NAZM BAYRININ YKLERNDE DLE GELEN VE GELMEYEN Mustafa Gnay Nazmi Bayrnn Otel Atlantik adl kitabndan sonra,

ikinci yk kitab Uurtmalar adyla yaynland. Kitapta on iki yk yer alyor. Bayrnn yklerinde insan ve yaam manzaralaryla karlarz. Burada sz konusu olan manzarada kyller de, ehirliler de yer alr. Aydnlar kadar sradan insanlar da geer Bayrnn yklerinin sokandan. Kadnlarn ve ocuklarn da belirgin bir yeri vardr onun yklerinde. Kadnn toplumsal konumunu ve kimliini, pek gz nnde bulundurulmayan ynleriyle ileyen Bayrnn baz yklerine ve dikkati eken zelliklerine deinmek istiyorum. Uurtmalar adl yk, aabeylerinin kitaplarn ky dnda bir yere gmmeye giden iki ocuun st dallarndan kestikleri ubuklarla uurtma yapmalarn anlatr. ocuklar gmmek iin getirdikleri kitaplarn sayfalarn koparp, birbirine yaptrrlar. Jandarma karakolunun karsnda gkyzne salnan uurtmalar, bir bakma baskya kar zgrlk araynn ve snrlamalara/kstlamalara kar insann snrlar ama arzusunun ifadesidir. Sz konusu ksa yk, etik ve politik deerlere gnderimde bulunan gstergelerle belli bir dnemin/durumun estetik ifadesi olarak okunabilir. Bu yk ayn zamanda ksa bir yknn ne kadar ok ey anlatabileceinin ve ne kadar younluk ierebileceinin de gzel bir rnei olarak deerlendirilebilir. Davulcu adl ykde, adamn kuma getirdii kadnn oluyla yaknlamas ve kadnn ky ortamndaki durumu dile getirilir. ykde kadn ve erkek ilikilerinin toplumsalkltrel koullarla olduu kadar bireylerin arzular, duygular ve tutkularyla olan bants da ilenmektedir. Yldzlama adl yk, toplumsal bir gereklie dayanr. Ancak Bayr, insanlarmzn inanlarnn kullanlmasnn ve arptlmasnn yol aabilecei sonulara ince bir ironiyle iaret eder. Konser adl ykde, yoksul bir aile tablosu ilenir. Sz konusu ailede kadn bor parayla konsere gitmek ister, adam ise manavdan iki limon alrken, p kartran ocuklar grnce, kendi ocukluunu hatrlar. Bu balamda toplumda yoksulluun sregiden grnmleri ele alnr. ocukluunu anmsad. Ekmek bile almt. Ne tatlyd, ne yalyd, ne ballyd o ekmek. Gzleri buuland. Ka yl olmutu ekmek alal? Tam otuz yl belki de. pleri kartran ocuklar otuz yl sonra(s. 69) Ehlikeyif Dilenci yksnde, gndz sokakta para verdii dilenciyi, akam meyhanede mteri olarak gren bir kiinin aknl ifade edilir. Dilenci ile diyaloglar, bize her gn karlatmz ve yalnzca belli bir ynleriyle/zellikleriyle snrl olarak algladmz kiilerin, farkl ynleri olduunu da ortaya koyar. Nerede bu insanlar? yksnde, siyasal oluumlara ve gelimelere ynelik toplumdaki duyarszlk ele alnr. Mitinge katlan yalnzca 20-30 kiidir, sanat etkinliine katlanlar ise 15-20 kiiyi gemez, hatta ou zaman daha da azalr bu tr etkinliklere katlan kii says. Bayr, toplumun siyasal ve sanatsal etkinliklerden uzaklamasn sorgular.

ikayeti olan, yaknan ve daha iyi bir yaam ve lke zlemi eken insanlarn, aralarnda bir trl dayanma kuramaylar, aydnlarn ve sanatlarn iine dtkleri yalnzlk durumu, yknn toplumsal bir eletiri nitelii tamasna yol aar. Bayrnn yksnn sonundaki sorular cevabn aramaya devam ediyor hala: Ne olacak bizim bu halimiz? Bu kadar ilgisizlik neden? Hep biz bize kalyoruz. Nerede bu insanlar?...(s. 75) Sokan Grlts yksnde, bazen rahatsz olduumuz, ikayet ettiimiz grltlerin ve eitli seslerin aslnda hayatmz anlamlandran unsurlar olduu ifade edilir. Grl grl akan bir sokak, ayn zamanda hayatn da grltsdr. Her gn zerinde yrdmz sokak, yknn syleminde yeniden grnr. Sokan bu hali, balkonlarda oturanlar rahatsz ediyor yalnzca. Aadakiler de olmasa, gnlerinin nasl getiini anlayamayacaklar(s.81) Dme, konusu cezaevinde geen hznl bir ykdr. atmal yllarda tutuklanan ve idama mahkum edilen bir babann bu durumundan habersiz olan ocuklarnn karnelerini gstermek amacyla yaptklar ziyaret anlatlr. Bu yk ayn zamanda lkemizde yaanan tarihten trajik bir kesit olarak da anlalabilir. Varsl deiller lenler; ldrenler diyen yazar, siyasal-ideolojik atmalarn arka planndaki ekonomik boyuta gnderimde bulunur. Dnemin sisleri iinde grlemeyen baz hususlar, o zamann insanlarn ve birbirleriyle ilikilerini de anlama imkan verir. Baz durumlarda herhangi bir nesnenin bile, grndnden ok derin anlamlar tayabileceini hissettiren yk, ieride ve darda olanlarn ilikilerini de ortaya koyarak, yaananlarn arka plann gsterir. Bayrnn yklerinde yer alan kiiler, birbirlerine kendi hikayelerini de anlatr. Bylece onlarn imdi halleriyle ve toplumsal konumlaryla gemileri arasnda bir balant kurulur. Bu balamda Bayrnn yklerinde kiilerin yaantlarn tarihsel bir yaklamla ele aldn sylemek mmkndr. Belli bir yaama ortamnda ve belli ilikiler erevesinde kiilerin zamansal ve mekansal koullarn dile getiren ykler, o kiilerin eylemlerini anlama ve deerlendirme konusunda eitli ipular da verir bize. Ancak Bayr kiilerin yaantlar ve eylemleri konusunda yarglarda bulunmaz, gerekirse sorular sorar ve deerlendirmeyi okura brakr. Bayrnn yklerinde toplumsal-kltrel gerekliimizden alnm kimi kesitlerle ve yaantlarla karlarz. yklerde yer alan kiiler gnlk yaamdan kp gelivermi kiilerdir. Bu noktada onun yklerinde ok farkl, aykr ya da kurgusal kiiler ve kiilikler bulunmaz. Ama Bayrnn kiileri tandk, bildik kiiler olmakla birlikte, onlarn pek bilinmeyen, gz nnde bulundurmadmz ynleri ve zellikleri n planda yer alr. rnein dilenci yks, bu duruma iyi bir rnek oluturur. Bayrnn yk dilinin ak ve zl olduunu syleyebiliriz. O yaln bir anlatmla eitli kiilerin yaantlarn ortaya koyar. Onun yaln anlatmnn yer yer simgesellikle ve iirsellikle rldn saptayabiliriz. Bayrnn yk kiileri, belli bir toplumsal-kltrel balam iinde yer alr. Bu kiilerin yaantlar iinde yaadklar toplum gereinden soyutlanm deildir. Toplumsal sorunlar bireyler zerinden ileyen ve bireylerin yaamlarndaki yansmalarn dile getiren Bayr, belli kiiler ve onlarn yaantlar erevesinde ayn zamanda toplumun manzarasn da ortaya koyar. Yaadmz toplumun ekonomik ve politik gereklii Bayrnn yklerinde kendini

eitli ekillerde gsterir. Ancak Bayr yaama karsnda iyimser ve umutlu bir yaklam sergiler. Zor koullarda yaarken bile, onun yk kiileri, basklara kar zgrlk, eitsizliklere kar adalet zlemini ve talebini ortaya koyar. Yaad toplumun, kltrn ve corafyann ypratt, yaralad kiilerin ac deneyimlerini dile getiren ykler, okurun iinde bir hzn tortusu bkakr. Ancak Bayr umutsuzluun yazar deildir. En acl ve ackl olaylar ykletirirken bile yer yer ironinin parlamasyla karlarz. Onun yklerindeki ironik sylem, bir bakma aclara ve zorluklara kar bir dayanma gc ve umut kayna olarak da anlalabilir. Bayr, eitli yaantlara dayanan yklerinde, sz konusu yaantlarn belli boyutlarn okurun imgeleminde tasarmlayabilmesi iin yksel syleminin kapsn ak brakr. Bu aklk ve belirsizlik bazen yknn kimi kesitlerinde bazen de sonu ksmnda karmza kar. Bir baka deyile yazarn yks biterken, aslnda okurun zihninde ve imgeleminde yk devam eder Sz konusu tamamlanmamlk hem hayatn diyalektiine gnderimde bulunur hem de okurun dile gelen yaantlarn ve kiilerin dile gelmeyen belirsizliklerine anlayc bir ynelimle uzann ifade eder. . Nazmi Bayr, Uurtmalar, Kanguru Yaynlar, 2012.