geldiinde, Dega, yanaklarmdan pp kucaklyor, kucaklyor. Komutan yaklasyor yanmza. Kelebek bu mu? Evet komutanm, diyor Dega. Hcrede kendinize iyi bakn, iki yl abuk geer. Hcrede Bir filika hazr. On dokuz mahkmdan onu ilk filikayla yola kyor. Ben de harekete hazrlanmak zere arldm. Dega, soukkanllkla: Hayr, diyor, o en son kafileyle gidecek.

Geldiimden bu yana, krek mahkmlarnn konusmas beni ok sasrtyor. Pek disiplin hissedilmiyor, aynaszlara kulak astklar da yok gibi. Yanma gelen Dega ile konusuyorum. Btn hikyemi ve kasm biliyor. Saint-Laurent'da, benimle birlikte olan mahkmlardan bazlar adalara gelmis ve Dega'ya* her seyi anlatmslar. Halime yaknmyor, bunu yapm-yacak kadar ince bir insan. Yalnz, yrekten aelen bir tek cmle kyor azndan : Basarmay hakket-mistin yavrum. Gelecek sefere! Cesaret, demek gereini bile duymuyor. Bende cesaretin eksik olmadn biliyor nk. Burada muhasebe sefiyim, komutanla da aram ok iyi Hcrede kaldn srece azn pek ama. Sana ttn ve yiyecek gndereceim. Hi bir seyin eksikliini duymayacaksn. Kelebek, yr Sra bana geldi. Hepinize eyvallah! Yreklendirici szlerinize tesekkrler. Filikaya biniyoruz. Yirmi dakika sonra da SaintJoseph adasna yanasyoruz. Alt kreki ve on hcre

mahkmuna karslk, silhl mubassr bulunduunu gryorum. Bu teknenin ele geirilmesini salamak ocuk oyunca aslnda, Saint-Joseph adasnda karslama komitesi hazr. Dki komutan kendini bize tantyor, ilki ada cezaevinin, ikincisi de hcrelerin bulunduu binann komutan. evremiz mubassrlarla sarl, yryerek hcrelerin bulunduu binaya dora ilerliyoruz. Yolumuzun stnde bir tek krek mahkmu yok. zerinde Hcre Cezas yazl demir kapdan girerken, bu aman vermez binann ciddiliini farkediyoruz. Demir kap ve evresindeki drt yksek duvar, zerinde Ynetmenlik yazl bir kk yapyla dier binay gizliyor, binann ilkinde A, ikincisinde B, ncsnde de C yazl. Ynetmenlikten ieri sokuyorlar bizi. Souk bir oda. Hcre cezasna arptrlms on dokuz kisi, ikiser ikiser sralanms komutann szlerini dinliyoruz : Mahkmlar, burasnn krek cezas ekenlerin Gyan'da isledikleri sulardan tr getirildikleri bir ceza yeri olduunu biliyorsunuz. Burada kimse, sizi topluma kazandrma abas gstermiyecek. Byle bir abann gereksizliini biliyoruz. Burada yola getirilmenize alslacak. Geerli tek ynetmelik eneyi

tutmaktr. Aznz amyacaksnz. Duvara vurarak haberlesmek tehlikelidir, yakalanrsanz ok ar cezalara arptrlrsnz. Ar bir hastala yakalanmadka revire gitmeye kalkmayn. Bir hastalk olmadan revire gittiiniz anlaslrsa cezalandrlrsnz. Btn syleyeceklerim bu kadar. Bir de, sigara imenin yasak olduunu iyice bilin. Mubassrlar, hepsinin stn iyice arayn ve hcrelerine gtrn. Charriere, Clousiot ve Maturette ayn binada olmamal. Bu isle sizi grevlendiriyorum Santori. On dakika sonra A binasnda 234 numaral hcreye kapatlyorum. Clousiot B de, Maturette ise C de. Baksarak vedalasyorum. Buraya girer girmez sa 280 281 kmak istiyorsak, insanlk ds ynetmelie boyun ememiz gerektiini anladk. Uzun yol arkadaslarmn, btn gleriyle bana destek olan bu onurlu ve yrekli kisilerin, birlikte katmz iin asla yaknmayan ve yaptmz isten pismanlk duymayan dostlarn uzaklasmasn izliyorum. Yreim eziliyor, zgrlmz elde etmek iin verdiimiz on drt aylk omuz omuza mcadeleden sonra, snrsz bir dostlukla birbirimize balyz artk.

Beni koyduklar hcreyi inceliyorum. Fransa gibi yeryznde zgrln besii olarak bilinen, insan Haklarn dnyaya getiren lkenin, Gyan'da, Atlantik Okyanusu zerindeki yitik ve avu ii kadar bir adada, Saint-Joseph cezaevi gibi barbarlk rnei bir bask tesisi kuraca asla aklma gelmezdi. Yanyana yz elli hcre dsnn, srt srta vermisler, kaln duvarlarndaki tek gedik, zerinde kk bir gzetleme yeri bulunan demir kaplar. Gzetleme deliinin stnde de : ((Komutandan emir alnmadka bu kapnn almas yasaktr, yazl. Solda, tpk Beaulieu cezaevindeki gibi tahta yastkl bir kerevet: kerevet kalkp iniyor, bir engelle duvara aslabiii-yor. Bir battaniyesi var. Ksede, arkalksz iskemle yerine geen bir beton blok; bir kk sprge; bir asker masrapas, bir tahta kask, kenef deliini gizleyen ve zincirle bal bir maden kapak. Duvarlarn ykseklii metre. Tavan, tramvay raylarn andran koca demir kirislerden meydana gelmis. Bu kirisler ylesine birbirine gemis ki, aralarndan irice bir sey szamaz. Sonra daha yksekte asa yukar yerden yedi metre yukarda binann dam. Srt srta veren hcremizin stnde de,

genislii asa yukar bir metre olan, nbetilerin devriye gezmesini salayacak bir esit asma kat. Bu asma katn zerinde iki nbeti durmadan gidip geliyor ve ortada karslasp geri dnyorlar. Dlk izlenim mthis. Asma kata kadar binann ii epey aydnlk ama, hcrenin iindekiler glkle seilebiliyor. Ddk alp kerevetlerin taklmas iin isaret vermelerini bekleyerek hemen yrmeye koyuluyorum. Grlt yapmamak iin gerek nbetilerin, gerekse mahkmlarn ayaklarnda lstik pabular var. Dlk dsncem su : 234 numara282 | hcrede, Kelebek diye bilinen Charriere iki yl, yani yedi yz otuz bes gnlk cezasn, delirmeden tamamlamaya alsacak. Bu cezaevine verilen insan Yiyen adn yalanlamak kendisine kalyor. Bir, iki, , drt, bes, dnyorum. Bir, iki, , drt, bes, yine dnyorum. Aynasz tepemden geiyor. Geldiini farketmedim, birden grdm. Derken yksee, binann tavanna yerlestirilen sklar yanyor, yerden alt metre yukarda. Asma kat aydnlk ama hcreler karanlkta. Yryorum, rakkas yeniden

harekete geti. Beni mahkm eden jri yeleri, rahat uyuyun, beni nereye yolladnz bir bilseniz iiniz kaikar ve bylesine insanlk ds bir cezann uygulanmasna su ortakl etmezdiniz. Hayalimin serseriliklerini nlemek g olacak. Hatt imknsz. En iyisi, hayallerimi hepten yok etmeksense, pek umut krc saylmayacak konulara yneltmek. Gerekten de, kerevetlerin taklaca bir ddkle belirtiyorlar. Kaln bir ses duyuyorum, syle diyor: Yeniler, ddk sesinden sonra kerevetin engelini takp istediiniz an yatabileceinizi bilin. Yatabileceinizi szne dikkat ediyorum yalnz. Yrmeye devam ediyorum, bu an, insann uyumasna imkn vermeyecek kadar hayat bir an. Tepesi ak olan bu kafese alsmalym. Bir, iki, , drt, bes, saat rakkasnn uyumunu gelir gelmez salayabildim; basm nde. ellerim arkada birlesmis, admlarn uzunluu birbirine esit, saat rakkasn andrrcasna, uyurgezer gibi durmak dinlenmek bilmeden gidip geliyorum. Bes adm sonra duvar grmyorum bile, dnerken srtnyorum yalnz, ne sonu, ne de belirli bir bitis sresi olan bu maratonu bkp usanmadan srdryorum.

Evet Kelebek, bu insan Yiyen gerekten yabana atlr bir yer deil. Aynaszn glgesi duvara vurduunda da, insan bir tuhaf oluyor. Basn kaldrp aynasza bakarsan daha kt. Seni yakalayan avcnn tepeden gzetledii ukura atlms bir leopar aibi oluyorsun, izlenim korkun, alsabmem iin aylar emesi gerekecek. Her yl yz altms bes gndr; subatn yirmi 283 dokuz ektii bir yla raslamazsak, iki yl, yedi yz otuz eder. Birden glmsyorum. Yedi yz otuz gnle yedi yz otuz bir arasnda ne fark var? Hayr, ayn sey deil. Fazladan bir gn, fazladan yirmi drt saat demek. Yirmi drt saat da az sey deil. Yirmi drder saatlik yedi yz otuz gn ok daha uzun. Ka saat eder hepsi acaba? Kafamda bunu hesaplayabilir miyim acaba? Nasl yapmal, imknsz gibi geliyor. Yok canm ,neden hesaplanmasn. Evet, yaplabilir bu hesap. Bir bakalm. Yz gn, iki bin drt yz saat eder. Yediyle arptn m, gayet kolay, on alt bin sekiz yz saat ediyor ve yirmi drt saatlik otuz gn artyor ki o da yedi yz yirmi saat. Toplam, on alt bin sekiz yz, art yedi yz yirmi, yanls yapmadysam on yedi bin

bes yz yirmi ediyor. Sevgili kelebek Efendi, kaygan duvarl ve zel olarak yrtc hayvanlar iin yaplms bu kafeste on yedi bin bes yz yirmi saat ldreceksin. Ka dakika geireceim acaba. Canm saatler nemli hadi, dakikalarn ne nemi var? Bytmeyelim Saniyeler neden hesaplanmasn sanki? nemli olup olmad deil beni ilgilendiren Bu gnleri, saatleri, dakikalar tek basna bir seyle doldur-malsn, kendi kendinle. Samda, solumda, ardmda kim var acaba? Eer bu hcre doluysa, iindekiler, 234 numaraya kimin geldiini merak ediyorlar demektir. Ardma dsen bir seyin kard bouk sesi duyuyorum. Bu da nesi? Sakn komsum, tepeden bir seyler atma ustaln gstermesin? Dsenin ne olduunu semeye alsyorum. Uzun ve dar bir sey gzme arpyor. Tam eilip almaya hazrlandm sra, karanlkta grmekten ok kestirebildiim bu sey harekete geiyor ve hzla duvara doru ilerliyor. Harekete getiinde bir an durakladm. Duvara vardnda trmanmaya koyuluyor, sonra kayp yere iniyor. Duvar o kadar kaygan ki, bu sey iyice yapsp zerinde ilerliyemiyor kere duvara trmanma abalarn izliyor, drdncsnde yere dser dsmez ayamla

eziyorum. Lstik pabucumun altnda yumusack. Ne olabilir bu? Diz kp mmkn olduu kadar yakndan bakyor ve sonunda ne olduunu anl-yabiliyorum : Yirmi santim uzunluunda, iki kaln parm euc w>a un yya uu. uycae mue \akyor ki, bcei yerden alp kubura atmyorum bile. Ayamn ucuyla kerevetin altna itiyorum yalnz. Yarn gereini dsnrz. Naslsa bol bol yan grecek zaman bulacam; yksekten, damdan dsyorlar. Yatarken, yakalamadan ya da rahatsz olmadan plak gvdemin stnde yrmelerine gz yummay reneceim. stmde yrrken yapacam bir taktik hatasnn, ne byk aclara mal olacan da zamanla anlayacam. Bu iren hayvann sokmas, on iki saat sren mthis bir ates yapyor, alt saate yakn bir sre de insann her yann alev alev yakyor. Her neyse, bu hayvan dsncelerime bir deisiklik, yeni bir mesgale getirecek. Bir yan hcreme dstnde uyanrsam, kk sprgeyle onu mmkn olduu kadar uzun sre rahatsz edip gizlenmesine frsat vererek eleneceim. Sonra da, onu bulup gizlendii yerden karmaya alsacam. Bir, iki, , drt, bes, mutlak bir sessizlik. Burada kimse horlamyor mu? Kimse ksrmyor mu? Boucu bir

scak olduu gerek, stelik gece byle. Gndz nasldr kimbilir! yanlarla yasamak zorundaym. Santa Marta'daki su alt hcresinde sular yk-seiince bunlarn binlercesi gelirdi, daha kktler ama ayn trdendiler ya. Santa Marta'da hcreyi gnde iki kere su basard ama barr, haykrr, geici ve iflah olmaz delilerin sarklarn, haykrslarn, zrvalarn dinlerdik. Buras gibi deildi Santa Marta. Seme olanam olsa, Santa Marta'y seerdim. Bu dediin mantksz Kelebek. Orada, genel kan, bir insann hcre cezasna ancak alt ay dayanabileceiydi. Oysa burada, bes-alt yl, hatt daha fazla yatanlar var. Bu cezaya mahkm edilmeleri baska sey, cezay ekmeleri ok daha baska tabi. Ka intihar ediyor. Nasl intihar edebileceklerini de pek anlya-myorum ya. Aslnda mmkn. Kolay olmasa bile, insan kendini asabilir. Pantalonundan bir ip yaparsn. Ucuna sprgeyi balayp kerevetin stne karak ipi, kirislerden

birinin stnden geirebilirsin. Bu isi, duvarn hemen dibinde yaparsan, asma katta gezinen bir sey grmeyebilir. Geer gemez de kendini bos285 284 Saiianamvenrlll. neni uuncc vaua iGoau naslsa tamam olur. Asa inip hcre kapsn aarak seni ipin ucundan almak iin naslsa acele de etmez. Hcre kapsn amak m? stelik aamaz da. Kapda yazl : Komutann emri olmadan kapy amak yasaktr. yleyse korkma, intihar etmek isteyen, komutann emriyle ipten indirilene dek lecek zaman naslsa olur. Pek hareketli ve ilgin olmayan btn bu seyleri, hareket ve kavgadan hoslanan okurlar iin yazyorum. Canlan sklrsa birka sayfa atlayabilirler. Yine de, yeni hcreme girdiimde edindiim ilk izlenimleri beynime ullanan ilk dsnceleri, mezara indirildiim ilk saatlerde gsterdiim tepkileri elimden geldiince geree uygun olarak anlatmam gerektiini biliyorum. Yrmeye baslayal epey oldu. Karanlkta bir mrlt geliyor kulama, nbet deistiriyorlar. Dlk nbeti

uzun boylu, kupkuru biriydi. Simdiki ksa ve sisko, ayaklarn sryor. Bir srtnme iki hcre beriden ve iki hcre teden duyuluyor. Arkadas gibi t karmayan biri deil. Yrmeye devam ediyorum. Epey ge olmal. Saat ka acaba? Yarn zaman lme olana yeniden elime geecek. Kapdaki delik gnde drt kere aldna gre, asa yukar saatin ka olduunu kestirebileceim. Gece, ilk nbetin saatini ve sresini bilirsem belirli bir ly gz nnde tutarak yasayabilirim: ilk nbet, ikinci, nc nbet, v.s... Bir, iki, , drt, bes... Bu bitip tkenmez gezintiye yeniden baslyor ve yorgunluun da yardmyla, gemisi kurcalamak iin havalanfveriyorum. Hcrenin karanlyla byk eliski gsteren gnlk gneslik bir yerde, kabilemin kumsalnda oturmusum. Lali'nin avland tekne, kydan iki yz metre tede, masmavi, benzerine pek raslanmayan bir deniz stnde sallanyor. Ayaklarmla kumu eseliyorum. Zoraima, ateste kzartlms, scakln yitirmemesi iin de muz kabuuna sarlms koca bir balk getiriyor bana. Bal ellerimle yiyorum, o badas kurup karsma oturmus beni seyrediyor. Dri paralarn balktan kolayca

koptuunu grmek Zoraima'y mem286 un ediyor, bylesine lezzetli bir sey yemenin douruu hosnutsuzluu yzmden okuyor. Hcrede deilim. Ne hcre cezasndan haberim ar, ne Saint-Joseph'den, ne de dier adalardan, umlarda yuvarlanyor, kum kadar ince mercanla elerimi ousturuyorum. Saydam ve tuzlu suda azm alkalyorum sonra, Avularma su doldurup yz-e arpyorum. Boynumu ovalarken salarmn iyi-en iyiye uzadn farkediyorum. Lali dndnde nsemdeki salar kestireceim. Zoraima'nn bezini zdm, kumlarn stnde gnesin altnda, denizden gelen rzgrn oksamasyla onu orackta elde ettim. Zevklendiinde yapt gibi sevgiyle inliyor. Rzgr, bu ask ezgisini belki Lali'nin kulaklarna ulastryor. Lali bizi gremeyecek, iftlestiimizi seemeyecek kadar uzakta deil, sevistiimizi aka farkedebile-cek yaknlkta. Bizi grms olmal ki, tekne kyya yaklasyor. Lali, glmseyerek karaya ayak basyor. Yolda rglerini ams, bu essiz gney rzgr ve gnesiyle kurumaya baslayan nemli salarndan parmaklarn gezdirmis. Ona doru yryorum. Sa kolunu belime doluyor, kulbeye doru gitmemiz iin beni itiyor. Yol

boyu, hi durmadan : Ya ben, diyor, ya ben? ieri girer girmez yerde duran katlanms haman stne itiyor beni, onun iinde dnyann varolduunu unutuyorum. Zoraima ok zeki, sevismemizin ne kadar sreceini hesaplayp giriyor ieri. Geldiinde, asktan sarhos, haman stnde yatyoruz. Yanmza oturduunda ablasnn yanaklarna vuruyor, agzl anlamna gelebilecek seyler sylediini sanyorum. Sonra utana skla, nce benim, sonra da Lali'nin bezlerimizi dzeltiyor. Gecemi Gua-jiro'da geirdim. Gzm hi krpmadm. Yasadm bu anlar grebilmek iin, kerevetin stne uzanp gzlerimi kapamadm bile. Bylenmis gibi, hi durmadan yrrken, asa yukar alt ay nce yasanms o gzel gne kendimi zorlamadan dnverdim. Isk dnyor, gnesin doup snlaryla yavas yavas hcreyi aydnlatmaya baslad ve hcreyi kap-hyan evremdeki sisi datt anlaslabiliyor. Bir ddk sesi isitiliyor. Duvara arpan kerevetlerin grltsn duyuyor, komsumun engeli duvardaki halka287 ya geirdiini one steonyorum. Komsum Ksryor, bir su skrts geliyor kulama. Yoksa burada ykanmak mmkn m?

 Mubassr bey, burada nasl ykanlr? Mahkm, bilmediiniz iin baslyorum sizi. Nbeti mubassrla konusan ar cezaya arptrlr. Ykanmak iin aptesanenin stne karak elinizdeki kapta bulunan suyu bir elle basnza dker, br elle de silinirsiniz. Battaniyenizi amadnz m? Hayr. iinde bezden bir havlu olmal. Bir bu eksikti! Nbetiyle konusmak da yasak m? Sebep ne olursa olsun? Ya insan ok ac ekerse? Ya gebermek zereyse? Bir kalp, bir apandisit, gl bir astm krizi gelirse? lm tehlikesinde olann imdat

die barmas da m yasak? Bu kadar fazla! Yok canm, normal. Sonuna kadar dayanamayp sinirlerin laka olursa, rezalet karmak ok kolay bir is. Sesleri isitmek, seninle konusulduunu, Geber, ama sus denmesi pahasna konusulduunu duymak iin patrd etmek basit. Ama ayn seyi, burada yatan iki yz elliye yakn mahkmdan her gn en az yirmi kadar, beyinlerinde biriken gaz bosaltmaya yaryan bir supap gibi kullanabilir. Bu aslan kafesini yaptrmay dsnen, bir psi-kiatr olamaz : Bir hekim, serefini bu denli ayaklar altna alamaz. Ynetmelii kabul ettiren bir doktor deil. Ama bu btn meydana getiren adamlar iren iki canavar, ahlksz ve kurnaz iki psikolog, mahkmlara kars byk nefret duyan iki kisi herhalde. Caen'da, Baulieu merkez cezaevinin, yerin iki kat dibindeki zindanlarnda tutuklulara yaplan iskencelerin ve kt davranslarn yanks szar, kulaklara gelirdi. Bunun delilini, kelepelerle basparmaklarm birlestiren aleti kardklarnda, gardiyanlarn yznde

beliren korkuyu okuduumda elde etmistim. Bu korku, baslarna dert alacandan ekinen kisilerin duyabilecei korkuydu. Ama burada, yalnz birtakm cezaevi memurlarnn girebildii bu zindanlarda herkes rahat, kimsenin basna dert gelmez. .. 288 umj, cm, lukut KaparaaKi aeiKier alyor. Benimkine yaklasp bir gz atyorum, sonra basm biraz karyor, derken iyiden iyiye koridora uzatp samda solumda bir sr kafa gryorum. Delikler alr almaz, btn baslarn dsarf uradn hemen anlyorum. Sadaki, anlamsz bakslarla beni szyor. Isksz, zavall, bn yz soluk ve yal, soldaki byk bir abuklukla : Ne kadar yedin? diye soruyor. Dki yl. Ben drt yl. Biri geti. Adn ne? Kelebek. Benimki Georges, Auvergne'li Jojo. Nerede enselendin? Paris'te, ya sen? Cevap verecek vakit bulamyor: Kahveyle ekmek iki hcre temize vard. Basn ieri ekiyor, ben de ayn

seyi yapyorum. Teneke kupay uzatyorum, kahve koyuyor, sonra da somunu veriyorlar. abuk davranamadn iin maden ereveli delii sakrdatarak ekmek yere dsyor. Bir eyrei bulmadan, yeniden ortala sessizlik kt, iki koridor zerindeki hcrelere byk bir hzla datyorlar ekmei, len, iinde bir et paras yzen orbay veriyorlar. Aksam da mercimek yemei. Bu yemek, iki yl sreyle, yalnz aksamlar deisecek ve kara mercimein yerini krmz mercimek, kuru ya da taze bezelye, kuru fasulye ve pirin alacak, lende verilen orba hep ayn. On bes gnde bir de, herkes basn delikten karyor. Bir mahkm elindeki makineyle sakallarmz kesiyor. gndr buradaym, kafam bir tek sey kurcalyor. Royale'deki dostlarm bana sigara ve yiyecek yollayacaklarn sylemislerdi. Simdiye kadar elime bir sey gemedi, stelik byle bir mucizeyi nasl basaracaklarn dsnyorum. Dolaysyla da, bir sey gelmemesi beni pek sasrtmyor. Sigara imek ok tehlikeli olmal, stelik de byk lks. Yemek gerekten hayat bir sey, nk lende verdikleri orba,

iindeki iki para yesillikle arl yz gram gemeyen bir et parasnn yzd kaynar su. Aksam kelebek 289/19 da, iinde birka tane fasulye ya da kuru sebzenin dolast bir kepe sv. Ak sylemek gerekirse Cezaevi Ynetmeliinden ok yemei hazrlayan ve datan mahkmlardan spheleniyorum. Aksam sebze yemeini datma sras ufak tefek bir Marsilyalya geldiinde dsnyorum bunu. Kepesi tahta kovann dibine iniyor ve sra ondaysa, tabama sudan ok sebze doluyor. Dierlerinde tam tersi, kepeyi daldrmyor ve biraz karstrdktan sonra stnden alyorlar. Bylece de azck sebzeyle bol su dsyor. En tehlikeli sey de yiyecek sknts, iradeyi yitirmemek iin belirli bir gce sahip olmak gerek. Koridoru spryorlar, hcrenin nn daha uzun uzun spryorlarms gibi geliyor bana. Sprge srarla kapnn dibinde hsrdyor. Dikkatle bakyor ve kapmn altndaki kdn ucunu grebiliyorum. Kapnn altndan bir sey attklarn, fakat fazla itemediklerini hemen anlyorum. Kd ekip ayorum. Fosforlu

mrekkeple yazlms bir mektup. Aynaszn gemesini bekleyip hemen okuyorum: Kelebek, yarndan so ra her gn kenefte bes sigarayla bir hindistancevizi bulacaksn. Hindistancevizinin sana yaramasn istiyorsan, uzun uzun ine. Etini tutmaya bak. Sabahlar, kenefler bosaltlrken sigaran i. Sabah kahvesinden sonra sakn sigara yakma, lende yemeini yer yemez, bir de aksam sebzeden sonra birer sigara tttrebilirsin. Kda ufak bir kalem de eklidir. Bir seye ihtiyacn olursa, ufak kt parasna bununla yaz. Koridoru temizleyen sprgesini kapna srttnde, trnaklarnla kapy trmala. Ayn seyi yaparsa kd kapnn altndan at. Kapn trmalayarak sana cevap vermedike, mektubu yollama. Tp karmak zorunda kalmak istemiyorsan, kt parasn kulann iine sok, kalem parasn da duvardaki ufak bir yara gizle. Cesaret. Yanaklarndan periz, ignace ve Louis.

Mektubu yollayanlar, Galgani ile Dega. Bir scaklk ykseliyor grtlama kadar. Bu kadar sadk, iten dostlara sahip olmak iimi styor. Gelecekten ok daha mitli bu mezardan canl kacama emin, baslyorum yeniden sen ve canl admlarla yrmeye: Bir, iki, , drt, bes... Yrrken de dsnyorum: Bu iki 290 iyilik yapma arzusu. Bana yardm etmek uruna, biri muhasebecilik, dieri de postaclk grevini tehlikeye atyor. ok pahalya mal olduktan baska, benim iin yaptklar gerekten ok byk sey. Royale'den bana, insan Yiyen zindandaki hcreme varana dek kimbilir ka kisiyi satn almak zorunda kalyorlar. Okur, kuru bir hindistancevizinin ya dolu olduunu bilmelisin. Beyaz ve sert kabuu ylesine yal ki, alt hindistancevizi rendeleyip etini scak suya ba-trrsan, ertesi sabah suyun yznde bir litre ya buiabilirsin. Verilen yemekte en ok skntsn ektiimiz bu ya vitamin dolu ayn zamanda. Her gn bir hindistancevizi yemek, salk durumunu salama almak demektir. Hi olmazsa ne insann gvdesinde kuruma baslar, ne de aln yaratt fizyolojik kntden lme tehlikesi grlr, iki aydr, hi aksamadan yiyeceimle sigaram geliyor. Sigara ierken, kzilderililer kadar dikkatli davranyor, duman

iyice iime ektikten sonra yelpaze gibi atm sa elimi sallyarak havay temizlerken duman azar azar koyuveriyorum. Dn garip bir sey oldu. iyi mi yaptm kt m, pek bilmiyorum. Asma katta dolasan nbeti korkulua yaslanp hcreme bakt. Bir sigara yakt, birka nefes ekip sigarasn hcreme att. Sonra uzaklast. Sigaray ayamn ucuyla iyice ezmek iin dnsn bekledim. Duraklamas pek ksa srd, hareketimi farkedince yrd. Bana acd m, yoksa bal bulunduu cezaevi ynetmeliinden utan m duydu? Yoksa bu bir tuzakmyd? Bilmiyorum ama canm sklyor, insan ac ekerken asr bir duyarll oluyor. Bu nbeti, birka saniye iin iyi bir insan olmak istediyse, nefret dolu hareketimle onu zmek istemezdim. Buraya geleli iki aydan fazla oldu. retici yan bulunmayan bir sey varsa, o da bu hcre cezas. nk burada en ufak bir dmen yok. Kisiliimin ikilesmesine ok alstm. Yanlmaz bir taktik edindim. Btn varlimla yldzlara ykselmek, glk ekmeden ocukluumun ve serven dolu. hayatmn esitli dnemlerini gz nne getirebilmek, sasrtc bir gerekilikle hayal kurmak iin ok yorulmam gereki291

yy/1 WUUllUl vsu mui ii iuviwi jr ui uniwit) uiivinwuv^^ jr \_< dsnmek zorundaym, iyiden iyiye bitkinlesince de kerevete uzanyor, basm battaniyemin yarsna dayyor, br yarsyla da yzm rtyorum. Bylece, hcremde gitgide azalan hava, battaniyenin arasndan szarak burnuma ve azma g erisiyor. Akcierlerimde bir esit boulma meydana gelmeli. nk beynim alev alev yanmaya baslyor. Scaktan bouluyor, havaszlk ekiyor ve birden havalanveriyorum. Ah ruhumun o gezintileri bende, ne anlatlmaz duygular uyandrmst. zgrlm srasnda yasamadm kadar byk ask geceleri geirdim; bunlar ok daha zevkli, gerek olanlardan daha rahat hissedilen sevismelerdi. Evet, elde ettiim bu boslukta gezinme yetenei on yedi yl nce len annemin yanna oturmama imkn veriyor. Elbiseyle oynuyorum, o bes yasndayken bana kk bir kz grns veren, iyice uzatt salarm oksuyor, ipek derili, ince uzun parmaklarn seviyorum. Gezintiye ktmz gn grdm byk ocuklar gibi rmaa dalmak istiyorum, bu lgnca isteime benimle birlikte glyor.

Sann en ufak ayrntlar, ak renk ve prl prl gzlerindeki sltl sevgi gzlerimin nnde, tatl szleri kulaklarmda: Benim kk Ririm, annenin seni ok sevmesini istiyorsan uslu uslu otur. Dlerde sen de, ok ykseklerden rmaa atlyacaksn, byk bir ocuk olduun zaman. Daha ok kksn sevgilim. Byyecein gnler abuk, hem ok abuk gelecek. El ele, rmak boyunca yryerek evimize dnyoruz. Gerekten de, ocukluumu geirdiim evdeyim. Orada olduumu o kadar iyi duyuyorum ki notalar gremesin diye ellerimle annemin gzlerini kapyorum, yine de piyanosunu almaya devam ediyor. Hayal deil bu, gerekten evimdeydik. (Oturduu dner iskemlenin arkasna trmanms, iri gzlerini kapamak iin ellerimi sk sk bastryordum Sen Dul'u sonuna kadar dinleyebilmem iin, evik parmaklar piyano tuslarnda uusmaya devam ediyor. Ne sen, insanlkla ilgisi bulunmayan savc, ne namusundan sphe ettiim siz polisler, ne yalanc tanklkla zgrln deis-tokus eden sefil Polein, ne iddia makamnn grsn ve olaylar yorumlays sek292

lini benimseyecek kadar alalan jri yeleri, insan Yiyene lyk ortaklar olan mubassrlar, kimse, hi biriniz ne kaln duvarlar ne de Atlantik zerindeki bu yitik adann uzakl, madd ve manev hi bir sey, yldzlara doru ykseldiimde yolculuumun pembeyle renklenen mutluluunu bozabilir. Kendi kendimle basbasa kalacam zaman hesaplarken, saat-zamandan sz etmekle yanldm anlyorum. Bu byk hata. yle anlar var ki, bu anlar dakika-zamanla hesaplamak gerek, rnein, sabahlar kahve ile ekmein datlmasndan bir saat sonra kenefler bosaltlyor. Kova bos dndnde, iinde hindistanceviziyle bes sigara, ara sra da fosforlu mrekkeple yazlms bir kt paras buluyorum. Her zaman deil, ama sk sk dakikalar sayyorum. Olduka basit bir is bu, nk admm bir saniyeye esitliyor, gvdemi saat rakkas gibi kullanarak her bes admda dnerken iimden sayyorum: Biiir. On ikiye vardmda bir dakika ediyor. Bir yerde hayatm demek olan hindistancevizini yiyip yiyemiyece-im,

sigaralar alp alamyacam (bu mezarda gnde on kere sigara imek karlmaz bir zevk, her sigaray iki kerede bitiriyorum) yolunda kuskulandm sanlmasn. Hayr, kahve verilirken bir rknt giriyor iime, nedenini bilmeden korkuyorum, rahatlar pahasna bana cmerte yardm eden insanlar iin korkuyorum. Bu nedenle bekliyor ve hindistancevizi geldiinde rahatlyorum ancak. Gzmn nnde, demek ki onlarn da basna bir is gelmedi. Ar ok ar geiyor saatlar, gnler, haftalar, aylar. Buraya gireli neredeyse bir yl olacak. Mrltyla ve krk saniyeden fazla konusmayal tam on bir ay, yirmi gn var. Yine de, bir kere, yksek sesle konusma frsat buldum. stms, ok stmstm. Hastalmn doktora kmak iin yeterli bir gereke olduunu dsnerek listeye yazldm. iste doktor. Kapmdaki deliin aldn byk bir sasknlkla grdm. Delikte bir kafa belirdi: Neniz var? Nedir hastalnz? Cierlerinizde mi bir tkanma hissediyorsunuz? Dnn, ksrn. Yok canm, bu kadar insanla matrak gemek, diyeceksiniz. Oysa gerein ta kendisi, Kapdaki de293

likten beni muayene eden, kapnn bir metre tesinde srtm dndrp aralktan kulan uzatarak dinleyen smrge doktorunu da grdm. Sonra: Kolunuzu karn, dedi. Kolumu karmak zereydim ki kendime duyduum saygyla bunu yapmaktan vazgetim, garip doktora: Tesekkr ederim, rahatsz olmayn, dedim. Hi gerei yok. Yapt muayeneyi ciddiye almadm anlatacak gc kendimde bulabildim. Nasl istersen demek alakln da gsterdi. Ve ekti gitti. Allahtan gitti, neredeyse sinirden patlamak zereydim. Bir, iki, , drt, bes, dns. Bir, iki, , drt, bes, dns. Yryorum, durmak yorulmak bilmeden, hrsla yryorum, genellikle gevsek olan bacaklarm bugn gergin. Basma gelenlerden sonra, sanki bir sey ezmek ister gibiydim. Ayaklarmla neyi ezebilirim ki? Altmda betondan baska sey yok. Hayr, byle yrmekle pek ok seyi ezebiliyorum. Ynetmenlie hos grnmek iin bu kadar alalabilen doktorun dlekliini eziyorum. Baska bir snfn ac ve skntlarna kaytsz kalan bir snf insann kaytszln eziyorum. Fransz halknn cehaletini, iki ylda bir Saint-Martin-de-re'den yola kan insan yknn

nereye gittiini ve nasl olduunu dsnmeyecek kadar ilgi ve merak yoksunluunu eziyorum. Belirli bir cinayet isledii gerekesiyle bir adam hakknda patrtl yazlar yazan polis muhabirlerinin birka ay sonra ayn adamn varln bile unutabilmelerini eziyorum. Gnah karanlar dinleyen, krek cehenneminde olup bitenleri bildikleri halde susan katolik papazlarn eziyorum. Sulayanla kendini savunan arasnda bir hitabet oyunu halini alan ceza muhakemeleri usuln eziyorum. Durdurun kuru giyotininizi, ynetmenlie bal memurlarn kollektif sadizmine bir son verin demek iin sesini ykseltmiyen 'Dnsan Haklar Kurulusu'nu iniyorum. Hi bir rgt ya da kurulusun bu yntem sorumlularn sorguya ekip rme yolunda, iki ylda bir, neden mahkmlarn yzde sekseninin yok olduunu sormaysn iniyorum, intihar, dsknlk, devaml alk, skorbt, verem, delilik ve erken bunama teshisleriyle imzalanms resm lm 294 raporlarn iniyorum. Kimbilir daha neler eziyorum ayaklarmn altnda? Ama btn bu olup bitenlerden

sonra herhalde eskisi gibi yrmyor, her admda bir seyler iniyorum. Bir, iki, , drt, bes... ve saatlar... ar ar akp geerken, yorgunluk sessiz isyanm bastryor. On gn sonra cezamn tam yars biteceK. Gerekten de kutlanmas gerekli bir yldnm, nk su souk algnlmn dsnda salk durumum iyi. Ne deliyim, ne de delirmek zereyim. Baslyacak ikinci yln da sonunda, hcreden sa salim ve dengeli kacamdan yzde yz eminim. Alak sesle srp giden konusma beni uyandryor: oktan lms, diyen birini duyuyorum, grmediniz mi Durand? Hayr sef. Asma kattan grlmeyen kseye kendini asms. Ka kere getiim halde hi bir sey farkedemedim. nemi yok, ama grmeme gerekenizin pek mantkl olmadn kabul edin. Sol yandaki komsum intihar etti. Anladm bu. Onu gtryorlar. Kap kapanyor. Ynetmelie harfiyen uyulduu, kapnn komutann nnde almasyla belli oluyor. Tandm cezaevi komutannn sesini. Son on hafta iinde lp giden besinci mahkm. Yldnm geldi att. Kovann iinde bir kutu Nestle st buluyorum. Dostlarmn bir lgnl bu. Satn

almak iin byk para dedikleri bir yana, bana ulastrmak iin kimbilir ne tehlikeler atlatmslar. Dsmana kars elde ettiim zaferi kutluyorum. Onun iin de, bugn baska yerlere umamakta kararlym. Hcremdeyim. Zindana atldmdan bu yana bir yl geti, yarn frsatn bulsam kamaya hazr hissediyorum kendimi. Bu olumlu bir nokta, koltuklarm kabaryor. Koridoru spren adam alslmams bir sey yapyor. Dostlarm sunlar yazyorlar: Cesaret, bir yln kald. Salk durumunun iyi olduunu biliyoruz. Biz de bildiin gibiyiz. Yanaklarndan pyoruz. Louis ve Ignace Mmknse, birka satr karala ve mektubu getirenle bize yolla. 295

 !l Mektuba ekli beyaz kt parasna yazyorum: Btn yaptklarnza tesekkr ederim. Glym, sayenizde bir yl sonra da, ayn gc muhafaza edebileceimi umuyorum. Ciousiot ve Maturette hakknda bilginiz var m? Gerekten de koridoru spren dnyor, kapm trmalyor. Kd alttan sryorum, hemen kayboluyor. Btn gn ve gecenin bir blm yeryzndeydim, kendi kendime sz verdifm gibi, yerimi hi deistirmedim. Bir yl sonra adalardan birinde daha rahat yasayacam. Royale'de mi, yoksa Saint-Joseph'de mi acaba? Konusup sigara ierek, kar kmaz kas plnlar hazrlayarak kafay ttsleyeceim. Kalan yz altms bes gnn ikinci yarsna byk bir gvenle baslyorum. Sonraki sekiz ay hakl olduumu gsteriyor. Ama dokuzuncu aya girdiimizde isler bozuluveriyor. Bu sabah, kenef kovasnn temizlenmesi srasnda, benimKinin iini bosaltp hindistanceviziyle sigaralar mahkm su st yakaland. Olay o kadar ciddiydi ki, birka dakika sreyle, t karlmamas yolunda verilen emirler unutuldu. Zavallnn yedii yumruklar aka duyulabiliyordu. lmcl yara alan bir kisinin kard hrlt kulama

geldi. Derken kapmdaki delik ald, kpkrmz bir gardiyan surat: Sen de bekle basna gelecekleri! diye haykrd. Emrine amadeyim itolu! Zavall adama yaptklarndan sinirlerim iyice gerilmisti, dsnmeden verdim bu cevab. Btn bunlar saat yedide oldu. Ancak on birde, basnda komutan yardmcsnn bulunduu bir kalabalk beni almaya geldi. Yirmi ay nce stme kapanan ve bir daha almayan kapy ilk kez atlar. Elimde teneke kupam, kendimi korumaya ve mmkn olduu kadar ok yumruk atmaya hazr, hcrenin dibine ekilmistim. Hem bos bulunup dayak yememek, hem de mmkn olduu kadar ksa srede kendimden gemek istiyordum. Bunlarn hi biri olmad: kn dsar! Bana vurmak niyetindeyseniz kendimi koruyacam bilin. Drt yandan saldracaksanz km296 yorum dsar. Bana dokunacak ilk adam benzetmek iin burada bekliyorum. Charriere, kimse size vurmayacak. Kim garanti ediyor? Ben, cezaevi komutan yardmcs. Sizin sznzn deeri kald m?

 Kfretmenin gerei yok. Serefim zerine dayak yemiyeceinize yemin ediyorum. Hadi, kn dsar. Teneke kupay brakmyorum. isterseniz aln yannza, naslsa kullanma gereini duymayacaksnz. Peki, oldu. Dsar kyorum, komutan yardmcs ve evremdeki alt mubassrla koridoru geiyoruz. Avluda basm dnyor, sn kamastrd gzlerimi aamyorum. Sonunda, geldiimiz gn alndmz alak binay gryorum. Bir dzne kadar mubassr var ierde, iteklemeden, Ynetmenlik yazl odaya sokuyorlar. Yerde, kan iinde bir adam inliyor. Duvardaki saat on biri gsteriyor. Drt saattir zavallya iskence ediyorlar, diye dsnyorum. Komutan masasnn basna oturmus, yardmcs da yanma kyor. Charriere, ne kadar zamandr yiyecek ve sigara alyorsunuz? Kendisi size sylemedi mi? Ben size soruyorum. Her seyi unutur oldum, nceki gn yaptklarm bile hatrlayamyorum. Benimle dalga m geiyorsunuz? Hayr, bunun dosyama geirilmeyisi beni hayrete dsryor. Basma vurulmas sonucu, unutkan oldum. Komutan verdiim cevaba o kadar sasryor ki!

 Sorun bakalm Royale'e, diyor. Dedii doru mu? Dierleri telefonla konusurken devam ediyor: Adnzn Charriere olduunu hatrlyorsunuz sanrm? Evet bunu hatrlyorum. Ve hzla, karsmdakini afallatmak iin, robot gibi sralyorum: Adm Charriere, 1906 da Ardeche'de dodum. Paris'te mebbete 297 mahkm oldum. Gzleri yuvalarndan uruyor, onu iyice sarstm hissediyorum. Size bu sabah kahve ile ekmek verdiler mi? Evet. Dn aksam yediiniz sebze neydi? Bilmiyorum. Sylediklerinize baklrsa hi bir sey hatrlamaz olmussunuz. Olup bitenlerden haberim yok. Yzleri hatrlyorum, rnein, bir gn beni siz karslamstnz. Ama ne gn karsladnz bilmiyorum. Daha ne kadar cezanz kaldn da hatrlamyor musunuz?

 Mebbet hapisten mi? Yanlmyorsam, lene kadar. Hayr hayr, hcre cezasndan. Ben hcre cezasna m arptrldm? Neden? Aaaa, bu kadar fazla! Beni sinirden deliye mi evireceksin yoksa? Krekten katn iin iki yl hcre cezasna arptrldn bilmiyor musun yani? Dste o an, son darbeyi de indiriveriyorum: Ben mi kamsm? Komutan, ciddi bir adamm ve sorumluluumun bilincindeyim. Gelin de bakn hcreme, kams mym, yoksa kamams mym? Tam o sra, aynaszlardan biri: Royale'i bulduk komutanm, diyor. Komutan ahizeyi alyor; Bir sey yok mu? ok garip, bir sey hatrlamadn sylyor... Neden mi? Kafasna vurmuslar... Peki, zr dilerim binbasm, bakacam, iyi gnler. Tabii, size haber veririm durumu. Maskara herif, gster bakalm kelleni. Ha, epeyce genis bir yara var. Basna vurulduundan bu yana bir sey hatrlamadn nasl hatrlyorsun. Sylesene, ha? Ne syliyeyim, basma vurulduunu, adimin Charriere olduunu ve birka seyi daha hatrlyorum. Niyetin nedir?

 Bana sorduklarnz anlamaya alsyorum. Ne zamandr bana yiyecek ve sigara gnderildiini soruyorsunuz, iste cevabm: ilk mi yoksa bininci mi, haberim yok. Bir sey hatrlayamadm iin size ce298 vap veremiyeceim. Hepsi bu kadar, istediinizi yapn. Yapmak istediim ok basit. Uzun sreden beri bo! bol yemek yedin. Artk biraz zayflayacaksn. Cezan bitene kadar aksam yemei yok. Ayn gn, koridorun ikinci kez sprld sra bir mektup daha alyorum. Ama fosforlu mrekkeple yazlmams, okumam mmkn deil. Gece, elimde kalan ve kerevetime ok iyi gizlediimden a-rama srasnda bulunmayan son sigaram da yakyorum. Sigaram durmadan ekistirerek okuyabiliyorum mektubu: Yiyecek getiren bir sey sylemedi. Sana kendiliinden, ikinci kere yiyecek ve sigara braktn itiraf etmekle yetindi. Gereke olarak da, Fransa'dan tanstnz gsterdi. Royale'de kimsenin bas derde girmeyecek. Cesaret. Artk hindistancevizi, sigara ve Royale'deki dostlarmn mektuplarndan yoksunum. stelik aksam yemeini de kaldrdlar. Alk ekmemeye alsmstm, sigaralar da gnmn ve gecemin bir blmn

dolduruyordu. Yalnz kendimi deil, dayaktan baylttklar zavall adam da dsnyorum. Ar bir ceza almyacan umarm. Bir, iki, , drt, bes, dns... Bir, iki, , drt, bes. Bu rejime kolaylkla katlanamyacaksn, ok az yemek yiyeceinden taktiini deistirmen gerekecek belki, rnein, yorulmamak iin mmkn olduu kadar uzun sre yatacaksn. Ne kadar az kmldanrsan o kadar az yorulursun. Gndzleri de oturmal, bambaska bir yasama biimine alsmalsn. Drt ay, yz yirmi gn gemesi gerekiyor. Bu rejimle ne kadar ^aman sonra kansz kalrm acaba? En azndan iki ay sonra. nmde iki nemli ay var. Aksam altdan sabah altya kadar yatmaya kararlym. Kahveden kenefin temizlenmesine kadar, en fazla iki saat yryeceim, lende de, orbadan sonra asa yukar iki saat. Gnde topu topu drt saat yrys. Geri kalan zaman yatarak ya da oturarak geireceim. Yorulmadan hayale dalmak da g olacak. Yine de hayal kurmay deniyeceim. Bugn, uzun bir sre dostlarm ve byk ac299 I

lar eken zavally dsndkten sonra, kendimi bu yeni disipline alstrmaya alstm. Saatlar ok uzun geliyor, saatlar boyu islemeyen bacaklarm karncalanyor ama basaryor gibiyim. On gnden beri bu rejim srp gidiyor. Artk karnm devaml a. Her yanm kaplayan byk bitkinlii duyuyorum. Sigaralar biraz aryorum ama hindistancevizinin yokluu mthis. Erkenden yatyor ve hcremden kayorum sanki. Dn aksam Paris'te, Rat Mort'da, dostlarmla sampanya iiyordum. Yanmda Londral Antonio vard. Balear adalarnda doup byme, ama bir Paris'li gibi Franszca, bir ingiliz gibi de ingilizce bilir. Ertesi gn Clichy bulvarndaki Marronier de, bes kursunda bir dostunu ldryor. evrede dostluklarn lesiye dsmanlklara dnsmesi pek uzun srmez. Evet dn Paris'teydim. Saint-Ouen caddesindeki Pelit Jardinde akordeona uyup dansediyordum, msterilerin tm Marsilyal ya da Korsikallard. Dostlarm bu hayal yolculuktan, byk bir geerlikle gzmn nnden geiyorlar, ne onlarn varlndan sphedeyim, ne de nice gzel gece geirdiim o tatl yerlerdeki kendi varlmdan. Fazla yrmeden, ok az bir yiyecekle, kendimi iyice yorarak tasarladm sonucu elde edebiliyorum.

Gemisin grntleri beni ylesine byk bir gle hcremden skp alyor ki, ierde geirdiim saatlarn ounda zgrm.

Topu topu bir aym kald. aydan beri bir somun ekmekle iinde haslanms et paras bulunan orbay iiyorum. Srekli alk ylesine gz karartc ki, bu et parasnn, ou kere grld gibi deriden ibaret olup olmadna bakmyorum bile. ok zayfladm, yirmi ay boyunca her gn aldm hindistancevizinin, bu korkun zindanda salk ve dengenin korunmasna ne kadar yardm ettiini simdi anlyorum. Bu sabah kahvemi itikten sonra ok sinirliyim. Hi yapmadm bir seyi yapyor ve ekmeimin yarsn bitiriyorum. Genellikle bu ekmei drt esit paraya ayrr, saat altda, len yemeinde, aksam altda ve gece yerim. Neden yaptn bu isi? Ken300 o Ktfnum paylyorum, sonuna doru mu zlrsn hep? Am gsz hissediyorum kendimi, O kadar iddial olma. Nasl gl olabilirsin? Yediin azck yemekle mi? Asl nemlisi, zaferin sende kals, gszlne ramen hastalanmaysn. Mantkl dsnrsen, insan Yiyen seninle girdii savasta yenik dsmek zorunda. iki saat yrdkten sonra, iskemle yerine geen beton blo-kun stne oturdum.

Otuz gn, yani yedi yz yirmi saat daha, sonra kap alacak ve: Charriere, dsar, diyecekler, iki yllk hcre cezanz sona erdi. Ben ne diyeceim: Evet, iki yllk cehennem azabm bitti. Sakn ha, komutansa karsndaki, unutkanlk numarasna devam etmelisin. Hem de soukkanllkla. Ne o? dersin. Cezam bitti mi? Fransa'ya m dnyorum? Mebbet hapis cezam basladlar m? Srf suratn grmek ve beni arptrd alk cezasnn hakszln anlatmak iin. Ne oluyor sana byle? Hakszlk edip etmemesi nemli deil, yanlms olmak bizim komutana vzgeliyor. Byle bir kafann yanlmasnn ne nemi var? Sana haksz ceza verdii iin zleceini mi sanyorsun? Bundan sonra bir zindancnn salkl bir adam olduuna inanmam yasaklyorum, insan olan byle bir grevi alamaz. Hayatta her seye alslr, alaklk mesleini srdrmeye bile. Belki de mezara yaknlastnda, Tanr korkusu (eer Tanr'ya ve dine inanyorsa tabii) onu rkek ve pisman klabilir. Hayr, sanma ki pismanl yapt alaklklardan trdr. Tanr'nn yarglamasndan mahkm edilenlerden biri olmak onu korkutuyor. Bu nedenle, seni hangi adaya gnderirlerse gndersinler, zindanc tryle uzlasmaya asla yanasma, iki

taraf da, kesin izgilerle ayrlms bir tahta perdenin iki yannda yer almstr. Bir yanda alaklk, ruhsuz, ukal dmbelei otorite, igdsel ve dsnmeden tepki gsteren sadizm; te yanda ben ve benim snfma giren, ok nemli sular isledikleri halde ektikleri aclar sonucu tartslmaz yetenekler kazanan insanlar. Bu yeteneklerin baslca-lar, acma, iyilik, cmertlik, soyluluk ve yreklilik. 301 itenlikle syleyeyim, kutbu mcir\uiuyu uC zaman zindanc I ktan yedir. Topu topu yirmi gn kald. Gerekten kendimi ok gsz hissediyorum. Sabah verilen ekmeimin bir trl bymediinin farkndaym. Kara somunumu kklerden seecek kadar alalan insan kim olabilir? orbamda, gnlerden beri scak sudan baska sey yok. Et paras denen sey de, stnde deri ya da ok az et bulunan bir kemik. Hastalanmaktan korkuyorum. Saplant halini alyor bu korku. O kadar bitkinim ki, uyankken ds grmek iin en ufak bir g harcamak zorunda bile deilim. Bu byk bitkinlik ve gerekten ciddi sinir bozukluu beni korkutuyor. Tepki gstermek istiyor, ama, yirmi drt saatlar ok g geiriyorum. Kapm trmalanyor. Hemen kapyorum mektubu. Fosforlu mrekkeple yazlms. Dega ve

Galgani'den geliyor. Okuyorum: Cevap yaz. Salk durumundan endisedeyiz. 19 gnn kald. Cesaret. Louis ve ignace. Kk bir kt parasyla minik bir kalem ekli. Cevap veriyorum: Dayanmaktaym ama ok bitkinim. Saolun. Kelebek Sprge yeniden kapma srtnyor, mektubu alttan yolluyorum. Hindistancevizsiz, sigarasz bu mektup, yine de hepsinden g verici. O essiz, devaml dostluk gsterisi ihtiya duyduum sey. Dsar-da nasl olduumu biliyorlar, hastalanrsam dostlarm herhalde doktoru ziyaret edecek ve bana adam gibi bakmasn syleyecekler. Hakllar da: Topu topu on dokuz gn kald, lm ve delilikle girisilen ldresiye yarsn sonuna varyorum. Hastalanmayacam. Bana ok gerekli olan kalorileri harcamamak iin mmkn olduu kadar az hareket edeceim. Sabah ve leden sonraki iki saatlik yrysleri de kaldryorum. Dayanabilmek iin baska arem yok. Bylece, gece on iki saat kmldamadan yatyor, gndz de hi kmldamadan beton blokun stnde oturuyorum. Zaman zaman yerimden kalkyor, birka hareket yapyor, kollarm sallyor ve yine -kyorum. On gnm var.

Trinidad'da geziniyorum. Zavalllarn tek telli kemanlar elemli ezgileriyle sallyor beni. Derken Korkun, insanlkla ilgisi bulunmayan bir lk beni geree dndrveriyor. lk benimkinin ardnda, ok yakndaki bir hcreden geliyor. Sylenenleri duyuyorum: Itolu, insene ukuruma. Tepeden bana bakmak yormad m seni? Bu deliin karanlkta kalmas grntnn byk bir blmn karmana yol ayor, farknda deil misin yoksa? Susun, ok ar bir cezaya arptrlacaksnz, diyor aynasz. Yok canm! Gleyim bari, kpolusu! Bu sessizlikten daha ar ne olabilir? Beni dilediin kadar cezalandr, ama iinde yasamaya mahkm ettiin sessizlikten arn bulamazsn. Hayr, hayr, hayr. Artk konusmadan oturmak istemiyorum, dayanamyorum buna! yldr sana: Bok, kpolu,

demeliydim. Ceza korkusundan, sana olan nefretimi haykrmak iin otuz ay beklemek hyarln gsterdim! Sana ve senin gibi rms zindanclara duyduum nefreti! Az sonra kap ald: Hayr, yle deil! Ak olan yan arkaya gelsin. Bylesi ok daha etkili olur! Ve zavall mahkm haykrmaya devam ediyor: Deli gmleini dilediin gibi geir pis herif istersen tersine geir, beni boana kadar sk, dizlerinle abanarak asl balara. Yine de anann disi bir domuz olduunu, bu yzden de senin bir pislik yn olarak dnyaya geldiini sylememe engel olamazsn! Zavallnn azn tkams olmallar, bir sey duymaz oldum. Kap kapand. Olay gen nbetiyi etkiledi herhalde, birka dakika sonra hcremin nnde duruyor ve: Herhalde delirdi! diyor. Yok canm. Bence syledikleri, dengeli bir adamn azndan kacak szlerdi. Aynasz donup kalyor, uzaklasrken: Bu szleri sana tekrarlatacam gn gelir! diyebiliyor ancak. Bu olay, beni mert kisilerin adasndan, kemanlardan, Hintli kadnlarn memelerinden, Port of Spain limanndan uzaklastrp hcrenin kat gereine dndryor. 302 303

un gun, yani DM yu m\ dcu ucc r\cuacuciy.. Kmldamama taktii rnlerini veriyor. Yoksa taktik deil de dostlarmn mektubu mu gnlerin tat- l gemesini salayan. Kendini kabul ettiren bir kyaslama yznden daha gl olduum inancndaym: Zindandan kurtulusuma iki yz krk saat var, gszm ama beynim sapasalam, yeniden eskisi gibi olabilmem iin biraz toparlanmam gerekiyor. Oysa ardmda, iki metre tede, duvarla ayrldm zavall bir adam deliliin ilk dnemine, belki de en kt kapdan, siddet kapsndan giriyor. Uzun sre yasyamyacak; baskaldrmas, inceden inceye hazrlanms bilimsel ldrme yntemleriyle tka basa doyurulmasna frsat verecek. Yan hcredeki mahkm yenilgiye uradndan, kendimi gl hissettiime utanyorum. alsmaya giderken nlerinden geen yoksul giysili, souktan donmus, hi olmazsa elleri sabahn souunda morarms, ilk otobs ya da metroya yetismek zee kosturan halk ynlarna baktka eskisinden ok snan ve krknn her zamankinden ok keyfini karan sk sk giyinmis, pabucu salam, eldivenli bencillere dnp dnmediimi merak etmeye basladm. Hayatta her sey, ou kere kyaslamalardan meydana gelir. Benim cezam on yl, Kelebek mebbete mahkm. Doru, mebbete

mahkmum, ama yasm yirmi sekiz. ,Onun cezas on bes yl, yas elli. Her neyse, cezamn sonuna varyorum, alt ay gemeden salk, moral ve g ynnden kendimi toparlayp uzun sre lf edilecek bir kasa hazr hle geleceim. Dlki uzun uzun konusuldu, ikinci kasm krek cehenneminin duvarlarndan birine yazlacak. Hi kuskum yok. Alt ay gemeden yola kacam, eminim bundan. Hcrede geirdiim son gece bu. 234 numaral hcreye gireli on yedi bin bes yz sekiz saat oluyor. Bir kere kapm ap cezalandrlmak zere komutann karssna kardlar beni. Gnde birka saniye tek heceli szcklerle konustuum komsumun dsnda, cezam ektiim srece drt kere lf edildi. Birincisinde, ddk alar almaz kereveti yatacak duruma getirmem sylendi ilk gn. Bir keresinde 304 doktor: Arkanz dnn, ksrn, dedi. Komutanla aramda geen konusma daha uzun ve canl geti. Geen gn de, zavall delinin duygulandrd nbetiyle bir konusmam oldu. Elence ynnden pek zengin

ve esitli deil! Baska sey dsnmeden, rahat rahat uyuyorum: Yarn bu kap beni dsar karmak zere alacak. Yarn gnesi greceim, beni Roya-le'e gnderseler bile deniz havasn iime ekeceim. Yarn zgr olacam. Bir kahkaha atyorum, zgr m olacaksn? Yarn mebbet krek cezan resmen ekmeye baslyorsun, zgrlk dediin bu mu? Biliyorum, ama hayat olarak iki yl ektiklerimle kyaslanr gibi deil. Clousiot ile Maturette'i nasl bulacam bakalm? Saat altda kahve ile ekmek veriyorlar. Ama ben, bugn kyorum. Yanlyorsunuz, demek geliyor iimden. Hemen, unutkanlm hatrlyorum. Kimbilir, bylece komutanla dalga getiim anlaslr da, hemen ekmek zere otuz gn hcre cezas daha bindiriverirler. Ama yasa gereince, Saint Joseph'deki hcre cezam, bugn, 26 Haziran 1936 gn tamamlanyor. Drt ay sonra otuz yasma basyorum. Saat sekiz. Ekmeimi yedim. Kampta da karnm doyururum naslsa. Kapm alyor. Komutan yardmcsyla iki mubaassr karsmda: Charriere cezanz tamamladnz. Bugn 26 Haziran 1936. Bizimle gelin. kyorum. Avluya vardmda gnes, gzlerimi kamastracak kadar parlak, Birden gszlm

hissediyorum. Bacaklarm gevsiyor, kara lekeler oynasyor gzlerimin nnde. Oysa otuzu gneste olmak zere topu topu elli metre yrdm. Ynetmenlik binasna vardmda Maturette ile Clousiot'yu gryorum. Maturette'nin yanaklar kms, gzleri yuvalarna gmlms, bir iskelet halini alms. Clousiot sedyede yatyor. Yz sapsar, simdiden toprak kokuyor. Dimden: Dostlarn grns hi de i ac deil, diyorum. Acaba ben de onlar gibi miyim? Bir aynada kendimi grebilmek iin sabrszlanyorum. Arkadaslarma:

 Ne haber? Dyi misiniz? diyorum. Cevap vermiyorlar. Tekrarlyorum: kelebek 305/20 Dyi misiniz? Evet, diyor Maturette hafife. Hcre cezasn tamamladmza gre konusmaya hak kazandmz sylemek geliyor iimden. Clousiot'y yanandan pyorum. Parlak gzlerle bana bakp glmsyor: Elveda Kelebek, diyor. Hadi canm! iyi biliyorum, artk benim isim bitti. Birka gn sonra Royale hastanesinde lecek. Otuz iki yasndayd Clousiot. almad halde, srtna yklenen bir bisiklet hrszlndan yirmi yl krek cezasna arptrlmst. Az sonra komutan grnd. ieri aln n de. Maturette ve siz Clousiot, hcrede en ufak bir kt davransnz grlmedi. Fisinize geirilecek. Siz Charriere, byk bir su islediinizden, sicilinize kt hali grlmstr yazlacak. zr dilerim komutan, ne suu islemisim? Gerekten hatrlamyor musunuz sigaralarla hindistancevizlerinin bulunmasn?

 Canm, drt aydr ne yiyordunuz? Ne mi yiyordum? Geldiimden beri ne yiyor-sam onu. Aaaaa, bu kadar fazla! Dn aksam ne yediniz? Her zamanki gibi, verileni. Ne bileyim, hatrlamyorum. E&lki fasulye ya da pirin, belki baska bir sebze. Aksamlar yemek yiyor musunuz? Canm, sahanmdakini atacak kadar enayi mi sanyorsunuz beni? Bu kadar fazla, vazgeiyorum. Vazgeiyorum, fisinize kt hali grld kaydn dsmekten. Yeni bir fis hazrlayn Bay A...... Bu kez iyi hali grld diyeceiz, nasl isinize geliyor mu? Dorusu da bu. Baska bir sey hak etmedim ki. Bu cmle zerine, komutann odasndan kyoruz. Byk demir kap, bizi karmak iin alyor. Bir tek nbetinin refaketinde, kampa inen yolda ar ar yryoruz. Gmss parltlar ve kpklerle kapl denize tepeden bakyoruz. Karsda Royale yemyesil, krmz damlarla kapl. Nbetiden, birka dakika oturma izni istiyorum. Kabul ediyor. Birimiz Clousiot'nun sana kyoruz, birimiz soluna. Farkna bile varmadan ellerini avularmza alyoruz. Bu iliski garip bir heyecan yaratyor, hi konusmadan sarmas dolas oluyoruz. Nbeti:

 Hadi ocuklar, diyor, biran nce asa inmeniz gerek. Yavas, ok yavas iniyoruz kampa. Maturette'le ben nde, elele tutusmus ardmzda canekisen arkadasmz tasyan iki sedyeciyle kampa giriyoruz. Royale'de Hayat Kampn avlusuna varr varmaz, mahkmlarn dosta yaknlklar bizi evreliyor. Delifisek Pierrot, Jean Sartrou, Colondini, Chissilia ile bulusuyorum. Mubassra gre, mzn de revire kaldrlmas gerekli. Yirmi kadar adam pesimizde, revire varmak zere avluya geiyoruz. Birka dakika iinde, Matu-rett'le benim nmde bir dzne kadar sigara ve ttn paketi, scack stl kahveler, saf kakaodan yaplma scak ukulata birikiyor. Herkes bize birsey-ler vermek istiyor. Clousiot, bir kfuru inesiyle kalbi iin bir adrenalin inesi yiyor. Zayf bir zenci: Hastabakc, diyor benim vitaminlerimi ona ver. Benden ok onun ihtiyac var. Bize gsterilen bu iyilik ve dayansma rnei gerekten duygulandr-c. Bordeaux'lu Pierre: Mangra ihtiyacn var m? diye soruyor. Ro-yale'e gitmeden nce, para toplayacak zaman buluruz. Saol, param var. Ama Royale'e gideceimi nereden biliyorsun?

 Muhasebeci syledi, nz Royale'e, hem de hastaneye gnderiliyorsunuz. Hastabakc, Korsikal bir haydut. Ad Essari. Sonradan kendisiyle dost olacak, hikyesini anlata\ <I 306 307 cam. Gerekten ilgin bir hikye bu. Revirdeki iki saat abuk geti. Bol bol yedik, itik. Karnmz tok, hayatmzdan memnun, Royale'in yolunu tutuyoruz. Bu sre iinde Clousiot'nun gzleri hep kapalyd, yalnz yanna yaklasp elimi altna koyduumda iyiden iyiye buulu gzlerini aralyor: Kelebek, diyor, gerek dostlarz biz. Dosttan da te kardesiz, diyorum. Yine basmzda bir mubassrla, kyya iniyoruz. Ortada Clousiot'nun sedyesi, iki yannda da Maturette'le ben. Kampn kapsnda btn mahkmlar bizimle vedalasyor, basarlar diliyor. Direnmelerine ramen hepsine tesekkr ediyoruz. Delifisek boynuma, ttn, sigara, ukulata ve Nestle marka st teneke-leriyle

dolu bir torba geirdi. Maturette'in de byle bir torbas var. Kimin verdiini bilmiyor bile. Yalnz hastabakc Fernandez'le bir mubassr bizi rhtma kadar gtryorlar. Royale hastanesi iin, mze de birer fis veriyor Fernandez. Doktora sormadan bizi hastaneye yatranlarn, hastabakclk yapan krek mahkmlar Fernandez ve Essari olduunu anlyorum, iste filika. Alt kreki, teknenin knda tfekli iki mubassr, bir nc de dmende. Kreki-lerden biri, Marsilya Borsas olayna karsan Chapar. Krekler suya gmlyor, Royale'e doru yol alrken Chapar: Naslsn Kelebek? diye soruyor. Her gn aldn m hindistancevizini? Drt aydr alamyordum, diyorum. Biliyorum, kaza oldu. Yakalanan arkadas merte davrand. Yalnz beni tanyordu, ele vermedi. Ne oldu peki? ld. Yok canm. Neden ld? Hastabakclardan birine gre, bir tekmede karacierini patlatmslar. Royale iskelesine kyoruz, adamn en nemli iskelesi bu. Frnn saati gsteriyor. Bu leden sonra

gnes gerekten ok styor, gzlerimi de kamastryor. Mubassrlardan biri iki sedyeci istiyor, iri yar, tertemiz beyaz giysiler iinde, bilekleri deri bilezikli iki gl mahkm Clousiot'yu ty 308 gibi kaldryor. Maturette'le birlikte arkalarndan yryoruz. Bir mubassr, elinde ktlar, ardmzdan geliyor. Drt metreden fazla genislikteki yol akl taslarndan yaplms. Trmanmas olduka g. Neyse ki sedyeciler zaman zaman durup bizi bekliyorlar. Her durusta Clousiot'nun basucunda oturuyor, elimi alnnda ve basnda gezdiriyorum. Her keresinde de bana glmsyor, gzlerini ap: Kelebek, dostum benim, diyor. Maturette elini avularna alyor: Sen misin kk? diyor Clousiot. Bizi yannda hissetmek onu gerekten mutlu klyor. Kampa varmadan nceki son molada, ise kan bir mahkm kafilesine raslyoruz. Asa yukar hepsi bizimle birlikte buraya gelenler. Yanmzdan geerken dosta szler mrldanyorlar. Tepeye vardmzda drt kse, beyaz bir binayla karslasyoruz. Glgede ada yneticileri oturuyor. Kuru ceviz denen binbas Barrot ve teki cezaevi yneticilerinin yanna

yaklasyoruz. Yerinden kalkmak ve herhangi bir trene basvurmak gereini duymadan: Hcre cezas zorlu gemedi ya? diye soruyor. Sedyede yatan kim? Clousiot. Bakyor dostumuza, sonra: Onu hastaneye gtrn, diyor. Hastaneden ktklarnda, kampa yerlestirilmeden nce bana getirilmeleri konusunda da bir not dsverin. Hastaneye varr varmaz, aydnlk bir kousta tertemiz, arsaf ve yast olan yataklara yatryorlar bizi. ilk grdm hastabakc Chatal, Saint-Lau-rent-du Maroni'de sk denetim altnda tutulan kousun hastabakcs, ilk isi Clousiot'ya bakmak ve bir mubassr araclyla doktoru artmak. Doktor bese doru geliyor. Uzun uzun, inceden inceye dostumu muayene ediyor, can skkn bir halde basn salladn gryorum. Reeteyi yazp bana yaklasyor. Kelebek'le aramz pek iyi deil, diyor Cha-tal'e. ok sastm, nk mert ocuktur doktor. Belki, ama biraz dikkafal. 309 Neden acaba? Hcrede kendisine yaptm bir ziyaretten tr.

 Doktor, diyorum, delikten adam muayene etmeye hasta ziyareti mi diyorsunuz? Ynetmelik, hcre kapsnn almasn yasaklyor. yle olsun doktor, ama buraya geici olarak geldiinizi ve devaml grevliler arasnda bulunmadnz umarm. Bunu baska zaman konusuruz. Sizi ve arkadasnz ksa srede ayaa kaldrmaya alsacam, brne gelince, korkarm ge kalnd. Chatal, kamaya hazrlandndan sphe edilip adalara gnderildiini, rk tekneyle beni karmaya kalkan Jesus'n de bir czzaml tarafndan ldrldn anlatyor. Czzamlnn adn bilmiyor, bize cmerte yardm edenlerden biri olup olmadn merak ediyorum dorusu. Salut Adalarndaki mahkmlarn hayat, sanldndan ok, deisik. Pek ou, esitli nedenlerle, byk tehlike saylyor. Alkol, sigara, kahve, ukula-ta, seker, et, taze sebze, balk, Dstakoz, hindistancevizi, v.s. alsverisi yolunda gittiinden herkes tka basa doyuyor. Dolaysiyle salam iklimli bir yerde sapasalam

yasyorlar. Mahkmiyetleri sreli olanlarn kurtulus midi var, mebbetler ise ok tehlikeli. Gerek mahkmlar ve gerekse mubassrlar, gnlk dalaverelere bulasms. Anlaslr gibi bir karsm deil bu. Mubassr karlar, ev islerini grdrecek gen krek mahkmlar aryor ve ou kere, bu genleri yataklarna alyorlar. Mubassr evlerinde is gren mahkmlara emirber deniyor. Kimi bahvan, kimi

ah, Kampla mubassr evleri arasnda balanty kuranlar bu tr mahkmlar. Emirber lerin dier mahkmlar arasnda itibar salam, nk btn dalavere onlar sayesinde yrtlyor. Yine de temiz saylmyorlar. evre nin adamlar, bu tr isler yapacak kadar alalmyor. Ne gardiyanl benimsiyorlar, ne de mubassrlarn kantininde grev alyorlar. Buna karslk aynaszlarla ilgisi olmayan, lmclk, plk, manda gdcl, hastabakclk, kamp 310 bahvanl, kasaplk, frnclk, krekilik, postaclk, fener bekilii gibi grevleri elde etmek iin byk paralar dyorlar. Btn bu isleri, en gz kanl olanlar yapyor. n alp yrms biri, istinat duvarlarnn, yollarn, merdivenlerin yapmnda alsmaz, hindistancevizi aac dikmez; yani gnesin alnnda ve mubassrlarn denetimi altndaki isleri yapmaz. Sabahn yedisinden lene, ikiden altya kadar alslyor Royale'de. Anlattklarm, bir arada yasyan mahkm ve mubassrlarn, tutuklu ve gardiyanlarn yasayst hakknda bir grnt veriyor. Buras kk bir ky, olup bitenler yorumlanyor ya da yarglanyor, herkes de yanndakinin yasaysn izliyor, gzlyor onu.

Dega ile Galgani, pazar benimle geirmek zere hastaneye geldiler. Balkla sarmsak ezmesi, balk orbas, patates, peynir yedik kahve ile beyaz sarap itik. Yemek Chatal'in odasnda veriliyordu, Maturette'le benden baska Chatal, Dega, Galgani ve Grandet vard. Kasm btn ayrntlaryla anlatmam istediler benden. Dega, artk kamak iin en ufak bir denemeye girmeme kararnda. Bes yllk cezasnn baslanmasn bekliyor. Fransa'da yl, burada da yl yatms. Topu topu drt yl kalyor. Bu drt yl yatp kmaya kararl. Galgani ise, Korsikal bir senatrn durumuyla ilgilendiini sylyor. Derken sra bana geliyor. Kamak iin en elverisli isleri soruyorum onlara. Byk bir grlt kopuyor. Dega ile Galgani'nin aklna bile gelmemis byle bir is dsnmek. Chatal ise, genise bir bahede alsan kisinin kamak iin bir sal yapabileceini sylyor. Grandet, demirci. alst yerde boyacsndan marangozuna, demircisinden duvarc ve kaynak ustasna kadar yz yirmi kisi grevli. Atlye, kamp binalarnn onarmna bakyor. Bas muhasebeci olan Dega, bana dilediim isi bulacak. Semek benden. Burada kumar yrten Grandet, tpteki paray harcamamam iin ald manoyu yar yarya paylasp kumar isine ortak

olmamz, kumarbazlardan elime geen parayla rahat rahat yasyacam sylyor. Sonradan bu isin gerekten verimli, ama ayn zamanda da ok tehlikeli olduunu anlyacam. 311 Pazar gn sasrtc bir abuklukla geiyor. Gzel bir saati olan Dega: Bes olmus bile, diyor. Dnme vakti geldi. Giderken, poker oynamam iin elime bir bes yzlk skstryor. Kousta, ara sra neseli oyunlar dnyormus. Grandet de, eliine elce-iziyle su verdii nefis bir sustal bak armaan ediyor. Gerekten tehlikeli bir silh bu. Gece gndz silhl olmalsn. Tehlikesi yok mu? Aramay yapanlarn ou arap gardiyanlar. Bir adam tehlikeli bilinirse, zerinde silh bulsalar bile grmezlikten gelirler. Kampta grsrz, diyor Grandet. Gitmeden nce, Galgani, ksesinde bana yer ayrdn ve grubuna aldn sylyor (ayn gruptan olanlar birlikte yemek yerler, birinin paras hepsinindir). Dega ise kampta deil, ynetmenlik binasnda yatyor. gndr koustayz, ama gecelerimi Clousi-ot'nun basucunda geirdiimden, altms kisinin bir arada yasad kous hayat hakknda pek fikrim olmuyor. Clousiot iyice ktleyince onu, yine baska bir ar

hastann bulunduu odaya alyorlar. Chatal morfin stne morfin vuruyor. Dostumuzun geceyi karamayacandan korkuyor hep. metre genisliindeki bir geidin iki yanna otuzar yatak sralanms, asa yukar yataklarn tm dolu. Dki gaz lmbas ieriyi aydnlatyor. Surada poker oynanyor, diyor Maturette. Kumarbazlara doru yryorum. Drt kisi. Besinci olabilir miyim, Tabii, otur. Kav bir yzlk. Oyuna girmek iin kavn yani tane yzln olmal. Al sana yz franklk fis. iki yz frangm Maturette'e veriyorum. Dupont adnda bir Parisli: ingiliz usul oynuyoruz, diyor, jokersiz. Biliyor musun? Evet. Bu adamlar, akl almaz bir abuklukla oynuyorlar. Rlans diye bir sey yok, biraz dsndn m oyunu yneten geciktin diyor, oyuna girmissen paran 312 yanyor. Dste bu kousta yeni bir krek mahkmu snf kesfediyorum, bunlar kumarbazlar. Kumardan, kumar iin, kumarn gbeinde yasyorlar. Kumardan baska sey onlar ilgilendirmiyor. Ne olduklarn, ekecekleri cezay, hayatlarn deistirmek iin yapabileceklerini kumar oynarken unutuveriyorlar.

Oynadklar adam mert olsun olmasn, tek ilgilendikleri kumar.

Btn gece oynadk. Kahvaltya doru braktk. Bin yz frank kazandm. Yatama doru yrrken Paulo yanma yaklast. Dkili kumara devam etmek iin iki yz franga ihtiyac vard, elinde y7 frank kalmst. Al sana yz, dedim, ortak olalm. Saol Kelebek, gerekten syledikleri kadar varmssn. Dost olduk gitti. Elini uzatyor, skyorum, sevin iinde uzaklasyor. Clousiot bu sabah ld: nceki gn bir ara kendine geldiinde Chatal'e, morfin yapmamasn rica etmis. Yatama oturmus, yanmda dostlarm, her seyi duyarak ve grerek lmek istiyorum. Ar hastalarn alnd odalara girmek kesinlikle yasak. Ama Chatal sorumluluu zerine alyor, bylece de dostumuz kollarmzda lyor. Maturette acdan bitik. Gzel servenimizi birlikte yasadmz dostumuz yok artk. Onu kpekbalklarna attlar. Onu kpekbalklarna attlar szn duyduumda buz kesiyorum. Gerekten, adalarda mahkmlar iin mezarlk yok. Krek mahkmu lrse, saat altda, gnes batmak zereyken, Royale ile Sa-int-Joseph arasnda kpekbalklaryla dolu bir yerden denize atlr.

Dostumun lmnden sonra hastane, bana dayanlmaz geliyor. Dega'ya br gn kmak istediimi bildiriyorum. Bana bir pusula yolluyor. Syle Chatal'e, sana on bes gn dinlenme versin. Bylece kampa geldiinde, dilediin isi seecek zamann olur. Maturette hastanede biraz daha kalacak. Chatal onu yardmc olarak yanna almay dsnyor. Hastaneden kar kmaz beni ynetmenlik bi313 nasna, Binbas Barrot'nun karssna gtryorlar. Kelebek, diyor bana, sizi kampa gndermeden nce biraz konusmay gerekli buldum. Burada deerli bir dostunuz var, bas muhasebecim Louis Dega. Sizinle ilgili olarak Fransa'dan verilen bilgilerin geree uymadn, kendinizi bos yere mahkm edilmis saydnzdan devaml isyan halinde bulunmanzn olaan saylmak gerektiini sylyor. Bu noktada kendisiyle ayn grste olmadm belirtmeliyim. Simdi renmek istediim, su sra ne yapmay kurduunuzdur. Komutanm, size cevap verebilmek iin dosyamda yazl olanlar grebilmem gerekir.

 Bakn, kendi gznzle grn. Bana uzatt sar karton fiste, zetle sunlar okuyorum: Kelebek diye bilinen Henri Charriere, 16 Kasm 1906 da Ardeche'in ............ ilesinde dnyaya geldi. Seine Ar Ceza Mahkemesi tarafndan, cinayet suundan mebbet kree mahkm edildi. Her ynyle tehlikeli, devaml gz hapsinde tutulmal, nemli islerde alstrlamaz. CAEN MERKEZ CEZAEVD: Doru yola dnmesi imknsz. Mahkmlar arasnda isyan karp elebasln yapabilir. Devaml gz altnda tutulmal. SADT-MARTDN-DE-RE: Disiplinli fakat dostlar arasnda byk sayg gryor. Nereye gnderilirse gnderilsin, kamaya alsacak. SADNT-LAURENT-DU-MAROND: Hastaneden kamak iin, bir gardiyanla mubassr bayltt. Kolombiya'dan iade edildi. Yarglanana kadar iyi hali grld, iki yl gibi hafif bir hcre cezasna arptrld. SADNT-JOSEPH: kana kadar iyi hali grld. Fisi geri verdiimde, komutan: Kelebek, diyor, bu yazlanlara bakan kisi sizin gibi bir mahkma gvenemez. Benimle bir anlasma yapar msnz? Neden yapmyaym? Anlasmasna bal.

 Btn glklere ramen, adalardan kamak iin her seye basvuracak bir insan olduunuzdan sphem yok. Belki bu isi basaracaksnz da. Oysa benim, adalar ynetiminde bes aym kald. Bir 314 mahkmun kas, adalar komutanna neye mal olur biliyor musunuz? nce, bir yllk maasna. Yani btn smrge denei kesilir, izni alt ay geciktirilir, aya indirilir. Sorusturma sonularna gre, ihmali grlrse rtbesi tenzil edilir. Gryorsunuz ki bu is ok ciddi, isimi namusluca yrteceksem, kaabileceinizi dsnerek sizi hcreye almaya hakkm yok. Tabii birtakm hayal sular uydurmazsam. Bunu da yapmak istemem. Ben adalardan ayrlana kadar buradan kamyacanza sz vermenizi diliyorum. Bes ay sabredeceksiniz. Binbasm, alt ay gemedike, siz burada bulunduunuz sre iinde kamyacama sz veriyorum. Gitmeme bes aydan daha az bir zaman var, bundan eminim. iyi yleyse, Dega'ya sorun, szmn eri olduumu syler. Size inanyorum. Buna karslk, bir isteim var. Nedir o?

 Burada geireceim bes ay iinde, ancak daha sonra bana verilebilecek islerden birinde grevlendirileyim, hatt dilersem ada deistirebileyim. Kabul, yalnz aramzda kalsn.

Dega'ys artyor, yerimin iyi hali grlenlerin deil, btn dostlarmn yatt tehlikeli mahkmlarn binas olduunu sylyor. Krek mahkmlarna verilen torbaya komutan, terzilerden alnan birka pantalonla beyaz kazak da koyduruyor. Bembeyaz ve yepyeni pantalon, gmlek, bir hasr sapka ile, yanma kattklar mubassrn refakatinde kampn yolunu tutuyorum. Ynetmenlik binasndan kampa varmak iin, btn dzl asmak gerekiyor. Tm cezaevini eviren drt metrelik duvarn dibinden yrrken grevlilerin hastanesi nnden geiyoruz. Bu byk dikdrtgeni dolastktan sonra da ana kapya varyoruz Adalar cezaevi-Ro-yale blm. Kocaman kap tahtadan, ardna kadar ak. Ykseklii en az alt metre olmal. Her birinde drder kisinin bulunduu iki nbeti kulbesi var kapnn iki yannda. Omuzu kalabalk biri iskemle315 sine oturmus. Tfek yok, herkes tabancal. Bes, alt tane de arap gardiyan gryorum. Sundurmaya vardmda btn gardiyanlar dsar kyor. Baslarndaki: iste yeni gelen biri, diyor, hem de nemli bir kisi. Araplar stm aramaya hazrlanyorlar, engelliyor. Pilisini prtsn ortaya dkmeyin. Gir

ieri Kelebek, zel binada seni bekleyen pek ok dostun vardr herhalde. Adm Sofrani. Adada iyi gnler geirmeni dilerim. Saol sef. byk binann zerinde ykseldii usuz bucaksz bir avluya giriyorum. Beni bu binalardan birine gtren mubassrn ardnda yryorum. Bir kapnn stnde A binas - zel blm yazl. Ardna kadar ak kapnn nndeki mubassr baryor: Kous grevlisi! Yasl bir krek mahkmu grnyor. Yeni gelen biri, diyor ve beni brakp gidiyor. iinde yz yirmi kisinin yasad, dikdrtgen biiminde, kocaman bir kousa giriyorum. Saint-Laurent'daki barakada olduu gibi, kousun iki yannda bir demir ubuk uzanyor. Yalnz kap ve geceleri kapatlan tellerin olduu yerde kesiliyor bu demir ubuk. Duvarla demir ubuun arasna, hamak saylamayaca halde hamak ad verilen bezler gerilmis. Bu hamaklar ok rahat ve salk ynnden de iyi. Her birinin tepesine iki tahta aklms, bu tahtalara mahkm esyasn yerlestirebiliyor. Birine giyeceini, dierine de

yiyecekti, sahand, v.s. Hamaklar arasnda metre genisliinde bir geit var. Buradakiler de kk topluluklar halinde yasyorlar. Dki kisilik topluluklar olduu gibi on kisilikleri de var. ieri girer girmez, drt yandan beyaz giysili krek mahkmlar kosup geliyorlar: Kelebek, suraya yerles. Hayr, bizim yanmza gel. Grandet torbam alyor ve: Benimle birlikte yatacak, diyor. Onu izliyorum, hamam iyice geriyorlar. Bunun stnde yatacam. Al sana dostum, tavuk tynden bir de yastk, diyor Grandet. Bir sr dostla karslasyorum burada. Pek ok Korsikal, Marsilyal, birka Parisli var. Hepsi de Fransa'dan dostum, ya da Sante, Conciergerie cezaevlerinden, Gyan kafile316 sinden tandm kisiler. Hepsini kousta grmek beni sasrtyor, soruyorum: Yahu siz bu saatta ise kmaz msnz? Herkes basyor kahkahay: <O sz tekrarlasana bir daha, diyorlar. Bu binadakiler, gnde bir saattan fazla alsmazlar. Sonra hepimiz kousa dneriz. Karslama treni gerekten candan. Devam edeceini dileyelim. Ama ksa srede, nceden dsnmediim bir seyin farkna varyorum: Hastanede

geirdiim birka gne ramen, toplu halde yasamaya alsmam gerek. Hi aklmn ksesinden gemeyen bir seyle karslasyorum. Bembeyaz gmlekli, prl prl beyaz bir rtyle kapal tepsiyi tasyan bir adam giriyor ieri ve baslyor barmaya: Biftek var biftek, var m biftek isteyen? Yavas yavas bize yaklasyor, yanmzda duruyor, beyaz rty kaldryor ve Fransa'daki kasaplarda grld gibi, bir tepsiye dizilmis biftekler kyor ortaya. Grandet'nin her gnk msterisi olduu belli, nk isteyip istemediini sormuyor da ka tane alacan renmek istiyor. Bes tane olsun? Fileto mu, omuzdan m? Fileto. Borcum nedir? Hesab ver, artk bir kisi fazlayz, durum deisti. Biftek satan bir defter karp hesaplamaya koyuluyor. Tamam yz otuz bes frank. Al paran, hesab sfrdan baslatalm. Adam gidince Grandet bana dnyor: Burada mangrn yoksa alktan geberir gidersin. Becerikliysen, her zaman bulursun yolunu. Burada yolunu bulmak, herkesin para kazanmak iin bir sey yapmas anlamna geliyor. Kamp ah-s, mahkmlara verilmesi gereken eti satyor. Et geldiinde asa yukar yarsn kesip biftek, yahni-lik,

haslamalk ayryor. Bu etin bir blm, karlar araclyla mubassrlara satlyor, geri kalan da paras olan krek mahkmlarna. Tabii ah, eline geen parann bir parasn da, mutfa denetlemekle grevli mubassra veriyor. Maln kapar kapmaz ilk damlad yer, bizim kousun bulunduu A binas. Grld gibi yolunu bulmak, ahnn et ve 317 ya satmas; frncnn fantezi ekmek ya da mubassrlarn yedii francaladan hazrlayp okutmas; kasabn, et deposundan kamptakilere et srmesi; hastabakcnn para karsl ine yapmas; muhasebecinin, belirli bir is yapmak isteyen mahkmdan hara almas ya da sizi angaryadan kurtarmas; bahvann taze sebze ve meyvay kamp piyasasna srmesi; laboratuvarda alsanlarn para karsl tahlil sonularn deistirip

sahte verem, czzam gibi hastalklar, barsak iltihaplar uydurmas, v.s. anlamna geliyor. Mubassrlarn bahelerinden mal araklamakta uzmanlasanlar yumurta, tavuk, Marsilya sabunu satyorlar, emirberler evin hanmyla isbirlii yapyor, istedikleri tereya, st, st tozu, ton bal, sardalya, peynir ve tabi sarapla ikiyi (benim katldm toplulukta her zaman bir sise Ricard'la ingiliz ve Amerikan sigaras bulmak mmknd) getirip neselerini buluyorlar. Avlama izni alanlar da yakaladklar balk ve Dstakozlardan para kazanyorlar. Benimkisi islerin hem en iyisi, hem de en tehlikelisi: Kumardan buluyorum yolumu. Kural, yz yirmi kisilik kouslarda kumar en fazla , drt kisinin ynetmesidir. Kumar ynetmeyi gzne kestiren, bir gece oyun srasnda ortaya kar ve: Ben de kumardan pay almak istiyorum, der. Kendisine hayr cevab verilir. Hepiniz hayr m diyorsunuz? Hayr diyoruz. yleyse ben, A... nn yerini alacam. Adn syledii kisi, bunun ne anlama geldiini bilir. Yerinden kalkar, kousun ortasna yrr, orada bakla dsrler. Kazanan oyunun ynetimini eline

alr. Ortaya srlen paray kim kazanrsa, her keresinde oyunu ynetene yzde bes verir. Kumar, ayn zamanda ufak tefek kazanlarn da kaynadr. Yere serilen rtleri hazrlayanlar, badas kurup oturamayan oyunculara arkalksz iskemle kiralyanlar, sigara satanlar vardr. Sigarac rtye bos puro kutularn yayar, iine fransz, ingiliz, amerikan sigaras, hatt elle sardklarn doldurur. Her sigarann ayr bir fiyat vardr, kumarbaz kutudan dilediini alr, ier, konulan fiyat da tartsma318 dan der. Bir de gaz lmbalarn hazrlayan, ttmemelerine dikkat eden vardr. Bu lmbalar, delik kapandan fitil kan st kutularndan yaplr. Kutuya gaz doldurulur, ttmemesi iin de fitili sk sk temizlemek gerekir. Sigara imeyenler iin de, zel olarak yaplan sekerler ve pastalar vardr. Her binada bir ya da iki kahveci alsr. Kahveci, yapt Trk kahvesini btn gece scak tutar. Zaman zaman kousta gezer, kampta yaplan tencerelerde devaml olarak scak tutulan kahve ya da kakaoyu satar. Bir de vr-zvr satcl vardr. Bu da bir esit, el sanatlaryla yolunu bulmaktr. Kimi, balklarn aviad

kaplumbaalarn kabuu zerinde alsr. Bir kaplumbaa kabuundan on plka kar, arlnn iki kilo geldii olur. Zanaatkar bu kabuktan bilezikler, kpeler, gerdanlklar, azlklar, tarak ve fra saplar yapar. Sapsar baa bir ekmece grdm ki, gerekten hrikayd. Kimi de hindistancevizi kabuu, kz ya da manda boynuzu, abanoz aacn oyup ylan biimine sokar ve satar. Bir tek ivi kullanmadan abanoz aacndan, geme isi yapanlar vardr. En ustalar bronz zerinde alsr. Bu arada ressamlar da unutmamak gerek. Birka yetenein birlestirilip tek hedefe yneltildii de grlr, rnein, balk bir kpekbal yakalar. Dmdz ve prl prl disli azn aar. Bir marangoz, cill tahtadan kk boy, ortas resim yaplacak kadar genis bir apa yapar. Baln ak azna apa balanr, ressam da zerine denizle evrili Salut adalarnn resmini yapar. En ok rastlanan konu da sudur: Royale adasnn burnu, aradaki boaz ve SaintJoseph adas. Masmavi denizin st batan gnesin snlaryla prl prl aydnlanmstr. Suyun stnde de bir filika durmaktadr. Filikada belden yukars plak alt krek mahkmu, krekleri havaya dikmis dururlar.

Teknenin arkasnda, elde makineli tfek, mubassr beklemektedir. Burundaki iki kisi ellerindeki tabutu kaldrmstr, tabuttan denize, un uvalna sarl bir mahkmun ls dsmek zeredir. Suyun- yznde, azn ams ly bekleyen kpekbalklar seilir. Resmin sa ksesi319 ne: Royale'de cenaze yazlms ve tarih atlmstr. Btn bu esitli mallar mubassrlarn evlerine satlr. En gzel paralar hemen kapslr ya da smarlama yaptrlr. Geri kalanlar, adalardan geen gemilerdeki yolculara okutulur. Bu is de, filikalarda alsanlara kazan salar. Bir de avantaclar vardr. Yamr yumru bir masrapay alr, stne: Bu masrapay nl Dreyfs kullanmstrSeytan adas yazar, tarihi de atp satarlar. Kask ve sahanlar da ayn sekilde okutulur. Brtanyal mahkmlara yaplan bir numara vardr ki hi sasmaz. Neyin zerine Se-zenec yazlsa bastrr paray alrlar. Bu devaml isler adalara ok para girmesini salar, mubassrlarn da ticarete gz yummakta a-vantalar vardr. Kendini para kazanmaya veren adamn idaresi ok daha kolaydr, bylece yeni hayatna farketmeden alsverir. Olanclk resm bir kisilik kazanmstr. Komuta na varncaya dek herkes, A... nn, B ile yasadn bilir.

Birinin^yeri deistirilse, birlikte yola kmad-larsa, ksa sre sonra brnn de yanna varmas salanr. Btn bu insanlarn iinde, kamay dsnenlerin oran yzde bile bulmaz. Mebbetlikler a-rasnda bile ayndr. Kamann yolu da, ne yapp yapp adalardan karaya, Saint-Laurent'a, Kuru'ya, Cayenne'e gnderilmenin aresini bulmaya baldr. Byle bir yer deisiklii sreli mahkmlar iin geerli deildir. Mebbetlikler de, krekte cinayet islemedike karaya kamazlar. Ancak birini ldrr-lerse, yarglanmak zere Saint-Laurent'a gnderilirler. Gitmek iin suu itiraf etmek gerektiinden, cinayet suundan bes yl

hcre cezasna arptrlma tehlikesi vardr. Tabii Saint-Laurent'da geecek ksa sre iinde en fazla ay mahkmun kap kaamayaca da kesinlikle kestirilemez. Salk nedenleriyle adalardan karaya gnderilmek de mmkndr. Veremli olduu anlaslan, SaintLaurent'n seksen kilometre tesinde Yeni Kamp diye adlandrlan veremliler kampna gnderilir. Bir de czzam ya da dizanteriden ileri gelen 320 mzmin DarsaK tnao varar. bu sonuca varman kolaydr ama, tehlikeleri de ok byktr. Bir kere, iki yla yakn bir sre, hastalarla tecrit edilmis bir binada yasamak zorunludur. Tabii yle yerlere sahte czzaml girip gerek czzaml kmak, demir gibi cierlerle yatp rk cierlerle kalkmak isten bile deildir. Hele dizanteride, salgna tutulmamak imknsz gibidir. iste, yz yirmi arkadasmla birlikte A, binasna yerlestim artk. Sizi ksa srede belirli bir snfa sokan insanlarn yasad bu toplulua alsmak gerek. Bir kere herkes, tehlikeyi gze almadan size saldrlmyacan bilmeli. Korku uyandrdnz m, aynaszlara kars tutumunuzla da sayg kazanmal, baz isleri

kabul etmemeli, gardiyanlarn otoritesini asla tanmamal, mubassrlardan biriyle basnz derde sokmak pahasna emirlere pek boyun ememelisi-niz. Btn gece kumar oynamssanz, sabah itima-na kmazsnz bile. Kous sorumlusu, sra size geldiinde: Hasta, yatyor, diye barr. Dier iki binada, mubassrlar, ara sra gider kousta yatan hasta yi alr, itima yerine getirirler. Ama gz kanllarn yasad A. binasnda byle sey grlmemistir. Sonu olarak sylenebilecek sey, krekte bynden kne kadar herkesin rahat ve huzur araddr. Yanyana yattmz dostum Grandet, otuz bes yaslarnda bir Marsilyal. Upuzun boylu ve ok zayf, ama gl. Fransa'dan arkadasz. Marsilya ve Paris'te olduu gibi Toulon'da da dostluk ederdik. Grandet, nl bir kasa hrsz. ok iyi bir insan ama ok da tehlikeli olabilir. Bugn, su koca kousta yapayalnzm. Kous sorumlusu yerleri spryor ve paspas yapyor. Sol gznde tahtadan bir seyle saat onaran bir adam gryorum. Hamann stndeki tahtada en azndan yz saat asl. Otuz yaslarnda olan bu gencin salar bembeyaz. Yanna yaklasyorum. Basn bile kaldrmyor, susuyor. Biraz canm skkn,

uzaklasyor ve avluya kp oturuyorum. Titi la Belote, yepyeni bir iskambil destesiyle alsyor. evik parmaklar, otuz iki kart, akl almaz bir abuklukla karstrp duruyor. Sihirbaz ellerini oykelebek 321/21 icuaya uevam euereK: n nauer aosiumY aiyor Royale'den bir sikyetin yok ya? Yok ama bugn efkrlym. Artk alsmaya baslayacam, bylece kampn dsnda biraz oyalanms olurum. Saatilik yapan biriyle konusmaya alstm, herif cevap bile verdi. Sen ne diyorsun be Kelebek? O herif kimseye metelik vermez. Saatlarndan baska sey yoktur gznde. Geri kalan ne varsa, hava gelir ona! Dorusu, basna gelenlerden sonra kafay stmekte ok hakl. Daha azyla oynatacak ok kisi biliyorum. Dsn ki bu gen yas otuz bile olmadna gre gen denebilir geen yl, szde bir aynasz karsnn rzna getii gerekesiyle idam cezasna arptrlmst. Bastan asa uydurma tabii. Uzun sredir Brtanyal bir bas mubassrn karsn beceri-yordu ocuk. Evlerinde emirber olarak alstndan da, herif nbete kald m olan karya hesap tutuyordu. Yalnz bir yerde yanldlar: Kar olana amasr ve t yaptrmaz olmustu. Bu isi zerine aimst birden. Karnn

tembelliini bilen boynuzlu koca durumu garipsedi, sphelenmeye baslad. Tabii elinde, boynuzlandn gsteren bir ipucu da yoktu. Sonunda ikisini de sust yakalayp ldrmeye karar verdi. En ok da, karnn gsterecei tepkiye gveniyordu. Bir gn, nbete basladktan iki saat sonra izin ald, memleketten gelen jambondan ikram edecei gerekesiyle yanna da bir mubassr takp evin yolunu tuttu. t karmadan baheye geti, evin kapsn aar amaz papaan, her zamanki gibi baslad basmaya: Dste patron!, Dste patron! Aynaszlar yatak odasna dalarken kar olann kollarndan syrld, ocuk da kendini pencereden att ama boynuzlu ardndan ates at. Bizim delikanl omuzuna yedii kursunla devrilirken, kar, gslerini ve yanan trmalyor, geceliini yrtyordu. Saati yerde kald, aynasz ikinci bir kursunla isini bitirmeye hazrlanrken arkadas silh elinden kapt. Aslnda konuk mubassr Korsikalyd, sefinin masal uydurduunu, rza geme mirza geme gibi bir durum da olmadn hemen anlamst. Ama Brtanyalya birsey diyemezdi; inanms numaras yapt. Saati lme 322

mahkm edildi. Buraya kadar nemli bir sey yok dostum. Asl bundan sonras ilgi uyandryor. Royale'de, lm mahkmlarnn hcrelerinin bulunduu yerde bir giyotin vardr. Her paras ayr blmede zenle saklanr. Avluda, giyotinin zerine konduu bes tane ini iyice yerlestirilmis, aracn dengesini bozmayacak sekilde dzenlenmistir. Her hafta, celltla krek mahkmu olan iki yardmcs, giyotini avluya kurar, bir iki tane de muz aac keserler. Bylece, giyotinin ates gibi alsmakta olduu anlaslr. Bizim Savoie'l saati, dier drt mahkmla birlikte ( Arap ve bir Sicilyal) bir lm hcresinde yatyordu. Besi de, kendilerini mahkemede koruyan mubassrlarn yazd af dilekelerine cevap bekliyorlard.

Bir sabah giyotin, her sabahki yerine kuruldu ve birden hcre kaps ald. Celltlar saatinin stne ullandlar, bir iple ayaklarn, ayn ipin ucuyla da ellerini baladlar. Makasla gmleinin yakasn iyice genislettiler, sonra, ufak admlarla sabahn alaca karanlnda, giyotine giden yirmi metre kadar yolu yrttler. Kelebek, giyotinin nne vardnda bir dikey tahtayla karslasrsn. Bu tahtann zerindeki kayslarla adam balarlar. ocuu da balayp, ba indirmeden nce basna geirdikleri tahtay yerlestirirlerken komutan grnd. Bizim kuru ceviz idam cezalarnda hazr bulunmak zorundadr. Elinde bir lks lmbas vard, kaldrp giyotini aydnlattnda itolu it aynaszlarn yanldn farketti. O gnk trenle hi ilgisi bulunmayan saatinin bas kesilmek zereydi. < Durun! Durun! diye haykrd Barrot. ylesine kendinden gemisti ki, anlatlanlara baklrsa konusamad. Lmbay yere vurdu; aynaszlarla celltlar iteleyip kakalad, kendi eliyle zd saatiyi. Sonunda da: Hastabakc, onu hcresine gtrn! emrini verdi. Onunla mesgul olun, yannda kaln bir sre, rom iirin. Siz de, ay olu aylar, gidip Rencasseu'-yu getirin. Bugn kafas kesilecek o, baskas deil.

Ertesi gn Savoie'lnn salar, bugn grdn gibi bembeyaz kesildi. Avukatln yapan Calvi'323 li bir aynasz, Adalet Bakanlna yeni bir dileke vererek olay anlatt. Saatinin lm cezas da mebbete evrildi. O gnden beri, isi gc aynaszlarn saatini onarmaktr. Merak budur. Yapt saati uzun sre incelemeden sahibine vermez. Bu yzden tahtasnda ynla saat asldr. Simdi zavallnn, kafay stmekte hakl olduunu anlyorsun herhalde. Doru Titi, byle bir olaydan sonra insanlarla alsverisi kesmekte haksz saylmasa gerektir. Ona gerekten acdm. Her geen gn, bu yeni hayatn baska bir yann reniyorum. A. binas, gerekten de tehlikeli adam)arn topland bir yer. Bu tehlike, gerek adamlarn gemislerinden ve gerekse gnlk hayatlarnda gsterdikleri tepkilerden geliyor. Hl alsmyor, krk bes dakika sren ve sonra adada balk avlamam salayan bir lmclk isi pesinde kosuyorum. Bu sabah, hindistancevizi dikiminde alsacaklar arasnda, Jean Castelli'nin de ad okundu. Castel-li, sradan kt gibi: Ne o? dedi. Beni ise mi gndereceksiniz? Evet, dedi grevli aynasz. Aln su kazmay da.

Castelli, kln kprdatmadan aynaszn yzne bakt: Bana bak Avuvergne'li, bu garip aracn neye yaradn anlamak iin hemserin olmak gerektiini grmyor musun? Ben Marsilya'da yetistim ve Korsika'lym. Korsikallar, kazma ve krek gibi aralar frlatr atarlar. Marsilya'da, byle aralarn varln bilen yoktur. Kazman kendine sakla da beni rahat brak. Sonradan rendiime gre, durumdan pek haberi olmayan acemi aynasz, kazmay kaldrd gibi Castelli'nin stne yrd. Yz yirmi kisi bir azdan haykrd: Les kargas, dokunursan kendini lms bil! Dalr! diye haykrd Grandet. Aynaszlarn savunmaya getiini grmezlikten gelip, toplu halde kousa girdik. B. binasndakiler, ise gitmek zere nmzden getiler. .Onlar C. binasndakiler izledi. Derken bir 324 dzne kadar aynasz grnd ve az raslanan bir sey yaptlar, demir telle rl kapy kapadlar. Bir saat sonra da, krk kadar aynasz, elde makineliyle kapnn jki yanndan kverdi. Komutan yardmcs, basgardiyan, bas mubassr ve mubassrlarn tm toplanmst. Sabah altda, Seytan adasn denetlemeye

giden komutann dsnda, herkes hazrd. Komutan yardmcs: Dacelli, mahkmlar teker teker arn! dedi. Grandet? Burada. kn. Grandet, krk aynaszn arasnda dsar kt. Dacelli ona Dsinize gidin dedi. Gidemem, diye cevap verdi Grandet. Kars m geliyorsunuz? Hayr, kars gelmiyorum, hastaym. Ne zamandan beri hastasnz? Sabah doktora gidecekler listesinde adnz yazdrmamssnz. Sabah hasta deildim, simdi rahatszlandm. Ad okunan ilk altms kisi, birbiri ardndan ayn seyi sylediler. Bir tanesi, aynaszlara kars kacak kadar ileri gitti. Herhalde Saint-Laurent'a gnderilip asker mahkemenin karssna kmak istiyordu. Demek verilen emri yapmyorsunuz? diye sorulduunda su cevab verdi: Evet, kere sorsanz kere de hayr diyorum. Neden kere? nk midemi bulandryorsunuz. Sizin gibi iren heriflerin emriyle alsmay kabul etmiyorum.

Hava iyiden iyiye gerginlesmisti, zellikle gen aynaszlar, krek mahkmlarnn karssnda bu kadar klmeye dayanamyorlard. Tek istedikleri, mahkmlarda tehlikeli bir kaynasma grlmesiydi. Namlusunu yere edikleri tfeklerine sngy taktklar gibi harekete geeceklerdi. Ad okunanlar rlplak soyunsun! Hcrelere, mars, mars! Elbiselerin yere dserken vard hsrt arasnda, bir ban da avlu taslarna arpt isitiliyordu. Tam bu srada doktor grnd. 325 Tamam, hazr ol! Dste doktor. Doktor, ltfen sunlar muayene eder misiniz? Hasta olmayanlar hcreye atlacak. Dierleri kouslarnda yatacaklar. Altms hasta m var? Evet, alsmak istemeyen bir kisinin dsnda hepsi hasta bunlarn. En bastaki Grandet, neniz var? diye sordu doktor. Zindanc grmekten ileri gelen hazmszlk. Hepimiz uzun cezalara, oumuz da mebbete mahkm kisileriz doktor. Adalardan kamak da mmkn deil. Ynetmeliin uygulanmasnda anlays ve esneklik gsterilirse bu hataya katlanabiliriz. Oysa bu sabah, bir mubassr, hepimizden sayg gren bir arkadasmz

kazma sapyla devirmeye kalkt. Kendini korumas da sz konusu deildi, nk arkadasmz kimseyi tehdit etmemisti. Sadece, kazma kullanmak istemediini sylemisti. Dste salgn hastalmzn gerek nedeni bu, Karar siz verin. Doktor basn nne edi, bir an dsnd, sonra: Yaz, hastabakc, dedi. Yedikleri yiyecekten zehirlenen mahkmlara, yirmi gram sodyum slfat verilecek. alsmak istemeyen A... adl mahkmu da hastaneye yatrp msahadeye aln. Bakalm yetkililere kars karken akl basnda myd? Doktor bunlar yazdrdktan sonra, arkasna bakmadan yrd, gitti. Herkes ieri! diye bard komutan yardmcs. Esyalarnz toplayn, baklarnz da unutmayn. O gn herkes kousta oturdu. Ekmeki dahil, kimse dsar kamad, lene doru, yanna iki mahkm hastabakc alan mubassr - hastabakc, orba yerine bir kova mshille grnd. kisi bu mshili imek zorunda kald. Drdnc mahkm, gereinden ayrdedilemeyen bir sara nbeti numarasyla kovann stne yld Mshil bir yana utu, kepe br yana. Bylece olay, kous grevlisine verilen yerleri temizleme emriyle kapand.

leden sonray Jean Castelli ile konusarak geiriyorum. Bizimle yemek yemee geldi. Krk hrszlndan mahkm, Louis Gravon adl bir Toulon'lu ile 326 kader birlii ediyor. Kamaktan sz ettiimde gzleri parlad. Geen yl, kamak zereyken isi sarpa sard, dedi. Burada rahat durmayacak biri olduunu biliyordum. Yalnz, adalardan kamaktan sz etmek, kimsenin anlamad bir dili konusmak gibidir, te yandan, henz adalarda yasayan mahkmlar tanyamadn gryorum. Grdn kadaryla, yzde doksan burada, nisbeten rahat. Ne yaparsan yap, kimse seni ele vermez. Adam ldryorlar da tank bulunmuyor; hrszlk oluyor, ayn hikye. Kim ne yaparsa yapsn, btn mahkmlar onu korumak iin birlesiyorlar. Adadakilerin tek korkusu, bir mahkmun kaabilmesidir. iste o zaman, nisb rahatlklar yok olur: Devaml aramatarama yaplr, kumar yolu kesilir, mzik letleri aramalar srasnda krldndan bir sey almak da im kanszlasn Ne satran kalr, ne maa kz, ne kitap, ne de baska sey. Ivr zvr sats da hap yutar. Her

sey, ama her sey yasaklanr. Aramalar, ard arkas ke-silmeksizin birbirini izler. Seker, zeytinya, biftek, tereya, hepsi ortadan kalkar. Adalardan kaan, genellikle Kuru yaknlarnda ele geer. Ama yalnz bir kere adalardan kaan olmustur. Aynaszlara ceza verilir, onlar da aldklar cezalarn acsn mahkmlardan karrlar. Anlattklarn can kulayla dinliyor, kulaklarma inanamyorum. Dsi bu ynyle grememistim hi. Sonu, dedi Castelli, kamaya kalkacan gn admlarn hesapl at. Biriyle isbirlii yapmadan nce, ok yakn dostun deilse, on kere dsn. Profesyonel soyguncu Jean Castelli, az rastlanan bir iradeye ve zekya sahip. Siddetten nefret ediyor. Ad da Antika, rnein, palmoliv le ykan-mssam Allah beln versin, olanlar gibi kokuyorsun be! der. Kar sabunuyla ykanmssn. Ne yazk ki yas elli iki, ama elikten iradesiyle grns bile insan mutlu klyor. Bana: Kelebek, diyor, sen benim olumsun sanki. Adalarda hayat seni hi ilgilendirmiyor. Bol bol yiyorsun, nk amacn devaml salam olmak. Ama hayat boyu adalara yerlesmek gibi bir niyetin yok. Seni kutlarm. Btn krek mahkmlar iinde, bizim gibi yarm dzne adam ya var, 327

ya yok. Hele kamay kuranlar ok az. Tabi ynla adam, karaya kmak iin dnyann parasn veriyor ve oradan tyyor. Oysa buradan kalabileceine inanan kisi grlmyor. Yasl Castelli bana tler veriyor: ingilizceyi renmeli, frsat bulduka bir Ispanyolla ispanyolca konusmalym. Yirmi drt derste ispanyolca reten bir kitap veriyor bana. Bir de ingilizce - Franszca szlk. Kama uzman saylan Gardes adl bir Marsilyalyla pek dost. Gardes iki kere kams, ilkinde, Portekiz krek cehenneminden, ikincisinde Gyan'dan. Adalardan kas konusunda kisisel grsleri var.

Jean Castelli'nin grsleri ise daha baska. Toulon'lu Gravon da, bu konuda onlardan ayrlyor, nn grs hi bir noktada uyusmuyor. Bu gnden baslyarak kendi basma bir fikir edinmeye ve kimseye kamaktan sz etmemeye karar veriyorum. Ac fakat gerek. Tek birlestikleri nokta kumar konusu: Kumar para kazanmak iin ilgin, ayn zamanda da ok tehlikeli buluyorlar. Her an, bileine gvenen biriyle grtlak grtlaa gelebilmek mmkn. Ama bizimkilerin de eylem adam, yaslarna gre de gerekten gl kisiler: Louis Gravon krk besinde, Gardee ise elli. Dn gece, grsm btn kousa kabul ettirme frsatn buldum. Ufak tefek Toulose'lunun ad Sardalye, Nimes'linin de Koyun. Belden yukar soyunup ortaya kan Koyun: Ya, diyor, bana oyun basna yirmi bes frank hara verirsin, va da bu isten ekilirsin. Sardalyenin cevab su: Kumar oynamak iin baskasna hara verildii simdiye kadar grlmemistir. Neden benim stme geliyorsun da, Marsilyallara bulasmyorsun? Sana ne ulan! Ya paray ver, ya isten ekil, ya da gel kavgaya. Hayr, ben dsmem. Korktun mu aslanm?

 Evet, senin gibi kamay aklnn ksesinden geirmemis bir kabadaynn bayla yaralanabilir, belki lrm. Ben kama frsat kolluyorum, ldrmek ya da kendimi ldrtmek niyetinde deilim. Hepimiz, durumun ne ynde geliseceini merak328 la bekliyoruz. Grandet: Bu kk yrekli, diyor, gerekten de kaabilmek iin her seyini verir. Ne yazk Ki araya giremiyoruz. Bam ap altma koydum. Grandet'in hamanda oturuyorum. dlek! Ya paray ver, ya isten ekil. Cevabn ne? Sardalye'ye doru iki adm atnca ben baryo-rum: Kapa eneni Koyun, rahat brak ocuu? Delirdin mi Kelebek? diyor Grandet. Yerimden kprdamadan, ak bam sol bacamn altnda, elim sapnda: Hayr, delirmedim, diyorum simdi hepiniz syleyeceklerimi dinleyin. Koyun, istersen seninle ben dvseceim. Ama bunu yapmadan, sana ve koustakilere syleyeceklerim var, dinleyin. Buraya geldiimden beri dikkatimi ekiyor; saynz yzden fazla, hepiniz evre nin adamsnz, en gzel, en deerli, en gerek seyin aranzda sayg grmeyisi, bana utan veriyor. Evet, firara saygnz yok. Oysa,

firar olduunu gsteren, hayatn tehlikeye atarak kaan her kisi, herkes tarafndan ve her seyin stnde sayg grmelidir. Tersini syleyen var m? (Sessizlik) Yasalarnzn en nemlisi eksik: Herkesin kaana sayg gstermekten baska, yardm etmek ve desteklemek zorunda olmas. Kimse buradan tymek zorunda deil, asa yukar hepiniz buradaki hayatnza alsmssnz, grsnze kars kmyor ve saygyla karslyorum. Ama yeniden hayata dnecek cesaretiniz yoksa, hi olmazsa bu cesareti gsteren kisilere sayg duyun. Bu erkek yasasn unutan, ar sonularna katlansn bundan sonra. Simdi Koyun, dsmek istiyorsan hodri meydan. Elde bak, kousun ortasna kyorum. Koyun ban atyor ve: Haklsn Kelebek, diyor, bu yzden de bakla dsmek istemiyorum. Ama dlek olmadm ispatlamalym, bu nedenle yumruk yumrua dselim. Bam Grandet'e brakyorum. Yirmi dakika kadar kpekler gibi bousuyoruz. Sonunda, ksmetli bir kafa darbesiyle kl pay kazanyorum. Birlikte ke329 nefe girmis, yzmden akan kanlar siliyoruz. Koyun: Dnsan, bu adalarda gerekten uyusuyor, diyor. On

bes yldr buradaym, karaya kmak iin bin frank harcamay dsnmedim bile. Utan verici bir durum dorusu. Hamama dndmde Grandet ve Galgani beni paylyorlar. Deli misin nesin, herkesi tahrik edip svyorsun. Nasl oldu da, biri elinde bakla kmad ortaya, hayret dorusu. Hayr dostlarm, bunun sasrtc bir yan yok. Bizim evre mizin adam, hakl olana her zaman hak vermistir. Peki, diyor Galgani. Ama bu yanardala fazla oynamaya kalkma. Btn gece, sryle insan benimle konusmaya geliyor. aktrmadan yanasyor, havadan sudan sz ettikden sonra, gitmek zereyken: Sylediklerine ben de katlyorum Kelebek. diyorlar. Bu olay, herkesin saygsn kazanmama yol at. Artk dostlarm, beni kendi evre lerinin adam sayyorlar herhalde. Yalnz evre lerince kabul edilenleri inceleyip tartsmadan beninrisemiyeceimi de biliyorlar. Oyunu ben ynettiimde daha az kavga ktn, bir emir verdim mi hemen boyun eildiini gryorum.

Daha nce de belirttiim gibi, oyunu yneten, her kazanlan potun yzde besini alr. Muhtemel kaatillerden korunmak iin srtn duvara vererek bir sraya oturur. Dizlerinin stndeki rt, ak ban

gizler. evresinde, Fransa'nn esitli blgelerinden gelme, ilerinde Araplarn da bulunduu otuz, krk, bazan elii kisilik bir kumarbaz topluluu birikir. Oyun ok kolaydr: Bankoyu biri tutar, biri de ktlar keser. Bankoyu tutan kaybetti mi, banko yanndakine peer. Oyun elli iki kartla oynanr. Kartlar kesen birini seip kapal tutar. Banko da bir kart eker, masann stne aar. Oyun baslar. Ya kd kesenin ayrd karta kars oynanr, ya da bankoyu tutana. Paralar, kk vnlar halinde ortaya kondu mu kartlar teker teker ekilir. Yerdeki iki kartla es deerdeki kart yenik saylr, rnein, kd kesen bir kz gizlemis, banko da besli amstr. Banko, besliden nce bir kz ekerse, kesen kaybeder. Tersi olur da besli 330 ekerse kaybeden bankodur. (Oyunu yneten srlen paralardan haberi olmal, parann kimin cebine girdiini anlamak iin de kimin banko, kimin kd kesen olduunu bilmelidir. Bu, kolay is deildir. Her zaman stnlklerinden faydalanmak isteyen gllere kars gszleri korumak zorunludur. Spheli bir yerde oyunu yneten kararn verdi mi, bu karar t karlmadan kabul edilecektir.

Dn gece, Carlino adl bir italyan ldrld. Gen bir olanla kar-koca hayat yasyordu. Dkisi de bahvanlk yapyorlard. Carlino hayatnn tehlikede olduunu biliyordu ki uyuduunda olan nbet bekliyor, olan gzlerini kapaynca Carlo nbete geiyordu. Yattklar haman altna bos konserve kutular koymuslard. Bylece, srnerek haman altna girecek olanlarn karacaklar grlty duyabileceklerdi. Yine de Varlino alttan bakland. ln, teneke kutulara kaatilin kard patrd izledi. Grandet, evresinde otuz kadar kumarbazla, oyun ynetiyordu. Ben kumarbazlarn yaknnda gevezelik ediyordum. lk ve kutularn kard ses oyunu durdurdu. Herkes yerinden kalkp olup biteni birbirine sordu. Carlino'nun gen arkadas bir sey bilmiyor, oysa Carlino artk soluk almyordu. Kous grevlisi, mubassr armay teklif etti. Hayr, dendi. Yarn, itimada syleriz, ldne gre, onun iin yapacak seyimiz kalmyor. Sz alan Grandet: Kimse bir sey duymad, sen de kk, dedi Carlino'nun dostuna dnp. Yarn sabah uyandnda, l olduunu farkedersin. Syleyin ardndan, hop, oyun yeniden baslad. Kumarbazlar da bir sey olmams gibi barmaya koyuldular:

Banko! Hayr br!. Gardiyanlarn, l bulunca ne tepki asterecek-lerini merakla bekliyordum. Bes buukta ilk kampana alar. Altda ikinci kampana ve kahveye sra gelir. Alt buukta nc kampana duyulur ve herkes avluya frlar. Ama bugn, trende, bir deisiklik oldu. Kous grevlisi, kahveciyle birlikte ieri giren aynasza: Sef, dedi, birini ldrdler. Kim? 331 Carlino. Peki. ' On dakika sonra alt tane aynasz grnd. Nerede l? Surada. Hama delip Carlino'nun srtna saplanan kamay farkettiler, kardlar. Sedyeci, ly gtr. iki kisi, Carlino'nun lsn sedyeye atp dsar kard. Gnes douyordu, nc kampana da duyuldu. Bas mubassr, elinde kanl kamayla: Herkes avluya kp sraya girsin, dedi. Bugn hastalk mastalk kabul edilmiyor. Herkes kt. Sabah itimanda komutanlar ve bas gardiyanlar hep hazr bulunurdu. Yoklama yapld. Sra Carlino'ya geldiinde, kous sorumlusu cevap verdi: Bu gece ldrld, morga kalkt.

 Peki, dedi yoklamay yapan aynasz. Herkesin hazr olduu anlaslnca, kamp komutan ba havaya kaldrp sordu: Bu ba tanyan var m? Kimse cevap vermedi. Kaatili gren oldu mu? Yine t kmad. Her zamanki gibi, kimse bir sey bilmiyor anlaslan. Hepiniz ellerinizi uzatarak nmden gein, sonra da isinize gidin. Kapayn dosyasn, dedi denetimi bitirince. Ba saklayn. Carlino'yu ldrmekte kullanldn belirten bir fisi de kenarna balayn. Btn i^lem bu kadard. Kousa dndm, btn gece gzm krpmadm iin hemen uyudum. Dalmak zereyken, krek mahkmunun pek bir sey saylmadn dsndm. Alaka ldrlse bile, kimin ldrdn arastrmak zahmetine katlanan kmyordu. Ynetmenliin gznde, krek mahkmu bir hiti. Kpekten bile deersiz bir yaratk. Pazartesi gn lmcla baslama kararn verdim. Saat drt buukta, bir mahkmla birlikte, kalkyorum. Ynetmelik, bok dolu kovalarn denize bosaltlmas gerektiini belirtiyor. Ama manda srcsne para verdik mi. darack, beton dseli bir kanaln denize kadar indii bir yerde bizi bekliyor. Yirmi dakikay bile

bulmayan bir sre iinde btn pislikleri bu kanala boca ediyoruz, kanal temizlemek iin de koca bir fyla getirdiimiz bin litre deniz suyunu dkyoruz ardndan. Fnn yukar karlmas iin manda srcsne gnde yirmi frank veriliyor, adam ok sevimli bir Martinique zencisi. Sert bir frayla

pisliin asa dklmesine yardm ediyor, ilk is gnm olduundan, iki srn ucuna taktm bok kovalarn tasmaktan bileklerim koptu. Ama ksa srede alsacam. Yeni arkadasm bana pek yakn, oysa Galgani onun tehlikeli bir adam olduunu sylemisti. Sylentilere baklrsa, yalnz adalarda yedi cinayet islemisti. O da, bok satarak yolunu buluyordu. Gerekten de, bahvanlarn gbre hazrlamak gibi bir zorun-luklar vard. Bu is iin bir ukur kazyor, iine kuru yapraklarla ot dsyor, bizim manda srcs Martinique'li de gizlice, iki kova boku getirip ukura bosaltyordu. Tabi bu is tek basna yaplamadndan, ben de ona yardm ediyordum. Ama yaplan seyin byk su olduunun farkndaydm, sebzelere hastalk bulasrsa; dizanteri, gerek mahkmlar, gerekse grevliler arasnda yaygnlasverirdi. Bir gn, iyice dost olduumuzda, onu bu isten vaz geirmeye karar verdim. Tabi, ticaretini brakmakla urayaca kayb deyecektim kendisine. Sr boynuzundan oymal isler yapmak da geliyordu elinden. Balklk konusunda bana retecek seyi olmadn syledi. Ama

rhtmda grevli Chapal ya da bir baskasndan yardm grebilirdim. Artk lmcydm. Dsimi bitirince bir qzel ykanyor, sortumu geirip canmn ektii yerde balk avna kyordum. Tek zorunluluum, lende kampa dnmek. Chapar sayesinde ne olta sknts ekiyorum, ne de ine. Demir telin ucuna barbunyalar, tekirleri solungalarndan sralayp yukar doru yrdm m, mubassr karlar tarafndan, evlere arlmadm gn yok gibi. Hepsi de adm biliyor: Kelebek, bana iki kilo barbunya satsana. Hasta msn? Hayr. Hasta ocuunuz var m? Yok. yleyse balm size satmam. 332 333 Bol balk tutuyor, kamptaki dostlarma datyorum. Ekmek, sebze ya da meyva ile deis-tokus ediyorum. Bizim grupta, gnde en az bir n balk yeniyor. Bir dzne kadar iri Dstakoz, yedi-sekiz kilo da tekirle Binbas Barrot'nun evi nnden geiyordum bir gn. Olduka sisman bir kadn: Epey balk tutmussunuz

Kelebek, dedi. Oysa deniz kt, kimsenin bir sey yakalad yok. En azndan on bes gndr azma balk koymadm. Yazk ki balklarnz satmyorsunuz. Mubassr karlarna satmadnz kocamdan duydum. Dorudur hanmefendi, ama sizin durumunuz deisik. nk sismansnz, belki et yememeniz gerekiyor. Doru, zayflamak iin yalnz sebze ve haslanms balk salk verdiler. Ama burada ne mmkn. Buyurun, su Dstakozlarla tekirleri aln. Bylece ona, asa yukar iki kilo balk verdim. O gnden sonra, balktan ykl dnersem, yetecek kadarn da Binbas Barrot'nun karsna brakyordum. Adalarda her seyin satldn bilen bu kadn, bana Tesekkr ederim den baska sey demedi. Haklyd da, para teklif etse alnabileceimi biliyordu. A-ma sk sk eve davet etti. Kendi eliyle likr ya da beyaz sarap sundu. Korsika'dan figatelli" geldiinde bana da ikram etti. Bayan Barrot, gemisimle ilgili tek soru sormad bana. Gyan konusunda azndan kard tek sey de su oldu: Evet, adalardan kalamaz ama burada olmak ve salam iklimde yasamak karada, hayvan gibi rmekten yedir.

Bu aralarn adnn nereden geldiini de bana o anlatt: Cayenne'se kan sar humma salgn srasnda, bir manastrdaki rahip ve rahibeler bu adalara snarak canlarn kurtarmslard. Adalara Salut (Kurtulus) ad, bu yzden verilmisti. Balklk sayesinde dilediim yere gidiyorum, aydr lmcym, aday herkesten Dyi biliyorum. Balk karsl sebze ya da meyva alma bahanesiyle baheleri dolasyorum. Mubassrlarn mezarlnn hemen dibindeki baheye bakan, bizim gruptan Mat-thieu Carbonieri. Tek basna alsyor, ilerde bahesinde bir sal yapp gmebileceimizi dsnyorum. 334 Dki ay sonra bizim komutan yolcu. O zaman dilediimi yapabileceim. Dsimi iyice ayarladm: Mesleim lmclk, pislikleri bosaltmaya kyorum szde ama, para karsl bu isimi Martinique'ii manda srcs gryor. Narric ve Quenier adl mebbet hapse mahkm iki bacanakla dostluk kuruyorum. Bunlarn ad, Arabal Bacanaklar, ldrdkleri tahsildar beton yn iinde gizlemekle sulanmslar. Tanklar, bir ocuk arabas iinde bir beton blok tasrlarken, sonra da gtrp

bunu Seine ya da Marne nehrine atarlarken grms bacanaklar. Sorusturma, tahsildar demeleri gereken taksidi almak zere evlerine urad, o gnden sonra da ortalarda grnmediini ortaya koymus. Hayatlar boyunca inkr ettiler. Gvan'da bile susuz olduklarn sylyorlard. Ama lnn gvdesi ortaya kmadysa da, bas bir mendile sarl olarak bulundu. Onlarn evinde de, ayn iplikle ayn sekilde dokunduu uzmanlarca tesbit edilen mendiler vard. Gerek avukatlar ve gerekse kendileri, ayn kumastan binlerce metrenin mendil haline getirildiini ispatladlar. Bu mendillerden herkeste vard. Sonunda iki bacanak mebbete arptrld, iki kzkar-des olan karlarndan biri de yirmi yl yedi.

Onlarla iliski kurmay basardm. Duvarclk yaptklarndan, atlyeye girip kabiliyorlard. Belki de, sal yapmama yarayacak tahtalar para para dsar karabilirlerdi. Dn doktora rasladm. En azndan yirmi kilo eken, meru adl bir balk vard elimde. Birlikte tepeye doru yrdk. Yar yolda alak bir duvarn stne oturduk. Bu baln basndan nefis orba yapldn syledi. Basyla birlikte iri bir paray orackta kesip verdim. Doktor bu hareketime pek sast ve: Kinci deilsiniz Kelebek, dedi. Doktor, bunu kendim iin yapmyorum. Size ok sey borluyum, nk dostum Clousiot'yu kurtarmak iin rpndnz. Biraz konustuk, sonra: Kamak Dsterdin deil mi? diye sordu. Sen krek mahkmu deilsin. Baska birymissin gibi geliyor insana. 335 Haklsnz doktor, ben burann adam deilim. Geici olarak dostlarm ziyarete geldim. Glmee baslad. Bunun zerine: Doktor, dedim, bir insann doru yola dneceine inanyor musunuz? Yrekten inanyorum hem de. yleyse neden, benim doru yola dnmeme yardm etmeyesiniz? Nasl olur bu?

 Vereme yakalandm gerekesiyle beni tecrit ettirirsiniz. Bunun zerine doktor, daha nce de isittiim bir seyi dorulad. Mmkn deil, byle bir seyi yapman da hi salk vermem. ok tehlikelidir. Ynetmenlik, ancak hastalarn yatt pavyonda bir yl kaldktan sonra birinin tecrit edilmesini kabul ediyor. Neden? Utan verici bir tutum ama, eer numara yapyorsa dier hastalarla hasr nesir olduunda, hastal kapmas iin bu yol tutuluyor. Dolaysyla isteini yerine getirmem imknsz. O gnden sonra, doktorla yakn dost olduk. Bu yaknlk, dostum Carbonieri'yi ldrmeye kalkt gne dek srd. Matthieu Carbonieri, benim isteim zerine mubassrlarn mutfana ah - kumanyac olarak alsmaya raz olmustu. Sarap, zeytinya ve sirke flarndan n araklamann yollarn arayacak, bunlar birbirine balayarak denize almaya alsacaktk. Tabi bu is, Barrot gittikten sonra vaplacakt. Byk glkler bizi bekliyordu, nk ayn peede hem flar yrtmek, kimseye duyurup grlmeden denize indirmek ve tellerle birbirine balamak zorundaydk. Ancak frtnal, rzgrl ve yamurlu bir

gecede bu isi basarabilmek mmknd. Deniz dalgal olacandan, yamur ve rzarda bu sal denize indirmek isin en g yan olacakt. Evet, Carbonieri kumanyac olarak mutfaa kapa atmst. Ahbas, ertesi gne hazrlamak zere, ona tavsan verdi. Ertesi gn de pazard. Carbonieri tavsanlarn derisini iyice yzdkten sonra birini iskelede grevli kardesine, dier ikisini de bize yollad. 336 Sonra iri kedi oldurup ners Dr yann yapi. Aksi gibi ertesi gn doktor da yemee davetliydi. Tavsann tadna baktktan sonra: Bay Filidori, dedi, ahnzn eline salk, kediler nefis olmus. Benimle alay etmeyin doktor, yediiniz tavsandr. Hayr, dedi doktor inatla. Bu kedidir. Syrdm kaburgalar grmyor musun? Bu kaburgalar yass, oysa, tavsannkiler yuvarlaktr. Yanlmama imkn yok! Su anda kedi eti yiyoruz. Allah belsn versin, Cristacho! dedi, Korsikal. Midemde kedi var ha! Doru mutfaa kostu, tabancasn ekip, ulan, dedi, istediin kadar benim gibi Napolyoncu ol. Bize kedi yedirdiin iin seni geberteceim. Bakslar ok ktyd. Carbonieri isin nasl ortaya ktn kestirmeden:

 Bana verdiklerinin ad kediyse, diyeceim yok, dedi. Benim sana verdiklerim tavsand. Ben de tavsan yemei yaptm. Bakn, derile-riyle baslar hl surada. Aynasz, derilerle tavsan kafalarn grnce sasrd. yleyse doktor ne dediini bilmiyor. Carbonieri derin bir soluk ald: Bunu size syliyen doktor mu? Dalga gemis yleyse. Byle sakalarn hi hos kamadn kendisine syleyin. Rahatlayan ve Carbonieri'ye inanan Filidori yemek odasna dnd ve doktora: Konusun, dilediiniz kadar konusun doktor efendi, dedi. Sarap basnza vurmus. Kaburgalar ister yass olsun, ister yuvarlak, ben tavsan yediimden eminim. Simdi derileriyle kellelerini grdm. Matthieu ucuz kurtulmustu. Yine de, birka gn sonra alclktan istifasn vermeyi qerekli grd. Harekete geebileceim gn yaklasyor. Birka hafta sonra Barrot yolcu. Dn karsn grmee gittim. Bu arada taze sebze ve haslama balk yiyerek epey zayfladn belirtmeliyim. Bu iyi yrekli kadn, bana bir sise kna-kna likr ikram etmek iin ieri davet etti. iOdadaki denkler dolduruluyordu. Yol hakelebek 337/22

zrlna baslamslard bile. Komutann kars: Kelebek, dedi, son aylarda bana gsterdiiniz dostlua nasl tesekkr edeceimi bilemiyorum. Baz gnler, bol balk yakalayamadnz halde, elinizde olan bana verdiinizi biliyorum. Bu yzden size ok tesekkr ederim. Sayenizde kendimi ok daha iyi hissediyorum, on drt kilo verdim. Size minnetimi ifade etmek iin ne yapabilirim? Syleyeyim efendim, ama bu ok g is. Bana iyi bir pusula bulun. Ufak, fakat isime yarayabilecek bir pusula. Bu isteiniz hem ok nemsiz, hem de yerine getirilmesi g bir sey. Hele hafta iinde gereklestirilmesi, gln daha da arttryor. Bu soylu kadn, hareketinden sekiz gn nce bana iyi bir pusula bulamadna bozulup sahil muhafaza botuna atlayarak Cayenne'e gitti. Drt gn sonra, nefis, antimanyetik bir pusulayla dnd. Binbas Barrot ile kars, bu sabah yola ktlar. Dn komutanl kendisiyle ayn trbede olan aslen Tunuslu, rouillet adl bir mubassra devretti. Yeni komutanla ilgili ilk haber sevindiriciydi: Dega'y> yine bas muhasebeci olarak alkoyuyordu. Basta ben olmak zere, herkes iin bu haberin byk nemi vard.

Avluda toplanan mahkmlara verdii sylevde, yeni komutan, olduka enerjik ama zek bir adam olduunu gsterdi. Bu arada da sunlar syledi: Bu gnden sonra, Salut adalarnn ynetimi bana geiyor. Benden nceki komutann benimsedii yntemler olumlu sonu verdiinden, dzenin deistirilmesini gerektiren bir sey grmyorum. Eer davransnzla beni deistirmek zorunda brakmazsanz yasaysnz eskisi gibi devam edecektir. Bes aylk bekleme sresi akl almaz bir abuklukla gemisti ama, komutanla karsnn gidisini hakl bir sevinle karsladm. Adalarda asa yukar btn krek mahkmlarnn faydaland bu sahte zgrlk, kumar, balk av, konusma, yeni dostluklar, kavgalar, lmne atsmalar insan byk lde oyalayan seylerdi, kimsenin de can sklmyordu. Yine de, bu havaya pek kendimi kaptrmadm. Her yeni dost edinisimde, kendi kendime sorduum soru suydu: Benimle kamaya raz gelecek mi acaba? Gitmek istemese de, baskasnn kasna acaba yardm edebilir mi? Kamak, yalnz kamak iin yasyordum. Yalnz ya da yanmda birisiyle, ama ne pahasna olursa olsun kamak. Jean Cartelli'nin tlerine uyarak kimseye szn etmediim bu saplant bir trl yakam

brakmyordu. Ylmadan idealimi gereklestirecek, kaacaktm. i^l 338 339 YEDDNCD DEFTER SALUT ADALARI MEZARLIKDA BDR OLAY BES ay iinde, adann girdisini ktsn rendim. Simdilik vardm sonu, mezarln yannda dostum Carbonieri'nin alst bahenin artk Car-bonieri orada deil bir sal hazrlamak iin en uygun yer olduuydu. Bunun iin de, Carbonieri'den, yanna yardmc almadan yeniden baheye dnmesini rica ettim. Kabul etti. Dega sayesinde de eski isine dnebildi. Bu sabah, bir demir telin ucuna astm salkm salkm barbunyalarla yeni komutann evi nnden geerken, emirber olarak alsan gen mahkmun evin hanmna sunlar sylediini duydum: Dste bayan, Binbas Barrot'un karsna her gn balk getiren adam. Cezayirlileri andran, yank tenli, esmer ve gen kadn: Demek Kelebek o? dedi. Sonra da pencereden bana seslendi: Bayan Barrot bana, sizin getirdiiniz nefis stakozlardan yedirmisti. Buyurun ieri. Fransa'dan gelen

bir para kei peyniriyle beyaz sarap iersini; sanrm. Hayr, tesekkr ederim bayan. Neden? Bayan Barrot'nun evine pekl girP yordunuz, niin benim evime gelmiyorsunuz? 340 nk onun Kocas, evine girip iKmama izin vermisti. Kelebek, benim kocam kampa komuta eder, evin komutan ise benim. Hi korkmadan girin. Yemek odasndaki masann basna beni oturttu, nme de bir tabak jambonla kei peyniri koydu. Hi ekinmeden karsma geti, nce sarap, ardndan kahve sonra da nefis Jamaika romu sundu. Kelebek, dedi, hareket hazrl iinde olmasna ramen, Bayan Barrot bana, sizden sz etme frsatn buldu. Adada sizden balk alabilen tek kadn olduunu biliyorum. Ayn imtiyaz bana tanyacanz umarm. Ama kendisi hastayd efendim, grdm kadaryla sizin bir seyiniz yok, sapasalamsnz. Yalan sylemeyi hi beceremem Kelebek. Gerekten ok iyiyim, ancak bir liman sehrinde doup bydm. Bala da baylrm. Oran'lym. Beni rahatsz eden tek sey, balnz satmaysnzdr. isin

tek can skc yan bu. Her neyse, bundan byle ona da balk getirmem kararlastrld.

Komutann karsna kilo barbunyayla alt s-akoz vermis bir sigara tttryordum ki komutan eri girdi. Beni grnce: Juliette, dedi, emirberin dsnda hi bir mahkmun evime giremeyeceini sylemistim. Yerimden kalktm, kars: Oturun, dedi. Bu mahkm, Bayan Barrot'nun gitmeden nce bana salk verdii adamdr. Buraya ondan baskas giremez. te yandan, istediim zaman bana balk da getirecek. Peki, dedi komutan. Adnz ne sizin? Cevap vermek iin dorulacak oldum, Juliette elini omuzuma koydu ve zorla yerime oturttu: Buras benim evim, dedi, sonra. Kendisi bu evde komutan deil, benim kocam Bay Prouillet'dir. Saolun efendim. Adm Kelebek. Ha! Sizden ve yl nce Saint-Laurent-duMaroni Hastanesinden kasnzdan bahsedildiini duydum. Kaarken baylttnz mubassrlardan biri le, benim ve sizi koruyan karmn yeeniydi. 341 PP eidgnden beri ayaKta duran Komutan: Her yl adalarda islenen cinayetlerin says akl alr gibi deil, dedi. Karada ok daha az cinayet isleniyor. Sizce bu fark nereden geliyor? Buradan kimse kaamyor komutanm, dolaysyla da herkes sinirli oluyor. Yllar boyu alt alta, st ste

yasyorlar. Bir takm byk nefretlerin ve zlmeyecek dostluklarn olusmas akla yakn, te yandan, cinayet isleyenlerin yzde besi bile ele gemiyor. Bu da katillere bir dokunulmazlk salyor. Verdiiniz bilgi ok mantkl. Ne kadardr bala kyorsunuz, bala kmanz salayan is nedir? Lmcym efendim. Sabah saat altda isim biter, bol bol da balk tutacak zamanm kalr. Gnn btn geri kalan blmnde avlanr msnz? dedi Juliette. Hayr efendim, lende kampta olmam gerekli, lenden sonra da te kp altda dnmek zorundaym. Can skc bir sey med ve cezir yznden bazan abalarmn bosa gittii de oluyor. Kocasna dnen Juliet: Ona zel bir izin verirsin deil mi sevgilim? diye sordu. Bylece de, sabahn altsndan aksamn altsna kadar diledii gibi avlanabilir. Peki, dedi komutan. Akllca hareket ettiim iin kendi kendimi kutlayarak evden ktm, nk kazandm bu saatlik srenin benim gzmde byk deeri vard. On ikiyle aras uyku saatiydi, asa yukar btn mubassrlar uykuya yatyor ve denetim iyiden iyiye gevsiyordu.

Juliette gerek bana, gerekse yakaladm balklara tam anlamyla el koydu. Balm aldrmak iin, emirber ini bulunduum yere gnderdii bile oluyor. ocuk sk sk benim yanma jelip: Komutann kars btn balklar istiyor, diyor. Bu gece konuklar var, balk orbas vapacakms... Her neyse, btn balklarma el koyduktan baska su ya da bu bal yakalamam, suya airip stakoz avlamam bile istiyor. Bana ok yaknlk gsteriyor ve soruyor: Kelebek, sular birde mi alalyor? Evet efendim. Gelin D yleyse yemei evde yiyin. Bylece kampa dnmek zorunda kalmazsnz. Bu arada len yemeini de sk sk onlarda yiyorum, hem mutfakta deil, yemek odasnda. Karsma oturup tabaklar getirip gtryor, bardama sarap koyuyor. Bayan Barrot gibi deil. aktrmadan gemisimle ilgili sorular sormaya kalkyor. En ok ilgilendii konuyu, Montmartre'deki hayatm her zaman es geip, daha ok ilk genliimle ocukluumu anlatyorum. Bu arada komutan odasnda uyuyor. Bir sabah, ok erken saatte altms kadar bcek yakalaynca saat onda komutann evine uruyorum.

Srtnda beyaz bir sabahlkla komutann kars aynann nnde, ardndaki gen kadn salarn yapyor. Gnaydn diyor ve bir dzne kadar kk stakozu uzatyorum. Hayr, diyor, hepsini ver. Ka tane var? Altms. Peki, suraya brak ltfen. Dostlarna ka tane gtrmek istiyorsun? Sekiz tane. Sekizini al yleyse, gerisini ocua ver de dolaba koysun. Ne diyeceimi sasrdm. Benimle hi senli benli konusmamst, hele yabanc bir kadnn yannda. Herhalde san yapan kadn, bunu sada solda yayacakt, iyiden iyiye sklp gitmeye hazrlanyordum ki: Dur canm, dedi, otur da bir likr i. Yorulmus-sundur. Bu otoriter kadn beni sasknlktan sasknla dsryordu, oturdum. Likrm yudumlarken sigaram da tttryor, komutann karsnn salarn ta-ryan kadna bakyordum. Ara sra o da yan gzle beni szyordu. Elinde ayna tutan komutann kars, kadnn bana baktn grd ve: Flrtm yakskl deil mi Simone? dedi. Hepiniz beni kskanyorsunuz zaten. Basladlar glmeye. Nereye gizleneceimi bilemez

olmustum. Aptal gibi lfa karsp: Neyse ki, flrtm dediiniz kisi pek zararsz, dedim, nk simdiki halivle kimseye yan bakacak durumda deil. Ban? kars bir sey duymadn syleyemezsin ya, dedi Cezayirli kadn. Kimse senin gibi bir as342

343 lan evcillestiremedi, ben sana dilediimi yaptryorum. Bunun bir nedeni olmal, deil mi Simone? Nedenini bilmem, dedi Simone, bildiim tek sey komutann kars dsnda kimseye yz vermedijnizdir Kelebek. Bas mubassrn kars anlatt, geen hafta elinizde on bes kilo balk varms. Kasapta et kalmad iin sizden iki balk istemis, onu bile vermemissiniz. Aaaaa! Bunu bana sylememistin Simone! Geen gn Bayan Kargueretye sylediini de duymadn, diye devam etti Simone. Kelebek'in elinde skatozlar ve iri bir morina balyla getiini grms: Su bal, ya da hi olmazsa yarsn bana satn, demis. Biz Brtanyallar, bu bal ok iyi pisiririz, bilirsin. Kelebek su cevab vermis: Bu baln deerini bilen yalnz Brtanyallar deildir Bayan, Ardeche'liler dahil, Romallardan bu yana ok kisi, morina balnn sekin bir yiyecek olduunu bilir. Ve kadna bir sey satmadan yoluna devam etmis. Kahkahadan krlyorlard.

Hrsla kampa dndm, aksam da hikyeyi bizim ocuklara anlattm. Durum ok ciddi, dedi Carbonieri. Bu kadn basn belya sokuyor. Mmkn olduu kadar seyrek ve yalnz komutan evdeyken ura. Herkes ayn grste. Verilen d dinlemekte kararlym. Valence'li bir marangozla tanstm. Hemseri sa-ylrz neredeyse. Bir orman korucusunu ldrms. Her zaman grtlana kadar bor iinde, ifih olmaz bir kumarbaz: Gndzleri deli gibi alsp is gryor, gece btn parasn kumarda veriyor. ou kere de, borcunu demek iin saa sola bir takm seyler yapmak zorunda kalyor. Tabi smrlyor da, gl aacndan bir kk sandn fiyat yz frank olduu halde, yz elli-iki yz franga yapmak zorunda brakJDyor. Onu islemeye karar verdim. Bir gn, lavaboda: Bu gece seninle konusmak istiyorum, dedim. Kenefte bulusalm. Sana isaret ederim. Gece, rahat rahat konusabileceimiz kenefte yalnzz. - Bourset, biliyorsun, hemseri saylrz, diyorum. Yok canm, nasl olur? Valence'li deil misin? Evet. Ben de Ardeche'liyim, demek hemseriyiz.

 Hemseriysek hemseriyiz, ne olmus? Ne mi olmus? Borlandnda smrlmeni, yaptn seyin yar fiyatna kapatlmasn istemiyorum. Bana getir, deeri neyse onu derim. Bu kadar. Saol. Hi durmadan yardmna kosuyorum. Borlandklaryla devaml mnakasada. Dyi dostlarmdan Korsikal haydut Vicioli'ye borlanana dek isini iyi kt yrtyor. Bourset, yedi yz franklk borcunu demesi iin Vicioli'nin kendisini skstrdn bana haber veriyor. Su sra yapt, bitmek zere olan bir alsma masas var. Gizlice alst iin ne zaman bitireceini kesinlikle syliyemiyor. Gerekten de, fazla tahta harcad gerekesiyle, byke esyann yapmna adada izin vermiyorlar. Kendisine yardm etmeye alsacam sylyorum. Vicioli'yle de anlasp u-fak bir oyun dzenliyorum. Bourset'ye bask yapacak, hatt gzda verecek. Ben do yetisip marangozu kurtaracam. Dsndm gereklesiyor. Szde halettiim bu dertten sonra Bourset'pin en byk dayana benim, bana ok byk

gveni var. Krek mahkmu olarak G-yan'a geldiinden bu yana, ilk kez rahat bir soluk alabiliyor. Artk meseleyi ona amaya kararlym. Bir aksam: Senden istediimi yaparsan iki bin frank veririm, diyorum. Yapacan da iki kisilik bir sal, ayr ayr paralar halinde olacak. Bak Kelebek, kimse iin bu tehlikeyi gze almam. Ama senin iin, yakalanrsam iki yl hcre cezas ekmeye bile razym. Yalnz bu isin bir sakncas var: Atlyeden byk tahta paralar: karamam. Merak etme, ierde adamm var. Kim? Arabal bacanaklar, Naric'le, Quenier. Ne dsnyorsun bu konuda? 344 345 once saln bir plnn yapmal, sonra paralar teker teker hazrlamal. Paralarn yerine iyice oturmas iin saln geme olarak yaplmas gerek, isin en g yan, suda yzen tahta bulmak. nk adalardaki tahtalar genellikle sert, suda yzmyor. Bana ne zaman cevap verirsin? gn sonra. Benimle gelmek ister misin? Hayr. Neden? Kpekbalklarndan, bir de boulmaktan korkarm.

 Sonuna kadar bana yardm edeceine sz veriyor musun? ocuklarmn bas zerine yemin ederim. Dsin tek sakncas, ok uzun srmesi. Dyi dinle. Enselenirsen ne yapacan syleyecek, savunman simdiden hazrlayacam. Saln plnn bir defter kdna geireceim, stne de: Bourset, sa kalmak istiyorsan plnn yukarda grdn sal yapacaksn, diye yazacam. Yaptn her paray sana gstereceim bir yere brakacaksn. Oradan alnp gtrlecek. Kimin ve nasl alacan dsnme. (Son szlerimde biraz rahatlad). Bylece, yakalanrsan iskence grmene engel oluyor ve en fazla alt ayla paay kurtarman salyorum. Ya sen yakalanrsan? Bir sey deismiyecek. Sana tehdit mektubu gnderdiimi kabul edeceim. Tabi, verdiim yazD emirleri iyi saklyacaksn. Oldu mu? Oldu. Korkmuyorsun ya? Hayr, hi korkmuvorum. stelik sana yardm etmek hosuma gidiyor. Daha kimseye bir sey tlatmadm, nce Bour-set'nin cevabn bekliyorum. Upuzun ve bitip tkenmek bilmeyen bir haftann sonunda onunla ktphanede konusabiliyorum, ierde ikimizden baska kimse yok.

Bir pazar sabah, avluda oyun grla gidiyor. Seksen kadar oyuncu, bir o kadar da merakl var. 346 Hemen iime su serpiyor isin en g yan, yeteri kadar kuru ve hafif tahta bulmakt. Bunun da aresini buldum. Tahtadan bir omurga yapp bunu kuru hindistancevizi kabuklaryla dolduracam. Tabi hindistancevizlerinin ds yzndeki tabakay da karmyacam. Bu tabaka ok hafiftir, stelik su geirmez. Sal hazr olduunda, iine yeteri kadar hindistancevizi bulmak sana dsebilir. Yarn ilk paray yapmaya baslyorum. Asa yukar gnm alacak. Persembeden sonra da, bacanaklardan biri, hava aar amaz bu paray gtrebilir. Bir nceki para atlyeden kmadan sonrakine baslamayacam. Dste yaptm pln, bir kda geir, sz verdiin mektubu da yaz. Arabal bacanaklara bu isin szn ettin mi? Hayr, senin cevabn bekliyordum? Evet, cevabn aldn iste. Saol Bourset, sana nasl tesekkr edeceimi bilemiyorum. Simdilik bes yz frank veriyorum. Paray gren Bourset yzme dik dik bakp: Paran kendine sakla, dedi. Karaya ayak bastnda, yoluna devam etmek iin yine paraya ihtiyacn

olacak. Bugnden sonra, sen yola kana dek kumar oynamyacam. Yapacam ufak tefek islerle naslsa biftek ve sigara param karrm. Neden almyorsun bu paray? nk bu isi on bin franga bile yapmam. Aldmz btn tedbirlere ramen ok tehlikeli. Ancak bedava yaplabilir. Bana yardm ettin, yalnz sen el uzattn. Mutluyum ama, zgrlne kavusman iin sana yardm ederken korkuyorum. Pln bir defter kdna geirirken bunca saflk ve soyluluk karssnda utan duyuyorum. ,Ona gsterdiim yaknln hesapl olduunu, bir kar gzettiimi dsnmemisti bile. Kendi gzmde kendimi biraz ykseltebilmek iin, her ne pahasna olursa olsun kamam gerektiini tekrarlyorum. G ve pek hos saylmayacak durumlar da gerektirse, kamam zorunlu. Gece Naric'le konustuk, o daha sonra bacanana durumu aacak. Hi dsnmeden: Atlyeden paralarn karlmasnda bana gvenebilirsin, diyor. Yalnz acele etme, ancak adada 347

onarm isi ktnda, bir sr ara-gerele birlikte karabiliriz. Neyse, en ufak frsat bile karmyacamza sz veriyorum. Bu da oldu. is Matthieu Carbonieri ile konusmaya kalyor. nk onunla birlikte kamak istiyorum. Yzde yz kabul ediyor. Matthieu. sal yapacak adam buldum, paralar atlyeden karacak olan da buldum. Bahende sal gmecek bir yer bulmak sana kalyor. Yooo, sebze bahesine sal gmmek tehlikeli. Gece sebze almaya gelen aynaszlar var. Sal gmdmz yere basar da, ayaklar topraa batarsa sonra ne yaparz? istinat duvarndaki byk taslardan birini karp kk bir maara meydana getireceim. Bylece bir para geldiinde, tas kaldrp maarann iine gizleyebileceim. Paralar doru baheye getirmeleri iyi mi olur? Hayr, ok tehlikeli. Arabal bacanaklarn bahemde ne isleri olabilir? En iyisi, her keresinde baheme yakn, ama deisik bir yere brakmalar. Kabul. Dsler yolunda gibi. Simdi sra hindistancevizlerin-de. Dikkati ekmeden, yeterince hindistancevizi kabuu toplamann yolunu anyacam.

Dste, hayata yeniden doduumu simdi hissediyorum. Meseleyi Galgani ile Grandet'ye aacam bir de. Susmaya hakkm yok, suorta sanlabilirler. Artk yapmam gereken, onlardan ayrlp tek basma yasamaya baslamaktr. Kamaya hazrlandm ve kendilerinden ayrlmam gerektiini sylediimde kesinlikle reddediyor ve svyorlar bana: Mmkn olduu kadar abuk yola k. Biz, naslsa bir yolunu bulur paay syrrz. Sakn yanmzdan ayrlmay dsnme. Simdiye kadar neler geldi basmza. Bir aydan fazla oluyor, kama hazrl baslad, ikisi byk olmak zere yedi para geldi bile. Matthieu'nun tahtalar gizledii istinat duvarna da bir gz attm. Tasn yerinden oynatld anlaslmyor, nk Matthieu, evresini yosunla svamak ihtiyatlln gsteriyor. Kovuk ok iyi, yalnz paralarn hep348 T sini alacandan spheliyim. Neyse, simdilik daha yer var. Kas hazrl iinde olmak, moralimi iyice ykseltiyor. Her zamankinden ok yemek yiyorum, balk av sayesinde de gcm kuvvetim yerinde. stelik her sabah, kayalklarda, iki saattan fazla beden eitimi

hareketleri yapyorum. Balk av kollarm islettiinden, daha ok bacaklarm alstryorum. Bacaklarm glendirmenin de yolunu buldum: Balk tuttuumuz yerin daha uzana gidiyorum, dalgalar baldrlarma arpyor. Dalgalarn arpmas sonucu dengemi yitirmemek iin, kaslarm geriyorum Sonu ok iyi. Komutann kars Juliette, bana her zamanki gibi iyi davranyor. Ama kocas bulunmad sralar eve girmediimi farketti. Bunu aka syJedi, salarn taratt gn saka ettiini belirtmeden de edemedi. Salarn yapan gen kadn, avdan dnerken yolumu gzlyor, tatl szlerle nasl olduumu soruyor. Demek ki isler yolunda. Bouraet, frsat bulduka bir para karyor ortaya, ise baslayal iki buuk ay oldu. Paralar gizlediimiz yer azna kadar dolu. Yalnz en uzun iki para eksik: Biri iki metrelik die-riyse bir buuk. Bu paralar kovua girecek gibi deil. Mezarla bakarken yeni bir mezar dikkatimi ekiyor. Bu mezar, mubassrlardan birinin, geen hafta len gen karsnn mezar, stnde solgun bir iek demeti duruyor. Mezarlk bekisi, Baba dediimiz, yar kr ve eski bir krek mahkmu. Btn gn mezarln bir ksesindeki hindistancevizi aacnn glgesinde

oturuyor. Oturduu yerden de ne kadnn mezarn grebilir, ne mezara yaklasan. Bu mezardan faydalanp saln paralarn birlestirmeyi, marangozun yapt ufak sanda da mmkn olduu kadar ok hindistancevizi doldurmay dsnyorum. Sandmzdan daha az olacak hindistancevizleri, otuz -otuz bes kadar. Ben saa sola elli tane dattm. Yalnz Juliette'in avlusunda bir dzne var. Emirber, ya karmak iin hindistancevizlerini avluya braktm sanyor. len kadnn kocasnn adadan ayrldn da 349 renince, mezardaki topran bir blmn bosaltp tabuta kadar inmeye karar veriyorum. Matthieu Carbonieri duvara tnemis erketelik yapyor. Basnda, ular dml bir beyaz mendil var. Elinin altnda da, yine drt ucu dml bir krmz mendil. Tehlike grlmedike beyaz karmyor. Biri grnrse, kim olursa olsun, hemen krmzy kafasna geiriyor. Bu tehlikeli is, leden sonram ve gecemi alyor. Tabuta kadar inmenin gerei kalmad, saln eninde olmas iin delii bir metre yirmi santimden fazla genislettim. Saatler bitmek bilmiyordu, krmz mendil

de ka kere grnd. Neyse, bu sabah isim tamamland. Delik, hindistancevizi yapraklaryla rtld. stne de toprak serptim. Pek grnmyor. Sinirlerim iyiden iyiye laka. Kas hazrlklar aya yakn bir sredir devam etmekte. Birbirine bal ve numaral olarak, btn tahta paralarn gizlediimiz kovuktan kardk. Mezara, tabutun stne yerlestirdik. Toprak hepsini gizliyordu. Duvardaki kovua da uval un, yelken iin iki metre ip, bir sise dolusu kibrit p, bir dzne kadar da st kutusu koyduk, hepsi bu kadar. Bourset'nin heyecan git gide artmakta. Sanki benim yerime o yola kacak. Naric, basta bana evet demediine pisman. Evet dese, iki kisi yerine kisi alabilecek bir sal yaptrrdk. Yamur mevsiminin iindeyiz. Her gn yamur yayor, bylece mezara inmem kolaylasyor. Paralarn birbirine gemesi isini neredeyse tamamladm, sal hazr gibi. Hindistancevizlerini de, Carbonieri'nin alst bahenin iyice yaknna tasdm. Saln tek eksii kenarndaki tahtalar. Her zaman ak duran manda ahrndan dilediimiz zaman, tehlikesizce alabiliriz. Dostlarm isin tamamlanp tamamlanmadn

hi sormuyorlar. Sadece, zaman zaman: Ne lemdesin? diyorlar. Dsler yolunda. Biraz uzun srmedi mi? Tehlikesizce, bundan abuk alsla-maz. Btn konusmamz burada bitiyor. Bahesindeki hindistancevizlerini tasrken Juliette beni grd ve ok korkuttu. Ne o Kelebek, hindistancevizi yan yapmaya karar verdin mi? Neden bahede yapmyorsun bu isi? Amak iin bir sey bulunur, sana ayrca byk bir kazan da verebilirim. Kampta yapmak daha iyi. Garip sey, kampta rahat alsamazsn ki. Bir sre dsndkten sonra da syle devam ediyor: Ak syleyeyim mi? Hindistancevizinden ya kacan sanmyorum. Buz kesiyorum birden. Bir kere bende istediin kadar ya var, neden ayrca ya karasn? Bu hindistancevizlerini baska iste

kullanacaksn deil mi? Her yanmdan iri iri ter damlalar akyor, bastan beri kama szn etmesini bekliyordum. Soluum kesik. Hanmefendi, diyorum, bu bir srdr. Ama o kadar ilgilendiniz, o kadar meraklandnz ki size yapmak istediim srprizin deeri kalmad. Bu iri hindistancevizleri seisimin nedeni, ilerini bosalttktan sonra, tahtalaryla gzel bir sey yapp size armaan etmekti. Dste gerek bu. Kazandm galiba, nk: Kelebek, benim iin zahmete girme, diyor. Hele iyi bir sey yapmak iin para harcaman hi istemiyorum. ok tesekkr ederim ama rica ediyorum, bir sey yapma. Peki, dsnrz. Offf, ucuz atlattk. Hi yapmadm bir seyi yapyor ve bir kadeh iki istiyorum. Neyse ki sasknlmn farknda deil. Tanr yardma devam ediyor. Her gn yamur yayor, zellikle de leden sonra ve geceleri. Suyun yavas yavas topraa szp gizlediklerimizi ortaya karmasndan korkuyorum. Mattieu durmadan mezarn stne toprak atyor ama, sular olan srkleyip gtryor. Mezarn iini su basms olmal. Matthieu'nn yardmyla tabutu meydana

karyoruz, st suyla kapl. Durum ok ciddi. Yaknda epey nce len iki ocuun mezar var. Bir gn, bu mezar rten tas kaldryor, iine giriyor ve bir demir buukla imento duvarn, saln bulunduu ynde delmee koyuluyorum, su fskryor, br mezardan bosalan su, ocuklarn mezarna doluyor. Sular diz boyunu bulduunda dsar kyorum. Tas yerine yerlestiriyor, Naric'in verdii beyaz macunu da evresine dsyoruz. alsmamz, saln bulunduu 350 351 mezardaki suyjj yar yarya azaltt. Aksam Cabonieri: Bu isin derdi bir trl bitmeyecek galiba diyor. Sonuna geldik be Matthieu. Asa yukar, hayrl bir sonuca varmasn dileyelim. Gerekten, diken stndeyiz. Sabah rhtma indim, Chapar'dan, benim iin iki kilo balk almasn rica ettim, lende urayp gtreceim balklar. Carbonieri'nin bahesine kyorum. Yaklastmda beyaz mifer gzme arpyor. Bahede neden aynasz var? Kaz m yapmaya kalktlar yoksa? Grlms sey deil. aynasz birden Carbonieri'nin yannda hi grmedim. Bir saatten fazla bekliyor, dayanamyorum. Olup biteni

anlamak iin ortaya kmaya karar veriyorum. Baheye giden yolda yryorum, aynaszlar da benim gelisimi izliyorlar. Aramzdaki uzaklk yirmi metre kadar var, iyiden iyiye kuskudaym. Derken Matthieu beyaz mendilini kafasna geiriyor. Rahat bir soluk alyorum, yanlarna gelinceye kadar kendimi tooarlayablinm. Gnaydn beyler. Gnaydn Matthieu. Bana vereceini sylediin kavunu almaya geldim. zr dilerim Kelebek, sabah fasulyelerim iin srk bulmaya gittiimde almslar. Ama , drt gn sonra olgunlasacaklar var, simdiden sarardlar. Beyler, siz karlarnz iin biraz salata, domates ve turp istemez miydiniz? Bahen ok bakml Carbonieri, aferin diyor biri. Domates, salata ve turplar alp gidiyorlar. Ben de iki kvrck salata alp, onlardan az nce yola koyuluyorum. Yolum mezarlktan geiyor. Yamur topra srklemis, mezar yar yarya akta. On admdan, tahtalarn stne rttmz hasrlar ve yapraklar seilebiliyor. Bir sey anlamazlarsa, Tanr bize gerekten yardm ediyor demektir. Rrgr her gece deli gibi esiyor, kzgn kkremelerle adann tepesini silip s-pryor,

ou kere yamur da yardmna kosuyor. Bu havann devam etmesini diliyorum. Yola kmak iin en uygun hava, ama mezar gizlemek iin pek deil. 352 iki metre boyundaki en DuyuK para aa mezarla tasnd, saln dier paralarna eklendi. Kendi elimle taktm: Glk ektirmeden, rahata oturdu yerine. Bourset, byk nemi olan fakat tasnmas da ayn lde glk karan parann bana ulasp ulasmadn anlamak iin kosarak kampa geldi. Dslerin yolunda gittiini renmek onu ok sevindiriyor. Parann elime varacandan sphelenmis durmus. Soruyorum: Bir seyden mi kuskulandn? Birinin farkettii-ni mi sanyorsun, sakn azndan karms olmaya-sn? Cevap ver. Hayr, hayr. Yine de kuskulu bir halin var. Konus. Bebert Celier adl birinin merakl bakslar iime kusku dsrd. Sanki Naric'in, tahtay tezghn altndan alp kire fsna koyduunu, sonra da kardn grms gibi geldi. Bakslar Naric'i atlye kapsna kadar izledi, iki bacanak, bir binay badanalamaya gidiyorlard. Tedirginliimin nedeni bu. Grandet'ye soruyorum: Bebert Celier bizim binada, muhbirlii var mdr?

 Bu herif devlet memurluundan atlma. Afri-kada askerlik yapms, Fas ve Cezayir'de girip kmad cezaevi kalmams, emre itaatsizlikten hep bas belya girmis, iyi bak kullanan gen olanlara merakl ve

kumarbaz. Sivil hayat nedir bilmez. Sonu: ise yaramaz, ok tehlikeli biri. Krek onun hayatdr. Sphen varsa harekete ge, bu gece onu ldr, niyeti olsa bile seni ihbar edecek zaman bulamaz. Ama muhbir olduunu gsteren hi bir belirti yok. Doru, diyor Galgani, ama mert olduunu gsteren bir belirti de yok. Bu tr mahkmlarn firardan hoslanmadn bilmelisin. Rahat ve dzenli hayatlarnn bozulmasndan ekinirler. Baska hi bir seyde adam gammazlamazlar da, bu ise gelince ne halt edecekleri nceden pek kestirilemez. Matthieu Carbonieri'ye dansyorum. Bu gece Bebert Celier'nin ldrlmesini o da istiyor. Hatt kelebek 353/23 bu isi eliyle yapmak niyetinde. Vazgeirmek gafletine dsyorum. Sphe zerine birini ldrmek ya da ldrtmek his hosuma gitmiyor. Ya Bourset'nin anlattklar hayal rnyse? Korku, bir ok seylerin yanls grlmesine yol aabilir. Naric'i sorguya ekiyorum: Dostum, Bebert Celier'den hi sphen var m? Benim mi? Hayr. Fy omuzumda kardm, Arap gardiyann iindekini grmesini istemiyordum.

Anlastmz gibi, srtmda fyla herifin nne dikilip, bacanam bekleyecektim. Arap kmakta acele etmediimi grnce iine gven gelecek, fy aramaya kalksmyacakt. Yalnz bacanam, Bebert Celier'in bizi dikkatle izlediini farketmis, bana anlatt. Senin grsn nedir? kardmz parann nemi byk, ilk baksta bir sal iin yapld anlaslyor. Bu yzden bacanam ok sinirliydi, yanlms olabilir. Bence syledikleri hayal. Benim grsm de seninkine uyuyor. Artk bu konuya dnmiyelim. Son paray karmadan nce Bebert Clier'nin bulunduu yeri dikkatle kollayn. Kendini aynaszlarla bir tutun, ona gre tedbir aln. Btn geceyi kumar oynamakla geirdim. Yedi bin frank kazandm. Oyuna kendimi vermiyor, dzensiz oynuyor, daha fazla kazanyordum. Drt buukta, isimi grmek bahanesiyle dsar ktm. Dsi Martinique'li manda srcsne braktm. Yamur durmustu, karanlkta mezarla kadar yrdm. Krek bulamadm iin ayaklarmla iyi kt mezarn stn toprakla rttm. Saat yedide bala indiimde nefis bir gnes kmst. Royale'in gneyindeki buruna, sal denize indirmeye niyetlendiim yere yrdm. Deniz iyice

dalgalyd, ykselmisti. Adadan ayrlmann g olacan seziyordum, bir dalga sal kayalara arptrp paralayabilirdi. Oltam attm ve ksa srede bir sr kaya barbunyas yakaladm. Bes kilo kadar balk tutmustum. Balklar deniz suyuyla temizleyip oltay ektim. Delice kumar oynamakla geen geceden sonra yorgun ve kuskuluydum. Glgeye kp 354 ay askn bir sredir iinde yasadm gerilimin yaknda sona ereceini dsnerek kendimi toplamaya alstm. Bebert Celier'yi ldrmeye hakkm olmadna da karar verdim. Sonra Matthieu'ye uradm. Bahe duvarndan mezar rahata grlebiliyordu. Mezarln iinden geen yol toprakla kaplanmst, len olduunda Carbonieri'nin mezarla girip topra sprmesini kararlastrdk. Juliette'e uradm ve elimdeki baln yarsn braktm. Kelebek, dedi, seninle ilgili kt dsler grdm. Kan iindeydin ve zincire vurulmustun. Delilik etme, basna bir sey gelirse ok zlrm. Ds beni o kadar etkiledi ki ne yzm ykayabildim, ne de salarm

tarayabildim. Drbnle seni aryor, bir trl bulamyordum... Nerede tuttun bu balklar? Adann br yznde. Neden balk avlamak iin drbnle seni gremiyeceim yerlere gidiyorsun? Ya bir dalgaya kaplr da srklenirsen? Kimse seni gremez, kpek balklarnn elinden kurtaramaz. Yok canm, isi bu kadar bytmeyin! Ne bytmesi? Adann br yznde avlanman sayak ediyorum, diretirsen avlanma iznini iptal ettiririm. Hanmefendi bosuna meraklanyorsunuz. Yine de sizi memnun etmek iin yannzda alsan ocua nerede avlandm syleyeceim bundan byle. Peki. Yorgun gibisin? Evet efendim, kampa kp yatacam. Git ama, saat drtte kahve imeye bekliyorum. Gelirsin deil mi? Gelirim efendim. Aksamst grsmek zere, hosa kaln. Bir bu Juliette'in ds eksikti! Ynla gerek derdim yokmus gibi, stne hayal olanlar da ekleniyor. Bourset, gzetlendiini syledi. On bes gndr, bir buuk paralk son paray bekliyorum. Naric'le Quenier hi bir seyden kuskulanmadklarn tekrarlyorlar ama, Bourset, son paray yapmamakta on

DJ 355 bes gndr diretiyor, iyice yerine oturmas ve milimetresine varncaya dek hesaplanmas gereken bes girintisi olmasa, Carbonieri paray bahede yapacakt. Ama saln bes knts, bu paradaki gitinrilere

oturuyor. Naric'le Quenier kiliseyi onardklarndan, atlyeden bir sr tahta karp sokuyorlar. Daha da iyisi, ara sra da bir mandann ektii kk arabadan yararlanyorlar. Frsat karmamak gerek. Bourset, bizim stelememiz yznden, istemiye-rek yapyor paray. Bir gn atlyeden ayrldnda, paraya dokunulduunu ve yerinden oynatldn sylyor. Parann pek az isi kald. Bitince tezghn altna koymasn kararlastryoruz. Dokunulup dokunulmadn anlamak iin, stne bir sa teli brakacak. Paray bitiriyor ve bir aynaszn dsnda, atlyede kimsenin kalmadna emin olup en son kyor. Para tezghn altnda. lende kampa dnyor ve atlyede alsan seksen kisinin gelmesini bekliyorum. Naric'le Quenier geldi, Bourset ortada yok. Bir Alman yanma yaklasyor, elindeki kapal mektubu avucuma kstryor. Mektubun almad belli. Okuyorum: Sa teli yerinde deil, paraya dokunulduu anlaslyor, zerinde alstm gl aacndan ekmeceyi bitirmek iin, aynaszdan, bu len atlyede kalmama izin vermesini rica ettim, izni verdi. Paray alacak ve Naric'in aralarnn yerine brakacam. Bacanaklara

haber ver. Saat te, tahtayla birlikte mutlaka dsar kmalar gerekiyor. Belki bizi gzetleyen herifi atlatabiliriz. Naric ve Quenier kabul ediyorlar. Atlyede alsanlarn hepsinden nce ieri girecekler. Herkes gelmeden iki kj^inin kap nnde biraz dalasmas gerekiyor. Bu isi Carbonieri'nin iki hemserisi, Montmartre'-da yasyan iki Korsikal Massani ve Santini'den rica ediyoruz. Nedenini sormadan evet diyorlar. Naric'le, Quenier kavgadan yararlanacak, acele isleri varms gibi, kavgaclara aldrmadan tahta parasyla birlikte dsar frlayacaklar. Bir kurtulus aresi daha olduunu hepimiz kabul ediyoruz. Paray gizleyebilirsek biriki ay yerimden kprdamamam gerek. nk bir ya da birka kisinin sal yapldndan haberli olduu 356 meydanda. Sal kimin yaptrdn ve nereye gizlediini bulabilirlerse bulsunlar bakalm. Saat iki otuz oklu, herkes atlyeye gitmeye hazrlanyor. Ds bas ziliyle ise baslama arasnda yarm saatlik bir sre var. Yola kyorlar. Bebert Celier, drder kisilik yirmi srann ortasnda. Naric'le, Quenier ise en nde, Massani ve Santini on ikinci, Bebert Celier ise onuncu srada. Bylesi bence

daha iyi, nk Naric tahtay, kalaslar ve bizim paray yklendiinde herkes ieri girmemis olacak. Bebert ancak o sra atlye kapsna varacak, belki atlyeye erisemiyecek bile. Kavga ktnda, iki arkadas deli gibi barp aracandan, Bebert dahil herkes, merakla basn evirip bakacak. Saat drt, isler yolunda gitti. Para, kilisedeki bir sr tahtann altnda, Kiliseden henz karamadlar, ama, simdilik yeri emin. Juliette'i grmeye gidiyorum, evde yok. Geri dndmde, ynetmenlik binasnn bulunduu alandan geiyorum. Glgede, hcreye atlmay bekleyen Massani Ne Jean Santini gzme ilisiyor. Baslarna gelecei nceden biliyorduk. Yanlarndan geerken soruyorum: Ne kadar? Sekiz gn, diye cevap veriyor Santini. Korsikal bir aynasz: iki hemserinin kavga ettiini grmek ok ac, diyor. Kampa dnyorum. Bourset, sevin iinde dnyor. Kansere yakalandm sylemislerdi, sonra doktor yanldn, hi bir seyim olmadn bildirdi. Carbonieri ile dostlarm da memnun, isi ok iyi ynettiim iin beni kutluyorlar. Naric ile Quenier de sevinli, isimiz tkrnda. Kumarbazlar beni oyuna davet ettikleri

halde btn gece uyuyorum. Gereke olarak da, basmn arsn ne sryorum. Aslnda tek derdim uykusuzluk. Ayrca basarnn esiine vardm iin de ok mutluyum. Dsin en g yan bitti. Bu sabah, para geici olarak Carbonieri tarafndan duvardaki kovua yerlestirildi. Gerekten de mezarlk bekisi, bizim mezarn yaknndaki yolu s-pryor. Su sra, mezara yaklasmak doru deil. Her sabah, gn doarken kosup mezarn stne toprak yyorum. Bir sprgeyle de yolu temizleyip, yine ay357 n hzla isime dnyor, sprgeyle krei kenef kovalarn koyduum yere brakyorum. Kas hazrlklarna baslayal tam drt ay oluyor, saln son parasn teslim alal da dokuz gn. Artk gndz yamur yamyor, bazen gece bile tek damla yok. Dsin son blmn tamamlamak iin btn duyularm tetikte: nce, Matthieu'nn bahesinden son paray karacak ve iyice yerine oturmasna dikkat ederek takacam. Bu is ancak gndz gzyle yaplabilir. Sonra sra, yola kmaya geliyor. Hemen hareket etmek tehlikeli, sal dsar karp hindis-tancevizleriyle yiyecekleri iine yerlestirmek de gerekli.

Dn Jean Castelli'ye son durumu anlattm. Hedefime ulasabildiim iin pek memnun. Yeni ayn ilk gnleri, diyor. Biliyorum, dolaysiyle gece yars beni rahatsz etmez. Sularn ekilmesi gece onda baslyor, saln suya indirilmesi iin en elverisli zaman sabahn ikisi. Carbonieri ile elimizi abuk tutmaya karar verdik. Yarn sabah dokuzda son para da yerine yerlestirilecek. Gece yola kyoruz. Ertesi sabah, hareketlerimiz saniyesi saniyesine ayarl. Baheden mezarla geiyor, elde krek duvardan atlyorum. Mezarn stndeki topra kaldrrken Matthieu de kovuu kapayan tas ekiyor ve son paray getiriyor. Birlikte hasr ve yapraklar kenara ekiyoruz. Sal yerli yerinde, sapasalam duruyor. izerine toprak yapsms ama durumu iyi. Mezardan karyorum, nk paray takabilmek iin genis yer

gerekiyor. Bes tane girintiyi de kntlara oturtuyor, iyice geirmek iin tasla vuruyoruz, isimizi biritip sal yerine yerlestirmek zereyken, elinde tfekle bir aynasz grnyor. Kprdamayn, vakarm! Sal yere brakp eller-imizi kaldryoruz. Aynasz tandm, atlyedeki mubassrlarn sefi. Yakalandnz, direnmek gibi bir enayilik yapmaya kalksmayn, iimden sizi gebertmek geliyor, suunuzu kabul edin de, hi olmazsa pamuk ipliine bal cannz kurtarn. Ellerinizi indirmeden yr358 yn bakalm. Ynetmenlie doru, mars mars! Mezarlk kapsndan karken bir Arap gardiyana raslyoruz, Aynasz: Yardmna tesekkr ederim Muhammet, diyor. Yarn sabah ura, verdiim sz yerine getireyim. Saolun, diyor Arap, gelirim. Bebert Celier'-den de para alacam deil mi? Ben karsmam, onunla konus, diyor aynasz. Bunun zerine: Demek bizi ele veren Bebert Celier ha sef? diye soruyorum. Benden duymus olmayn. Farketmez, rendik ya. Muhammet, ara sunlarn stn, diyor. Arap, belimdeki ba alyor, Matthieu'nnki de

bu arada gidiyor. Muhammet, diyorum, ok kurnazsn. Nasl grdn bizi? Her gn bir aacn tepesine kp sal nereye gizlediinizi anlamaya alsyordum. Bunu yapman sana kim syledi? nce Bebert Celier, sonra da mubassr Bru-et. Fazla gevezelik ettiniz, yaylann, diyor aynasz. Artk ellerinizi indirip daha abuk yryebilirsiniz. Ynetmenlie giden drt yz metre hayatmn en uzun yolu geliyor bana. Yklms haldeyim. Bunca urasn sonunda salak gibi enselendik. Tanrm, bana kars ne kadar insafszsn! Komutanla varmamz byk bir olay halini alyor. Yaklastka baska mubassrlara da rasladk, bizim tfeklinin pesine takldlar. Binann nne vardmzda, arkamz sra yedi-sekiz aynasz yryor. Bizden nce kosan Arabn anlattklarndan durumu renen komutan, Dega ve bes tane sef mubassrla kapnn esiinde bekliyor. Ne oldu Bruet? diye soruyor. Bu iki adam, yaptklar sal gizlemek isterken sust yakaladm, diyor mubassr. Diyeceiniz bir sey var m Kelebek? Yok, sorguda anlatacam. Atn hcreye. Kapal penceresi, ynetmenlik binasnn kapsna

359 bakan bir hcreye konuyorum. Hcrenin ii karanlk, ama sokakta konusulanlar isitiyorum. Olaylar hzla gelisiyor. Saat, te dsar karlyoruz, kelepeler bileklerimize geiriliyor. Salonda mahkemeye benzer bir sey kurulmus: Komutan, yardmcs, bas mubassr orada. Bir aynasz mbasirlik yapyor, ksedeki kk masann basnda oturan Dega'nn da grevi de herhalde ktiplik. Charriere ve Carbonieri, Bay Bruet'nin sizin iin hazrlad raporu dinleyin: Ben, bas mubassr, Salut adalar atlye sefi Auguste Bruet, krek mahkmu Charriere ve Carbonieri'yi hrszlk ve devlete ait mallar zimmetlerine geirmekle suluyorum. Marangoz Bourset, ikisinin suortadr. Su ortaklar arasnda Naric ile Quenier'nin de bulunduunu sanyorum. Charriere ile Carbonieri'yi sallarn gizledikleri Bayan Privat'nn mezarna tecavz ederlerken sust yakaladm. Bir diyeceiniz var m? diyor komutan. Bir kere Carbonieri'nin bu isle hi ilgisi yok. Sal, tek kisiyi tasmak zere hazrland, hesaplar buna gre yapld. Bu tek kisi de bendim. Yalnz mezarn stn rten topran ve hasrn kaldrlmasnda yardm

dokundu ki, bu isi tek basma yapamazdm. Dolaysyla Carbonieri'nin ne hrszlkla, ne devlet maln zimmetine geirmekle, ne de kasma suor-takl etmekle iigisi var. stelik kas olay da sz konusu deil. Bourset, lm tehdidiyle benim hesabma alsmak zorunda kalan bir zavall. Naric ile Quenieri'yi ise hi tanmyorum, diyebilirim. Bu isle bir ilgileri olmadn sylyorum. Aynaszlardan biri atlyor: Muhbir byle demiyor ama. Bebert Celier denen adam, sizin hesabnza casusluk ederken bu olaydan yararlanp dsman olsuu kisilere de iftira edebilir. Yeryznde, casusluk eden bir insana hi gvenilebilir mi? Ksaca, diyor komutan, hrszlk, devlet maln zimmetinize geirme, mezara tecavz ve kamaya tesebbsle sulanyorsunuz. Zapt .imzalar msnz? Carbonieri, Bourset, Naric ve Quenier ile ilgili ifadem eklenmedike imzalamam. Kabul ediyorum, ifadeyi hazrlayn.

Sylediklerim eklenince imzalyorum. Son anda uradm basarszlktan bu yana, iimde kopan frtnay szlerle belirtecek halde deilim. Hcremin iinde lgn gibiyim, pek az yemek yiyor, yrmyor, durmadan sigara iiyorum. Hi durmadan, birbiri ardndan iiyorum hem sigaralar. Neyse ki Dega, bol bol ttn gnderiyor Her sabah, hcrelerin bulunduu yerin avlusunda bir saat dolasp gnesleniyoruz. Bu sabah komutan, benimle konusmaya geldi. Dsin en garip yan da, katm takdirde bas herkesten ok derde girecek olan bu adam bana pek kzmyor bile. Glmsiyerek, karsnn iliklerine kadar rme-mis birinin kamaya alsmasn normal bulduunu sylyor. Byk bir ustalkla, Carbonieri'nin suortakln itiraf ettirmek istiyor. Carbonieri'nin bana, hasrlar ekmekte yardm etmesinin olaan saylacan sylyor ve bu konuda onu asa .yukar ikna edebiliyorum. Bourset, yazdm tehdit mektubunu ve pln gstermis. Komutann, onun ynnden bir sphesi yok. Devlet maln zimmetine geirmek suundan ne ceza verilebileceini soruyorum, on sekiz aydan fazla

istetenemiyeceini sylyor. Her neyse, iine dstm uurumu yavas yavas trmanmaya baslyorum. Chatal'den bir pusula geldi. Bebert Celier'nin, az grlr bir hastalk, karacier iltihabndan hastanede bir bos odaya alndn bildiriyor. Herhalde onu kurtarmak iin, ynetmenlikle doktor anlasms olmal. Ne hcremi aryorlar, ne de benim stm. Bundan yararlanp dsardan bir bak getirtiyorum. Naric'le Quenier'ye de haber yollayp, atlye sefi Bebert Celier, marangoz ve benim yzlestirilmemi-zi istemelerini sylyorum. Komutandan ricalar kendileriyle ilgili karar bu yzlestirmeden sonra vermek olmal. Bu gn gezintide, Naric, komutann teklifi benimsediini fsldyor. Yzlestirme yarn sabah onda yaplacak. Oturuma, sef mubassrlardan biri de katlacak. Bebert Celier'yi ldrmekte kararl oldu360 361 umdan, btn gece kendimi bundan vazgeirmeye alsyorum. Bir trl basaramyorum. Hayr, bir adamn bizi gammazlad iin hastanede salama alnmas, sonra da karaya gnderilip, birinin kamasna engel olmas karslnda firar etmesi byk hakszlk. Evet ama, taammt grleceinden idama mahkm

edilebilirsin. Vzgelir. O kadar byk bir umutsuzluk iindeyim ki, bu sonuca kolayca varyorum. Umut, sevin, yakalanma korkusu, ustaca hazrlk iinde geen drt aydan sonra, hedefe varmak zereyken bir gammaz yznden pisi pisine enselenmek akl alr gibi deil. Ne olursa olsun, yarn Celier'yi ldrmeye alsacam!. idama mahkm edilmemenin tek yolu, onun da ban karmas. Bu is iin, kimseye aktrmadan, sustalm atm Belier'ye gstermeliyim. Tabii o da, hemen kendininkine davranacak. Bu isi, yzlestirmeden az nce ya da hemen sonra yapmam zorunlu. Yzlestirme sonrasnda onu ldre-mem, aynaszlardan biri zerime ates edebilir. Mubassrlarn iflah olmaz ihmalciliklerine gveniyorum. Btn gece kendimle mcadele halindeyim. Vazgeemiyorum bir trl. Gerekten de, hayatta baslanamyacak seyler var. Evet, adaleti kendi elimle yerine getirmeye hakkm yok ama bu grs, baska bir toplumsal snfn insanlar iin geerli. Bu kadar iren bir yarat acmadan cezalandrmay dsnmezlik edemem, Bebert Celier denen ksla kaknna en ufak ktlm dokunmad, beni tanmaz

bile. Hi bir dsmanl olmadan, kimbi-lir ka yllk hcre cezasna arptrlmama sebep o-lacak. Hayr, hayr! ,0 iren davransndan faydalanmasna frsat veremem. Dmknsz. Hap yuttuumu hissediyorum. Yuttumsa yuttum, o benden beter olsun da razym. Ama ya lm cezasna arptmr-larsa? Bu kadar asalk biri iin lmek aptalca o-lur. Sonunda, kendi kendime bir sz veriyorum: Ban karmazsa ldrmiyeceim Bebert Celier'yi. Btn gece uyuyamadm. Bir paket ttn itim. Saat altda kahveyi getirdiklerinde iki sigaram 362 var. Sinirlerim ylesine gergin ki, yasak olduu hal de, aynaszn nnde kahveciye: Bana birka sigara ya da biraz ttn verebilir misin? diyorum. Tabi sefin izniyle, dayanacak halim kalmad Bay Antartaglia. Olur, sigaran varsa ver suna. Ben sigara imem. Sana gerekten acdm Kelebek. Bir korsika-h olarak insanlar severim, gammazlardan, alaka davranslardan da nefret ederim. Saat ona eyrek var, avluda, salona girmeyi bekliyorum. Naric, Quenier, Bourset ve Carbonieri de avluda. Basmzdaki aynasz Antartaglia. Carbonieri ile Korsika dilinde konusuyor. Basna kt bir is geldiini,

yla arptrlabileceini syledii belii. Tam o sra kap alyor, aatan bizi gzetleyen, atlye kapsnda duran Arapla Bebert Celier ieri giriyor. Beni grnce bir adm geriliyor ama baslarndaki aynasz: Yryn, saa gein, diyor. Antartaglia, aralarnda konusmalarna izin verme. Birbirimizden iki metre kadar uzaktayz. Antartaglia. Aranzda konusmak yasak! diyor. Carbonieri. iki grubu da gz altnda tutan hemserisiyle gevezelie devam ediyor. Aynasz pabucunun ban dzeltmek iin eiliyor. Mattieu'ye, biraz daha nce kmas iin isaret ediyorum. Hemen anlyor. Bebert Celier'ye doru bakp tkryor. Aynasz dorulduunda Carbonieri hi durmadan konusup dikkatini ekiyor, yle ki, aynasz farketme-den bir adm

atyorum yana. Kolumun iinde duran ba avucuma indiriyorum. Bu hareketi yalnz Celier grebilir. Ak ban pantalon cebinde gizledii belli, akl almaz bir abuklukla saldrp sa kolumun kasn yaryor. Ben solam, kolumu uzattm gibi bam sapna kadar kalbine gmyorum. Aaaa diye haykryor ve kle gibi ylyor yere. Antartaglia, elde tabanca: ekil olum, diyor bana, kenara ekil. Yerde yatarken vurma ona, nk stne ates etmek zorunda kahrm. Bunu yapmay da hi istemiyorum. Carbonieri. Celier'nin yanna yaklasyor, ayann ucuyla kafasn drtklyor. Korsika diliyle bir 363 seyler sylyor, lms, dediini anlyorum. Gardiyan: Ban ver olum, diyor. Uzatyorum ba, tabancasn klfna yerlestiriyor. Demir kapya ynetip yumrukluyor. Kapy aan aynasza: .. .. Sedyecileri yolla da buradaki oluyu alsnlar, diyor. Kim ld? Bebert Celier. Yok canm? Ben de Kelebek ld sanms-

Yeniden hcrelerimize gturuluyoruz. Yzlestirme geri kalyor. Koridora girmeden Carbonieri bana: Zavall dostum, diyor, bu kez boku yedin. Evet ama ben yasyorum, o geberdi gitti. Aynasz tek basna geliyor, kapy hafife aralayp, hl olayn etkisinden kurtulamadn gsteren bir sesle: Kapya vur da yaral olduunu syle, diyor. nce o saldrd, grdm. Yavasa kapyor kaBu Korsikal aynaszlar mthis herifler. Ya ok kt oluyorlar, ya da ok iyi. Kapya vurup bar-yorum: Yaralandm, beni hastaneye gtrn de yaram sarsnlar! Aynasz, yannda bas mubassrla geliyor. Nen var? Neden bu kadar patrd ediyorsun?. Yaralym sef. Yaral msn? Sana saldrdnda yaralanmadn sanmstm. Sa kolumun kas kesildi. An, diyor br aynasz. Kap alyor, dsar kyorum. Gerekten de sa kolumun kas kesilmis. Kelepe takn ve onu hastaneye gtrn. Ne sebeple olursa olsun, orada brakmayn. Yaras sarldktan sonra yine buraya getirin.

Dsar ktmzda, komutann evresinde ondan fazla aynasz var. Atlye sefi: 364 Kaatil! diyor bana. Cevap verme frsatn bulamadan komutan atlyor: Susun Bruet. nce Celier ona saldrd. Hayr, diyor Bruet. Olaya ben tanm, diyen Anatartaglia ortaya kyor. Bruet, bir Korsikalnn asla yalan sylemediini de renin. Hastanede, Chatal doktoru aryor. Doktor kolumu uyusturmadan yaram dikiyor, hi konusmadan saryor, inlemeden bakyorum yapt ise. Sonunda: Seni bayltmadm, ya da kolunu uyusturmadm, diyor. nk elimde uyusturucu kalmad. Sonra ekliyor: Bu yaptn hi de iyi bir sey deil. Canm, diyorum, karacier iltihab onu naslsa uzun sre yasatmyacakt. Beklenmedik cevabm karssnda doktorun az ak kalyor. Sorgu devam ediyor. Bourset'nin hi bir sorumluluu bulunmad kabul edildi, lm tehdidiyle hareket ettii grsn benimsiyor, ben de bu ynde isliyorum. Naric ile Quenieri iin de yeterli delil yok. Kala kala Carbonieri ile ikimiz kalyoruz. Devlet maln zimmetine geirmek ve hrszlk da Carbonieri ile

birlikte deil. Yalnz kamama yardm ettii grsn benimsiyorlar. Alt aydan fazla ceza vermezler. Benim durumuma gelince, isler iyiden iyiye karsk. Gerekten de, tanklar lehinde olduu halde, savclk grevi yapan aynasz mesru mdafaay kabul etmiyor. Dosyay gren Dega, savcnn btn yklenmelerine ramen beni lm cezasna arptramyacaklarn sylyor. nk kolum da yara var. iddia makam kellemi uurtmak iin bir tek seye dayanyor: O da ba nce benim kardm syleyen iki Arabn ifadesi. Sorgu bitti. Asker Mahkemeye kmak zere SaintLaurent'a gnderilmeyi bekliyorum. Sigara imekten baska sey yaptm yok, yrmyorum bile. leden sonra bir saat daha avluya kmama izin verildi.

Atlye sefiyle savcnn dsnda, ne komutan ne de dier aynaszlar dsmanca davranyor bana. Tatllkla konusuyor, dilediim kadar ttnn verilmesine gz yumuyorlar... 365 Gnlerden sal, cumaya yola kmak gerekli. arsamba sabah onda avludaym, iki saatten fazla bir sredir de bekliyorum. Derken komutan aryor ve: Gel benimle, diyor. Yanmza kimseyi ai-madan, birlikte kyoruz. Nereye gittiimizi soruyorum, evine giden yolda ilerliyor. Yrrken: Karm, gitmeden nce seni grmek istedi, diyor. Yanma srthl birini katp onu korkutmak istemedim. Bir sey yapmyacan umarm. Yapmam komutanm. Evine varyoruz: Juliette, verdiim sz tuttum ve istediin kisiyi getirdim, lenden nce geri gtrmek zorunda olduumu biliyorsun. Kendisiyle bir saat kadar konusabilirsin. Komutan, bu szleri syledikten sonra ekiliyor. Juliette yanma yaklasp elini omuzuma koyuyor, gzleri gzlerimde, Prl prl kara gzlerinde yaslar var, neyse ki kendini tutup alamyor.

 Sen delisin dostum. Kamak istediini bana syleseydin isini kolaylastrrdm sanyorum. Kocamdan, elinden geldiince sana yardm etmesini rica ettim. Ne yazk ki bu isin, artk kendisiyle ilgisi bulunmadn syledi. Bir kere, ne durumda olduunu anlamak iin seni buraya getirttim. Cesaretinden tr kutlarm, sandmdan da iyiymissin. Bir de, aylarca bana getirdiin balklarn parasn demek istiyorum, iste bin frank, sana verebileceim para ne yazk ki bu kadar. Daha fazlasn veremediim iin de zgnm. Dinleyin hanmefendi, paraya ihtiyacm yok. Sizden rica ediyorum, anlays gsterin. Kabul edemem bu paray, dostluumuz kirlenmis olur. Yalvarrm stelemeyin. Nasl istersen, diyor. Hafif bir likr ier misin?. Bu essiz kadn, bir saatten fazla, tatl szleriyle beni avutuyor. Cinayet suundan temize kacam, dierlerinden de on sekiz ay il iki yl arasnda bir ceza alacam sylyor. Ayrlrken de elimi uzun uzun skyor: Gle gle, diyor, talihin ak olsun. Sonra hkrarak aDamaya baslyor. Komutan beni yine hcreme getiriyor. Yolda:

 Komutanm, diyorum, yeryznn en soylu kadnna sahipsiniz. Biliyorum Kelebek, burada yasamak iin yaratlmams. Ona gre deil, ok korkun bir yer. Ama elden ne gelir? Allahtan emekliliime drt yl kald. Kasaydm basnza byk isler aacaktm komutanm, buna ramen bana elinizden geldii kadar yardm ettiiniz iin size tesekkr etmek istiyorum. Doru, epey basm artabilirdin. Yine de sana bir sey syleyeyim mi: Kamay hak etmistin dorusu. Hcreye giden koridorun kapsnda da ekliyor: Elveda Kelebek, Tanr yardmcn olsun. Dorusu bu yardma ok ihtiyacn var. Elveda komutanm. Evet, gerekten de Tanr'nn yardmna ihtiyacm var. nk, drt srmal bir jandarma komutannn baskanlk ettii asker mahkeme kimsenin gznn yasna bakmyor. Hrszlk, devlet maln zimmete geirme, mezara tecavz ve kama tesebbsnden yl yiyorum, stne de Celier'yi ldrmekten bes yl. Toplam: Sekiz yl hcre cezas. Yaralanmams olsam kellemin gidecei muhakkak.

Bana bu kadar insafszca davranan mahkeme, iki kisinin kaatili Dandoski adl bir Polonyalya byk anlays gsteriyor. Aka taammt olduu halde, ona da bes yl veriyor. Dandoski frncyd, btn isi de mayay hazrlamak. Sabahn yle drd arasnda alsyordu. Frn rhtma baktndan geri kalan bos saatlerini balk avlamakla geiriyordu. Sakin bir adamd, fransz-cay iyi bilmediinden kimseyle dostluu da yoktu. Mebbet hapse mahkm edildii iin btn sevgisini, sabahtan aksama kadar birlikte yasad yesil gzl, nefis bir karakediye vermisti. Bu adamla kedi arasnda byk bir ask vard. Birlikte uyuyor, isinde yalnz brakmamak iin kedi, sadk bir kpek gibi pesinden geliyordu. Bala da sahibiyle birlikte kyor, hava iyice snp glgelik yer kalmazsa frna dnyor ve 366 367 Dandoski'nin hamana uzanyordu, lende kampana alnca Dandoski'yi karslyor, burnunun ucunda sallad kk baln evresinde hoplayp zplyor, son anda da yakalayp yutuyordu.

Frnclar, frnn hemen yanndaki bir kousta yatp kalkyorlard. Bir gn, Corrazzi ile Angelo adndaki iki krek mahkmu, Dadoski'yi tavsan yemee davet ettiler. Corazzi haftada en az bir kere tavsan yahnisi yapard. Dandoski oturdu, onlarla birlikte yemek yedi, arkadaslarna bir sise de krmz sarap ikram etti. Aksam olduunda kedisi dnmedi. Poionya-l hayvan bosuna arad. Aradan bir hafta getii halde kedi grnmemisti. Yoldasn yitirmenin acsyla, Dandoski bir seyden zevk almaz oldu. Tek sevdii ve sevgisine karslk grd yaratn esrarl bir sekilde kaybolmas onu gerekten zmst. Byk acsn renen

mubassrlardan birinin kars, ona byk bir kedi armaan etti. Dandoski kediyi kovdu, kadna da byk bir kzgnlkla, baska bir kediyi sevmesine imkn olmadn syledi. Sevgili arabnn ansna ihanet olurdu bu. Gnn birinde Corrazzi, ekmek datan bir frnc ran dvd. Dvd ocuk frnclarla yatmyor, kampta kalyordu, iyice kinlenen rak, Dandoski'yi arad, buldu ve: Corrazzi ile Angelo seni tavsan yemee davet etmislerdi ya, dedi. Yediin tavsan deil, sevgili kedindi. ran grtlana sarlan Dandoski: Delil isterim! diye haykrd. Filikalarn ardndaki hint kiraznn biraz tesine, Corrazzi'nin, hayvann derisini gmdn grdm. Dandoski, deli gibi, sylenen yere kostu. Gerekten de deriyi buldu, iyice rms deriyle kafay topraktan kard. Deniz suyunda ykad, kurumas iin gnese brakt. Sonra temiz bezlere sararak, karncalarn yemesine engel olmak iin, kuru toprakta kazd derin bir ukura gmd. Gece, Corrazzi ile Angelo, frnclarn kousundaki kaln bir srann stne oturmus iskambil oynuyorlard. Dandoski, krk yaslarnda, orta boylu, tk-

368 naz, genis omuzlu ve gl bir adamd. Sert tahtadan demir kadar ar bir kaln sopa hazrlad. Hi ses karmadan arkadan yaklasp sopay, iki arkadasn kafasna indirdi. Kedi kaatillerinin kafatas nar gibi ald, beyinleri yere akt. Hrsndan deliye dnen Dandoski onlar ldrmekle de yetinmedi, yere akan insan beyinlerini avulayp duvarlara arpt. Kous kan ve beyin paralar iinde kald. Mahkeme heyetine baskanlk eden jandarma binbass bana anlays gstermedi ama, neyse ki Dandoski bu anlays grd ve iki adam ldrd halde bes ylla kurtuldu. Dkinci Kere Hcredeyim Polonyalya bal olarak dnyorum adalara. Sa-intLaurent zindanlarnda fazla srnmedik! Bir pazartesi geldik, persembe gn mahkemenin karssna ktk, cuma sabah vapura bindirilip dns yolunu tuttuk. On ikisi hcre cezasna arptrlan on alt kisiyiz. Dalgal bir denizde yolculuk ediyoruz, koca dalgalar sk sk gverteye doluyor. Umutsuzluk iindeyim, geminin batmasn arzuladm anlar var. Yzmde saklayan

nemli rzgrla iime kapanms, kimseyle konusmuyorum. Kendimi de korumuyorum, tam tersine. Sapkamn rzgrla umasna aldrmadm, naslsa sekiz yl ona ihtiyacm olmayacak. Rzgra kars durmus yzm krbalayan havay bou-lurcasna iime ekiyorum. Bir ara geminin batmasn arzulamstm, simdi: Bebert Celier'yi kpekbalklar yedi, diyorum. Sen otuz yasndasn ve sekiz yllk bir cezan var. Ama, Dnsan yiyen in duvarlar arasnda sekiz yl yasanabilir mi? Geirdiim deney, bunun imknsz olduunu gsteriyor. Drt bes yl dayanma gcnn snr. Ceer'yi ldrmesem ylla yetinecektim. nk adam ldrmem firar tesebbsyle birlestirilince durumum arlasverdi. O pis herifi ldrmemeliydim. insan olarak kendime kars olan sorumluluum, adaleti elimle gereklestirmek deil yasamak, kamak iin yasamakt. Byle bir hataya nasl dstm? stelik az kelebek 369/24 kalsn herif beni ldryordu. Bu da cabas. Yasamak, yasamak, yasamak, tek dinim tek inancm bu olmalyd.

Kafileye refakat eden mubassrlar arasnda, daha nceki hcre cezasn ektiim sra tanstm biri var. Adn bilmiyorum ama, ona soru sormak iin delice bir istek duyuyorum. Sef, sizden bir ricam var. Sasran mubassr yaklasyor ve : Ne istiyorsun? diye soruyor. Hcrede sekiz yl yasyabiien kimse grdnz m? Dsndkten sonra : Hayr, diyor, bes yl tamamlyanlar grdm. Hatt birini hatrlyorum, alt yl sonra olduka iyi ve akl basnda kt. Kurtulduu sra orada grevliydim de. Saolun. Bir sey deil, diyor aynasz. Yanlmyorsam sen sekiz yl yatacaksn deil mi? Evet sef. Yattn srece kt hareketin grlmezse kurtulabilirsin. Bu cmlenin byk nemi var. Evet, hi cezalandrlmazsam sa kabilirim. Ceza, yiyecein belirli blmnn bir sre kaldrlmas olduundan, kendimi toparlayabilmem imkanszlasr. Birka sert ceza sonuna kadar dayanmam engeller, cezamn sonu gelmeden geberir, giderim. Sonu : Ne hindistancevizi gelmeli, ne de sigara. Mektup bile almamalym.

Yolculuun geri kalan blmnde hep bu kararm zerinde dsnyorum, ierisi ve dsaryla en ufak bir balantm olmamal. Aklma bir sey geliyor. Tehlikesizce yardm almann yolu, dsardakilerin orba datanlar satn almas. Para karsl, len yemeinde en iyi et paralarnn tabama aktarmasnn salanmas. Bu is kolay, nk biri sahana orba koyuyor, arkasndan gelen de tepsisinden bir et paras alp orbann iine atyor. orbay verenin de kepeyle, tencerenin dibini iyice karstrmas ve mmkn olduu kadar ok sebze koymas gerek. Bir kar yol bulmak yreime su serpiyor. Bu is ayarlanrsa, gerekten karnm iyice doyabilir. Geriye ka

370 lyor, ldrmamak iin en iyi konular bulup hayal alemine dalmak ve mmkn olduu kadar havalara ykselmek. Adalara varyoruz. Saat leden sonrann . Rhtma kar kmaz, kocasnn yannda duran Juliette'in sar elbisesini seiyorum. Komutan hemen yaklasyor ve sraya girme zamann bulmadan soruyor : Ka yl? Sekiz. Karsna dnp tekrarlyor. Juliette'in ok zld belli, bir tasn zerine kendini brakveriyor. Dki bklm. Kocas kolunu tutuyor, kalkyor Juliette, iri gzleriyle uzun uzun bana bakyor, kocasyla birlikte uzaklasyorlar. Kelebek, diyor Dega, ka yl? Sekiz. Azn amyor, yzme bile bakamyor. Galgani yaklasyor, konusma frsat vermiyorum ona : Bana bir sey yollama, mektup da yazma. Bu kadar uzun bir cezaya arptrldma gre, hcrede basm derde sokmak istemem. Anlyorum. Alak sesle, abucak ekliyorum : len ve aksam yemeklerinde, tabama mmkn olduu kadar bol

yemek koymalarn sala. Bu isi basarabilirsen belki bir gn grsrz. Elveda. Kendiliimden, bizi Saint-Joseph'e gtrecek ilk filikaya yryorum. Herkes, mezara indirilen bir tabutmusum gibi bakyor bana. Kimse konusmuyor. Ksack yolculuk sresinde, Galgani'ye sylediklerimi Shapar'a tekrarlyorum. Mmkn, diyor. Cesaret Kelebek. Ardndan soruyor: Matthieu Carbonieri ne oldu? Onu unuttuum iin basla beni. Mahkeme reisi, karara varmadan sorusturmann biraz daha genisletilmesini istedi, iyi midir yoksa kt m? iyidir sanrm. Cezaevine ynelen on iki kisilik dizinin basndaym. Hzla trmanyorum tepeye. En garibi, hcremde yalnz kalmak iin acele ediyorum. Admlarm o kadar sklastryorum ki aynasz : 371 Ar ol Belebek, diyor. Ksa sre nce ayrldn yere dnmek ister gibisin. Geliyoruz cezaevinin kapsna. Soyunun! Size cezaevi komutann tantyorum. Geri dndne zldm Kelebek, diyor komutan. Sonra alslms szler tekrarlanyor. Komutann her

zamanki konusmas : A binas, 127 numaral hcre. Kelebek, en iyi hcre seninki. Koridor kapsnn tam karssndasn, bol sk alyorsun, havasz kalman imknsz. Uslu duracan umarm. Sekiz yl ok uzun bir sre ama, kimbilir, iyi halin grlrse belki bir - iki yl baslanr. Yrekli adamsn, bunu senin iin istiyorum. iste, 127 numaral hcredeyim. Gerekten de, koridora alan telli kapnn tam karss. Saat aitya geliyor ama ortalk eni konu aydnlk, ilk hcremde-ki pis koku da yok burada. Birden gvenim geri geliyor: Bostum Kelebek, iste seni sekiz yl hayatta tutacak drt duvar. Aylar ve saatleri saymaktan vazge, hi gerei yok. Akla yakn bir tedbir almak istiyorsan, alt aydan alt aya hesap tutmalsn. On alt kere alt ayn sonunda yeniden kurtuluyorsun. Her sey bir yana, yine de durumum eskisinden iyi. Hcrede lsen bile, gece deilse gndz sk grebileceksin Bunun nemi byk. Karanlkta/gebermek hos olmasa gerek. Hastalansan, doktor burada seni grebilir. Kap yeniden hayata kavusmak ya da Celier'yi ldrerek

almak hi de pismanlk duyulacak seyler deil. Buradayken onun katn rensen ne kadar zlrdn kimbilir. Zaman her seyi gsterecek dostum. Belki bir af kar, savas patlar, bu kaleyi ykacak bir yer sarsnts olur ya da tayfun patlak verir. Neden olmasn? Dsn ki namuslu bir adam, Fransa'ya dnyor ve Franszlar galeyana getiriyor, onlar da Cezaevleri Ynetmeliini deistiriyor ve insanlar giyotinsiz idam etme yntemlerini kaldryorlar. Belki bu iskenceye dayanamayan bir doktor, G-yan'da olup bitenleri bir gazeteciye, bir papaza anlatr, kimbilir? Ama Celier, kpekbalklarnn midesi372 ne ineli ok oluyor. Ben yasyorum, kendime saygm varsa bu mezardan canl kurtulmalym. Bir, iki, , drt, bes, dns; bir, iki, , drt, bes, yine dns. Yeniden yrmeye baslyor ve bir anda, basm, kollarm nasl tutmak, rakkasn sasmadan islemesi iin admlarm ne kadar uzatmak gerektiini hatrlayveriyorum. Bol yiyecek verilip verilmiyeceini anlayana kadar, sabahlar iki, leden sonralar da iki saat yrmeye kararlym. Dlk gnlerin sini-riy'e, bosuna gcmz kuvvetimizi arur etmiyelim. Evet, isin tam sonunda basarszla uramak ok ac. Aslnda kas hazrlklarn tamamlamstk. Bu

dayanksz sal zerinde yz elli kilometreden fazla bir yolu basaryla almamz gerekiyordu. Karaya ayak bastktan sonra da firarn nc blm baslyacakt. Eer sal basaryla suya indirebilseydik, un torbasndan yaplan yelken sal, saatte on kilometreyi asan bir hzla srkleyebilecekti. On bes saatten az, belki on iki saatlik bir sre iinde karaya varabilecektik. Tabii btn gn yamur yaarsa. nk, ancak

yamurlu bir gnde yelken amaya cesaret edebilirdik. Hcreye atldmn ertesi gn yamurun basladn hatrlyorum. Pek emin deilim ya. Yaptm hatalar da bulmaya alsyorum. Bula bula iki tane buluyorum. Marangoz, ok salam, mkemmel bir sal yapmaya alst, hindistancevizlerini yerlestirmek iin de sanda benzer bir sey yapt. Bylece bir yerine, iki sallk is grd. Tabii para says iyice artt ve evredekilere dikkat edilemedi. ikinci hatam ok daha byk : Celier'den sphelendiimiz gnn gecesi, onu ldrmem gerekiyordu. Bunu yapsaydm simdi, kimbilir neredeydim! Topraa ayak bastm sra, ya da sal denize indirirken vakalansam sekiz yerine yl yiyecektim, iimde de bir sey yapms olmann gnl rahatl bulunacakt. Talihim yaver gitseydi simdi karada m olacaktm acaba, yoksa adalarda m? Nereden bilinebilir. Belki Trinidad'da, Bowen'le karslkl oturmus konusuyordum. Ya da Curaao'ya varms, Piskopos Irenee de Bruyne'n koruyucu kanad altna girmistim. Oradan, su ya da bu lkenin bizi kabul edeceini anlamadan

373 tas atlasa yola kmazdm. Bunu da basaramazsam tek basma kk bir tekneye atlar ve Guajira'ya kabileme dnerdim. Ge saatte daldm ve rahat bir uyku ektim. Bu ilk gece pek bezdirici olmad. Yasamak, yasamak, yasamak. Kendimi umutsuzlua kaptracam anlar, kere bu umut dolu sz tekrarlamalym kmadk candan umut kesilmez. Bir hafta geti. Dnden beri, verilen yiyecekteki deisikliin farkndaym, lende koca bir para haslanms et, aksam koca bir kepe dolusu mercimek. ocuk gibi. Mercimekte demir vardr, sala iyi gelir, diyorum. Byle devam ederse, gnde on, on iki saat yryebilecek ve iyice yorgun dsp yldzlara yolculuk edebileceim. Hayr, hayal dnyasnda gezinmiyorum, yeryzndeyim, ayaklarm sk sk basyor, adalarda tandm krek mahkmlarn dsnyorum. Her birinin mahkm edilmeden, ya da mahkmiyeti srasnda basndan geen bir hikyesi var. Adalarda dilden dile dolasan efsaneleri de dsnyorum. Yeniden adaya

dnersem, bunlardan birinin gerek olup olmadn anlamaya alsacam. Daha nce de belirttiim gibi, krek mahkmlar topraa gmlmez, Saint-Joseph ile Royale arasnda kpekbahklarn kaynast bir yerde denize atlr, ly un uvalna koyarlar, ayaklarna da ar bir tas balarlar. Filikann burnuna, dikdrtgen biiminde bir sandk yerlestirilir. ller hep bu sanda konur. Szn ettiim yere varldnda alt kreki, kreklerini havaya kaldrr. Biri sand denize doru eer, bir baskas altndaki kapa aar ve l suya dser, lnn ayana tas balayan ipi kpekbalklarnn hemen kestiinden kuskum yok. nk bir l, asla suya gmlecek zaman bulamyor. abucak suyun yzne kyor, kpekbalklar da bu sekin paray paylasmaya koyuluyorlar. Grenlerin anlattklarna baklrsa, kpekbalklarnn adam yemesi mthis bir sey. Sayca ok olduklarndan kefene sarl ly suyun dsnda tutuyor, un torbasn deserek koca koca paralar koparp gtryorlar. Gerekten de kpekbalklarnn saldrs anlatt374 im SBMlue uuyu, yan ut. j, benim iin hep karanlkta. Mahkmlarn hepsi, biri ldnde alan kilise annn kpekbahklarn oraya

toplad inancndalar. Saat altya doru Royale iskelesinin ucuna kadar giderseniz, llerin atld yerde bir tek kpekbalna Taslamadmz olur. Kk kilisenin an almaya baslar baslamaz, lnn atlaca yer yiyecek bekleyen kpekbalklariyle, qz asp kapayncaya dek doluverir. Gnn birinde, Royale evresinde yasyan kpekbalklarna yem olamayacam umarm. Buradan kaarken ellerine dsmeye razym, hi olmazsa zgrlk pesinde lms olurum. Ama hcrede hastalanp ldkten sonra kpekbalklarna atlmak, basma gelmesini hi istemediim sey. Dostlarmn kurduu dzen sayesinde karnm tka basa doldurduumdan salk durumum ok iyi. Sabah yedi saat, leden sonra da alt saat durmamacasna yryorum. Bunun iin de aksam yediim fasulye, mercimek, bezelye ya da pirin dolu sahanlarn mr uzun olmuyor. Yemei, hep kendimi zorlamadan yiyorum. Yrmek iyi geliyor, bana salad yorgunluk salk belirtisi, yrrken ikinci bir kisilik kazanmay basaryorum. rnein dn, bt gnm. Ardeche yaknnda kk bir kasaba olan Fav-ras'n yesil

ayrlarnda geirdim. Annemin lmnden sonra, Favras'ta retmenlik yapan teyzemin yannda yln birka haftasn gerirdim hep. Evet dn, kestane aalar arasnda gezinip mantar topluyor, ardndan kuzular gden dostum kk obann kpeine emirler yadryordum. Kpek srden ayrlan bir kuzuyu hemen yakalyor ya da hzl giden bir kei yavrusunu cezalandryor, ald emirleri eksiksiz yerine getiriyordu. Daha da te pnarn buz gibi suyunu azmda hissediyor, burnuma ykselen minicik kabarcklar yzm gdklyordu. On bes yl nce yasanms anlarn bylesine geree yakn sekilde hissedilmesi, btn canllyla yeniden yasanmas ancak bir hcrede, her trl grltden uzak, mutlak bir sessizlik iinde mmkndr. Outine Teyzenin sar elbisesini bile hatrlyorum. Kestane aalar arasnda esen rzgrn mrltsn, 375

kestanelerin kuru topraa dserken kard tok, yaprak rtsne dserken de kard yumusak sesi duyuyorum. Yksek katrtrnaklarnn arasndan frlayan yaban domuzu beni o kadar korkuttu ki, kosarak kamaya basladm. Bu sasknlk iinde de, topladm kestanelerin ounu yitirdim. Evet, hcremde yrrken btn gnm teyzem ve kk dostum, yetimler evinde yetisen oban Julien'le geirdim. Yeniden yasanan bu tatl, apak anlarn iinde yuvarlanmama, yararl ruhumun ihtiya duyduu bu anlardan yararlanmama kimse engel olamaz. Toplumun gznde, insan yiyen'in saysz hcrelerinden birindeyim. Aslnda o toplumdan koca bir gn aldm ve o gn Favras'nn yesil ayrlarnda, kestane aalar arasnda geirdim, pinardan maden suyu bile itim. Dste ilk alt ay bitti. Alt aydan alt aya hesap tutacama sz vermistim. Szm tuttum demektir. Yalnz bu sabah, on alty onbese indirdim... Topu topu on bes kere alt aym kald.

Bilanoyu karalm. Bu alt ayda hi bir kisisel olay yok. Hep ayn, bol yiyecek sayesinde salk durumum ok iyi. evremde sryle intihar edenler, zrdeliler var, neyse ki abucak gtryorlar onlar. Saatler ve gnler boyu birinin haykrmasn, yaknmasn ve inlemesini dinlemek feci sey. Kulaklar iin kt, fakat ok rahat ettirici bir sey buldum. Bir para sabun kesip korkun lklar duymamak iin kulama tkyorum. Ne yazk ki sabun bir, iki gn iinde akyor ve kulam actyor. Gyan'a geldiimden bu yana, ilk kez, aynaszlardan bir sey isteyecek kadar alaldm. Gerekten de yemek datan mubassr Montelimar'l, hemserim saylr. Kendisini Royal'de tanmstm, hcreden alnana kadar haykrslaryla yeri g inleten delileri duymamak iin bana bir para balmumu getirmesini rica ettim. Ertesi sabah, ceviz byklnde bir topak balmumu getirdi. O zavalllarn sesini duymamak ne kadar rahatlatc bir sey. Koca koca yanlara kars da hazrlklym. Alt ayda beni ancak bir kere srabildiler. Uyanp birinin plak gvdemde gezindiini hissediyor, yine de iyi dayanyorum, insann alsmad sey yok, btn mesele kendine hakim olabilmekte, nk bcein

ayaklarnn deride gezinmesi ok pis sey. Asa inmesini beklemek, sonra da arayp bularak ldrmek en iyisi. Beton sramn stnde, hep, o gn verilen iki, para ekmek duruyor. Ekmek kokusu bcei ekiyor, sraya trmanmak zorunda. Ben de onu hemen ezi-veriyorum. Durmadan beynimi kurcalayan, saplant halindeki bir dsnceyi kafamdan atmam gerekli. Kama isinde oynad zararl rol anlaslr anlaslmaz, neden ldrmedim su Celier'yi? Durmadan, kendi kendimle tartsyorum : Ne zaman adam ldrmek gerekir? Vardm sonu su oluyor: Hedefe ulasmak iin kullanlacak her trl ara dorudur. Benim hedefim adadan kamakt salam bir sal hazrlamak ve olduka iyi bir yere gizlemek sansn elde etmistim. Artk yola kmak gn meseleseydi. Bir mucize sonucu, yerine varan son parann yapmndan nce Clier tehlikesini rendiime gre hi dsnmeden onu temizlemeliydim. Ya yanlms, ya grns beni aldatmssa? O zaman da bir susuzu ldrms olacaktm. Ne korkun sey! Ama senin gibi bir mebbet krek mahkmunun, daha da kts, mebbete mahkm edilip sekiz yl da hcre cezasna arptrlan birinin vicdan azabn szkonusu etmesi mantk ds. Kenara itilmis bir dsk, toplumun bir pisliisin, ne sandn kendini? Seni mahkm eden on jri yesi

gerekten bir kere, seni bu kadar ar bir cezaya arptrmakla iyi edip etmediklerini vicdanlarna sordular m acaba? Dilini neyle koparacana bir trl karar vermediin savc, szlerinde fazla ileri gittiini hi dsnd m? Avukatlarm bile beni hatrlamyor-dur herhalde. 1932 ylnda, arcezada grlen Su zavall Kelebek'in isi nden genel olarak sz ediyorlardr herhalde: Aziz meslekdaslarm, o gn pek iyi deildim, stelik Bassavc Pradel harikayd. Bu isi, gsterisli bir sekilde, iddia makamnn lehinde sonulandrd. Gerekten gl bir rakipti Pradel. Baskandan sonra ailem de ayn grste olmal. Yalnz baslarna atm bellardan tr yaknlarm herhalde bana epey krgndr. Bir kisi, babam, zaval376 377 l babam olunun srtna yuKieag ar yuKien otur sylenmiyor, azm ap gk demiyordur. Bundan eminim. Bu ar yk, olunu sulamadan, en ufak bir serzeniste bulunmadan srklyordur hem. Bir retmen olarak yasalara sayg duyduu, yasalarn anlaslmasn ve benimsenmesini rettii halde. Yrekten haykrdna da eminim : Alak herifler, yavrumu ldrdnz, daha da beteri, yirmi bes

yasndaki olumu ar bir lme mahkm ettiniz! Yavrusunun nerede olduunu, ona neler yapldn bir bilse, anarsist kesilebilir. Bu gece, insan yiyen, adn her zamankinden ok hak etti. iki kisinin kendini astn, birinin de azna ve burnuna paavra doldurarak boulduunu rendim. 127 numaral hcre, gardiyanlarn nbet deistirdii yerin yaknnda, her keresinde de konusmalarnn bir blmn duyabiliyorum, rnein bu sabah, geceki olaylar duymam engelleyecek kadar alak sesle konusmadlar. Alt ay daha geti. Hesab tutuyor ve tahtaya gzel bir 14 yazyorum. Alt ayda bir faydalandm bir ivim var. Evet bir kere daha bilano karyorum. Salk durumum iyi, moralim de yerinde.

Yldzlara yaptm yolculuklar sayesinde, byk umutsuzluk nbetleri geirdiim pek az. Bu umutsuzluk nbetlerinin stesinden abucak geliyor ve hemen, kt dsnceleri kovan gerek ya da uydurma bir yolculuk kuruveriyorum. Celier'nin lm, bu siddetli nbet anlarnn stesinden gelmeme byk lde yardmc oluyor. Kendi kendime : Yasyorum, yasyorum, diyorum. Hayattaym, yasamalym, yasamalym ki bir gn zgr olabileyim. Benim kamama engel olan Celier ld, gnn birinde benim gibi zgrlne asla kavusamyacak. Oysa ben, kurtulacamdan eminim. Otuzsekizinde hcreden ksam pek yasl saylmam, bir daha katmda da kurtulacam biliyorum. Bir, iki, , drt, bes, dns; bir, iki, , drt, bes, ikinci bir dns. Birka gndr bacaklarm kapkara, dis etlerimden kan geliyor. Hasta listesine yazlaym m? Bas parmamla bacamn altna doru basyorum, izi kalyor. Her yanm su dolu sanki. Bir 378 haftadan beri ancak, on-on iki saat yryebiliyorum. Alt saatlik iki yrys beni ok yoruyor. Dislerimi ykamaya kalkp sert havluyu sabunlayarak srsem ok canm acyor, dis etlerim mthis yanyor. Dn bir

disim kendiliinden dst, steki n dislerimden biri. Bu yeni alt ay, gerek bir ihtillle sonulanyor. Dn baslarmz dsar kardk, koridordan geen doktor hepimizin dudaklarn kaldrd ve dislerimize bakt. Bu sabah, hcreye girdikten lam on sekiz ay sonra, kap ald. Dsar kn, duvara dayann ve bekleyin dendi. Kapnn yannda duran ilk mahkm bendim, ardmdan asa yukar yetmis kisi grnd. Sola dn, mars! Binann br ucuna yryp avluya kan dizinin sonunda buldum kendimi. Saat dokuz. Ksa kollu bir haki gmlek giyen gen doktor, ak havada, kk bir tahta masann basna oturmustu. Yannda iki mahkm hastabakc, bir mubassr hastabakc duruyordu. Drd de bana yabanc kisilerdi. Elde tfek, on aynasz da bizleri kol-luyordu. Komutanla bas mubassr ise ayakta durmus, ses etmeden bakyorlard. Herkes soyunsun! diye bard bas mubassr. Elbiselerinizi koltuunuzun altna aln. En bastaki. Adn ne? C... Azn a, bacaklarn da. Su iteki disi ekin, nce iyotlu alkol, ardndan metilen mavisi, gnde iki kere

de, yemeklerden nce kaskotu surubu. Sra, en son bana geliyor. Adn? Charriere. Grdm, salamca gvdeli tek mahkmsun. Yeni mi geldin? Hayr. Ne kadardr buradasn, Bugn on sekiz ay oluyor. Neden dierleri gibi zayf deilsin? Bilmem. Ben syliyeyim. Onlardan daha ok yemek 379 yiyor, ya da o isi ok az yapyorsun. Azn, bacaklarn a. Biri sabah, biri aksam, gnde iki limon verilecek. Limonlar em, posasyia dis etlerini ovala, skorbite yakalanmssn. Dis etlerim iyotlu alkolle ovuluyor, ardndan metilen mavisi srlyor, elime bir limon tutusturuluyor. Geri dn! Yine srann sonunda hcremin yolunu tutuyorum. Hastalar aviuya karmak, gneslendirmek, doktora gstermek gerek bir ihtill. Simdiye kadar hcre cezas alanlar byle sey grmemistir. Ne oluyor? Sakn doktor, o nl ynetmeliin su ortakln reddetmesin? Sonradan dost olacam bu doktorun ad Germain Guibert. Hindiin'de ld. Kars, yllar

sonra Venezella'nn Maracaibo sehrine gnderdii mektupla bildirdi ldn. On gnde bir, hastalar gnese karlacak. Reete hep ayn : Dyotlu alkol, metilen mavisi, iki limon. Durumum ne dzeliyor, ne ktye gidiyor, iki kere kaskotu surubu istedim, doktor vermedi. Gitgide sinirleniyorum, nk eskisi gibi de yryemez oldum. Bacaklarmn alt da hep sis ve kapkara. Bir gn sram beklerken, altna snp gnesten korunmaya alstm aacn, clz limon vermeyen bir limon aac olduunu grdm. Bir yaprak koparp inedim, sonra hi dsnmeden, dallarndan birinin ucunu kopardm. Daln ucunda bir ka tane de yaprak vard. Doktor ardnda, dal arkama gtrp : Doktor, dedim, su limonlarnzn m bilmem, ama bakn arkamda ne kt? Sonra dnp kk dal ve yapraklar kendisine gsterdim. Aynaszlar nce bir kahkaha koyverdiler, sonra bas mubassr: Doktora saygszlk ettiiniz iin cezalandrlacaksnz, dedi. Hi bile, diye atld doktor. Sikyeti olmadmdan bu adama ceza veremezsiniz. Limon istemiyor musun artk? Sylemek istediin bu mu?

 Evet doktor, limondan bezdim, iyilestirmiyor da. Bir de kaskotu surubunu denemek istiyorum. Sana surup vermedim, nk elimde ok az 380 var. Ar hastalara saklyorum. Limonlarla birlikte gnde bir kask da surup iersin bundan byle. Doktor, yosun yiyen kzlderilirler grdm. Ayn yosunlar Royale'de var. Saint-Joseph'de de olmal. Bana iyi bir fikir verdin. Gerekten, denizin kysnda grdm bir yosundan hepinize her gn dattracam. Kzlderililer yosunu pisirip mi yiyorlard, yoksa i mi? i Peki, tesekkr ederim. Komutanm, bu adam cezalandrlmayacak deil mi? Size gveniyorum. Olur yzbasm. Bir mucize oldu. Sekiz gnde iki saat gnese kmak, doktor srasn beklemek, deisik yzler grmek birka kelime konusmak; kim, byle akl almaz bir seyin olacan dsnebilirdi? Hepimiz iin byk bir deisiklik : ller dorulup gnesin altnda yryorlar; canl canl gmlenler nihayet birka sey syleyebiliyorlar. Bu yenilik, her birimize hayat fleyen bir sise oksijen. Sakr, sukur, sonu gelmez bir sakrt, bir persembe sabah saat dokuzda btn hcre kaplarn ayor.

Herkesin kapsnn esiinde durarak : Mahkmlar, diye baryor biri, vali sizleri grmeye geldi. Yannda doktor olmas gereken bes subayla, uzun boylu, yakskl, kr sal bir adam ar ar hcrelerin nnden geiyor. Ar cezalara arptrlanlarn ve bu cezalara arptrlma nedenlerinin kendisine anlatldn duyuyorum. Bana gelmeden, uzun sre ayakta bekliyecek gc bulamayp oturan bir mahkmu kaldryorlar. Yamyam Graville kardeslerden biri bu. Bir subay : Aman, diyor, bu adam canl cenaze! Vali cevap veriyor: Hepsinin durumu berbat. Sra bana geliyor. Komutan : En ar ceza bunun, diyor. Adnz ne? diye soruyor vali. Charriere. Cezanz? 381 Hrszlk, devlet maln zimmete geirmek, v.s. ile cinayetten sekiz yl. Ne kadarn yattn? Sorusuna karslk veriyorum: Davrans nasl? diye soruyor vali. iyi, diyor komutan. Salk durumu? Syle byle, diyor doktor. Bir diyeceiniz var m?

 Bu rejimin insanlk ds ve Fransz ulusu gibi bir ulusa yaksmyacak kadar beter olduunu belirtmek istiyorum. Nedenlerini syler misiniz? Konusmak yok, gezinmek yok, yakn zamana kadar doktora kmak da yoktu. Dyi dayann, valiliim sresince belki sizler iin bir af karabilmeyi basarrm Saolun. O gnden sonra, Martinique ve Cayenne'den gelen vali ile bas doktorun emriyle her gn bir saat yrys yaplacak, denize girilecek. Kpekbalklarndan korunmak iin de, iri kayalarla evrili bir havuz yaplacak. Her sabah dokuzda, yzer kisilik gruplar halinde rlplak yzmeye gidiyoruz. rlplak denize inebilmemiz iin, o saatlerde mubassr kanlaryla ocuklar eve kapanyorlar. Bir aydan beri bu byle devam ediyor. Herkesin yz deisti. Gneste geirilen bir saat, tuzlu suda yzmek, konusabilmek, gerek ruh ve gerekse bedenen hasta olan bu hcreye kapatlms sry tepeden trnaa deistirdi. Bir gn, denizden cezaevine dnerken srann en arkalarndaydm. Umutsuz bir kadn sesiyle iki patlama geliyor kulama.

 imdat! Yavrum bouluyor! diye haykryor kadn. Sesler iskeleden geliyor, iskelede denize kadar inen beton bir yol, ucuna tekneler yanasyor. Kpekbalklar! diye barldn da duyuyorum. iki silh sesi daha isitiliyor. Herkes, imdat ses382 leriyie patlamalarn geldii yere dnms bakyor. Dsnmeden bir gardiyan itiyor ve rlplak iskeleye kosuyorum. Oraya vardmda, deliler gibi haykran iki kadn, mubassr ve bir Arap gardiyan gzme ilisiyor. Atlayn suya! diye haykryor kadn. Uzak deil. Yzme bilmiyorum, bilsem atlardm, dlek alay! Kpekbalklar! diyor bir aynasz ve yine ates ediyor.

Mavi - beyaz elbisesiyle kk bir kz suda rpnyor, hafif akntya kaplms srkleniyor. llere mezar olan akntlarn birlestii yere gidiyor ama henz epey uzanda. Aynaszlar durmadan ates ediyorlar, bir ok kpekbal vurmus olmallar ki kn yannda bir kaynasmadr gidiyor. Ates etmeyin! diye baryorum. Ve dsnmeden atyorum kendimi suya. Akntnn yardmyla abucak kzn yanna yaklasyorum. Srtndaki elbise sayesinde henz suyun stne kpekbalklarn uzaklastrmak iinde ayaklarn btn gcyle suya vuruyor. tOtuz, krk metre kala, Royale'dan yola kan ve olay uzaktan gren bir filika hzla geliyor. Benden nce yetisip kz yukar ekiyorlar. Hrsmdan kpekbalklarn bile unutup baslyorum alamaya, derken beni de yukar alyorlar. Hayatm bosuna tehlikeye attm. Daha dorusu, bosuna tehlikeye attm sanyordum. nk, bir ay sonra, yaptma karslk olarak, Doktor Germain Guibert, salk nedenleriyle hcre cezamn kaldrlmasn salyor. 383

SEKDZDNCD DEFTER ROYAL'E DNS MANDALAR BYLECE, bir mucize sonucu, norma! cezam ekmek zere Royal'e dnyorum. Sekiz yl hcre cezasyla oradan ayrldm, kz kurtarmak iin kendimi denize attmdan on dokuz ay sonra dnyorum. Dostlarmla bulustum yine : Eskisi gibi muhasebecilik yapan Dega, postac GaJgani, bizim olayn durusmas sonucu beraat eden Carbonieri, Grandet, marangoz Bourset, arabal bacanaklar Narice ve Quenier, hastabakaclk yapan Chatal ve ilk firar yoldasm, Royale'de hastabakc yardmcl grevine de devam eden Maturette. Korsikal haydut srs de yerli yerinde : Es-sari, Vicoli, Cesri, Razori, Fosco, Maucuer, Marsilya Borsas olayna karsan Chapar. 1927 - 1935 yllarnn btn yldzlar burada. Dufrene'in katili Marsino, geen hafta dsknlkten ld. O gn, kpekbalklar, gerekten sekin bir yemek yediler. Kendilerine, Paris'in basta gelen bir mcevher uzman sunuldu.

Komedyen diye anlan ve bir sofrle birlikte yakn hem ok yakn (!) arkadasn ldren Barrat, Limogeslu'lu milyoner bir tenis sampiyonu. Barrat, Ro-yale hastanesinde laboratuvar sefi ve eczac. Sakac bir doktor: Soylu olduun lde veremli saylabilirsin diyor. Ksacas, Royale'e dnsm byk grlt kopa384 ryor. Mzar Dinasna gragmae Dr cumartesi sabah. Herkes orada, hepsi de beni kutluyor ve dostluklarn gsteriyorlar. Yanlslk sonucu kellesinin tehlikeye girdii o sabahtan sonra pek konusmayan saati bile yerinden kalkp geliyor, elimi skyor. Eeee dostlar, iyisiniz ya? iyiyiz Kelebek, hosgeldin. Yerin hazr, diyor Grandet. Gittiin gnden beri bos duruyor. Saolun hepiniz. Yeni bir sey var m? iyi bir haber aldm. Nedir o? Bu gece, uslular kousunun karssndaki odada, seni aacn tepesinde gzetleyip ele veren Arap l bulundu. Herhalde onu sa bulman istemeyen ve angaryadan kurtarmay dsnen bir dostun ldrmstr. Herhalde tesekkr etmek iin bilmek isterdim onu ldreni.

 Belki bir gn, kendisi syler. Bu sabahki i-timada, kalbine saplanan bakla bulundu Arabn ls. Ne kimse bir sey duymus, ne de bir sey gren var. Kumar isi ne lemde? iyidir, yerin seni bekliyor. Saol, demek yeniden mebbetliimizi ekmeye baslyoruz. Bakalm bu is nasl ve ne zaman bitecek. Kelebek, sekiz yl yediini duyunca hepimiz donduk kaldk. Artk adada, her seyi gze alarak sana yardm etmekten kanacak birinin bulunabileceini sanmyorum. Komutan sizi aryor, diyor ieri giren Arap gardiyan. Onunla birlikte kyorum. Nbet yerinde birka aynasz, dosta szlerle beni karslyorlar. Arabn ardndan yryor ve komutan Prouillet'nin yanna giri-riyorum. iyi misin Kelebek? Dyiyim komutanm. Cezann baslanmasna ok sevindim, mes385/25 lekdasmn kzn kurtarmak iin gsterdiin gzpeklikten tr de seni kutlarm. Saolun.

 Balk avlama izniyle lmclk grevine dnene kadar seni, srtma yapyorum. Bu isi bana vermek basnz derde sokmazsa kabul. Oras beni ilgilendirir. Atlye sefi artk burada deil, ben de, hafta sonra Fransa'ya dnyorum. Tamam m, yarn alsmaya baslyorsun. Size nasl tesekkr edeceimi bilemiyorum komutanm. Bir ay sonra yeniden kamaya kalkmak zere deil mi? diyor Prouillet glerek. Kousta hep ayn adamlarn gitmeden nceki hayatlarn srdrdklerini gryorum. Kumarbazlar kumar iin yasyor, kumardan baska, sey dsnmyor. Gen olanlar kendilerine balyanlar yiyor, iiyor, olanlaryla yatp kalkyorlar, iki erkek arasndaki asj< ve ihtirasn gece ve gndz btn dsnceleri kaplad birer aile bunlarnki. Kskanlk olaylar, kadn la erkein hi durmadan birbirini kollad, biri bkp yeni asklara kosunca kanlmaz cinayetlere yol aan snrsz ihtiraslar. Gzel Charlie'nin (Barrat) uruna, Simpson adl bir zenci, geen hafta Sidero diye birini ldrms. Bu adam, Simson'un Charlie uruna ldrd nc kisi.

Kampa geleli birka saat oluyor ama, simdiden iki kisi benimle grsyor. Bak Kelebek, Maturette senin olann m, renmek istiyorum. Neden sordun? Beni ilgilendiren bir takm sebeplerden. Syleyeceklerimi iyi dinle. Maturette, benimle birlikte iki bin bes yz kilometrelik uzun bir yolculuk yapt ve yolculuk sresince de erkeke davrand. Sana syleyeceklerim bu kadar. Seninle birlikte mi yasyor, onu renmek istiyorum. Hayr, cinsel ynden Maturette'le als-verisi-miz yok. Dost olarak kendisine byk deer veriyo386 rum, ona ktlk edilmedike gerisi beni ilgilendirmez. Ya bir gn benim karm olursa? Eer Maturette raz gelirse hi bir seye karsmam. Ama olann olmas iin onu korkutursan karsnda beni bulursun. ister erkek olsun, ister kadn buradaki btn sapklar birbirinin ayn. Hepsi de, baska hi bir sey dsnmeden, ihtiraslarna gmlp yasyorlar. Benim kafilemle buraya gelen, altn tpl italyan'a raslyorum. Hl burada msn?

 Kamak iin elimden geleni yaptm. Annem on iki bin frank yollad, alt binini aynasza hara olarak verdim, drt biniyle hastaneye yattm, rntgen iin Cayenne'e gnderildim, yine basaramadm. Sonra iyi tandm bir arkadasm yaralamakla sulat-tm kendimi. Tanrsn Korsikal haydut Razori'yi. Evet, sonra? Anlastk, karnnda bir yara at, birlikte asker mahkemenin karssna ktk. O yaralanan, ben de sank olarak. Ayamz yere demedi. On bes gnde isimiz bitti. Alt ay hcre cezas yedim, geen yl yattm. Orada olduumu bile duymamssn. Kelebek, artk dayanamyorum, kendimi ldreceim. Hi olmazsa kaarken denizde l, zgr olarak can verirsin. Haklsn, her seye hazrm ben. Bir sey hazrladn m, bana isaret ak. Kabul. Bylece Royale'de hayat yeniden baslad. Bu kez srtmalk yapyordum. Brutus adnda bir mandam vard. Arl iki ton geliyordu, dier mandalarn kaatiliydi, Brutus. Bu isle urasan mubassr An-gosti : Ona verilen son frsat, dedi. Bir manda daha lrse vurulacak. Bu sabah Brutus'le tanstm. Srcln yapan Martinique'li zenci, isi retmek iin bir hafta benimle

kalacak. Brutus'n burnuna iseyip onunla hemen dost oldum : Koca dili tuzlu seylere baylyor. Sonra, hastanenin bahesinden topladm birka ham meyve verdim, zerinde bin litrelik bir su fs 387 bulunan araba o kadar eski grnsl ki, tembel krallar zamanndan kalma sanki. Brutus, kz gibi arabann okuna kosulu. Brutus'le birlikte yapacamz is, denize inip fya su doldurmak ve bu dik yokusu tepeye kadar trmanmak. Yukar vardmzda fnn anahtarn ayorum, sular akyor ve sabahki kenef temizliinden arta kalan srkleyip gtryor. Saat altda baslyorum, dokuza doru isim bitiyor. Drt gnn sonunda, Martinique'li, bu isi tek basma grebileceimi sylyor. Dsin tek dertli yan var: Sabah saat beste, amurlu sulara dalp yzerek Brutus'u aramak zorundaym. nk bizim manda pek tembel, alsmay pek sevmiyor. Burun delikleri ok hassas olduundan bir halka geirilmis, elli santim kadar uzun bir zincir devaml bu halkadan sarkyor. Yerini kesfettiimde dalyor, telerden kyor. Bu iren, amurlu esitli hayvancklar ve nilferlerle dolu suda bazen bir saatten fazla Brutus' aryorum. Dyiden iyiye kzp ana avrat svyorum : Namussuz Kerhaneci! inat herif seni! kyor musun, yoksa

geleyim mi yanna? Zincir ucunu yakaladm m bir sey yapamyor. Kfrlere aldrd bile yok. Ama sudan ktnda yine dost oluyoruz.

Tatl su dolu, iki bos ya bidonum var. nce ykanp o pis, vck vck amurlu suyu stmden atyorum, iyice sabunlanp temizlenince, genellikle elimde yarm bidon kadar daha temiz su kalyor. Bu suyla da Brutus' ykyor, hindistan cevizi kabuundan bir keseyle temizliyorum. Keseyle hassas yerlerini de iyice ovalyor, temizlendike stne su dkyorum. O zaman Brutus basn ellerime sryor ve kendiliinden arabann nne geip duruyor. Marti-nique'linin yapt gibi, onu hi sopayla drtklemi-yorum. Bu yzden bana minnettar, onun zamanndan da hzl sryor arabay. Bir de, Brutus'e sk disi manda var. Yanmzda yryerek bize refakat ediyor, br srtma gibi kovalamyorum disi manday, tam tersi. Brutus' pmesine, gittiimiz yere kadar gelmesine izin veriyorum, rnein, psrlerken ikisini de rahatsz etmiyorum. Brutus bana minnettar, bin litrelik suyu byk bir hzla yukar kararak minnetini gsteriyor. 388 Marguerite'le psrken bana kaybettirdii zaman telfi etmek ister gibi, (disi mandann ad da Marguerite.)

Dn, sabah itimanda, Marguerite yznden bir rezalet koptu. Sylenilene gre, Martinique'li zenci alak bir duvara kp disi manday beceriyormus. Aynaszlardan biri tarafndan enselenince de otuz gn hcre cezasna arptrlms. Hukuk gereke de hayvan zerine fiil- livata. Dnk itima srasnda, Marguerite kampa geldi, altms kisinin nnden geip zencinin yanma vardnda arkasn dnp durdu. Byk bir kahkaha koptu, bizim zenci de utancndan kpkrmz zr dilerim kl rengi kesildi. kere inip su karmam gerekiyor. En uzunu fy alttan doldurmak. Yine de isimi abuk gryor, dokuzda bitirip bala kyorum. Sabahlar Brutus' bataktan karmak iin, Marguerite'yi kendime mttefik yaptm. Sevgilisinin kulan kasrken, Marguerite, aska gelen ksraklarnkine benzer bir ses karyor. O zaman da Brutus, kendiliinden sudan frlyor. Artk sabahlar ykamak zorunda kalmadm halde, onu eskisinden iyi temizliyorum. Tertemiz ve iinde geceyi geirdii pis suyun les kokusundan kurtulduunda Marguerite ondan daha ok hoslanyor. Bizim Brutus'un keyfi de iyice yerine geliyor. Denizden tepeye doru karken, yolun yarsnda bir dzlk var. Bu dzlkte de koca bir kaya. Bru-tus

orada soluk alyor, ben de tekerlein arkasna tas yerlestiriyorum, bylece daha iyi dinleniyor. Ama bu sabah, Danton adnda ve Brutus kadar iri bir manda, hindistancevizi fidanlarnn yapraklar arkasnda gizlenmis bizi bekliyordu. Yerinden frlad gibi Brutus'e saldrd. Brutus kenara ekilip saldry savusturunca Danton arabaya toslad. Boynuzlar fya girdi. Danton kurtulmak iin byk abalar harcarken ben Brutus'un kosumlarn zdm. Bunun zerine Brutus yokusu trmanarak iyice gerildi, sonra drt nala Danton'un stne saldrd. Korku ya da umutsuzluk, Danton, Brutus zerine varmadan boynuzunun bir parasn fda brakarak kendini kurtard. Hzn alamyan bizim manda da arabaya apt gibi devirdi. 389 Bunun zerine garip bir olayla karslastm. Bru-tus'le, Danton, itismeden boynuzlarn birbirine de-dirdiler ve basladlar bu koca boynuzlar tokusturmaya. Barmyor, yalnz soluyorlard ama konusur gibiydiler. Derken disi manda, yokusu trmanmaya baslad, bizim iki erkek de pesinden seirtti. Ara sra yine duruyor ve boynuz tokusturuyorlard. Tokusturma islemi uzaynca Marguerite baygn baygn br-yor ve yoluna

devam ediyordu. Bizim iki dev de, yan-yana pesinden gidiyordu, kere ayn sey tekrarland ve sonunda dzle kld. Vardmz yer fenerin n, asa yukar yz metre eninde bir alan. Alann ucunda mahkmlar kamp, sanda ve solunda da mahkmlarla grevlilerin hastaneleri. Danton'la, Brutus hep yirmi adm geriden gidiyorlar. Marguerite ise, sakin sakin alann ortasna yryp duruyor. Dki dsman disinin yanna geliyorlar. Marguerite, zaman zaman, o uzun ve sehvetli brty koyveriyor. Danton'la, Brutus'un boynuzlar yeniden tokusuyor, bu kez gerekten konustuklarn sanyorum. nk soluklarna, bir anlam olmas gereken sesler karsyor. Bu konusmann ardndan, ar ar, biri alann sana gidiyor, dieri soluna. Dki uta duruyorlar. Aralarnda yz metre var. Marguerite ortada bekliyor. Ne yapmak istediklerini anladm : Bal gibi dello bu, kazanan da disi mandaya sahip olacak. Disi de bundan memnun, iki herif, uruna dsecek diye sisi-nip duruyor. Marguerite'in barts zerine birbirlerine doru atlyorlar. Yz elli metrelik yolda hzlandka, iki ton

eken arlklarnn ne kadar arttn sizlere sylemek gereksiz tabi, iki kellenin tokusmas mthis oluyor, iki manda da yere serilip bes dakika kmldanamyor, ikisinin de bacaklar yerden kesildi. Dlk kendine gelen Brutus, bu kez drt nala gidip eski yerini alyor. atsma iki saat srd. Baz aynaszlar Brutus'u ldrmek istiyorlard, engel oldum, sonunda bir atsma srasnda Danton'un fya arpaak zedelenen boynuzu krld. Pesinde Brutus, baslad kamaya. Kovalamaca da ertesi gne kadar srd. Getikleri bahe, mezarlk ve amasrhanede ne var ne yok krdlar. Ancak btn bir gece ve ertesi sabah boustuktan sonra, saat yedide Brutus Danton'u mezbahann yanndaki duvara dayad ve orackta boynuzunu karnna geiriverdi. Dsmann isini bitirmek iin Brutus debelendi durdu ve boynuzu Danton'un karnnda kanrtp dndrd. Bir kan ve barsak deresinin ortasna ylan Danton yenilgiye urayarak can verdi.

Bu devier savas Brutus'u o kadar yordu ki, yerinden kalkabilmesi iin boynuzunu dsmann karnndan kurtarmam gerekti. Sersemleyerek deniz boyunca uzanan yolda ilerledi, orada yanna gelen Marguerite, boynuzsuz basn ve kaln boynunu saa sola sallayarak Brutus'le birlikte yrd. Zifaf gecelerinde hazr bulunmadm, nk mandalardan sorumlu olan aynasz beni, Brutus'u zmekle sulad. Srtmatk grevim de bylece sona erdi. Komutanla, Brutus konusunda grsmek istedim' Ne oldu Kelebek? Brutus'un ldrlmesi gerekiyor. Bu geberttii nc manda. Ben de Brutus'u baslamanz iin gelmistim. Mandalara bakmakla grevli adamn bir seyden haberi yok. Dzin verirseniz, Brutus'un, mesru mdafaa halinde br manday ldrdn anlatacam. Komutan glmsedi : Dinliyorum. ... Mandama dierinin saldrdn anladnz herhalde komutanm, dedim. Brutus'u salvermeseydim. Danton onu ldrecekti. Arabaya ve boyundurua bal olduundan, Brutus de kendini koruyamyacakt tabi.

 Doru, dedi komutan. Tam o sra, mandalara bakan aynasz grnd. Gnaydn komutanm. Kelebek, ben de sizi aryordum. Bu sabah ise gider gibi yapp adada gezintiye ktnz. Oysa hi bir isiniz yoktu. Bay Agosti, aralarndaki savas durdurup durduramyacam anlamaya alsyordum. Ne yazk ki, iki hayvan da lgna dnmst. Mmkn, ama bundan byle srtmalk ya1 390 391 pamyacaksnz, daha nce de syledim size. Hem pazar gn Brutus ldrlecek, burakilere de yiyecek et kacak. Bunu yapamazsnz. Siz buna engel olamazsnz. Ben olamam ama, komutan engel olabilir. O yetmezse, Brutus'u kurtarmak iin Doktor Germain Guiberet'in araclk etmesini isterim. Siz neden karsyorsunuz? Bu is beni de ilgilendiriyor, ondan. Mandadan ben sorumluyum, stelik kendisiyle dostuz. Manda sizin dostunuz mu? Benimle dalga m geiyorsunuz?

 Bay Agosti, bir dakika konusturacak msnz beni? Brakn da mandasn savunsun, dedi komutan. Peki, buyrun. Bay Agosti, hayvanlarn aralarnda konustuklarna inanr msnz? Neden olmasn, tabi aralarnda anlasrlar. yleyse Danton'la, Brutus konusup anlasarak dello ettiler. Her seyi, bir kere daha, bastan sona kadar anlattm. Cristcho! dedi Korsikal. Garip adams'nz vesselam Kelebek, Brutus'le grsn anlasn, ama bir manda daha ldrrse onu komutan bile kurtaramaz. Sizi grevinize iade ediyorum. Brutus'u alstrmaya bakn. Dki qn sonra, atlyede onarlan arabaya kostuumuz Brutus, yannda kars Marguerite ile gnlk su tasma isine yeniden baslad. Soluk aldmz yere varp arabann tekerleklerine tas yerlestirdikten sonra : Danton nerede Brutus? diyordum. Bizim koca dev bir ekiste arabay kurtaryor ve zafer kazanms bir galip edasyla, frlad gibi yokusun basn buluyordu. Saint - Joseph'de isyan Sahte zgrlk havas yznden adalar ok teh-392 likelidir. Herkesin iyice yaylp grltsz patrtsz yasamaya devam ettiini grmek beni zyor. Kimi

cezasnn sonunu bekliyor, kimi de hi bir sey, sapklklarna dalp gidiyorlar. Gece hamama uzanms yatyorum, kousun br ucundaki oyun o kadar byd ki, iki dostum, Carbonieri ile Grandet'nin oyunu birlikte ynetmesi gerekiyor. Biri yeterli deil. Ben gemiste kalan anlar canlandrmaya alsyorum. Ama anlar bir trl canlanmak istemiyor. Sanki arcezaya kan ben deilim. O feci gnn buulu grntlerini aydnlatmak iin kendimi zorluyor, kisilerin birini bile aka seemiyorum. Yalnz tm amansz gereiyle savc karsmda. Allah kahretsin! Kendimi Trinidat'da, Bowen'in evinde bulduum gn seni ele geirdiimi sanmstm. Alak adam, bana nasl bir by yapmssn ki, alt kere kamay denedim, altsnda da zgrlme kavusamadm, ilkinin haberini aldnda rahat uyuyabildin mi acaba? Korkup korkmadn renmek istiyorum, ya da iine gmdn kokusmus yoldan krk gn sonra silkinip ktm duymak seni ldrtt m? Ben hrsmdan delirecek gibiydim. On bir ay

sonra yeniden kree dnmem iin basma byk bir uursuzluk sarms olmalsn. Belki de Tanr dilediim kadar srdrebileceim o ilkel hayat k-msediim iin beni cezalandrd. iki byk askm, Lali ve Zoraima, jandarmasz, iinde yasyan insanlarn karslkl anlaysndan baska yasa bilmeyen kabile. Evet, kendi hatam sonucu dstm tekrar buraya. Yine de kamaktan baska sey dsnmemeliyim, kamak yada lmek. Yakalanp yeniden kree gtrldm duyduunda, arceza mahkemesindeki, zafere ulasms galiplerin glsyle: Dyi oldu, onu gmdm kokusmus yola yeniden girdi, diye dsndysen yanldn. Ruhum ve kafam, asla o alaltc yolun yolcusu olmayacak. Yalnz gvdemi elinde tutuyorsun: Muhafzlarn, cezaevleri ynetmenliin gnde iki kere benim kampta bulunduumu anlamak iin yoklama yapyorlar, bu kadar hepinize yetiyor. Sabahn altsnda: Kelebek? Burda. Aksamn altsnda: Kelebek? Burda. isler yolunda demektir. Alt yla yakn bir 393 sredir elimizde, rmeye baslamstr, talihimiz yaver giderse nmzdeki gnlerin birinde kampana

kpekbalklarn, trenle onu yutmaa aracak. Dnsan asndrarak, yok eden ceza ynetmenliinin bedavadan sunduu gnlk slene davet edecek. YanJyorsun, hesaplarn doru deil. Benim madd varlmn, manev varlmla hi ilgisi yok. Bir sey syleyeyim mi sana? Ben burann adam deilim, buradaki mahkmlarn alskanlklarndan hi birini benimsemedim, en yakn arkadaslarmnkini bile. Devaml olarak kamaya adaym. Arceza mahkemesinde beni sulayan adamla konusurken, iki kisi yattm yere yaklasyor: Uyuyor musun Kelebek? Hayr. Seninle konusmak istiyorduk. Konusun. Sesinizi ykseltmezseniz burada sizi kimse duymaz. Mesele su, bir isyan hazrlyoruz. Plnnz var m? Btn Araplar, aynaszlar, karlarn ve kt tohum saydmz ocuklarn ldreceiz. Bu is iin ben, Arnaud ve dostum Hautin, bizimle birlik olan drt kisinin de yardmyla silh deposuna saldracaklar. Silhlar isler halde tutmaya alsyorum, depoda grevliyim. Depoda yirmi makineliyle seksenden fazla tfek var. Harekete geerken...

 Yeter, bundan sonrasn anlatma. Bu iste yokum. Gvendiiniz iin sizlere tesekkr ederim, ama yokum. isyann elebasln kabul edeceini sanmstk. Brak da uzun uzun incelediimiz ayrntlar anlatalm, basarya ulasmamamz mmkn deil. Bes aydan beri hazrlk yapyoruz. Elliden fazla mahkm bizimle birlik. Kimsenin adn verme, ne elebas olmak istiyorum ne de bu ise bulasmak. Niin? Sana gsterdiimiz gvenden sonra neden bizimle isbirlii yapmadn anlatman gerekir. Senden yapmak istediklerini anlatman iste medim. Sonra ben, hayatta hep kendi istediimi ya parm, baskalarnn istediini deil. Hepsinin tesin394 de, zincirleme adam ldren bir kaatil deilim. Bana ktl dokunan birini ldrebilirim, ama bana zarar vermeyen kadnlarla ocuklara el sremem. isin en kt yann farketmiyorsunuz, size syleyivereyim: Dsyan basaryla sonulandrsanz bile basarszla urarsnz. Neden? nk en nemli isi yapamyor, kaamyorsunuz, bu mmkn deil. Yz kisinin sizi desteklediini kabul edelim, nasl kaacaksnz? Adalarda iki tekne var. . Yallah yallah otuz kisi alr bu iki tekne. Geri

kalan altms gisi ne olacak? Biz, teknelere binip denize alacak krk kisinin arasnda olacaz. Sen yle san, dierleri sizden daha m enayi? Hepsi sizin gibi silhl olacak, biraz da beyinleri varsa aynaszlar, kadnlar ve ocuklar temizledikten sonra teknelere binmek iin birbirinizi vurmaya baslyacaksnz. Dsin en nemli yan da, hi bir lke bu iki tekneyi kabul etmiyecek. Telgraflar isleyecek ve gidebileceiniz btn lkelere sizden nce varacak. Hele ardnzda braktnz byk l yn duyulursa seyreyleyin gmbrty. Nereye giderseniz gidin, tutuklanp Fransa'ya iade edileceksiniz. Kolombiya'dan geldiimi duymussunuzdur, bu isi bilerek konusuyorum. Size yemin ederim, byle bir olaydan sonra nereye giderseniz gidin, geri evrilirsiniz. Demek bizimle isbirlii yapmak istemiyorsun? Hayr. Son szn bu mu? Kesin kararm. ekilip gitmekten baska yapacak seyimiz kalmyor. Bir saniye. Dsndnz dostlarmdan hi birine amamanz istiyorum. Neden?

 Reddeceklerini biliyorum, zahmetinize demez. Peki. Vazgeemez misiniz bundan? Hayr Kelebek, gerekten vazgeemeyiz. 395 Ne istediinizi aniyamyorum, isyan basarl-sa bile zgr olamyacanz uzun uzun anlattm. Biz aslnda c almak istiyoruz. Bizi kabul edecek bir lkeye varamyacamz anlattn. Biz de ormana dalar ve orada bir ete kurarz. Anlattklarnzdan en yakn dostuma bile sz etmiyeceim. Bundan eminiz. Peki. Bir sey daha syleyeyim: Sekiz gn nceden, durumu haber verin ki olay srasnda Royale'-de olmayaym ve Saint-Joseph'e gideyim. da deistirebilmen iin zamannda haberi alacaksn. Bu isten vazgemeniz iin bir sey yapamaz mym? Benimle baska bir ise girisemez misiniz? Drt tfek araklamak, bir gece filikalar koruyan karakolu basmak, kimseyi ldrmeden bir tekne alp denize almak gibi. Hayr, ok ac ektik. Bizim iin nde gelen intikam, hayatmz pahasna bile olsa. Ya kadnlar? ocuklar?

 Hepsi ayn tohum, ayn kan. Birlikte gebermeleri gerekir. Peki, unutalm konustuklarmz. Bize basar dilemiyor musun? Hayr, yalnz vazgein diyorum. Bu rezillikten ok daha baska seyler yapabilirsiniz. c alma hakkmz olduunu da kabul etmiyor musun? Evet ama susuz insanlardan deil. Dyi geceler. iyi geceler. Aramzda byle bir konusma gemedi, tamam m Kelebek? Tamam dostlar! Hautin ile Arnaud ekiliyor. Amma da garip is yaht! Bu ikisi lgn, ya dierleri? stelik isin iinde elli, altms kisi var, harekete getiklerinde saylan yz bulacak. lgnlk, baska sey deil! Dostlarmdan hi biri bana bir sey tlatmad. Demek bu iki kisi yalnz ise yaramayan heriflerle konusmuslar. evre nin adamlar asla bulasmaz byle bir seye. 396 Bu daha da nemli, nk gerek kaatiller enayi takmndan kar. evre nin adamlar da ldrr ama, aralarnda ok byk fark vardr. Bu harta, aktrmadan Arnaud ile Hautin hakknda bilgi topladm. Sylenene gre Arnaud, on yl bile

etmiyen bir is iin, suu da islemedii halde, mebbete hkm giymis. Jri yelerinin ona bu kadar ar bir ceza verme nedeni de, mahkmiyetinden bir yl nce kardesinin polis ldrmekten giyotine gitmis olmas. Savc mahkemede, Arnaud'dan ok kardesinin- szn ederek ye bir dsmanca hava yaratms ki, herifler gzlerini krpmadan mebbeti basmslar. Yine sylentilere gre, srf polis kaatili kardes yznden tutuklandnda kendisine mthis iskence yaplms. Hautin ise zgrlk nedir bilmiyor. Dokuz yasndan beri cezaevinde. On dokuz yasndayken slahaneden kurtulup zgrlne kavusmak iin deniz kuvvetlerine gnll yazlms, slahaneden kmadan bir gn nce herifin birini ldrms. Kafay stms olmal ki, Venezella'ya gidip bir altn madeninde alsmay, orada ykl bir tazminata konmak iin dinamitle tek bacan uurmay kurup duruyor. Sa-int-Martin-de Re'de bacana, ne olduunu bilmediim bir sey srnga ettiinden bu bacak kaskat. Beklenmedik bir sey. Bu sabah itimada, Arnaud, Hautin ve dostum Matthieu Carbonieri'nin kardesi arlyor. Carbonieri'nin kardesi Jean frnc, dolaysyla da rhtmn orada.

Belirli bir neden gsterilmeksizin, aklama yaplmadan Saint-Joseph'e gnderiliyorlar. renmeye alsyorum. En ufak bir sey szmyor. Oysa Arnaud, drt yldr silh deposunda, Jean Carbonieri, ise bes yldr frnda grevli. Bir raslantdan baska sey gelmiyor akla. Bir seyler duyuldu ama ne lde? Yakn dostlarmla konusmaya karar veriyor, durumu Matthieu, Carbonieri, Grandet ve Galgani'ye ayorum, nn de bir seyden haberi yok. Demek ki Hautin'le Arnaud, evre den olmayan mahkmlarla anlasmslar. yleyse durumu neden bana atlar? 397 nk, her ne pahasna olursa olsun kamak istediini herkes biliyor. Bylesini istemem ama. Canm onlar arada ayrm yapamazlar ki. Ya kardesin Jean?

 Nasi oldu da bu ise bulasmak enayiliini gsterdi, sasyorum. Belki ihbar eden onun adn vermistir de. Jean'n bir seyden haberi yoktur. Olaylar birbirini izliyor. Bu gece, kenefe girdii sra Girasolo'yu ldrdler. Bartmique'li srtmacn gmleinde kan izleri bulundu. Hzla gelisen bir sorusturma ve tecrit edilen baska bir zencinin tanklyla, on bes gn iinde eski srtma, bir olaanst mahkeme tarafndan lme mahkm edildi. Garvel, ya da Savoie'l diye adlandrlan eski bir mahkm, avludaki esmelerin orada gelip beni buldu. Kelebek, basm belda, nk Girasolo'yu ben ldrdm. Zenciyi kurtarmak istiyor, te yandan giyotine gitmekten korkuyorum, idama mahkm edileceksem azm bile amam. -bes yl hcre cezasyla paay kurtarabilirsem birine kendimi gammazlatrm. Cezan ka yl? Yirmi. Ne kadarn tamamladn? On ikisini. Mebbete arptrlmann yolunu bul, hcreden de kurtulursun. Ne yapmal? Brak dsneyim, bu gece sana sylerim.

Aksam oluyor. Garvel'e: Suunu itiraf edemezsin, diyorum. Neden? lme mahkm edilebilirsin. Hcreden kurtulmann tek yolu mebbete hkm giymek. Git kendin itiraf et. Gereke olarak da, susuz birinin idam edilmesine vicdannn raz gelmediini syle. Avukat olarak, bir Korsikal aynasz se. Kendisiyle grstkten sonra adn sana bildiririm. Elini abuk tut398 malsn. Bu arada zenciyi idam etmemeleri gerekir, iki, gn bekle. Mubassr Colonna'ya dansyorum, bana ok iyi bir fikir veriyor: Garvel'i komutana gtrecek ve kendisini koruyup itiraf ederken yannda bulunmam iin beni setiini syleyeceim. Bu soylu davranstan sonra idama mahkm edilmesinin imknszln, ancak isledii suun arl gz nne alnarak mebbetten kurtulamyacan da kendisine anlatms olduumu szlerime ekleyeceim. Her sey dsndmz gibi oldu, bitti. Garvel zenciyi kurtard, zavall hemen serbest brakld. Sahte tank bir yl hapis cezas yedi. Robert Garvel ise mebbete arptrld.

Olay kapanal iki ay oluyor. Garvel, isin geri kalan blmn ancak simdi anlatyor bana. Girasolo, isyana katlmay kabul edip hazrlklar ayrntlarna kadar rendikten sonra Arnaud, Hautin ve Jean Carbonieri'yi ihbar eden adam. Neyse ki, isyana katlacak dier mahkmlarn adn renememis. Bu muazzam ihbar aynaszlar ok sasrtms, inanamamslar bir trl. Yine de, ihtiyatl davranmslar, sorguya ekip bir sey sylemeden, mahkmu doru Saint-Joseph'e gndermisler. Girasolo'yu neden ldrdn sorduklarnda, gereke olarak ne gsterdin Garvel? Para dolu tpm ald, dedim. Kars karsya yattmz doruydu, gece tpm karp yastk diye kullandm battaniyenin altna gizlemistim. Bir gece kenefe gittim, dndmde tpn yerinde yeller esiyordu. Oysa evremde uyumayan tek kisi Girasolo'ydu. Aynaszlar szlerime inandlar, isyan haber verdiini sylemek gereini bile duymadlar. Kelebek! Kelebek! diye bard biri. Seni aryorlar! Kelebek, topla esyan, Saint - Joseph'e gidiyorsun. Hay allah belsn versin.

Fransa'da savas patlad. Savas Gyan'a yepyeni bir disiplin getiriyor. Kaan mahkmlarn kald blmden sorumlu sefler grevlerinden alnacaklar. Kaarken yakalanan hemen lme mahkm edilecek. 399 uiKeye nanet een Hur hransz Kuvvetlerine katlmak saylyor. Her seye gz yumuluyor, yalnz firarn cezas ok ar. Binbas Prouilet gideli iki aydan fazla oluyor. Yeni geleni hi tanmyorum. Yapacak bir sey yok. Dostlarmla vedalasyor ve sekizde, Saint-Joseph'e giden tekneye biniyorum. Kurtarmak iin denize atladm Lisette'in babas da Saint-Joseph'de deil artk. Ailesiyle birlikte geen hafta Cayenne'e gitmis. Saint-Joseph komutannn ad Duatin, Havre'l. Beni kabul ediyor. Tek basmaym zaten, teknedeki bas mubassr tarafndan ktlarmla birlikte rhtmda bekleyen aynasza teslim ediliyorum. Kelebek siz misiniz? Evet komutanm. ok garip adamsnz, diyor. Neden garip oluyorum?

 Bir yandan, her ynden tehlikeli olduunuz yazl, krmz mrekkeple: Devaml kama hazrl iinde, deniyor, te yandan da: Kpekbalklarnn arasna atlayp Saint-Joseph komutannn kzn kurtarmaya alst, yazs grlyor. Benim de iki kzm var Kelebek, onlar grmek ister misiniz?

ocuklara sesleniyor, sapsar sal ve bes yaslarnda iki ocuk, yanlarnda beyaz elbiseli biri Arap ve esmer, ok gzel bir kadnla birlikte ieri giriyor. Karcm, bu adam gryor musun Liset-te'i kurtarmak iin denize atlayan o. Yok canm! Elinizi skaym, diyor gen kadn. Bir krek mahkmunun elini skmak, ona sereflerin en byn vermektir. Bir krek mahkmunun eli asla sklmaz. Kadnn iten gelen bu hareketi beni duygulandryor. Ben Lisette'in vaftiz annesiyim. Grandet ailesi bizim ok yakn dostumuzdur. Kendisine yardm edecek misin kocacm? nce kampa gidecek, sonra dilediin isi istersin benden. Saolun komutan, size de ok tesekkr ede400 mi syler misiniz? Bu, ceza gibi bir sey nk. Bana kalrsa belirli bir nedeni yok. Yalnz yeni komutan, kamandan korkuyor. Haksz da deil. Sorumlulara verilecek cezalar iyice arttrld. Savastan nce rtbe tenziliyle paay kurtarmak

mmknd; simdi gemisine bakmadan adamn canna okuyorlar. Seni bunun iin Saint-Joseph'e yollad. Royale'den sorumlu, Saint-Joseph'den deil. Kaacaksan buradan kaman istiyor. Burada ne kadar kalacaksnz komutanm? ,On sekiz ay. O kadar uzun sre sabredemem ama, basnz belya sokmamak iin Royale'e dnmenin bir yolunu bulurum. Saolun, diyor kadn. Bu kadar soylu bir yaradlsta olduunuza sevindim. Bir seye ihtiyacnz olursa, rahata evimize gelebilirsiniz. Sen de kocacm, kamptaki kap nbetilerine emir ver, Kelebek diledii zaman benimle grsmeye gelebilmeli. Olur sevgilim. Muhammet. Kelebek'i kampa gtr. Sen de, oturacan kousu se. Dsnmem bile gereksiz: Azllar kousunu istiyorum. Doru, dsnmen bile gereksiz, diyor komutan glmseyerek. Bir kt doldurup Muhammet'in eline veriyor. Komutann hem evi hem de alsma yeri olan binadan kyorum. Rhtmn hemen yannda, Lisette'in eski evi bu. Gen Arapla birlikte kampa varyorum.

Nbeti komutan ok sert ve yasl bir Korsikal, adam ldrmsl bile var: Ad Filissari. Ne o kelebek, diyor sen mi geliyorsun? Bak, bilirsin ki insanlarla ya ok iyi olurum, ya da ok kt. Buradan kamaya kalksma, enselersem tavsan gibi gebertirim. Dki yl sonra emekliliim geliyor, basm derde sokmann sras deil. Siz de bilirsiniz ki, ben btn Korsikallarn dostuyum. Kamyacam demiyorum, ama kaarsam t kelebek 401/26 ceim. Bylesi daha iyi Kelebek. Demek birbirimize dsman olmiyacaz. Genlerin bas derde girse pek nemi yok, benim durumum yle deil. Bu yasmda, stelik tam emeklilik ncesinde, dsnebiliyor musun? Her neyse, anlastk deil mi? Ktta hangi bina yazlysa oraya git. Artk yeni kampta, Royale'dekinin esi, yz-yz yirmi mahkmun yatt koustaym. Delifisek Pierrot burada, Hauttin, Arnaud ve Jean Carbonieri de burada. Mantkl dsnlrse, Matthieu'nn kardesi Jean

ile yanyana yatmam gerekir ama, Jean kardesi gibi deil. stelik Hautin ve Arnaud ile dostluu yznden isime gelmiyor. Dolaysiyle Jean Carbonieri'-ye alm atp Carrier'nin, Bordelux'lu Delifisek Pier-rot'nun yanna yerlesiyorum. Saint-Joseph adas Royale'den daha yabani, biraz daha ufak ama daha uzun olduu iin de byk grnyor. Ada st ste iki dzlkten meydana geliyor, kamp ilk dzlkte. Tefede de korkun hcrelerin bulunduu cezaevi var. Lf arasnda, hcre cezas ekenlerin her gn, bir saat denize gtrmeye devam ettiklerini belirtelim. Byle srp gider insallah. Her gn, lende komutann hizmetinde alsan Arap bana l bir sefertas getiriyor, nceki gn getirdii sahanlar alyor, yenilerini brakyor. Liset-te'in vaftiz anas, bana her gn, ailesine yapt yemekten yolluyor. Pazar gn, tesekkr etmek zere evine gittim, leden sonray kadnla konusmak ve ocuklarla oynamakla geirdim. Bu sapsar baslar oksarken, kendi kendime insann bazen devinin ne olduunu kestirmekte glk ektiini dsnyorum, iki herif eski dsncelerinden vazgemediyse bu ailenin basnda dolasan tehlike mthis. Girasolo'nun ihbarna aynaszlar bile inanamams, su ortaklarn

birbirinden ayrmak yerine birlikte Saint-Joseph'e gndermisti. Simdi datlmalar yolunda tek sz

sylesem, ilk ihbarn nemini ve doruluunu kesinlestirmis olacaktm. Bunun zerine aynaszlarn tepkisi ne ola402 t;ar\ : uoan, ucunu ncu I\dlUIDIIC Kousta, Arnaud ile Hautin benimle pek konusmuyorlar. Bylesi daha iyi, birbirimize efendice davranyoruz ama, yz gz olmak yok. Jean Carbonieri ise bana dargn, kendisiyle birlik olmadma kzms. Biz drt arkadasz: Delifisek Pierrot, Roma Armaannn keman dalnda ikincilik alan, sk sk saatlarca keman alarak beni efkra boan Marchetti, Sete sehrinde yasams Korsikal Marsori ve ben. Kimseye bir sey sylemiyorum. Royale adasnda gereklesemiyen isyandan burada kimsenin haberi yok. Ayn seyleri dsnyorlar m acaba? -cie g iste alsyorlar. Koca koca kayalar ekmek, srklemek gerek. Bu taslar bir havuz yapmnda kullanlyor. Koca bir kaya zincirlerle balanyor, sonra on bes yirmi metre boyunda bir zincir buna ekleniyor, kayann sanda ve solunda mahkmlar zincirin halkalarna

kancalarn takyorlar. Bir ekiste, yk hayvan gibi, kayay gidecei yere kadar srklyorlar. Gnesin altnda grlen bu is ok g, stelik de bezdirici. Rhtm ynnden tfek ve tabanca sesleri geliyor. Anladm, deliler harekete geti. Ne oluyor? Kim stn geldi? Kousta oturmus, yerimden kmldamyorum. Btn arkadaslar: isyan bu, diyorlar. isyan m? Ne isyan? Bir seyden haberim olmadn aka hissettirmek istiyorum. O gn ise gitmeyen Jean Carbonieri, yank yz kire gibi, yanma geliyor. Alak sesle sylediklerini duyuyorum; isyan baslad Kelebek, Soukkanllkla: Ne isyan? diyorum. Benim bir seyden haberim yok. Tfek sesleri devam ediyor. Delifisek Pierrot, kosarak kousa dalyor. isyan patlak verdi, ama basarszla uradlar sanyorum. Tam bir lgn srs bunlar Kelebek, kar ban, lmeden nce ka tanesini l-drebilirsek krdr. Evet, diyor Carbonieri, ne kadarn ldre-bilirsek ldrelim! Chissilia bir ustura karyor. Herkes ban eline alyor. 403

 Dokuz. Atn baklar yere. Aynaszlar kim tehdit ederse gebertirim. Bu kousta tavsan gibi kursuna dizilmeye niyetim yok. Senin haberin var myd? Hayr. Ya senin? Benim de haberim yoktu. Senin? Bir sey duymadm. Tamam biz buradakiler evre nin adamlaryz. Kerizlerin ayaklanmasndan haberimiz yok. Anlasld m? Azn amaya niyetlenen, bir sey bildiini kabul etmeye kalkarsa kendini .l saysn. Gevezelik edecek kadar hyarlasmann hi gerei yok demek. Baklarnz kenefe atn, neredeyse buray basarlar. Ya bizim ocuklar stn geldiyse? stn geldilerse, ayaklanmalarn basarl bir firarla sonulandrsnlar da grelim. Ben yokum bu iste, ya sizler? Jean Carbonieri'nin de dahil bulunduu sekiz kisi: Biz de yokuz, diyor. Ben gerei bildiimi sylemiyorum kimseye, tfek sesleri kesildiine gre mahkmlarn partiyi kaybettii anlaslyor. Kazansalard, tasarladklar kym devam eder, silh sesleri kesilmezdi.

Dipik, sopa ve tekmeyle tas isilerini itip kakan aynaszlar lgn gibiydiler. Mahkmlar yan binaya sokup kendileri de ieri doldular. Gitarlar, mandolinler, satran takmlar, iskambiller, lmbalar, kk sralar, zeytinya, seker, kahve kavanozlar, temiz amasrlar, gmlekler, ne varsa ineniyor, paralanyor ve hrsla dsar atlyordu. Ynetmelie uygun olmayan ne varsa ondan alyordu aynaszlar iki tabanca sesi duyuldu. Kamp sekiz binadan meydana geliyordu. Her yerde ayn seyi yaptlar, ou kere dipik salladlar. Adamn biri rlplak dsar urad ve hcrelerin bulunduu yere doru kosmaya baslad, onu zinda404 na gtrmekle grevli aynaszlar acmadan basyorlard sopay. Karsya, yanmza uradlar. Su sra yedinci koustalar. Bir tek bizimki kalyor geriye. Dokuzumuz da yerimizi alms bekliyoruz. Dsarda alsmaya gidenlerden dnen yok. Herkes olduu yerde donmus gibi. Kimse konusmuyor. Benim azm kupkuru: Allah vere de, hayvann biri bu frsattan yararlanp beni gebertmese diye dsnyorum.

Korkudan bitik haldeki Carbonieri.

 Baska diyecein var m Kelebek? Hep arkam dnk: Bu isyan hikyesine inanmyorum, diyorum. Neden isyan edilsin? Aynasz ldrmek iin mi? ldrdkten sonra kamak iin mi? iyi ama kanca nereye gidilecek? Benim kadar kama tecrbesi olan var m, ok uzaklardan, Kolombiya'dan dndm geldim. Buradan kaan azl kaatillere hangi lke kucak aar, sorarm size? Nedir o lkenin ad? Enayilik etmeyin, bes paralk akl olan byle bir isyana bulasmaz. Belki sen bulasmadn ama ya Carbonieri? O bulasmstr mutlaka. nk bu sabah, ise gitmemek iin hasta listesine yazlmas Arnaud ile Hautin'i ok sasrtt. Size yle geliyor, dedikten sonra Filissari'ye dnyorum. Hemen anlyacaksnz, Carbonieri benim dostumdur, kasm ayrntlaryla biliyor, hayale kaplmas imknsz. Hele bir ayaklanma sonras kamann verecei sonular hakknda yeterince bilgisi var. Tam bu sra komutan grnyor. Dsarda bekliyor. Filissari ktnda komutan:

 Geliyorlar! diyor. Elde atese hazr tfek ve tabancalaryla yirmiden fazla aynasz kousa dalyor. Ne, diye haykryor Filissari, daha soyunmadnz m? Ne bekliyorsunuz, les srs? Hepinizi kursuna dizeceiz. Hemen soyunun, geberdikten sonra sizi soymak istemiyoruz. Bay Filissari... Kapa eneni Kelebek! Artk aman dilemek yok. Yapmay tasarladnz sey ok korkun! Bu 405 tehlikeliler kousunda kalanlarn, isin iinde bulunmamas imknsz. Gzleri yuvalarndan urams, kan anana dnms, insan yanltmayan kaatil parltlar dolasyor bu gzlerde. Sizin gibi bir Napolyoncunun, susuz kisileri ldrmeye kalkmasn aklm almyor. Ates mi etmek istiyorsunuz? O zaman sylev mylev istemiyoruz. Ates edin bir an nce, etsenize yahu! Ben de seni adam sanrdm Filissari Baba, gerek bir Na-polyoncu sanrdm, yanlmsm. Neyse, Bak, ates e-derken yzn grmek istemediimden arkam dnyorum. Hepiniz arkanz dnn su aynaszlara ocuklar, stmze saldryorlard da o yzden ldrdk, demesinler.

Koustaki mahkmlarn hepsi, ayn anda aynaszlara srtn evirdi: Bu tutumum karssnda aynaszlar dondu kald; Filissari'nin teki kouslarda iki kisiyi ldrd dsnlrse (Bunu sonradan rendik) durumlar epey garipti. Carbonieri! diyor. Burada. iskence etmeden hcreye gtrn. Siz mubassr B..., kendisine refakat edin. Hepiniz kn, yalnz bas mubassrlar kalsn kousta. Adaya yaylan mahkmlar toparlayn. Kimseyi ldrmeyin ve hepsini buraya getirin. Komutan yardmcs ve drt aynaszla dnen Filissari kousa giriyorlar. Kelebek, ok korkun bir sey oldu, diyor komutan. Cezaevi komutan olarak byk sorumluluk var zerimde. Baz tedbirler almadan nce, bilgi edinmek istiyorum. Byle hayat bir anda, benimle zel olarak konusmak istemiyeceini biliyordum, onun iin geldim kousa. Mubassr Duclos ldrld. Evimdeki silhlar alnmak istendi, grld gibi, bir isyand bu. Karar vermek iin birka dakikam var, sana gveniyor ve rsn sylemeni bekliyorum. Bir isyan, bir ayaklanma olur da biz nasl duymayz? Neden bir sey sylenmedi bize? Bu ise ka kisi

bulast? Komutan, size sorduum su sorunun cevabn vereceim ama, daha nce, mubas406 sr ldrp silh alndktan sonra ka kisinin harekete getiini sylemenizi istiyorum. kisi. Adlar nedir? Arnaud, Hautin ve Marceau. Anladm, ister kabul edin, ister etmeyin, ayaklanma diye bir sey olmams. Yalan sylyorsun Kelebek, diyor Filissari. Bu ayaklanma Royale'de yaplacakt ama Girasolo haber verdi, biz inanmadk. Simdi btn sylediklerinin doru olduu anlaslyor. Yani, bizi uyutuyorsun. Siz haklysanz ben de muhbirin tekiyim. De-lifisek Pierrot da, Carbonieri de, Galgani de, Royale deki btn Korsikal haydutlar da, evrenin btn adamlar da muhbir. Olup bitenlere ramen grsnze katlmyorum. Ayaklanma olsa basnda biz bulunurduk, baskalar deil. Ne maval uyduruyorsun? Bu isle kimsenin ilgisi yok ha? imknsz. Dierlerinin bir hareketi grld m? Bu delinin dsnda yerinden kmldanan m var? Drt mubassrla sefleri Filissari'nin tfekleriyle koruduklar buradaki nbeti karakolunu ele geirmek iin en

ufak bir sey yapld m? Saint-Joseph'de ka tekne var? Sadece bir salupa. Alt yz kisi bir salupaya m binecek? O kadar da hyar deiliz artk. Sonra tymek iin adam ldrmek nasl istir? Yirmi .kisinin katn dsnsek, nereye giderlerse gitsinler, tutuklanp iade edilecekler. Komutan, adamlarnzla

birlikte ka kisiyi ldrdnz, bilmiyorum ama ldrdklerinizin susuz kisiler olduu inancndaym. Hele elimizde avucumuzdaki para esyay krmak da ne oluyor? Kzgnlnz hakl nedenlere dayanr gibi, ama unutmayn ki azllara asgari bir hayat hakk tanmadnz gn gerek bir ayaklanma patlak verir. Bu umutsuzlarn ayaklanmasdr, kollektif bir intihardr, gebermek pahasna, aynasz ve mahkmuyla gze alrz sonuna kadar kapsmay. Bay Du-tain, sizinle aka konustum; kararnz vermeden nce pelip bize danstnz iin bunu hak ettiniz. Bizi rahat brakn artk. 407 Ya bu ise bulasanlar! diyor yine Filissari. Bulasanlar da siz bulun. Bizim bir seyden haberimiz yok, bu konuda size faydamz da dokunamaz. Tekrar ediyorum, bu hikye kerizlerin bir lgnldr. Bizim ilgimiz yok. Bay Filissari, mahkmlar azllar kousuna girdiinde, yeni emre kadar kaplar kapattrn. Kapda iki mubassr bekleyecek, iskence yok, mallarn krp dkme yok. Benimle gelin. Dier aynaszlar da yanna alyor, yryp gidiyor.

Offff! Ucuz kurtulduk! Kapy kaparken Filissari bana sesleniyor: Benim gibi bir Napolyoncu bulduun iin ksmetlisin vesselam. Bir saate yakn bir sre iinde, bizim kousta kalanlarn hepsi geri dnd. On sekiz eksik var: Aynaszlar aceleyle bu on sekiz kisiyi baska binalara kapadklarn farkediyorlar. .Onlar da getirdiklerinde her seyi reniyoruz. nk son gelenlerin hepsi ise kanlar. Saint - Etienne'li bir hrsz, alak sesle bana anlatyor: Dsn Kelebek, bir tona yakn gelen kayay drt yz metre kadar ekmistik. Taslar ektiimiz yol genelllikle dz, komutann evinin asa yukar elli metre yaknnda bir kuyu var. Bu kuyu, her zaman mola yerimizdir. Hindistancevizlerinin glgesinde ve yolun tam yarsndadr. Her zamanki gibi bugn de kuyunun basnda durduk, buz gibi sudan bir kova ekip kana kana itik, birka kisi de baslarna koymak iin mendillerini slattlar, Mola on dakika kadar srdnden, bizimle gelen aynasz da kuyunun kenarna ilisti. Basndakini karp genis bir mendile alnn ve plak basn siliyordu ki, Arnaud elinde bir apayla arkadan yaklast. apay kaldrmad iin hi birimiz barp aynasz uyarmadk. Arnaud'nun

apay kaldrp tam tepesine indirmesi bir saniye bile srmedi. Kafas ikiye yarlan aynasz pik diyemeden yld kald, nne dikilen Hautin de, yere devrilirken silhn kapt. Marceau ise tabancasnn bal olduu kaysn ekti, kard. Marceau, elde tabanca, bizlere dnp: Bu bir ayaklanmadr. Bizimle olanlar pesimizden gelsin dedi. 408 Arap gardiyanlardan ne kprdayan oldu, ne baran, mahkmlardan da kimse, peslerinden gitmeye hevesli grnmedi. Arnaud, hepimize baktktan sonra: dlek alay, diye bard, erkeklik neymis gstereceiz hepinize! Arnaud, Hautin'in elinden aynaszn tfeini ald, birlikte komutann evine kostular. Marceau biraz kenara ekilmis, yaknmzda bekliyordu. Elinde byk tabancas: Kmldamayn, konusmayn, barmayn, diyordu. Hey gardiyanlar, yz koyun uzann yere. durduum yerden, olup bitenleri bastan sona izledim. Komutan'n evine girmek zere, Arnaud merdivenleri karken, evde alsan Arap, iki ocuun biri elinde,

dieri kucanda, kapy averdi, ikisi de sasrdlar, kucanda ocuk tutan Arap Arnaud'ya bir tekme att. Arnaud Arabi ldrmek istiyor. Arap da ocuu kalkan yapyordu. Ne Arabn bard vard, ne dierlerinin. Kimseden t kmyordu. Drt, bes kere, tfek, esitli ajlardan araba dorultuldu. Her keresinde de Arap, kk ocuu namluya tutuyordu. Hautin yukar kmad ve yandan, Arabn pantolonunun paasn kapt. Arap dsmek zereyken Arnaud'nun elinde tuttuu tfee doru ocuu frlatverdi. Merdivenin stnde dengesi bozulan Arnaud, ocuk, Arap ve paasna yapsan Hautin, alt alta, st ste asa yuvarlandlar. Tam o srada, nce ocuklardan, ardndan Araptan ilk lklar ykseldi. Bu lklar Arnaud ve Hautin'in kfrleri izledi. Arap ikisinden daha atik davranp yere dsen silh kapt ama, ancak sol eliyle ve namlusundan tutabiliyordu. Hautin ise Arabn bacana yeniden yapsmst. Arnaud da sa kolunu kavryarak bkt. Arap tfei on metre teye savurdu. Birlikte tfei almaa kosarlarken, kuru yapraklar toplama isini bitirip dnen ilk aynasz atese baslad. Komutan da pencerede grnd ve st ste mermi yadrmaya koyuldu. Ama Ararj vurmaktan ekiniyor

ve tfein dst yere ates ediyordu. Hautin ile Arnaud, deniz kysndaki yoldan kampa doru kamaya basladlar. Arkalarndan kursun yayordu. Sakat bacayla pek hzl kosamayan Hautin denize varmadan vuruldu. Arnaud ise, aynaszlarn 409 havuzuyla mahkmlar iin yaplmakta olann arasndan suya girdi. Oras hep kpek bal doludur, bilirsin. Arnaud'nun evresine iyiden iyiye kursun yayordu artk. nk komutanla ilk ates eden aynasza bir ncs de katlmst. Arnaud, iri bir kayann ardna gizlendi. Teslim ol! diye baryordu aynaszlar. Teslim olursan dokunmayz sana. Asla! diyordu Arnaud. Kpekbalklarna yem olmak yedir, hi olmazsa pis suratlarnz grmem.

Ve denize dalp doru kpekbalklarna yrd. Bu arada da bir kursun yemis olmal ki, durur gibi oldu. Aynaszlar atese devan ediyorlard. Yzmeden, yryerek yoluna devam etti. Kpekbalklar saldrdnda belden yukars suya girmemisti bile. Yar yarya sudan kp stne saldran bir kpekbalna yumruk attn rahata grebildik. Sonra kollarn ve bacaklarn koparmadan, sandan solundan ekistiren kpekbalklar tarafndan paraland. Bes dakika iinde yok oluvermisti. Arnaud ile kpekbalklarnn meydana getirdii kmelere aynaszlar, belki yz el ates ettiler. Srt st karaya vurduuna baklrsa, bu kadar kursunla tek kpekbal ldrld. Her yandan aynasz geldii iin, Marceau, tabancay kuyuya atmakla paay kurtarabileceini sand. Ama arap gardiyanlar kalkp sille tokat onu aynaszlara gtrdler ve isyana katldn sylediler. Elleri havada ve kan iindeydi, yine de aynaszlar onu tabanca ve tfek kursun-laryla ldrdler, ilerinden biri hzn alamad. Nam lusundan

tutup kaldrd tfeinin dipiiyle Mar-ceau'nun kafasn ezdi. Her aynasz, sarjrn bir kere Hautin'in stne bosaltt. Otuz kisiydiler, adam basna alt kursundan hesaplanrsa, canl ya da l, Hautin'i yz seksen mermiyle doldurdular. Filissari'nin ldrdkleriyle, nce Arnaud'nun pesinden gitmeye kalkp sonra vazgeen, Arap gardiyanlar tarafndan ihbar edilenlerdi. Bastan asa yaland bu da, su orta olsa bile kimse yerinden kprdamamst. Dki gnden beri herkes kousta kapal. Dse giden yok. Kapdaki nbetiler iki saatte bir deisiyor. 410 Binalarn arasnda baska nbetiler dolasyor. Bir binadan bryle konusmak yasak. Pencereye kmak yasak. Hamaklarn arasndak geitin bir ucuna gittik mi, telli kapdan avluyu grebiliyoruz. Royale'-den takviye kuvvetleri gelmis. Bir tek mahkm grnmyor. Arap gardiyanlardan da kimse yok. Herkes ier de. Zaman zaman, grltsz patrtsz, rlplak birinin, pesinde bir aynaszla hcrelerin bulunduu binaya doru gittiini gryoruz. Yan pencerelerden, aynaszlar, sk sk ieri bakyorlar. Kapnn sanda ve

solunda iki nbeti var. Nbet sralar ksa, iki saat, ama hi oturmuyor ve silhlarn omuzlarna asmyorlar; tfek sol kola yatrlms, atese hazr bekliyor. Beser kisilik kk gruplar halinde poker oynamaya karar verdik. Kalabalk ve byk oynamann sras deil, ok grlt oluyor. Kemanla Beethoven'in bir sonatn alan Marchetti, kesmek zorunda kald. Susturun su keman be, matemdeyiz. Alslmams bir gerginlik, yalnz kousta deil, btn kampta hkm sryor. Ne kahve veriliyor, ne de orba. Sabah bir somun ekmek, le sr eti, aksam sr eti. Drt kisiye bir kutu konserve et dsyor. Bir seyimizi krp dkmediklerinden, kahvemiz de var, tereya, zeytinya, un ve dier yiyeceklerimiz de. Dier kouslarda p braklmams. Kahvenin duman kenef penceresinden ttmeye baslaynca aynaszlar, atesi sndrme emri verdiler. Eski bir mahkm olan, Marsilyal ihtiyar Niston, satmak zere pisiriyordu kahveyi. Aynasza cevap verme gzpekliini gsterdi: Atesin snmesini istiyorsan, gel kendin sndr. Bunun zerine aynasz, pencereden birka el a-tes etti. Kahve bir yana gitti, ates br yana.

Niston bacana bir kursun yedi. Herkes o kadar korkmustu ki, kursuna dizeceklerini sanan mahkmlar yzkoyun yere kapanverdiler. O sra nbeti komutan Filissari'ydi. Yannda drt aynaszla, deli gibi kostu geldi. Ates eden, durumu anlatmaya koyuidu, Auverqne'li bir genti bu. Filissari ana dilinde svmeye baslad, beriki ne dediini anlamyor: Anlamyorum sizi, diyordu. 411 Hamaklarmza uzandk. Niston'un baca kanyor. beni Yaral olduumu sylemeyin, dsarda ldrebilirler. Filissari tele yaklast. Marquetti onunla Korsika dilinde konusuyor. Pisirin kahvenizi, bir daha olmaz byle sey diyor ve uzaklasyor. Niston'un talihi varms, kursun ierde deil: Kasn altndan girip bacan ortasndan kms. Yarann stnden baca balanyor, kan durunca sirkeyle sarlyor. Kelebek, k dsar. Saat aksamn sekizi, ortalk iyice kararms. Bana seslenen aynasz tanmyorum, Brtanya-! oimal. Bu saatte neden ikacakmsm? Dsarda bir isim yok.

 Komutan seni grmek istiyor. Syleyin buraya gelsin. Ben kmam. kmak istemiyorsun demek? Dstemiyorum. Dostlarm evremde halka oluyorlar. Aynasz, kapal kapnn ardndan konusuyor. Marquetti kapya doru gidiyor ve: Komutan gelmeden Kelebek kmaz, diyor.

 Kendisi istetti onu. Syleyin, buraya gelsin. Bir saat sonra, iki gen aynasz duruyor kapda. Yanlarnda, komutann evinde alsan Arap var. Komutan kurtaran ve ayaklanmann basarszla uramasn salayan Arap. Kelebek, ben Muhammet. Seni almaya geldim, komutan grsmek istiyor. Buraya gelemez. Marquetti: Kelebek, diyor, herifin tfei var. Dostlarmn arasndan kapya, yryorum. Gerektende Muhammet'in koltuunun altnda bir tfek var. Silhl bir krek mahkmu da grdk burada, bakalm daha baska neler greceiz. Gel diyor Arap, gerektiinde seni korumak zere buradaym. luiiyvi UIN v/l IGU Gel bizimle!. kyorum dsar, Muhammet yanma geiyor, iki aynasz da arkama. Kampn kapsndaki kulbenin nnden geerken. Filissari: Kelebek, diyor, herhalde benden sikyeti olamazsn. Ne ben sizden sikyetiyim, ne de azllar kousundakilerden kimse. Baskalarn biimem.

Komutann evine doru yryoruz. Evle rhtm, karpit lmbalaryla aydnlatlms ama, sk yetmiyor. Yolda Muhammet bana, bir paket Gauloises veriyor, iki karpit lmbasyla aydnlatlan salona girdiimde Royale'in komutan, yardmcs, Saint-Joseph komutan, hcrelerin bulunduu cezaevinin komutan ve SaintJoseph komutan yardmcsnn oturduunu gryorum. Dsarda, aynaszlarn^ kollad drt Arabi fark ettim, ikisi, Arnaud ile Hautin'in takmyla ise kanlardand. iste Kelebek, diyor Muhammet. Saint-Joseph komutan da: Merhaba Kelebek, diyor. Merhaba. Otur su iskemleye. Basm salondakilere evrili. Salon kaps mutfaa alyor, komutann kars ierden bana dosta bir isaret yapyor. Kelebek, diyor Royale komutan. Komutan Dutain, sizin gvenilir biri olduunuzu sylyor. Yakn dostlarndan birinin kzn kurtarmak zere denize atladnz iin cezanz baslanms. Ben sizi, her ynden ok tehlikeli tantan dosyanzdaki kaytlardan biliyorum. Bu kaytlar unutmak ve meslekdasm

Dutain'e inanmak istiyorum. Herhalde bir sorusturma komisyonu buraya gelecek ve btn mahkmlar bildiklerini syleyecekler. Sizin ve birka arkadasnzn adalardaki mahkmlar zerinde byk etkiniz olduunu biliyoruz. Syleyeceklerinizi eksiksiz yaparlar. Ayaklanma konusundaki grsnz, bir de gerek sizin kousunuz ve gerek dier kousta-kilerin su sra olayla ilgili olarak neler syleyebileceklerini renmek istiyoruz. 413 412 unu, u Dd II III I \D\jyieyebileceim bir sey yok. Onlar etkilemek de istemem. Komisyon bugnk hava gemeden gelirse, hepiniz grevinizden alnrsnz. Ne diyorsun Kelebek? Ben ve Saint-Joseph'-deki meslekdasiarm, isyann nne getik. Belki siz paay kurtarabilirsiniz, ama Royale-in nde gelen yneticileri deil. Nedenini syler misiniz! Royale komutan ve yardmcs yerlerinden kalkp tekrar oturdular. Resmen ayaklanmadan sz ederseniz toptan hap yutarsnz. Sartlarm kabul ederseniz, Filissari hari, hepinizi kurtarrm.

 Nedir sartlar? Herseyden nce, yarn sabahtan baslayarak adadaki gnlk hayat eskisine dnecek. Ancak aramzda konusursak herkesi etkileyebilir, komisyon karssnda neler syleyebileceimizi kararlastrrz. Tamam m? Peki, diyor Dutain. Ama sizi kurtarmay nereden karyorsun?. Siz Royale yneticileri, yalnz Royale'in deil, btn adalarn da yneticisi deil misiniz?. Evet. Girasolo size, adada bir isyann hazrlandn gammazlamad m? Seflerinin de Arnaud ile Fautin olacan sylemedi mi?. Aynasz atlyor: Bir de Carbonieri var.

 Hayr, yalan. Carbonieri, Marsilya'dan beri Girasolo'nun can dsmanyd. Basn derde sokmak iin onun da adn verdi Girasolo. Ama siz, byle bir isyann patlak verebileceine inanmadnz. Neden mi? Girasolo isyann hedefinin kadnlar, ocuklar, Arap gardiyanlarla aynaszlar ldrmek olduunu bildirmisti ki bu, size pek akla yakn gelmiyordu, te yandan, Royale'deki sekiz yz kisiye iki tekne, Saint-Joseph'deki alt yz kisiye de bir tekne dsyordu. Hi bir akl basnda kisi, byle bir ayaklanmaya katlmay kabul etmezdi. Bunlar nereden biliyorsun?. .Oras beni ilgilendirir, ama siz ayaklanma414 drmaya kalkarsanz btn bunlar aklanr, ispatlanr. Grlyor ki sorumluluk, isyanclar ayrmadan Saint-Joseph adasna gnderen Royale yetkililerinin. Mantkl dsnlrse verilmesi gerekli karar birini Seytan adasna, dierini Saint-Joseph'e gndermek, ncsn Royale'da alakoymakt. Bu lgnca hikyeye inanmann gln kabul ediyorum, ama sorusturma kurulu bu gerei ortaya karrsa ar cezalara arptrlrsnz. Tekrar ediyorum, yakalanmadan sz ettiiniz srece kendi basnz daha beter

belya sokarsnz. Benim sartlarm kabul ederseniz her sey dzelir. Bir, yarndan baslayarak adada hayat eski haline dnecek; iki, isyana katlmalarndan sphelenip hcreye attklarnz kacak, a-yaklanma szkonusu olmadndan su ortaklnn ortaya karlmas filn gibi gerekelerle hi biri sorguya ekilmeyecek; , Filissari hemen Royale odasna gnderilecek. Bu is, her seyden nce kendi gvenliiyle ilgili, stelik, adada ayaklanma olmadysa kisinin ldrlmesine ne sebep gsterebiliriz? Hem bu mubassr iren bir kaatildir, olay srasnda d patiams ve biz dahil, herkesi ldrmeye kalkmst. Sartlarm kabul ederseniz herkese, Arnaud, Hautin ve Marceau'nun, mmkn olduu kadar ok kisiyi temizleyerek lene kadar arpsmak iin isyan ettiklerini syletirim. Yaptklarnn nceden anlaslmas mmkn deildi. Ne su ortaklar vard, ne de srdaslar. Herkes, onlarn intihara kararl tipler olduunu biliyordu, herhalde lnceye dek mmkn olduu kadar ok adam temizlemeyi kararlastrmslard, isterseniz ben mutfaa ekileyim, aranzda rahata tartsr, cevabnz sonra bana verirsiniz. Mutfaa girip kapy kapyorum. Bayan Dutain elimi skyor, bana kahve ile konyak sunuyor. Muhammet

soruyor.: Benimle ilgili bir sey sylemedin ya? Oras komutan ilgilendirir. Eline silh verdiine gre, baslanmana alst anlaslyor. Lisette'in vaftiz anas yavasa: Royale'dakiler da aldlar boylarnn lsn, diyor. 415 ocm-muoop uc, bildii bir ayaklanma tesebbsne girisildiini kabul etmek ok kolayd onlar iin. Kelebek, her seyi duydum ve bize iyilik etmek istediinizi hemen anladm. yle Bayan Dutain. Kap aralanyor. Kelebek, ieri gel, diyor bir aynasz. Royale'in komutan bana: Oturun, diyor. Tartsma sonucu, oy birliiyle hakl olduunuza karar verdik. Ayaklanma sz konusu deil. mahkm, mmkn oiduu kadar ok insan ldrp intihar etmek niyetiyle harekete gemistir. Yarn, hayat eski hale dnecek. Bay Filissari bu gece Royale Adasna gnderildi. Durumu bizi ilgilendirir, sizden bu konuda isbirlii istemiyorum. Sznz tutacanz umarm. Bana gvenebilirsiniz. Eyvallah. Muhammet ve siz mubassr beyler, Kelebek'i kousuna gtrn. Filissari'yi de buraya aln. Bizimle Royale adasna geliyor.

Yolda Muhammet'e, kurtulmasn dilediimi sylyorum. Bana tesekkr ediyor. Ne istiyordu aynaszlar senden? Byk bir sessizlik iinde, kelimesi kelimesine, salonda geen konusmay koustakilere aktaryorum. Grslerimi kabul etmeyen, ya da herkes adna aynaszlarla yaptm anlasmay elestirmek isteyen varsa sylesin. Bir azdan, kabui ettiklerini bildiriyorlar. Bu ise baska kimsenin katlmadna inandlar m sence?. Hayr ama, yerlerinden olmamak iin inanmak zorundalar. Biz de, basmzn derde girmesini istemiyorsak, ayn yolu tutmalyz. Sabah yedide btn hcreler bosaltld, ierdekilerin says yz yirmiyi geiyordu. Kimse ise kmad ama kous kaplar ald, avlu mahkmlarla doldu. Diledikleri gibi konusuyor, sigara iiyor, gnesleniyor ya da glgede oturuyorlard. .Niston hastaneye gnderildi. Carbonieri, hcrelerin yzde sek416 seninin kapsna: isyana katlmasndan sphe ediliyor yazl kartonlar asldn sylyor. Artk beraberiz ve gerei yeni reniyoruz. Filissari bir kisiyi ldrms. Dier ikisinin canna kyan, kseye

kstrp ldreceklerini sanan ve hi olmazsa lmeden nce bir aynasz temizlemek iin baklaryla saldran mahkmlara ates aan iki gen mubassr, iste, baslangcnda basarszla urayp krek

mahkmunun esi grlmemis intiharna dnsen, gerek bir ayaklanma. Yetkililerle mahkmlar da, kisiden baskasnn bu ise bulasmad grsn benimsiyorlar. Resm bildiri de ayn seyi belirtiyor. Geriye kalyor bir efsane ya da gerek bir hikye, gerek bu iki szcn arasnda ama hangisi olduunu pek bilemiyorum. Kampta ldrlen kisiyle Hautin ve Mar-ceau'nun cenazesi syle yaplyor: lleri denize atmak iin alt kapal bir tek sandk bulunduundan aynaszlar hepsini tekneye koyup birlikte kpekbalklarna sallayveriyorlar. Buna karar verirken de, hi olmazsa bir, ikisinin ayaklarndaki arlklarla denizin dibini boylayacaklar umuluyor. Kpekbalklar o sra, dierlerini paralamakla mesgul bulunacak. Anlatlanlara baklrsa llerin hi biri dibe gidecek zaman bulamams, alacakaranlkta, beyaz kefenleri iinde danseden bu kuklalar kpekbalklarnn azlar ve kuyruklaryla hareket ediyormus. Bu dehset verici grntye dayanamayan aynaszlarla krekiler oradan hemen kamslar. Sorusturma kurulu adaya geldi, bes gn kadar SaintJ,oseph'de iki gn de Royale Adasnda kald. Bana zel

bir sey sormadlar, dierleri gibi bilgime bas vuruldu. Komutan Dutain'den her seyin yolunda gittiini reniyorum. Filissari'ye, emeklilii gelene kadar izin verilmis. Demek bir daha buraya dnmeyecek. Muhammet'in btn cezas basland. Komutan Dutain terfi etti. Her olaydan sonra bir bozguncu kar, dn de Bordeaux'lu bir mahkm: Aynaszlarn ekmeine ya srmekle bize ne kazandrdn? diye sormaz m?. Yzne dik dik baktm: Fazla bir sey olmad: kelebek 417/27 Elli, altms mahkm isyana katlmak suundan bes yl hcrede yatmayacak. Sence, bu nemli bir sonu deil mi? Neyse ki bu frtna da dindi. Aynaszlarla krek mahkmlar arasndaki sessiz anlasma, meshur sorusturma kurulunun bir sonuca varmasn engelledi. Onlar da belki, her seyin bu sekilde sonulanmasn istiyorlard. Ben, sahsen bu isten ne bir sey kazandm, ne de bir sey kaybettim. Yalnz bir ok arkadas, daha ar cezalardan kurtulduklar iin bana minnettar, stelik tas ekme isi de kaldrld. Artk byle bir angarya

yok. Taslar mandalar ekiyor, mahkmlar da yerlerine yerlestiriyor. Carbonieri frna dnd. Ben de Royale Adasna dnmenin yollarn aryorum. Gerekten de, burada atlye yok sal yapabilmek mmkn deil. Fransa'da Maresal Petain'in is basna gelmesi, mahkmlarla aynaszlar arasnda iliskileri iyice bozdu. Grevlilerin hepsi, yksek sesle: Petainci olduklarn sylyorlar. Hele bir Normandiyal aynasz var: Size bir sey syleyeyim mi Kelebek, diyor zaten ben hi bir zaman cumhuriyeti olmadm. Adalarda radyo yok, kimse dsardan haber alamyor, stelik Martinique ve Guadeloupe'da slenen Alman denizaltlarn her ynden beslediimiz syleniyor, inanlr gibi deil. Devaml tartsma kyor. Allah belsn versin, sana bir sey diyeyim mi Kelebek? Ayaklanma simdi olmal ki, adalar De Gaulle'n Franszlarna verelim. Deve Charles'in krek mahkmlarna ihtiyac m var sanyorsun? "Ne yapsn bizleri?. Canm, iyi kt, yine de iki- bin kisi varz. Czzamllar, aptallar, veremliler dizanteriye tutulanlar m? Dalga geme dostum! Bir de azllar basna saracak kadar enayi deil o herif.

 Sapasalam iki bin kisi kmaz m buradan? O baska sey. Salam olmalar, savas olabilmelerini gerektirmez. Sen savas yol kesip uruluk yapmak m sanyorsun? Yol kesip adam soymak on dakika srer; savas yllar yl bitmez, ister hoslann, 418 ister hoslanmayn ama, ben burada Fransa uruna can verecek kimse gremiyorum. Bize yaptklarndan sonra neden Fransa uruna can verecek misiz? Hakl olduumu grdnz m? Neyse ki bizim srk Charlot'nun savasa sokaca baska adamlar var. Yine de alak Almanlarn topraklarmzda olduunu ve onlarla isbirlii yapan Franszlar ktn dsnmek adam ldrtyor. Buradaki aynaszlarn topu, Petain'den yana. Kont de Berac: De Gaulle askerlerine katlrsak belki de kendimizi affettiririz, diyor. Bunun zerine garip bir sey oluyor: O ana kadar kimse, suunu affettirmekten sz etmemisken herkes, azls ve kerizi, bir umut snn parldadn gryorlar. De Gaulle'n emrine girmek iin ayaklanyor muyuz Kelebek? zr dilerim ocuklar ama, kimseye kendimi affettirmeye niyetim yok. Fransz adaleti ve tashih-i

karar messesesinin iine edeyim. Ben kendi kendimi temize karrm, devim buradan kamak, kurtulunca da toplum iinde tehlike olmadan normal bir adam gibi yasamak. Erkek olann, baska yoldan bir sey ispatlayacan pek sanmyorum. Adalar De Ga-ulle'e vermek beni hi ilgilendirmiyor, onu ilgilendirdiini de sanmyorum. Hem, byle bir seyi basarrsa-nz yukardakiler ne diyecek biliyor musunuz? Hr Fransa Kuvvetlerine yardm iin deil de, kendinizi kurtarmak iin ayaklandnz syleyecekler. Siz

kimin hakl olduunu biliyor musunuz? De Gaulle m hakl, Petain mi? Benim bir seyden haberim yok. Yalnz lkemin dsman isgaline uramas beni ok zyor. Yaknlarm, akrabalarm, kz kardeslerimi ve yeenlerimi dsnyorum. Bize hi acmayan bir toplumun basna gelenlerden tr bu kadar kendimizi zmemiz iin salak olmamz gerekiyor. Ama zlmen ok normal bir sey, nk bu aynaszlar ve Fransz adalet mekanizmas bu jandarmalar, gardiyanlar, mubassrlar Fransa deil. Ayr bir snf tepeden trnaa arpk grsl kisilerin meydana getirdii ayr bir snf, ilerinden ka, bu419 gn Almanlara usaklk etmeye hazr? Fransz polisinin vatandaslarn tutuklayp Almanlara teslim ettiine kalbm basarm, istersen bahse girerim. Neyse. Tekrar sylyorum, amac ne olursa olsun, ayaklanma isinde ben yokum. Firar olursa belki, ama nasl bir firar? Topluluklar aras ar tartsmalar yaplyor. Kimi De Gaulle'c, kimi de Petain'ci. Temelde kimsenin bir

seyden haberi yok, nk adada ne mubassrlarn radyosu var, ne de mahkmlarn. Haberler adalara urayp, biraz un, zahire ve pirin brakan gemiler tarafndan getiriliyor. Bizim iin, ok uzaktan grlen savasn anlaslmas pek g. Sylentiye gre, Saint-Laurent-du-Maroni'den, hr birlikler adna asker toplayan biri gelmis. Burada kimse bir sey bilmiyor, yalnz Almanlarn Fransa'y ele geirdiinden haberimiz var. Matrak bir olay: Royale adasna bir papaz geldi, yinden sonra vaaz verdi: Adalara saldmrlarsa, Fransa topran mubassrlarla birlikte korumanz iin hepinize silh datlacak. Szlerini aynen alyorum. Gerekten ok saf olmalyd bu papaz, bizi de pek saf keriz sanyordu herhalde. Tutuklulardan, hcrelerini savunmalarnn istendiini dsnebiliyor musunuz? Su krekte, bakalm daha nelere rastlayacaz? Bizim iin savasn baslca sonucu su: Basit gardiyandan komutana ve bas mubassra kadar aynasz saysnn iki katna kmas; bazlar Alman ya da Al-zas azyla Franszca konusan bir sr mfettisin adalarda

grevlendirilmesi; gnde drt yz gram ekmek, pek az da et verilmesi. Ksacasn sylemek gerekirse tek artan sey, basarsz bir firara verilen ceza. Byle bir suun cezas idam. nk sulamada: Fransz dsmanlarnn emrine gemek iin kat, deniyor. Drt aydr Royale'daym. Doktor Germain Gui-bert'le ok iyi dost olduk. Essiz bir kadn olan kars, yiyecek skntsndan biraz olsun kurtulmak iin benden bir sebze bahesi hazrlamam rica etti. Salata, turp, taze fasulye, domates ve patlcan diktim. Haya420 tndan pek memnun, bana yakn bir dost gibi davranyor. Bu doktor, rtbesi ne olursa olsun, aynasz eli skmams adam. Ama tanyp deer verdii baz krek mahkmlaryla tokalasmaktan ekinmiyor. zgrlme kavustuktan sonra Doktor Germain Guibert ile, Doktor Rosenberg araclyla yeniden iliski kurdum. Marsilya'da, Canebiere zerinde karsyla birlikte ekilmis bir resmini yollad bana. Fas'tan yeni dnmst, zgr ve mutlu olduumu rendiini, ok sevindiini belirtiyordu. Geride kalan bir yaraly

kurtarmaya alsrken, Hindiini'de sehit dst. Benzerine az raslanan ok iyi bir insan, kars da her ynyle ona uygun bir kadnd. 1967 ylnda Fransa'ya dndmde, karsn aramay dsndm. Sonra vazgetim. Kendisinden mektupla bir yazl ifade rica etmistim daha nce, istediimi gndermis, fakat bir daha da bana mektup yazmamst. O gnden sonra ondan haber alamadm. Birden susmasnn nedenini bilmiyorum ama, ruhumun derinliklerinde, Royale'daki yuvalarnda bana gsterdikleri yaknlktan tr onlar iin minnetlerin en byn tasyorum. Evet, birka ay sonra dnebildim Royale Adasna. 421 DOKUZUNCU DEFTER SAINT JOSEPH CARBONDERD'NIN LM DN, dostum Matthieu Carbonieri kalbine saplanan bir bakla ldrld. Bu cinayet bir sr yeni cinayeti de ardndan srkleyecek. Dusa girmis, soyunmus, ykanyordu. Surat sabunluyken yedi ba. Ykandmzda, genellikle bamz aar ve esyalarmzn altna koyarz. Dsman saydmz biri aniden yaklasrsa hemen ba kapp kendimizi korumaya hazrlanrz. Bu tedbiri almamak, Carbonieri'-nin

hayatna mal oldu. Dostumu ldren, bir ermeni pezevenk. Komutann izni ve bir dostun yardmyla, Carbonieri'nin lsn rhtma kadar indiriyorum. Olduka ar, asa doru yrrken kere mola verip soluk almam gerekiyor. Ayana ok ar bir tas balattm, ipin yerine de demir tel kullandm. Bylece kpekbalklar teli kesemiyecek, dostum da onlara yem olmadan denizin dibine inecek.

Kampana alyor, biz de iskeieye varyoruz. Saat aksamn alts. Gnes ufukta batmak zere. Filikaya biniyoruz. Herkesin tabutu, bizim krk yllk kapakl sandkta, Matthieu son uykusuna dalms. Onun iin hayat yolu, burada sona eriyor. Dleri, asln kreklere! diyor dmendeki aynasz. On dakikadan ksa srede Royale ile Saint Joseph arasnda akntlarn birbirine karst yere varyoruz. O an grtlama bir sey dmleniyor. Dz422 nelerle kpekbal kanad, drt yz metreyi bulmayan dar bir ereve iinde hzla dolanp duruyor, iste mahkm-yiyenler tam saatinde bulusma yerine geldiler. Tanr yardm etse de dostumu yakalamasalar. Krekler kaldrld. Carbonieri ile vedalasyoruz. Sandk havalanyor. Un torbalarna sarlan Matthieu'nn ls, koca bir kayann da arlyla denize dsveriyor. Korkun bir sey! Suya deip kaybolduunu sandm bir sra yedi, sekiz, yirmi ve belki daha fazla kpekbalnn stnde havalanveriyor. Filika uzaklasmadan Carbonieri'yi rten un torbalar paralanyor,

o an anlaslmaz bir sey oluyor. Matthieu, iki- saniyeden fazla ayakta duruyor. Sa kolunun yars gitmis bile. Gvdesinin belden yukars suyun stnde, doru filikaya geliyor, sonra daha gl bir anafora kaplp kayboluyor. Kpekbalklar filikamzn altndan geerken teknenin dibine dokunuyorlar, adamn biri dengesini yitirip denize dsme tehlikesi atlatyor. Aynaszlar dahil herkes tas kesiliyor. Hayatmda ilk kez lmek istiyorum. Bu cehennemin iinde kaynayp gitmek zere kendimi kpekbalklarna atyordum az kalsn. Ar ar, iskeleden kampa kyordum. Yanmda kimse yok, sedyeyi srtladm, Brutus'un Danton'a daldrd dzle varyorum. Mola veriyor ve yere kyorum. Saat aksamn yedisi ama hava karanlk. Ufukta kaybolan gnesin uzantlar batda birka bulutu aydnlatyor. Geri kalan yerler kapkara, adann feneri arada bir karanl delip geiyor. ok zgnm. Allah belsn versin! Bir cenaze grmek istedin, stelik dostunun cenazesini, iste grdn, hem ok yakndan grdn. Kampana sesi ve geri kalan numaralaryla! Memnun musun? Hastalk lsne vararak merakn giderdin mi? Simdi sra, dostumu ldren herifi temizlemeye geldi. Ne zaman m? Bu gece. Neden bu gece? Henz ok

erken, herifiolu tetikte bekliyordur. Gruplar on kisilik. Benden atik davranmalarna, Carboni423 eri'nin ardndan beni de temizlemelerine frsat vermemeliydim. Bakalm, ka kisiye gvenebilirim bu iste? Benimle birlikte bes kisiye. Tamam. Herifi temizledikten sonra, aresini bulursam Seytan adasna gitmek en iyisi. Orada ne saln gerei var, ne hazrln, iki uvala hindistancevizi doldurdum mu, alrm denize. Kyya nispeten yakn, dmdz yol almak sartyla krk kilometre. Dalgalar, rzgr ve sularn ykselmesini hesaba katarak bu uzaklk yz yirmi kilometreye kar... Dayanma meselesi. Glym, denizde, uvallarn stnde iki gn kalrm herhalde. Sedyeyi srtlayp kampa doru yryorum. Kapya vardmda hi grlmemis bir sey oluyor, stm aranyor. Hi yapmazlard bunu. Bas mubassrn ta kendisi alyor bam. Beni ldrtmek mi istiyorsunuz? Neden aldnz bam? Bunu yapmakla beni lme gnderdiinizden haberiniz var m? ldrlrsem su sizindir! Ne aynaszlardan cevap veren var, ne de Arap gardiyanlardan. Kap alyor, kousa giriyorum: Yahu burada gz gz grmyor, neden lmba bire

indi? Kelebek, buraya gel. Grandet kolumdan ekiyor. Kous pek grltl deil, nemli bir sey olaca ya da olup bittii anlaslyor. Bam yok. Kapda aldlar. Bu gece ihtiyacn olmayacak. Neden? Ermeniyle dostu kenefte. Ne isleri var orada. Dkisi de ld. Kim ldrd? Ben. Amma da abuk davranmssn. Ya dierleri? Drd yerlerinde bekliyor. Paulo, yerlerinden kmldamayp isin burada kesilip kesilmemesine karar vermek zere seni bekleyeceklerine erkek sz verdi. Al benimkini. Ben burada bekliyorum, git konus onlarla. (Onlara doru yryorum. Gzlerim clz sa 424 alst simdi. Farkedebiliyorum onlar. Drd de hamaklarnn nnde, birbirlerine yapsms bekliyorlar. Paulo, benimle konusmak m istiyorsun? Evet.

Arada bir buuk metre kadar bir uzaklk brakyorum. Bam ak ve sol kolumun iinde, sap ise avcuma oturmus. Dostunun cnn yeterince alndn sylemek istiyordum. Sen en iyi dostunu yitirdin, biz de iki arkadasmz. Bana kalrsa, bu isi burada kesmek gerekiyor. Ne dersin? Paulo, teklifini dikkate alacam. Kabul edersen simdilik yapabileceimiz sey, sekiz gn sreyle birbirimize ilismemek. Sekiz gnn sonunda br sey dsnrz. Kabul m? Kabul. Geri dnyorum. Ermeniyle Kaygsz'n lmnden sonra Matthieu'nn intikamn alnms sayyorlar. Hayr, diyor Galgani, Grandet susuyor, Jean Castelli ile Louis Gravon anlasmaya raz. Sen ne diyorsun Kelebek? Bir kere Matthieu'y ldren kim? Ermeni deil mi? Tamam. Bir sey teklif ettim. Sekiz gn sreyle ne bizden, ne de onlardan kimsenin kprdam-yacana sz verdik. Matthieu'nn cn almak istemiyor musun? diye soruyor Galgani. Adam, Matthieu'nn c alnd, ona karslk iki kisi ldrld. Neden geri kalanlar temizlemeli?

 Ermeni'nin Matthie'y ldreceinden haberleri var myd? Btn mesle bunu renmekte. Dyi geceler, kusuruma bakmayn. Biraz uyumaya alsacam. Uyumasam bile yalnz kalmaya ihtiyacm var, hamaa uzanyorum. stmde gezinen ve ba ekip alan eli hissediyorum. Bir ses karanlkta hafife fsldyor: Uyuyabilirsen rahat rahat uyu Kelebek. Biz srayla nbet tutacaz. Dostumun bu ani, pisi pisine lmnn aslnda nemli bir nedeni de yok. Gece, kumar srasnda, yz yetmis franklk bir pot demek zorunda brakt iin 425 Ermeni Matthieu'y ldrms. Otuz-krk oyuncu nnde paray vermek zorunda braklnca, alaltldn sanms salak. Matthieu ile Grandet arasnda kald iin syleneni yapmak zorunda kalms. Bunun zerine de, evre de esine az raslanan, temiz ve gllgssz servenci tipi Carbonieri'yi alaka vurmus. Bu cinayet bana ok dokundu, tek tesellim, kaatillerin, cinayetin stnden birka saat gemeden vurulmas. Kk bir teselli tabi.

Kendilerini koruma frsat mobile vermeden bir eskrim sampiyonuna yarasan hzla, Grandet kaplan gibi atlp ikisinin de boynunu uurmus. Yattklar yer kandan geilmiyordur herhalde. Aptal gibi: Onlar kim kenefe kadar srkledi acaba? diyorum kendi kendime. Ama kimseye soru soracak halim yok. Gzlerim apal, kzl ve efltun renkler saarak batan ve snlaryla Dante'ye uygun bir grnty, dostumu paylasan kpekbalklarn aydnlatan gnesi gryorum... Sa kolunun yars kopuk, filikaya doru yryen o gvde!.. Demek kampanann kpekbalklarn. ard ve itolu itlerin de, kampana aldnda kendilerine yiyecek kacan bildikleri doru. Dznelerle kanadn denizaltlar gibi evremizde dolandklarn grr gibiyim. Saylar yz geiyordu... Dostum iin her sey bitmisti: Kokusmusluk, rmslk yolu, zerine dseni sonuna kadar yapmst. Krk yasnda, bir hi yznden bakla ldrlmek! Zavall dostum. Ben daha fazia dayanamyorum. Hayr hayr, hayr. Kpekbalklar beni mideye indirsin ama zgrlme kavusmak iin abalarken, un

torbasndan kefene sarnmadan tassz ve ipsiz. Seyircisiz, mahkmsuz, gardiyansz. Kampanasz. Kpekbalklar tarafndan paralanarak can vereceksem beni canl canl, karaya varmak iin her trl glkle bousurken paralasnlar. Bitti bu is, bitti artk. Uzun uzadya hazrlanms firar yok. Seytan Adas, iki uval hindistancevizi, Tanr'nn yardmyla denize alp ver elini kara. Hem bu bir dayanma meselesi, baska sey deil ki. Krk sekiz saat mi srer, yoksa altms saat mi? Deniz suyunun iinde bu kadar uzun sre kalmak, hindistancevizi uvallar zerinde iyice gerdiim bacak kaslarm uyusturup bir sre sonra bacaklarm hareketsiz brakmaz m? Seytan'a nakletmenin yolunu bulursam deneme yapacam, ilk is Royale'dan kp Seytan'a gemek. Orada gereini dsnrz. Uyuyor musun Kelebek? Hayr. Biraz kahve ister misin? Sen bilirsin. Bir fincan kahve ile yeni yakt Gauloise sigarasn uzatyor Grandet, hamamda ouruyorum. Saat ka? Bir. Nbeti on ikide aldm, senin durmadan dnenip durduunu grnce uyumadn anladm. Haklsn. Matthieu'nn lm beni ok zd, ama kpekbalklarna atlmas daha da fazla

sarst. Korkun bir seydi dostum. Anlatma Kelebek, nasl olduunu dsnebiliyorum. Gitmeyecektin.

 Kampana hikyesini uydurma sanyordum. Hem tas demir telle balaynca, kpekbalklarnn onu suyun iinde yakalayacaklarn hi aklma getiremedim. Zavall Matthieu, hayatm boyunca bu korkun grnt gzlerimin nnden gitmeyecek. Ya sen, Ermeni'yle Kaygsz' nasl bu kadar abuk haklayabildin? Dostumuzu ldrdklerini duyduumda adann br ucunda, mezbahaya demir kap yapmakla mesguldm. Saat on ikiyi biraz geiyordu. Kampa kacak yerde, kilidi onarmak bahanesiyle atlyeye uradm. Bir metre boyunda bir tpn iine, iki az da keskin bir bak yerlestirdim. Elimde tple saat beste kampa dndm. Aynasz ne olduunu sordu, hamamn bir tahtas krld, dedim, yerine bu gecelik emdekini kullanacam. Kousa girdiimde hava da aydnlkt, tp dusta braktm, itimadan nce gittim, aldm. Hava kararmaya baslyordu. Dostlarm evreme toplayp ba orackta tpn azi-na yerlestirdim. Ermeni'yle Kaygsz hamaklarnn onunde dikiliyorlard. Paulo da biraz gerideydi. Biliyorsun, Jean Castelli ile Louis Gravon yrekli adam426 427

lar ama yaslar eni konu ilerledi. Byle bir atsmada is grecek eviklikten ikisi de yoksun. Bu ise bulasman istemediimden, sen gelmeden harekete gemeyi dsndm. Sicilin olduka bozuk, enselendin mi giyotine gidebilirdin. Jean kousun bir ucuna gidip lmbalardan birini sndrd, Grapon da br utakini. Ortadaki gaz lmbasnn dsnda kous iyice karard. Dega'dan aldm byk bir cep feneri vard. Jean nden yrd, ben arkasndan. Onlarn yaknna geldiimizde kolunu kaldrd ve lmbalar stlerine tuttu, gz kamasan Ermeni sol kolunu yukar kaldrd, elimdeki mzrakla grtlan kesecek zaman buldum. Kaygsz'n da gzleri kamasmst, ban ekti ama bosa sallad. Mzram yle byk bir hsla savurdum ki, boynunun bir yanndan girdi br yanndan kt: Paulo kendini yzkoyun yere att ve hamaklarn altndan srnerek kat. Jean, lmbay sndrdnden hamaklarn altnda Paulo'y kovalamaktan vazgetim. Bu yzden kurtard hayatn. lleri kim kenefe gtrd? Bilmiyorum, herhalde arkadaslar. Karnlarn yarp para dolu tpleri de almslardr. Ortalk kan iinde kalmstr yahu.

 Ne diyorsun! Grtlaklar kesildiinden neredeyse btn kanlar bosald. Mzra hazrlarken cep-feneri numaras aklma geldi. Atlyedeki aynaszlardan biri, fenerinin pilini deistiriyordu. Hemen aklma takld. Dega'ya haber yolladm ve bana bir cep feneri bulmasn bildirdim, stmz arayabilirlerdi. Onun iinde de fenerle bak, olaydan sonra, bir Arap gardiyan araclyla Dega'ya ulastrld. Dolaysyla o ynden korkumuz yok. Benim de iim rahat. Arkadasmz, yz sabunluyken ldrdler, ben de gzlerini kamastrp geberttim onlar, desmis olduk. Ne dersin? Dyi yaptn, arkadasmzn cn bu kadar abuk aldn ve beni bu isin dsnda tutmay akl ettiin iin sana nasl tesekkr edeceimi bilemiyorum. Artk konusmayalm bunu. Ben grevimi yaptm: O kadar ac ektin, kurtulmak iin o kadar alstn ki bu isi benim srtlamam gerekiyordu. 428 Saol Grandet. Evet, eskisinden ok istiyorum kamay. Onun iin, bu isin burada kapanmasnda bana yardmc ol. Dorusu, Ermeni'nin cinayeti islemeden arkadaslarna haber vereceini hi sanmyorum. Paulo bu kadar alaka bir cinayeti kabul etmezdi. Sonularn nceden kestirebilirdi.

 Ben de senin gibi dsnyorum. Yalnz Gal-gani hepsini sulu buluyor. Bakalm, sabah altda ne olacak. Dse kmayacam. Hasta numaras yapp olaylarn gelisimini izlemek istiyorum. Saat bes. Kous grevlisi yanmza yaklasyor: ocuklar, nbetiyi araym m dersiniz? Kenefte iki l buldum. Yetmis yaslarndaki bu eski mahkm, iki kisinin ldrld aksamn alt buuundan beri bir sey duymadn belirtmek istiyordu. Kous da kan iinde olmal. Kenefe giden, kanlara basp saa sola yaymstr herhalde. Grandet de ihtiyar kadar numarac. Ne, diyor, kenefte iki les mi var? Ne zaman ldrmsler? Kimbilir, diyor ihtiyar. Ben aksam altdan beri uyuyorum. Az nce isemee gittiimde ayam kayd, yzst kaygan bir seyin iine kapaklandm. akmam yaknca kan olduunu grdm. Kenefte de lleri buldum. ar da baksnlar icabna. Nbetiler! Hey nbetiler! Ne bryorsun ihtiyar kz? Kousta yangn m kt?

 Hayr sef, aptesanede iki l var. Ne yapaym yani? Dirilteyim mi lleri? Saat besi eyrek geiyor* altda bakarz. Yaklastrma kimseyi kenefe. Mmkn deil. Az sonra herkes kalkacak, kimi byk aptesini yapmak isteyecek, kimi de kn.

 Dorusun, bekle sefle bir konusaym. aynasz, bir bas mubassr, yanlarna iki kisi daha alp geldiler, ieri gireceklerini sanyorduk, kapnn dsnda beklediler. 429 Aptesanede iki l m var dedin? Evet sef. Saat katan beri? Bilmem, az nce gittiimde buldum. lenler kim? Bilmiyorum. yleyse ben sana syleyeyim ihtiyar domuz, biri Ermeni. Git de bak istersen. Doru, biri Ermeni, br de Kaygsz. Bekleyin bakalm itima olsun. Uzaklas-yorlar. Saat alt, ilk kampana alyor. Kap alyor. Dki kahveci hamaklar dolasyor, arkalarndan ekmek datanlar geliyor. Alt buuk, ikinci kampana. Gnes dodu, hamaklarn arasndaki geit kenefe gidip gelenlerin kanl ayak izleriyle dolu. Dki komutan grnyor. Ortalk iyiden iyiye aydnlk. Yanlarnda doktorla sekiz mubassr var. Herkes soyunsun, hamaklarn nnde hazr ol! Mezbaha gibi buras, her yer kan iinde yahu!

Komutann yardmcs herkesten nce kenefe dalyor. Dsar ktnda yz bembeyaz. Boazlanmslar. Tabi kimse bir sey duymams ve grmemistir. Byk bir sessizlik. Bana bak ihtiyar, sen bu kousun sorumlususun, adamlarn ikisi de l. Doktor, bunlar asa yukar ne zaman lms acaba? Saat sekizle on arasnda. Ve lleri ancak sabahn besinde buluyorsun ha? Efendim, kulaklarm ar isitir, gzlerim pek grmez, stelik yetmis yasndaym, bunun krk yln da krekte geirdim. Anlarsnz ya, ok uyurum ben. Aksamn altsnda dalmsm, saat beste isim gelince uyandm. Bu bile iyi, nk kampanayla g ay-lrm. Haklsn, diyor komutan alayl alayl, bu bile iyi. Bizim iin de iyi ya, komutan, mubassrlar ve mahkmuyla hepimiz btn gece rahat rahat uyuduk. Sedyeciler, lleri kaldrp gtrn. Doktor, 430 otopsi yapmanz istiyorum. Siz de, rlplak kn avluya, tek sra halinde. Teker teker doktorla komutann nnden geiyoruz. Herkesin vcudu inceden inceye gzden geiriliyor. Kimsede yara yok, bir ounun stne basna kan srams. Kenefe gittikleri sra kanlara bastklarn sylyorlar. Grandet, Galgani ve ben, dierlerinden ok daha byk bir dikkatle gzden gei-riliyoruz.

 Kelebek, yerin neresi? Btn esyalarm karstrlyor. Ya ban? Bam aksam yedide, kapda bekleyen mubassr ald. Doru, diyor aynasz, ldrleceini syleyerek kyameti kopard. Grandet, bu bak sizin mi? Yattm yerde olduuna gre benim demektir. Prl prl, lekesiz bak dikkatle inceleniyor. Doktor keneften dnyor ve: iki az da keskin bir bakla boazlanmslar, diyor. Ayakta ldrlmsler. Akl alr gibi deil. Bir krek mahkmu kendini korumadan, tavsan gibi gebermez. isin iinde bir de yaral olmal. Gzlerinizle grdnz doktor, kimsede syrk bile yok. len iki kisi tehlikeli adamlar myd? ok tehlikeli doktor. Dn sabah dokuzda dusta ldrlen Carbonieri'nin kaatili herhalde Ermeniydi. * Sorusturma bitti, diyor komutan. Yine de Grandet'nin ban alakoyun. Hastalarn dsnda herkes is basna. Kelebek, hasta msnz? Evet komutanm. Dostunuzun cn almak iin vakit kaybetmediniz. Yutmadm, biliyorsunuz. Ne yazk ki, elimde delil

yok, bulamyacamzdan da eminim. Bir kere daha soruyorum: Syleyecek seyiniz var m? Bu ifte cinayeti aydnlatabilecek durumda olannz karsa buradan kurtulup karaya gnderilecektir, sz veriyorum. Sessizlik bozulmuyor. Ermeni'nin btn dostlar hasta numarasnda. 431 Bunu gren Galgani, Grandet, Jean Castelli ve Louis Gravon da, son anda adlarn listeye yazdlar. Koustaki yz yirmi kisi kt. Besimizle Ermeni'nin drt arkadas, saati, basna bir de temizlik derdi

kt iin homurdanp duran kous grevlisiyle aralarnda, yarma Sylvain dediimiz Alzasl bir bknn da bulunduu iki, kisi kald. Yarma Sylvain kousta tek basna yatyor, herkes dostu. Az raslanan bir is basarp yirmi yla buraya gnderilmis, ok sayg gren bir eylem adam. Tek basna, Paris-Brksel ekspresinin posta vagonuna saldrms, iki nbetiyi bayltms ve para dolu antalar asaya atms, su ortaklar da torbalar kapp gtrmsler, neseli mangr kaldrms. Sylvain, iki grubun kselerinde fsldasp durduunu grp geceki anlasmay da bilmediinden sze karsmak gereini duyuyor: Umarm ki, silhsrler gibi karslkl geip atsmazsnz. Bugnlk bir sey yok, diyor Galgani, daha sonra. Paulo atlyor: Neden daha sonra, bugnk isini yarna brakma demisler. Ama ben, karslkl boazlasmann gereini gremiyorum. Ne dersin Kelebek? Size tek soru: Ermeni'nin yapaca isten haberiniz var myd? Kelebek, serefsizim bir seyden haberimiz yoktu. Aka syliyeyim mi, Ermeni lmeseydi durumu nasl kabullenirdim, bilmiyorum.

 yleyse bu isi neden burada kesmeyelim? diyor Grandet. Biz razyz. Tokalasalm ve bir daha da bu zc olayn lfn etmiyelim. Kabul. Ben tanm, diyor Sylvain. Anlastnza sevindim. Bu is burada biter. Aksam altda kampana alyor. Sesi dinledike, nceki gnk grnty gzmn nne getirmekten kendimi alamyorum. Filikann nnde yar beline kadar suyun stnde duran dostum karsmda. Grnt ylesine etkileyici ki, Ermeniyle Kaygsz'432 in Dile, KUfJtJMJaiMciM laaucu uu jcmuc auurv lenmelerini istemiyorum. Galgani azn amyor. Carbonieri'nin lsnn basna geleni biliyor. Hamann iki yanndan sarkan bacaklarn sallayarak uzaklara dalyor. Grandet daha dnmedi. Kampana sesi kesileli on dakika oluyor, derken Galgani bana hi bakmadan, bacaklarn sallayp alak sesle: Matthieu'y yiyen kpekbalnn Ermeniden bir lokma bile yutmamasn diliyorum, diyor. Hayatta kanl bakl olup kpekbal-nn

midesinde bulusmalar ok ac olur. Bu soylu ve candan dostun lm benim iin gerekten byk bosluk. Royale'dan ayrlp mmkn olduu kadar abuk harekete gemem en iyisi. Her gn, kendi kendime hep ayn seyi tekrarlyorum. lgnca bir kas Savas iindeyiz, kap yakalananlara verilen cezalar arttrld. Kaarsak yakalanmann hi sras deil Salvidia. Ne dersin? Firar halinde verilen cezalan bildiren afisi tekrar okuduktan sonra, Gyan'a birlikte geldiim altn tpl Dtalyan dostumla konusuyoruz. lm cezasna arptracaklar diye korkup kamaktan vazgeecek deilim ya. Sen ne dsnyorsun?. Kelebek, artk dayanamyor ve kamak istiyorum. Ne olursa olsun. Akl hastanesinde hastabak-clk istedim. Hastanenin kilerinde iki yz yirmi beser litrelik iki f bulunduunu biliyorum, bu flar bir sal yapmamz salar. Biri zeytinya dolu, dieri sirke. Ayrlmayacak sekilde birbirlerine balarsak byk bir ihtimalle karaya varabiliriz sanyorum. A-kl hastanesini evreleyen duvarlarn ds yznde nbeti yok. ierde de bir hastabakc mubassr, mahkmlarn yardmyla delilere gz kulak oluyor. Neden sen de

benimle, oraya gelmiyesin? Hastabakc olarak m? imknsz Kelebek. Sana akl hastanesinde asla is vermiyeceklerini biliyorsun. Kamptan uzak olusu, kama kolayl salays oraya gnderilmemen kelebek 433/28 llUUemei. sahici ucuus uaaoya 11 ao ianeye kaldrlabilirsin. ok g Salvidia. Bir doktor sana deli damgasn bast m aklna esen her seyi yapmana hak tanms olur. Gerekten de hi bir hareketinden sorumlu tutulamazsn. Bunu kabul edip teshisinin altna imzasn atacak doktorun ne byk sorumluluk yklendiini dsnebiliyor musun? Bir mahkm, bir aynasz, bir aynasz kars ya da ocuu ldrebilirsin. Kaabilir, dilediin suu isleyebilirsin, kanun

islemez sana. Yapabilecekleri en kt sey rlplak soyup deli gmlei giydirerek ses geirmez bir hcreye tkmaktr. Bu rejimi de belirli bir zaman srdrebilirler, zamanla tedaviyi hafifletmek zorunda kalacaklardr. Sonu: Kamak dahil ok ar bir sua karslk, hi yemezsin. Kelebek, sana gveniyorum, seninle kamak istiyorum. Deli numaras yaparak benim yaknmda bulunmak iin elinden geleni yap. Hastabakclk grevimde sana yardmm dokunur, en g anlarnda rahatlaman salarm. Hasta olmayp tehlikeli yaratklar arasna dsmenin zorluunu da dsnebiliyorum. Sen hastanedeki isine basla Romeo. Ben meseleyi iyiden iyiye inceleyecek ve deliliin ilk belirtileri konusunda bilgi alp doktoru uyutabilme-nin yollarn arayacam. Doktorun beni sorumsuzlar snfna sokmas, kt bir fikir deil. Konuyu dikkatle incelemeye baslyorum. Yalnz, bura kitaplnda delilikle ilgili tek eser yok. Frsat bulduka, belirli srelerle akl hastanesine girip kms adamlarla konusuyorum. Yavas yavas, konuyla ilgili bir fikir edinebiliyorum: 1 Delilerin hepsinin kk beyninde mthis arlar olur; 2 Sk sk kulaklar uuldar;

3 ok sinirli olduklarndan, uzun sre ayn sekilde yatamazlar. Bir sinir gerilimiyle uyanrlar, gvdelerinin her yan ac verecek sekilde gerilmistir. Kafasna kafasna vurmadan, bu belirtileri doktora gstermeliyim. Deliliim hastaneye yatmam gerektirecek kadar olmal, siddetli tedavileri, deli gm434 ieini, daya, yiyecein azaltlmasn, bromr inelerini, souk ya da scak banyolar gerektirecek kadar deil. Oyunu iyi oynarsam doktoru uyutabilirim. Benden yana isleyen tek sey var: Neden, hangi sebeple deli numaras yapaym? Doktor, bu soruya hi bir mantkl cevap bulamadndan partiyi kazanmam mmkn. Benim iin baska kar yol kalmad. Seytan Adasna gndermediler. Dostum Matt-hieu'nn lmnden bu yana kamp beni bouyor. Teredddn can cehenneme! Kararm verdim. Pazartesi gn doktora kacam. Hayr, baska biri hastalm doktora bildirmeli. Bu isi baska birinin yapmas ve kendisinin gvenilir olmas sart. Kousta, iki, garip dmen evireceim. Kous grevlisi nbetiye syleyecek, o da hasta listesine adm kaydedecek.

 gndr uyumuyor, ykanmyor, tras olmuyorum. Her gece birka kere kendi kendimi tatmin ediyor, ok az da yemek yiyorum. Dn yanmdakine, basucumda duran resmi neden kaldrdn sordum. Tabi byle bir resim yoktu. Hi bir seyime dokunmadna yemin billh etti. Ama korktu ve yerini deistirdi. Mahkmlara datlan orba, ou kere birka dakika teknenin iinde bekler. Tekneye yaklastm ve herkesin gz nnde iine isedim. Buz gibi bir hava esti ortalkta, ama suratm herkesi etkilemis olmal ki azn aan olmad. Yalnz Grandet: Kelebek bunu neden yaptn? diye soruyor. Tuzlamay unutmuslar da ondan. Fazla beklemeden gidip sahanm alyor ve orba koymas iin kous grevlisine uzatyorum. Byk bir sessizlik iinde, herkes orbay iisimi izliyor, Bu iki olay, hi istemediim halde, sabah sabah doktorun karssna kmama yetiyor. Ne haber doktor aa, iyi misin ha? Sorumu iki kere tekrarlyorum. Doktor, saskn saskn yzme bakyor. Bakslarm yznden hi ayrmyorum. iyiyim, diyor doktor. Ya sen, hasta msn? Yoooo. Neden geldin buraya? 435

 Hi, hasta olduumuzu sylediler de. Doru olmadn grdme sevindim. Eyvallah. Bekle biraz Kelebek. Otur karsma. Yzme bak. Kk bir sk saan lmbayla doktor, gzlerimi inceliyor, Umduunu bulamadn m doktor. Isn pek gl deil ama, yine de anladn deil mi? Syle grdn m onlar? Neleri? Enayilik etme, doktor musun baytar msn sen? Gizlenmeden nce onlar grecek zaman bulamadm deme, belki de sylemek istemiyor ya da beni avanan teki sanyorsun. Gzlerim yorgunluktan akmak akmak. Ykanmams, trasl grnsm de ise yaryor. Aynaszlar bylenmis gibi dinliyorlar, ama onlarn ise karsmasn gerektirecek bir sey yapmyorum. Oyunuma gelen doktor beni kskrtmamak iin sakin sakin yerinden kalkyor ve elini omuzuma koyuyor. Ben hep cturuyorum. Evet, sana sylemek istemiyordum ama, grecek zaman buldum. Yalan sylyorsun doktor, smrge soukkanllyla yalan sylyorsun. nk hi bir sey grmedin!

Aradn sandm sey, sol gzmdek; kara noktayd. Boslua baktmda ya da kitap okurken

gryorum o noktalar. Ama aynay alp gzme baktmda hi belli olmuyor. Ben aynay kapar kapmaz, onlar da hemen bir kseye gizleniveriyorlar. Hemen hastaneye yatrn, diyor doktor. Kampa hi dnmesin. Kelebek, hasta deilim diyorsun bana. Belki dorudur ama, ben seni ok yorgun buluyorum. Dinlenmem iin birka gn hastaneye yatracam, ister misin?. Olur. Hastane de, kamp da ayn sey. ilk adm atld. Yarm saat sonra kendimi hastanede iyi aydnlatlms bir oda ve bembeyaz arsafl bir yatakta buluyorum. Kapda bir yaz: Msahede altnda. Yavas yavas, kendi kendimi isleyerek deliye dnyorum. Azm bzp alt dudam srmak tehlikeli bir oyun. Bir ayna parasnda, uzun u-zun yapmaya alstm bu hareketi, istemeden tek436 rarladm da oluyor. Bu oyunu uzun sre oynamak doru deil azizim. Kendini devaml dengesiz hissedersen, tehlike belirir, sonunda bir kalnts bile olur. Ama hedefe yarmak iin, oyunu sonuna kadar oynamalym. Hastaneye yatmak, sorumsuz damgas yemek, sonra da arkadasmla birlikte kamak.

Kamak! Bu tlsml szle kendimden geiyorum. Flarn stne oturmus, italyan dostumla karaya doru yol aldm grr gibiyim. Doktor her gn bana uruyor. Uzun uzun beni muayene ediyor, hem terbiyeli ve dosta konusuyoruz. Kafas karst ama pek emin deil daha. ilk belirti saylan boyun arlarndan sz etmenin sras geldi. Naslsn Kelebek? Dyi uyudun mu? Saol doktor, pek fena saylmam. Bana verdiiniz Match dergisine tesekkr ederim. Ama uykuya gelince is deisiyor. Odamn arkasnda bir tulumba var herhalde; kimbilir ne suluyorlar, tulumba kolunun btn gece kard ses ense kkme vuruyor ve iimde yanklanyor sanki. Btn gece ayn seyi duymak dayanlr gibi deil. Onun iin, hcremi deistirseniz iyi olur. Doktor hemen hastabakcya dnp mrldanyor: Tulumba var m? Adam, yok dercesine basn sallyor. Odasn deistirin. Nereye gitmek istiyorsun? Tulumbann mmkn olduu kadar uzana koridorun br ucuna. Saol doktor. Kap kapanyor, hcremde yalnz kalyorum. Belli belirsiz bir tkrt oluyor, kapdaki delikten

gzetleniyorum. Herhalde doktor olacak, koridorda uzaklasan ayak seslerini duymadm. Hemen yumruumu, hayal tulumbay gizleyen duvara doru sallyor ve sesimi pek ykseltmeden: Dur, dur, Allann bels! Sulayacan kadar sulamadn m, bahvan bozuntusu? Sonra basm yastn altna gizleyip uzanyorum. Delii kapyan kapan sesini duymadm ama uzaklasan ayak sesleri kulama geldi. Sandm gi437 bi, doktor tarafndan gzetleniyordum demek. leden sonra hcremi deistirdiler. Bu sabah onlar epey etkilemis olmalym, koridorun br ucuna kadar gtrmek iin yanma iki aynaszla iki grevli mahkm takyorlar. Ne onlar benimle konusuyor, ne ben onlarla. Ses karmadan, peslerinden gidiyorum, iki gn sonra ikinci belirti: Kulak uuldamas. Dyi misin Kelebek? Yolladm dergiyi okudun mu? Hayr, okumadm, btn gn ve gecenin byk bir blmn kulamda yuva yapan sivrisinek ya da sinei ldrmek iin urasmakla geirdim. Kulamn dibine kadar pamuk sokuyorum. Kanat sesleri kesilmiyor: vz vz da vz vz... Hem vzlt devaml, hem de mthis gdklanyorum, insan sonunda ok

sinirleniyor doktor. Ne dersin? Sinekleri belki boamamsmdr, stlerine su dkp ldrelim mi? Dudak tikim durmak bilmiyor, doktorun bu devaml hareketi de kaydettiini gryorum. Elimi tutuyor ve gzlerimin iine bakyor, zgn ve epey saskn olduunu farkediyorum. Evet dostum, su dkp ldreceiz. Chatai kula ykansn. Her sabah ayn sahneler, esitli deisikliklerle uygulanyor ama, doktor beni, henz akl hastanesine gnderme niyetinde deil. Chatai, bromr inesi yaparken beni uyaryor: Simdilik durum iyi. Doktor inanms gibi, ama seni akl hastanesine gndermesi uzun srecek. abuk karar vermesini istiyorsan tehlikeli olabileceini gster. Doktor, yannda grevli hastabakclar ve Chatai kapy ayor, beni selmlyor: iyi misin Kelebek? Kes palavray doktor. Grnsm gerekten saldrgan. iyi olmadm biliyorsun. Bana iskence eden herifin suorta hanginiz, merak ediyorum dorusu. Kim iskence ediyor? Nasl? Ne zamanlar? Bak, Doktor d'Arsonval'in alsmalarn bilir misin? 438 Evet, sanrm...

 esitli dalgalarla elektrik akm verebilen bir ara yaptn da biliyorsun. Ara, kaln barsak lserine yakalanan bir hastann evresindeki havay iyonize etmekte kullanlr. Bu arala elektrik akm verilir. Dsn ki can dsmanlarmdan biri, Cayennedeki hastaneden byle bir ara alms. Rahat rahat uyuduum sra dmeye basyor, elektrik akm gbeim ve kalalarma yaylveriyor. Birden kaskat kesilip yatakta, en az on santim sryorum. Byle olunca, nasl dayanabilir ve uyuyabilirim? Bu gece durmak dinlenmek bilmedi. Tam gzm kapamak zereyken, gm, elektrik akm geliyor. Bosalan bir yay gibi byk gvdem geriliveriyor. Dayanamyorum artk doktor! Syle herkese, dsmanmla isbirlii yapan yakalarsam orackta temizliyeceim. Silhm yok ama ellerimle boazn skacak kadar gcm var daha. Anlyana sivrisinek saz! Hem her sabah, iki yzl sorular sormaktan da vazge. Tekrar ediyorum doktor, kes palavray!. Olay rnlerini verdi. Chatai, doktorun aynaszlara dikkat etmek gerektiini sylediinden bahsediyor, iki, kisi bir araya gelmeden kapm ams. Birinin kendisine ktlk ettiini kafasna takms, diyor doktor, en ksa zamanda akl hastanesine gndermeliyiz. Chatai, deli gmlei giymemi nlemek iin: Yanma bir kisi takarsanz, sanrm onu ben akl hastanesine

gtrebilirim dediini anlatyor. Dyi yemek yedin mi Kelebek? Evet Chatai, ok gzeldi. Benimle ve Bay Jeannus'la gelir misin? Nereye gidiyoruz? Yukardaki a-kl hastanesine il gtreceiz, sen de hava alms olursun. Gidelim. mz birlikte kyor ve akl hastanesine doru yryoruz. Yolda Chatai biraz konusuyor, tam akl hastanesine varmak zereyken: Kampta yasamaktan bktn m? diye soruyor. Bktm ya, hele dostum Carbonieri'nin lmnden sonra canm orasn hi istemiyor. Neden birka gn burada kalmyasn? Hem o makineli herif de basna bel olmaz burada belki? 439 iyi fikir ama, kafadan kontak olmaynca adam burada yatrrlar m hi? Chatal'n uydurma tuzana dstme ok sevinen aynasz: Sen isi bana brak, diyor, ben senin iin konusurum. Dste, yz kadar deliyle akl hastanesindeyim. stklerle bir arada yasamak pek elenceli deil dorusu. Hastabakclar hcreleri temizlerken, oturan krkar kisilik gruplar halinde avluda hava alyoruz. Herkes

gece gndz plak. Neyse ki havalar scak. Bana, yalnz lstik pabularm braktlar. Hastabakc, yakt sigaray uzatt. Gneste oturmus, buraya geleli bes gn olduu halde Salvidia ile bir trl balant kuramadm dsnyorum. Delinin biri yanma yaklasyor. Hikyesini biliyorum, ad Fouchai. Annesi evini satp, kamas iin bir gardiyanla oluna on bes bin frank yollams. Bes binini gardiyan alacak on binini de Fouchet'ye verecekmis. Herif paralarn tmnn stne oturup Ca-yenne'e kams. Annesinin paray gnderdiini, bunun iin de nesi var, nesi yok sattn renen Fouc-het birden delirip gardiyanlara saldrms. Hemen hareketsiz hale getirildiinden kimseye ktlk edememis. O gnden du yana da, drt yldan beri deliler evinde. Kimsin? nmde duran ve bana soru soran otuz yaslarndaki bu gen adama bakyorum. Kim miyim, senin gibi bir adam, ne fazlam var ne de eksiim. ok aptalca bir cevap. Erkek olduunu gryorum, bir sopan ve iki torban var. Kadn olsaydn deliin olurdu. Kimsin diyorum sana? Adn ne? Kelebek. Kelebek mi? Kelebeksin demek? Zavall. Kelebek uar, kanatlar vardr, seninkiler

nerede? Kaybettim kanatlarm. Bulmalsn, kaabilirsin onlarla. Aynaszlarn kanad yoKtur. Hepsini atlatrsn. Sigaran bana ver. Sigaram uzatacak zaman bulamadan elimden kapyor. Sonra karsma oturup zevkle tttryor. Ya sen kimsin? diye soruyorum. Benim adm Kokusmus. Tam mallarmdan 440 birini verecekken, alp kayorlar. Neden? yle iste. Ben de nme gelen aynasz ldryorum. Bu gece iki tanesini astm. Sakn kimseye syleme. Neden astm? Annemin evini aldlar. Dsn ki annem bana evini yollad, onlar da evi gzel bulup el koydular, iinde yasamaya basladlar. Asmakla iyi etmemis miyim? iyi etmissin byle annenin evinde oturamazlar. Su tellerin arkasndaki sisko aynasz var ya, o da ayn evde oturuyor, inan bana, onu da geberteceim. Yerinden kalkp gidiyor. Delilerin arasnda yasamak hi hos deil, stelik tehlikeli de. Gece drt bir yandan bars ars, hele dolunay ktnda delilerin lgnl artyor. Ay delilerin hareketini nasl etkiliyebilir? Bunu bilemem ama,

ka kere gzlerimle grdm. Aynaszlar, msahede altndaki deliler hakknda rapor hazrlyorlar. Benimle de bir takm oyunlara basvuruyorlar, rnein, bilerek beni avluya karmyorlar. Dsar kmak istememi bekliyorlar. Yada yemek vermiyorlar. Ucuna ip bal bir sopam var, szde balk avlyorum. Bas gardiyan: Balk var m Kelebek? diyor. Var ama yakalyamyorum. Ben oltam sallandrdmda, kk bir balk hep pesimden geliyor, byk bir balk yakalyacam srada: Dikkat et, diyor ona, yemi yutma. Kelebek avlanyor. Bu yzden bir

sey gelmiyor oltama. Yine de urasyorum. Beiki ke inanmyan bir balk kar. Aynaszn hastabakcya sylediini duyuyorum: Bu herifin isi bitik. Yemekhaneye gtrldmzde, mercimek yemem imknsz. Kollar, bacaklar, gs maymun gibi kll, en az bir doksan boyunda dev gibi bir herif var. Beni gzne kestirmis. Bir kere hep yanma o-turuyor. Mercimek ok scak geliyor, yiyebilmek iin soumasn beklemek gerek. Tahta kasm daldryor, biraz alp fleyerek yutuyorum. Bylece birka kask mercimek kursama giriyor. Ivanhoe iri yar deli kendini ivanhove sanyor taban kapyor, avucuna dayad gibi gz ap kapayncaya kadar hepsini yutuyor. Ardndan benim tabam da zorla alyor, iindekini midesine indiriyor, isini bitirince ta441 ba nne brakyor. Bak ben nasl mercimek yiyorum, dercesine, kan anana dnms gzleriyle yzme bakyor. Bu ivanhoe'den sklmaya basladm, henz tam deli saylmadmdan ilk grltl denemeyi onun zerinde yapmaya karar veriyorum. Yine sofraya mercimek getirdikleri bir gn ivanhoe

frsat karmyor. Yanma oturuyor. ok neseli, kendi mercimekleriyle benimkileri yiyebilmenin sevinci simdiden stne kms. Ben de su dolu bir toprak testiyi nme ekiyorum. Dev benim tabam kaldrp mercimekleri grtlandan aktmaya baslad sra yerimden kalkyor ve btn gcmle su testisini kafasna vuruyorum. Dev yapl ivanhoe, mthis bir lk atp yere devriliyor. Ardndan taban kapan baslyor atmaya, deliler birbirlerine giriyorlar. Mthis bir patrt kopuyor. Btn yemekhaneye yaylan bu kollektif kavgaya katlanlar, stelik bir azdan hay-kryorlar da. Havaya kaldrldm gibi, iri yar drt hastabakcnn kollarnda, hcreme getiriliyorum. Hi durmadan baryor, ivanhoe'nin czdanm ve hviyetimi aldn sylyorum. Bu kez is tamam! Doktor, hareketlerimden sorumsuz saylmam gerektiine karar verdi. Btn aynaszlar sakin bir deli olduumda fikir birliine vardlar, yalnz ok tehlikeli anlarm olabiliyor. ivanhoe'nun kafas sarl. Basnda sekiz santim kadar genis bir yara atm syleniyor. Neyse ki, benimle ayn saatlerde dsar kmyor. Salvidia ile konusabildim. Flarn bulunduu kiler anahtarnn yedeini yrtms. Flar balamak iin

yeterince demir tel bulmaya alsyor. Flarn denizde sallana sallana telleri koparmasndan korktuumu sylyorum. En iyisi ip kullanmak, ip naslsa ok daha esnek, ip de bulmaya alsacak hem demir telle balyacaz hem de iple: tane de anahtar yaptrmas gerekli: Biri benim hcremin, biri hcreme giden koridor kapsnn, biri de hastane ana kapsnn. Nbeti says ok deil. Drder saatlik nbetleri yalnz bir aynasz tutuyor. Dokuzdan sabahn birine, sonra da birden bese. Aynaszlar arasnda iki kisi var ki, nbete kaldklarnda uyuyor ve gezinmek zahmetine katlanmyorlar bile. Kendileriyle bir442 likte nbete kalan mahkm hastabakcya gveniyorlar, isimiz yolunda, btn mesele sabretmekte. En fazla bir ay, bu duruma katlanmak zorundayz. Avluya girdiim sra, bas gardiyan bana kt bir puro verdi. Kt de olsa ok hosuma gidiyor. rlplak, sark syleyen, alayan, garip hareketler yapan ve kendi kendine konusan bu insan srsne bakyorum. Avluya girmeden nce ykandklarndan henz hepsi slak, yedikleri dayaklarn ya da kendi kendilerine

vurmalarnn sonucu her yanlar rk iinde, fazla sklan deli gmleklerinin izleri de yer etmis. Bu, gerekten kokusmusluk yolunun sonunu bulanlarn grnts. Bu lgnlarn ka, yaptklarndan tr Fransa'daki ruh doktorlar tarafndan sorumlu grld acaba?. Titin ona Titin diyorlar 1933 de benimle gelenlerden. Marsilya'da birini ldrms, sonra bir at arabasna ly ykleyip hastaneye gtrms: A-ln sunu, hasta galiba, tedavi edin, demis. Orackta yakalayp mahkeme karssna karmslar, jri yeleri adamda en ufak bir delilik belirtisi grmemisler. Oysa byle bir is yapmas iin, oktan kafay stms olmas gerekirdi. Titin yanmda oturuyor simdi. Dizanterisi var bir trl de gemiyor. Yasyan bir l. Anlamsz, elik grisi gzlerle bana bakyor. Karnmda kk maymunlar var hemserim, diyor. Bazlar ok huysuz, sinirlendikleri zaman barsaklarm sryorlar, bu yzden de kan aktyorum. Kll olan maymunlar da var, ty gibi yumusack elleri. Beni tatl tatl oksuyor ve huysuzlarn srmasna engel oluyorlar. Bu kck tatl maymunlar beni koruduu zaman kanm akmyor. Marsilya'y hatrlyor musun Titin?

 Hatrlamaz olur muyum? Hem de ok iyi hatrlyorum. Pezevenklerin kol gezdii Borsa meydann, araklar... Bazlarnn adn da hatrlyor musun? Hayr, kimsenin adn hatrladm yok, yalnz hasta arkadasmla beni hastaneye gtren arabay biliyorum. Hastalnn sebebi benmisim o kadar... Ya dostlarn? Bilmem. 443 Ir

Zavall Titin, puromu ona uzatp kpek gibi can verecek olan bu zavall yarata kars iim byk bir acmayla dolu, kalkyorum. Evet, delilerle bir arada yasamak ok tehlikeli ama elden ne gelir? Ddam gze almadan kaabilmenin baska yolu yok. Salvidia neredeyse hazr, anahtarlardan ikisini edinmis. Yalnz benim hcreminki eksik. ok salam bir ip bulmus, ayrca da hamak bezinden bes rgl ikinci bir ip varms. Bu ynden isler yolunda. Delilik numarasn devam ettirerek dayanmak gerekten ok g, bir an nce harekete gemek iin sabrszlanyorum. Hcremin bulunduu hastanenin bu blmnde kalabilmek iin, ara sra kendimden gemek gerekiyor. Hele son numaram o kadar inandrc ki, aynaszlar iki bromr inesi yapp beni scak suya at-veriyorlar. iinden kmamam iin, banyonun st kaln bir bezle rtl. Yalnz delikten basm grnyor, iki saatten beri bu, deli gmleini andran seyin iindeyim, birden Ivanhoe grnyor. Dev yapl adamn bana baks

gerekten rktc. Korkudan boazmn kuruduunu hissediyorum. Kollarm bezin altnda, kendimi korumam imknsz. Yanma yaklasyor, iri gzleri dikkatle yzmde geziniyor, delikten kan bu yz nerede grdn hatrlamaya alsr gibi. Soluuyla birlikte les gibi bir koku yalyor yzm, imdat istemeyi dsnyorum ama lklarmla onu daha fazla kzdrmaktan ekmiyorum. Dri elleriyle beni boacandan emin kapyorum gzlerimi. Bu dehset dolu birka saniyeyi asla unutamyacam. Sonunda benden u-zaklasyor, ierde dolanyor, sonra su veren yuvarlak musluklara gidiyor. Souk suyu kapayp kaynar suyu ayor. Deli gibi haykryorum, nk haslanmaktaym. Ivanhoe ekip gidiyor. Derisi buharla doldu, soluk alrken boulacak gibi oluyor ve beni banyonun iine hapseden bu uursuz bezden kurtulmak iin insanst bir aba harcyorum. Sonunda yardmma kosuyorlar. Aynaszlar, pencereden kan dumanlar grmsler. Kaynar suyla dolu banyodan karldmda her yanm yank iinde, ok ac ekiyorum, zellikle uyluklarm ve derimin yzld yerler acyor. Her yanm pikrik asite bulayp akl hastanesinin kk revirine kaldrdlar. Yanklarm o kadar

ar ki, doktor arlyor. Birka morfin inesi, ilk yirmi drt saat geirmeme yardm ediyor. Doktor basma geleni sorduunda, banyodan lvlarn fskrdn sylyorum Gardiyan hastabakc arkadasn, suyu iyi ayarlama-makla suluyor. Salvidia, beni pikrik asite bulayp kt. Harekete hazr, revirde bulunmamn byk bir talih eseri olduunu sylyor. Basarszla urarsak, hastanenin bu blmne grlmeden dnebiliriz. Ksa srede revirin anahtarn da ayarlamas gerekiyor. Bir sabuna anahtarn kalbn kard. Yarn anahtar hazr. Kendimi yeterince iyi hissettiimde, uyuklayan aynaszlardan birinin nbetinde kaabileceiz. Bu geceyi kararlastrdk, birle bes arasnda gidiyoruz. Salvidia grevli deil. Zaman kazanmak iin sirke fsn aksam onbire doru bosaltacak. Zeytin ya fsn bosaltmadan denize yuvarlayacaz, flarn suya indirilisi srasnda zeytinya, denizin biraz durulmasn salamakta bize faydal olacak. Un torbasndan yaplma, dizime kadar inen bir pantalonum, bir yn ceketim, belimde de iyi bir bam var. Boynuma, su geirmez bir kese asacam, iinde sigara ve bir kavli akmak bulunacak. Salvidia,

zeytinya ve seker emdirdii manyoka ununu su geirmez bir torbaya dolduracak. kilo kadar var, sylediine gre. Vakit olduka ge. Yatamn iinde oturmus arkadasm bekliyorum. Yreim gmbr gmbr atyor. Az sonra yola kyoruz. Talihimiz yolunda gider, Ulu Tanr da yardmcmz olursa bu kokusmusluk yolundan galip kabileceim!. Garip sey, gemisle ilgili anlarm ok silik, yalnz babamla ailemi dsnyorum. Ne arceza mahkemesinden bir grnt var, ne jri yelerinden, ne de savcdan. Kap aldnda, kpekbalklarnn srkledii Matthieu gzlerimin nndeydi. Kelebek, yr. Salvidia'nn pesinden gidiyorum. Hemen kapy kapayp anahtar koridorun bir ksesine gizliyor. abuk, abuk. Kilere varyoruz, 444 445 kap ak. Bos fy karmak ok basit, u, y iplerle, ben de demir tellerle saryoruz. Un torbasn kapp karanlk gecede, fy denize yuvarlamaya koyuluyorum. O zeytinya fsyia arkamdan geliyor. Neyse ki ok gl, bu dimdik yokusta dolu fya hr kim olabiliyor.

 Ar ol, dikkat et hzlanp elinden kurtulmasn. Fy karrsa benimkiyle nn kesmek iin onu bekliyorum. Glk ekmeden asa varyoruz. Dar bir yerden denize giriliyor ama ilerdeki kayalar asmak epey g. Bosalt fy, dolu fyla kayalklar asamayz... Rzgr btn siddetiyle esiyor, dalgalar hrsla kayalara arpyor. Tamam, bosald f. Tpay iyice sok. Dur, su teneke kapa da stne koy. Delikler kapand, iyi ak ivirileri. Dalgalarla rzgrn uultusu bizim grltmz bastryor. Birbirine iyice balanan flarn kayalar stnden asrlmas epey g. Her biri iki yz yirmi bes litrelik. ,Olduka byk ve idaresi zor. Flar denize indirmek iin arkadasmn setii yer de, isimizi pek

kolaylastrmyor. Btn gcnle it be yahu! Kaldr biraz. Su dalgaya dikkat! Flarla birlikte kalkyor ve kayalara dsyoruz. Dikkat! Flar krlmasn. Kolumuza, bacamza da dikkat edelim. Sakin ol Salvidia. Ya ne, denizden yana ge, ya da arkaya. Tamam, simdi oldu. Bardmda kendine doru ek. Ayn zamanda da ben iteceim, mutlaka kurtulacaz kayalardan. Yalnz dayanp yerimizde sk durmalyz, dalga stmzden assa bile. Dalgalarla rzgrn uultusu arasnda arkadasma emir yadryor, duyduunu sanyordum. Koca bir dalga, ikimizle birlikte flar kaplyor. Tam o an, btn gcmle sal itiyorum. O da ekiyor ki, birden kytdan kurtulup dalgaya kaplarak biraz alyoruz. O benim nmde, flarn stne trmanms. Tam ben de trmanrken koca bir dalga altmzdan bindiriyor, bizi ty gibi havalandrp dierlerinden daha ilerdeki sivri bir kayann stne atyor. arpsma o kadar siddetli ki flar paralanyor, tahtalar saa sola dalyor. Dalga ekilirken, beni de kayann yirmi metre tesine doru srklyor. Yzyor, yeni 446 i- ' Dir uayaya Kapnp Kyya yoneyorum. iki kaya arasna dsyor, yenjden srklenmek zereyken

kayalardan birine yapsyorum. Her yanm bere iinde a-ma paay kurtardm bir kere. Karaya ktmda, denize aldmz yerden yz metre teye dstm farkediyorum. ihtiyat elden brakp baslyorum barmaya: Salvidia! Romeo! Neredesin? Cevap veren yok. Bitkin bir halde yola yatp stmdekileri karyor ve ayaklarmdaki lstiklerle kalyorum. Hay Allah, nerede arkadasm? Baslyorum yeniden barmaya: Neredesin? Yalnz rzgr, deniz ve dalgalar bana cevap veriyor. Epey uzun bir sre, her bakmdan kms bir halde hareketsiz kalakalyorum orada. Sonra boynuma astm, iinde sigara ve akmak bulunan keseyi skp atyor, hrsmdan alyorum. Bu kese dostumun bana armaan, nk kendisi sigara imiyor. Ayakta, rzgra, her seyi silip spren koca dalgalara kars yumruumu sallayp Tanr'ya lanet okuyorum: Alak, domuz, iren, i... bana yklenip durmaya utanmyor musun? Sen iyi bir Tanr msn? iren seyin tekisin, evet! iskence etmekten zevk alan uursuzun birisin sen! Bir sapk, asalk kpek! A-dn asla

azma almyacam! Bunu hi hak etmiyorsun. Rzgrn hz kesiliyor, bu geici durgunluk bana iyi geliyor, gerei grmeme yardm ediyor. Hastaneye dnecek ve revire girmeye alsacam. Talihim yaver giderse mmkndr. Kafamda tek dsnceyle, bir an nce revire, dnp yataa uzanmak dsncesiyle yokusu trmanyorum. Kimse yok ortalkta. Kolayca hastanenin koridoruna giriyorum. Salvidia'mn ana kap anahtarn nereye koyduunu bilmediimden duvardan atlyarak dalyorum baheye. Uzun sre aramadan, revirin kapsnn anahtarn kolayca buluyorum. Giriyor ve kapy stme kilitliyorum. Pencereye gidip frlatyorum anahtar, epey u-zaa, duvarn tesine dsyor. Yatyorum. Beni tek ele verecek sey slak lstiklerim. Yerimden kalkp 447 kenefe gidiyor ve iyice skyorum. arsaf basma ekip yavas yavas snyorum. Rzgr ve deniz suyu beni dondurdu. Acaba dostum gerekten bouldu mu? Belki dalgalar onu epey telere srklemistir de, bir yere tutunmustur? Geri dnmekte ok mu a-cele ettim yoksa? Biraz daha beklemeliydim. Arkadasmn yokluunu pek abuk kabullenmekle suluyorum kendimi.

Basucu masamn gznde iki uyku hap duruyor. Susuz yutuveriyorum ikisini de. Tkrm boazmdan asa kaymalarna yardm ediyor. Serte drtldmde kendime geliyor ve aynasz hastabakcy karsmda buluyorum. Oda gnes iinde, pencere ak. hasta, dsardan ieri bakyor. Ne o Kelebek? Pek dalgn uyuyorsun. Saat sabahn onu. Kahveni imedin mi? Soumus, bak. Hadi i sunu. Uyku sersemliinden kurtulamadm ama, halimde bir gariplik sezmedikleri belli. Nedan beni uyandrdnz? Yanklarn iyilesti artk, yataa ihtiyacmz var. Hcrene dneceksin. Peki sef, diyor ve pesinden yryorum. Geerken beni avluya brakyor. Frsattan faydalanp lstik pabularm kurutuyorum. Kasmz basarszla urayal gn oluyor. Hcremden avluya, avludan hcreme gidip geliyorum. Salvidia grnmedi, zavallnn kayalara arparak ld anlaslyor. Ben ucuz kurtuldum, kurtulmamn nedeni de herhalde nde deil arkada yer alsm. Kimbir? Buradan nasl kurtulacam dsnyorum.

Dyilestiime inandrmak deliliime inandrmak kadar g olacak, kampa dnmek galiba akl hastanesine girmekten zor. Simdi doktoru, dzeldiime inandrmak gerekiyor. Bay Rouviot (hastabakclarn sefi), geceleri syorum. Ltfen bana bir gmlekle bir pantalon verin, kirletmiyeceime yemir. ediyorum. Aynasz, saskn saskn yzme bakyor. Otur bakalm Kelebek, diyor. Anlat derdini. Buraya nasl geldim, sasyorum sef. Buras 448

akl hastanesi, demek deliler arasndaym. Yoksa aklm m oynattm ben? Neden buradaym? Syleyin, ne olursunuz. Kelebek, iyice hastalandn simdi daha iyiye benziyorsun. Cann alsmak istiyor mu? Evet. Ne yapmak istersin? Ne olursa? Artk giyimliyim, hcreleri temizliyorum. Aksam dokuza kadar kapm ak brakyorlar ancak gece nbetisi kapm kapatyor. Auvergne'li bir mahkm-hastabakc, dn benimle ilk kez konustu. Nbet yerinde yalnzdk. Aynasz daha gelmemisti. Ben onu tanmyorum ama, o beni iyi tandn sylyor. Bu numaray devam ettirmenin artk gerei yok aslanm. Ne derrek istiyorsun? Lfa bak! Nu.maran yuttuumu mu sandn? Yedi yldr deli bakcsym, ilk haftasndan anladm dmen yaptm. Ne olmus peki? Salvidia ile buradan kaamadnza gerekten zldm. Zavall ld. zldm, nk iyi dosttu. Kaacan bana haber vermedii halde ona krgn deilim. Bir seye ihtiyacn olursa bana syle, elimden

geleni yaparm. Bakslar itenlik dolu, drstlnden bir an sphe etmiyorum. Hakknda iyi seyler duymadmsa kt seyler de isitmedim, demek ki mert bir ocuk. Zavall Salvidia! Kat anlaslnca amma grlt kopmustur. Denizin att tahta paralarn bulmuslar. Kpekbalklarna yem olduunu sanyorlar. Doktor, denize dklen zeytinyann ardndan yanp yaklyor. Savas iinde kolay kolay zeytinya bulunamyacan sylyor. Ne yapmam tlersin? Her gn gidip hastanenin yiyeceini alanlarla alsman istiyorum. Dolasms olursun. Uslanmaya basla artk. On konusmandan sekizi akl basnda olmal. abuk iyilesmek de doru deil. Saol, adn ne senin?. kelebek 449/29 Dupint. Saol dostum. Yardmn hi unutmyacam. Basarszla urayal neredeyse bir ay oluyor. Alt gn sonra, arkadasmn ls denizde bulundu. Garip bir raslant sonucu, kpekbalklarna yem olmamst. Ama sylenenlere gre, dier balklar barsaklarn ve bir bacan yemisler. Kafatas gms,

iyice rd iin otopsiyi gereksiz buluyorlar. Dupont'dan, benim adma bir mektup yollayp yollayamyacan soruyorum. Galgani'ye ulastrlmal ki, posta torbasn mhrlerken iine benim mektubumu da koysun. Romeo Salvidia'nn italya'daki annesine yazyorum bu mektubu: Efendim, olunuz prangasz ld. Denizin ortasnda, merte, cezaevi ile gardiyanlardan ok uzakta can verdi, zgrlne kavusmak iin erkeke mcadele ederken ld. Birimizden birinin basna bir felket gelirse, mektupla ailelerimize bildireceimize sz vermistik. Saygyla ellerinizden perek bu zc grevi yerine getiriyorum. Olunuzun arkadas KELEBEK. Bu grevi de yerine getirdikten sonra, geirdiim kbusu artk dsnmemeye karar veriyorum. Hayat bu. Artk akl hastanesinden kp Seytan adasna gitmek her seyi gze alp oradan kamay denemekten baska are kalmyor. Aynasz beni bahvan yapt, iki aydr bu iste alsyorum, salk durumum iyi. Aynasz benden o kadar

memnun kald ki brakmak istemiyor. Du-pont, son muayeneden sonra doktorun, bir deneme yapmak zere beni hastaneden karp kampa yerlestirmeye karar verdiini sylyor. Aynasz, bahesine hi bu kadar iyi baklmadn syleyerek gitmeme kars kyor. Baska arem kalmaynca bu sabah btn ilek fidanlarn skp pe attm. Sktm fidanlarn yerine de bir kk ha diktim. Ne kadar fidan varsa, o kadar ha. Kopan grlty anlatmadn gere450 i yok. Zindanc bas o kadar sinirlendi ki geberip gidiyordu az kalsn. Az kpryor, konusurken boulacak gibi oluyor, sesi kmyordu. Bir el arabasnn stne oturup hngr hngr alad sonunda. Fazla ileri gittiimi anlyorum ama baska arem kald m? Doktor bu olay ciddiye almad. Bu hasta, diyor, yeniden kampa gnderilmeli ve orada denemeli. Bakalm normal hayata dnebilecek mi? Bahede yalnz kalnca sormak aklna geliyor. Yahu Kelebek, neden ilek fidanlarn skp yerine ha diktin?.

 Nedenini bilmiyorum doktor, mubassrn da beni baslamasn rica ediyorum. ilek fidanlarn ok seviyordu, gerekten zldm. Ulu Tanr'dan, o-na yeni ilekler vermesini diliyorum.

Yine kamptaym, dostlarla bulustuk. Carbonieri'-nin yeri bos, hamam o boslua asyorum, sanki Matthieu hayattayms gibi. Doktor, zel tedavi gryor yazl bir bezi gmleime diktirdi. Doktorun dsnda kimsenin bana emir vermeye hakk yok. Sabahn sekizinden onuna kadar, hastanenin nndeki yapraklar toplama i-sini verdi bana. Evin nndeki koltuklara kurulduk, birlikte kahve iip birka sigara tttrdk. Kars yanmzda, doktor karsnn yardmyla gemisimden sz etmemi istiyor. Sonra Kelebek? inci avcs kzlderililerden ayrldktan sonra ne oldu?... leden sonralarm bu essiz insanlarla geiriyorum. Beni her gn grmeye gelin Kelebek, diyor doktorun kars. Hem sizi grmek, hem de basnzdan geenleri dinlemek istiyorum. Her gn doktor ve karsyla, ara sra da yalnz karsyla birka saat geiriyorum. Gemisimden sz etmekle, dengemin yavas yavas yerine geleceini sylyorlar. Doktordan, beni Seytan adasna naklettirmesini istemeye karar verdim.

Bu is de oldu: Yarn yola kyorum. Doktorla kars,, neden Seytan adasna gittiimi biliyorlar. Bana o kadar iyi davrandlar ki, onlar aldatmak istemedim: Doktor, bu cehenneme daha fazla dayanam451 yacam, beni Seytan'a gnder. Ya kaarm ya da geberirim ama, bu is de burada biter. Seni ok iyi anlyorum Kelebek. Bu bask ynetiminden nefret ediyorum, bu ynetim iliklerine kadar rms. Elveda, talihin ak olsun. 452 ONUNCU DEFTER SEYTAN ADASI DREYFS'N SIRASI BU ada, Salut adalarnn en k. En kuzeydeki, en ok rzgr alan, evresi en dalgal olan. Deniz kys dzlk, sonra hemen ykseliyor, ikinci bir dzlkte mubassrlarn nbet yeri ve saylar onu gemeyen krek mahkmlar iin bir tek oda. Seytan adasna adi sulularn gnderilmesi yasaklanms, yalnz siyas mahkmlar ve srgnler gnderilebiliyor. Siyas mahkmlar, sa daml bir kk evde yasyorlar. Pazartesi gnleri pisirecekleri taze sebze kendilerine veriliyor, her gn de bir somun ekmek haklar var. Saylar otuz kadar. Ada doktoru da, Lyon

ya da yresinde yasams ve btn ailesini zehirledii iin buraya dsms Leger adnda biri. Siyasiler, krek mahkmlaryla grsmyor, ara sra da Cayenne'e mektup yazp adadaki su ya da bu mahkmu protesto ediyorlar. Bunun zerine de, o mahkm hemen adadan alnyor ve Royale'a iade e-diliyor. Royale ile Seytan adasn bir kablo birlestiriyor, deniz genellikle ok dalgal olduundan Royale'in Salupas Seytan'm beton iskelesine yanasamyor. Saylar bulan kamp gardiyanlarnn bas Santori adl biri. Uzun boylu irkin bir herif, genellik-le de bir haftalk sakalla geziyor. Kelebek, Seytan arasnda uslu duracan 453 z umarm. Basma bel olmayn, ben de sizi rahat brakrm. kn kampa, orada grsrz. Kousta alt krek mahkmuyla karslasyorum: iki inli, iki zenci, bir Bordeaux'lu, bir de Lille'li. inlilerden biri beni iyi tanyor, cinayet suundan tutuklu bulundu -um sra benimle Saint-Laurent'dayd. Kendisi Hin-diini'li, bu lkedeki Paulo Condor krek cehenneminde patlak veren isyana katlanlardan. Meslei korsanlk, sampanlarn yolunu keser, a-ra sra da btn bir aileyi, erkei kadn ve ocuuyla

lddrlms. ok ok tehlikeli, ama ortak yasams uyabilmesi gven veriyor, sevimli gsteriyor onu. Ne var ne yok Kelebek? Ya sende, ang? Ben iyiyim Burada rahatmz yerinde. Sen var benimle yemek. Benim yanmda yatmak. Ben gnde iki kere yemek pisirmek. Sen balk yakalamak. Burada ok balk var. Santori grnyor: Yerlestiniz mi? Yarn sabah, ang'la birlikte domuzlara yiyecek vereceksiniz. O hindistancevizleri-ni getirecek, siz baltayla ikiye ayracaksnz. Krpe hindistancevizlerini kenara ayrn, disi kmams yavru domuzlara yedirirsiniz. leden sonra drtte yine ayn isi yaparsnz. Bunun dsnda, sabah ve leden i sonra birer saat istediinizi yapabilirsiniz. Balk avlayan herkes ahma gnde bir kilo balk ya da b-; cek brakmaldr, isinize geliyor mu? Tabi Bay Santori. Kamaktan baska sey dsnmediinizi biliyorum, ama buradan kamak imknsz olduuna gre, iim rahat. Geceleri kapnz kilitleniyor, yine de dsar kan olduunu biliyorum. Siyas mahkmlardan uzak

durun. Hepsinde bak var. Evlerine yaklasrsanz yumurta ya da tavuk almaya geldiinizi sanrlar. Onlar sizi grr, siz kimseyi gremezsiniz, yaralanr hatta lebilirsiniz de.

iki yzden fazla domuza yiyecek verdikten sonra girdisini ktsn bilen ang'ia birlikte btn gn aday dolastk. Deniz kysndan aday epeevre dolasan yolda beyaz sakall bir ihtiyara rasladk. 1914 ylnda Almanlardan yana yazlar yazan Yeni Kale-donyal bir gazeteciymis. 1917 de ingiliz ya da Bel454 yr\t* uvu^a nuuu ^/i^; L-uu t-rcusd I f\usuna dizdiren alaa da rasladm. Sisko, ya tulumu halindeki bu iren herif, boyu bir buuk metreyi geen, bir morina balna sopayla vuruyordu. Doktor da, siyaslere ayrlan kk evlerin birinde oturuyor. Pis ve iri yar bir adam bu Doktor Leger. Boynuna ve sakaklarna dklen ok uzun ve kr salarla evrili yz temiz yalnz. Elleri, kabuk balamak bilmeyen yaralarla dolu. Herhalde kayalklarn girinti ve kntlarna tutunurken ellerini yaralyor. Bir seye ihtiyacn olursa gel, vereyim. Ama hasta olmadan gzme grnme. Ziyaret edilmeyi sevmem, benimle konusulmasndan da hi hoslanmam. Yumurta, pili, ara sra da tavuk satarm. Gizlice kk bir domuz idrrsen butlarndan birini bana getir, karslnda sana bir pilile alt yumurta veririm.

Buraya kamak iin gelmis olmalsn, iinde yz yirmi kinin hap bulunan su siseyi de uramsken al. Bir mucize olur da kurtulursan ormanda faydasn grrsn. Sabah ve aksam akl almyacak kadar ok kaya barbunyas yakalyorum. Her gn -drt kilo bal aynaszlara veriyorum. Santori pek keyifli, simdiye kadar ona bu kadar bol balk ve Dstakoz veren kmams. Ara sra sularn alald sra dalyor ve yze yakn bcek kardm oluyor. Doktor Germain Guibert dn Seytan adasna geldi. Hava gzel olduundan yanna Royale komutanyla karsn da almst. Bu essiz kadn, Seytan adasna ayak basan ilk kadnd ayn zamanda. Komutana baklrsa, simdiye kadar hi bir sivil girmemis Seytan'a. Doktorun karsyla bir saatten fazla konusma frsat buldum. Dreyfs'n oturup aklara, kendisini kovan Fransa'ya uzun uzun bakt sraya kadar benimle geldi. Tas oksayarak: Bu parlak tas, bize Dreyfs'n dsncelerini syleyebilse, dedi. Kelebek, bu herhalde son grsmemiz. Ksa sre sonra kaacanz sylyorsunuz nk. Sizi basarya ulastrmas iin Tanr'ya dua e-deceim. Gitmeden nce de oksadm su sraya kadar kmanz ve bir dakika kadar durup benimle vedalasmanz

istiyorum. 455 Komutan, seytan Hoyae aaasna Dagayan lo ile doktora, dilediim zaman balk ve Dstakoz gndermeme izin verdi. Santori de raz. Elveda doktor, elveda hanmefendi. Salupa, rhtmdan ayrlrken, mmkn olduu kadar sakin grnmeye alsarak onlar selmlyorum. Bayan Gui-bert'in gzleri irilesmis: Bizi hep hatrla, nk seni hi unutmayacaz der gibi. Dreyfs'n sras tepede, adann kuzey burnunun stnde. Krk metre yksekten denize bakyor. Bugn bala kmadm. Bir varilin iinde yz kilodan fazla barbunyam var, zincirle bal bir fda da bes yzden fazla Dstakoz ve bcek. Doktora da yeter, Santori'ye de, bizim inliye de... 1941 ylndayz, on bir yldan beri ierdeyim. tO-tuz besime geldim. Hayatmn en gzel yllar ya kouslarda, ya da zindanlarda. Bu srenin yalnz yedi ayn kzideriii kabilemin yannda zgr geirebildim. Kzlderili karlarmdan dnyaya gelmesi gereken ocuklarm simdi sekiz yasnda. Akl alr gibi deil! Zaman ne kadar abuk geiyor. Geriye baktka, glkle katlanabildiim her saati, her

dakikay grebiliyorum. Gemiste kalan anlar, dertli yolumun her ksesinde kazl. Otuz bes yas! Nerede Montmartre, Blanche ala-m, Pigale, Petit Jardin, Clichy Bulvar! Meryem Ana yzl, uyusturucu madde kullanmaktan irilesen umutsuzluk dolu gzleriyle arceza mahkemesinde bana: zlme adamm! diye baran Nenette nerede? Nerede on iki jri yesi? Aynaszlar? Bassavc? Babam, Alman boyunduruu altnda kurulan kzkardeslerimin yuvalar? Ka kere kamaya kalkstm? Dur bakalm, kat says? Dlkinde aynaszlar bayltp hastaneden tymstm. Dkincisi Kolombiya'da, Rio Hacha'dan. En gzeliydi o. Tam bir basaryla sonulanmst. Kabilemi neden braktm sanki? Bir sehvet rpertisi btn vcudumda gezindi. Kzlderili kzkardeslerle sevismelerimi iimde hisseder gibiyim. Baranquilla'dan, nc, drdnc, besinci ve 456 altnc kez kamaya alsmam, st ste uradm talihsizlikler. Kilisede, pisipisine bosa giden hazrlmz! Duvar ykamyan dinamit, pantolonu taklan Clousiot! Uyku ilcnn nbetiyi bayltmays.

Yedincisi Royale adasna raslyor. Bebert C-lier ala ihbar etti. O karsma kmasa mutlaka basaracaktm. Azn kapams olsayd, zavall dostum Carbonieri ile zgrlmze kavusacaktk. Sekizinci ve. sonuncu kasm akl hastanesinden. Yanls, benim ynmden byk bir yanls. Denize aldmz yerin seimini italyan'a brakmak byk hata. Dki yz metre asada, mezbahaya doru, flar herhalde ok daha rahat yzdrrdk.

Susuz mahkm Dreyfs'e, hayata balanma gcn kazandran bu sra bana da faydal olabilmeli. Yenilmis saymamalym kendimi. Yeniden kamaya alsmalym. Evet, bu parlak kaygan, dalgalarn hi durmadan arpt kayalara tepeden bakan tas benim iin bir rnek, bir destek olmal. Dreyfs kendini asla brakmad, sonuna kadar da susuzluunu ispatlamaya alst. Ardnda Emile Zola ve nl Dtham ediyorumu vard tabii. Yine de salam bir adam olmasa, bunca hakszlktan sonra bulunduum yerden kendini asa atard. Dayanabildi. Ben Dreyfs'ten zayf kmamal ve kazanmak ya da lmek ilkesiyle kamay dsnmeliyim. Unutmam gereken lm szc, kazanmal ve zgr olmalym. Dreyfs'n srasnda oturduum uzun saatler boyunca dsncelerim geziniyor, gemisi hayal ediyor ve pembe gelecek dsleri kuruyorum. Fazla sktan, dalgalarn kpkl tepelerinde yansyan platin rengi parltdan ou kere gzlerim kamasyor. Bu denize grmeden aka aka, rzgr izleyen dalgalarn btn akla gelebilecek huysuzluklarn reniyorum. Deniz, bkp usanmadan, adadan biraz ileri kms

kayalklara saldryor. Kayalarn iini kurcalyor, paralar koparyor. Seytan adasna: Defol, ortadan kalkman gerek, karaya doru atlrken yolumu kesiveriyor-sun. Bunun iin, her gn bkp usanmadan senden ufak ufak paralar koparyorum, diyor sanki. Frtna patladnda deniz gemi azya alyor, saldrp ykt457 n geri eklrKen auzemeKie Kamyor, en um\ y ti ve kntlara su soldurup, Buradan geilmez der gibisinden dikilen dev kayalar alttan alttan kertmek istiyor. iste o sra, ok nemli bir sey kesfediyorum. Tam Dreyfs'n srasnn altnda, dev kayalara doru saldran dalgalar krlyor ve ayn siddetle geri ekiliyor. Bes alt metre genisliinde bir at nal meydana getiren iki kaya arasna skstndan tonlarca su da-iacaK yer bulamyor. Kayalarn ard dimdik dolay-siyle de sularn, denize dnmekten baska ks yolu kalmyor. / uvallar nereden alacam biliyorum, nk domuz ahrnda, hindistancezivi doldurmak iin istediimizden ok uval var. Yaplacak ilk sey bir deneme. Dolunay ktnda sular daha yksek oluyor, dolaysyla da dalgalar daha

gl. Dolunay bekliyeceim. Kabuu karlmams kuru hindistancevizleriyle dolu, iyi dikilmis bir uval, iine girmek iin suya dalmay gerektiren bir maarada gizliyorum. Dstakoz yakalamak iin suya daldm sra buldum bu maaray. Istakozlar maarann tavanna konuyor, sular alaldnda maaraya hava giremiyor. Hindistancevizi uvalna bal bir ikinci uvaln iine de, otuz bes, krk kilo eken bir tas koydum. Bir yerine iki uvalla yola acamdan, asa yukar da yetmis kilo ektiimden denge salanms oluyor. Bu deney ncesinde ok heyecanlym. Adann bu yzne ayak basmak yasak. Dalgalarn devaml dvd, dolaysyla da kamak iin en tehlikeli saylabilecek yeri, birinin denize almak iin seebilecei kimsenin aklna gelmez. Bu nokta ok nemli. Dalgalarn paralanp iki kaya arasna skst sra, hindistancevizi dolu uvallarla kendimi suya atarsam, hi kuskusuz geri ekilirken beni de beraberinde srkleyecekler. Oysa, kydan kopabilirsem aa srklenip Ro-yale kayalklarna dsmememi salayacak tek yer buras. Baska yerden deil, buradan yola kmalym. Hindistancevizi ve tas dolu uvallar ok ar,

458 tasnmas epey g. uvallar kayann stne ekemedim. Kaya kaygan, dalgalar yznden de devaml slak. ang'la da konustum, gelip bana yardm edecek. Yakalanrsak kpekbal avna ktmz sylemek iin bir sr olta ve balk vr zvr ald yanna. Ha gayret ang, biraz daha dayanrsan tamamdr. Ay s bu grnty gn gibi aydnlatyor. Dalgalarn grlts basm dndrd. ang soruyor: Hazr msn Kelebek? Su dalgayla gnder. Bes metreye yakn bir ykseklii olan dalga deli gibi kayaya saldryor, altmzda paralanyor ama arpsma o kadar gl ki sular kayann stnden asp bizi tepeden trnaa slatyor. Ama bu, ekilmek zere bulunan dalgaya uval frlatmamz engellemiyor. Saman p gibi srklenen uval alveriyor. Grdn m ang, oldu bu is!. Dur bakalm, uval geri dnecek mi onu anlayalm. Bes dakika gemiyor ki, benim uval, yedi, sekiz metre ykseklie varan koca bir dalgann tepesinde geri geliyor. Mthis canm sklyor. Hindistancevizi ve tas dolu uvallar, dalgann stnde ty gibi. Dalga uval

tepesinde, kpklerin biraz nnde srklyor, akl almaz bir gle geldii yerin biraz soluna frlatyor ve kayalara arpp paralyor. uval alyor, hindistancevizleri yaylyor, tas dibe gidiyor. Dalga bizi silip sprd, tepeden trnaa slatt, her yanmz syrk ve rk iinde brakt. Neyse ki denize doru deil de, karaya doru saldryordu. ang'la birlikte, bu uursuz yere bir daha gz at-makszn mmkn olduu kadar hzla uzaklasyoruz. Dyi deil Kelebek. Seytan'dan kama fikri hi iyi deil. Royale daha iyi. Gneyinden ok daha rahat yola kabilirsin.

 Evet ama Royale'dan katmz en ge iki saat iinde anlaslr. Hindistancevizi dolu uvaln ilerlemesi iin dalgalardan baska bir g bulunmadndan, adadaki tekne tarafndan kolayca makasa alnabilirim. Oysa burada tekne yok, sonra katm anlamalar iin btn gecenin gemesi gerekiyor; av459 lanrken boulduum da sanlabilir. Seytan'da telefon bile yok. Kt havada denize alrsam, hi bir tekne Seytan'a ulasamaz. Dolaysyla buradan yola kmalym. Ama nasl? lende yakc bir gnes kyor. Kafatasnn iinde insann beynini kaynatan bir tropikal gnes. Yerden kp byyecek ve gereken dayankl kazanacak. Pek derin olmayan her su birikintisini birka saatte kurutan ve yerinde bir tuz tabakasndan baska sey brakmayan gnes. Evet hava, gzlerimin nnde hareketleniyor, sn deniz stnde yansmas gz bebeklerimi yakyor. Havay dansettiren bir gnes bu. Btn bunlar, yine de Dreyfs'n srasna oturup denizi bir kere daha incelememe engel olmuyor. O an ne kadar hyar olduumu anlyorum.

Dier dalgalardan iki kere yksek olan ve uvalm kayalklara vuran, dipten gelen dalga ancak yedi kerede bir tekrarlanyor. lende gnes batncaya dek, bu dev dalgann biiminde ve yenilenmesinde deisme olup olmadn, hep yedi kerede bir mi olustuunu anlamaya alsyorum. Gerekten de, dipten gelen bu dalga, bir kere bile srasn deistirmedi. Asa yukar alt metre yksekliindeki alt dalgadan sonra, kydan yz metre kadar tede bu dev dalga olusuyor. Bir I gibi, dosdoru geliyor. Yaklastka da byyor ve ykseliyor. Dier altsnn tersine, tepesinde kpk olusmuyor gibi. Ya da pek az. Kkreyerek uzaklarda kaybolan bir gkgrlts gibi, zel sesi var. iki kayaya arpp kyya tosladnda, dier dalgalardan ok daha ykl olduu iin bouluyor sanki, kaya arasnda birka kere dnp dolanyor, girdab andran bu sular ks yolu bulduunda koca kaya paralarn da skp gtryor. Kayalar dalgann etkisiyle gidip gelirken yle bir gmbrt kopuyor ki, sanki yzlerce kamyon birden tas bosaltyor. Bir uvala yirmi kadar hindictanceviziyle yirmi kilo gelen bir tas koydum. Dalga paralanr paralanmaz da

uval iine attm. Gzlerimle izleyebilmem imknsz, nk altm ok kpkl, ama su emilircesine ekilirken uval bir 460 an seiyorum. Kyya dnmyor. Dier alt dalga, onu kyya atacak kadar gl deil. Yedincide byk dalga olusuyor ama, uval dalgann doduu yeri gemis olmal, gremiyorum nk. Sevin ve umut dolu, kampa yryor. Tamam, mkemmel bir denize alma yolu buldum. Dsin raslantya kalr yan yok. Yine de daha ciddi bir deney yapacak birine sk sk bal ve hindistanceviziyle dolu, stne yetmis kilo gelen iki tas paras yerles-tistirdiim uvallar salacam. Son denemeyi ang'a anlatyorum. inli dostum sylediklerimi can kulayla dinliyor. ok iyi Kelebek. Kama yolunu buldun sanyorum. Ben, byk denemede sana yardm edecek. Su iyice ykselmeli, sekiz metreyi bulmal. Gnd-nm yakn. ang'n yardm ve gndnmnde sekiz metreyi geen sulardan faydalanarak, seksen kilo gelmesi gereken tas ykl uval byk dalgaya atyoruz. Saint - Joseph'de denize atlayp kurtarmaya alstnz kzn ad neydi?

 Lisette. Seni kurtaracak dalgaya biz Lisette adn verecek. Kabul m? Kabul. Lisette, istasyona giren bir ekspresin grlt-syle geliyor. Dki yz elli metreden fazla bir uzaklkta olusuyor, kaya dimdik, her saniye daha da byyerek yaklasyor. Gerekten etkileyici bir grns var. O kadar byk bir hzla arpyor ki, ang'la ikimiz kayann stnde srlsklam kesiliyoruz. Ykl uvallar kendiliinden dsyor. Biz, kayann stnde duramyacamz farkettiimizden kendimizi geri atyoruz, slanmaktan kaamadk ama uuruma yuvarlanmaktan kurtulduk. Denemeyi yaptmz sra saat on. Tehlike yok, nk grevli aynasz, adann epey uzanda simdi. Dalgann doduu noktay ast m acaba? Dalgann doduu yere yakn olup olmadn anlayacak bir isaret yok elimizde. Lisette'i izleyen alt dalga, onu kyya srkleyecek gte deil. Lisette bir kere daha olusuyor, kyya doru geli461 yor. O da uvallar srklemiyor. Demek ki uvallar, byk dalgann etki alanndan kabildi.

uvallar bir daha grebilmek iin hzla Dreyfs'-n srasna trmanrken, tam drt kere, Seytan'a doru deil de batya ynelen dalgann tepesinde grnp kaybolduunu sevinle farkediyoruz. Deneyimiz olumlu, bunun tartsma gtrr bir yan yok, Lisette'in srtnda, byk servene doru yola kacam. Bak, surada. Bir, iki, , drt, bes, alt, iste Lisette geliyor. Dreyfs'n srasnn bulunduu yerde deniz hep dalgal ama, bugn, zel bir kzgnl var sanki. Lisette kendisine has grltsyle ilerliyor. Her zamankinden fazla suyu beraberinde srklyor, daha da byk sanki. Bu koca yn, iki kayaya her zamankinden abuk ve dmdz tosluyor, dalp koca kayalar arasndaki boslua girdiinde, her zamankinden daha sersemletici gibi.

 Buraya m atlamak gerekiyor sence? Dostum, berbat bir yer semissin. Ben yokum bu iste. Kamaya niyetliyim ben, intihar etmeye deil. Sylvain'e Lisette'i anlattmda ok etkilendi. gndr o da Seytan adasnda, birlikte yola kmay teklif ettim hemen. Kendimize birer sal yapacaktk. Kabul ederse, karaya ayak bastmzda yola birlikte devam edebileceim bir dostum bulunacak. Ormanda tek basna kalmak hos olmasa gerek. nceden korkma sakn. Dlk anda herkes ekinir. Ama bu dalga, dierlerinin seni tekrar kyya atmalarn nleyecek gteki tek dalga. Sakin ol, bak, diyor ng. Biz gereken denemeyi yaptk. Bir kere denize aldn m, ne Seytan'a dnebilirsin, ne de Royale'e dsersin. Sylvain'i kandrmak iin tam bir hafta urasmam gerekti. Bir doksan boyunda, sporcu gvdesi bastan asa kas dolu bir adamd. Peki, yeterince uzaa srkleneceimizi kabul ediyorum. Sonra, topraa ne kadar zamanda ayak basacamz tahmin ediyorsun?

 Akas, bilmiyorum Sylvian. Dalgalara kaplp srklenmemiz uzun ya da ksa srebilir, havaya bal. Denize iyice yapsacamzdan rzgrn bize 462 pek etkisi olmayacak? Ama hava ktlesirse dalgalar iyice byr ve bizi daha abuk kyya atar. Yedi, sekiz, ya da en fazla on med ve cezirde kyy buluruz. Yani, krk sekiz ile altms saat arasnda bir sey. Hesab nasl yapyorsun? Adalarla ky aras krk kilometreden fazla deil. Dalgalarn ynne bak. Asa yukar yirmi il yz elli kilometre kadar yol almamz gerekecek. Kyya yaklastka dalgalar bizi daha byk bir hzla srkleyecekler, ilk baksta, kydan bu kadar uzaklktaki bir enzakn saatte bes kilometre gidebileceini akln kesmiyor mu? Dikkatle bana bakyor ve anlattklarm dinliyor. Bu iri yar adam ok zeki. Samalama, tabii ki kesiyor. Hele sular alalmasa zaman bile kaybetmeyiz. Sularn alalmas yolumuzu kesip bizi kydan aa srkleyecek. Yoksa otuz saati bulmadan karaya ayak basarz. Haklsn, alalan sular ancak krk sekiz il altms saat arasnda karaya varmamza sebep olacak.

 Demek sphe yok, benimle geliyorsun? Geliyor gibiyim. Dsn ki, karaya ayak basp ormana daldk. Ne yaparz? Kourou yaknlarna dsmeye bakmalyz, orada nemli bir ky var, altn arayclar ve balata (bir esit kauuk) toplayanlarla dolu. Byk bir dikkatle kye sokulmak gerek, nk yaknnda bir de mahkmlar kamp yer alyor. Herhalde ormana, Cayenne ve inlilerin topland bir kamp olan inini'ye giden yolu gsterir kazklar dikilmistir. Mahkm ya da bir sivil zenciyi yakalayp bizi, inini'ye kadar gtrmesini salamalyz. Temiz yrekli kar da yardmc olursa bes yz kt tutustururuz eline, eker gider. Bir de kafa dengiyse alrz yanmza. Hindiinililer iin zel olarak yaplan Dnini kampnda isimiz ne? Orada ang'n kardesi var. Evet, benim kardes orada. ,O kamak sizinle, tekne bulmak, yiyecek bulmak. Siz Cik-Cik'i buldu mu, kamak kolaylasr. Bir inli asla gammaz deil. Ormanda ne zaman bir Annam'l grecek, korkmadan onunla siz Cik-Cik'e haber gnderecek. 463 Neden kardesine Cik-Cik diyorlar? diye so-ruyar Sylvain.

 Bilmem, pna bu ad Franszlar takt. Sonra devam ediyor: ok dikkat. Kyya yaklasnca amur var. amurda yrmek zor, sizi emer. Siz sularn ykselmesini bekleyecek ve ormandan sarkan sarmasklar dallar yakalayp kacaksnz. amurda yrmek hap yutmak demek. Evet Sylvain! Kyya ok yaklassak bile balkta yrmemeliyiz. Bir dala ya da sarmasklara tutunacak kadar yaklasmay beklemeliyiz. Oldu Kelebek, kararm verdim, geliyorum seninle. Dki sal da asa yukar birbirinin esi olacak, kilolarmz da yakn, herhalde birbirimizden fazla uzaa dsmeyiz. Yine de belli olmaz. Birbirimizi kaybedersek nasl bulusuruz? Buradan Kourou grlmez. Ama Royale adasndayken, Kouro'nun sanda ve asa yukar yirmi kilometre tede, gnes vurduunda iyice seilebilen beyaz kayalklar farkettin mi? Evet. Ky boyunda raslanan tek kayalklardr onlar. Sa ve solu, usuz bucaksz bir bataklktr. Bu kayalar kus pisliinden beyazlasmstr. Kayalarn stnde binlerce kus yasar, hi bir insan oraya ayak

basmadndan ilk molay orada verir, oradan ormann ilerine dalarz. Yanmza alacamz yumurtalarla hindistancevizlerini yeriz. Ates yakmak yok. Kayalklara ilk varan dierini bekler. Ka gn? Bes. Bes gn iinde gelemezse artk gelemiyecek demektir zaten.

Sallar hazr. Salam olsun diye uvallar iki kat yaptk. uval stnde gitmeye alsabilmek iin, on gnlk bir alsma dnemi istedim. O da benim gibi, dolu uval stnde durmaya alsyor. Her keresinde de, uvallar alabora olma tehlikesi geirdiinden stnde durabilmek iin epey g harcamak gerektiini gryoruz. Frsat bulduka uvaln stne uzanmak gerek. Uyumamak zorundayz, uyuduk mu denize dsebilir, uval yakalyamayz, sonra. ang, iine kavli akmakla sigara koyabileceim su geirmez bir 464 kese yapt bana. Yanmza almak iin, her birimiz on hindistancevizi rendeleyeceiz. Bu yiyecek hem karnmz doyuracak, hem de susuzluumuzu giderecek. Santori'nin, iine sarap konan bir deri krbas varms. Hi kullanmad iin, ang aynasz evine gittiinde krbay yrtmeye alsacak. Hareket pazar gn saat onda. Ay doruuna vardnda sularn ykseklii sekiz metreyi bulacak, Li-estte adn verdiimiz dalga da en gl anlarn yasayacak. ang pazar sabah, domuzlarn yiyeceini tek basna

verecek. Ben, btn cumartesi ve pazar gnn uyumakla geireceim. Aksam onda yola ktmzda, gcm yerinde olacak. uvallarmn birbirinden aynimas imknsz. Gerek kenevir halatlar, gerekse pidin tellerle iyice baladm, ayrca da bir yelken ipiyle diktim. Dierlerinden daha byk uvallar da bulduk, azlar birbirine geiyor. Hindistancevizlerinin sulara dklmesi imknsz. Sylvain durmadan beden eitimi hareketleri yapyor, ben de bacaklarm saatlerce kk dalgalara verip baldrlarma masaj yapyorum. Suyun devaml bacaklarma arpmas, ayakta durabilmek iin direnmemi gerektiriyor. Bylece de, elik gibi kaslarm oldu. Adada hi kullanlmayan bir kuyu var, bu kuyunun da metre boyunda bir zinciri. Bu zinciri, uvallar birlestiren iplere sardm. Bitkin dsersem kendimi bu zincirle uvallara balyacam. Belki de bylece, uvaldan denize dsme tehlikesi geirmeden uyuyabileceim. uvallar alabora olursa souk su beni uyandracak, hemen eski haline getirebileceim. Hadi bakalm Kelebek. Topu topu gn kald. Dreyfs'n srasna oturmus, Lisette'e bakyoruz.

 Evet topu topu gn kald Sylvain. Ben basaracamza inanyorum. Ya sen? Ben de eminim Kelebek. Sal gecesi ya da arsamba sabah ormanda olacaz. Sonra Allah kerim. ang ikimize onar hindistancevizi rendeleyecek. kelebek 465/30 Baklarn dsnda sarmasklar kesip ormanda yol amaya yaryan iki de pala alacaz yanmza. Bu palalar adadaki aalarn durduu yerden yrttk. Dnini kamp, Kourou'nun dousunda. Yalnz sabahlar, gnese kars yrmekle ynmz kaybet-miyeceimizden emin olabiliriz. Pazartesi sabah Santori akln oynatacak, diyor ang. Ben, Kelebek'le senin kaybolduunuzu pazartesi gn saat te, aynasz len uykusundan uyanmadan syiemiyecek. Neden evine kosup balk avlarken dalgalara kaplp aa srklendiimizi sylemiyesin? Hayr, basma is amak istemem. Sef, diyecek, ben, Kelebek'le Sylvain bugn ise gelmedi. Domuzlara ben yiyecek verdi. Ne bir eksik, ne bir fazla. Seytan Adasndan Kas

Pazar gn, aksamn yedisi. Yeni uyandm. Cumartesi sabahndan beri kendimi uykuya zorluyorum. Ay saat dokuzda kacak. Dsars karanlk daha. Gkyznde de pek az yldz var. Yamur dolu koca koca bulutlar, uarcasna tepemizden geiyor. Barakadan yeni ktk. Geceleri gizlice bala ya da adada dolasmaya ktmzdan, btn arkadaslar bunu olaan buluyor. Ufak tefek bir olan, Arap dostuyla birlikte geliyor. Herhalde bir ksede sevismis, dnyorlar. Barakaya girmek iin tahtalardan birini kaldrmalarn gzlerken, dostuyla gnde iki - kere sevismenin Arabn mutlu olmasna yettiini dsnyorum. Cinsel ihtiyalarn gidermek, krek cehennemini onun gznde cennete evirmeye yetiyor. Olan iin de durum ayn. Yas yirmi le yirmi bes arasnda olmal. Vcudu eski tazeliinde deil aslnda. St beyaz tenini korumak iin diledii kadar glgede kalmaya baksn, bir Adonis deil artk. Ama krekte, zgrl srasnda bulamyaca kadar dostu var. Arap sevgilisinin dsnda, Montmartre'in Rochechouart bulvarnda gezinen orospular gibi, saati yirmi bes franga kendini satyor. Msterilerinin salad zevkten baska

466 kazand parayla da, kendisi ve adam, rahat rahat yasayp gidiyorlar. Msterileriyle birlikte sapklklarnn iinde yuvarlanyor, kree adm attklar gnden bu yana, beyinleri baska seyle urasmyor. Bunlar mahkm eden savc, rmslk yoluna sokmak isterken mutlak bir basarszla urams. Onlar mutluluu, bu pislik iinde bulmuslar. Tahta, gen olann arkasndan kapanyor. Sylvain, ang ve ben basbasa kalyoruz. . Yolcu yolunda gerek. abucak adann kuzeyini buluyoruz. Sallar maaradan karyoruz. Simdiden tepeden trnaa slandk. Rzgr, ak denize zg kkremesiyle esip duruyor. Sylvain'le ang, salm kayann tepesine karmama yardm ediyorlar. Son anda, sol bileimi

uvaln iine sokmaya karar veriyorum. Birden; uvaldan dsp dalgalara kaplarak srklenmekten korkuyorum. Sylvain, ang'n yardmyla karsdaki kayann tepesine trmanyor. Ay ykselmis, her sey iyice seilebiliyor. Basma bir havlu sardm. Yarm saat kadar daha beklememiz gerekli. ang yanma geldi. Boynuma sarlyor, yanaklarmdan pyor. Kayalara uzanp bir girintiye ekilerek bacaklarma yapsacak ve dalga kayalara arptnda dengemin bozulmamasna alsacak. Bir dalga daha var! diye baryor Sylvain, br bizi aa srkleyecek olan! Salnn nnde durmus, stnden geecek sulardan korumak istiyor. Ben de onun gibi duruyorum, stelik ang'n elleri ayak bileklerime yapsms, sinirinden trnaklar etlerime gmlyor. Bizi gtrecek olan Lisette grnd. Bir ok gibi yaklasyor. Her zamanki sersemletici gmbrtsyle kayalara arpt ve at nal biimindeki girintiye doldu. Arkadasmdan bir saniye nce attm kendimi sulara, sallarmz birbirine yapsk, Lisette bizi bas dndrc bir hzla aa doru emercesine srklyor. Bes

dakika olmadan yz metre aldk. Sylvain salnn stnde deil, ben daha ikinci dakikada trmanverdim. Elinde beyaz bir bez paras hemen yukar frlayp stne tnedii Dreyfs'n srasndan ang bi467 ze son olarak veda ediyor. Dalgalarn olusup Seytan adasna yneldikleri tehlikeli noktay geceli bes dakika oldu. Bizi srkleyenler ok daha uzun, neredeyse kpksz ve o kadar dzgn ki, sallarmz devrilme tehlikesi geirmeden, suya yapsarak, sarslmakszn yol alyor. Bu yksek ve derin dalgalar arasnda inip kyor ve tatl tatl uzaklasyoruz. Bu yksek ve derin dalgalar arasnda inip kyor ve tatl tatl uzaklasyoruz. Dalgalardan birinin tepesine ktmda, basm iyice evirerek ang'n beyaz paavrasn son kez grebiliyorum. Sylvain benden pek uzakta deil, elli metre kadar ilerde. Hep kolunu kaldryor, sevin ve zafer isaretleri yapyor. Gece pek dertli gemedi denizin ekisindeki deisiklii iyiden iyiye hissettik. Ykselen sular bizi aa srkledi, simdi alalmaya baslayanlar karaya doru itiyor.

Ufukta gnes douyor, demek ki saat alt. Teknemiz, karay grebilmemize yardm etmiyecek kadar alak. Yalnz adalardan iyice uzaklastmz fark-ediyorum, gnes iyice ykselip ortal aydnlatt halde adalar g seiliyor. Hele tane olduklarn anlamak imknsz. Bir kara paras gryorum, o kadar. Ayrntlarn seemediime gre de, otuz kilometre kadar temizde kaldklarn dsnyorum. Yzm, bir zafer glmsemesiyle aydnlanyor. uvallarn stne otursam nasl olur? Rzgr arkamdan da itebilir naslsa. Oturdum. Zinciri zp belime doluyorum. Ellerimi kaldrp rzgrda kurutmaya alsyorum. Bir sigara ieceim, keyifle tttreceim. Tamam. Uzun uzun, derin derin ilk nefesleri ekiyor ve yavasa koyuveriyorum. Artk korkum kalmad. Harekete gemeden nce ve yola ktmz sra korkudan ektiim karn arlarn sizlere anlatmam gereksiz. Hayr, korkmuyorum artk, yle ki sigaram bitirince biraz rendelenmis hindistancevizi yemeyi bile dsnyorum. Azma koca bir avu rendelenmis hindistancevizi atyor, ikinci bir sigara yakyorum sonra. Sylvain benden epey uzakta. 468

Zaman zaman, ayn anda dalgann tepesine ktmzda birbirimizi grebiliyoruz. Gnes btn gcyle beynime vuruyor, kafatasmn iinde beynim kaynyor sanki. Havluyu slatp basma saryorum. Ynl gmleimi kardm, rzgra ramen scaktan boulacak gibiyim. Allah kahretsin! Salm alabora oldu, az kald bouluyordum. Epey su yuttum. Btn abalarma ramen uval evirip stne oturamyorum bir trl. Devrilmeme sebep olan da cinzir. Zincir yznden hareketlerim hi rahat deil. Neyse sonunda saln yan sra yzp derin soluklar almaya koyuldum. Zincirden kurtulmak istiyor, zlmeye alsyorum. Sinir iindeyim, aceleden bir trl aamyorum. Neyse, bu is de oldu! Kt dakikalar geirdim dorusu. Zincirden kurtulamyacam dsncesi beni deli etmisti. uval ters evirmek zahmetine katlanyorum, bitkinim, bir damla gcm kalmad bu isi yapacak. Trmanyorum stne. Altyla st arasnda ne fark var ki? Bir daha kendimi balamyacam, ne zincirle, ne baska bir seyle. Daha yola karken, kendimi bileimden balamakla yaptm enayilii grdm. Bu

kadar yetmeliydi bana. Gnes, kollarm ve bacaklarm amansz sekilde yakyor. Yzm atesler iinde. Islattka beter oluyor, nk su hemen buharlasyor ve yanma daha da artyor. Rzgrn hz epey kesildi, belki yolculuk simdi daha rahat, nk dalgalar eskisi kadar yksek deil. Ama hzm iyice azald. Dolaysyla da kt bir hava ile dalgal denizi sakin bir denize ye tutuyorum. Sa bacama kramp girdi, mthis aryor, sesimi duyabilecek biri varms gibi haykryorum. Parmamla kramp yerinin stne ha isareti yapyor, anneannemin bunu yapmakla kramp geirebileceimi sylediini hatrlyorum. Kocakar ilc en ufak bir sonu vermiyor. Gnes de batya doru iyice alald. Saat leden sonrann drd, yola ktmzdan bu yana, drdnc keredir sular ykseliyor. Ykselen sular da, sanki ncekilerden daha byk bir hzla beni kyya doru itiyor.

469 Artk Sylvain'i devaml grebiliyorum, o da beni rahat gryor. Dalgalar pek ykselmediinden, gzden kaybolduu ender. Gmleini kard, belden yukars plak. Sylvain bana isaretler yapyor. Hareketlerine baklrsa ellerini krek gibi kulland anlaslyor. Yanna yaklasabilmem iin salnn hzn kesiyor sanki. Ben de uvallarmn stne uzanyor ve koi- larm suya daldryorum. Baslyorum krek eker gibi yapmaya. O hz keser, ben hzlanrsam belki birbirimize yaklasrz. Suortam iyi semisim dorusu, salam bir insan, yzde yz bu isin adam. Kollarmla krek ekmekten vazgetim. Yoruluyorum. Gcm yitirmemem gerek. Karnm doyurup uval evirmeye alsacam. Hem yiyecek torbas, hem de deriden su sisesi altta kald. Hem karnm a-ckt, hem de susadm. Dudaklarm atlad, yanyor. uvallar tersine evirmenin en iyi yolu onlara aslmak, dalgann tepesine ktmzda da ayaklarmla itmek. Bes denemeden sonra, bir itiste salm ters - yz etmeyi basaryorum. Harcadm g beni yorgun dsrd, glkle trmanyorum uvallarn stne.

Gnes artk ufukta, ksa sre sonra kaybolacak. Demek ki saat alty buluyor. Gecenin dertli gemiyeceini umuyorum, dalgalarla bousmak beni gten dsryor. Santori'nin deri torbasndan esasl bir yudum ekiyorum, iki avu da hindistancevizi tkyorum azma. Karnm doydu, rzgrda kumdum, keseden bir sigara karp keyifle tttryorum. Hava kararmak zereyken Sylvain havlusunu sallad, ben karslk verdim, birbirimize iyi geceler diledik. Benden epey uzakta yine. Bacaklarm uzatp oturuyorum. Yn gmleimi iyice sktm, sonra srtma geirdim. Bu gmlekler slansa da insan scak tutuyor. Ama gnes ufukta kaybolunca souu hemen hissettim. Rzgr da serinliyor. Yalnz batdaki bulutlar, ufuktan yaylan pembe snlarla renkleniyorlar. Geri kalan her sey, gitgide kararan gecede kayboluyor. Douda, rzgrn geldii yerde bulut yok. Simdilik yamur tehlikesini atlattk demektir. 470 uvaln stnde sk durmaktan, bosu bosuna slanmamaktan, iyice yorulduumu hissettiimde kendimi uvallara balamann, hele geirdiim deneyden sonra, doru olup olmayacan dsnmekten baska seye

kafa yorduum yok. Sonra, zincir ok ksa olduundan hareketlerimin glestiini anlyorum. Bir parasn da, uvallar balayan iplere doiadm ama o paray yeniden kazanmak mmkn. Byle hareketlerim daha da kolaylasacak. Zinciri yeniden belime doluyor, ama eskisi gibi iyice skmyorum. Simdi iim daha rahat, nk uykuya dalp uvalm yitirmekten dm kopuyor. Evet, rzgr artyor, dalgalar da irilesiyor. Ykselip alalmas gitgide artan sal mkemmel yol alyor. Ortalk iyice karard. Gkyz milyonlarca yldzla kapl. oban Yldz hepsinden parlak. Arkadasm gremez oldum. Yeni baslyan bu gecenin nemi byk, talihimiz yaver gider de rzgr btn gece ayn hzla eserse, sabaha kadar epey yol alacaz. Gece ilerledike rzgrn siddeti artyor. Ay ar ar suyun yzn aydnlatyor, rengi koyu krmz. Tm yuvarlaklyia belirdiinde, yzeyindeki kara lekeleri iyice seebiliyorum. Bu lekeler onu bir insan yzne benzetiyor. Saat onu gemis olmal. Ortalk gitgide aydnlanyor. Ay ykseldike evremi daha iyi gryorum. Dalgalarn tepesi platin renginde, garip parltlar gzlerimi yakyor. Bu gms parltlara bakmamak

imknsz, ama gnes ve tuzlu suyun iyice artt gzlerimi yaralyor, yakyor. Kendi kendime, isi fazla byttm sylyorum ama st sle sigara imekten de kendimi alamyorum. Dalgal bir denizde, saln dzenli olarak inip kmasndan olaan sey yok. Bacaklarm uzun sre uvaln stne uzatamam, nk devaml oturmaktan her yanma kramp giriyor ve mthis canm acyor. Tabii, devaml olarak belime kadar su iindeyim. Gsm kuru, rzgr ynl gmleimi kurut471 ykselmiyor. Gzlerimin yanmas artyor. Kapyorum. Zaman zaman da kestiriyorum. Uyumamam gerek Dile kolay, dayanlr gibi deil bu uyku. Hay Allah kahretsin! Her yanm saran gevseklikle mcadele ediyorum. Her kendime gelisim, beynimde byk bir ac oluyor. Kavli akmam karyorum. Dalar gibi olduumda koluma ya da boynuma bastryorum. Btn gcmle kovmaya alstm byk bir korku belirdi iimde. Uyuyacak mym? Suya dsnce souk beni uyandracak m? Kendimi zincirlemekle iyi etmisim. Bu iki uval benim btn hayatm, yitiremem onlar. Suya yuvarlanp uyanmazsam felket olur.

Birka dakikadr, yine iliklerime kadar slam. Dierlerinin dzenli yolunu izlemek istemedii anlaslan asi bir dalga sadan arpverdi. Beni biraz slatmakla kalmad, dengemi yitirmeme yol anca, iki normal dalgay tepeden trnaa giyiverdim. Dkinci gece de epey ilerledi. Saat ka acaba? Batya doru inmeye baslayan aya baklrsa, sabahn ikisi ya da olmal. ,Otuz saate yakn bir sreden beri suyun stndeyiz, iliklerime kadar slanmak bir ise yaryor: Souk beni iyice uyandrd. Titriyorum ama glk ekmeden gzlerimi ak tutabiliyorum.

Bacaklarm uyustu, altma almaya karar verdim, iki elimle ekerek bacaklarm altma alabiliyorum. Ayak parmaklarm dondu, belki altmda snabilir. Uzun sredir badas kurmus oturuyorum. Oturusumu deistirmek iyi geliyor. Sylvain'i grmeye alsyorum, ay suyun yzn iyice aydnlatyor nk. Ama iyiden iyiye alald, tam karsma dst iin evremi semekte glk ekiyorum. Hayr, bir sey gremiyorum. Onda, kendini uvallara balayacak bir sey yoktu, denize dsms olmasn? Umutsuzlukla evreme gz gezdiriyorum, bosuna. Rzgr ok siddetli ama dzenli, deisken deil, en nemlisi de bu. Rzgra alstm, gvdem de uvallara yapsms yek-vcut olmus gibi. evreme baknmaktan, arkadasm grme arzu472 sundan baska sey dsnemez oluyorum. Ellerimi rzgrda kurutuyor, sonra parmaklarm azma gtrp btn gcmle slk alyorum. Dinliyorum. Cevap yok. Syivain parmaklaryla sk almay biliyor mu acaba? Kimbilir. Yola kmadan nce ona sormalydm. Kendimize kolayca iki ddk yapabilirdik! Bunu

dsnemediim iin de kendi kendime svp sayyorum. Sonra iki elimi azma gtrp Hey, hey! diye haykryorum. Rzgrn sesi ve dalgalarn hsrtsndan baska cevap yok. Dayanamayp uvallarn stnde ayaa kalkyorum, sol elimle de zincirimi kaldrp bir dalgann tepesinde iyice ykselene dek dengemi koruyorum. Tepeye vardmda ayaktaym, inip karken diz k-yorum. Ne sada bir sey var, ne solda, ne de nmde. Ardmda kalmasn? Ayaa kalkp arkama bakmaya cesaret edemiyorum. Karanlkta seebildiim tek sey, solumda uzanan koyu renk bir izgi Herhalde orman grnrde olmal. Gnes doduunda aalar greceim, keyfim yerine gelecek, Sabah aalar greceksin Kelebek! Tanr yardm etse de arkadasn da grebil-sen! Ayak parmaklarm ovaladktan sonra bacaklarm uzattm. Sonra ellerimi kurutup bir sigara imeyi dsnyorum. Bir deil iki sigara tttryorum. Saat ka acaba? Ay iyiden iyiye alald. Dn gece, gnes domadan ne kadar nce kaybolduunu pek hatrlamyorum. Gzlerimi kapayp nceki gecenin grntlerini hatrlamaya alsyorum. Bosuna. Yok, yok!... Birden douda gnesin douverdiini

gryorum, batda da ayn bir paras rahata seilebiliyor. Demek ki saat bese geliyor. Ay, sulara dalp kaybolmakta epey ardan alyor. oban Yldz Kutup Yldz dierlerinden fazla parlyor. oban Yldz gideliberi, Kutup Yldz gkyznn ecesi. Rzgr artyor gibi. Ya da bana, gecekinden daha siddetli geliyor. Dalgalar daha ok ykselip alalyor, tepelerindeki kpkler aksamnkinden ok daha fazla. Otuz saat geti bile. Simdilik islerin iyi gittiini kabul etmek gerek, en zor olan da baslayacak gn at'atmak. 473 Dn sabah altdan aksam altya kadar gnesin altnda yanp kavrulmak derimi yzd. Gnes iyice ykseldiinde epey dertli olacak. Dudaklarm simdiden atlyor, oysa gecenin serinlii daha gemedi. Gzlerimle birlikte dudaklarm mthis yanyor. Kollarmla ellerim de yle. Mmkn olsa kollarm akta brakmayacam ama gneste, ynl gmlekle durabilir miyim? En ok yanan yerlerim de bacak aralarmla km. Bu yanmann nedeni gnes deil, tuzlu su ve devaml uvallara srtnme.

Her sey bir yana aslanm, ister yan ister yanma, kirisi krdn iste. Vardn yer de pek ok seye katlanmay gerektirir, gerektirecektir de. Karaya ayak basma olana yzde doksan, bu nemli bir sey deil mi be? Yzmn derisi soyulmus, gvdemin yars clk yara da olsa byle bir yolculuk ve byle bir sonuca ulasma karslnda nemli saylabilir mi hi? Dsn ki tek kpekbalna raslamadm. Herhalde hepsi tatile girmis olmal! Ksmetli olduunu inkr m edeceksin, ksmetlisin ulan. Bak, bu kez gerekten basardn isi. inceden inceye dsndn, hazrladn firarlarn en basarls, greceksin bak, en dsnlmeden yaplan olacak, iki uval dolusu hindistancevizi, sonra da brak kendini rzgrla dalgalara. Yr karaya. Her gemi kalntsnn kyya srklendiini bilmek iin, mhendis okulundan kmak gerekmez ki. Rzgrla dalgalar geceki gibi olursa, leden sora mutlaka topraa ayak basarz. Tropiklerin canavar ardmdan ykseliyor. Bugn her seyi kasp kavurmaya kararl, nk btn snlarn koyuveriyor. El abukluuyla geceyi da-tveriyor. Tropiklerin tartslmaz kral olarak kendini kabul

ettirmek iin, yatandan iyice kalkmas bile gerekmiyor. Rzgr, gz ap kapayncaya dek lnd. Bir saat sonra boucu bir scak olacak. Btn gvdemde byk bir rahatlk var. ilk snlar bana deer demez, belimden basma bir scak dalgas gidip geliyor. Basma sardm havluyu karyorum, odun atesine verircesine yanaklarm gnese veriyorum. Bu canavar beni kavurmaya baslamadan, lmden nce hayat verdiini hissettirmeye alsyor. Kanm damarlarmda akyor, slak uyluklarm bile canlanan kanmn aksn hissediyor. . Orman iyice seebiliyorum, tabi yalnz aalarn tepelerini. Pek uzakta deil sanki. Gnesin biraz daha ykselmesini bekleyip ayaa kalkacak ve Sylvain'e bakacam.

Bir saate varmadan gnes iyice ykseliyor. E-vet, bugn hava ok scak olacak. Sol gzm yar yarya kapal, gzkapaklarm birbirine yapsyor. A-vucumun iine su doldurup gzm ovalyorum. Yakyor. Gmleimi karyorum, gnes iyiden iyiye yakmaya baslamadan biraz plak oturmak gereini duydum. Dierlerinden daha gl bir dalga, alttan vurup beni iyice ykseltti. Alalmaya baslamadan yarm saniye nce dostumu grebildim. Belden yukars plak, salnn stnde oturuyordu. Beni grmedi: Solumda ve biraz ileride ama aramz iki yz metreden bile az. Rzgr hep siddetli, ona yaklasmak i-in gmleimi havada tutmay dsnyorum. Bu yelken, herhalde ondan hzl yol almam salyacak. Yarm saat kadar yelkenle yol alyorum. Ama dislerim ve ellerim arasnda gerdiim gmlek zellikle dislerimi artyor, stelik rzgra dayanmak iin harcadm g beni ok yorgun dsryor. Bu isten vazgetiimde, kendimi dalgalara braktm zaman daha yavas yol aldm hissediyorum. Yasasn! Bizim olan grebildim, nmde, aramz yz metreden az. Ne yapyor ama? Beni merak ettii yok sanki? Yeni bir dalgayla havalandmda onu, bir, iki, kere gryorum. Sa elini gzne siper edip

evresine bakndn farkettim. Arkana bak be hyarolu hyar! Bakms olmal, beni gremedi herhalde. Ayaa kalkp slk alyorum. Yeniden dalgann tepesinde ykseldiimde Sylvain ayakta, bana bakyor. Gmleini havaya kaldryor. Oturmadan nce belki yirmi kere birbirimizi selmladk. Her dalgada gmleimizi salladk, garip sey, hep de ayn zamanda ykseliyoruz. Son iki dalgada, artk ak seik grlebilen orman isaret ediyor. Ky ile aramzda on kilometreden az var. Dengemi yitiriyor ve k st 474 475 oturuyorum uvallara. Arkadasm ve orman du Kadar yaknmda grnce byk bir sevin doluyor iime, yle bir heyecan ki bu, hngr hngr alyorum. apak iindeki gzlerimi temizleyen gzyaslar arasnda rengrenk binlerce kristal gryor ve aptal gibi: Sanki kilise camlar, diyorum kendi kendime. Bugn Tanr seninle birlik Kelebek. Doann dev unsurlar arasnda, rzgr, denizin usuz bucak-szl, dalgalarn

ykseklii, ormann yemyesil ve etkileyici kubbesi karssnda, sizi evreleyenlere o-ranla kck kalyor ve belki, hi aramadan, Tanrya raslyor, ona dokunuveriyorsunuz. Bir tek gn sndan yoksun, diri diri gmldm iren zindanlarda geirdiim binlerce saat boyunca nasl geceyi eledimse, bugn kendisine dayanamyacak kadar gsz olanlar yok etmek zere doan gnese dokunuyor, gerekten Tanr'ya deiyor, onu evremde, iimde hissediyorum. Kulama fsldyor hatta: Ac ekiyorsun, danada ekeceksin ama, bu kez senden yana olmaya karar verdim. Sz veriyorum, glkleri yenip galip kacaksn. Hi bir dinsel eitimden gememek, hristiyan dininin elif besini, isa'nn babasnn kimliini, Meryem Ana'nn gerek kisiliini, babasnn dlger mi yoksa deveci mi olduunu biimemek. Btn bu cehalet tabakas, gerekten arandnda Tanr'ya ras-lamay engellemiyor. Rzgrda, gneste, denizde, ormanda, yldzlarda insanolunun beslenmesi iin saa sola bol bol serpistirdii balklarda onu bulmak mmkn. Gnes hzla ykseldi. Saat sabahn onunu bulmus olmal. Gvdemin belden yukars kurudu. Havlumu yeniden slayp basma saryorum. Gmleimi giydim, nk omuzlarm, srtm ve kollarm mthis acyor.

ou kere suyun iinde olan bacaklarm bile stakoz gibi kpkrmz. Kyya yaklastmzdan ekim ok daha gl, dalgalar neredeyse dikey olarak karaya yneliyor. Orman ayrntlaryla seebiliyor, yalnz bu sabah drt, bes saat iinde karaya doru epey yol aldmz dsnyorum. Dlk firarm, bana uzaklklar gz kararyla lme yeteneini verdi. Bir yer ayrntlaryla 476 seilmeye basland m, uzaklk bes kilometreden az demektir. Aalarn kalnlklarn, hatta bir dalgann tepesinden, devrilip yapraklarn suya salan koca aac seebiliyorum. iste, yunus balklaryla kuslar! Allah vere de, yunus balklar benim sal itmeye kalkmasa. Gemi kalntlarn ve kazazedeleri sahile itmek gibi bir alskanlklar olduunu duymustum. Onlara yardm etmek gibi iyi bir niyetleri olduu halde, burunlaryia vura vura ldrebiliyorlarms. Hayr arpmyorlar salma, evremde dolanyorlar, drd iyice yaklasp bunun ne mene sey olduunu anlamak iin kokluyor bile. Ama salma srtnmeden dnp gidiyorlar. Of, ucuz kurtulduk.

len oldu, gnes tam tepemde, Herifiolu beni haslamak niyetinde anlaslan. Gzlerim durmadan yasaryor, burnumun ve dudaklarmn derisi oktan syrld gitti. Dalgalarn ykseklii daha az, kulaklar sar eden bir grlt ve hrsla kyya doru atlyorlar. Bunlar daiga deil, bizi kyya srkleyen birer silindir. Kyya yakn bir yere byk grltyle arpyor, iyiden iyiye kpklenip bu engeli asnca aalara doru saldrya geiyorlar. Kyya bir kilometreden az var. Aristokratik sorgularyla, amuru gagalyarak gezinen beyaz kusiar seiyorum, kyyla aramzda bir kilometreden az var. Bu kuslar binlerce. Hi biri, iki metreden fazla havalanmyor. Bu ksack uuslar da, daigalar tarafndan slatlmamak iin. Ortalk kpk dolu, deniz de amur renginde, iren. ,O kadar yaknz ki, aa gvdelerinde, sularn varabildii en yksek noktada kalan pis izi seebiliyorum. Dalgalarn gmbrts, bu rengrenk binlerce kusun ln bastrmaya yetmiyor. Dibe srtnyo-rum. iki, metre daha. Slaf! Dedim dibe, uvalm amura oturdu. Beni daha ileri gtrecek kadar su yok.

Gnese baklrsa saat leden sonrann ikisi, yola kal krksekiz saat oluyor. Evvelki gn gecenin onunda

hareket etmistik. Demek bu yedinci med-cezir. Yola ktmzda, cezir baslyal iki saat oluyordu. Yine sularn ekildii sraya raslamamz nor477 mal. Sular, saat sonra yeniden ykselmeye baslyacak. Gece ormanda olacam. Zinciri atmyalm ki, sular iyice ykselip dalgalar tepemizden asmaya basladnda dsmeyelim, iki, saat gemeden uvallarm yzmeye baslyamaz. Sylvain samda ve yz metre kadar da ilerimde. Bana bakyor ve bir takm isaretler yapyor. Bararak bir seyler sylemek istiyor ama sesi kslms anlaslan, duymam gerektii halde bir sey duyamyorum. Dalgalar kesildiinden balk stndeyiz, kuslarn grltsnden baska sey rahatsz etmiyor bizi. Ben ormann bes yz metre kadar uzandaym, Sylvain ise yz - yz elli metre nmde. Ne yapyor bu hyar herif? Ayaa kalkt ve saldan atlad. Delirdi mi ne? Yrmemesi gerekir, att her admda biraz daha gmlecek bataa, belki sala bile dnemiye-cek. Islk almak istiyorum, mmkn deil. Biraz suyum var, onu dikip barmaya alsyorum. Azmdan ses kmyor. amurda hava kabarcklar var, demek grlen ince bir

kabuk. Alt iyice yumusak, paasn kaptran herif boku yedi demektir. Sylvain bana dnyor, bakyor, anlyamadm bir takm isaretler yapyor. Ben de isaretle: Hayr, hayr salndan kmldama, kyya varamazsn! demeye alsyorum. uvallarn ardnda kaldndan saln yaknnda m, yoksa uzanda m, onu da kestiremiyorum, nce yaknda olduunu sanyorum biraz gmlrse uvallarna hemen yapsabilir. Birden, epey uzaklastn ve amura gmlmeye baslayp kendini kurtaramadn, artk salna dnmenin imknszln farkediyorum. Bir lk geliyor kulama. Bunun zerine uvallarma yznkoyun uzanp ellerimi amura gmyor ve btn gcmle itiyorum. uvallar altmda ilerliyor, bylece yirmi metre kadar yo! alyorum. Biraz sola kayp ayaa kalktmda arkadasm gryorum, yar beline kadar amurlarn iinde. Salna da on metre yakn. Kapldm dehset yeniden sesimi kazanmam salyor, haykryorum: Sylvain, Sylvain! Kmldama yerinden, uzan amurlara! Bacaklarn kurtarmaya als! Rzgr sesimi uzaklara tasd, Sylvain de duydu. Evet dercesine bana basn sallyor. Yeniden 478

yzkoyun uzanp kollarmla salm ilerletiyorum. Hrs bana insanst bir g veriyor, otuz metre daha yaklasyorum dostuma. Herhalde bir saati askn bir sredir abalamaktaym, ama iyice yaklastm. Aramz elli - altms metre ya var ya yok. Sylvain'i pek iyi seemiyorum. Ellerim, kollarm ve yzm amur iinde, oturup sol gzme giren tuzlu amuru temizlemeye alsyorum. Bu yetmiyormus gibi sa gzme de tuzlu amur kayor, ikisi birden baslyor yasarmaya. nm gremez oluyorum. Neyse, yeniden Sylvain'i seebildim; yatmyor, ayakta, yalnz gs amurun dsnda. ilk dalga kendini hissettiriyor. stmden ast a-ma uvallar pe* kmldatmadan az teme yayld ve amuru kpkleriyle kaplad. Gs amurun dsnda kalan Sylvain'in de evresinde dolanyor. Dalgalar arttka amur yumusayacak? diye dsnyorum kendi kendime. Her ne pahasna olursa olsun, yanna varmalym. Yavrularn yitirme tehlikesiyle kars karsya kalan hayvanlarnkini andran bir g her yanm kaplyor. Kanlmaz bir tehlikeye yavrusunu kaptrmak istemeyen ana kus gibi, Sylvain'in yanna varmak iin

amuru avuluyorum. Bir sey sylemeden, hareket etmeden, iri gzleri benimkilerin iinde, bakyor. izerine dikilen gzlerim bakslarn karmamaktan baska sey dsnmyor, ellerimi nereye daldrdma bile aldrmyorum. Biraz yavaslyorum, stmden asan ve tm gvdemi kaplayan iki dalga yznden amur iyice yumusad. Eskisinden ok daha ar ilerliyorum simdi. Koca bir dalga geti, az kalsn bouyordu beni ama, amurdan da biraz kaldrd. Daha iyi grebilmek iin oturuyorum. amur Sylvain'in koltuklarna ykselmis. Aramzda krk metreden az var. Hi durmadan bana bakyor. amura gmlerek leceini anlams gibi zavall, hem de karann yz metre tesinde. Yznkoyun uzanyor ve neredeyse sv halini a-lan amuru kucaklyorum artk. Gzlerimiz birbirine aklms gibi. Daha fazla g harcamamam isterce^ sine isaret ediyor. Yine de yoluma devam ediyorum, 479 derken byk bir dalga beni havalandryor ve uvallardan ayryor neredeyse bes - alt metre srklyor. Dalga getiinde bakyorum. Sylvain kayboldu, ince bir su tabakasyla kaplanan balk kpkl ve dmdz.

Son bir veda isareti bile yapamad dostum. Gsterdiim tepki hayvan, iren, yasama igds her seye stn geliyor: Sen hayattasn ya. Tek basmasn ama, dostun yok, ormana girdiinde isin pek kolay olmayacak. Oturmusum, srtmda patlayan bir dalga beni kendime getiriyor. Dki bklm oldum, dalga o kadar siddetli ki bir sre soluum kesiliyor, tkanyorum. Sal biraz daha srklendi ve metrelerce kayd, ancak o an, dalgann aalarn dibine yaylsn izlerken Sylvain'in ardndan gzyas dkyorum: Ne kadar yakndk karaya, yerinden kmldamasaydn olmaz myd sanki? Aalara yz metre kalmst! Neden syle bana neden yaptn bu enayilii? Kuru tabakann, sahile varman salayacak kadar salam olduunu nereden kardn? Gnes mi akln basndan ald? Ne bileyim? Yoksa bu cehenneme daha fazla dayanamadn m? Syle, neden senin gibi bir adam, gneste birka saat daha kavrulmay gze alamad?

Dalgalar, gk grltsn andran bir gmbrtyle birbirini izliyor. Gitgide sklasyor ve ykseli-yorlar. Her keresinde srlsklam oluyor ve birka metre ilerliyorum, ama balktan kopmus deilim. Bese doru baslyorum yzmeye. Su biraz ykseldiinden dalgalar eskisi kadar grlt karmyor. Gmbrt kesildi. Sylvain'in uvallar aalarn arasna vard bile. Ben de varyorum kyya, balta girmemis ormann yirmi metre kadar tesine yavasa konuyorum. Sular ekildiinde yine amurun stndeyim ellerimle bir dal ya da sarmasa tutunmadan yerimden kmldamamakta kararlym. Yirmi metre bir sey kald. Yeniden havalanp aalarn yanna varmam iin bir saatten fazla beklemem gerekiyor. Kkreyerek iten bir dalga, beni aalarn stne frlatyor. Zinciri gevsetip karyorum. Atmyorum ama, belki ihtiyacm o-lur. 480 Ormanda Yar yzp yar yryerek, gnes batmadan aalarn arasna girmeliyim, insan emen amurdan kurtulamyorum bir trl. Su ormann ilerine giriyor, karanlk bastnda hl kuru topraa varamadm.

Bir rk kokusu burnuma geliyor, gaz yzdesi o kadar yksek ki gzlerim yanyor. Bacaklarma otlar ve yapraklar sarlyor durmadan. uvalm biraz daha itiyorum. Her admda ayaklarm, su altnda kalan topra yokluyor, ancak fazla gmlmediinde yryorum. ilk gecemi, yere devrilmis kocaman bir aa gvdesi zerinde geiriyorum. Ynla bcek stmde geziniyor. Gvdem yanyor ve batyor. Torbarm aacn stne ektim ve sk sk baladm, ynl gmleimi de srtma geirdim. Hayatm torbann iinde, hindistancevizlerini anca karnm doyacak ve dayanma gcn bulacam. Palam sa bileime bal, iki kaln daldan meydana gelen yuvaya, bitkin uzanyorum. Bir sey dsnmeden dalp gidiyorum. Yok, yok, sadece iki kere: Zavall Sylvain! diye mrldandm, sonra kendimden getim. Kuslarn sesiyle uyanyorum. Gnes ormann i-ine pek giremiyor, biraz yukardan geldiine gre saat yedi ya da sekiz olmal. evrem su iinde, sular ykselmis demek. Belki onuncu med - cezirin sonu. Seytan'dan yola ;kal altms saati buldu. Denizden ne kada- uzakta olduumun farknda deilim. Kyya gidip gneste kurunabilmek iin sularn ekilmesini beklemek zorunlu. Dme suyum kalmad, avu kadar

rendelenmis hindistancevizim var. Onlar yiyor, birazn da yaralarmn stne srp rahatlyorum, iindeki ya aclarm dindiriyor. Sonra iki sigara tttryorum. Bu kez bencillie ynelmeden Sylvain'i dsnyorum. Yalnz basma kamaya tasarlamams mydm? Tek basma kurtulmaya kararlydm demek. Deisen bir sey yok yleyse, yalnz byk bir znt var iimde, arkadasmn amurlara gmlsn grmeme engel olacakms gibi gzlerimi kapyorum. Artk onun iin her sey bitti. kelebek 481731 Torbam yerlestirdiim yuvaya oturup iinden bir hindistancevizi karabiliyorum. Bacaklarmn arasnda, aaca vura vura ayorum iki tanesini. Kabuun yrtlmas iin sivri ucunu vurmak gerekiyor. Palayla kesmekten daha iyi. Bir taze hindistancevi-zini yiyor, iindeki hafif sekerli suyu da iiyorum. Sular hzla ekiliyor, amurda rahata yryp kyya varmam mmkn. Bugn gnes nefis, deniz de pek gzel. Sylvain'-in kaybolduu yere uzun uzun bakyorum. Bir ukurdaki temiz deniz suyuyla ykadm gvdem de giysilerim abucak kuruyor. Bir sigara tttryorum. Dostumun mezarna son bir baks, ormana giriyor ve yola koyuluyorum. Torbam srtmda, ar ar dalyorum.

Aalarda sularn yksekliini gsteren en u-fak bir iz yok. Burada mola verecek, yirmi drt saat dinleneceim. Hindistancevizlerini aacak, beyaz etlerini karp torbama dolduracam. Karnm acktnda yiyeceim olur. Ates de yakabilirim ama, bunu pek doru bulmuyorum. Gnn ve gecenin geri kalan blmn olaysz geiyor: Kuslarn lklar, gnes doduunda beni uyandryor. Hindistancevizlerinin hepsini atktan sonra, srtmda ufak bir knla douya ilerliyorum, leden sonra e doru bir patikaya rasladm. Bu, ya balata toplayanlarn izledii yol, ya da orman korucularyla altn arayclarnn. Yol dar ama temiz, st dallarla kapl deil, insanlarn bu patikay sk sk kullandklar belli oluyor. Zaman zaman, birka nalsz esek ya da katr izine raslyorum. Kuruyan amurun stnde, bas parman iyice belirgin olduu plak ayak izleri de var. Hava kararana dek yryorum. Hindistancevizi iniyorum durmadan, besleniyorum ve susuzluum kalmyor. Ara sra, iyice ineyip yan kardm tkrkle karsan paralar burnuma, dudaklarma, yanaklarma sryorum. Gzlerim sk sk birbirine yapsyor, irin dolu. ilk frsatta gzlerimi tatl suyla ykayacam. Torbamda, hindistancevizinden baska iinde Marsilya sabunu bulunan su geirmez bir kutu var. Bu kutuya ayrca bir tras

makinesi, bir dzne kadar jilet ve bir fra koydum. 482 Elde pala ilerliyorum ama palay kullanmam gerekmiyor hi, yolun stnde en ufak bir engel yok. Dki yanmda yeni kesilmis dallar farkedebiliyorum. Bu patikadan epey adam getii belli, ok dikkat etmeliyim.

Orman, ilk kasm srasnda Saint-Laurent-duMaroni'de grdmn esi deil. Bu iki katl Maro-ni orman kadar sk da deil, ilk bitki rts bes alt metreye kadar ykseliyor. Yirmi metre kadar yukarda da aalarn meydana getirdii kubbe var. Patikann sa biraz aydnlk. Sol yan ise neredeyse gece. Hzla ilerliyor, insanlar ya da yldrm yznden kan orman yangnlarnn meydana getirdii aklklara raslyorum. Gnes snlar da, hafif hafif ieri szyor. Isnlarn eimi, gnesin batmak zere olduunu gstermekte. Srtm gnese verip douya, Kourou'daki zenci kyne ya da ayn ad tasyan kampa doru ilerliyorum. Hava birden kararacak. Gece yrmemeliyim. Ormana dalacak ve yatacak bir yer bulacam. Patikann otuz metre kadar uzanda, muz yapraklarn andran sk bir bitki rts altna yerlesiyor, palamla kestiim bir yn yapra da altma serip uzanyorum. Islanmadan bir uyku ekebileceim. Talihim de var, yamur yamyor, iki sigara tttryorum. Bu gece o kadar yorgun da deilim. Hindistancevizi karnm devaml tok tutuyor. Yalnz susuzluktan azm

kuruyor, tkrm g olusuyor. Firarn ikinci blm baslad, karada basm derde girmeksizin geirdiim bu nc gece. Ah! Sylvain de yanmda olayd. Yok ama olum, elinden ne gelir? Eyleme gemek iin, hayatta kimsenin dne ya da desteine ihtiya duymadn ki! Sen komutan msn, er misin yoksa? Hyarlasma Kelebek, dostunu kaybetmek herkesin basna gelebilecek bir zc olay, ama ormanda yalnz kalman gcn yitirmen demek deil ki. Royale'de, Saint -Joseph'de, ya da Seytan adasndakiler artk iyice u-zakta kaldlar, onlardan ayrlal alt gn oluyor, Ko-urou'ya haber gitmis olmal, nce kampta grevli483 aynaszlara, sonra kydeki zencilere. Herhalde bir jandarma karakolu da olmal yaknda. Kye doru yrmen akllca bir is mi? Ky evresini hi bilmiyorsun. Kamp, kyle sehir arasnda. Kourou hakknda baskaca bildiim yok. Royale'deyken ilk raslyacam adamn yolunu kesmek, inlilerin ve bu arada ang'n kardesi CikCik'in yasad inini kampna kadar gtrmesini salamak gelmisti aklma. Neden bu pln deistiriyordum sanki?

Seytan adasndaker boulduum sonucuna vardlarsa bir dert kmyacak demekti. Ama bir orman kamp Arap gardiyanlarla dolu olmal, aralarnda da ynla insan avcs vardr herhalde. Ellerine dsmemeye dikkat et Kelebek! Yanlmaya gelmez! Aralarnda kalp kapana kslmamaya bak. Herifler seni grmeden sen onlar seebilmelisin. Sonu: Yoldan gitmemeli, yolun yaknndan ilerlemeliyim. Elinde palayla btn gn patikay arsnlamak yeterince byk bir hata. Dsncesizlik de deil, lgnlk. Yarn, ormann iinden yryeceim. Gnesin dousunu selmlayan hayvanlarla kuslarn sesi beni erkenden uyandrd. Orman yaratklaryla birlikte silkinip toparlanmaya alsyorum. Benim iin de yeni bir gn baslyor. Bir avu hindistan-cevizini iyice ineyip yutuyorum. Birazyla yzm svazlayp yola koyuluyorum. Yolun yaknndan yrmek epey g, dallarla sarmasklar ok sk olmasa da ilerlemek iin elimle itmek zorundaym. Yolu brakmakla iyi ettim, slk sesleri duyuyorum nk. Elli metre kadar temde patika uzanyor. Islk alan ortada yok. Gryorum sonunda. Bu bir zenci. Srtnda yk, sa elinde bir tfek var. Haki bir gmlek ve sort giymis

kollar ve bacaklar plak. Bas nnde, gzlerini yerden ayrmyor. Ar ykn altnda kamburu kms. Yolun hemen kysnda kaln gvdeli bir aacn ardna gizlenip, elde bak yanma varmasn bekliyorum. Tam aacn nnden geerken stne ullanveriyorum. Sa elim, tfei tutan kolunu havada yakalad, kolunu kvrp tfei dsrveriyorum. ldrme beni! Ac bana! Zenci ayakta, bam grtlana dayal. Yere eilip tfei alyorum, tek namlu484 lu eski bir silh bu. Ama grtlana kadar barut ve sama dolu herhalde. Horozu kaldrp iki metre aeriliyor ve: Dpi z, indir ykn, diyorum. Kosarak kamaya kalkma, gebertiveririm. Zavall zenci, dehset iinde dediklerimi yapyor. Sonra bana bakyor: Kaak msnz? Evet. Ne istiyorsunuz? Btn malm aln. Yalvarrm ldrmeyin beni, bes ocuum var. Acyn, brakn da yasyaym. Kes sesini. Adn ne? Jean.

 Nereye gidiyorsun? Ormanda odun kesen iki kardese yiyecek ve il grtyorum. Nereden geliyorsun? Kourou'dan. Ky halkndan msn? Orada dodum. inini'yi bilir misin?

 Evet, ara sra kamptaki inlilerden kaak o-dun alr satarm. Sunu gryor musun? Nedir o? Bes yzlk. Bir seim yap: Ya dediimi yerine getirir, bes yzl cebe indirir, tfeini de geri alrsn, ya da szm dinlemez beni uyutmaya alsr ve geberir gidersin. Benden ne istiyorsunuz? Para vermeseniz de, dediinizi yapmaya hazrm. Beni tehlikesizce, inini kamp yaknna gtrmeni istiyorum. Aradm inliyi bulunca seni brakrm. Tamam m? Tamam. Beni aldatmaya kalkma, ldrrm. Hayr, size yardm edeceime sz veriyorum Zencinin yannda biraz st var. karp bana alt kutu st, koca bir somun ekmek ve domuz va veriyor. ' y Ykn aalarn altna gizle, sonra dner 485 alrsn. Bak, palamla aacn stn isaretliyorum. Bir kutu st iiyorum. Bana yepyeni bir de pan-talon veriyor, makinistlerin kulland cinsten bir bez pantalon. Tfei brakmadan giyiyorum.

 Yr bakalm Jean. Dikkat et de kimse bizi grmesin, yakalanrsak su sende demektir. Kendini yok bil o zaman. Jean, ormanda yrmeyi benden iyi biliyor. Dallarla sarmasklar yle ustaca itiyor ki, onu izlemekte glk ekiyorum. Bu herif, sk ormanda, gerekten byk rahatlkla yol alyor. Adalardan iki mahkm katn bize bildirdiler. Sizinle ak konusaym: Kourou'daki kampn yaknndan geerken byk tehlikelerle karslasabiliriz. iyi ve ak yrekli bir insana benziyorsun Jean. Yanlmadm umarm, inini'ye gitmek iin bana ne salk verirsin? Dsn ki benim gvenliim senin de saln demek. Aynaszlara ya da insan avclarna raslarsak seni ldrmek zorunda kalacam. Adnz nedir? Kelebek. Peki Bay Kelebek. Dyice ormann iine girmemiz ve Kourou'nun epey uzandan gememiz gerekiyor. .Ormandan geerek kimseye yakalanmadan sizi Dnini'ye gtrebilirim. Sana gveniyorum. Dilediin yolu se. Ormann iinde daha ar ilerliyoruz ama, yoldan ayrldmzdan beri zencinin ok rahatladn

hissediyorum. Eskisi kadar ter dkmyor, yz hatlar pek gergin deil, rahatlams gibi. Jean, eskisi kadar korkmuyorsun sanrm? Evet, Bay Kelebek. Yolun kysnda durmak hem sizin, hem de benim iin ok tehlikeliydi. Hzla ilerliyoruz. Bu zencinin kafas isliyor, benden -drt metreden fazla uzaklasmyor. Dur, bir sigara imek istiyorum. Buyurun size bir paket Gauloises. Saol Jean, sen iyi bir insansn. Evet, gerekten ok iyiyimdir. Ben katoliim, mubassrlarn krek mahkmlarna yaptklarn grdke ok zlrm. ok mahkm grdn m? Nerede. 486 Kourou orman kampnda. Odun kesmek gibi ar bir isin yan sra dizanteri ve sar hummadan krlarak yavas yavas ldklerini grmek insann yreini paralyor. Adaiardakilerin durumu ok daha iyi. Sizin gibi, salk durumu mkemmel bir krek mahkmunu ilk kez gryorum. Evet, adaiarda hayat ok daha rahattr. Kaln bir aa dal stne oturup soluk aldk. Bana verdii st kutularndan birini ona uzattm. Dstemedi, hindistancevizi yemek ona yetiyordu. Karn gen mi?

 Evet, otuz iki yasnda. Ben de krk. kzmz, iki de olumuz var. Hayatn iyi kazanyor musun? Gl aac ekmeimizi karmamza yetiyor, karm mubassrlarn amasrlarn ykayp tlyor. Bylece onun da biraz yardm dokunuyor. Yoksuluz ama karnmz doyuyor, ocuklarmzn hepsi de okula gidebiliyor. Her zaman, ayaklarna giyecek pabu buluyorlar. ocuklar pabu bulduuna gre islerin yolunda gittiini sanan zavall zenci! Boyu benimki kadar var, yz de hi sevimsiz deil. Tam tersine, gzleri duygudan yoksun olmayan, namuslu, salkl bir adam, iyi bir asle babas, iyi bir koca, iyi bir hris-tiyan olduunu ortaya koyuyor. Ya siz Kelebek? Jean, ben yeniden hayata kavusmak iin rpmyorum. On yldan beri diri diri gmlms yasyor ve durmadan kamaya alsyorum. Niyetim de dsncede bile kimseye ktlk etmeksizin seninki gibi bir

kar ve ocuklara sahip olmak. Sylediin gibi, bu krek cehennemi iliklerine kadar rms. Kendine saygs olan bir adamn bu bataktan kurtulmas gerekir. Kurtulmanz iin size btn gcmle yardm edeceim. Artk yola kalm. O essiz igdsyle ynn bulan Jean, hi duraklamadan beni inlilerin kampnn yaknlarna getiriyor. Kampa vardmzda hava kararal iki saat olmus bile. Uzaktan balta sesleri geliyor ama sk grmyoruz. Jean, kampa iyice yaklasabilmek iin, bir 487 im nooe KuuDes allatmamz gerektiini sylyor. Orada mola verip geceyi geirmeye karar veriyoruz. Yorgunluktan bitik haldeyim, uyumaya da kor-t kuyorum. Ya bu zenci konusunda yanldysam? Ya usta bir oyuncu olup uyurken silh kapar da beni ldrrse? Beni ldrmekle kazanc iki kat olur: Hem basndaki beldan kurtulur, hem de bir kaa ldrd iin paraya konar. Evet, Jean gerekten kafal. Konusmadan, fazla beklemeden uyumak zere uzanyor. Zincir yanmda. Onu

balamay dsnyorum ama, sonra zinciri benim gibi kolayca zebilecei aklma geliyor. Dikkatli olduu takdirde, derin bir uykuya dalarsam ne yaptn farkedemem. nce, uyumamaya alsmalym. Elimin altnda dolu bir Gauloises paketi var. Uyumamak iin elimden geleni yapacam, namuslu olan ve beni bir haydut sayan bu adama asla gve-nemem. Ortalk iyice karard. Dki metre temde yatyor, yalnz plak ayaklarnn beyaz tabann seebiliyorum. Ormanda gecenin kendine zg grltleri var: Sis boyunlu maymun durmadan haykryor, bouk iliini kilometrelerce teden duyabilmek mmkn. Bu sesin nemi byk, nk dzenli kyorsa srs rahata karnn doyurup uyuyabilir demektir. Bu seste bir dehset ya da tehlike belirtisine rasianmyor, demek ki yaknda insan ya da yrtc bir hayvan yok. Sinirlerim iyice gergin ama, fazla glk ekmeden uyank kalabiliyorum. Dalar gibi olduumda derime sigarann ucunu basyorum, btn kanm bosaltmaya niyetli sivrisineklerin de yardmn grmyor deilim. Salyamla slattm ttn stme srersem sevrisineklerden kurtulabilirim. Nikotin suyu beni sivrisineklerden koruyabilir ama onlar olmaynca da uyuyabilirim. Yalnz bu sivrisineklerin stma ya da sar

humma tasycs olmamalarn dileyelim. Geici de olsa, rmslk, kokusmusluk yolundan kms bozulmaktan kurtulmus gibiyim. Bu yola girdiimde yirmi bes yasndaydm, 1931 ylyd. Simdi 1941 ylndayz. On yl oluyor. 1932 de ruhsuz savc Pradel, insanlk ds ve acmasz bir iddianame ile beni en gen ve gl amda cezaevleri ynetmen488 ligi denen kuyuya att. Bu kuyu beni ar ar eritecek ve sonunda yok edecek vck vck bir svyla doluydu. Sonunda, firarmn ilk blmn tamamladm. Kuyunun dibinden yukar ktm, simdi kenarndaym. Dkinci blm de basaryla sonulandrmak iin btn gcm ve zekm kullanmalym. Gece ar geiyor ama yine de geiyor, hi gzm krpmyorum. Tfei de elden brakmyorum. Sivrisinek srklarnn da yardmyla uyank kalabildim, tfek elimden bir kere olsun dsmedi. Kendimle nebijirim. yorgunlua yenik dsp zgrlm tehlikeye atmadm. Ruh maddeden gl kt, gnesin yaknda doacan belirten kus lklarn duyduumda kendi kendimi kutluyorum. Bu lklar, aslnda

nclerden geliyor, erken uyananlardan. A-ma bu baslangcn ardndan dierleri de gecikmi-yecek. Zenci uzun uzun gerindikten sonra oturdu, ayak parmaklarn ovalamakla mesgul. Gnaydn, hi uyumadnz m? Hayr. ok sama, nk benden size bir tehlike gelmiyeceini sylemistim. Kurtulmanzda size yardmc olmaya kararlym. Saol Jean, gnesin orman aydnlatmasna ok var m? Bir saatten fazla, Yalnz, hayvanlar, herkesten nce sezerler gnesin doacan. Bir saat kadar sonra nmz grebiliriz. Bana banz verin Kelebek. Hi dsnmeden ba ona uzatyorum. Dki, adm atyor ve bir bitkinin daln kesiyor. Koca bir paray bana uzatyor, brn kendine ayryor. iindeki suyu iin, birazn da yznze srn. Bu garip yalaktan hem su iiyor, hem de yzm ykyorum, iste gn douyor, Jean bam geri verdi. Bir sigara yakyorum. Jean da tttryor. Yola kyoruz. Gnn ortasna doru, aslmas g su birikintilerinin iinde epey urasp iyi ya da kt kimseye raslamadan inini kamp yaknna varyoruz.

Kampa giden yolun yaknndayz. Bu akln 489 bir yannda, darack bir demiryolu var. Bu demiryolundan, inlilerin ittii vagonlar geer, diyor Jean. Vagonlar o kadar grlt yapar ki, ok uzaktan seslerini duymak mmkndr. iinde iki sra bulunan bir vagonun geisine tank oluyoruz. Sralarn stnde iki aynasz oturuyor. Arkada iki inli, uzun tahta ubuklarla vagonun hzn kesiyorlar. Tekerleklerden kvlcmlar salyor. Jean, ubuklarn ucunun demir olduunu, vagonlar itmeye ya da durdurmaya yaradn anlatyor.

Yoldan epey geen var. Srtlarnda kangal kangal sarmask, bir yabandomuzu, deste deste hindistancevizi yapra tasyan inliler gryoruz. Herkes de kampa gidiyor. Jean, ormana dalmalarnn birka nedeni bulunduunu sylyor: Yabandomuzu avlamak, esya yapmak iin sarmask kesmek, bahelerdeki sebzeleri gnesten korumak iin hasr yapmakta kullanlan hindistancevizi yapra toplamak, kelebek, sinek, yan avlamak, v.s. gibi. Baz inlilerin, ynetmenlik hizmetindeki grevleri bitince birka saat ormanda alsma haklar verilmis. Yalnz hepsi, aksam bese kadar kampa dnmek zorunda. Al Jean, iste bes yz frankla tfein, iini bosalttm tabii. Bamla palam yanmda. Gidebilirsin. Saol. Bir zavallnn yasamasna yardm ettiin iin Tanr, sana benden ok yardm eder umarm. Ak yreklilik gsterdin, tekrar tesekkr ederim. Basna geleni ocuklarna anlattnda: Bu krek mahkmu mert bir ocua benziyordu, ona yardm ettiime pisman deilim diyeceini umarm. Bay Kelebek. Vakit olduka ge, hava kararana kadar pek fazla yryemem. Tfek sizde kalsn, sabah

olana dek yannzda kalaym izin verirseniz, sizi CikCik'e gtrecek inliyi ben bulmak istiyorum. Kaak bir beyazdan korkar ama benden pek o kadar rkmez. Brakn kaym yolun stne. Bir aynaszla karslassam bile benim varlm garipsemez. Cayenne'deki Symphorien messesesi adna gl aac bulmaya geldiimi sylerim. Bana gvenin. Al yleyse tfeini, ormanda tfeksiz bir a-damla karslasmay yadrgayabilirler nk. Saolun. 490 Jean yolun stne dikiliyor. Grnen inliden hoslanrsam hafif bir slk alacam. Srtnda bir muz aac gvdesi tasyan ufak tefek yasl inli: Gnaydn beyim diyor. Jean' selmlayan ihtiyardan hoslanp hemen slk alyorum. Gnaydn inli. Dur, seninle konusacaklarm var. Siz ne istiyor bey? inli duruyor. Bes dakikaya yakn, konusuyorlar. Ne konustuklarn pek duyamyorum, iki inli daha geiyor, srtlarnda sopaya geirilmis bir karaca tasyorlar. Ayaklarndan aslan hayvann bas yere srtnyor. Zenciyi selmlamadan hzlanyor, yalnz inliyle birka sey konusup tyyorlar. Jean ihtiyar ormana sokuyor. Yanma geliyorlar. Yaklasrken elini uzatyor.

 Sen tyd? Evet. Nereden? Seytan adasndan. Ya iyi. Glyor, ekik gzleriyle yzme bakyor. Ya iyi. Senin ad ne. Kelebek. Ben seni tanmyor. Ben ang'n arkadas, ang Vauquie'in Cik-Cik'in kardesi. Ha! Ya iyi. Yeniden elimi skyor. Sen ne istemek? Cik-Cik'e haber salp burada beklediimi bildirmeni istiyorum. imknsz. Neden? Cik-Cik, kamp komutannn altms rdeini almak. Komutan Cik-Cik'i var ldrmek istemek. CikCik tymek. Ne zamandan beri? iki ay. Denize mi ald? Bilmiyor. Ben kampa gitmek, Cik-Cik'in en yakn dostuyla konusmak ,0 karar vermek. Sen burada durmak. Ben gece geri dnp anlatmak durumu. 491 Saat kata?

 Ben bilmiyor. Ama ben var sana getirmek yemek de, sigara da, sen burada yok ates yakmak. Bek slkla alacak Madelon. Sen ne zaman duymak, yola kmak. Oldu?. Oldu. inli gidiyor. Ne dersin Jean? Bir sey kaybetmis deiliz, isterseniz Kourou'-ya dneriz. Size bir yerli kayyla yiyecek bulurum, denize alrsnz. Jean, ok uzaa gidiyorum. Tek basma yola kamam. Teklifine tesekkr ederim. Belki bunu, baska arem kalmazsa kabul ederim. inli, srtnda tasdndan bir para kesip bize verdi, ok lezzetli. Taze, stelik cevizi andran bir tad var. Jean nbet tutacak, ona gveniyorum artk. Sivrisinekler saldrya basladndan, yzm ve ellerimi nikotin suyuyia svyorum. Kelebek, biri Madelon u alyor. Jean beni uyandrd. Saat ka?

 Pek ge deil, en fazla dokuz. Yola kyoruz. Ortalk zifiri karanlk. Islk alan yaklasyor, karslk veriyorum. Yaknmza geliyor, onu hissediyor fakat gremiyorum. Devaml slk alarak bulusuyoruz sonunda. Gelenler kisi. Her biri elime dokunuyor. Ay neredeyse doacak. ilerinden biri, mkemmel bir franszcayla: Yolun kysna oturalm, diyor. Glgede bizi kimse gremez. Jean da bizlere katlyor. Grubun en iyi konusan: nce yemek ye, diyor, sonra konusursun. Jean'la birlikte, scak bir sebze orbasn iiyoruz. Dimiz iyice snyor, yiyecein geri kalan blmn sonraya saklamaya karar veriyoruz. Nane kokulu sekerli ay iiyoruz, nefis. ang'n yakn arkadas msn? Evet, kardesi Cik-Cik'i bulup onunla kamam syledi. Ben, birkere daha katm ve ta Kolombiya'ya gidebildim. Dyi denizciyim, onun iin ang kardesini de yanma almam istiyordu. Bana gvenir. ok iyi. ang'n dmelerini syte bakalm? Gsnde bir dragon var, sol elinde de 492 nokta, Poulo-Condor ayaklanmasnn elebaslarndan olduunu gsterirmis. En yakn dostu ve ayaklanmann

bir dier elebass da Van Heu adn tasyor. Bir kolu kesik. O benim, diyor dzgn konusan. Sen mutlaka ang'n dostusun, dolaysyla da bizim dostumuz saylrsn. Bizi iyi dinle: Cik-Cik yelken kullanmay bilmediinden denize alamad. Tek basna ormann iinde yasyor, buradan on kilometre kadar uzakta. Odun kmr yapyor. Arkadaslarmzdan bazlar yapt kmr satyor ve parasn ona getiriyorlar. Yetecek kadar para biriktirdiinde bir tekne satn alacak ve kendisiyle denize alacak birini bulmaya alsacak. Bulunduu yerde basnn derde girmesi imknsz. Ada gibi bir yerde, evresi hep bataklk, kimse oraya gidemez. Yolu bilmeden yanna varmak isteyen batakla gmlr. Sabah seni alacak ve CikCik'e gtreceim. Bizimle gelin. Yolun kysn tutturuyoruz, nk ay iyice ykseldi, elli metre teyi seebilmek mmkn. Bir tahta kprye vardmzda: Kprnn altna in, diyor. Orada uyursun. Sabah ben gelir seni alrm. Tokalasyoruz, uzaklasyorlar. Gizlenmeden yryorlar stelik. Yakalanrlarsa, gndz ormana kurulan tuzaklara bakmaya ktklarn syleyecekler Jean:

 Kelebek, diyor sen burada uyuyamazsn. Sen ormanda yat, ben burada. inli geldiinde sana seslenirim. Tamam. Ormana dalyor ve birka sigara tttrdkten sonra karnm scak orbayla tka basa dolu, rahat bir uykuya dalyorum. Van Hue, gn domadan grnd. Vakit kazanmak iin, gn doana dek yoldan gideceiz. Krk dakika kadar hzla ilerliyoruz. Birden gn douyor ve uzaktan, raylar stnde ilerleyen vagonun sesi geliyor. Hemen aalarn arasna dalyoruz. Elveda Jean, saol, talihin ak olsun. Tanr sana ve ailene y-rdm etsin. Bes yz frang kabul etmesi iin steliyorum. Cik-Cik'le anlasamazsam kye nasl yaklasacam, evresinde nasl dolanacam ve kendisiyle karslastm patikay nasl bulaca493 m anlatyor. Haftada iki kere o yoldan gemesi gerekliymis. Bu soylu zencinin elini skyorum, yryp gidiyor. Ormana dalan Van Hue: Hadi bakalm, diyor yolcu yolunda gerek. Hi duraklamadan buluyor ynn, aalar pek sk olmadndan kolay ilerliyoruz. Yolumuzu kesen dallar ve sarmasklar kesmiyor, eliyle itiyor. Cik-Cik

 saat kadar sonra bir batakln nne varyoruz. iek ams nilfer ve koca koca yesil yapraklar amura yapsms. Dikkat et, sakn kayma, diyor Van Hue tkezlendiimi grnce. Yz elli metre kadar ilerimizde bir adack var. Bu adacn ortasndan duman ykseliyor. Herhalde kmr yaplan yerden kyor bu duman. Yalnz gzleri belli olan kayman (bir esit timsah) amurlar arasnda seebiliyorum. Bu timsah, amurda neyle beslenir acaba? Bu amur birikintisinin kysnda bir kilometre kadar yol aldktan sonra, Van Hue duruyor ve bara ara cince bir sark sylemeye koyuluyor. Bir adam adann kysna yaklasyor. Ufak tefek, stnde bir sort var yalnz, iki inli aralarnda konusuyorlar. U-zun bir konusma bu, sabrszlanmaya basladm sra bitiyor konusmalar. Suradan gel, diyor Van Hue. Pesinden gidiyorum, geldiimiz yere dnyoruz, Dsler yolunda, grdn Cik-Cik'in bir arkadas. Cik-Cik avda, neredeyse gelir, surada bekliye-ceiz.

Oturuyoruz, bir saat gemeden Cik-ik grnyor. Ufack, srm gibi, Annamllara zg sapsar yzl, prl prl parlayan ve siyaha alan disli, zeki ve dost baksl bir adam. Kardesim an'n dostu musun? Evet. ok iyi. Van Hue, sen gidebilirsin. Saol, diyor Van Hue. Su keklii de gtr. Hayr, istemem. Van Hue elimi skp uzaklasyor. Cik-Cik, n sra giden domuzun ardndan bana yol gsteriyor. Domuzun bast yerden baskasna ayan bile dedirmiyor. Dikkat et Kelebek. Yanls yere basp tkezlendin mi gmlrsn. Kazaya urayan kurtarmak da mmkn deildir, o zaman bir deil iki kisi boulur. Geilecek yol da hi bir zaman ayn olamaz, nk amur devaml hareket eder. Ama domuz, bu amurun arasnda kendine her zaman bir yol bulur. Yalnz bir kere yolu bulmas iin iki gn dolasmamz gerekti. Gerekten de kara domuz nn kokluyor ve amurda yolunu kolayca buluyor. inli, hayvanla kendi

dilinde konusuyor hep. Bir kpek gibi adamn szn dinleyen bu hayvana pek sasyorum. Cik-Cik domuza lf atyor, ben saskn saskn gzlerimi ap bakyorum. Domuz, birka santimden fazla batmadan karsya geiyor. Yeni dostum da hemen pesine ta-klp: Benim izlerime basarak gel, diyor, ok abuk hareket etmek gerekir, nk domuzun brakt izler hemen kaybolur. Glk ekmeden karsya varyoruz. amur, ayak bileklerimden yukar hi kmad. O da, ancak yolun sonuna doru. Domuz, yolu iki kere uzatt, biz de iki yz metre kadar bu kabuk stnde yrmek zorunda kaldk. Her yanmdan ter akyordu. Sadece korktuumu syleyemem, dehsetten donmustum. Yolun ilk blmnde, kaderimin Sylvain gibi lmek mi olduunu dsnyordum. Zavall dostumun son an gzmn nne geliyordu. Gvdesini seebiliyordum ama, basnn yerinde sanki benim basm vard. Bu yol bende byk bir etki yapt! Kolay kolay unutamam. Elini ver. Cik-Cik denen bu bir deri bir kemik adam kyya trmanmama yardm ediyor. Eeee dostum, insan avclar artk burada bizi bulamazlar m?.

 O ynden hi korkun olmasn. 494 495 Adada ilerliyoruz. Bir karbon dioksit kokusu doluyor iime, ksryorum. Yanmakta olan iki odun kmr ocann duman bu. Sivrisinek tehlikesi yok hi olmazsa. Rzgrn etkisiyle dne dne ykselen dumanlarn altnda dam yapraklarla, hasr gibi rlms dallarla kapl kk bir ev grnyor. Evin kapsnn nnde, Cik-Cik'ten nce grdm Hindicini'M var. Gnaydn bey. Onunla franszca konus, kardesimin arkadasdr. Ufack tefecik cinli beni tepeden trnaa szyor. Memnun kalms olmal ki, dissiz azyla glmsiyerek elini uzatyor. Gir ieri, otur. Mutfak tertemiz. Atesin stndeki byk tencerede bir sey kaynyor. Yerden en az bir metre ykseklikte, dallardan yaplma tek bir yatak var ierde. Bu gece uyuyabilmesi iin bir yer hazrlamama yardm et. Olur Cik-Cik. Yarm saatten ksa srede yatak hazr oluveriyor. Dki inli sofray kuruyorlar, nefis bir orba iiyoruz. Ardndan da pilvla soanl yahni geliyor.

Cik-Cik'in arkadas odun kmrn satan adam. Adada oturmadndan, hava karardnda Cik-Cik'le basbasa kalyoruz. Evet, komutann btn rdeklerini arakladm iin firardaym. Yzlerimiz, ocaktaki alevlerle ara sra aydnlanyor, karslkl oturmus konusuyoruz. Birbirimizi inceliyor, konusurken birbirimizi anlamaya alsyoruz. Cik-Cik in yz pek sar da deil. Gneste yanmaktan bu sarlk bakr rengine dnsms. Prl prl kara ve ekik gzleri, konusurken insann yznden hi ayrlmyor. Siyah ttn yapraklarndan eliyle yapt uzun uzun purolar iiyor. Bense, kolsuzun getirdii pirin ktlarna sardm sigaralar tttryorum. ay kadar oluyor iste, kamp komutan beni ldrmeye karar verince tydm, isin kt yan da, kumarda yalnz rdek paralarn deil kmr ocak496 (arnn parasn da kaybetmis olmam.

 Nerede kumar oynuyorsun? Ormanda Her gece inini kampndaki inlilerle Caccade kampndan braklan eski mahkmlar kumar oynarlar. Denize almaya kararl msn? Baska bir sey istediim yok. Odun kmr satarken bir gemi almak, gemiyi kullanacak ve benimle yola kmay kabul edecek birini bulmaktan baska sey dsnmyorum. Neyse, hafta sonra, kmr satsyla bir tekne alrz. Kullanmay bildiine gre de alrz denize. Benim param var Cik-Cik. Tekneyi almak iin oun kmr sapsn beklemek gerekmez. Daha iyi. Bin bes yz franga satlan, iyi bir salupa var. Satan da, bir zenci oduncu. Tekneyi grdn m? Tabii. iyi ama benim de grmem gerekir. Yarn teknenin sahibi ukulata'ya giderim. Anlat bakalm Kelebek, nasl katn? Seytan adasndan kamak imknsz sanrdm. Neden kardesim ang da seninle gelmedi? Kasmz, Lisette adn verdiimiz dalgay, Sylvain'in lmn anlatyorum ona.

 ang neden seninle gelmedi, simdi anlyorum. Gerekten de yaptn, ok tehlikeli bir isti. Talihin koruduu bir adamsn, bunun iin sa salim vardn buralara. Tabi ok memnun oldum. saati askn bir sredir Cik-Cik'le gevezelik ediyoruz. Sonra fazla gecikmeden yatyoruz, nk Cik-Cik gnes doarken ukulata'y bulmak istiyor. Btn gece yanmas iin atesin stne kaln bir dal koymadan da uyumuyoruz. Duman boazma kayor ve beni ksrtyor ama faydas yok deil: Sivrisinekleri ortadan kaldmveriyor. Yatama uzanms ve battaniyeyi stme ekmis, iliklerime kadar yaylan tatl scaklkla gzlerimi kapyorum. Uyumam mmkn deil. ok heyecanlym. Evet firar simdilik bir aksilik kmadan yolunda gidiyor. Tekne iyiyse, sekiz gne varmadan yola kabiliriz. Cik-Cik ufak tefek, kara kuru ama olaanst kelebek 497/32 :l bir dayankll ve stn bir gc olmal. Dostlarna kars mert ve ak yrekli, buna karslk dsmanlarna

aman vermeyen takmndan herhalde. Asyalnn yznden bir sey okumak mmkn deil, anlam yok nk. Ama gzleri, Cik-Cik hakknda iyi seyler sylyor. Uyuyor ve gnesin altnda parldayan bir deniz gryorum. Gemim dalgalar kazasz belsz asarak zgrle kosuyor. Kahve mi istersin, ay m? Sen ne iiyorsun? ay. Bana da ay ver. Gnes yeni yeni grnyor, ates dnden beri yanmakta, stndeki kk tencerede su kaynyor. Bir horoz sen sakrak tyor. evremizde kus sesi yok, kmr ocaklarnn duman herhalde kus yasatmyor. Kara domuz ik-Cik'in yatanda. Epey tembel olmal, hl uyuyor nk. Pirin unundan yaplma peksimetler atesin stnde kzaryor. Arkadasm bana sekerli bir ay verdikten sonra peksimeti ikiye blp stne margarin sryor ve uzatyor. Ganice bir kahvalt ediyoruz. Dyice kzarms peksimet yiyorum. Gidiyorum, beni yola kadar geir. Barp slk alan olursa cevap verme. Hi tehlike yok, kimse buraya gelemez. Ama bir yerini gsterirsen, seni tfekle vurabilirler.

Efendisinin haykrslarna domuz uyanyor. Yiyip itikten sonra dsar kyor, pesinden gidiyoruz. Doru amura yneliyor. Dn ktmz yerin epey uzandan iniyor. On metre gidip dnyor. Geitten hoslanmams anlaslan, kere denedikten sonra buradan geebiliyor, Cik-Cik de, hi dsnmeden pesine taklp kuru topraa ayak basyor. Aksama doru dnecek Cik-Cik, Atesin stne yerlestirdiim orbay tek basma iiyorum. Kmeste bulduum sekiz yumurtann yle de kendime bir omlet pisiriyorum. Rzgrn yn deisti, kulbenin karssndaki kmr ocaklarnn duman artk yana doru uuyor, leden sonra yaan yamurdan ko498 runmak iin ieri girip yatama uzanyorum. Karbon dioksit beni pek rahatsz etmiyor. Sabah aday dolastm Merkezinde olduka byk bir aklk var. Kesik aalar ve odunlar, Cik-Cik in oca iin gerekli odunu nereden bulduunu gsteriyor. Bir de kocaman beyaz kil ukuru gryorum, herhalde odunun iin iin yanmasn salamak amacyla stne svad topra da oradan karyor. Tavuklar bu

aklkta dolanp yem buluyorlar. Koca bir fare ayamn altndan sekip gidiyor, birka metre tede ise uzunluu iki metreyi geen bir ylan lsne raslyorum. Herhalde az nce kaan fare ldrd bu ylan. Adada tek basma geirdiim bu gn, birbirini izleyen kesiflerle dolu. rnein, bir karnca kusu yuvas buldum. Yuvada anayla yavrusu yasyordu. evrelerinde de, birbirine girmis koca bir karnca yuvas. Bir

dzne kadar kck maymun, aatan a-aca atlyorlar. Beni grnce sebekler lk atmaya koyuldular. Cik-Cik aksama doru grnd. Ne ukulata'y grebildim, ne tekneyi, Herhalde evinin bulunduu kk Caccade kyne, yiyecek almaa gitti. Karnn iyi doyurdun mu? Evet. Biraz daha yemek ister misin. Hayr. Sana iki paket asker ttn getirdim, ne yapalm, baskas yoktu. Saol farketmez. ukulata gittiinde, geri dnmesi ne kadar srer? Dki gn ama, ben yarn yine gideceim. Bulamazsam br gn tekrar urayacam. nk ne gn gittiini bilmiyorum. Ertesi sabah ortal seller gtryor. Yine de Cik-Cik, rlplak yola kyor. Giysileri koltuunun altnda, musambaya sarl. Bosuna slanma sende, diyor onu geirmiyorum bu kez. Yamur diniyor. Gnes saatin onla, onbir arasnda olduunu gsteriyor. Kmr ocaklarndan biri, sel gibi yamurun altnda yklms. Yanna yaklasyorum. Seller yine de atesi sndrememis. Karmakar-

499 sk yndan dumanlar ykseliyor. Birden gzlerime inanamyor, ousturduktan sonra yeniden bakyorum: Kmr ocann iinden tam bes ift pabu kyor. Dik duran bu pabularn iinde birer ayak bulunduu hemen farkediliyor. Demek ki kmr ocanda yanan bes kisi var. ilk tepkimi uzun uzun anlatmak gereksiz. Byle bir seyi kesfetmek, insann srtndan asa souk terlerin bosanmasna yol ayor gerekten. Eiliyor ve pabucumun burnuyla odun kmrlerini biraz itince altnc aya da buluveriyorum. Bu Cik-Cik hi bos durmuyor, temizledii herifleri seri halinde yakp kl ediyor anlaslan. O kadar etkileniyorum ki nce kmr ocandan uzaklasp, gneslenmek iin akla yryorum. Scaa ihtiyacm var. Evet, bu boucu havada birden buz kesiver-dim, tropikler gnesinin syle stme iyice vurmasn istiyorum dorusu. Bunlar okurken anlattklarm mantksz bulunacak, byle bir kesiften sonra terlemem gerektii sylenecek. Tam tersi, ben madd ve manev ynden geince ter damlalar alnmdan asa akmaya basldonup kalyorum. ok daha sonra, belki bir saat geince ter damlalar alnmdan asa akmaya baslyor.

Tpmn iinde ok param bulunduunu ona anlattm dsndke, simdiye kadar hayatta kalmam mucize sayyorum. Tabii, beni nc bir kmr oca hazrlayp onun iine atmay tasarlamyorsa. Kardesi ang'n gemilerde korsanlk yapp cinayet isledii iin mahkm edildiini hatrlyorum. Yamalamak zere bir tekneye saldrdklarnda, tabii siyas nedenlerle, iinde ne kadar canl varsa hepsini yok ediyormus. Demek bunlar, seri halinde cinayet islemeye alskn herifler. stelik burada tutsak saylrm. Dorusu, epey garip bir duruma dstm. Dur yahu, bir toparlyalm kendimizi. Adada Cik-Cik'i ldrp ocaa atarsam kimse bir sey farket-mez. Ama domuz benim szm dinlemez. Bu evcillestirilmis domuz keratas franszca bilmiyor ki. Demek adadan kurtulmann imkn kalmyor. inliyi silahla tehdit edersem boyun eer, ama beni adadan karmaya mecbur ettikten sonra topraa ayak basar basmaz onu ldrmem gerek. amura atarsam kay500 bolur. Halbuki herif isin kolayn bir yana brakms, temizlediklerini amura atacak yerde yakyor. Aynaszlara aldrdm yok, ama inli dostlar onu ldrdm anlaynca insan avna kacaklar, orman

da iyi bildiklerinden ellerinden kurtulmam mmkn olmayacak. Cik-Cik'in namludan doldurulan eski bir tfei var. orba pisirirken bile tfei yanndan ayrmyor. Tfekle uyuyor, evden kp kenefe gittiinde yanna alyor. Bam hep ak tutmal, ama uyumal-ym da. Kamak iin kendimize ne ortak bulmusuz yani!. Btn gn azma tek lokma koymadm. Sark seslerini duyduumda henz karar da vermis deilim. Gelen Cik-Cik. Dallarn ardna gizlenmis onu gzlyorum. Tepesinde bir paket tasyor, kyya iyice yaklastnda ortaya kyorum. Glmsyerek, un torbasna sarl paketi bana geiriyor, yanma trmanp hzla eve yneliyor. Pesinden gidiyorum. iyi haberlerim var Kelebek. ukulata dnd. Teknesini satmams. Suya batmadan bes yz kiloyu askn yk tasr, diyor. Getirdiim pakette, ana yelkenle flok yapmak iin kullanacamz un torbalar var. Yarn benimle tekneyi grmeye geleceine gre, daha un torbas alrz. Cik-Cik, btn bunlar hi basn evirmeden anlatyor. Pespese dizilmis yryoruz, nde domuz gidiyor,

ardnda Cik-Cik, en arkada da ben. Beni yarn tekneyi grmeye gtreceine gre ldrmeye niyetlenmediini dsnyorum, yle ya, kamak iin hazrlk yapyor. Un torbalarn alms bile. Hay Allah ocaklardan biri yklms. Herhalde yamur ykmstr. (O kadar yamur yad ki, yklmasna sasmyorum.

Ocaa bakmyor bile, doru eve giriyor. Ne diyeceimi, ne karara varacam hi bilmiyorum. Bir sey grmemis gibi yapmak, pek olacak is deil. Btn gn, evin yirmi bes metre uzandaki kmr o-cana yaklasmams numaras yapmam da kimse yemez. Atesi sndrdn m? Evet, dikkat etmemisim. 501 i uyeyse Dir sey ae yemean. Hayr, karnm hi a deildi. Hasta msn? YOOOO. yleyse neden orba imedin yahu!. Cik-Cik, seninle konusacaklarm var. Brak da su atesi yakaym. Hayr, seninle hemen konusmak istiyorum, hehenz hava kararmadan. Ne var? Ne olacak, ocak ykldnda iinde yakmakta olduun adam ortaya kt. Nedir bu is, anlat bakalm. Hay Allah! Ben de bunun nesi var diyordum! CikCik, hi heyecanlanmadan yzme bakyor. Demek lleri grnce rahatn kat ha? Anlyorum seni, haklsn. Arkadan beni baklamadn iin de talihim

varms dorusu. Dinle Kelebek, bu kisi insan avclaryd. Bir hafta, on gn kadar nce bizim ukulata'ya epey kmr satmstm. Grdn inli, kmr uvallarn adadan karmama yardm etti. Kmrlerin tasnmas da epey karsk bir hikye: Dki yz metreden uzun, kaln bir iple birbirine balanan kmr uvallar, amurun stnde kaydrlarak ekilir. Her neyse. Buradan, ukulata'nn kaynn bulunduu akarsuya varncaya kadar epey iz brakmsz. Yrtk uvallardan da birka para kmr dsms, iste o sra, ilk insan avcs evremde dolanmaya baslad. Hayvanlarn lklarndan, ormanda birinin bulunduunu anladm. Kendimi gstermeden herifi de grdm. Bulunduu yere arkadan dolanarak varmak, herifi arkadan vurup gebertmek hi g olmad. Kimin ldrdn bile farketmeden can verdi. Batakln lleri gizlemediini grmstm, nce gmlyor, birka gn geince amurun yzeyine kyorlar. Adam buraya getirdim ve ocaa attm... Ya dier ikisi? Sen gelmeden gn nceydi. Ormanda esine az raslanan ok karanlk ve sessiz bir geceydi. Bu iki herif, hava karardndan beri su birikintisinin evresinde pusuya yatmslard. Duman onlardan ya-

502 ,.<a vuuuyunuan, ernden biri hafif hafif tksryordu. Bu ksrk sesi, onlarn varlndan beni haberdar etti. Gn domadan, cesaretimi toplayp, bulunduklar yerin tam ters ynnde batakl getim. U-zatmayalm, insan avclarnn ilkini boazladm. Herif gk diyemedi, brne gelince, elinde bir av tfeiyle aday gzledii iin ortaya kmak enayiliini gsterdi. Bir kursunda yere serdim, lmediini anlaynca da bam kalbine sokuverdim. iste Kelebek, kmr ocanda bulduun adamlar bunlar, ikisi Arap-t, biri Fransz. Srtmda ikisiyle birden batakl gemek hi kolay olmad dorusu. ok ar olduklarndan, ayn yolculuu iki kere yapmam gerekti. Neyse, sonunda ikisini de ocaa atabildim. Demek byle oldu? Evet Kelebek, yemin ederim ki byle oldu. Neden lleri batakla atmadn? Sylediim gibi, bataklk, iine attn lleri geri verir. Ara sra koca kova geyikler bataklkta boulur, bir hafta gemeden yzeye kverirler. Les kargalar yok edene kadar ortalk ok pis kokar. stelik lnn bu kuslar tarafndan paralanmas uzun srer, lklar ve uusmalar merak uyandrr. Kelebek, benim

yanmda bir seyden ekinme. Emin olmak istiyorsan al tfeimi. Tfei almak istiyor canm, ama kendime hakim olup byk bir soukkanllkla: Hayr Cik-Cik, diyorum. Burada kaldma gre dost yanndaym, iim rahat, demektir. Yarn insan avclarn yeniden yakmalsn, biz buradan ayrlnca neler olur bilinmez. Gyabmda da olsa cinayetle sulanmak istemem. Olur yarn sabah yakarm lleri. Ama hi merak etmek. Bu adaya kimse ayak basamaz. Batakla gmlmeden gemek imknszdr. Ya kauuk bir tekneyle? Bak bunu dsnmemistim. Biri jandarmalar buraya getirir, aday basmay da kafalarna korlarsa, inan bana, salla geiverirler. Bu yzden, bir an ce yolu tutmalyz. Kabul. Ocak naslsa, snmedi, yarn iyice tutustururuz, iki baca aarz, daha abuk yanar. 503

 iyi ytsueer Dyi geceler Kelebek. Tekrar ediyorum, rahat uyu, bana gvenebilirsin. Battaniyeyi eneme kadar ekmis, verdii scakl iime sindiriyorum. Bir sigara yakyorum. On dakika gemeden Cik-Cik'in horultular geliyor. Yannda uyuyan domuzu da horulduyor. Ocakta alev kalmad ama, meltem kulbeden ieri girdiinde kzaran kor halindeki aa gvdesi insana bir huzur ve i rahatl veriyor. Bu rahatn keyfini karyor, bir art dsnceyle uykuya dalyorum: Yarn uyanrm, CikCik'le dostluumuz devam eder. Ya da inli, bizim Sacha Guitry'den de byk bir oyuncudur, niyetini gizleyip beni uyutmustur. O zaman da bir daha gnesi grmem imkanszlasr. Hakknda ok sey bildiime gre, fazladan bir adam ldrmenin ona vz-gelecei muhakkak. Elinde bir teneke dolusu kahve, bizim seri cinayetler uzman beni uyandryor. Hi bir sey olmams gibi, dosta bir glmsemeyle iyi gnler diliyor. Gnes iyiden iyiye ykselmis. D su kahveyi, bir de peksimet al, zerine margarin srlmstr.

Yiyip itikten sonra, her zaman dolu duran d-sardaki fdan su alp ykanyorum. Nedenini sormuyor ve: Bana yardm eder misin Kelebek? diyor. Ederim, diyorum. Yar yarya kmrlesmis lleri ayaklarndan ekiyoruz. Bir sey sylemiyorum ama nn de karnnn yark olduunu farkediyorum. Bizim sevimli inli, heriflerin barsaklarnda tp saklayp saklamadklarn merak etmis anlaslan. Bunlar gerekten insan avcs m? Sakn kelebek ya da kus avlamaya kan mahkmlar olmasn? Kendini korumak iin mi ldrd acaba onlar, yoksa soymak iin mi? Neyse, bu kadar tasa yeter de artar bile. lleri, odun ve kille iyice rtlen kmr ocana yerlestiriyor bile. Dki baca ayor bizimki: Ocak da iki grevi birden ykleniyor. Hem odun kmr yapacak, hem de insan llerini kmre evirecek. 504 Kelebek, gidiyoruz. Domuzcuk, ksa srede yolunu buluyor. Arka arkaya batakl geiyoruz. Bu yolda giderken nne geilmesi imknsz bir dehset duyuyorum. Sylvain'in bataklkta boulmas beni o kadar etkilemis ki, admm soukkanllkla atamyorum hi. Neyse, souk terler dkerek Cik-Cik'in ardndan yryorum.

Ayaklarmdan her biri, onun izlerinde. O geti mi ben de geeceim demektir naslsa. iki saatten fazla yrdkten sonra, ukulata'nn odun kestii yere varyoruz. .Ormanda kimseye raslamadk, dolaysyla da gizlenmemiz gerekmedi. Gnaydn bey. Gnaydn Cik Cik. iyi misin? iyiyim. Tekneni dostuma gster bakalm. Tekne olduka salam, yk tasmakta kullanlan bir salupa. Ar ama dayankl. Her yanna bam sokuyorum. Hi bir yerine, yarm santimden fazla gmlmyor. Zemini de salam. Teknenin yaplmasnda kullanlan tahta da en iyisinden. Ka para istiyorsunuz? iki bin bes yz frank. Orackta anlasyoruz. Yalnz bu teknenin salmas yok. Size bes yz frank daha vereceim ama, bir salma, bir dmen, bir de direk takmanz gerekecek. Direk, metre uzunluunda hafif ve esnek tahtadan olmal, isi ne zaman bitirirsiniz? Sekiz gn sonra.

 iste size iki tane binlik, bir de bes yzlk. Paralar ortadan ikiye bleceim, br yarsn, mal teslimde alrsnz. Verdiklerimi iyi saklayn. Tamam m? Tamam. Ayrca permanganat, bir f su, sigara ve kibrit, drt kisiyi bir ay yasatacak kadar yiyecek, un, zeytinya, kahve ve seker istiyorum. Yiyeceklerin parasn size ayrca deyeceim. Hepsini Kourou nehri stnde bana teslim edeceksiniz. Ama sizi nehrin azna kadar gtremem. 505 uuu iwk^j vii mi \_/otvb'v/Wj it* rv ty i k/u \uyua deil nehrin stnde teslim etmenizi istiyorum. iste un torbalar, bir ip, dikis ineleri ve yelken dikmekte kullanlan sicim. Cik-Cik'le birlikte adaya dnyoruz. Gece olmadan epey nce de, kazasz belsz eve varyoruz. Dns yolunda Cik-Cik, iyice gten dsen domuzu srtnda tasyor. Bugn yine yalnzm, yelken dikerken sesler isitiyorum. Aalarn ardna gizlenip batakln kysna yaklasyor ve kars kyya bakyorum: Cik-Cik entellektel inliyle tartsyor, arada el kol sallyor. Sanki adam adaya gemek istiyor da Cik-Cik kars kyor gibi. ikisinin de elinde birer pala var. ikisinin daha

sinirlisi tek kollu. Allah vere de Cik-Cik'i ldr-mese, Kendimi gstermeye karar veriyor, slk alyorum. Bana dnyorlar. Ne oluyor Cik-Cik? Kelebek, seninle konusmak istiyorum, diye sesleniyor dieri. Cik-Cik beni adaya geirmiyor. ince, on dakika daha tartstktan sonra, domuz nde ikisi arkada adaya varyorlar. Evde, ay masrapalar elimizde, konusmaya karar vermelerini bekliyorum. Mesele su, diyor Cik-Cik. Bizimle gelmek istiyor. Ben bu isle ilgim bulunmadn, paray senin verdiini, dolaysyla da karar hakknn sende olduunu sylyorum. Bir trl inanmak istemiyor. Kelebek, diyor beriki, Cik-Cik beni yanna almak zorunda. Neden? iki yl nce, kumar yznden benim kolumu kesen o. Sonra da, kendisini ldrmiyeceime yemin ettirdi. Yemin ettim ama bir tek sartla: Hayat boyunca, istediim zaman karnm doyuracakt. Halbuki buradan giderse, onu hayat boyu grmeyeceim. Bu nedenle, ya seni yalnz braksn, ya beni de yanna alsn.

 Hayatta grmediim nelere raslyacam daha bakalm! Dinle, ben seni yanma alrm. Tekne salam ve genis, istersek daha kalabalk da olabiliriz. Cik-Cik kars kmazsa gel. 506 Saol, diyor tek kollu. Ne dersin Cik-Cik? Sen kabul ettikten sonra, benim de kabulm. Yalnz, nemli bir nokta var. Kayplar listesine gemeden, firar suundan aranmadan kamptan kabilir ve gece bastrmadan nehre varabilir misin? Hi bir gl yok. lenden sonra te kamptan kabilirim, iki saate varmadan da nehrin kysnda olurum. Cik-Cik, arkadasn vakit kaybetmeden tekneye almamz gerekiyor. Bizi bekledii yeri gece bulabilecek misin? Rahatlkla. Hareket gnn renmek iin bir hafta sonra gel. Tek kollu, elimi sktktan sonra sevin iinde uzaklasyor. Kars kyda ayrldklarn gryorum. Ayrlmadan nce de ellerini birbirine dokunduruyorlar, isler yolunda. Cik-Cik kulbeye dndnde:

 Dsmannla ok garip bir anlasma yapmssn, diyorum. Bir adam hayat boyu beslemeyi kabullenmek pek hos olmasa gerek. Neden kolunu kestin? Kumar yznden kapstk. ldrsen daha iyi ederdin. Hayr, nk benim ok iyi dostumdur. Bu sutan ktm asker mahkemede beni sonuna kadar savundu, ilk saldrann kendisi olduunu ve benim mesru mdafaa halindeyken kolunu kestiimi syledi. Anlasma sartlarn ben, hi bir bask grmeden kabul ettim. Yalnz isi sana bir trl syleyemiyordum, nk kas masraflarnn tmn sen ekiyordun. Peki Cik-Cik, bir daha bundan bahsetmiye-lim. Tanr'nn izniyle zgrlne kavustuunda ne istersen yaparsn. Szm tutacam. Bir gn kurtulursan ne yapmay dsnyorsun? Lokanta amay. Ben ok iyi ahym, dostum da. inlilerin yapt bir esif makarna yemei olan Chow mein ustas. Bu olay keyfimi yerine getirdi. Hikye o kadar 507 I grgr ki, ara sra Cik-Cik'e taklmadan kendimi alamyorum.

ukulata szn tutuyor: Bes gn sonra her sey hazr. Bardaktan bosanrcasna yaan yamur altnda tekneye gittik. Diyecek sey yok. Direk, dmen ve salma birinci snf malzemeyle tekneye badastrlms. Nehrin dirsek yapt bir yerde, iinde istediim f ve yiyeceklerle bizi bekliyor, is tek kolluya haber vermeye kalyor. Kampa gidip onunla konusma grevini ukulata stne alyor. Kyya yanasp tehlikeye girmememiz iin, tek kolluyu teknenin bulunduu yere ukulata gtrecek. Kourou rmann aznda iki isaret feneri var. Yamur yaarsa, nehrin ortasn tutup tehlikesizce dsar kabileceiz. Tabi, bulunduumuz yerin anlaslmamas iin yelken amak yok. ukulata, siyah boya ile fra da buluyor bize. Yelkenin stne byk bir K ile 21 numara yazacaz. K 21 avlanmak zere geceleri nehre alan bir balk teknesinin numaras. Nehrin azndan denize alrken grlrsek bile, bizi teki tekne sanacaklar.

Ertesi aksam yedide, hava karardktan bir saat sonra hareket ediyoruz. Cik-Cik, tekneyi braktmz yeri elimizle koymus gibi bulacamz sylyor. Hava kararmadan nce bir saat kadar yol alabilmek iin, adadan saat beste ayrlacaz. Kulbeye dns nese iinde oluyor. Cik-Cik ardna bile bakmadan, srtnda domuz yryor ve durmadan da konusuyor: Nihayet krekten kurtuluyorum. zgrlm sana ve kardesim ang'a borluyum. Belki bir gn, Franszlar Hindiini'den gittiklerinde, anavatanma dnebilirim. Ksacas, bana byk gveni var. Hele tekneden hoslandm grmek, onu pek sevindiriyor. A-dada son gecemi geiriyorum, umarm ki bu Gyan'-daki son gecem olur. Nehirden kp denize alrsam, zgrle kavustum demektir. Savas basladndan beri, hi bir lke kaaklar iade etmediinden, tek tehlike geminin frtnada batmas. Savas hi olmazsa burada bir isimize yaryor. Enselenirsek lm cezas mutlak, tek508 rar ediyorum, yakalamak sartyla bizi lme mahkm edebilirler. Sylvain'i dsnyorum: O dsncesizlii

yapmasayd simdi benimle birlikte, yanbasmda olacakt. Kafamda bir telgraf metni hazrlayarak dalyorum: Sayn Bassavc Pradel Sonunda, bir daha dnmemek zere, beni iine attnz kokusmusluk yolunu yendim ve kurtuldum. Bunun iin dokuz yl gemesi gerekti. Cik-Cik beni uyandrdnda gnes epey ykseklerde. ay ve peksimet atstryoruz. Her yer kutu dolu. Sazdan iki kafes gzme arpyor. Bu kafesleri ne yapacaksn? Yolda yemek zere, iine tavuk dolduracam. ldrmssn Cik-Cik! Hi tavuk gtrlr m? Gtrlr, ben yanma almak istiyorum. Hasta msn yahu? Sular alalmaya baslar da gecikir ve nehirden sabah kmak zorunda kalrsak tavuklarla horozlar baslarlar tsmeye. Ne byk tehlikelerle karslasacamz dsnebiliyor musun o zaman? Ben tavuklar brakmam. Pisir hepsini, yaa koy. Hem saklanabilir, hem de yolculuun ilk gn yenebilir. Sonunda akl yatan Cik-Cik tavuklar aramaya kyor. Ama yakalad ilk drt tavuun lklar dierlerinin akln basna getirmis olmal ki, hepsi ormana dalp gizleniveriyorlar. Cik-Cik bir besinci

tavuk bulamyor. Tehlikeyi nasl sezdii anlaslamayan hayvanlarn esrar bu. Katr gibi yklenip, domuzun ardndan batakl geiyoruz. Cik-Cik domuzu da yanmza almamz iin yalvard. Hayvann barmyacana sz veriyor mu sun? Yemin ederim ki gk kmyacak. Ben emir verdiimde dilini tutar. Bizi temizlemek iin pesimize birka kaplan dsmst, o zaman bile bartmad. Oysa, gvdesindeki btn kllar dimdik havadayd. Cik-Cik'in iyi niyetinden emin, sevgili domuzunu da birlikte gtrmeyi kabul ediyorum. Teknenin bu509 lunduu yere vardmzda hava karanlk. ukulata, Kolsuz'la birlikte bizi bekliyor, iki elektrik lmbas her seyi denetlememizi salyor. Eksiimiz yok: Yelken halkalar diree taklms, flok ekilmeye hazr. CikCik, Kendisine anlattm manevray iki kere tekrarlyor. Kendisinden ne beklediimi hemen kavryor. Bize drst davranan zencinin parasn da veriyorum. O kadar saf bir adam ki, yanna, yarm paralarla yapstrc kt alms. Paralar yapstrmam rica ediyor. Bir an bile, elindeki paralar geri alabileceim aklna gelmemis. Dnsan baskalar hakknda kt seyler dsnmyorsa iyi ve drst demektir. ukulata da

mert ve namuslu bir adam. Krek mahkmlarna nasl davranldn grnce krek mahkmunun kamasna yardm etmekte en ufak bir saknca grmyor. Eyvallah ukulata, ailenin ve senin talihiniz ak olsun. Saolun. 510 (ON BDRDNCD DEFTER KREE VEDA DNLDLERLE BDRLDKTE KAIS TEKNEYE en son ben biniyorum. ukulata arkamzdan itiyor, nehre alyoruz. Biri nde dieri arkada iki kreimiz var. ndekini Cik-Cik, arkadakini ben ekiyoruz. Yamur baslayal bir saat oluyor. Boyal bir un torbasn kendime yamurluk yaptm. Cik-Cik'le tek kollunun da yamurluk niyetine giydikleri torbalar var. Nehir olduka akntl, sular yer yer anafor yapyor. Akntnn siddetine ramen, bir saate varmadan nehrin ortasn buluyoruz. ekilen sularn da yardmyla saat sonra nehrin azndaki fenerlerin arasndan geiyoruz. Denizin ok yaknlastn biliyorum, nk fenerler azn iki ucunda. Yelkeni ve floku

ap Kourou'dan kazasz belsz kyoruz. Rzgr yandan yle bir gle yakalyor ki, yelkenin stnden kaydrmam gerekiyor. Ok gibi, epey zorlanarak denize varyor, nehrin ksn geip hzla kyi-dan uzaklasyoruz. Krk kilometre kadar temizde, Royale adasnn feneri yolumuzu aydnlatyor. On gn nce, bu fenerin ardnda kalan Seytan adasndaydm. Gecenin karanlnda denize ks, karadan kopus yol arkadasm iki inli tarafndan byk sevin patlamalaryla karslanmyor. Bu insanlar, duygularn bizim gibi dsa vurmuyorlar pek. 511 Yalnz, denize aldmz sra, Cik-Cik her zamanki sesiyle: Rahat geldik, diyor. Tek kollu da ekliyor. Evet, hi glk ekmeden denize aldk. Cik-Cik, ben susadm, su. ikiden biraz versene. Benden sonra onlar da romdan esasl bir yudum ekiyorlar. Puslasz yola ktm, ama ilk kasmda, aya, yldzlara ve rzgra gre yolumu bulmay renmistim. Dolaysyla da hi dsnmeden, teknenin burnu Kutup Yldzna dnk, ilerliyorum. Tekne denize ok iyi

dayanyor: Dalgalar byk bir eviklikle asyor ve sallanmyor bile. Rzgr epey siddetli estiinden sabah kydan ve Salut adalarndan iyice uzaktayz. ok tehlikeli olmasa, Seytan adasna yaklasr ve evresinde dolanarak bir kerecik olsun doya doya seyrederdim. Alt gn epey sallant geirdik ama, ne yamur yad ne de byk bir frtna patlad. Tek tatszlk su: iki inli de dmene el srmek ve birka saat teknenin ynetimini ele alp benim uyumama frsat vermek istemiyor. Gnde , drt kere de yemek pi-siriyorlar. Btn horozlarla tavuklar tikindik. Dn, saka olsun diye Cik-Cik'e sordum: Domuzu ne zaman mideye indiriyoruz? zntsnden ne yapacan bilemedi: Bu hayvan benim dostum, onu yemek zere kesmeden nce beni kesmek gerekir. Yol arkadaslarm yaknmda is gryorlar. Benim sigaram bitmesin diye, azlarna sigara da srmyorlar. Scak ay hep atesin stnde. Kendilerine bir sey sylemeden, ne yapmalar gerektiini biliyorlar. Yola kal yedi gn oldu. Artk dayanamyorum Gnes ylesine yakc ki, bizim inliler bile stakoza dndler. Uyuyacam. Dmeni balyor, pek az yelken brakyorum. Tekne, rzgrn nne katlms gidiyor. Drt saate yakn, kalp gibi uyuyorum.

Olduka sert bir sarsntyla, srayarak uyanyorum. Yzm ykadmda, uyurken Cik-Cik'in beni tras ettiini gryor ve seviniyorum. Hi bir sey his512 setmedm. Yine onun sayesinde, yzm iyice yal. Fazla kuzeye yneldiimizden, dnden beri rotay biraz gney batya kaydrdm. Bu ar teknenin, denize iyi dayanmaktan baska kolay kolay srklenmemek gibi bir stnl de var. Srkleneceimizi hesapladm iin hep kuzeyi tutmustum, oysa tekne yolundan hi sasmad bile. Tepemizde bir balon! Hayatmda ilk kez, insan tasyan bir balon gryorum. Bize doru gelmiyor pek, boyutlar seilmiyecek kadar da uzakta. Alminyumdan yansyan gnes balona ylesine parlak ve pltinimsi bir parlt veriyor ki, bakmaK mmkn deil. Yolunu deistirdi, bize doru geliyor gibi. Gerekten de hzla byyor, yirdi dakikadan ksa bir srede tepemizde. Cik-Cik'le tek kollu bu havada uan seyi grnce o kadar sasryorlar ki, durmadan ince bir seyler konusuyorlar aralarnda. Tanr askna franszca konusun da anlyalm sizi be yahu! ingiliz sosisi, diyor Cik-Cik. Hayr sosis deil, insan tasyan bir balon, iyice alalp zerimizde daireler izdiinden, bu

koca seyi ayrntlaryla grebiliyoruz. Bayraklar kyor, isaretler yayor. Bir sey anlamadmzdan cevap da veremiyoruz. Balon, tepemizden ayrlmamakta direnerek daha da yaknmzdan geiyor, yle ki, iindeki yolcular seebiliyoruz. Sonra burnunu karaya evirip yoluna gidiyor. Bir saat gemeden bir uak grnyor ve tepemizde dolanp duruyor. Deniz kabard, rzgr birden siddetlendi. Ufuk aydnlk, hi bir yamur tehlikesi yok. Bak, diyor tek kollu. Nereye? Suraya, karann bulunmas gereken yerde seilen su noktaya. Bir gemi olmal. Nereden biliyorsun? Tahmin ediyorum, hatt ok hzl giden bir hcum botu da diyebilirim. Neden? Duman kmyor da ondan. Gerekten de, bir saat sonra, stmze gelen kursun savas gemisini seebiliyoruz. Gitgide bykelebek 513/33 duune gre ok hzl gidiyor, tsurnu Dize aonuK, oye ki teknemize srtnp gemesinden korkuyorum.

Deniz epey azgn, hcum botunun ters dalgalan bizi batrabilir.

Bu bir cep muhribi, yarm daire izip yan dndnde adnn Tarpon olduunu grebiliyoruz. Knda ingiliz bayra dalgalanan hcum botu, yarm daire izdikten sonra ar ar arkamzdan yaklasyor. Hzn bizimkine uydurup yanmz sra yol alyor. Mrettebatn ounluu gvertede, srtlarnda Dngiliz deniz kuvvetlerinin mavi niformas. Yukardan, elinde megafonla bir subay sesleniyor: Stop. You stop! Cik-Cik, indir yelkenleri ! iki dakika gemeden ana yelken, trinketa ve flok balanyor. Yelkensiz yerimizde sayyor gibiyiz, yalnz dalgalar hafife srklyor tekneyi. Uzun sre byle durmamz da tehlikeli. Motor ya da yelkenden faydalanmayan bir tekne, uzun sre dmene boyun emez. Hele dalgalar yksekse, bu durum olduka da tehlikelidir. Ben de iki elimi azma gtrp haykryorum: Kaptan, franszca biliyor musun? Baska bir subay, arkadasnn elindeki megofonu alyor: Evet kaptan, ben biliyorum.

 Ne istiyorsunuz? Teknenizi bizimkine ekmek. ok tehMkeli olur. Teknemi paralamanz istemem. Biz bu evrede grevliyiz, sylediklerimizi yapmanz gerekiyor. Vz gelir, bizim savasla bir ilgimiz yok. Torpille batrlms bir gemiden kurtulan kazazedeler deil misiniz? Hayr, biz krekten kaan fransz mahkmlarz. Ne krei, ne anlama geliyor bu sz? Cezaevi, hapisane. Ingilizcesi convict. Hard labour. Anladm, anladm. Cayenne mi? Evet Cayenne. 514 Nereye gidiyorsunuz? ingiliz Honduras'na. Dmknsz, nce Georgetown'a uramanz gerekiyor. Dediimizi yapn, bu bir emirdir. Peki. Cik-Cik'e yelken ama emrini veriyorum, muhribin yolunu izliyorum. Ardmzdan motor sesi geliyor. Muhripten indirilen bir tekne bu, ksa srede bizi yakalyor. Burnunda tfekli bir asker. Motor sadan yanasyor, bizi syryor sanki, ama ne duruyor, ne de durmamz emrediyor. Bir sraysta, denizci bizim tekneye atlyor. Motor yoluna devam edip muhribe dnyor.

 Goor afternoon, diyor denizci. Bana doru yryp yanma oturuyor, sonra elini dmene koyup, tekneyi biraz daha gneye eviriyor. Gemiyi nasl ynettiine bakarak dmenin sorumluluunu ona brakyorum. Hi kuskusuz iyi denizci. Yine de yerimden kalkmyorum. Ne olur ne olmaz. ! Sigara ister misiniz? paket ingiliz sigaras karp mze datyor. Valla, diyor Cik-Cik, motre binerken verdi ler herifler sigaralar. Herhalde stnde paket birden tasmas yasak. Cik-Cik'in szlerine glyorum, sonra tekneyi benden iyi kullanan ingiliz denizcisiyle ilgileniyorum. Artk dilediim kadar dsnecek zamanm var. Bu kez kamay basardk, zgr bir adamm. Grtlama bir seyler dmleniyor, gzlerimde yaslar beliriyor gibi. Gerekten kurtuldum artk, nk savasn basndan beri hi bir lke kaaklar iade etmiyor. Savas bitmeden de, yerleseceim lkede kendimi sevdirir, tantma yolunu bulurum. Savasn tek kt yan yerlesmek istediim lkeyi seemeyisim. Bunun da nemi yok, nerede yasarsam yasayaym, kimsenin en

ufak ir sz sylemesini gerektirmeyecek, yasaysmla gerek halkn, gerekse yneticilerin sayg ve sevgilerini ksa srede kazanacam. Kokusmusluk yolundan kurtulmann verdii gC-ven duygusu yle byk ki, baska sey dsnemiyorum. Sonunda kazandn Kelebek! Dokuz yln sonun'"*' 515 da, bu isten kesinlikle galip ktn. Sana skrler olsun Tanrm, belki bu isi daha nce de yapabilirdin Ama setiin yollar esrarl ve bizim mehulmzdr. Senden yakndm yok, nk senin yardmn sayesinde gen, salkl ve zgrm. Krekte geirdiim dokuz ylla Fransa'da yattm iki yl dsnrken yanmdaki denizcinin koluyla isaret ettii yere bakyorum: Kara. Saat drtte, snk bir fenerin yanndan geip koca bir nehre giriyoruz, denizci dmeni bana brakp buruna yryor. Motrden atlan halat havada kapp n sraya sk sk balyor. Yelkenleri eliyle indiriyor, motorun arkasna bal olarak bu sar rmakta yirmi kilometre gidiyoruz. Muhrip de iki yz metre

gerimizden geliyor. Bir dirsei dnnce koca sehir karsmza kyor: Georgetown, diye daryor denizci. Gerekten, motorun ardna bal, ingiliz Gyan'-nn baskentine giriyoruz. Limanda bir sr silep, hcum botu ve savas gemisi var. Nehrin kysna toplar yerlestirilmis. Gerek savas gemileri, gerekse kara cephane yuvas halinde. Savasn gbeindeyiz. Aslnda savas iki yldr srp gidiyor ama biz hissetmemistik. Demerera River zerinde nemli bir liman olan, ingiliz Gyan'-nn baskenti Georgetown yzde yz savasa hazr. Silhl bir sehirle karslasmak bende garip bir etki yapyor. Bir asker rhtma yanasyoruz, kk muhrip de arkamzdan gelip yanasyor. Cik-Cik domuzuy-la, Hue kk bir knla, ben elimi kolumu sallayarak karaya ayak basyoruz. Deniz kuvvetlerine ayrlan bu rhtmda tek sivil yok. Yalnz denizcilerle askerler gze arpyor. Bir subay yanmza yaklasyor, onu tanyorum. Muhripten bana seslenen adam bu. Dosta elini uzatp: iyisiniz ya? diyor.

 iyiyiz kaptan. Mkemmel. Simdi revire kmanz gerekiyor, orada size ve iki arkadasnza bir sr ine yaplacak 516 ON DKDNCD DEFTER GEORGETOWN GEORGETOWN'DA HAYAT LEDEN sonra, birka ine yiyip sehrin polis merkezine gtrlyoruz. Buras koca bir karakol, yzlerce polis hi durmadan kapsndan girip kyor. Bu nemli limann gvenliinden sorumlu olan Georgetown emniyet mdr bizi hemen kabul ediyor. evresinde haki sortlu ve beyaz oraplaryla tertemiz giyimli ingiliz subaylar. Albay oturmamz isaret ediyor ve mkemmel bir franszcayla: Denizde size rastladklar sra nereden geliyordunuz? diye soruyor. Fransz Gyan'ndan. Katnz yeri tam olarak syleyebilir misiniz? Ben Seytan adasndan katm. Dierleri de, Fransz Gyan snrlar iindeki Kourou ky yaknnda yar siyas Dnini kampndan. Cezanz nedir? Mebbet.

 Neden? Adam ldrmekten. inlilerin suu. Onlarnki de adam ldrmek. Cezalar? Mebbet. Mesleiniz? Elektriki. .Onlarnki? Ah. 517 De Gaulle'den yana msnz, Petain'den yana m? Bu islerden hi haberimiz yok. Biz namuslu bir hayat kurmaya alsan mahkmlarz. Size, kaps btn gn ve gece ak bir hcre vereceiz. Anlattklarnzn doru olduunu anladktan sonra brakabiliriz ancak. Gerei sylediniz-se korkacak sey yok. Savas iindeyiz, her zamankinden ok daha dikkatli olmamz gerektiini anlarsnz. Neyse, sekiz gn sonra salveriliyoruz. Emniyet Mdrlnde geirdiimiz bu sekiz gnden yararlanp srtmza giyecek bir seyler alyoruz. Sabahn dokuzunda, ellerimizde fotorafl birer kimlik czdanyla

sokaa ktmzda mz de adam gibi giyimliyiz. 250.000 nfuslu sehrin tm, Dngiliz mimarisine uygun olarak, tepeden trnaa ahsap yaplms. Evlerin ilk kat beton, gerisi tahta. Sokaklar ve caddelerde beyazdan ukulata ve stl kahverengine, hintli-den ingiliz, amerikal ve kuzeyliye varncaya dek her esit adam kaynasyor. Bu rengrenk kalabala karsmak bizi epey sarhos ediyor. Dsa tasan bir sevin iinde olmalyz. Yreklerimizdeki bu sevin herhalde o kadar byk ki pek ok kisi bize bakyor ve dosta glmsyor. Nereye gidiyoruz? diye soruyor Cik-Cik. Elimde bir adres var. Bir zenci polisin verdii, Penitence-Rivers'te oturan iki Fransz'n adresi bu. Aldmz bilgiye gre buras, zellikle Hintlilerin yasad mahalle. Beyaz, prl prl giysili polise doru yryorum. Adresi gsteriyorum. Cevap vermeden nce hviyetlerimizi soruyor. Sisinerek gsteriyorum: iste! Tesekkr ederim, tamam. Ys-rinden ayrlyor ve vatmanla konustuktan sonra bizi bir tramvaya

bindiriyor. Sehrin merkezinden ayrlyoruz, yirmi dakika sonra da bileti bizi indiriyor. Buras olmal. Sokakta nmze gelene soruyoruz: Frenchmen? Bir delikanl, isaretle pesinden gitmemizi belirtiyor. Bizi alak bir eve gtryor. Yaklastmzda, evden kisi kyor ve byk yaknlk gstererek mz de karslyorlar. 518 Hayrola, buraya m geldin Kelebek? Bembeyaz sal, en yasl olanlar: Krk yl dsnsem aklma gelmezdi, diyor. Gir ieri, buras benim evim. inliler de seninle beraber mi? Evet. Girin ieri, hosgeldiniz. Bu eski krek mahkmunun ad Auguste Guit-tou. Guittou derdik ona, saf kan Marsilyaldr. Dokuz yl nce, 1933 de, La Martiniere gemisiyle G-yan'a giden kafilede beraberdik. Bosa giden bir firar tesebbsnden sonra arptrld ceza baslanmst. Anlattna gre, kap buraya geleli yl oluyormus. Dier ikisi, Arles'l Bcr Louis ile To-ulon'lu Jlot. Onlar da cezalarn tamamladktan sonra kamslar. Oysa ektikleri

ceza kadar, yani on ve on iki yl, srgn olarak ayn yerde kalmak zorundaydlar. Evin drt blmesi var: Dkisi oda, biri mutfak yemek odas, drdncs de atlye diye kullanlyor. Ormandan topladklar bir esit ham kauuk olan balatadan pabu yapyorlar. Balata, ok kolay islenebilen bir madde. Tek sakncas, fazla gneste kalnca erimesi. nk balata, souk ve scaktan zarar grmez hale getirilmemis. Bunu nleme yolunu da bulmuslar, balata tabakalar arasna bez koyuyorlar. Ac eken her insann yrei soylulasr, bu eski mahkmlar da bizi krk yllk dost gibi karslyorlar. Guittou bir odasn bizim iin dzenliyor ve hi dsnmeden mze evini ayor. Tek dert Cik-Cik'in domuzu, ama Cik-Cik domuzunun evi kirlet-miyeceinden emin. ihtiyalarn dsarda grr o, diyor. Simdilik dursun yannda, diyor Guittou da. Sonra bakarz icabna. Geici olarak, eski asker battaniyeleriyle kendimize birer yer yata yaptk. Birlikte kapnn nne oturup sigaralarmz tttrrken, dokuz yldan beri basmdan geenleri Guittou'ya anlatyorum, iki arkadasyla birlikte szlerimi can kulayla dinliyor, servenlerimi

benimle birlikte yasyorlar. Ayn deneylerden getikle519 ri iin, benim hissettiklerimi kolayca duyabiliyorlar. Dkisi Sylvain'i tanms, lmne ok zlyorlar. Her rktan bir sr insan, nmzden gelip geiyor. Zaman zaman biri pabu ya da sprge alyor. nk Guittou ve dostlar, hayatlarn kazanmak iin sprge de yapyorlar. Georgetown'da yasyan otuz kadar kaak bulunduunu onlardan reniyorum. Geceleri sehrin merkezindeki bir barda toplanr, rom ya da bira ierlermis, Julot, hepsinin ekmek paras karmak iin alstn sylyor, byk ounluk da namusuyla yasyormus. Biz kap nnde glgelenirken yoldan bir inli geiyor, Cik-Cik sesleniyor ardndan. Sonra bana bir sey sylemeden, yanna tek kolluyu alp kyor. Pek uzaa gitmiyorlar herhalde, nk domuz da peslerinde, iki saat sonra da, Cik-Cik bir esein ektii arabayla geri dnyor. Koltuklar kabararak, cince konustuu esei evin nnde durduruyor. Esek Cik-Cik'in dilini anlyor gibi. Arabada yatak, silte, yastklar,

de bavul var. Bana verdii bavul, i amasrlar, gmlek, yn fanila, iki ift pabu, kravat, v.s. dolu. Bunlar nereden buldun Cik-Cik? Yurttaslarm verdi. Yarn onlar grmeye gideceiz, gelir misin? Olur. Cik-Cik'in arabaya atlayp geri dneceini sanyoruz. Halbuki o esei zp avluya balyor. Esekle arabay da bana armaan ettiler. Bununla hayatm kolayca kazanabileceimi sylyorlar. Yarn sabah bir hemserim gelecek, nasl para kazanacam retecek. Bu inliler amma abuk yol alyor. Guittou, esekle arabann geici olarak avluda durmasn kabul ediyor, zgrlmzn ilk gnnde, islerimiz yolunda. Aksam masa basnda Julot'-nun pisirdii sebze orbasyla makarnay yiyoruz. Herkes srayla bulask ykayacak ve evi silip sprecek, diyor Guittou. Birlikte yenen bu yemek, scaklk dolu kck bir topluluun simgesi, zgrlk yolunda atlan ilk admlarda yardm grdn bilmek, insann iini ra520 hatlatyor. Cik-Cik, tek kollu ve ben gerekten ok mutluyuz. Bir evimiz, yatamz, yoksulluklar iinde bize yardm etme soyluluunu gsteren cmert dostlarmz var. Daha iyisi cansal. Bu gece ne yapmak istersin? diye'soruyor Guittou.

 Dlk gecemi evde geirmek en iyisi, diyorum. Sen istersen sehre in, benim iin rahatsz olma. Evet, birini grmem gerektiinden sehre ineceim. Cik-Cik, tek kollu ve ben evde kalrz. Bcr Louis ve Guittou, giyinip kusanp kravat

takyor ve sehrin yolunu tutuyorlar. Julot, birka ift pabucu bitirmek iin evde kalyor. Dostlarmla birlikte mahalleyi tanmak zere evin evresinde dolasyoruz. Buraya Hintliler hakim. Pek az zenci var, beyaz yok gibi, birka tane de in lokantas gze arpyor. Penitence Rivers adndaki mahalle Hindistan ya da Java'dan bir kse. Gen kadnlar ok gzel, yasl adamlar uzun beyaz entarilerle geziyor. ou plak ayakl. Penitence Rivers yoksul bir mahalle ama herkes temiz giyimli. Yollar iyi aydnlatlmams, yemek yenip iki iilen barlar tklm tklm dolu, her yerde hint mzii alyor. Beyaz elbiseli ve kravatl bir zenci yolumu kesiyor. Fransz msnz baym? Evet. Bir yurttasa rastladma sevindim. Benimle iki kadeh atar msnz? Olur ama yanmda iki arkadas var. Onlar da gelsin. Franszca bilirler mi? Bilirler. Bir barn nndeki kaldrma konan masaya drdmz yerlesiyoruz. Martinique'li zencinin franszcas bizimkinden ok daha kibar. Zenci Dngilizlere dikkat etmemizi tlyor: Hepsi de yalancdr, diyor. Biz

franszlar baska oluruz, verdiimiz sz tutarz. Biz Franszlar diyen zencinin szlerine byk altndan glyorum, hem sonra gerekten iimde 521 garip duygular var. Evet, bu adam bir Fransz, benden ok daha saf Fransz hem. nk byk bir inan ve hararetle yurttasl kabulleniyor. O kendini Fransa uruna ldrtebilir, ben asla. Dolaysyla benden daha Fransz. Bir yurttasa raslayp franszca konusabildiime pek sevindim, ingilizceyi beceremiyorum da. Ben ingilizce de bilirim, fena da konusmam. Size bir faydam dokunursa emrinizdeyim. George-town'a geleli ok oluyor mu? Sekiz gn, fazla deil. Nereden geldiniz? Fransz Gyan'ndan. Yok canm, herhalde De Gaulle'n safna gemek isteyen bir kaak ya da bir gardiyansnz? Gardiyan deilim, kaam. Dostlarnz? (Onlar da. Bay Henri, gemisinizi renmek istemiyorum ama Fransa'ya yardm edip suunuzu baslatmann srasdr. Ben De Gaule'den yanaym ve Ingit tere'ye gitmeyi bekliyorum. Yarn Mariner Club'de beni

grmeye gelin, iste adresi. Bize katlrsanz ok sevinirim. Adnz nedir? Homere. Bay Homere, hemen karar verebilmem imknsz, nce ailem hakknda bilgi toplamalym. Sonra bylesine nemii bir karar vermeden iyice dsnp tasnmalym. Ak sylemek gerekirse, Fransa bana ok ac ektirdi, insanlk ds davrand. Martinique'li zenci, byk bir inan ve atesle yrekten beni ikna etmeye alsyor. Savasta iyice hrpalanan Fransamz savunan bu adamn szleri gerekten ok duygulandrn. Ge saatte eve dnp yattmzda, bu byk Franszn sylediklerini dsnyorum. Teklifini cidd olarak dsnmeliyim. Dorusu aynaszlar, cezaevi ynetmenlii ve yarglarla savclar Fransa demek deil. Dimden, Fransa'y sevmekten vazgeemediimi duyuyorum! Ulu Tanrm, yaknlarm kimbilir ne ac 522 ekiyor, btn Franszlar iin ne utan verici bir durum!... Uyandmda esek, araba, domuz, Cik-Cik ve tek kollu gitmis. Guittou ile arkadaslar:

 Nasl, iyi uyudun mu? diye soruyorlar. Uyudum, saolun. Stl kahve mi istersin, ay m? Yoksa yalnz kahveyle tereyal ekmek mi? Tesekkr ederim. Onlarn alsmasn izleyerek kahvalt ediyorum. Julot, ihtiyaca gre balatalar hazrlyor, yumusak topraa katt kaynar suya sert paralar da atyor. Bcr Louis bez paralarn hazrlyor. Guittou da pabular yapyor. ok pabu yapyor musunuz? Hayr. Gnde yirmi dolar getirecek kadar pabu yetiyor. Besiyle ev kirasn dyor ve yiyecek alyor, beser dolar da paylasp cep harl yapyoruz, bu parayla giyinip kusanp, hamama gidiyoruz. Yaptklarnzn hepsini satabiliyor musunuz?

 Hayr, ara sra birimizin Georgetown sokaklarnda pabu ve sprge satmas gerekiyor. Gnesin altnda yryerek sats yapmak ok g. isterseniz sats isini stme alabilirim. Burada asalak gibi yasamak istemiyorum. Yiyecek parasna ben de katkda bulunmalym. Olur Kelebek. Btn gnm, Georgetown'un Hint mahallesinde dolasarak geirdim. Koca bir sinema afisi dikkatimi ekiyor, hayatmda ilk kez, canm renkli ve sesli bir film grmek istiyor. Bu aksam Guittou'dan beni sinemaya gtrmesini rica edeceim. Btn gn Penitence Rivers sokaklarnda gezindim. Bu insanlarn terbiyesi ok hosuma gidiyor, iki byk stnlkleri var: Hepsi ok temiz ve ok terbiyeli. Georgetown' un bu mahallesinin sokaklarnda geirdiim ilk gn, dokuz yl nce Trinidad'a varsmdan da nemli. Trinidad'da, kalabala karsmaktan doan o essiz duygular arasnda kafam kurcalayan bir sorun vard; iki, en fazla hafta sonra denize almak zorun523

daydm. Hangi lke beni kabul edecekti? Bana kapsn aacak bir ulus var myd? Geleceim nasl olacakt? Burada durum deisik- zgrm artk, istersem Dngiltere'ye gidip hr Fransz kuvvetlerine bile katlabilirim. Ne yapmalym? De Gaulle'e katlrsam, ne yapacam bilmediimden bu areye basvurduumu sylemezler mi acaba? Ya salkl kisiler, baska snacak yer bulamadndan aralarna giren bir krek mahkmu gibi davranrsa bana? Sylentiye gre, Fransa, Petain ile De Gaulle arasnda ikiye blnms. Bir Fransa Maresali, lkesinin seref ve kan-nn nerede olduunu nasl bilmez? Bir gn hr Fransz birliklerine katlrsam, daha sonra kendi yurttaslarmn stne ates amak zorunda kalmaz mym? Burada iyi bir is kurmak g, ok g olacak. Guittou, Julot ve Bcr Louis cin gibi adamlar ve gnde bes dolara alsyorlar. Her seyden nce, zgr yasamay renmeliyim. 1931 ylndan beri 1942'deyiz tutukluyum. Btn bu bilinmeyenleri zgrlmn ilk gn zmleyemem. Hayatta kendine yol amak isteyen bir adamn karssna kacak sorunlar bilemem. Ellerimle hi is yapmadm. Pek az elektrikiliim

var. Sradan bir elektriki ra ben-aen ok sey bilir. Kendi kendime bir tek sz vermeli, tertemiz yasamalym, hi olmazsa kendi ahlk anlaysmn snrlar dsna kmadan. Eve dndmde saat drt. Eee Kelebek, zgrln ilk soluklarn iine ekmek iyi mi? Epey dolastn m? Evet Guittou, bu koca mahallenin sokaklarnda dolanp durdum. inli dostlarn grdn m? Avludalar. Senin arkadaslarn gerekten isini bilen adamlar. Krk dolar kazandlar bile, ille de yirmisini bana vermek istiyorlar. Tabi reddettim. Git de gr sunlar. Cik-Cik domuzu iin lahana kesmekle mesgul Tek kollu, byk bir mutlulukla kendini brakan esei ykyor. iyi misin Kelebek? Dyiyim, ya siz? Biz ok memnunuz, ktrk dolar kazandk. 524 Ne yaptnz? Yanmzda hemserilerimizden biriyle, sabahn nde kylere aldk. Hemserimiz yanna iki yz dolar almst. Bu parayla domates, salata, patlcan, her esit sebze, birka tavuk, yumurta ve kei st aldk.

Limann yanndaki pazara gittik, nce burallara sats yaptk, sonra da Amerikan denizcilerine. Denizciler fiyatlardan ok memnun kaldlar, yarn pazara girmeyip liman kapsnda Kendilerini beklememizi istediler. Ne getirirsek satn alacaklar. Para sende dursun. Sef sensin, para da sende kalmal. Cik-Cik param olduunu ve buna ihtiya duymadm biliyorsun. Ya paran kendine saklarsn, ya da isi brakrz. Dinle, Franszlar asa yukar gnde bes dolarla geinip gidiyorlar. Biz bu parann beser dolarn alr, besini de yiyecek ve ev kiras olarak arkadaslara veririz. Geri kalan biriktirir, hemserinden aldn iki yz dolar borcu deriz. Tamam. Yarn, sen uyu. istersen, saat yedide liman kapsnda bulusuruz. Oldu. Herkes mutlu, nce biz, hayatmz kazanp dostlarmza yk olmayacamz anladmz iin seviniyoruz. Sonra iyi yrekli ve cmert olmalarna karslk ne kadar zamanda hayatmz kazanabileceimizi dsnen Guittou ve arkadaslar.

 Kelebek, dostlarnn bu byk basarsn kutlamak iin, iki litre likr yapacaz. Julot kyor, beyaz seker kams alkol ve dier maddelerle dnyor. Bir saat sonra da Marsilyadaymsz gibi, ekiyoruz kafay. Alkoln de etkisiyle sesler ykseliyor, kahkahalar her zamankinden sakrak kyor. Franszlarda elenti olduunu duyan Hintli komsular, selmsz sabahsz damlyorlar, iki adamla gen kz bunlar, hemen kendilerini davet ettiriyorlar. Yanlarnda da, siste kzarms tavuk ve domuz eti getiriyorlar.

Yalnz etler ok biberli, iki gen kz alslmams gzellikle. Bembeyaz giyimli, plak ayakl, sol bileklerinde birer gms bilezik. Guittou: 525 tsaay iasa vurma, ayor. ttunar gen kz-dr. Dnce kumaslarn altnda gslerini grr grmez, ileri geri konusmaya kalkma. Onlar iin gslerin grlmesi doal bir sey. Benim iin pek deil. Ne de olsa eski kusaktanz. Bcr'le Julot, geldiimiz gnlerde asldlar, ama hava aldlar. Kzlar epeydir bize uramyordu. Hintli kzlar gerekten az raslanr gzellikle. Alnlarnn ortasnda dmeyle yaplan nokta onlara garip bir hava veriyor. Bizimle dosta konusuyorlar, krk dkk ingilizcemle, Georgetown'a hos geldiniz, demek istediklerini anlyorum. Bu gece, Guittou ile birlikte sehre indik. Yasadmz uygarln ok dsnda sanki Georgetown. Dnsanlar kvl kvl kaynyor. Beyazlar, zenciler, hint-liler, cinliler, niformal denizci ve karaclar, ynla da sivil denizci. Sryle bar, lokanta, gece kulb ve meyhane i sklaryla soka gn gibi aydnlatyor.

Hayatmda ilk kez, renkli ve sesli bir film seyrediyorum, bu yeni deneyin etkisinden kurtulamadan Guittou beni koca bir bara srklyor. Salonun bir ksesinde yirmiden fazla Fransz var. Dtikleri de, alkol ve kokakola. Bu adamlarn hepsi krek kakn, azl. Kimi cezasn ektikten sonra srgn beklemeden kams, Dssiz, alk ekerek, Gyan'daki resm ve sivil halk tarafndan horlanarak yasayacaklarna, daha iyi bir hayat sreceklerini sndklar lkelerin yolunu tutmuslar. Ama ekmek paras karmak ok g diyor hepsi. Ben, John Fernandes hesabna, gndelii iki buuk dolara ormanda odun kesiyorum. Her ayn sekiz gnn de Georgetown'da geiriyorum. Byk umutsuzluklar iindeyim. Ya sen? Ben kelebek topluyorum. Ormanda kelebek avlyor, esitli kelebekler toplaynca bunlar camlayp satyorum. tekiler rhtmda hamallk yapyor. Hepsi de bir is tutmus ama, ekmeklerini g karyorlar. Zor olmasna zor ya, hi olmazsa zgrlmz var, diyorlar, zgrlk o kadar iyi sey ki. 526

Bu aksam, srgnden kaanlardan, Faussard adl biri bizi grmeye geldi. Herkes iki smarlyor. Demerara rmann aznda torpillenerek batan, boksit dolu bir Kanada gemisindeymis. Deniz kazasna urayp kurtulduu iin tazminat alms. Mrettebatn byk ounluu kazada boulmus. Faussard, her naslsa bir filikaya kacak sray bulmus. Gemiyi torpilleyen Alman denizaltsnn su yzne kp kendileriyle konustuunu anlatyor. Boksit dolu ka geminin limanda beklediini sormuslar. Bunlar da: Bilmiyoruz cevabn vermisler. Soruyu soran adam basms kahkahay: Daha dn, Georgetown'un... sinema-sndaydm, demis. Dste biletimin yars da burada. Sonra ceketinin i cebini gstermis. Nah, bu elbise de Georgetown'dan. Aramzdakilerden, bu olaya palavra diyenler var. Faussard yemin billah ediyor. Denizalt, kendilerini hangi geminin bile kurtaracan sylemis. Gerekten de Almanlarn adn verdii gemi kurtarms onlar. Herkes hikyesini anlatyor. Yllar boyu Haller'-de yasams bir Parisli'nin yanna dstm. Lombard sokandan kk Louis, diye tantyor kendini. Azizim Kelebek, anafordan geinmenin yolunu bulmustum. Gazetelerde, ingiliz kral ya da kraliesi

uruna len bir Franszn ad kt m hemen bir mezarcya kosuyordum. Sonra torpillenen geminin adn, nerede torpillendiini ve lenin adn boyayla yazdm bir mezar tas nnde resim ektiriyordum. Ardndan zengin Dngiliz villalarn dolasyor, ingiltere uruna sehit dsen Franszn mezarn yaptrmak iin para yardm istiyordum. Geen haftaya kadar isim tkrnda gitti. Derken lenler arasnda adna raslanan bir Brtanyal deyyus, sa salim -kageldi! Her yerde sapasalam olduunu ve benim hayatta mezarcya bir kurus demediimi bara bara syleyerek beser dolarn kestiim bir ka zengin karya da urad m sana! Yasamak iin artk baska bir dmen bulmam gerekiyor, bu yasta da alsamam ya! Dkinin yardmyla, bizden baska kimsenin fran-szca bilmediini sanan dostlar, en akl almaz hikyeleri sralyorlar: 527 oen, uju /n i, uaicuaucui utJUtJKier Ve DISIKlet elcikieri yapyorum. Ama kk kzlar bebekleri gnese brakt m, hepsi eriyor ve biimsizlesiyor. Bir sokaa iinci kez girdim mi kyamet kopuyor. Bir yldan beri, gndzleri, Georgetown'un yarsndan uzak

duruyorum. Bisikletiler iin de durum ayn. Bisikletini gnese brakan tekrar stne atlad m, sattm balata elcikler ellerine yapsveriyor. Ben, diyor bir baskas, ucunda zenci kafalar bulunan balata kamlar yapyorum. Denizcilere de Mers el-Kebir'den kurtulduumu ve benden bir sey satn almak zorunda olduklarn sylyorum. Onda sekizi de alyor. Bu adas mucizeler panayr beni elendiriyor, ayn zamanda da ekmein aslan aznda olduunu gsteriyor.

Biri tezghtaki radyoyu ayor. De Gaulle'n ars duyuluyor. Londra'dan, smrgelerde ve deniz asr lkelerde yasayan Franszlar yreklendiren bu Franszn sesini herkes dinliyor. De Gaulle'n ars ok duygulandrc, kimse azn amyor. Derken, kafay iyice ttsleyen azllardan biri yerinden frlayveriyor: Vay anasn be! diyor. Amma da is! ingilizce-yi bir rpda rendim, ril'in her sylediini anlyorum! Kimse, sarhosluktan tr dst hatay dzeltmeye kalkmyor. Millet basyor kahkahay. Evet, hayatm kazanmak iin ilk denemeleri yapmalym, dierlerinden grdm kadaryla da bu is kolay olmayacak. Pek endiseli de deilim aslnda. 1930 1942 yllar arasnda, kimseye ihtiya duymadan yasamak iin gerekli sorumluluk ve beceriklilii yitirdim. Yemek, giyim, kira derdi olmadan, uzun sre tutuklu kalms; evirip evrilmis, itilip kaklms, kendiliinden bir sey yapmams ve esitli emirleri dsnmeden uygulamak zorunda braklms; birka hafta iinde kendini kocaman bir sehrin sokaklarnda bulmus, kaldrmlarda kimseye arpmadan yrmeyi, bir szyle nne yemek ve iki getirilmesine alsmay yeniden renmesi gerekmis kisinin yasamaa da yeniden alsmas zorunludur, rnein, hi

528 beklenmedik tepkilerle karslasmak mmkn. Bu azllarn, srgnlerin, cezaevi kaknlarnn, konustuklar franszcaya ynla ingilizce ve ispanyolca szck katan adamlarn arasnda oturmus hikyelerini can kulayla dinlerken, birden kenefe gitme ihtiyac duydum. Pek inanlr gibi deil ama, bir an, izin almak iin gzlerimle gardiyan aradm. ok ksa srd bu, kendime geldiimde tuhaf oldum: Kelebek, iseyecek ya da baska sey yapacaksan artk kimseye sormak zorunda deilsin. Sinemada da, yer gsteren kadn bize iki koltuk ararken, birden: Yalvarrm benim iin rahatsz omayn, en ufak ilgiyi hak etmeyen zavall bir mahkmum ben, diyesim geldi. Sinema ile bar arasnda yrrken, sk sk dnp arkama bakyordum. Bu eilimi ok iyi bilen Guittou: Ne dnp bakyorsun arkana? diye sordu. Aynaszn pesinden gelip gelmediini mi anlamak istiyorsun. Burada aynasz maynasz yok dostum, hepsini krekte braktn. Azllarn renkli dilinde, krek mahkmu kazan kartmak gerektii sylenir. Mahkm elbisesi bir

simgedir ancak. Yalnz kaza deil daha da te, insana kara alan o izi ruh ve beyinden de skp atmak zorunludur. Tertemiz giyimli, zenci- ingiliz polislerinden kurulu bir devriye bara giriyor. Masa masa dolasp kimlik kartlarn soruyorlar. Bizim masamza vardklarnda, sefleri dikkatle yzme bakyor. Tanmad bir tek kisi buluyor, o da benim. Ltfen kartnz verir misiniz baym? Uzatyorum kartm, bir gz atp geri veriyor: Sizi tanmyorum, zr dilerim. Georgetown'a hosgeldiniz. Sonra da ekip gidiyor. Polis gittikten sonra, Savoie'l Paul ekliyor: Valla, bu rozbifler nefis herifler. Yzde yz gvendikleri yabanclar, biz krek kakn Franszlar, ingiliz yetkililerine krekten tydn ispatladn m, hemen zgrlne kavusursun. Eve ge dndmz halde, sabahn yedisinde liman kapsndaym. Yarm saate varmadan, Cik-Cik' le tek kollu sabah toplanan taze sebzeler, yumurtakelebek 529/34 lar ve tavuklarla dolu arabay srerek ktlar ortaya. Kendilerine isi gsteren hemserilerinin nerede olduunu sordum. Cik-Cik: Dn retti reteceini, dedi. Artk kimseye ihtiya yok.

 Mallar uzaktan m getiriyorsunuz? Evet, yol iki buuk saatten fazla sryor. Cik-Cik, sanki krk yldr Georgetown'da yasyor. Scak ay ve peksimet bulup getiriyor. Arabann yannda kaldrma ilisip, msterileri beklerken kahvalt ediyoruz. Dnk Amerikallar gelir mi sence? Geleceklerini sanyorum. Gelmezlerse mal baskalarna satarz. Fiyatlarn nasl koyuyorsunuz? Ben fiyat sylemiyorum ki. Alc kt m: Sen ne verirsin? diye soruyorum. Dngilizce bilmiyorsun ama. Dngilizce bilmiyorsam, ellerimi ve parmaklarm oynatabiliyorum ya. Yetip artyor bile. Hem, diyor Cik-Cik, sen mal alp satacak kadar Dngilizce biliyorsun. Evet ama, nce senin bu isi nasl becerdiini grmeliyim. Amerikal denizci burnundan konusan bir herif. Beklememiz uzun srmyor, koca bir cip duruyor yanmzda. Dinden bir sofr, bir avus, iki de deniz eri iniyor. avus arabalara kp salatalar, patlcanlar ve dier sebzeleri inceliyor. Hepsine baktktan sonra tavuklar elliyor.

 Ka para istiyorsun? Ve pazarlk baslyor. Sylediklerinin tek kelimesini anlamyorum, Cik -Cik de ince - Franszca karsm bir dille derdini anlatmaya alsyor. Anlasamadklarn grnce Cik - Cik'i kenara ekiyorum. Ka para harcadn? Ceplerini karstrp on yedi dolar buluyor. Yz seksen dolar, diyor sonra. O ka para veriyor? Yanlmyorsam iki yz on, yetmez. avusa doru yryorum. Dngilizce bilip bilmediimi soruyor. Biraz biliyorum iste. 530 Ar ar konusun ltfen, diyorum. Okey. Ka para veriyorsunuz? Hayr, iki yz ona olmaz, iki yz krk dolar. istediimiz paray kabul etmiyor. Gitme numaras yapyor, geri dnyor, tekrar yanmzdan ayrlp cipe biniyor ama numara yaptn hissediyorum. Tekrar arabadan indiinde, ince kumaslarn altnda gsleri grnen gzel Hintli komsularmz yaklasyor. Herhalde uzaktan bizi gzetlemis olacaklar ki, tanmazlktan geliyorlar. Biri arabaya kp mallara baktktan sonra: Hepsine ne istiyorsunuz? diye soruyor.

 iki yz krk dolar. Amerikal hemen cebinden iki yz krk dolar karp Cik-Cik'e uzatyor ve kzlara, mal kendilerinden nce kapattn sylyor. Gzel komsularmz gitmeyip Amerikallarn mallar arabadan indirerek cipe yklemelerini seyrediyorlar. Son anda, denizcilerden biri, domuzu da pazarla dahil sanp kucaklayveriyor. Tabi Cik-Cik, domuzun gtrlmesine raz deil. Tartsma uzuyor, domuzun pazarla dahil olmadn bir trl anlatamyoruz. Hintli kzlarla konusmak istiyorum, ok g. Onlar da bir sey anlamyorlar. Amerikallar domuzu brakmyor. Cik-Cik paray geri vermiyor, is rndan kp kavgaya dnsecek. Tek kollu, arabadan bir odun kapp hazrla baslams bile. Tam o sra, bir Amerikan polisi-Amerikallara hak veriyor, hem ortslk alyor, araba yaklasyor. Cik-Cik'e paray iade etmesini sylyorum, raz gelmiyor. Denizciler domuzu kapms, geri vermiyorlar. Cik-Cik cipin nnde durmus, gitmelerine engel oluyor. Grltl olay yerinin evresinde byk bir merakl kalabal olusuveriyor. Amerikan polisi Amerikallara hak veriyor, hem

onlarn da sylediklerimizden bir sey anlad yok. Polis de, denizcileri kazklamaya kalktmza gerekten inanms. Ne yapacam bilmez halde dsnrken, Martinique'linin verdii Mariner Club n telefon numarasn hatrlyorum. Hemen polise uzatp: Tercman diyorum. Birlikte telefona yryoruz. Numaray evi531 riyorum, talihim varms ki bizim De Gaulle'c dostu buluyorum. Kendisinden, domuzun pazarla dahil edilmediini, evcillestirilmis olduunu, Cik-Cik iin bir kpekten fark bulunmadn, pazarla girmediini Amerikallara sylemeyi unuttuumuzu polise anlatmasn rica ediyorum. Sonra telefonu polise veriyorum. dakika, polisin her seyi anlamasna yetiyor. Domuzu kendisi Amerikallardan alyor ve Cik -Cik'e uzatyor. Bizimki de, byk bir mutlulukla sevgili domuzunu kucaklayp hemen arabaya gtryor. Olay tatlya baland, Amerikallar ocuk qibi glyorlar. Herkes isine gidiyor, neyse ki tatszlk olmad. Aksam, bu hikyeyle pek elenen Hintli kzlara tesekkr ediyoruz.

 aydr Georgetown'dayiz. Bugn, Hintli dostlarmzn evinin yarsn tuttuk ve yerlestik, iki genis ve aydnlk oda, bir yemek odas, kk bir mutfak, ucunda ahr diye kullanlabilecek bir sundurmann da bulunduu koca avlu. Arabayla esek sundurmann altnda. Ucuza aldm koca bir yatakta, tek basma yatacam. Siltem de pek gzel. Yan odada bizim inli dostlar iki ayr yatakta yatyorlar. Ayrca bir masa, alt iskemle, drt tane de arkalksz sandalyemiz var. Mutfakta, gerekli btn mutfak aralar mevcut. Guittou ve dostlarna, konukseverliklerinden tr tesekkr edip, Cik-Cik'in ifadesiyle kendi evimize yerlesiyoruz. Sokaa bakan yemek odas penceresi nnde, Hintli kzlarn armaan bir kams koltuk duruyor. Yemek masasnn stndeki cam vazonun iinde de, CikCik'in getirdii iekler. Basit fakat temiz, aydnlk, aylk ortak bir alsma sonucu elde edilmis bu ilk evim kendime ve gelecee duyduum gveni arttryor. Yarn pazar, sats yok. Btn gn bosuz. Evimizde Guittou ve arkadaslaryla Hintli kzlar ve erkek kardeslerine bir yemek vermeyi kararlastryoruz. Bas komsumuz, Cik-Cik'e ve tek kolluya yardm eden,

onlara esekle arabay armaan eden, ilk isimizi baslatmak iin iki yz dolar bor veren inli. Cik-Cik ok sevdii domuzundan sonra bana bal. Bana zenle bakyor. mzn iinde en iyi 532

giyinen benim, sk sk eve, benim iin ald bir gmlek, bir kravat, bir pantolonla dnyor. Btn bunlar da, kendi payna dsen paradan alyor. Cik-Cik'in sigaras yok, ikiyi pek az iiyor, tek tutkusu kumar. Tek dsncesi de, yeterince para toplayp inlilerin kulbnde oyuna girmek. Sabah aldmz mallar satmakta en ufak glk ekmiyoruz. Alm - satm isini grecek kadar ingilizce rendim. Her gn, yirmi bes il otuz bes frank kazanyoruz. Bu para az ama, ksa srede hayatmz kazanmann yolunu bulduk, mz de pek sevindiriyor. Pazarl daha iyi becerdiim, daha ucuz fiyatlarla mal aldm halde, ou kere sabahlar onlarla gitmiyorum. Ama sats isi hep benim zerimde. Gemileri iin mal almak zere karaya inen pek ok Amerikal ve ingiliz denizci beni tanyor. Akll uslu, isi pek grltye bomadan pazarlk ediyoruz. Amerikallarn subay kantininde grevli, iri yar italyan asll bir levazmc var ki benimle durmadan italyanca konusuyor. Kendisine hep anadilinde cevap verdiim,

pazarl da uzatmadm iin pek mutlu. Dnp dolasyor, baslangta istediim paray verip, mallar alyor. Sabahn sekiz buuunda eve dnyoruz. Hafif bir yemek yedikten sonra, Cik-Cikle tek kollu yatyorlar. Ben Guittou'yu grmeye gidiyorum, ya da gzel Hintli komsularmz konuk geliyorlar. Ev isi pek ykl deil: Ortal sprmek, amasr ykamak, yatak yapmak, evi temiz tutmak gzel Hintli komsularmzn elinden ok iyi geliyor. Karslnda da onlara, gnde iki dolar dyoruz. Gelecek kuskusu duymadan, zgr yasamann deerini artk ok iyi biliyorum. Hintli Ailem Bu sehirde en ok kullanlan tast bisiklet. Rahata her yere gidebilmek iin ben de bir bisiklet aldm. Sehir ve evresi dmdz olduundan, glk ekmeden uzun yolculuklara kabiliyor. Bisikletin nnde ve arkasnda iki arkalk var. Krk yllk George-town'lular gibi, nmde ve arkamda iki kisiyi rahat-. \ikla tasyabiliyorum. 533 Haftada en az iki kere, gzel Hintli komsularmla birer ikiser saatlik gezilere kyoruz. Sevinten lgna dnyorlar, gencinin yavas yavas bana tutulduunu da hissediyorum.

Simdiye kadar hi grmediim babas, dn geldi. Epey yaknmzda oturduu halde bize hi uramamst, sadece kzlarn erkek kardeslerini tanyordum. Upuzun, kar gibi beyaz sakall bir ihtiyar bu. Salar da platin renginde, zeki ve soylu bir aln var. Hinteden baska dil konusmuyor, kz tercmanlk yapyor. Beni evine davet ediyor. Kk prenses adn verdii kznn araclyla, evin bisikletle pek fazla srmediini anlatyor. Yaknda kendisini grmeye geleceime sz veriyorum. ay iip pasta yedikten sonra, evi ayrntlaryla inceleyip gidiyor. Kk prenses babasnn ziyaretine ve bizden memnun ayrldna pek seviniyor. Otuz alt yasndaym, salk durumum da olduka iyi. Kendimi ols gen hissediyorum, neyse ki her-Kes de beni gen buluyor. Dostlarm, otuzdan fazla gstermediimi sylyorlar. Oysa on dokuz yasndaki bu kk kz rknn gzelliine sahip, dsncelerinde de ok sakin ve kaderci. Bu essiz kz sevmek, onun tarafndan sevilmek benim iin Tanr'nn en byk armaan olacak.

Kzkardesini de alp ktmzda hep, ndeki arkala yerlesiyor. Dimdik oturduunda, pedallara iyice basmak iin ne eilince yzne ok yaklastm biliyor. Basn arkaya atnca incecik kumasn altndaki plak gslerini, btn gzelliiyle seebiliyorum. Bu yaknlasmalar srasnda, iri kara gzleri alev alev yanyor, ay rengi teninin stnde koyu krmz dudaklar plmek istercesine aralanyor. Nefis, prl prl disleri bu essiz az sslyor. Baz szleri yle bir syleyisi, yar aralk azndan minicik pembe dilinin ucunu bir kars var ki, bizlere kato-lik mezhebini aslayan azizlerin nde gelenlerini bile bastan karr. Bu aksam birlikte sinemaya gidiyoruz, kzkarde-si basnn arsn bahane ederek gelmiyor. Bu bas ars bizi basbasa brakmak iin bir numara, farkndaym. Ayak bileklerine kadar inen beyaz muslin 534 bir elbiseyle kageliyor, yrrken gms bilezikle evrili ayak bilekleri ortaya kyor. Yaldzl atks bas parman kavrayan sandallar var ayanda. Bu sandallarla ayaklar pek zayf grnyor. Sa burun deliine, minicik bir altn deniz kabuu yerlestirmis. Basna sard muslin atk ksa, omuzlarndan biraz

asa iniyor. Srmal bir kurdele, bu atky basna saryor. Kurdeleden alnnn ortasna rengrenk taslarla ssl ince iplik sarkyor. Gzel bir ss bu, biraz salland m alnndaki masmavi dmeyi ortaya karveriyor. Btn Hintliler, Cik-Cik ve tek kollu, mutluluumuzu ortaya koyduumuz iin sevinli yzlerle sinemaya gidisimizi izliyorlar. Hepsi sinemadan nisanl dneceimizi biliyor sanki. Gzel Hintlimi, yastkl arkala iyice yerlestirdikten sonra sehrin gbeinin yolunu tutuyoruz. Caddenin iyi aydnlatlmams bir ksesinde, bisiklet kendiliinden giderken bu essiz kz, dudaklarma hafif ve kaamak bir pck konduruyor. Kzn benden nce harekete gemesine o kadar sasryorum ki, bisikletten dsecek gibiyim. Elele, salonun en arka srasna oturmusuz. Ona ellerimle hitap ediyorum, o da bana cevap veriyor. Hi dikkat etmediimiz bir filmin gsterildii bu sinema salonundaki ilk ask domuz bastan sona sessiz. Parmaklar, bakml ve cill trnaklar, avucunun iini avucuma bastrmas bir sark, bana duyduu sevgiyi

ve benim olmak isteini szlerinden ok daha iyi anlatyor. Basn omuzuma koydu, saf yzne pckler kondurma frsatn buluyorum. Utanga, almak iin uzun zaman gerektiren ask ksa srede byk bir ihtiras halini alyor. Benim olmadan nce, Fransa'da bir kadnla evli bulunduumu ve kendisiyle evlenemiyeceimi anlattm. Bu, en fazla bir gn keyfini karyor. Bir gece, bende kalyor. Gerek kardesleri, gerekse Hintli komsularmza gre en iyisi birlikte babasnn evinde oturmamzms. Kabul ediyor ve gen bir Hintli kzla yasayan babasnn evine yerlesiyorum. Bu kz, yasl adamn uzak bir akrabas, hem ona hizmet ediyor, hem de ev islerini gryor. Ev, Cik-Cik'in oturduu yerden pek uzak deil, 535 bes yz metre kadar tede. Dolaysyla iki inli dost her aksam bize uruyor, birlikte bir saat gevezelik ediyoruz. ou kere yemei de bizle yiyorlar. Limanda sebze satsna devam ediyoruz. Saat alt buukta evden kyorum, kk Hintlim de ou kere benimle geliyor. Scak ay dolu termos, bir kavanoz reel ve kzarms ekmek deri anta iinde Cik-Cik'le

tek kolluyu bekliyor. Bu kahvalty elceiziyle hazrlyor, gznde bir esit dinsel tren halini alan bu hazrl kimseye brakmak istemiyor". Drdmz, gnn ilk yemeini mutlaka birlikte yiyoruz. antasnda gereken her sey var: Kenar dantelli kk sofra rtsn karp bir frayla sprp temizledii kaldrma yayyor, rtnn stne ay fincanlarn yerlestiriyor. Sonra da kaldrma oturup, cidd cidd kahvalt ediyoruz. Salonda oturur gibi kaldrma kp kahvalt etmek pek matrak, ama sevgilimle Cik-Cik bu isi hi yadrgamyorlar. Gelip geenlere de aldrs etmeyip, byle kahvalt etmeyi doal sayyorlar. Onu zme* istemiyorum. Bize hizmet edip ekmeklerin stne marmelt srmek kz yle sevindiriyor ki, kahvaltdan vazgesem ok krlacak. Geen cumartesi basmdan geen bir olay, esrar aydnlatan anahtar oldu. Gerekten, iki aydan beri birlikte yasyoruz ve sevgilim, bana sk sk altm veriyor. Bu altnlar da hep, krk mcevher paralar: Bir altn halkann yars, tek bir kpe, bir zincir paras, bir madalya ya da altn parann yars. Yasamak iin

bu altnlara ihtiya duymadmdan, satmam syledii halde, bir kutuda saklyorum. Asa yukar drt yz gram altnm birikiyor. Bu altnlarn nereden geldiini sorduumda koluma giriyor, beni pyor ama en ufak bir aklamada bulunmuyor. Ama cumartesi sabah saat onda, sevgilim, bisikletimle babasn bir yere gtrmemi istiyor: Babam, diyor, sana yolu gsterecek. Ben evde kalp t yapacam. Bu is beni huylandryor ama, ihtiyarn uzakta oturan birini grmeye gideceini sanarak hemen kabul ediyorum. nme oturuyor, hinteden baska dil bilmediinden konusmuyor, koluyla geeceimiz yerleri isaret 536 ediyor yalnz. Deniz kysnda zengin bir mahalleye varyoruz. Her yan gzel villlarla dolu. Kaynpeder in bir isaretiyle duruyor ve evreme gz atyorum. Uzun ceketinin altndan yuvarlak bir beyaz tas karyor, bir evin ilk basamana eiliyor. Tas basaman zerine yuvarlayarak sark sylyor. Birka dakika sonra, Hintliler gibi giyinmis bir kadn evden kyor, bizimkine yaklasyor, hi konusmadan bir sey veriyor.

Evden eve, ayn sey, aksamn drdne kadar tekrarlanyor. Epey uzun hikye, bir sey anladm da yok. Son evde, beyaz giysili bir adam geliyor yanna. Koluna girip kaldryor, evine gtryor. Derde bir eyrek saat kadar kalyorlar, sonra yine ayn adamla birlikte grnyorlar. Ayrlmadan adam kaynpederin" alnn, daha dorusu beyaz salarn pyor. Eve dnyoruz, btn gcmle pedallara basp bir an nce varmak istiyorum, saat drt buuu buldu. Neyse, hava kararmadan evdeyiz. Gzel sevgilim indara nce babasn odasna gtryor, sonra boynuma atlp beni pcklere bouyor ve ykanmam iin dusa srklyor. Tertemiz amasrlar beni bekliyor, ykanp tras olduktan ve stm deistirdikten sonra yemee oturuyorum. Her zamanki gibi, bana eliyle hizmet ediyor. Onu sorguya ekmek istiyorum ama, ortalkta dolanp duruyor, mesgul grnyor, sorular cevaplandrmakta mmkn olduu kadar ardan alyor. Meraktan yanp, tutusuyorum. Yalnz, bir Hintli ya da inliyi fazla skstrmamak gerektiini de biliyorum. Sorguya baslamadan nce, mutlaka belirli bir

srenin gemesini sabrla beklemek zorunlu. Bu srenin sonunda kendiliklerinden konusuyorlar; nk srlarn renmek iin sabrszlandnz biliyor ve gvenilir biri olduunuza inanrlarsa bir sey gizlemiyorlar. Dndara ile de durum ayn. Yatp, uzun uzun sevistikten sonra, alev alev yanan yanan koltuuma yerlestirdiinde yzme bakmadan anlatyor: Biliyor musun sevgilim, babam altn aramaya ktnda kimseye ktlk etmez, tam tersini yapar, nnde tasn gezdirdii evi korumalar iin btn ruhlar arr. Tesekkr etmek isteyen ev sahiple537 ri de ona altn verirler. Bizim doduumuz yer olan Java'nn ok eski bir geleneidir bu.

Kk prensesimin anlatacaklar bu kadar. Ama bir gn, pazarda, kz arkadaslarndan biri benimle konusuyor. O sabah ne indara, ne de inli dostlar var henz ortada. Sevgilim gibi Javal olan gen kz bana bambaska seyler anlatyor: Sihirbazn kzyla yasadna gre neden alsyorsun? Yamur yad gnler bile seni erken kaldrmaya utanmyor mu? Babasnn kazand altnla, hi alsmadan yasayabilirsin. Seni sevmeyi bilmiyor, sevse bu kadar erken kaldrmazd. Babas ne yapar? Anlat, bir sey bilmiyorum. Babas Java'nn byk sihirbazlarndandr. isterse lm senin ve ailenin stne eker. Tlsml tasyla yapt byden kurtulmann tek yolu, ona istedii kadar altn vermektir. O zaman tas, lm armak iin yaptnn ters ynnde yuvarlar. Btn byleri bozar, evde yasayanlar iin salk ve uzun mr arsnda bulunur. Dorusu, Indara'nn bana anlattklarna peK benzemiyor. Dkisinden hangisinin hakl olduunu anlamaya karar veriyorum. Birka gn sonra, uzun sakall kaynpederimle birlikte, Penitence Rivers'ten geip De-merara'ya dklen bir akarsuyun kysndaym.

Hintli balklarn yz beni yeterince aydnlatyor. Her biri ona bir balk verip mmkn olduu kadar hzla kydan uzaklasyor. Anladm. Yalanc birini sorguya ekmenin artk gerei yok. Sihirbaz kaynpederim, aslnda beni hi rahatsz etmiyor. Benimle hinte konusuyor, sylediklerinin bir parasn da anladm sanyor. Oysa ne dediini bir trl kavrayamyorum. Bunun da iyi bir yan var: Fikir birliine varmamak mmkn deil. Her seye ramen bana is de buldu: On ile on bes yas arasndaki btn kzlarn alnna dme yapyorum. Ara sra bu kzlar bana gslerini ayor, bu gslere yesil, Dembe, mavi iek ya da yapraklar yapyor, ularn da iein tam ortasnda brakyorum. Acya dayankl olanlar gs ularna kanarya sars bir daire yaptryorlar (bu gerekten ok can actan bir 538 sey). Pek az da, tam ucunu sarya boyatyor. Evin nne ast Hinte tabelda, sylentiye gre sunlar yazl: Dme sanatkr - Ehven fiyatlar garantili is. Dmecilik iyi para getiriyor, dolaysiyle bu isin bana iki byk faydas var. Hem Javal kzlarn gzel gslerini bol bol seyrediyorum, hem de neseli mangr alyorum. Cik-Cik limann yaknnda satlk bir lokanta buldu. Haberi nerek veriyor, lokantay satn almamz

teklif ediyor. Fiyat pek yksek deil, sekiz yz dolar. Sihirbazn altnn satp stne de biriktirdiimiz paralar koyarsak lokantay satn alabiliriz. Gidip bir gz atyorum. Lokanta dar bir sokakta, ama limana ok yakn. Gnn her saatinde dolup tasyor. Siyahbeyaz inilerle dseli, olduka genis bir salonu var. Sanda ve solunda sekizer masa. Ortadaki yuvarlak masaya da mezeler ve meyvalar konabilir. Mutfak byk, rahat ve aydnlk, iki byk frnyla iki de kocaman oca var. Lokanta ve Kelebekler Lokantay satn aldk. Elimizdeki altn indara satt. Babas, ikimiz iin kzna verdii altnlar simdiye kadar okutmaysmza pek hayret etti. Altnlar, hayrn gresiniz diye sizlere verdim, dedi. ikinizindir, ne yapacanz bana sormayn. Ne isterseniz onu yapn. Byc kaynpeder o kadar da Kt deil. Kz ise gerek sevgili, gerek es ve gerek arkadas olarak stn snftan. Kavga etmemiz szkonusu deil, ne dersem evet cevabn alyorum nk. Yalnz rkdaslarnn gslerini kurcaladmda biraz surat aslyor. Artk, Georgetown'un gbeindeki Water Street'-te, Victory lokantasnn patronuyum. Cik-Cik yemek yapacak, hem meslei, hem bu isi ok seviyor. Tek kollu da als-verisi zerine alyor, ayrca da bir esit

in makarnas olan Chow Mein pisirecek. Tek kollunun yemei syle hazrlanyor: Un, bir sr yumurta sarsyla karstrlp yoruluyor. Damla su katlmadan, uzun uzun isleniyor. Bu hamuru yourmak ok 539 zor; yle ki, tek kollu masann ortasna akt bir oklavaya bacayla basp adeta zerinde tepiniyor. Ama bu sert hamur, bylesine byk bir ge yorulduunda hafif ve nefis bir sey oluyor. Sonunda katlan bir para tereya, nefis tadnn tamamlaycs. Bizden nce topu atan bu lokanta, ksa srede byk ne erisiyor. Daya adnda gen ve ok gzel bir Hintli kzn yardmyla, indara, in mutfan tatmaya gelen saysz msteriye hizmet ediyor. Azllardan ka kisi varsa, hepsi uruyor lokantaya. Paras olan dyor, olmayan bedavadan karnn doyuruyor. Alk ekenlerin karnn doyurmak insana uur getirir, diyor Cik-Cik. Bu isin tek sakncas var: indara ile br kzn msterilerde uyandrd ilgi. Elbiselerinin incecik kumas altnda plak gsleri olduu gibi grnyor. stelik elbiselerinin eteini de kalalarna kadar yrtmal

yaptryorlar. Baz hareketleri yaparken, etek neredeyse bellerine kyor, Amerikal, ingiliz, Kanadal, Norveli denizciler, grnty karmamak iin, bazan gnde iki kere lokantada yemek yiyorlar. Dostlarm bizim lokantaya rntgenciler lokantas adn taktlar. Ben patronum, herkes de patron diyor. Para kasamz filn yok, garsonlar paray bana getiriyorlar, ben de cebime atyor, gerektiinde stn veriyorum.

Lokanta aksamn sekizinden sabahn besine, altsna kadar ak. Tabi sabahn nde, neseli bir gece geiren mahallenin btn orospularnn, dostlar ya da msterileriyle pili ve fasulye filizi salatas yemek iin lokantaya dolduunu sylemek gereksiz. Lokantada zellikle ingiliz biras, viski, mahall bir iki olan seker kamsndan yaplma rom da iilebiliyor. zellikle bu rom, soda ya da koka-kola ile ok iyi gidiyor. Btn kaak Franszlarn bulusma yeri bizim lokanta olduundan btn azl ve kaak kolonisinin sna, akl hocas, ihtilflar halleden kisisi ve srdas haline geldim. Bu is, ara sra basma dert ayordu aslnda. Bir kelebek koleksiyoncusu, bana, ormanda kelebek avlama yntemlerini anlatmst. Kelebek biiminde bi" karton kesiyor, stne de yakalamak istedii kelebe540 in kanatlarn yapstryordu. Bu karton, bir metre uzunluundaki bir sopann ucuna aklr, ormanda ava ktnda sopay hep sa eline alarak oynatr ve sahte kelebein utuu izlenimini uyandrrd. Genellikle

de, gnesin nfuz edebildii aklklarda dolasrd. Her trn alp kovalanaca saatleri biliyordu, yle kelebek trleri vard ki, krk sekiz saat yasard, yeni havalanan kelebekler bu aydnla doru atlr, mmkn olduu kadar ksa zamanda kendilerine bir sevgili bulup sevismenin yollarn ararlard. Sahte kelebei de grnce, epey uzaktan stne atlverirlerdi. Sahte kelebek erkekse, kozunu paylasmak iin gelen bir erkek kelebek kard. Avc ise sol elinde kk bir ala bekler, kelebei yakalayverir-di. Filenin az kendiliinden kapand iin, avc dierlerinin kamasndan korkmadan avlanmaya devam ederdi. Sahte kelebek, disi bir kelebein kanatlarndan meydana gelmisse, erkekler, bu kez de sevismek iin stne atlrlar ve sonu deismezdi. En gzel kelebekler gece kelebekleriydi. Ama ou kere saa sola arptklarndan, kanad salam bir gece kelebeine raslamak gt. Byk ounluunun kanatlar paralanms olurdu. Bu gece kelebekleri iin, avc, bir aacn tepesine kar ve ereveledii beyaz kumasn ardna karpit lmbas tutard, iki kanat

ucunun aras on bes - yirmi santimi bulan byk gece kelebekleri gelir beyaz kumasa yapsverir-lerdi. Yaplacak is, onlar ezmeden stlerine basp abucak bomakt. Boulurken debelenmelerine de engel olmak gerekiyordu, nk debelenince kanatlar zedelenir ve deerleri dserdi. Bir vitrin iinde, kk kelebek, sinek, ylan /e yarasa koleksiyonlar bulunduruyordum. Maldan ok alcs vard. Tabi fiyatlar da epey yksekti. Amerikalnn biri, arka kanatlar elik mavisi, st kanatlar da ak mavi bir kelebek istemisti. Bu trden bir hnsa kelebek bulursam, bana bes yz dolar vereceini de sylemisti. Kelebek avcs dostumla konusurken bir keresinde bu tr kelebeklerden yakaladn anlatt. Ger541 ekten gzeldi yakalad, tam elli dolara satms ve cidd bir koleksiyoncudan, bu kelebein iki bin dolar ettiini epey sonra renmisti. Amerikal seni kazklamak istiyor Kelebek, dedi avc, seni keriz sanyor. Bu az raslanan kelebek iki bin deil de bin bes yz dolar bile etse avantas byk olacak. Haklsn, itin nde geleniymis herif. Biz onu kazklarsak ne dersin? Nasl olacak bu is?

 Bir disi kelebek stne iki erkek kanad takmak, ya da tam tersini yapmakla, isin g yan, kanatlar hi aktrmadan stste yapstrabilmekte. Basarszlkla sonulanan epey deneyden sonra hi aktrmadan, bir ift erkek kelebek kanadn nefis bir disiye yapstrabildik: Kelebein gvdesinde atmz incecik bir yara kanatlar soktuk ve balata style birlestirdik. Kanatlar birbirine, o kadar iyi yapsmst ki, yapstrdmz kanatlardan tutup kelebei rahata kaldrmak mmkn oluyordu. Hi farketmemis gibi, yirmi dolarlk bir kelebek kolleksiyonunun arasna bunu da yerlestirdik. Gerekten de, tam dsndmz gibi oldu. Amerikal isin farkna varr varmaz, elinde yirmi dolarla karsmza kmak kstahln gs-teriverdi. Kutuyu baskasna sz verdiimizi, bir Dsvelinin kendisinden nce kapattn syledim. Dki gn iinde, Amerikal, en azndan on kere kutuyu eline ald. Sonunda dayanamyarak beni yanna ard: Ortadaki kelebee yirmi dolar vereyim, gerisi senin olsun. Bu kelebein ne zellii var? Basladm incelemeye. Sonra birden barverdim: Yahu, bu kelebek

hnsa! Ne diyorsunuz? Gerekten yle. Siz farket-meden nce pek emin deildim, dedi Amerikal. Camdan pek iyi seilmiyordu. Verir misiniz? Kelebei inceden inceye gzden geirdikten sonra sordu: Ka para istiyorsunuz buna? Gnn birinde, az raslanan bu kelebeklerin bes yz dolar ettiini bana sylememis miydiniz? Bir ok kelebek avcsna ayn seyi tekrarla542 dim, bunu yakalayann bilgisizliini istismar etmek istemem. yleyse bunun da fiyat bes yz dolar.

 Alyorum, benim iin saklayn. stmdeki altms dolar kaparo olarak vereyim. Bana bir makbuz imzalayn, yarn stn getiririm. Yalnz kelebei kutudan karn ltfen. Peki, kelebeinizi baska yerde salyacam. iste makbuzunuz. Lokantann als saatinde, Lincoln'un torunu bizi bekliyordu. Kelebei, bu kez lupla inceledi. Arkasn evirdiinde yreim azma geliverdi. Sonunda iyice memnun kalp paray dedi, kelebei getirdii bir kutuya koydu, benden ikinci bir makbuz alp, kt gitti. iki ay sonra, aynaszlar tarafndan yaka paa karakola gtrldm. Oraya vardmda, emniyet mdr, bir Amerikal tarafndan dolandrclkla sulandm iin tutuklandm bildirdi. stne kanat yapstrdnz bir kelebei kendisine satmssnz. Bu sahtekrlk sonucu da, adamn bes yz dolarn almssnz. iki saat sonra, Cik-Cik'le indara, yanlarnda bir avukatla grndler. Avukat ok iyi franszca konusuyordu. Kelebeklerden anlamadm, ne kelebek avcl, ne de koleksiyonculuk yaptm kendisine anlattm.

Msterim olan kelebek merakllarna hizmet olsun diye ara sra kutu iinde kelebek sattm oluyordu. Bes yz dolar isteyen de ben deilim, Amerikal teklif etmisti, stelik kelebek sahte olmasa dolandrclkla sulanmas gerekecekti. nk o zaman, deeri iki bin dolar buluyordu. iki gn sonra mahkeme karssna ktm. Avukat, ayn zamanda tercmanlm yapyordu. Grsm tekrarladm. Avukatm, kelebek fiyatlarn gsteren bir katalogu da yanna almst. Kataloga baklrsa, bu tr bir kelebein fiyat iki bin bes yz dolarn stndeydi. Amerikal dvay kaybettii gibi mahkeme cretini de demek zorunda kald. Avukatmn, iki yz dolar geen veklet cretini de ayrca ekmesi gerekti. Btn eski mahkmlar ve Hintliler topland, kur543 tulusum evde yaptmz likr ierek kutland, indara'nn btn ailesi mahkemeye gelmisti, beraatten sonra hepsi, ailede olaanst birinin bulunmasyla -nyorlard. Onlar numaray yutmamslard aslnda, kanatlar yapstrann benden baskas olmayacan ok iyi biliyorlrd. Sonunda olan oldu, lokantay satmak zorunda kaldk, indara ile Daya ok gzeldiler, fakat ileri gitmeyen

soyunma numaralar atesli denizcileri, gerek bir strip-tiz numarasndan fazla costuruyordu. Belirgin gslerini denizcilerin burnuna dayadka daha fazla bahsis kopardklarn anlayan bizimkiler, masann stne eiliyor ve bir trl hesab doru yapamyorlard. iyi hesaplanms bu teshir numarasndan sonra, daha iyi grebilmek isteyen denizcinin gzleri yuvalarndan frlad sra, doruluyor ve Bahsis! diyorlard. Ha! Tabi Cmertti zavalllar, bir trl atesi snmeyen bu sklar, kafalarn nereye vuracaklarn bilemez oluyorlard. Bir gn, korktuum basma geldi. Yz illi, iri yar bir tayfa ak baldra bakmakla yetinmedi; kenardan klotun ucu grnnce elini uzatt. elikten parmaklar, Javal sevgilimi mengeneye sokmustu sanki. Sevgilimin elinde, su dolu bir kse bulunduundan, herifin kafasna indirmesi pek uzun srmedi. Dieri de kseyi kafasna yiyince klotu paralayp yere yuvarland. Elindekini almak iin atldm, dostlar dvmek zere stne saldrdm sandlar, aman zaman diyemeden gzmn stne mthis bir yumruk yedim.

Boksr olan denizci ya arkadasn korumak, ya da btn bu olaylara yol aan, erisilmez gzel Hintlinin kocasna esasl bir ktek atmak niyetindeydi. Bilene askolsun. Hersey bir yana, yumruk tam gzmn stne oturmustu artk. Ama bizimki, zafer dsleri grmekte pek acele ediyordu anlaslan, hemen boksrler gibi karsma geerek durdu ve: Boxe, boxe man, diye barmaya baslad. Bacak arasna savurduum bir tekme, ardnda a la Kelebek bir kafayla boksr iki seksen seriverdim. Ortalk birbirine girdi. Tek kollu, mutfaktan yardmma kostu, zel makarnasn yapmakta kulland merdanesini saa sola indirmeye koyuldu. Cik-Cik de, 544 iki disli koca bir atalla gelip kalabala atal daldnverdi. Lappe sokandaki elence yerlerinin mdavimlerinden bir Parisli bkn eskisi, kapt iskemleyi balyoz gibi kullanyordu. Donunu kaybettiinden rahat hareket etme olanan yitiren indara kavgadan ok abuk ekildi. Sonu: Bes Amerikal baslarndan ar yaralandlar, bir ou da gvdelerinin esitli yerlerinde, Cik-Cik'in atalnn at ifte deliLkapattrmak zorun da kaldlar. Her yan kan iinde kalmst. Bir zenci polis, kimse kmasn diye kapy tutmus bekliyordu. Amerikan asker polis cipinin grnmesi, zenci polisin orada bulunmasnn salad fayday ortaya koydu. Beyaz getrleri ve havaya kaldrdklar sopalaryla

polisler, zorla ieri girmeye kalkstlar. Kan iindeki denizcileri de grnce, c almaya niyetlendiler herhalde. Zenci polis onlar itti, sonra sopasyla kapy tuttu: Majesty Police (Majestelerinin polisi) dedi. Ancak ingiliz polisi yetistiinde lokantadan karlp polis arabasna doldurulduk. Doru merkeze gtrldk. Benim sis gzmden baska, bizimkilerin hi birinde yara bere yoktu. Bu yzden de bizim mesru mdafaa halinde bulunduumuza pek inanan kmad. Sekiz gn sonra, mahkemede, yarg grsmz kabul etti de, adam dvp yaralama suundan ay yiyen Cik-Cik'in dsnda hepimizi salverdi. Cik-Cik'in bol keseden datt ifte deliklere, inandrc bir izah yolu bulmak ok zordu.

Ardndan on bes gn iinde kan alt kavga burada fazla tutunamyacamz ortaya koydu. Denizciler bu meseleyi kapanms saymyor, gelenler de hep yeni yeni yzler olduundan, dsmanlarmzn dostu olup olmadklar nceden pek kestirilemiyordu. Lokantay sonunda, dediimiz paradan da ucuza sattk. Eristii nle, alclarn kapda kuyrua girmesini beklemek gerekten hayal olurdu. Simdi ne halt edeceiz tek kollu? Cik-Cik kana kadar dinleniriz. Esekle arabaya yeniden dnemeyiz, msterilerle birlikte ikisini de okuttuk nk. En iyisi bir sey yapmadan basmz dinlemek. Sonra bir are buluruz naslsa.' kelebek 545/35 Cik-Cik cezaevinden kt. Dyi bakldn sylyor: Yalnz, diyordu, isin en kt yan iki idam mahkmuyla ayn hcrede kalmam oldu. ingilizlerin kt bir alskanlklar vardr, idam mahkmuna, krk bes gn nceden, kralienin af talebini geri evirdiini ve hangi gn aslacan bildirirler, iste, diyordu CikCik, her sabah bizim iki mahkmdan biri brne baryordu. Su kadar gnn kald Johnny, bir gn daha

eksildi! br de, lene kadar su ortana ana avrat svyordu. Bunun dsnda bizim Cik-Cik rahat etmis, iyi baklmst. Bambu Kulbe Paskal Fosco, boksit madenlerinden dnd. Elde silh Marsilya postanesine saldranlardan biriydi bu Fosco. Su ortann kellesi giyotinle kesildi, iimizde durumu en iyi olan Pascal, iyi bir makinist olduu halde gnde drt dolar kazanabiliyor, bu parayla da sknt eken bir-iki krek mahkmuna bakmann yolunu her naslsa buluyor. Szn ettiim maden, ormann epey iinde. Dsilerle mhendislerin yasad kampn evresinde kk bir ky olusmus. Limanda, durmadan sileplere maden yklyorlar. Aklma bir sey geliyor. Neden ormann iinde yitip giden bu yerde bir gece kulb amayalm? Geceleri, orada yasayanlarn can yzde yz sklyordur. Doru, diyor Fosco, madende geceleri hi de elenceli gemiyor. Yapacak bir sey yok. Indara, Cik-Cik, tek kollu ve ben birka gn sonra eski bir tekneye atladmz gibi nehir zerinden, iki gnlk bir yolculuk sonunda Mackenzie madenine varyoruz.

Mhendislerin, ustabaslarn ve kdemli isilerin kald yerler minik minik rahat; evcikler, ileri tertemiz, hepsinde de, sivrisineklerden korunmak iin tel var. Ky ise iren. Tula, tas ya da beton ev yok. Btn evler kerpi ve bambu, damlar yaban palmiye yapraklarndan. Biraz daha modern olanlar ise inko. Mide kaldracak kadar pis drt lokanta-bar msteriyle dolup tasyor. Denizciler, scak bir bira iin 546 birbirlerinin grtlaklarn skyorlar. Hibirinde buzdolab denilen sey yok. Pascal hakl, bu yerde ok is var. Naslsa firar halindeyim, bu serven demek, dier arkadaslar gibi yasayamam. Karnm doyuracak kadar para kazanmak iin alsmak beni hi ilgilendirmiyor. Yamur yadnda sokaklar balk deryas halini aldndan, kyn ortasna doru veya ykseke bir yer seiyorum. Yamur bile yasa, yapmay dsndm binay ne dstan ne de iten su basabilir. On gnde, madende alsan zenci dlgerlerin yardmyla yirmi metre uzunluk ve sekiz metre genislikte bir salon meydana getiriyoruz. Drder kisilik otuz masa, ierde yz yirmi kisinin rahata oturabilmesini

salayacak. Artistlerin gsteri yapacaklar bir sahne, salon boyunca uzanan bir bar, nnde de bir dzne kadar yksek ve aralksz iskemle olacak. Hemen yannda da on alt kisinin rahata oturabilecei sekiz odal ikinci bir bina yapyoruz. Masa, iskemle gibi seyleri almak zere Georgetown'a indiimde, msterilere hizmet etmek zere ok gzel drt zenci kzla anlasyorum. Lokantada bizimle alsan gzel Hintli kz Daya da, gelmeyi kabul ediyor. Kiraladm eski piyanoyu alacak bir de zenci buldum. Geriye kalyor sahnedeki gsteriler. Epey urasp dil dktkten sonra, iki Javal bir Portekizli, bir inli ve iki Zenciyi orospuluktan vazgeirip strip-tizci olmaya raz ediyorum. Bir eskiciden aldmz krmz perde de, sahnenin nn ap kapamakta kullanlacak. Anlastklarm ve satn aldklarmla, bir inli balknn teknesine atlayp geri dnyorum. Toptan iki satan bir yer, bana kredi amay kabul etti. Bana gveniyor, otuz gnde bir, teslim makbuzu zerinde yazl olanlardan sattklarm deyeceim, ihtiya duyduka da, istediim ikiyi oradan alabiliyorum. Eski bir gramofonla asnms plklar, zengi piyanist piyanoyu pataklamaktan vazgetiinde ortal senlendirecek.

esit esit elbise, etek, siyah ve renkli orap, jartiyer, sutyen de var getirdiklerim arasnda. Bunlar hem ok az kullanlms, hem de rengrenk. Topu atan bir gezici tiyatronun kalnts olan, bir 547 Hintliden aldm bu mallar, yaknda, alstracam sanat lan giydirmekte kullanlacak. Cik-Cik tahta olarak gerekeni ve yataklar, in-dara bardaklar ve bir barn ihtiya duyduu cam esyay ald. Ben hem ikileri salyor, hem de isin sanat ynyle ilgileniyorum. Btn bu isleri bir haftada toparlamak iin epey urasmak gerekiyor. Neyse, hersey tamam, adamlarm ve mallarm tekneye doluyor.

Dki gn sonra madene varyoruz. .Ormann ortasndaki bu yitik kasabada, bizim on kz gerek bir ihtill yaratyor. Herkes, elinde bir seyle Bambu Kulbe adn verdiimiz gece kulbne yryor. Provalar baslad. Sanatlarma soyunmay retmek kolay deil. Bir kere ingilizcem kt, ne dediimi pek anlamyorlar; sonra hayatlar boyunca, msteriyi bir an nce savmak iin abucak soyunmaya alsmslar. Oysa simdi yapmalar gereken tam tersi: Ne kadar ardan alrlarsa isin ekicilii o kadar artacak. Her kzda, ayr taktik kullanmak gerek. Tabi, yaptklar numarayla giysilerinin de birbirine uymas zorunlu. Pembe korsesi ve balinal kabark eteklii, altnda uzun dentel klotuyla Markiz ar ar soyunuyor. Bir paravanann ardnda, byk bir aynann nnde duruyor. Seyirci de bu aynadan, yavas yavas ortaya kan pembe etekleri hayranlkla seyrediyor. Bir de Hzl var, dmdz karnl, esmer, ok ak stl kahve tenli, herhalde ak renk bir zenciyle bir beyazn karsm netis bir melez rnei. Hafife kzaran kahve tanesi rengindeki ten uyumlu yuvarlaklklarn daha da gzel gsteriyor. Uzun siyah salar, dalga dalga, yusyuvarlak omuzlara dklyor.

Dik ve iri olmasna ramen yksek gsler, tenden koyu baslarn sanki karslarndakine uzatyor. Hzl, bu iste. Elbisesinin her paras bir fermuarla alyor. Kovboy pantolonu, basnda genis bir sapka, bilekleri deriden beyaz bir bluzla sahneye k-1 yor. Bir savas sarksna ayak uydurarak grnp iki pabucunu bir yana frlatarak nce ayaklarn karyor. Pantolon, bacaklarnn iki yannda alp birden 548 ayaklarna iniveriyor. iki kolundaki fermuarlarla da, bluzu, iki para haline dsryor. Seyirciler iin byk bir darbe, nk gsler uzun sre kapal kalmann hrsn alrcasna birden friayveriyorlar. stnde bir klotla bacaklarn aan Hzl, iki eli kalalarnda seyircilere bakyor, sonra da sapkasn karp sahnenin yanndaki masalardan birine frlatyor. Hzl, klotunu karmak iin pek de nazlanmyor. Bu avu ii kadar bezi iki yanndan zp koparyor sanki. Havva anamz klnda ortaya kt an, baska bir kz, beyaz tylerden koca bir yelpazeyi nne getiriyor. Hzl hemen bu yelpazenin ardna geiveriyor.

Bambu kulbe als gn tklm tklm dolu. Maden yneticileri, tam kadro halinde hazr. Gece danslarla bitiyor, son msteriler ayrlrken gn isiyor. Elde ettiimiz byk bir basar, bundan iyisi umulmazd. ok masraf ettik ama fiyatlar yksek, dolaysyla da ettiimiz masraf karslayacak gibi. Hem yle geceler olacak ki, bizim gece kulb, msteriden ok yersizlikten yaknacak. Drt zenci garsonum ise yetisemiyorlar. Ksack etekleri, iyice ak gsleri ve krmz atklaryla onlar da msterileri ok etkiliyorlar. Indara ile Daya da, salonun iki ayr blmnn denetimini, yklendiler. Barda tek kolluyla Cik-Cik, siparislerin yerine getirilmesine bakyorlar. Ben ise her yana yetisiyor, aksayan dzeltiyor, isin stesinden gelemiyenin yardmna kosuyorum. Garsonlar, sanatlar ve patronlardan baska salonda kimse kalmaynca, bizim Cik-Cik: iste kazan yoluna girdik, diyor. Patron ve isiler, yorgun argn ama elde ettiimiz sonutan memnun, byk bir aile gibi birlikte yemek yiyoruz. Sonra herkes yatmaya gidiyor. Hey Kelebek kalkmyor musun? Saat ka?

 Alt, diyor Cik-Cik. Prensesin bize yardmc oldu. Saat ikiden beri ayakta. Hersey dzenli, ise baslamaya hazrz. indara elinde bir gm dolusu scak suyla g549 rnyor. Tras olup ykandktan sonra, keyifli ve zinde beline sarlyorum. Birlikte Bambu kulbeye giriyor ve bir sr soruyla karslasyoruz: iyi miydi patron? Nasld numaram? Sizce neresi aksyordu? Fena sylemedim deil mi? Neyse ki seyirci, o kadar anlamyor. Bu yeni takm gerekten sevimli. Sanat olan orospular islerini gerekten ciddiye alyor ve esas is lerini brakmaktan memnun grnyorlar, isin tek g yan, bunca yalnz adama ok az kadn dsmesi. Msterilerin tm btn gece olmasa bile hi olmazsa uzunca bir sre kzlarla oturmak istiyor. Kskananlar oluyor, iki kadn ayn masaya dserse, itiraz edenler kyor, sesler ykseliyor. Zenci kzlarn da merakls pek ok. Bir kere hepsi gzel, sonra bu ormanda kadn o kadar az ki. Ara sra Daya da barn arkasna geip msterilerle sohbet ediyor. Yirmiye yakn adam, gerekten az raslanr gzellikteki bu Hintli kadn zevkle izliyor.

Kskanlklar ve masalarnda kadn isteyen msterilerin itirazlarn nlemek iin bir piyango usul kardm. Her sark ya da soyunma numarasndan sonra, 1 den 32 ye kadar numaral bir yuvarlak dnyor ve kzn hangi masaya gitmesi gerektiini belli ediyor. Her masann bir, barn ise iki numaras var. Piyangoya katlmak iin, fiyat bir sise viski ya da sampanya kadar tutan bileti almak gerek. Bu bulusun bir faydas olduunu sanyorum, (sanyordum daha dorusu). Bir kere itirazlar nlyor. Kazanan masasnda bir saat kzla birlikte oturuyor, piyango da su sekilde dzenleniyor: Sahnede gsterisini

bitiren kz yelpaze ardna gizlenirken numaral yuvarlak dnyor. Kazanan numara belli olunca, kz soyunuk olarak gms rengine boyanms tahta bir tepsiye kyor, iri yar drt kisi tepsiyi srtlayp piyangoda kazanan mutlu masaya gtryor. Kz eliyle sampanyay ayor, rlplak kadeh tokusturduktan sonra zr diliyor ve bes dakika sonra giyinik olarak dnp masaya oturuyor. Alt ay boyunca isler yolunda gitti ama, yamur mevsimiyle birlikte, yeni msteriler ortaya kverdi. 550 eunar, verm auvyonu zopraKiaraa atn ya da emas arayan adamlar. Dlkel yntemlerle altn ya da deerli tas aramak dnyann en g isidir. Bu madenciler sk sk birbirlerini ldrr ya da soyarlar. Dolaysyla da hepsi silhl, bir kese altn ya da bir avu elmas edindiler mi bunu delice harcamak eiliminden kendilerini kurtaramazlar. Tabi, msteriyi perken, bir an nce bitmesi iin viski ya da sampanya kadehini kovaya bosaltmak ocuk oyunca. Kimi zilzurna sarhos olmasna ramen bu numaray farkediyor ve ylesine yaman tepki gsteriyor ki, masalarla iskemleleri yere aktrmam gerekti. Bu yeni msterilerle korktuum basma geliyor. Kza Tarn iei deniyordu. Gerekten de derisi tarn

rengindeydi. Georgetown batakhanelerinden bulup kardm bu yeni kz, soyunusuyla msterileri lgna eviriyordu. Sra ona geldiinde sahneye beyaz saten rtl bir kanepe getiriliyor ve kz esine az raslanan bir ustalkla soyunmas yetmiyormus gibi kanapeye uzanp baslyordu kendi kendini oksamaya, ince uzun parmaklar plak etinde geziniyor, sa tellerinin ucundan ayak parmaklarna varncaya dek gvdesinin her yanyla oynuyordu. Dokunmalarndan kurtulan yeri yoktu. Tabi grtlana kadar alkolle dolu, ormanda yasayan bu kadndan yoksun adamlarn tepkisini sylemek gereksiz. Para canls da olduundan, kendisiyle ilgili piyangoya katlacak msterilerin, bir deil iki sise sampanya paras demelerini sart kosmustu. Tarn i-ei'ni elde etmek iin ka kere talihini deneyen iri yar, gr kara sakall bir madenci basar kazanamaynca, baska are bulamad, indara ortaya kp, Tarn iei'nin numaras iin piyango biletleri satmaya baslaynca masalara ayrlan otuz bileti de alverdi. Kala kala, bara

ayrlan iki bilet kalyordu. Altms sise sampanya paras dedikten sonra kazanacandan emin olan sakall, gvenle Tarn iei'nin numarasn ve piyangoyu bekliyordu. Tarn iei'nin bas da, o gece itiklerinden epey dnmst. Saat sabahn drdn bulduunda en son numaraya baslad. Alkoln de etkisiyle, her zaman551 Kinaen azgn Dr gsteri yapt. Hareketleri her zamankinden daha pervaszd. Rrrrn! Kck boynuzdan okuyla kazanan belli edecek yuvarlak isletildi. Tarn iei'nin numarasndan sonra kendinden geen sakallnn salyalar akyordu. Bekliyor, gms rengi tepside st tyl yelpazeyle rtl, bacaklar arasnda iki sise sampanyayla kzn gelmesini bekliyordu. Felket! Otuz numaray birden satn alan herif kaybetti. Bara ayrlan iki numaradan biri, 31 kazanverdi. Sakall nce neye uradn pek anlayamad, tepsi stnde Tarn iei bara gtr-lnce ayld. Hayvan,

bunun zerine deliye dnd. nndeki masay devirip sraysta bara ulast. Tabancasn karp kzn zerine el ates etmesi saniye bile almad. Tarn iei kollarmda ld. Her zaman stmde tasdm Amerikan polisinin kulland copla herifi baylttktan sonra yetisebilmistim zavall kzn yanna. Ortalkta gezinen bir garson kza toslamam araya girmemi geciktirmis, hayvan herif de bu arada, silhn ekecek frsat bulmustu. Sonu: Polis Bambu Kulbeyi kapatt ve Georgetown'a dnmek zorunda kaldk. Yeniden evimizdeyiz. Gerek bir kaderci Hintli kadn gibi, Indara'da en ufak deisiklik oimuyor. O-nun iin bu yeni felketin hi nemi yok. Baska sey yaparz, olur biter. inlilerin grs de ayn. Anlasms takmmzda deisen bir sey yok. Felketimize sebep olan kzlar piyangoyla semek fikrine deinen, tek serzeniste bulunan kmyor. Elimizde kalanla btn borlarmz dedik. Tarn iei'nin annesine de bir miktar para verdik. Kendimizi pek zmyor, her gece azllarn topland bara gidiyoruz. Tatl geceler geiriyoruz ama, Georgetown, savas yznden gitgide arttrlan kstlamalaryla artk beni skmaya

baslyor, stelik, o zamana kadar benim kk prensesim kskanlk belirtisi gstermiyordu. Her zaman zgrlme sahiptim. Oysa simdi yanmdan bir adm bile ayrlmyor, nerde olursam olaym, saatlerce yanmda oturuyor. Georgetown'da ticaret yapma olanaklar aza!^ maya baslad. Derken gnn birinde, Dngiliz Gyan'ndan baska bir lkeye gitmeyi canm ekiverdi. Savasn iindeydik naslsa, bir tehlikesi de yoktu. Hi bir lke bizi iade etmezdi; daha dorusu ben yle sanyordum. Georgetown'dan Kas Guittou raz. O da, ingiliz Gyan'ndan daha iyi ve yasamas daha kolay lkeler bulunduuna inanyor. Kas hazrlklarna baslyoruz. Gerekten de, ingiliz Gyan'ndan kamak ar bir su. Savasn iindeyiz, hi birimizin pasaportu yok. Cezasn bitirdikten sonra, srgn ekmeden Cayenne'den kaan Chapar, aydr burada. Bir in pastanesinde dondurma yapyor ve gnde bir buuk dolar alyor. O da

Georgetown'dan ayrlmak niyetinde. Deplanque adnda Dijon'lu bir azlyla bir Bordeaux'lu da firara aday, Cik-Cik le tek kollu burada kalyorlar. Onlarn Georgetown'dan sikyeti yok. Demerara nehrinin ks ok sk denetlendii, makineli ve torpil yuvalaryla toplar tarafndan korunduundan, Georgetown limanna bal bir balk teknesinin esini yaptracak ve onun adn kullanarak kacaz, indara'ya duyduum minneti unuttuum ve snrsz sevgisine karslk vermediim iin kendi kendime kzyorum. Ama elimden bir sey gelmiyor, bana o kadar yapsyor ki sinirleniyorum. Basit, ak yrekli, isteklerine gem tanmayan yaratklar, sevismek iin sevdikleri kisiden isaret gelmesini beklemezler. Bu Hintli kz da, tpk Guajiro'lu kzlderili kzkardes-lerin gsterdii tepkiyi gsteriyor. Duyular gelisme arzusu gsterdiinde kendilerini teslim ediyorlar, sevdiklerine sahip olmazlarsa aclar byk oluyor. Gerek ve inat bir keder benliklerinin en derin ksesinde yeseriveriyor. Btn bunlar da beni sinirlendiriyor, nk kzlderili kardesler gibi indara'y da zmek istemiyorum. Kollarmda zevklerin en byn tatmas iin kendimi zorluyorum.

Dn, hissedilenleri yz hareketleriyle anlatma ynnden ok basarl bir rnekle karslastm, ingiliz Gyan'nda, bir esit adas klelik yrrlktedir. Javallar, sekerkams, pamuk ya da kakao retilen 552 553 ij.uiMee ues ya ua u yv cuascuaa uayanacak alsrlar. Hasta olmadklar srece, kar koca her gn ise kmak zorundadr. Doktor gerekten hasta olmadklarn sylerse, ceza olarak, anlasmalarnn sonunda bir ay daha alsrlar. Tabii dier kk sular iin yeni yeni aylar eklenir. Hepsi de kumar sevdiinden iftlie borlanrlar, biraz daha para alp alacakllarnn hesabn demek iin, anlasmalarn birka yl uzatrlar. alsmak zere, girdikleri bu iftliklerden hayatlarnn sonuna dek kurtulamazlar. Karlarn bile kumarda kaybedip szlerini her ne pahasna olursa olsun tutan bu adamlar iin tek kutsal yaratk ocuklardr. Onlarn zgrln korumak iin herseyi yaparlar. En byk glklere ve yoksulluklara katlanrlar, ocuklarnn da iftlikte alsmak zere anlast pek seyrek grlr. Bugn, bir Hintli kzn dn yaplyor. Herkes uzun elbiseler giymis. Kadnlarnki beyaz tl, erkeklerinkiyse

ayaklarna kadar inen beyaz ceket. Pek ok kisi portakal iei lilistirmis bir yerine. Bir sr dinsel trenden sonra sra, damadn gelini karmasna geliyor. Davetliler, ev kapsnn sanda ve solundalar. Bir yanda erkekler, te yanda kadnlar. Ak kapnn nndeki esie de, anneyle baba oturmus. Gelinle damat yaknlarn pyor ve metrelerce uzayan iki srann arasndan geiyorlar. Birden gelin damadn elinden kurtulup annesine doru kosuyor. Anne bir eliyle yzn kapayp bryle kz kocasna gnderiyor. Damat kollarn uzatp karsn aryor, gelin de ne yapacan bilmediini gsteren hareketler yapyor. Annesi ona hayat verdi, karnndan kan minicik seyi gsteriyor. Sonra annesi onu emzirdi. Btn bunlar unutup sevdii adamn ardndan m gidecek? Beiki, diyor isaretlerle, ama acele etmez biraz daha bekle. Sana rasladm gne kadar yasama nedenim olan annemle babam biraz daha seyredeyim. Bu kez damat bir takm yz hareketleriyle, hayatn kendisinden iyi bir es ve anne olarak da grev beklediini anlatyor. Btn bu hareketler arasnda gen kz ve olanlar, sarklariyle ikisine karslk veri554 yorlar. Sonunda, bir kere daha kocasndan kaap ve annesiyle babasn kucaklayan gelin, kendiliinden

dnp kocasnn kollarna atlyor. Damat da onu, kendilerini bekleyen elenklerle bezenmis arabaya gtryor. Kama hazrl, byk bir dikkatle devam ediyor. Salam bir yelkeni, bir floku ve birinci snf bir dmeni bulunan genis ve uzun tekne, polise farket-tirmemek iin harcanan byk abalarla hazrlanyor. Demerara nehrine dklen kk Penitence River rmanda, oturduumuz mahallenin biraz yukarsna tekneyi gizliyoruz. Georgetown limanna bal, bir inli balk teknesi gibi boyuyor ve numaralyoruz, zerine sn tutulduunda, asl tekneden ayrlan tek yan mrettebat. Liman grevlilerini atlatmak iin teknenin iine oturmaya karar veriyoruz. nk kopye ettiimiz teknede alsan inliler ufak tefek ve kuru. Oysa biz, iri yar ve genis yaplyz. Hersey kazasz belsz atlatlyor ve Demera-ra'dan denize alyoruz. Nehirden kmamza ve yakalanma teklikesini atlatmamza ramen, bir tek sey bu basary glgeliyor: Sevgili prensesime haber vermeden, bir hrsz gibi kap gitmis olmak. Kendimden hi memnun deilim. O, babas ve rk bana iyilikten baska sey

yapmad. Ben bunun karsln ok kt dedim. Davransm dorulamak iin bir takm nedenler bulmaya da alsmyorum. Yaptm hos bir sey deil, kendimden de memnun deilim, iste o kadar. Masann stnde alt yz dolar braktm. Ama para, verilen seylerin hi birini deyemez. Krk sekiz saat hep kuzeye doru gidecektik. Aklm fikrim Dngiliz Honduras'ndayd. Bunun iin de, iki gnden fazla, ak denizde yol almamz gerekiyordu. Benimle birlikte gelenlerin says bes: Guittou, Chapar, Bordeaux'lu Barriere, Dijon'lu Deplanque ve ben, Kelebek, teknenin ynetilmesinden sorumlu kaptan.

Denize alal otuz saat olmadan mthi bir frtnaya tutuluyoruz, ardndan bir esit tayfun, bir siklon geliyor. Simsekler, gk grltleri, yamurlar, koca koca ve dzensiz dalgalar, dne dne savrulan ve 555 denizin stnde bizi dayanlmaz sekilde srkleyen bir rzgr patlayveriyor. Bu delice ve korkun gidisi ne grms ne de aklma getirebilmistim, ilk kez, rzgrlarn birden yn deistirdiklerini gryorum... yle ki alize diye bir sey kalmyor, silinip gidiveriyor. Kasrga bizi, istediimiz ynn tam tersine atyor. Bu frtna sekiz gn srseydi, kree dnmeye raz gelecektik. Tayfunun her tarafta byk zarara yol atn sonradan Trinidad'daki Fransz konsolosu Bay Agostini'den reniyorum. iftliindeki hindistan cevizlerinin en az alt binini skp gtrms. Burgu gibi yk selen bu tayfun, aalar bir adam boyu ykseklikten testereyle kesmis sanki. Evler sklp uzaklara srklenmis, karaya ya da denize dsms. Bu frtnada biz de herseyimizi yitiriyoruz: Ne yiyecek kalyor, ne bavul, ne de ime suyu. Direk iki metreden krlyor, yelkenler uup gidiyor, daha kts dmen paralanyor. Bir

mucize sonucu Chapar, kreklerden birini kurtarabilmis. Bu kck krekle tekneye yol vermeye alsyorum. Bir de stelik, yelken yapabilmek iin hepimiz rlplak soyunuyoruz. Ceketler, pantolonlar, gmlekler hep yelken iin karlyor. Besimiz de donla kalyoruz. Giysilerimizden yaplan ve teknede bulunan demir telle dikilen bu yelken, yarm direimizle yol almamza yardm ediyor. Alize rzgrlar yeniden esmeye baslad, bundan faydalanarak iyice gneyi, karay, hatt ingiliz Gyan'n tutmaya alsyorum. Orada bizi bekleyen mahkmiyeti bile kollarmz ap karslayacaz. Bu frtna, daha dorusu bu kasrga, bu tufan, bu siklon srasnda ve daha sonra, arkadaslarm hep erkeke davranyorlar. ikisi arsaf gibi bir denizde geen alt gnn sonunda, karay gryoruz. Deliklerine ramen rzgrn gerebildii bu yelken parasyla, dilediimiz gibi gidemiyoruz. Kk krek de, tekneyi salam ve dzgn bir sekilde ynetmeye yetmiyor. Hepimiz soyunup oturduumuzdan gvdelerimiz yara iinde, tabii bu da

mcadele gcmz ok azaltyor. Hi birimizin burnunda deri kalmad, burunlarmz clk yara. Dudaklar, ayaklar, bacak aralar ve uyluklarn 556 da derisi yzld. Mthis bir susuzluk hepimizi kasp kavuruyor, yle ki, Chapar'la Deplanque, sonunda deniz suyu iiyorlar. Bu olaydan sonra, susuzluklar daha da artyor tabii, iimizi buran alk ve susuzlua karslk tek iyi sey, kimsenin yaknmays. Hi birimiz de, dierlerine tte bulunmuyoruz. Deniz suyu imek isteyen, serinlettii gerekesile stne su serpen, deniz suyunun yararlar daha da derinlestirdii ve buharlasmayla daha ok can yaktn kendi kendine gryor. Gzleri ak ve iyi olan yalnz benim. Btn arkadaslarmn gzleri iltihapl, durmadan yapsyor. Gzlerin kapanmas, acya ramen deniz suyuyla ykanmak gerektiini doruluyor. nk gzleri ap evreyi iyi grmek gerek. Yakc bir gnes yaralarmz ylesine kzstryor ki, duyduumuz aclara katlanmak imknsz. Yar deli hale gelen Deplanque kendini suya atmaktan sz ediyor. Ufukta karay greli bir saat oluyor sanki. Tabii, arkadaslarma bir sey sylemeden karaya doru yneliyorum.

Sylemeyisimin nedeni de, emin olmaysm. Kuslar gelip evremizde uusmaya koyulunca, yanlmadm anlyorum. lklar, gnesten ve yorgunluktan serseme dnerek tekneye uzanan, kollaryla da yzlerini gnesten koruyan arkadaslarm uyaryor. Konusabilmek iin azn alkalayan Guittou. Karay gryor musun Kelebek? diyor. Evet. Ne kadar zamanda oraya varabileceimizi sanyorsun? Bes il yedi saat iinde. Bakn, dostlar, ben daha fazla dayanarnyacam. Sizin gibi vcudumun her yann kaplayan yaralardan baska oturduum tahta sraya srtnmek ve deniz suyuyla slanmaktan kmn da derisi yzld. Rzgr pek siddetli deil, ok ar ilerliyoruz, kollarma kramp giriyor, uzun sre krei sk sk tutmaktan ellerimde g kalmad. Bir teklifim var: Yelkeni indirip tente gibi teknenin stne ekelim, bu ates gibi yakan gnesten, hava ka-rarncaya kadar korunalm. Tekne kendi basna karaya doru srklenir. Biriniz krekte benim yerimi almazsanz bunu yapmamz zorunlu. 557 Hayr, hayr Kelebek. Dediini yapalm ve hi olmazsa yelkenin altnda uyuyalm.

le st saat birde, gnesin iyiden iyiye yakt bir sra bu karar aldryorum. Hayvans bir tatminle sonunda teknenin iine glgelik bir yere uzanyorum. Hava alabileyim diye, dostlarm, en iyi yeri bana ayryorlar. Bir kisi yelkenin glgesinde oturarak nbet tutuyor. Ama herkes, nbet bekleyen, bile kendinden geiyor. Yorgunluktan bitkin, bizi dayanlmaz gnesten koruyan bu tentenin tatl glgesinde dalp gidiyoruz. Bir vapur dd, hepimizi birden uyandrveri-yor. Yelkeni ayorum, hava karanlk. Saat ka acaba? Dmen basna oturduumda serin bir meltem derisi yzlms zavall gvdemi oksuyor, hemen syveriyorum. Ama gnesin altnda alev alev yanmamak ne byk bir rahatlk.

Yelken ayoruz. Gzlerimi deniz suyu ile ykadktan sonra neyse ki yanan ve yapsan gzm bir tane samda ve solumda karay ak seik grebiliyorum. Neredeyiz? Bu topraklardan acaba hangisine ynelmeliyiz? Vapur dd bir kere daha duyuluyor. Ddn sadaki topraklardan ttrld-n anlyorum. Bize ne demek istiyor acaba? Neredeyiz Kelebek? diye soruyor Chapar. Gerekten bilmiyorum dostum. Eer bu toprak bos ya da bir krfez deilse, belki Dngiliz Gya-n'nn ucunda, Orenoque rmana kadar giden blmndeyiz. (Orenoque, Venezella ile snr yapan byk nehirdir.) Eer sadaki kara byk bir boslukla soldakinden ayrlyorsa, bu yarmada sandmz kara paras bir adadr ve Trinidad'dr. Sol taraf da Venezella'dr ve Parya krfezine girdik demektir. inceleme frsatn bulduum deniz haritalarndan aklmda kalanlar, bana bunlar syleme cesaretini veriyor. Sadaki Trinidad, soldaki Venezella ise hangisini semeli? Hepimizin kaderi vereceim karara bal. Bu serin rzgrla karaya ynelmek pek de g olmayacak. Simdilik ne birine gidiyoruz, ne brne. Trinidad'da rozbif ler var, ingiliz Gyam'n-daki ynetimin ayn.

558 Bize iyi davranacaklarndan emin misin? diye soruyor Guittou. Evet ama, savas iinde ingiliz topraklarn izinsiz ve gizlice terkettiimiz iin ne diyecekler acaba? Ya Venezella? Orada durum nedir, bilen yok, diyor Deplan-, que. Baskan Gomez ynetiminde mahkmlar, ok g kosullarla yol yapmnda alstrlr sonra da Fransa'ya iade edilirlerdi. Orada kaaklara Cayenneli denirdi. Evet ama simdi durum deisti, savasn iindeyiz. Georgetown'da sylediklerine gre, onlar savasa girmemis, tarafsz kalmslar. Emin misin? Asa yukar yleyse Venezella bizim iin tehlikeli. Gerek sa ve gerekse soldaki topraklarda sk gryoruz. Ddk kere tyor. Sadaki kydan skla isaretler geliyor. Ay dodu, bizden epey uzakta ama yolumuzun stnde. Epey ilerimizde iki tane sivri ve kapkara kaya denizden ykseklere fskryor gibi. Ddk bu nedenle ttrlyor herhalde: Bizi, tehlikeye kars uyaryor. Bak, dubalar var! Dizi dizi hem de. Neden tekneyi bunlardan birine balayp sabah beklemeyelim? Yelkeni indir Chapar.

Utanmadan yelken adn verdiim bu pantolon ve gmlek karsmn indiriyor. Kreimle fren yaparak teknenin burnunu da dubalara veriyorum. Neyse ki, halkasna sk skya bal bir ipimiz kalms. Tayfunun koparamad bir ip. Tamam, tekneyi dubalardan birine balyoruz. Aslnda dubann stnde ip balayacak bir knt yok, ipi dubalar birlestiren kabloya dmlyoruz. Dar bir kanaln snrn belirten bu duba dizisine iyice yanasyor, samzdaki kydan gelen ddk seslerine aldrmadan teknenin iine uzanyoruz, stmze gerdiimiz tente bizi rzgrdan koruyor. Rzgr ve gecenin serinliiyle buz kesen vcudumu tatl bir scaklk kaplyor. Horul horul uyuyanlarn basnda gelenlerden biri de benim herhalde. 559 tu uyandmda hava ak, bulutsuz. Gnes, yatandan kmakta, deniz biraz alkantl, yesile alan mavi renkteki dibinin mercan dseli olduunu gsteriyor. Ne yapyoruz? Karaya kyor muyuz artk? Alk ve susuzluktan gebereceim. Tam yedi gn sren zorunlu orutan sonra, ilk kez bugn, biri yaknyor.

 Karaya o kadar yaknz ki, herhalde yanassak hata olmaz. Konusan Chapar. Oturduum yerden epey ilerisini grebiliyorum. Denizden fskran iki byk kayadan sonra, yeni bir deniz baslyor. Samz Trinidad, solumuz Venezella. Hi kuskusuz Parya krfezindeyiz, deniz Orene-que rmann sularyla sararmssa, herhalde iki lke arasndan geen ve ak denize karsan aknt zerinde bulunduumuzdandr. Ne diyorsunuz? Seimi siz yapn, insann tek basna karar vermesi ok g. Sada, ingiliz adas Trinidad; solda Venezella. Nereye gitmek istiyorsunuz? Gemimizin durumu ve kendi dsknlmz gz nne alnrsa, bir an nce karaya kmak, gerektii anlaslr. Aramzda, krek cezas bitmis iki kisi var: Guittou ile Barriere. Chapar, Deplanque ve ben tehlikedeyiz. Karar vermek bize dser. Ne diyorsunuz? En akllca is Trinidad'a gitmek. Venezeulla bizim iin bir mehul. Karar almamzn gerei kalmad, diyor DepJanque. Gelen hcum botu, karar bizim admza verecek naslsa.

Gerekten de, bir hcum botu hzla bize doru geliyor. Elli metre kadar temizde duruyor. Adamn biri megafonu azna gtryor, ingiliz bayra olmayan bir bayrak gryorum. Yldzlarla kapl bu gzel bayra hayatmda grmedim. Venezella bayra herhalde. Bu bayrak sonradan benim bayram olacak, lkemin bayra. Benim iin en costurucu simge. Byk bir uiusun, benim ulusumun en soylu niteliklerini bir kumas parasnda toplayarak her normal adam gibi benim de cosmam salayan bir simge. Quien son vosotros (Kimsiniz?)

560 Biz Fransz. Estan Lucas (Delirdiniz mi?) Neden? Porque son amarados a minas (nk maynlara balsnz,) Bunun iin mi yaklasmyorsunuz? Evet, abuk zn ipinizi. Peki. saniye iinde Chaper ipi zveriyor. Meer bir dizi mayna balymsz. Arkasna balandmz hcum botunun mrettab bize gverteden kahve, sekerli ve scak st, sigara veriyor. Gidin Venezella'ya, iyi davranacaklarn greceksiniz. Sizi karaya ekmemiz imknsz, nk acele, Braimas fenerindeki yaral bir adam almaya gidiyoruz. Hele Trinidad'a gitmeye sakn kalkmayn yzde doksan mayna arparsnz. Adios, buena suerte (Hosa kaln, talihiniz ak olsun) szlerinden sonra hcum botu uzaklasyor. Bize iki litre st brakt. Yelkeni dzeltiyoruz. Sabahn onunda, kahve ve ay sayesinde midelerimiz biraz

hareket ederek her azda birer sigara hi aldrmadan tekneyi bir kumsaln incecik kumlarna oturtuyorum. Kyda biriken elliye yakn insan, krk direine gmlek, pantolon ve ceketten bir yelkenin ekildii bu garip tekneyle kimlerin geldiini merak ediyor herhalde. kelebek 561/36 ON NC PEP I bH VENEZELLA DRAPA'NIN BALIKILARI BENDM iin harpten yabanc bir dnya, insanlar bir uygarlk kesfediyorum. Venezella topraklarndaki ilk dakikalar ylesine duygulandmc, bu cmert kalabaln bizi karslays o kadar scak ki o havay anlatabilmek iin stn bir yetenek gerekiyor. Zenci ya da beyaz ama byk ounluu ak renkli, birka gn st ste gneste yanms beyazlardan farksz bu adamlarn asa yukar tmnn pantolonlar paalarna kadar sval. Zavall adamlar, ne hale girmissiniz! diyor bu adamlar bize. Vardmz balk kynn ad irapa, Sucre ad verilen bir eyalete bal. Ufak tefek fakat genellikle ok gzel ve zarif gen kadnlarn, orta yasllarn, yas iyice ilerleyenlerin tm hemsire, iyiliksever rahibe ya da koruyucu ana oluveriyorlar.

iine bes yn hamak asp bir masa ve iskemle yerlestirdikleri hangarda toplanp besimizi de tepeden trnaa kakao yana buluyorlar. Derisi yzlms bir santimetre yerimiz bile unutulmuyor. Alk ve yorgunluktan yar lyz, uzun sren orucumuz vcutlarmzdaki suyun da azalmasna yol ams olmal. Bu ky insanlar uyumamz, ayn zamanda da azar azar yemek yememiz gerektiini biliyorlar. Her birimiz hamaklarmza iyice uzanms, hem uyuyor hem de gnll hemsirelerimizin kaskla a562 verag yiyecekleri yutuyoruz. O kadar bitiktim, beni hamaa uzattklarnda btn gcm ylesine ekilmisti ki, yaralarma kakao ya srlnce sanki eriyiverdim. Ne olup bittiini anlyamadan uyuyor, yiyor, iiyordum. Kk kasklarla azmza verilen bir esit manyokay midem almad. Yalnz ben byle deilim. Asa yukar hepimiz, bu kadnlarn azmza soktuklar yiyeceklerin yarsn ya da tmn ka kere kustuk. Bu kyn insanlar mthis yoksul. Ama istisnasz hepsi, bize yardm etmekten kamyor, gn sonra, gerek kyllerin bakm ve gerekse genliimiz sayesinde ayaklanyoruz. Saatler boyu, serin bir glge yapan

hindistancevizi yapraklaryla kapl hangarn sundurmas altna oturuyor ve kyllerle konusuyoruz. Hepimizi toptan giydirecek kadar zengin deiller. Kk gruplar olusuveriyor. Su grup Guittou ile ilgili bir baskas Deplanque'la, v.s. Asa yukar on kisi de benimle urasyor. ilk gnler, ellerine ne getiyse, eski fakat tertemiz elbiseler giydirdiler. Simdi, imkn bulduka yeni bir gmlek, bir pantolon, bir kemer, bir ift terlik alyorlar. Benimle urasan kadnlar arasnda kzlde-rili tipli, ama Dspanyol ve Portekiz kanyla karsms ok gen iki kz da var. Birinin ad Tibisay, tekinin Nenita. Bana bir gmlek, bir pantolon, bir de aspar-gat adn verdikleri bir ift terlik alyorlar. Topuu olmayan kseleden bir taban bu, stn de rlms bir kumas kaplyor. Yalnz topuk kapal, ayak parmaklar akta, kumas topuu iyice kavryor. Nereden geldiinizi sormann gerei yok. Dmelerinizden, krekten kaan Fransz mahkmlar olduunuz belli. Bu szler beni daha da ok duygulandryor. Nasl olur! Ar sulardan mahkm edilmis adamlar olup

sertliini kitaplardan rendikleri bir cezaevinden katmz halde, bu basit adamlar bizi kurtarmay, bize yardm etmeyi nasl da doal bulabiliyorlard? Zengin ya da hali vakti yerinde olup birini giydirmek, evde

ailenin eksii yokken alk eken bir yabancya yemek vermek insann iyiliini ispatlar. Ama bir esit turta olan, kendi ocaklarnda pisirdikleri msr 563 ya aa manyoKa reini, evernae yasayan insanlara yetmezken ikiye blen ev halkn beslemekten ok az gelismis brakan yoksul yiyeceini bir yabancyla ve stelik bir kanun kaayla paylasan adam essiz biridir. Bu sabah, kadn erkek herkes sessiz. Hepsinin canlar skkn, kuskulu gibi. Ne oluyor? Tibisay ile Nenita yaknmda. On bes gnden beri, ilk kez tras olabildim. Bu iyi yrekli insanlarn arasna gire sekiz gn buluyor. Yanklarmn stnde ok ince bir deri olustuundan, tras olmaya cesaret edebildim. Sakalm yznden, kadnlar yasm pek kestiremiyorlar. Beni gen grmek ok hoslarna gidiyor, tm saf-lklaryla sylemekten de ekinmiyorlar. Oysa yasm otuz bes, ama yirmi sekiz ya da en fazla otuz gsteriyorum. Evet, btn bu konuksever kadnlarla adamlar bizim iin zlyorlar, hissediyorum. Ne olabilir? Konus Tibisay, ne oluyor?

 Irapa yaknnda bir ky olan Guira'dan gelecek yetkilileri bekliyorlar. Burada komiser yok, nasl oldu bilmiyoruz ama sizin burada bulunduunuzu duymuslar. Neredeyse gelecekler. Uzun boylu ve ok gzel bir zenci kadn, yannda belden yukars plak, beyaz pantolonu dizlerine kadar svanms gen bir adamla birlikte yanma geliyor. Negrita (Zenci kadn) hi bir rk ayrmnn bulunmad Venezella'da zenci kadnlar pek tutulur, bu onlara taklan bir esit tatl addr bana sesleniyor. Senor Enriquez (Henri), polis geelcek. Size iyilik mi edecek, yoksa ktlk m bilmiyorum. Bir sre ormanda gizlenmek ister misiniz? Kardesim sizi, kimsenin gelip bulamyaca bir kulbeye gtrr. Ben, Tibisay ve Nenita, size her gn srayla yiyecek getirir, olup bitenleri anlatrz. Baska trl duygulanyor ve bu soylu kzn elini pmek istiyorum. Tatllkla ekiyor elini ve yanama safa bir pck konduruyor. Drtnala atllar yaklasyor. Hepsinde de, seker kams kesmeye yarayan palalar var, kl gibi sol yanlarnda sarkyor. Mermi dolu kaln bir kemer bellerinde, sa yanlarndan da klfnn iinde koca bir

564 tabanca sarkyor. Yere iniyorlar. Mool yzl, Hintlilerinkini andran ekik gzl, bakr tenli, uzun boylu ve kara kuru, hasr sapkal, krk yaslarnda bir adam bize doru yryor. Gnaydn. Ben emniyet mdrym. Gnaydn efendim. Hey sizlere sylyorum. Kynzde, krekten kaan bes Cayenne'ii olduunu neden haber vermediniz? Sylentiye gre sekiz gndr buradalarms. Cevap versenize... Yaralar iyilesip yryecek hale gelsinler diye bekliyorduk. Onlar Giria'ya gtrmeye geldik. Az sonra bir kamyon besini de alacak. Kahve ier misiniz? Saolun, ierim. epeevre oturup herkes kahve iiyor. Emniyet mdryle polislere bakyorum. Hi de kt bir grnsleri yok. Pek onaylamadklar, yukardan gelen bir takm emirleri uygular gibi hepsi. Seytan adasndan m katnz? Hayr, biz Georgetown'dan, ingiliz Gyan'n-dan geliyoruz. Neden orada kalmadnz? Yasamak, ekmek paras kazanmak ok gt.

Adam glmsyor. Burada daha m rahat edeceinizi sanyorsunuz? Evet, nk biz de sizin gibi ltiniz. Yedi-sekiz kisilik bir grup bizim toplulua doru geliyor. Baslarnda, elli yaslarnda, ak sal, boyu bir yetmis besin stnde, ok ak ukulata renginde bir adam var. Koskoca kara gzlerinden zek ve az raslanan bir ruh ycelii fskryor. Sa eli, belinden sarkan bir palann kabzasnda. Mdr bey, bu adamlar ne yapacaksnz? Onlar Giria cezaevine gtreceim. Neden brakmyorsunuz, burada, ailelerimizle birlikte yasasnlar? Herkes birini yanna alr. Dmknsz emir validen kt. Dyi ama, bu adamlar Venezella topraklar zerinde hi bir su islemediler. 565 Kabul ediyorum. Her seye ramen, bunlar ok tehlikeli kisiler. Kree mahkm edilmeleri iin ok ar sular islemeleri gerekiyor, stelik kimlik kartlar olmadan kamslar, lkeleri Venezella'da bulunduklarn renirse herhalde geri isteyecek. Biz onlar yanmza almak istiyoruz. Dmknsz. Vali emir verdi diyorum. Her sey mmkndr. Vali, aya sren zavall kisiler hakknda ne bilebilir? Bir insan asla yitip gitmez.

Ne yaparsa yapsn, hayatnn belirli bir annda onu yeniden kazanma, iyi ve toplulua yararl biri yapma frsat beliriverir. yle deil mi dostlar?

Kadn, erkek btn kyller bir azdan : Evet, diyorlar, onlar bize brakn. Hayatlarn yeniden kurmalarna yardm ederiz. Sekiz gnde yeterince tandk, hepsi mert adamlar. Bizden daha uygar kisiler, fazla ktlk etmemeleri iin onlar zindana kapamslar, diyor mdr Sizce uygarlk nedir mdr bey? diye soruyorum. Asansrmz, uamz, yer altnda giden trenimiz var diye, bizi yanlarna alp bakan kisilerden daha m uygarz sanyorsunuz? Evet, mekanik uygarln nimetlerinden yoksun yasyor buradaki adamlar. Ama bana kalrsa, doa ile hasr nesir yasayan bu ky insanlarnn her birinde ok daha byk bir insanlk, ruh incelii ve anlays var. Gelisimin nimetlerinden yararlanmyorlarsa da, szde uygar geinenlerin hepsinden stn bir hristiyan yardmseverliine sahiptirler. Gnn birinde beni mahkm ettiren savcnn ruhuna sahip olacaksa Paris'in Sorbonne'unu bitirmis birinden, bu kk kyn okuma yazma bilmeyen cahil insann her zaman stn tutarm. Biri her zaman insandr, br insanl oktan unutmustur.

 Sizi anlyorum ama ben bir aracym. Dste kamyon geliyor. Sizden rica ediyorum, tutumunuzla bu isin olaysz bitmesini salayn. Her kadn grubu, ilgilendii adam pyor. Ti-bisay, Nenita ve Negrita beni perken gzyaslar dkyorlar. Her kyl erkei elimizi skyor, cezaevine 566 doru yola ktmzdan tr duyduu acy belirtiyor. Hosakaln irapallar, daha dn tandnz birka zavall iin kendi lkeniz yetkililerine kars ktnz ve onlar ayplama yrekliliini gsterdiiniz iin yeryznn en soylu rklarndan birisiniz. Evinizde yediim, bana vermek iin kendi aznzdan koparma gcn bulduunuz, insan kardesliinin simgesi olan bu ekmek benim iin gemis alarn en yce rneidir: Adam ldrmeyeceksin, kendin a kalsan da ac ekenlere yardm edeceksin. Senden daha mutsuzlara her zaman yardm et. Bir gn zgr olursam, elimden geldike, Venezella'da rasladm bu kyllerin bana rettii gibi, insanlarn yardmna kosacam. Bu ilk Venezuellallarn nice benzerlerine raslyacam daha. El Dorado Cezaevi

iki saat sonra, byk bir kye varyoruz, sehir olduu iddia edilen Giria adnda bir liman. Emniyet mdr bizi eliyle blge jandarma komutanna teslim ediyor. Merkezde bize pek kt davranmyorlar ama esasl bir sorgudan geiyoruz. Sorusturmay yapan da kafasz biri, zgr yasadmz Dngiliz Gyanrndan geldiimize bir trl inanmyor, stelik Georgetown ile Parya krfezi arasndaki ksack yolu byk bir dsknlk ve bitkin halde bitirisimizin nedenlerini sorup cevabmz dinlediinde, kendisiyle dalga getiimizi sanyor. Bu korkun kasrgada, muz ykl iki koca tekne batt, boksit madeniyle dolu bir silep mrettebatyla denizin dibini boylad ve siz bes metrelik bir tekneyle paanz kurtardnz ha? Bu hikyeye kim inanr? arsda dilenen ihtiyar kar bile inanmaz. Yalan sylyorsunuz, anlattklarnzda spheli bir yan var. Georgetown'a sorun. ingilizlerin beni alaya almalarn istemem. Bu inat ve ahlksz, kafas islemeyen, kendini beenmis sorusturmac, kimbilir hangi makama nasl bir rapor yolluyor. Hi bilmiyoruz tabii, ama bir sa567 bah beste uyandrlp zincire vurularak bilinmeyen bir yere doru, kamyonla yola karlyoruz.

. Guira liman, daha nce de belirttiim gibi Parya krfezinde ve Trinidad'n tam karssnda. Amazon kadar byk bir nehir olan Orenoque'un aznda yer almak ona byk faydalar salyor. On polisle birlikte, kamyonda, zincire vurulmus halde Bolivar eyaletinin baskenti Ciudad Bolivar'a yol alyoruz. Toprak yollar zerindeki yolculuk ok yorucu. Gerek polisler gerekse biz, her an sarslan ve deniz stndeki bir saldan beter olan bu kamyonun kasasnda un uvallar gibi itilip kaklyoruz, yolculuk tam bes gn sryor. Her gece kamyonda uyuyor ve sabah, bilinmeyen bir yne doru delice yol alyoruz. Bu yorucu yolculuk, Ciudad Bolivar'dan El Dorado'ya giden ve balta girmemis ormanlardan geen bir toprak yolun bin kilometre tesinde son buluyor. El Dorado kyne vardmzda, gerek grevliler ve gerekse biz bitik haldeyiz. Peki ama neresi bu El Dorado? El Dorado, her seyden nce yzyllar nce yasyan Dspanyol ksiflerinin byk umududur. <Oradan gelen kzlderililer-de altn bulan bu adamlar, yrede altndan bir da bulunduunu ya da hi olmazsa topran yzde ellisinin altn olduunu sanmslard. Oysa El Dorado,

sradan, nehir kysna yaplms kk bir ky. Bu nehir, caribes ve pirajes ad verilen, bir insan ya da hayvan birka dakika iinde iskelet haline getirecek balklarla dolu. Ayrca, trembiadores denen elektrikli balklar, avlarnn evresinde dolanp arptklar an onu hareketsiz brakyor, rmeye baslaynca da emiyorlar. Nehrin ortasnda bir ada, bu adann stnde de gerek bir toplama kamp var. Dste buras, Venezella'nn krek cehennemi. Bu krek cehennemi, tutuklulara atlan dayak ynnden, hayatta grdm en vahsi, en insanlk ds yer, kamp, yz elli metre kenar olan, dikenli tellerle evrili bir drtgen. Asa yukar drt yz kisi, hava sartlar ne kadar kt olursa olsun, akta yatyor. Kampta, aitna snabilecek sa bir sundurma bile yok.

Bize en ufak bir aklama yapma, kararn gerekesini bildirme zorunluunu duymadan, kamyona zincirlenmis halde, yorgunluktan yar l, leden sonra saat te vardmz El Dorado cehennemine tkveriyorlar. Saat buukta, admz sormak ya da bir kenara kaydetmek gibi herhangi bir isleme basvurmadan aryorlar, iimizden ikisine bir krek, ne de kazma veriyorlar. Ellerinde tfek ve sr sinirinden krbalar, bir hayvann komutasndaki bes askerle evrili, dayak tehdidiyle alsma yerine gtr-lyoruz. Kamp muhafzlarnn, bir esit gzda vermek istediklerini hemen anlyoruz. Simdilik sylenenlere boyun ememek, ok tehlikeli bir sey" olur. Sonra dsneceiz aresini. Mahkmlarn alst yere vardmzda, balta girmemis ormann gbeinde yaplan yolun kenarna hendek amamz emrediyorlar. Ses karmadan boyun eiyor ve gcmz yettiince, basmz kaldrmadan alsyoruz. Yine de, teki mahkmlarn durmadan yedikleri dayaklar ve isittikleri kfrleri gryoruz. Bizden kimseye krbala vurmuyorlar. Gelir gelmez ise karlsmz, her seyden nce, tutuklularn nasl alstrldklarn gsterme amacn gdyor.

Kampa vardmz gn bir cumartesi, isten sonra, kan ter iinde, yine hi bir islem yapmadan bizi kampa tkveriyorlar. Bes Cayenne'li, buraya. Konusan, muhafzlarn bas. Herif, bir doksan bulan bir melez. Elinde sr sinirinden bir krba. Bu iren hayvann grevi, kampn iinde disipiini salamak. Hamaklarmz yerlestirebileceimiz yer gsteriliyor, kampn giris kapsnn hemen yannda ve ak havada. Yalnz orada, satan bir sundurma var, hi olmazsa yamur ve gnesten korunacaz demektir. Mahkmlarn byk ounluu Kolombiyal, geri kalan da Venezella'n. Krek diye adlandrlan hi bir alsma kamp, bu dehset verici yerle kyaslana-maz. Burada tutulan insanlara yaplanlar bir esee yaplsa fazla yasamaz lr. Oysa buradakilerin ounun salk durumu iyi, nk bol ve lezzetli yemek yiyorlar. 568 569 Aramzda, kk bir toplant yapyoruz. Askerler birimize vururlarsa, yaplacak en iyi sey isi brakmak,

yere yatmak ve iskence de etseler hi kmldamamak olacak. Naslsa sonunda biri gelecek, biz de Venezella topraklarnda su islemeden neden bu kampa atldmz sorabileceiz. Cezasn tamamlayan iki arkadasmz Guitto ve Barriere Fransa'ya iade edilme talebinde bulunmaktan sz ediyorlar. Sonunda, muhafzlarn basn armaya karar veriyoruz. Kendisiyle konusmak bana dsyor. Herife Negro Blanco (Beyaz Zenci) ad taklms. arma grevini de Guittou'ya veriyoruz. Cellt, elinde hi brakmad krbacyla grnyor. Besimiz, evresine toplanyoruz. Benden ne istiyorsunuz? Konusan yalnz benim : Sana tek sey syleyeceiz : Ynetmelie kars en ufak bir su islemek niyetinde deiliz, bizim hi birimize vurmak iin sebep bulamyacaksn. Ama ara sra, sebepsiz yere adam dvdn grdmzden, bize vurduun gn kendini l bilmen gerektiini belirtmek istiyoruz. Anladn m? Evet, diyor Negro Blanco. Bir sey daha var! Nedir? diye soruyor bouk sesle. Bu sylediklerim askerlere deil, stlerinden birine tekrarlansn. Olur. Herif ekip gidiyor.

Bu olay, mahkmlarn ise kmadklar pazar gn geiyor. Derken bir subay grnyor. Senin adn ne? Kelebek. Cayenne'lilerin bas sen misin? Bes kisiyiz, aramzda bas mas yok. Neden arkadaslarn adna muhafzlarn sefiy-le sen konustun? nk iimizde ispanyolcay en iyi bilen benim. Benimle konusan bir jandarma yzbass. Nbeti komutan olmadn anlatyor. Kendisinden st rtbeli iki kisi daha var ama, o sra, onlar yok. Biz geldiimizden beri kampa kendisi komuta ediyor. Dki binbas sal gn gelecek. 570 Arkadaslarn ve kendi adna, krbalandnz takdirde muhafzlarn basn ldreceinizi sylemissiniz. Doru mu? Evet, niyetimiz ok cidd. Ona sylediim szlerde, dayak yememizi gerektiren en ufak sey yapmyacamz da eklemistim. Biliyorsunuz yzbasm, Venezella'da islediimiz herhangi bir su ve bu yzden arptrldmz ceza yok.

 Ben hi bir sey bilmiyorum. Elinizde en ufak bir kt olmadan kageldiniz, yalnz aldmz mektupta : Gelir gelmez ise kosulmalar, deniyordu.

 Yzbasm, siz askersiniz, hakkmz yemeyin ve hi olmazsa stleriniz gelene kadar adamlarnza emir verin de, bize dier tutuklular gibi davranmasn-lar. Tekrar ediyorum ki, bizi herhangi bir sutan mahkm edemezler, nk Venezella'da en ufak bir su islemedik. Peki, bu ynde emir vereceim. Beni aldatmadnz umarm. Bu ilk pazar gn, leden sonra, dier mahkmlar inceleyecek bol bol zaman bulabiliyorum, ilk dikkatimi eken sey, hepsinin gl kuvvetli olusu. Dkinci nokta da, dayan gndelik ve artk alslms bir sey olmas. Hepsi buna bylesine alskn ki, iyi davranarak dayaktan kolayca kanabilecekleri dinlenme gnnde bile, atesle oynamaktan sapk bir zevk alyorlar. Hi durmadan yasaklanan isleri yapyor, barbut oynuyor, kenefte gen bir mahkmun rzna geiyor, arkadaslarn soyuyor, kyde mahkmlara sigara ve seker getiren kadnlara ana avrat svyorlar, yle mahkmlar var ki ,bir yolunu bulup dikenli tellerin arasndan

kadnlarn getirdiklerini kap-veriyor ve ardndan, anlastklar paray demeden kayor, arkadaslarnn arasna karsveriyorlar. Sonu su : Ar cezalar ylesine esitsiz uygulanyor ve o kadar nemsiz seylerden tr veriliyor ki, krba yemekten derileri kseleye dnen bu adamlara en ufak bir fayda salamyor. Kampta hkm sren dehset havas ne topluma, ne de dzene yararl olabiliyor. Saint-Joseph'deki hcrelerin sessizlii, buradan bin beter. Burada korku bir anlk, hele is saatleri dsnda ve pazar gnleri konusabilmek, bol bol yemek 571 yiyebilmek, bes seneyi pek gemeyen cezalarn asa yukar herkes tarafndan tamamlanabilmesini salyor. Pazar gnn, aramzda konusup sigara ve kahve imekle geiriyoruz. Yaknmza gelen birka Kolombiyaly tatllkla ama kesin bir sekilde uzaklastrdk. Bizleri herkesten ayr tutmalar gerek, aksi halde hap yuttuk demektir. Pazartesi gn saat altda, ganice bir kahvaltdan sonra dier mahkmlarla birlikte ise kyoruz. alsan herkesin karssnda bir asker var, elliser kisilik birer sra asker ve mahkm kars karsya, iki sra birbirini

kolluyor. Mahkmlarn sras kuskulu, askerlerinki sinirli ve ac ektirmekten zevk alyor. avus : Bilmem kim! diye baryor. Kazma! Ad okunan zavall kosuyor, kazmay kapp omuzuna atyor, kosarak is bas yapmaya hazrlanrken avus : Numara! diye baryor bu kez. Bu da Ha-zrol, uygun adm mars, bir kii... anlamnda. Bir asker, zavallnn ardndan frlayveriyor ve elindeki krbac alyor. Bu korkun sahne, gnde iki kere tekrarlanyor. Kamptan is yerine giden yol stnde, eseklerinin pesinden kosup onlar harekete getiren esekiler kol geziyor sanlr. Srann bize gelmesini bekleyerek, dehset iinde duruyoruz. Neyse ki, bize daha iyi davranlyor. Bes Cayenne'li, buraya. Gen olanlar kazmalar alsn, yasllar da su krekleri. Kosmadan, ama hzl yryerek, drt asker ve bir onbasnn denetiminde santiyeye varyoruz. Bu gn ilkinden daha uzun ve umut krc, zellikle hedef alnan bir takm bitkin adamlar deliler gibi b-ryor ve daha fazla dayak yememek iin diz kp yalvaryorlar, leden sonra, iyi yanmayan bir sr odunu yn haline getirmeleri gerekiyordu. Dierleri de, arkalarnda braktklar pislii temizliyeceklerdi. Yar yarya yanan seksen il yz al demetinden, kampn ortasnda, bir kor yn kalacakt yalnz. Askerler her

mahkma krbac basyor ve yerde ne varsa kosarak kampn ortasna gtrmesini istiyordu. Bu akl almaz yars bazlarnda gerek bir delilik nbeti yaratyor ve aceleyle, bir yan kor halindeki dal572 iar Kaptklar da ouyorau. tern yaKip vansce Krbalanarak, yerde yanan ya da duman tten bir dal stnde yryerek gidip gelen mahkmlarn bu akl almaz grnts tam saat sryor. Dimizden kimse kamp temizliine yardmc olmaya davet edilmiyor. Allahtan byle, nk basmz kaldrmadan alsrken, ksack cmlelerle konusmus, bes askerin stne saldrp silhlarn kaparak muhafzlara ates amaya karar vermistik. Bugn sal, ise kmadk. Jandarma binbaslar tarafndan arlyoruz. Bu iki subay, mahkm edildiimizi gsteren bir kt olmadan buraya gnderilmemizi hayretle karslyorlar, ertesi sabah da, cezaevleri ynetmenliinden hakkmzda bilgi isteyeceklerine sz veriyorlar. Sorusturmalar pek uzun da srmyor, iki binbas iin ok sert, hatta amansz denebilir. Ama kimsenin

hakkn yemiyorlar, bu nedenle de El Dorado kamp mdrnn gelip aklama yapmasn istiyorlar. Herif, yannda kaynbiraderi ve iki jandarma subayyla karsmzda. Franszlar, ben El Dorado'daki hkmet temsilcisiyim. Benimle konusmak istemissiniz. Nedir istediiniz? Bir kere, bizi dinlemeden, hangi mahkeme kree mahkm etti? Hangi sutan ka yl ceza giydik? Deniz yoluyla irapa'ya geldik. En ufak bir su islemedik. Burada isimiz ne? Bizi alsmak zorunda brakmalarn neyle dorularsnz? Her seyden nce savasn iindeyiz. Dolaysyla da kimliklerinizi anlamamz gerekiyor. Peki ama bu, kampa atlmamz gerektirmez ki. Siz, Fransz adaletinin elinden kaan krek mahkmlarsnz sizleri geri almak isteyip istemediklerini de renmek zorunlu.

 Bunu da kabul ediyor ama diretiyorum : Neden bize, mahkm edilmis ve bir ceza ekmek zorunda bulunan kisiler gibi davranlyor? Su sra yrrlkte bulunan bir kanun gereince kampa getirildiniz. 573 Subaylardan biri lfa karsp grsn aiKiama-sa tartsma ok daha uzun sre devam edecek : Beyefendi, bu adamlara dier tutuklular gibi davranmamz namusluca bir sey olmaz. Bu zel durum Caracas'a bildirilsin, bir karar gelene kadar da, yol insaatndan baska bir is bulunsun kendilerine. Bu adamlar ok tehlikeli, muhafzlarn basn lmle tehdit etmisler. Doru mu? Yalnz onu deil, bize vuracak herhangi birini ldreceimizi syledik. Bu bir askerse? Durum deismez. Dayak yememizi gerektirecek hi bir sey yapmadk. Bizim yasalarmz ve cezaevi ynetmeliimiz belki sizinkinden korkun ve insanlk ds. Ama hayvanlar gibi dvlmeyi kabul etmiyoruz. Grevli subaylara dnyor: Bu adamlar tehlikelidir diye tekrarlayp duruyorum, ne haber! der gibi. Subaylarn en yasls, birka saniye dsndkten sonra, herkesi sasrtan kararn veriyor:

 Franszlarn hakk var. Venezella'da bir sey yapmamslar ki, bu alsma kampnda ceza ekip ynetmelie boyun esinler. Onlara hak veriyorum. Yaplacak iki sey kalyor. Ya onlara, mahkmlarnkinden baska bir is verirsiniz, ya da alsmaya kmazlar. Herkesle bir arada olurlarsa, bir gn askerlerden dayak yemek tehlikesiyle karslasabilirler. Bakalm Bugnlk kampta kalsnlar da, yarn ne yapmak gerektiini size sylerim. Mdr, bu szlerden sonra, kaynbiraderiyle birlikte kp gidiyor. Subaylara tesekkr ediyorum. Bize sigara veriyor ve aksamki toplantda, hi bir sebeple dvlme-memiz iin askerlere emir verilmesini isteyeceklerini sylyorlar. Sekiz gndr buradayz. Artk alsmyoruz. Dn pazard, korkun bir sey oldu. Kolombiyallar, Negro Blanco'yu kimin ldreceini anlamak iin aralarnda kura ektiler. Kuray otuz yaslarnda bir adam kazand. Sap betona srtlerek bak gibi sivriltilmis, iki yz de keskin bir kask eline verildi. Adam, 574 dostlaryla yapt anlasmay DuyuK Dir yureKiiiKie gereklestiriverdi. Negro Blanco'nun kalbine tam kere saplad ba. Herifi acele hastaneye gtrdler, sulu kampn ortasna baland. Askerler deli gibi,

mahkmlarn stnde silh aryorlar. Yamur gibi tekme, yumruk, krba yayor. ,0 kzgnlk iinde, bir asker, pantolonumu hzl giymediimden krbacyla baldrma vurdu. Barriere sray kapt gibi herifin stne yryverdi. Baska bir asker, sngsnn ucunu dostumun koluna saplarken ben, krbac vuran, aps arasna savurduum tekmeyle yere seriverdim. Yerdeki tfei kapmstm ki, yksek sesle verilen bir emir bize kadar geldi. Durun! Franszlara dokunmayn! Fransz tfei brak! Haykrarak bu emri veren, ilk gn bizlerle konusan Yzbas Flores. Kalabala ates amak zere olduum bir sra yetisti. O olmasa, belki bir ikisini gebertecek ama hepimiz de Venezella'nn ve dnyann bir ucundaki, bos yere atldmz bu kampta boku bokuna lp gidecektik. Yzbasnn araya girmesiyle, askerler yanmzdan uzaklastlar ve dayak atma isteklerini baskalar zerinde sndrmeye koyuldular, iste o ara, yeryznde grlebilecek en iren olay tank olduk. Kampn ortasndaki kte balanan mahkm kisi tarafndan hi durmadan krbalanyordu. Bu is, leden sonra saat besten ertesi sabah altya kadar srd. Krbala dverek bir adam ldrmek gerekten

uzun sryormus. Arada durup su ortaklarnn ad, kas kimin verdii, kimin sivrilttii soruluyordu, iskence edilen adam. konusursa iskencenin duracana sz verildii halde kimsenin adn sylemedi. Ka kere kendinden geti. Basndan asa dklen kova kova suyla yeniden aylyordu. En kor-kuncuyla, sabahn saat drdnde karslastk. Derinin krbaca tepki gstermediini anlaynca: ld m? diye sordu bir subay. Bilmiyoruz. zn de brakn yere. Drt kisinin tuttuu adam emekliyordu. Bunun zerine, celltlardan biri tam kaba etlerinin arasna 575 r Fc D! c rs yy ns P r< r k n

krbac vurdu. Krbacn ucu, cinsel organlarnn epey tesine demisti herhalde, iskence uzmannn bu vurusu, mahkmun azndan bir hnk sesinin kmasna yol at. Devam edin, dedi subay, lmemis. Adam, sabaha dek krbaland. .Ortaadan kalma, bir atn bile canna kyabilecek bu dayak, Kolombiyaly ldrmemisti. Bir saat kadar yerde brakld, stne kova kova su dkldkten sonra, askerlerin yardmyla ayaa kaldrld. Bir an, tek basna ayakta bile durabildi. Hastabakc, elinde bir bardak suyla grnd derken : Bunu i, dedi subay, kendini toplayacaksn. Mahkm bir an duraklad, sonra barda dikiverdi. Bir dakika sonra da, kalkmamak zere yere yld. Can ekisirken azndan : Enayi, seni zehirlediler, sz kverdi. Biz dahil, hi bir mahkmun kk parman kmldatmaya niyetlenmediini sylemenin herhalde gerei yoktur, istisnasz herkes byk dehset iindeydi. Hayatmda ikinci kez lm zledim. Uzunca bir sre, yaknmdaki askerin gevseke tuttuu tfei canm ekti. Beni durduran, tfei asker kalabalna evirip ates edene kadar ldrleceim korkusuydu.

Bir ay sonra, Negro Blanco, yeniden ve eskisinden beter sekilde kampn basna getirildi. Ama El Doradoda gebermek bir kere alnna yazlmst. Nbetilerden biri, gece yanndan geerken onu tfeiyle durdurdu : Diz k, dedi asker. Negro Blanco boyun edi. Dua et, leceksin. Ksack bir dua etmesini bekledikten sonra kursunla isini bitiriverdi. Mahkmlar, bu canavarn acmadan herkesi dvmesi karssnda isyan eden askerin dayanamayp Negro Blanco'yu ldrdn sylyorlard. Kimine gre de. Negro Blanco bu askeri slerine sikyet etmis, kendisi Caracas'tan tandn ve hrszlktan hkm giydiini sylemisti. Krbatan len adamn pek uzana gmlmemisti herhalde Negro Blanco. O adam da belki bir hrszd ama, az raslanr deerde ve yreklilikte biriydi. 576 sini engelledi. oteKi manr.uma ua un u^9 yU ylsmadlar. Berriere'in kolundaki yara, ky doktoru tarafndan sarld.. Simdilik sayg gryoruz. Chapar, kyde oturan cezaevi mdrne ah oldu ve dn kamptan ayrld.

Fransa'dan hepimizle ilgili bilgi geldiinden, Gu-ittou ve Berriere brakld. Cezalarn bitirdikleri anlaslmst. Ben bir italyan ad vermistim; parmak izlerim ve mebbettik haberimle birlikte gerek adm da bildirildi; Deplanque'm yirmi yl, Chapar'n cezas ortaya kt tabi. Mdr, Fransa'dan ald haberi, sisinerek bize aktaryordu : Yine de, dedi, Venezuellada su islemediinizden bir sre tutulacak, sonra braklacaksnz; simdilik msahede altndasnz. Benimle konusurken, subaylardan ou kyde taze sebze bulamamaktan yaknyorlard. Kamp evresinde islenen tarlalar vard ama sebze yoktu iste. Kyde yasayanlar msr, pirin ve kara fasulye yetistiriyorlard, o kadar. Bana tohumluk bulurlarsa kendilerine bir sebze bahesi yapabileceimi syledim. Kabul ettiler. Bunun ilk faydas, kamptan karlmamz oldu. Deplanque'la birlikte cehennemden kurtulduk. Ciudad Bolivar'da tutuklanan iki Fransz daha buraya getirilip yanmza verildi. Bunlardan Toto Paris'liydi, teki Korsikal. Drdmz elele verip, tahtalardan ve oalmiye dalllarndan iki ev yaptk. Birine Deplanque'la Den, dierine iki yeni arkadasmz yerlesti.

Toto ile birlikte, yksek masalar yapyor ve bu masalarn ayaklarn gaz dolu kutulara koyuyorduk. Ama, karncalarn tohumlar yemesini nlemekti. Ksa srede, verimli domates, patlcan, kavun ve taze fasulye fidanlar yetistirdik. Artk bunlar tahta kasalarda oaltabiliyorduk, karncalara dayanacak kadar glenmislerdi. Yeni domatesler yetistirmek iin de, evrelerinde hendekler kazp suyla doldurduk. Bylece hem toprak devaml nemli kalacak, hem de bu topraklarda saylar pek ok olan bceklerin bitkilerimize varmas engellenecekti. Bu da nesi? diye sordu Toto. Su tasa bak. Ama da parlyor. Ver bakaym sunu. Toto tas bana verdi. Bu, kelebek 577/37 yn R r r k rr 5 bezelye byklnde kk bir kristaldi; ok sert bir tabakayla evrili olan tasn krk yz, ykannca daha da iyi parlad.

 Prlanta olmasn?

 Kapa eneni Toto. Prlanta da olsa, gevezeliin sras deil. Bir prlanta yata bulduk mu, yasadk. Tas sakla da aksam bekleyelim. Aksamlar, subaylk snavlarna hazrlanan bir onbasya (simdi albay) matematik dersleri veriyordum. Byk bir soyluluk ve drstln rnei olan bu adam (yirmi bes yl asan dostluumuz sresince, bu stn yanlarn defalarca gstermistir) simdi Albay Francisco Bolagno Utrera adn tasmaktadr. Francisco, bu ne? Kayalardan kopma bir kristal mi? Hayr, diyor Francisco tas iyice inceledikten sonra. Bir elmas. Dyi sakla ve kimseye gsterme. Nerede buldun? Domateslerin altnda. ok garip. Nehirden su getirirken alms olmayasn? Kovan suya daldrdnda dibi kazyor mu? Evet. Herhalde ondandr. Elmas rmaktan. Rio Caroni'den kardn dostum. Arama yapabilirsin ama dikkat et bakalm, baska elmas getirmis misin? nk insan ou kere tek tas bulur. Ama tek tasn bulunduu yerde dierleri de var demektir.

Toto ise koyuldu. Hayat boyunca hi byle alsmamst. ,0 kadar ki, bir sey sylemediimiz dier iki arkadas: Yeter be Toto! diyorlard. Nehirden kova kova su tasmaktan geberip gideceksin, stelik suyla birlikte kum da tasyorsun. Topra hafifletiyorum a inek, diyordu Toto. Kumla karstrnca suyu daha iyi szyor. Toto, hepimizin devaml alaylarna ramen, kova kova kum tasmaya devam etti. Bir gn, elinde kovayla tam nmzde kapakland. Bosalan kumdan, iki bezelye tanesi byklnde bir elmas frlad, stndeki tabaka krlmst yine, yoksa elmas grmemiz imknszd. Bizimki, tas hemen kapmak enayiliini gsterdi. Sakn, dedi p Baz askerler, nehirde altn ve elmas bulunduunu sylediler. Neden bu kadar alstn aklama frsat bulan Toto da, dayanamayarak atld : Simdi bunca suyu tasmamn sebebini anladnz m? Gryorsunuz ki, sandnz kadar hyar deilmisim. Toto, alt ayda, yedi sekiz kratlk elmas sahibi oldu. Benim de on iki iri, otuz kadar da kk tasm var.

Madencilerin dilinde bunlar ticar olabilirmis. Gnn birinde bulduum tas ise alt krat geliyor, sonradan Caracas'ta yontulunca drt krat tutacak. Bu elmas bugn de yanmda, gece gndz parmamda tasrm. Deplanque ile Antartaglia da birka deerli tas bulabildiler. Krekte tasdm tm yanmda, taslar tpn iine koydum. Onlar da, sr boynuzundan tpler yaptlar ve bu kk hazineleri iine yerlestirdiler. Gelecein albay, Onbas Francisco Bolagno'nun dsnda kimse bir sey bilmiyor. Domatesler ve dier bitkiler gelisti. Subaylar, her gn kantine tasdmz sebzelerin parasn mutlaka veriyorlar. Rahat saylrz. alsrken basmzda duran yok, evlerimizde yatp kalkyoruz. Kampa uradmz olmuyor. Sayg gryoruz, bize herkes iyi davranyor. Tabi frsat bulduka, braklmamz iin mdre aslyoruz. Her keresinde de : Kurtulmanz yakndr, diyor ama sekiz aydr buradayz, bir sey olduu yok. Yine baslyorum kamaktan sz etmeye. Ne Toto, ne dierleri buna kulak asyorlar. Nehri lmek iin, kendime

bir misina ile olta inesi buldum. Artk balk da satyorum, zellikle bir kola gelen ve kpekbalklarnkiler kadar keskin dislere sahip, insan eti yiyen nl caribe leri. Bugn ortaik birbirine girdi. arpk diye anlan Gaston Duranton, mdrn kafasndaki yetmis bin bolivar da yrterek kat. Duranton'un ilgin bir hayat hikyesi var. ocukluu, Oleron adasndaki slahanede gemisti, atlyede ayakkabclk yapyordu. Gnn birinde, yapt ters bir hareket sonucu kalas krld, iyi 578 579 wummiauiyi iyin i\a\^a yci me idin Kayrictmaai, uuran-ton ocukluuyla genliinin byk bir blmn sakat geirdi. Onu yrrken grmek i paralayc bir seydi: Bu clz ve topal ocuk, bir trl kendisine boyun emeyen bacan ancak sryerek ilerleyebiliyordu. Yirmi bes yasnda kree mahkm oldu. Islhanede uzun bi: eitim devresi geirip hrsz yetismesine sasmamak gerekirdi. Herkes ona arpk diyordu. Gaston Duranton adn bilen azd. arpkt iste, herkes de ona arpk diyordu.

Ama o haliyle krekten kat, Venezella'ya ulasabildi. Gomez diktatrlnn Venezella'ya hkim olduu yllarda, pek az kaak paay kurtarabiliyordu. Bunlar arasnda, inci avclarnn yasad Margarita adas halkn, bir sar humma salgnndan kurtard iin rahat braklan doktor Bougrat da vard. arpk, Sagrada (kutsal) ad verilen Gomez'in gizli polisi tarafndan yakalanp yol insaatnda alsmaya gnderildi Fransz ve Venezella'n mahkmlar zincirle koca gllelere balanyordu. Bu gllelerin stne Toulon krek cehenneminden kalma zambaklar oyulmustu. Yaknan kar da : Bu zincirler, ve gller senin lkenden geliyor yahu! diyorlard. Bak su iee. Her neyse, arpk atld kamptan da tyd. Birka gn sonra yakalanp bu gezici kampa getirildi. Btn mahkmlarn nnde rlplak yere yatrld ve yz krba yemesi kararlastrld.

Bir adamn, seksen krbatan fazlasna dayanabildii ender grlmstr. Ama arpk ok zayft, dolaysyla da krba beline iyi oturmad ve karacieri patlamadndan hayat kurtuldu. Dayaktan sonra mahkmun kaba etlerinde alan yaralara tuz serpmek ve yaraly gnese brakmak yaygn bir gelenektir. Yalnz bas, kaln yapraklarla rtldr. Mahkmun dayaktan lmesi kabul edilmistir ama, gnes arpmas sonucu lmesini kimse istemez. arpk, bu Ortaa iskencesinden de sa kt. Dsin garibi, iyilesip ayaa kalktnda artk arpk olmadn farketti. Krba darbeleri, yanls kaynayan kalasn krms tam yerine oturtuvermisti. Askerlerle mahkmlar mucize lf ediyor, kimse bu isten bir 580 sey anlamyordu. Kr inanlara ok bal olan bu lke insanlar, iskenceye gk demeden dayand iin Tann'nn kendisine bu armaan verdiine inanyorlard. O gnden sonra prangas ve gllesi zld. Herkes tarafndan korundu, kampta alsan mahkmlara su tasmakla grevlendirildi. Ksa srede gelisen

arpk, bol yemek yiyerek iri yar ve sporcu grnsl bir gen oluverdi. Fransz hkmeti, baz krek mahkmlarnn, Venezella'da yol yapmnda alstrldn duymustu. Bu insan gcnn Fransz Gyan'nda daha iyi deerlendirilecein: dsnen yneticiler Maresal Fran-chet d'Esperay'i grevlendirdiler. Maresal Venezella'ya geldi, diktatr Gomezle grst ve bu adamlarn Fransa'ya iadesini istedi. Gomez, Franszlarn isteini kabul etti, bir gemi Puerto Cabello limanndan mahkmlar alp gtrmeye geldi, iste o limanda geen olaylar insan glmekten krp geirecek nitelikte. nk iade edilenler arasnda, Venezella'nn esitli yerlerinde alsan ve iyi tandklar arpk'n yeni grnsn bilmeyen vard. Hey Marcel, naslsn? Kimsin sen yahu? arpk be arpk. S... lan, benimle dalga m geiyorsun! diyordu herkes bacaklarnn stnde djmdik duran bu yakskl ve iri yar genci grnce. Gen ve sakac bir olan olan arpk, yol boyu btn tandklarna seslenmekten geri durmad. Kimse,

arpk'm dzelebileceini kabul etmiyordu. Geri dndnde, hikyesini kendisinden ve Royale'-deki dier mahkmlardan dinlemistim. 1943'te yine kaan arpk, dne dolasa El Dorado'ya vard. Hep tutuklu da olsa, Venezella'da yasadndan, hemen, bahvanlk grevine atanan Cha-par'n yerine ahla getirildi. Kyde mdrn yannda alsyordu, yani nehrin br kysmdayd. Mdrn odasnda bir kasa, kasann iinde de cezaevinin paras dururdu. Bizimki de gnn birinde, bugnn parasyla yirmi bin dolar deerindeki yet:^ bin bolivar gtrverdi. Bahemizin birbirine gi581 risi bu nedenleydi: Mdr, kaynbiraderi ve grevli iki binbas ortal birbirine katyorlard. Mdr bizi hemen kampa atmaya kalkt. Subaylar reddettiler. Gerek bizi, gerekse ok memnun kaldklar sebzeleri korudular. Sonunda, hi bir seyden haberimiz olmadna mdr inandrdk bir sey bilseydik, biz de arpkla birlikte tyerdik. Ama bizim hedefimiz onun gidebilecei tek lke olan ingiliz Gyan'nda deil Venezella'da yasamakt. arpk, ingiiiz snrnn ok yaknnda, les kargalar tarafndan paralanms bir halde bulundu. Akla en yakn gelen ilk grs, kzlderililer tarafndan ldrldyd. ok sonra. Ciudad Bolivar'-da bir

adam yakaland. Yepyeni bes yzlkler bozduruyordu... El Dorado kamp mdrne paralar veren ve numaralar da kaydeden banka, bu parann alnanlardan olduunu hemen anlad. Adam suunu itiraf etti ve iki su ortann da adn verdi ama onlar yakalanamad, iste, arpk diye anlan yakn dostum Gaston Duranton'un hayat ve sonu. Baz subaylar, gizlice mahkmlara Rio Caroni'-de altn ve elmas aratmaya basladlar. Byk mallar bulunmad ama sonu olumluydu. Bu sonular her madenciyi yreklendirebilirdi. Bahemin asasnda, btn gn alsan iki adam vard. Bir inli sapkasn tersine evirip iine toprak dolduruyor ve topra ykyorlard. Elmas her seyden ar olduu iin, sapkann dibinde kalyordu. Ksa sre iinde bir kisi ld bile. Patronunun maln alyordu. Rezalet koptu ve gizli maden kapatld. Kampta, belden yukars dme iinde bir adam var. Boynunda da : Berberin Allah belsn versin yazl. Sa kolu felli. arpk az, sarkk dili ve akan salyalaryla bir inme geirdii anlaslyor. Ama bu hastal

nerede geirdiini bilen yok. Bizden nce buraya geldiinden bir seyden haberimiz yok. Nereden geliyor? Tek bildiimiz kaak bir krek mahkmu olduu. Gsnde Bat d'Af yazl. Bu ve boynundaki Berberin Allah belsn versin yazs, azllardan olduunu aka ortaya koyuyor. Gerek aynaszlar ve gerekse mahkmlar ona Pi582

colino adn takms, iyi bakm gryor, gnde kere yemek yiyor, sigaras ihmal edilmiyor. Mavi gzleri capcanl, bakslar da her zaman hznl deil. Birine baktnda, gz bebekleri nesyle parldyor. Btn sylenenleri anlyor ama ne konusabiliyor, ne de yazabiliyor: nk sa kolu felli, sol elinin de basparmayla dier iki parma kopuk. Bu insan kalnts saatlerce dikenli tellere yapsk duruyor, benim taze sebzelerle geisimi bekliyor. nk subay kantinine giderken genellikle bu yolu tutuyorum. Her sabah oradan geerken de durup Picolino ile konusuyorum. Dikenli tellere yaslanarak l saylabilecek gvdesindeki hayat dolu gzel mavi gzleriyle bana bakyor. Ona dosta seyler sylyorum, bas ve gz kapaklaryla anladn belirtiyor. Zavall felli yz bir an aydnlanyor, gzleri, kimbilir neler anlatmak iin parlyor. Ona hep yiyecek seyler getiriyorum : Bu ya domates salatas oluyor, ya hyar tursusu, ya kk bir kavun ya da zgara balk. Picolino a deil, nk Venezella kamplarnda yemek bol, ama insan yine de deisiklik istiyor. Birka sigara, bu kk armaanlarm hep tamamlyor. Picolino'ya yaptm ksa

ziyaret bir alskanlk halini aldndan, askerler ve dier mahkmlar ona Kelebein olu diyorlar. Kurtulus Olaanst bir sey, Venezuellallar o kadar etkileyici, o kadar byleyici insanlar ki onlara inanmaya karar verdim. Kamyacam. Bir gn onlarn ulusu arasna kabul edilmeyi bekleyerek, tutukluluk haline boyun eeceim. ou kisiye ters gelebilir. Mahkmlara gsterdikleri insanlk ds davranslar, aralarnda yasama cesareti vermiyor insana. Ama gerek askerler ve gerekse mahkmlar, dayak gibi madd cezalar olaan karslyorlar. Asker hata yapt m, o da sr sinirinden krbala dayak yiyor. Bir ka gn sonra, ayn asker, bir sey olmams gibi kendisini dven subay, avus ya da grevliyle konusuyor. Bu insanlk ds yntem, Venezella'y yllar boyu yneten diktatr Gomez'den kalma. Hem yle bir alskanlk halini alms ki, rnein bir ilenin kayma583 kam bile halk, srasnda, bilmem ka krba vurdurarak cezalandrabiliyor. Bir ihtill yznden, kurtulmak zereyim. Yar asker yar sivil bir hkmet darbesi, Venezella tarihinin grd en liberal baskanlardan biri olan General Angarita Medina'y alasa etti. O kadar iyi,

demokrasiye ylesine inanms bir adamd ki hkmet darbesine kars, hi direnmedi. Yerinde kalmak iin, Venezuellallar'n kann aktmaya yanasmad. Bu byk ve demokrasi s asker herhalde El Dorado'da olup bitenlerden habersizdi. Her neyse, ihtillden bir ay sonra kamptaki btn subaylar deisti. Dayaktan len Kolombiyal iin sorusturma ald. Mdrle kaynbiraderi kayboldu, yerlerini eski bir avukat-diplomat ald. Evet Kelebek, yarn sizi buradan karyor ama ok ilgilendiiniz zavall Picolino'yu da yannza almanz istiyorum. Kimlik kart yok, ona bir kimlik kart hazrlatacam. Size gelince, iste cedula (kimlik kart) nz. Gerek adnza karlms ve kaya gibi salam. Uymanz gereken kosullar sunlar: Bir yl sreyle kk bir kasabada yasadktan sonra byk sehre yerlesebileceksiniz. Bu, aslnda gz hapsi bile deil, yalnz, kk bir yerde sizi grmek ve hayatla nasl mcadele ettiinizi anlamak daha kolay. Bir yln sonunda, bulunduunuz sehir yneticisinden iyi hal kd alrsanz, belirli bir yerde oturmak zo-runluu

kendiliinden kalkacak. Sizin iin. Caracas ideal sehirdir sanyorum. Her neyse, bu lkede yasamanza izin verildi. Gemisinizin bizim iin hi nemi yok. Yeniden saygdeer bir adam olma frsatn hak ettiinizi gstermek size dsyor. Bes yl gemeden de, size yeni bir vatan kazandracak olan uyruk deistirme isleminin tamamlanacan ve vatandasm olacanz umuyorum. Tanr yardmcnz olsun. Picolino ile urasmay kabul ettiiniz iin de size tesekkr ederim. Biri onunla urasmay stne almadan kendisini salveremezdim. Bir hastanede iyileseceini umuyorum. Yarn sabah yedide, Picolino ile birlikte gerek zgrlme kavusuyorum. Yreime bir scakljk doluyor, sonunda kokusmusluk ve bozulma yolunu 584 hepten yendim. 1944 yl austos ayndayz. On yldr bu gn bekliyordum. Bahedeki kk evime ekildim. Dostlardan da zr diledim, tek basma kalmak gereini duyuyorum. Heyecanm, basKalarna gsterilemiyecek kadar byk ve gzeldi. Mdrn verdii kimlik kartn evirip

eviriyordum elimde : Sol ksesinde fotorafm yukarda 1728629 numara, verilme tarihi 3 temmuz 1944. Ortada adm, altnda soyadm. Arkada doum tarihim : 16 Kasm 1906, kimlik kart resm, nfus mdrnn imza ve damgasn bile tasyor, ikametghm Venezella'da gsteriliyor. Mthis bir sey bu, lkelerinde yasamama izin veriyorlar. Yreim gmbr gmbr arpyor. Diz kp Tanr'ya yakarmak, tesekkr etmek istiyorum. Ne dua bilirsin, ne de vaftizlisin. Hi bir dinden olmadna gre, hangi Tanr'ya tesekkr edeceksin? Katoliklerin Tanr'sna m? Protestanlarnkine mi? Yahudilerin ya da Mslmanlarn Allahna m? Kafamda hazrlamak zorunda olduum duam hangisinin Tanr'sna ynelecek? Hi bir dua bilmediim iin, kendim bir sey bulmalym. Dyi ama, bas vuracam Tanr'y neden arayp duruyorum? Yardma ardm ya da lanetlediim sralar bas vurduum, evresinde esek ve kz besiinde yatan Bebek isa'nn Tanrs deil miydi? Yoksa bilin altmda, Kolombiyal rahibelere kin mi besliyordum hl! O zaman neden Curaao'daki essiz piskopos Irenee de Bruyne' ya da Conciergerie'nin iyi

yrekli papazn hatrlamamal?

Yarn zgrlme kavusuyorum, mutlak bir zgrle. Bes yl iinde Venezella uyruuna geeceim, bana kucak aan ve gvenen bu lkede hi bir su islemeyece'mden eminim nk. Artk, herkesten iki kat namuslu olmam gerekiyor. Savc, polisler ve on iki jri yesi, islemediim bir cinayetten tr beni mahkm ettilerse bunun baslca nedeni bir haydut olusumdu. Bir servenciden baska sey olmadm iin, kisiliimin evresinde kolayca bir yalan rgs kurulabildi. Kasa amak pek hrl bir meslek olmasa gerek, toplum kendini korumak ve savunmak hakkna sahiptir. Kokusmusluk yoluna itilmissem bir gn bu yola girmeye adam olu585 sum bunun nedenidir, aka sylemeliyim. Bu cezann Fransz ulusuna yarasmad, toplumun alaka c almak deil, yalnz kendimi korumak hakkna sahip olduu baska bir sey. Gemisim bir rpda silinip atlamaz nce kendi gzmde temize kmal, sonra dierlerince benimsenmeliyim, yleyse Kelebek, katoliklerin Tanrsna tesekkr et ve ona sz ver: Ulu Tanrm, dua etmeyi bilmiyorsam beni basla. Ama dikkatli bak, beni buraya getirdiin iin

duyduum minneti dile getirecek szckleri bulamadm greceksin. Mcadele yaman oldu, insanlarn bana ektirdii iskencelerden kurtulmak kolay deil. Btn engelleri asp su mutlu gne sa salim erismissem yardm elini bir gn bile zerimden ayrmadn iindir. Yaptn iyiliklerden tr gerekten minnet duygularyla dolu olduumu gstermek iin ne yapabilirim? intikamndan vazgeebilirsin. Bu cmleyi duydum mu, yoksa duyduumu mu sandm? Bilmiyorum ama yanama yle byk bir siddetle arpt Ki, duyduumu iddia edeceim nere- . deyse. Hayr olmaz! Benden bunu isteme! O insanlar bana ok ac ektirdiler. Ahlksz polisleri, sahte tank Polein' nasl baslarm? insanlktan nasibini almams savcnn dilini skmeden nasl yasayabilirim? imknsz. Benden ok sey istiyorsun. Hayr, hayr, hayr! Sana kars gelmek istemezdim ama cm, ne pahasna olursa olsun alacam. Dsar kyorum, gevsemekten, boyun emekten korkuyorum. Bahemde birka adm atyorum. Toto,

srklarn evresine dolanmalar iin fasulyeleri dzeltiyor. Lappe soka batakhanelerinin umut verici delikanls Paris'li Toto, Korsika'da doan ama uzun yllar Parjslilerin czdann yrten azl hrsz Antartaglia ve kendisi gibi bir pezevengin kaatili Dijon'lu Delaplanque yanma geliyorlar. Bana bakyorlar, sonunda zgrle kavustuumu grdkleri iin yzleri sevin iinde. Hi kuskusuz, yaknda sra onlara da gelecek. 586 Ayrlsn kutlamak iin, kyden bir sise sarap ya da rom getirmedin mi? zr dilerim, o kadar heyecanlydm ki aklma bile gelmedi. Baslayn unutkanln^. Yok be canm, baslanacak ne var ki, herkese okkal bir kahve pisiririm olur biter. Yllarca mcadeleden sonra zgrlne kavustun. Kelebek, memnunsun herhalde. Biz de senin adna seviniyoruz. Sizin de yaknda kurtulacanz umuyorum. Muhakkak, diyor Toto, yzbas on bes gnde bir, iimizden birinin kacan syledi. Dsarda ne yapacaksn?

Bir iki saniye duraklyorum. Sonra cesaretle, bu azlnn karssnda gln olmaktan ekinmeden cevap veriyorum : Ne mi yapacam? Pek o kadar karsk isler deil : alsmaya baslyacak ve hep namuslu kalacam. Bana gvenen bu lkede, su islemeye utanrm. Alayc bir cevap beklerken, nn de itiraflar beni sasrtyor: Ben de namusumla yasamaya karar verdim. Haklsn Kelebek g olacak belki ama zahmete deer .Bu Venezuoila'ilar gerekten saygdeer kisiler. Kulaklarma inanamyorum. Bastille batakhanelerinin iti Toto mu dsnyor byle seyleri? En sasrtc olan bu iste! Hayat boyu, baskalarnn cebini karstrarak geinen Antartaglia m gsteriyor bu tepkiyi? Akl alr gibi deil. ekirdekten pezevenk Deplan-que'm bir kadn bulup alstrmay aklna bile getirmemesine ne demeli? Bu, hepsinden sasrtc. Birlikte basyoruz kahkahay. Valla bu hikye arlnca altn eder, yarn Montmartre'a, Blanche alanna dner de anlatrsan kimse sana inanmaz! evremizin insanlar inanrlar, inanrlar arkadas. Bunu kabul etmek istemeyen, bes para etmeyen

sabkallardr. Franszlarn byk ounluu, bizimki gibi gemisi olan bir adamn her ynden iyi bir insan olabileceini kabul etmiyor. Venezella ulusu ile bizimki arasndaki fark bu. Size irapa'h yoksul 587 balknn grsn anlattm. Bir insann asla yitirilmis saylmamas gerektiini, yardm elini uzatp namuslu bir adam olmas iin ona frsat tanmak gerektiini sylyordu. Dnyann br ucunda, Parya

krfezinde, koca Orenoque nehrinin aznda yasayan bu okuma-yazma bilmeyen balklarda, pek ok vatandasmzn yoksun olduu bir insanlk felsefesi var. Says gitgide artan mekanik buluslar, diken stnde bir hayat, tek hedefi yeni mekanik buluslar ve daha kolay, daha iyi hayat olan bir toplum. Bilimin yeni buluslarn tatmak daha byk bir rahatlk ve buna varmak iin devaml bir mcadeleyi beraberinde srklyor. Btn bunlar da ruhu, acma duygularn, anlays ve soyluluu ldryor. Baskalaryla urasacak zaman yok, hele sabkallarla hi. Burann yetkilileri de bizim lkemzdekilerden farkl, nk kamu dzeninden onlar sorumlu. Byk bir tehlikeyi gze alyorlar, ama bir insan kurtarmann biraz tehlikeye dediini dsnyorlar herhalde. En gzel olan da bu. Bugn albay olan rencimin armaan ettii mavi elbise srtmda. Snav ilk arasna girerek kazanp subay okuluna gideli bir ay oluyor. Kendisine verdiim derslerle basarsna biraz katkda bulunduum iin mutluyum. Gitmeden nce de zerime tpatp uyan yeni giysiler verdi bana. Evli ve aile babas bir

jandarma onbass olan Francisco Bolagno sayesinde, adam gibi giyinmis olarak dsar kyorum. Su sra jandarma albay olan bu stn subay, yirmi alt yl boyunca, soylu olduu kadar da eksilmeyen dostluuyla bana seref verdi. Gerekten drstln, soyluluun, bir insann sahip olabilecei en yksek duygularn temsilcisi. Orduda nemli bir yeri olduu halde sadk dostluunu her zaman gsterip benim yardmma kosmaktan asla geri durmad. Albay Franasco Bolagno Utrera'ya ok sey borluyum. Evet namuslu olmak ve namuslu kalmak iin elimden geleni yapacam. Bunun tek sakncas hayatta hi alsmams olmam. Gerekten de elimden bir sey gelmiyor. Hayatm kazanmak iin bir yol bulmalym. Kolay olmayacak ama basaracamdan emi588 un. am ueiiv^s yu un insan uauaym. rariy ay bettin savc efendi : Kokusmusluk yolundan, geri inmemek zere kurtuldum. Mahkmluk servenimin son gecesinin siniriyle /hamamda dnp duruyorum. Yerimden kalkyor, son ' aylarda ok iyi baktm bahemde geziniyorum. Ay s ortal gn gibi aydnlatyor. Nehrin suyu, grlt etmeden denize doru akyor. Kus sesi duyulmuyor, hepsi uykuda. Gkyz yldzlarla kapl, ama ay

ylesine parlak ki, yldzlar grebilmek iin ona srt evirmek gerek. Tam karsmda sk orman, tek aklk El Dorado kynn yapld yer. Doann bu derin sessizlii beni dinlendiriyor, iimdeki tels yavas yavas diniyor, bu ann durgunluu ihtiya duyduum huzuru salyor bana. Yarn bir mavnadan inip Simon Bolivar'n lkesinin topraklarnda ayak basacam yeri gzmn nne getirebiliyorum. Simon Bolivar bu lkeyi ispanyol boyunduruundan kurtaran, oullarna insanlk ve anlays duygularn miras brakan adam. Onun miras brakt bu duygular sayesinde, yeniden hayata baslayabiliyorum. Otuz yedi yasndaym, gencim daha. Gcm kuvvetim yerinde. Cidd bir rahatszlk geirmedim, aklmn basnda olduunu syleyebilirim. Kokusmusluk yolu, bend alatc izler brakmad. zellikle hi bir zaman o yolun yolcusu olmadmdan bu izler bende yer etmedi sanyorum. zgrlmn ilk haftalarnda yalmz hayatm kazanma yolunu bulmak deil, zavall Picolino'ya bakp onu yasatma arelerini aramak zorundaym. zerime aldm sorumluluk byk, bana ar bir yk olaca halde

mdre verdiim sz tutacak ve ancak bir hastanede yetkili ellere teslim edebildiimde brakacam Picolino'yu. Kurtulduumu babacma bildirmeli miyim? Yllardr benden haber alamyor. Kimbilir nerede? Benimle ilgili bilgileri, yalnz, katm sralar eve urayan jandarmalardan edinmistir. Hayr, acele etmenin gerei yok. Gemis yllarn kabuk balamasn salad yaray yeniden aamam. iyice kendimi topladm, ufak fakat dzenli, dertsiz bir hayata kavus589 tuum zaman ona: Sevgili babacm, diyebiliri, olun zgr, iyi ve namuslu bir adam oldu. Syle y* syor, sunu yapyor, bunu yapyor. Onun sz edii diinde artk basn nne emen gerekmeyecek. Bt nedenle seni her zaman sevdiimi ve saygyla andm yazyorum. Savasn iindeyiz. Kimbilir, belki Almanlar bizim ky de isgal etmislerdir? Ardeche Fransa'nn nemli bir blgesi saylmaz. Herhalde nemli bir kuvvet yollanmamstr oraya. Kestaneden baska ne bulabilirler orada? Evet, ancak toparlanp mektup yazmaya hak kazandmda kalemi elime alacak, daha dorusu evime mektup gndermenin yollarn arayacam.

Simdi nereye gitmeli? Callao denen kydeki altn madenlerine yerlesecek, kk bir yerde geirmemi istedikleri bir yl orada tamamlayacam. Ne yapabilirim acaba? Kimbilir. Simdiden soru sormaya baslama. Ekmeimi kazanmak iin kazma sallamam gerekse yapacaksn, o kadar, nce zgr yasamay renmeliyim. Kolay olmayacak. ,On yldr, Georgetown'da geirdiim bir ka ayn dsnda, ekmeimi kazanmakla urasmadm. Serven devam ediyor, yasamak iin yeni seyler bulmak bana dsyor. Kimseye zarar vermeden tabi. Bakacaz. Demek ki yarn, El Callao'nun yolunu tutuyorum. Sabahn yedisi. Prl prl bir tropik gnesi, bulutsuz masmavi bir gk, yasama sevincini haykran kuslar, bahemizin kapsna biriken dostlar, tertemiz, sivil giyimli ve trasl Picolino. Her sey : Doa insanlar ve

hayvanlar neseyle dolup tasyor, benim kurtulusumu kutluyor. Dostlarm arasnda bir de temen var, El Dorado kyne kadar bizimle gelecek. pselim de hemen git, diyor Toto. Bylesi hepimiz iin daha iyi. Elveda sevgili dostlar. Callao'dan geerseniz bana urayn. Orada bir evim varsa sizin eviniz demektir. Elveda Kelebek, basarlar! abucak rhtma inip mavnaya biniyoruz. Picolino ok rahat yrd. Yalnz belden yukars felli, bacaklar sapasalam. On bes dakika iinde rma geiyoruz. 590 ' Dste Ficono nun Kaguar. lammz. am u-jn Franszlar. Artk zgrlnze kavustunuz. Adisi On yldr pesinden srklediin zincirlerden ayrlmak hi de g deilmis. Artk zgrlnze kavustunuz, diyerek arkalarn dnyor ve seni brakp gidiyorlar. Bu kadar. Irmaktan yukar kan akll yolu abucak trmanyoruz. Elimizde kck bir kn var, iinde de gmlekle bir yedek pantolon. Srtmda mavi elbisem, beyaz gmleim ve elbiseme uyan mavi kravatm.

Hi kuskusuz, kopuk bir dme dikercesine yep> yeni bir hayat kurulmuyor. Yirmi bes yl sonra, evli ve bir kz babas, Caracas'da Venezella vatandas olarak mutlu yasyorsam, bu is, daha pek ok servenden basar ve ykntlardan atlayarak gereklesti. Ama hep, namuslu bir vatandas ve zgr bir insan olarak yasadm. Belki bir gn, o servenlerle burada yer veremediim ilgin hikyeleri de anlatrm. Caracas 1968 - 1969 591