KAYA KTLELERNN MHENDSLK DAVRANII

Prof. Dr. Harun Snmez

Hacettepe niversitesi Jeoloji Mhendislii Blm Uygulamal Jeoloji Anabilim Dal

Aralk, 2010

KAYA MHENDSL UYGULAMALARI

a) Temeller

b) Kaya evleri

c) Tneller

d) Geni yeralt boluklar (Odalar)

e) M adencilik uygulamalar

f) Jeotermal enerji retimi

g) Radyoaktif atklarn depolanmas

ekil 1.1. Kaya mhendisliinin balca uygulama alanlar (Hudson, 1989dan dzenlenmitir).

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Temel Tanmlamalar
Salam kaya (Intact rock): Herhangi bir sreksizlik iermeyen en kk kaya parasdr. Kaya Malzemesi (rock material): Kaya rneinin btnln bozmayan ve gzle ayrdedilebilen herhangi bir sreksizlik iermeyen kaya parasdr. Sreksizlik: kaya ktlelerinde ekilme dayanmna sahip olmayan veya ok dk ekilme dayanmna sahip tabakalanma dzlemi, eklem, fay, makaslama zonu, dilinim, istozite vb. gibi jeolojik anlamda zayflk dzlemlerinin tmn ieren genel bir kavramdr

Temel Tanmlamalar (devam ediyor)

Gerilme

Kaya Malzemesi

Sreksizlikler

Gerilme

Gerilme

S
Kaya Ktlesi zellikleri

Gerilme

ekil 1.2. Kaya malzemesi, sreksizlik ve kaya ktlesi kavramlarn tanmlayan ematik kesit.
Ulusay ve Snmez (2006dan)

lek etkisi (kaya malzemsinden kaya ktlesine)

(1) Sondaj

ekil 1.4. Kaz boyutlarnn artyla kaya ktlesi kavramnn nem kazanmasn gsteren ematik kesit (Hudson, 1989'dan dzenlenmitir). Ulusay ve Snmez (2006dan)

lek etkisi (devam ediyor)

Kaya malzemesi

Tek eklem seti

ki eklem seti

ok sayda eklem seti

leri derecede eklemli kaya ktlesi

ekil 1.7. rnek boyutunun bymesine kout olarak, bir yeralt akl ile bir kaya evi malzemesinden kazsnda kaya malzemesinden kaya ktlesine geii gsteren temsili kesitler (Hoek, 1995adan). Ulusay ve Snmez (2006dan)

lek etkisi (devam ediyor)

Bray (1967), bir kayann 10 veya daha fazla sayda sreksizlik takm iermesi halinde, bu kayann homojen ve izotrop olarak kabul edilebileceini ve bu yaklamdan kaynaklanacak hata paynn %5 civarnda olacan belirtmitir. Eer bir kaya ok az sayda sreksizlik ieriyor ve masif bir zellie sahip ise, ideal olarak bu kaya ortam da homojen kabul edilebilir.

Balca Kaya Ktleleri

(a) (b) (c)

(d)

(e)

(f)

a) b) c) d) e) f)

(g)

(h)

(i)

Masif kaya Ksmen eklemli kaya ktlesi Ksmen bloklu kaya ktlesi Bloklu kaya ktlesi ok gzenekli kaya ktlesi leri derecede fisrl kaya ktlesi g) Skan ve ien kaya h) Dzenli karmlar i) Dzensiz karmlar (Bimrocks) j) Boluklu kayalar

(j)
ekil 1.8. Kaya ktlesi trleri: (a) masif kaya, (b) ksmen eklemli kaya ktlesi, (c) ksmen bloklu kaya

Kaya Malzemesinin Jeolojik Sreci

Mller (1963)

Vardar (2005den)

Sreksizlik zellikleri
tak m

ekil 2.1. Kaya ktlelerinin tanmlanmasnda sreksizliklerin esas alnan balca zellikleri (Hudson, 1989dan yararlanlmtr). Ulusay ve Snmez (2006dan)

Sreksizlik Trleri
Dokanak; iki farkl litolojik birim arasndaki snr. Tabaka dzlemi; sedimanter kayalarn oluumu srasnda tane boyu ve ynelimi, mineralojik bileim, renk ve sertlik gibi faktrlerdeki deiime bal olarak gelien bir yzeydir. Fay ve makaslama zonu; yzeyi boyunca birka santimetreden kilometrelerce uzunlua kadar greceli bir yerdeitirmenin meydana geldii makaslama yenilmesine maruz kalm yzeylerdir. Eklem; yzeyi boyunca herhangi bir yerdeitirmenin meydana gelmedii doal krktr. Dilinim (Klivaj); ince taneli kayalarda, sktrc kuvvete dik ynde olumu, sk aralkl ve birbirine paralel ynde gelimi zayflk dzlemleridir. Fisr; Fookes ve Denness (1969) tarafndan "srekli bir malzemeyi ufak birimlere ayrmadan blen sreksizlik Foliasyon (Yapraklanma); yksek basn ve/veya yksek scaklk altnda farkllama veya minerallerin tercihli ynelimi nedeniyle ortaya kan metamorfik kkenli zayflk yzeyleridir. Damar; evre kayasndan farkl zellikteki bir malzeme tarafndan doldurulmu krktr.

Sreksizlik Aral
lm hatt uzunluu (L) Sreksizlikler Kesiim lm hatt
Grnr aralk,x

izelge 2.2. Sreksizlik araln tanmlama ltleri (ISRM, 1981). Aralk (mm) < 20 20-60 60-200 200-600 600-2000 2000-6000 >6000 Tanmlama ok dar aralkl Dar aralkl Yakn aralkl Orta derecede aralkl Geni aralkl ok geni aralkl leri derecede geni aralkl

ekil 2.3. lm hatt boyunca sreksizlik aralnn tayini ve bir hat lmnden grnm

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Sreksizliklerin devamll
(a) ev/Yzlek J1/1 J2 J1/2

(a)

(b)

J1 J2/3

J2/1

N(b) Tnel

Devamll dk eklemler

Srekli eklemler

J2 J1 J1

J1

Sreksizliklerin devamllnn evlerde durayszlk modelinin geliimi zerindeki etkisine bir Sreksizliklerin devamlln tanmlama ltleri (ISRM, 1981). rnek : (a) devamll dk sreksizlikler, (b) yksek devamlla sahip sreksizliklerin neden olduu devrilme durayszl.
Tanmlama Sreksizlik izinin uzunluu <1m 1-3 m 3-10 m 10-20 m >20 m ok dk devamllk

J2 J2

Dk derecede devamllk Orta derecede devamllk Yksek devamllk ok yksek devamllk

ekil 2.8. Sreksizliklerin devamlln gsteren izometrik diyagramlar, (Golder Arjsociates, 1979a).

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Sreksizliklerin przll ve dalgall

Przllk

Sreksizlik yzeyi

Dalgallk as

ekil 2.9. Sreksizlik yzeylerinin dalgall ve przll.

(a) (b)

Kaya yzeyi

ekil 2.15. Metal telli profilometre ile sreksizlik yzeylerinin przllnn (a) arazide ve (b) laboratuvarda lm.

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Przllk-dayanm ilikisi

ISRM 1981-(Ulusay ve Snmez 2006dan)

Sreksizlik akl

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Sreksizlik dolgu malzemesi

Sert Yumuak

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Sreksizlik yzeyinde bozunma ve dayanm

Kaya ktlelerinin bozunma derecesiyle ilgli snflama (ISRM, 1981).
Tanm Bozunmam (Taze) Tanmlama lt Kayann bozunduuna ilikin gzle ayrdedilebilir bir belirti olmamakla birlikte, ana sreksizlik yzeylerinde nemsiz bir renk deiimi gzlenebilir. Kaya malzemesinde ve sreksizlik yzeylerinde renk deiimi gzlenir. Bozunma nedeniyle tm kayacn rengi deimi ve kaya taze halinden daha zayf olabilir. Kayann yarsndan az bir ksm toprak zemine dnerek ayrm ve/veya paralanmtr. Kaya; taze, ya da renk deiimine uram olup, srekli bir ktle veya ekirdek ta halindedir. Kayann tm toprak zemine dnerek ayrm ve/veya paralanmtr. Ancak orijinal kaya ktlesinin yaps halen korunmaktadr. Kayann tm toprak zemine dnmtr. Kaya ktlesinin yaps ve dokusu kaybolmutur. Hacim olarak byk bir deiiklik olmakla birlikte, zemin tanmamtr. Bozunmann derecesi W1

Az bozunmu

W2

Orta derecede bozunmu

W3

Tamamen bozunmu

W4

Artk zemin

W5

Sreksizlik yzeyinde bozunma ve dayanm

Kaya malzemesinin bozunma derecesiyle ilgili snflama (ISRM, 1981).
Tanm Taze (bozunmam) Rengi deimi Tanmlama lt Kaya malzemesinin bozunduuna ilikin belirgin bir gsterge yoktur. Orijinal kaya malzemesinin rengi deimi olup, renkteki deiimin derecesi belirgindir. Renk deiimi sadece baz mineral taneleriyle snrl ise, bu durum kaytlarda belirtilmelidir. Kaya malzemesi orijinal dokusunu korumakla birlikte, toprak zemine dnmtr. Ancak minerallerin bir ksm veya tamam bozunmutur. Kayann orijinal dokusu korunmakla birlikte, kaya malzemesi tamamen bozunarak toprak zemine dnm olup, krlgandr.

Bozunmu Bozunmu-dalm

(a)

Sreksizlik yzeyinde bozunma ve dayanm

(b)

(c)

Wc <1.1 1.1-1.5 1.5-2.0 >2.0

Snf 1 2 3 4

Tanm (ISRM, 1981) Bozunmam(Taze) Az bozunmu Orta derecede bozunmu Tamamen bozunmu

ekil 2.23. Schmidt ekici deneyinin: (a) arazide sreksizlik yzeyinde; (b) tnelde farkl konumlarda ve (c) laboratuvarda yaplmas.

(Gkeolu, 1997).

Sreksizlik Ynelimi ve Takm

Dorultu/eim: K40D/58GD

Eim/eim yn: 580/120

Ynelimleri yaklak benzer olan sreksizliklerin oluturduu toplulua sreksizlik takm ad verilir.

SARIKAYA OCAI

CONTOUR PLOT
SCHMIDT POLE CONCENTRATIONS % of total per 1.0 % area

<0 2.5 5 7.5 3 1 10

% % % % % % %

W
2

12.5 15 EQUAL ANGLE

LWR. HEMISPHERE
105 105 POLES ENTIRES

1:048/640 2:197/750 3:301/720

DATE 04/02/1996

ekil 2.36. Bir kontur diyagram rnei (Snmez, 1996).

Blok ekli ve blok boyutu Masif bloklu yass/plaka Kolonsal Dzensi,z paralanm

Blok boyutu blok boyutu indeksi, Ib

Hacimsel Eklem Says (Jv)
Hacimsel eklem saysna (Jv) gre blok boyutu tanmlamas (Palmstrm, 1995; ISRM,1981).
Tanm ok geni bloklar Geni bloklar Orta byklkteki bloklar Kk bloklar ok kk bloklar Jv (eklem/ m3) <1 1-3 3-10 10-30 >30

Sreksizlik zelliklerini Tayini

Hat etdleri (en az 150 tercihan ~300 sreksizlik tanm), Pencere haritalamas (pencerenin bir kenar 30 ile 100 arasnda deien sayda sreksizlii kesecek)
Sondaj karot sandklarnda lm ve gzlem

SREKSZLKLERN ZELLKLER VE YNELM

Tr: 1. Fay Zonu 2. Fay 3. Eklem 4. Klivaj 5. istozite 6. Makaslama 7. atlak 8. Tabaka

Dolgunun Tr: 1. Dolgusuz 2. Yzey boyamas 3. Kohezyonsuz 4. Etken olmayan kil 5. ien kil veye kil matriks 6. imentolanm (Kalsit,Kuvars vb.) 7. Klorit, Talk, Jips 8. Dier (Tanmlaynz)

Przllk: A. Basamakl B. Dalgal C. Dz 1. Kaygan 2. Dz 3. Az przl 4. Przl 5. ok przl

Bozunma: 1. Bozunmam (taze) 2. Az bozunmu 3. Orta derecede bozunmu 4. leri derecede bozunmu 5. Tamamen bozunmu 6. Artk zemin

Su Durumu: 1. Kuru 2. Nemli 3. Islak 4. Damlama (sznt) 5. Ak

Yapay krk (patlatma)

Doal sreksizlik

ekil 3.5. Doal sreksizlikler ve patlatma sonucu olumu krklar.

Ulusay ve Snmez (2006dan)

Sondaj parametreleri
TKV (toplam karot verimi)
SKV (salam karot verimi)
KZ

RQD (kaya kalite gstergesi)

KZ
Renk Kartlar

RQD snflamas (Deere, 1964).

RQD 0-25 25-50 50-75 75-90 90-100
ekil 3.8. Jeoteknik amal bir sondaja ait karotlardan bir grnm ve ilerleme aral dikkate alnmakszn, ayr ayr deerlendirilmesi gereken ileri derecede krkl zonlar (KZ).

Kaya Kalite Gstergesi A. ok zayf B. Zayf C. Orta D. yi E. ok iyi (mkemmel)

izelge 3.2. Sreksizliklere ait zelliklerin lm ve/veya tanmlama kalitesinin yzeyde ve sondaj karotlarnda uygulanan yntemler esas alnarak karlatrlmas (Hudson, 1989'dan dzenlenmitir).

zellik Ynelim Aralk Devamllk Przllk Dayanm Aklk Dolgu Sznt Set Says Blok Boyutu

lm gereci Pusula-klinometre erit metre erit metre Referans przllk profilleri Schmidt ekici Cetvel, mikrometre Gzlemsel Zamana bal gzlemler Stereografik izdm teknii 3 boyutlu eklem skl

Karotlarda alnan lmn kalitesi Orta yi Kt Orta Orta Kt Kt Kt Orta Kt

Kaya yzleinde alnan lmn kalitesi yi yi yi/Orta yi yi yi yi yi yi yi

Ulusay ve Snmez (2006dan)

RQD, TCR, SCR, FF

Kaya Kalite Gstergesi (RQD)
Karot paralarnn uzunluu> 10 cm RQD (%) = *100 lerleme aralnn uzunluu RQD (%) = 36+17+20+43 200

*100 = 59%

Toplam Karot Verimi (TCR)

Toplam karot uzunluu TCR (%) = *100 lerleme aralnn uzunluu 38+17+7+20+43 TCR (%) = *100 = 63% 200

Salam Karot Verimi (SCR)

Silidirik eklini koruyan toplam karot uzunluu *100 SCR (%) = lerleme aralnn uzunluu SCR (%) =
38+17+43 200

*100 = 49%

Sreksizlik Skl (FF)

FF (m-1) = 8 Ayrk ve doal sreksizliklerin says lerleme aralnn uzunluu = 4 m-1 *100

FF =

ROCK MASS RATING (RMR)

Bieniawski (1973) tarafndan nerilmi ve 1989a kadar baz deiimler geirmitir. Kullanlan Patrametreler 1. Kaya malzemesinin dayanm 2. RQD 3. Sreksizlik aral 4. Sreksizliklerin durumu (dolgu, devamllk, bozunma, przllk,aklk) 5. Yaraltsuyu durumu + __________________ Temel_RMR

RMR Kaya Ktlesi Snflama Sisteminin son versiyonu (Bieniawski, 1989).

A. SINIFLAMA PARAMETRELER VE PUANLARI
Kaya malzemesinin 1* dayanm Tek eksenli skma dayanm Puan 2* Kaya kalite gstergesi, RQD (%) Puan 3* Sreksizlik aral Puan Nokta yk dayanm indeksi > 10 MPa > 250 MPa 15 90-100 20 >2m 20 ok kaba yzeyler 4** Sreksizlik koulu Srekli deil Ayrlma yok Sert eklem yzeyleri Puan Tnelin 10mlik ksmndan gelen su 5 Eklemdeki su Yeralt- basnc suyu En byk asal gerilme Genel koullar Puan ORANI 30 Yok Veya 0 Veya Tamamen kuru 15 4-10 MPa 100-250 MPa 12 75-90 17 0.6-2m 15 Az kaba yzeyler 2-4 MPa 50-100 MPa 7 50-75 13 200-600 mm 10 Az kaba yzeyler 1-2 MPa 25-50 MPa 4 25-50 8 60-200 mm 8 Dk aralklar iin tek eksenli dayanm 5-25 1-5 <1 MPa MPa MPa 2 1 < 25 3 < 60 mm 5 0

Srtnme izli Yumuak fay yzeyler veya dolgusu fay dolgusu Ayrlma < 1 mm Ayrlma < 1 mm > 5 mm kalnlkta < 5 mm veya 1- veya ak eklemler Sert eklem Yumuak eklem 5 mm ak > 5 mm devaml yzeyleri yzeyleri eklemler, srekli sreksizlikler eklemler 25 10 lt/dk Veya 0.0-0.1 Veya Nemli 10 20 < 25 lt/dk Veya 0.1-0.2 Veya Islak 7 10 25-125 lt/dk Veya 0.2-0.5 Veya Damlama 4 0 > 125 lt/dk Veya > 0.5 Veya Su ak 0

Ulusay ve Snmez (2006dan)

RMRda ynelim dzeltmesi

Dorultu tnel eksenine dik

Eim ynnde ilerleme

Eime kar ynde ilerleme

B. TNELDE SREKSZLK EM ve DORULTUSUNUN ETKS

Dorultu tnel eksenine dik Eim ynnde ilerleme Eim 450-900 ok uygun Eim 200-450 Uygun Eime kar ynde ilerleme Eim 450-900 Orta ok uygun 0 0 0
I II

Dorultu tnel eksenine paralel Eim 450-900 Hi uygun deil Orta -5 -7 -25
III IV 2.5m aklk iin 10 saat 100-200 15-25

Eim 200-450 Uygun deil Uygun -2 -2 -5

Eim 200-450 Orta Uygun deil -10 -15 -50

V 1m aklk iin 30 dakika < 100 < 15

Dorultuya baklmakszn, eim 00-200 arasnda Orta Hi uygun deil -12 -25 -60

C. SREKSZLK YNELMNE GRE DZELTME

Sreksizliklerin dorultu ve eimi Tneller Puan Temeller evler
Snf No. Ortalama desteksiz kalabilme sresi Kaya ktlesinin kohezyonu (kPa) Kaya ktlesinin isel srtnme as (derece)

15m aklk iin 10m aklk iin 5m aklk iin 20 yl 1 yl 1 hafta > 400 > 45 300-400 35-45 200-300 25-35

<- ok kaba Kullanlmyor !

(a) Kaya malzemesinin dayanm:

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

(c) Sreksizlik aral:

20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 400 800 1200 200

Puan

40

80

120

160

200

240

Tek eksenli skma dayanm (MPa)

Puan

Sreksizlik aral (mm)

(b) RQD:
20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 20 40 60 80 100

(d) RQD ve sreksizlik aral arasndaki iliki:

100 30 90 80 70

En yksek RQD

25

27

RQD (%)

60 50 40 30 20 10 0 10 20 30 40 50

21

Puan

ORTALAMA 16

Ortalama ilikisi En dk RQD

11

100

200

600

2000

RQD (%)

Ortalama sreksizlik aral (mm)

ekil 4.5. RMR sisteminin 1989 versiyonunda tek eksenli skma dayanm, sreksizlik aral ve RQD parametrelerine ait puanlarn belirlenmesinde kullanlan grafikler (Bieniawski, 1989).

Parametre Sreksizliin uzunluu (devamllk) Sreksizlik akl Przllk Dolgu <1m (6) Yok (6) ok przl (6) 1-3 m (4) < 0.1 mm (5) Przl (5)

Puanlar 3-10 m (2) 0.1-1.0 mm (4) Az przl (3) Sert dolgu Yumuak dolgu Yok (6) < 5 mm (4) Az bozunmu (5) > 5 mm (2) Orta derecede bozumu (3) < 5 mm (2) Bozunmu (1) > 5 mm (0) ok bozunmu (0) 10-20 m (1) 1-5 mm (1) Dz (1) > 20 m (0) > 5 mm (0) Kaygan (0)

Bozunma

Bozunmam (6)

Parametrelere ait puanlar, parantez iinde verilmitir

1g 20 15 AN KME

1h 60

1ay 80

1y

10y

DESTEKSZ AIKLIK (m)

10 8 6 4

40

R RM 20
40

80 60 DESTEK GEREKMEZ

1 20 0.1 1 10 102

103

104

105

DESTEKSZ DURMA SRES (saat) (g: gn, h: hafta, y: yl)

ekil 4.9. RMR kaya ktlesi snflarna gre desteksiz durma sresi ve desteksiz tavan akl arasndaki iliki (Bienawski, 1989).

 RMR rnek:
Bir andezit kaya ktlesinde 8 m aklnda at nal eklinde tnel almas planlanmaktadr. Tnel ekseninin dorutusu N40Wdr. Andezit kaya malzemesinin tek eksenli skma dayanm 65 MPa olarak belirlenmitir. Sondaj karot sandklarnda yaplan deerlendirmede ortalama RQD %75 olarak belirlenmitir. Hat ettleri ile llen sreksizlik ynelimleri streonet zerinde deerlendirilmi ve 045/30, 325/34 ve 180/08 hakim ynelime sahip eklem seti belirlenmitir. Ortalama sreksizlik aralk 48.3 cm olarak belirlenmi olup, sreksizlik yzeyleri nemli olarak gzlemlenmitir. Sreksizliklerin devamllklar 3m-10m arasnda olup, aklklar 5 mmden azdr. Przll az przl olarak tanmlanan eklem yzeylerinde bozunma derecesi genel olarak orta derecede gzlenmitir. Sreksizliklerin genellikle yumuak (kil) dolgulu olduklar belirlenmitir. Buna gre; 1. Andezit kaya ktlesi iim temel RMR hesaplaynz 2. Tnelin NW ve SEden almas durumlar iin eklem ynelimi dzeltme puanlarn belirleyerek, her iki giri iin RMR deerlerini belirleyiniz. 3. Her iki giri iin belirlenen RMR deerlerini desteksiz durma sresi abanda yorumlaynz.

Parametre 1. Tek eksenli skma dayanm 2. RQD 3. Sreksizlik aral 4. Sreksizliklerin durumu

5. Su durumu

Tanmlama 65 MPa %75 48.3 cm 3-10 m devamllk (2 puan) 5 mmden az aklk (1 puan) Az przl (3 puan) Yumuak dolgu (2 puan) Orta derecede bozunmu (3 puan) nemli

Puan RUCS=7 RRQD=15 RSA=10 RSD=11

Rsu=10

Temel RMR= 7+15+10+11+10 = 53

045/30

325/34

180/08

30
ne tu

34

S S Dorultu tnel eksenine dorultu tnel eksenine paralel ve eim 20-45: orta (-5 puan) dik ve eim 20-45: NW girii iin eime dik ynde her iki giri iin ayn ilerleme : uygun deil (-10 puan) NW girii iin eim ynnde ilerleme : uygun (-2 puan)

tu l ne n se ek i

ne tu

le e ks ni

S Eim 20'den az dorultuya baklmakszn orta (-5 puan) her iki giri iin ayn

le en ks

Eklem seti 1. Set 045/30 2. Set 325/34 3. Set 180/08

NW girii Orta (-5) Uygun deil (-10) Orta (-5)

SE girii Orta (-5) Uygun (-2) Orta (-5)

NW girii dzeltilmi RMR = 53-10 = 43 SE girii dzeltilmi RMR = 53-5 = 48

1g 20 15 AN KME

1h

1ay 80

1y

10y

43
Ani kme 40

48

60

DESTEKSZ AIKLIK (m)

10 8 6 4

R RM
20 40

80 60 DESTEK GEREKMEZ

1 20 0.1 1 10

40 saat desteksiz durabilir 10

2

10

10

10

DESTEKSZ DURMA SRES (saat) (g: gn, h: hafta, y: yl)

NW girii iin Ani kme SE girii ise 40 saat desteksiz durabilir.

KAYA MALZEMESNN DAYANIMI

Tek eksenli skma dayanm
1.5

ci

F A

ap D olan rnein tek eksenli skma dayanm ap 50 mm olan rnein tek eksenli skma dayanm

1.4

1.3

1.2

Mermer Kireta Granit Bazalt Bazalt-andezit lav Gabro Mermer Norit Granit Kuvarz diyorit

Kaya malazmesinin dokusuna ve mikro atlak ieriine bal olarak dayanm azalm ? Genelleme iin yeterli mi ????
cd

1.1

1.0

0.9

ci

0.8

D
50

0.18

0.7 0 50 100 150 200 250 300 rnek ap, D (mm)

rnek boyutunun kaya malzemesinin tek eksenli skma dayanm zerindeki etkisi (Hoek ve Brown, 1980a).

UCS nasl belirlenir ?

ISRM (1981)e uygun olarak boy/ap oran 2.5-3 olan silindirik karot rnekleri zerinde deneysel olarak. nce tabakal (laminal), istozite yzeyleri ieren kayalardan UYGUN rnek hazrlamak hemen hemen olanaksz. ALTERNATF YAKLAIMLAR Schmidt ekici Nokta yk dayanm indeksi (IS50)

Schmidt ekici (???)

Sk eklemli kaya ktlelerinde, Sk tekraralanan zayflk dzlemleri (nce tabakalanma,

istozite vb.) ieren kaya

ktelelerinde, ok zayf dayanml kaya malzemelerinde ok yksek dayanml kaya

malzemelerinde uygulanamaz

Nokta yk dayanm indeksi (IS50)

ELE (1990; Topal, 2000den)

Deiim aral : 3 68 Yeni neriler gelecek

???

UCS iin kaba ancak pratik bir yaklam

Sreksizlik yzeylerinin tek eksenli skma dayanmna ve arazi tanmlamalarna gre snflandrlmas (ISRM, 1981
Simge R0 Tanm Ar derecede zayf kaya ok zayf kaya Zayf kaya Saha tanmlamas Kayann yzeyinde oluturulabilir. trnak ile entik Tek eksenli skma dayanm, c (MPa) 0.25-1.10

R1

Jeolog ekiciyle sert bir darbeyle ufalanan kaya, ak ile doranabilir. Kaya, ak ile glkle doranr. Jeolog ekici ile yaplacak sert bir darbe kayacn yzeyinde iz brakr. Kaya, ak ile doranamaz. Kaya rnei, jeolog ekici ile yaplacak tek ve sert bir darbeyle krlabilir. Kaya rneinin krlabilmesi iin jeolog ekici ile birden fazla darbenin uygulanmas gerekir. Kaya rneinin krlabilmesi iin jeolog ekici ile ok sayda darbe gerekir. Kaya rnei, jeolog ekici ile sadece yontulabilir.

1.0-5.0

R2

5.0-25

R3

Orta derecede salam kaya Salam kaya

25-50

R4

50-100

R5

ok salam kaya Ar derecede salam kaya

100-250

R6

> 250

 Kaya malzemesinin Makaslama Dayanm

ekil 5.2. (a) eksenli yenilmede gerilme koullar ve (b) Mohr-Coulomb yenilme zarf.

KAYA KTLELERNN DAYANIMI

Mller (1963)

Vardar (2005den)

KAYA MALZEMESNDEN TBAREN DAYANIM AZALIMI