KLLETEYN TURAN DURSUN

http://genclikcephesi.blogspot.com

AKYZ

YAYINLARI

K T A P N O : 18

KULLETEYN TURAN D U R S U N 1. B A S I M T E M M U Z - 9 0

B A S K I : Yaln Ofset D Z G : B i b l i o t e k Dizgi CLT: EsraMcellilhanesi

AKYZ

YAYINLARI

N e e t m e r Sok. Kadky M e r k . N o : 10/124 Kadky/STANBUL Tel: 347 08 27 - 349 43 14 '

http://genclikcephesi.blogspot.com

NSZ

Kulleteyn,

12

yama

dein

olan

yaammn

"romancdr.

sterseniz " r o m a n " d e m e y i n ; "romanlaan" gerek. K a h r a m a n olan "Trko", b e n d e n bakas deil. Kii ve yer a d l a r n d a n ou gerek. Kimi de deitirilmilir. T m y l e belgesel n i t e l i k t e . D i n s e l k o n u l a r , d n y a s n d a k i en salam k a y n a k l a r a dayaldr ve ilendii gibi o l d u u , her n k a n t l a n a b i l i r . Yaay b i i m i , "laki"lcr, y a n i "molla ' adaylar, o k u n a n "ders"ler, kitaplar, ders o k u m a b i i m l e r i , " m o l l a " , batan s o n a b i r e r gerek. A d n k i t a b a verdiim g e r e k t e k i " k u l l e t e y n " de yle... D o u A n a d o l u ' n u n ok n e m l i bir k e s i t i n d e n a l n m a gerekler hepsi. n c e l e m e c i ve a r a t r m a c l a r , ok eye k tutacak eler bulacaklardr bu kitapta. Kurallarn binlerce yllk ilkelliklerden alan ve bugn in

s a n m z a , d a h a s t m nsanla g i y d i r i l m e y e allan eski elbise, "eriat" nedir, ne deildir? n s a n l a r , kitleleri nc d u r u m a getiriyor ve k i m l e r i n desteiyle b u n u salyor? K i m i boluklar eyh, aa, m o l l a l s nasl d o l d u r u y o r ? Bu l, g l e r i n i r e s m i y n e t i m l e r l e de birletirince, e g e m e n olduu yrelerde nasl karanlk r e t i m merkezleri k u r u y o r ve k szmasn diye nasl n l e m l e r alyor, nasl kaln kaln duvarlar ryor? Bu sorulara ve daha nice nicelerine cevaplar, ipular balunabccck. T e m e l a m a da bu z a t e n . Anlatlrken gerekleri r t m e y o l u n a gidilmemitir. O l d u u gibi sunulmutur her ey. Bilindii gibi drstlk, aklkta. Kapallktaysa karanlk olur. "Tabu"lar k a r a n l k t a yaarlar. Yalan, sahte lik ve saylamayacak k a d a r ktlk de bu a l a n d a . Bu kesimdekilcr, gn na k a r l m a d k a , ilkellikler, kafalara, gnllere vurulu z i n c i r l e r k n l a m a z v e d a h a gzel bir d n y a n n yolu a l a m a z . bir k u k u m yok. Bu kitapla birlikte, 2000'e Doru'da ve baka dergilerde Kulleteyn'i h a z r l a r k e n bu yolda bir katks olsun istedim. O l a c a n a da en k k

y a y n l a n m , kimi d e y a y n l a n m a m o l a n y a z l a r m d a n o l u m a " D i n Bu" adl bir k i t a b m ( K a y n a k Yaymlar'ndan) elinizde olacaktr. H e r ey, d a h a gzel bir d n y a iin...

Sradan bir gnd. N a m a z hazrl. Abdest gerekti. T e m e l a m a " g n a h l a r d a n arnmak". mlerdi d r t g e n "Kulleteyn"in e v r e s i n e . " T a h a r e t " ve "abdest" iin. K i m i yatakta, kollar sval. K i m i kulleteynin evresinde bir yer b u l m a a b a s n d a , d o l a m a k t a . K i m i yerini b u l m u o l m a n n rahatl iinde kn ap km; kimi melmi. Bacaklar arasndakiler salkm saak. H a v a da scak m scak. "Vay bboool" Klarn aanlar kulleteyne, bir b a c a k "taharet"iler k e s i m i n d e . arasna gidip gelen eller, Biraz sonra, bir apr "Temizlik". A m a baka trls.

balatt

upurlari t a m bir c m b e d n t r e c e k t i . H e m de ne c m b ! ItC b a l a m t bile... Bacaklardakilerin tm, bulunan ak gitmi ou u l d a n apUan, y a m a l ya da varsa syrlmt aaya. Cmcrlc "l yrtklar sallanan alvarimsi eyler, tek tk de olsa k i m i ansllarda d o n l a r ne Siynlm,tl. "Mallar m e y d a n d a " y d h e p . Bacaklar arasndaki "takmlar", genellikle k a r a , kll k o k u s u evresine yaylr b i i m d e terli. t a k m l a r , alrken, o t u r u p k a l k a r k e n , scakta vc ileli y a a m d a

b a c a k l a r n a r a s n d a n , bir sre iin de olsa k u r t u l u p z g r l n e kavumu o l m a n n keyfiyle sarkm; bulabildii havay soluyordu. zgrlk ne gzel eydi. Y k a n m a , s e r i n l e m e . " O h h h . . . " T a k m l a r ykanyordu da ykanyordu. Ovula ovula, apur apur. Kirler deilse bile terler g i d i y o r d u . yadrganrd. Her namaz K u l l e t e y n i n s u y u n u n kirli, doyulmaz keyfi "firtkll" ( s m k l ) o l u u n a aldran yoktu. H i de o l m a m t z a t e n . Olsayd ok ncesinin yaanyordu. "Taharet", b y k m u t l u l u k . a p u r upUFar k o n u m a l a r a , d e r i n d e n gelen "oh'lara, m r l d a n m a l a r a , "dua"lara, barmalara kanyordu. Bir k e n d i n e g e l m e , bir y e n i l e n m e o l u y o r d u her "taharet"te. K u l l e t e y n i n ayrlmazlar d u r u m u n d a k i k a d n , oluk u c u k l a birlikte paylalan bu d u r u m , yaamn can damarlanndand. Ve ite H u s s o . T o z u y l a , toprayla, e r p l , s a m a n d o l u , iri mi

iri gvdesiyle. Bir i n s a n a z m a n .

K i m i n e gre "rkn", k i m i n e

g r e y s e "haz e r k e k " ! Bacaklanndakiletini y l e s i n e syrmt ki, takmlar h e m e n t m y l e m e y d a n d a . K o c a gvde b k l p m e l m i . Ama o takmlar, oradaki seyirlik her mi seyirlik. ve herkesi "Husso, kurban H u s s o ! " altna alm; Baklar, eyi egemenlii

yanndakiler, kulleteyn evresindekiler, biraz tedeki cami nndekiler ve kuUeteyni evreleyen kllklerdekiler arasnda b l n m t . " H u s s o ki Husso!" Eildi kuUeteyne biraz. SoI elini soktu. su" d e d i i n d e n alp a r p t "taharet" blgesine. eriat'm " t e m i z Takm zerinde

aklatt sulu elinin kard ve evrede d u y u l a n ses, her z a m a n k i gibi c m b e c m b k a y o r d u . Ayrca bu sesten bTeyler a n l a t m a k istedii lk kn de belliydi. sular, Bir daha, bir daha... arplar gerekten grkemliydi. Kll bacaklar arasndaki takm da kukusuz. arpllirken koparan nce sersemliyor; sonra nereden geldiini "kermeli k l l a r " asl yerine y n e l i y o r d u . n c e alp sergilenmi olan iki t m s e i n i ve d e r e s i n i d o l d u r m u olan arasnda yryp yaylyor; yer anmt. bir saman d a h a sonra da akp gidiyordu kulleteyne. yine kulleteyne verilirdi. lde gsz suyun

Yani geldii yere... D r t g e n i n kylar, bu tr d k l p a k m a l a r l a yer K u U e t e y n d e n alman sular, bile srkleyip ("rkid") Sular eksilmesin derecesine. D i p t e n ok az kaynayp kan, a k a n d a pn gtremeyecek saylan b u akmas nedeniyle duraan havuzdaki

t k e n m e m e s i n d e b u n u n da pay az deildi. Bir yel esti, k u l l e t e y n i n e v r e s i n d e k i p l k t e evredeki kllerden, plerden bir kesimini stktan s o n r a kulleteyne

b o k u n a bakp oynayan bir o c u u n entarisini adrlatrd, oradaki ve toplayp d o l d u r d u . H e r z a m a n k i gibi... Bir grlt p a t r d da abdest alanlar k e s i m i n d e . Yzlere arplan sularn sesleri, boaz kan klara arpilanlarnkiyle boaz yaryordu. ve Ayrca k o n u m a l a r , krk dkk A r a p a d u a m r l d a n m a l a r , aza b u r u n a su ekmeler, Tmnden alkalamalar, kulleteynin sesler b i r b i r i n i ayklamalar hedef alan namaz grltl tkrmeler. hazrln Smkrmeler, iindekileri

tamamlyor;

yanstt iin de "kutsallk" k a z a n y o r d u . ( m o l l a ) diye arlmas iin k k bir b a s a m a kalm

olar Seydo da oradayd. Abdest alacaklar arasnda. B a n d a keelemi terliiyle (takke), o m u z b a l a r n d a n p a m u k l a r km ceketi", k i r d e n ne rengi ne de m a l belli olan ilii ( g m l e k ) , p a a l a r n n biri u z u n b r ksa y a m a l alvar, cin cin b a k l a r ve kasililariyla "-ben de v a n m ! " diyordu sanki. G u r u r l u y d u . "Tlib" ad verilen yksek dereceli "fakl"ler ("fakih"ler, yani d i n rencileri) a r a s n d a y d n k . eriat da iyice ezberledii iin herkese iittire iittire bir dua m r l d a n y o r d u . Arapadaki ivesine ve fkhtaki k a l p l a r n a u y g u n olarak.. N i c e l e r i n i i m r e n d i r e r e k . . . Kollar sval, abdeste girimiti. meldi. Elini u z a t t , a m a yetiemedi kulleteyne. Bir ayan aadaki bir taa koydu, sarkar gibi eildi, artk yetiebiliyordu. Sa elini soktu. e r i a n su dedii svnn y z n d e k i l e r i o y a n a bu y a n a itti. Abdest suyu yeri a m a k t abas. A m a itilenler, h z l a geri geliyor v e h e m e n eski d u r u m u n u a l y o r d u . Eleleydi t m . gitmesin diye gbirlii eriatn su d e d i i ey b u h a r l a a r a k u u p e t m i l e r gibiydi. Seydo, tek elle sava

k a z a n a m a y a c a n a n l a y n c a , b r elini d e s o k t u . K r e k l e e n v e sprgeleen eller ie yaramt bu kez. Avula "su" alacak l d e yer avulad eyle suratn ykad. Bir daha, bir d a h a . Bir avu d a a z n a g t r d . Avurtlarn d o l d u r u p b o a l t t . B o a z n d a n kardklar, avulad yerdekilere e k l e n m i t i . " S n n e t " i t a m yerine g e t i r m e k iin boazn iyice ayklayarak, kez yapmt bu ii. H e r ii kez y a p m a k gerekliydi. B u r n u n a da alp boaltt, Smkrd. Frt e d e n "frtk"lar ( s m k l e r ) , frlayp kulleteyndeki yerini alyordu. Ustalkla yaplyordu bu da. Abdest a l m a yerinden avuladika evreye itilenler aman vermedii Bi iin avu her ykama iini alp abuk yapmaya ki eliyle de yerine alyordu. S e y d o , yine de s n n e t i y e r i n e g e t i r m e k t e titizdi, eksik birey b r a k m y o r d u . ustalkla, yine da yzne arpt. ilerini y z n d e n syrd kirli sular e m e r e k a z n d a t o p l a d ve frlatt. Yine kulleteyne. Abdestinin teki g e t i r d i k t e n s o n r a d o r u l d u . Islak elini c e b i n e s o k t u , i i n d e k i l e r l e k a b a r p torbalam olan c e b i n i kartrd, s m k l e r l e sertlemi kirli m e n d i l i n i kard s o n u n d a . Bir gzel silindi. Silini de g r k e m l i y d i . Yzn k o l l a r n k u r u t t u . liinin k o l l a r n i n d i r d i , ilikledi. H e p s i yerliyerindeydi, hepsi eriatn dediine u y g u n d u . Artk hazr saylrd namaza. T a h a r e t ve abdest iin k o u l u p len, k i m i z a m a n da kap-kacak

y k a m a k ya da yemeklik su almak iin u z a n l a n "kulleteyn"deki "su" eriatn belirledii ller iindeydi. " K u l l e t e y n " , "iki k u l e " (yaklak 13 t o n ) su d e m e k . D u r a a n bir suyun t e m i z ("thir") sayilabilmesi iin afii m e z h e b i n e gre bu kadar olmas yeterliydi. D a h a az olamazd. Bu kadar oldu mu, iinde ne bulunursa bulunsun " t e m i z " d i artk. "Pislik"lerle dolu bile olsa.. D o l u y d u z t e n . lk grte bataklk bile G r n yleydi. Z a m a n z a m a n y k a n a n bulaklarn, s u a l m a k iin d a l d r l a n yal, bulaklar ve atlan isli t e n c e r e l e r i n brakt yalar, vckt. Yzndeki, isler, bez, trl pisliklerle vck

tezek, o d u n p a r a l a n , k i m i kanl, k i m i yeilimsi, t o p t o p ya da uzayp uraya b u r a y a t u t u n m u "firtlk"lar ( s m k l e r ) , d a h a bir n i c e ey; kalnca bir tabaka o l u t u r u y o r d u . eriatn b u r a d a su dedii eyse, bu tabakann yer yer blnp paraland kesimlerde kendini gsterebiliyordu a n c a k . T r l renkler arasnda. A m a m a d e m k i eriat temiz demiti, t e m i z d i . eriat neye pis diyorsa, pis olan da oydu. Yani belirleyici, e r i a t ' t . O r a h a l k n h a k e t m e d i i , belki d e K l l k l e r d e n tepeler, balangta tiksindii o d u r u m a sokan da. H e m e n y a k n n d a kllkler ( p l k l e r ) . tepecikler. Kuaklar b o y u d k l e g e l e n k l l e r d e n , p l e r d e n o l u m a alakl yksekli. i n e n e i n e n e iyice b a s t r l m a m olsayd her biri k o c a bir da o l u r d u . ve "kuro"lar Birer s o l u k l a n m a , d i k i l m e , gezinip d o l a m a , aras kaamak baklarla sevgi alverii, seleserpe o t u r m a , karlkl hanekleme (akalama), "kae"ler (kzlar) (olanlar) iaretleme, a h b a p l a r aras s y l e m e , dertliler aras d e r t l e m e ve

"taharet"ilerle, "abdest"ilerle, yani kulleteyn kesimiyle, ayrca c a m i k a y n a p b t n l e m e yerleri. G e n e l l i k l e yerin d i b i n e g m l , bir-iki kar b o y n u n d a k i tal-kerpili ve k u r u s u n da kn yaksm diye t o p t o p ya da yass yass y a p t m l m hayvan boklariyla apl duvarlardan, damlarndan ve b a c a l a r n d a n belli olan evlerin halk Kllkler, evlerin hemen nnde. Kllklerde all gll ocuklar, genler, yallar. G e n e l l i k l e ayaklar plak, yark 'ark, yarklar kllerle d o l m u . Yzler kavruk, benizler uuk, renkler oluk. K i m i kadn yamakl, k i m i kadn yamaksz a m a rkek. E n t a r i iye giyilen uldan-apittan eyler kat kat, t o p u k l a r a dek u z u n . Kimi ezgin ya da d n y a y u m u r s a m a z bakl, k i m i canl ve kllkte de itebilir olduunu kantlar trden iekler gibi. Kiminin

durgunluundan

vurgunluk okunmakta.

Vurgun

olduu

"kro"ya

v a r a m a m a k t a n . Kimiyse cvl cvl. Cilvesi bile var k e n d i n e zg. te kara a m a gzelce bir k a e . Baklar k u l l e t e y d e . belki de " m a l n sergilemi o l a n " Husso'yla ilgili. Belki H u s s o da o n u n l a ilgilenmekte. de olabilirler, kimbilir. Yine k l l k l e r d e , k o v a l a n a n , ta atlan, el - ubuk sallanan tavuklar. Bunlar da kllk h a l k n d a n saylr. A m a bir baka snf. K i m i yiyecek b u l m a k iin kll e e l e m e k t e . Bulup kardklarn da ivedi ivedi talna

g n d e r m e k t e . Kimiyse bayat yiyeceklerden ok, tazeleriyle ilgileniyor. O r a d a b u r a d a taze taze d u r a n o c u k b o k l a r n a m . Daldrdklar p e n e l e r i ve gagalar k o c a m a n k o c a m a n o l m u bok-kl karmyla.. o k d a h a tazesini elde etmeye saldranlar da var: ocuklarn klarndan kanlara gz dikmiler. Varp varp dilmekle, alp alp karmaktalar. Svg-ilen dolu barp a r m a l a r n , C-ubuk sallamalarn, k o c a k o c a talar a t m a l a r n hibir zarar yok. te alayan bir ocuk. K didilip yaraland iin alyor. Yanna k o a n a n n e s i , boklu ve kanl kn silinmesi, barmalar ve tavuklarn kovalanmalar. Kimi ocuklar klarmdakilerle birlikte, ellerindekiler ve azlarmdakilerle de verimli ve itah ekicidir tavuklar iin. E l l e r i n d e n , azlarndan alnp karlmalar yznden alayan ocuklar da eksik deil. Ama tavuklarsiz o l a m a z l a r . ic y a a m a k t a l a r . o c u k l a r n ou clz, h e m e n t m ayn g r n m sergilemekte. Klar, k a r n l a r n a dein ak. Kimiyse t m y l e plak. Sert h a v a l a r d a bilc.. T m n e yakn son d e r e c e kirli. Az, yz de yle. kirler ve islerle kapl. Yer yer k u r u m u bulaklar, Kirlerine, yleyken sevimli ou.

bulaklarna b a k m a d a n sevip okayanlar, p p k u c a k l a y a n l a r var. H e r yan saran bir koku. d a h a dorusu trl kokular. A m a k i m s e rahatsz deil. n k kokular da oral. Birka adm tede Kartall Ky C a m i i . Ve camiin, ounu ( m o l l a ) adaylarnn oluturduu c e m a a t i . H e r n a m a z vaktinde g r n t ayn olur. n a n d k l a r " k a d e r " l e r i gibi. N a m a z a h a z r l a n p gelmiler, Sylemekteler. G e n e l l i k l e din s t n e , "Ahiret" stne., K u l l e t e y n - K l l k l e r - C a m i . K a r t a l l K y ' n n "olma.'Sa Omazlan"nnen nemlilerinden. Buralar ve buradakiler, k e n d i n e >g bir d n y a . Baka dnyalar pek bilinmedii iin istekler, dler Sini l. nsanlar k e n d i iinde mutlu, k e n d i iinde m u t s u z . U s u z bucaksz ve 11

t o p r a k l a r d a , k a r n c a yuvalar gibi y e r l e r i n e g m l t e k i kylerdekiler de yle. En az 8 aylan kta geen bu d n y a l a r d a dedeler, n i n e l e r nasl yaamlar,nasil gelip gitmilerse t o r u n l a r da yle yaamakta. D n y a l a n n deimesi iin de bir n e d e n yok. Dilini karm "lehleye l e h l e y e " gelen bir k p e k . Belli ki s c a k t a n b u n a l m ve susam. seyrekletiini g r m olmal. K u l l e t e y n i n e v r e s i n d e k i l e r i n iyice Yaklat k u l l e t e y n e . n c e bir sama

s o l u n a b a k t . S o n r a ban u z a t t . S u y u n y z n d e k i l e r i b u r n u y l a itip yer at. Ne de iyi o l m u t u . Ne var ki Seydo g r d o n u . Bir ta alp att zavallya. T u t t u r m u t u . Zavallck ac ac seslerle uzaklat.

;2

V e ite "Trko". 8 - 9 y a l a r n d a bir o c u k . T r k o l d u u iin almt bu ad. Seydo'ya yaklat. - Bir sorgu sormah istirim. - Sor " b a v e m i n " (babam)! Sor b e n i m b a b o ! Sor kurban! Ne dirsen sor! - Sen bu pis suda abdest aldn?! - EstafruUah, sen ne dirsin ula? Kulleteyn hi pis olur (mu)? - O l m u ite! Sen de alp azna koydun?! U l a k u r b a n sen eriati bilmirsin. eriat kulleteyne "pis" d e m e z h. Sen git dersini oku! "Mes'le d e r i n " , renirsin hamma ( a m a ) illerde (ilerde). H a d i kurban git sen al, hadi! yi al dersine!

" D e r i n mes'le"ler ok Ueri derslerde renebilecekti ancak. "eriat" okunurken, "fkh mezhepleri" o k u n u r k e n , "usliil-fkh" i e r e n "Cem'ul-Cevmi" ve benzerleri okunurken.. Oysa b a b a s " T r k " o l d u u iin " T r k o " diye arlan o c u k d a h a yeni gelmiti Kartall Ky'ne o k u m a y a . D a h a ok balardayd. "Arapa" o k u y o r d u , a m a Uk kitapdaydi. Ne var ki "mes'ele, S e y d o ' n u n syledii gibi " d e r i n " m i y d i g e r e k t e n ? " D e r i n l i k " nesi vard? "Bok"lar, "firtlk"lar o r t a d a y d . Yznde grlp d u r u y o r d u kulleteynin. eriat "temiz" deyince b u n l a r nasl " t e m i z " olabilirdi? H e m d e gz gre gre?: D n d , ok d n d o c u k . K a r t m kart kafas. s t ste b i n m i k a b a r p gelirken n n e k a n kay b a t r m a s iten bile o l m a y a n k o r k u n dalgalar gibi b y y p karmaiklaan d n c e l e r d e n uzaklamak istercesine de gidip dersine koyuldu: nasran... " "ekere yekr kren..." " K e t e b e yektb ketben... "

13

Babas Abdul, o k u s u n , " o k b y k l i m " o l s u n diye Kartall K y ' n e g e t i r d i i n d e k o r u s u n diye eyh aban'a, o k u t s u n diye de M o l l a N a s r ' a teslim etmiti. A m a ne o c u k K r t e biliyordu, ne de M o l l a N a s r T r k e . H e m Krte'yi, h e m Trko'yi bilen biri vardr. Karsll Hafz Cell. Molla NaSlf'dan yksek b a s a m a k l dersler alyordu. o c u u o n u n o k u t m a s uygun g r l d . G e i c i bir sre iin. o c u k Krte'yi r e n e n e dek. r e n e c e k t i . H e m d e k e n d i anadilini u n u t a c a k lde.. K r t e ' y i d e , A r a p a ' y d a , "sarf'i, " n a h v " i , "eriat"!, b e y a n " (Arap e d e b i y a t ) d e n e n dersleri de renecekti b i r bir. Babas Abdul'un dlediine kout olarak..

**
Genellikle "danacillk" ( d a n a obanhl) yapard Abdul. Biraz Kur'an ve mevlit o k u d u u iin h e r k e s i n " G l l H a n m " dedii dul anasnn " l d e n - d i r i d e n " aldklar ablas " G l b e y a z " l a birlikte g e i n m e l e r i n e y e t m i y o r d u . Abdul, evlenecekti de stelik. " G z dt" Krt kz H t m ' l a (Htun). DanaciUktan ald d a y e t m e y i n c e A d a n a ' y a almaya gitmi, be-on kuru k a z a n p getirmiti. D a h a evlenmedii Krt kzndan doacana ve o k u y a c a n a kesin gzyle bakt " D u r s u n " , yani o l u n a ! A d n bile k o y m u t u o l u n u n : " D u r a n " . yaasn diye bU ad uygun g<^TntB. G l l H a n m , Abdul'un, oluna kitap aldklarm b i l m i y o r d u d a h a . Abdul da ne kazandn, nerelere verdiini, elinde ne k a d a r kaldn a n l a t m a l y d anasna:

- Ana, al u sene (sana)

- Verene kurban! - u da b a c m a (ablaya bac denirdi). - Verene kurban.

14

- unlar da k e n d i m e aldm. - D u r hele, nianlna, kurt kzmabTey a l m a d n m ula! - A l a c a k t m , a m a b a k t m k i p a r a m k a l m y o r vazgetim. G n l n alrsn sen. B e n de sylerim. - Ey n e y d i m (ne y a p a y m ) , olur! - Bir-iki de kitap aldm a n a . - E y , o k ey de k i t a p alacak h a l m z (hlimiz, d u r u m u m u z ) m vard oul! - "Yzm ayann a l t n a " ( u t a n l a c a k k o n u l a r d a byle denirdi) kitaplar t o r u n u n a a l d m ! Ohusun lim olsun diye. - D u r hele ula (ulan) hangi torunuma?! N e t o r u n u ? - K r t kz Htn'dan olacak olana. - Tevbe estafirullah! U l a oul sen n e dirstn? Krt kzyla dahi e v l e n m e d i n bile. E v l e n e c e k s i n kzn o c u u olacak m o l m a y a c a k m belli deil. O l u r s a yayacak m (yaar ya inallah) o da belli deil Kz m olacak olan m olacak, o da belli deil. O h u y a c a k m...? - Sus a n a , b e n bilirim o h u y a c a k ! Hemi de ( h e m de) ok lin o l a c a k . B e n r y a m d a g r d m , o k b y k lim ola ca k. Kalkani Hoca'dan, Kavuklu M e h m e t Efendi'dcnbile lim olacak t o r u n u n . - Eh inallah, nallah. Allah g n l n e gre versin. Vah, vai yavrum, vah savak (salak) o l u m b e n i m . O l u r inallah, Allah n e l e r deil. Benim y a m g e t i ya, siz de o z a m a n l a r gr: (kurtulursunuz) inallah! - Kitaplar hazr olsun d e d i m . Alamaz, edemezik de SOnra..! Altst edici bir duyguya g m l m t a n a . Z a t e n de "gz SUlu' olduu iin iyice alamaya balamt. N e y e a l y o r d u a c a b a ? T r l a r e s i z l i k l e r l e e o l a n lel yaamlarna m, o l u n u k r t k z yla nasl e v l e n d i r e c e i n i bik bilemeyiine m i , o l u n u n k u r d u u d l e r i n d e k i "savak"hna mil Yoksa bir an d gereklemi g r p sevindiinden mi? Bir eliyle b u r n u n d a s m n e kansan gz yalarn silerken, bil eliyle de kitaptan ap bakyordu. Eski yazl olduu il okuyabiliyordu da b i r a z : Krk Sual, K a r a D v u d , Siretu'n-Nebi ve bil de A r a p a "sarf kitab.

o c u k y r t a r c a s n a kad b a c a k l a r n . D a y a n l m a z bir k a n t .

Yrtm, k a n a t m t da.

" T a t l " y d da. D o n s u z b a c a k l a r d a k i kaln

kldan rl alvarn geni, aralkl dikileri a r a s n d a g e c e k o n d u l a r , k u r u p sralanm olan bitlerden kaynaklanyordu. A m a ocuk bilmiyordu bunu. Kartall Ky'ne yaklak drt saatlik (yaklak 20 k m . ) uzaklktaki T u t a k ilesinde o t u r a n "bibi"si ( h a l a ) ap bakt z a m a n grp renecekti. - A m a n oul, seni b u bitler ldrm., diyecekti bibisi ve alp, "bitler iyice lsn" diye kaynatacakt "bitli avral"l (alvar). Bacaklarn kanlar iinde brakan kantdan uyanmt derin uykudan. teki "faki"ler (fakihler, renciler) gibi yatp kalkt c a m i i , soluklardan ve osuruklardan dayanlmaz bir koku sarmt. A m a o r a d a k i l e r i n h i b i r i n i n u m u r u n d a deildi. b r l e r i l s n d e alk olmasa da o da e t k i l e n m i y o r d u pek. Ya da bilincinde deildi. Yeniden u y u y a c a k t a m a k a r n ackmt. yal e k m e i n i , aras eyin Birazn a k a m d a n yalayp yedii saklamt. Alp yemee kimse b u l u p y e m e s i n diye yastk olarak k u l l a n d altna koyup

balad. Kimseye duyurmadan.. Bitirdi, y a t m a y a koyuldu. o k zayf olduu iin k i m s e 8-9 yanda d e m e z d i . ylesine clzken yatana smyordu yine d e . D e k diye serdii m i n d e r el kadard. Yrtk ve yamal yorgan da yle. Bana ekince ayaklar, ayaklarna e k i n c e ba a k t a kalyordu. hibirininki mu yeterli byle Birlikte yatp kalkt kalabalk talebe iinde yleyken herkesten baka gryordu nce bunun deildi. iin.

k e n d i n i . N e d e n l e r i vard: T r k ' t . Anas Krt olsa da. Baba Trk oldu Trklk (Padiahlardaki gibi) soyluluunu tayordu. T r k o deyip Trklere svdklerinde alard. Bi kez de alarken krt mollalarndan biri grp SOrmutu: - N i y e aiirsin?

-H
- D v d l e r mi seni? - Yoh (layr)!

- Ne ettiler? - Svdler. dediler? - " N e k a d a r T r k varsa anasn, a\Tadini.,.'' dediler. - Sen de o n l a r a svseydin. - Svdm a m a b e n tek ( y a l n z m ) . - Sen ne dedin? - Ben de "ne kadar Krt varsa anasn avradn... " dedim. Krt mollas, sevdii "Trko"yu sevindirmek iin "iyi etmisin" demi o da pek sevinmiti. T r k o l m a n n soyluluu yannda, birbaka n e d e n de vard k e n d i n i herkesten baka grmesi lim olacakt". iin: "Ilim"d& h e r k e s i gelip geecekti. Kfe'yi ve G e m e k zorundayd. "Basra'da Kfe'de b u l u n m a y a c a k lde byk bir Babas A b d u l ' u n dedii gibi. Basra'y, b u r a d a k i " l i m " l e r i ne kendisi, ne de babas g r m t . A m a grr gibiydi. U z u n u z u n sakall, cbbeli, fesli-sankl ve de "nr yzl" insanlar. te gelip b u n l a r n d e r e c e s i n e 15-20 ylda o k u n a n dersleri hocalar. Balarnn u c u n d a n u r direklenmiti. N u r direinin bi ucu da ulaacakt. Sonra da geecekti. G e m e k z o r u n d a y d . B u n u n iin ok almal, ok hzl okuyup renmeliydi. en ge 1-2 ylda okumalyd. O k u m a k zorundayd, ve okuyacakt.

Ya k e n d i s i n d e n ok b y k bir l n n s a h i b i n i n ,

-cenazesini "Potin" iyice

ykad iin- b a b a s n a verdii ayakkablard ayandakiler. Zaten ok byk olan ayakkablar, aklan

b o z m a s . o k d a y a n s n l a r diye de altlar kabaralarla d o l d u r u l m u t u . kabaralarla arlamt. Yarsndan ou gitmi olan oraplarla giyiyordu bunlan.

Ve clz m clz gvdesiyle ok zor tayordu. B u n u n iin de ou kez karp plak ayakla geziyordu. K u r u z a m a n l a r d a kl, toz, toprak, k u r u m u insan ve hayvan boku, yer yer de t a r l a d a n , ayrdan tanp salan d i k e n l e r o l u r d u ortalkta. Yal havalardaysa yazn b o l c a

17

b o k l a kark amur.. Byle z a m a n l a r d a -toplyaca amurlarla daha da kocamanlaacaklari iin- giymezdi ayakkablarm. O g n de yleydi ve giymemiti. mt. Paalarm yukarya ekmiti ama amur olmaktan kurlaramamitl. st-bai da s l a n m t a d a m a k l l . Yaz da olsa K u p k u r u y z n d e k i belli-belirsiz e n e l e r i t i t r i y o r d u . smklerine B a n d a k i k o c a m a n t e r l i i n d e n y z n e s z l e n sular,

karyor, ok rahatsz e d i n c e de kollaryla siliyordu b u n l a r . H e m e n c a m i y e kotu. Tek yuvasiyd n k . Akam n a m a z klnm, yatsya d a d a h a vard. C a m i d e talebeye " r t i b " ( y e m e k ) datlyordu. Payn almak iin sraya girdi. Sras gelen ya taban, ya da z e r i n e k o n s u n diye ekmeini u z a t y o r d u . T a b a o l m a d iin e k m e i n i u z a t t . yemei, yalamaya, kylarndan dklmesin diye hemen Hepsini s o n r a srp y e m e y e b a l a d . ok ackmt.

bitirebilirdi. A m a birazn saklamalyd. K i m i sabah " r t i b " ge gelirdi n k . K i m i z a m a n bir n gelirdi, n o n u n l a yetinilirdi. ster Yiyip bitirmeyi ok istedii h a l d e b i r a z n b r a k t . Saklard yemeini. H e r k e s gibi. Yoksa snlmlna filan b a k m a d a n alp yiyenler o l u r d u . Kimi kez minberin altnda bulduu k e l e r d e n birine, r m c e k a l a r n a b u l a n r o l m a s n a a l d r m a d a n yerletirir s t n r t e r d i . K i m i n d e de d a h a gvenlikli olsun diye yastnn, m i n d e r i n i n allnda uygun (!) bir yere saklard. M i n d e r i n , yastn y a l a n m a s n , b u n u n s o n u c u olarak bitlerin d a h a d a reyip o a l m a s n d n m e z d i bile. H e r k e s dc ayn ya da b e n z e r i eyleri y a p a r d . Pislik ve bitlerle O da o r a n n bir dost o l m u t u h e r k e s , k u c a k k u c a a g e i n i y o r d u .

p a r a s y d . z e r i n d e k i a m u r l a r b i r a z t e m i z l e d i k t e n s o n r a -yats n a m a z n a daha var diyerek- yatana sokuldu. Islak slak. " H a s t a " filan o l m a z d , o l m a m a k z o r u n d a y d . Bir y a n d a n da ders "metin"lerini eline ald. Okuduklarn, okumadklarn, ezberlediklerini, ezberlemediklerini g z d e n geirdi. H i z a m a n yitirmemeliydi. O n a d e r s l e r i , kitaplar b i t i r m e k iin ok az z a m a n vard. G z l e r i n i "Basra'ya, Kfe'ye ve alimlerine" dikerek cokuyla okumaya, ezberlemeye k o y u l d u : Sahihest mslest muzaf Leff naks u mehmuz u ecvef ki dizelik bir iir. A m a ok n e m l i . Arapa'daki s z c k l e r i n 7 t r n aklda t u t m a k iin gerekli.

18

N i c e l e r i gibi b u n l a r da ezberlemiti iyice. Adlarn ve sralarn aklnda tutuyor ve fiil e k i m i yapyordu. Ezberledikleri arasnda rletIlm ( m a n z u m ) szlk de vard: Allah u T a n r bir ismi R a h m a n K u d d u s u Ari bir na'ti Subhan Bu ok eski szlkte, d a h a iin b a n d a y k e n , "Allah"a " T a n r " denebileceini rcnmi. Yular geecek, " M o d e r n Trkiye", "Atatrk ilkeleri ve d e v r i m l e r i " d o r u l t u s u n d a yol alacak, a m a en a z n d a n bir aya, slm g e l e n e k i l i i n i n vC Arapln b a t a n d a olduu tersine kayk ekenlerin etkinliinde iin kurucusunun "Allah"a

sanlacak.'Tann" yerine g e e c e k t i "Allah". " M o d e r n Trkiye"nin en bata gelen r e s m i k u r u m l a r n n n c l n d e . Okullarda zorunlu d u r u m a getirilecek olan "din e i t i m i " n i n "ders k i l a p l a n " n d a ve h e r aknlkla tank o l a c a k t b u n l a r a . D n e c e k t i , d u r u p bir d a h a d n e c e k t i . D e i e c e k t i n k . T a k l a n gzl atacak, "insan"a ve "evren"e b a k a trl bakacakt. Balangta hi dnmedii ve ynelmedii dorultuda. O adaki Trkiye'nin ad kalm d u r u m u n a z l p dlere dalacakt: "- Deitirebilir m i y i m ? " Bu aykr dler ve d n c e l e r y z n d e n de srm srm Srndrlecek. Alaca m e m u r l u k l a r d a o r a d a n oraya Srlecek.. e bakn, siz n e r e d e n n e r e y e ! in b a n d a k i d : "Basra'da ve Kfe'de bubnmayacak'lde din limi o l m a k " d n e r e d e , "adla sapl grecei T r k i y e ' n i n ada d o r u l t u d a deitirilmesinde pay o l m a k " d nerede?! Ezberledii iirletirilmi szlkte, Aruz kalplarn, b a h r i n i , " K m i l " b a h r i n i , " R e v n " bahrini.. Mtefailun mtefilun Oku Bahr-i Kmil'i fdll ol! U l e m sana diye "-aferin!" Chela sana kalalar "zebn". Ne " m l " iledir, ne "sl" (ya) iledir; " U l u l u k " , " k e m l " iledir. vezinlerin "bahir"lerini de reniyordu: " R e c e z " b a h r i n i , "Tavil" bahrini, "Basit"

19

mufaletun Ne vfir olur bu bahr- R e v n ! Mufaletun mufaletun Verirler ise " c i h a n " b t n , Yzn suyuna sen alma satn! "Yaz aklk (yz akl) iki Chni deer. "Yz akliinn"nin "iki Chan"dan yani " d n y a ve h i r e t " t e n d a h a deerli o l d u u n u dile getiren bu dizeler ok etkiliyor, coku veriyordu. Ne var ki, buradaki "yz aklll"ni, "Basra'da ve Kfe'de ei b u l u n m a z l d e din limi oImak"da aryordu o. G z l n deitirene dek. Akln rzna geilmilikten kurtaraca aamaya dek.

20

G e c e l e r , g n d z l e r , tanyeri aarmalar.. B u n l a r ve d a h a niceleri hep ayn deildir dnyamzdaki dnyallar iin. Getirdikleri, gtrdkleri h e p baka baka. Kartall K y ' n d e y s e h i d e i m e m e k t e . Kargalar d a ayn h e p . nsanlan da, m a l l a n da yle. teki k a r n c a yuvalarmnki gibi.. " D e i m e k " mi? "Ola k u r b a n ne drSn sen?" Yine ayn klkta, ayn ierikte aariyordu tanyeri. Yine bo, yine anlamsz. Mallar gibi mallatirilanlar, eskiden nasl bakyorlarsa yine yle b a k a c a k l a r d . Babalar gibi, d e d e l e r i gibi, d e d e l e r i n i n dedeleri gibi.. teki k a r n c a yuvalarnda olduu gibi.. Ya " T r k o " ? " F a k i " l e r i n i n SOuklariyla o s u r u k l a r n n d o l d u r d u u c a m i i n p e n c e r e s i n d e n ban u z a t t n d a baka tr b a k y o r d u sanki. Tanyeriyle birlikte, gibiydi. ulamaya "Terlii"yle "Basra'l Kfe'li" kafasnda da bir a a r m a oluyor "Baularinda n u r d i r e k l e n m i sarkl irkildi birden. ekip dn pencereyi anlad. kapad. A m a o k belirsiz. ynelik cokuyla

l i m l e r " d e n o l m a y a ve o n l a r n da gerilerde kalaca " m e r t e b e " l e r e kulaklar katlanm ban

D n c e l e r i n i n p e n c e r e l e r i y l e b i r l i k t e . K o k u l a r a a l d r m a d a n gelip yatana bzld. Kand bir sre. U y k u s u n d a n u y a n d r a n horlamalara da k u l a k l a r n t k a m a y a alarak g z l e r i n i y u m d u . sonra da kaldrlacakt zaten. Ve u y u d u . Az

"- H a y d i tbe, kro rbe (haydi kalk ulan kalk)!" Bu sesler, biraz nce yataklardan gelen harltlar - hrltlar bak gibi kesmiti b i r d e n . Grevlilerin ve n a m a z a gelen c e m a a t t e n kiilerin sesleriydi. "Faki"ler, yani renciler sabah n a m a z n a kaldrlyorlard. "- Kro haydi rbe, rbe, rbe..!"

21

Her sabah byle canlandinlirdi cami. U y a n a n l a r n c e bir dorulur, sonra frlarlard. kulleteyne. 'Taharet" iin, namaz abdesti Kalkan koard apur-apur, iin..

K y l l e r de geldii iin b y k bir kalabalk o l u u r d u drtgen evresinde. " i m e n l e r " yani b o y a b d e s t i a l a n l a r d a o l u r d u . Bu d u r u m a "ihtilm" da G e c e "dleri a z m " olanlar b u l u n u r d u . " e y t a n a t l a m " ya da "eytana a t l a m " olanlar! denirdi. " F k h " k i t a p l a r n d a k i ad bu. n s a n n elinde mi? Sabahleyin bir bakar; d o n u , bacaklar, yorgan, dek "batm m e n i y l e " . eytan d u r u r m u , d n d e gelir "azdrr" insan. Ya "altta kalarak", ya "ste Byle d n l d iin h o g r l r d "d a z m a l a r " . eriatn istedii bir ey vard o da: "Gusl" (boyabdesti). Soukta da olsa, k a r d a - t i p i d e de olsa h e m e n k o u l a c a k t ve h e m e n k o u l u r d u . Kimi zaman buzlar krlarak "imilirdi". Ne var ki fakilerin yle k e n d i l i i n d e n mi o l u r d u h e p ? Baka "ilikiler" olmaz myd? te o "mesil-i mstetire"den (kapal ve kapal kalmas gereken k o n u l a r d a n ) . Kimi z a m a n u y a n a m a z d h e m e n . Ama o sabah u y a n m t . Z a t e n iyice uyumamt ki.. A n c a k kalkp frlamamt. Ufack gvdesiyle bzlp sindii minderinde Sabah ve derme-atma y o r g a n n n can altnda uyuyormu gibiydi. souunda kalkmak istemiyordu.

c e m a a t t e n yal bir kii yanat: "- Duji rbe lvemin!" (sen de kalk yavrum!)., d i y e r e k eliyle d o k u n d u . Sevgiyle okayarak kaldrd. Bu ilgi, a n n e - b a b a ilgisi gibi gelmiti ona. e l i m s i z gvdesiyle kalkp kk k k yalpalayarak yrd kapya doru. Ve ite k a p d a h e r z a m a n k i o k o r k u n insan: H o c a s Hfiz Cell! Kalar atk, her z a m a n k i gibi Azraillemi buyruunu verdi: - D u r m a ula, ibrii al doru p n a r a !

- Gidirim!
- S a l l a n m a haydi. Bir yerde de azn ap kalma, tez gel. T e z gel

yohsa gzn haru'im!

- Gelirim! P n a r u z a k t a y d . Yolda da "it"ler vard. A m a itlerden d a h a ok

22

k o r k a r d H f z ' d a n . B o u n u bile zor tad bakr ibrii ald eline. Yola d t . Acyanlarn, dolusunda kendisine yardm edeceini biliyordu. K i m i z a m a n k e m i k l e r i gelimemi kalalar b k l e bklc ve kollar knla k n l a e p e y c e tamak z o r u n d a kalrd, a m a bilirdi ki genellikle e l i n d e n alp tarlard. Hfiz: "- S a l l a n m a ! " demiti a m a o sallana sallana g i d i y o r d u . Y u m r u k k a d a r da olsa g v d e s i , o p gibi b a c a k l a r n a ar geliyordu. Bu b a c a k l a r bir de o "it ls" gibi ar ayakkablar tayordu. Saa, sola irile-bkle ve itlerden korka korka yryordu. Birden arkasnda bir havlama, knda da bir y a n m a duydu. k k iti, sinsi sinsi gelerek a r k a d a n dilerini saplamt kuru kalaya. H e m e n bararak d n p taa k o t u . Ta ald. a m a a t m a d . T u t t u r a m a z s a d u r u m u d a h a k t olur d i y c . Kk kpek d e karsnda bir havlyor, bir hrlyordu. O srada bir kadn koup geldi. n c e o c u a k o r k m a m a s n syledi, s o n r a talar a l a r a k , kfrler savurarak kpei kovalad. D a h a sonra gelip barna bast "Trko'yu. K o r k t u diye d a m a n ekti. O da acyan kalasn t u t u y o r d u eliyle. Dilerin geldii yerde alvar da biraz yrtlmt. Kadn da grd, yok acd, bir ta d a h a alp k p e e frlattktan s o n r a "yaral T r k o \'U alp evine g t r d , r d a n b u r d a n geldiler, ilalar m ilalar y a p t l a r . diyerek bir a n n e s e v g i s i n i . Kurtarc kadn, karnn da doyurdu. alvarn dikti ''Vy lvemm. \'!y i v e m i n ! " (vah y a v r u m , vah y a v r u m ! ) ilgisini gsterdi. Bu arada ibrii de p n a r d a n d o l d u r u p gelirdiler. Ve t a c a m i n i n n n e dek gtrdler. P n a r d a n s u y u n gelmesi ge kald diye k z a c a k l H l i / . A m a d u r u m u grnce kzmad. K a l a s m d a k i di yerleri -srk az da olsa- ok a c y o r d u . A m a herkesin gsterdii ilgi baskn gelmiti. Yaam boyu iine g m m e y e alaca trl aclar, skntlar gibi onu da belli e t m e m e y e alt. Ve derslerine yneldi. T r k v e H a n e f i o l d u u iin k u l l e t e y n s u y u n d a n a b d e s t a l a m a z d . A m a niye ille de o n u g n d e r i y o r d u p n a r a ? Suyu kendisi gidip g e t i r e m e z m i y d i ? Ya da gidip o r a d a abdest a l a m a z m y d ? D i y e l i m k i y a p a m a z d b u n l a r . D i y e l i m k i r e n c i s i varken b u n l a r y a p m a k k e n d i s i n e d m e z d i . rencisini g n d e r m e l i y d i . Hoca-talebe arasndaki kural b u n u gerektiriyordu. D i y e l i m ki yle. A m a pr.urdan

su getirecek bakas da vard: A h m e t . K e n d i olu. D i y e l i m ki oluna kiyamyordu. T u t a k ' t a n yeni gelmi olan R e c e b ' i gnderseydi artk. O daha glyd. Derslerden (yksek "Acelesi" 14-15 m? yandayd. Hayr! Hayr, ille o elimsiz o c u u verdii dersleri, g n d e r e c e k t i suya. Suya g n d e r m e k l e k a l m a y p sk sk dvecekti de. dolay ocuk Hfz'n k e n d i s i n i n i s t e d i i n d e n d a h a iyi y a p t k t a n s o n r a b a k a "tlib"lerin dereceli vard rencilerin) zaten. derslerini dinliyor, reniyordu. b i r o k dersi Ksa z a m a n d a b i r o k kitab,

bitirmeliydi.

B i t i r m e l i y d i ki "Basra'daki,

Kfe'deki l i m l e r " i gelip

geebilsin. yleyken Hfiz dverdi. D e r s dnda b a h a n e l e r bularak dverdi z l i m c e . Kulaklarm yaralamt. P e k i niin? Hflz'm bireit h m c vard da o n d a n . stedii h a l d e o n u n anasn, " K r t kz H t n " a l a m a m t , m e y d a n a gelmiti. ocuk da bakasnn "dl"nden Hfz'la Htun, K a r s ' n K a z m a n lesi'nin bir

k y n d e birlikte bymlerdi. B y d k t e n sonra da "gz dmt" A m a H t n ' elde e d e m e m i t i . Karlamlard da birok kez. Hele bir k e z i n d e : - Kz Han, K r d ' n kz! Kz niye b e n e (bana) gelmirsin'?! - K a l a kala sene mi kaldm firtikll Cell?! - Senin "atal"ma k o r u m ha! - imdi sene gsteririm itin enii! G e r e k t e n de g s t e r m i t i : B y k e bir ta ald e l i n e . Kaan o l a n n a r d n a dt. O kat, o kovalad. ldrm gibi kaan, bir y a n d a n da " a t a l n a t a l n " diyerek sesini ykselten olan b i r d e n k a p a k l a n d o hzla. Yzst ok kt dmt. Arkas s t n e d n d a m a toparlayamadi k e n d i n i . Hatn yetiti. H e m e n atlayp kt s t n e . Azna doru ayrd b a c a k l a r n y a k l a r d ve "- te gr atalm ^irtlkll" diyerek "cuUad" (sidikledi). "Korkusuz Z e y n e b kan"nin kz Z e y n e p kar, erkekler bile k o r k u s u n d a n 'evinde hamr teknisine abdestini ederken", km kard dar, sopayla 'a da tfekle "kurt" kovalard. Celli krtlerindcndi. Sonra h e p birlikte iivas'a gittiler.

***

Toplanmt cbbeli,

hepsi:

Basra'nn, limler.

Kfe'nin " l i m l e r " i . "Nr yzl

Sarkl,

u z u n a k sakall

mbarek insanlar".

Oradalard ite. "Nr", direklenmiti yambalannda. N r direinin bir ucu Ar u a'l'da. A m a t m n n saygyla dinledii biri var. Ssl ve minbir gibi merdivenli bir k r s d e . H e r k e s t e n grkemli. K o n u u y o r , ders veriyordu. "Yksek dersler"den. K i m s e n i n kolayca ulaamayaca derslerdi. A m a o k o l a y c a a n l a t y o r d u . saygyla hayran hayran. " T r k o " y d u o! B i r d e n belirmiti g z n n n n d e . N e gzel bir g r n m d . A m a ayn hzla yitip gitti. Ne yazk! O d a h a Kartall k y n d e y d i . " R t i b " (yemek) hazirlltyla ilgilenenler arasndayd. C a m i n n d e . D i n l i y o r d u h e r k e s . lgiyle,

25

ki b a k r k a z a n .

Kulplu, byk, kaln.

Kulplar ortasndan. Akam k o n u l d u k l a r

D i p l e r i n d e ve k y l a r n d a , k i m i p a r l a y p d u r a n yalaryla slak, k i m i k u r u y u p yapm renk renk eitli bulaklar. "rtib h c r e s i " n d e n biraz nce karlmlard. " H c r e " , c a m i n i n bitiiinde. C a m i n i n iki kar ykseklikteki t a h t a eiinden iki a d m t e d e . D u v a r l a r biraz ta, ou k e r p i t e n . T a v a n n a k a i m "koat'lar (kaln aalar) atl, st birka kar kalnlnda "lolanmi" toprak, bir d u v a r n n y k s e k e bir y e r i n d e p e n c e r e diye a l m bir delii, yars dta b k l p b a s t r l m byk b y k pasl ivilerle akl tahtalar, b u d a k l kaln yuvarlak aalar yn kaps; ii slak, bayat y e m e k ve kf k o k a n "tek gzl" bir " d a m " ( k k ev). Yazn kaps h e p aktr. " F a k i ' l e r e ve de sineklere. C a m i n i n k i gibi. Arkada, bir iki adm tede de " a b d e s t h n e " dedikleri, kokularn ve sineklerini c m e r t e evreye yayan "kenef. T u z a k l a r d a n varl anlalr. Bata gelen sinek r e t i m m e r k e z l e r i n d e n . Ve t a m bir sinek c e n n e t i . ( K y n t m yle deil m i ? ) Alan bir b y k e u k u r u n evresi t a h t a l a r l a evrilmi, bir dc dcrmc-atma kap (!) k o n m u ; o l m u s a n a bir " a b d e s t h n e " ! D u v a r diye k o n u l a n t a h t a l a r aralklarla akl. kesim, yar yarya d t a n grlebiliyor. H e l e giren-ikanlar, k i m d i r , kim deildir; iyice belli oluyor. Yine de bir " d u l d a " ite. Evlerde genellikle bu da yok. B u r a n n da kaps ak. C e m a t e ve fakilere. Sinekler iinse l'arkctmez. O n l a r iin giri-k yerleri b o l . z g r c e girer karlar, z g r c e dolarlar. C a m i d e , " h c r e " d e , k a z a n l a r d a , fakilerin bulak t a b a k l a r n d a , k u l l e t e y n d e , "kllkler"de ( p l k l e r d e ) ve d a h a baka n e r e y i dilerlerse o r a d a . "Vize"siz ve "pasaport-'suz olarak..! Kimileri k k , kimileriysc, insan a z m a n gibi sinek a z m a n . A z m a n l a r n iri b a c a k l a r n a v e k a n a t l a r n a yaksn diye n k e s i m d e y e r i n i a l m k o c a m a n balar, balarn iki y a n n d a grevlerine titiz, evresi yeil ve b y k e iki yuvarlar (gz). K de, by de mutlu. "Bar iinde birlikte" yaadklar insanlar da yle m u t l u m u ? " M u t l u l u k " :

" - Ev dike? (Bu ne diyor?)"

" - E vallah m z m m ! ( B i l m e m vallahi!)"

" - Ola bu ne diyir?"

26

" - Ne bilm diyir ite! Savak savak koniir k e n d i kendine!" Biraz n c e " h c r e " d e n karlan ikin karnl iki k a z a n , gbekli beyler ve aalar gibi iine iine d u r u y o r l a r d . G r d k l e r i iin ve ilevin b e n z e r i , baka d n y a l a r d a ne g r l m ne iitilmiti. " K a z a n " dediin atee k o n u r ve iinde yemek pier. Bunlarn da yemekle ilgileri vard. H e m de ok. A m a atele matele h i mi hi ilgileri o l m a z d . O n u n iin de "dipleri kara" deildi. "Yzleri" de.. "Alnlar ak" ve biraz da bulak olarak ie hazr b e k l i y o r l a r d . Hcrzamanki gibi. K y l n n "faki"lere her gn salad trl yemekleri, etlisi, stls, tatlsyla karm olarak getireceklerdi ilerinde. A fakilerin gzleri bunlar zerindeydi. yanlarndaki Her sabah, kulplarndaki kaim sopalar z e r i n d e , ikier fakinin k o l l a r n d a , e k m e k torbalaryla birlikte,

salna ve nazl nazl giderler; sonra da dolu o l m a n n o n u r u y l a ok d a h a grkemli gelirlerdi. Byklkleriylc olduu gibi, grdkleri i y n n d e n de kazanlarn kral saylrlard. G r e v l i n b e t i fakiler ibana arldlar: " - Abdurrahman, O s s o , vehmus, K a s m , v r e 16, zu vre

ncvbetee rtbee!"
Bu szlerle arlan drt nbeti fak i h e m e n koup geldi. lerinde e n gls, A b d u r r a h m a n . H e m ya byk, h e m d e iriyan. N b e t sras, b a k a l a r n d a n d a h a sk gelirdi o n a . O da: "- H a y r ! " d e m e z d i . Sevinirdi bile. Yemek veren evlerle iyi ilikiler k u r m u t u , ayrca arp yedirenler b u l u n d u u iin kamn doyurarak gelirdi. llerden de k o r k m a z d pek. G e n e l l i k l e itler o n d a n k o r k a r d . Bir eliyle k a z a n n k u l p u n d a k i s o p a n n u c u n d a n t u t a r k e n b r elinde d e bilekten d a h a " t o p u z l u sopa" ( t o p gibi olan u c u n d a sivri d e m i r l e r akl) b u l u n u r d u . Yaklasn da grsn itler! zel yaptrmt bu sopay. Bir vurdu m u , kpek: " - yandm!" diyen sesle h e m e n uzaklar ve szlanr d u r u r d u bir- sre. O n u n iin h e r k e s n b e t i gelince, Abdurrahman'la birlikte "rtib"e kmak isterdi. Bir gvenceydi A b d u r r a h m a n . Esmer, uzun boylu, geni o m u z l u , kaln kal, frlak akakl, haval bir oland. F a k i l e r arasndayd a m a , o k u m a d a hi gz yoktu. Bir trl a l a m a d sevdii kz, "Cemle"sini verselerdi "da"a bile k a r d . Trko'yla da dosttu. O gn de birlikte rtibe kmaya ard o n u . O da h e m e n katld. Sopalar getirilip k a z a n l a r n k u l p l a r n d a n geirildi. E k m e k torbalar 27

da takld. Sopalarn bir u c u n d a n bir faki, bir u c u n d a n da bir faki t u t u p kaldrdlar. Ve Abdurrahman'la arkadalar k y n bir k e s i m i n e , brleri de b r k e s i m i n e ynelerek yola dtler. A b d u r r a h m a n ve arkadalar ilk eve varp kapy aldlar. Bir ocuk kt, "faki ht" ( r e n c i geldi) diye bard. Biraz s o n r a bir k a d n . E l i n d e t o p r a k bir kapla "aniksiz" (yasz, soansz) bir bulgur orbas. " F a k i , k u r b a n a b a v e t t e k e " ( b a b a n a k u r b a n faki) diyerek ve eksiinin dileyerek verdi. Alp k a z a n a boalttlar. Bir b a k a k a p y a vardlar. O r a d a n da, y a n n d a style birlikte "hal" (st ya da yala birlikte y e n e n u n , b u l g u r k a r m bir ey), iki de "gagala" ( s o m u n b i i m i n d e e k m e k ) aldlar. Hal k a z a n a , "gagalalar" torbaya. Bir baka kap. " H e r l e orbas" ( u n d a n y a p l m a ) geldi, bir de "lava" (ak e k m e k ) . o r b a k a z a n a , lava torbaya, Yr! Bir baka kap. Bir t a b a k b u l g u r pilav, b i r gagala. Neyin nereye konulaca belli. Dolalyordu evler. H i b i r ev a d a n m y o r d u . Sebzeli y e m e k hi yoktu. A r a d a srada r e k getirenler de olmutU. Etli y e m e k de getirilmiti. Yalnzca yourt, y a l n z c a st, yalnzca pekmez getirip veren de kmt. T m k a z a n a boaltld. Ayr ayr gtrlemezdi ya! O n u n gelenek byle k u r u l m u t u . K a z a n h e m e n h e m e n d o l m a k z e r e . D o l a l a c a k ev k a l m a m t . Bir ev kalmt a m a epey uzakta. K y n d n d a , be-on d a k k a u z a n d a . Z e n g i n c e bir ev: "Malee N e z r " ( N e z r o ' n u n evi). Bu evde eitli y e m e k l e r , meyve bile b u l u n u r d u . K i m i z a m a n u z a k t a diye, bir de k p e k l e r i n d e n k o r k u l d u u iin ou kez g i d i l m e z d i a m a , b u n l a r g i t m e y e k a r a r verdiler. E v i n "hnikli vard ( h n i k : k p e i n b o a z n d a o l u r : Bir d e m i r h a l k a y a yerletirilmi sivri u l a r dta d e m i r iviler). A m a tehlikeyi g z e a l m a y a deer. s t e l i k eli topuzlu sopal A b d u r r a h m a n var. Yrdler. S o n u n d a yaklatlar. G z l e r evreyi t a r a m a k t a , a d m l a r yava, sessiz. Ahr duvaryla samanln a r a s n d a k i dar y e r d e n girecekler, evin a n a varacaklard sessizce. G e n e l l i k l e ev sahibine ya da a d a m l a r n a barlr. A m a b u n u y a p m a d l a r . Belki de itleri u y a n d r m a d a n kapya varabileceklerini u m m u l a r d . Ne var ki ite canavar. Yeri g inleten sesiyle ortada. Birdenbire n e r e d e n ikul belli o l m a y a n hnikli dev bir it. Belki de bu kla girmi bir Azrail. Fakiler olduklar yefde d o n u p kald bir a n d a . O sese e v d e n k a n o l m a s gerekirdi a m a yok ite. Anlalan tarlaya, ayra gitmiler. yi de, k a d n l a r d a m yok? O n l a r d a n

28

da giden olur, fakat lepsi mi gitti? H e r neyse, i, Tanri'ya, dala ok da Abdurrahman'a- k a l d . b r faki d e - Osso da vard, o da k a z a n d a k i sopay k a r p a l m t e l i n e . O da s o p a s n g s t e r i y o r d u , a m a i A b d u r r a h m a n ' d a y d yine d e . t d e k a r s n d a o n u ciddiye alyordu. Abdurrahman, salam. G e r d i i bacaklaryla yle bir tartld, gzlerim d m a n d a n a y r m a d a n , e l i n d e k i sopay, biraz ap b k t koluyla gs d z e y i n e k a l d r d ; "gelecein varsa grecein de var! C a n n a dercesine gsterip t u t t u . T r k o d a k o r k u y l a o n u n b a c a n a yapmt. t, karsnda nasl biri b u l u n d u u n u a n l a y n c a d u r d u . Yine de h e r n atlacak b i i m d e gerilip yaylat. G z l e r lgn. Az bir kark ak. H n i k t e k i sivri d e m i r ilerle, azdaki k a z m a k a z m a diler, k o r k u n t a n d a k o r k u n . B t n b u n l a r d a h a d a rknletiren iren, tyler rpertici h r l a m a . A b d u r r a h m a n bard: "- H l O N e z r ! N e z i r ! " ( N e z r d a y ! ) K i m s e c i k l e r yok. B u kez d a h a iittirici olur diye slk a l m a y a h a z r l a n d . Sol e l i n i n kancalatirdl iki p a r m a n azna g t r d , diline uygun bir b i i m verdi, cierlerine de gerekli havay aldktan s o n r a o l a n c a gcyle ald sln. k a r d sesin, "srafil'in lleri d i r i l t e n s u r u " n d a n kalr y a n yoktu. Deil evden; "kaf dal"nden bile duyulabilirdi. yleyken yine karlk veren k m a d . C a n a v a r karda. K a l n kaln havlyor, hrlyor. U z a k l a r d a n bir h a v l a m a d a h a . Hayr, iki! Eyvah, " - Mlee N e z r " n u n iki kpei d a h a ! G e l i y o r l a r d u z a k l a r d a n . Beriki c a n a v a r d a d u y d u h a v l a m a l a r . Yreklenip atld. Ve t o p u z l u sopa indi. Ayn a n d a Osso'nun sopas. Bir, bir d a h a , bir daha.. G z a t r l m y o r d u c a n a v a r a . T r k o d a yapt p a a l a r d a n k o p u p taa k o t u . Alp att da. Atlan tasa, k p e k yerine Osso'ya deecekti az kalsn. ki faki k p e k l e bouuyor. Sopalar birbiri a r d n d a n d n y o r . C a n a v a r da, dileriyle, hniiyle, n ayak peneleriyle karlyordu. Bouk ses ve hrltl azdaki diler, bi h a v a d a , bi aada, bi sada, bi solda p a r l y o r d u . Bir ara, O s s o ' n u n hnie gelen sopas, e l i n d e n kp frlamt. Ama canavar da h a k l a n m t e p e y c e . T o p u z l u sopay b i r k a kez d a h a y i y i n c e geri ekilmek z o r u n d a kald. K a . Arkasndan talar. U z a k l a t , havlamas iin de 40-50 a d m t e d e k i kan a r a b a s n n s t n seti. lk saldr bylece. oklam yaryorlard. " A m m a v e l k i n " , b r c a n a v a r itler d e B e r i k i ite: "- D a y a n , biz de geliyoru: ! "

diyorlard sanki. Fakiler, k a z a n , torbay alp az t e d e k i s a m a n l a c m

29

attlar. K a p s n b u l u p ieri girdiler. O h ! k u r t u l m u l a r d . b r itlerin de geldikleri havlamalarndan anlalyordu. Gelsinler, birey y a p a m a z l a r d s a m a n l k t a k i fakilere. yi d e b u n l a r h e p b u r a d a m

kalacaklard? Artk iyice anlalmt ki "Mlee N e z r " d a kimse yok. A b d u r r a h m a n , k m a k z o r u n d a o l d u k l a r n syledi. K e n d i s i bir a d m dian att. O da n e ; biraz n c e bouan it t a m karda! D a m n z e r i n d e , d u v a r a yakn y e r d e , Abdurrahman'n s t n e h a atld h a atlacak! T o p u z l u sopa h a v a d a salland. Ah ne var ki, yars boa gitti s o p a n n . Ve de ok k t bir ey o l d u : U z u n pasl iviler b u l u n a n bir aa u c u , d u v a r n bir y a n n d a n kkt. Sopayla giden el, ite o r a y a geldi. H e m de o h z l a ! Ve aacn u c u , ivileriyle birlikte a v u c u n i i n d e n bilee d o r u g m l d . A b d u r r a h m a n elini e k i p geri s a m a n l a girdi. E l ayas ok k t yarlmt. K a n da fikinyordu d u r m a d a n . ki arkada son d e r e c e z g n , bireyler y a p a b i l m e k iin irpnmaktalar. Ahlar a r a s n d a , O s s o c e b i n d e n "abdest m e n d i l i " n i k a r p s a r m a y a balad. A n c a k k a n d u r m u y o r d u iyice. T a m o srada bir a d a m sesi. " D a h a n c e neredeydin?!" K p e k h a v l a m a l a r d a kesilivermiti. Samanln k a p s n d a n bardlar. A d a m sesi d u y u p geldi. Nezro'nun ki k p e k l e birlikte "davar k o m " u n a gitmi. Kpekler bir ara ayrlm, havlayp bu yana doru komular. Barmsa d a b i r i l e r i n i n z e r i n e gidiyorlar diye p e l e r i n e d m . yle kp gelmi. Ev sahibi de t m ev halk ve a d a m l a r n k o m u k y e , bir y a k n l a r n n d n n e gitmi. A d a m b u n l a r anlatt ve ok z l d n syledi. Bi y a n d a n da yaral elle ilgilendi: K a n iyice d u r d u r u r ve iyi gelir diye, "cigara tabakasndan kard ttn, syledi. at y a r a y a b a s t . Ve skca b a l a d . kabileceklerini K a z a n v e t o r b a y tayan s o p a n n bir u c u n d a n O s s o , bir

u c u n d a n da a d a m t u t t u . Yrdler. Ve bir sre sonra camiye vardlar. br "rtib n b e t i l e r i " o k t a n gelmilerdi topladlklariyla. Berikiler olay anlattlar. Olay s t n e k o n u u l d u . z n t p a y l a l d . "hcre"ye, " r t i b d a t m a " y a geildi. beri, Kartall Sonra H e r k e s sraya girdi. T a b a ve benzeri, "faki"li,

olanlarn tabana, o l m a y a n l a r n e k m e i n i n z e r i n e k o n m a y a baland. D n y a kurulal "kulleteyn"li, fakilere. Ky'nden "rtib"li teki kylerden baka hibir yerde, hibir insan

o l u n u n g r m e d i i ve d u y m a d "bir y e m e k t r " datlyordu a

30

"u kanck ite de b a k ! "

K u l l e t e y n ve e v r e s i n i n h a l k n d a n bir

p a r a d u r u m u n a gelmi o l a n b u i t u m u t l a gelmiti. B a n b i r oraya bir b u r a y a uzatyor; a m a gzleri rtib k a z a n n d a ve bu k a z a n d a n alnp datlanlarda. Yani fakilerin " r z k n d a " . Yalanp yalanp d u r u y o r d u . "KalTr olu kaffr"! Osso g r p " h u y l a n d " . Hnlanmt z a t e n . ylesine barp azarlad ki, durumun ciddiliini anlamakta ortalk iti, h e m e n u z a k l a m a gereini d u y d u ve a r a d a bir d n p arkasna b a k a baka geip gitti.

eitli yemeklerin, kat,

Siv e y l e r i n o l u t u r d u u karm,

ylesine bir lezzetle yeniyordu ki, en ekici y e m e k l e r y e n i r k e n bile o lezzet, o itah g r l m e z d i kolay kolay. K a r m , e k m e k l e r i n e alm olanlar, d k l m e s i n diye n c e sadan soldan yalyorlard. H e m de ne yalay. S o n r a itahla srlar. Ne var ki h e r k e s i n aldnn b i r a z n n s o n r a y a b r a k l m a s gerekti. akam da yatsya doru. lesi, Herkes a k a m vard. kalan lesi a k a m a , ynelmiti. saklamaya

Saklyorlard. H e m de saklay!!! " H a z i n e " saklar gibi...

31

" M e t i n " e z b e r l i y o r d u . C a m i n i n y a n n d a y d . A m a o r a d a deildi. olduu karmak m karmak m e t n i n iinden geziler y a p y o r d u . Ik h z n d a n a r a d a bir Bir, d a h a hzl geziler.

lasnn babasnn yanma gidip geliyor; bir "Basra'ya Kufe'ye" u z a n p d n y o n d u . H z l a n p suya dikine atlayan yzcler gibi bir anlk dner d n m e z t m hzyla dalyordu metinlere. - Ana seni yle o h "gresm" (zledim) ki.. - A n a n k u r b a n olsun b e n de seni grestim. A m a n e y d i m , elim g c m y e t m e z . Biz b u r a d a ; sen, Krtlerin i i n d e ! ( K e n d i de rt olsa da byle derdi nedense.) - "Aa" (baba)! Seni ok grestim! - A m a n oul derslerini i h m l e t m e . o h o h u ! o h o h ohu ki, ( p a r m a k l a ) gstersinler seni. - Ohirim aa. gendim. - Aferim (aferin), d a h a o h o h u , d a h a o h r g e n ! H a d i "seni o h ohirim. "Krt talebeleri"ni hep getim. irez"i (biraz, birka kii) kald onlar da geeceim. Bi grsen neler

" - El fi'l imma slsiyyn ve imm rubiyyn..!" (fiil, ya

Ldr, ya drtldr...)
A A

M e t i n d e n ban k a l d r r k e n evreye de zaman. Yzndeki trl pislikler

yle bir g z a t y o r d u nedeniyle bataklk T a h a r e t alanlar,

k u l l e t e y n . K a p - k a c a k ykayanlar.

alanlar. Kllkler. Kllk halkn oluturanlar. Kllk halknn inaklar, yarsna dein yere g m l evler. T t e n bacalar. D u v a r l a r a damlara top top yaptrlm "yapmalar (tezekler). Gezip

dolaanlar. U u a n sinekler... G r y o r d u h e p s i n i . A m a g r m y o r d u . Ik hzyla gerekletirdii nllk geziler nedeniyle.. E z b e r l e m e ve k e n d i n i verdii metinler nedeniyle. Ve artk o l d u k a alt iin. "Basra'da, Kfe'de toplanm limler" soru soruyorlard o n a : - B e n i m bir sorum var! - B e n i m de var! - Benim d e ! Yaklamak, takldklarn sorup renmek iin itiip kakyorlard. Sanklanyla, cbbeleriyle, tesbihleriyie, koltuklanndaki H e p s i b i r d e n sesleniyordu: - "Mk"mZ r e n m e k istiyoruz! A n c a k tek tek sormalydlar. hepsine b i r d e n karlk verilemezdi. - Srayla sorun. T e k tek..! K o r k m a y n k i m i n n e "mkil"i varsa "halledilecek"! Gvence sordular, verince rahatladlar. Sra sra oldular. evresinde "yer"den "12 Ve dizildiler. "Tahn'dan sordular, "gk"ten sordular. " p e y g a m b e r " d e n sordular, "Cennet"den, H e p s i b i r d e n s o r a m a z d , sorsa da

"cehennem"den,

ilim"den, "ilimlerin e n d e r i n y e r l e r i " n d e n sordular. Kaln kaim, byk byk kitaplara bakp bakp sordular. d o y d u l a r aldklar karlklarla. Hepsi D u r u p d u r u p sordular. memnum, h e p s i h a y r a n . . .

Herkes anlad ki o n d a n d a h a "lim" yok. H i g e l m e m i de..! "Aa"s (babas) da ordayd. " M e s t " o l m u t u sevinten. Yz kara k m a m t . D o s t a d m a n a gstermiti nasl bir olu o l d u u n u . - G r d n l oul ite b e n s e n d e n b u n u i s t e m i t i m . eresin diye g t r p braktm " g z m n n u r u " . - Ben de senin yzn kara lharmadim aa! - Aferim! "Allah nazarlardan Sahlasm." - G e l d i m getim hepsini! - o h kr! Veren Allah'a o h kr! G r p yaamt sanki b u n l a r . Bir nllk. N e gzel, n e t a d n a d o y u l m a z eyler. Ik h z n d a n d a h a hzl gitmi, g r p gelmiti. nerteb?"ye Anababa zlemi, karde-arkada zlemi, sknt, ile, ar ar dersler, karmak metinler.. A m a s o n u n d a , b i r n d a grp geldii Yohsa g t r p elin krtlerinin iine brakr miydin seni? Bu " m e r t e b e " l e r e

ulaacana gre demez mi? D n y a n n g c n toplamicasma g l e n d i , cotu ve saldrd metinlere: - Emme'eritu'l-leti kablessalt..." ( N a m a z d a n n c e y e r i n e getirilmesi g e r e k e n kouIlar...) H o c a s n n olu A h m e t geldi y a n n a : - D u r a n ! Neydirsin? M e t i n (mi) ezberlTSin? . -Hee! - Ban (kafan) med mi ola?! - Yohh. H e ier (mi)? - R e c e p Aabek, b e n , M u r a t ' a i m m e y e gdTk, sen gelmrsn?! - Ben nasl gelim? - Niyee? - Baban der. - D u y m a z ki. - N e kelp (it) olu kelptir o. D u y a r , gene vurur kulam kanatr. - Korkirsin hee? -Hee! - o h dir? -Hee! - Eli k n l a o n u n . B e n i de dir. Hemi de o h . A n a m da oni dir. - Yalan, nanmTm. H i k a n da herif dger? - Ola i n a n , vaUah dgir. A h a geen g n boirdi d e , Zelh n e n e yalvard, e l i n d e n k u r t a r d . Yaa, nanmTSJn sen. H e m i de vallah, h e m i de billah. - Ola niye yemin edTSn? - n a n m i r s i n d e . Sen a n a m g r m e d i n . B a b a m o n u n y a n n d a enik gibi kalir. Cami ( m a n d a ) var ya? -Hee! - tS a n a m o n u n gibi. K a p d a n zor SlT. - Sen i m d i geltirsin?! - Biimirim ki.. - H a y d i ola n a z l a n m a ! 34

Ah hafz Cell'n k o r k u s u olmasa.. ok istiyordu gitmeyi. n k o k seviyordu. - Gelirim. Ama Biraz d e r s i n d e n , e z b e r l e r i n d e n u z a k l a m Aabek senin b a b a n n yannda beni olurdu, a m a o r a d a alabilirdi. Recep

(korusun). - Korhma ola, vallaha arhalar. te Recep de gelmiti o srada. 15-16 yandayd ama suyunu karrd.

G v e n c e verdi; kp gittiler birlikte. M u r a t ' a gider g i t m e z s t l e r i n d e k i l e r i k a r p attlar, rlplak oldular. R e c e p h e m e n k o u p suya girdi. Ahmet'le o da bir allarak, bir duraksyarak arasndaki yryorlard rmaa. Onunkiyse Duraksamalar gzkmyordu. mekten, nk eli r k n t s n d e n . . . D u r d u l a r , birbirlerine baktlar. Ahmet'in bacaklarnn sallanyordu.

ordsndayd.
- Sen niye sahlirsin ola, seninkini? - H a r a m olur. - O l m a z biz d a h a o c u u z . Bak b e n nasl gsteririm. - A m a b e n eriat o h i r i m . - Haydi ek elini ola, g r e c e m . Sen b e n i m k i n i g r d n . - G n a h sene olsun (mu)? - Olsun! ekti elini. O n u n k i de sallanmaya balad. K c k . - Bah b e n i m k i scninkinden byk. - Helbcl (elbette) byk olur, sen b e n d e n 3 ya b y k s n . - R e c e p Aabeg'inkini g r d n (m)? O n u n k i ok byk, aha u kadar. - Grdm. - Sen lsn g r d n , dirisini g r m e d i n . - Dirisi ne ki ola? - Bu savak da hibircy bilmir. Seninki hi k a l h m i r mi? - te kalhmca dirilir.

35

- R e c e p aabeg kuStrT de oni. - Yalan. O da hi kusar? - He vaUaha! G e l i n c e k u s t u r s u n da gr. - S e n de de bir k u s t u r s u n . - Diyerim (derim). Az sonra R e c e p geldi. G z l e r o r a d a . Su damlacklar vard. Souk s u d a n , b z l m , iki y u m u r t a s t n d e bir knt o l u t u r m u t u , A h m e t , R e c e b ' e , biraz n c e k o n u t u k l a r n anlatt. - Bir kustur da b u grsn, nanmir.. dedi. R e c e p hi k o n u m a d a n k a n t l a m a y a yneldi. G i d i p b i r tan s t n e oturdu. Ykseke a m a ayaklar yere deecek b i i m d e . Az eildi. B a c a k l a r n da bi k k ayrd. Ve balad ie. T m ilgisini verdi. Eline ald. Bir o yana, bir b u y a n a evirdi. Tkrkledii p a r m a k l a r n n arasnda oynad. Tkrk k u r u d u k a tkrklyordu. Aznda biriktirdii b y k e b i r tkrg, o n u n t a m stne d r d , nne-arkasna yayd. da artk c a n l a n m a y a b a l a m t . gvdesi. Ve bu gvdenin B z l p yapt y e r d e n ayrld uzatt. i i n d e n k a p l u m b a a gibi b a n

U z a d k a kalmlayordu. lgiler z e r i n d e younlamt t m y l e . O d a b u n u anladn belli ediyor, itike iiyordu. S o n u n d a imesi ve bymesi durdu. yice dikilip kalkm, e v r e s i n e b a k a r a k azn amt tutkulu tutkulu. K u s t u r m a y a deil, k o t u r m a y a h a z r l a n m at gibi. R e c e p atnn ban o k a d . T k r k l elini gezdirdi. S o n r a da tkrkle d o l d u r d u u a v u c u n u n iine ald. A v u c u n u halkalatirdl. H a l k a , kayarcasina K u s t u r u l a c a k olan n e s n e iyice k a y g a n l a m t . t k r m e l e r ve srekli gidip gelmeler. tutuluyordu. varlmt. zerinde

gidip gelmeye balad. Bir n e , bir arkaya. T k r k k u r u d u k a y e n i d e n Avu bir sklyor, bir gevek adamakll kzarmt. k u s t u r m a dedii ey. gidip geldii n e s n e Ahmet'in kusma,

R e c e b i n kendisi de. Ayrca baylr gibi k e n d i n d e n gemiti. D o r u a Ve ite fkrma. G e r e k l e m i t i s o n u n d a . Koyu b i r Siv fkrmt. Firta b e n z i y o r d u . N a s l da atlmt t uzaa. n m e y e balamt o u z u n ve ikin ey. akn, ilgi dolu baklar arasnda. Ban sallaya sallaya ve a r a d a bir srayarak, titreyerek.. ekildi. ndi, Ahmet, indi ok ve eskisi gibi bzlp Ya grd iin alkt.

Az ak kalmt. Bir "sihirbaz" izler gibi izlemiti. Ya

36

da

"mucize"

g s t e r e n bir p e y g a m b e r i

izler gibi.

A h m e t dediini

kantlamt: - D e m e d i m mi? G r d n ite. G r d n nasl kusir! dedi vnle. Yanndaki A h m e t ' i brakp R e c e b e sordu: - R e c e p Aabeg, bu firtlk n e r d e kalT? - inde. - Ey h e l e d u r , "siddie" (sidie) karimT (mi)? - Karimir. - Ey niye? - Ne bilim. R e c e p , b u " n e b i l i m " i r t m e k istercesine b a k a bilgiler v e r m e y e koyuldu: - Sen bilirsin, sen a h a burdan, b u n u n iinden htm ? - " H a d i g e t " (haydi Oradan)! -Vy vallah. Babanmkinden. - H a d i get! - Vallaha ola bu savaka b a k inanmir! - H e r k e s b u n d a n m oldu? - Hee! - M u h a m m e d Efendimiz?

-Oda. - Bu pis frtktan. -Hee!

- nsanlar h e p b u n d a n oldu demek? - Helbet! Hele dur (peki), Adem babamz, Havva anamz, s aleyhisselm? Bunlar da insan deil miydiler? - nsandlar! - O n l a r n e d e n oldu? O n l a r n babalar yoktu ki! - O r a s n b i l m e m , o r a s n h o c a y a sor sen. B e n i m d e r s i m o r a y a gelmedi. Sen d a h a ok ohirsin! T r k o ' n u n k c k kafas taklrd bireylere. imdi d a h a k t taklmt. Alt st o l m u t u bi tr. G i d i p o k u d u k l a r n a b a k a c a k t . in iinden ikamazsa hocasna, h o c a l a r n a soracakt. renmiti ki A d e m

37

topraktan,

Havva

onun

kaburga

kemiinden,

Cebrail'in

f r n d e n , Muhammed de "nur"dan yaratlmt. Bir b u n l a r , bir de R e c e b ' i n k i n d e n kan frt d n e c e k t i . u Allah da i n s a n l a r niye baka baka eylerden yaratyordu? dokunmutu. B u yaratl, H e p s i n i ayn e y d e n , h e p s i n i Sorup ve ama " n u r " d a n yaratsa olmaz myd? K e n d i s i n i n de firtlktan o l m a s , o n u r u n a hakszlk gibi g e l m i t i o n a . ya karlk d n p d u r a c a k t artk. H o c a l a r a s o r d u u n d a , h o c a l a r y a karlk susacaklard, verecekler doyurmyacaklard, ya da azarlyacaklard: - Sen Allah'n iine k a r m a , nasl yaratr yaratr sana ne?! deyip geeceklerdi. O da ister istemez susacakt. Artk karimiyacak gibi g r n e c e k t i . A m a karacakt. K e n d i n i z a m a n z a m a n Allah'n yerine bile k o y a c a k u . - B e n olsaydm unlar yle deil; byle y a p a r d m . B e n olsaydm kt eyleri h i y a r a t m a z d m . Zararllar da, itleri, ylanlar da. Kurtlar da. eytan da.." diyecekti ve a r d n d a n h e m e n "tevbe tevbe" diyecekti. Susacakt, a m a kafas susmak bilmeyecekti. B u kafasnn s u s m a k ok sonralar bana neler neler getirecekti devlet kapsnda alrken. Ve d a h a baka zamanlar.. - A h m e t , h a d i gel biz de i m e l i m ? - Gel hadi! K o u p a y a k l a r n suya bardllar. Su souktu. A h m e t s u d a n alp biraz serpti. - Y a p m a ola, neydiTsin; irim! A h m e t dald. O da d a l a c a k t ki b i r d e n a n a s g z n n n n e . D i k i l m i t i karsna sanki. - A m a n oul a m a n ! "Tikkat" et b o u l u r s u n ! Sann derinlere getme h e mi? kisi de i m m i kmlard. m t i t r i y o r l a r d . D a h a ok da o t i t r i y o r d u . Anas yine belirdi. Telal... - te b a h ttrTSn. Ah senin o b a b a n a h ! giy, d o n d u n ! A n a s n a karlk bile vermiti i i n d e n : - A n a s e n bilmirsin b e n n e l e r ekitim de biey Om. Korhma S e n i getirip b u r a l a r a b r a h t da..! H a d i ebik, ebik ol oul ebik. ebik ol d a s t n ban

38

imdi de biey o l m a z ! O l m a z vallaha. G i d i p birez k u m a yatCam. - H a d i gel yat lese. SohuL eyce SOhul. de seirtip g i t t i ; n c e A h m e t , s o n r a da o k u m a yatp g m l d l e r . R e c e p ' s e o k t a n k u m d a y d . K u m scakt. Biraz s o n r a ikisinin de m e s i geti. Bacak aralar k u m l a doldu. yarp kan Keyifli keyifli s t l e r i n e k u m d k t l e r . "ey"lerinin tam ortadan, kumlarn durmuyordu; akp yanlara

arasndan ban kaldrn birbirlerine gstererek izliyorlard. K u m l a r oralarnn banda kum d k l y o r d u . kisinin de o k h o u n a gidiyordu bu d u r u m . Biraz d a h a k u m . A m a ite yine "ba" o r t a d a , akt. K u m l a r n s t n e ktlar. Oralarn karlatrdlar. "Hangisi d a h a byyk"! Ahmed'inki Bi daha onunkinden bykt. Ama o, b u n u kabul etmiyordu.

karlatrma. Bi d a h a , bi daha... R e c e p b a r d : - H e l e bi de b e n i m k i n e babn. Off o n u n k i o k k o c a m a n d . fkeli fkeli duruyordu yine. Belki de yine firtlk frlatacakt. Kalkp bir d a h a suya girdiler. S o n r a da kp stlerini giydiler. Ve yryp gittiler Kartall'ya.

39

Scak b i r g n d . H a r m a n yeri. HG vnTardan H u s s o da k e n d i D a l m t sapn s a m a n n iine, alyor, alyordu. D u r d u ; elindeki yabay b r a k p yna doru y r d . G i d i p glgeden kard su testisini ald; kafaya dikti h e m e n . Ayakta "Lik ilk lk..." n e r e d e y s e b o a l t m t testiyi. S o n r a yerine k o y d u . D i k i l d i , gerindi, g e z i n d i biraz. Saa sola b a k t . Bir k e r t e n k e l e g r d . Ok gibi o r a d a n frlayan, b u l d u u en yakn delie ya da r t altna giren, s o n r a yine kp k o a n k e r t e n k e l e y i u z u n u z u n izledi. ri gvdesi, eski p s k d e n o l a n giysisinin dna tamt. A k t a k a l a n k e s i m l e r ve yrtklar a r a s n a sap s a m a n ve s a m a n t o z l a n d o l m u t u . G s n n ve k o l l a r n n ufak s a m a n l a r v e t o z l a r l a k a p l kllar, onu d a h a da O t u r m a k iin bir yer a r a d . T a m o srada, t e d e k i bir h a r m a n a yukandan g e l m e k t e o l a n gzel HammaiTie'ye gz iliti. Akt bu kza. K u l l e t e y n e "taharet"te melp "l t a k m " m aklata aklata ve ova ova ykarken bir a m a c da o n a g s t e r m e k t i ve gsterirdi. Kz d a frsat bulduunda, a k t r m a d a n izlerdi. O da H u s s o ' y a ilgisini belli e d e r d i . O d a kt. " A m m a ve lkin"..! H a r m a n a da alma iin m i , H u s s o iin m i geldii p e k belli deildi. " K a e " l e r e zg bir cilveyle d u r u p H u s s o ' y a b a k t . Almlyd. Baklar ve k e n d i n e zg bkllerlyle ektii Husso'nun yine b a m d n d r y o r d u . H e m de o scakta... H u s s o ykseke ve uygun bir yer b u l u p o t u r d u . Ylttlklannui a r a s n d a n sigara t a b a k a s n b u l d u ; ikanp b i r sigara sard. Yakp i m e y e b a l a r k e n b i r y a n d a n d a Hammame'yi i z l e m e y e alyordu. aranlar oldu. Husso artk izleyemez olmutu Sigarasn bitirmiti. K a l k p iine k o y u l d u .

h a r m a n y o l u n d a karlamlard. Kasm, "r ( t a r l a r n l e r i zekti)" olarak t o p l a d 3- 4 t e n e k e budayla d o l u uvaln a l t n d a CZlmtL H e m bu arlktan, h e m de scaktan, k a n ter i i n d e k a l m t . A y n c a h a r m a n h a r m a n b u d a y t o p l a m a k d a b i r b a k a ileydi. Ayn ileyi e k m e k iin omuzundaki

bo uvalla h a r m a n y o l u n d a olan konuup iini dkmek, kimlerden Ve uvaln

ehmus'la karlanca; ald, zerine kimlerden

biraz

alamad

k o n u s u n d a bilgi vermek, d a h a ok da d i n l e n m e k amacyla SlTtindakn yolun kysna brakt. yillircasina k t . A l n n d a n , y z n n e v r e s i n d e n kirleri de alp, o l u t u r d u u yollardan y r y e n ter d a m l a c k l a r n koluyla sildi. Yollar b o z u l a n terler ve kirler, yayldklar evrede eitli b i i m l e r , resimler o l u t u r m u t u bu k e z . " M i n tarafillah (Allah tarafndan)"... Bu izgiler ve r e s i m l e r i i n d e , dikkat edilse "lafza- cell"ler (Allah yazs) ve " b e s m e l e l e r bile okunabilirdi. "Kader"deki "yazi"lar gibi... Biraz s o l u k l a n d k t a n sonra e h m u s ' a verdii bilgiler, y a k n m a l a r da ieriyordu. " H i kolay deildi r t o p l a m a k " . H e l e "zenginlerin harmanlarndan"... D u r u m l a r iyi olduu h a l d e ya h i vermiyorlar, ya da "le le ve ldre l d r e veryorlar"dl. "eyh aban, M o l l a Nsir, aalar b u ii niye k k n d e n z m e kavuturmuyorIar"d sanki? Yoldan geen bir sap arabas, a r d n d a koyu bir toz b u l u t u brakt. Yol kysndaki Ksim ve ehmus g r n m e z o l m u l a r d n e r d e y s e . Giderek grntleri netleti. Gzler, a r a b a y a v e brakt izlere taklmt. Bir yel esti, a m a u z u n s r m e d i . Bir iki k u r u ot ve b o a dikeni srkledikten sonra kesilivermiti. Biraz t e l e r d e n gelen u z u n haval K r t e bir ark yank yank a r p y o r d u . Bir etek szc o l a n c a hz ve grlyle b o a l t a n t r k n n szleri neler a n l a t m y o r d u ki...? e h m u s y e t e r i n c e d i n l e m i , bilgi alm; Ksim d a d i n l e m i t i olduka. Ksim yekinip kalkt. e h m u s ' u n yardmyla buday uvaln srtlad. Ve biri b i r yana, br br yana...

E s m e r l i mil ve M o l l a e m d i n l i MeCZb Fik, eyh aban t e k k e s i n i n a v l u s u n d a , e y h i n arasira gelip d i n l e n d i i k a r y o l a n n b u l u n d u u o d a y a alan k e s i m d e , dikili k u r u m u aalar gibiydiler. E l l e r i n d e k i tebihleri ekileri ve "zikir" iin d u r m a d a n k p r d a y a n d u d a k l a r n n devinmesi olmasa, yaayp yaamadklar zor anlalrd. Aslnda bir l m kalm sava ve zorlu bir yar iindeydiler. "Fena

41

fi'-eyh" d e n e n a a m a d a y d l a r , y a n i "eyhde erime'leri gerekiyordu. Ardndan d a "fenfi'r-Resl", y a n i "Peygamber'de e r i m e " ve e n s o n "fena fillah", yani "Tann'da erime" a a m a l a r gelecekti. A m a kolay m y d bu? Birinci b a s a m a n bile b i r sr b a s a m a vard. Ve h e r bir b a s a m a k yllar alrd. B a s a m a k gemek, ilerlemek ok, lesiye abalar i s t e r d i . A m a iki mrid d e , b i r o k mrid gibi iyice k a f a l a r n a koymutu. Geeceklerdi aamalardan. Basamak basamak. Ve sonunda ulaacaklard en son aamaya. U l a a m a s a l a r b i l e bu yolda lrlerdi. Bu y o l d a l m e k bile "bir e r e f t i . yle d n y o r l a r d ve o n u n iin yaam d a m a r l a r n kesercesine h e r e y d e n "ellerini e t e k l e r i n i k e s m i " ve bu yola k o y u l m u l a r d . Avludaki soba, d i r e k , duvar neyse; onlar da ylesine birer ayrlmazyd t e k k e n i n . eyhin karyolasnn b u l u n d u u o d a n n kaps akt. mil, biraz n c e ortal Sprrken k a p y ak b r a k m t . Bir sre k a p d a n ieriye b a k t . S o n r a a k l n a n e geldiyse y r y p i e r i girdi. Fik de izliyordu. mil, k a r y o l a n n o r a s n a b u r a s n a bakt; bTeyler a r a d . A r a r k e n d e n g e s i n i yitirip k a r y o l a n n b i r kysna d t . sarst zavally. kirsin? ne diyer? Ve b u n l a r sylerken de, a d a m frlatp atmt b i r yana. mil, olduu, d a h a donjSU yld yerde kalakald. Z a t e n soluk o l a n b e n z i iyice s o l m u ve surat iyice l s u r a t n a d n m t . Biraz t o p a r l a n p kalkt. Fik ise s y l e n i p d u r u y o r d u . mil yerine gitti. Yine direklemiti. G z l e r kapya doru, baklar d o n u k . Ve b i r d e n eyh aban b e l i r d i g z n d e . H e m e n y e r i n d e n frlad. B a l a m a s n d i l e m e k ve e l i n e , eteine sarlmak istiyordu. K a r y o l a n n y a n n a doru gider gitmez eildi. Yalvarmaya balad: - "Effet" b e n i e y h i m ! K u r b a n Olim effet. E m r e t de e t e k l e r i n e sarilim. Noolur efendi h a z r e t l e r i , noolur! K u l u n u effet, sen byksn kurban o l i m ! mil frlayp g i d e r k e n Fik de k o m u t u kasindan. H i b i r ey anliyamadan... m i l yerlere dein yatp eyhe yalvanyordu, n e k i 42 Nasl yapirsin b u n u zalim? imdi haberi Kyamet k o p m u t u o z a m a n . Fik gelip mil'e saldrd. T u t u p a d a m akll - Sen, seni zalim, Allah'tan k o r h m i r misin de eyh H a z r e t l e r i ' n i n o l m u t u r mbarein. Utanmir misin? N e diyer o imdi? H a a slesene,

Fik eyhi g r m y o r d u . " N e oldu b e n e , b e n n e y e gremirim de mil yle bir silkelendi, b a n iki eliyle t u t u p saa sola, n e arkaya sallad. Ezberindeki "vird'lerinden, "zikr"lerinden m r l d a n d . "Subhanellahirazm ve b i hamdihi, estagfinllah..." yice h a v a y a g i r d i k t e n s o n r a bir d a h a b a k t . Yine g r e m e d i eyhi. Adamakll r k m t . t e y a n d a n mil ba yerlere d o r u eyhe yakarlarn s r d r y o r d u . Fik b i r sre rkek ve akn izledikten s o n r a k e n d i n i y e n e m e y i p llil'i drtklemeye balad. mil ban kaldrd, k o r k a k o r k a karya bakt ki eyh yok. ki m r i d a r a l a r n d a k o n u u p d u r u m u yorumladlar: - O l a mil sen g r d n ? - H e e , vallah grdm. A h a b u g z m l e . - D e m e k mbarek geldi; haman getti! "Kerametinden"... - H e e , vallaha ele... Bir b c e k t r m a n y o r d u d u v a r d a , a t y a doru. rmcek kurduu a n d a n aa K e d e d e bir d o r u b i r plikikle s a r k m t .

D e b e l e n i y o r m u y d u , oynuyor m u y d u ? "Mbarekti rmcek"...

43

" T r k o " , Smo'dabulmutu k e n d i n i . A n a s m m , b a b a s n n o l d u u k y d e . Smo'nun tepesine doru t r m a n y o r d u . Yaln ayak. Ayaklarna d i k e n l e r b a t a bata. Yksek, girintili kntl bir t e p e . H a v a gzel. U c u sivri "kak (kazik)" elinde. Yerden, diplerden ot kkleri karp yemek iin k u l l a n y o r o n u . O t l a t t b i r k a d a k u z u var. A k a m o l m a d a n t e p e y e k m a k istiyordu. Bir iki kez aya kayp y u v a r l a n d ; ama s o n u n d a baard, tepeye kt. Aalar ve bir kalabalk. o l u k , o c u k , g e n , yal, gzel, i r k i n . K a l a b a l k , ulu bir s d n e v r e s i n d e . s t n d e d e iri m i iri bir a d a m . K o c a m a n ayakl, u z u n u z u n b a c a k l . Ayann biri sdn Bir d e kkne yakn bir yerde; bryse taa yukardaki dallarda. A d a m o k o c a ayayla incecik dallara bast h a l d e dallar krlmyor. "nur direklenmi". Y e r d e n ge d e i n . Kalabalk k a y n a m a k t a . H e r k e s ilgiyle, stteki a d a m a b a k y o r d u . Bekledikleri bireyler o l m a l y d . Smo halk o r a d a y d h e p . yleyse o n u n ailesi n e d e n o l m a s n ? Anasn, babasn, kardelerini (baclarn) ve arkadalarn arad kalabaln iinde. yitirmesi bir oldu. S o k u l u p b i r i n e s o r d u : - Bu aataki a d a m kim? - Allah! - Allah m? Buldu, ama bulmasyla

-Hee!
- D e m e k Allah bu. D u r hele neydir o aata? -Yaratr. Aac yaratt, imdi kt dallarn, yapraklarn yaratir. - Allah Allah! Ey hele dur, bu kalabalk niye t o p l a n m ? - Dilek iin. H e r k e s dileini syliyecek, ne Styecekse istiyecek. - Sorgu da sorulacak (m)?

- Helbeeet!
Yanat, aacn dibine varp seslendi: - Allah, ey U l u Allah! - Ne diyirsin sle! o k h e y e c a n l a n m t . Soru sorsa Allah kzar m y d acaba? K z p

44

da arpar myd, ahk-Oak eder miydi? - B e n i m de dileim var. - Sle dileini. - Beni o k u t a n Hfiz Cell var ya! -Hee! - B e n i ok dgT. Sen sylersen dgmez. K u l a k l a r m yara o l d u . te sen de glirsin. N e s u u m var? D e r s i m i ohirim. B e n d e n ndekileri de getim. Yine de dgir o. - Ben Slerim dgmez artk. - Bir dileim d a h a var. - Sle, dinlirim! - Beni ebik ( a b u k ) byt, " l i m " o l m a m ebik olsun! - Olacah. - "Basra'll, Kfe'11 limleri" geecek miyim? - Sen o h o h u , geeceksin. - K z m a z s a n soracahlanm var. - Kzmam! de! - Vallaha kzmam, inanmirsin? - Sen k e n d i n i niye sahlTSn? - D m a n l a r m var. - Vy, sen de korhT misin? - H e l b e t korhTm. "Tfenk'leri (tfekleri) var. - Ey heye dur, senin yoh mu? - Yoh! - D u r hele niye yaratmadn? -"Kfr'lerbrahmad. - Vy a n a m , ey hele d u r sen Allah degil misin? - Allah'm, a m a kfirler n m e geti bu d n y a d a . Tfenkleri h e p onlar yaratt. Ben onlar Ahirette C e h e n n e m d e y a h a c a m . - Sen de yahacam onlara duyurmasaydm. Helbet d m a n olurlar. - D u y u r m u o l d u m ite. - Sen iini bilmirsin! - Sennediyirsinola?!

- Kizirsin yohsa? Beni k a n d r d n (m)? - Kzmirim, kzmirim! - B e n senin y e r i n d e olsaydm, kfirleri y a r a t m a z d m . Hfiz Celal' de, eytan da, c e h e n n e m i d e . H e p c e n n e t yaratrdm. H e r k e s i n u r yzl lim y a p a r d m . VaUaha bmitsin sen iini. Yaraddm, imdi de urair durirsin! - S e n get dersini o h u . H a d i get! - K z m a m dedin kzdn! Sen de kandirirsin insan! - K z m i r i m de, Stllm ki sen o h u y u p rgenesin (renesin)! - N'olur imdi rgetsen? - Olmaz. - B e n i niye "nur"dan y a r a t m a d n ? H i o l m a z s a " t o r p a h " t a n ( t o p r a k t a n ) yaratsaydin! N i y e o pis firktan yarattn? B e n olsaydm herkesi n u r d a n yaradirdim. N u r b u l a m a d n m? - Sen o h SOrrsn, h a d i get. G e t ki s e n e "kuvvet" derslerini eyice belleyesin. S e n i byk lim y a p a c a m . - Beni kandirmirsin ya? - VaUaha kandirmirim. H a d i get o h u ! -Sz? - Sz! n a n m t Allah'n verdii sze. Bir de g z n at ki c a m i d e k i yatanda.
A

verim de

Byk bir cokuyla frlad yatandan. Herzamanki gibi, d o l d u r u p b i r yana koyduu gmnden (ibriinden) d k p abdestn aidi. Yine h e r z a m a n k i gibi " r t i b " t o p l a n p geldikten, " h c r e " d e datldktan, k e n d i s i de alacan a l d k t a n , yiyeceini y e d i k t e n ve sakliyacaini sakladktan s o n r a c a m i n i n bir d u v a r n n yeni dersler alacakt. - Ve emme'r-rubiyyl-mcerred..." (Salt drtlye gelince...) A h m e t ikageldi. Konutular. n n e geip derslerini okumaya, metinlerini ezberlemeye koyuldu. Biraz sonra da yeni dersler

46

- Ahmet! -Nee? - B e n Allah' g r d m . - Sus ola, Allah grlr ( m ) he? - Ola vallaha g r d m . - N e r d s grdn? - Aacn s t n d e ! Yatp uyirken! - O l a savak " d m d e g r d m " desene! - D m d e a m a "hakikat". K i t a p l a r d a "Allah r'yada d a grlse h a k i k a t t i r " diye yazlyd nk. - Aac yaradmi, sonra km dallarn, yapraklarn yaradirdi. -?!! - Yannda da n u r direklenmiti. A h m e t glmeye balad. - N i y e glirsin ola? - Sen "direklenmi" dedin ya? -Heee? - B e n i m de a k l m a -tevbe tevbe- R e c e b Aabeg'inki geldi. O da direklenmiti ya! - H m z r o l u h n z r ! S e n o b a b a n n olu degil misin? Akln fikrin h e p "err"e alir! - O l a ne kizirsin, aklma geldi. - Akln batsn. H e l e dur, sen o h u m i r s i n ? - Ohirim de h o c a m o c a olmiyacam! - i m d i niye ohTSn? - Ohumasam b a b a m dgir.

Yeni dersler d i n l e m i , geirmeye, ezberlemeye

yeni

dersler alm ve g e l m i ; vermiti. Kulleteyn

gzden

kendini

ynndeki

duvarn nnde. H e r z a m a n k i gibi. Karya b a k n c a Abdurrahman'a

47

g z iliti.

Ka gndr grmemiti.

Yanma v a r m a k t a n k e n d i n i

a l a m a d . Vard. A b d u r r a h m a n dertliydi. D e r d i , birka g n n c e hnikli k p e k l e savarken yaralad elinden k a y n a k l a n m y o r d u . Bir b a k a y a r a s n d a n d . D a h a derin, d a h a a c veren bir y a r a s n d a n : Cemile'sinin at yaradan. Elinden gidiyordu da ondan. U z a k bir k y n aa-eyhlerinden eyh T h ' n n iki karl o l u n a i s t e n i y o r d u . Kz istemiyordu, AbdlUTahman'l istiyordu. A m a onlar ar basmaktaydlar. Anasnn, babasnn, yaknlarnn eiliminden o anlalyordu. " - C e mile'yi veriyorlar." diye h a b e r alnca birka n c e k y n e gitmi, C e g r m t A b d u r r a h m a n . E l i n i n yarasn atrm, y e n i d e n sardirmitl. C e m i l e yaray sarnca yara yilememise de iyilemiti. G i z l i c e gerekletirilmiti bu. Bir sr tehlike gze a l n a r a k . Bir g r e n , d u y a n olsa, Abdurrahman'n v u r u l u p l d r l m e s i iten bile deildi. K o n u m u l a r d Cemile'ylc. Kz direteceini, eer baaramazsa, zifaf gecesi, evlendii kiiyi vuracan, b u n u kafaya koyduunu Kolay sylemiti. A b d u r r a h m a n da, birlikte k a m a y n e r m i t i . A m a kz imdilik b u n a gerek o l m a d n sylemiti. Y a m a n d C e m i l e . di geiremiyorlardl. o k d a gzeldi. Krt gzeli. A b d u r r a h m a n ' n anlatiiyla " d n y a gzeli". "Btn kylerin gzleri" o n u n zerindeydi. H e r k e s istiyordu. A m a eyh T h ' n n o l u n u n istemesi bakayd. ki karl da olsa nl b i r eyhin oluydu. A d a m l a r vard. stediklerini elde e t m e y i bilirlerdi. B t n b u n l a r anlatt A b d u r r a h m a n . T r k o d a d i n l e d i . z l e r e k , e l i n d e n birey gelmiyerek. Ve z a m a n z a m a n d a "Allah"a, i i n d e n "sitem"ler y n e l t e r e k . v e r i y o r d u diye. " Z l i m l e r e niye m e y d a n Cemile'yi hemen K e n d i s i O ' n u n y e r i n d e olsayd,

verirdi. b r l e r i n i de c e z a l a n d r r d . Ya da b a t a n y a r a t m a z d . Abdurrahman'l dinledikten sonra, yaras iyice g e m e m i o l a n eliyle de biraz ilgilendi. S o n r a da iini eke eke ayrlp duvarn n n e gitti. D e r s l e r i n e , m e t i n l e r i n e g m l d . D n y a s n n kapsn p e n c e r e s i n i SiklSllayakapatarak...

* **
"El fi'i imma meaddin..." "Fiil, ya geilidir, va geisizdir. Geili olan, dz t m l e alan fiildir... "

Ah, k t b i r k a n t . M e t i n e z b e r l e m e y e ara verdi. B a c a k l a r . A a d a n elini soktu, Yrtt d a . kanard. iyice k a y a m a d . alvarm z d . ki elini Hep yle sokup k a m a y a balad. Kad, kad. Tatl tatl. A m a yrrtarcasma. a l v a r n syrp b a k t . Kanan Bacaklar kanyordu. yerler b i r a z k a b u k b a l a r , y e n i d e n yirtllirdl.

Yukardan taa aaya kadar. ki b a c a k da yaralar iindeydi. K a m a s a iine iliyordu, k a y n c a da byle o l u y o r d u ite. N e y d i bu kant? n c e tatl, s o n r a ac. kide b i r d e araya giriyor, o k u m a y a , ezberlemeye engel o l u y o r d u . N e y d i bu? N e k t eydi? D o n s u z giydii alvarn b a c a k l a r a gelen diki a r a l a r n a b a k s a y d , n e r e d e n k a y n a k l a n d n D i k i a r a l a r n a sra sra o l m u bitleri g r r d . K a n t n n b i t l e r d e n o l d u u n u biraz da b i l i y o r d u . A m a o k a d a r n b i l m i y o r d u . "Bibi"sinin (halasnn) yanma gittii z a m a n r e n e c e k t i . K a n l a r eline b u l a t ; yine kad. K a n t , a c m a y a , s z l a m a y a d n m t iyice. K a m a y brakt. alvarn ekip balad. " G e i l i fiillere 'vk', 'mcviz' ve 'mteadd' adlar verilir. Geisiz fiillere d e : "Lzm', 'gayr-1 vki'.." Uff yine bir kant. Bu kez de srtta. e ileyen, d a y a n l m a z bir ey. E n s e s i n d e n elini soktu, srtna doru uzatt. A m a kayamad. Eli yetimedi. G i d i p duvara srtt. Yine o l m a d . Uff ne k t ! Srtta bTey d e g e z e r gibiydi. B i t t e n b a k a n e olabilir? B u n u b i l i y o r d u . K o u p kayacak bireyler arad. Bir aa b u l d u . G e l i p soktu yine ensesinden. Aa t a ileri varmt. A m a t a m kasman yere g e l m i y o r d u u c u . Srtt, s r t t . F a k a t , yine t a m o l m u y o r d u . K a n t d a n deliye d n m t . B i r i l e r i n i a r a d kasn diye. Ne var k i u y g u n b i r i n i b u l a m a d . K l l k t e k i b i r i n e gz iliti. Bir k a d n . A n a s gibi. Vard yanma, u t a n a u t a n a , srtn k a m a s n syledi. K a d n , o t u r t t u y a n n a . E l i n i soktu, srtta g e z d i r m e y e balad. Sora sora t a m kanan yeri buldu. Ve kad. K a n t gitmiti. R a h a t l a m t T r k o . G e l i p dersine y n e l d i yeniden.

"Emme'l-mz..."
" G e m i z a m a n kipi"ne ilikindi o k u d u u . " M z , gemiteki b i r slam dile g e t i r e n fiildir..." M e t i n , zzi kitabmdandl. Ayn k o n u l a r iine alan d a h a aa b a s a m a k t a k i k i t a p l a r , Emsile'yi, Bin'y, "Jet" M a k s u d ' u o k u y u p b i t i r m i t i . Allmadk ksa sreler i i n d e . n e d i r bUneblSeyd bu gidie "jet gidii" derlerdi belki de.

49

Baka dersleri de

vard:

"eriat"ten,

"akid"den...

Kimini

ezberliyor, k i m i n i e z b e r l e m e d e n a n l a m n r e n i p geiyordu. "Akid" diye Tannbilim'e d e n i y o r d u . O l d u k a z o r d u . Z o r olduu iin de o k ileri b a s a m a k l a r d a o k u t u l u r d u . Dersinin daha oraya gelmemesi gerekirdi a m a "acele"si vard. o k a b u k yol almalyd. "Basra'daki, limler"e ulamak, onlar gelip gemek iin... " Z l i m " b i e r yiye d u r s u n ; alyordu o! E z b e r l e d i k l e r i a r a s n d a "akid"i iirle kabhi... " D e r s i n i alrken a n l a m n da reniyordu: "yi, k t , gzel, irkin., n e varsa h e p s i n i T a n r diler. A m a kullarnn kt, irkin ey y a p m a l a r n a , kfir o l m a l a r n a rz olmaz..." Ezberliyor, bir yandan da dnyordu: Tann'niH " k t " y "dileme"si ne k t ! N i y e h e p "iyi"yi dilemez? K t y niye diler ki..? H e m "diler" h e m d e " c e z a l a n d r r " ? N e k t ! K u l l a r n n k t ey /apmalanna "rz" o l m u y o r . yi a m a , rz olmad eyi niye diliyor? bilememeye g c nmin... Off, lursa.. m yetmiyor? n k O ne dilerse oluyor. Belki ileride r e n e b i l i r d i Dilemezse o l m a z . D i l e m e k , d i l e m e m e k , iyi, k t , gzel, irkin, kfir, neyse.. Kark eyler. ;aranllk ynleri. renecekti de.. u; a r a d a b i r kipirdiyan b i e r de bir anlatan E m l i a d l kitap d a vard. D a h a yeni balamt:

10
ite yine a k a m . Yine bi k a eilip k a l k m a k l a a r a b u k bitirilen akam n a m a z . Yine sabalki "rtib"den; biraz d a leyin y e d i k t e n sonra a r t a k a l a n ( d a h a dorusu z o r u n l u olarak a r t r l a n ) , o r a y a b u r a y a sokuturulup saklanan karmn o r t a y a getirilii. Benzeri baka acnn, dnyalarda grlmedik, her eitten yemein, yapt t a b a k l a r , yine mtla" saati. "Mtla": D e r s l e r i n sessiz o k u n m a s , k i t a p l a r n sessiz incelen mesi. C a m i d e fakiler bek b e k olurlar; yzst yatp uzanrlar. yice alm a y i e i n i n y a p r a k l a r dzeninde dizilirler. Ayaklar arkaya, eneler n e d o r u uzall, kollar b k l . Kitaplar n d e ak. Eller kiniplarda. G z l e r de yle.. O r t a d a da ayieine uygun bir gbek: Koca bir ktk. K t n s t n d e ndan ok isi grkemli bir idare kmbasi. s ki n e is! B a c a d u m a n gibi. Alabildiine kaln ve koyu. "Vyy t a v a n d a k i yerini d n e d n e fralar; t r l r e s i m l e r izer. U z a n t s da kir ve r e n k l e r c e zengin duvarlarda, m i h r a p t a , mimbcrde, boyas isten kl lllaryla asl Kur'an'tarda, oraya-buraya atl ki taplarda, kirli-yall yataklarda, hasrlarda, kilimlerde. Ve de n e m l i bir kesimiyle azlarda, b u r u n l a r d a , grtlaklarda. H e p s i bir b t n 'aten. rili-ufakl, b a l a n y n d e n r m e sarkl "papak"l fakiler, kafaL'daki dinsi mansi k o k a n d n c e l e r , alarindaki r m c e k l e r , "rtib" artklar, c e n n e t l e r i n d e m u t l u m u t l u zplayan pireler, ar bal bir yryp bir d u r a n bitler ve d a h a nice neler de ayn btnn p a r a l a r . F a k i l e r i n h e m o k u m a , h e m y a z m a , h e m y a t m a , h e m y u t m a , h e m iba det, h e m " k a b h e t " yerleri olan c a m i , bunlarsiz o l a m a z . " M i k r o p " m u ? - "Ev iye?" yiyecein,

tatlnn, ekinin bulunduu k a r m d a n a r t a k a l a n n , yer yer k u r u y u p lavalar z e r i n d e souk souk yenisi. Yine a sofra" (!) d a n yar a k a l k m a k z o r u n d a kallar. Ve ite

-Nedir o?
- E vallah nzamm! - Vallahi bilmiyorum! Ya g n l l e r i ? O r a s belli deil. Sessizce H e r b e i n a y i e i y a p r a k l a r gibi dizili fakilerinin gzleri n n d e k i k i t a p l a r a dikili. okurlar, okumasalar d a "okur" olurlar. Yoksa tepelerindeki grevlilerin

51

elleriyle ya da denekleriyle drtlrler. Yatlp uzanildil iin uyku n u n gelmesi doal. H e l e o k u n a n m e t i n l e r biraz da arsa... A m a uyu m a k yok. Yasak. O akam yine balamt Yine Mtla. Yine bekler olumu, idare gbekler kurulmutu. ktkler, yine isleri grkemli

l m b a l a r . Koyu, kaln isler yine koatl tavan fralarken azlarn, b u r u n l a r n , b o a z l a r n p a y n da eksik e t m i y o r d u . Yine tkrklere, balgamlara karacak; ertesi gn birlikte kulleteynde zgrlklerine kavuacaklard. Sular sallandka, teki pisliklerle e l d e verip halay tutacaklar, oynyacaklardl. Birden bir k a y n a m a oldu. Ayieinin y a p r a k l a r n d a n biri OSSUTSessizce ve susuzca. G e r e k t e " k a b h e t " yeri de deil miydi c a m i ? Yani fakiler iin? G e l i n g r n ki " s u " o l m u t u . Sessizdi, a m a g m b r g m b r o l m u gibi ilgi t o p l a m t . T r l k o k u l a r iinde bile belli olan kokusuyla k e n d i n i ele vermiti. G e c e u y u r k e n , ya da yle gsterilirken olsayd doald. Ya imdi? H e r k e s u y a n k t . H e r k e s i n yannda hi e k i n m e d e n zart zart brakan Amerikallar deildi ya orada kiler! Yine de z e r i n d e o denli d u r u l m a s n n asl n e d e n i b a k a y d : K r t e ve serte karlkl ou iin bir eit "bel" olan "mtla" saatini geitirmek isteyenle rin o u n l u k t a o l m a s n n pay b y k t . sulamalar: - G e r i n e yel dolmu herhalde! T u t a m y o r s u n ! - Kendi suunu bakasna a t m a ! - Vallahi'l-Azm sen y a p t n ! - Sen yaptn!

-Sen! -Sen!
Bir ara gzler Trko'ya yneldi. Baklar zerinde younlamca sa v u n m a y a alt konu. - " K u r o serme!" ( u l a n ayptr!),, diyerek azarlad, herkesin n n d e k i kitab o k u m a s n , ses k a r m a m a s n syledi. Yatmt ortalik. G z l e r yine kitaplarda. "Fl" (zne) ya "zhir" (ak) olur, ya da " m s t e t i r " (gizli). Ne var ki k o n u kafalardan gitmemiti. " F a i l " , "fiil", "mefl" (tmle).. Kafaya girmiyor. Yeni b a t a n : Fl - O s u r u k kendini. A m a d a h a ok dayanamayp alamaya balad. e, etkili "a!ib"lerden Seydo karmasayd u z a y p gidecekti

52

Zahir - Sen yaptn! - MStetT - Y a p a n sen! - M e f U.. H a y r o l m u y o r bir t r l . O s u r u u n deilse de k o n u n u n etkisi sryor. Sen, sen, sen!!! - Basra'l lim.. - Sen o s s u r d u n ! - Kufe'li l i m , direklenmi nur.. - Y a p a n sensin ite! - Vallahi'l-Azm b e n deilim!!! - O n u y a p a n kimse; o s u r m a m d a " m t l a a " n m iine etmiti sanki!

O s u r u k l u dlerle dolu b i r gece.

Uyan.

Kulleteyn.

Abdest.

N a m a z . R t i b . M e t i n ezberi. G n ilerlemiti e p e y c e . R e c e p gelmiti. Cokulu g z k y o r d u : - Cell h o c a belsn b u l d u . - Ne dirsin, ne oldu? - "Hlo ivn6"lardan H u s s o ' n u n ineiyle y a k a l a n m . Sonra da kendisiyle.. -?!! Anlatt R e c e p : HfizCell, k y d e n biraz uzakta Otliyan inei tut m u , uygun bir yere g t r m . Bir yarn alUna. K i m s e n i n kolayca bir yer. Oh ne gzel. Bir de st aac. Bir ip a r a m inei b a l a m a k iin. B u l a m a y n c a , alvarnn u k u r u n u karp o n u n l a balam sde. nei yara yanatrm. G z e l . Yanamaya alm. A m a o l m u y o r , inek yksek geliyor. Ta-ma getirip ayann altna k o y m u . Bu kez o l m u gibi o l m u , a m a yine de t a m deil. te yarn eteinde uygun bir ykseklik. H e m de m e r d i v e n gibi. K i m yapmsa Allah raz olsun! ok u y g u n m u . Biraz da kendisi yontarak, kazyarak k e n d i n e gre uygunlatrm. i m d i iyice t a m a m . Ve balam inee g n l n c e y a n a m a y a . H e m de ne y a n a m a . n e k te t a m "inek"! Mba rek hayvan, b o y n u n u u z a t m ileriye. Arkasn da hafza vermi. "Tes limiyet" b u n a derler. in k v a m n b o z m a m a k iin k p r d a m a m bile. Ve keyfine snr o l m a y a n Hfiz Celal b a l a m "ey" e t m e y e . Bir gi dip gelmi. H e r e y y o l u n d a giderken, a m a n o da n e : Tepesinde biri. N e r e d e n ktn sen be Allah'n bels! Yarn s t n d e . K e n d i deyimiyle "kll K r t " ! Ne fena, ne k o r k u n ey! Ne yapsn imdi? T o p a r l a n m a y a U k u r u n u i n e k t e n alp alvarna g e i r m e y e d a v r a n m . N e var ki d a h a toparlanamadan "kll K r d " karsnda b u l m u : Kulletey nin ayrlmaz "tahareti"lerinden H u s s o . Dikilmi d u r u y o r . Son d e r e c e

53

soukkanl.

O d e n l i de rkn. Azrail A l e y h i s s e l m ' m ikiz kardei. S o n r a giydii a l v a n n

E l i n d e n k u r t u l u p klTlk b i r "muhl" ( o l a n a k s z ) . H i m i h i k o n u m a d a n heykel gibi d u r m u bir sre. b a l a m a y a alan Hfiz'aonu k a r m a s n sylemi. Ne yani, ne yap m a k istiyor b u azman?! N e y a p m a k istediini h i k o n u m a d a n a n latm. " - Sen b e n i m ineimi b e c e r d i n , b e n de seni becereceim!" an l a m n d a . o k souk ve keskin b i i m d e . A m a n z a m a n yok. Adalet mi bu, inee kar nsan?! yle a m a ne yaplabilir? Cell d n m ; b e l n n bylesinin iaretine b o y u n e m e k t e n baka yol b u l a m a y p syrm b a c a n d a k i n i . " n e k " gibi o da teslim o l m u . H e m de T a n r nm iine b a k n ki "Allah'n kll K r d " n e . Bir de b a k m ki gerekten de kll kll bacaklar. Yalnzca bacaklar m, oras da ve altlst de. " A m a n Allah'm!" H u s s o girimi. Yine h i k o n u m a d a n . Ve b i gzel b e c e r m i . Asl inekse b a n evirip b a k y o r m u olup-bitene. "Meil mell.." Artk olan o l m u . H i deilse bakalar g r p duymasa. Hfiz alvarn ivedi ivedi giymi, ukurunu takp balam. Yryp gitmeye h a z r l a n r k e n , ah ite birileri d a h a . U l a n bu it sr n e r e d e n de kar byle? B anlk aknlktan sonra t y m . A r d n a b a k m a d a n . G e l i n g r n ki i d u y u l m u . Cell belki de kaarmi imdi. Yani artk Kartalll'da k a l a m a y a b i l i r m i . o l a y rt-bas etsinler diye gi d i p " h k m " (etki) sahibi kimselere yalvanyormu. Molla N a s r ' a , eyh aban'a, Molla Zeki'ye. "nein n a m u s u " da n e m l i . A m a o k d a h a n e m l i olan "livata" (erkein erkei d z m e s i ) . afi m e z h e b i n e gre zina saylr. Evli iin s o n u : l m . Bekr iin: Yz denek (vurulacak). Hanefi m e z h e b i n i n i m a m l a r n d a n m a m M u h a m m e d ' l e m a m Yu suf d a b u gr paylarlar. Mlik! m e z h e b i n i n k u r u c u s u m a m Mlik, m a m Evz'se; evli, b e k r ayrim y a p m a z l a r , ldrme cezasn verirler bu k o n u d a . Yalnzca E b u Hanife "livata"y "zina" saymaz, "tazr" (azarlama) cezas verilmesinin yeterli o l d u u n u belirtir. A m a "Tazr", herzaman "szle azarlama" b i i m i n d e o l m a z , iin iine "denek" de girebilir. K a sopa vurulmas gerektiiniyse " h k m veren" bilir. P e y g a m b e r i n sz var bu k o n u d a : - " L u t t o p l u m u n u n yaptn y a p a n yakaladnz z a m a n y a p a n da, yaplan da h e m e n ldrn!" "taliyarak"

54

P e y g a m b e r i n arkad&anmn grleri de yle: - Yaklsn! - Bir duvarn yanma k o n u l s u n , duvar zerine yklsn! - Ayana ldrlsn. yi a m a b u denli ar h k m l e r var da, z i n a da, livata d a n e d e n oluyordu? H e m de ok ok oluyordu. Herkes te biliyordu bunu. u n d a n ki, " k a b h e t , gizli" olur. Gizli olursa k i m ne der? Ortaya karlmadka..? H e r yerde oluyordu b u t r d e n "kabhef'ler. E n kutsal saylan yerlerde, camilerde bile.. iin iin terslii, g r l m o l m a s n d a . Yine k u r t u l m a n n yolu var: G e r e k l i tanklarn b u l u n m a m a s . stense her z a m a n tank bulunabilir. H e m de istendii sayda. A m a istenmese b u l u n m a z . Yani b u l u n m a m a s salanr. Peygamber Muhammed'in sevgili karlarndan Aie iin: - Saffan'lazina ediyor., dediler. A m a N u r suresine 10 ayet b i r d e n indi! - D o r u sylyorsanz d r t t a n k getirin., d e n d i . D r t tann, Saffan'la Aie'nin o ii yaptn grm olmalar gerekiyordu. Bulamadlar bu tanklar. B u l u n a m a y n c a da i kapand. Cell'n ii zor, a m a k u r t u l m a olasl d a bykt. N e d e n ki iin Husso'su da vard. Livata kantlanrsa o n u n da ba yanard. G e l e l i m inein n a m u s u n a ! "erat-1 Garr"da b u n u n d a h k m Peygamber buyurur: - " K i m hayvan 'ey' ederse h e m e n l d r n o n u . H a y v a n da.." E b D v d , TrmZ, N e s e gibi ok n e m l i kaynaklar da hadisi yazar. D a h a s : H a y v a n n yaklmas gerektiini de ileri srer k i m i Adalet byle ite! "Yumuak bal h a y v a n " msn; iki imamlar. ta balansn, yksek bir yerden atlsn, yle

ayakls da olsan, drt ayakls da olsan, h e m rzna geilir, h e m de cezalandrlp l m e gnderilirsin. T a n r adna. Kurtarc yan olmasayd, Hfiz Cell'n d u r u m u ok k t olabilir di: nei d e m e s i gerekiyordu. Bu bir ey deil. Asl k o r k u n c u ; h e m inein rzna geen, h e m de inek gibi rzna geilen kii olmasindaydi. Bu d u r u m d a , l m iki kez "haketmiti" eriat h k m l e r i karsnda. k i ; inek, H u s s o ' n u n d u . Husso'ysa alacan almt.

55

kalmamt artk. Sorun kapatlm saylabilirdi. Ama konu kapatlmamt. M o l l a l a r n , m o l l a adaylarnn g n d e m i n d e y d i " m z k e r e " l e r d e . D a h a ok da rzna geilmi hayvan z e r i n d e duTUuyodu. - Hayvan kesilmeli, sonra yaklmal. - Kesilmesi yeterli. E t i bile yenebilir. Eti yenmez. - Niye yenmesin? - m a m l a r yle diyor. da katlmt tartmalara: D u r u n hele, hayvana yazk deil mi? Zavall hayvann suu n e ? B e k l e n m e d i k bir soruydu b u . - Gerekten de hayvann b i r SUU-gnh^ o l m a d halde 'ezalandmlmas neden? - C e z a deil, eriatn h k m . - " C e z a " da eriatn h k m deil mi? Z a m a n z a m a n d n p d u r a c a k t T r k o : HfiZ Cell, inek, "rz, namus", H u s s o , "livata", zina, l d r m e , yakma... " H e l e dur, hayvann suu ne? ldrlmesi, y a k l m a s neden..? yi ki b e n h a y v a n deilmiim!" F a k i l e r d o l a y o r d u . Srtta ve bacaklardaki b i e r de yle.. Bir d u r u p bir yryorlard. Yrsnlerdi; a m a asalaklk edip o bi parack k a n emmeseler o l m a z myd? olmasayd yaralanma. hi Ve deilse! aci..! Emilen k a n d a b i y a n a ; k a n t kant, ardndan kanama, okumaya, Dayanlmaz

Btn b u n l a r n y a n n d a bir de

ezberlemeye engel oluu vard ki en beteri oydu. "Nsemmillhe ey'en l ke'l-ey..." ('ey' deriz Tann'ya. A m a b a k a eyler gibi deil...) "Fl - Hafz Cell - Meful- inek - mubali ismi fI - H u s s o m o l l a - eriat - l d r m e - y a k m a - ne suu var hayvann? - fil - mef U - Allah - ey - molla - inek - rz - u k u r - st aac..." ' "ey" diye Tanri'ya denir. A m a b r " e y " l e r inei ey etmesi, ey, Pir 56 durup bir ey, eyyyy... bitler. Yrsnlerdi. Ama...

gjb

deil, " e y " ,

yryordu

11

- A n n e ! C a n m " m u z " istedi. - Tvbe tvbe t v b e ! Kz, m u z u da n e r e d e n kardn imdi? - Tvbesi ne a n n e , c a n m m u z Styemez mi? - ster de kzm, ey.. yani imdi yok ite. anda b u l u n m a z da daha sonra bulunabilir. Kzn can istiyorsa alnr. "Atla deve deil ya"l Olann c a n da b a k a bir meyve ister. E l m a ister, a r m u t ister, eftali ister. Ya da meyve i s t e m e z de p a s t a ister c a n . yle k a y m a k l d o n d u r m a d a stiyebilir. B e y i n , h a n m n istedikleri d e olur. H e p s i doal. A m a kz d u r u p d u r u r k e n " m u z " isterse, kz iin m u z u n artraca ey y z n d e n a n n e : - T v b e , tvbe, tvbc! diye bir t e p k i gsterebilir. Bu da doal. H e r k e s i n c a n n n falanca meyveyi, filanca meyveyi, pastay, dondurmay., i s t e m e s i d o a l d r . Ya Trko'nun c a n m m n e istemesi doal? O n u n c a n da b u n l a r istiyebilir miydi? Bir d o n d u r m a , bir ya ya da k u r u pasta, bir taze meyve, bir kiraz, bir eftali, bir kuru yemi, fndk, fstk., istiyebilir miydi? stiyebilirdi elbet. A m a o n u n c a n b u n l a r l a t a n m a m t ki.. O n u n c a n , tant k a r p u z u , k a v u n u isterdi. i n i o l m a s a d a k a b u k l a r n . K e m i r i r d i . Karpuzunkinin iini k e m i r i r , dn a t a r d . Kavununkiniyse t m y l e yerdi. Yolda-belde, n e r e d e bulsa o r a d a alr, a m u r l a r n temizler, pislik b u l a m s a siler ve k o y u l u p yerdi, K i m s e o n a , yere d e n bir eyin alnp y e n m i y e c e i n i , m i k r o p olacan s y l e m e m i t i ki.. stelik yle g r m t h e p . "Meyve'ler iinde b i r k a v u n - karpuz (kabuklarn) severdi,- b i r de "hedik". Yani k a y n a t l m buday. Sevgili h e d i k k a r d a y d kllkte. ite: Kulleteynin h e m e n yanndaki U y g u n b i r y e r i n d e k u r u l u , b y k , k u l p l u bir k a z a n d a ,

kulleteynin sularyla kaynyor, t a m k v a m n a gelince de y a n n d a serili hasrlara, k i l i m l e r e , "cecim'lere seriliyordu. K u r u y u p b u l g u r o l s u n diye.. K u r u m a d a n selm verirdi b u u l a n y l a . .zellikle de o c u k l a r a . Selm. o c u k l a r iin bir b a y r a m . K o u p alrlar. C e p l e r i n e , o r a l a r n a , 57

buralarna doldururlar.

Islak

slak,

scak scak.

Kirli

avularn Yerler,

p a r m a k l a r a r a s n d a n kirli sular a k a aka y e m e y e balarlar. yerler. "Karnlan anyasya"..

zlemiti hedii. C a n ok istiyordu. sterdi, n k tanyordu. "Meyveler" i i n d e k a r p u z - kavun, bir de hedik. H e d i k . O d n y a d a en gzel elencelik. D a h a da tesinde bir ey. N i y e k u r u t u r l a r sanki. H e p yense olmaz m ? Selmun a l e y k m ey hedik! Ne gzelsin sen! Ne m u t l u d u r seni alp c e b i n e d o l d u r a n ! S o n r a da gzel gzel yiyen. Yiyen ve d o y a n ! A m a sana d o y u l m a z k..! G z n a y r m y o r d u h e d i k t e n . P e n e v e gagalaryla b o k v e t a n e tccarlan gibi alan tavuklann, civcivlerin; birbirleriyle yanrcasna serili h e d i e m e l e r i , hrszlap sinsi sinsi ya da ZOrbalaarak aktan varp dalmalar, aldklarn ivedi ivedi talklarna g n d e r m e l e r i , kovulmalar, k o v a l a n m a l a r , a r a d a b i r h e d i k l e birlikte ta, sopa da yiyince lklar k o p a r a r a k ve k a n a t r p a r a k k a l a n . Kanatlarla, p e n e l e r l e savrulan kllerin, plerin serili hedie karill.. Ve elindeki u z u n sapl szgeli kepesiyle salma salma yryen gzel, all - gll " k a e " n i n elindekini k a z a n a daldr, aldmi g t r p serili olanlara ekleyii, yayii.. G z e l kae b a k m a z msn b u yana? Bakt ite. Trko'yla gz gze geldi. H e m e n d a v r a n d , e l i n d e k i saply daldrd k a z a n a , iyice d o l d u r d u . Ban kaldrd ki Trko'nun gzleri yine s t n d e . K o a r c a s n a g t r d . N e m u t l u bir olay. C e p l e r i n i a m a s n syledi. T r k o at. O d o l d u r d u . Scak scak sular, d o n s u z alvarn p a a l a r n a doru s z l m e y e balad. E l l e r i n c e p l e r e dal, y u m u a c k hediklerle aza gtrl. O h , m u t l u l u k b u d u r ite. Var bylesi?

Bir dersi de "eriat"ti. H a n g i k i t a p t a n o k u n u r s a o k u n s u n "fkh"a ilikin olanlar bu adla sylenirdi. Balardayd daha. "Taharet" b l m n d e . "Ahkmu'l-Miyh"ta, yani "sulara ilikin hkmler"de. Sular 3 t r : 1- T e m i z a m a temizleyici deil (ThT gayr-1 tahr), 2Hem t e m i z , h e m t e m i z l e y i c i (thir ve t a h r ) , 3- Ne t e m i z , ne de temizleyici (gayr-1 thir ve ayr-1 t a h r ) .

Kulleteyn;

afi m e z h e b i n e gre, b u n l a r d a n ikincisine giriyor.

Yani lem temZ; lem de temizleyici. Okuyor, inceliyor, k i m i yerleri de olduu gibi ezberliyordu. K a m m d a b i r a n d u y d u . G i d e r e k artt. B u r g u l a . Kulleteyn 446 "ntl (batman)" suyun b u l u n d u u . . . Ah, u ar bir o l m a s a . Bitler y e t m i y o r m u gibi bir de bu kt. H i d a y a n a m a z d karn arsna. Bir de mide bulantsna. kisi de sk sk bana gelirdi. Kulleteyn drtgen OUTSa... Dayanamad daha ok. Kitab koltukta kotu. Doru " a b d e s t h n e " y e . K e n d i n i d a r att. alvarn ivedilikle z d . D e l i k byk olduu iin b a c a k l a r n n arasma a l a m a d . Bir kysna kt. Ve km delie d o r u l t u p "tinklamava" koyuldu. n c e tr tr tr; s o n r a p a t p a t pat. o k k t srgn olmu^iu. T r k l a y m c a r a h a t l a d . Ars gemiti. M u t l a n d . S k n t d a n sonraki rahatlk, t a d n a d o y u l m a z bir mutluluktur. S k n t n n d l . Trk (ishl), deliin e v r e s i n e de Solucanll t m m i i n d e . K o c a m a n bir salmt. Biraz y a n a evrildi. Bir de ne grsn; yedii hediklerden bir kesimi g z l e r i n i n n n d e . solucan kvrld. H e d i k l e r de diri diri. Sinekler t h e m e n . ri iri. Neyse imdi sra temizldhmekte. Kn silecek. Bi eyler arad. Tcmiz n e s n e ne gezer! H e r k e s i n k u l l a n d bir - iki tatan bakas yok. Aslnda ayakyoluna g t r l e m e z d i o. Yoksa ayet ve Kolunu Boklar cn kuru o l a n n alp kullanmas gerekiyor. K o l t u u n u n altna kstrd "eriat"i u n u t m u t u . A m a trk yle bir t u t m u t u ki "feleini armt".

h a d i s i n b o l c a b u l u n d u u bir kitab oraya g t r r m y d ? doru, pislik yn d e r e y e . A m a n T a n r !

uzatt. te olan oldu o srada: "eriat" dt. H e m de nereye: D e l i k t e n G i t t i "eriat". F e l k e t m i felket. o k z l d . Alad sessizce. Yapabilecei bi ey yoktu. En kuru ta ald, silmek iin kna g t r d . Sildi. e k i p b a k t ki tata yer k a l m a m . Oysa h e r y a n n silmi deildi knn. P a r m a k l a n ve el ayas da y a n s n a dek b a t m t . b r eliyle c e b i n d e n m e n d i l i n i kard. n c e elini, s o n r a k n d a y a r m kalan k e s i m i sildi. S o n r a k a t l a y p yerine k o y d u m e n d i l i . Ayaa kalkt, alvarnn d a b a t t n g r d . k a r d t m y l e . P i s l e n m i yeri, duvar diye k o n u l m u t a h t a l a r a

silmeye yneldi. A m a Sleym d e r k e n d a h a ok yerini bulatrd. Elini

59

de... B u l a a n k e s i m i t a h t a y a silerken b i r d e n bir ac duydu. K y m k b a t m t eline. K y m k a r d . Yeri k a n a d . Bu kez k a n o r a y a buraya bulat. alvarn giydi. Ve kt. Olanlarn en kts, Deliye Ahmet " e r i a t " i n b o k y n n a gitmi karlat. Alamakl ve olmasyd. ok mutsuzdu. anlatt.

dnmt z n t s n d e n . Ne yapacan da bilemiyordu. Ahmet'le ilenmi olarak durumu k o c a bir u k u r . z l m e m e s i n i syledi. y a n n d a ayrca a l m S o n r a d o l a n p d e r e y e indiler. D e r e n i n bir Yukardan, ayakyolunun

deliinden dklenler iin.. H e r yan kaplyor sinekler. C e n n e t l e r i n d e . Snrsz ve koulsuz zgrlk iindeler. Y n e t i m l e r i n i n h e r k e s i m i n d e bamszlar. Dk ynnn ortasnda, evresinde rtler, yukarsnda b u l u t l a r o l u t u r m a k t a l a r . K m e k m e , tek tek, ift ift k o n u p k o n u p "eriat" de ite o r a d a . Ynn z e r i n e dikine d m . Yar ak. Yarsna dek g m l m . imdi i, onu k a r m a k t a . N a s l ? Birer aa b u l d u l a r . Biri bu y a n d a , b r br y a n d a kar karya getiler. Aalan u u c a gelecek b i i m d e uzattlar. - u yana u yana, uzat, d a h a u z a t ! - B e n i m k i ksa gelir. - Sen biraz d a h a yakla. - D u r hele, bekle! Yine k a n n ans, yine t n t u t m u t u . H e m e n k o t u . K o a r k e n alvarn da z m t . D e r e n i n bir y a n n d a syrr syrmaz m e l d i . Birazck su geldi. D a h a varm gibi olduu iin k e n d i n i zorlad. A m a bi ey yok. B a r s a k l a r d a ne k a l m t ki gelsin? K a l k t . Bi d a h a gelecek gibi o l d u u n d a n h e m e n kt. Bi k a kez y a p b u n u . U z u n c a kald orada. A h m e t bard: - Ola senin b o k ne geder (kadar) u z u n srir?! - N e y d i m durmirki! - ebik (abuk)! - Gelirim! b a l a m a d a n gitti. B a l a m a d n k bir d a h a z m e k z o r u n d a kalabileceini d n y o r d u . Bir eli alvarnda, b r eline de ubuu ald. A h m e t ' i n karsna geti yine. Dk ynnn, "eriat"in olduu ucu, aralarnda kalmt. Bir ayan, ynn h e m e n kysnda serte b u l d u u bir yere bast, bir ayam da geride yerletirdi, ubuu

60

uzatt. u b u u n "eriat"e yetimesine az kalmt. birlikte, birlikte kaldrp karacaklard. yle dnyorlard. - Biraz d a h a uzat, yetiecek!

T a m yetise,

iki k a p a k l a y a p r a k l a r a r a s n a s o k a c a k l a r ,

S o n r a araya girdi. A m a k a r m a y a gc y e t m i y o r d u . br de araya girse, t a m a m . - D u r bekle, d a h a da gmirsin sen! - Sen de o y a n d a n bir takabilsen olacak. - Bekle, dur! u b u k yetisin diye a d m n biraz d a h a ileri a t t . Atmasyla da ynn iine doru g m l m e s i bir oldu. M e e r serte b u l u p ayan k o y d u u yerin alt laimmi. k v e r m i t i . Kyyd iyi ki. Biraz d a h a teye gitse, b o y u n u da aacak, b o u l u p gidecekti. evike y a n a yapt. alvarn t u t t u u eliyle bir k a y a n n u c u n a , b r eliyle de bir tutundu. K u r t a r c o l a n , d a h a ok k k t . B i k o p s a gitti. Alabildiine bard. A h m e t : - Yap, g e l i r i m ! diyerek o yana geti. Ne var ki ok ters bir yer. uzatt. - Tut, ubuu tut! K a y a n n u c u n d a k i elini ekip u b u u y a k a l a d . alvar d p aa syrlmt. K c k t a k m l a r m e y d a n d a . Trk bulaklaryla birlikte. A m a n e m l i mi? O srada sesleri d u y a n l a r k o u p gelmiti. ekip kurtardlar Trko'yu. "eriaf'i de. Kyya ekilip k a r l m o l a n T r k o , e v r e s i n e b a k p u t a n d . alyamad. S o n r a d i z i n e dek b a t m o l a n b a c a n a , kt yere b a k t . M i d e s i b u l a n d , kustu. Pislikleri t o p r a a silerek t e m i z l e d i . " e r i a f ' e g e l i n c e : Artk.ie yarar o l m a k t a n k m t . A m a kimse Trko'yu sulamiyordu. nk elinde olmadan oraya d r m t o n u . k a r m a k u r u n a d a a z kalsn b o k u k u r u n d a b o u l u p gidecekti. T a m o s r a d a yine trk. K e n d i n i t u t m a y a a l a r a k u z a k l a t . Uygun bir yer b u l u p m e l d i . Biraz sv akt o kadar. Arkas da gelsin diye k e n d i n i z o r l a d . Kalkt, bir d a h a k t . Yok b i r ey. Bir saate yakn urat. Kalkp ktnda k i m s e k a l m a m t . alvarn balad.

61

T e m i z l e n m e k iin k u l l e t e y n e "necset-i galiza", yani

yneldi.

Kulleteynin temizleyicilii k a b a pislikler, "necset-i

bal olduu Hanefi m e z h e b i n e gre deildi, A m a biliyordu ki, grnrdeki yani hafif saylan pisliklerle bile bir l d e temizlenebilir. E l l e r i , abdest m e n d i l i , alvarnn a ve p a a l a r , "necset-i galza"yla K u l l e t e y n d e k i suyla, bir l d e de olsa t e m i z l e n e b i l i r d i . p l a k ayaklarla ilerledi. P a r m a k l a r a r a s n d a k a l m o l a n pislikler rahatsz ediyordu. D u r d u , eilip yass bir ta ald, p a r m a k l a r n n arasna sokarak t e m i z l e d i . Bir k a n c k kpek, k a r n n n altnda b i r sr u c u sralanm m e m e l e r i n i sallya sallya geti. Vard. K u l l e t e y n i n evresinde bakalar Mendilini kard. da bulunmaktayd. Yzndekileri U y g u n bir yere yerleti. ittii sularla ykad. saa-SOa

M e n d i l l e birlikte eller d e y k a n m t . G t r p serdi m e n d i l i . G e r i geldi. alvarn ykamak iin en iyisi, karlmasyd. A m a altta d o n mon yoktu. evredekilere b a k t , k a r m a d a n y k a m a y a k a r a r verdi Sonra Z o r l a n a z o r l a n a . E l i ayana d o l a y o r d u . alvan. Biraz syrd. n c e p a a l a r n ykad. O l a b i l d i i n c e . an y k a m a y a alt.

U r a r k e n terlemiti d e . H e m z o r d a n , h e m u t a n c n d a n . U r a t , ura. Birden dengesini yitirdi. H a y d i ; kulleteyne.. Yuvarland. yi ki d e r i n deildi su. Bir ve bir eyrek arn k a d a r d . D e b e l e n d i , rpnd|; s o n r a k e n d i n i t o p a r l a d . G l e n l e r o l d u , acyanlar o l d u . V e k o u p yardm eden oldu. E l i n d e n t u t u l d u ; kt. Titriyordu. K deildi, yazd stelik. Ama hava serinceydi. O n a da z e m h e r i souu gibi geliyordu. sarl, kat kat giysili ve yal bir k a d n gelip e l i n d e n t u t t u . Alp evine terlii, gtrd. Bir r t g e t i r d i . stndekileri ilii, i karp ona g m l e i ve sarnmasn syledi. k a r d stndekileri. Bandaki SZmona sarkl b y k l n d e n k o l l a n katl c e k e t i , a l v a n . H e p s i n d e n sular a k y o r d u . ikanp k o y d u b i y a n a . r t y e sarnd. enesi ve b a c a k l a r zangr zangr. Yal k a d n h e m e n oca ateledi. Tezek, al b u l u p b u l u t u r a r a k t u t u t u r d u . T i t r e m e yavalad. r t y n n d e n ap gvdesini o c a a veriyordu. I s n d . N e var k i b a n a bir sr ey getiren tink-yine t u t m u t u . Bel, h e m de n e bel! Biraz t u t m a y a alt k e n d i n i . Hayr, tUtamiyacak. K a d n a syledi. K a d n h e m e n b i t i i k t e k i o d a y a b i r leen gibi b i ey k o y d u . Ona y a p m a s n syledi. Yanm su k o y m a y d a u n u t m a d . Tnkll T r k o k o t u bitiie. L e e n gibi eye yanat. Bi k a d a m l a sv akt yine.

62

Ard kesik. Z o r l a zorla, yine bi ey yok. E p e y c e b e k l e d i . kald.

Bu kez

syleyen k a d n n uyars z e r i n e kalkp g e l m e k z o r u n d a Yanma k o n m u o l a n suyla d a t e m i z l e n d i k t e n s o n r a gidip k e n d i n i o c a a verdi yine. K a r n n n ars geti. B u a r a d a giysileri y k a n m , k u r u s u n diye de getirilip ocan evresine aslmt. O c a n s t n d e de orba k a y n y o r d u . O h , ne gzel mis gibi. Piti o r b a . Bir kap n n e k o n d u . T o p r a k k a p t a k i o r b a d a n aa kakla alp y e m e y e koyuldu. i n e e k m e k de donyarak yedi. K a b u r g a k e m i k l e r i sra sra belli gvdenin o r t a s n d a belli belirsiz ufack karn iti. Elini gbeine koydu. Okad. K a d n n biraz t e d e o l m a s n d a n yararlanar'' gbein aasyla ilgilendi. K a l k p ocaa iyice y a n a t . T e z e k l e r i n a r a s n d a k i a l l a r ^anip b i t m i , tezekler de korlamt. Sarlp brnd r t y ki y a n a ayrarak ve k a r n n iyice rerek n n verdi atee. Kaburgalaryla, kamiyla, gbeiyle ve aasyla ilgisini srdrd. ki elini de gezdirerek.. o k h o u n a gidiyordu. Bir sre yle d u r d u , k z a r d . S o n r a b a k t k i giysiler k u r u m u . g m l e i n i alp giydi. S o n r a iliini. alvarn g i y m e y e d a v r a n d . alvarna el atar a t m a z ; d u r d u . K a r n n d a bir "velvele" d u y m u t u n k . M i d e d e d e b u l a n m a . "Velvele" b y d . F r s a t yok. K o t u , d o r u bitiie. L e e n gibi eye. Bu kez b y k bir grlt. P a t r t ve arlt. G z l e r i k a r a r d . D e c e k gibi. T o p a r l a d k e n d i n i . n c e k i n d e n k a l a n suyla y k a n d . Ama t a m t e m i z l e n e m e d i . T e m i z l e n m i sayd. K a d n n ilgilendiini g r n c e u t a n d . Yine o c a a vard. Atein n n d e , alvar giymeye alrken bir d a h a bitiie g i t m e gerei d u y d u . G i t t i , a m a bu kez bi ka d a m l a n n t e s i n d e bir ey yok. Y a n n a yine su k o n m u o l d u u n u grd. Kullanp kt. Yal Biraz sonra bir daha. "gtnn ktn" B i r daha.. S o n u ve ne yapmas gelmiyordu. kadn

gerektiini a n l a t t : P a r m a k l a r n s o k u p ileri d o r u itecekti. O da yle y a p m a y a alt. A m a y a r a n yok. Yal k a d n o n u n b e c e r e m e d i i n i a n l a d . Yanma gitti. B u n u n o k d o a l o l d u u n u , u t a n m a m a s n syleyerek y a r d m e t m e k istediini b e l i r t t i . k e n d i n e d o r u e v i r m e s i n i syledi. olan uzantsn ileriye itti. Kn ykamasn ve O da syleneni yapt. K a d n ykad parman. Artk

p a r m a n s o k u p , kaln barsan, dk deliinin u c u n d a t o p l a n m ekip kalkabileceini a n l a t t . O da artk kalkt. H e m e n gidip alvanni giydi. C e k e t i n i , terliini d e . Terliin evresine de bez p a r a s n sank diye

63

sard. k p gitmek iin izin istedi. Yal k a d n , b a k l m a s gerektiini, o geceyi o r a d a g e i r m e s i n i syledi. O l a m a z d , o k u m a s g e r e k i y o r d u . K a d n a b u n u anlat. K a d n diretti. - G i t k i t a p l a r m getir, b u r a d a oku... a n l a m n d a k o n u t u . O d a kabul etti. Yryp gitti c a m i y e doru. Aksirdl. M e n d i l i n i anmsad. G i d i p serili o l d u u y e r d e n ald, b u r n u n u sildi, s o n r a a l v a r n n c e b i n e soktu. Y r d . Varp camiye girdi. Bir k a faki k o n u u y o r l a r d . O n u g r n c e aretleerek seslerini kestiler. Belli ki k o n u kendisiydi. B o k u k u r u , eriat, kulleteyn, kulleteyne yuvarlan, karl, gidecekti, gtrl.. vazgeti. Kadnn Bzle bzle kitaplarna yneldi. gitmiti, hideilse brlerine Bunu evinde aliamayabilifdi. Ald, iyi eriat

almalyd.

dnp

o k u m a y a k o y u l d u . B i r h a p r m a d a h a . A r d n d a n b i r daha.. H e r h a p r m a n n bir a n l a m vard. " T e k " olsa a n l a m bakayd, "ift" olsa bakayd. Ve tek o l u n c a : - " T e k sabr" getirdim., diyerek ift y a p m a y a alyordu. n k "tek sabr", uurlu saylamazd. ift olmalyd. ift o l u n c a d a : - o k kr, ift oldu.. diyor, seviniyordu. O gn, ya d a gelecek iin iyi eyler olaca u m u d u d o u y o r d u . - "Tek sabr".. - "ift sabr".. - Tek, ift, tek, ift... sklamt. Tek mi, ift mi olduu belirlenemez o l m u t u . B u r n u d a d u r m a d a n akyordu. B u r n u n u sildii m e n d i l d e , kuru yer k a l m a m t . B a n d a k i terlie S a n k d i y e s a n l l b e z par|iasmi k a r d . K u l l a n m a y a b a l a d . H a p r m a l a r ardarda. H a p r m a y Smkrme i z l i y o r d u . G z l e r , ak d u r a n k i t a p t a . H a p r m a l a r , Smkrmeler arasnda o k u m a y a da alyordu. Bellemesi, ezberlemesi gereken eyler v a r d . H a p r m a l a r , Smkrmeler.. H z l a n m t . Yine d e k i t a b k a p a t m y o r d u . K i t a p t a o k u d u u sayfann kysndaki el yazsyla yazl k e s i m l e r s l a n m , yazlar b i r b i r i n e k a r m t . Biraz d a h a d i r e n d i , s o n r a b a k t k i o l a c a k gibi deil; k i t a b k a p a y p b r l e r i n i n yanma k o y d u . N e z l e i l e r l e d i k e ilerliyordu. O b e z p a r a s d a Sinlsiklam o l m u t u . Bi y a n d a n da ba aryordu. Az da m i d e bulants vard. Yer bulamaynca, smklerini iliine silmeye balad. Smkler,

64

k e n d i l i i n d e n de p p damlyordu orasna burasna. likten sonra i gmlei de byk lde slanmt. Byk geldii iin k o l l a n k a t l a n m olan c e k e t i n i n koUanm u z a t t , b u r n u n u silmeyi s r d r d . G r l t l h a p r m a l a r . Ve yine grltl s m k r m e l e r . A r a l a r d a da p p p. Bi y a n d a n d a g z l e r d e n ya geliyordu. Alarcasina. Kollara, ellere sU h a SL. Sra alvarn anda. B u r n u n u alvarn ana silmesi kolay o l m u y o r d u . z o r l a n a yapyordu bu ii. Eilmesi b k l m e s i gerekiyordu. Z o r l a n a

-Vay anam..!
Ne zor iti. H e r siliten s o n r a kesilir diye u m u u a r k e n yenisinin gryordu.

- Hapu!
- Z k k m n k k ! Kesilmiyecek mi artk?! Sil b a b a m sil! olanlara siliyordu. Gzlerden, K u r u bir ey b u l a m a y n c a slak burundan akan sular birbirine imdi n e Kimbilir

karyordu. Ardarda p a t l a y a n h a p r m a l a r ve Smkrmelcr s o n u n d a d a h a d a b e r b a d o l d u : B u r n u k a n a m a y a balad. Eyvah, olacak? Belann katmerlisi. b u l a m a y n c a c e k e t i n i n o m u z u n d a k i p a m u k aklna geldi. B u r n u n a t k a m a k iin bir ey b a k t ,

k i m i n n e k a d a r giydikten s o n r a brakt yamal c e k e t i n o m u z u n d a delik vard. D e l i k t e n biraz p a m u k k a r d . D k l e n k a n d a m l a l a r arasnda burnunun bir k a n a d n tkad. br k a n a d n d a n geldi. b r n de tkad. Azndan g e l m e y e balad. Arka st yatt, k a n azn, soluk a l a m a z d u r u m a getirmiti. Nezle ve kan. Adamakll da Hemen terlemiti. boazn doldurmu ve yan kana bulanmt.

doruldu. B u r n u n d a k i p a m u k l a r prtlad, kanl kanl n n e dt. H e r lgilenenler oldu. A m a ne k a n d u r u y o r , ne nezle. "Beterin de beteri var" derler ya, t a m o srada yine trk gelmiti. F r l a d h e m e n kapya doru. Ne var ki t u t a m a d . " K i i t k f l e r l e alvarna boaltt. A c n a c a k bir d u r u m . Ve de "aresizlik". P a a l a r d a n trk aka aka doru p n a r a . P n a r k y n taa dnda. bir kalabalk. tsiz k e s i m i koUiyarak dt yola. Alya H a y v a n l a r da var. alya. Yrd, yarm saat s o n r a vard p n a r a . A m a ok fena: Byk Su a l a b i l m e k iin h e r k e s o r a d a . Yalaklardan su mckteler. Bir yalaa yanat. ykad. alvarn skt, slak slak giydi. alvarn karp girdi teki giysilerini de

suyun iine. OradakUere artk a l d r m a d a n n c e kn, sonra alvarn

65

ykayabildii

lde

ykad.

Yine

haprmalar.

Burnu

artk

a m a akyordu. Yine de smkler kanlyd. Yani aksa da k a n s m e k a r t n d a n p e k belli o l m u y o r d u . H a v a akt, gne vard. Biraz teye gidip uzand. Bakanlara aldrmadan.. Uyuya kalmt. Gzlerini atnda, kendisini birinin srtnda bulmutu. H u s s o ' y d u b u . Meer evine g t r e n yal k a d n d a o n u n anasiymi. K a d n , Trko'nun c a m i d e n gelmediini g r n c e , n c e beklemi, sonra camiye gitmi, sormu. Bama gelenleri ve p n a r a gittiini renince de Husso'yu b u l u p gndermi a r d n d a n . Alp eve gtrsn diye. H u s s o da e m e n i n biraz t e s i n d e l gibi yatar b u l m u ve srtlanm, doru eve. H e m e n yn yorgann altna soktular. Terletmeye altlar. - Bi terlese kurtulur., diye dnyorlard. H e m "ateler i i n d e " yanyor, h e m yordu. Yorgann altnda, b a n a gelenleri d n d bir sre. K a r n n n ilk anyii, " a b d e s t h n e " y e kouu, t m k l a y , t e m i z l e m e abas, "eriat"! k o l t u u n u n altnda u n u t u u , delikten b o k ynna dT, Ahmet'le birlikte a b a l a n , " e r i a f ' i karaym d e r k e n ayn yma bat, o r a d a boulma sonras... tehlikesi atlat, kurtarl, sonra kulleteyn ve daha H e l e , k e n d i n i t u t a m a y p alvara triklayil... N e y d i b u Bir c e z a d r b u . " e r i a t " ! pislie drdn! Cezan

bana gelenler? Dalp gitti. - Ce?.!

ekeceksin!!!
S e s , g k k e s i m i n d e n g e l i y o r d u . B u l u t l a r d a n . T a n r , ite o r a d a . D a h a n c e , st aacnda, dallar yaratrken grld biimiyle. Bu kez atl. evresinde de melekler. Kanatl kanatl. Cami ve kulleteyn dC orada. Basra'll, Kfe'li l i m l e r de.. Hepsi bUUtlann stnde. N e var ki n u r y o k . "Alim"ierde n u r l u d e i l l e r . Yzler ve klklar irkin irkin. N i i n ; belli deil. Banyorlard:

-Sulu!! -Gnahkr!!!
- Cezasn ekmeli!!! - " e r i a t " " a b d e s t h a n e " y e gtrmtr. Ayeti ve hadisiyle birlikte pislie d r m t r . B y k gnh ilemitir! - Tu-kl artk lim olamyacak!

66

- Olamyacak!!!
Barmalarn k e n d i n e ynelik olduunu gren T r k o , zgn, alyordu. T a n n ' y a seslendi: - Yce T a n n , bir ey sylesene u n l a r a ! - Syledikleri doru! - D o r u y m u ! Hereyi bildiin h a l d e , sen de o n l a r d a n y a n a ! - G n h iledin! - "Akl, bali" (ergin) deilim ki, gnahkr o l a y m ! - "Alim" y a p m a y a c a m seni! - Yapmasan yapma! - Nasl? - Grrsn! Alyordu ili ili. Ne suu vard sanki?! T a n n ' y a kst? " D a h a da o l m a z s a gavur o k u l u n a giderim!" diye d n d . Sonra d n d ; "hayr, b e n yine lim olacam, grsn onlar" diye sylendi. - Olacam ite. Byk lim o l a c a m ! O Basra'll, Kfe'li limleri geeceim! - Olacahsn h e l b e t ! Bi de ne grsn: Anas. - H e l b e t o l a c a h s n k u z u m , a n a n kurban olsun. Alim o l a c a h s n , sen o n l a r a bahma. Sen o h u , gr nasl lim olabilirsin? O n l a r da grsnler. Anas h e m e n kollarn at, k u c a k l a d , barna bast. - Ana, T a n r kzd, "lim yapmyacaim!" dedi. - D e s i n o. Kzgnl geer. Seni o k sevir o. - Sevse k a r n m artr m, b u r n u m u k a n a t r m? - Neyse sen de yle d e m e ! - Ana! Sen y a p m a s a n da b e n olurum! Karnm antan da sensin. i m d i suu b e n i m s t m e atirsin! Adalet deU!

- He yavrum!
G z l e r i n i at. Bir a d a m baryor: - An yorgan! o c u u boacaksnz! e k i l i n biraz! " D o k t o r " diyorlard. Kartall K y ' n d e de d o k t o r olur m u y d u ? O l u r d u . Az kalrd, yine

67

de. o l u r d u . A m a h e r z a m a n deil. Mall-davan o l a n l a r m h a y v a n l a r n a b a k m a k iin geldiinde. H a y v a n l a r d a n h a s t a l a r n y a n n d a , i n s a n l a r d a n h a s t a l a r l a d a ilgilenirdi. H a y v a n salk m e m u r u y d u , a m a " d o k t o r " derlerdi. yi ki o gn de gelmiti k y e . H a s t a n n rahat soluk a l m a s n salad. a n t a s n d a , inesi-ilaci bile vard. k a r p bir ine yapt. S o n r a : - u n l a r da yedirin o c u a ! syledi. Ve: Nasr. Hfiz Cell; A h m e t ve bakalar da orada, diyerek, yedirilmesi gerekenleri

- K u r u m u gitmi, o k a su iirin! dedi. Molla b a u c u n d a l a r d . l e c e k diye h e p s i k o r k m u t u . G z n a n c a d a sevinmilerdi. T a n r kzarsa nasl h o n u t e d i l e c e i n i sordu. " b a d e t l e , " l i m " olmakla honut edilebileceini sylediler. "eriat"n pislie duyduu znty anlatt. Artk z l m e m e s i n i

sylediler. Molla Nsir karp bir yeni "eriat" (kitab) gsterdi. V a r m a a n etti. T r k o ok sevinmiti. Yatan i i n d e n d o r u l u p elini perek karlk verdi h o c a s n a . Ancak bir derdi vard: Dersleri kalmt. Kalkp gitmeli, o k u m a l y d . Molla Nsr, k a l k m a m a s n , iyileinceye dek kaimasn syledi. Sz ald. yi altracana ilikin de Szverdi. Hafz Cell de bireyler syledi. Biraz s o n r a kp gittiler. A h m e t geri konulular: - Babam diyir ki, o hcle cy o l u p kalksn; dvmiyccem artk. - Dgcmcz kizelen ( z a t e n ) . - Niye? - Benim h o c a m , artk Molla Nsir. - E s s a h t a n , u n u t m u t u m b e n . D g e m e z , doru. H o c a n o deil.

Molia Nsr.
- Ahmet, sen gene de b a b a n a syleme, he mi? - S y l e m e m , korhma. Syler m i y i m he? A h m e t , h e r k e s t e n ok sevinmiti o n u n gzlerini ap k o n u u y o r olmasna. Yine geleceini syliyerek gitti. Tavuk kesmilerdi. Bir p a r a getirip n n e koydular. H e m de ok sevdii b u d u n d a n . Ayran da vard. Lavala e t t e n biraz yedi. Biraz da

68

a y r a n i t i . D a h a o k y e m e k iin k e n d i n i z o r l a d . Y a n n d a k i l e r d e zorladlar. A m a itah yoktu. Yiyemedi d a h a . Biraz s o n r a da u y u d u . 5-6 g n kald Hlo ivno'lardan H u s s o ' n u n e v i n d e . D a h a da kalmas gerekiyordu belki. A m a d e r s l e r i n d e n dolay k a l m a k i s t e m e d i . O r a d a da alabilirdi, arada srada alyordu d a . F a k a t gnlnce deil. C a m i d e ve belirli yerlerdeki almas bakayd, d a h a verimliydi. Clz gvdesinin elimsiz b a c a k l a r n d a , gezip dolaacak l d e g b u l u r b u l m a z izin istedi. yice iyilemediini, b i r k a g n d a h a k a l m a s g e r e k t i i n i sylediler, ama dinlemedi. s t n - b a n giyip kt. Bir-iki kitab da k o l t u u n d a gitti. Asl y e r i n e . Ve b y k bir alkla, zlemle derslerine, ezberlerine.

69

12

Hava gzeldi darda. i n d e bir k p r d a m a . Yaamak gibi. M e t i n ezberi iin darya k m a l y d . H e r z a m a n k i gibi. K o c a kabaral ayakkablar giydi. Ama gszken daha d a gszleen b a c a k l a r n a , o l d u u n d a n da ar gelmiti. Tayamayacam anlaynca kard; bi yana koydu. Yaln ayak kald. Yryerek almas g e r e k i y o r d u . gibi o l d u . Duvara dayand. Bir ileri bir geri.. Yine d e g s z . Gelenek kt. yleydi. G e l gr ki dizlerinin "fer"i yoktu. G z l e r i k a r a r d ; decek G e t i ite. iine. Delikleri duvarn d i b i n d e olan karncalar vard. bir aba iindeydiler. H i z a m a n yitirmek istemezcesine bir o y a n a , b i b u y a n a gidip geliyorlard. yere, tmnn olacak ya da nsancklarn yerine, yaam bir eyler t a y o r l a r d . yakalamak istiyorlard sanki. "Yaam yakalamak"! T m n n olan bir olabilecek Hideilse b y k lde.. B u n u n cokusu var gibiydi ilerinde. K i m i b u d a y t a n e s i g t r y o r d u tek tek. G v d e l e r i n d e n d a h a b y n gtrebilenler bile vard. Ne alas ey! K i m i y s e k m e k m e o l m u , gbirliiyle d a h a b y n g t r m e y e k o y u l m u t u . K o c a bir baa srklyor. gtrlen buday baaklarndan. bir bir toplarlar. te bir k m e . oraya K a n arabalaryla t a n a n ve h a r m a n a Yer yer der ve yeller alr,

b u r a y a srkler. K i m i yoksullar, arabalardan denleri, tarlada kalanlar "Vergi" bile verirler b u n d a n . K r , yal kocasyla birlikte g e i n e b i l m e k iin byle baak t o p l a y a n bir nineyi a n m s a d b i r d e n . Yal kadn, toplad buday b a a k l a r n d a n , iki sandk dolusu buday biriktirmiti. "Klk yiyecekleri"ni salamt bylece. Ne var ki, "devlet"in vergi grevlileri gelmiler, sandklara yaprcasna sarlan yal k a d n barta b a r t a k o p a r p itmiler, bir de t e k m e a t m l a r ve sandn b i r i n i alp g t r m l e r d i . birileri gelip ellerinden "Devlet hazinesi" Bir bir izledi Dalp z e n g i n l e s i n d i y e ! K a r n c a l a r iin b y l e bir d u r u m yoktu. almyacakt.

D u v a r a t r m a n a n b c e k l e r i de vard. Bir sre de o n l a r a bakt. Fzberme yncKii sonra. kt yerden kalkmadan..

^0

"Emli" adl kitaptan, "ve min filu aslahu" diye bahyan iki dize: Yol gsterici, Kutsal ve Yce olan Tann'ya, nsanlara en uygun olan yapmak gerekli (farz) deildir. "Snnet e h l f n i n grne gre byle. Tanr, insanlarn yararna en elverili olan dilerse yapar, dilerse yapmaz. Yapmakta ve yapmamakta zgrdr. Baka trls Tanr iin eksikliktir. "Mutezile" grne greyse, insanlarn yararna en elverili olan yapmak zorundadr Tann. Badat Mutezile'sine gre, bu zorunluk hem dnya, hem Ahiret ilerinde szkonusudur. Basra Mutezile'sine greyse, zorunluun Szkonusu olduu alan, yalnzca din ve Ahiret ileridir. Dnya ilerinde, dilediini yapmakta Tanr zgrdr. En elverili olan yapmyabilir. slm Tannbiliminin derin knolanndandr bu. Dizeleri ezberledi, anlamlan zerinde durdu, dnd; br dizelere geti. Epeyce ezberleyip inceledikten sonra, "Emi"yi kapayp koydu onu bir yana. Ban kaldrd. Baknd biraz. zerinde uvallar ykl bir kan, gcrdayarak gidiyordu. Deirmene doru. Zavall kzler, her "kz" gibi zorlana zorlana ekiyorlard arabay. Yannda da bi it, dili darda soluya soluya ve arada bir de inelerini batran sinekleri yakalamak iin ban evirip san solunu sra sra gidiyordu. Kam tepeyi aana dek izledi. Baklarn yere evirdi sonra. Karncalar almalarn srdryordu, tte bir de gbre bcei^ "Mays ustan". Top yapt boku, yuvarlya yuvarlya gtryordu. Top, ykseke bir yere karlyor, sonra yuvarlanyordu aaya. Ve tstan, yeniden ie koyuluyordu. Bir daha, bir daha. tam gbre bceine gre bir i. Ayrca sinek srs. Trl, irili ufakl bcekler. Ayaa kalkt. " T a n n ok bo ey yaratm" diye dnd. Sonra "tevbe estafirullah" dedi kendikendine. Koltuunun altndaki kitaplardan brn at.. "Kev'ab": Memesi daha yeni tomurcuklanm kz. oulu "kevib". Ellerinde iki dolu bardaklarla kendilerini cennettekilere sunacaklar. Ayakta bir sre durarak dnd. "Yeni tomurcuklanm memeler" nasl olur ki? Biraz yrd, yine durup dnd. "Tomurcuklanm meme". Anasnn memesini bilirdi yalnzca. Birden

71

- Uf, aman, l da zkkmlan! aka dileye yaraladn, paraladn b kum "aair"kd. Anas, ksa aralklarla dourduu kardelerini, Gnaz'^ Zinnur'u, Yetef'i emzirirken byle diyerek memesini azlarna sokard. Kuru gslere saldran ocuk, st bulamaynca, "sall^- memeleri eker, uzar, fkeli fkeli iiiedi. Susuz memeler StSzlUklert yznden hrpalaf<h bu yzden. Ular atlak atlak olmutu. Kanarlard da. Soukta, seafcta, karda -yata kanhp karlp oa uzatlmalar yznden bu duruma gelmilerdi. Zavall anas, alard meme ularnn acsndan. Yine de barna bastit yavrusunu emzirmekten geri duntizd. Peki ''fO!nureuklanri" nasl olurdu bu memelerin? BtUi ki aalardaki tomurcuklar gibL yi de st olur muydu bylcsindc? St yoksa neye yarard? zerinde daha ok durmad, geti. Karya bakt; zaman zaman grp durumuna acd ktFm kz grd ynes. Yansna dein topraa gml evin ne doru kk ve ykk tivannn dibindeydi. 5-6 yanda. Kaladan yukan salam. Belki de kalalar da. Bacaklar ie yaramaz durumda. Ayak bileklerinden yukarya doru bkk. Ayaklarn alt stne gelmi. Esmer, gzleri zm gibi, All-gU de bir fistan var. Elinde ekmek. Tavuklar arasnda. Elindekini kaptrmama abasnda. Gzleri ekmekte olan tavuklara kar byt^ bir sava veriyor. Tavuklar m, evresini sarmlar. nceden arkadan sokulup bir gaga atp kayorlar^ Tmn kapp kamak iin de frsat kolluyorlar. Kzn silah, elindeki kk bir ubuk. Bir eliyle ekmeini yiyor, br eliyle de kovmaya alyor kanatl enVarlarL Tavuklar, ekmei karmay kafalarna koymu. Hi mi hi aman yermiyorlar. te kardlar. Bu kez sava birbirleri arasnda. Kzn ekmeinin karldn ve aladn grnce frlayp komak istd Biraz kotu da. Ama bacaklarnda ki gc yetmedi buna. Hzlca yrmeye aht; bu kez de aya taklp dt. Tavuklar ekmei didiiyor, ocuk da sesini pek yijfcselfleden alyordu. Tavuklara yetiip ekmei kurtaramayacan anlad. Bununla birlikte yapabilecei hibir ey yok deildi. Kitaplarn birakt. Ta, kesek, tezek ne bulursa alp atmaya balad. Attklarndan birini tutturdu da.

72

Ekmei paylamaya dalm tavuklarn tam ortasna dmt att. Tavuklar iiri yldrm duna gibi oldu. Ekmei brakp katlar. Artk abalamak, kanatl canavarlardan yeniden gelip kapmadan gidip almalyd ekmei. Olanca gcn kullanp hzland ve baard. Kurtarmt. Ekmek didiklenip klm, amur toz^toprak olmutu ama, "ona d kr". Sildi, temizledi ve gtrp kza verdi. Kzn alamas durmutu. Gzlerinden dklen yalar, kalnca izgiler olumutu tozlu yanaklarnda. Eliyle kzn yanaklarn sildi. Sonra kitaplarn ald. Ve dnd; ykk duvarn stne kp oturdu. Ayaklarn da sallad keyiflice. Artk dinlenebilir ve orada da okuyabilirdi. Kza bakarak dncelere dald. nce kendi bacaklarnn da yle olmadna sevindi. Kzn yle lmanaysa zld. Kim yapmt onu yle? Yapan eden Tann'ysa, niye yapmt, ne istiyordu yapt iin ierledi Tann'ya. Kendisi Tanr olsayd yle yapmazd. Herkesi iyi, gzel yapard; " S n n e t ehli"ni tutmas gerekiyordu, fakat grne pek katlmyordu. Ne demekti "insanlarn yararna en uygun olan yapmak Tann'ya gerekli deil"? Gerekli olmaz olur mu? Mutezile'nin grn daha doru buluyordu, tnsahlarln yararna en uygun olan yapmak zorundadr Tanr. Madem ki "Tanri'yml" diye ortaya km, ilerini doru-drst yapmaldr. Ama yapmyor ite. imdi bu zavall kz ne yapsn? Elindeki ekmeini bile tavuklara kaptryor. Bacaklar tutsa, kap ozaklaabitecek, yryebilecek. Ne kt! Acd ve kzd iin "levbe tevbe" bile demedi. Kavga bile edebiHrdi Tanr'y grse. Dncelerine ve duygularna gml bir srada, evden bir baka kzn ktn grd. Bacaklar salam, gezen, yryen bir kz. Yz ktrm kzn yzne benziyor. Karde olduklar "belli. Berikinden epeyce byk. Gen kzlara zg bklleri bile var. 11-12 yalarnda olmah. Bklleri de, birok yerde olduu gibi orada da kzlar ok kkken verir" olmalarndan. Elinde taze bir lava. Scak scak. Yal. Lava bld, birazn ktrm kza verdi, kalann da: - "Bha" (yel)., diyerek ona gtrp uzatt. Krte konutular. unlar diyorlard: - Ekmein tmn bize verdin, sana hi kalmad. Olsun, yine alrm, bizde ok var. Anam tandrda ekmek

73

yapyor. Dur biraz daha getireyim. Kz kopup gitti. Az sonra da dnd. Bu kez ehnde M lava vard. Ortalannda da erimekte olan ya. Yalar, eriyip lavaa yaylrken parmaklarn arasndan da damlyor aaya. Kz, fistanna damlatmamaya alyor. Ne gzel de bir fistan var. Krmzl, iekli. Tek tk bulunur byle. elindekini bitirince, kz lavan birini daha verdi. Ve kp yanma olurdu. Onun gibi ayaklarn sallyrak.. Yanyanaydlar. Kzn boyu biraz dikeyse de uymulard birbirlerine. Ne gzel, ne mutlu bir durum. inde yine bir kprdanma. Yine yaamak gibi bir ey. ki yl nce, hep birarada bulunduu bir kz gznn nune_geldi. Babasnn imam olduu irvaneyih Ky. Kyn ortasnda bir pnar. Kaynar ocuklar bu pnarn banda. stndeki talara kar, ayaklarn sallarlar. O, hep, minik Sevd'nm yannda olmak isterdi. Araya baka ocuk sokmazd. Sokulan oldu mu, kavga ederdi. - Get ola, girme araya! - Sene (sana) ne? - Sevda, koyma onu! aldrmazd bile. Kendisi iin itienlerin ekimesine karmazd, nazh nazh otururdu. O zaman i baa der; kavga-dv srp giderdi. Kimi zaman da onun ille de Sevd'nm yannda bulunmas ddalm gibi benimsenir, yer ona braklr ve araya da kimse sokulmazd. te imdi yine tadna doyulmaz bir durum. Yannda, ykk duvardan ayaklarn sallam oturan, tatl tatl glerek ekmeini itahla yiyen gzelce kz. Trke bilmiyor, ama zarar yok. Trko Krte biliyordu. - Bak seni tanyorum. Sana bu kyde "Trko" diyorlar. ok da zekmisin. - Kirasylyor? - Herkes. Byk Hoca Molla Nsr da sylyormu. "Bu ocuk, byk lim olacak" diyormu - Olacam elbette. "Kfe'dekiler"den, "Basra'dakiler"den daha byk. Sen grdn m onlar?

74

- Grmedim, ama biliyorum. - Nasl biliyorsun? - Kitaplarda okuyorum. Babam da sylemiti. Konuurken sorup birbirlerinin adlarm ad:Safo. da rendiler. Kzn

Safo'nun gsleri ilgisini ekti. Gsndeki iki kntya gz iliti birden. Gs kapal ve giysi kaln olsa da kntlar belli oluyordu. "Tomurcuklanm memeler" bu muydu acaba? Gstermesini istese kz gsterebilir miydi? Gsterse, o da baksa, kimse bir ey der miydi? Ktrm kzn, neden o durumda olduunu sordu Safo'dan. ki- yandayken tandra dm, ayaklan yanm; Bunu renince daha. nce knayp kzd Tani'dn zr dilemesi gerekiyordu. Ama, Tann da ocuun tandra dmesine meydan vermeseydi! Yine kzlacak yan vard. Gzleri zerindeydi. Aman, ite bir "tstan". Kk "tosbaa" yavrusu gibi. Fistann altna doru sokuluyor. - Safo gel bu yana, tstan, Ustan! Fistann altndan girdi. Kucaklar gibi ekti Safo'yu kendine doru. Safo da srayp aaya indi. Tstan da savrulup dm, aada, ayaklar yukarda rpnp duruyordu. Dnebilmek iin. Bir sre debelendi, sonra dnd. Safo, ula ezmek istedi, ama o engel oldu: - ldrme, gnh! gitti. O da kp gidecekti artk: Ama Safo, biraz kalmasn istiyordu. Biraz (.Lia kal' - Derslerim vnr. okumalym. - Okursun. biraz da dinlen. Bak, ok zayflamsn. - Bil sovolmaz. Safo'nun t:-ini artrdn grnce yreklendi, "memeleri"ne bakmak istedi2ini so\ lodi. - Safo. "Kev ab" - Nedir o/

75

- "Memeleri yeni tomurcaklanmt kz"m. Ku^an da geiyor. Gennet kzlanndanm. - VaUaha! senin "meme''lenn de onlarmki gibi mi? Gster de greyim! . - Burada olmaz, gel! Evde, anamdan baka kimse yok. O da tandrn banda ekmek piirmeye dalm. Birhkte girdiler ieri. ice bir ka oda. Kapar birbirine ayor. Kiminin de hi ap kapanan kaps yok. Tandrn bulunduu kesini de, ayn evde ama, ayr bir blmde. yice dipteki odalardan birine gittiler. Oraya-buray yourt, ayran dklm, zerine de sinekler konmutu. Ya, peynir, klk yiyecekler oradayd. Bir tulumdaki peynirin az akt. Kfl kfl duruyordu. Safo, peynirin azn kapad. Fistann kard, peynir tulumunun stne koydu ve kip stne oturdu. Ayaklarn sallamt yine. rlplak. - Haydi gel bak memelerime. Bakt, elini dokundurdu. ok, ok hoianmt. - Demek ki cennet kzlar senin gibi olacak. "Tomurcuklanm memeler de" seninki gibi. rendim ite. - Haydi em! - Ben bebek miyim? - Babam, anamn memelerini emiyor. - Sen nereden biliyorsun? - Grdm. - Hadi oradan. - Vallahi grdm. Onlar ey ederlerken de grdm. Uyuduumu sanyorlard. Bense uyur gibi yapyor, onlar ie giriirken yorgann altndan bakyordum. Dudaklarn kzn memelerine dokundurdu. Daha da houna gitmiti. Kzn da ok holand belliydi. Memelerine, zellikle ularna dokunulduka gdklanyor gibi bir tepki gsteriyor olsa da, glyor, bir daha dokunulmasn isyordu. Kz plakt, ama nedense bacaklarn birielinniti. Bacaklarnn aras nasld aeaba? ayrmasn syledi. ,

76

-Olmaz! - Niin? - Bilmem! Kzlm gider sonra! - Kzln nasl gidef? - Sen ey yaparsn! - Vallaha birey yapmam ben. - yleyse niye grmek istiyorsun? - Fkfi[''fi!^riat'te, "ferc"den szediliyor. "Ferc- dhil (kadnlk organnn i kesimi), "feC-i hri" (kadmhk orgamnm d kesimi) diye geiyor. Nasl olurmu, grp renmek istiyorum. - yleyse dn gr! - Tamami Orada biri gelip o durumu grse, ok doal biimde ve itenlikle, bir "fkh" konusunu incelediini sylerdi ona. ylesine bir doallk iindeydi. Yine de duyduu rhutlulfc'bykt. Kz bacaklarn biraz ayrd. O da. yaklap bakt. Daha ok bir incelemeci gzyle. Ald tadn bilincinde bile olmadan. fistann giydi. kyorlard. burada unuttun. ald. - Haydi anamm yamna gidelim. - Ben hi okuyamdnv, gideyim artk. - Gel, ok kalmazsn orada. Kz, eke eke gtrd. Tandrn bulunduu blme vardlar. Biraz dumanlyd; Kadm da elleri yana yana, gzlerini uplra rpra ekmek piiriyordu. Ekmekler, gagala, lavayla koca bir yn olmutu. 'Hamur da ok az kalmt. Sonuna gelmi olmalyd. Kadm. bakp da Trko'yu grnce byk'bir sevecenlik gsterdi. Hemen ekmek uzatt, kza da -stne srlsn diye- ya getirmesini - Ben yedim. - N e zaman? - Biraz nce Safo getirip;

77

- Olsun yine al, ye! - Doydum, ok doydum! - Kz ne iyi ettin de getirdin! Safo, anasnn ok sevineceini biliyormu demek ki. - Ben burada ok kaldm, okuyup ezberleyeceim ok ders var. - Biraz ayran i te yle git! Haydi kz, ko da getir! Safo, koup getirdi ayran. Yayk ayranyd. Trko alp iti. Ve hemen kmaya yneldi. Safo uurlad. Darya birlikte ktlar. Sk sk gelmesini syleyen Safo'ya, tm gvdesini saran bir sevgiyle bakt ve yrd. 15-20 adm tedeki keden sapt. vedi ivedi gidiyordu ki bir ac duydu. -Ahh! Diken batmt ayana. Belli ki byk bir dikendi. Eksik olmazd oralardan. Bi an, kanliTias iin dnmeyi dnd. Safo'nun anas karabilirdi. Sonra vazgeti dnmekten. Topallayarak yrd. Arada bir bastnda diken daha da batyor; dayanlmaz ac veriyordu. Camiye vard, Seydo'yu grd. Ayana diken battn syledi, ine istedi. Seydo'nun ceketinin yakasnda ine vard. Ald, geti bir yana oturdu. Taban yukar gelecek bir biimde ayan bkp katlad. Eildi zerine. Yerini ve dikenin kendini grebilmek iin tabanna tkrk srd. Yeri belli olmutu, ama kendi gzkmyordu. Yerini inenin ucuyla o yana bu yana geniletmeye balad. Epeyce geniletti. Bir daha tkrkledi; bakt, yine grnrde bir ey yok. Yerini geniletmeyi srdrd. Bir yandan da derine doru oyuyordu. Ucu gzksn ve yakalanp karabilsin diye diini skarak oyduka oydu. Kanatntt, kocaman da bir yara almt tabannda. Terlemiti. Ama abalar bouna. Seydo ilgilenip geldi: - Dur kurban, sen bene (bana) ver hele! neyi verdi, ayan uzatt. Ve Seydo giriti i ^ . nenin ucuyla biraz urat. Sonra taban skt. Olanca gcyle skt ki, diken ksn. Ama diken yerine kan kt. Berbat bir ameliyat. ki faki daha gelmiti. C a m i cemaatinden de gelenler olmutu. Dikilmilerdi tepesine. Seydo baaramaynca ii bir bakasna verdi. Ura babam ura. Diken bir trl kmak bilmiyordu. Ayan ekmesin ve rahat

78

uralsn diye kolundan-bacandan tutuyorlard. Tm abalar sonusuz kald. Diken miken yok. - Belki de diken batmamtr! Srlsklam ter iinde ayaa kalkt. Denemek iin ayan bast. Basar basmaz da acsn duydu dikenin. Diken olduu belliydi ve ilerliyordu. Daha da derinlere gmlyordu. Ama gel de, oraya birikmi olanlar inandr: - Diken miken yok, sene yle gelir. nenin at yara arir. - Yar, vallaha diken var, inanmirsiz! ekilip ^ t t i herkes. O da uramaktan vazgeti. Ne var ki ac birken iki olmutu. Alan yara da acyordu bu kez. Ary, acy unutmak iin derslerine dnd. Gnld kitaba.

79

13
Kulleteynde bir kalabalk. Anababa gn. - Nedir, ne olmu? Topallyarak varp sokuldu. Gen bir kadn, sanirban yoluyor, sarsla sarsla alyordu. Allar dizerek. Ortada da bir ocuk. Kadn! ocua sarlyor, ayryorlar, gelip bir daha sarlyordu. Sesi, yeri-g inletiyordu. Neydi, ne olmutu? ocuu len bir anann alamas doal: Ama ocuk ok kkt. ocuu o kklkte len de alard kukusuz. Ama yle deil. O tr alama ve barma olaan deildi. Oralarda ve benzeri yerlerde, len lr; kalan kalrd. lenin yerine, yenisini hemen trctiverirlerdi. Kiminin a-scfl kalaca biliniyor olsa da. Tohum da, toprak da boldu ocuk retimi iin. yleyse bu gen ve daha nice ocuklar dourabilecek olan kadnn bylesine yana-yakla* alabildiine bararak alamasnn zel bir nedeni olmalyd. Anlatlar: ocuk, kulleteyne dp boulmu. Anas da kendini sulu buluyormu. Yrei onun iin ok yanyormu kadnn. yle olmu: ocuunu kapnn nne brakm. Kendisi de, inek samaya, yayk yaymaya ve teki ilere dalm. ocuk emekleyen bir ocuk. Srne srne gitmi. Kllkte srnm, .sonra gidip kulleteyne yuvarlanm. Kimi zaman kalabalk olan kulleteyn evresinde, kimi zaman pek kimse bulunmaz. Herkes tarlaya-tumba gitmitir o sra. Ya da baka tr ie-gce dalmtr. te bu olay da, byle bir zamana raslamakta. Kllkte, kulleteyn evresinde ocuu hi mi gren olmam? Olmamur. Ya da gren olmutur, ama ocuk ilgisini ekmemitir. ocuklarn o evrede bulunmas o denli doal ki. - Lve, lvemin! (Yavrum, yavrum!) Paralanrcasma alyan kadn ocuundan kopardlar bi kez daha. Zorla alp gtrdler. ocuu da ykadlar, sardlar, doru mezarla. inde -ocuk da olsa- bir "Adem olu" ld iin kulleteynin tmyle boaltlmas gerekiyordu. Kollar svand, paalar yukar ekildi, ie giriildi. Kovalarla ekilmeye baland. Boalt ha boalt! Birok ey karld suyu boaltlrken: ul-apttan, oraptan 80

pabutan, tatan tezekten kedi lsne, kemik paralanna dein her ey. Boaltld tmyle. Ve dipten yeni sular dolmaya balad. Temiz sular. Bir sre sonra eski dzeyine ve eski durumuna gelecekti kulleteyn. Yine kirlctilecekti. Yine trl pislikler rahat rahat atlacakt iine. Yine pisken, "temiz" saylacakt. Peki neden boaltlmt yleyse? eriat yle dedii iin, "fetva" yle olduu iin. Suyun tmnn boaltlmasnn gerekip gerekmedii,' mezhepte tartlyor olsa da fetva yleydi. "Gerei" yerine getirilmi oldu.

***
Fakilerin, eyh aban'n tekkesinde toplanmalar istenmiti. Herkes gitti. O da gitti topalhya topallya. Genie bir yer. Kilimlerin, hallarn zerine minderler konmu, herkes yerini almt. Yeri olmayanlarsa duvarlara dikilip kalmt. eyh aban ba kede. Kocaman kavuuyla grkemlice kurulmu. zerindeki ilemeli yelei, yelein cebindeki uzun zincirli saat, elindeki parlayp duran tebihi, nndeki ok deerii olan "sigara tabakas", kll ve sigara azl da grkemini tamamlyor. evresinde, Molla Nasr, Molla Zeki, "halife"leri, aa ve ileri gelenler. Fakilerler birlikte kalabalk bir mritler topluluu da vard. Konu: Toplanacak zekat. Daha konuulmamt, ama loplanya .arlrken bildirilmiti. Oturanlarn elleri dizlerinde, ayaktakilerinkiysc nlerinde. t yok. Herkes cyh'in konumasn bekliyor. Biri sigara tabakasndan sigara sanp verdi. Bir bakas hemen davranp byk bir saygyla sigarasn yakti. Vc eyh, kaln kalarnn altndan iri gzleriyle evresine yle bir baktktan sonra konumaya balad. Asl konudan nce, yerden, gkten, pey gamberlerden, "evliy"dan, "mucizc"dcn, "kcrmct"len, "iman"llardan, "kfir"lerden ve hepsinden de ok "Allah ak''ndan szetti. Anlatt, an latt. O anlattka aka gelenler oldu. Kynde oluk-ocuunu brakp eyhin tekkesinde kendini eyhin hizmetine vermi olanlardan Esmer'li amil ile Mollaemdin'li Meczub Fik aka gelip: - Allah! diye bardlar. eyh, cennetten, cehennemden anlatarak konumasn srdrd. Azndan ballar akyordu. ylesine kendinden emin, ylesine tatl. 81

ania vard ki.. Sayg, sevgi, korku, umut kaplamt her yan. Herkes mest olmutu. Trko'nun dnda. O da etkilenmiti ama, sorular belirmiti kafasnda. nce, eyhin "sigara"sna taklmt. "Mekrui" olan sigaray eyh neden ier? Mutlaka sormalyd. Sonra "ilim" hercyin stndeyken, bir "lim" olan Molla Nsr'm anlatmas gerekirken sz neden ona brakmyordu ve hangi yetkiyle bt konular anlatyordu? Bunlar da sormahyd. Biraz sokuldu ileriye: - Kzmazsan soru soracam! Herkes armt. "- Sus!" diyenler,"- ldrdn m?" anlamnda iaret edenler, dik dik bakanlar.. - Brakn ocuk konusun! dedi eyh. - Sigara "mekruh" deil mi? - "Mekruh" olduu iin atee verip yakyorum ben de! eyh, glerek sylemiti. evresindekilerden glmeye katlma hakka olanlar da gldler. - Hocam Molla Nsr'm "makam" daha yksek deil mi? O niye aada? "Keramcf'i ve "mucize"yi o niye anlathnyor? - Onun "makam" yksek. Ama ben camideki yerini alyor muyum? Va'zma, hutbesine ben karyor muyum? Hadi sen imdi git otur yerine! Krte konuulmutu bunlar. nk eyh Trke bilmiyordu. Trko'ysa Krte konuabiliyordu. eyh, yerine oturmasn sylemiti ama, oturacak yeri yoktu ki.. stelc kz^lar, dnkleyenler vard. Sonra da kolundan tutup darya kardlar. Danya kanhnca alad, fkesinden. Caminin yojunu tuttu. Giderken kazlarla karlat. Bir kesimi balarn ona evirmi, azlarn am, f f ederek saldracak gibi yaklayorlard. Bir ta alp at, kazlar uzaklat. Hava bozmutu. Yamur attryordu bile. Biraz hzl yrmeliydi. Ama dikenini karamad, stelik yaralayp brak tabannn'stne basamyordu ki hzlanabilsin. Gk grlemesi, imek.. Yamur bastrmt. Aksyarak ve tepeden trnaa adamakll slanm olarak vard camiye. 82

Vanr varmaz da "kfcrmet" ve "mucize" konulnna bakt kitaplara. Diinde de bir an belirmiti. Ama ok deil. Bir sre sonra fakiler geldi. eyhin tekkesinde, fakilerin .hangi tr zekt, nerelerden, nasl toplyacaklan ve getirince -ileride paylatnlmak zere- kimlere teslim edecekleri belirlenmi. Takld konuyu at fakilere. Kitab da aarak, eyhin "mucize" konusundaki szlerinin kitapta anlatmlara uymadn gsterdi Fakilcrsc konunun zerinde pek durmadlar, ileri vard. "Zkat" (zekat) toplamaya gideceklerdi. Hazu-lklara giritiler, iki gn nce de gidenler olmutu. imdi, iki fakinin, bir de onun dnda kimse kalmyacak artk. Konumalarna "gre, iki faki de bir-iki gn sonra gidecekti. Ona gelince: Onun durumu daha belli deildi. Gsz ve clz gvdesiyle zekat toplamaya kamazd. Hocas zel olarak okutursa kalmay, yoksa Tutak'taki "bibi"sine (halasna) gitmeyi dnyordu. "Mucize", "keramet", ikisi arasndaki fark, "by" byyle br ikisi arasndaki fark, "olaanst" durumlarn trleri... Kafasn doldurdu bu konular. Yatmcaya dek..

Biraz uyumutu. D bile gryordu. Ama kt bir di sancsyla uyand. . . Dii neden arrd? "Kurt" yerdi, "san" yerdi de ondan arrd. Onunkinin birini de yemilerdi. n st dilerinden birini. Sancsn unuiursun diye kalkp kitaplara sarld. Akamki "mtlaa"dah yarm kalan incelemelerini bitirmeye koyuldu. Ne var ki dalga dalga gelen sancdan, kendini veremedi bi trl. Onun diini yiyen, bakas deil; "kurt"tu. "San" olamazd. San girertezdi azna. "Kfir kurt" nasl da girebilmi, nasl da yemiti? Girecek, yiyecek.taka ey bulamad m? Zonglamalar. Dipten ve derinden. -Oy anam! Anas olsa belki bir are bulabilirdi. Kzkardei Zinnur'un kulana kurt dmt de anas ple karmt. Kz, kulana sokulan pe dayanamayp bannca da:

- Dur, geberesice, daha temizlenmedi, az kald., diye azarlard. Kzn kulana sk sk kurt derdi. Her dmesinde de anas byle temizlerdi. Sonra Zinnur'un o kula artk kurtlardan tmyle kurtuldu, yazk ki sar oldu. Anas, bakmak zorunda olduu koyunlarn yaralarnda da kurtlar ple karp temizlerdi. Kocaman kocaman kurtlar karrd. Dii yiyen kurtlar o kadar olamazd. O byklkteki kurtlar die samazd ki.. Ne olursa olsun dii yemilerdi ite. Anas olsayd ary dindirirdi. Ban gsne koymasyla bile dinebilirdi ar. Orada yalnzca iki faki vard. Onlar da hi ilgilenmiyorlard. Yataklarnda uzanm yatyorlard, ama hi de uyuyor gibi deillerdi. Arada bir balarn kaldmp yeniden koyuyorlard yasga. -Oy anam oy! Oyuyordu sanc. Diinden ok beynini oyuyordu. Burgu gibi. Tepesinin stne dnd, rpnd, debelendi. - Ah bir uyuyabilsemi Bu aryla uyku olur mu hi? Beyni, nne akacak gibiydi. ine iliyordu sanc. Kk derinlerde, dallan her yann sarmt gvdenin. Bkle bkle. Ayrk-otu gibi.. Hayr, peneli bir canavar. Zonglamalarla penesini atyor. - Oy anam, diim! Saniye bile aman vermiyordu. Yatanda, eli yananda. Kvranyordu. Yasta bam koydu olmad, yast kaldrd, yzn yavaa koydu olmad, ne yaptysa olmad, olmuyordu. Ar direklenmiti bir kez. - Oyanam,lecem! Ay domu, doudaki pencerelerden vurmutu ieriye. Ama neye yarar? Ar soluk aldrmyor. Debeleniyor ve alyordu. Sessizce. Biraz daha debelendikten sonra kalkt, iliini, alvarn ve ceketini giydi. Darya kt, bilinsizce. Darda ne yapacakt; bilmiyordu. Ay , hava gzeldi. Gel gr ki aman vermeyen ar gzel deildi. Gece yans. stne basamadg taban yznden topallyarak yrd biraz. Kpek havlamalar, ku ve bcek sesleri, uzaklardan gelen kurbaa vakvaklamalar; "sap", saman, ot, tahl ve un

84

tayan kan "maz"lannm kilometrelerce uzaktan duyulabilen gcrtlar.. Ve geceyi gndze evirme abasnda olan ay. Ay iin kimi toplumlarda "erkeklik" uygun grlm. Oysa o gece, tmyle "analamt". ylesine sevecendi klaryla. Kucaklyor, saryor, barna basyordu. lerlemeyi srdrd. Admlan Safo'lan doru gidiyordu hep. - AhtathSafo! Bir geliverse. Yine soyunsa. Aryan diin bulunduu yana onun "tomurcuklanm memeleri" zerine koymak ne iyi olurdu. Agn-man kalmazd. - Ah Safo, n'olur bir kversen karya! Oysa nerde Safo?! Gecenin o saatinde, yatanda ml ml uyuyordur; Ya da kendisinin anlatt gibi uyur gibi yapp, anasyla babasnn "ey elmeleri"ni izliyordur yorgann almdan. Onlar ey etmek iin alt st olurken kimbilir neler duyuyordur. lerledi, gide gide; Safo'iann evinin nndeki ykk duvarn stne kp oturdu. Vc ayaklarn sallad. Dald: Safo yanndayd. O da ayaklarn uzatmt. Sonra soyunmutu. te "tomurcuklanm memeler" akta. Ban, yzn, yanan koyuyor ve sryordu zerlerine. Oh, ne scakt, ne gzeldi. Yaknndan bir kedinin miyavlyiu^ak sramas, onu da sratt. Nc Safo kalm, ne de sais. Kendine gelirken diinin sancsn yeniden duymaya balad. nceki lsnde olmasa da.. Kediden korkmutu. Duvardan aaya inince birden dikenli vc yaral tabannn zerine bast, diininkinc baskn gelecek kadar ac duydu. Toparlanp yrd. Bu kez camiye doru. Daha byk bir topallamayla auniye vard. Ap kapy girdi. O da nc: erdeki iki faki, st ste! Sineklerde de grmt benzer durumu. Avucuyla ok yakalamt. st ste binmi olarak.. Kurbaalarda, tosbaalarda da grmt. Tavuklarda, kazlarda, "culuk"larda da. Koyunlarda, srlarda da.. Allarda, eeklerde de... Hele atlardaki durum,, ok belirgin ve alasyd. Derenin uygun bir yerinde aygrlar, ksraklara "eklir"di. O su-ada aygrlarn bacaklarnn altndan, soba borusu gibi ve up-uzun bir nesne; aa yukar iner kalkar; tam kvamna gelince de iki n ayaklarn kaldran aygr, ksraa "atlar"d. Hem de. ne atlama. Daha grkemlisi olamaz. 85

 y l e durumlar hayvanlarda ok grmt. nsanlardaysa ikinci kez gryordu. Birincisi, Hfiz Cell - Husso olaynda, ikincisini de imdi.. Hayvanlarda grm olduu iin yadrganacak bir durum olmad dnlebilir. Fakat yle deil. Yadrgyordu. Arada fark vard nk. Hayvanlarn ststeliinde bir erkek bir dii olurdu. Ya imdi ve daha ncekinde? Erkek erkee bir durum vard. st ste gelenlerin kisi de erkek. Biri diilik yapyordu sadece. Fakiler onu grnce hemen ayrldlar. Ne var ki, ne durumda yakalandklarn biliyorlard. Olay kimseye anlatmamas iin Trko'ya ne yapmak gerektiini dndler. En iyisi, onu da sua ortak etmek. kisinin de belden aas plakt. nlerini bile kapatma gerei duymadlar. Her ey meydanda. Ay ilerlemi, , n pencerelerden vuruyordu. Trko'yu yanlarna ardlar. nce sert davrandlar. -Gel buraya! Trko oral olmad. Eli yananda, gidip yatana girdi. Biri, takmlarn sallya sallya onun yanma gitti. Kolundan tutup ekmeye alt. Ayak dirediini grnce; alyacandan, baracandan korkup brakt. Kim duyacakt, orada, o saaie'.' Duyan olmazd, ama yine dc belli olmaz. Yumuak davranma yoluna gittiler. kisi de onun yanma gelmiti. Diileeni, elini onun bacaklar ara.sma soktu. Orasn elledi. Holand halde hemen uzaklat o. - Brakn beni. Yoksa yarm sizi herkese sylerim. - Senin houna gitmir mi? , - Benim diim arir. - Biz senin diinin arsn keseriz. - Yaa, inanmirim. - Vallaha da, billaha da keseriz anyi. - Haydi kesin! - Sen hele bir yemin et. Bizi kimseye sylcmiyeceine.. - Sylemem! -VaUahade! - Vallaha. - "Dinime, imanma" de!

86

- Dinime, imanma. - "Talakma" (sylersem kanm bo olsun) de! - Benim kanm yok ki. Ben daha ocuum. - Bydnde olur. -Talkma! Ay aydnlatmt hemen her kesimi. Minberin ve bir-iki eyin glgesinin dt yerlerin dnda her yan aydmlkt. Pireler sryordu. Onlar da "cmb"teydi anlalan. Bitlerse, kannlanm doyurmu, diki - skk aralarndaki, yastk - yorgan kvnmlarmdaki gecekondularna ekilmilerdi. Uyuyor grnyorlard. ki faki de ii salama balama karanndaydlar. - imdi de Kur'an'a el basacaksn! - Ba-sanm ama abdestim yok. - Baz imamlarn grne gre caizdir. - Bizim imamlarn grne gre caiz deildir. - Sen, "caizdir!" diye uy! - Olmaz, gnh olur. - Senin gnh biz alrz. - Siz de Kur'an'a el basn. - Biz "cnb"z. - "lese" (yleyse) ben de basmam! , Trko bel olmutu. Oysa ne gzel bir i yaplacaku. i yarsnda brakirm. Bu engel bi kalksa ne iyi olurdu fakiler iin. kisi de erkek olduu halde, biri erkeklikte, br de diilikte ok istekliydi. Yarm braktklan i ille de bitirmek istedikleri, plak durmalarndan ve erkeklik edenin nndeki o kocaman eyden belli oluyordu. Ksraa ekilen aygrnki gibiydi o ey. lerini bitirmeye, Trko'ya abdest aldrmaktan baka bir yol olmadnr grdler. Diileen faki kalkt, saa-sola bakt; gidip kapnn arkasnda, bir kede duran ibrii ald, sallad. Bakt ki iinde az su var. yi kullanlrsa abdest iin yeter. - Gel abdest al, su var. Kalkp gitti, serili olmayan yerde, faki suyu azar azar dkt, o da ald abdestini. Su o denli azd ki dkld yeri bile pek slatmamt. '.

87

Abdest ii tamam. Sra, Kur'an'a el-basp antimekte. ki faki nlerini kapadlar ve hep birlikte mihraba doru gittiler. Kur'an'lar oradayd nk. ki faki, cnb olduklar iin Kur'an'a dokuriamybrlard. O uzand, "rahle"deki Kur'an'lardan ald, nce pp bana koydu, sonra rahledeki yerine koyup stne elbast. - Yemin nasl olacak'^ - Burada biz ey ederken grdklerini kimseye anlatmyacama yemin et. Nasl sylersen syle. Trko, onlarn tam istedikleri gibi yemin etmiti. Rahatlamt fakiler. Andn bozmyacam kesin olarak biliyoriard. Yemin de tamam. imdi dite sra. Diileeni, bir iplik kard. - Diini ekip senlkurtaracam arsndan. - Olmaz! . -Niye? - Arr. - Ben artmam. - VaUahade. - Vallaha. - Dinime imanma del ^ Dinime imanma. -"Talakma" de! Biraz duraksad, ama brnn "-haydi de!" dcanesi zerine o yemini de yapt: - Talkma! Faki, ipliin ucunda, die taklacak biimde ilmik yap. - Haydi imdi a azn. - Artmayacan ha, yemin ettin. - Artmam korkma. Au azn. Gzlerini yumdu. Faki ilmii lak die. Birden ve ok hzh ekti. kmt di. Kanyla, iriniyle birtikle. Baylacak gibi oldu, ama kurtulduuna sevindi. Kurtulmann sevinci ylesine baskn gelmiti ki, ard m, anmad m, anmsamyordu bile. kan die bakt. Bir yan kararm ve oyuktu. Demek ki, kurt orasn yemiti. "Kfir kurt"! Diin, yataklarn yl olduu yere atlmas bir ,

88

gelenekli. Sanlarn yemesi iin. Ama yle yl bir yatak yoktu. Elinde biraz tutup, evrip evirdikten sonra kapmn arkasna att. "-Ahn, yiyin de "doyun!" dercesine. Yerine tuz baslmas gerekiyordu. Kanyordu da. Hangi delikte buldularsa buldular, alp getirdiler ve diin yerine bastlar. Azn da kapamas'm sylediler. Herkes mutlu artk. Bir rahatlk geldi. Yatana uzand. Uyuyacakt-. ki fakinin iine engel kalmamt. Keyiflice bitireceklerdi ilerini. Giritiler. Yine st ste. ki sinek, ya da bir boa bir inek gibi. He babam, dc babam; ilerini bitirdiler. Diileen faki pek doymua benziyordu. brnnse ii bitikti. Yaylvermiti. Trko'ya gelince uyumamt. zlemiti olanlar. inde uyanan ve bastrmak zorunda kald duygularla.. Bacaklarnn arasndaki dimdik dikelmiti. Ama sonra inivermiti. ok ilerlemiti gece. Sadakipencerelerden klar sarkan ay da batmak zereydik Kalkp pencereden biraz bakt. Sonra uykusu geldi, gelip yatt. ki faki uyumutu. O da uyudu.

89

14
Sabahleyin gzlerini aumda, baucunda Abdurrahman'l buldu. Ne zamandr yoktu. Zekata, ya da kyne gitmiti. - Sen "bestesin" (hasta msn) kurban? Karlk vermek istedi, ama sesi kmyordu. Diinin yerinden akan kan ve irin, azn-boazm doldurduundan konumasna elvermiyordu. Abdurrahman'n anlatma gre, sabahleyin iki- arkadayla birlikte gelmiler,/l gibi bulmular. Biraz drnler, sonra bakmlar ki kalkmyor, brakmlar. Birka teneke buday, biraz da ya toplam getirmiler. Yklerini ilgiliye teslim edip yine gidcceklermi. Uzaklara.. Gece, ststeliklerine tanc olduu iki faki dc oradayd. Onlar da ona bakyorlard. Baktlar bir sre. Toparland. Yastnn, yorgannn da battn grd. Kalkp ykanmahyd. stn-ban giydi. Tam o su-ada bir haber geldi. - len var, "Iskat" olacak! "Iskat", drmek demek. lenin boynundan, borlarn, gnhlarn "drlmesi"ne. Tanr huzuruna temizlenmi ve arndu-lm olarak gnderilmesine denir. "Gasil" (gusl deil) ile de, yani suyla bilinen trden ykanarak da temizleniyor l. Ama "skat",la anndrlmas baka. lenin Tanr borlar, baka borlar ve gnhlar temizlenir. Tanr adna. Mal varlna gre. Din adamlarna, din rencilerine ok verilirse ok temizlenir, az verilirse az temizlenir. Bunun, Hanefi'lerdeki biimi baka, afi'lerdeki biimi baka olur. Hanef'lerde "devir" ad verilen biimiyle uygulanr. "Devr"in by vardr, k vardr. Din adamlar, l sahiplerine, hangi trnden istediini sorarlar, ona gre yaparlar. len zenginse, sahipleri de cmertse, byn, yoksa kn yapma yoluna giderler. ok yoksulsa, hibir ey yapmazlar. Yani ok yoksul olan kii ld m, borlan,'gnhtan anndrlmara olarak gider br dnyaya. afi mezhebindeyse, arndrma gerekletirilk. ii, "skat arabas"yla

Iskat arabas gelmiti ite. Yanm kan byklnde. Ama drt 90

tekerlekli. zerinde de tahl dolu uvallar. Az sonra onlar kaldrlacak, yenileri konulacak. nk len kii, zengince. Az-yz, kurumu kan ve irinle kaplyd. enesinin altna dein. "Iskat" ii balyana dek, davranp temizlenmeliydi. Abdest de almalyd. Ama nerede? Kulleteynde olabileceini dnd. nk ii daha yeni boaltlm ve temizlenmiti. Eer iyice kirletilmemise temizlenebilir, abdest de alabilirdi. Hanefi'liine ters dmezdi. Ama kirletilmemise, pnara kadar gitmek zorundayd. kp kullcteyne gitti. Eh, idare ederdi. Ellerini, yzn, azn, enesini ykad. Kurumu kan, irini, tmafclanyla kazya kazya temizledi. Cep aynasyla da bakyordu. Sonra abdest ald. Pek iine sinmemiti, ama yetindi. Bi de ban kaldrd ki: Safo. Karsnda duruyor - Safo! - Bize gideceiz. -Niin? , - Anam "aguz" yapU. Sen de yiyeceksin. "Auz, hayvann ilk dourduu sradaki stnden yaplan kaymak gibi bir ey. Yourdun kaymayla auzu ok severdi. Hele auzu. - Gelirim de, "skat" var. - in ok srer mi? - Srer. - yleyse abuk gidelim, bi para ye, hemen gelirsin. Diinin ardn, ekildiini, yerinden akanlarla da yastn yorgann battn syledi. - Onlar da gtrelim, anam ykasn. -Olur mu? - Niye olmasn? Anam seni ok seviyor. - imdi olmaz, yetitiremeyiz. Daha sonra gtrrz. - imdi gtrelim ki akama dein kurusun. - Haydi yleyse. Gidip camiden kard yasyla yorgamm. Oradakilere de abuk dneceini sylemeyi unutmad. Gittiler Safo'yla. Yineaksyarak. Topallamasnn nedenini de anlant, Safo da cok zldn belli etmiti. 91

- Ayana da bakar anam: - yiletirir mi? -yiletirir. Vardlar eve. Ellerindekilerle. Ka(Jn karlad. Ellerindekileri ald. Auzu da hazrlamt. Lavala birlikte. abuk abuk yedi. Ve kalkt. Kadn ayayla ilgilendi, ama zaman yoktu Trko'nun. kp yrd. Topallyarak da olsa ivedi ivedi vard. Vard ki herey ve herkes hazr. l evinde "ivan" (atlar, dvnmeler), Tann evinde bayram. len neden lri? Fakileri pek ilgilendirmiyordu. Onlar ilgilendiren: "Iskat". Sevin iindeydiler. Epeyce lahl alacaklard. O da seviniyordu. Onun da pay olacakt. Satacakt payn. Parasyla kendine bireyler alacakt. Belki bir ift ayakkab. t ls gibi ar, kabaral ayakkablarndan kurtulacakt. Bir ilik, bir ceket bile alabilecekti belki. Iskat arabas, caminin serili olmayan kesiminde itilecekti. Kardan karya.. ki faki bir yana, iki faki de bir yana geti. Trko da aralarnda. ne balad: - Tanr'nm rahmetine kavuan, falan olu filann tm namaz borlarndan dolay, bu arabann stnde bulunan tahl alp kabul ettiniz mi? - Kabul ettik, geri size armaan ediyoruz. Bu szlerle araba bir o baa itiliyocdu, bir bu baa. Yalnzca "namaz borcu" iin. ki, , drt, be... 10, 20, 30, 40, 50; Namaz borcu bitmiti. Sra oru borcunda. Trl orular var: Ramazan orucu, "kefaret" orucu, adak orucu. Araba, hepsi iin ayn ayr, 20'er, 30'ar kez itildi. O da itiyordu. Glz bilekleriyle ve kndan ter aka aka. Baka borlar, baka gnhlar iin de belirli sayda itildi. Yalanlan iin, yedii, itii, yapt ve bakt haramlar iin. "Byk gnhlan" (gnh- kebir) iin, "kk gnhlar" (gnh-saair) iin. Borlar ve gnhlar sayldka saylyordu. Hepsi bitti, fakiler de bitti yorgunluktan. Ylr gibi dtler. Terierini silmeye koyuldular. Hzl hzl soluyarak.. Oturanlar, yatanlar.. Trko da gidip yatana atmt kendini. Biraz soluklandktan sonra paylatrma ii balyacakt. Herkesin hakk, "dil" biimde verilecekti. Gereklen de

92

pek hakszlk edilmezdi bu konuda. Paylar, emee gre deil skata katlanlar arasnda kii bana datlrd. Demek ki o da epeyce bir pay alacakt. Fakilerin karnlar ackmt. l evinden getirilenleri yediler. Kannlanm doyurduktan sonra paylatrma iine getiler. Bir teneke tahl ona, bir,teneke tahl ona.. yle yle, teneke teneke verildi herkese. Payn alan uygun grd bir yere koydu. Trko da koydu payn bir yana. Payna bir ka teneke buday dmt. Epeyce para ederdi. Ama kime satacakt bu buday? Gece ststeliklerine tank olduu iki fakiye sordu: - Benimkini siz satn alr msnz? ki faki, onu memnun etmek istiyordu. Kendilerine sndrmak, olabilecek tatsz durumlara yol amasn nlemek iin. ki faki, kendi, paylarn da satacaklarn, iyi parayla satn alabilecek birini tandklarmsylediler. - Bizimkini verirken seninkini de veririz., dediler. Abdurrahman da oradayd. O da ilgilendi. , - Ben de paym satacam. Bakar, ben de sana yardm ederim.. dedi. brleri paylarn satmayacaklard. Toplyacaklan zekattan paylarna dene ekleyip sonra saunay dnyorlard. O srada byk hoca Molla Nasr ieri girdi. Herkes toparland. Hoca oradaki fakilcri yanna ard. (3 kyde toplanacak "r"den .szetti. Bir blmnn hemen toplanmas gerektiini anlatt. Harmandayken toplanrd "r". Harmandan tahl eve ya da baka yerc tandkun.onra toplanmas zorlau-d. Hoca, fakilere grevi verirken, kimlerin kendilerine yardmc olacan da syledi. Abdurrahman, Th, Kasm, ehmus, Hamido vard ohda. Hepsi de o gn gitmek iin hazrlanmt. Herkes yatan - yorgann bile kaldnp tandna gtrp teslim etmiti. Oysa imdiki duruma gre iki gece daha'kalacaklard hocann buyruuyla. Ama sorun deildi. iti nk. stelik, orada toplyacaklan "r"den de paylarm alacaklard. "r", asl anlamyla "onda bir", "ondalk" demektin Tanm rnlerinden, zellikle tahldan alman zektn ad. "Onda biri" alnd

93

iin bu ad verilmi. Kayna eriat. Osmanl ynetiminde "r" devlet alrd.. Bir vergi olarak. Kartall Ky'nde, bu kyn bal olduu ilin teki kylerinde ve tlaha birok ilin birok kynde. Cumhuriyet dneminde de srmtr "r". Ama bu kez reticiden onu alan; devlet yerine geen eyh, aa ve molla ls ve adamlardr. Molla Nsu-Trko'ya dnd: - Sen de yanlarnda git, alrsn. Ama nasl gidecekti o? Yryecek durumda deildi ki.. - Benim ayam ariyor. Diken batmt, karamadk, imi. - i olan yere bir eyler konsun, olgunlap deilkse yava yava dolarsn. - Hocam, daha sonra ne yapacam? Herkes gidecek, ben yalnz kalacam. - Ben de senin durumunu dnyorum. Kylere zekt toplamaya gidecek durumda deilsin. Herkes gelene dek senin gidecek bir yerin yok mu? - Var. Tutak'ta halam var. - yi, sen de oraya git. Ama bir aydan ok kalma, geri gel. Fakiler de gelir o zamana.. - ok kalmam, gelirim. "Fil" ve "meful" olan iki fakinin szn ettikleri kii le namazma gelmiti. Fakiler konutular. Tahllarn sat konusunda anlamaya varld. Adam naftiazdan sonra arabasn getirdi; parasn verdikten sonra ykleyip gtrd. Trko da almt parasn ve pek sevinmiti. Tabannn derinlerinden gelen zonglamalara aldrmyacak kadar.. Safo'lara gitmeliydi ark. Ayann ii, yast, yorgan iin. Ve de Safo iin. Fakiler harmanlara, o da sonradan katlmak zere Safo'lara.. Vard, kapy vurdu. Kapy aan, rkn bir adam. Boyu, ortanm stnde. Sa, sakal birbirine karm. Saman, toz, toprak dolu. "Acayip" giysili, kaim kuakl. Yine de gr kalarnn altna derince gml gzlerdeki baklar sevecen. Hemen ieri ald; nne dp, ev halknn bulunduu odaya gtrd. Kiler ve yemek odas olarak da kullanlan olduka geni bir oda. Safo'nun "tomurcuklanm" 94

memelerini bu odada grmt. Bacak arasm da. Ama yalnzca "d" kesimini. Safo, Sabo (ktrm kz) ve analan da oradaydlar. Yemek yiyeceklerdi, sofra hazrlanyordu. Be-alt kiinin sabilecei byklkte ve ta-topraktan yaplma bir sedirin zerinde. Bir kalbur. stnde geni bir tepsi. Bir - iki "gagala" (yuvarlak ekmek) ve lava, yalarnn iyice gitmedii belli olan aa kaklar, byke iki anak. Sofrann yannda buhar ykselen pilav tenceresi. Ayran dolu bakra. Duvarlara dayal, n, bulgur, buday dolu uvallar, ya, peynir tenekeleri. "Koat"l tavandan ve tavana yakn yerdeki pencerenin sandan solundan asl soan, baak demetleri, "lazt"lar, msr, "kadid"ler (gnete kurutulan pimi gibi olduu iin i de yenebilen etler), kelere konmu stler, yourtlar, "kurut"lar; duvarlara ask, apalar eskimi, islenmi "zerlik"ler, gze arpacak yerde at nal, gz boncuklar... Ve sinekler, sinekler. Sofra hazrlanmt. Onu oturttular, kendileri de oturdu. Kaklamaya koyuldular. Bir pilava, bir ayrana dalyordu kaklar. Yarrcasna.. Yara, en sinekler de katlyordu. Yerlerden, yiyeceklerden kalkp sofraya, sofradan uup, yerlerdeki yiyeceklere, ste, yourda konuyorlard. Dp lyordu da zavalllar. Dp lenlere bakt, batp kmaya ahanlar izledi; dncelere dald. Ezberlemeye aht "krk hadis"ten bir hadise takld." - Sinein bir kanad batarsa, br kanadn da batrr. nk bir kanadnda zehir, br kanadnda panzehir vardr." diyordu hadis. "Bunca sinein kanadyla nasl uralr?" diye dnd. Bir yandan pilav ve ayran kaklarken, br yandan da baklarn sinekler zerinde dolatu-yordu. Ve hadisteki de kayyordu akl. "en, sryle gelen ve yiyeceklere den bunca sinein bir bir zerinde durmak, kanatlarna bakmak, hangisinin hangi kanadnn battn, hangi kanadnn batmadn grp ayrt etmek, batnlmam olanlar bir bir batrmak... Nasl olur, nasl olabilir? Nasl baa klabilir? yleyse neden tlenir bu?". Dnd, dnd; iinden kamad. Bol yal pilav ve ayranla kannlar doymutu. "Tanr'nn yerdii nimete bin kr". Kalklacak artk. Uygunca uzatt ani ayan yavaa ekti. Zonglayan tabann gz gibi koruyordu. Bir yere dokunmasn diye olanca zeni gsteriyordu. Dorulup kalkmaya alt. "Ahh", saknd durum basma geldi. Koruduu taban, sediri kysndaki sivri yere demiti birden. Hem de ok kt biimde. O . 95

nda akl bandan gitti. ine ileyen ardan baylacak gibi oldu, dmek zereyken diree tutundu. Ev halknn hepsi birden ilgilendi onun durumuyla. Bana biriktiler. Elinden, kolundan tuttular, oturttular. Alamamak iin kendini zor tutuyordu. Dayanlmaz acya kar koyabilmek iin dilerini skyordu. Bi yandan da bklm, tabann, halkalatrd avular arama almt. Biraz sonra kendine geldi. Ve Safo'nun aladn grd. Kadn, koup bir apt getirdi. Bir para da ekmek. Ayan uzatmasn syledi. Taban ktk gibi imi, kzarm ve ate gibi de yanyor. Kadn ekmei inedi. yice hamurlatktan sonra kard azndan. aptm zerine yayd ve tabann stne koydu. Skca da balad. - Bununla olgunlar, sonra deilir, bireyi kalmaz. Sabahleyin yine gelirsin; temizler; yine balarm. Kadmm ekmei ineyip apta koymasyla, anasnn yapt bir i gzlerinin nnde canland: Anas da ekmei iner, azndan karr, tlbentin bir ucuna koyup dmlerdi. Ve meme emmek iin alyan ocuun azma (yalanc meme olarak) sokutururdu. Anasnn memesinde st bulamamaktan huysuzlaan ocuk da bunu azna alnca sesini keser ve emer dururdu. Adam da onun ayaklarmn plaklyla ilgilendi lsn ald, kei derisinden bir ift ank dikmeye balad. Bitirdi.. - imdilik bunlar giyersin. Sonra sr derisinden dikerim. Kolay tayamad iin her zaman giyemedii kabaral ayakkablarndan daha iyiydi' ark. Gzelce giyindi. Tabanndaki sargy ikanp atktan sonra. Artk gitmeliydi. Hemen gitmek istediini syledi. Yastk, yorgan da ykanm, kurutulmu, hazrd. Kadn seslendi: - Safo, haydi yardm ct dc birlikte gtrn. Safo yorgan, o da yast aid. Gtrdler. Camide, dek diye kullanlan minderin zerine braktlar. Safo gitti, o da kitabna yneldi. Akam oldu, glkle abdest ald. Ayaklann yikarkcn sargnn stne "mes verdi". Cemaatten gelen birka kiiyle birlikte namaz

96

kld. Herkes gidince yalnz kald. Okumaya koyulacakt ki, Safo'nun, elinde ekmek ve bir kk anakla yourt getirdiini grd. Elinden., aldktan sonra Safo'yu gnderdi. Kam a olmad iin uygun bir yere koydu getirilenleri. Yalnzlk, gittike "ben vanm!" diyordu. Okumaya kendini vermek istedi. Ama ayandaki zonglamalar brakmyordu. Ortalk karanlklamaya balamt. dare l'mbasn ateledi. Yine cemaatten birka kii geldi. Yats namaz klnd. Cemaat ekilip gitti. Berbat bir yalnzlk. Ayandaki arlar gibi iine iliyordu. Fakiler, yataklarn gtrdkleri tandklannda yataciiklard. Bir-iki gn iinde o kydeki ilerini bitirince, baka kylere gideceklerdi zekt toplamaya. V Keke o da Safo'larda kalsayd. Yalnzln bylesine zor olduunu dnememiti. stelik, utanmt da. O yzden onlarda kalmay nermemiti. Onlar, onun camide yalnz kalacan bilselerdi, brakmazlard. Neyse imdi geceyi geirmeye bakmalyd. Karn ackmt. Safo'nun getirdiklerini alp nne koydu. Ekmein her lokmasn kak gibi yaparak yourdu yemeye balad. Yava yava yiyip bitirdi. Ban kaldrd ki, idare lmbas, x;k "idare" edecek gibi deil. Ya az kalmt. YaVm saat ya yeler, ya yetmez. Baka da yoktu. Sndrmeli, yatmal, uyumalyd. Kibriti, yanna, bulabilecei bir yprc koydu, lambay sndrd. Yat, bir sre sonra da uyudu. Gece yars, tabanndan gelen zonglamalarm saldrlaryla uyand. Her yan karanlk. Kibrit alp akt, szm ona lambay yakt. Tabann kucana ap zerine eildi. Yarann ucu az kanyordu. Aryla birlikle. Sargy amann doru olmyacam dnd. Elini siirgnm zerinde yavaa gezdirdi. Biraz ok dokununai dayanlmaz bir sanc beliriyordu. Yine de dayanarak biraz kad. Sonra iki avucunu parmaklaryla halkalatirarak iine ald tabann. evresinden skmaya balad. Ary karp atmak istercesine. Olmad, yzne yaklatrmaya abalad. Hi olmad. Zonglamalar iyice sklamt. Derinden gelen atlar, bir n bile ara vermiyordu. Kl bir dmanla kar karyayd ve yalnzd. Savarken gz tabuta iliti. Kapnn yaknndaki keye dayalyd tabut. Yalnzca kendi evresini aydnlatan idare lmbasnn baygn ndan yansyanlarla, olduundan da byk gzkyordu. Bydke de byyordu. Canlanmt sanki. O yana bakmamaya alt. Ne var ki, gzn alamyordu. Savamak zorunda olduu 97

dman iki olmutu: Ayandaki an ve kardaki tabut. Biraz sonra bir dman daha eklenecekti: Karanlk. Lmbanm ya, bitti, bitecek. ki - tane de kibrit p kalmt. Ezberindeki ayet ve dualardan okumaya balad. Yetinmedi, gidip rahleden Kur'an' ald. Sarld, snd. Tabut, gittike byyen glgesiyle birlikte, kapy tunutu. "Cehennem bekisi" grnmndeydi. Hayr, durmuyor, yryordu. Ve ite lmba da snd. imdi ne olacak? Yaplabilecek hibir ey yok. Koyu bir karanlk. Dars biraz farkl, ksa iyi olur, ne ki tabut var kapnn orada. Korkun bir hayalet gibi. "Gibi"si de yok, ta kendisi. Tad llerle zdelemi sanki. ller tabut klna, ya da tabut ller klna girip canlanm. Byk bir korkuya kapld. t olsa ldu-acak. "Tabutun canlanmas...". Korku iinde dnmeye koyuldu: "Tabut canlanr m? Hayr olamaz. Tahtalardan yaplma. Tahtalar canl deil. Canlanamaz da. Varlklar, 'canl ve cansz' diye ikiye ayrlmyor mu? Tabutu oluturan tahtalar, canszlar kesiminden. Canlanm olamaz. Canlanamaymca da zarar veremez...". Bu dnceler sonunda bir g buldu kendinde. Kur'an' yerine gtrp koydu. Okumay mokumay brakt. Dahas; gidip tabuta dokunmaya karar verdi. Kolcusu tmyle ilinsin diye.. Ayana da dikkat ederek, yava yava gitti; tabutu bulup eliyle dokundu. "Canl" deildi. "Olamazd da zaten". Her yan yine karanlkt ama, iine aydnlk gelmiti bir .tr. Kapy a, bsbtn rahatlad. Dars da karanlkt, ama zarar yok. nemli bir dman yenmiti. Tabut korkusu yoktu artk. Karanlk dmann da yenmi saylrd. Ah br dman, ayandaki zonglamalar da bir yenebilse.. Geri ieri girip girmemekte duraksarken, terslik bu ya, yaral ayan eie vurdu. Sarslp dt. -"Vay anam!!!" Duyduu ac, dayanlacak gibi deildi. Dayand. Diini skarak, biraz da alyarak. Baka elinden ne gelirdi ki..? Bu srada yaral tabanndan bi eyler boand. Belli ki yara deilmiti. Atlar, zonglamalar da sona ermiti. An, sanc diye birey kalmamt. - "Oh, kurtuldum!" Rahatlamt. nc dman da yenilmiti. Artk yatana dnp uyuyabilirdi. Sava kazanm olmanm mutluluuyla.. yle yap, gitti, yatt ve uyudu.

98

***
- "Trko, Trko! Rabe, rabe!" (Trko, Trko, kalk, kalk!) Kalktr Trko. Sabah ohnu, cemaat namaza gelmiti. style bayla yatt yatandan dorulup toparland. Ceketinin i cebine koyduu parasna bak. Bulamad. yice bakt; yok. Byk bir telala yann - yresini arad ve buldu. Cebinden kaym, yatana dm, minderle yasn arasma girmiti paralar. Alp yerine koydu. Abdest almak iin yrd. briinde su kalmamsa, pnara dek gitmesi gerekecek. Bakt, biraz su var. -Yetindi, azar azar dkerek abdestini ald. Namaz klanlara katld. Namaz bitti, herkes gitti. O da biraz bekledikten sonra Safo'larn evinin yolunu tuttu. Varp kapy ald. Safo'nun anas kt. eri alr almaz da ayan sordu. O da deildiini ve rahatladn syledi. Safo uyuyordu. Adam ie, harmana gitmiti. Sabo'ysa az- yz bulak bireyler yiyordu. Kadm onu, Safo'nun yatann bir ucuna oturttu. - Uzat ayan da ap bir bakaym. Kadn sargy au. inenip konmu olan ekmek, kan vc irinden grnmez olmutu. i mi dc kalmamt. Kadm, ban br yana evirmesini syledi vc yaray birden sku. -"Ahh!" Yaras olduka acm.t yine. inde kalan irin de "pn" diye km. Bu arada dikenin de ktn sylyordu kadn. Ve: , - "te, kocaman bir diken. Aa paras gibi.." diye gsteriyordu. Bakt;",dikeni kendisi de grd. ok acdar ektirmi, ama^sonunda altedilmi bir dmana bakar gibi bakyordu. Kadm, bir aptla temizledi. Bir baka apu da sarp balad. - Hava almamas gerek.^ diye de uyarda bulundu. - Hava alrsa eskisi gibi mi olur? - yle olmazsa da ier yine. Arr. Kadn kalkt, biraz st piirip getirdi, yanma da ekmek koydu ve 99

yemesini syledi. - Haydi kanam doyur. Yedi, kamm doyurdu. Harmana gidip "r"n nasl toplandm grecekti, alacak, hocas yle sylemiti. Ama harmanlara gitmek onun iin pek kolay deildi. tler olabilirdi. t, hi eksik olmazd oralarda. Bunu kadna ahlatt. Kadn, Safo'yu da yannda gnderebileceini, Sai'nun itsiz yollar bildiini syledi. Ve Safo'yu kaldrd. . ' Safo, uyanr uyanmaz onu grnce sevindi. Yamnda harmana gnderilecei sylenince daha da sevindi. - yi, biz birlikte gider dolauz. Safo, kalkp giyindi. Biraz ekmekle ve stle kamn doyurdu o da. Anasyla ortaklaa giydii eski ayakkablar da ayana taktktan sonra: - Haydi gidelim., dedi. Ve birlikte ktlar yola. Kan tekerleklerinin, kz, koyun, kei trnaklarnn iz brak tozlu yollar. Tozlara irili ufakl sap, saman, tahl, eitli hayvan boklan kanm. Yanlarda, yrelerdeki boklarm altmda kme kme "usun"lar (bcekler). Ve yollarda, ileli kzlcrirl zorlana zorlana, sa sa, stklarn kuyruklaryla evreye saa .saa ektikleri lahl, .sap, saman ykl kan arabalar. Biri gidip br geliyor."Maz"larndaki yeri - g inleten gcrtlaryla.. Yanyana yrdler. Konuarak.. - Safo, senin baka kardein hi olmad m? Yani Sabo'dan baka? - Vard ldler. Biri kz,-ikisi olan. Meryem, Said, Salih. - Neden ldler? ' - Meryem, benden iki ya bykt. Karn ard, ld. ki- yl nce. ' . - Yabrleri? - Said, benim kmd. Bir kadnn gz dedi, moranp ld. Geen yl. Salih de damdan dt, ld. Bir yandayken, Sabo'nun kyd. .

100

- Safo, sana Arapa okutsam okur musun? , -.Kzlar da okur mu hi? Sen hi grdn m? - Grmedim. Fakat sen okusan ne iyi olur! - Kzlar okusalar da bircyc,yaramaz ki.. - Yiirar. -Neye yarar? -Bilmem ama yarar. Okusam enin gibi "lim" mi olurum yani? - Benim eibi olamazdn, .mayine de olursun. "Alime" olursun. - "Alime" ne demek? - "Alim"in diisi. Safo gld. - Vallaha, billaha olursun. Safo, "lim"in diisi "lime" diyerek bi daha gld. Safo'nun da okumasn i.sliyor muydu gerekten? Yoksa sk sk birlikte olmak iin mi bunu istiyordu? Kimbilir? Yakc bir gne vard. Harmanlarn bulunduu kesime gelmilerdi. Genellikle biraradayd hcrkesinki. Genie bir dzlk. Alabildiine toz denizi. Bu deniz iinde kkl - bykl, kadnl erkekli kyller.'Nasrl elleri, atlak, plak ya da anklrayaklaryla sap yayanlar,dven srenler, hitfman .savuranlar, sap - saman yanlar. Ynlar, cler. rn bir daha kaldrmak, kl hava koullar gelmeden ii bitirmek iin byk aba gsteren reticiler, reneden retimden pay alma abasyla oradan oraya koanlar, l^kiler, eyhin, aann ve byk mollann temsilcileri.. Hepsi bir yar iinde sanki. nlerine kan ilk harman Hlo ivno'lardan Husso'nun. nsan azman Husso, ie dalm ki ne dal. - Sclmnaleykm, kolay gelsin! Husso dnp baknca, bykler gibi selam verenin ve iyi dilekte bulunann Trko'dan baka olmadn grd. Trko, yannda da bir kz. - Vc aleykms's-selm, ho geldin. Sen dc hogeldin kz. T Ho bulduk. ' 101

, - Ho bulduk. - Gein yle bakim. Niin geldiklerini anlattlar Husso'ya. Harmanlar dolaacaklann, fakilerin "r" toplaylarm greceklerini, Molla Nsr'm byle istediini sylediler. Konuurlarken iki faki geldi. Niin geldikleri anlalmt. Husso, ein yanndaki tenekeyi daldrd. Bir, iki, , drt., dokuz, sayp bir yana dkt. Onuncusunu fakilere verdi. uvallarna koydu. Elli teneke budayn be tenekesi, fakilerin uvalna girmiti. O harmandan kan o kadard. Husso'nun baka kacak buday da vard. Birka gn sonra, onlar knca, onlardan da "r" vermek boynunun borcuydu. Fakiler, aldklarn yklenip bir baka harmana gittiler. Trko'yla Safo da arkalanndan. Baka kollardan da baka fakiler ve grevliler dolayordu. Trko'nun ve Safo'nun katld fakilerle 7-8 harman dolald. Hepsi de yle ya da byle, yoksullar bile -daha ok da onlar- "r"n verdi. Bir harmann sahibi direndi. ' , - Benim nfusum ok. kan tahl zaten yetmiyecek. Bir de size veremem! "Venncmck" ne demek. "r", er'an farz. Bu farz yerine getirmek, "ben mslmanm!" diyen herkesten istenir. steyen bir devlet yoksa da, eyh var, aa var, molla var. Bunlarn gnderdikleri fakiler, adamlar var. Nc demek "veremem"! Peygamberin lmnden sonra, Ebubckir'in halifelii srasnda "r"n, "zekt"m vermeyen ler, direnenler olmutu da, "kl"la yola getirilmilerdi. "Dinden dn" saylmt bunlar. Yola gelenler gelmiler, gelmiyenlerse kltan geirilmilerdi. imdi adam kalkm, "veremem" diyor. Olur mu "veremem"?! eyhin temsilcisi gelip ie karmt. Geri "zorlama" yoktu. Madem vermek stemiyor, vermesindi. Ama sonunu dnsnd. eyhin adam harman sahibine gerekli d, gzdayla birlikte verdi. Harman sahibi bak ki i kt. Yani sonunun ktye varacan dnd. Vermeye rz oldu. erliye ierliye verdi "r"n. llceli lkeli daldrd tenekelerle.. Dolalaca kadar dolalmt. Toplanacak vard daha. Onlar da yeni elcr knca ve bakalan eliyle toplanacakt. 102

Herkes iini bitirmi, biraraya gelmiti. st-ba, yz-gz, toz ve saman dolu. Trko ve Safo da orada. Safo'nun kat kat olan fistan, arkasmdan iki blm yaplm salan da saman ufaklarmdan, tozdan ne bulmusa toplamt hep. Onun yanmda Safo'yu grnce fakiler takldlar: - Trko bu kz da nereden kt? - Bulmu kendine gre. - Bizden daha kazanh. Ne o, ne de Safo sesini kard. Abdurrahman susturdu tklanlan: - ocuklar utandrmayn, susun. Safo, bacsdr onun. (Yani ablasdr.) Her koldan ne kadar buday toplanm; onu konumaya baladlar. Ksm'la eyhin zel adam herkesten ok toplamt: 150 teneke. Abdurrahman'la arkadamn toplad da az degdL - Biz de 130 teneke topladk. ounu Hamido su-tlad. ehmus'la Th'nm topladklar da 105 tenekeydi. Yani 385 teneke toplanmt toplam olarak. Bir dolamada bu kadar az saylmazd. Bir buuk gn dolalmu, ama bir dolama saylrd. lgililere teslim edilmiti toplananlar. Ne kadar eyhin, tekkesinin olacakt? Kime ne kadar verilecekti? zerinde durulmad. Sonra belirlenecekti. Kesin olan uydu ki herkesin pay verilecekti. Kimsenin "hakk" yenmiyecckti. Abdurrahman Trko'yu bir yana ekip konutu. Safo'yla, nasl tantkla'im sordu. Trko da anlatt birazm. Bu kez o sordu: - Senin sevdiin kzdan, Cemile'den bir haber var m? - Var, ama kt. -Nasl? - Sen ne yapacaksn? -Kauacaun. - Kaar m kz? - Kaar, gz bende. v ' ; ' - karl bir zengine vermeye hazrlamyorlarm.

103

- Karmak er'an gnh d e p mi? - Olursa olsun. Gnh, kz bana vermeyenlerin boynuna. ehmus bard: - Haydi Abdurrahman, gelmiyor musunuz? Kafa kafaya vererek ne konuuyorsunuz yle? Haydi gelin, gidiyoruz! Gelip katldlar ve hep birlikte yrdler kye doru. Safo'yla o da yine yanyana. Kye vannca fakiler ayrldlar. Her birinin gidecei yeri vard nk. Safo'yla o kalmt. - Safo, sen evine, ben de yerime.. - Camiye mi gideceksin? - Baka nereye gideyim? Yarn da Tutak'daki halamlara gideceim. - yleyse bu akam bize gidelim, bizde yat. - Bilmem ki.. - ok iyi olur bizde kal bu gece. - yleyse yatam da gtrelim. Zaten giderken size teslim edecektim. - Haydi gtrelim. Camiye gittiler. Dek diye kullanlan minderi, yast biri ald, yorgan vc kiuplar da br... Gtrdler. Safo'nun anas kapdayd. Davranp yardm etti. eri girdiler. Safo hemen anlat durumu. Anas da dorusunu yaptklarn syledi. Ardndan da ivediyle bireyler gelirdi: "Kaygana" (yada yumurta), "cil" (bir tr peynir) ve lava. Karnlarn doyurdu. Sonra ne yaptklarn sordu. Onlar da dolamalann vc karlaklar durumlar anlattlar. Biraz sonra da evin erkei geldi. Ona da anlald her ey. Akamdan hazrlk yaplacak ki, sabahleyin, scaa kalmadan, o yola ksn. - drt kitab ve konacak az iiri bir heybe bulup buluturuldu. arklar hazrd. Kadn bakt; ii ve ars hi kalmam olan tabanla ark giyilebilir. Yine de sarlmasr gerekiyor. Ayrca orap da gerekli. Sarmak kolay. Ama orap? Adam: - Benim oraplarrn giysin. Ben idare ederim., dedi. Ama kadn kar kt.

104

- enin oraplarn ok byk gelir; anklann iine smaz. Ben imdi b-ey uydiffurum. ^ Uydurdu da. Eski orap ve apt paralarndan kesip dikerek bir ift orap meydana getirdi. Tam onun ayana gre. Bu i de bitmiti bylece. Fakat bir i daha vard: Parasna kese. Parasn da gsterdi. Cebinden kayp debileceini, bi kez de dtn ve bulduunu syledi. Kadm bir de kese yapt. apttan. Az bzgl, ukurlu. Ve para gzelce iine konup baland. Hazrlk bitmiti artk. Ne ki, akamdan vedalamak istedikleri vard onun: Husso ve anas. kisinin de ok iyiliini grmt. Dncesini ap, syledi. Herkes uygun grd. Kadn: . . - Safo'yla biriikte gidin de ok kalmayn., dedi. _ Gittiler. Husso'nun anas vard evde. Grr grmez, sevgi psterdi; ikisini de oturttu. Husso'ysa daha gelmemiti. Hemen konu ald. Sabahleyin yaplacak yolculuk anlald. Hazrlk yaplaca sylendi. Sevecenlik dolu yalca kadm: - Durun ben de bireyler hazrlyaym.. dedi. Ses karmadlar. Kadn, bir kk torbann iine ekmek, peynir ve gnete kurutulmu, piirilmeden yenen et paralarndan koyup yerletirdi. O srada Husso ieri girdi. O da sevgi ve ilgi gsterdi onlara. Ona da durum anlatld. - Demek Tutak'taki halana gidiyorsun! -Evet! ' - yi, halan sevinir, sen de dinlenirsin. - ok kalacak msn? - Bir ay/kadar. -Evet. - Gidebilecek misin? -Giderim. - Nasl? Yolu biliyor musun? 105 ; , - yi. Peki yalnz bana m gideceksin?

- Sora sora giderim. - yi. Sen erkek adamsn, korkmazsn! t Vedalald. Alacaklarn alp ktlar. Ge kalmadan gittiler Safo'lara. J

ok erken, tanyeri aarrken uyand. Kalkp stn-ban, oraplarn, arklarn giydi ivedi ivedi. Safo'yu da uyandrdlar. Onu biraz geirsin diye. Heybe, kk torba haird. Heybeyi omuzuna koydular. Bir eline kk torbay, birseline de kk bir denek verdiler. Safo da giyinmiti. Byklerin ellerini pt. -"Allah'a smarladk"! Safo'yla birlikte ktlar evden. Cami, abdesthne, kllk, kulleteyn.. KuUeteynde "taharet" yapanlar, yznde yzen frtklar, pleri iterek sabah namazna abdest alanlar. Bir - iki horoz t. Telal telal mala - davara, ie - gce koanlar. Arada bir barmalar, konumalar.. Koyun, sr, kpek sesleri.. Kanlarn gcrtlar. Ve .sabahn serinlii... Yrdler. Tutak'a giden yola girdiler. Konumadan ilerlediler. Sabah ezan. lk gibi kan bir ses.. Serinlikte damlara, kuru aalara bir konan, bir uan kargalar.. Ky arkada bu^akmak zereler. - Safo, artk sen dn. - Biraz daha geleyim. Biraz daha yrdler. -Safo, sen dn artk. - Peki. Safo, dnmeden birey diyeceini anlat. -Hadi syle! , - Sen Tutak'tan geldikten sonra, sana "meme"lerimi bi daha emzireceim. - yi, ok houma gider. 106

- Buram da ap gstereceim. -"D"nim? -""inide! - N e i y i olur!' - Ama kzlm bozmazsn, deil mi? - Bozmam. - Hadi imdi git, - Allah'a smarladk. - Gle gle. ok kalma ha! - Kalmam, kalmam! Ayrldlar. Sarlmadan, pmeden.. "eherh" deillerdi ki.. "Ama kzlm bozmazsn, deil mi?", "bozmam". Dnerek yrd. "Kzlk", "bozmak".. Safo'nun kafasnda biimlenmiti. ok kkken "ere veriliyor" olduklar iin kzlarn byle eyleri renmi olmalar olaand. Ya onun kafasnda? Duyduklarndan bi takm dnceler olumu gibiydi. Ne ki, glgeliydi hep. Kitaptan, eriatten karabildikleri de vard. Ama karma karkt. "Kzlk, anlaldna gre, dokununca bozulan, bozulunca yaplamyan^ dzeltilemiyen bir ey. Ama ey edilmedike bozulmu yor. Ben de ey etmem. Bakar, grrm sadece. Bakmak da haram, ama ben daha km, gnh olmaz... Safo. IVlemelcri. Bacaklar. Bacaklarnn aras. Oras..." Olduka tatl, daldka klmak istenme yen dnceler, duygular. Bi durdu, bi yrd. Sabahn serinliinde iini stan duygu ve dncelerle,. Sabah namazm klmamt, anmsad, ama aldrmad. "Bana farz deil daha. Akl ve bali (ergin) olmadm ki..." ' Namaz onun iin "farz" deildi. Ama eriate gre o yastakinin.de klmas gerekiyordu. Klmaynca, eriat dvlmesini buyuruyordu. Namaz klmayan, ocuklar ele alrken hangi yatakilerin neyle, elle mi, sopayla m dvleceklerini bile belirlemiti eriat. yle olsa da, o srada onu dvecek kimse yoktu. Sonra "kaza" da edebilirdi.,Sorun kalmazd o zaman.

16
Gne douyor. Kendine zg kokusuyla.. Tepelere vurmu bile. Can yayyor cmerte. Taze taze. Arapa dil bilgisi iin ezberledii ve "leyte'-ebbe yad..." diye balyan Arapa bir iir diline geldi. uydu anlam: "Keke bir gn genliim geri gelse de, yallmn bama getirdiklerini anlatsam ona." "Muhal olan temenni" deniyordu buna. Yani "olamyacak eyi dilemek". Kocamlarn bir daha elde edemiyecekleri genlik, onun nndeydi. Ne gzel bir ey. Ne deerli bir frsat. Dndke mutlu oldu. Cokulu cokulu, yrd. O sradaki admlaryla birilerine yetiecekmi gibi. Yani u yetiip gemeyi kafasna koyduu "lim"lere.. Admlarn ona gre ayordu sanki. Hangi kitaplar okuduunu, neleri ezberlediini ve daha neleri okuyup ezberliyeceini dnp gzden geirdi: "Emsile, Bina, Maksud, zzi, Zuruf, Terkib, Sadullah, Avmil, eriat. Bunlar okudum. Subha-i Subyn, Emli. Bunlar da ezberledim. Kitaplardan da ok ezberlediim metinler oldu. oka da yet, sure ezberledim. Kn da, erhu Muni'yi, zhar' bitiririm. Elfye'yi de okur, ezberlerim. eriatten, kelmdan da daha birok okuyup bitireceklerim olur. Gelecek yl da baka 'lim'lere geerim. Birka yl iinde, 15 yana gelmeden 12 ilmi bitiririm, icazet alrm. 'Alamazsn' diyorlar; ama grrler alacam. Genliimdeyken byk lim olacam. Sonra da atp, Basra'daki, Kfe'deki limleri geerim. 'Gecmezsin'diyorlar. Grrler..." Ne yapp ederek herkesi gemeyi kafasna koymu bir yarnn tutkusu vard iinde. Tm varln sarp sarmalayan bir tutku."Ak" gibi. Ykselen gne, ayak gmlecek kadar tozlu yol, gelip gidenler, kan arabalar, arabalarn gcrtlar, arasra kalkan tz bulutlan, hayvan ve insan sesleri, iki yanda tepecikler, dereler, talar, kayalar, allar, dikenler, uan kular, gezen, kprdayan, olduu yere yapm 108

gibi duran irili ufakl bcekler, kanncalar, ekirgeler, yer yer ok gibi frlayan, bi kayp geen, bi durup bakan kertenkeleler, kabarttklar topraklarn, deliklerinin yannda iki ayak stne dikilip bakan, tehlike var deyip deliklerine kaan kstebekler, bi inip bi kalkarak tane toplyan, ykseklerde uan kular... Ve yry... Karn ackmt. Yolun bir yanna ekildi! Bir tan stne oturdu. Torbasn koydu, heybesini indirdi. Biraz ekmek, peynir, kurutulmu et karp yemeye balad. Yedike su imek istiyordu. Suyu yoktu. Yiyip kamn doyurdu. Bi de su olsa.. Belki ileride bulurdu. Kalkp yrd. Epeyce yol almt. Susuzluk da bastrmt. Gelen-giden de yok. y.sa kyn yaknlarnda ne kadar da oktu. Uzaklanca arkas kesilmiti. Susuzlukla birlikte yalnzlk da kt iine. Yrmek zomndayd. Kendi kendiyle arkadalk ederek.. Dik bir yoku, ini, dzlk, sonra yine yoku, yine ini vc alabildiine dzlk.. Doru yoldan gittii kesindi, kukusu yoktu, nk yol hi ayrlmamt. Daha nce rendiine gre arada, solda, biraz yukarda Esmer Ky gzkecekti. Grnrlerde yoktu daha. "Demek ki daha var" deyip admlarn hzlandrd.. Gne iyice ykselmiti. Yakyordu da. le yaknd, belki de olmutu. Yine gelen giden yok. Olsa, cn bata su soracak. Ah bir su olsa. atlyasya iecek. Su bulanlar, sularn banda olanlar kimbilir ne mutludurlar. Ah bir su olsa.. Souk bir su. Pnar suyu, "gze" (kaynak) suyu. Souk souk. Scak da olsa olur. Ah bir olsa... Birden;, biraz uzakta grdne sevindi. Bulunduu yerden seilcbildigine gre: Kabuk. Karpuz, ya da kavun kabuu. Keke kavun kabuu olsa. Tmn yiyebilir. Karpuzunkinin d yenmez. Yalnzca ii kcmirilir. Ona bile rz. "Raz" olmak ne demek, o srada bir "hazine"dir o. Demek ki kavununki de olsa, karpuzunki de olsa bir hazine vard kivda. Bir n nce kavumak iin hzland. Ve sonunda kavutu. Karpuz kabuklaryd. Olsun. ok, ok deerliydi onun iin. Susuzluunun giderilmesine yaryacaku. Pek kalnca kesilmemiler. Ama o kadarn bulmak da byk mutluluk. Tam be tane kabuk. Gneten kylan ie doru kvrlm, ilerine de toz, toprak

109

dolmutu. Tozun, topram alt kesimleri de, kabuklarm suyuy slanm, amurlanm. yi ki yleydi. Toz, toprak olmasay kabuklar kuruyup giderdi gnein scandan. Tmn ald; kyy geti. Oturdu gzelce. Heybe ve torbayla birlikte kabuklar da yannda.| Hemen birini ald. indeki amurlam tozu-topra eliyle syrd. Vc kemirmeye koyuldu. Ayaklarn uzatt, yayld iyice. Keyfine diye yoktu. te mutlukk. O kabuu bitirince ikincisini ald. Onu da bitirdi. ncsn, drdncs, beincisini. Tmn kemirdL lerini kolaylkla temizleyerek.. Hepsini bitirmiti, ne ki ssuzlun gitmemiti. Azalm olsa bile.. Kabuklarn d, ok ince bir kesim kalmt. Onlar da yemek istedi. Ama duymutu ki "dn yiyen deli i olur". Bykler sylemilerdi. yleyse yememeliydi, yemedi. ok yorulmutu. Kle gibiydi. Biraz yatsa, hemen uyuyabilinfi.! Bu da ok kt olurdu. Akama kalmadan varmalyd varaca yee. Hi deilse Esmer'e. Geceyi bu kyde geirmesi iyi olur. Sabahleyia ] de erken kalkp, Tutak'm yolunu tutar. "Haydi yr"! Yarm saat sonra dzlk bitti, bir tepe belirdi. Tepeyi knca belki Esmer gzkr. Zorlana zorlana kt: Fakat Esmer yin gzkmyor. Yanl yoldan gitmi olabilir miydi? Hayr. nk yol hi ayrlmamt. Kendisine dc. - Yol, doru seni gtrr., demilerdi. Yol doru olmasna doruydu. Ama Esmer niye gzkmyordu? "Hele yryeyim bakalm". ni, yine uzayp giden bir dzlk. Yr babam yr. Susuzli doruunda. Yine su, mu yok grnrlerde. Byle dzlklerde dc kolay kolay su bulunmaz. arklar ayaklar skyor. iliz bacaklar, "atk yeler!" diyor. Sallanyor, ama yrmek zorunda. Yoksa akama deio Esmer'e varamyacak, "kurda kua yem olacak". "Haydi abala"! Gcn toplayp yrd. Dzln sonuna varmt. te karda bir yoku daha. Hem de dik. yi ki ok deil. Esmer, onu stnden gzkebilir. "Ha babam, gayret"! Trmand, o yokuu da kt. ok kt. Esmer yine gzkmyor. stelik nnde bir dere var. Susuz bir dere. Yuvarlanr gibi ind dereye. Derenin yukarsna doru bakt. Belli-belirsiz bir yeillik 110

gzne arpt. Leke gibi. Grd yeillikse, su da olabilirdi. Ne ki epeyce yukardayd. Yoldan sapp kmas gerekiyordu. Karar verdi ve kmaya yneldi. Vard ki gerekten bir su. Vanr varmaz bir grlt, bir hasrl: Kurbaalar, su "tosbaa"lan (kaplumbaalar). "-Haydi atlayn, dman var!" dercesine ve alas bir iletiimle suya daldlar. Tosbaalar grnmez olmu, kurbaalarnsa kimi oraya buraya sinmi; enelerinin altndaki torbacklarn iire iire, kprdata kprdata durup bakyor, kimi derinlerde, kimi de yzeyde iri bacaklarn aa uzata yzyor. Ayrca balk gibi yzen ve daha kurbaaya dnmemi yavrular;. ilir miydi bu su? "ilir mi" de sz m? Elbette iilir. indeki hayvancklara aldrmadan eilip suyu avulad. li. Bi daha, bir daha. Kana kana iti. Ve cana kana geldi. Gzleri d. Geip bi yana oturdu. Heybesinden, torbasndan kardklarndan yedi. Gidip bi daha su iti. Bi yedi, bi iti. Karnn iirmiti iyice. Dizlerine fer gelmiti. Artk yola koyulabilirdi. Ge kalmamalyd, kalk. Aa bir de ne grsn: Kocaman bir ylan, aznda da kurtulup kmaya alan bir kurbaa. Ylan, yutmak iin azn her ata kurbaa kmaya abalyor, ylan buna meydan vermiyor, yuttuka yutuyor. Bu korkun durumu durup izleyecek mi? Yazk deil mi kurbaaya? Onun da can var. Hemen davranp bir la ald; ylana att. Ta demedi. Ylan uzaklayordu. Bi ta daha, bi la daha.. Sonunda tutturdu. Ylan kurbaay brakt, akp giti. Kurbaay, biraz hrpalanm da olsa kurtardna sevinmiti. "Pis, aalk ylan. Nasl da yiyordu kurbaay. Canl canh. Yiyecek baka bir ey bulamadn m?! Zavall kurbaaya hi mi hi acmyordu. Tanr niye izin veriyordu ona? Kurbaann gnh neydi? Tanr'nm ilerine de hi akl ermiyor..." Kafas allak bullak olmutu. Neyse yrmeliydi. Yola, geldii yerden dnmenin gerekli olmadn dnp dnmedi. Yolun nereye doru bkld kardan gzkyordu. Dere boyunca daha yukar rmanrsa, srtn stnden daha kestirmeden, daha kolay gidebilirdi. O yne doru yaya yolu da vard zten. Heybesini omuzuna, torbasn da eline ald. Bir elinde de aa, yrd. Bacaklarna olduka g gelmiti. Biraz lrmanmt ki, burnuna bir koku geldi ok kt bir koku. Bir le kokusu olmal. Durup baknd. Bir ey gremedi. Tumanmay srdrd. Koku daha da artmt. Durup 111

yine bakt saa sola. O da ne: ukura yuvarlanm bir insan. Burnunu tuta tuta ve korka korka az yaklati: Adamn ba, boazndan kesilip koparlm. Son derece korkup geri ekildi. Ve gc yettiince kamaya balad. Soluk solua kt srtn stne. Az durup dinlendi. Sonra, aaya, yola doru yrd. Koarcasna.. Ne korkun eydi grd. Zavall adam, niin kesmilerdi? Nasl kymlard. Daha nce grd ylann acmaszlyla^. Daha da tesi. Daha da korkun. nsan, "kurbaa" deil ki. Mal, davar da deil. Nasl kesmiler? Hayvan boazlar gibi. Nasl yapabilmiler? Kesilen insan yalvarmam m? Kukusuz yalvarmtr. Peki kesenler onun^ yalvarmalarna nasl aldrmazlk etmiler, nasl kulak tkamlar? Elleri nasl varm? Dndke sarslyor ve yeniden dnyordu. Adam gznn nnde kesilir gibi oluyordu. Adamn yalvarmalarn o nda iitiyordu sanki. Ve .sanki onu-kesen canavarlar, gzlerinin nnde bagrta barta kesiyorlard. Ylann azndan kurbaay kurtarmt. Ama kesilen adam kurtaramyordu. Nc kt! Bu kez daha' ok, ncekiyle llemiyccek kadar allak bullak olmutu. Akl yine Tann'ya kayd: "-Tanr'm, sen ulular ulusu deil misin? Sen olaya tank olmadn m? Niye izin verdin, niye engel olmadn? Kafas kesilen adam ok mu gnh ilemiti? yle bile olsa, nasl byle bir duruma izin verirsin?" Kestirmeden yola ulat. Esmer Ky yine grnrlerde deildi.' Alt st olmu kafasyla tozlu yola dt yine. Bir yarm saat daha yrdkten sonra karda karartlar belirdi. Yolun zerinde. Yolcu olmalydlar. Yak Lllar. Artk iyice, seilebiliyordu. ki eekli iki insan. Acaba bir zarar gelir miydi bunlardan? "Hayr, ne zarar gelecek? beni de kesecek deiller ya! Niye kessinler, ben ne yaptm ki? Hem ben daha ocuum, bana dokunmazlar..." te eekliler. Orta yata iki adam. Selam bile vermeye tenezzl etmediler. Krte konuuyorlard. Onu yle grnce: "-Bu ocuk da nereden k?" der gibi bir tutum gsterdiler. Krte konutu onlarla. - Esmer Kyne daha var m? - u tepenin arkasnda. Ama yol oradan gemez. Yukarda, epeyce yukarda kalr. Sen oraya m gideceksin? - Tutak'a giunek istiyorum, ama bu gece Esmer'de kalacam. . 112

- Arkadan yok mu? -Yok! . - Bak, u tepeyi kar kmaz ky gzkr. Asl yoldan ayr bir kt yol karna kar. Tah-kayal bir yol. O yola gir, yol seni gtrr. Amg dikkat et, biraz tede sr var, srnn de kpekleri var. Sr yolu tutmusa, sen epeyce tesinden dola. Haydi karanla kalmadan abuk git. - Amca ben gelirken u srn arkasndaki derede bir l grdm. Ba kesilmi. - Ta oradaki tepenin arkasnda m? - Evet. - Yol oradan gemez ki, sen niye gittin oraya? - Su iin gitmitim. Adamlar hi tepki gstermeden kp gittiler. Belki de inanmamlard. Ya da "-Bize ne?" deyip nemsememilerdi. , Yryp nndeki tepeyi de kt. te sonunda gzkt: Esmer Ky. Biraz daha yrdkten sonra, kye doru ok kt bir yol ayrldn grd. ukuriu, sivri sivri tal bir yol. Sz edilen sr de yolun zerinde. Ta,, telerden dolamak yerine, oturup srnn yoldan uzaklamasn beklemeye karar verdi. Hem dc dinlenmi olurdu. Karanlk baunasma da daha vard. Oturup bekledi. Yarm state yakn kald. Srnn arkalara doru uzaklatn grnce kalkp yrd. Yine ba kesilmi adam dnyordu. ldrlm bir insana daha tank olmutu. Ama ba filan kesilip koparlm deildi. O da style-baylayd: Halis Bey'in kardei Reid Bey. lsne, iki yl nce, babasyla biriikte gittii Tutak'ta, bir evin arkasndaki plkte tank olmutu. Eli belinde, arkasnn stne doru kayklm, bir ayayla da kl aaya krelemiti. Herkes bana birikmiti o srada. Anlatldna gre, kardeleri, adam kimin ldrdn biliyorlard. yleyken kolluk gleri, yar deli bir dilsizi alp gtrmler, bir sr sopa atmlard zavallya. Krtlerle Trkler arasmda kan davasna dnen bir atma vard. le'nin iinde Trkler ounluktayd. Gn gelecek, Tutak'ta belediye bakanln da

113

kazanacak olan Bedri Bey, "-Reid Bey'i ben ldrdm!" diye sada solda syliyecek ve bu vnmesini canyla diyecekti. Oysa yine anlatldna gre, Reid Bey'in kardeleri, Ar'da birok kyn s^ibi olan aalar (bu kardelerden Halis Bey, Ar milletvekili de olmu, 27 Mays'da Yassada'da yarglanmt). Bedri Bey'i grp uyarmlar: "-Bak, sada solda, 'ben ldrdm' diye vnp durma, seni vururuz. Srf onurumuz iin vururuz, yoksa senin ldrmediini ve dmanmz biliyoruz.." demiler. Ne ki Bedri Bey, aldrmam. Sonunda da vurulmu. Dalgm dalgn gidiyordu. Birden nnden koca bir kertenkelenin hurt yaparak geiiyle kendine geldi. Hava kararmaya balamt. O da kye yaklamt. Bu ky, babasnn ailesinin topraklar olan bir kyd. Rus'larla olan savata, "ka ha ka!"lkta, hep birlikte Anadolu'nun i kesimlerine doru gmler, Sivas'a varp yerlemiler. arkla'nn Yapaltm Ky'ne. Babas da kendisi de orada domu. 5 yamdaVken, babas, yeniden Esmer'e gm "hane"siyle. Babas, buradaki topraklarn yeniden elde elebileceini dnm. Ne ki oktan aalarn penesine gemi o topraklar. "-' Babamn topraklarn almaya geldim!" diyen babasn da bi gzel kovmular. Ne yapsn zavall, o da, Kur'an'dan ve din kitaplarndan bir para rendikleriyle o kyde bu kyde imamlk yapma yoluna gitmi. Esmer Ky'n ve bu kye ilikin ykleri ok dinlemi babasndan. imdi gidiyordu, bakalm karsna neler kacak? Kimde kalp konuk olacam bile bilmiyordu. Rastgele gidiyordu'ite. Karda ayn kye giden birilerini grd. Tarlalarmdaki ilerinden dnyor olmalydlar. Hzlanp onlara kavutu. -Ola sen kimsin, nerden gelirsin? - Ben Abdul Hoca'mn oluyum. Sizin kyl. Babasr bu kyden gitmi. - Haa u Abdul. Hocada oldu. - Ey hele dur, sen nereden gelirsin? - Kartall Ky'nden gelirim. Orada ohirim. - Yaa, demek ohu^in! -Hee - Kimseyi tank mism, kime gidecen? .

114

- Kimseyi tammirim, bilmirim. - Sen gelirken korhmadn? - Korhmazdm da^ kesilmi adam grnce korhtum, ok korhtum. - Vy, sen kesilmi adam grdn? -Hee. - Ey hele dur nerede grdn? - Derede. Hem yryor hem konuuyorlard. Onunla yanyana yryen birden, durup arkadalarna dnd: , - Ola hele durun, bu ocuk bieylcr sylir. Memi, Abbas, Bayram, Dursun! Ola hele klah verin de duyun. Bahm ne diyir bu ocuh!' , Hemen ilgilenip durdular - N e diyir ki? - Kesilmi bir adam grm. Daha byk bir ilgiyle toplan verdiler bana. - Hele dc nerede grdn? - Diyirim ya, derede. - Hangi derede? - Gze var ya orada. oo tepenin ardnda. -Dur hele oul, dorgu mu sylirsin? - He vallah grdm. Gzlerimle. -Viyola!!! - Kesilen byk herif? -Hec. - Herifin neresini kesmiler? - Bam. Koparmlar eyce. - Vy anann an iim! -Bar da yannda? %Hee. Amma, ayr. - Vy baba!!! - Demek koyun ba gibi kesmi, yanna koymular! . ,

115

- Hee. - Vy ola!!! Vy babann anann an iim!!! He ele de ola? - Sen ne diyirsin Memi avu, olmir mi, oh olir ble eyler. - Dorg dorg de he beleini de duymadmd. Acep kesilen herif, kim, kimin ne.si? - Mutlah oban Cemil'dir. - Ey hele dur ola sen nereden bilirsin? - Ka gndr ariyirlerdi. - Hee, ben de duydumudu. Bir blk davarlar da bulamamlard. - Hc vallah dori. Olur olur. O heriftir, vay bana!!! - Acep kim yapmr? - Kim olacak, krtler. Ehya krtler. - Ola hele dur, krtlerin gnahn niye alirsin? Ya bahas ise?! - Bahas deildir, onlardu".. Tartmay brakp yrmeye baladlar yine. Kye vardlar. Onu herkesin zaman zaman topland, ky odas gibi odas olan bir aann. Kasm aann odasna gtrdler. Orada konuk olabileceini sylalilcr. Dik drtgen bir oda. Tm duvarlarn nnde ta - topraktan yaplma sedir var. Sedirlerin zerinde kee, keelerin stnde de, oraya buraya atl minderler. Oda olduka byk. Sedirlerin genilii en az iki metre. Ortas, sedirlerin n plak ve toprak. Biraz slaka. Duvarn birinde yklk; konuklara serilen yataklar katlanp st ste konulmu. Duvardan asl caml, aynal bir lamba. Kirli klflaryla asl iki - kitap. Biri Kur'an olmal. Bir baka duvarn tam ortasnda mihraba benzer bir baka oyuk. Oyuun iki yannda, byke, drder para cam olan perdesiz iki pencere. Pencerelerin sedirden ykseklii, yaklak iki buuk metre. Duvarlar beyaz badanal ama kirli. Yer yer isli. Hele kn kurulan sobann borusunun getii kesimler tmyle isli. Ama oda, islen ok, toprak kokuyor. Bunda, orta yerin plak olmasnn pay olmal. Temizce sprlm. Sprge dc kapnn arkasnda, duvara dayah. st dam olduu iin tavan, '*koat"l (kaim kaim aalar al). Oda serince ve sakin. Anadolu'nun bu tr, konua ve halka ak odalarnda, vurdulu 116

krdk "cenk" kitaplar, cennetten, cehennemden, yerden, gkten sz eden ve mucizeler, kerametler de iine alan eski yaz kitaplar okunur - dinlenir. "Siret", "Battal Gz", "Kara Dvd", "Krk Sul" gibi kitaplar. Hoca (imam) okur, odaya gelenler de dinler. Hazreti Ali hangi kfir kalesini nasl fethetmi, hangi cenkte, ne kadar kfir ldrm, bir vurula ka kfiri yere sermi, hangi kahraman neler yapm, slm urunda ne tr cihadlara giriilmi? Sonra cennetin cehennemin ka kaps var, cennetlikler, cehennemlikler, cennettekilerc verilecek nimetler, huriler, glmanlar, cehennemlikler, cehennemdekilerin nasl yandklar, gayya kuyusu, cehennem zebanileri, cehennemliklerin nasl "feryd" ettikleri, cehennemin stndeki srat kprs, Allah yolunda olanlarn bu kprden nasl yel gibi getikleri, kfirlerin ve gnahkrlarn nasl geemcyip dtkleri... Dnyann ve gklerin yaratl, gk katlar, hangi kat gn hangi madenden yaplma olduu, hangi katla hangi peygamberin bulunduu, gk katlar arasndaki uzaklk, melekler, hangi meleklerin AR' ve KRS'yi nasl tadklar, dnyann hangi hayvann zerinde durdurulduu, depremlerin bu durula nasl balantl olduu.. Ve daha nice "bilginler, "hikmct"ler, tler. Zaman gelecek, bu "bilgi" vc "hikmei"leri halka sunan din adamlarnn sunduklar yerler, okuduklar kitaplar, klklar, sunu biimleri deiecek, laik Cumhuriyet okullarndan, mam-Hatip okullarndan. Yksek slm enstitlerinden, iahiyaun, byk bir kesimiyle de Kur'an kurslarndan kl olduklar grlecek. Ne ki biimler deise bile, zn, insana, topluma, evrene baklarnn deimediine tank olunacak. Yzlerce, binlerce yl telerden getirilen, yrtldka yamanan, dar geldike geniletilen giysiler, Tanr'nn yeni terzileri eliyle biimlendirilip ve yamanp mslman cemaate yeniden giydirilecek. Polilikaclarla elele verilerek...

117

17
Yorulmutu adamakll. arklarm karr karmaz, kendini hemen minderlerden birinin zerine att. Bi ka dakika iinde de uyudu. Ama ok gemeden, grltden uyand. Lamba yanm, - be kii de gelmiti. Akam namazn daha klmadn, abdest almak istediini syledi. Hemen ibrikle su, leen ve havlu getirdiler. Biri,suyu dkt, o da abdestini ald, havluyla kuruland. Geti namazn klmaya. Namaz bitirdikten sonra, sofra geldiini grd. "Kaygana" ve tandr ekmei. Kamm doyurup ekildi, geip duvara srtn dayad. Birer, ikier geliyorlard odaya. Oda dolacaa benziyordu. Oysa odalarda yazn pek kimse bulunmazd. Herkes ie - gce gittii ve yorgun evine dnd iin.. Gelen selm verip oturdu. Her yeni gelene merhaba deniyor, o da ya herkese ayr ayr merhaba diyor, ya da tmne birden merhaba yerine geen szcklerle, "cemaate rahmet" biiminde karlk veriyordu. Bann kavuundan, srtnn cbbesinden vc uzun sakalndan kyn imam olduu belli olan hoca ieri girince topluluk yle bir "yekindi. - Selmun aleykm. - Alcykm's-selm ve rahmctullahi ve berektuh. - Merhaba hoca efendi. - Merhaba. -Merhaba. - "Cemaate rahmet". Sedirler tmyle dolmutu. Bir hastr getirdiler, onu da plak yere serdiler. Sedirlerde yer bulamayanlar, hasrn zerine meliyordu. Sonunda hasrda da yer kalmad. Bu kez gelenler, ayakta dikiliyor, duvara yaslanyorlard. Oda tklm tklm doldu. Biri en son gelenlerden olduu halde, skp sedirden yer atlar ona: - Selmun aleykm. - Aeykm 's-selm,ve rahmctullahi ve berektuhu. - Merhaba rgetmen bey!

1.18

- Merhaba hoca efendi. - Merhaba.. - Merhaba Ellez day. - Merhaba. - Merhaba Yahya emmi. -Merhaba. - "Cemaate rahmet". retmen eer "cemaate rahmet" szn sylemeseydi, merhabalar uzayp gidecekti. Bu sz syleyince, " - yeter artk, hepinize merhaba!" demi sayld. Sigara ienler, sigara tabakalarn karp nlerine koydular, sarp imeye baladlar. "Hoca efendi", sz ball: - Komular, ba kesik biri grlm. Daha nce duyanlar olmutu. Kye gelen kk yolcunun anlattklan bir lde yaylmt. Duymayanlar da vard. Bunlar, toplanty duymulard yalnzca. O nedenle kopup gelmilerdi. Hocann szlerine akmhk gsterdiler: -Allah Allah! - nn lillah! -Vy ola!!! Bu nasl i!!! retmen sordu: - Kim grm, ba kesik olan kimmi? Hoca, haberi kendisine veren Memi avu'un anlatmasn istedi. Memi avu da asl haber kaynann, kye gelen kk yolcu olduunu syledi. Birden gzler ve kulaklar ona dikildi. nce "ho geldin" demeye koyuldular. Herkese bir bir karlk vermeye alt. "Hogeldin" ve "hobulduk" ya da "ho grdk"lerin sonu gelmiyordu bi trl. "Cemaate rahmet" gibi,, topuna birden karlk yerine geen bir sz de icd edilmemiti. "Topunuza birden ho bulduk" da bir gelenek deildi. Kk yolcunun kklne bakmadan herkes "ho geldin" demek iin sraya girmiti. Ve epeyce uzun srd. Sonunda asl konuya getiler. Hoca: - Hele anlat oul, ne grdn, nasl grdn? deyip konuturdu. ' / .r, . . 119

- Bir herifi kesmilerdi, grdn ok korhtum. -Noede? - Derede, bir g2enin orada. -Gzlerinle grdn? -Hee. - Herif nasl biriydi? - Uzun byhl biri. riydi de. Hemen sze karanlar oldu. - Bir gznde a vand? - Ona bahmadm. Bir bakas: -. Banda da kel vand? - Onu da grmedim. Bir bakas: - Yznde yara vand? - Onu da gremedim. - Hele dur, niye grmedin? - Korhtum, uhhat etmedim. - Keesi de vand? -Yohudu. Bir bakas: - Kursa (kua) vard? - Vand. -Gtmzyd? -Hee. Bir bakas: -rilii ne gadard? Orta boyludan biraz daha boyluca birini gsterdi: - u emmi gadard. Odan, burdan sesler yksekli: - oban Cemil. - Vallaha odur. - Zeten (zaten) davarlanyla ayboimutu.

- Odur.o. aybolmu, on be - yigirmi gndr arirlerdi. - Herifin evini, ocan yhtlar. Be "horanta"s (nfusu) ortada kald. - Yazh oldu. - Vazh ki ne yazh. Yapanlar Allah'tan bulsunlar. - Kimler yapmtu: acep? - Kim olacak, krt ehiyalan yapmtr. - Ne bilirsiz, he belli olmaz. Trkler yapmaz m? Bizim ehiyamz yoh mu? - Dorg diyir, bizde de var. - Acep niye yapmlar ki? - Kimbilir koyunlarna lamah eunilerdir. Olard davarlara.. - Dorgi sylirsin Ellez Emmi de, herifin kellesini niye kesmiler? Yahya day karlk verdi: -Herhal, tannmasn diye. Bunu yapanlar kismeleri grnce de icleden brahp kamlardr. Oul olmaz m? Neler olmaz! - Olur mu olur. - Ya oban Cemil degil de bahasysa? - Odur o, bahas mahas degil. Deminden beri dinleyen rencn atld: ' - Gidilip getirilse daha iyi olmaz m? Fenerler alnsn, arabayla getirilsin. - Hay babana rahmet rgetmen. En dorgusu bu. Oda sahibi, bir adamna buyruunu verdi: - Ola Mcmmet! Sf'y, Hayrettin'i de al; atlar koun, gidin getirin. - Bulabilir miyih? - Bulursuz, bulursuz. Kurbaah gzenin yukarsndaym. Bahsana ocuh, "kohirdi" diyir. Kohusundan bulursuz. Haydi ge kalmayn, cbik gidin gelin. , Ve gittiler bulup getirmeye.

121

18
At arabasyla gidenler gelene dek beklenecekti. Herkes ilgiyle iyice renmek istiyordu kellesi kesik adamn kim olduunu. Bu arada EUez Emmi hocaya dnd: - Hoca onlarn gelmesi epey srer. Sen hele birez kitap ohu dinliyek. Cemaat de bu neriyi destekledi. "Krk Sual" kitabndan okun mas kararlatrld. Duvarda asl kitaplardan biri oydu. Getirip ho cann nne koydular. Caml aynal lambay da yanna yaklatrdlar. Hoca okumaya balayacakt ki, birinin bir sorusu oldu: - Hoca efendi, benim bir derdim var, onu hallet de kitaba sonra ge. -Nedir derdin? - Dnlerde halay tutulir, oynanir. Bunun bir gnh var m? - Hcibet var. Halayda gollarn galdnp oynayann nikh-talk gider. - Ey hoca, leyse burada kimsenin nikh yoh. - Tvbe estafiruUah tvbe, ola sen ne diyirsin? - Ele ya, buradakilerin hepisi gollarn da galdrmt halay da da oynamtr. Bcikim zamannda .sen de oynadn ^urban olduum. - Tvbe tvbe.. - E mslmanlar, dilinizi niye yuttunuz, ite hoca ite siz! Hanginiz halay tutmamsa hocamn huzurunda galkp desin, "halay tutmadun, oynamadm" desin. Bunu diyecek erkii var m? Sesler ykseldi: - Kv olur da halay tutmayan olur mu? - Sras gelince hepimiz halay tutarz, gollarmz da oynanz, gimz, bacaklarmz da. Hocann karl sert oldu: - Siz halay tutirsiniz, tutmirsiz bilmem. Ben kitab, eria bilirim, onu slirim. te gene diyirim ki, halay tutan, oynayp gollarn galdran kiinin nikh, telki gider, hemi de hep gider. Bamz eriale bal deil mi? ^

122

- Gurban olak eriate. Bir bakasnn da sorusu vard. - Seninki nedir? - El hamduvHUah hepimiz "eriat evi"ndeyiz, "eriatta r olmaz" deil mi? ' -Hee. - imdi benavradmn memelerini ememem mi? - Emersen ola ki st gaar. - Gaarsa ne lzm gelir? - Avradn haram olur. - Ey hele dur hoca, gurban olduum hoca, avrat benim deil mi, "hem emerim, hem gmerim"! - Gmersin, ona eriat izin verir, ama, emmeye gelince, ite -<5rada eriat "dur" diyir. Cemaattekilerin konumalarna gre "emme de olur gmme de 1 olur" gr yaygnd. N e ki hocann fetvas kesindi, kimse kar ^ kmad aruk. Biri daha sordu. Herkesin sevgi gsterdii hemen belli olan iri ikiyim biri. - Gurban olim hoca, bir dc benimkini hallet. - Seninki neymi?! - Bir misafirlikteyim. Gece gzel bir gar. Golu-baca ah. Garnn altndan girdim, stnden htm. Sonunda onunla yattm ve yaplm. ' - Bu nasl i? - Elini ptm hoca, bu sadece bir d. Olur deil mi? - Hee. , - "Berim gelmi. Baktm ki donum-paam batm. . ;.--EecC? . - "Ec"si beni ald bir "tala". Hemi de ne lala. ' -Niyce?' ^ - Hoca, efendi benim de derdim var.

123

- "Niye"si var m gurban olduum... "Tala"mn yani telnn, kaygsmm gerekesini anlatt: Sabah namazn klmas gerekiyor, ama klamyor. Neden ki, "cnb". Beli geldii iin boy abdesti almas gerekli. Ev sahibinden su istese, boy abdesti alacan sylese, ev .sahibi kukulanacak. Neden ki gen kans var. "ii piirdi, karmla yatt" diyecek. Cnbln ona balyacak. Boy abdesti almadnda da namaz klnamayacak ve farz olan namaz geecek. Tela, ite bu iki arada, bir derede kalmasndan. Byle g durumda "eriat"in ne dediini anlatmaya koyuldu hoca. - "Teyemmm" (toprakla abdest almay) caiz grenler var. Amma en iyisi: fmam Ebu Yusuf un fetvas. - Onun fetvas nasl? Hoca aklad. "D azan", bir baka deyile "eytan atlayan" ve o yzden beli gelen kimse, hemen davranp "kjrii^"n yakalyacak, ucundan tutup "ylann ban skar gibi" skacak. Ve de bir eyle balyacak. Bylece meninin kmasn nleyecek. Ne var ki soruyu soran kiinin buna kafas yatmad pek. - Hele dur hoca, onu ben nasl yatflarm o sra? Haydi yabaladm; "ylann ban shar gibi" de onun ban hm; baladm yerinden dolu dolu kopup gelen patlatmaz m onu? Aman elini ptm, bir . servetimiz var, o da elimizden ginesin!!! Gltler. Hocada gld. Ama karln da verdi: - Ey neydek, bamzn bal olduu eriat iiylc diyir. Ucu sklp balandnda payacah olsa eriat yle diyer mi? - Gurban olim o eriate. Amma, ben shp mhmam; brahrm hsm. Bam derde sohmamam iin o sabah namazn da glmam, olur-biter. - Tvbe tvbe.. Sen "ibadeti tahfif ederek kfir oiirsin", haberin ola.. "badeti tahfif etmek", herhangi bir ibadeti hafife almaktr. Gerekten de eriat byle hafife almay "kfiriik" sayyordu. Soruyu soran kii kmsyor muydu ibadeti? Bu belli deil. Belli olan oydu ki, adam "tek serveti" saydm aka syledii orasn, "ey"ini

124

nemsiyordu. Haksz da saylmazd. Onun iin, cemaat hem hocaya, hem de ona hak verdi., Baka .sorusu olanlar da vard, ama Ellez Emmi: T Haydi kesin arth. Hoca sen de kitabn ohumaya bala., dedi; sesler kesildi. Okunacak kiiapla da sorular vard. Adndan da belli: "Krk Sul". Ne ki sorular soranlar, mslmanlar deildi, kfirler ve silerdi. "Muhammed"in peygamber olup olmadn anlamak iin soruyorlard. Sorulara "cevap" veren de Muhammed'di. Birinci soru: - "Alemlerin yuatlmasndan haber ver y Muhammed"! kinci soru: - "lk yaratlan nedir haber ver y Muhammed"! nc soru: - "Gklerden ve yamuklardan haber ver y Muhammed"! Drdnc soru: - "Ar'lan Krsi'den haber ver y Muhammed"! Beinci .soru: - "Ar' uyan meleklerden haber ver y Muhammed"! Byle sralanp gidiyordu sorular., Krknc .soru: - "Ahir zamanda lemler nasl harap olacak haber ver y Muhammed"! Eer,,Muhammed peyganbcrse, bunlardan haberi vardr. yleyse anlatmaldr. Vc "haber" veriyordu Muhammed. Dolayisiyle Esmer Ky'ndeki, daha nice kylerdeki, nice kentlerdeki, o adaki ve nice alardaki m s lmanlarm "haber kayna"yd. Kimi yrelerde ve alarda da "tek" haber kayna. Nereden geldin,.nereye gideceksin, nasl olmalsn, nasl yaamalsn, nasl ekmelisin, nasl bimelisin, neyi nereye vermelisin, neleri grmelisin, neleri grmemelisin, neleri iitmclisin, neleri iitmemelisin, nesin, ne deilsin, o nedir, br nedir, kim iyidir, kim ktdr, yerlerde ne var, gkte, gklerde ne var, insanlar, hayvanlar, bitkiler, cinler, melekler ve nice nice "felek"lcr..

125

Tmne ilikin "haberler", Yani "bilgi"ler. Alan alr, almyan yaya kalr. "kinci SuF'den balayp byk b- keyfle okuyan imamn, kendi gibi sesi de ok tatl ve dinlendiriciydi. Dnyann en ekici, en tatl masallarnn bile kolay kolay veremiyecei bir tad veriyordu. Ve can kulayla dinliyordu herkes. Coup taarak.. - "Allah AllahI sen nelere gadir deilsin!" - "Seni inkr eden kll kfirdir" - "Keremine gurban senin!" Hoca okuduklarn daha da aklasn diye sorular da yneltiyordu arada srada: - Hoca unu da anlat! - Hoca bunu da ahlat! "HtTaal. Evvel bir cevher yaratt. Yeil zebercedden. Bir nazar kld; nazarn heybetinden cevher titredi, su o l d U i m e v c c gelip kaynad... Suyun yznde bir kf yaratt... Tabaka tabaka gkleri yarau. Yedi kat gk. Her birinin kalnl be yz yllk... Yedi kat yerleri yaratt. Her birinin kalnl be yz yllk..." Hocann "kinci Sul"in cevab olarak kitaptan okuduuna gre: Yedi kat gk, "suyun buhar"ndan; yedi kat yeri de, yine suyun "kfnden, kpnden" yaratt. -"Allah Allah, sen hcreye gadirsin y Rabb!". - "Amm ve saddakn!" Bzld yerde, yzlere bakan, szleri dinleyen kk konuk bir soru yneltti hocaya: - Hocam, gk katlarnn, yer katlannm her birinin be yz yllk olduunu okudun. -Hee? - Yaya "yryerek"mi, arabayla m? Yahnd da, atla m "be yz ylhk"? Bu beklenmedik soru, dinleyenleri mest ederken, hocay da autmu. aknlk, daha nce byle bir soru hi .sorulmamasmdan m, yoksa sorann bir ocuk olmasndan myd? Belli deil. Hoca

126

bendini toparlayp cevab yaptrd: - "Deve yryyle herhal". Bunu nereden bildiini de aklamt: "Seferi" iin eriattaki uzaklk, "deve yry"yle llr. yleyse burada da ayn l geerli. "Be yz yllk bir kalnlk", kitapta aklanmadna gre byle anlamak gerekirdi. Yani gklerin ve yerlerin her bir katndan br kata doru "deve"yle yryen olsa, kat bir ulan br uca, ancak be yz ylda geebilecek. "Vay babo!U" Bir evde konukken bana gelen "d azmas"ndan sz aarak hocay epeyce bocalatm, cemaati de gldrm olan sevimli adam yine atld; I - Ey gzne gurban olduumun hocas hele dur, u bizim bildiimiz deve, o "kfit"larda nasl bulunmu da, ka yz senede yol aldngrebilmiler? Deve oralarda ne arar? Haydi sylesene gurban olduum! Hocann cevab da hazu-d: - Hele sen sle, her eye gc yeten Allah'n ona gc yetmez mi? Helbet, ona da yeteri ' - "Amenna vc saddakn!" (inandk, imn getirdik, onaylyoruz!) sesleri. Hoca iin: "Allah'n hikmetinden sual olunmaz!" biiminde bir kurtarc cevap daha vard, ama hoca bu kez bunu kullanmad. Bir bakasnn sorusu: - Hoca Efendi, "yeil zeberced" geti. Nedir "zeberced"? - Onu da ancak Allah bilir. Deerli "mcevharat"tan biri herhal. Demek "su"lar ondan yaralm. - Heee, ite ondan. - Gurban olduum Allah sen nelere gadirsin. - nanmayan kll kfir. Bir bakas sordu: - Demek yedi kat gk,suyun buharndan, yedi kat yer de kufiinden, kpnden yaralm hee? - He can ite tam dediin gibi.

127

- Kften, kpkten; onca yerleri, yedi kat yeri yaratm Allah. Hee? - Hee, gurban hee.. Yaratmaz m goca Allah? -Amenna.. - O her eye gadir. - nanmayan kll kfir. aylar gelmiti. ok geni bir bakr tepsi stnde, doldurulup tabaklarna konmu bardaklar.. Yanlarnda da ekerlerin kk kk krlp doldurulduu kk ekerlikler. ay severler, "ktlama" ierler. meye baladlar. "frrr firrrrmt ehhh..!" diyerek uzun uzun sesler karan "rrt"larla.. Ve azlarda dilin allja sktrlp sakland belli olan ekerlerle.. Her toplantda odada ay olmaz. Yoksa "baa m klr"? Ama yaz geceleri her zaman toplanlacak deil ya. -be kezi gemez. Onun "misafir"i de bi ey tuunaz. Sigara dumanyla dolmutu oda. Gz gz grmyordu. Ve ien de, imeyen de alkt buna. aylar iildi, namaza geildi: Yats namazna. Yallarn, hastalarn, yorgunlarn abdeslleri bozulmadan klnmas isteniyordu. Vakit gemi olsa da darda bir ezan okundu. erde de "kamet". Namaz iin kalkld. Yal Yahya day, hocaya dnp yksek sesle isteini bildirdi: - Hoca, herkes yorgun, snnet kaLsm. - Haydi yle olsun. Duruldu namaza. Ayakta durmalara, eilmeler, dorulmalar, yere kapanmalar, oturmalar, selam vermeler. Farzyla, vitir vacibiyle namaz klnp bitirildi. Tebihler, dualar, tamam, binitir. Mihrap gibi yaplm olan oyukta hocann duruu olduka grkemliydi. Dudaklar kprdyordu. Hocalarn dualarnn, "zikir"lerinin herkesihkinden daha uzun olmas gelenektendi de ondan. Bir ey okumam olsa bile okuyormu gibi dudaklarn kprdatr hoca. Genellikle byle.. Kellesi kesik herifi getirmeye gidenler gelmemiti daha. Onlar gelmeden de kimse gitmek istemiyordu. En iyisi, yine hocann 128 /

okumasndinlemek, arada da sylemek. nerilir nerilmez, hoca yine balad "Krk Sur'e. Birincisi braklp ikincisi okunmutu. nk birincisi,, daha nceki bir toplantda okunup dinlenmiti. Hoca "nc Sul"e ve cevabna geecekken, biri bir soru sordu: - Hoca Allah, Adem Aleyisselam' hangi gnde yaratt? - Onu, "Birinci Sur'in cevabnda okumutum, dinlemedin mi? , - O mecliste ben yohtum hoca efendi. Vallaha yohtum. Cemat, "Birinci Sur'i ccvabyla birlikte yeniden okumasn nerdi hocaya. Bilgiler, yenilenmi olurdu, unutulanlar ojmutu uitk. Aria yine dc hoca, "Birinci Sur'in cev;i!! fi lmn deil dc netn'i\crlerini okumay uygun grd. llak Taal, lemleri alu gnde yaratt... Pazar gn: Melekleri, Pazartesi : Gnei, ay, yldzlar. Sal gn : Gk katlarn ve gk halkn, aramba: Yer katlarn vc halkn, Perembe : Cenneti, hurileri, gtimanlar.... Cuma : Yeryzndeki eyleri vc Adem'i... . Cumartesi: Kalan hcrcyi yaratu..." Kk konuk, "Krk Sul" kitabnda verilen bu bilgilerin bir kesiminin, okuduu kaynaklardaki bilgilere pek uymadn gryordu. "Syleyim mi', sylemeyim mi" diyc az duraksadktan sonra sylemeye kaar verdi: - Hocam! -Hecan? - Alemlerin alt gnde yaratld ayette de var. Ama tekiler, benim okuduum hadislere uymir. - Hangileri uymir? - Bn lc ezberledim: "Allah, Cumartesi gn: Yeryzn, Pazar gn: Dalar, Pazartesi gn: Aalar, Sal gn: 'Mekruh'u (ktl), aramba gn: 'nr'u, Perembe gn: Hayvanlar ve

129

Cuma gn de: ikindiden sonra: Adem'i yaratt" - Sen bunlar nerden ezberledin? - Mslim'in hadisinden. - Mslim'in hadisi daha dorgudur. Ezberlemisin efferim. Dinleyenler hayranlk gstermilerdi: - Allah anasna, babasna balasn. -Maallah subhanallahi -Bin kere maallah! - Allah kem gzlerden saklasn. - El kadar ocuh, dolup tam maallah! Baklaryla da ilgilendiklerini gsteriyorlard. Hele Ellcz Emmi, Yahya Day gibi yallar. Kasm aa, Atkcscngil'lerdcn IVIuhtar Kerim, sevgi ve hayranlklarn iyice belli ediyorlard. Hoca da ok ilgilenmi. Kitab okumay biraz gecikrip .sorular sordu. - Bu kvde ok kalacahsm? - Yann Tutak'a gidcccm. Orada bibim var. - Adn hc senin? -Duran. - Demek Esmer'li Abdul Hea'nn olusun. -Hee. - Karlalh kvndc ohirsin. -Hee. - Hocan kim? - Cell Hfz'd, imdi epeydir molla Nasr. - Molla Nasr Trke bilmez ki?! - Ben Krte rendim. - Maallah. - Hangi dersleri ohirsin? Hangi dersleri okumakta olduunu, hangi kitaplar bitirdiini, neleri ezberledii sayp sralad. Daha neleri okuyacan, 5-6 yl iinde "icazet" alacak duruma gelmek iin ahtm, "Basra'l, Kfe'li 130 :

limleri bile gemek iin "azimli" olduunu da syledi. - Maallah ...'lara - nallah ...'1ar eklendi. Hoca, bir "sul" \'e cevabm daha okuyup brakmak zere kitaba yneldi: "...Hak Taal'nm yaratm olduu gkler... Birinci kal gk: Buhardan yaratlmtr. Ad, Berkiya'dr. Mvckkel, (grevli) tsraril'dir. Buradaki meleklerin cn ulusudur. Yamura mvckkeldir. Onun izni olmadan hibir yere yamur yamaz. kinci kal gk: Has gmtendir. Ad Kayyum. Ba mvekkcl meleinin ad: Mikil... nc kat gk: Kzl yakuttandr. Ad: Maun. Ba mvekkcl meleinin ad: Scdil... Drdnc kat gk: Kzl altndandr. Ad: Hakuvra. Ba m%'ekkcl meleinin ad: Arka! un... Beinci kal gk: Ak incidendir. Ad: Naun. Ba mvokkoimcloiain ad: E.slail... Aknc kat gk: Sar yakuladr. Ad: Rakka. Ba mvekkcl meleinin ad: Melkil... Yedinci kat gk: 'Nr'dandr. Ad: Uryaba. Ba mvekkcl meleinin ad: Refail'dir..." Burada kesti hoca. Kitab kapatp klfna koydu. Kaldrp aslar. -Gidenler, niye gelmediler daha'.'Nerede kaldlar? - Hcrhl arirlcr. - Hele biraz daha durah, gelirler. Genellikle herkes yorgun ve .saat de epeyce ilerlemi olduu halde '

131

kimse kalkp gitmek ister grnmyordu. lgiler yine kk konuun zerinde topland. Dervi klkl biri SOTdu: - eyh aban hazretlerini de tanir misin? -.Tanirim. - Kerameti zahirdir. - Mbarein znden de hep nur damlir. Bir bakas dayanamayp auld: - Brah Allah'n seversen. Krdn "kerameti mi olur. Hem ne "nur"u nc mbarei?! "Krticn evliya koyma havluya" diye boa m demiler bre herif? - Senin dinin imann yoh. Evliyay ne bilirsin, kerameti ne bilirsin! Hoca tartmay kapatu: - Hele durun canm, kavay-dv brahm da gzel gzel konui! Belki dc tanman m nn iyice almak ve konuyu deitirmek iin "kullecyn"dcn .sz au kk konua ynelerek: - Kullccyndcn sen de abdest alir misin? - Yoh. Ben Hanefi'yim. -Gene ayn ele pi.stir'?' - Hcc. oh pis. Frthh. - Dediin gibidir oul. afii kylerinin ou ele. Mezhepleri cevaz verir. Bizimki vcrmir. - Bizim mezhep, "arun fi arin"i art koir. Hanefi mezhebine gre, bir duraan suyun, havuzun, pislik iine atlsa bile pis olmamas iin, "arun fi arun" boyutlarnda olmas, yani havuzun her kenarnn 10 arn bulunmas "art"tr. Bunu sylemek istiyordu. Ama oradakilerden bunu anlayan pek yoktu. Belki hoca da anlamyordu bunu. Ama ocuun dediini anlam grnd. Tam o srada da atl arabayla gidenler ieri girdiler. 132 ,

- Ne oldu ola, geiirdiz mi herifi? -Yoh. -Ola niye? "Niye"sini anlatUu-: Dereye, kurbagal gzenin oraya vc larif edilen yere gilmiicr, fenerlerle bakmlar, ama bulamamlar, S/. edilen ukurda yokmu ba kesik adam. Ama evrede kokuyu duymular. Ne ki koku her yandan geliyormu. Aramaya koyulmular. Bir yerde bir kola, bir baka yerde bacaa rasllamlar. Gvdenin kimi kesimlerini dc para para bulmular. Kellesine gelince, o denli arayp bakukian halde bulamamlar bi Lrlii. Gecikmeleri bundanm. Bulduklar paralan da lcli.se doklunnular, sonradan bulabilecekleri bir ukura gmmler. Gelebilecek ilgililere g.stcrmck iin.. -Allah Allah! - Fe Subhanallah! - Nez billah! - Kim paralam ccsaii? - Kuri-kuparalamur herhal. - Kesik kelle nereye giuni? - Kimbilir? rcuncn. dncesini syledi: - KalilGrin ya kendileri, ya da adamlar buradadr. Ba kesilen adamn grldn de duyunca, davranp gilmiicr, paralayp amiardr saa sola. Tanmmamas iin. - Hee, dorgu greimen bey. Dorgu slirsin. - Bam da bulunmasn diye kimbilir nereye gmmlerdir. - Onu da paralamlardr, olmaz m? - Olur, hepsi olabilir. . ' . "

Muhtar da retmenin grne katldn syledi. Ertesi gn, karakola, savcla syliyeccini, iin peini brakmayacan anlatt kararl kararl. Vc biraz daha konuiukum sonra dalp gittiler. Odada kalan vc oraya hizmet edenlerden olduu anlalan biri, 1.33

yklkten bir dek indirip serdi. Ardndan da yorgann, yastn koydu. - Haydi buyur, sen de yat arth. Kk konuun yataa gemesiyle uyumas bir oldu.

***
Kulleteyn. Byk, bir kalabalk var. Bata Molla Nsr; Abdurrahman, Seydo, ehmus, Th, Osso, Kasm; eyh aban ve nrillcr hep oradalar. Ayrca kllk halk, kadn, erkek, oluk-ocuk. evresinde bunlar; iinde de kurbaalar, tosbaalar, plerle, iiriklarla birlikte yzmcktclcr. Yanlarda ylanlar,kurbaalara saldrmakaku". Ve ile kellesi kesik heril". Kellesini koltuuna alm karda durmakla. Herkes de ona bakmakta. Herif yryor, kalabaln stne doru geliyor. Korkup panik iinde kayorlar. Neden ki lden korkulur. - Ba kesik! Byle birinden korkulur mu? - Olsun. Korkulur, daha ok korkulur. Deil mi ki ldr. -Haydi abuk kan, adam geliyor! Safo da orada. - Trko haydi sen dc ka, kaalm! Birlikte kouyorlar. Sidik dc bir yandan bastryor. ok skt. Sidiklemek iin duruyor. -Safo, dur bekle, sidikliyim..! Balyor sidiklemcye. - Haydi abuk ol, herif geliyor! Yakalyacak!!! Vc daha iine yeni balamken yakalanyor ba kesik herife. Korkun bir ey. "Kara kuru" (karabasan). Uyand ki Kasm Aa'nm odasnda. Yalakta. edii yer dc dek. "Eyvah! Dee cuUamm!" Korkun durumun bir d olduuna sevinmeliydi. Ya dekteki!? Cullamas da bir d olsayd sevinecekti. Ama bir gerekti o. imdi neolacak? Sabahleyin grnce ne diyecekler? 134 \

- Akamki ocuk var ya, u herkesin "maallah, subhanallah" dedii kk molla?! -Hee? - Sen, gel temiz dee cull. -Ya?!!! Byle konuup kmyacaklar. Ve alay edecekler:, "Molla molla gel dee ulla!" diye. Ne^yse artk olan olmutu. imdi bireyler yapmalyd. Sidikli dekten kalkt. Akamdan kibritin nereye konduunu grmt. Kolaylkla bulup aynal lmbay yakt. Her zamanki gibi donu yoktu. Odada kimse bulunmad iin alvarn da giymeye gerek duymad. Sidii ykasa iyi olurdu. Sabaha kadar kururdu. Sidik sidik kokmazd. Bylece olay da kimse bilmemi olurdu, karda leen ve suyla dolu ibrik vard. Davranp ald; gtrp ykamaya koyuldu dekteki sidikli yeri. Ne var ki "ykaym" derken kuru kesimlerini de slatt. Hemen hemen tmyle slanmt dek. ok kt. yice "rezil" olacak. Yaplacak tek birey kalmt: Erkenden kamak. Buna karar verdi. imdi, sidiinin kalanm da tamamlamahyd. Kapya yneldi. Bu kez de aknlktan yine alvarn giymemiti. ylece dar kp bir kyda culluyacakt. Kapy aar amaz, kpek havlamalaryla karlat. Hemen geri ekilip kapy kapatt. Belki aradan, eiin oradan "attrabilirdi". Ama yapmad bunu. Neden ki, yaygn inanca gre: "Eikten ieyenleri cin arpar"d. Sidiini tutamyordu da. Ortadaki hasr kaldrd. eyini eline ald ve balad; bahesini sulayan bahivan gibi oray buray sularcasma iemeye. yice bitirdi. Ama terslik son bulmuyor ki: Kap gcu-dayarak almaz mi? Bir de ne grsn: Akam, yatan seren adam. Kendisiyse "dal-daak". Bu da bir karabasan deil mi? yle korkun. Nc ki bir d deil tmyle bir gerek. Adam donup kalmcasma durup bakyordu akn. "Allah'n bels bu herif de ncrden kt!" Meer, kpek havlamas zerine uyanm adam. Bir de grp, odann kapsnn gcrdadn da duyunca frlam. "Acaba birey mi var?" diye.

135

"Kk Molla", i iten gemi olsa da toparland. Bzld bir yana. yle kalakald. Bir sulu ohrak. Adam, ommplak durumunu, orada-burada kk glckler oluturmu olan sidiini grm, kokusunu da duymutu. Ama dektekini grmemiti dtha. Neden ki, biraz uzakta, kapmm arkasmdayd. Dein durumunu da grnce kimbilir nc diyecekti. "Sidikli molla" Sulu sulu dururken bunu dnyordu hep. Adam ses karmadan ilerledi. Konumuyordu ama, baklaryla konuandan daha ok ey sylyordu. Terslik yine sona ermemiti: nne bakmadan admlarn atan adam, sidikli yerde aya kaynca kapaklanp dt. Hem de ne d! Dizleri, st-bann b\r kesimi, elleri vc enesi .sidikli amura bulanmt. ylesine ki "bir almet"! "Kk molla", adamn baracan, kzgnlyla belki de, dveceini dnyordu. Ama adam ne kzd, ne de bard. Tersine; glyordu. Adam bir daha dmemek iin nne bakarak gidip ibrie bakt; iinde su yoktu. Yumuak bir sesle vc alas bir sevecenlikle konutu: - "Birezdcn gelirim. - Karnn asa, gelirken ekmek, yourt getirim. - A deilim. "Kk molla", a olmadn sylerken kendini tutamayp ahyordiida. - Alama, niye aiirsin? Su benim. Yatarken ietmeye gtrmcdim. Sen dc itten korhup dar hamaymca byle olmu. Olaca buydu, alama. Ben ebik gelir, buray da temizlerim gurban. Sonra kp gitti. "Herif nc iyi herif. Kzmad. Dei grse belki yine kzmaz..?" Bir sre sonra adam geldi. Elinde ibrik, ekmek, yourt yerine de scak st vard. - Gel haydi gurban olim, al u scak st i epmekle! 136

Alp stn iti. Ekmekten sra sra. Karnn doyurmutu "-kr, karnm doyurdum. Ama herif dein durumunu daha grmedi. Grnce ne diyecek acaba? Suun bende olmadn sylediine gre, yine iyi davranacaktr..." O byle dnrken, adam dein durumunu grmt bile. slak dei katlayp bir yana koydu. Yklkten baka dek karp serdi. - , -Haydi gel yat benim babam. Daha sabaha oh var. "Kk molla", yorgann altnda alvarn karp yatmaya hazrlanrken, adam da getirdii sudan, yerdeki sidiklerin stne azar azar dkt, aptlarla da olabildiince kurulad. Bir yandan da nasl uyandn, nasl geldiini anlatyordu. Ve -Sen uyu imdi... diyerek kp gitti. "Hzr myd bu herif? Yoksa evliyadan biri miydi? nsan klnda melekti belki de. Yardm iin gelmiti..."

kez.

- "Rabe kuro, rabe!" (kalk ulan kalk!)., diye uyandrlmam.u bu . - "Kalk kk molla kalk!"., diyerek uyandrmlard.

Vc bu kez Kartall ky'nde, camide degil; Esmcr'dc, Kasm Aga'nn odasndayd. Kahvalts da yanna getirilmiti. Ekmek, yumurta ve st. Kendisine bir de haber vard: - Tulak'a arabayla gideceksin. Seni bekliriz. Sen karnn eyce doyur. Karnn doyurdu. Gitmek iin hzr olduunu syledi. Gelip aldlar.

137

19
zerinde kimi bo, kimi yarma dek dolu uvallar bulunan bir kan. Boyundurluklanna koulmu, yrmeye hazr, kuyruklarn, kuru-ya boklarla kapl klarnn zerinde sallarken nereye gideceklerini biliyor gibiler. Dingilleriyle birlikte dnen, demir ember geirilmi iki tekerlek. Muhtar, yannda bir-iki kii daha. Atladlar arabaya- "Kk molla"ya da atlamasn sylediler. O da atlamaya, kmaya alt, ama baaramad. Biri aaya indi, kucana ald ve arabaya koydu onu. - Haydi sr arabay, ge galdh.. Srcs, arabay srd. Tala-kcrpile yapl, duvarlar ve nleri tezeklerle kapl evlerin arasndan, eitli pisliklerin kart K>/-lu-toprakl yollardan, iz brakarak yrd araba. Harmanlarn yanndan dolap ky arkada brakt. Bj.'.jnn ve kuyruklarn .sallyarak-ekiyordu kzler. Koulu olduklar boyunduruklarn alnda, uysal uysal.. Nice emekiler gibi..

-Havann tatl scakl, ninni gibi gelen "maz" gcrtlar ve srcsn kzlere: "-Haydi ho babam!" di)\.rck seslenileri arasnda uyuyuvcrmiti. Sarsnt ve gmbrtlerle de birden uyand. nie geilmiti. Olduka dikti ini. Yol da tal ve yer yer ukurlu. Yine de kan hzlanmt. stndekileri silkcleye silkeleye, paldr kldr gidiyordu alabildiine. nde, iki yandaki "kop"lar, varp varp, boyunduruk altndaki kzlere vuruyordu. Klarna klarna ve arada kalan kuyruklarna. kzlerde bu tatsz vurulardan kurtulmak iin koar adma gemi, "kop"larn tepelerine sa sva gvdelerini ne
a u y o r a u o l a n c a hz-lary \a.

Uyanr uyanmaz, dmemek iin kanya yaprcasna olduu yere sarld. Ba da nde.. Bir sre sonra varlan yer dzlk. Bir de ban evirdi ki ne grsn: Husso. Kartall kynden iki kii daha ki de jandarma. Meer o uyurken yolda arabaya binmiler.

138

- Sen misin Halo Husso? . - Trko! Senden bir gn sonra kyden ktk, sen daha Tutak'a gitmeden yakaladk seni! - Ne zaman ktnz? - Daha afak skmeden. - Biz Esraer'den leye yakn ktk. Demek onun iin yetitiniz. Peki ne var nc yok? - Beni gtryorlar. Karakola gtryorlar. - Sen.nc yaptn ki? - Kz kardm. -nanmam! - Vallahal Hammame'yi kardm. -Nczamiu? - Sen bize gelmitin ya, o akam. Sen gidince, c c c . - Nasl oldu hele anlat. Araba bir yokuu trmanyordu. kzler de zorlana zorlana , ekiyordu. Boyunduruk altndaki boyunlarn iki yana bke bke, balarn ve kuyruklarn sallya sallya. Yoku iyice diklcince ve kzlerin de ank ekmeye glerinin ycuniyccci anlalnca herkes arabadan indi. Bu arada Husso, yanyana glilii Trko'ya anlatmaya balad olay. Trke bilmedii iin kendi diliyle, yani Krte. Hammame'yi Dadikan kyne vermiler. eyh aban'n halifelerinden ve kyn ileri gelenlerinden Kmil aaya, 3. kar olarak. Husso'nun duyduuna gre de bu ite araclk eden: Hafz Cell. Neden ki, Hu.s.so'ya hnc varm Cell'in. Hani u olaydan. Hafz, inein namusuna gemi; Husso da onu inek yerine koyup becermiti ya, ondan. O gn bugn "Allah'n kll krd"ne ierleyen hafz, Hammame'yi sevdiini renince, kz "ona yedirmemc"yc karar vermi kendince. Bir gn "cer" (ba) toplamak iin Dadikah'a gitmi. "Halife" Kmil aann konuu olmu. - Ne var nc yok Kmil aa? Naslsn? - Ben iyiyim hoca can, ben iyiyim de karlar iyi deil. kisinde de i kalmad artk. kisi de re kt.

139

-Senin cann sa olsun, seni yeniden evlendiririk; olur-biter. - Hani nerede hell st emmi! - Bulunur, bulunur. Hem "hlin vaktin yerinde", hem de koskoca eyh aban'm "halife"sisin. - Sen bulsana! - Benim'bildiim bir kz var. - Ncnaie? - Kartall kvndc. Gzel ve at gibi bir kz. Tam sana gre. eyh hazretleri de "himmet" ederse, "sene" verirler. eyh hazretleri "himmet" etmi, i de olup bitmi. Kolaylkla.. Btn bunfer. Hafz Cell, Kmil ayla konuurken orada bulunanlardan biri gelip anlatm Kartall kynde. Husso'ya da byle iletilmi. Hammame, Kulleteyn ve plk halk iinde iekleen, gzelliiyle gze-arpan bir kz. Husso'ya gnl vermi. Husso da ona. Nasl? Kimse bilemez. - Seni ok seviyorum. - Ben de seni. Tapyorum .sana. - Daha grrken arpldm sana. - Ben de .sana. - Biz birbirimize grcyiz. - Kimse bizi ayramaz. Bir araya gelmiler de byle ya da benzeri szler syleyebilmiler mi birbirlerine. "Kro"iar, "kae"ler, bu tr szler bilmezler. Ama birbirlerine, bu tr szler syleyenlerden ok daha gl anlatriaV sevgilerini. "Seviyorum" demeden severler ve "sevime"den seviirler. Husso'yla Hammame de yle sevgili olmular ite. ayrda, tariada, harmanda. Ve de kulleteynde, plkte, yani "kllk"tc. Husso "taharet" alrken, Hammame gizli gizli bakarken. Kndine zg grnlerle, bkllerle vc "ka-gz iarellcri"ylc.. Sevmiler birbirlerini. "Vuruldum" demeden vurulmular, "arpldm" demeden arplmlar. Bir sre saklamlar bunu. Ama sonra herkes anlam. 140 , .

Ne ki, sevenlerin arasnda bitiveren "kara al", bu iki sevgilinin arasnda da bitivermi. Hem de "eyh"li, "halife"li olarak.. yi ki, Husso gl. yle "air'y, maly dinlemiyecek, kknden skp alabilecek gte. Hammame'sinin elden gideceini renir renmez, yrm/Davranp karm. Ayn akam. Yine ayn gece olay renmiler, ikayet iin Tutak'taki karakolun yolunu tutmular. Karakola varnca, Husso'nun "evli bir kadn"! kardn sylemiler. te jandarmalar da bunun iin gnderilmi. Husso, kz kard evden jandarmalar grr,grmez, glk karmam, hemen teslim olmu. - Biliyorum, beni brakrlar. ki de iank gtryorum, onlar da anlatacaklar. Hammame'yi babasnn evine gtrdler, ama, geri dneceine kukum yok! - nallah. - Kzla yattm, aruk bakasna veremezler. - Seni hapse sokmazlar m? - Sokmazlar. nk kzn ya tutuyor. - Peki .sen Trke bilmiyorsun, karakolda nasl konuacaksn? - Gtrdm adamlar Trke biliyorlar, onlar konuurlar, anlatlanlar da bana anlatrlar. Gne tepeyi am, iyice eilmiti, ama yine de scak vard ve terleticiydi. Dik yer klmt, araba durduruldu, herkes bindi yine. Jandarmalar konumaya baladlar. Biri Adana'lyd: - Dinime Allah'ma adam susuz. Kz da kk deil. Birbirini sevmiler. imdi senin sevdiin kz elinden alsalar da, 2 karl bir adama verseler, sen durur musun? br jandarma Konya'lyd. - len durur muyum he? tlem ortal birbirine katarm, hem de alr, karrm kz. - te bu adam da byle yapm. - Sevenleri birbirinden ayrmasalar, sanki kyama kopar. .

141

- Allah'n, kitabn s.liimin dnyas byle ite. in iine zenginlik girdi mi, i deiiyor. - Neyse sen de svme, gavur oluyorsun. - Olursam olaym. Karakolda da, bu adamn susuz olduunu komutana syliyeccm. Sen de syle tamam m? - Sylerim, ben de sylerim. Husso, askerlik de yapt haidc Trke renememi. renmek iin aba harcamad belli. nk olduka zeki. Jandarmalarn konumalarn anlamyordu. Ama anlayanlar aktardlar. Sevindi. Sevindiini de belli eden baklar yneltti jandarmalara. Bir ini daha. Yine hzlanan kannn, .salJyarak, sarsarak pa/dr kldr gidii. Yine "kop"larm, kzlerin klarna vurular. Ve yine bu vurulardan kurtulmann yolunu, boyunduruk altnda koar adma gemekte bulan kzlerin gleriyle ileriye atllar. Sonunda yine dzlk. Karda da: Tutak. Arada sulu ve sulan yer yer glleen bir dere. amar ykayan kadnlar, "imen" ocuklar. Pat pat toka .sesleri, bagnmalar.. Uzun uzun kavaklar, oraya buraya serpilmi stler. Ve de dallar dolduran, UM lan, terek daldan dala konan kara kargalar. Sryle.. Biraz tede, kavakl, .stl ve yksek duvarl mezarlk. Ve hemen karsndan balyan evler. Kylerde grlen, allan trden. nleri maysl, yar ta, yar kerpi duvarl, duvarlar ve damlar tczckli-kcrmcli. Kik kk pencereli. Damlarnn'.stndeki bacalarnda yer yer gzken dumanlar. kindi olmutu. Hava yine scakt. ylesine ki, orada, o scaklk pek ahlan trden deildi. - "Oohooo!" denerek durduruldu araba. Herkes indi. Suyunun soukluuyla nl gzeden su iilecek, peynir ekmek yenecekti. Arabadan inenler, dkldler gzenin basma. Vc hemen suya saldr. Kimi avula, kimi boylu boyunca uzandktan sonra dayad azyla.. Kana kana ililer. Suyla birlikte ufak tefek nesneler, yo.sunlar, minik canllarda akp gidiyordu boazlardan. Ama kimse buna aldrmyordu. "Ohh" serinlemiti herkes. imdi sra, karnlar doyurmada. Azk knlar getirilip ortaya kondu: Lava ve gagala ekmekler.

142

eil peyniri. Herkes "yumuldu"' ckmee-peynire. Avurtlar iirile iirile.. Birka lokma, ardmdan gzenin souk suyu. Yolculuun tadma doyulmaz mutluluuydu bu. - Ola kzleri unuttuk. Arabay yanatrn da onlar da su isinler. - Deredeki sudan ierler. - O da olur ya, deredeki su bulank. mer can, haydi sen git de arabay getirip yanatr. mer, iki avurdunu da adam akll iiren iri bir lokma aldktan sonra yneldi, arabay getirip yanaurd. n ayaklarndan kimini, gzenin evresine aralkl olarak dizili talara, kimini de aradaki amurlara basan kzler, boyundurukla birlikte balarn indirdiler ve azlarn daldrdlar. meye koyuldular. nsanlarn itii kaynaklan. Ve de insanlardan daha iyi szerek.. Soluya soluya.. Kuyruklarn ve kulaklarn sallya .sallya.. Kandlar suya. Ve balarn kaldrdlar. Birlikle, boyundurukla.. zgr oLsalar, belki ayrlp her biri bir yiyecek bulacak evrede. Yeil ya da kuru bir ol. Ama u zlim in.sanlar brakmaz ki.. nsanlar insan olduka, onlar da kz olduka bu byle srp gidecek. Boyunlarnda boyunduruk, boazlarnda yara ya da nasr eksilmeksizin.. Nc var ki hi de mutsuz gzkmyorlard. Sularn imi, keyifli keyifli duruyorlard. Burunlarndan, az evrelerinden sular damlyarak.. Kany ekmiyc hazrdlar iU"lk. kzler, gzenin suyunu bulandrmt. Su, yava yava durulmaya balad. Duruldu, duruldu. Suyun, dipteki kumlar at al vererek kaynayp kt yerler gzkecek kadar saydamlamt. nsann yzne glyordu yine. Gzenin suyu, biraz ileride bataklklar oluturmutu. Mal-davar, derenin kimi kez bulank akan, her zaman da eitli pislikler tayan suyunu beenmeyip insanlarn ilii suyuna koarlar. amurlara bata ka. O yzden gzenin n ve evresi, trnak izleri ve hayvan tersiyle dolu. Pislikler, amurlarla bir karm oluturmu. nsanlarca da hayvanlarca da ok beenildii grlen gze, bu karmla ili dl. Hem su vermekte, hem de szlen sulan iine almakla.. Herkes suyu imi, karnn doyurmutu. Artk gitmek gerekiyordu. Muhtar ve adamlar savcla; Husso, tanklar ve 143

jandannalar karakola; o da "bibi"sigiere'gidecekti. Bibisinin evi, mezarln hemen stndeydi. Evi bulmakta glk ekmiyecekti. Yine de u ileride amar ykayan kadnlara bibisini sorsa iyi olurdu. Dncesini yol arkadalarna syledi ve gidip sordu kadnlardan birine. - Bibimi tanir misin? - Hele dur, bibin kim, sen kim, kimin olusun? ' -Bibim, "CrkAhmed"inkardr: Glbeyaz. - Haa, Glbeya/. hala. te orada. Geliniyleamau-yklr! Kadn byk bir cokuyla mjde vermek iin koarken, o da vedalamak iin yol arkadalarnn yanma gitti. - Muhtar emmi bibim burdaym, Arth siz gidebilirsiz. - Ey, ok ey kk molla. Hepsiyle birer birer vedlat. Husso da kucana alp yukar kaldrd, sonra yere indirip ban okad. Ayrlk konumas yaptlar: - Hlo Hu.sso, iin bitince bibimgile gel. - Nasl bulurum bibingili? - Mezarlk Mahallesi'nde. "Cnk Ahmet" dersen bulursun. Onun kardr bibim. - Olur Trko, gelir seni bulurum. Arabann stnden heybesini, torbasn ald. Araba yrd. O da bibisine doru yneldi. Mjdeci kadn haberi ularmt; - Kz, Glbeyaz Hala! Mjdemi isterim, kardanm olu gelmi. - Yalan sleme kz! - Vallaha da yalan deil, billaha da. te gelir. . Ufak tefekti bibisi. Zayf, el kadard. 6 ocuk dourmu kadn o deildi sanki. Dertler, ileler belini bkm, yzn buruturmutu. Ama dnyalar gzeliydi. Bir coku, sevgi, sevecenlik ambaryd. Yeeninin kardan geldiini grnce, sevinten ldrmasna, elindeki amarlar frlat. Bir yandan da gelinine bauarak kotu: - Kz Huriye, Duran gelir. Derenin kysndan dzle ktnda Duran da yetimiti.

Sarldlar. Kadn hngr hngr alyordu. Brakyor, bir daha sarlp pyordu. Yzn-gzn yalyordu yeeninin. Alamas da kesilmiyordu. - J<;z bibi, alama arth. Niye alirsin? - kr, kr kavuturana. Bir sre .sonra gelini Huriye de gelmiti. Bakalar da. Bir kalabalk olumutu birden. Kadm, ocuk.. Neden ki, "Glbeyaz Hala"nn gsterdii coku ve yeenine sarllar bair bana bir olayd. Huriye, duruma kart: - Ana hele brah da soluh alsn ocuh. Sen de alamay kes, yeter! - Brah doyumumu alim. Ben buna gurban olim. - Arlh hep yanndiv olacah, yeter yeter, gel imdi ge le. Huriye, kaynanasn uygun bir yere oturttu. Yanaklarna yamur gibi dkldkten sonra kimi, burnundaki smklere kararak szlen gz yalarn sildi bann rtsyle. Duran da bibisinin dibine olurdu. >Bibi! -Hecn! ' - Dnyada yoh senin gibi. - Bibin gurban olsun .sene. Sen dnyay nerde grdn?! ocuklardan biri yanap sordu: - Senin adn Duran? - Hee. - Anan baban var? - Hee. Ya seninki? - Benim adm Murat. Babam da Tahsin bey. Benim tene anam var. - He tene ana olur? r Olur. Drt teneydi biri ld. Karsndaki ocuun dediklerine ap kalmt. Ama anlad ok gemeden. .

145

- Bildim. Baban ananm stne kuma getirmi. - Yoh, bilemedin. -Yanal? Bibisi konumalarn kesti. - Ola get ordan, gelmi de ne yorirsin olan! - Hala, koniirik ite. - Haydi haydi get iine. Olan zeien yorgun, bi de sen yorma. Ama bu kez Duran merak etmiti. - Bibi, brah da slesin'. Babas amasnn stne kuma getirme mi, anas nasl , drt olmu? - Oul, .senin dediin gibi. z anas bir tane. Babas anasn hcp.sindcn .sonra ald iin ele diyir. Bunun z anasmi; brlerinin stne kuma getirdi babas. - Haa, demek ele. - Yaa, benim yavrum. Haydi imdi biz dorgu eve gidek. Huriye atld. - Ana olann stn-ban burda degitirek, ben ykim, siz gidin. - Hce, gurban olim Hayriye dediin oh dorgu. le yapah! Derenin kylarnda kazanlu- kuruluydu. H.'m su sulyordu, hem dc kimi, amarlar -bitleri lsn diye- kazanlara .sokulup kaynatlyordu. Akama da daha vard. - Hayriye, kzm, olana bir "glmek" vc ilik getir. Bir de alvar bul. Yohusa, "enteri" menleri de olur. Hayriye brlerini buldu ama, alvar bulamad. Yerine bir entari verdi. - Haydi imdi har stn, gurban olim. Ceketini, iliini, altndakini kard. alvan kald. - valvann da harsana yavrum. - Utanirim. Kanlar var. - "Bllg"n m grnr? Gurban olim verene, bym de karlardan utanir! i

146

har babam, har, utanma. Sen daha ocuhsun. On yamda bile yohsundaha. - Bene bahirler. - Kz "sa sirkeliler"! Bahmaym olana. Haydi bahmirler, bahmirler, sen har alvarm. Haydi benim babam! karp verdi alvar. Eliyle de bacaklarnn arasn kapatt. Gltler. Bibisi alvar eline ald, iini dna evirdi. evirmesiyle de l koparmas bir oldu. - Vy bama gelenler! Bitler olan ldrmler. Anasnn babasnn bir tek olunu. Ve balad alamaya. alvarda, diki aralarnda gecekondular oluturmu sra sra bitleri grmt nk. O yrede, o insanlarda bil yle alas bir ey deildi. Hemen herkeste bulunurdu. Ama bylesi de grlmemiti. Grlebilecek trden de deildi. Oysa bitler ona, o da bitlere ylesine almt ki.. Bitlere, ap bakmyordu hjle. Bakacak zaman da yoktu. Dald m derslere, yle srer giderdi. Kamirdi yalnzca. Bitten kandn ou zaman dnmez, dndnde de aldu-mazd dersler arasnda. Aldrsa bile yapabilecei bir ey yok pek. Bil. Eklembacakllar dalnn bcekler altlakmndan. 200 kadar tr var. 2 tr insan gvdesinde yaar. Bu trlcre^c alkt insanlar. Ama o alviu"da grlen gibisine deil. akn akn bakyorlard. Ve zavall bitler, alnp atldlar kaynyan kazana. Biraz sonra da bi gzel piecekler. "Srtan geinen" nice parazitler, hi mi hi ceza grmezlerken... Bibisi hem alyor, hem syleniyordu: - Savak (salak) babas, gznn a-karas bir tek olunu gtrp att Krtlerin iine. Bakan olmad, edeni olmad,olacabuydu. Vah bibin leydi de bunu grmeyeydi. Huriye, olana entariyi giydirdi. Sonra: - Haydi ana, siz imdi gidin. Olann karn da achmtr. Haydi durmayn!

147

20
- Param, param, param! - Ne paras oul, dur hele, ne paras? - Bibi param ekelimde unuttum. Cebinde, kesenin iinde. Derede kald. ~ - Bi ey olmaz oul. Huriye getirir, yitmez korhma. Kimse almaz. - O paramla ayakkab, ilik alacam. alvar, ceket de.. - O "keder" oh mu paran var? - Hec. - Baban m verdi? - Yoh. "Iskal"ian aldm. - Ola skat kim? - Iskat insan deil bibi. -Ey hele dur, ya ne? - n.san lr ya! -Hec. -Gnh da olur. - Hec. " - te skat, o gnahlar temizlemek. - Ey hele dur, kim temizlir gnahlar? - Fakiler, Allah yolunda olanlar. -Tvbe tvbe estafrullh. Ola onlar nasl temizlirler? -Arabayla.. - Tvbe tvbe! Nasl arabayla ola? Arabayla he temizlenir? - Iskat arabasyla. stne buda koyirler. . -Hee?!l - O ona itir, o ona itir. - Ola araba itilir".' - Bibi ele byk araba deil. Kk araba. '

148

- Sonra n'olir? - "lenin namaz borcu, oru borcu, gnah iin bunu alp kabul ettiz mi?" denir -Hee?! , - brleri de "-habul ettik!" diyirler. - Hail, desene bizim "devir" gibi. - Bibi sen "devir" nedir bilirsin? - Bilirim ya oul bilirim. lenler iin yaplr. - le ona afiiler "skat" diyirler. - Demek Krtler ele diyir. - Hec. Bibi sene bi ey soracam. - Gurban olduum ben derin bilmem ki! - Benim kafam kartirir de.. - Hele de bahim nedir? - "lenin namaz borcu, oru borcu, gnah iin alp kabul ettiniz mi?" diyirler ya! rHec? - brleri de "kabul ettik!" diyirler! -Hee? - Ya Allah kabul cmozsc? - Ey hele dur, ben ne bilirim gurban olduum? Son ohudun, ben ohumadm ki. - Ohudum da kafam kariir. - Daha derin ohursan rgenirsin. Hem imdi ocuhsun daha. - Ohuyup byk lim olacam. -naailah. - Basra, Kfe alimlerinden daha byk. - nallah. Hclbel olursun. Olursun da, onlar nerede? -Ben de grmedim. 1 te Hayriye de geldi. Kz Hayriye, ocuun ceketini getirdin? -Hee. N

149

Cekete baktlar. Cebinde kese, kesenin iinde de para duruyordu. Sevindi, birlikte sevindiler. Akam olmutu. Tarladakiler, harmandakiler de gelecekti biraz sonra. "Terek"ten aynal lamba indirildi. Gaz kalmamt, cam da ilenmiti. Gaz koydular, camn da sildiler. Ve yaktlar lambay.

***
En byk olan, Huriye'nin kocas Refik askerlikteydi. Onun k tek kz olan Glcnaz, gelin olacak yatayd. Onlarn kkleri Faik, Mcmct, Hikmet vc Hamz.a. Faik'i okula vermemiler. Mehmet ilkokulda. brieriyse daha kk. Sevinmilerdi onun geliine. En bata "bibi"si, yani babasnn ablas. Gzlerini yeeninden ayrmyordu. Gelin grn ki, sevinmeyen, dahas hi mi hi holanmyan da vard. Ailenin babas: Cnk Ahmet. "Cnk", gzlerinden dolay taklm bir ad. Gz kapaklan "cnim", yani yrlm gibi. st kapak ste, ulaki de alta yapk duruyor; Srekli sulanan, bebeklerine dek etlerle kapl gzler, yerierindcn frlam. Kcndisiysc orta boylu, sarn. Cnk Ahmet, gzn "hizmetkrlkta" amt. Yaamn ar koullar altnda salyagelmiti geimini. Tutak'taki "beg"lerin ahrlarn temizler, mallarna-davarlanna bakar, hayvanlarnn "mays"lann, koca koca sepetlerle srtnda tayp dkerdi. Beylere ayrca da, omuzluklarla tatl su tard srekli. te bu yklerin arii altnda kala kala "crlm" gzleri. Ayrca, hem bacaklan, hem dc beli bklmt. Sr da kamburlamt adamcazn. Byk olu Refik tc onun tam benzeri. Kk yata sokmutu onu da ar ar yklerin altna. Onun da bacaklar erilmi, srt kamhudamt. Ama ok akllyd. Herkeste hayralk uyandrm Refik. O nedenle, Tutak'm en gzcf kzlarndan biri olan Huriye'yi alabilmiti. Refik, evlendikten sonra da aynlmami babasndan. Bireylerin hemen hepsinin, ailenin geimine az ya da ok katks

150

olurdu. Bunu sahyan babayd. Yani Ahmet. Bata baba, elbirliiyle aba hareyan aile bireyleri "muhannete muhta olmyacak" lde bir geim salamay baarmlard. Durumlarnn dzelmesinde, Ahmed'in hep bal kald ilkelerinin pay bykt. tekilere de alad temel ilkelerinin bamda, u geliyordu: "Bel gelecek ilere girmemek". - "Garma, neyine gerek"! Sk sk kulland szler arasndayd bu. Kimseyle kavgaya g-mez, kavga olunca da "hid mhid yazarlar" diye hemen svrd. Eline geeni .saklama alkanlnn da geiminin dzelmesinde pay az deildi. "Sakla saman, gelir zaman." ataszne yzde yz ballk gsterirdi; ul-aput, kulu, dme, aa, ivi., eline ne geerse alr eve getirir, kolaylkla bulabilecei, alabilecei yerlere kordu. teki bireylere de bu alkanl alam. Ailenin geim durumu, eskisine oranla ok dzelmiti. Ama, Ahmed'in ona, buna i yapmas, yardma komas yine sryordu. Soyad "Yardmc"yd ve lam bu soyadma uygun davranrd. Karln da alrd doal olarak, te yle geinip giderdi Yardmc ailesi. Ailenin geiminin dzelmesi, Ahmed'in "cimri" denecek ldeki tulumlu davranma alkanln brakmasna yetmemiti. te bu yzdendir ki, karsnn yeeninin gelii pek .sevindirmcmiii onu. Geri yeen bir cKuktu, dahas bir konuktu, bugn var, yarn yok; ama yine de Ahmed'i tedirgin ediyordu. - "Ya ok kalusa"! -"Ya temelli kalrsa"! Byle dnyor ve alabildiine rahatsz oluyordu Ahmet. Birka gn, yalnzca surat asmakla yetindi. Sonra sylenmeye de balad: - Kz bu olan, yeenin daha ek galacak m burada? ~ Sk sk sorard karsna buna. Karsyla tartmaya da balam: - Daha ne "keder" kalacak bu olan? - Ne oldu, gebcrdin mi? Olan geleli daha ga gn oldu da sorup durirsin? "2^ten" yem ir, imir. Gz hep kitaplarda, ohumada. - Yemirmi, imirmi..! Gzm "kor" sanki! 151

- iki gzn de "kor" olur inallah! - Kz bah, azm arma. Gizli gizli de yedirdiini bilmir miyik, grmedim mi? - Hele dur, ne yedirmiim gizli gizli? Ne ycdirdim de o kor olasca gzne byd? - Ne bulursan yedirirsin. Yourdun aymam da ona yedirirsin hep. - "Kel fesat"m haber verdi? "Kel fesai" dedii, oullarndan Mehmet'ti. Mehmet'in banda byke bir demir pra kadar kel vard. ban yeri. Kk konuun gelmesinden, hele kalmasndan Mehmet de holanmamu hi. Neden ki, kimi yiyeceklerine, onun da ortak olduunu gryordu. Dahas da vard: Anas, yourdun kayman ille de yeenine ayrp ycdiriyordu. Mehmet, bu durumu babasna iletince, babas lgna dnmt. "Elin das,.gelmi ocuklann nzn yiyir!" diyerek sylenip durmutu. Ahmed'in kansyla tartmalarna kk konuun kendisi dc tank olmutu birok kez. Bir gh yle konumulard: - Kz bah hele, arth daynamirim, babasna mektup yazdr da gelsin dasin gtrsn. Gendi dalanmz geindirdik c o mu gald? - An da ekmein de bana aln.sn herif! - Babann "gor"una (mezarna) sarm .senin! - Babama da, "gor"una da gurban ol. Ne patlirsin, yazdnrim; ba bas gelir gtrr! Babam, "gor"unu ne garitirirsin "kor" ola.sca adam?! - Ben bilmem, bu da daha oh kalmasn bu evde. Elimizde avucumuzdakini, onun bunun bohunu dkerek kazanirik. - Vy, gzn hsm senin! Nasl ki hm? - oh sleme, kes sesini! Zavah kadn alamaya baPad. - Ah benim savak gardam, ah! Sen kalh, gznn ag-'garas bir tek olunu gtr Krtlerin iine at, sonra da ocuk gelsin, ble "hnzr"n ana-ekmetnc muhta olsun. Ah can sagolasca gardam, ah!

152

Bibisini byle alar ve szlanr grnce, yanna gitti. - Bibi, enitemin dediklerini duydum. Sen de alama! Ben zeten galmycam. Seninle "bogn" arya gidek, paramla alacahlanm alah '(alalm), sonra ben giderim. Sen alama, bene de alamak gelir! Alama he mi? Bibisi de artk alamay kesti. Belki daha ok alayacakt, ii de doluydu; ama olan zmek istemedi. Burnunu ekti, sonra da hem gz yalarm, hem de burnunu "yazma"snn ucuyla sildi. Tam o srada biri, bir haberle geldi: - Glbeyaz hala! Duran'm hocas Hafz Cell gelmi, "olan babasna glrecem!" diyirmi. Haber, bir lde sevindirmiti bibisini. Hafz sevmiyor olsa bile o da biraz sevinmiti. "Anam, babam da grrm" diye.. Gel gr ki, babas, Erzurum'un Hns ilesine bal Simo kyndcydi. mamd orada. Tutak'sa oraya, yaya bir ka gn uzaklktayd. Motorlu ara bulunmazd. At, arabay da yle herkes bulamazd. Hafz Cell'in taa oralarda ii neydi? Bir ii olmalyd. Bir kar kokusu almasa, admn bile atmazd. Sonradan anlalacakt ki. Cell "cer" peinde. rencisinin babasnn da yardmyla daha iyi "cer" yapabileceini ummu. Onu gtrrse, iin daha da iyi yoluna gireceini dnm. Hatun'u (Duran'n anas) da grebilirdi orada. Bir zamanlar Hatun'la evlenmek iin az m aba harcamt? Bu gidile hem ziyaret, hem ticaret olacaku. te Cll'i,'laa oralara iten, bu hcsaplanyd. Ahmet, karsyla tariuktan sonra, haberi olamadan km. - Bibi, enitem nere gitti? - Cehennemin garayoluna..! -Haberi duyunca ok sevinecek! - Sevinmez olsun, gz hsn inallah! Faik girdi ieri. Daysnn olunu ok severdi. Hep birlikte olsun isterdi. O da onu severdi. - Faik ben gidirim.

153

- Nere gidirsin? - Simo'ya. - Yalan. -Vallaha. - Sen nasl gidecen?

- Hafz Cell gelmi, o gtrecek. "-Ben gtrecem." demi Faik ok zlmt habere. - Ana! , . - Ne diyirsin ola, gavurun spas? - Duran'brahma, gitmesin! - Gavur baban da ele mi diyir? - Demek onun yznden. - Ya kimin yznden olacah? -Byrsem ona gsteririm!

-!!!

- Daym grrsem, seni bu gavura niye verdiklerini soracam. Seni verecek baha goca bulamamlar m? - Ah oul, ben bu herife geliriken dayn kkd. Hepimiz yetim galmh. Bu herif "azablh" (hizmetkrlk) edcridi; Anamdan isteddi. Anam ne etsin? Dul bir kar. 3 yetimi geindiremirdi. Kaldrp verdi beni, yaz-gader. Allah'n emri de leymi; i olup bitti. Emrine gurban olim Allah'a! Alnmn gara yazs ite! - Sen de bizi ondan dourmayaydm? - Hele eegin spasna bah! Ey dur hele, neydeydim? Onun nikah altnda baha birini mi buiaydm? - Olmazd he mi? - Ey he olurdu? Ahmet ieri girdi o srada. Gleti. Belli ki, ona da haber vermilerdi. - Duran! Hafz Cell, babann imam olduu kve gidecekmi, seni de gtreceini slemi.

154

- Bilirim. Duyduh. - Gitmek istirsin? - stirim. Grestim anam, babam. - Herhal, onlar da seni gresti. yi ama. Hafz Cell imdi nerede? Kimlerde kalyor? Ne zaman yola kacak? Ahmet enite, btn bunlar iyice renmek iin kt. O da hazrlanmalyd bir yandan. Ayakkab, ceket, alvar alacak, arlk almalyd. - Bibi, haydi imdi biz arya gidek de alacahlarmz alah, - He oul gidek! Bibisi arafn ald ve ktlar.

Bir ceket, alvar, ilik almlar; parasnn biraz da artmt. Cici giysilerini hemen de giymiti. Birden b^kalam sanki, Bibisiylc ardan ev doru yrrken arkadan bir ses iittiler: - Glbeyaz hala! Koarak yanlarna gelen, bir genti. ^ - Glbeyaz hala! Senin yeenini mahkemeden istirler. - Estagfirullah, oul ne mahkemesi? - Ba kesik adam grmin. - Tvbe estagfirullah, ola sen ne diyirsin, ba kesik adam kim? Araya girip bibisine anlatt: - Bibi ben grdm. Esmer'e gelinken grdm. Herifi kesmiler, ban da yanrra koymular. - Vyy Allah esirgesin, Allah balara vermesin. Dnp inahkemcnin bulunduu binaya gittiler. Vardlar ki Hafz Cell de orada. Husso ve Hammame de.. Hafz da yasa d nikh kjanaktan sank olarak arlm. nce Hafz Cell'in gidip elini pt. 155

- Hocam, beni gtrecekmisin, ele dediler. - Hee, gtrecem. Bir-iki gn sonra yola hanh. - Ben hazrlandm. -Ey,pekey! Sonra Husso'ya yaklap konutu. - Hlo Husso, senin iin daha bitmedi mi? - Beni o gn braktlar, gittim, imdi mahkemeye geldim. Komutan iyi adamd, beni serbest brakt. Ama i mahkemeye gtrld. imdi duruma var, biraz sonra arcaklar, bakalm ne olacak? - yi olur inallah. Beni grmeye niye gelmedin? - ler ivediydi gelemedim, mahkemeden sonra urayacaktm. - Ben de Hafz Ccll'lc babama, anama gideceim. Hns'n bir kyne. Babam orada imam. - Demek bu adamla gideceksin?! - Evet. Biraz kalp sonra yine geleceim sizin kye. .-yi:' ' Husso, Hammame, babas. Hafz Cell, Kmil aa ve tanklar ieri alndlar. "Trko" da, bibisiyle birlikte girdi ieri. Girmeleri gerektiini sanarak.. Husso'dan baland. nce kimlik belirlemesi yapld. "Tercman" arachyla. Sonra soruldu: - Ms kz Hammame St' zorla kardn ileri srlyor, dorumu? -Vallah "mzanm" (vallaha bilmiyorum). Husso "bilmiyorum" derken, "Trke bilmiyorum, .sylenenleri anlamyorum." demek istemiti. "Tercman" araya girdi, Trke'ye evrildi. Soruya verdii tm karlklar aktarld vc yazld. Husso, kzn 18 yam atn, zorla karmadn, anlatklarn, birbirlerini ok sevdiklerini ve yleyken babasnn kendisine vermeyip 2 karl bir adama verme yoluna gittiini, bu arada kzn hi haberi olmadan Hafz Cell'in, kzla adam iin nikh kydn sylemiti. Hammame'ye geildi:

156

Yine kimlik belirlemesi. Ardndan soru: - Bu adam; Hseyin (Husso) ivano Cino, seni zorla kard m? - "Nzanm" (bilmiyorumi Trke anlamyorum)! Soruyu, anlayaca dile, yani Krte'ye evirdiler. Soruya verdii karlk da evrildi. Husso'yu sevdiini, babasnn Husso'ya vermeyip evli bir erkee, iki kuma stne verdiini renir renmez Husso'yla anlatklarn, evden kp Husso'ya gittiini sylyor ve hkime, Husso'dan ayrmamas iin yalvaryordu. Bunlar da yazld. Kzn babasna geildi: Kimlik belirlemesi ve .sorular, cevaplar, Krte'ye, Krte'den Trke'ye eviriler, tutanaa geilmesi.. Kzn babas, Husso'nun, k/n ayariln, sonra da kardn, sylyor, Husso'nun cezalandrlmasn isliyordu. Ardndan Kmil Ylmaz dinlendi. Kimlik belirlemesinden sonra soruldu: -ki karn varm senin," doru mu? - Yoh. -Kakannvar? - Karm he yoh! Gereklen de Kmil Ylmaz, iki kanl olsa da, resmen "bekr" gzkyordu. Hibiriyle evlilii, "resmi" deildi. Zlen resmi nikh o yrede fazla yaygn deildi. Kimileri hi bilmiyordu bile bu tr nikh. - Demek ki karlarndan hibiriyle resmi nikhn yok. -Yoh. - Yani "nikhsz" yayorsun? - Eslafirullah, he "nikahsz" olur? Adam, bir eit "iliraf'la bulunmutu. Belki de yargcn amac bunu salamakt. Bu itiraf; baka itiraf izledi: - Nikhn var m? - Elhamdlillah, var. - Nikhlarm kimler kyd? - ey, hkim Beg.. 157 .

-Hadi syle! - Hocalar. - Peki son nikhn kim kyd? Hammame'yle olan? -HfzCell. Bunlar da tutanaa geti. Sra; Hafz Cell'in yasa d nikh kymasna ilikin davada: Kimlik belirlemesi. Ve sorular: - Hammame St'le Kmil Ylmaz iin dini nikh kydn ileri srlyor, ne diyorsun? Hfz'da bet-bcniz kalmamt. Sapsar kesilmiti zavall. - Tvbe cstagiirullah! - Nikh kydn m, kymadn m; onu syle! - Nikh deildi Hkim Bcg! -Ya neydi?! - Duayd! - Ne duas? Yarg, yal ^ - ey, "ya mukallibel-kulb...". biriydi, dinsel nikhlarda hocalarn neler okuduklarn biliyordu, az da yatknd okunanlara: -"Vc'n-kih'l-eym"y da okudun mu? Azndan kard hliz: -Ohudum! - O, yet deil mi? - Hee, Nr suresinde. - Mnsn da biliyor musun? -Bilirim. -Nedir? - "Eyyimlerinizi evlendirin!" demek. -"Eyyim" ne detaek hoca? - "Evli olmayan, bekr." demek. - Peki senin nikhn kydn Kmil Ylmaz da "bekr"myd? - "Hkmen" bekr saylrd.

158

- N e demek "hkmen"? - "erian arr"ya gre.. - O ne demek? "arr"nn mns ne? - "Aln ak" demek. . - yleyse "erial-i garr"da, "ah ak eriat" demek? - Hee, ele Hkim Beg! - erialin "yz ak" m? - ElhamduHUh! - Sen eriat msn? -H! Baka yrelerde, baka mahkemelerde ve zellikle kentlerde olsavii. "bu sorunun davayla ilgisi yok." denirdi belki de. Oralarda bu trden klar, pek allan trden deildi. Kald ki, bu trden bir k olsayd, yarg, byle bir sorunun davayla yakndan ilgili bulunduunu syleyebilirdi. Hfz'dan sonra bir-iki kii daha dinlendi. Karar iin "gerei dnld". Verilen kararn zeti: Kz "reid" olduundan ve bir "zor kullanma" bulunmadndan, Hussso susuz. Husso "beraat" etmiti, ama durum. Hafz Cell iin deiikti. Hafz, "yasa d dini nikh kyma"nn sanyd, cezalandrlabilirdi. Ancak, da\;\: ilikin kantlar yeterii grlmediinden adlar verilen tanklarn dinlenmesi iin duruma, iki ay sonraya brakld. Ve herkes k. Ne var ki, "ba kesik" adamdan szedilmemiti hi. Oysa, o da, bibisi de, orada ondan da szedilebileceirii sanyorlar, bekliyorlard. Mbaire sordular. Mbair listeye bak, onun adnn bulunmadn, savclktan arlm olabileceini syledi ve savcnn odasn gsterdi. Gsterilen kapdan ieri girdiler. Karda, masasnda oturan bir adam. - Ne istiyorsunuz? diye sordu. Bibisi konutu: - Bu benim gardamm olu. Duran.

159

- Pekiisteiniz ne? - Cannzn sal, bizim he isteimiz yoh. - Niin geldiniz buraya? - Vallaha ne bilim, siz armadz (m)? Ocaklardan rah, bir herif kesmiler. Sen slesene oul! Bu kez o konutu: - Ben grdmdij. -Neyi grdn ocuum? - "Ba kesik herifi. - Haa, lamam tamam. Dur bakim senin adm, soyadn neydi? Adn, soyadn syledi, ba kesik adam nasl grdn anlatt. Savc da ifadesini yazdrd. lerinin bittii sylenince de ktlar. Artk arkalarna bile bakmadan, hzh hzl gidiyorlard evlerine doru. '

160

21
Geni bir kap iinde ortasnda st ya da ya glletirilerek yenen bir karm olan "hal" piirilmiti o akam. te-gte olanlar da toplanp gelmi, kimse darda kalmamt. Tandr bamda yenecekti. Lamba ahnp getirildi, uygun bir yere kondu. Sofra kuruldu ortaya. "Sele"den ekmekler "indirildi". Aa kaklar getirildi, dizildi. "Pehun"un (sofra tahtasnn) evresine oturdular. Oturanlarla kaklar sayld. Bir kak eksik. Baka kak olsa getirilecekti, ama yok. ki kiinin ayn kakla yemesi gerekiyordu. Evin anas, sorunu zmledi: , - Ben, onunla barabar yiyerim. Zaten az yiyecem, itahm yoh.. "Onunla" derken kocasn gsteriyordu. ki kiinin ayn kakla yemesi ok doald. Daha ok kii de ayn kakla yerdi srasmca. Kan hi bulunmad zamanlarda da elle, ekmek kaklatnlarak yenirdi. Evde yeen olmasayd, kaklar tam gelecekti, Ahmed'in de onun ^ yznden, karsyla ayn ka paylamaktan pek holanmad belliydi, O da bunu mlamt, - Bibi, enitem "gendi" kayla yesin. Seninle ben barabar yiyck, - Yoh, bibin gurban, biz enitenle her zaman barabar yerik. Kaklar daldrld hala. Ve ortasndaki "st glc"ne. Kan ucuyla biraz hal alndktan sonra kalan stle dolduruluyordu. Bir yar balamt sanki. O da ister istemez bu yara kendini kaptrm. "Hal" da ok severdi. Hele az yana yana yemeyi. Ne var ki, enitenin baklarna gz kayd. Denetlercesine, azna gidip gelenleri sayarcasna baktn grnce, brak elindeki ka. Ve ekildi. Bibisi grd ve ilgilendi. - Niye yemirsin gurban olduum? -Yedim. - Ne yedin ki.. Bir gu gadar yemedin. Haydi ye benim yavrum.

161

ye! ekinme! -Doydum! , - O kederle doyulur mu oul? Gel ye haydi! Kadncaz ok direndi, ama bouna. Artk yediremedi bi trl. Olan sofradan yan a kalkma, ama sonra bibisinin bireylerle kamm doyuracan biliyordu. Bibisi yedirmeden yatrmazd onu. Bireyler bulur, gizli gizli yedirirdi. Olan, bunu bilmenin rahatl iindeydi biraz da. Bunu bilmese yemesini srdrebilir miydi? Bu kukulu ite. Enitenin sofradan uzaklatrmak iin bilerek ynelttii belli olan baklar karsnda olann yemeyi stirdrme gcn kendinde bulamad kesindi. Geip Mehmet'in ilkokul kitabna bakmaya koyuldu. "Gvur yazs" olduu iin okuyamtyordu. Askerliine dein de okuyamyaeakt. Resimlerine bakyordu yalnzca. Birok kez bakmt, yine bakyordu. eit eit meyveler varcl. Dallarnda, ocuklarn ellerinde. Hemen hi birini grmemiti. Adlarn da Mehmet'ten renmiti. Birinin ad: Kiraz. Dalnda ve bir ocuun elinde. Grn ne denli de gzel! Tad da gzel olmal. Resimdeki bu meyveleri, gerekten de grenler, yiyenler var mdr? Bunlar bulup yiyebilen ocuklar- bu dnyada gerekten varsa ne denli mutludurlar kmbilir? "Keke o. ocuklardan biri de ben olsaydm"! Meyvelere, teki resimlere bakt,.bakt.. Sayfalardan birini bitiriyor, brne geiyordu. zerinde dura dura, doya doya bakyordu. Baktka da kendini bir baka dnyada buluyordu. Cicili bicili bir dnya. Okayc, arpc bir dnya. Kopamyordu bir trl. Ka kez bakmt, yine bakyordu. Ve frsat bulsa daha nice kez bakacak. Ah bir de u "gavur yazs"n okuyabilse. Memet'in kitab gibi, okul nl, yakal da ok dcici geliyordu ona. Sra sra olular, sralarda okuyulan, okul nnde, oynaylar., hepsi, hepsi ekici, byleyiciydi. Memet de kskandrmak iin, okuldan gelince abarta abarta anlatyordu. Topunu gstererek: - Bak, benim topum var. Senin de var m? Biz okulda hergn oynirik. t o p oynirik, baha ey oynirik. retmenimiz, teneffste: "-kn, oynayn!" diyir, biz de oynirik.. Kendi hocalar olsa oynamaya brakmaz. "Oynamak, haramdr" 162

derler.

Kitaplarnda da "kll lu'bin haramun", yani "her oyun haramdr" diye yazlyd. "Ah haram olmasa da ben de oynasam". lkokul kitabnda da oyun oynyan, sralarda okuyan, cicili bicili giysiler iinde dizi dizi oturup alan, dolaan ocuklarn resimleri de vard. Hepsi gz alcyd. ' ' Onun kitaba dalp baklgm, Memct grmt. Hemen friayp yanma gitti. - Brah kitabm! - Al, kitabn yemedik ya! - Yarpahlarn bozirsin. - Noydirim de yarpahlarn bozirim? - Y/arsn, retmenim dger. - Ssrtn kitabnn yazlar hep "gavur yazs". - Olsun senin yoh ya! - Benim de kitabm var. Seninkinden oh. - Seninkilerde hi resim yoh. r Benimkilerin yazs, raslman yazs. - Ben scvmirim. - Sen "gavur". Senin retmenlerin dc-gavorT^abu da.: - Senin baban benim daym olmasa ben de senin' babana gavur diycrira, - Benim babam gavur dcgtl ki. Namaz glir. kisi de birbirine fkelenmiti. Birbirini yiyecek gibiydiler. Memet, babasna bard: - Baba, hele bah olan sene "gavur" diyir. - Diyer, oul diyer. Hem etmeimizi yiyer, hem de bene gavur diyer! . Babas, yani Ahmet enite, "crk" gzlerini daha da "crarak" yle bir bakmt ki olan ne yapacan arm ve balamt alamaya. Onun alamasn bibisi grmt. Kadncaz dayanamad: - "Kel fesat"! diye bard Memet'e. Kadnla kocas arasnda kavga kmaya kl pay kalmt ki gelin melin araya girdi de durum yal. 163

Aradan bir sre geti. Yatma zaman geldi. Yataklar serildi. - Haydi harkes yatama! Herkes yatana, yatmaya geerken bibisi de onun yanma gelmiti. Elinde bir drm ekmek. - Bibin gurban olsun, al bunu ye de sonra yat! Durumun iinde "sar ya" vard. Boncuk, boncuk. Yedi ve yatt. D gryordu: Memet'inki gibi, daha da gzel okul nl vard. Ak yakal da. Cvl cvl okul rencilerine katlm oynuyordu. Her ey oynuyordu. Top da oynuyordu. Kendi topu da vard. Oyundan sonra herkes gibi sralarda yerini ald. nnde resimli kitaplar. "Gavur yazs"n da okuyabiliyordu. Yazlara, resimlere, resimlerdeki meyvelere bakarken, alas bircy oldu: Resmini grd meyveler ve aalar, nnde belirdi birden. Trl trl meyveler. Alp alp yiyordu. Hepsinden.. Ve dallarna da tmnanarak.. ok mutluydu. Belki de cennetti buras..

Gneli bir gn. Evin biraz aasmdaki "pmar"a gitmiti. Su ienler, su dolduranlar, oynayan ocuklar, sulara-amuriara bata-ka dolap yiyecek ariyan, bulduklarm ivedi ivedi yutan tavuklar, kazlar, rdekler.. O da gidip bir avu su iti. Kanmad, olua azn dayad; bir de yle iti. Suyun akn izledi. Su, oluunu doldurmuyordu. Su ienlerden, su dolduranlardan frsat bulunca da elini oluun azna kapad, suyu tuttu. Arkada biriken su bu kez, oluu doldurmu olarak ve deli deli akmaya balamt. Bi kez daha yapt bunu. Bi kez daha, bi kez daha.. yle yapmak, ok houna gidiyordu. Suya egemen olmu, diledii biimi veriyor gibi gryordu kendini. Olaanst birey yapyormu gibi oluyordu. Yine imeler, yine su doldurmalar.. ocuklardan kimi amurlairla, kimi sularla oynuyordu. Kimiyse oraya-buraya ta ayordu. O da bir ta alp frlat. Ta, zavall bir kaza

164

rastlamt. Can yanan kaz, kanat rparak ve bararak uzaklat. O srada bir kadn gzkt. Hayr, "kadn" deil; bir "dev"di. ylesi hi yoktu. Blnse her bir paras, oradaki kadnlardan en az biri kadar olurdu. ok uzun boylu ve "tavl" (iman). Kimdi bu kadm? Nasl bir "herifin karsyd? Sokulup sordu birilerine. - lyirnn kardr., dediler. "Mft"nn ne demek olduunu, yani anlamn, okuduu kitaplardan biliyordu. Ama mftnn, byle bir kadmm kocas olabileceini dnmemiti. Mftnn kars byle olduuna gre, kimbilir kendisi nasld? Grd kocalar, karlarndan iriydiler hep. "Mi't de bu kadndan iridir." diye dnd. Demek ki mft, "devin devi". Kadn, giyiniiylc de br kadnlardan bakayd. sl-ba daha dzgnd. "eherli"Icre daha ok benziyordu. Kara arl Tlan deildi. Banda bu rt vard, aznda yamak yoktu. Salarnn bile bir kesimi nden gzkyordu. "Baldr"lar da.. Ayaklarndaki "iskarpin"se yeni ve olduka grkemliydi. Kadna yaklat. Azn ap akn akn bakarken kadm da onunla ilgilendi. - Ola nc-bahirsin ele savak savak? - He..! - Kimin olusun? - Babam, anam burda deil. Bibim burda. - Kim bibin? -"CrrhAhmet"in kars, Glbeyaz. - Sen burda m kalirsin? - Ben Kartall kvnde ohirim. Bibimi grmee geldim. - O kvde ne ohirsin? - Arapa ohirim. - Arapa rendin mi? - Hee. - Gel seni mftye gtrim. 165

o da ok istiyordu mfty grmeyi. "Dev"in yanmda parmak kadar kalyordu. Arkasna dt, birlikte gittiler. Vardklar yap, iki katl, yksek duvarlarla evrili bahesi ve aalar olan bir yap. Bir ok da pencereleri var. Merdivenlerle ktlar. Mftnn makamnn bulunduu odaya girdiler. Kadn kocasna onu tantt: - Elendi hazretleri, bu ocuk, crh Ahmet'in kars Glbeyaz var ya, onun kardanm olu. Kartalhkvnde Arapa ohirmi. - Ya, demek Arapa ohir, hem de bu yata? Gidip mftnn elini pt."Mft dc bu muydu"? Hi de "dev" gibi deildi. stelik, karsnn yannda ocuk kadar kalyordu. "Allah Allah, bu herif bu karnn kocas nasl olr"? 7 lc otur bahim, Arapadan neler ohudun? Neler okuduysa, bir bir sayp anlatt. Hayr, olamaz! Bu yataki bir ocuk, bu kadar dersleri, kitaplar okumu olamaz. Olursa bu bir ''mucize''dir, "keramet"tir. Mft, gerek olup kitaplar gsterip okuttu. Karsyla birlikte hayran bulmu gibi oldular. Kadn olmadn anlamak iin sorular sordu, Evet, doru! Az ak kalmt adamn. hayran bakyorlard. Ofaanst bir ey ayrca "Bunu bulan benim!" havasndayd.

-Efendi hazretleri! Bu ocuh senin yannda ohusa nasl olur? - Bilmem ki, ister mi? Hec, ister misin oul? - slerim amma.! cKugun "amma"s vard gerekten. Tutak'ta kimin evinde kalacakt? Bibisinin olaanst ldeki sevecenlii, yeenini ok seviyor oluu, onlarda kalmasn salamaya yemezdi. Evin asl sahibi "crh Ahmet'ti, o da ocuun o evde kalmasn hibir zaman istemezdi. Sonra ocuk. Kartall Kyndeki molla Nsr'a ok smmu. Molla Nasr da onu ok seviyor, zel ilgi gsteriyordu. Ayrca, Kartall'daki "fiaki"ler de ok nemliydi. Fakiler iinde biriikte altklar, derslerinde yardmlarn grdkleri de vard. Tutak'ta kalsa tek bana okumak, arkadasz almak zorunda olacakt. Btn bunlar dndrmt ocuu. Mft de hesapl adamd. Deneyimli kiiydi. Ahmet'i de ok iyi 166

tanrd. Onun tand Ahmet, ocuu evinde kolay kolay barndrmazd. Karma bunu da at. Kars: - Canm efendim, Ahmet senin sznden kmaz. Sen artr sylersen, kabul eder,, dedi. Ama mftnn iinde bir dm kalmu yine de. Karsyla konuyu uzun uzun grtler. Sonunda Ahmet'in arlmasna karar verilmiti. Ve. arld. Ahmet mftnn huzuruna gelince, ok byk\bir saygyla elini pt. Ve namaz klar gibi ayakta el balayp mftnn buyruunu bekledi. - Ahmet, oul, bu ocuh senin karnn,-plbeyaz'n yeeni deil mi?' - Hee mft efendi. - Oul, bu olan gibisini hi grmedim he. oh oh zekl. Bu olana yardm etmek oh sevaptr. Sen raz olursan, onu ben burada ohutmah istirim. Hee, ne diyirsin oul? - Mft efendi hazretleri, ocuun babas var, bene ne der? - Oul babas onu burada ohumasna ne diyecek? - Bilmem ki. Babas, onun Kartall kynde ohumasm istir. - Baba.s nerde? - Erzurum'un bir kvnde imam. - Sen edresini ver, ben ona mektup yazim. - Zeten, Hafz Cell onu gtrecek. Yazlacak-mektubun, Hafz Cell'le gnderilmesine karar verildi. Mft kr Balc, ocuun babasn ok iyi tanyordu. - Abdul'u ben imam yaptm., dedi. Gerekten de Abdul' u ilk imam yapan oydu. Tutak'a bal Musik kyne, cretini kyller vermek zere imam yapmt. Abdul da, bir yl o kyde kaldktan sonra, kyden kye imamlm srdrmt. Mft, eski yaznn ustalarndand. "Hattat"t. Yani son derece gzel yaz yazard. Mektubu yazd. Abdul'un oluna verdi. Cebine koyup babasna vermesini syledi. Sonra bir para uzatt:' ^ Al, bu paray da al, cebine koy. - Benim param var. 167

- Kim verdi? - "Iskaf'tan almdra. - Yaa, demek afiiler "skat"a katirler seni. Bizim mezhepte, sen re.id olmadn iin kalamazsm. Neyse sen gene bu paray al! Ald, onu da, kard kesesine koydu. Ahmet, olana: - Haydi gidek.. dedi. Ve ktlar.

Glbeyaz alyordu. - Niye alirsin bibi? - Benim bama talar dsn, senden ayrlcam, sen yarn gidirsin... - Yaa, kim dedi? - Hafz Cell haber gndermi. - Gidirsem gidirim, sen niye alirsin? - Oul gurban olim, sene bahamadm, yediremedim, iiremedim. - Bahtn, bahtn, oh ey bahtn. Daha nasl babacan?! - Seni verene gurban olim. - Ben gene gclecem. Babam getirir, babam da grrsn. - nallah.. O gn, hep, ertesi gn gidecek olmann sevincini yayarak geirdi. Anasn, babasn, nenesini ve "kzlar" (kardelerini) ok "gresmiti" nk. Hafz Cell'den ve onunla yolculuk etmekten hi mi hi holanmasa da, zlediklerine kavuacak diye ok seviniyordu. Bu sevin yznden kitaplarn ve okumay da bir yana brakmt. Hemen kavuacakm gibi can atyor, sabrszlkla bekliyordu ertesi gn. Bir ieri, bir dan girip karak..

168

22
Gnein domasna dala var. Hafz Cell hazr. Onu da hazrlamlar. Kitaplarn ve yo! aznn konduu heybe, torba. Ayakkab m, ark m giysin diye biraz tartldktan sonra, yolda daha hafif olur dncesiyle ark giymesi kararlatrld. Yine de "cici ayakkablar" orada braklmad, arl olsa da torbaya yerletirildi. Bibisinin, enitesi "crh Ahmet"in ve Huriye'nin ellerini pt. FaikTe sarldlar. Yldznn hi barmad Memet'e bile sarlr gibi yapt. Vedalamalar, tcnbihlcr ve Glbcyaz'n yamur gibi dklen gz yalar. Sabah biraz serinse de hava gzeldi. Gne doup biraz ykseldikten sonra yakc scak balyacak. Artk ge kalnmamas gerekiyordu. Her ey bir daha gzden geirildi. Herey tamam. Ve hocal, rencili yolcular yola ktlar.. Yolculuk, kyden kye oldu. Ky odalarnda, kylerin evlerinde ya da ky imamlarnda, muhtarlarnda konuk olarak.. Yaya.. Kimi zaman da t, ya da kz arabasyla.. Yolda rastladka biniliyordu. Yorucu ve ok ileli bir yolculuk, tam dokuz gn srd. Varacaklar kye, Simo'ya daha ok varken bile ikisi de bitmiti yorgunluktan. Hliz Cell de bitikti ama, kk arkadann hi mi hi yrcyecek durumu kalmamt. Cell, onu srklyordu bir eit. Biraz dinlendiler, sonra yine yrdler. Ve dokuzuncu gnn lesinde viu-dlar. yice bitik olarak.. ocuun boyu.sanki daha da klm, kolu, baca iyice erimi, clz gvdesi iyice clzlamt. Zaten kayan gzleri, daha da kayar olmutu. Simo, ayn ad tayan bir dan eteinde kurulu bir erkez kyyd. Erzurum'un Hns ilesine bal. Olduka temiz. St aalaryla kapl. Evler aralkl, sebze, karpuz, kavun ekilen bahelerie evrili. Duvariar ykseke ve ak badanayla badanal. nsanlarmn, baka yerlerde allmadk biimde elleri, yzleri temiz. Babasnn satn alp genilettii, kyn de iyi bir kesiminde bulunan odal, bir ahrii ve baheli evine yz yzelli adm kala, k z kardelerinden, kendinin bir k olan Glenaz' grd. Glenz ocuklarla oynuyordu. "Aa beg"ini nce tanyamad. Sonra tanr tanmaz, mjde gtrmek iin eve kotu: 169

- Anaaa! Aabegim geldi! Kz anaaa..! Anas, sesi duymu ve olunu da grmt. Koup kucaklamak, barna basmak istiyordu, ama yapamad. nk bir "herif vard olunun yannda. "Elin herif"ne doru koulmazd. Banda rts, aznda yama olsa bile.. Olu da anasna koup kucana atlmak istiyordu, ne ki e d a yapamad. Onda da g yoktu. "Dizlerinin derman kesilmiti". Ana-oul, kavuacaklar n sabrla beklediler. Anas biraz durup baktktan sonra, seirtip evden minder kard. Gelmekte olduunu grd "herir' iin. Baheye koyacak. Gtrp koydu. Vardlar sonunda. Bahenin kapsndan ieri girdiler. Anas, azn-yzn iyice kapatarak, bahede, kaynanasnn yanda hazrlad yere buyur etti iaretle. Ve elindekileri brakan olunu, ka>'nanasnn da, herifin de gremiyecei bir yana ekti; barna bas.. kisinin de cokusu dorugundayd. Ana-oul doyasya sarldktan/ koklatktan sonra, sra kzlara "aabeg"lerinin sarlmasmdayd. Aabeg, nce Glenaz' sarlp pt. Sonra Zinnur'a^ sonra Yeter'e, sonra yeni yrmeye alan Rbia'ya. Bir de kundakta bebek vard, o ierdeydi. Nenesine de sarlp elini ptkten sonra, kundaktaki bebee kotu. Onu da gidip pt. Ve yine baheye, nenesinin, hocasnn yanma gelip oturdu. Anas, H/iz Cell'i nce Ummad. Sonra olu syleyince tand. Cell, onun ocukluk ve genlik arkadayd. Cell, Hatun'un peine dmt. Ama alamamt. Zaman zaman dalamlar, kavgaya tutumulard. Bir kavga srasnda Cell'in dtn ve bundan yararlanarak gsne kp "azna culladgm" anmsad Htn. Artk o bir herif olmu, kendisi de evli bir kar. Onun iin gidip konuamad. Yalnzca, iaretle, "hogeldin" dedi. Hafz Cell'le nene konutu: - Hogeldin hafz efendi. - Hobulduh. - Nassm, iyi misin? - Elhamdu lillah! Ellerinden perim, sen nassm, iyi misin? - ok kr, lmedim yairim ite. - Allah, imandan -Kur'an'dan ayrmasn. 170 -

- Amin oul, min. Asl olan o.

1'

Hafz Cell, Hatun'la da konumaya can atyordu. Ama konuamad. Yalnzca, Kaynanasma iittiraenieye alarak: - Hatun nassm? dedi. ma sesli ve szl karlk alamad. Ald karlk, "iyiyim" anlamna gelen bir iaretti. El ve ba iaretiydi. nk kendisi bir hoca karsyd, dinin buyruklarna daha ok uymak zorundayd. Dindeyse, karlar, heriflerle sesli ve szl olarak konuamazlard. "Sz" de, ''ses" de "n mahrem"ler karsnda "hardm"lar arasndayd. Olu da. Cell de, "Abdullah Hoca"y sordular. Camiye gittiini rendiler. Cell, neneyle Abdullah Hoca stne konutular. - Abdullah Hoca nasl iyi mi? - Allah'a ok kr, o da iyi. Namazdan namaza camiye gidir, ezann ohir, namazn kldrr-gelir. Baha ii yoh. Biraz sonra gelir. - Kyllerle de aras eyi mi? - Eydir oul, ey. Amma bu erkezlerin eyilii, ktl he belli olmir. Bir baharsn eyiler, bir baharsn ktler. - Bol cret verirler mi? - Verdikleri cret ey: Yz teneke buda. - YiUi, oh eymi. - Ey elhamdu lillh. Bin kr. Biraz sonra Abdullah Hoca da gzkt. Olu hemen koup .sarld. Hafz Cell'le birlikte geldiklerini syledi. Hoca gelir gelmez, hafza sarld, ptler. - Hogeldin. - Hobulduh, Ayakta "hl-hatr" sordular, oturduklarnda bir daha sordular. "Daha nassn, daha daha nassn..?"lar srp gitti. Hoca, karsna bard: - Kz, git eunek, yemek hazrla achmlardr.. Htn, hazrlamt bile. Yumurta, "kartol" (patates) hazrlamt ivedilikle. Evde zaten fazla birey bulunmazd. Getirip nlerine koydu. 171 '

Akama da bulup buluturarak baka yiyecek hazu-layacak. Hoca ha: zaman: "-Kz etmek getir, yemek getir!" derdi, eve sk sk da konuklagetirirdi, ama evde ne var, ne yok pek bUmezdi. "Bulup buluturmak",' Htun'a derdi hep. - Nasl, Hafz efendi; senin "kle"n ey ohuyabildi mi? "Kle" dedii, kendi oluydu. O evrelerde, zellikle "din kibarlar" arasnda biri kendi ocuundan szettiinde, karsndakine: "-Klen, kleniz!" diye sunard. "Kibarlk" gereiydi bu. Hafz, soruyu anlam. - Ohudu ohdu, hemi de oh iyi ohudu. oh zeki maallah. Hafza, ocuun hangi dersleri okuduu, dersinin nerelere geldii sorulsa, bilemiyecekti. Molla Nsr'dan hangi derseri aldn, yani son dneniini bilmiyordu nk. -Senin eyligini nasl derik? - Ble zeki ocuu herkes ohudur. Allah, sene verdiini kimseye vermemi. Benim de olum var, amma ble zeki deil, zor ohudirim, ohumir. - Bu olann oh byk lim olmasn istirim. - Bu olan olur. - nallah.. ' -

ocuk, cebinden, mft kr Balc'nm yazd mektubu karp babasna verdi o srada. Babas mektubu okudu. Hafza da gsterdi. Yaznn gzelliine de hayran oldular. - Mft, ocuun Molla Nsr'da okuduunu yazir, sen de ohumir miki? - Krteyi rendikten sonra, bende ohumaya tenezzl etmedi arth. - Estafrullh, ey hele dur imdi Molla Nsr'da m ohir? - Hee, byk hoca ohidir. - Mft, "ben ohidim!" diyir, sen ne diyirsin? - Mnasiptir. Mft hattattr, gzel yaz da rgetir. Hfz, Krtleri hi sevmezdi. Ama Molla Nsr'a ok byk lde sayglyd. Arapa bilgisine, hocalna hayrand. Bunun iin

172

onda okuyordu. Ne ki, Tutak Mfts de, ocuk iin ok nemliydi. zellikle yaz ve Kur'an ynnden. Krtler, ne iyi yaz yazmay bilirlerdi, ne de iyi Kur'an okumay. Molla Nasr bile, Kur'an' "tevcid"iyle okuyamaz, yazy "iml"syla yazamazd. Bunu, ocuun babasna anlat. O da zaten biliyordu bu durumu az-ok. Ne var ki, enite Crk Ahmet'in huyunu, ocuu pek barndrmak istemiyeceini de biliyordu. Onu "memnun" etmek iin birey 1er vermek gerekirdi. Ama ocuun babasnda da "imkn" yoklu. Belki imkn bulabilirdi, ama ocuunu "bedava" okutmaya almt. Yeni bir gider zor geliyordu. Dnd uzun uzun. Getirilenler yenmi, karnlar doymulu. ay da getirildi. Hafz ve Abdul Hoca, er-drder "istikan" (bardak), kulama ay da ililer. Bir-iki bardak da nene iti. Belki olan da imek i.sterdi. Htn da imek isterdi. Ama byklerin ve babalarn yannda ocuklarn ay imesi "ayp"l. "Karr'larn da.. "Elin herifi" olmasayd Hlun da iebilirdi, ama herif vard.. aylar iilirken, hafz, kendini dorudan ilgilendiren konuya girmek isledi. - Abdul Hoca, buralarda hocalara itibar nasl? Biraz le etrafa hsah, eli bo mu, eli dolu mu dnerik, ha fikrin nedir? Sen bene yardmc olur musun? - Bam gzm stne hafz efendi, ne demek, tabii yardmc olurum. Olurum da buralarda i yoh. "Zekat" mekal veren oh olmaz. Trk kvlerinde hemen hi det deil. Krt kvlerinde var, onlar da herkese vermirier. "Trk" dedin mi hi vermirler. erkez kv olarah da bir bu kv var. Bunlar da zekt vermeye pek alh deil. Yalnz bir-iki saat uzakla bir byk kv var. Karaoban kv. Trk de, Krt de var bu kvde. Hacya-hocaya oh itibar edirlermi. Bir adamn bulah da sen oraya bi gel. "Nasib-ksmet", baharsn seni memnun ederler. - Bi bah, bah da ben bi gidim o kve. oh ihtiyacm var. Taa, buralara keder hp geldim, elim bo dnmiyim. - Yaa doru slirsin. nallah eline bi eyler geer. Sen bu gece istirahat et, ben baharm. O kvde tesiri olan bir adam muhakkak bulurum. Sene yardm etmiek, boynumun borcu. 173

- Allah raz olsun. - Senden de. Senin az m eyligin oldu? Bu konumalar olurken cemaatten Hac Ms ka geldi. - Selmn aleykm. - Vaaleykmsselm Hac Ms. Hac Ms'nm da altna bir minder kondu. Bir bardak da ona getirildi. ay konup sunuldu. Hoca, hacya, konuunu tantt. Biraz teki konuda da durulup konuuldu. Hacnn evre kylerinde ve bu arada Karaoban kynde etkisi, tandklar olduu ortaya kt. Hac, hafz sevindiren szler .syledi. Epeyce konutular. Nasl yardmc olunaca belirlendi. Mektup yazma uygun grld. Hac hemen mektup yazdrd hocaya. Birka mektup yazld. Zarf bulunmad iin katlar katlanp verildi hafza. Ayrca, hemen ertesi gn yola klmas kararlatrld. Hoca ve hfz birlikte yola kacaklar. kindi olmutu. Hfz yorgundu, camiye gidemeyeceini syledi. Hocayla, Hac Ms gitti. Hoca, ikindi namazn kldrr kldrmaz dnd. Hfz, yorgunluktan uyumu, stn rtmlerdi. Olan da ok yorgundu, ama sevincinden uyumamt. Kesilmi olan tavuun tylerini, anas ve bactlaryla birlikte yoluyor, hem de konuuyorlard tatl tatl. Olan, ayrld sre iinde grdklerini hemen orackta anlatabilecek vc k.sa bir sre iine sdrlabilecckmi gibi anlatyor, anlatyordu. Baba da gelip katld konumalara. Oluna neler okuduuna ilikin sorular ynehti. Babann altna bir minder getirip koydular. Nene de belini (uta tutgeldi yanlarna. Onun da altna minder getirip koydular. brleri yaln ayak, plak yer zerinde melmi durumdalar. Kimi ty yoluyor, kimi izliyor. Hava da ok gzel. Olan babasnn sorduu sorulara karlk vermekle yetinmedi, frlayp gitti, kitaplarndan br-ikismi getirdi cokuyla. Babasna daha ok kendini kantlama abasmdayd."- te bak, neler rendim, Krtlerin iinde bouna kaimadm.|;" der gibiydi. Yorgunluu morguniuu unutmutu. Birden canlanmu^^anki. Aile bireylerinin tm hayranlkla izliyordu. zellikle de Nene: % - Verene gurjan. Bin kere maallah. Grr misin benim

174

yavrumu? Allah kem gzlerden sahlaya.. diyordu srekli. Olan, Arapa kitaplardan birok satrlar okudu, anlamn anlatt. Ayrca ezberlediklerinden okudu, aklad. Tavuun yolunmas ii bitmiti. Paralanmasna; ykanp tencereye yerletirilmesine sra geK misti. O i de orada yrtld.- Baba - eul konumas, bir yarmaya, bir boylmesine dnmt. nk olann okuduklan ve akladktan karsnda^ baba da geri kalm gzkmek istemiyordu. "Ben de bir eyler biliyorum. Ben de daha ok ey biliyorum.." havasndayd. O y s a ^ i r o k ynden baba ok gerilerde kalmt. Olann birok rendiklerini baba bilmiyordu: Olan Arapa dilbgisini, olduka ileri saylabilecek lde renmiti. Babay.sa bu alanda hi okumamt. Olan, elindeki Arapa kitaplan okuyabiliyor, anlamn verebiliyordu. Babaysa bunlar okuyamyordu bile. Olan birok ey ezberlemiti Arapa metinlerden. iirler ezberlemiti, dini tler ezberlemiti, hadisler ezberlemiti. Hepsini de olabildiince Tkeye evirebiliyordu. Babaysa bunlardan habersizdi. Buna karlk, Trke kitaplarda, ibadet ve dini "kssa"lar (ykler) alannda okuduklar oktu. Ceniaatine de bunlardan anlatyordu. Bunlarn ounu da olu bilmiyordu. Ama olan bunlar kmsyordu. Taratlar: - Baba o Trke kitaplann ou aslsz. - Hele eein spasna bah; Nerden bilirsin aslsz olduunu? - Vallaha aslsz. "Sahih" (salam) hadislere uymir. - Uyir uyir, sen daha renecen. Derslerin daha yuharlara htndarenecen. Babas; olu, umduundan da ok okumu diye hem seviniyor; hem de kendisinin geri kalm olmasna zlyordu. Ama geri kaldn "itiraf" etmiyordu bir trl. Babaln "hkmn" gstermeye alyordu. Zaman zaman da azarlamalara bavuruyordu. Ama nene araya giriyor, torunundan yana arln koyuyordu:. - Ne kshanirsin, ite benim olum (torunum) daha oh ohunu, daha oh bilir! - Ana sen ele diyirsin, marir. - marmaz benim yavrum marmaz.

175

Ana da kannadan edemedi: - Vy, senin gzn gtrmir mi ne? dedi kocasma. - Sus kz sen! - Vy anam, hele herifin derdine bah. Karsna alm olan, ekiip durir. Niye gtrp brahtm taa Kariall'lara? Ohusun diye deil mi? Sevinip "gnecein" yerde, "didikleyip" durirsin oh ohudu diye. Helbet.. - Kes yeter. Seni mi dinliyek?! ^!! ! Tartma kesildi. Paralanp temizlenen tavuun yerletirildii tencere, hemen oracktaki ocaa konmu; ocak ta yaklmt. "Tavuklu pilav" piecekti. Hafza gidip baktlar; hafiz uyanm. Abdul Hoca, konuunun yanma bir urayp nasl olduunu sorduktan sonra camiye yneldi. Akam namaz olmak zereydi nk. - Hoca, dur ben de gelim.. dedi hafz. Hemen abdest suyu getirdiler, ivedi ivedi abdest ald. Ve birlikte gittiler camiye. Onlar gidince, nene de, ana da olana yumuak biimde uyarda bulundular - Gurban olduum, babana kar gelme! oh bilsen de az bilmi ol! He mi benim yavrum? - Hee. Amma ben "byk lim" olacam. - Helbet, inaallah. - Babam da olacah m..? Arapa ohumir ki.. - Sen ohirsin, lim olacan fahat, o, senin baban. ocuun kafas yine karm. ok ey rendiini, babasndan niye saklamalyd? Babas neden tedirgin oluyordu? Alim, ok lim olmasn isteyen,"- benim olum, Basra'daki Kufe'deki limler kadar lim olacak." diyen babasnn kendisi deil miydi? yleyse neden istemez gibi tutum gsteriyordu imdi? Uyanlar srd:

176

- Hem bah oul, onlarla namaza da gitmedin! - Yoldan geldim, yorgunum. - Bilirim de yavrum, gene de gitmeliydin. Haydi bari abdest al da, burda gl namazm. imdi gelirler. Geldiklerinde seni namaz glarken grsnler. stemeye istemeye abdest almaya koyuldu. Gevek gevek davrand. Epeyce srd abdest al. Sonra namaza durduk O, nam^ bitirmek zereyken de babasyla hafz dnd camiden. Yemeyi bahede yemeye karar verildi. "Pehun", tencere, genie ve derince bir kap. kaklar, ekmekler, soan.. Bu sofra, yalnzca byklere hazrlanm. Anann dmdyki byklere. Ana (Hatun), "elin hcrifi"yle bir sofrada yemek yiyemeadi. Byklerin sofrasna olan da katld. brleri ayr yiyeceklerdi. Bykler yiyip bitirdikten .sonra. Kalan. Hep l)yle olurdu. Bytikler karnlarn doyurdular. Artan da ktkler yediler. Ayn kaptan., Ardmdan ay getirildi. Y i n e byklere.. Kkler ay imez. "ok ayptr". Yenildi, iildi, tatl tatl syleiye geildi. - Hele anlat hafz efendi, anlat! - Ne anlatim? - Molla Nsr'la, "Krt"leric aran nasl? - Brah Allah'n Krtlerini. Ama Molla Nasr'la aram eyi. Eyi hocadu^o. - Hee, oh girler onu. "Onun gibi hoca he yoh." diyirler. - Dedikleri yalan deil. Ben le hoca he grmedim. "Ulm-u Arabiyyeyi, ulm-u diniyyeyi yunu hep". Senin olan da yarn le olur. -eyh aban nasl? - O mu?! "Evliyalk" taslir. "Krtten evliya, koyma havlya" diye bir sz var hani, onun evliyal da ele bir evlyalh. Amma baba, bizim beyinsiz Trklerden de heriften medet umanlar var.

177

Hafza "kurt" sz edildi mi, tyleri rperirdi. "Krt talebeler"le de srekli tartrd. ekiir, kavga ederdi. Eline yetki verseler, "dnyaykrtlerden temizleyeceini" sylerdi. ocukluu, genlii de, "Trk-Krt" amas iinde gemiti. Gerekte, sradan halkn bu konuda bir sorunu olmazd. ki kesimdeki "aa"lar, "bey"1er ve adamlarmm kar amas olmasayd iice karde karde yaanyordu. Birbirlerine kz alp vermeler de oluyordu. Birok yerde, birbirlerine "akraba" olmu Krtler, Trkler vard. Gelin grn ki karlan aanlarm "krk"lerinden esip gelen yeller, kimi yerde, ok ciddi boyutlarda "Trk-Krt" amas oluturmutu. Bununla birlikte Trk kesiminden de, Krt kesiminden de "aa"lar, "bey"ler, ou kez yal ball yaarlard st dzeyde. Kimseye pek akrmadan... Hafz Cell, Krtlerle nasl kavga ettiklerini, onlar nasl nlerine kap kovaladklarn, onlann Trklere hibir zaman dayanamadklarm, hepsini dize getirdiklerini anlatr dururdu frsat bulduka. te yine anlatiyordu. -"Ah bu Krtler, hhh!" Oysa Kartall kynde "Krtler"in ekmeini yiyordu. "Nankr herif" diye iinden geirdi olan. Ve ayrlp ierde tebih eken nenesinin dizinin dibine gitti. Abdul Hoca da "Krt"lcri pek sevmezdi. Kars Krt olduu halde... Hatun'un yannda Ki-tleri alabildiine yererdi. Kadncaz da kimi zaman yumuak biimde karlk verir.; kimi zamansa korkusundan onaylard onu. "Koca peneli koca"sn. - Hee dorgu slirsin, eledir bizim Krtler. Ktdr... derdi. "Trko" da bir zamanlar sevmezdi Krtleri. Onlann iine ilk brakld sralarda. Ama giderek hepsine al, snd. Dahas snd. Onlarn ok ok iyiliklerini grd. Ve tmn sevdi. Kimilerini daha ok... Anasnn "Krt" oluunun da onlara snmasnda byk pay vard. nk anasn ok severdi. Babasndan ok ok fazla... Gienaz soluk solua koup haber getirdi: - Ana, giz ana kve "ar" gelmi! - Sus kz geberesice! Ne bairirsin, olan uyir! Uyandrrsn. Gurban olasn onun trnana. Siz "yarh"lar (kzlar) hepiz gurban olasz! Siz neye yararsnz? 178

Bu tr azarlamalara kzlar alkt. nk kzlarn ailede hi deeri yoktu. Kz ocuu mu "yanh"tr. Bacak aralarndaki durum, "yarlklk", onlar iin hep bir knanma nedeniydi. Abdul Hoca'nmkiler de az deildi. Bir "yark" olmu, yenemi, bir daha. "Allah'tan ite"! Artk "yetsin" diye ncsne "Yeter" ad konmu; ama "Allah yine yeter dememi"; bir "yark" daha gelmi. 1, en ok 2 yl arayla ard arda dizilmiler. "Allah'n hikmetinden sul olunmaz"! Bunca "yark"lar iinde ''bir tane bUkl" var. Onun iin de o deerli. Hem "tek", hem de olan. ok kk ve clz durumuna bakmakszn alnp Krtlerin iine atlm, ona o yata inanlmaz ileler ektirilmi ve ektirilecek olsa da aile iin o ok ok deerli. Glenaz hemen sesini yavalatu. - Ana, giz, aabegime arda her ey var. Erik de ^ar. Aabegime alah kz! - He giz he hee imdi sus! Erie de, kaysya da "erik" denirdi. Katrlarla, eeklerle gelirdi. Byk byk sepetlerle, heybelerle. evreden, meyveli yerlerden mevsimine gre ne bulunursa getirilirdi. ok ok uzaklardan... ncik boncukla birlikte getirilip ky meydanna dklrd. Kye "ar" geldiini gren, duyan ve alacak gc olan kojard bir ey almak iin. .^Neden ki, her zaman gelmezdi. Olan nenesinin ok zledii dizinin dibinde ve "petamalnn altnda" uyurken sesi duymu, kulak kabartmu hemen. - ar gelmi heeei -Hee..! Zinnur, Yeter de sokulmular araya. Eller, yzler toz toprak iinde.. "ar" -ki kimi yCirede de "eri" derler- sz bile hepsi iin en byk umut, mutluluk. Katrlar, eekleri ve getirdikleriyle bir btn oluturan satclar kardan gzktke baka dnyalardan bir sre iin gelip herkese i.sietliini vermeye hazr mutluluk elileri gibi bir hava veriyordu. Ama ya onlardan birey alabilecek gte olmayanlar iin..? le yleleri iin ok, ok ktyd. ylelerinin says da az deildi. ' Hatun, bir torba alp buday uvalna gitti. Torbaya epeyce bir buday koydu. Kuku.suz olann haln iindi bu. Sonra alp gelirdi. 179

Kzlarda nasl bir sevin! "Aabeg"lerinin yz suyu hrmetine aldklan budayla "ar"ya gideceklerdi. O budayla kimbilir neler neler alacaklard. O srada bireyler paylamak ister gibi hemen bitiveren kazlar, hindiler de gelmi ocuklara doru boyunlarn uzatmlard. ocuklarsa onlarla bir ey paylamak istemiyordu. "Size bir ey yok, gidin buradan!" dercesine uzaklatu-dlar ailenin bu kanatl yelerini. Hatun torbay olana verdi. - Haydi gurban olim, baclarn al da "iu-"ya gidin. Cann ne isterse al. He mi gurban olim... El ele tutuuldu. Olan Glenaz'n; o da Zinnur'un, o da Yeter'in elinden tuttu. Torba olann srtnda, "ar"nn yblu... Hangi ey tutar bu mutluluun yerini..? Bata "bllkl", yannda da "yarklar" dizi dizi..! Hfz Cell'le Abdul Hoca'nm "sohbet"i ok koyuydu. Arada bir karlkl bilgi "tartma"lar olsa da bu ok srmyordu. Hfz bilgiliydi. stelik Abdul Hoca'nm bilmedii Arapa'y iyi biliyordu. Bildiini de gsterip baskn geliyordu. Hele Hatun ara sra hizmet iin yanlarna geldiinde iyice couyordu. Abdul Hoca'ysa Trke kitaplardaki dini bilgileri edinmiti. Bu bilgilerle kendi oluna kafa tutar gibi klar yapabiliyorsa da, Hfz Celle ayn trden kta bulunamazd. Syleileri yalnzca din stne de olmad. ok eitli konulan, kyleri, kylleri, geim skntlarn...da iine alyordu. zellikle de Cell'in "cer" konusu zerinde duruldu. Ve yats namazna dein srd. Bu namaz klnr klnmaz da yataklar serildi...

180

23
Abdul Hoca ve Hafz Cell, sabah namazndan nce, kararlatrld gibi yola ktlar. Karaoban kyne doru. "Cer" yapacakt hafz. Yeni ba toplyacakt kendine. Hoca da ona yardmc olacakt. yle oldu. Hafzn sesi ok gzeldi. Buna bir de Arapa's filan eklenince' ok ilgi grd. Ezanyla bile bylemiti herkesi. "-Byle gzel bir sesli kimse imdiye dek hi gelmedi kye." yargs yaygnd. Cell, okuduu Kur'an'la da hayranlk uyandrmt. Hem sesi, hem de "tecvid"iyle... Onun gibi "tecvid" bilen o yrede yoktu. "Dilli bir adam" olduu iin "va'z"lar da ok ilgi uyandrmt. "Azndan ballar aktr'n sylyordu herkes. Ksa bir sre iinde kyde yaylmt n. Bunda, Abdul Hoca'nm pay da az deildi. Ama hafzn kendisi de bunu salayacak gteydi. Karaoban Ky, Hafz Cell nedeniyle"va'z" 1ar ynnden olduu gibi "fetv"lar ynnden ok youn ve ilgin bir dnemi yayordu.

Karaobanl kyl, yannda 20-21 yandaki oluyla "fciv" iin hcK;aya gelmiti. Olann durumunun ok nemli olduu, hocann "va'z"larnn altnda anlalmtr. Durum, alabildiine ciddi. Delikanl hocann konumalarn dinledikten sonra bunu anlam, derdini babasna anlatmtr. Eer hocann szleri yanl anlalmamsa, evli olan bu gen insann kars kendisine "haram". Buysa bir felket. Olaysa yle: Olann bir kaynanas var. Hem gen, hem de gzel. Gzellikte kzyla yarr durumda. Damad, kaynanasnn elini pmeye.gider. te ne olursa orada olur. El pme srasnda, delikanlnn akhna hocann "va'z"lar gelince heyecanlanma ve ardndan iinde bir "uyanma" olmutur. Yani "ehvet". Byle de olunca, hocann "er' aklamahu-"na gre "hurmet-i msharet" meydana gelmi olmas

181

gerekiyor. Dolaysyla da olann kans elden gidiyor. Olann ailesi bir kayg, bir tela iinde. "Nedir bu baa gelen"? Belki bir yol bulur diye de babas olan alp hocann yanna getirmitir. Durum bu. Kyl yalvanyor hocaya bir k yolu bulsun diye. - Aman hoca efendi olann oca yklacak. Olan ilaha nce de kaynanasnn elini pmt; ama hibir ey olmamt. Bu sefer nasl olmusa olmu ite. Gendisi annatsm... Hafz Cell, olana dnerek kendisine iyice yaklamasn syledi. Kasketi nnde hocaya doru ilerleyen olann durumundan, ok utand belli. Ama ne yapsn? "eriat ite"! Olann rahat anlatmas iin babasnn oradan gitmesi gerekiyordu; brakp gitti. Delikanl, Hfz Cell'le babaa. - Ge le otur hele. Skla bzle oturdu olan. - imdi annat, netlin ele? Dclikanh anlatt olay. Ne ki Hfz Cell, ayrnt istiyordu: - "O srada ehvet, lemse mukrin oldu mu"? Delikanl hibir ey anlamamt. - Annamadm efendim. Ne "oldu"mu? Hoca ne demek istediini aklad; - Yani tam o su-ada m chvcticndin? El perken mi? -Hee! - "Alet de mutaharrik oldu mu"? Delikanl yine anlamamt. - Bunu da arnamadm hoca efendi. - Olum, yani senin "ey"in kaht m o srada? Delikanl ban edi ve "evet" anlamnda sallad. - Sle sle. eriatta utanma olmaz. Dilinle sle. Kaht m, kahmadm? " -Kah! - Nasl kahtu tam le mi, yohusa le mi? Delikanl "ey"in o srada adamakll kalktn anlatmaya alt.

182

Ne var ki diliyle ananca hoca yine istedii karh alamamt. - Elinile anlatsana oul, elinile annat. Grset elinile; Delikanl "ey"in o su-ada ne denli kalkp dikeldiini, iki baann ortasndan ve alvarnn zerinden eliyle gsteregk anlatt. Bylece hoca anlamt ki, gen adam, kaynanasnn elinV perken ehvet"e gelmi ve "let"i o srada "tam mtaharrik olmutur". Peki ne yapabilirdi imdi? Hoca yzn, alnn buruturup dnmeye koyuldu. Ne ki hibir kurtulu yolu yok. Olann kars, bu olay nedeniyle, kendisine "ebed haram" olmutur. nk "hurmet-i msharet", yani "hsmlk nedeniyle haramlk" gereklemitir o "ehvei"le. "Al bely bana"! Hafz, olana bir k yolu gstcrememenin sknts iinde. Oglansa bir umutla onun gzlerine bakyor. Hafz dndke dnyor. "Ulan cekolu eek biraz yalan syleyip kurtulsana. Aletim o srada kahmad desene itolu it." Hoca onun biraz yalan sylemesini ok islerdi, ama olan "eriat" dnp hereyi aka anlatmt. "Gnh" olmasn diye... Aslnda olan, el pme srasnda "ehvct"e gelirken "eriatn ne dediini" bilcbilmi olsayd, "are"si de vard. Bunu da anlat hoca. yle olabilirdi: ' El pme gn. Damad ve kaynana, pamad uzanp kaynanasnn elini pyor. El el dokununca olaan d bir cokulanma. Damadda n alnmaz bir cinsel istek. Olan, gerekeni yapmazsa durumun neye yolaacamn bilincinde. Kaynanasnn eli dindeyken yanndakilere .sesleniyor: - Hemen bir "perde" getirin! Herkes auyor ne "perde"si istiyor diye. Ama o direniyor: - Duymadnz m perde getirin dedim. Haydi acele. Bulup buluturuyorlar, bir "perde" alp getiriyorlar. - Perdeyi bu araya gerin! "Ne yapmak istiyor acaba"? Delikanl bir eliyle kaynanasnn elini tutarken, br eliyle de gstererek perdenin, kendisiyle kaynanasnn arasna gerilmesini ve oradaki herkesin dar kmasn Lstiyor. Dediini yapyorlar. "Bir bildii var" diye. Perdenin bir yanndan eli yine kaynanasnn elinde.

183

Kaynana da aikn, ama ses karmadan "iin sonu bir eye varacak" diye bekliyor. Elele olsalar da arada perde olduu iin olan artk grmyor kaynana. Ve olan balyor yaplmas gerekeni yapmaya: Perdenin bir yanndan sokulu eliyle kaynanasnn elini yine skca tutarken br eline "ey"ini alyor. Koyuluyor "menisini getirme"ye. Kalkan "leti tkrkleme" ha babam de babam; sonunda "meni" gelmitir. IVleni dklecei yere dklyor, olan iini bitirdikten sonra alvarn ekiyor yukar. Kaynanasnn elini de tutmasna artk gerek olmad iin brakyor. Perdeyi de kaldryor ortadan. Kaynanaysa hibir ey anlamadan bakp duruyor. Damadn aklamasysa yalnzca u kadar: - "eriaun icab". Hliz Cell olana anlatyordu: - te o zaman byle yapsaydn, "ehvetin tedaisi ortadan kalkard" ve bir ey lzm gelmezdi. Bunu yapmadndan imdi garn sene "haram". oh oh "cahillik" etmisin oul. Baha da aresi yoh. Ne yapah yoh itc!> Olan boynu bkk ve aresiz kp gitti hocann yanndan. Va'zlar ne durumlara yolaarsa asn, kimse Hfz Cell'i knamyordu. Kt durumlar karsnda da "eriata boyun eiliyor"du. Hliz k.sa sre iinde nn evre kylere bile duyurmay baarmt. Vc grd "itibar", ilgiyi, "cer" alanna dntrmeyi bilmiti. oka zekt toplanmt hafza. Kk, byk ba hayvan olarak, tahl olarak.. Bir baka baar da, toplananlarn, pazarlanmak zere, Hns'a, Erzurum'a gnderilmi olmasyd. Hayvanlar, satlacak hayvanlara, tahl da satlacak tahllara katlarak gnderilmiti. Hafzn kendisi de onlarla birlikte gidince, Abdul Hoca dnmt Simo'ya.

184

24
"Trko" nenesine bilgi veriyordu, -Nene "kulleteyn" i bilirsin? - Ola oul "kunnetin" nedir, ne bilim? - "Kunnetin" deil nene, "kulleteyn", - "Taym"m maym da bilmem, na.sd bilim? - Nene gene deyemedin, "kulleteyn". - Ecgin spasma bah, ben ne bilim o dediin nedir?! - Nene "kulleteyn" bir gl. -Nasdbirgl? - Bizim evimiz keder bir gl. Fuihlt gl. (havuz) - Nerde grdn o gl? - KaraJJ kvnde. Baka kvJerde de varm. - Ncydirfer o glde? - Taharet alirler, abdest alirler, frthlarm silirler atirler iine. Kap yhirler. Kl, tezek dir iine, Krtler, bu gln suyundan alp yemek de piirirler. Benim iin karir (midem bulanyor). - V lyy, balan batsn pis Krtlerin. - Nene le deme! - Niye, senin anan da Krt olduu iin mi? - Anam Krt. Hcmi de, Krtler eyi insanlar. Fakilcrin garnlarm onlar doyurirler. Yohusa fakileri kim doyurur? Benim gjmm doyuran da onlar deil mi? - Ey oul, Allah raz olsun, ne diyim? Ben pisliklerini sledim. - Anam pis mi? - Anan Krtlkten k da ondan. Pis deil. - Yoh nene pislik eriatlarndan., - Ele mi? -Ele!

185

***
Kyller, imanlarnn cretlerini kendileri derdi. Genellikle buday karl "tutarlar"d imamlarn. u kadar teneke buday. Bununla birikte, imamn; tarla, ayr ilerine de gz yumarlard. Dahas, bu ynde yardmc bile olurlard. Kyn ortak topraklarndan ekecei, biecei yerler ayrrlard. Bu topraklarda eker, bierken imamn kimi namaz vakitlerine ge kalmasn, ya da bi gelmemesini hogrrlerdi. Bu, hem imamn, hem de kyllerin iine geliyordu. Kyl, fazla cret demekten kurtulmu oluyordu bu yolla. mam da, kylnn verebileceinden ounu elde edebiliyordu. Zamanla, orta durumlu bir kylden daha iyi duruma ulaan imamlara bile rastlanabilmekteydi. te Abdul Hoca da Simo kynde bu duruma ulantt. Simo'da satnalp genilettii baheli, ahu-l bir evinden baka, mah-davan bile olmutu. Dahas, gl ve dayankl bir kii olmasndan, kendisine ayrlan topraklar ekip bimekle yetinesemi; kendisi de toprak san almt. Yetiebildii kadarn, kars Katun'la birlikte ekip biiyor; yetiemedii kesimleri de cret karlnda ektirip bitiriyordu. Hatun aynca nala-davara da bakyordu.'Srekli iler, Hatun'un zerindeydi. "At gibi" ve alas bir dayankllkla her yana kouyor, bir sr ii birarada gryordu kadncaz. Tarla-ayr ii bitince Abdul Hoca, cami iinden baka bir ie hi mi hi bakmazd. Ya cemaatle "sohbet"' eder, ya oturup tebih eker, ya dinsel ykleri ieren kitaplar okur, ya da yatard srekli. Her hizmetinin de grlmesini eksiksiz isterdi. Hizmetinde bir eksiklik grd m, Hatun'u acmaszca dverdi. Ve bu dvme olayna sk sk rastlanrd. Kadn, birok kez lmn eiinden dnmt. ylesine dvlmt. Ama kocasnn dvdn kimseye yanstmazd kolay kolay. Kadnn, hem dvlebileceine, henr sevilebileceinc inandrlmt. Daha dorusu, bunu bir "deimez kader" olarak benimsemiti Hatun. < Abdul Hocann durumunun biraz iyi olmas, aile bireylerinin iyi yiyip iyi itikleri, iyi beslendikleri, giyim-kuamlarrin iyi olduu anlamna gelmiyordu. Bu yn ok mu ok berbatt. En kt durumlu kylnn beslenmesinden ve giyim, kuamndan farkl deildi. nk

186

Abdul Hoca, eline geeni, mal-davar, ya da toprak satmalmaya veriyordu hep. nek, kz, koyun saysn oaltyor, tarlasn, ayu-n geniletiyordu. Hocanm gittike byyor olmas, giderek kyllerin, zellikle de bir kesiminin houna ^gitmez olmutu. mam buyruklar altnda grmek isleyenler, iyice tedirgin olmulard. Ayrca imam Trk't. Kyn tmyse erkez'di. Bir Trk'n, durup dururken glenmesi hi de sevimli gelmiyordu. Btn bu nedenlerle, Abdul Hoca, Simo'da artk pek sevilmiyordu. Kylyle arasndaki iliki olduka bozulmutu. Arka kanlar da vard kukusuz. Ama bunlarn saylar ok deildi. lerin de gl kim.seler de azd. Ksacas, hoca yalnz kalmt byk lde. likilerin bozulmasndan sonra, hocayla kyller arasnda zaman zaman kavgalar da oluyordu. Hocann dvlmesine bile rasanyordui Ne ki, hoca ylmyordu. Savamn srdryordu. - Mezin Ahmet, bu erkezler, .seni burada durdurmazlar. Abdul Hocaya syleniyordu bu. Syliyen de kars Hatun'du. Hatun, takt bu adla seslenirdi-kocasna. Aslnda "Mezin Ahmet", arkla'nn bir kynde herkesin biraz safa tand bir mezzin adyd. , H(x;a, karsn hem azitflar, dverdi; hem de srasnda dinlerdi. Bu uyusn da yabana atmamt, Simo'da, erkezlerin iinde ev, tarla, ayr .satn aldna pimand artk. Esmer'de, aalarn elinde kalan topraklarnn acsn karrcasna Simo'da satnalma yoluna giniti, ama neye yarard? Tekti, yalnzd bir sr istemez kimselerin karsnda. - Bilirsin, ben de bilirim amma, bir kerre yanldk. Kurtulmah da zor olacah. -Get, baha bir kvde imamlh bul, satah-savah gidek. - Hele dur bahah, Allah Kerim. le olmutu. Hoca camiye^ Hatun da mala-davara-yneldi. Olan da, birok kez dayaklarn yedii Tepo'nun ocuklaryla oynamaya giniti. ocuklarla, kimi zaman elik-omak, kimi zaman da "ah" (ak) oynard.

187

Hoca camiye giderken, iki kiinin, yolunu kestiini grd. kisinin de niyeti iyiye benzemiyordu. Yolunu deitirip biraz uzaktan gitmeyi denedi, ama hayr, adamlar yol vermiyorlard. Ellerinde sopalar. Canavar gibi de bakyorlar. Bunlara kar bireyler yapmak ^erek. Ama, ne? Hoca, kendini savunabilecek birey bulabilmek iin evresine baknd; tatan baka birey yok. Korkak da davranmamak gerekiyordu. Yoksa adamlar daha da ok yrekleneceklerdi. Hoca, hi oral deilmi gibi ve adamlar grmezlikten gelerek yrd. Adamlar laf attlar. Ana-avrat svmeye baladlar. Hoca stne almyormu gibi davrand. Ama bouna. Kardaki eli sopallann saldracaklar belli. evredekiler dc bakyorlard. "-Ne yapyorsunuz, hocaya byle laflar sylenir mi?" diyen, araya giren yok. Baka zaman, baka ortam, baka yerde olsa byle bir eyin olabilecei dnlmez bile. Hocaya kar gelinmez. Hele kt sz, hi sylenmez. Hele hele saldrmak, dvmeye kalkmak, dvmek., hi olamaz. Bir terbiyesizlikte bulunan kimse, hemen susturulur, cezalandmlr. evreden bakanlar, hocann dvlmesini ister gibi bakyordu. Kadn, erkek^ oluk-ocuk.. hep seyirci. Biraz tede, hocann olunun da ilerinde bulunduu ocuklar oyunlarm brakm, kavga izleyicilerine katlmak zere komulard. Hocann olu bakt ki, svlp saylan ve saldnya uramak zere olan, babas. Hemen eve, anasna haber vermeye kotu. Anas yoktu. Mala, davara gitmiti. Olan, orada grd bir dirgeni alp dnd. Babasna yardm etmek istiyordu. Hoca, kimsenin kendisine yardmc olmadn da grnce, bir anlk bir karar ve hareketle, eli sopah iki kiiden birinin elindeki sopay ald. Ve hemen yana ekildi. Carsndakiler artk kolayca saldramazd. Kendisi de saldrmad. Tam brakp yoluna gidecei srada, olu, akl sra babasna yardm iin elinde dirgen geliyordu. Elinden sopas alnm olan, hemen ocua doru kotu, yetiip dirgeni ald elinden. Ve dnp, hocaya dirgenle saldrd. Korkun bir bouma. Ard arda vurulan dirgenler ve sopalar, hocann iflahn kesiyordu. ocuk, alyor, bau-yof ama elinden birey gelmiyordu. Bouma> bir evin duvannm yanndayd. ocuk damn stne kt, orada bulduu Myke ta, ^drganlrm zerine yuvarlad. Ta, babasnn stne de debilirdi. Ama lgna dnen olan, bunu dnemedi. Saldrganlar, ne olduunu arp saldry braktlar. Hoca da kendini toparlamaya ah. Hemen ardndan, olanca

188

gGn kullanarak, yz-gz kan iinde camiye doru ilerledi. Vardnda cemaat birikmiti. - Ey cemaat, grn hoanzm halini. Bu durumdaki insan, size imam olacah, nnze geip namaz kldracah! te gzlerinizle grn. Peygamberi nasl sevindirdiinizi anlayn! Szler de ok etkili olmutu. Hemen ilgilendiler. - Hangi kfir olu kfirler bunu yapysa cezasz bu-aklmasm! - Baka kyler bunu duyarsa bize ne der? - Muhtar-azas cezalandnsmlar. yok mu kyn? Bu zlimler kimlerse

Hac Ms da oradayd. Ms, hocayla iyi konuurdu. Arkadatlar. - Hoca, syle, o kfir olu kfirlerin kimler olduunu syle, ben yalnz bama gidip onlarn hakkndan gelim! Onlarn hakkndan gelmedikee gelip arkanda namaz khnyacam. Haydi syle!!! Hac, kkryordu. Azndan kpkler salyordu. Az-ok arkas da vard hacnn. Olduka etkili olduu sylenebilirdi. Ama hocann karsnda olanlar, daha glyd. Hocann karsnda bir Tayfur Aa vard ki, ok "hkml"yd. Kyde, yeni yazy bilen okur - yazar hemen hi yokken, Tayfur Aa'nm ocuklar byk kentlerde fakltelerde okurlard. oka adamlar vard. Zengindi nk. Kyn yansna yakn topra vard. Hocayla bir sre aras iyiydi. Ama "bitinin biraz kanlandn" grnce h(x;ay sevmez oldu. Yine de olay karsnda cemaat zgn grnyordu. Hac M us cemaati de knad. - Hocann bana gelen hdise, yeni deil. Daha nce de saldrmalar oldu hocaya. Ne yaptnz? Siz oturup sesinizi karmazsanz, zavally ldrrler de. Camiye niye geliyorsunuz? Sevap kazanmak iin mi? Allah nzasn elde etmek iin mi? Hocanm bana gelenlere seyirci kalmanza Allah raz m olacak? - Hac, hele dur, sakin ol! Elbette ki onlann yanma kalmyacak. - Onlarn yanma kalmyacakm! Daha ncekiler kalmad m sanki? , - Yine de sakin ol hele. Muhtar da aralm, bireyler yapalm.' Su getirmiler, hocann kanlarn temizlemiler, yaralarn 189

sarmlard. Hoca biraz kendine gelir gibi oldu. Ama namaz kldracak gc yokm. Hele ezan okuyacak gc hi kanam. - Hac sen ezan ohu. Namaz da ge, sen kldr. Ordan burdan da zorladlar; hac kp caminin damnda ezan okudu. Sonra da inip cemaate namaz kaldrd. Ve hemen muhtar ardlar. Muhtar, saldrganlar bulup getirdi. Saldrganlar, hocann elini ptler. Barmlard artk. Olay kapand. Hocann yedii dayak da yanma kald.

Duran ocuklara katlm oynuyordu yine. Simo'ya geleli hemen hi okumuyor, srekli oynuyordu. Bir dald m, akama dein bam kaldrmyordu. Yemeyi-imeyi bile aklna getirmiyordu. Nenesi ve babas da bu duruma ok kzyorlard. Epeyce ak unt. ki cebini de iire iire doldurmutu. ok mutluydu. Kartall kynde kitaplanna dalarken, dersleri ykselirken vc yeni eyler renirken duyduu mutlulua benzer bir mutluluk duyuyordu oyundan vc kazand aklardan. Tadna doyulmaz oyuna alabildiine dald ve kendinden getii bir srada, korkun bir peneyi, ensesinde duydu. Ve yuvarland. Babasnn penesiydi yuvarlyan. Babas demek, lm demekti. Anasn dverken, nasl giritiine, zavall kadn yerde nasl serili braktna nice kez tank olmutu. Kendisi de ka kez yemiti onun dayan. Ka kez ldrlesiye dvlmt. Onun iin babasn, Azrail'le bir tutard. Azrail'ini grr grmez, toparlanp frlad. Azrail'i de arkasndan kouyordu. Ama yetiemedi. Babasn kollad. Babasnn akam namaza gittiini grnce, eve girdi. Biraz ekmek alp yiyecek ve hemen geri kacakt. Gece de ahrda, samanlkta kalrd belki. Birok kez olduu gibi.. Babasnn korkusundan.. eri girince nenesi, anas, baclar vard. - Ana oh achtm.

190

- Bir para ekmek al, ye, h! "ebik" (abuk) ol ki, baban gelip yabalamasn. Yabalarsa ldrr. Sen oynarken yabalam, kprirdi. "-Elime geirirsem ldrecem!" diyirdi. Haydi ebik. Anas yukarda, kimse uzanmasn diye asl bulunan, el kadar ekmek alp verdi. - Ana gurban olim, biraz de ya sr. Anas b-az da ya srd. Dar frlayacak ki, babas ieri girdi. Korkudan sanki kan donmutu ocuun. Anas araya girip yalvarmaya balad. - Beni ldr de, ocuu brah. Daha ka gn oldu geleli, yavrum gene gidecek. Gurban olim dvme onu. Zaten korhusu gendine yeter. ; Babas dvmedi artk. Ne ki, dvmeden beter bir ey yapt: - Ola getir o ccbindckilcril ocuun cebindekiler, can gibi sevdii aklard. Aklarnn istenmesi, ca'hmm istenmesi gibiydi. Korka korka babasna doru admlarn atarken alyordu bir yandan da. Ama babas onun alamasna da, yalvarmasna da bakmad. Anasnn yalvarmalarna da / aldrmad. Cebinden aklarn boalttrd. Ne yapmak istediini herkes sezmiti. Belliydi nk. Boyal, "knal knal" aklar. "Heneke" ad verilenlerin iine kurun dklm. ocuk bunlar bir sr abayla, uraa uraa ve "alnnn tcri"ylc kazanmt. ki cebinden, 15-20 tane ak kmt. Bakanlarn yzne glyordu hepsi. ylesine alml, ylesine tatl. Acmasz baba, bunlar ald gibi, nndeki yanmakta olan ocaa att. Bunlarn atldn gren ocuk da kendini att ocaa. Paralanrcasna lk kopararak.. Baba ocuu tuttu, yukar kaldrd, yere vuracak, kars kollanndan yakalad. - ocuu ldrecen mi deli herif? Ahlann atman yetmedi, bir de ocuun gendini mi ldrecen? ocuu brah da git erkezlerie baa h. Gcn ocua m yetir? Yavrum, babasnn, anasnn yanma bunun iin mi geldi? Sen de he merhamet yoh mu? Hatun bunlar sylyor, hep de alyordu. Kk ocuklar da alamaya balamt. Neden sonra, nene de olaya kart, oluna durmasn syledi. Hoca bu-ak ocuu ve geip oturdu.'Ve gzelim aklar yanyordu ocakta.

191

25
Grkemli Simo da. nnde, otlatmak iin gtrd 15 koyun, 2 dana, 2 inek, 2 kz, 1 tosun. Boynunda azn, kitabn koyduu heybesi, elinde sopas. rili ufakl yamalar, dereler, tepeler. allklar^ kayalklar. Sra sra, sivri sivri talar. St aalar, al aalan, yaban armudu aalar, kuburnu aalan.. ri br yollar. Szan szlen yol yol sular, alarak kan gz gz kaynaklar. Kadife gibi yerlere serilmi yeil bitkiler, kknden kopmu, kurumu ve yel nnde .savrulup giden otlar. Yeilleri trl trl. Tyl, tysz, yaprakl yapraksz. Dar, uzun yapraklar kol gibi yanlara atlm olanlar. Ksa, geni yapraklar gl gibi alm olanlar. Kartlam "kenger"ler, "boa dikenleri", iekli - topuzlu dikenler. Boncuk boncuk zerlikler, yavanlar, sprgelikler, durmadan kokularn yayan kekikler. Sr sr kular... Simo da. Nice savalara sahne olduu iin yer yer bo kovanlara, kurunlara da raslanan ulu da. Hayvanlar mutlu. stedikleri otu bulabilmekteler. Dilediklerini koparp kopanp yemekteler. Yanlarnda su da bol. Kolayca sularn imekteler. Hava da imdilik gzel. Bir kaynan bana oturdu. Azm kanp koydu nne. Ekmek, peynir vard. Peynirden bir para ald, ekmekten kopard bir parann iine koydu. Yemeye koyuldu. Kaynan suyu, lekesiz. Olduu gibi grnen, grnd gibi olanlarn duruluunda. inde ne var, ne yok ortada. te kum taneciklerini taa su yzne dein at atveren, zgrlne kavumak iin kabuunu patlatt yerin derinliklerinden kaynayp gelen su fiskeleri, gz yuvarlarna dnm doum yerleri ve evresinde kum tepecikleri. Ne gzel "gze". evresine yalyarak gittike yuvasn genileten ve nnde oluturduu akanda nazl nazl akp giden iir gibi bir su. iyle, dyla gzellik ite bu. Akan iki yannda trl desenli hal gibi serili lyeil bitki rtsyle gzellie gzellik katlmakta. imler zerinde gezen, yerden yiyecek topluyan, kck gagalarn batrp batmp su ien, arada bir kanat rpp uan minik kular ve "cik cik"leri, szleri-sazlar gzellii btnlemekte. Ve bu gzelliklerle yaran baka gzellikler.. Ekmek peynir, su istetmiii. Ellerini iki

192

yana destek yapp eildikten sonra azm uzaup su iti. Ban kaldu-d bi daha iti. Gidip ekmek ve peynirden bi ka lokma daha ald. Varp sudan bi daha iti. Bu kez avula.. Parmaklannm arasndan sular aka aka.. Gidip yemeyi srdrd. Ekmei, peyniri bitirdi. Daha olsa, daha yiyecekti. Yazk, bitmiti az. Midenin kalan boluunu doldurmak istercesine, azn dayayp yine su iti. Kalkp gerindi. Otlatt hayvanlar aklna geldi. Saa, sola bakt, taa uzaklarda olduklarn grd. Heybesini ald gibi kotu. Kavumutu hayvanlara. Toplayp aalara, biraz nceki kaynaa doru gtrd. Ve varp yine oturdu orada. Bu kez kitabn kard, okumaya koyuldu. rendiklerini ve ezberlediklerini gzden geirdi. Amacn anmsad: "Alim olmak". Hem de "Basra'daki, Kfe'deki limlerden daha byk lim olmak". Bu da yetmez, baa gemeliydi. "Cumhurreisi" dedikleri nasl baa gemiti? "Akll olduu iin". lkedeki "en akll in.san" bulup baa geirmiler. Kendisine de bu yol akl. "En byk lim" olur ve "en akll insan" olduunu da gsterip kantlarsa, "baa geebilir"di. Demek ki bugnn "u elimsiz" ocuu, yllar sonra, herkesin gidip soru soraca, akl danaca "bir byk kii", bir "cumhurbakan" olacak. Peki ne yapacak o zaman? Nc yapmal? nce ocuklarn islediklerinden balamal. ocuklar ak m istiyor; verilmesini buyurmal. Her trls. "Knal knal aklar". ocuklar, "hal" m isliyor; yal drm m isliyor; "elli pilav" m isliyor; salayp doyurmal hepsini. Erkeklerin, kadnlar <'c ocuklar dvmelerini, kesinlikle yasaklamal. Mal ok olanlardan alp, mal az olanlara vermeli. Herkese, yiyecek - giyecek daunal. Herkese byk byk evler, Tutak'taki gibi konaklar yaptrmal. Btn bitler, pireler, sinekler, ylanlar, kpekler ldrlmeli. "Frtkl - frtksz" tm kulleieynler kaldrlmaU. Pnarlar aktlmal. Bolca kavun - karpuz ekilmeli. Meyve aalar dikilmeli. Herkese al, araba verilmeli. Btn bunlar ve daha baka eyleri salamal o. Salyacak. Hele bir "lim" olsun; hele bir "baa gesin"! Ktler ve ktlkler grr gnn; "hepsini temizliyecek"! Her yan "cennet" yapacak. Hele bir "lim" oLsun, hele bir "baa gesin"!!! yi ama "lim" olmak, "baa gemek", almadan olmaz ki! yleyse, ak oynamasn yasaklarken ve aklarn yakarken babas "haksz deil". Neden ki, bunlar okumasna engel. Anasnn, babasnn yanna geleli, hemen hi okumam

193

olmas ok ki. Hi zaman yitirmemesi gerekirdi. "Byle zamanlanm geip giderse ben nasl lim olurum, nasl baa geerim?" Dalp gitmiti. Okumay srdrd. Saldrd satrlara. Okudu, okudu.. Bam kaldu-d ki hayvanlar yine yok. Bu kez, bir yerde de gzkmyorlar. Hemen fu-lad heybesini alarak. Bir tmsein stne kp bakt, ite oradalard. Tatl tatl otluyorlard. Yanlarnda da kuburnu aalar. Krmz krmz, kimi ham, kimi olgun kubumular. lerinde kk, sert, tyl ekirdekler. Tyleri, ele, aza batan trden. ekirdeklerin de, tylerin de ayklanp temizlenmesi gerekiyor yemek iin. N e tatl bir meyve.: Daha tatls da var mdr? Ayklayp temizlemekten usanncaya dek yedi. Karda yaban armutlar da vard. Varip biraz da onlardan yedi. Topladklaryla heybesini de doldurdu. Anasna, baclarna gtrecekti. Sadan, soldan yryen, birleen bulutlar. Hava bozacaa benzer. Hayvanlar toplayp gtrse iyi olur. Yamura tutulmadan eve gitmeli. Ama daha akam olmad. "Akam olmadan eve gidersem babam kzar". Gitmekten vazgeip beklemeye karar verdi. Biraz sonra yamur attumaya, hava grlemeye balamt. Hayvanlar biraraya toplad. Kendisi de^ yatan bir kzn bacaklarnn arasna sokuldu. Geviliyen kz, ban evirip bakt, sonra ban yine uzatp geviini srdrd. Gk grlts, imek, hzlana yamur.. Ve kzn bacaklar arasnda uyuya kalm. Uyandnda yamur durmutu. Akam olmu, hava da kararmt. Srlar hep oradayd. Ama ya koyunlar? Koyunlar yok. Yukan kp bakt. Grnrlerde koyun moyun yok. lgn gibi dt ortala. Aramaya koyuldu. Karanlk gittike bastmyordu. Epeyce aradktan sonra koyunlar buldu. Ama "dur hele bir saym". Sayd. Bei eksik. "Eyvah ne yapacam imdi?" Heybesini, belirli bir aacn altna, gzkecek biimde astktan sonra aranmaya balad. Bir aa bir yukan. Ko babam ko. Bir deli akmlyla rpnd. Sonra biraz kendine gelip bilinli aramaya koyuldu. Arad, tarad; bulamad. Karanlktan biraz uzaklar seiJemiyordu artk. Hayvanlar hemen nne Vatp gblrmeyi dnd. Ky, epeyce uzaklardayd. Hemcnksa, bir - bir buuk saatte ancak ulaabilirdi. Ortalk daha da kararmadan yola kmalyd. Biraz daha kalsa, kurt tehlikesi de olabilirdi. "Fakat, koyunlan bulmadan gid^sem, babam beni (te, anam da ldrr." Biraz 194

daha aramaya karar verdi. "Bu kadar uzaklamamalydm" diyerek kendisini kmad. Kyden o kadar uzaklamas, hem hayvanku-m iyi otlatmak, hem de da meyveleri bulup yemek, toplamak iindi. Aramay srdrd. Bir ses. Kadm sesi. Hem de anasnn sesi: -Duraaaaan! Demek anas da onu aramaya kmt. " - Bu olan niye gelmedi, malla - davarla nerde kald?" diye dnerek.. -OlaDuraaaaaan! - Bardaym, ana hurdaym. - Duraaaaan..! - Anaaaaa! Ben hurdaym, hurdaym..! Sonunda anas iitmiti onun sesini. ' Ola orda msm? -Bordaym. Anasnn karalts gzkt. Grr grmez de hemen yanma kotu. Bir yandan da alyordu. - Ola nerde kaldn, niye bu keder bekledin? Alyarak karlk verdi anasna. - Uyumuum, koyunlar uzahlam. Onlar aradm. - Buldun mu? - Buldum da bei "cskik". - Baban ikimizi de ldrr. - Barabar anyah. - Olmaz, arth gedek. Karanhh bastrd. Daha ge kahrsah elimizdeki leri de kurda - kua yediririk. Hani inekler, kzler nerde? - Aada otlirler. - Heyben? - Aha oo aata asl. - Haydi seirt, al, gidek. Koup ald heybeyi. Boynuna takt. Koyunlar da alp srlarn yanna indiler. Ve hepsini nlerine katp kyn yolunu tuttular. I Bir-bir buuk saat sonra da vardlar.

195

Yolda, be koyunun eksik olduunu babaya sylememeyi, ertesi gn gelip aramay kararlatrmlard. Vardklannda, baba yan gelmi yatyordu. - Kz getirdiniz mi hayvanlan? -Heee! : - Ey otlamlar m? - Heee, otlamlar, kannlarn iirmiler. - Ey. imdi bir "istihkan" (bardak) ay yap da iim. - ebik yaparm, ocuun kamn bir doyurim. Anasnn ;getirdii ekmekle yourdu yedi. Geti bir keye bzld.

Anasyla birlikte, gne daha domadan ktlar koyunlari aramaya. Otlatlacak mal-davan, uygun bir yamaca srdkten sonra.. Trmandlar koca da. Trman ha trman. Ayn "gze'*ni|n yanma vardlar. Baladlar sa-solu taramaya. ki koldan. Bir^iki saat aradlar; yok. kisi de yorulmu olarak biraraya geldiler. Karnlar da adamaklh ackmt. Gidip "gze"nin bana oturdular. Ekmek, peynir. Hem yediler, hem itiler, hem kaygl kaygl konutular. - Ana koyunlar bulamasahneyderik? -Bilmirim ki. Baban ldrr bizi. - Ana bulmasah he demiyek babaina. - Ya rgcnirse? . - rgenemez. Nerden rgenecek? Gerekten de Abdullah Hoca, mal-davar kars Hatun'a braktndan; malla-davarla pek ilgilenmezdi. Rahatt. erkezlerle ilikileri bozulmam olsayd keyfine diyecek yoktu. Mal-davar kar grsn, kendisi yan gelip yatsn. Yine de terslik bu ya, ilgilenecei tutabilirdi. Karnlarn doyurduktan sonra br daha aramaya ktlar. Yine iki koldan. Bu kez iki- saat. Yine biraraya geldiler, yine 196 ,

bulamamlard. - Ana oh korhirim. Babam bizi sa b u l m a z . - Hele dur bahah, Allah Kerim. - Babama demiyek, he mi? - Hee, heec! Bulamasah demiyek. Soluklanp bir daha ktlar. yice hakulr. Yok, yok, yok. - Ana "hrhzlar" (hrszlar) alp gtrmtr. - Olur mu olur oul. Allah'larndan bulsunlar. - Kurtlar da yemi olur mu? - Kurtlu- yemi olsayd, "cemdek"lerini (llerini) bulurduh. - Hepsini yemez/er m? - Yemezler. Biraz daha aradlar. Hi bakmadklar yerlere, derelere baklar. Yine yok. nlerinde bir dere kalmt. Olduka dar, dikenli kuburnu aalaryla kapl. Aalarn aralarndan girmeye alarak ilerlediler.Ve sonunda buldular. Ama sa olarak deil. Kurtlar, boup boup brakm hayvanlar. Beinin de cemdei ortada. Oralarndan-buralarndan biraz paralanm olarak..'Bir sre baktlar "ccmdek"lere. Elden ne gelir? Olan olmu. (Jzldlcr. Ama rahatladlar da. Artk aramadan kurtulmulard nk. Da meyvesi lopiyarak eve doru yneldiler. Ana-oul, dertli denli konuiu-ak. - Ana ben "lim" olursam, seni byk evlerde, Tutak'taki gibi konahlarda yaatacam. - Hele sen bir "lim" ol da.. - nanmir misin ana? - nanirim oul da, bu "zlim baba"nn elinden neydeceyik bilmirim? nsaf, merhameti he yoh. Gzlerini crarah yrd m, Azrail kesilir. Konutular, konutular. Temel konu: Zalim baba" ve kurtulu yolu olarak grlen "lim olmak"

***
197

Bir k olan kzkardei Glenaz'la birlikte, sabah erkenden kmlard. Mal - davan kar "ya,maca vuracaklar", sonra da tezek toplayp getireceklerdi. Analar yle "tenbih" etmiti. Hayvanlan nlerine katp gtrdler, yamaca sirdler. Artk otlard onlar. kisi de tezek toplamaya koyuldu. Top top, ya da yass yass. Kimi iyice kurumu. Kiminin alt ya. Altlarnda trl bcek, "tstan". Bulduklar tezekleri alp alp birlikte tadklar telise atyorlard. ' - Aabeg, tstanlardan korkffim. - Onlardan korhulmaz giz. Onlar insan yemez ki? -Yaa, yerler. - Vallaha yemezler. Onlar bizden kk, nasl yesinler? - Amma "dilerler" (sru-lar). - Dilemezler de. "-Yaa?! - Vallaha. Bah ben .elime alirik, dilirler mi he? -Amma sen olansn. Benden korhmazlar. - Elese, madem korhirsin, sen tezek toplama! Gienaz tezek toplamada Aabeyiyle birlikte yrd ve arlancaya dek telisin bir ucundan tuttu. - Aabeg, ben yoruldum. - Ben "sene" demedim mi gelme? Niye geldin? - Ey anam gnderdi. "Aabege yardun et!" dedi. - Yalan slirsin. - Vallaha yalan slemirim. ' - Haydi sen le otur. Telisin yannda. Gienaz oturdu. Aabeyi, toplad tezekleri kucanda, biriktiriyor, kuca dolduka da getirip telise boalyordu. Bir geliinde bakt k Gienaz alyor. - Niye alirsin kz? - Haydi gedek eve! - Ey, ey, gedek.

198

Zaten telis d olduka arlam. - Haydi tut da, alkarna alim. Srtna vermek iin Glenaz'm gc yetmedi. Bu kez, kendisi srkleye srkleye telisi bir kayann stne kard. Ve srtna almay baard. - Haydi giz imdi gedek. Telisin altnda bacaklar titriyordu. Dt decek. Ve dt sonunda. Telisle birlikte yuvarland. Tezekler dklp sald. Toplayp doldurdular yine. Ama tayamyaca belli. -Glenaz! -Nee? - Tezeklerin birezini senin eteine doldurah m? - Hee, doldurah. Birazn, Glenaz'm fistannn eteine doldurdular. Kalanm olan yine bir kayann stne srkleyip oradan srtna ald. Yine zor tayordu. Birka adm atmlard ki, bu kez kz yuvarlanmt aya taklarak. Yine sacdan tezekler, yine tezeklerin toplanp telise doldurulmas.. Baktlar ki hepsini gtremiyecekler. Yarsn, orada belirli bir yere dktler. Kalann olan telisle srtland. Artk tayabiliyordu. Soluklana soluklana gidiyorlard. Olann bumu kanad. Zaten sk sk kanard. Hele bir arlk taynca, bir ie zorlannca. Glenaz, oralardan bir apt bulup getirdi. Yrttlar, bir parasn kanyan burun deliklerine tkadlar. Kan, brnden de gelmiye balad. Onu da tkadlar aptla. Bir sre sonra kan kesildi. Ama olann st - ba batmt kandan. - Anam yhar! -Hee! Yeniden yola dzldler. Yava yava. Vardlar. Olan, srtmdakini, ocan yanna gtrp buakt. Glenaz oktan eve komutu. Olan da sallana sallana gidip girdi ieri. -Ana! Seslendi, oraya buraya bakt anas iin. Odalardan birine vard ki, anas yatakta yatyor. Bana birikmiler. Babas da orada.

199

- Anama n'oldu? Anaa!

Babasma sordu, babasmm sesi knad. Oradakilere sordu. Yine kimseden karlk yok. Alamaya balad. ^ Yz kire gibi, kendinden gemi durumda yatan kadm, olunun alamas zerine ban evirdi oluna doru. - N'oldu ana, sene n'oldu? Kadm gsz, yava bir sesle karlk verdi. - Alama yavrum, ben eyim, duvardan dtm, geer, bieyim galmaz. "Duvardan dtm" derken doruyu sylemiyordu. Gerei saklyordu. Gerek, ok sonralar anlalacakt: Hatun'u o duruma sokan, kocas Abul Hoca'yd. Hoca, ber naslsa koyunlarn eksik olduunu grmt: - Giz, bizim koyunlann hepsi tamam m? -Hee. - Ben (Hi "tene" saydm. - Yanl saymsn herhal. - Yanl deil, deil. Tam pn tene. - Bei de oralarda bi yerlerdedir. - Haydi bili getir! - Elimde iim var, sonra bahnm. - Brah iini. Koyunlar bul. Hatun, nerden bulsun koyunlar? Koyunlar gitti. "Gavurun kurtlar", boup "cemdek"lerini yere sermiti.. imdi Hatun onlan diriltecek de ya, nasl bulup getirsin? Kekeledi, bireyler sylemek istedi, rtbas etme yoluna gitti.. Ama yaran yok. Hoca sezmiti bir kez. - Giz oh ebik koyunlan bul, yohusa gebertirim seni. "Buyurun cenaze namazna". "Herif iin peini brakmyacak". Hatun, olay kapatmann hi mi hi yolu olmadm anlaynca, kocasnn "merhamet"ine snd. Ama var myd "merhamet"? Kadn, olay aklar aklamaz, hoca deliye dnd. Az kprmeye, gzler dnmeye balad. Eline, ayana sanlarak "merhamet" dileyen kansm, ,

200

Bununla da kalmad, gitti; koca bir aa eline geirdi. Gelip tm gcyle indirdi kadna. Artk kadn serilivermiti. Hoca bir an, durdu. Hatun'un kprdamasn bekledi. Kadm, kprdamyordu. Soluk bile ald anlalmyordu. Hoca, birden kadn ldrdn dnd, korktu, telaland. Varp kprdatmaya, kaldrmaya alt. Kalkma yle dursun, kprdama bile yok. Soluunu yoklad. Soluk alyordu kadn. "ok kr". Gitti, yklkten bir dek indirdi, bir odanm sedirine serdi. Kucana ald kadn, gtrp yatrd. Ve banda beklemeye balad. Yarm saat, bir saat. Kadm kprdamaya balad. - Hatun. Hatun. Hatun'da cevap yok. Kprdamas da kesildi. "Kunulacah m acaba?" Hoca bekledi, yarm .saat, bir saat, bir buuk saat, iki saat.. Hatun bir daha kprdad. Bi yandan br yana dnmeye al, ama baaramad. Bitkin bitkin soluk alyordu. Yava yava gzlerini aa. - Hatun, giz Hatun! Ey misin? - Ey.. Eyim. Gur.. Gurban.. Kurbann olim. Olan dgme! - Sen tek ey ol, dgmem, Vallaha dgmem olan. Hoca, karsnn lmediine ok sevinmiti. Karsnn iyileip ayaa kalkmas, eski durumuna gelmesi iin koyunlarn tmn verebilirdi. Koyunlar ne sz; tm malm-mlkn vermeye hazrd. Kapld lkc yznden yaptna ok, ok piman olmutu. B pimanl, Hatun'un nndeki duruuyla.da anlatyordu. Ama hatun bunu grecek durumda deildi daha. Karsn iyilctirsin diye Tanr'ya yalvaran, duaku" okuyan hoca, arada srada da kiusma sesleniyordu. - Giz Hatun nassm, eyi misin? Eyileecek misin? - Hee, hee. - nallah, inallah. Giz beni oh korkuhttun. -Gorhma..! Hatun, kocasnn pimanln anlamt sonunda. Bireyler de sylemek istiyordu, ama syliyebilecek gc yoktu. - Hatun, bi ey ier misin? Getirim! -Hee. , - Ne iersin? - Su, su. - St getirim, daha ey gelir. 201 ,

-Getir.

Hoca, yiyeceklerin, tahln, unun, bulgurun bulunduu odaya, gitti. St peynir gibi eyler,de o odada bulunurdu. St aramaya balad. Oraya bakt, buraya bakt; yok. Olmadk yerlere bakyordu nk. Mutfak ileriyle hi ilgilenmedii iin stn, st kabnn nereye konulmu olabileceini bilmiyordu. Terekten birka kap drd. angur ungur. inko kaplann orasmdan burasndan inkolan at. Kaplar toplayp yerine koydu. "Bu st nerede?" Bir de "tandr sckisi"nin kesine baksa, oradaki az kapakl tencerede bulacakt st. Bulamayacan anlaynca, kansmn yanma gitti. -St bulamadm. Yerini de hele!!! Soluk, sararm, zayf yzn olanca sevimliliiyle kocasna eviren Hatun, glmsedi. sevecenlii ve

- Hele gel otur yanma... anlamnda, eliyle iaret etti. Hoca, bzle bzle, sulu sulu vc balanma dileyen baklarla oturdu hemen yanbama. Birbirlerinin yzne bakyorlard. Biraz sonra baheden nene gelip ieri girdi. Onlann bulunduu odaya varnca, birden durakald. Yar telala oluna dikti gzlerini. - Ola ne ettin garya?! -!!! - Slesene ola ne ettin? -!!! Hatun, gsz gsz kaldrd eliyle ona da oturmasn iaret etti. O da oturdu ve suskun bakmaya koyuldu. Hoca, anasna, stn nerede olduunu sordu. Yerini rendi. Gitti, bir tasa biraz koyup getirdi. - Giz hele birez i. Ana-oul yardm ettiler; Hatun stten bir ka yudum iebildi. Ban yine yasta koyarken yava bir sesle d ua ed iyordu: - Allah raz olsun, Allah tuttuunu altm etsin..! O su-ada da Gienaz ieri ginniti. Ardndan da aabeyi. kisi de biraz alayp sustular. Analarm o duruma sokan nedeni renemeden..

202

26
Bir sr i. Ev ii, mutfak ii, ahr ii, bahe ii, yr-sk dikip onarma ii, kirlileri, pek de olmayan emeye, ya da dereye gtrp ykama ii.. Hepsi de Hatun'u bekliyordu. Zayft. lmn eiinden dnd gnden beri daha da zayflamt. Ama dzelmiti. Eski dirilii, gzellii yeniden gelmiti gen kadna. - ok kr, bugnlere de kr., dedi iinden. "kr" derken, 3-4 yl nceki yaamn, Musik kyndeki yaamn anmsyordu. Kocas, imamla ilk admn bu kyde atmt. Bir ev gstermilerdi hocaya. "Terkedilmi" bir ev. "Perili ev" diye de nlenmiti. Gece oldu mu, kimse, hele oluk-ocuk yanmdan-yaknmdan gemezdi. "Cin var" diye. Kyde, ahlmadk biimde, yksek duvarl bir ev. Ne ki, "harap m harap"t. tutak'a gelen bir kaymakamn giriimi ve zendirmesiyle, kimi yakn kylerde yapld gibi, burada da okul diye yaplm. Birka gn, oradaurburadan derlenen ocuklar, gidip "ders" grmler. Ama retmen kam. Sonra da "mektep" ylece braklm. Yllar geince de "huap" olmu. Ve "cinli-perili" diye kimse yaklamam. Evin iinden yukarya, tavana baklnca, kydan-keden k gzkyor. Delik deik nk. Kar-yamur, ocuklarn "cinlere" diye attklar talar yznden.. mama, evini tamas iin buras uygun grlmt. nk, "hoca"yd, "okur-fler, cini-periyi kanr"d. Sonra baka ev de yoktu zaten. Herkesin bam soktuu "bir gz, iki gz dam" vard. Kimse kendi "dam"m veremezdi. ok evli, geni evli zenginler yok muydu kyde? Vard. Kerim aann. Kasm aann. Kmil aann kyn yarsn tutan evleri vard. Her bir ocuun birka evi. Geni geni evler. Ahrlaryla samanlklanyla... Ama aann de, yaknrd. "-Damlarmz yetmir.." diyerek.. Dorusu bu ya, geni aile bireyleri, mallar-davarlar, hizmetkarlaryla ancak syorlard evlerine. Aalardan her birinin bir ka kars, her kandan da doup yetimi ocuklar ve ocuklarnn ocuklan vard. Ksacas, imama, verilebilecek baka ev yoktu kyde. Hocann kendisi de bu evi uygun grm, dahas sevinmiti. Kylyle anlar anlamaz, Tutak'ta bulunan evini, tad. Anas, kars, 5-6 yanda olu, biri 4, br 2

203

yanda iki kzyla tand bu eve. Mevsim, sonbahar. , Hocann 3-4 koyunu, iki keisi, biri ksr iki inei, bir danas ve iki de tosunu vard. Bunlar iin de yer gerekliydi. Ama yer yoktu. Ya evin bir kesimi blnp aynlaeak, ya da yanma bir ahr yaplacakt. Baka yolu yoktu. Bu gibi sorunlarla Hoca pek ilgilenmezdi. lgilenecek biri vard: Hatun. O, ne yapar eder, bir zm bulurdu. O, yoku viir eder, var oaltrd. Ayrca da, elinden geldiince herkese mutluluk verirdi. Dertler iinde bile dertsiz, sevinli. Cokuluydu. Hem kadn, hem erkekti. Hatun, kollan-paalar svad. nce, evin bir kesimini blmeyi dnd "hayvanlar iin. "Olamaz" deyip vazgeti. Karar verdi; evin bitiiine duvar yapp evirecek, evin bir duvarndan yararlanarak bir ahr yapacakt. Ama yalnz bana yapmas kolay olmyacakl. Bu arada ilgilenmek, bakmak zorunda olduu oluk-ocuk ve hayvanlar da vard. Hepsinin yemesine, imesine o bakyordu. Ahrn yapm iin bir yardmc gerekiyordu. Bu yardmc, hoca olamazd. Dnd-lamd; biraz ilgilenir grd komusunun yardmma bavurdu. Komusu da acd, yardm etmeyi kabul etti. Ve birlikte baladlar ahrn duvarlanm yapmaya. Hatun yaln ayak, azndan da yaman eksik etmeyerek, ta tad, su tad, amur, har kard; ' komu adam da duvarlar yapt. Hocaya gelince: Aalarn odalarnda, "keyfinde-leminde"ydi. Hatun, bulup buluturduu aalarla, duvarlarn stn rtmeyi de baarm. Yine komunun, komularn yardmyla. Kendini sevdiriyordu nk. evresinde herkes, seve seve yardm ediyordu. Hoca bir gn geldi ki, ahr yaplp bitmi. Evin de, tam olmasa bile, olabildiince oras-buras onarlm. Bir sorun kalmt: Yakacak ve soba. Yakacak iin, hayvanlardan elde edilen tezek yetmezdi oranm kna. Biraz daha tezek, al-rp edinmek geretoyordu. Hatun, bir yandan eve, ocuklara ve hayvanlara bakarken, bir yandan da dalara dt, tezek, ah-rpr toplad. Ve uval uval tad. Gebe, "karm burnunda" olarak.. Sonunda yakacak d salanmt olabildiince. Ya soba?

204

Hem soba, hem boru gerekliydi. Nerden bulunup, nerden ahnacakt? Hemen hi "imkn" yoktu. Gen kadn, orya-buraya atlm pasl tenekeleri toplad. Bunlardan, fnn biiminde bir soba ve borular yapp ortaya koydu. Tenekeden fnnm ve borulannh d kesimlerine de, kumla, tuzla kard amur svmt. ylesine ki, frnn ve borularnn tenekeden deil de, amurdan olduu sanlyordu. Btn bunlar, gn iinde bitirmiti Hatun. br ilerini de pek aksatmadan. Abdul Hoca, akam odadan eve gelirken iki de "konuk" . alp getirmiti. Evde, yiyecek-iccck bir ey var m, yok mu dnmeden. Byle eyleri dnmek, onun gelenei deildi. Konuklaryla gelip, evde frn biimindeki amurdan sobay ve borularn, hem de lam kurulu olarak grnce ard. Konuklar geip minderlere otururken, bu alas nesneye bakyorlard. akn akm. Hatun, yaratt eylerden hep mutlu olurdu, bu kez de ok muuydu. Banda rt.sn, aznda yaman eksik etmeden sobay yakt. Sobann stten iki gz vard, bir gzne yemek tenceresini,'bir gzne de aydanl koydu. Ve br ilerle ilgilenmeye koyuldu. Souklar iyice dene dein, hemen her ey olduka iyi gitti, "dare" ediliyordu, sorun hi yok deildi: Gk grltl, saanak bilimindeki yamurlar srasnda yalnz kal, Hatun'an zaman zaman tylerini rpertiyordu. Hele geceleri, gazsz, lambasz olarak.. "Cinli-pcrili" diye n salm bir evde. Ayrca sk sk deprem de oluyordu bu yrede. "Bu bel vermi duvarlar bir zelzeleye dayanmaz." diye dnyor ve korkuyordu kadn. Ama kn, bana gelecek dertler karsnda bunlar, ok kk, nemsiz kalacakt. Sonunda k geldi, karak bastrd. Orann k. Aman vermeyen, "zlim k". Uluyarak esen tipisiyle soluk kesen, ayazyla el-ayak dorayan, soluklar daha kar kmaz donduran, insann "cannn iine ileyen" k. K ki ne k! Ama Abdul Hoca iin hava ho. Alr yanna olunu, doru odahrdan birine. Gittii aalarn odalar scack. Bakar keyfine. Anas da torunlarn yanma alarak komulara,^ nerede scak yer bulursa oraya gider. Okumas-flemesi de olduu iin herkes buyur eder. Ve kalr zavall Hatun. Yapayalnz. Kolay stlamayan, stldnda da abuk souyan ve yakacak yetmedii iin ou kez souk kalan "perili ev"de. Sancdan tutmutu Hatun'un. Douracakt. Sanclar, dardaki tipi 205

gibi gelip gelip sadmyordu. Kadn, yine yapayalnzd. Ne kaynanas, ne ocuklan, ne de kocas vard yannda. Kaynanas olsayd, ebelik ederdi. Kocas olsayd, hibir ey yapamasa da, doumun kolay olmasn salamak iin kp kapda ezan okurdu. Olu olsayd, bireyler getirip gtrrd, bireylere yarard. Sanclar sklat. Hatun, kvrana kvrana "doum hazu:l" yapt, kendi kendini dourtmak iin nlemler almaya abalad. Artk dourdu-douracak. Sanclar ara vermiyor, aman vermiyordu. Serdii yalaa gidip uzand. Ve dourdu. Kendi kendinin ebeliini yaparak.. Bir sre sonra ocuu ald, kz m olan m bak; kz olduunu grnce ok zld. Ard arda kz oluyordu nk. Gbeini kesti, ykad, aputlara sard ve gtrp yatan bir yanma uzatt, stn rtt. Bu i, tamamd. Sra, sobay atelemekte ve akama yetimesi iin stne "a" koymakta. "Anksz" (ya-soan pek olmayan, yavan) da bir "bulgur a" piirilecekti. Scak scak imek iin. Akam eve gelenler, ocuun alamasyla farknda oldular doumun. Asl zor gnler, bundan sonra: Hatun, "t ku:ld"< trnden kadnlardan deildi kukusuz. Kendikendine ebelik edebilen bir kadnd. Ama "kadn"d. Her kadn gibi onun da, "lohusa"lara zg sorunlar, gszlkleri, gereksinimleri olacakt. Doald bu. En bata, souktan korunmahyd. ocuunu emzirecekti, ona gre besin almalyd, lohusalk durumu geene ve gcn toparlyana dek ok yorulmamalyd. Ne doru drst scak yuva, ne de doru drst yiyecek iecek vard. Lohusa da olsa, Hatun'u bekliycn iler da gibiydi. Evi oluk-ocuk ileri de, dar ileri, mal ileri de yalnzca onun srtmdayd. Aile dzeni yle kurulagelmiti. Hatun, bu dzene boyun emek zorundayd. Bir sr "zlim" karsndayd: inde bulunduu yoksulluk bir zlimdi. Btn bunlara kar genti, diriydi, ama "kadn"d. stelik gsledii sorunlar yznden ve besinsizlikten "erimi akm". Buna imdi bir de lohusalk eklendi, ocuk emzirme eklendi. Skntlar bastrnca trk amrd Hatun. Yank yank trkler sylerdi. Bunlarla dertlerini bastrr, yeniden dirilmiesine canlanr, giriirdi ilere. O lohusalkta da, yeni ocuk dourmuluu filan unuttu, trklerle ilere koyuldu. O zayif gvdeden hi t beklenemiyecek bir gle dald. Ne dal. Uluyarak esen tipisiyle soluk 206

kesen, ayazyla el-ayak dorayan, soluklar daha ka'-kmaz donduran, insann "cannn iine ileyen" o zlim k, vz geliyordu sanki. Dald. Ev idlerine, mal-davar ilerine. Evi spryor, ocuklar yedirip doyurmaya alyor, bebei emziriyor, ykanaca ykyor. Ve geiyor ahra. Mallara, davarlara yem veriyor, altlarn sprp temizliyor. Boklarm sepetlere dolduruyor. Srnda zayf bacaklar bkle bkle ve ou kez de yalm ayak, karda-tipide, dar gtrp dkyor. ocuun aladm iitiyor, kouyor ocua. ou kez, yemeden imeden seirtiyor, meme veriyor ocuuna. Almad .besini veriyordu Hatun. nanlmaz biimde.. Ardndan yine ev, oluk-ocuk ileri, yine ahr, yine mal-davar yemleme, yine boklar sprme, yine srtlanan bok sepeti ve yine bok sepetinin altnda sylenen trkler. Ve yine koup, alyan ocuu emzirme. Almadan verme.. Kar, souk onu tepeliyeceine, o, kar tipiyi tepeliyordu. ou kez, soua meydan okuyan plak ayaklaryla.. Scak odalardan beri gelmiyen kocas, nezle olurken, souk alrken, o ne nezle oluyor, ne souk alp hastalanyordu. Uluyan ka meydan okumak buydu. Ne var ki, tezek, yakacak tmden bitince aresiz kalmt k ortasnda. Yakacak iin hibir yerde umut yok. Ev, souk mu souk. Hllyle terlikte aputlara, yorgana sanl olsa da bebek, donacak. imdi ne yapsn zavall Hatun? Her aresizlikte "are" bulan kadn, bu kez kalakalmt. Komularn yakacaklar, kendilerine ya yeter, ya yetmez. Biraz tede Kmil aalarn var. Hem de bol. Ama onlar da kimseye vermezler. Vermiyoriar da isteyenlere. K ve souk kadar, aalar da "zlim", acmasz. Gidip gizlice alnabilir. Ad hu-szlk olsa bile.. Herkes biliyor ki, byle durumlarda bu trden hrszlk "hell". Ne var ki, onlar da onu bildikleri iin, gerekli nlemi almlar. Bekileri, "ku uurtmayan" hnikli kpekleri var. Ama Hatun kafaya koydu; ne yapp edecek, gidip sokulacak, tezek mezek ne bulursa, alp, bir baka adyla "alp" getirecek. Jandarmalarn bekledii, tehlikeli tel rglerle evrili, hemen tesinde mayn deli bulunan snn geme abasndaki insanlar gibi, korkun da olsa tehlikeyi gze almt. Uluyan tipiye kar "narin" gvdesini vererek dar kt. Bzle bzle vard ve szlerek "cmle kaps"ndan tezeklie girmeyi baard. Hemen ie giriti: Yannda gtrd uvala abuk abuk doldurdu tezekleri. Ve srtna ald. Yine ayn dikkat ve szlle 207

kapdan kt. Tipide sendeliye sendeliye eve vard. Sobann yanna boalt. Sobay doldurdu, ateledi, snd. uval alp bir daha k. Yine tipiyle sava, yine olanca dikkat, yine "cmle kaps"ndan szl. Tezeklik, tezeklerin abuk abuk dolduruluu. uvaln srtlan. Ama bu kez bir -terslik: K^ek havlamas. Kpein havlamasn iitince, bir yana sindi. Ama kpein havlamas kesilmiyordu. Ardndan beki, yani hizmetkr kt, kpee seslendi, kpein havlamas durdu. "Kimse mi var?" diyerek oraya buraya bakt. Ve sindii yerde Hatun'u grd. Yanma varnca tand. Hatun korkmutu. Ama hizmetkr, korkmamasn syledi. Tezek dolu uval da kendi srma ald. Halun'a: - Haydi d nme gedek.. dedi. Hatun nden, hizmetkr da srtnda uvalla arkadan gittiler. Eve vardlar. Hatun ieri girdi, kapy ak tuttu. Adam da kapdan ieri uvah koyar koymaz dnd. Hatun dua ediyordu arkasndan: - Allah raz olsun, Allah ne muradn varsa versin.. Ve kendikendine syleniyordu: "Dnyada ne ey insanlar var!" Aradan bir sre geti; kap alnd. Hatun, kap ap amamakta nce duraksad. "Kim olabilir?" nlem olarak eline krei ald, gidip at kapy. Bir dc nc grsn: Ayn adam. Bu kez srtnda kocaman sepet. Yine tezek dolu. Adam onu da ieri boalu. Ve konulu: - Bac, aann haberi yok. Halcri olsa vermez. Onun ne iman, nc insaf var. Aman sen de azndan karma, bam belya girer. - Kimseye slemem garda, Allah senden bin kerre raz olsun. Kimseye sler miyim hi? Adam giderken Hatun: - Gel olur da, biraz sn, sonra gel., diyemedi. Dedikodudan ekinerek,. eri au^sa, adam da girmezdi belki. Adam gitti. Tipi de uluyordu. Hatun, Simo kynde, "ok kr" derken, btn bunlan ve daha nice ileleri anmsyordu ite.

208

27
Hatun, elinde "bel", trkler raurddanarak "mays belliyor"du. "Ber'i, yani ucu sivri, dz ve keskin krei, helva gibi dkld yerde yaylp bastrlm olan, bir kar kalnlndaki hayvan boklarn, bir pasta ya da baklava keSer gibi kesmek iin dik tutuyor, "mays", yani kesilecek boklar zerinde, boklara bulanm ve incecik plak ayayla, bir kysndan da yklenip bastryor; dilim dilim kesiyordu. Kan ter iinde.. Kardan olunun geldiini grnce durdu: - Nedir oul, niye geldin, mal-davan nettin? - Ana, mal-davar yamata otlir. Sene deyeceim var. -Nedeyeccn? - Ben arih gedecem. -Nereye ola? - Kartall'ya. Tutak'a da gederim amma, bibimin herifinden holanmirim. - "Frthh Kulleteyn"! mi grestin? Yohu.sa bitleri mi? - Derslerim "savudu" (soudu). - Savumaz savumaz anan gurban olsun, biraz daha gal. - Yoh, gedecem. - Ey hele dur, nasl gedeeen, kim gtrecek? - Ben gederim. Sora sora gederim. Hem geliriken yolu da rendim. - Vyy bu olann derdine bah. Oul, ahlna uyup hma, gedemesin, yollarda gahrsm Allah etmeye. - Yollarda galmam ana. Gederim. Derslerim oh "savudu". Hem "yskek" (yksek) dersleri ohuyacam. Yam geir. - Hele bu deli olann sledigine bah. "Ya geirmi". Gurban olduum daha senin yan ne ki? On yanda varsm-yohsun. - Olsun. ebik lim olacam. Konumalar uzayp gitti. Olan kararlyd, Tutak'a ya da Kartall'ya dnmek istiyordu. Bu istekte, Safo'yu zlemi olmasnn da pay var myd? Belki. Ama, "acelesi" de vard, derslerde hzl yol 209

almalyd ki, zaman gemeden, "Basra'daki, Kufe'deki", nlerini duya duya kafasnda lkletirdii limler gibi olsun, daha da "yksek mertebe"ye ulasn. mr boyunca, mal-davar otlatacak deildi ya! - Hele sen bir mallara-davarlaraget, aham gonouruh. - Kamm doyurim, ele gedim. . Kadn, gidip seleden bir para ekmek ald, zerine de ya srd, oluna verdi. Bir yandan da gzlerinden ya aktyordu. Sessiz sessiz. Ayrlk gzkmt nk. Olan kamm doyurup gitti. Hatun da, yine "mays belleme"ye yneldi. Dilim dilim, kahp kalp kesiyor, sonra her iki kalbn ularn birbirine getirerek ve az yatk olarak dikiyordu. Tfek atar gibi. Kurusun diye.. Sonra bunlar, uygun bir yerde st ste dizilip "kalak" yaplacakt k iin. biraz sonra "belleme" iini brakp eve gitti. ocuun ykanacak bezleri vard, ykad v sermek iin baheye gtrd. Bahenin'duvarna bezleri sererken, bitiik bahede Tepo'yla karlat. Hatun'lann bahesiyle Tepo'nun bahesini, bir duvar ayryordu, duvar ok yksek olmad, kimi yerlerinde az ykk olduu iin iki bahedeki insanlar da birbirlerini -belden yukar olsun- diye grebiliyorlard. Tepo, Hatun'lann komusuydu. Duldu. Hatun'a kt. Frsat bulduka ilgi gsteriyor, yardmc olmaya alyordu. eitli ilerde yardmc oluyordu. Bahe ilerinde, sap-saman iinde, mal-davar iinde. Hemen koup el alyordu. lgisini ve bu abalarn ylesine artrmt ki. Hatun rahatsz olmaya balamt. "Ya bir dedikodu karsa?" diye. Kocas ktye yorar diye. Kaynanasnn gz , stndeydi zaten. grrken yama biraz azndan enesinin altma dora kayd m, kaynanas yaygaray kopanrd: - Azn elin herifleri grd, olann namusunu iki paralk edeco..! Trnden. Hatun, Tepo'yu da uygun bir dille, birka kez uyarm. Ama Tepo aymam, tersine, ilgisini arrdka artrm. O gn yine oraia Hatun'u grnce hemen ilgilendi. Dahas: Bir ey syliyeceini belirtip yaklaarak, "akn iln etti". Hatun, gren-eden var m diye, saa sola bakt, kaynanasnn kulak kabartn grd. "Felket". BCaynanas,

210

- Bu kannm gyn olmasa o herif ble slemeye cesaret edemez.. diyebilirdi. Bir n dnd Htn, Tepo'ya durup beklemesini syliyerek, hzl admlarla eve gitti. Ya tenekelerinden birine bakt, dibinde biraz ya vard. Tenekeyi alp kt dar. Doru, Tepo'nun bulunduu keye. Tepo, duvarn arkasnda, kede, Hatun'un verecei karl umutla bekliyordu. Hatun, nce elindeki ya tenekesini duvarn stne yerletirdi. Sonra da eteini toplayarak kendi kt duvarn stne. Tepo'ya biraz yaklamasn syledi. Tepo, cokuyla yaklat. Ve Hatun, tenekenin yan, Tepo'nun bandan aaya boaltD. - Di get gavurun herifi! "Sene okkader (o kadar) dedim pm (arkam) bah! Duymadn!" Hadi get imdi!!! Tepo akn ve perian. Bandan yalar szlyor. st-ba ya iinde. - Ben .sene nettim, ne ktlk ettim ki bunu yaptn? Hocann zulm, dgp sgmesi sene daha m eyi gelir? - Sen kurban ol hocaya. Sesini de ciharna, duyarsa seni de ldrr, beni de. Kaynanas olay izlemiti, ama hi belli etmiyordu. O da kaynanasnn olay izlediini biliyor, ama bilmezlikten geliyordu. Hatun'un, Tepo'ya kar acmasz davranmasnda, kaynanasnn pay az deildi.

28
Olan, mala-davara gidecei yerde, Tepo'nun ocuklaryla oynamaya gitmiti. Zaman zaman byle yapard. Kaamak yaparken de, babasma kar dikkatli, duyarl olurdu. Babasn grdkleri zaman haber vermelerini, ocuklara da tembih eniti. Parasyla satn ald birka a vard. ocuklarla oynamaya girili. ocuklar, babasnn uzaklarda gzktn sylediler. Hemen frlad. Arkalardan dolat, doru yamaca. Giderken iki kpekle karlat. Arka arkaya bitimilerdi. Biri bir yana, br br yana ekiyordu. ap kald bakarken. Nasl olmu da byle olmulard? Nc olmutu bunlara? Byle bircy hi gnnemiti. Oradan geen birka ocuk grd. Onlar arp kpekleri gsterdi. ocuklar alktlar. Kpeklerin niye o durumda olduklarn biliyorlard. Ona da akladlar. Erkek kpein, nce dii kpein stne n ayaklarn alarak iftlemeye getiini, cinsel organn brnkne soktuunu, sonra kimi zaman cinsel organnn sokulduu yerde kaldn, "kpek almas"nn byle meydana geldiini, erkek kpein ayaklarn indirip ters dndn ve onun iin birinin bir yana, brnn br yana ektiklerini anlattlar. Bir sre sonra, kendiliinden ayrlabileceklerini sylediler. Durup ocuklar dinledi. Sonra ocuklarla birlikte kpeklere ta all. Kpekler, birbirini ters yne ektikleri iin kaamyorlard. ocuklar da acmaszca talar yaptryordu. O, ta atmaktan vazgeti. ocuklara da aunamalarn syledi. - Si/c yle ta alsalar, vursalar raz olur musunuz? - Ama onlar kpek! - Olsun, onlarn da can var. - Sen niye demin ta attn? - Bilemedim, yanldm.. ocuklarla erkezce konuuyordu. Kartalh'da, Krteyi biraz da Arapay renince, daha nce renmi olduu erkezceyi biraz unutmutu. Yine Simo'ya gelince, unuttuklann yeniden renmiti, artk yine rahat konuabiliyordu erkezceyi de. Nedense etkili olmutu ocuklar zerinde. ocuklar da ta anay brakmlard.

212

Hayvanlar getirirken Zeki'yle karlat. Zeki, Tepo'nun oullarndan. Yattlar. nce konutular, sonra gree tututular. Zeki glceydi. Nasl greileceini de biliyordu. Tuttuu gibi altna ald onu. Zeki'nin altnda biraz bocalad, sonra: - Kolum, kolum., diye bard. Kolu, altla ok kt kalmt, bklmt. - Kolum, kolum.. Krld, kolum krld! Alabildiine baryor ve alyordu. Zeki kat. O da hayvanlar 100-150 metre kala brakp, alya alya eve gitti. Anas karlad: - Ne var ola, n'oldu? - Kolum krld,kolum!!! - Sen ne ettin de krld? - Zeki'yle glctik. Hatun, kz^ ve sylene bak kola. Krktan-kktan anlard. - km bu kol! Kendi yntemiyle ve olan alaa alata, kolu yerine oturttu, sard, .skca balad ve boyundan ast. - Bir yere vurmaz, dedirmczscn cbik cylcir. Alama arlk sus. Baban imdi akam namazndan gelir; ahn babana glciini deme, oh kzar. - Demem. - Hayvanlar getirirken yhldm, ble oldur. de! -le diyerim de, yalan olmaz m? - O keder yalan da olsun. Bir de babann sopasm yeme.. Baba Abdul Hoca geldi namazdan.Geip sedirdeki minderine; olurdu. - Giz, ne piirdin? - Bulgur a piirdim. - Ey, getir gamm oh acht. Kurulan sofra; ev bireylerinin, sofrann evresinde dizilileri; "bcsmclc"lcr, ekmek srmalardan sonra, nce byklerin, sonra kklerin, kaklarn orba tasma daldrlar.

213

Abdul Hoca yle bir baksa, olunun sa kolunun sarl olarak boynundan asl olduunu, olann, sol eliyle orbay kaklamaya altn grrd. Ama hi bakmyordu, evresine. Karnm doyuruncaya dek de bakmad. Sonra farkmda oldu ve sordu: - N'oldu ola goluna? - hm. -Neettindehu? - Hayvanlar getirirken oldu. - Kendiliinden mi oldu?! Hatun sze kart. - GeJiriken yhlm, kolu alnda kalm. Ben eyce sardm, birka gne galmaz, cyleir. Hatun, olann br konusunu a: - Mezin Ahmet, olan getmek istir. ' - Ne cdienneme?! - Aman herif, azn hayra a. Bunu sylerken. Hatun alamaya da balad. Szlerini srdrd: - Yavrum geleli daha ne kadar oldu? Geldi-geleli de hep malnrdavarm peinde. te imdi gene gedecek gurbete. Gzmzden rah, bahan-edeni olmyacah, gene kirin-bitin iinde kalacah, ser-sefil olatah. Sen de he baba yrei yoh mu da, le diyirsin? "Ne cehenneme gedecek?" diyirsin? Dilin nasl tulir? He acmir misin, ha, he mi acmursin?! Baha olun mu var, gzn a-garas bir olan! Bu konuma, Abdul Hoca'y olduka etkilemiti. Hoca, sustu. Ban ne eerek derin derin dnd. Kayan gzlerinin biri bir yana, br br yana gidiyordu. zellikle dnd zaman gzleri byle olurdu. Bir kmazda olduu belliydi. Epeyce sessiz dndkten sonra Hatun'a dnd: - oh doru slirsin, doru slirsin de, ne yapah imdi? "Yer demir; gk bahu-". kmazlar karsnda hoca hep byle derdi. Zaman zaman, kars da bu sz sylerdi. "Yer demir; gk baku"!" Herices suskun ve dnceliydi. Hoca konutu yine: 214

- Bu hmzu" erkezler de ii azttdar, bizi burda yaanayacahlar. Hatun, kocasn ok iyi anlyordu. zntsn paylat. - Mal-mlk burda almamza ey eundik, amma olan oldu bir kerre. Allah'tan hayrls. Ben diyirim ki, sen hemenget, bhayerde bir imamlh ara. ^ Yahm kvlerin imamlar var. Bir irvaneyih'in imam yoh. Hoca, Simo'ya gelmeden nce irvaneyih kynde imamd. erkezler daha ok cret verince buraya gelmiti. Bir de irvaneyih' "ahlk" ynnden "ok dk" buluyordu. Herkes, birbirinin karm karyordu. Hemen-herkesin birden ok kars vard. Usandklar . zaman, karlarn deitiriyorlard. Hocann ok yadrgad, a durumlar meydana geliyordu. Bir gn Ramiz aa, muhtarn iki kansm birden karmt. Muhtar da gidip, Ramiz aann iki karsn gtrmt. Olaylar herkesin gz nnde oluyordu. Herkes de, olaan karlyordu. Deiiklik isteyen kocalar da, kanlarnn alnp gtrlmesine pek ses karmazlard. Pazarlk bile yaparlard aralannda. Bir cuma gn, hoca camiden geliicen, muhtar nne kt. - Dur hele, hoca sene bir ey deyecem. -? ' . Muhtar, hocay bir yana ekti. Oturdular. Muhtar balad konumaya: - Bah hoca! Ramiz aayla sen ey koniirin, ben konimirim. Benim kanlara tad vcrmirmi. ok dgirmi. Bene gelip haber verdiler. Ben ganlar ona, dgsn, ktlk etsin diye vermedim. Hele Cennet'in dglmesine he dayanamam. Sen "mnsiplik"le anat, kanlanm dgmesin. Eer dgerse, gider eker alrm. Onun kanlarn da ona gnderirim. Yoh cger dgmezse, ey tutarsa, biraz daha galsnlar. Sen anat ona! Hoca oradaki durumlara almt, ama yine de ap kalmt muhtarn tutumu ve syledikleri karsnda. Kendi kansmn da birgn elinden alnabilecei kukusuna dmt. Bir dayana vard, o da karsnn salamh, Abdul Hoca, "ahlk" ynnden "dk" bulduu kye bir daha gitmek isteiniyordu. Onlar bir ka kez gelip: "-Gel gene bize imam ol!" demilerdi, hoca kabul etmemiti. 215

29
Hatun'la kafa kafaya verip dndler, zmler aradlar. Sonunda hocann kp imamlk yer aramasna karar verdiler. Birka gn sonra hoca yola kacakt. nce olan gtrp yerine yerletirecek, sonra da imamlk yer aramaya koyulacak. Ama olan okumas iin Tutak'a m, yoksa Kartall kyne mi gtrp brakmalyd? Karsyla, bu konuyu da konuup tarttlar. Hatun, ocuun, Tutak'ta okumasndan yanayd. - Orada bibisinin yannda galr, bibisi bahar. Ama, hoca "cnk Ahme"i, yani enitesini ok iyi tanyordu. - Crh raz olmaz. - Mft konumu ya! - Olsun. Onun can cihar. - Sen bir ey vererek rz edersin. - Neyimiz var ki? - Bireyler satah, para ver Cnh'a. - Neyi kime satah? erkezler sattrr m he? Gene en eyisi: Kartall. , - Orada da ocuh perian olir. - Ne yapah. Ohumah kolay deil, bircz de perian olsun. Kar-koca, daha bir sre tarttlar. Sonra bir karara vardlar bu konuda da: Hoca, olan nce Tutak'a gtrecek. Eniteyle, mftyle bi grecek. Eer orada kahhabilecek bir ortam varsa, orada brakacak, yoksa doru Kartalh'ya.. Ama Kartall'ya da braksa, arada srada bibisinin yanma gitmesi, stnn-bamn ykanmas iin bibisiyle konuup grecek. Ayda, ya da iki ayda bir.. Kar-k bastrana dek, olan yalnz da olsa gidebilecek; knsa, birilerine tenbih edecek, onlarn ocuu gtrmelerini salayacak. Ksacas, ileri yoluna koymadan, ocuun yanndan aynimyacak hoca. ~

***

 l e zeri. Ailenin bireyleri mutlu mutlu ieri dar girip kyordu. Zaman zaman olurdu bu tr mutluluklar. Genellikle de, pien yemein eine bal olarak oluurdu. O gn de bir "culuk" (hindi) kesilmiti. Bir kesimi kebap oluyor, bir kesimi de bulgurla piiriliyordu. Ocan stndeki kara dipli kazan, dibinin karasma aldrmadan grkemli grkemli duruyor, gzelim yemein kokularn evreye yayan buharlar karyordu. Kk ocuklar da evresinde drt dnyordu. Keyifli keyifli. - Ola mala-davara bahtm m? - Bahtm ana. Yamata otlirler. Yemek pimiti. Olan, kazann zerinden bir para kard eli yana yana yedi. Biraz da baclanna verdi. Onlar da ellerini, dillerini yalorak yediler. Ana bard: > - Ola ne yapirsiniz? Babaz namazdan gelsin, sofra gurulsun o zaman yeyin. Korhmaym, oh, hepinize yeter. Crdana keder yersiz. (Yani yrtlana dek yersinizO Ana her yemekte, benzer szleri sylerdi, herkese, sofrann kurulmasn beklemesini bildirirdi. "Ama dinleyen kim?" Hele olan, hi dinlemezdi. Elini, dilini yaka yaka yemeyi ok severdi. Scak tencerenin astnden karanc.. Baba da geldi. O da yemein ekici kokusunu almt. Mutlu mutlu, sedirdeki yerine gitti, minderine oturdu. Sofra tahtasnn, ardndan tencerenin, kaklarn, ekmeklerin, suyun getirilii. Herkesin, sofra evresinde dizilii. Hindinin, anasmn eliyle paraJam, paylatml, herkesin paynn, nndeki ekmeinin zerine konulusu. Pilavn byke bir kapla ortaya yerletirilii. Ayn kaptan herkes kaklasn diye.. Ve byklerden balyan saldm.. Herkes tka basa doyurdu kamm. Eller azlar yal. Biraz sonra sabun, ibrik ve leenin getirilii, ellerin azlarn ykan, ayn "pegir"le siliniler. Yemek ii bitince ocuklar dalmt. Hocann ve anasnn ay geldi. Hoca, uzun uzun ekerek ve ses kararak keyifle ayn ierken, olan sokuldu: - Baba, kzmassan bi ey deyecem.

217

- Haydi de bahalun ne deyecen? - Sen anam niye dgirsin, gnah deil mi? - Hele eegin dourduunun sorduu suale bah. Byrsen rgenirsin, kanlar dglr. -Niye? - Kur'an le diyir. Nisa suresinin 34. ayetinde Allah diyir ki: "Kanlannz dgn!". - Amma, kar herife kar gelirse. Anam sene kar gelmir ki.. Her ii grir. Ykijdr, yedirir, iirir. Bah, yemek piirdi, yedirdi, doyurdu. - Kazanan kim? Ben kazanirim. - leri gren de, hep anam. Sen imamlktan baha ne i yapirsin? Tarlaya, harmana gettiginde de anam yardm edir. oluk-ocua, mala-davara bahan da anam. - Eegin spasna bah hele. Nasl da anasm korir!

218

30
Gzel gzel dyorlard hayvanlar. nekle dana ynyana. Dana mark. Ana.snn ban uzatt oan, nnden, azndan alp alp karyordu. Ana.s da her ana gibi bundan mutlu oluyor gibiydi. Biraz tede, gl ayaklaryla kavrad yerde, deli deli ollayan tosun. Gcnn ve "saltanat"nn doruunda. Hemen yanbamda kzler. Boyunduruk altndan kurtulmu olmann tadn karmaktalar. zgrln mutluluu. Ama imdilik. Az tede koyunlar. Koyun koyuna, boyun boyuna "yaylmaklalar" azlanna gre olan bularak.. lerinde bir grkemli: Ko. Hepsinden baka olduunu kantlarcasma kprdyarak, dans ediyor gibi. Otundan, otlanmasndan da geri kalmyor. Ne ki, en ok ilgilendii ey,' baka: Egemenliindeki koyunlardan, stne atlamasn isteyenlerin "-gel, aa!" anlamndaki ars. ary alr-almaz; hemen gidip atlyor. n ayaklarn diinin stne koyarken, arka ayaklanyla yere basyor ve upuzun, sip sivri nesnesini, sokmak istedii yere kolaylkla sokuyor. ok gemeden de gleri birka saniyelik erkekler gibi fieini atm, iini bitirmi olarak iniyor. Biraz otluyor, bir daha. Biraz otluyor, bir daha. Bir daha, bir daha.. ki atlay arasnda biraz otlamadan edemiyor. Atlama gcn otlardan alyor sanki. Bunlar izliyordu hep. Hava da olduka gzeldi. Koun koyuna atlayn izlerken, kpeklerde tank olduu iftlemeyi, kpein kancna atlayn anmsayp gz nne getirdi. Karlatrd. Benzerlikleri vard, ama bcnz.emezlikleri de vard. Erkek kpein cinsel orgami kounkine oranla hem kaln, hem de topuzlucayd. Sokulduu yere kolay giriyor, ama kolay kmayabiliyordu. Koa yaklat. Eliyle srtn, okad. Sonra eilip o sivri nesnesini tuttu. Yuvasna ekilmi olan nesneyi, stndeki derinin zerinden o yana bu yana kprdatmaya, deriyi ileri-geri etmeye ve itmeye balad. Receb'in Murat rmann kysnda eliyle "kusturmak" iin erkeklik organna yapt gibi., kounkini de elle kusturup kusturamayacam grmek istiyordu. Ve gryordu: Kusturuyordu kounkini de. Kounki de at atveriyor, "frm" friatveriyordu. Denemesinden ve sonucundan memnun olmutu. 219

***
Bir gecesi kalmt. O gece yatacak, ertesi gn sabahleyin, babasyla birlikte yola kacakt. O gidecek diye evde bir sessizlik, bir snklk vard. Kimsenin azn bak amyordu. Anas iin iin alyordu. Bir yandan da yol hazrl yapyor; erkezlerin "velibah" dedikleri.brekten piiriyordu. Nenesi, elinde Kur'an okuyordu. Babas iki ift ankdiktirmiti: Biri ona, biri de kendine. Bir gecede anasna doymak, bir yllk, birka yllk doyumunu almak istercesine durup durup sarlyordu. Boynuna sanlyOr, kucana atlyor, yzn-gzn pp yalyordu. Biraz duruyor, bir daha yapyordu. inden, anasmm memesini emmek geldi. -Ana, memeni har hele. - Neydecen anann kuru "endir"lerini kurban olduum? - Biraz emecem. - Vyy, hele olma bah! Ola oul bebeklegin mi tuttu? - Ana kurban olim har. Anas, akn akn gsnn dmelerini zd, elini soktu gsnden. Ve kard memeleri: - Al bahah neydecen! diyerek olana uzatt. Baelarnemzinrkenoldukadiri diri grd memeler"fsaim" (havas kaan bir balon,gibi snm) ve prsmt. Ular da ocuklarn aznda ekile, inene yaralanm olmictan dolay kapkara kararmt. Azna alamad. Eliyle okad, yzne srd. Sonra bir daha sanid anasna. > - Ana, lim olacam, ele elecem! - nallah lim olursun. Allah muradn versin, emeklerine, sefilliine desin! - " Allme" olacam. - "Allama" ne demek oul? -"AUama" deil, "allme". 220

- Her ieyse, manas ne? - Alim var ya! . -Hee? . . - Onun "mbalaal ismi fiI"!. "oh, oh lim demek. Ben de le olacam. - nallah. - Basra'nnkileri de, Kfe'ninkileri de geecem. - nallah inallah oul, inallah. Nenesi, okumasma ara verip, anlaml anlamh bakarak seslendi: - Geldin geleli, hi ohudun mu ki?! - Biraz ohudum nene. Ohuduhlanm gzden geirdim. - Unutmam msn? - Yoh, unutmadm. Nene unutur muyum he? - Ey, inallah! ' - Nene, gelim de bir "meser'-(masal) sle. - Get oul, ben Kur'an ohirim. - Gurban olim nene, "mesel" slc. '" Nenesinin masallarn ok severdi. zellikle de " oullu padiah" masallarn "oynal kan" masallarn, "krk haramiler" masaln, "Terzi Kz" masal, "Kelolan" masallarn.. Nenesi, nazlananazlana masa! anlatmaya hazrlannca, ocuklar evresine birikmiti hep. O da gidip, bam nenesinin dizine koyarak kendini vermiti. "Bir varmi bir yohmu, Allah'n kulu ohumu, evvel zaman iinde..." >

221

31
Sabahn en erken saatinde, ev halk ayaktayd. Ayrhk vard. Baba-oul yolcu edilecekti. Hazrlk tamamd. Olann amarlar, kitaplar ve baba-oula epeyce yetecek yol az heybeye, torbalara yerletirilmiti. kisi de sk giyinmiti. nk souklar balamt. Hele sabahlar, olduka serin oluyordu. Yolcular Tanr'nm korumas iin nene srekli okuyor, dua ediyordu. "elalen lncin"y okuyor, Kur'an okuyor, eitli dualar okuyup flyordu. Hi durmuyordu dudaklar. Anann da gzleri. Durmadan alyordu. Burnunu eke eke. Yamayla, yazmasyla da, burnundan ve yanaklanndan szlenleri siliyordu arada bir. Kzlar da az zntl deil. Bykleri, Glenaz alyor." Aabeg"lerinden aynlyoriar nk. Ya "aabeg"? O da onlar kadar zgn. Baclarna sarlyor, pyor, okuyor. Sonra dnp anasna sarlyor. Ona da sarlyor, pyor. Ama, en az orada sevdikleri kadar tutkun olduu bir amaci;var. Onun tutkusu ve cokusunu tayor olmasa, oradaki sevdiklerinden kolay kolay ayrlamaz. Yine de gz yalarn tutamyor, alyor sessiz sessiz. Anas Hatun'un kafasndaki konulardaln biri de onun yatak sorunuydu. KartaH'da dek tc, yorgan da ok kkt. O byynce daha da klmt bunlar. Yastu^a pek ie yaramazd. Kadncaz, tavuklarn tynden bir yastk, bir'de yn yorgan yapp hazriami. Ama gtrlmesi kolay olmaz diye kocasna bir trl syliyemiyordu. Sonunda dayanamad ve syledi: u - Mezin Ahmet, kurban olim, bir ty yasth, bir de yorgan var. ocuun, orada dek diye altma serdii minder oh kk. Yorgan da.. kisini birletirip altna sersin. Bu yorgan da stne alsn. Arlh olacah ya, kurban olim, bu yorgan ve yast da gtr. He mi? -He he, haydi gelir. Hatua gidip yast ve yorgan getirdi. ie bktler, gzelce baMlar. Kollar geirildikten sonra srta alacak biimde yaptlar. Eksik birey kalmamt artk. Hatun'un ii de biraz olsun r^atlamt. Tembihlerini yadu-d. Kimini bir nice kez yineleyerek sylyordu.

222

- Tutak'ta kalrsa bibisi bahar. Fahat, Kartall'da kim bahacah? Gene paian olacah yavrum. Anasm biraz daha rahatlatmak iin hemen karhk verdi: - Ana, Kartalh'ya gederisem, Safo'nun anas bahar bene. - Safokim ola? -Bir kz. - Sen tanir misin? - Hee. O da, anas da bene oh bahir. Yedirirler, iirirler. Safo'nun anas stm bam ylhir. - Vyy i||lah raz olsun. Hatun, kocasna seslenerek: - Aman herif, sen de onlar gr de, daha ey bahsmlar. Aman gurban olim. - Grrm, grrm. Haydi biz ge kaldh, gidekarh. Baba-oul yola ktlar. Arkadan yine yaan tenbihler, dualar..

***
Yollarnn zerindeki ilk ky, Hamzaeyih kyyd. Kpeklerin havlamalar arasndan getiler. Biraz ilerledikten sonra Murat uma karlarna kt. Kyda oturup soluklandlar biraz. Azklarn koyup yediler. Koca Murat rma. Yatana yaylm, kylarn yalyarak bkle bkle akyor. Kimi kesimlerinde, stnde ukurlar oluarak.. Kartall'da, Tutak'ta da karlayorlard bu uroakla. Kartall, Tutak nere, oras nere?! Aradaki uzakl, Hafz Celal'le tam dokuz gnde alabilmilerdi. - Baba, biz Hafz Celal'le gelirken burada az daha boulirdik. - Ben "dayaz" (s) yerini bilirim, oradan geerik. nce seni geiririm, sonrada ykmz. Hoca, olunu omuzlarna ald, bacaklarn da boynundan uzatt. Kendisi de alvar, donu karm, "ud yeri"ni bir eliyle kapatyordu. ylece girdi rmaa. ok iyi bildii uygun kesimlerinden "temk nli" 223

admlarla ilerledi. Su gbeine kadar vanyor, olanm ayaklar da su iinde kalyordu. Hoca, dualar da mrldanarak, yava yava gitti ve kyya vard. Ve ykler iin hemen dnd. ki dnle de yk tad kar kyya. vedi ivedi de donunu, alvann giydi. Ardndan, yola dzldler. Geceyi, hocann daha nce imamlk yapt ve yollar zerinde bulunan lrvancyih kynde geirecekler. Vardklar zaman daha akam olmamt, ama kyller brakmadlar eski imamlarn. - Bu gece burada kal, yarn sizi arabayla "Kop"a kadar gnderirik.. dediler. "Kop" dedikledi, Muiun Bulank ilesi.

224

3 2

irvaneyih'te bir de yaknlan vard: "Kirve". Snnette "kirve", focou dizine, kucana oturtur, snneti de snnet ed^di. Bundan mma da, "kirve" ile, ocuk ve anas babas arasnda bireit tfBabaik" oluurdu. Oradaki kirveleri, Ramis aayd. ki katl evi w d kyde. Baka da iki katl ev yoktu. Ramis aann, "odas da kt" her zaman. Ve herkese> Ramis aa, Abdul Hoca'y ve. olunu g l h t r de brakr m hi? Brakmad. Ertesi gn, Kop'a kadar da at almasyla o gnderecekti. Akam, "Abdul Hoca geldi" diye herkes toplanmt odada. k

kmsm, Ramis aann ikikmsyla deitiren mahtar da gelmiti. Bu atfas eydi. nJc Ramis aayla, muhtarl bi brakmyan
nhtar kslUyd. Demek ki barmlar. Karlann deirmenin k ^ d a kolay anlaabiliyor olmasalar da.. Muhtann da odas vard ve j-OBunki dc ak. O, herkesi kcn<odasma,Ramis aa dakendi odasma ekmeye alrd. Kimin odas daha kalabalk olursa, onun gs daha o k kabanrd. Birbirierinin odalarna d a pek gitmezlerdi. Kyde ounun olduu gibi, onlarn da drdar kanlan vardu Ama ikisinin de I j i k i kars epeyce eskimi, "ie yarar olmaktan km". O nedenle de bunlar "sbil"li, bunlan deitirme gerei duyulmuyordu, ikisinin de i k i kars gen ve gzeldi. Aralannda zaman zaman deitirdikleri de bunlard. Muhtann karlanndan Cennet adl olan, gzelliiyle nlyd. Cennet'i bir kumasyla birlikte Ramis aa karm. ft^htar da Ramis aann iki karsn karmt karlk olarak. "Karma", gerek anlamnda deil, lafn gelii. Gerekte, kadnlar I gtrlrken kocalar biliyordu ve kar koymuyordu. Dankl bir ' durum. Karlkl olarak getirdikleri kanlarla, doyumlann alana ve I usanana dek yayorlar, usannca da yine karhkh olarak herkes kendi S kanlann geri alyordu. Ufak tefek tarmalar olsa da, "alan da veren de memnun" oluyordu. Karlar da pek "ikyeti" grnmyOTdu. Karlkl "kan deitinne", kyn, teden beri srp gelen bir geleneiydi. Yalnz buna "deitirme" deil de, "karma" ad veriliyordu. Hoca merak ediyordu: Cennet, acaba nasl kocasmm yannda m,
225

Ramis aann yannda m? Biraz scMira durum aydnland: Cennet, yine Ramiz aaya kamim. Yine kumasyla birlikte. Odadakilere hizmet eden, ay getirip gtren de, Cennet'ti. Oyal ve boncuklu "yazma" syla (bartsyle) ok almlyd. Cilveli cilveli hizmet ediyordu. Cennet ki ne "Cennet"..! Muhtar, "Abdul Hoca'nm hatn iin odaya geldiini" anlatarak sze balad. Ve kylerinin imam bulunmadn, btn kylnn de Abdul Hoca'y istediini anlat. Bir sre bunun stne konutular. Herkes istiyordu gerekten. Ama hoca, imdilik sz vermiyordu. ocuu, okusun diye uzaklara, Tutak'a, ya da Kartalh'ya gtrp brakacan, imamlk iinse kararn sonra, dnte vereceini syledi. Bu arada hoca, bir rahatszlm belirtmeden edemedi: - Bu kvdeki"kan karma" iinden holanmirim. in dorusu bu! Ramis aa, biraz okumu bir kiiydi. Eski yazy bilirdi. Eski yazyla birok kitaplar okumutu. Hocann szlerine karlk, yerinden hafife kprdayarak: ' - Hoca, "kan tebdil etme". Kufan'da da yoh mu? dedi. - Yoh "lebi" (tabii). Kur'an'da da olur mu he ble ey? - Hoca, sen daha ey bilirsin ya, Kur'an'da da var. - Kur'an'm neresinde var? - Ahzab Suresinde. Gerekten de Ahzab Suresinde 52. ayetinde, peygambere seslenerek: "-Bundan sonra, sana hibir kadn, cariyelerin bir yana, gzellikleri ne kadar houna giderse gitsin, hibirini, baka bir ele, deitirmen, hell olmaz!" dendii grlyordu. Demek ki peygambere, bu buyruktan nce, karlarn, gzellikleri houna giden baka kanlarla d e i t i r m e s i helM"di. Kimi yorumculara gre, bu "helr'lik, peygamber iin bir daha geri gelmemek zere ortadan kalkm, kimilerine greyse, yalnzca bir sre ortadan kalkp sonradan yine geri gelmiti. Her. neyse, demek ki, sz edilen ayetten nce byle bir "helr'lik vard ve peygambere, kanlanndan dilediini, gzellii houna giden baka kanlarla "deitirme" izni veriliyordu. Sonu, "kan deitirme" diye bir olay vard demek. Peygamber iin 226

var olan, baka inanrlar iin niye olmasn? Ramis aa, hocaya baka bir ayet daha gsterdi; Tahrim Suresinin 5. ayeti. Bu ayette de, peygamberin karlar. Tanr katndan ileri srlen koullar erevesinde davranmazsa, o karlarn, "daha iyileri"yle, "evlenmi ya da hi evlenmemi kadnlarla, kzlarla, deitirilebilecekleri" bildirilmekteydi. Abdul Hoca, Ramis aann gsterdii ayetler konusunda birtakm yorumlar ileri srmt, ne ki inandrc olmamt Ramis aann syledikleri karsnda. Hoca da, kimseyi yolundan eviremeyeceini grerek susmak zorunda kalmt. Bununla birlikte, hocaya olduka sayg gsterildii grlyordu. Ramis aa da ok sayglyd. aylar iildi, tatl tath syleiler oldu. Sonra vakit ilerleyince herkes birer-ikicr kp gitti odadan. - Baba bit erkee bir kar yetmir mi? Allah niye drt karya izin vsir? - O'nun hikmeti. Hikmetinden sul olunmaz. - Benim ahlm kabul ctmir. - Senin ahim daha ne ki?! - Peygamberimizin karlar drtten de ohmu. - Hee. O, Allah'n sevgili kulu. - Ayrca cariyesi de varm. -Hee. * -Bh bilir. - He vallaha bilir. - Sus ola! Bilmesi onun bana alna. Bahsana ne diyir? "Kar deitirme Kur'an'da varm"! He ele ey ola? - Ama aa grmir misin ayet gsterir. Ben de bilirim. Ayette "tebeddele" geir. "Tefa'ul" babndan. Bu babn "bina"s "lzm (geisiz)" amma burada "muteaddi (geili)". "Tebdil', yani "deitirme" manasnda. Baba ister istemez, biraz aknlk, biraz da hayranlkla dinliyordu ' . .. - Ramiz emmi Arapa ohumam amma oh bilir.

227

olunu. - "Bedel"den. Yani bir kanya "bedel", baka bir kan. Yaa, vallaha ele. Demek ki var kanlan deitirme. Hevallaha. - Sus ola eegin spas sus. Sus da get yat Yatmt. Ne ki kafasmdakiyle...

***
O gn dnleri vard Safo'yla. Tko Safo'suna kavuacakt. Kz bi kal daha gzellemiti. Hem de ne gzel. Onun gibisi dnyada olmazd. Bakyordu ite. Alml alml. ekip alyor, iine, taa iine sokuyordu olan. Her zamankinden daha ok, daha bir zlemle. Koup gelip elini tuttu. ekip srklyordu. -Dur kz, nereye? - Gel gidelim artk. Haydi gidelim.

-!!!
Trko bilmiyordu nereye gideceklerini. O gn dnleri olduunu biliyordu, ama tesini bilmiyordu. Safo'yla her zamanki gibi Krte konuuyordu. Ve Safo neler anlatmyordu ki! Yerden anlatyordu, gkten anlatyordu. Ve ile bir bilgi daha veriyor. Koya "Peygambfer" gelmi. Herkes toplanp gitmi onun yanma, bata eyh aban, Molla Nsr ve mollalar, fakilcr. Abdurrahman, ehmjs, Osso, Kasm... Ayrca Hlo ivno'larn Husso da radym. -Yaaa?! - Vallahi'l-Azm! Billahi'l-Azm. Demek"Peygambcr" de kp gelmi! Safo, Peygamber'in geldii eve alp gtryor. Varyorlar ki ok byk bir kalabalk. Erkekler, kadnlar, olanlar, kzlar. "Peygambcr"in kanlan, cariyeleri de gelmi. "Ne de cAlar!" Melekler de var. Kanatk kanatl melekler. Biraz sonra da "Allah" gelecekmi. O

228

da lecekmi gkten. "Peygamber", Safo'yla Trko'ya baku. zellikle de Safo'ya... Trico'nun houna gitmedi. Trko Safo'yu ekip yavaa konutu: - Hadi biz gidelim. -Niye? - te, gidelim. - Sylesene niye? - "Peygamber" sana bakyor, sonra seni elimden ahr. - Nasl alacak? - Alu- vallaha. "Ayet" mayet gelir alr. Ya da kendininkilerinden biriyle "deitirir". Haydi biz kaalm! Kayorlard ki uyand uykudan.

Sabahleyin yola klar at arabasyla. Ramis Aa koturmutu. Byk bir kalabalkla uurlandlar. leye doru varmlard ileye: "Kop". Bir baka adyla: "Bulank". le ama biraz byke ky. teki kyler gibi. Yaya bir saat, iki'saat aralklarla serpilmi kkler. Birbirinin upks. Serilmi yayorlar bozkriarda. Kimbilir ka yzyldu- hi mi hi deimeden. Kra tarlalar. Tal toprakl, iri br, inili kl, yarl ukuriu, atl eekli, kzlerin ya da adarn ektii kanl ve yer yer bulutlara varp dayanan tozlanyla dumanlaryla yollar. Heybeli, torbal, kazmal krekli, ankl, kuakl, bezlere, paavralara brl, ptrak ve toz toprak ykl, ileli insanlar. Yolda bayrda, tarlada ayu-da, emekleri ucuz, kendileri ucuz. Kimi uyuz, kimi snal. Ama savalarda birer "kahraman". Barlardaysa, yoksullua, aaya, beye, jandarmaya yenik. Dedelerden, babalardan neyi nasl almlarsa, srdrdkleri o. Ne deimekle, ne deitirmekieler. Ne de byle bireyin olabileceini dnmcktelcr. Kyler, hep "yeni det istemeyen kyler". Mezarlklar insanlar; insanlar ve evleri

229

mezarlklar gibi. Sr sr topluluklar. Balarnda da obanlar. Muhtarlar, imamlar, mollalar, eyhler, aalar, beyler, "hokumat" adamlar ve adamlarnn adamlan. Uaklar, yavaklar, bitler, pireler, keneler, sinekler, itler, kurtlar ve daha neler neler... "Yeni det bilmeyen eski kyler"in ayrlmaz, ayrlamaz birer paralar. yle gelmiler gemileri boyunca. yle getirilmiler, yle gtrlmekte. Byk ba, kk ba hayvanianMandalar, kzler, inekler, eekler, atlar, danalar, taylar, spalar, kuzular, keiler, tavuklar,, kazlar, "culuk"lar.. Ve balarnda obanlar. Hayvanlar insanlarn izlemekte, insanlar da hayvanlarn. Kaim kaim izgileriyle.. Canllarnda "can" kalmam, gemilerin ilesiyle ve "bin bir ac"yla dolu. Anadolu. zellikle de Dou Anadolu. st ste binmi plak tepeler, dalar. Alnlar, insanlarnnki gibi kr kr. Nice savalara sahne olmu,: zerlerinde nice kanlar dklm, canlar yitirilmi. Ve bu olaylar bi trl bitmemi; u trl bu trl de olsa srp gitmekte. Verimli olabilirken verimsiz topraklar. Sulanmas yamura bal. l topraklarn stne zamanzaman alayp gz yalar dken bulutlardan gelen "rahmet"cr, binlerce yllk inanlardan kalma "yamur dualan"yla Tanr'dan istenmekte. Ama istee gre olmamakta. Bulutlarn gz yalar kimi zaman daha yukardayken donmakta, glle gibi dolu olarak yada "lepe lepe" (kar olarak) dmekte. Birka ay yaz, geri kalan k. "Kl gibi gelen" ve geldikten sonra, ou kez "gitmek bilmeyen" k. K balamak zereydi. Kimi gnler yaan yamurlar, akamlan, geceleri kara dnyordu.

230

33
Baba-oul, kyden kye gittiler. Kimi yerlerde, rastladklar arabalara biniyorlard. kz arabalanna... Kimi yerlerde, bu arabalarla zel olarak gnderiliyorlard. Kimi yerlerdeyse, yaya olarak gidiyorlard. Sekizinci gnde Tutak'a yaklatlar. Bir buuk - iki saat daha yrseler, Tutak'a varacaklar. Bir ses iittiler. Arkalarna dndler ki: iki jandarma. Halktan olduklar halde halka kar hazrlanm iki "Anadolu zebanisi". 300 - 500 metre teden, koarak geliyorlar. Hoca, ok korkard jandarmalardan. ok korkutulmutu, ok "zulm" grmt. Jandarma, yrenin insanlar iin "korku" ve "zulm" demekti zaten. Ama hoca iin aynca korkuntu. "- Durun!" sesleri karsnda, baba-oul, ister istemez durdular. Jandarmalar, gelip kavutular: - yi yakaladk seni! Ka gndr senin peindeydik! Hocaya syleniyordu bu. Hocann yz kire gibi olmutu. Dudaklar da morarm, titriyordu. Hoca, neden arandn, peine neden dldn titrek bir sesle sordu. Jandarmalar, azar, kfr bast: - Sus ulan bir de soruyor, alak herif. Susuzmu gibi konuuyor. kar nfus kdn. ^ Hinikli kpekler bile bunlar kadar korkun deildi hoca iin. Hoca, elini ceketinin cebine att, nfus kdn aramaya balad. Korkudan, telatan bi trl bulamyordu. O bulamaynca da, jandarmalar bir yandan dipikle drtyorlar, itiyorlar; bir yandan da en ar svglerle svyorlard. - Vallaha billaha cebimdeydi. - Cebindeymi! Seni namussuz seni! Anasn avradn... imdi seni de, ocuunu da burada bir dzelim de akim bana gelsin! Hoca ne yapacan armt, olu da alyordu. Hem de svyordu iinden. ' olan ahyarak: - Baba ceketini ver bir de ben bahim.. dedi.

231

Jandarmalarn tyler rpertici aalamalar, d^irtklemeleri arasnda hoca ceketini kanp verdi oluna. Olan, bir sr eyin doldurulduu cepleri orada bir yere dkt ve nfus kdn buldu. Sevinle babasma verdi. Hoca nfus kdn jandarmalara uzatt. Jandarmalar alp baklar. - Askerlik y^mamsm sen. - Yapm, orada yazl. - Anann, kannm a.'nda m yazl, nerede yazl? Artk hoca dayanamad. Korkudan arnm byk bir fkeyle, ekip ald nfus kdm ve gsterdi: - te burada yazl, terbiyesiz herifler! Sizin mahsadnz baha, soymah istirsiniz, bende de para - pul yoh. Ellerinizdeki tfeklere gvenirsiniz. Yohusa ikizi de burada haklardm pis herifler. Size Trk askeri denmez. Jandarmalar hi beklemedikleri bir kar kla karlamlar, kalakalmlard. aknlklar getikten sonra yine kfrle iki yandan biraz dipik kullandlarsa da hoca artk korkmuyordu. Olunu da ekmi bir yana, alamamasn sylemiti. Jandarmalar "alttan almaya" baladlar. "Kt niyetleri olmadn" sylediler. Karlarndakinin hoca olduunu da bilmiyorlard. ini - mesleini sordular. Hoca tehlikeyi bildii iin mesleini sylemedi. - iftiyim., dedi. Ama olu, babasnn ^'imam" olduunu syleyince hocal da ortaya km oldu. Jandarmalar bundan yararlandlar: - Bir de yalan sylyorsun "iftiyim" diyerek. Hoca olduunu saklyorsun. Bycln - frkln anlalmasn diye.. Kylerde senin by, frk yaptn sylediler. Biz de onun iin senin peine dtk. Ve imdi yakaladk. Seni Karakola gtreceiz. Bir sr de dayak ye Mada, akln bana gelsin. - By, haramdir, ben yle ey yapmam. - Sen derdini Karakolda anlat Haydi gidiyoruz. 232

Hep birlikte yola koyuldular. Dereyi, ardndan tepeyi atlar. : daha yrdkten sonra Tutak karda gzkyordu. Bu arada hoca, mfty tandn, mftnn ok iyi dostu oduunu syledi, kendisine yaplan ktl, hakareti anlatacan belirtti. Jandarmalar rkmt bu aklama zerine. Dostluk gstermeye baladlar. Biri, zorla hocann elini ekip pt, zr diledi. br dc zr dilemeye kald. - Anasn, avradn s.tiimin kylleri, demek ki bize yalan sylemiler, seni yanl tantmlar. Bilseydik, sana hi yle davranr mydk? Elhamdlillah biz de mslmanz. Hocalara bizim de "hrmet"imiz var. Ama biliyorsun, kanunlarmz byy, fr yasaklam. Bamzdakiler bizi sktryorlar. "Biz de emir kuluyuz". Kaymakama hergn sk emirler geliyor, kaymakam da bamzdakine m i r veriyor. Jandarmalar, bask gerekelerini uzun uzun anlattdar. Tutak'a varmadan hocann gnln almaya allar. Yknn tanmasna yardm ettiler. "Mft"dcn ekiniyoriard nk. Mft, arkalyd, Tutak'n ileri gelenlerindendi. Tutak'taki Kaymakam'dan, An'daki Valiye kadar, mftye sayg gsteriyorlard. Tutak'taki karakolda bulunduklar iin jandarmalar da bu durumu biliyordu. Jandarmalarn biri: - Benim de babam, Kayseri'de imamdr. Babam duysa bizim yaptmz, beni evlatlktan reddeder. Hoca efendi, ne olur bizi affet! dedi. Hoca da yumuamt. - A f Allah'a mahsus. Allah affetsin. Bir daha da kimseye zulmetmeyin. - Sa ol hoca efendi. Tutak'a gelmilerdi. Jandarmalardan aynl. "Crk Ahmet"in evi, abla Glbeyaz'm duygulu karlay, enite Ahmet'in hi de iinden gelmedii belli olan "hogeldin"i.

***

233

Hoca, eniteyle konutu: -Mft sene ne dedi? - Duran' ok beenmi ohutmak istir. Gene de sen mftye bahma, olan Molla Nasu-'a gtr. Biz de geder, gelir bahanh. Abdul Hoca bir de gidip Mftyle grt. Mft, olan olaanst buluyordu ve okunak istiyordu. Ne var ki, olann tek kalabilecei evin sahibi, "Crk Ahmet" istemiyordu! Yine tek are: Kartall ky. Olunu alp yine Kartalh'ya gtrd ve Molla Nasr'a "teslim" etti. Ayn gn de aynldKartall'dan.

234

34
Kartall Ky camii, yine fakilerle, fakilerin yataklaryla, kitap laryla ve eyasyla dolmutu. Topladklar zektlaryla dnmlerdi nk. Zektlardan kendilerine denleri almlar, paraya dntrmler ve olabildiince gereksinimlerini de karlamlard. Souklar da adamakll balamt artk. "Faki"ler, "Trko"nun aralarna dndn grnce sevin milerdi. Neden ki, birbirlerine olduka almlard. Abdurrahman, Osso, ehmus, Abdurrazzak, Salih, Th.. hep oradalard. "Talib"lerden Seydo da.. Yalnz Hafz Gelalvc rencileri olan olu Ahmet, Tutak'l Reccb gzkmyorlard. Demek ki gelmemilerdi daha. Belki de hi gcimiyeceklerdi. Babasn da ok tantrmak istedii halde bi trl frsat bula mad Safo'lara gitti. Hem geldiini bildirecekti, hem de onlardaki yatan alacakt. Varp kaplarn ald. Safo'nun anas kt. Grr grmez tand ve cokuyla ieri ald. Safo, Sabo (ktrm kz) ve babalar da ierdelerdi. Trko'nn dndne hepsi sevinmi, coku gstermilerdi; Krte konutular: - Ho geldin. -Nerelerdeydin? - Niye ge kaldn? - Seni ok merak etk. - Gelmiyeceksin sandk. - Artk gitmiyeceksin, deil mi? - Anan, baban da grmeye gittin mi? Daha bir sr sorular ynelttiler. O da anlatt. nce Tutak'a gittiini, sonra Hafz Celal'le babasnn imam olduu S imo kyne gittiklerini, orada ok kaldm, anasn, babasn, baclarn, nenesini ve karlatklarn anlatt zet olarak. leride sras geldike, uzun uzun anlatacan syledi. Akam olduu iin kalkp gitmeye yneldi. Karnn doyurmadan brakmadlar. Mercimekli pilav piirmilerdi. Birlikte yedi ve kalkt. Yatayla, giderken brakt bir ka kitab alp 235 -

gidecekti artk. - Yatam ve kitaplarm alp gideyim. Safo'nun anas getirdi. - Safo yardm et, gtrn. Safo'yla birlikte aldlar ve gtrdler. Simo'dan getirilen "denk"in ve kitaplarm yanma koydular. Safo dnd. Fakiler, kitaplar, yataklar. Ve abuk abuk klverdikleri namazlarm bitirir bitirmez kan cemaatten kiiler. Yine "ders"ler alnacak, "mzakere"ler, "mtlaa"lar, "metin ezberleri" olacak, sabahlar: "- Rabe, rabe!" (Haydi kalk, kalk!)"lar, trl pisliin yuvalapd, plerin, "frtk"larm, balgamlarn kol kola, kucak kucaa yzd, eriat rn kulleieynde "apur upur"lar, "taharet"ler, "abdest"ler, eskilere eklensin diye yeni frtk ve balgam frlatmalar, ou buradan alman sularla piirilen her tr yemein kap kap dolalarak byk kulplu kazanlarla toplanp getirilmesinin ad olan "rtib"ler, ksacas: Kllkler - plkler halkyla, birer molla aday olan "faki"lerin, "tlib"lerin, "molla"larn gz ve k dnemlerindeki yaamlarmdan biri daha balyacak. Halkn eriat terzilerine bitirilip diktirilen ilkellik giysisini, zlim"" dzenle btnleen eyhlik, aalk, mollalk yararna srdrmek iin... Yeni yorgan ve yastn drl olduu "denk"i nne koyup iplerini zd. Eski minderle yorgan birletirip dek olarak, uygun bulduu bir keye serdi. stne de yeni yast ve yorgan koydu gzelce. Kitaplanm, heybesini, torba.sn yanna yerletirdi. Artk akam ve yats namazlar iin abdest almalyd, sabah namaz iin de abdest suyu hazrlamalyd. Daha nce yap gibi. Kulleteyn, ona gre deildi nk. Buradan abdest almaya, ii gibi, mezhebi de el vermiyordu. Bu mezhebin baka tr ilkellikleri olsa da... Her zaman kulland abdest ibriini arad, buldu. Ve doru pnara. 10-15 dakikalk itstz yolu izleyerek gitti, srasn bekleyip suyunu, abdestini ald. Ve yemden doldurduu ibriiyle dnd. Akam namaz, kk bir "mtla", yats namaz, daha uzunca bir "mlalaa", bir para ekmek, ky eili ve yat saati.

***
236

"Rabe! Nmej, nunej!" (haydi kalk namaz, namaz!) Kalkmamak olabilir mi? Kimse kalkmamazlk edemez. KaBonamaya yeltenen, hemen tekmeleri yer ard arda. Haydi gel de Aralarmda style - bayla yatanlann da bulunduu fakiler, kalkar kalkmaz frladlar, kuUeteyne dkldler. Her zamanki gibi. Syrlan alvarlar, ortaya konan l takmlar, kulleteyne uzanan sol avularla alnan ve takmlara arplan sular. "ap, ap, ^ . . " alvarlar yukar. ekilen ukurlar, balanan kuaklar, svanm kollarla abdeste ynelmeler, yeniden melmeler. Taharet sularnn szlp dkld, bir batakl andriHi kuUeteynin, plerden, "frtk"lardan, balgamlardan ve trl piskten oluan rtsnn, abdest iin uzanan dlerle yrtdmas, alan yerden, ne denli kirli, ne denli pis olsa da "er'an temiz" say dan suyun avulanmas, aza, buruna gtrlmesi^ yze arplmas, yzden szlen sularn aza ekilmesi, aimkrmeler, boaz ayklamalar, kulleteyne frlatlan yeni "frtk"lar, yeni balgamlar... Biten abdestierden sonra, "fmk" (smk) iin de kullanlan araf gibi mendillerle el, yz, kol, silmeler.. Doru camiye.. Islak ayaklarla baslan hasr, kilim zerinde klnacak namaz iin sra sra olular, eilip kalkmalar, yere kapanmalar, iki "rek'at" bilince oturmalar, "ettehiyyaiu"lar, balarn nce saa, sonra sola evrilmcsiylc verilen selamlar. Ve namazdan k. "Rtib"e hazrlk. ki kulplu kazanla ev ev dolap yemek, ekmek toplyacak drt renci gerekli. Her gn. Bu grev, nbetlee yapdacak. Hangi gn, hangi drt "faki"nin grev yapacan belirle yen, gsteren izelgeyi hazrlama abas. izelge hazr. Abdurrahman, Osso, Abdurrazzak, ehmus, bir; Memo, Th, Msdo, Musa da bir; Kadir, Kasm, Yahya, Halil de bir... "Trko" da Abdurrahman'larla bir likte yedek olarak kacak. lk grev, Abdurrahman ve arkadalarnn. "Trko" da birlikte. kmak zereler. Safo. Elinde ekmek "ve bir kk kap yemek. Trko'ya yakla, elindekini uzatt. Abdurrahman, durumu anlad ve onu Safo'yla buakarak arkadalarn alp gtrd. Trko, arkadalarndan ayrlmay hi de doru bulmuyordu. Ama Safo'yu da krmak istememiti. 237

-Safo bunlan niye getirdin? - Yemen iin. - Ama "rtib".. - "Rtib"i seviyor musun? - Evet. Hayr da evet. Sen-bir daha yemek getirme olur mu? - Olur, Ama anam "gtr" derse? -Peki, - Yalnz, bu yemek taba kalsa iyi olur. nk benim hi tabam yok, - Kalsn, bizde ok tabak var. Kak da kalsn. - Ben sizi grmeye gelirim. - Akam gel, olur mu? - Bu akam Husso'lara gideceim. Daha sonra gelirim. Her zamanki gibi Krte konutular bunlar. Neden ki, Safo, hi Trke bilmiyordu, "Trko"ysa Krteyi iyi renmiti artk. Safo gitti. O da ekilip bir yana getirileni yemee koyuldu. Salo'larn gsterdikleri yaknla'baklrsa, onlarda da yiyip iebilirdi. Dahas onlarda yatp kalkabilirdi. Ama bu, orada "faki"lerin geleneine tersti. O kyl olan renciler de vard, onlar da camide yap kalkyorlar, "rtib"den yiyip iiyorlard. Bu, kendine zg bir disiplinin gereiydi. Mollalar ve fakiler, bu durumu, peygamber dnemindeki "suffe ashab"na benzetiyorlard. Peygamber Mekke'den Medine'ye "hicret" ettiinde, Medine'de, bugnk adyla"Mescidu'nNebi"yi, yanbana da, ad "Suffe" olarak anlan, gndzleri Kur'an okuyup renme ve retme yeri, gecelcriyse Kur'an reticilerinin, rencilerinin ve bannacak yeri olmayanlann yatakhanesi biiminde kullanlan bir oda yaptrm. Fakiler ve mollalar, peygamberin kurduu "Suffe"nn rencileri ve reticileri gibi gryorlard kendilerini. Ve bundan bireit dinsel "gurur" duyuyorlard. O da bunu biliyordui ayn gururdan yoksun kalmak istemiyordu. teki fakilerden ayrld zaman, sevimsiz bir duruma decekti, ' ' - Arkadalanndan ayrlmak islemiyor, "ayp olur" diyor dersin,

238

tanm bilincindeydi. Akam namazm kldktan ve "rtib"ten arta kalma yemei yedikten sonra, yats namaznn hemen ardndan balyacak olan 'mtla" saatine kavumak zere Husso'lara gitti. Geldiini bildirmek iin. Hus^o'lar onunla ilgileniyordu nk. Vardnda Husso evde yoktu. Anas kapy at. - Hogeldin yavrum. Ne zaman geldin? - Dn geldim. Kadnn elini pt. Husso'yu sordu hemen. "Hapse atmlar". -Neden? - Hammame iin girdii bir kavga yznden. Dadikan'l Kmil aann adamlarndan birini yaralam. Adamlar dvsnler diye Husso'nun zerine gnderilmi. nk Kmil aa, mahkemenin Husso'yu serbest brakmasn bir trl iine sindirememi. Hammame'nin elinden alnmas da onu kudurtuyormu. Adamlar, Husso'nun karsna kmlar. Husso ift sryormu o srada. Svmler ve ardndan saldrmlar. Husso, bir demirle kar koymu. Ve ilerinden birini ar yaralam. brleri de kap gitmiler. Sonra karakol, "ikayet", jandarmalar... Husso yakalanp gtrlm. Ve hemen ieri tklm. - Hammame nerede? - Babasnn evinde. Onun da iki gz iki eme. - Husso'yu brakrlar m? - Bilmiyorum. Brakrlar m, ne zaman brakrlar? Allah bilir. - tnaallah buaku-lar. kt zaman Hammame'yi alr m? - Babas vermiyor. - Yine Kmil aaya m verecek? - Bilmem ki. Kzl gitti diye Kmil aa almaz herhalde. Kzln ve "kzl gini olma"nn ne demek olduunu az ok renmiti. Hem kitaptan, hem ordan - burdan, hem de Safo'dan.. "Mtla" iin camiye hemen dnmek zorunda olduunu syledi.

239

- Kamn doyur yle git. - Gelirken "tib"ten kalanla kamm doyurmutum. Husso'nun ve Hammame'nin durumuna zlmt. "Seven insanlann, birbirinin olmasna niye engel olurlar sanki?" Cami, yats namaz, "mtla" ve yatp uyuma.

240

35
Yeni dnemin ilk dersi, o gn ahnacakt. ncesi hep, eski derslerin gzden geirilmesi; "mzkere"ler ve "mtlaa"larla gemiti. Byk hoca, Molla Nasr, sabah "rtib"inden ve herkes yiyeceini yedikten sonra grkemiyle ieri girdi. "Nak"h yn oraplar, geni alvar, uzunca cbbesi, "kstekli saat"inin zinciri zerinden sarkan kua, sar - kavuu ve yer yer aklam sprge gibi sakalyla ar ar ilerledi; mihrabn yannda kendisi iin konmu olan minderin stne oturdu. Koup rahleyi getirdiler, nne koydular. Herkes sessiz, saygl ve ayakta. Hoca iaret edince oturdular. Hoca olanca ciddiliiylc fakileri szd. Herkesin tamam olup olmadn sordu. Gerekli bilgiyi ald. Baka gnler, herkese o ders vermezdi. O, yalnzca belirli fakilere ve "tlib"lere ders verirdi. Geri kalan da, "tlib"lerden alrlard derslerini. Ama o gn, herkesin dersini byk hoca verecekti. "Teberrkcn". Yani "mabarekii" ve uuru olsun diye. H c r yeni dnemde, derslere balanrken yle olurdu. Buna son derece nem verilirdi. lk dersi hocadan almak ne denli "eref se, bundan yoksun kalmak, byk b i r "tlihsiz"lik saylrd. Derslerdeki zorluklar, baa gelecek terslikler, skntlar da bu talihsizlie balanrd. Bu nedenle, herkes srasna gemiti. Hocann verecei dersi bekliyordu cokuyla. Hoca, ilk dersi, uzun boylu vermezdi. Birka .satr, kimine de bir - iki szck ile balang yapard. "Tcberrk" (uur) iin bu kadar yeterliydi. Daha sonrasn, herkes kimdenders alyorsa, ondan alrd. Byk hocadan ders almak iin o da gidip sraya.girdi. O, yalnzca ilk dersi deil, asl dersi de Molla Nasr'dan alacakt. Derslerini byk hocadan almas, geen dnemin ortalarnda balamt. Byle olmakla birlikte yeni dnemin ilk dersim onun iin de nemliydi. O da heyecanlyd. Hepsinin kyd. Koca koca fakiler srasnda yerini alrken nokta gibi kalm. Kitabyla birlikte elleri dizlerinin zerinde, gzlerini hi ayrmadan hocaya bakyordu. Sras gelen dersini alp ekildi. Ona sra geldi. nceki dnemde, dersleri daha bitmeyen kitab deil de, daha sonra, daha st basamakta 241

okunmas gereken kitab getirmiti. - Olum, bu "zhar". Daha "Avmiri bitirmemitin sen. - Hocam, "Avmil"den ok az kalmt. Onu da kendi kendime bitirdim. Hepsini biliyorum. sterseniz "imtihan" edin. - Haydi getir de bir bakim. Hemen gidip Avmil'i getirdi. Ap, nceki dneme braklan yeri gsterdi. Hoca, oradan okumasn, evirmesini (Krteye. nk hoca Trke bilmiyordu.) syledi. O da okuyup evirdi. ok beenen hocadan aferin ald. - imdi zhar'a gemeyi hakkettin! Ve o da dersini alp ekildi. Yeni dnemin ilk dersi bitmiti. Hoca kalknca herkes de kalkt. Yine t yok, byk bir sayg. Vt byk hoca k.

***
Caminin iinde byk bir grlt. Tartmal "mzkere", alnan derslerin karlkl gzden geirihnesi, bilmeyenlerin bilenlere sorma lar, yksek seslerle "tekrr"lar, szcklerin nereden nasl geldiinin renilmesine yaryan "i'Ir'lar, szdizimlerinin trl ynlerinin renilmesine yryan "terkib"ler, "eriat (fkh) mes'eleleri", Arapadaki sz ustalklarn, anlam derinliklerini, bunlara ilikin "bedii san'aflan iine alan "alka"lar, "fesahat"lar, "belgat"lar, daha yksek basamakta okutulan "mantk" konular, "tasavvurt", "tasdikt", kimi zaman "akid" ad da verilen ve "Tanribilim" demek olan "kelm" konular, "tefsir" ve "hadis" konular ve daha baka konular birbirine karmt camide. Her sabah olurdu bu. Bir - iki saat srerdi. Vazgeilmez, aksatlmaz bir gelenekti. Biraz sonra balyacak olan "metin ezberi" ve yats namazndan sonra bahyan "mtla" gibi... "Mzkere" bitti. Kitabn alan, metin ezberi iin darya.. Metin ezberleri, yazn camiinin evresinde, baka uygun yerlerde, ak havada ve ayakta, iki nokta arasnda gidip gelerek olurdu. Kn da kapal yerlerde, zellikle ahrlarda.. Artk souklar kendini epeyce belli ettii
__a
41-1

iin ahrlara yneli balamt bile. Dan kan fakilerden tek tk de olsa ahu-lara gidenler vard. "Trko" da d iin danda kaknayp, kitabn da alarak Safo'lara gitmiti. Pek scak ve elverili olmasa da Safo'lann da bir ahr vard. "imdilik bu kadar scaklk yeter". Ne ki orada metin ezberlemesi kolay olmayacakt. Neden ki, Safo gelip gidecek, konuacak, "megul" edecekti. yle de oldu. - Safo, ezberlemem gereken ok metin var. - Ben imdi giderim, ezberlersin.* Ama Safo hemen gitmedi. "Fe hzihi..." -Bu okuduun nedir? - zhr. -Ne demek? - Anlamazsn. "Nahiv"dcn.. "Fe hzihi risletn..." - O dediin ne demek? - Hangisi, "nahiv" mi? - Evet. . - "'rab"dan szedcr. "Fe hzihi ri.sleln fm yehtcu ileyhi eeddel ihtiyac..." - htiya" mihtiya diyorsun. Ne ihtiyac? - Safo ne olur brak da biraz alaym. - Kamm aakmad m? - Hayr, daha leye var, biraz altktan sonra gider, sabahki "rtib"ten kalandan yerim.. - Ekmek, yourt getireyim ye! - Hayu-, istemem. Safo bak byle yaparsan bir daha gelmem. - Senin yannda kalmam istemiyor musun? ^ stiyorum, ama dersim, ezberim var. - Ama o hi bitmez ki! kisi de hakhyd. Onun ezberlemesi gereken dersleri, Safo'nun da onunla konuma istei vard. Knanabilirler miydi? 243 .

36
Olanca tutkusuyla, alyla sarlmt derslere. O dersi bitirip br derse, onu bitirip bir bakasna dalyordu. Durmadan okuyor, ezberiiyordu. Kimi zaman fakiler gelip onu zorla koparyorlard dersten - kitaptan. Yemeyi - imeyi unutuyordu. Kimi zaman, camide, ahrda, kendini.verdii kitaplar zerinde dp uyuya kalyordu. "Nahiv", "kelm", "hadis", "fkh", "tefsir"... Kitaplar devriliyor, dersler ilerledike ilerliyordu. Aradan birka hafta geince dersler alas biimde ilerlemiti. Fakiler dc, hocas da ayordu. Fakiler arasnda olduu gibi, KarUill kynde de herkes birbirine gsteriyordu. Bu sre iinde, arada srada gelen Safo'yla hi ilgilenmez, Safo'lara da gitmez olmutu. Abdestten, namazdan, "rtib" iinden ve yeme - ime konusundan kurtulur kurtulmaz kendini atyordu derslere. ou kez ahrlarda ve camide- Okuma, ezberleme,"mzkere", Mtla". Yine ders, yine okuma, ezberleme, yine "mzkere", "mtla".. Herkes gnde bir ders alrken, o hocaya yalvaryor, dersini yaptn, okuyup bellediini, ezberlediini sylyor ve ayn gnde iki ders, ders, kimi zaman da drt ders birden alyordu. rendike derslerin tadn alyor, tad aldka da daha ok kendini verip koyuluyordu. Kck dnyas, btnyle "derslemiii". Yksek derslere trmanmt. "Mantk", "maan" gibi. Okuyup getii alanlarda da derinleiyord. Bir yandan da okutmaya balamt. Aa derslerde olanlara ders veriyor. Bu da ok yararl oluyordu kendine. Unuttuklar olursa, anmsanm oluyordu. Birlikte ayn dersleri, ayn kitaplar okuduu faki arkadalarmm derslerine de yardm ediyordu. Orada, burada arayp buluyorlard onu. karamadklarn sorup reniyorlard.

- Hafz Celal, olu ve Receb gelmiler. lgilendi. Kyde bir tandnn evine geldiklerini rendi. Ev sahibi. eyh aban'm mritlerinden. Hafz,, e y h a b a n ' da, mritlerini de pek sevmez, ama orada ister istemez sever grnr. Barnmak iin, eyhin de yardmyla o eve yerlemi. Ne kendisi, ne 244

c^lu, n,e de Recep "Krt fakileri"ne karabiliyordu. Hfz Gclal'in dersler iin ilikili olduu tek kii. Molla Nasr'd. Kafasna koyduu mftle ykselmek iin byk hocadan ders alyor, olunu ve Reccb'i de kendisi okutuyordu. Receb'i okumaya zorlyan da anas, babasyd. Kendisinin okumada gz yoktu pek. "- Hfz'dan, biraz va'zedecek kadar bireyler renirsem yeler." diyordu. Hafz Celal'in olu Ahmet de yle. Onu da Hfrz zorluyordu. > Gclal ve rencilerinin geldiklerini renince yanlarna gitti. Ne de olsa. Celal, onun da hocaln yapmt. Bir dc yol arkadalklar olmutu. Ahmet'i ve Reccb'i de ok severdi. Sonra hepsi "Trk"l. Babasnn Trk olmas nedeniyle Krt olan anasn daha ok seviyor olsa da, kendisini "Trk" sayyordu. Krtlere kar Trkleri savunmalara bile girmi, daha ok bu nedenle "Trko" diye ad alm deil miydi? imdi "Krt faki"lcriylc aras ok iyiydi, hem sevgilerini kazanmt, hem de seviyordu onlar. Kaynamt onlarla. Byle olmakla birlikte; "Trkler baka"yd kafasnda. Varnca, eski hocasnn elini pt. brlerine dc "hogeldin" deyip sarld. Konutular: - Nerde.siz, nerde kaldz? Biz derslere bahyal 2 ay oldu. Celal, Erzurum'da, Kars'la, Ar'da epeyce dolam, "cer"den elde elliklerini salm, bir kk te "licarere girilmi, sonra Tutak'la, "Medeni Kanun'a aykr nikh yapmak" suundan bir-iki hafta "ieri tklm", daha sonra Dadikan'l Kmil aann abalaryla ve eyh aban'n"himmet"iyle "yakay kurtarm". - Bu iki ay iinde sen neler ohudun, hangi derslere hdm? Okuduu dersleri, kitaplar anlatt eski hocasna. Celal, onun zeki olduunu, allmadk bir hzla okuyup getiini biliyordu. Ama bu kadar inanlacak gibi deildi. Onun anlattklar karsnda ap kalmt. - Essah m diyirsin ola? Bunlar hep ohudun mu? - Essah diyirim, ohudim! - Sen beni de gemisin! - Estafirullah hocam.

245

- Vallaha, dorgu diyirim, beni gemisin. ok sevdii Ahmet'le de konuup zlem giderdiler. Ama asl haberler, Recep'teydi: nce bibisiyle grtn syledi: - Bibinin gz yalan he durmir. Herifini, "Cnh Ahmet"i "karglir" durir (yani ona beddua ediyor). Bene de "tenbih"lerde bulundu. - N e tenbih etti? - Ben arada bir Tutak'a gettigimde, senin "prt"lann (amar larn) da trecem. Oyhayacak, ben gelinken alp getirecem. - Allah rz olsun. Receb'in bir baka haberi. Esmer ky yakmlannda bulunan "kesik ba adam"la ilgili. Aratrmalar sonucunda durum anlalm. Adamn kesilmesine, bir "kan davas" neden olmu. Ama, nce tannmamas iin "'kellesi kesilmi", bununla yelinilmemii tannmasn iyice gletirmek iin gvdesi de paralanm, sonra "elinden koyunlarn almak isteyen ekya" ii gibi gsterilmek islenmi. Konu zerine gidilincc, gerein yle olmad aa km. Gerein aydnlanmasnda, obann kar.s yardmc olmu. Kars, oban Cemil'in Bitlis'in bir kynden olduunu, orada oka mal mlk bulunduunu, kan davas yznden kap Esmer kyne geldiini ve izini yitirtmek iin obanlk etliini, ne var ki dmanlannca izlenip sonunda bulunduunu anlatm. Dedikodulara gre, olayn "ekya ii" gibi gsterilmesinde Kasm aann da pay varm. Cemil'in dmanlaryla ibiriii yapm, koyunlar "kayp" diye gstermi. Gerekte koyunlar kayp deilmi, sr tamamm. Ama aa gl olduu iin iledeki ilgililer dokunamamlar ona. Receb'in getirdii bir baka haber, Musik kynden "evliya Celil"le ilgili: Celil, ocuklu bir kanl yoksul bir kiidir. Dindardr. Kartall kynden eyh aban' ve "keramallerini" duyar. Kansn, ocuklanm brakp eyh aban'n yanma gider, uzun sre eyhin hizmetinde bulunur. eyhin "himmet"ine "mazhar" olur, eyhin iaret ve 246

"delaletiyle", Icendisinde de bakalklar ve kerameer grmeye balar. Bu arada, eyhten bir de "halifelik" ahr. Sonra kyne, oluk ocuunun yanma dner. Celil, artk baka bir Ceiil'dir. "Grnmeyenleri, bilinmeyenleri bilir". Kimi namazlan gider, Mekke'de klar. Kimini Medine'de, peygamberin "kabnnm yannda" ed eder. "Keramet"ler gsterir herkese. Devlet kuu bana konmuttuartk. Elini pmeye, himmet almaya gelenin - gidenin hesab yok. O kyden, evreden, uzak uzak yerlerden akn akn gelenler, ynlar, kuyruklar oluturmakta. Evi, gelenlere yetmemektedir artk. Celil, olmutur "evliya Celil". Her yerde sylenen, dillerde dolaan: "Evliya Celil". Snna lyk bir ev bulunur. Gelenler, burada kabul edilir. te bu Celil, Receb'in getirdii habere gre, geenlerde bir gn, karnna bak sapl, kanlar iinde l bulunmu. Yannda da bir yaz. Yazda unlar yazlym: "Miratan nce, peygamberimizin gsn yarp kalbini karan, iman ve hikmetle dolduran melekler, bana da geldiler. Gsm yardlar. Kalbimi karp iman ve hikmetle dolduracaklar srada, cenabetii olarak gelenler tarafndan rktlp kanidlar. Ben de bu halde kalakaldm." Ne ki yazya gerek gzyle bakmay gletiren noktalar da var Birincisi, "Evliya Celil"in hi yaz bilmiyor oluu. Adam, okuma yazma bilmeyen bir kii. Byle bir yazy nasl yazm olabihr? nanrlar, bu soruya yle karlk vcriyorlarm: "Allah'n gc hereyc yeter. Bir mmiye de okuma -yazmay retir. Peygamber de mmi deil miydi? Cebrail, '-oku!' dedii zaman, '-okumay bilmem!' cevabn veriniken sonra okumutu. Celil'e de bu g ka7.andnlmr Allah katndan..." in iine"Allah'n hereye gc yeter." cevabyla girildiinde, akan sular durur. Artk tarma szkonusu olmaz. Bir de uydu olay gerek saymay gletiren: Adam nasl olmu da, gs alm ve kanlar iinde bulunurken, kaleme - kada sarlm; bu yazy yazabihni? Bu soruya da "Allah'n hereye gc yeter" karl veriliyor mu. Ama u soru askda kalyor: "Hereye gc yeten Allah, EVUya Celil'i o durumda niye bu'akm ve neden kurtarmam?" 247

0'

Receb'in anlatma gre, Tutak'ta, Gelil'in, bir cinayete kurban gittiini ileri srenler varm. eyh aban'n elinin dc iin iinde olduu ileri stirlyormu. - Bunu neye gre sylirler? Bu yoldaki yorum una dayanyormu: Cclil'in "kermei"leri, balangta, eyhi eyh aban' da yceltiyordu. Ama "halife"nin, "Evliya Gelil" diye anlmas, giderek ykselmesi vc nnn ok uzaklara dein yaylmas, eyhi glgede brakmt. eyh, ok rahatsz vc tedirgin oluyordu artk. Bireyler yapmas gerekmektedir. Dnr, Ccliri"br dnyaya gndermeye" karar verir. Adamlar eliyle de gerekletirir. Gelil'in yannda bulunan yazy yazdran da eyhten bakas deil. Cinayeti rtmek iin hazrlanm bir klft yaz. Aa - yukar byle deniyormu. Bir baka haber de Receb'in kendisiyle ilgili: Recep nianlanm. - Kz gzel mi? - Hec, oh gzel. - Zayf m "tavl" (iman) m? . - Tavl. Ben zayf kar alr mym? Karnn stne ktn m, kan akmda yayla gibi olmal.

248

37
ok ayaz vard darda. Cami de olduka souktu. Sabah ezan okunmu, herkes uyanmt. Uyanmam olanlar da "rabe rabe!"lerle uyandrlml. Yatandan kalkp "abdeshane"ye, taharet ve abdest iin de kulleteyne gidenler olmutu. Ama ounluk, yalandayd, scack yatandan kalkmak istemiyordu. Sobay yakan da olmamt. Soluklar ve osuruklar da camiyi stmaya yetmiyordu. Kap - pencere sk skya kapal olsa bile.. Sabah cemaati birer ikier gelmeye balaynca,.grevli fakilerin de zorlamalaryla herkes kalkmak ve yatan katlamak zorunda kald. Bu arada sobaya da tezek dolduruldu ve atelendi. Darya frlaylar, "abdesthane"nin nnde ve kulleteynin evresinde bzlmeler, litremelcr, abuk abuk "taharet" ve abdestler vc kurulanmadan camiye koular. "Narlaan" soba, evresinde ayakta dikilenlerin arasnda gzkmyor. Eller de stnden uzatlm. O da abdest alp gelmiti. Souktan elleri ibriine yapa yapa ve litreye litreye.. Varp sobaya sokulmak istedi. Ne ki sobay eviren, tutsak alanlardan yol buhunad. Gidip yatann yanma bzld. Abdurrahman ilgilendi. Sobadan ona da yer almasn syledi ve ard onu. Yer aldn grnce o da gidip ellerini uzam. Souk sularla iyice ykanamyan eller, kirden katmer katmer, atlak atlak; Ufak ufak kanlar szyor atlaklar arasndan. Ellerini daha iyi snsn diye, sobann iyice "narlam", kzarm kesimine doru uzatmt. Birden bir dokunan oldu; elleri tam o kzarm yere gidip yapt. Ellerini ektiyse de soba, parmaklarn derilerinin epeyce, bir kesimini soyup almt. ine ileyen birac. Acy alacakm gibi ellerin, parmaklarn silkelenii, derisi soyulan kesimlerin aza glrl, plrcesine dudaklara yanatrl, kvranlar, iin iin alamayla birlikte dklen gz yalan. - Sen dokundun ocuja! - Hayr, ben dokunmadm. - O dokundu.

249

Dokunan stne almad. O elini uzatrken yanmda bulunanlar, birbirini suladlar. Yankla ilgilenildi. - Ne yaplabilir? Herkesten bir neri geldi: - Sobann klnden dklsn. - Hayr, sigara kl daha iyi. - Yourt srmek daha iyi gelir. - En iyisi ttn basmak. - Tezein ufa.. -Toprak.. - Tkrk.. Ttn, tezein ufa ve kln kantnlarak yann stne konulmasna karar verildi. Tezekten bir para ezildi, kl ve ttn eklendi ve tam yaraya baslacakken, sabah namazm kldumak zere byk hoca. Molla Nasr ieri girdi. Durumu grd. Yapmak istediklerini sylediler. Hoca: - Olmaz., dedi. Ve bir yal kadna danlp onun dediine uyulmas gerektiini syledi. Namaz klnd. Bir yal kadn bulma yoluna gidilirken, o, Husso'nun anasn anmsad. - Husso'nun anasma giderim, o bakar parmaklanma. ye ye, ayakkablarna karlar dola dola Husso'lara gitti. Kapy Husso'nun anas at. Kafasn st ste sard kat kat rtnn arasndan dikilen gzler sevgi doluydu. Onu hemen ieri ald. - Parmaklarm yand. Parmaklann uzat kadna. Kadn, eliyle ban okad, sevdi. Sonra gidip dandan biraz kar getirdi. - Uzat elini, kar iyi gelir. Sevginin, ilginin Krtesi de vard. Ve kadn, Krtesinden cmerte sunmutu. Bir anann tm cmertltiyle..

***

250

Husso'nun anas, yann iyileeceini sylemiti. Ama ne zaman? yileinceye dek nasl dayanacakt? Dayanmasna dayansn haydi, dersleri, ezberleri ne dacak, kafasma nasd girecekti? Acdan kendini derslerine veremiyordu. Yine de acsn bastrmak iin en iyi yolUj kitaplara kapanmakta buluyordu. ka gelen Safo. - Elinin yandn duyduk. Anam gnderdi beni. Seni aryor. Birlikte gittiler. Safo'nun anas, zgn. - Getir bakim nasd oldu elin? Sobaya gelen yerlerin kimi su toplam, kabarcklar oluturmu, kimi de kabuu soyuhnu, cier gibi ortaya kmt. Safo: - Ana, sarlsa daha iyi olmaz m? - Olmaz, sarlan ey yapr. Akta kalmas daha iyi. Birka gne iyileir. Kadn, iinde tere ya bulunan bir drm getirdi. - Al bunu ye. Haydi ekinme.. Drmn yedikten sonra gidip almas gerekiyordu. Safolarm ahu-acaba scak myd? , - Okuyacaklarm, ezberleyeceklerim var. Sizin ahr scaksa orda alaym. - Haydi Safo gtr de bir bakn, scak deilse geri gelsin! Birlikte ahra vardlar. stendii lde scak deildi. Ama biraz kalabilirlerdi. O ders almak istiyordu ama Safo da konumak istiyordu. Birbiriyle atan tuculu iki istek. - Sana bir ey gsterecektim ya?! - Ne gsterecektin? - eyimi, unuttun mu? ini gsterecektim ya! Ne yapsn imdi? Safo'nun "ey"ine mi, baksn, dersine, kitabna m? Ahrda bal, arada srada nndeki samandan yiyen inek de ban sallayp duruyordu. kide bir dnp dnp bakarak.. Onun istei de bakayd. Ya yem, ya da su istiyordu. - imdi dersime alacam.

251

- Yine alrsn. - Gsterecek misin? -Evet. - Ya anan gelirse? - Anam gelmez. Anamn cvdC'ileri ok. - Baban? - Babam baka kye gitti. ki- gn sonra gelecek. - Peki gster. Ahr ok scak olmasa da, Safo soyundu, myordu. nlplak oldu. Memeleri biraz daha tomurcuklanmt. -Haydi gel! Ters evrilmi sepetin stne oturan Safo'ya yakla. Kitabn bi yana koydu. - Haydi emsenc memelerimi! Dokunup da yank yerler acmasn diye ellerini havada yanlara doru uzatarak eildi, dudaklarn,memelere uzat. Emer gibi yapt. Bir eit tad alyordu vc alman tad, yanklardan gelen acya karyordu. Acl-iatll bir yemek yiyordu sanki. Bu arada Safo, bacaklarn iyice ayrmt. Memeleri em ildike de houna gittiini belli ediyordu. Ve olan zerine doru ekiyordu. - Bak, eyimin iine de bak. Elindeki yank renginde bir yank vard karsnda. Olmas gereken knllar vc oyulup karlmt sanki. ylesine bir yark. Kendi bacak arasndakiler! gz nne getirdi, karsndakiyle karlatrd. Eilip iyice bakt. - Baktm, tamam. - Ben de seninkine bakacam. -Olmaz. - Niye, sen benimkine bakun! ^ - Ben soyunursam rm. - alvarn kar yeter. - Yine rm. - mezsin, haydi kar. - Sonra ben utanrm.

252

- Benimkine bakarken litanmadm. kar haydi! ster istemez kard alvarn. nce syrd^, sonra da tmyle karp bir yana koydu. - Al bak sen de ite| Safo frlayp sepetin zerinden indi, ayakta dikildi. - imdi sen sepetin stne otur. Oturdu sepetin stne. Bacaklarn nce birletirdi, sonra ayrd. Ve solucan gibi ey, yastnn zerinden ban kaldrarak dikelmeye balad. Dikeldi, dikeldi. me filan kalmam artk. Yanklardaki aclar da sinmiti. Meydan, bir baka eye braklmt. Safo, bir sre bakt karsndakine. Sonra gidip eliyle dokundu. Safo'nun dokunuu, onu bir baka dnyaya gtrr gibi oluyordu. Daha ok tad alyordu ve Safo'ya kar koymuyordu. Safo, eliyle tuUuklaryla oynamaya balad. Sonra yzn zerlerine koydu. - Ben babamnkini de anamla "ey ederken" grmtm. Yatan altndan. Onlar uyuduumu sanmlard. Babammki kocamand. Aha bu kadar..! Safo, oynamak iin daha iyi bir yer dnd. Hayvanlarn yemi iin yaplm olan yer elveriliydi. Oray gsterdi. - Gel uraya gidelim. ilerlemiti adamakll. Safo, varp gsterdii yere uzand. Arka st. Olan ard. - Haydi sen de gel. Gitti. Safo yatarken yine bacaklarn ayrmt. - Sen de gel, stme uzan. Haydi! - Zina olur, haram olur. - Bizim iin gnah olmaz, biz daha kz. - Olur, gnah olur. - Gnah bana. - Kitap diyor ki "kimsenin gnahn kimse yklenemez". - Gelmezsen barrm, anam gelir. ' - Bainrsan anan geldiinde sana da kzar. - Bana kzmaz. "-Beni o soydu!" derim. - Benim .sana gcmn yetmiyeceini dnr.. '

253

- Gel haydi. Bana bakarken de gnah ilemedin mi? Haydi gel! Birlikte yalvannz, Allah gnahmz affeder. Srklenmiesine gitti ve Safo'nun stne uzand. Sonra hemen doruldu. Safo, yakalayp stne doru ekti. Bir sre oynatlar. Sonra da kalkp stlerini giydiler. - Ykanacak msn, su getireyim mi? - Cnb olmadk, kitabn yazdma gre cnp olacak kadar bir ey yapmadk. Ama okumam iin abdest almam gerek. Safo, kk bir kabla su getirdi, yardm edip abdest aldrd. - imdi sen oku, ben gideyim. - Ben de artk gidip camide okuyacam. Safo uurlad, o da camiye yneldi- "Tevbe estafirullah"larla birlikte..

***
Aradan 20 gn getii halde, elinin yaras tam iyilememiti daha. Soua, scaa da hi dayanmyordu. Recep geldi. Tutak'a gidecekti. Ykanacak amarn verdi Receb'e. - Bibimlere selam sle. Ellerinden perim. - sijersen seni de gtirim. - Derslerim var. Hem dc "savuh" (souk). Ellerim de savua dayanmir. - Ben geliriken ila getiririm. - Bibime sleme, zlr. - Slemem. Recep gitti.

254

38

"Mzkere". Ortak bir konu: "Kaza ve kader". Seydo ynetiyordu tartmay: ehmus'a szverdi: - "Kaza", "hkm"dr. "Kader" dc takdir etmektir. Tann, neyin nasd olacana hkmeder ve yine neyin nasl olacan takdir eder. "kaza" ve "kader" budur. Abdurrahman'a sz verildi: - "kaza", "kazyye"den gelir. "Kazyye", bir eyi hkme balamaktr. "Kaza", Tanr'nm, bir konudaki hkmn gerekle tirmesidir. " Kader" de, neyin ne olacann kararlatmlmasdr. Bakalarna da sz verildi. Sz verilenler arasnda Trko da yer ald: - "Kaza", "kader"den sonradr. "Kader", neyin ne olacann nceden. Tanr katnda, Tann'nn zaman ncesi bilgisiyle belirlenmesi, "kaza" da, zaman gelince gerekletirilmesidir. Hereyi yapan, belirleyen, "ehl-i sunnct"e gre, yalnzca Tanr'dr. Evreni de, insanlar da, insanlarn ilerini de yaratan Tanr'dr. Mutezile mezhebine greyse; insan, kendi iinin yaratcsdr... Trko'nn okuyup ezberlediklerinden aktararak anlattklar, teki fakilerin hayranlklann -toplamt. Ne var ki, kendi anlattklanyla kendini doyuramamt. Hep taklrd bu konuya. "Kader" ve "kaza" zerinde derin derin dnrd: "Bu dnyay Tanr yaratmsa ktlkleri neden yaratm? 'mtihan iin' olduu syleniyor. mtihan olmasayd olmaz myd? Herey ve herkes tam Tanr'nm istedii gibi iyi olsayd, yle yaratlsayd, imtihana gerek kalr myd? Hereyi yapan, eden Tann'ysa insan neden sulu, gnahl saydyor? Kader ve kaza karsnda, insann 'iradesi' ne ie yaryor? Sonuta yine Tanr'mn dedii olduuna gre, insann herhangi bir yolu, herhangi bir davra u biimini semesinin ne nemi kalyor? nsanlar cehennemde, ate.te yakmak, kader ve kazann sahibi kendisi olduu halde byle bir cezay

255

insanlara ektirmesi; Tanr'nm yceliiyle ve 'merhamet'iyle nasl badayor? Sorular, birbirini kovalyor, birbirini doruyor, sonra da burgulayor ve engelleiyordu kafasmda. Kitaplardaki aklamalar ve mezheplerin grleri de bunlann kafasndan karlp temizlenmesine yetmiyordu. Saldran sorulan, yalnzca "tevbe estafirullah"larla basrmaya alyordu.

***
Yars yere gml alak* duvarl, tezekli evlerin damlan rtlm, duvarlar rtlm, tfczekleri rtlm, demir ulu karasabanlar rtlm, "kotan"lar rtlm, kanlar rtlm, at arabalan rtlm, "Kllk"ler - plkler rtlm, yollar - izler rtlm. Ak bir rt gerilmi tmnn stne.: Saklanacak, utanlacak eyleri gizlemek mi isteniyordu? Ya da kefeni giydirilmi bir l myd her kesim? l yznden de souk bir rt. Yukarda ak kelebekler uumakta, konacaklan yeri dne dne aramakta, bulunca da yeryzndeki ak rt stne, yava yava konmakta her biri. Ne var ki bu aklar, altndaki karalar, lekeleri, yalnzca bir sre iin, eriyene dek rtebilecekler. Bu aklarla rtlememi olan da var:. Kulleteyn. Lekesini hibir rt gtzleyemez diye mi acaba? Kar, diz boyu. Yaanlara baklursa, daha da ykselecek. ocuklar serpilmi oynamaktalar. Ama pahah pahah botlar, montlar, kazaklar giymi olarak deil. Kiminin ayanda ark, kimininki plak. Karda da plak dolalr m? Yaam kuralna gre dolalmaz. Ama oradaki kural baka. Yaln ayakllar da dolamaktalar. Ayak parmaklaryla iz braJcarak.. Kar topu oynamaktalar. Azlara kadar akan smklerin silindii plak ve atlak ellerle karlarn avulanmas, sklp top yaplmas, karlkl atlmas.. Kar iinde yuvarlanmalar. Kardan insan yavrulan m bunlar? Oynayanlar iinde yatlar da vard. O da oynamak istiyordu. Hem de nasl? i gidiyordu. Ama gvdesi, o "kardan ocuklar" gibi dayankl deildi. stelik, "sobann nanna yanm" olan parmaklan, dayanklln iyice yitirmiti. Gz kald,' karda, kar topuyla oynamada, boumada.. ekildi, girdi ieri. Derslerine dald. 256

*Ve'l-nilu fismeyni at ksmeyni... (isimlerin okunuunda rol oynayan, iki trldr...)"

***
"Metin" ezberleme, cami pek elverili grlmyordu. Yaz cdmadt iin de, bu i darda, ak havada olamyordu. Kalyordu ahrlar. Fakilerden her birinin ya da birkann birden srekli gittii bir ahr vard. Onun da ou kez gittii ve alt bir ahr vard: Hamo'nun ahr. Scackt, Ne ki oraya ginesi kolay deildi. Uzak tiduundan deil. Danda keskin bir souk bulunduundan. Camiden dar birka adm at, geri dnd. Kitabna ierde gz gezdirdi. Ezberliyeceklerini camide ezbcriemeyc alt. Hayr, olmuyordu. Kendini veremiyordu. Camiye giren - kan, namaz klan, sesli sesli dua eden,. Btn bunlar birer engeldi. lle de ahu- gerekliydi. Gcn K^layp bir kez daha kt dar. Bu kez dnmedi. Ve dona dona ahra vard. Ahuda neler bulunur? Manda, kz, inek, dana, tosun... Ksacas: Byk ba hayvanlar. Hayvanlarn "alaf'lar, yahi yemleri iin yaplm olan su yala gibi derince, uzunca ve gsleri dzeyinde ykseke bir kesim. Boklar sprmek iin kullanlan "alg" (byke sprge), boklarn dklnceye kadar sprlp yld, ortada ukurca bir kesim Cmazgal"), boklarn tanp danda uygun grlen bir yere dklmesi iin kullanlan sepet (byke), ya da biri nde biri arkada iki kiinin iki eliyle tutup tadddar, ortas epeyce bok alacak kadar ukur olan sedye gibi bir ara. Hayvanlarn gnlk yiyecekleri aman, ot. Hayvanlarn soluklan, bok ve sidik kokulan. Aynca, ahm sprmek, hayvanlara yem, su vermek iin bulunanlar. Ak oynyan ocuklar. Btn bunlar, ahrn "aynlmaz"lar, ya da "olmazsa olmaz"lan. Bunlara bir de, her gn gelip metin ezberiiyen bir ya da birka faki eklenmi. Ahrdan ieri girince, birka dakikada smverdi. ylesine scakt Hamo'nun ahr. Birka ocuk ak oynuyordu. Yatlan da, biraz

25'

bykleri de, kkleri de vard. Aklan knal knal. Kimilerinin de ortalan delinmi, kurun dklm. "Heneke" ya da "eneke" deniyordu bu trierine. Bir "heneke", birka sradan ak deerinde. En ok ie yanyan da "heneke"ler. Yenmek, yenilmek onlara bal. Heneke iin, aklarn biraz bykleri seilirdi. Gidip kalmak, birlikte oynamak istiyordu. Ama bu, kesinlikle doru deildi. Hem hocas ok kzard, hem de kendisi uygun gremezdi. Kartall kyne ak oynamak iin deil, okumak iin gelmiti. Bir sre izledi ak oynayanlar. plak ayaklar, kimi zaman topuklara dein boklara, sidiklere batyordu. En az batt zaman bile, parmaklarn aralarndan cvk cvk kan boklarn, ayaklarn stne tat grlyordu. Eller de batyordu zaman zaman. Aklann peinden koarken ayaklar taklanlar, ortadaki ukura yuvarlananlar da eksik deildi. Bu ukura denlprin, dizlerine kadar bat bile oluyordu. Ellerin, yzlerin boklara bulanmasysa ok olaand. Aklar, bokun - sidiin iinde oynanyordu nk, ite 10 yalarnda biri. Ad: Mcmo. Memo'nun ellerinin asl derisi gzkmyor. nk kir, kurumu smk ve boklarla kapl. stelik katmer katmer. Bileklerine dein. Memo ok mutlu. Bir eliyle, den alvann tutuyor, br eliyle ak atyor, aklara vuruyor. Burnu da srekli akyor. Burnunu silmeye zaman yok. Koyu, ularna doru incelen bir "frtk", burnunun iki kanadndan, iki meme gibi ve renkli renkli sarkm, dudaklarna dek u z ^ . Yalyor Memo tatl tatl. Arada bir de, ok rahatsz edici bulmal ki, siliyor. Ama kollarna. ocuklarn burunlarn silmek iin kullandklar temel silici, ellerinin style kollar. Yalar, kurumulann stne ekleniyor, onlar da kuruyor. O nedenle smkler, o yrenin Trklerinin deyiiyle "frtk"lar, kat kat oluyor. ocuklar bu eikrie yiyip iiyoriar da. Lezzetli, lezzetli, mutlu mutlu. Memo gibi. Epeyce izledikten sonra, uykudan uyanmcasna kitabna dnd. "Ksmm mensbuhu..." Izhar'dan ezberlemesi gerekenleri bitirdi; "kelm" (Tanribilim) ezbaine koyuldu. "Hakikat'ul-Hakki lem Tu'kal bi limine..." (Hakk'm, yani 258

Tann'nn hakikati, bizim bilgi llerimizle kavranamaz). Bir koyun melemesi iitti. alas ey. Ahrda koyun yoktu. Olamazd da. Koyunlar, ahuda deil. "kom"da (a^lda) bulunurdu. Peki bu ne? Birka meleme daha! Olacak ey deil. "ayb"dan m geliyor?! Durup dinledi; bir daha, bir daha. Dayanamayp ocuklara sorduunda durum anlald: Meer ahrn bitiiinde bir yer yapdm, hi allmadk biimde, birkcsim koyunlar, keiler oraya konmu. Dahas kimi byk ba hayVanlar da.. Peki niin? "Saym"dan karmak iin. "Hokmat", insanlardan ok hayvanlar sayard. "Kelle bana vergi" almak amacyla. Hayvan sahipleri de karma yoluna giderlerdi. Bunun adna "sirkat" denirdi. Asl anlamyla "hrszlk" demek. Yasal anlamyla da "hayvan saymdan karma" ve bu yolla "devletten alma". Cezas da bykl. Aa, bey takmlarndan, asl ok hayvan olanlardan deilse, sahibinin "hapse alma"s bile olurdu iin sonunda. Bu denli tehlikeyi-gze alarak "sirkat" yoluna giderlerdi. Neden? Vergi ard, hayvan sahibinin (gsz olanlarn) gcn aard. eri tklmay bile gze almak bundand ite. "Rzk meselesi".

- Ooo, hlo HU.S.SO sen misin? Ne zaman km, ne zaman geldin? - Dn geldim. Cezam yeterii grld. Sevindim, ok sevindim. Husso, eve geldii gnn ertesi gn, kk dostu "Trko"yu grmeye gelmiti camiye. Sabahn erken saatinde.. Bir sre konutular; Husso giui. - Bize sk sk gel! diyerek.. '

259

39
nemli "mzkere'lerden birine hazrlanyordu fakiler. Byk hoca Molla Nasr da bulunacak. Mzkerenin nemi, biraz da bundan. Konu: "Tbbu'n-Neb". Yani "peygamberin doktorluu" ve salk hastalk alannda peygamberin tleri. Byk hoca geldi camiye. Geip yerine oturdu. nnde rahle. Rahlenin stnde fkh ve hadis kitaplar. Byk hoca, mzkereyi balatt: Molla Nasr, Seydo'ya "dertler ve ilalan" konusunda peygamberin ne dediini sordu. Seydo hadisi okudu: - Tanr, "ifa"sn "indirmedii" derdi "indirmemitir". (M enzelellahu den ill enzele lehu ifaen) Yani: Her derdi Tanr "indirmitir" ve her dert iin de bir ila, bir ifa indirip gndermitir. Hadisin bir ka biimi vard. Molla Nasu- onlar zerinde de durdu: - Bu, kimin "tahrici"dir? - Buhari'nin. ' - Mslim'inki nasldr? - "Her derdin bir devas vardr (li klli dam devun)". Molla Nasr, fakilere, hadisin baka biimini bilen olup olmadn sordu. Birka birden atld sylemek iin. Atlanlar iinde "Trko" da vard: - Tanr, derdi de, "deva"sn da birlikte "indirmitir". Her derde bir deva (ila) vermitir. Dertlerinizi, devalaryla giderin. Ama haram olan ilala tedavi olma yoluna gineyin. Byk hoca sordu: - Bu biimiyle hadisi "tahri eden" (yazp kitabna alan) kimdir? Birlikte cevap verdiler: -EbuDvd. - Hangi blmde? - "Tp" blmnde.

260

"Tedvi"nin eitli yollan vard. Olabildiince hepsi zerinde duruldu birer birer. Tedavi biimlerinden biri de "Kur'an'la tedvi"ydi. - Kur'an'la tedavi olabileceim nereden reniyoruz? - Kur'an'm "ifa" olduunu belirten ayetlerden ve Kur'an ayeeriyle tedavi edildiini anlatan hadislerden.. Peygamberin ve arkadalarnn, "FaUha"y, "muavvizeteyn"i ve baka surelerddn ayetleri okuyup fliyerek nasl hastalklar iyiletirdiklerine rnekler verildi. - Kur'an'la tedavi eden kimse, bunun karlnda bir "cret" alabilir mi, bu caiz midir? Fakilerin tmnn verdii cevap:

-Caizdir.
Byk hoca, hadisten rnek istedi bu konuda da. rnek sunuldu: - Ebu Said el Hudri'den aktarlan bir hadise gre Ebu Said yle der: "Peygamberin esbabndan bir topluluk; bir gezideydiler. Bir kesim Arap kabilesine uradlar. Konuk edilmediler. O srada kabile yelerinden birileri geldi: - Kabile bakanmz akrep soktu. inizde tedavi edebilecek biri var m? -Var. Peygamberin esbabndan biri gsterildi. Doktorluu o vapp, kabile bakann o kurtaracakt. Bakan tedaviye yneldi. Fanilay okudu ve bakan kurtard. Daha nce esbab konuk etmekten kaman kabile yeleri, bakanlarnn kurtarldn grnce, konuksever davranddar ve tedavinin karl olarak bir sr (15-25) koyun verdiler. Ne var ki, Kur'an'la tedavi karlnda cret alnmas, kimi eshaba iyi karlanmam,'- yetler karlnda cret almak, hi dc ho bir ey deil.' denmiti. Tartma oldu. Peygambere gidilip durum anlatld. Peygamber olay dinledikten sonra gld ve yle konulu: - Kur'an'la tedavi edin ve byle durumlarda cret aln, benim paym ayrmay da unutmayn!" Ebu Said el Hudri'nin bu hadisini, ehmus sundu. Seydo da, 261

hadisin. Buhar ve Mslim'deki yerini gsterdi. Hasiahklar iin peygamber eitli ilalar tlemiti: - Bal erbeti. "Balda ifa var"d. - Hurma. - Deve st. - Deve sidii. (Peygamber, kimilerini, deve sidii iirerek tedavi etmiti.) - Slkle ya da baka trl kan aldrma. Peygamberin "tb"bnda "ifa" verici baka eylerden de szediliyordu. rnein "artklardaki ifa". "Sinein bir kanadndaki ifa". Yiyecek ve ieceklere den bir sinein,, bir kanadnda "zehir", br kanadmdaysa "panzehir" bulunduu bildiriliyordu hadisle. - " - Sinein bir kanad ballnda, br kanadn da siz batmn. nk bir kanadnda zehir, br kanadnda panzehir var." Mzakerede, fakilerin kimi konuup hocann sorduklarna karlk veriyor, kimi de dinliyordu. Ve. "tp" alannda peygamberin neler buyurduu, hangi hastalklara hangi tedavi yollarn gsterdii bir bir anlatlyordu. Ne var ki tedavi yollarndan kimi ok zordu, kimiyse olanakszd. rnein "baF'la tedavi. O yrede "bal" bulmak kolay deildi. ou kim.se, baln adn duymu.sa da kendini bilmezdi. Grmemiti nk. "Hurma". O da yoktu. "Deve st". Hi bulunamazd. "Deve sidii". O da yle. Tedavi yollarndan kolayca elde edilebileni iki eydi: - Artk. - Kur'an ayetlerinin okunup frlmesi. "Arik"lara da, "ayetlerin okunup frlmesi"ne de kolaylkla bavurulabilirdi. Birincisi, "bedava"yd stelik. Byk hoca Molla Nasr, mzakere konusu olan "Peygamberin Tbb"n zetledi ve mzakereyi kapatu.

262

40
Kar ve tipi. Karakn tm zorbah^nde. Dandan kaplara omuzlarn vermi, ierdekilere: "dar kmyacaksnz!" diyor, bastryor. Hem de ne bastrma. Kap aralarndan slklarn alarak ^ c a korkutuyor ierdekileri. Kapy aan oldu mu, yzne apla basyor. Ardndan kamdyor, baklyor ayaz ve tipisiyle. Kucana deni acmaszca dilim diiim doruyor. Sergiledii ak rtsnde bile gz gz grmyor. "Vay babo!" Ak giysili canavarn elinden nereye kahr? - Ahrlara. - ' En iyi yerdir ahu^lar. Bir sre sonra gzlerin alt karanlyla, hayvanyla, bokuyla, kokusuyla.. Hemen herkesin sna. Kimileri olduka scack. ounun, odalara alan kaplan var. Kiminde, arada kap bile yok. Yazn, tarlasyla, aynyla, harmanyla, kll plyle, camisi - abdesthanesiyle, kulleteyniyle, trl trl sinekleri ve bcekleriyle, daha nice neleriyle iice olan kadn, erkek, oluk-ocuk, kn da en yakn dosar ahrlarn hayvanlanyla, bok, sidik, .soluk ve osuruktan oluan scak ortamyla kucak kucaa. Hele evinde, ocanda yakacak tezei tkenmiler iin tek kurtancdr ahrlar. Gecc-gndz ayrm olmadan.. Hayvan - insan ayrm olmadan. Birlikte yatlr, birlikle kalklr.. Elinde, bir "fkh"tan, biri "nahiv"den, biri "maritk"tan, biri de "kelm"dan drt kitabyla dar kt; ak donlu, ama kara yrekli karakn aplaklarn,-kamlann yiye yiye ahu-n yolunu tuttu. De kalka, yalpalya yalpalya varmay baard. Kaln tahtalar ve koca aalarn birbirine kocaman demir ivilerle aklmasndan meydana getirildii iin kap olduka aud. Zorlaya zorlaya a. Ve girdi. Oh scack. Girer girmez yzne arpan scaklk,, ok gemeden tm gvdesini sanverdi. Daha ikindi bile olmad halde, karanlk. Tavandaki el kadar pencerenin aydnl, bir - iki kan evresine yetiyor ancak. Gzler karanla yava yava alacak. Alsn diye kapnn yannda biraz durdu. Gzleri, yann - yresini grmeye balaynca yrd.

263

alaca, "metin" ezberliyecei kesime doru ilerledi. O kesimde, duvardaki yuvasna yerletirilmi olan fitilli lamba vard. Ama yaklamazd akan olmadan. Ahr sahibi izin vermezdi. Gazya yokluu vard. Hayvanlar, bal, bulunduklar "alaf'larnda (yemliklerinde), balarn salhyarak ve soluklana soluklana otlarn, samanlarn yiyorlard. eyip syorlard bi yandan d. Karak ortamnda hepsi bir baka tr gzeldi. Bok, sidik kokular bile. ini styordu insann. Alaflm en bamda "camus"lar (mandalar) bal. ki manda. Yanlannda da "balak"lar. Biraz beride inek, iki "de", iki dana. Daha beride de drt kz ve tosun. Dik drtgen biimindeki ahnn uzununa, bir batan br baa uzanan alaflm ucundan nemli bir kesimiyse bo. Bo olan kesimin uygun bir yerine,,elindeki kitaplardan n koyduktan sonra bir kitap koltuunda, metin ezberlemeye koyuldu. "Kelm"dan balam; - L dahle li'l-akli f hkmi'l ilhi (Tann'nm yargsnda, iinde, akln yeri olamaz)..." O da ne? Alafhktan "kofk"li bir kadn kp indi. Her yan saman dolu. te, ardndan da bir erkek. Ceketi vc uzun donuyla.. O da toz ve saman iinde. "Nereden k bunlar?" Demek ki alaflm bir kesimindeydilcr. Ses karmadan yatmlard. Biri altta, biri stte. O kesim, yeterince aydmhk olmad iin dc gzkmemiler, farkedilmemilerdi. Alaflk, olduka derindi nk. Kathnm giyinik olmas da, bir gren eden olur olmaz ya da bir tehlike sezilir sezilmez, hemen frlamaya hazr bulunma gereinden ileri geliyordu. Giyiniklik, erkekle kadnm yatarken ilerini grmelerine engel deildi. Yatma srasnda, gereken yerlerini aarlar, ilerini grrlerdi. Onlar da yle yapmlard. Pek rahat olmasa da.. Rahatlk aranr myd byle durumlarda? "Kofik"li gen kadm, ahr sahibinin karlarndand. Mutlu grnyordu. A h m sprmek iin varp "alg"yi ald eline. Sprmeye koyuldu. "Mazgal"a doru.. Herif de kaay ald, "camus"Ian kaalamaya giriti. "Trko"ysa onlan grmezlikten geliyordu. "l dahle Hl-akli f hkmi'l-ilhi ve f tecvizi..." 264

Adamn karlanndan biri daha. Odadan kp geliyor. Sylene sylene. fkeli olduu belli. Gen kadna doru yryor, bamyor. - Doymad m gzlerin daha? Herifi yiyip bitireceksin! Gece yetmiyor, gndzleri de altndan beri gelmiyorsun prospu! Eyvah kavga balyacak. Erkeklerini paylaamyan kumalarn kavgas. Erkek, ilgilenmez grnyor. Eski kar, kavgaya kararl. Azndan kpkler sala saa, Krtedeki svglerin en okkallaryla svp sayyor. Gen kadnsa ili oral deil. Ban iine emi, "alg"y alp duruyor, boklara sidiklere. Bu durum, eski kany, daha da ldrtma benziyor. - Sylesene orospu, ne jusuyorsun! Herifi mal gibi kendine baladn! Gzn ne zaman doyacak?! Eski kar, svglerle kalmad. Varp bir vurdu gen kadna. Herifte yine ses yok. Gen kadm, bam kaldrp bir dikildi, yine iine koyuldu. Hi sesini karmadan. Bakalm sabr ne zaman tkenecekti. Eski kan, bir vuru daha indirdi yumruuyla. le o srada gen kadn katlanamaz olmutu artk. Elindeki "alg"y kaldrd gibi eski karnn kafasna.. Bir bouma. Hem de ne bouma. Sa saa, ba baa. Herif durmu bakyor. Ne ses karyor, ne de gidip aynyor. Kadnlar, yenimeye alyorlar. Hi biri yenilmek, altta kalmak istemiyor. Gen kar, eski kary, ortada boklarn yl olduu "mazgal"a ekti. Bandaki "kofik", dp yuvarland, sonra da ayaklar alnda kalp inendi. evresindeki zincirleri, paralaryla.. Gen kan, brn "mazgaf'a sokmaya alyor. Bir sre itime ve bouma sonunda birlikte yuvarlandlar. kisi de "mazgal"n boklarna gmlm debeleniyor. Herif yine gidip ayrmyor. Dahas: Keyifleniyor gibi bakyor. O su-ada 1 5 - 1 6 yalarnda bir kz gzkt. Ardndan baka ocuklar. Ve yal bir kadn. Koup ayrdlar iki kadn. kisinin de her yan boklara bulanma. 5 - 6 yandaki ocuk, anasnn eteine yapm alyordu. Smkleri azna aka aka.. Evin herifiyse, bakp bakp glyordu. Toplanp gittiler odaya. "Trko"ysa akn kalakalm. Neden sonra kendine gelip ezberlerine dnd. "Ve fi tecvizi Ta'lilihi fi'l-ba'zi kavlni (Tann'nn ilerinin bir nedene, niine ba olup olmad konusunda iki gr vardr)..."

265

Akam olmutu. Gidecek, akam namazm klacak, biraz da kamm doyurduktan sonra yine gelecekti ahm. Ve isi tavana dayanan fitilli lambann kr nda yine okumaya koyulacakt. "Mtla" saatine dek. Ama ak donlu karakm kan, tipisi yol verirse.. Kardan, tipiden glkle kendini camiye attnda, bir de bakt ki: Hafz Celal, olu Ahmet ve Tutak'l Recep de oradalar. Demek ki Recep Tutak'tan dnmi. -Recep aa beg.hogeldin! - Hobulduk. - Bibim nasdd? - Eyidi. Fahat alayp durirdi. "- Duran' al getir!" diye bene oh yalvard. Amma "Cnh Ahmet"in gnl yoh. - "Prtlanm (amau^lanm) getirdin (mi)? - Getirdim. Bibin, ya - peynir de gnderdi. - Sene "zehmet" (zahmet) oldu! - Ne "zehmet"i..! Hafz Celal'in elini pt. Ne de olsa eski hocasyd. Ahmet'e de "hogeldin" dedi. Onun da "hlini - hatrm" sordu. Namaz kldlar birlikte' Sonra bir keye ekildiler. "Rtib"den arta kalanla ve Tutak'tan getirilenlerle kannlarm doyurdular. Baladlar sylemeye. Taa yatsya dek.. Yats namazndan sonra Celal ve rencileri gitti. "Mtlaa"ya kathnadan.. Ve "mtla" saati. Koca koca ktkler zerindeki fitilli isli ve camsz lambalann evresinde fakiler bek bek dizili. Uzanm olarak. Her bek, bir ayieinin yapraklan diziliinde. Kitaplar nde, ak ve enelere dayah. Gzler kitaplarda. Okunsun okunmasn. Uyuma uyuklama da yok. Olursa gzetlyen grevlilerin vurmas, drtmesi hazr. Camsz fitilli lambalardan kan koyu, kaln isler, tavandaki hedeflerine nce direk gibi varp dayanmaktalar. Sonra vurulan noktalarmevreCTra dne dne firalamalar balamakta. slerin kollan daha da geni evreye uzanyor, kvnla kvnla yaylyor ve kimbilir ka bin kez fraladddan yerleri bir kez daha fralayp yalyor. Kollar birleiyor, ayrlyor, yeniden birleiyor, yeniden ayrlyor.

266

Kucakladklar tavanda, "koat"larda, duvarlarda, mimberde, mihrapta, rahlelerde, kitaplarda, yataklarda, yayglarda buluuyorlar, aynlp bir daha buluuyorlar. Kollar sarma dola. Her zamanki gibi. bekler bu kollar arasnda, "sakin" ve sessiz. Hepsi birbirinin aynimaz bir paras. Azlar ve burunlar da bolca payn alyor islerden. Yine her zamanki gibi. "Frtk"lara, balgamlara karan isler, ertesi gn, sabahn erken saatlerinden balyarak, kartklaryla birlikte, kulleteyne frlatlacaklar, kulleteynin yzndeki kaim rty biraz daha kalmlatracaklar. Ve karakn souuyla donup buzlaacaklar. Kn her sabahnda olduu gibi...

267

41
Camiyi dolduran "fa]d"lerin birbirine kansan soluklan, osuruklan olmasa, karakm dondurucu souklarnda, soba hi durmamacasma yansa bile, caminin snmas "muhl"di (olanaksz). Havasz myd cami? "O da ne demde?" , Tanyeri daha aarmamt. Ama aarmak zereydi. Trko'nun uykusu tutmamt bir tri. Biraz uyumu, daha da uyanmamt. Grd bir dn etkisiyle.. Dnde, bym, Safo'yla evlenmiti. Bir ocuu olmutu Safo'dan. Olan'. Sevimli. Yer beii iinde. Ve konuuyor. Tpk s peygamber gibi. - Babam gibi ben de limim. Basra'l, Kufe'li limlerden daha byk limim. Babam gibi. Ama benim ilmim, kazanlma (kesb) deil. Tann katndan (vehb). Ne islerseniz sorun, cevap vereyim! Anas Safo da ok gzel bir kadn olmu. Benzeri grlmedik bir gzellikle. O da "ilim"den payn alm. Yine Tann kandan. ocuk da, anas da, anlayor durmadan. Yerden, gkten, ululardan, meleklerden... Ve cennetten, cehennemden.. Gkte, yerde bir bakalk var. Grlmedik bir kalabalk. Gk halknn ileri gelenlerinden oluan, Kur'an'daki adyla "El Mele'l-A'l", yani "En Yceler Kurulu" yeleri, ulu melekler, Cebrail, Mikil, srafil, Azrail; "Tann'nm AR'"n (tahtn) .omuzla;nda tamaktalar. evrelerinde de teki melekler. Kanatl kanatl. Meleklerin omuzlannda Tann geliyor. Ayetlerde, yoramlannda ve hadislerde anlald gibi. Gkteki, yerdeki bakalk da ocukla ilgili. Bir eit kutlama. Genie bir meydan. Kar yayor. Ama yaan, kar deil. Kar biiminde "nur" yayor. Meydan ortasnda kulleteyn. Ama baka tr bir kulleteyn. Ne frklar, ne de yemeklerden dklme arklar var iinde. Tertemiz. Gzel mi gzel bir havuz. Gkten yaan "nur"lann aydnl, havuzun cam gibi yzeyinde. Suyun parlaklyla btnleiyor. Melekler, "selma durmu". Taht zCTinde taman Tann yaklayor. Beiin yanma geldi ite. Ve durdu. Tann'dari "nur" sahyor evreye. ocuktan da. ki "nur", birleiyor. Tann, ocuun babasna sesleniyor: 268

- Ne mutlu sana. Senin de bir olun oldu ite. Beikteyken ulu bir lim. Byynce dnyay kurtaracak. Seninle birlikte. Ne mutlu sana! Uyannca ayn d bir daha grmeye abalam. Uyumaya zrarfamt kendini. Ama baaramama. Ne gzel bir dt o. "D"lerin nasl "ta'bir" edileceini az, ok renmiti. Bu d de yorumlad kendince. Gzel yorumlar yapt. Geleceine ve "lim" olmasna ilikindi yorumlar. Tm benliini derin, tatl, anlatlmaz duygular sarmt. Kartall kynde deildi sanki. Kapkara islerle, soluk - osuruk kokularyla kapl ve havasz bir camide deildi. Ve sanki darda soluk kesen bir karak yoktu. indeki dnya baka, Andaki dnya bakayd. Bir sr mutlu dncelerle kucak kucaa kaldktan sonra kalkt, ceketini, alvarn giydi. nce kilimlerden birine de brnerek, "abdesthane"ye gitmek zere dar ku. .Tipi kesilmiti. Kar da yamyordu. Ama alabildiine bir ayaz vard. Elinde ibrik, koarak "abdesthane"yc girdi, abuk abuk iini grp kt. Tam camiye ynelmiti ki, kuUeteynde bir ses iitti. Bir dc bakt ki: Abdurrahman. O soukta soyunmu. rl plak. Abdurrahman'n yanma varmaktan kendini alamad. Kulleteyn buz tutmutu. Abdurrahman kydan bir kesim buzu krmt. Ve dald buzlu suya. Azna, burnuna da su verdikten, "guslettikten" sonra hemen kt. Ti-iyordu. Kurulanmadan ve abuk abuk stn giymeye koyuldu. "Gece d azd, eytan atlad vc cnb olduu" iin "gusl abdesti" almt. Zorunluydu. Sabah namazna hazrlk gerekti. Karakn ayaznda, kulleteynin frtkh, balgaml buzlarn krp ykanmak, "cehennemde yanmak"tan daha kolayd. nanmt Abdurrahman. Askerlikteki Mehmetik'ler de ayn tutumu gsterip kta-kyamette, bulabildikleri derelerin, aylarn buzlarn krarak "boy abdesti" almyorlar myd? "Cnplk"ten kurtulmak iin 'artt boy abdesti. Koullar ne olursa olsun. "Din, eriat" yle diyordu. Suya batp kmak, temizlenmek saylyordu. .Abdurrahman da temizlenmiti ite. Tir tir titriyor olsa da"lemizlenmi" olmann rahatlyla koup camiye girdi. Ve doru yataa^ Biraz sonra snacakt. Kendi gibi"faki"lerin, nlerinden ve arkalarndan kan scak havayla.. Kynde bir trl kavuamad

269

Cemile'siyle belki bir daha buluaeakt dnde. Bi kez daha kuUeteynin buzlann krp karakn dondurucu sounda litreye litreye "gusletmeye" hazrd. Sevgilisiyle dnde de olsa yatmak, biriemek, deerdi titremeye, hastalanmaya.. "Haydi gel, nerdesin ey sevgili!"

***
K ne denli "iddei" olursa olsun; kimileri iin nemli deildi. Keyifli bile saylabilirdi. Tahl, ya, peynir, hayvanlarna "alaf" ve sobasna yakacak boldu. Otlukla da gibi ot yn, tezeklikic da gibi tezek yn, kuyusunda, ambarnda yelerince tahl, cvirdc uval uval un, bulgur, yarma, tulum tulum peynir, teneke teneke ya, kp kp turu, ayrca da kuru zmyle, kayssyla, inciriyle hoafl, "kartol" (patates), mercimek, "lazt" (msr) ve benzeri eyler olduktan sonra k olursa olsun, uzarsa uzasn; "zevk" verir insana. Ne ki kimileri iin de bir derttir. Hem de nasl..! Nc otlukla otu, ne samanlkta saman, ne evinde unu, buday ve yiyecei, ne yakaca vardr. Olanlardan bir para gelirse gelir, gelmezse o da yok. "Elden gelen n olmaz, o da her zaman bulunmaz". K bir "afet"tir byleleri iin. Hele "iddetli" olursa... Hele uzarsa... Aann, beyin keyfi yerindedir. eyhin de yle.. Yok, yokluk nedir bilmezler. Kimi yoksullara, aa, bey, eyh "el atar", yardm eder. Yoksul da zaman gelince onu der. Diyetim ki, darda kalan yoksulun evinde, "horanta"sna yaza dein elli teneke buday gerekli. Aa, bey ya da eyh, o buday verir. Darda kalan, buday almca balar "dua"ya. -Allah rz olsun. Alah aamza mrler versin. Allah eyhimizi, beyimizi bamzdan eksik etmesin. Aa, bey ve eyh; gzel yzl, gler yzl bir devlettir o srada. Devletin nimet yamuru, kimi "devle"larda gller, glckler olutururken, bir ki^k damla da, darda kald srada kendisine den bir zavallnn devlete nasl dualar yadrdm herkes bilir -Allah devlete zeval vermesin.Devlet de olmasa ne yapardm? Allah devletin eksikliini gstermesin. "Mlkn daim etsin."

270

o yrelerin devletini oluturan eyhe, aaya, beye de yle dua edilir. Asl devlee, eyh, aa ve beyden oluan devlet arasnda bir de fark var: kincisi, atk kal deildir. Son derece sevimli, sevecen grnldr. Darda kalan oldu mu, hemen yardmna koacana inandrmtr genellikle. Yardm etse de etmese de, bu inanc vermitir. Kaygann olduu kadar, barn, uzlamalarn da kaynadr. Karakola, jandarmaya gnderen de,' kurtaran da odur ounlukla. Kartalh kynde de durum byleydi. Kyllerin ou yoksuldu. Ama yoksulun da yoksulu vard. Tmyle darda kalm ve aresiz olanlar vard. te bunlara bakmak durumunda olan, kyn devletiydi. Bakt kadar bakard, bakamadgnda da bakyor grnrd. yle grnmeyi bilirdi. yle grnmek iin eitli yollar, yntenileri yard.

Karak, kara kara dndryordu herkesi. Karlar ak olduu halde, "karak" diye ad verilmesi dehundand belki de. Kimileri iin "hava hotu". Ama ya yoksulluk gmleini giymi olanlar, aresizler iin?! Sabah abdesti ve uhareti iin kulleteyne dklen "faki"lerin taharet vc asdcsl yerlerinde sular, burunlarnn evresine, yzlerine gzlerine bulaan frtklar hemen donuyordu. Eller, kollar, ayaklar; alk-olak oluyordu ayazda. Abdestini alan, yarun yamalak yapt iini bitirir bitirmez, arpk-urpuk kouyordu camiye. Parmaklar yumulup azlara gtrlm, burunlar, kulaklar kzam olarak... Her zamanki gibi. Sobann evresinde dizililer, siliniler, sylemeler. - Allah darda kalanlara yardm etsin., trnden dua etmeler.. Ardndan abuk abuk klnan sabah namaz, parmak eklemleri saylarak yerine getirilen "tesbih"ler, namaz sonras dualan.. Ve "rtib" iin hazrlk. "Rtib nbetileri", Abdurrahman, Osso, ehmus ve Th'yd. Trko da, bir tr yamak olarak kalacak.

27i

42
Hava souk mu souk. Kar yamyor, tipi de yok. Amadonduracu bir ayaz. Hergnk iki byk, kulplu kazan. Her birini yine ortasna sokulan sopalarla iki aki tay^ak. Kap kap dolalacak, yemek ve ekmek toplanacak. Yemekler kazanlara, ekmekler uvallara.. St, yourt, pekmez gibi eylerse, yemeklerin dkld kazanlarda yer alacak. Yani herzamanki gibi, eti, st, pilav, pekmezi, hoaf, orbas, turusu.., hep ayn kazanlarda toplanacak. Ve bu karm caminin "hcre"sine gtrldkten sonra taba olanlann tabaklarna, olmayanlarn da ekmeklerine konularak paylatnlacak. Her zamanki gibi dld yollara. Ellerde eldiven yok. Eller souktan, tutulan yerlere, sopalara yapyor. Ayaklarda ark. Ba ve kulaklar sarih, ama az, burun akta. Kar, fakilerin dizlerini ayor, Trko'nun da gsne yaklayor. "Vay babo"! Bata - ka ve krlar yarla yarla, kimi kesimde birbirinden epeyce uzak evlerin yolu tutuldu. Kpeklerin yreklere sald korkularla.. tler, bzlp sindikleri yerlerden kveriyorlar birden.. Kimilerinin boyunlarnda demir iler. Aman - zaman vermemekte, karakla yansrlar. ki kcsi faki de, toplyacan topladdctan sonra, "yoksulun da yoksulu" durumundaki evlere uryacaklar, topladklarndan onlara biraz verecekler. Kimlerin hangi evlere ugnyacaklan, nceden kararlatrlm!. Bir kesimine ehmus ve Th, bir kesimine de Abdurrahman ve arkadalan aryacakt. Tm evler dolalmt. E>ne dne.. Ve eller, ayaklar dona dona. ehmus ve Th, ilerini bitirmi, camiye ynelmilerdi. Abdurrahman ve arkadalan da ilerini bitirmek zerelerdi. Yalnz, ugnyacaklan bir ev kalmt. "Yoksulun da yoksulu" olanlardan ve aresizlerden. Bu eve unyacaklar, "rtib"den vereceklerdi. Bu evde, bir kadn, bir ocuu, bir de ok yal kaymbabas vard. Gen kadnn kocasysa, askerlikte "vatani g-eV'ini yapyordu.

272

"Faki"ler bu eve vardlar. Varr varmaz da ac ac ykselen bir sesle kalablar. - Bu bir lk. -Evet,kadnn l. - N e olabilir? -Kimbilir? - Kapya vurup girelim mi? - yle yapalm. Kapy aldlar, sonra da itip atlar; Bir de ne grsnler: Kadm, doum yapyor. ''Faki"ler hemen geri kacak oldular, ama kadnn yardm istediini grnce kmadlar. Kadn douracak, ama douramyor. Yannda yalnzca bir ocuk var. Anas alarken o da ahyor. - Halo Abdo nerede? Abdo day, yani kadnn kaynbabas olan yal adam, kyde ebelik iini de yapan yah kadnlardan birini getirmeye gitmi. GideU de ok olmu. Kadm, ahyarak anlatyor. - Kurban olaym beni brakmayn, bana yardm edin, bir ebe bulup gelirin. Kadn, ebelik edebilecek olan vc yal adamn getirmeye gittii kadnn hangi evde olduunu sylyor. "Faki"lerden biri hemen gidip bakmal, getirmeli. Abdurrahman: - Ben giderim., diyor ve frhyor. Yrd Abdurrahman. yen ayaklannm ve ellerinin szsna aldrmadan.. Karlarla bouma. Arada bir karlann rtt ukurlara dp kalkma. Yneldii eve yaklamt ki, yal adam karsnda buldu. Ama yazk ki i iten gemi olarak. Dp debelendii, kmay baaramad ukurda. Yarsna dein karlara gml. Gvdenin kalan, kesimiyse kardan adam. Yamah ceketi ve kua karlarla kaph. Bann takkesi ve sargs, zlp dt yerde karlar iinde. Donuk bir yz. Yardm ister gibi bakarken donup kalm olan gzler. Kdlar, buzlatrd karlara yapm sakal., rpmrken yorgun dt belli olan ve iki,yanda seriU kalan kollar. z yapt yerde kvrlm parmaklar. 273

-HaloAbdo,HaloAbdo! Abdo day gitmi. Abdurrahman cenazeyle uraarak zaman yitirmenin doru olmyacam, douramyan kadm kurtarmak gerektiini dnerek ayrld. Ebelik edecek kadnn evine vard. Kadn evdeydi. Durumu anlau Abdurrrahman. Ama yal kadn, o karda, kta dar nasl kacak ve gtrlmek istenen eve nasl gidecekti? - Gel, srtma bin! Abdurrahman utlad kadm. Ve dt yola. Bu srada doum yapamyan kadnn evinde neler oluyordu? Kadn aclarla bauryor, kvranyor; yanmdakilerse birey yapamyar. Yalnz Osso, alyan ocukla ilgileniyor, susturmaya abalyor. Trko da bir eye yaram olmak iin km ezan okuyor. Doum kolay olsun diye. Anas doururken, babas byle yapyordu nk. Bir sre sonra Abdurrahman sutndaki yal kadhla yetiti. Yal kadn hemen kollar svad. "Faki"lere de sobaya snmas iin su koymalarn syledi. - Sonra siz bir yana ekilin, ben AUah'm izniyle dourturum. Yah kadnn anlattna gre, "ocuk ters evrilmi", doum onun iin g oluyormu. - Diini biraz daha sk kzm, kurtulacaksn! ^ Ve doum gerekleti. Ana kurtuldu. Ne var ki, ocuk, birka dakika yaad ancak. Yal kadm, gen kadn yattrmaya, avutmaya ahyordu: - Daha ok gensin. ok ocuk dourursun daha. zlme, cann sa olsun, kocann can sa olsun! Cenazeyi de getirmek gerekiyordu. Abdurrahman, gen kadna duyurmadan, yal kadna anlattktan sonra, Oso'yu alp kt. ki faki varp yklendiler cenazeyi. Ve getirip darda, yarsna dek karlara gml kannn stne koydular. Sonra evden bir hasr gtrp cenazenin stne rttler. Yah kadna da -bi yana ekip- anlatlar. kmak zorundalard. "Ratip" kazanmdaki karmdan,bir tasa koyduktan, biraz da ekmek buakktan sonra klar. Cenaze iin yine geleceklerini, yal kadna anlattktan sonra kmlard evden. 274

"Ratip" kazan, uvalla ekmek gtrld cami "hcre"sine. Oadakilere durum anlatdd. br fakilerin gtrdkleri daulm^ ve yramiti. Abdurrahman ve arkadalannm gtrdkleri de paylanld. O da yendikten sonra, cenazeye hazrlk balad. Cenazenin, cami yannda ykanmas kararlatrlmt. Kimi, mezar kazmaya gnderildi. Kimi teneiri alp cenazeyi getirmekle grevlendirildi. Kimine kazanla su stma grevi verildi. Kimine de sabun, eldiven, kefen salayp getirmesi sylendi. Bir yandan da kyn ileri gelenlerine, bu arada eyh aban'a ve Molla Nasr'a haber verildi. Grevlendirilenler, aldklar ii yerine getirdiler. Mezar kazlm, su stlm, cenaze getirilmi, sabun, eldiven, kefen gibi eyler hazrlanmt. Cenaze ykanp kefenlendi, teneire kondu, sonra da "musalla"ya. Namaz klnd. Byk hoca Molla Nasr kldu-mt namaz. eyh aban da hazr bulunmutu. Ve gtrlp gmld Abdo day. Sonra, doru cenaze evine. Gen kadna durumu anlatmaktan baka bir yol yoktu. eyh aban ve Molla Nasr, kadn teselli eden szlerle anlatlar. Ba sal dilediler. Herkes birer birer ba sal diledikten sonra cemaat ayrld. Fakiler camiye, kyller dc evlerine.. Ardndan, kadmlar gelip dolumutu cenaze evine..

275

43
Safo. rkek, saa sola bakarak at admlarla girmiti camiye. Elinde de tiftikli ve ynl eyler. Gzlerini Trko'ya dikmiti. Trko da zlemiti onu. Ne zamandr grmemilerdi. - Safo, hogeldin. Nedir o elindekiler? - Sana getirdim. u tiftii bana geireceksin. Boazna kadar gelir. Yzn karacan yeri de var. te uras. Ban, kulaklarn ve boynunu scak tutar, souktan korur. Anam rd. u eldivenleri de.. - Allah rz olsun. Kulaklanm ve ellerim yordu, iyi olacak. - Anam bize gelmeni istedi. - Gelirim ama, imdi dersim var. Bugn nahivden zhar' bitiriyorum. -zharnediT? - Bir kitap. - yleyse yarm gel. - Yann da Halo Husso'lara gideceim, szverdim. - brgn gel yleyse. - Olur, gelirim. - Vallaha de. -Vallaha. - Tavuk keseriz yersin. Tavuklu pilav yaparz. - naallah. Allah rz olsun. - Bak unutma, gel. - Gelirim dedim ya, gelirim. Safo gitti. Byk hoca gelmiti. 'Birgn nce verdii dersi dinledi. Herzamanki gibi mutluluu yznden okunuyordu. ok nem verdii rencisinin, hergnk gibi dersini eksiksiz baardn gryordu. "Ve'l mnda'l-mfredu'l-muanafu..."

276

***
Bir haber yaylmt o gn: Hammame'nin babas, kzn Husso'ya vermeye raz olmu sonunda. Yaknda da dnleri olacakm. Haberi duyar duymaz, Husso'larn evine yneldi. Zaten szvermiti, o gn gidecekti. Hava souktu. Ama basma tiftii,' ellerine de eldivenleri geirmiti. Kaza filan yoktu ve hibir zaman da olmamt. Ama, kimin vard ki? lik ve ceket yeterli grlyordu. Herkesin gidip geldii yoldan yryp vard Husso'lara. Vard ki, evde bir kalabalk. Herkeste de bir sevin. Onu grnce ilgi ve sevgi gsterdiler, sedirde, altna minder koyup oturttular. Ve hemen tasla hoaf getirip koydular nne. - Hele unu bir ye! Hoafn yedi. Husso ieri girdi. Trko'yu grnce gidip ilgilendi, konumaya balad. - Nasl, derslerin zor mu? - Bana zor gelmiyor. . ...

- Seni hep sylyorlar zaten. Ben fakilerle gryorum, seni ok vyorlar."- Trko gibi kimse olamaz." diyorlar. Aferin. - Hfz Celal'la gryor musun? - Sabahlar camiye geliyor. Molla Nasr'dan ders alr almaz gidiyor. O, bir evde kalyor. Karsn da getirmi. Olu Ahrtet syledi. - Ben de grp konuuyorum Hfz Celal'le. - Ya! Bantmz m? -Kendisi bize geldi, bartk. - atm. Demek yle.. -Nikahmz da o kyacak. - Dadikan'l Kmil aaya da o nikahlamam myd ayn kz? - Evet. Trko bi kez daha ap kalmt. nk, Dadikan'l Kmil 277

aann nikh eriate geerliyse, ayn kz Husso'ya nasl nikhlanabiliyordu? Kafas bi kez daha allak-bullak olmutu. Akam oluyordu. - ok kaldm, artk gideyim. Akam namazna hazrlanmam gerek. - Biraz pilav ye, sonra gidersin. Pilav getirdiler. Ya boldu. ylesine ki, bulgurun altnda glleniyordu. O yrede, ya bulunduu zaman pilav ok yal piirilirdi. Ne denli yah olursa, o denli "makbul" saydrd. Herkesle birlikte kak sallad pilava. Husso, anas, kardei, konuklar... Koca bir tepsi pilav bitirdiler. Lava ekmekle. - Halo Husso, dn ne zaman? - 20 gn sonra.. Ve Trko kt asl yuvasna gitmek zere. Abdest, namaz, dersleri gzden geirme, yats ve "mtla". Sonra da uyku.

Camiyi dolduran fakilerin nlerinden vc arkalarndan kan scak hava olsa da yeterli bir snma olhad iin gece st alnca mt. Bu yzden dc "karn arm"t. stn giydi, bir kilime brnd, ibrii de alp "bdesthane"ye kt. shal olmutu. O yzden dc tuvaletle epeyce kald. Birka kez kalkm, sonra yeniden oturma gereini duymutu. Sonra daha ok yp hasta olacan dnp kt "abdcsthane"den. Ve gelip hemen yataa girdi. Ama uyuyanad. Sinmiti yalnzca. O srada bir yava sesle kprdama. Bir karal. Kapya doru gidiyor. Kap ald, kap aralndan karalt netleti: Seydo. Ya "abdesthane"ye gidiyor, ya da kuUeteynin buzlarn krp ykanmaya. Aradan geen bir sre. Kap alyor. Yine Seydo. kap kapamyor. Seydo'nun karals. Sobayla ilgileniyor. Kibriti akyor, sobay yakyor. Sobann n kapandan atein aydnl vuruyor Seydo'ya. Seydo titriyor. Belli ki kuUeteynin buzlarn krm ve "gusletmi". Ya "ihtilm" olmutur. "eytan atlama" ve "d azmas" da derler buna. Seydo kimbilir, yatmak isteyip te yalamad hangi

278

kadnla, dnde yatmtr? Sonra da pt pt atma ve boalma.. Ya da kendi gibi bir "faki"yle yatmtu:. "Livata". ok gnh, "gnh- kebir"den, yani byk gnhlardan. afii mezhebine gre "zin". Ama "faki" de olsalar, "din ve eriat" yolunda da bulunsalar, orada kadmlan olmayan erkeklerdir. O tr gnahlar, herkesten "sdir" olmakta. Bu yzden herkes, birbirine gz yummakta. Olaanlam bir gnh. Ama olaan olmayan ve hi mi hi hogrlmeyen bir ey var: "Cnb" durmak. Yani boy abdesti almadan durup kalmak. "Gusletmek"'ve "hades-i kbr"dan, yani byk abdestsizlikten temizlenip annmak gerek. K-kyamet de olsa, dondurucu souk da bulunsa, bu olacak. in ucunda lm olsa bile. nk "cnb" olan kimsenin bulunduu yere melekler girmez. O durumdayken lm olsa, "pis pis lm" olur. Ve doru cehenneme. br gnh iinse "istifar" edilir, yani Tanr'dah balanma dilenir. Tanr "afurur-Rahm"dir, yani balaycdu; balar. Seydo'nun sobay yaktn grnce o da kalkp sobann yanma gitti. Sobann nndeki ta ald, stne koydu. Kendisi de snmaya koyuldu. Sonra gidip yatann yannda bulundurduu bir apt alp geldi. Sobann stnde kzm olan ta aptla tuttu, apta sard. Sonra da yatana gtrp kamnn stne koydu ve yorgan stne ekti. Kamnn ars dinmiti.

279

44
o gn Safo'lara gidecekti. Ama darda korkun bir tipi vard. Yalnzca souuyla, soluk kesiciliiyje deil; slklanyla bile insan, rkten bir tipi. Ne ki, gitmek zorundayd. Szvermiti Safo'ya. Ne olursa olsun gitnieliydi. Yoksa Safo'larda gvensizlik yarard. Bu da hi iyi olmazd. Bana tiftii geirdi. Eldivenleri de takt. "Metin" ezberi ve okumak iin iki de k i t ^ ald. Ve kt. "Vay babo"! Tipinin nnde srkleniyordu. Yryor, dyor, kalkp bir daha yalpalayarak yryordu. abahya abalya vard. Ve ard arda ald kapy. - Vy bvemin (babam), gel ieri gir gel! Bu tipide nasd gelebildin? - Safo'ya szvermitim. - Safo'nun anasyd kapy aan ve karlayan. ^ - Yemek piince bizim herif seni gelip getirecekti. Neyse, gel basma gidelim.
..alidir

Tandr ba. Alev, tandrn dibinden kollarn yukan doru at atveriyor. Byk bir tencere bu kollar arasnda. Tencerede tavuk. evresinde hamur teknesi. Yuvarlak ve alak bir masa biiminde genie bir "pehun", bir baka adyla "ekmek tahtas". Yanmda bir leen iinde un. Oklava. Alm hamuru pimesi iin tandra vurmaya yanyan "rapata" (tahta). Tandr yaklrken kp oda^ doldurmu olan dumanlann kimi bacadan yol bulup gitmi, kimi ekildii diplerde, kelerde, duvarlarda, odadaker zerinde sinmeye almakta. Evin erkei, minderin zerinde keyiflice bada kurup sutm duvara vermi. Ktrm kz Sabo, babasnn yannda yl duruyor. Herkesten daha mutlu Safo nnde petemal ekmeklik hamurla uraan anasna yardm abasnda. Bi yarelan da tencereyle ilgileniyo-. - Ana, bulgurunu da koyalm m? - Tuzuna bak, sonra da koy bulgurunu. Daha nce ayklanm, hazrlanm olan bulgur, tavukla kaynyan suyun zerine boaltlyor. Tavuklu pilav pieicek. Tenceredai kan buhar, yayd kcAulanyla mutluluk sayor. Kadn, tekneden bir eliyle kopard hamur paralann iki eliyle

280

topak topak yapp una buladktan sonra nceden hazrlanm yere diziyor. Yemek piip kaldu-lacak, tandrn da alevinin kesilmesi beklenecek, sonra topaklar tahta zerinde oklavayla ahp rapatayla tandmn kylanna vurulacak. Ve araf araf lava olacak. - Ana pilavn suyu ekildi, dibine yanmadan indireyim mi? - ndir, koy dinlensin. Ardndan da ayran yap. Turu da koy getir. Hazrlanan sofra. Bulgur pilavna gml tavuk. Tavuun paralanp paylanl. Pilavn, herkesin kak sallyaca bir byk kaba konulusu. Tandra ilk vurulan ve karlan lavalar. Lavalann sofrada herkesin nne dizilii. Scak lavalardan eller yana yana koparp azlara gtrmeler. Evin erkeinin soan ezmek iin yumruklay. Kaklarla, bir yandan tepsideki pilava, bir yandan tasdaki ayrana ve turuya saldmlar. Kadm, bir yandan kak yarnda geri kalmamaya alrken bir yandan da tandra vurduu ekmeklerin piip pimediine bakyor, pienleri karyor, yerlerine, alp hazrlanm olan hamurlan yaptryor. Darda karak, tipisiyle slklann ala dursun, ierdekiler keyifli. Tandrba keyfi, yemek keyfi, scak lava keyfi. Bir de ktrm kzm ktrml olmasa, oradakilerin mutluluuna diyecek olmyacak. Herkesle birlikte o da kamn iyice doyurmutu. Artk kalkp bir yere ekilmesi, getirdii kitaplara bakmas, okumas, ezberlemesi gerek. En uygun yer de ahr. Ne ki o ailenin ahrij istenen lde scak deildi. - Artk ben ahra gidip alaym. - Git, ahr imdi scak. Souk gelen yerleri iyice kapatld. Her yan iyice bastmld. indeki mallar da oald. imdi ok scak. Haydi git al. Sevinmiti. Kitaplarn alp gitti ahra. Gerekten de scakt. Oh, tam istedii gibi. stelik, Hamo'lann ahrndan daha aydnlk. Artk hep burada alabilirdi. Ama Safo'nun engel olmas vard. Safo'yu grmek istemiyor deildi. Ne var ki dersleri ar basyordu. Zaman azd. Az bir zaman-iinde bir sr kitap okumas gerekiyordu. "Nahiv"den, "fkh"tan, "kelm''dan, "mank"tan.. O, teki fakiler gibi tek tek okumuyordu. Hepsinden birden ders alyordu. Hepsini birlikte

281

gtrmekse kolay olmuyordu. Buna da kendini zorunlu gryordu. "Basra'l, Kfe'li limler"den daha byk lim olmay kafasna koymu olmann verdii bir zorunluluk. "-Herkesi geeceim!" diyordu. lk hocas Hafz Celal'i, hemen hemen gemiti. ok sayg duyduu ve beendii Molla Nasur'm grlerini bile, kimi konuda beenmemeye balamt. ok sert olmasa da, kar klar bile oluyordu hocasna. te Safo yine geldi. Duraksamal admlarla ve karsndaki "faki"yi iirktmemeye alan bir tutumla.. - Sen ah, ben yle bir baktm, gideceim. Nasl scak m ahr? - ok iyi. Tam istediim gibi. - Her zaman gel burada ah. Elin ahu-larma gine.

282

45
Safo, kendisini ve ailesini "el" (yabanc) saymyordu. Ve karsndakinin da saymamasn istiyordu. Gerekten de bi eit yakmlk-akrabalk olumutu aralarnda. O da bunu ve bunun verdii scakl duyuyordu zaten. Oradayken, kendini, aile ocamdaym gibi gryordu. Safo'nun ailesi de onunla ok ilgileniyordu. Kol-kanat amlard. Acyorlard. Ama bundan da ok, hayranlk duyuyorlard ona. Bi yandan da Safo'ya snduma abas iinde olduklan seziliyordu. Byynce Safo'yla evlenmesi salanabilir miydi? Olabilsin, olamasn, bunu istiyorlard. Ve bunun, temellerini atmaya abalyorlard. Safo, dikilmi duruyordu. Onun gzleriyse kitapta. Kafasndaysa ezberler. "Mantk"tan okuduu kitabm balanndayd daha. "El ilmu imma tasavvurun fakat... lim, ya, yalnzca 'tasavvur'dur..." Peki "tasavvur" nedi? Tanm yaplyordu kitapta: "Ve huve husul sreti'-ey'i fi'l-akU". Yani: "Tasavvur, bir eyin 'sret'inin (biiminin), aklda olumasdu"". "lim", ya yalnzca byle bir olumaya denir. Ya da bu olumasyla birlikte gerekleen "hkm"dr. "Tasdik" denir buna da. Bu da yle tanmlanyordu: "sndu emrin"... olumlu ya da olumsuz ynde, bir eye bir baka eye dayayp yklemek". rnein "insan", herhangi bir yargya balamadan ve bir nitelik vermeden dnp kafada "betimlemek", bir "tasavvur"dur ve bir "ilim" (bilgi) oluumudur. "nsan"n ne olduuna, ya da ne olmadna "hkmetmek"se, "ilm"in "tasdik" kesimidir. Burada bireyin, bir baka eye dayandmlp yklenmesi vardr. rnein, "el insanu hayvnun ntkun", yani "insan; konuan (buradaki konuma, dnme-kavrama anlamndadr) bir hayvandr" dendiinde, "konuan hayvan olma" nitelii, "insan"a yklenmitir. "El insanu leyse bi camidin", yani 283

"insan, donmu (cansz) deildir" dendiinde de "donmu olmama" yklenmitir insana. Biri olumlu ynde, br de olumsuz ynde bir "tasdik"tir. Bunlarsa "fikir" denen dnmeyle oluur. "Fikir''se yle tanmlan: "Tertibu umrin mlmtin li't-teeddi il mechlin", yani "bilinmeyen bir sonuca ulamak iin bilinen eyleri -bir basamak oluturacak biimde- dzenleyip kullanmakr". Buysa herzaman dom olmayabilir. Yani, bilinmeyeni elde etmek iin giriilen dzenleme ve bilinenleri kullanma, her zaman, doru sonuca gtrmeyebilir. yle olmasayd, "akll insanlar arasnda tartma olmaz"d ve hepsi ayn grte birleirlerdi. Dahas: Bir insann, kimi zamanki gr, kimi zamanki grne uymamakta. yleyse, dom dnmek iin bir yasa (kanun) gerekli. te bu yasa, "mantk"tr. "Doru dnme"nin yasasdu-mank. Bir "dnme sanadu"". . "Mantk" da tammlanyordu: "Aletn knuniyyetn'... yle bir yasa biimindeki aratr ki, bu arac kullananlar, zihni, dncedeki yanhtan korurlar".

***
Safo, gitmemiti daha. Onun mnldanmalarmii ses karmadan dinUyordu. Bir noktadan bir baka noktaya gidi-gelilerini, arada kitab ap baktktan sonra yeniden ezberlerine kendini verip dallann da izliyordu gzn ayrmadan. Gidip konumak istiyordu, ama "ya rkUip bir daha karrsam!" diye ekiniyordu. Ama dayanamad sonunda: ' - Sen hi yorulmaz msn? Derin, ok derin bir uykudan uyanm, daha dorusu uyandrlmasma ban kaldrd. - Bir ey mi dedin? - "Sen yorabnaz msm hi?" dedim. - Daha yorahnadm. - Durmadan okuyorsun, gidip geliyorsun; ne zamandr yle. Yomimusundur, istersen biraz dinlen, yine alrsm. 284

- Safo, sen yine engel olacaksm derslerime. - Yok yok sen ah, ben gidiyorum ite. Safo gitti. O da bu kez, kitap deitirdi. "Nahiv"den yeni balad bir kitap: "Elfyye". "Binlik" demek. "Bin beyt"i iine ald iin bu ad verilmi. Bu kitab okumak, o yataki bir ocuk iin hi kimsenin dnemeyecei bir olayd. Ama hocas daha nce okuduklarna bakarak onu da okuyabileceini dnd iin bu kitaptan ders vermiti. Ona da bu ders kolay gelmiyordu. Ama kitab, "erh"leriyle, yani bu kitap iin yaplm aklamalar izleyince az-ok anlyordu. iir biiminde olduu iin d'e, ezberlenmesi houna gidiyordu. "Kelmuna lafzun mfidun ke's-istekim + smun ve fi'lun smme harfuni'l-kelim" u anlatdyordu bu iki dizede: "Kelm", yani cmle, "bal bana bir anlam olan bir sz"dr. rnek: "lstakim!", yani, "doru ol!". Bu, bir "kelm"dr. "Kelime"lerden oluur. "Kelime"yse trdr: "sim", "fiil" ve "harf.

285

46
Tipi, tavandaki iki pencereyi dvyordu srekli. Biri, ahnn bir ucunda, br de br ucunda. Hayvanlar, dardaki karakn tipisinden, souundan habersiz. Kimi yatm, tatl tatl gevi getiriyor. Kimi ayakta, ban uzatm, yemlikteki otunu, samann yiyor. Karda yan yana iki inek. Biri yatm; yutmu olduu yiyecei midesinden azna dek kanyor, yeniden iniyor, yutuyor, bir daha karp iniyor. bryse ayakta. Ba yemlie uzal. Bacaklar arasnda da danas. I>ana, iki meme ucundan birini brakp brne yapyor. ekitiriyor srekli. St gelsin diye de kafasyla vuruyor. Anasysa, bu vurulardan rahatsz olmak yerine mutlu mutlu duruyor. Arada bir ban evirip yavrusuna bakyor. Sevgiyle.. br uta, bir manda, iki kz, bir tosun ve bir "de". Son ikisi ayakta, brieriyse yatmlar. Ayaktakilerin ieyip stklar, ayaklarnn altna dklrken, yatanlarnki klannm nnde yl. Hepsinin de "alg"yla sprlp "mazgar'a ylmas gerekiyor. Ya Safo, ya anas, ya da babas yapacak bu ii. "Ben de yapamaz mym?". Elindeki kitab, yemlikte uygun bulduu yere, br kitabn yanna koydu; "alg"y eline ald. Ve boku-sidii sprmeye balad. Beli ve bacaklar bkle bkle biraz sprd. "alg"y tamaya ve kullanmaya gc zor yetiyordu. Eline algdan kk bir kymk batar gibi oldu. Eline bakt. Avucunun ii kabarmt. Terlemiii kendisi de. i bitirebileceini akl kesmedii iin brakt. O srada yine Safo gelmiti. - Ne yapn, ahr sprmeye mi kalktn? - Avulanmm ii kabard, bu-aktm. - Sana kim dedi ahin spr! Senin iin mi o?! Akam oluyordu, kitaplan alp birlikte ktlar ahrdan. Ahrn bitiiindeki odaya. Orada soba yanyordu. Arada da kap yoktu. Ahu-n scandan da yararlanlyordu. Soba yandnda da ahra scak gidiyordu. Kardkl al-veri. Genie bir oda. Ve bu oda da yatlyordu. ' Akam olduu iin gitmek istediini syledi.

286

- Danda ok tipi var, nasl gideceksin? - Halo Salih (Salih day, yani Safo'nun babas) beni gtrr. Evin erkei gtrebilirdi gerekten de. Ama yine de glk ekerdi. nk tipi ok iddetlenmiti. Kapy aralayp baktlar, dar da klacak durum yok. - Bu gece burada kal. -!!! Abdest alacan syledi. Safo leen ve ibrii getirdi, su dkp abdest aldu-d. Kurulanmas iin de apt verdi. yice karanlk olduu iin lamba yaklmt. "Terek"te, caml vc aynal bir lamba. Geip akam namazn kld. Sonra kitabn ald, lambann yaknnda, gzlerini kitaba dik. Dalp giui saurlar arasnda. Yemek hazrlanmt. Sofraya anid. Tavuk suyundan bulgur orbas. Herkesle birlikte kaklayp kamm doyurdu. Yeniden kitabna dnd. Yats namazna dein okudu. Herkes konuurken o hi ilgilenmiyor, okuyor ve okuyordu. Yats namaz olmutu. Abdesti bozulmadan kalkp yats namazn kld. Biraz daha altktan sonra uykusu gelmiti. Yourt ekmek getirdiler. Yine herkesle birlikte yedi. Yourt-ekmekten sonra uyku iyice bastrmt. Evdekilcrin hepsi farknda olmutu. Yklkten yataklar getirilip serildi. Tm, ayn odada yatacak. br odalar ok souk. Tandrba bile yalacak gibi olmaktan km bir ka saat iinde, n a da bir yatak serdiler. Safo'yla kzkardei bir yatakta. Babalan ve analar bir yatakta. nc yatakta da o yatacak. Yaklak ikier metre arayla.. - Yalan hazr, gel yat, biz de yatacaz. Kalkp, ekine ekine soyundu. Ve hemen yataa girdi. brleri de yataklarna girdikten sonra lmbann iine ekildi. Gece kalkp hayvanlara, zellikle de dourmas beUenen inee baklaca iin tam sndrlmemiti. Gece yars. Fsr fsu- bir konuma. Kan-koca arasnda. Koca bir ey istiyor, kan "olmaz" diyor. Koca direniyor, kadm direniyor. - ocuklar uyandracaksn. Elin ocuu da var, ok ayp olur. - Sen de direnme artdc. 287

Kpr kpr. Fsr fsr. Sonunda adam isteini kabul ettiriyor. Kadm teslim oluyor. V - Haydi sesini karmadan, ne yapacaksan yap. Lambann i i n e e k i l m i fersiz ndan karaltlar seilebiliyordu. Adamn belden aas plak, istek gzlerini brm, evresine bakmyor. Kadna saldum, bacaklanm kaldrm. Entarisini (onunla yatmt nk) yukarya doru syryor. "Hamle"! Ard arda ykleniler, Bi yandan da memelerin emilii. "Babam anam ey yaparken, memelerini emdiini grdm. Yorgann alnda uyur /gibi yapyor, arasndan gryordum..." dememi miydi Safo? Hzlanan soluklar, inlemeler, "ah", "oh" anlamnda kan sesler. Ve iin bitirilii. Yaylmalar.. Ve uyanp yorgan alndan izleyen ocuklan, Safo'yu, "Trko"yu alt st eden duygular., ikisi de uyuyamad ark. Ama uyur gibi grnyorlard. Bir sre sonra kadm yatandan frlayp ahra gitti. Sonra cokuyla geri geldi. -nek douruyor..! Adam da uyand. Uzun donunu giyip doru ahua. Ardndan Safo ve "Trko".. Danann yans, inein orasndan km, gzkyor. neksc iyice karmak iin zorluyor kendini. Adam ekip karyor. Prt diye kyor dana. Svlar boanyor. Bireylerle birlikte.. Dana kaygan kaygan kprdyor. nek ayaa kalkyor. Danaya dnyor ve balyor yalamaya. Daha ok yalasmdjye tuz getirip dkyorlar danaya. nein yavrusunu okarcasma yalaylar srp gidiyor. Dana, biraz da oradakilerin yardmyla kalkmaya alyor, baaryor. Ve hemen anasnn memesinde.. Memeyi tutturuyorlar danayla.. Sabaha daha var^ Uyuyan uyuyor.. , ,

***
Sabah namazna uyanamamu. Kaldran da olmamt. Zaran yok. "Kuldc namaz" klmabilir.

288

Karak tipisine ara vermi. ocuklar, dklm oynayorlar. Koanlar, denler, yuvarlanmalar, birbirine kar topu vuranlar, karlan savuranlar, Krte konumalar, barmalar, rmalar, kavgalar, svgler, alamalar.. Aralarndan geip yrd. Bir gen "kae" elinde kovasyla kulleteyne yryor. Bir it arkadan izliyor. Ve 7-8 kaz.gvdelerini tartarak, bir ne, bir arkaya, bir saa, bir sola eerek paytak paytak yrmekte. "Kae", kulleteynde. Kysndan buzlarn kryor. "Frtk" ve balgamlarla, er-ple birlikte donmu olan yzeyden kard paralann byke olanlarn alp bir yana koyuyor ve kovasn daldryor. Alp yryor evine. Buzlan krlan kyya, kpek yanayor. "Lk lk lk" su iiyor. Suyunu iti ekiliyor. Ardutdan kazlar. Ayn yerden onlar da birer ikier ve itierek su iiyorlar. Her iite azlann yukar kaldrarak ve enelerini birbirine vurarak.. Kazlar da iti'suyunu. ekiliyorlar. Kulleteyn. nsannn da, hayvannn da en bata bavurduu, gnde kimbilir ka kez can at yer. Ykanmak iin, su doldurmak iin, iniek iin.. Yaz ve k. Kn zorluu, buz tutuyor olmasnda. -

289

47
Caminin iinde hava gergin. Fakilerden kiminin yznde yar-bere. Anlatyorlar: Osso'yla ehmus kavga etmi. Sobaya yakacak doldurma ve yakma sras yznden. O, "-sira senin!" demi, br: "-senin!" ctemi ve balamlar kavgaya, n c e svme, sonra vuruma. Biri sobann demiriyle girimi. br "rtib" sopasn kullanm. Birbirini adamakll hrpalamlar. Eer byk hoca Molla Nasu- gelmemi olsaym, birbirlerini ldrcbiliriermi. nk br fakiler ayramymu onlar. Byk hoca gelip te: - Ne yapyorsunuz, delirdiniz mi, ayp deil mi? Haydi brakn! deyince kcsivermiler kavgay. Sonra hoca, hemen barmalarn sylemi. Barmlar. Ama yine de birbirlerine kar kinliler. Durumlarndan belli nk.

***
Abdurrahman hazrlanm, kyne gidecekti. Bunun iin bir hafta izin almt hocadan. Ky, Tutak'tan da tede. Tutak'm Hamur bucana bal bir ky. Bu kta-kyamette yola kmann doru olmy^ara, bir delilik olacam herkes sylyor, ama Abdurrahman kafasna koymu, gidecek. Abdurrahman ok iyi bir dostuydu. Onun gitmekte kararl olmasna zlymlu. Vazgeiremez miydi acaba? - Biraz beklesai de sonra gitsen olmaz m? - Olmaz. -NedoT? - Biraz daha beklersem. Cemile elden gidecee. O giderse ben lrm. - Cemile n a e y e gidiyormu? - kocaya veriyoriarm^. -Kim syledi? - H e r i n i aldm. "Doktt" (baytar), bizim kye yakn yerden.

290

Geende eyh aban'lara gelnti, haberi o getirdi. - Belki yalandr. - Yalan deildir, ben de bireyler biliyordum zaten. Onu o kadar istedim bana vermediler. Oysa Cemile beni seviyor. - Bu kta gidersen yolda perian olursun. imdi yola gitmek ok tehlikeli. - Allah'n izniyle birey olmaz. - N e olur gitme. - lsem bile gideceim. -.!!! ' ' '' - " Abdurrahman hi .sz dinlemiyordu. Cemile'si ekiyordu onu. "Gr", yani karlarn zerindeki sertlik gevemeden yola kmalyd. "Gr''larn zerinde yrnebiliyordu. Dizlerine kadar varan nak'l yn oraplar arklarla giymiti. Bir de oban keesi ayarlamt. Giymi, bahn bana geirmiti. Olduka sk giyinmi saylabilirdi. Ama bunca sk giyinme, orann karak, souu, kan, tipisi karsnda ne lde yeterii olabilirdi? kt yola. - Haydi gle gle. Allah yardm etsin! Ve gitti AbtIurrdhman.

***
- Meleklerin erkeklikleri vc diilikleri yoktur. Gnh da ilemezler. Tam bu noktada "Trko"nun bir sorusu vard: - Hocam,"Hrl-Mrt" niye gnah ilemi. Bakara Suresinde (ayet: 102), bu iki melein Babil'de "by rettikleri" aklanyor. "By"yse "haram"dr. Sonra "tefsir"lerde bunlarn, "Zhre" adnda bir kadna k olduklar, cezalanduildklan, Babil'de bir kuyuda ba aa asldklar anlatlyor. Erkeklikleri olmasa bir kadna nasl k olurlar? - Hrt ve Mrt'un "melek"mi, "melik"mi olduklar konusunda

291

"ihtilaf' (tartma) var. - Ama hocam, ayette "melek" olduklar belirtiliyor. - Kimileri ayetteki "melekeyn"i (iki melek), "melikeyn" (iki melik) diye okuyor. - Ama hepimiz "melekeyn" okuyoruz. - yle ama, yle de olsa, Hrt-Mrt, melekler iinde "mstesna" (kurald). "Trko", verilen karlktan pek doymamt, ama sustu. "Mzkere" srd: - Cinierinse erkeklikleri de, diilikleri de vardr. nsanlar gibi. Kimileri "nvslman", kimileri "kfir"dir. Mslmanlar da "mezhep"lere ayrlmlardr. Bunlar, "Cin uresi"nde anlatlyor. Cinlerden kimileri gelip peyganberden Kur'an dinlemiler v e . mslman olmuiardm Bir soru daha sordu "Trko". - Hocam, cinler, peygamb^imiz zamanna, kadar hi yok muydu? -Vard. - O zamana kadar btn cinler, hep "kfir" mi kalmlar? - Allah bilir. Ama Allah, onlardan da peygamber gndermitir. Peygamberlerine inanp mslman olanlan da olmutur. - Ama sen, onlarn mslmanlarmn, peygamberimiz zamannda mslman olduunu sylemedin mi hocam? - Ben hepsini demedim. Melekler ve cinler stne, hocann yrtt mzkere, tm "faki"lerin hi eksilmeyen ilgileri ve katlmlaryla | r 4 ^ o r ^ u . "Melek"lerle "cin"lerin "gk"te nasl svaklan, cinler,f *' ' kararlar, "En Yceler Kurulu" demek olan "el Me grlenleri, "Levh-i Mahfuz"daki bilgileri ve T| " v a h i y " l e r 4 "alp" almasnlar diye meleklerin j gklere "hrszlk" iin kan cinleri "ate saan kovduklar, yleyken, cinlerin "kulak hrszl| baardklar ve nasl "vahiy" alp byclere, "li ayrca, cin^insan ilikileri, cinlerle insanl.ar| evliliklerin sonular konusundaki eriat hkr 292

tredikleri, bir cinin kendikendisiyle de cinsel iliki kurabilecei, bir bacanda erkeklik, br bacanda diilik organ" bulunduu, remelerini daha ok byle gerekletirdikleri, yine de insanlarla cinsel ilikilerinin az olmad, bu ilikilerinin de nemli sonular bulunduu, ne yiyip ne itikleri, kemiklerle ve soan kabuklanyla nasd beslendikleri, melekler gibi nasl klktan kla girdikleri, cinlerle eytanlar arasndaki farklar, kimi cinleri ve eytanlar Sleyman peygamberin ii olarak ald, onlara yksek yksek yapdar, heykeller ve ev eyas yaptrd, kimileriniyse asker olarakordusuna ald, Sleyman peygamberin ordusunun insanlar, cinler ve kulardan olutuu, sonra melek-insan ilikileri, meleklerin insanlarla cinsel iliki kuramayacaklar, meleklerin inanan kimselere yardm ettikleri, bu insanlarn gnhlarnn balanmas iin Tanr'ya duada bulunduklar ve daha baka, konular zerinde duruldu. Vakit ok gememi olsayd, mzkere daha da srecekti. Ama le namaz olmutu. Cemaatten namaza tek tk gelenler olmutu bile. Onun iin hoca mzakereyi kapatt. Ama "Trko" bir soru sormutu yine de: - Hocam, meleklere, cinlere inanmamann hkm nedir? nanmayan kimse kfir olur mu? - Tabii kfir olur. Meleklere imn, "imnn artlan"ndandr. Cinlere inanmak da, ayet ve hadislerde aka yer'ald iin farzdr. - nsann ya biraz kukusu olursa? O zaman da kfir olur mu? - Olur, Bu konularda "phe" caiz deildir. Trko'nn ok can skld. nk anlatlanlara inanyorsa da, iinde biraz "phe" beliriyordu. "Tevbc estafirullah tevbe, ya Rabbi sen gnhm bala.. phe kendiliinden douyor. Elimde de ki:..."

293

48
Bir cenaze vard yine. Aman vermeyen bir ayaz. yleyken cemaat toplanyor. stelik, epeyce kalabalk olacaa benziyor. Her cenaze iin gelmeyen .eyh aban, Molla Nasr, Molla Zeki ve teki ky ileri gelenleri de gelmiler. rencileriyle birlikte Hfz Celal de vard. Sark cbbe giymi. Anlalan, cenaze namazm o kldracak. Hfz olduu ve iyi Kur'an okuduu iin byk hoca, namaz kldrma grevini ona vermitir. Cenaze namaznda Kur'an okumaya gerek yok, ama sonras var. mamlk eden, mezarda da Kur'an okur genellikle. "Telkin" (talkn) ncesinde. Kyde doan ok olduu gibi, len de ok olur. Hele kn.. Yaprak dklr gibi dklr kyller. ocuklar, genler, yallar. Kimi, tr; hastalanp lr. Kimi doarken, ya da doururken, ya da doumdan sonra kan yitirirken lr. Kimi bir "kaza"ya urayarak lr. Kimi kavgada lr. Kimi de yolda-beldc kalarak, donarak lr. K boyunca byleleri ok grlr, duyulur. Haberler yaylr: "Falanca yolda gelirken ya da giderken yolunu arm tipide, boularak lm. Donarak lm." diye. Ayrca bir dereyi ya da rma buzun stnde geerken buzun krlmasyla dp boulanlar, kariaria rtl bir uuruma, bir ukura yuvarlanarak ya da bir yerde saplanp kalarak lenler.. Hemen her gn duyulur lm olaylar. len lr, kalan kalr. lenlerin yaknlar yanar; o kadar. Kimin neden zld ou kez bilinmez. "Ecel"e balanr. Yrenin Trkleri arasnda yaygn bir sz var: "Ecel geldi cihna, ba ars bahane". Yani lm iin gsterilen nedenler birer uydurmadr. Asl neden: "Ecel". Ecel geldi mi nc yapsan yararsz. "Ecele re bulunmaz". Kimin ne zaman, nerede vc nasl lecei alnnda yazl. Tann eliyle kazl alnlarda. Gzkmese bile. Deimez ve amaz. Byle inandrlmlardr hep. Hereyin asl nedeni "ecel" olunca da, doktora, ilaca gerek yok. "Gerek var" dense dc nerede bulunur? "eher"lerde, aalarda, beylerde olur bunlar. Kylere de gelir doktor. Kartall kyne de. Hayvan olanlarn hayvanlarna bakmak iin. Arasra insanlara da bakt olur. Olur ama, kn da her zaman olmaz ki.. Geldiinde de her eve bakmaz. Adamcaz herkese nasl baksn? Hayvanlara m, insanlara m?! Km, lm iyi karlanmaz. Kadnlar iin ok skntl olur 294

nk. Mezar kazma vardr, "tekfin ve tehiz" iin "kefen" bulma vardr, cenazeyi ykama, teneirde nce "musalla"ya, sonra gmmek iin mezara tama vardr. Daha bir sr hizmeti vardu lnn. Ortada brakdmas dnlemiyecei iin ly kaldrmak zorunlu. Ne demiler: "ly rte korlar, delie drte korlar". Delie "drte"ne dek te, dinsel ve geleneksel "hizmet"lerin, aann beyinki ayr, ayak takmnmki ayr biimlerde de olsa tamamlanmas gerekir. Bunlar da k ortasnda, karda-tipide, elin ayan donduu, soluklarn buzlat sralarda kolay m? Yine de hizmetler grlr kukusuz. Ne ki isteyerek mi? Her zaman isleyerek olmadndan, "ecel" gelecekse, kn gelmemesi iin Tanr'ya dua edenler olur. Ama "ecel" bu, aman zaman tanu m? Her cenaze in cemaat pek kalabalk olmaz. Cemaatin kalabalkl, lenin durumuna gre deiir. lerigelenlerinkiyle, sradan kiilerinki bir olmaz. En yksek katlakilerin cemaatiyle, en alt kesimlerin cemaati hi bir olmaz. "Dnya yle kurulmu". Avzro Cino'nun cenazesine gelen cemaat de uadan olmayanlara zgyd. lerinden, "gebereceksen baka zaman geberseydin, imdi uas myd?" deyip iin iin sylenenler olsa bile.. Gelin grn ki, "faki"ler seviniyordu. Neden ki "skat" diye bir ey olacakt. Avzro Cino'yu gnahlarndan temizleme, "bor"larndan arndrma karlnda bireyler alacaklard. nk "srt kaln"d Cino'nun. "Tekfin ve iechiz"den sonra cenaze namaz klnd. Sonra da mezara gtrlp "defn" olay bitirilip dnld. Artk srada "skat" vtud. . Onun iin hazrlk. "Iskat arabas"na konulacak olanlar konulacak, sonra fakiler, kardan karya birbirlerine itecekler drt tekerlekli el arabasn. "-Aldn kabul ettin mi? Aldm kabul ettim!"lere giriilecek. Arabaya genellikle tahl konur. Aslnda deeri olan her ey konabilir. Acaba kn byk deeri olan tezek de konsa olur mu? - Olur. - Olmaz. . - Neden olmasn? Tezek de deerii bir nesne. Hele bu kta.. - Tezek boktur, bokunsa skat arabasnda yeri olamaz.

295

-Olur. -Olamaz. "Olamaz" diyenlerin gzlerinde, "tezekli skat" yoluna gidilirse meydana gelecek yle bir durum canlanmaktayd: - "Avzaro Cino'nun ku:k yllk namaz borcu iin, araba zerinde bulunan bu tezekleri alp kabul ettiniz mi?" - "Alp kabul ettik, geri size hibe (armaan) ediyoruz." - "Avzaro Cino'nun farz oru borlan iin bu tezekleri alp kabul ettiniz mi?" - "Alp kabul etdk..."'% - "Avzaro Cino'nun btn hukukullah' (kul haklar) iin bu tezekleri kabul ettiniz mi?" - "Alp kabul ettik..:" ^ "Tezek" karlnda Tann'nm balamasn istemek. "-Olmaz yle ey." deyip kiar kanlar, buna kar kyorlard ite. - Kuru da olsa, tezein asl hayvan pisliidir, boktur., diyorlard. Bunakardik, "tezek"lede "skat" olabileceini savunanlarn da syledikleri vard: - Tezei de Tam yaratmtr. Dile gelse, "beni niye kk gryorsunuz? benim ne gnhm var?" diye sorard. stelik kn tezek olmasa herkes souktan lr. Karakta, zemhiride insanlarn kurtarcsdr tezek. Onun iin de ok deerlidir. Deerii olan her ey gibi, "skarta bir "bedel" olarak yer alabilir... "Olmaz, olamaz!" diye direnenler, tezein tezekliini dnycfflard hep. '- Tezek, yani kurumu bok, h Tann kaunda nasl deerli olabilir? diyorlar da baka birey demiyorlard. ok alevlenmiti tartma. Sphunda byk hoca Molla Nasr kesip att. . - Iskat, tezekle olmyacak! Ve byk hocann dediine uyuldu, ok zorlukla da olsa,^ tahl getirildi, her zamanki gibi tahlla "skat" yapld.

***
Isnm sfinn alnda kimbilir ka d^ece olduu, kann gbeklere

296

tirmand, tipinin nne kan srkledii ve soluunu kestii gnlerde, ev ev dolap kulplu kazanlarfa yemek, uvallarla ekmek toplamak ok zor bir iti. O yzden bu i iin sras gelen fakiler zorlanyorlar, sylenerek kyorlard. Ne ki baka da yolu yoktu. K el-ayak kesse de* soluk kesse de, dahas lme gtrse de, bu iin yaplmas artt. Yoksa a kalacakt herkes. Alksa bi eit lmd. Kimi zaman lmden de beterdi. Ev ev dolalmasn da ne olsun?

Her gn, sabahn abdest suyunu," ne yapar eder akamdan hazrlard. Ama o sabah hazr deildi su. Akamdan hazrlayamamt. imdi ne yapacak? Darda tipi korkun. Dar klacak gibi deil. Herkes kulleteyne kadar zor kp abdest alabiliyor. Knlan buzlarn alundan. Abdestini alan da yan donmu olarak kouyor camiye. O da herkes gibi, diini skp kmaya alsa ve kuUeteynden abdest alsa -gerekte baka nice ilkel bo inanlann "kayna olan Hanefi mezhebinden olduu iiri^ caiz olmyacak. Kyn tesinde olan emeye kadar ginesiyse olanaksz. yleyse ne yapmal? Dnd, hibir zm yolu bulamad. "Tann'm, abdesti byle zamanlarda farz klmasaydn olrna^ myd sanki?" Abdestsiz namaz klmaya karar verdi. "Teyemmm" olamaz myd? Orada olamazd. nk, ok zor da olsa su salama olanai vard. Ama abdestsiz namaz kldn kimse bilmemeli^^di. "Yoksa ne derler?" Dandan biraz kar ald, ibriin iine tktktan sonra ibrii sobaya koydu. Biraz su olumutu. Onunla -kimseye sezdirmemeye dikkat ederek^ ellerini, kollarn ve yzn slat. Ayaklar kalmu tabii. yle dnd iin de ii rahatt. Tann'ysa balard. "sterse balamasn, ne yapim?" Elini-yzn mendiliyle kurularken herkese abdest alm havasn vermiti. Ve namaza balanacakt. Tam o srada%eydo ona yanau. - Trko kurban, ayaklarm kald, unuttun! ok utanmt. Ama iyi ki Seydo "-unuttun!" demiti, .Herkes namaza dururl^n, 6 gitti, biraz daha kar alp eritti Ayaklainn slatacak kadar. Ve slat. Sonra da namaza durdu..

297

49
Abdurrahman gideli bir haftadan ok olmutu. Ne bir haftas, 15 gn bulmutu. Oysa onun izni bir haftalkt. "Peki niye gelmedi?" Kendisi yerine "kara haber"! geldi Abdurrahman'n: - Abdurrahman Murat rman buz stnde geerken buz krirn, o da dp boulmu. . Haberi getirenler, gelimeleri de anlatt: Abdurrahman gider, bakar ki, kz iin bakasna "szkesilmi". Kz.alacak olan, kzn babasna oka mal, davar vermi. aresiz kalan olan, "-Cemile'm elden gitti.." diyerek deliye dner. Gidip alacak olan vurmaya karar verir. Adamn peine der. O srada bunun farknda olanlar olur. Olay, ilenebilecek bir cinayeti nlemek istericr. Ve bulup akl verirler Abdurrahman'a: - Bak, elini kana bulama. Cemile'yi elde etmenin bir yolu var. -Nedir? / - Cemle'nin babas, eyh aban'n mritlerindendir. Onun dediinden kmaz^ Molla Nasu-' da araya koy ve eyhten, mhrl bir mektup getir. O zaman,.kzn babas kesinlikle kzn sana verir. Sylenenler, Abdurrahman'm aklna yatmtr. Hemen yola kmak iin hazrlnu-. Ama brakmazlar. nk yol ok tehlikelidir. - Sz kesildi ama, nikh vc dn iin havalarn dzelmesi bekleniyor. Havalar iyice dzelmeyince ne nikh, ne de dn olur. Birka gn bekle, yola klacak gibi olsun, sonra gidersin., derler. Abdurrahmart gnlerce bekler. Cemile'yle grmeye de abalar bu arada. Ama baaramaz. skntsndan iyice bunalmtu-. Ve ne olursa olsun deyip Kartall'ya doru (eyh aban'dan mektup getirecek) yola kar. Onu yalnz brakmak istemeyen birka kii de biriikte kariar. Arada Murat rma vardr. Biriikte rmaa kadar gelirler. Murat buz tutmutur. Ama yine de dikkatli olmak gerekmektedir. Buzlann sttf karla rtldr. Ayaklann dikkatli atarak gemeye balarlar uma. Abdurrahman herkesten nde gitmektedir. O srada olan olur: Buzlar kmlvermitir. Ve zavall- Abdurrahman buzlarin altnda. Arkadalann brakp dnmek zorunda kalriai". Gzleri yal.. ?98

.***
Abdurahman'n lm haberi, onu ok sarsmt. ok iyi, en iyi dostuydu nk. Aktan alad oldu, iin iin alad oldu. Gnlerce unutamad. nanamyordu bi trl. Birgn kp gelecekmi gibi, "-bak ite geldim." diyecekmi gibi ve sylenenleri yalanlayacakm gibi iinde yer luuu bir beklentiyi uzun sre tad. "Tanr'm, niye yardm enedin Abdurrahman'a? O, kz seviyor, kz da onu seviyordu. Abdurrahman bir Firavun muydu ki bodun onu rmakta? lerin senin hep byle mi olur? Senin hikmetine ak ermez ama, bu hikmet, nasl bir hikmet?!" nrkcn bi eit krgnlk, ksknlk duyuyordu iinden. "Gitti Abdurrahman!"

209

50
Tipiler biraz ara verince, Husso'nun dnne balanmt. Kydeki tm dnler gibi ahu-da. Ahrlar, Souktan kaanlann en iyi sna. Kimilerin yatak odas. Bok-sidik iinde de kalka oyun oynyan ocuklann oyun alan, "Faki"lerin "metin" ezberleme ve okuma yeri. Sevgililerin buluma, sevime yeri. Ve evlenenlerin dn salonu. Kadnlar "kae"leir (kzlar) bir hrda; "herifler, "kro"lar da bir ahrda. ' Kadnlarn, "kae"lerin bir kesimi, "kofik"li. "Kofik" balarnda olur. "Fes" gibi bir ey. Bu fesin evresinden paralar sarkar. Varlkllarda altn paralar. Kk, byk, pul pul, dizi dizi, sra sra. Kimi sralar zincirli. "Kofik"lerin stnden rtlm sayl bir "yama" olsa da, bu yazma arka kesimdedir, arkadan bele sarkktr. nse ak. Bu nedenle, yazma, kofkteki paralann gzkmesine pek engel olmaz. Kat kat "fistan"lar. (entariler), kimi fistann altndan gzken alvanms eyler, bellerde kuaklar, stnde yelekler, ayaklarda yn oraplar ve yle byle ayakkablar (genellikle lastik). Bunlar gen kadnlarda olur. Yallardaysa, sarp sarmalayan ne varsa oi^ar bulunur. Gen erkekler de yelekli, kuakl, eitli trden, ou sara benzer balkl... Ayaklarnda nakl yn orap (gen kadnlar eliyle rlmtr); ark, kiminkindeyse ayakkab (yine ou lstik). Oynarlar. Halay tutulur genellikle. "Lorke lorke lorke; hmme lorke..." Sallanmalar, silkelenmeler, hoplamalar, sramalar.. Ayaklar trklere gre.. Bi rpda, uyumlu.. ne, arkaya, saa, sola dnmeler, kvrlmalar, kala ve gbek sallamalar; Bklen, bir katlanp bir gerilen bacaklar, bir ileri, bir geri atlan admlar, ustalklarn sergileyen ayaklar. Ve Krte trkler.. Komut, batakinde. Halay onsuz olamaz. Trkleri de, oyunu da o balar, o bitirir. Mendilini salhyarak ba eker. Sallar, kimi zaman da kuana sokar mendilini. Kimi zaman elele^ kimi biimiyle kol kola, omuz omuza oynanr.

300

Dz ualar, eik sralar, emberler oluur. Halaym t ^ d a da oyunlar olur. Kimileri tek tek dcar oynar, brleri bakp izl^; Ahr, hayvanlar, boklan, sidikleri, pisIMerin sprlp yld "mazgal", tavanda kan kaln "koat"lar (aalar|ijk gelsin di^e konulmu tavandaki bir ya da iki baca.. Bunlarfa-tm, birbirinin ayrlmaz paras. Dnn de.. Bok-sidik ynn evresinde ustalkla oynanan oyun ve sylenen trkler, izleyenleri c . Hayvanlafi bile.. Herkes dnn havasna kalmtr olabildi] e. Herkes yle ya da byle dnn sevincini yaar. Sesler brb 'ne kanr. Kimi zaman da tm sesler kesilir, biri birey anlatr h dinler. Ardndan glmeler, kahkahalar.. Yahlar, ar ballar da odalarda, yarda ahularda buluhurlar, ama bi baka trl. Oyunsuz-elencesiz olarak. Byjfer, en bykler dinlenir, aylar iilir:. ki iilen kesinlefbil|;oitf. (Aalar, beyler kesiminde..) >' Zengin ve varhklann dnlerinde kufu y ^ i de datlr. ounluun dnndeyse byle eyler b | u n | ^ . Byle eyler yerine "kavurga"lar,'"edeneli kavurga"lardaWu. 4' Husso ok varlk deilse de, ed^e}i kavurgapm yannda, kuru zm de datlyordu. "Trko"nun cepleni dcjdurulmutu. ok sevinmiti o da. Bir yandan azna atyor, bir yft^an da okar gibi ellerini ikin ceplernde-gezdiryordu.Mutlj[iluj|9a diyecek yoktu. Okumay, metin ezberlemeyi unutmutu o ^ n . t^rkesin, zellikle dn sahibinin, Husso'nun ve anas^mbij|?k lgisini gryordu. Gzler zerindeydi. Bu da mutluluk veriyordijyrje^. Husso gidip onu kucana aidi. Gtrp, ^ i j i n en gzel yerine oturttu. "Gelecein byk din linir' diye spndu herkese. Sonra, gelinin arman olan nakl o r a ^ ^ e^fcri|leyna giydirdi. - Hepimiz seni ok sevi^pruzi Bunlar ^^a Hammame senin ayana ge rp gndemi. / ' ""Trko", alvarnn par^lannpkaitlamp iine sokulduu ve dizlerine'Uein ulaan, Anadpluljia&nntrd yerli kilimlerde de benzeri grlen naklarla ssl ^ ^ l a r ^ a f i y o r d u . Anlabimaz bir sevinle.. ' ^

301

51
Metin ezberi iin Safo'larn ahnna gitmiti yine. "Fi'l-akii ufrnu kiifrin cizun ve lkin + Et leh nassu tahlidin bi nrnin" (Akl, kfirliin balamasn caiz grr. Ne var ki, onlarn atete srekli yanarak cehennemde kalacaklarna ilikin kesin yet ve hadis kantlar bulunmakta...) Safo yine gelip dikilmiti karsna. - Yeter ok altn, biraz dinlen. -Ezberleyeceklerim var daha. - Sonra ezberlersin. Safo gidip iyice yaklat oha. Anasyla babasnn "ey eneleri"ndcn sz au. Baklar, gltler. Safo'dan bir neri: - Biz dc onlar gibi yapalm m? -Olmaz. -Niye? - Birden kp gelirier, grrler. - Gelmezler. nk Sabo (ktrm kz) uyuyor. Babamla anam da daymlara gittiler. Akama kadar da gelmiyecekler. - Ya gcliricrsc? - Vallaha gelmezler. -Gnh olur. - Olmaz, biz daha ocuuz. - ocuklara da gnh olurmu. -Kim diyor? - eriat kitab. Evlenecek yaa geldiler mi, ocuklara da gnh olacan sylyor. - Biz o yaa gelmedik ki! - Sen o yaa gelmisin. Gemisin bile. - Ben daha 12 yandaym. - eriatimize gre; kzlar 9 yama geldiler mi, evlenecek aa gelmi oluriar. 302 . ' '

-Yaa?!!! - Vallaha. Peygamberimiz Aie 6 yamdayken evlenmi. Ama Aie anamz 9 yana basnca "zifaf olmular. - Peygamberimiz ka yandaym o sua? - 5 2 yanda. - Bunu da kitap m yazyor? - Evet. Hadis kitaplar. Buhari'de bile yar. - Buhari ne demek? - Byk hadis kitab. - imdi biz babamla anam gibi yapsak, "gnh olur" yle mi? - Evet. Sana gnh olur. -Sana olmaz m? - Benim yam kk. Olanlar, 12 yana basmaynca evlenecek yaa gelmi olmazlar. Ama ben "faki" olduum iin biraz da bana yazlr gnh. - Gnh yazlrsa ne olur? . - Cehenneme atarlar. - Kimler atar? - Zebn'ler. Azap melekleri. - Pis Zebaniler. - Kz yle syleme. Meleklere yle sylenmez. - Onlar da yakmasnlar insanlar. - Onlara Allah emrediyor.

303

52
Ratib nbetileri, "zlim" km egemen olduu ho-gnkii gibi o gn de byk bir savatan km gibiydiler; Karlara bata ka, dne dne ve elleri ayaklan dona dona evleri dolamlar, tophyacaklanm toplamlar; yemek karmlaryla dolu kazs^sn ve "lava", "gagala", yani ekmek dolu "telis"leri tayp getirmilerdi camiye. Herkes payn aldktan, yiyeceini yedikten sonra da "mzkere" balamt. Byk hocann vekili bir mollann, daha doru molla adaynn ynetiminde olacakt. O gn, ehmus'tu yneten, n c e herkes, kendi dersinde takld yerleri sordu, bilenlerin ^klamalaryla renebildii lde rendi; sonra genel bir konunun "mzkere"sine geildi. "Taharet" genel bal altnda toplanan temizliin kini kesimleri ele alnp tartlacakt: nce "pis" (necis) olmla gzden geirildi zet olarak. Bu konu sk sk ele alnp zetlenirdi. eriat'in ve epat hkmlerini anlatan kitaplarn da en banda yer alyordu. nkji "ibadet"e girmek iin "taharet", yani temizlik art. Temizlik denince de pisliin ve pis olann ne olduu bilinmeliydi. "Pisler", iki ana blmde inceleniyordu. "aBz", yani pislii tam, kesin olan kaba pisler, birinci blm. "Hafif yani pislii tartmal, ya da pksik ve ince pislikler de ikincisi. rnein "bok"lann, "sidik"lerin kimi "alz", kimi de "hafif pislerdendir. nk "eti yenen"lerle "eti yenmeyen"lerin "bok"lar, "sidik"leri bir deildir. Bu konuda, afii* mezhebinin dndaki mezhepler, daha ok aynm yaparlar: Hanefi mezhebine gre, "eti yenen" hayvanlarn, rnein "deve"nin sidii, "hafif pis"lerdendir. Dahas, peygamber, kimi Araplara, "^eye sidii"ni imelerini buyurmutur. Buhari ve Mslim de bunu yazar. "Eti yenen"erden "sere", "gvercin" gibi kularn "bokslar "pis" kapsamna girmemekte. "Temiz"dir nk. Tavuk, kaz, rdek gibi hayvanlann "bok"lar, bunlar "eti yenen" trden olsa d^.Ebu Hanefi'ye gre "tam pis"tir. nk bunlar, insan pislii de yemekteler. Ama hanefi mezhebinin br iki imamna gre, bu hayvanlarn "bok"lar "pis"se de "hafiflerdendir. Maliki mezhebine gre, sr, koyun gibi hayvanlann boklan, sidikleri temizdir.'Hanbeli mezhebine greyse, eti

304

yenen hayvanlarn hangi tr olursa olsun, boldan da, sidikleri de temizdir. afii mezhebine greyse, tmnn boku da sidii de "pis"tir. Ama bu pisliklerden "temiz"lenmek "g" olabilir. O zaman da temizlenmese de balamr. Byle zeer yaphrken "frtk" ve "meni" zerinde de duruldu. "Frtk" ister smk, ister balgam biiminde olsun; tm mezheplere gre "temiz"di. Yalnz "frlatlrken", ok dikkat edilmeli; ne, yani "kble"ye doru deil; saa, ya da sola frlalmal. Ya da ayan altna.. Sonra da ayakla ezilirse iyi olur. Bir baka biimi daha var: Eer "balgam" biimindeyse, peygamberin yapt gibi yaplabilir: Peygamber balgamn karm, "giysisinin bir ucuna tkrm, sonra da stne (eliyle) basp datmt". zellikle de Ebu Davud'un yer verdii bu hadisin kimi biimlerine, Buhari de yer verir. Bu gsteriyor ki, "frtk", temizdir ve hangi tr olursa olsun, "elbise"ye de silinebilir. Temiz olmasa, mendillere silinip ceplerde tanr m? afii mezhebine gre, "meni" de "frtk" gibidir ve "temiz"dir. "Pis" olanlardan nasl temb.lenecei zerinde dumlurken, "ieme" ve "sma"nn "db"na deinildi: Bu iin grlecei yere, sol adm nce atlarak girilecek. Ve temizlikte de sol el kullanlacak. Bir baka nemli nokta da "kble"ye dnlmeyecek. Tam bu konu grlrken, Hfz Cell gelip girmiti ieri. Bir yandan kzarm olan burnunu, kulaklarn ve ellerini sobaya doru tutarken, bir yandan da, konuya kulak kabartmt. - Durun Allah'n Krtleri., diyerek akak biimde seslendi ve bir fkra anlat: Adamn biri, olunu "molla" olsun diye "medrese"ye gndermi. Olan okuyaca kadar okumu ve babasnn yanma dnm. Babas tarlada alyormu. Bir sre sonra adamn ii gelmi, bir yana ekilmi, iemeye balam. "Kble"ye doru.. Bunu gren olu hemen uyanda bulunmu: - Baba, aman yapma! -Niye?' ' ' ' / - Kbleye doru ienmez! Adam ynn deitirmi. Ama olan yine karm: 305

- Aman baba olmaz! - Bu kez niye olmaz? - Grmyor musun gnee doru yneldin. O yne doru da ienmez, gnhtr! Adam yine ynn deitirmi. Ama bu kez de olunun baka bir gerekeyle kar ktn grm. atlyacak nerdeyse. Bakm ki baka yolu yok; srt st yatm. Yukar dikilen nesnesinden attrmaya balam. Bu alas durumu gren bh-i, yanap sormu: - Heyy, ne yapyorsun? yle ienir mi, kendi azna iiyorsun! Sidiklerin bir kesimi adamn azna geliyormu nk; Adam hi aldrmadan iini bitirdikten sonra cevabn vermi: - Sen de ocuunu molla yaparsan kendi azna iersin ite byle. Patlayan kahkahalar ve "tevbe estafirullah" biimindeki mrldanmalar.. "Mzkere" srdrld. Bir dikkt edilmesi gereken nokta da: "Cin"ler. "Cinlerin yuvalan"na ienmemeli. - "Cinleri yuvalar" nereler? - "Delik"ler. Peygamberin aklamas vardr: - "Deliklere iemeyin! nk bunlar, cinlerin yuvalandr." "Cinlerin yiyecekleri"yle de temizlenilmemeli. Yani, stktan sonra k temizlemek iin bunlar kullanlmamal. - "Cinlerin yiyecekleri" neler? - "Kemik"ler, "gg"lar (deve ve davarlann yuvariak den boklan) ve "kmr"ler, "yanm olan ey"ler. Peygamberin bu konuda da aklamas vard. "Sahih" (salam) hadis kitaplannn yer verdikleri bir hadise gre: Cinlerden bir "taife" peygambere gelmi ve yakmmlard: - "Ey Muhammed! Senin mmetin, kemikle, deve ve davar gglanyla ve yanm eylerle klanm temizliyor. Oysa Tann, bunlan bize'nzk'(yiyecek) olarak vermitir..." Peygamber cinleri dinleyince bu yaknmay hakl bulmu ve 306

bunun zerine, bu tr eylerie klann silinmesini yasaklamt. eme ve sma duasn okuyarak Tanr'ya snmak gerekiyordu. nk bu i(tiyalarn grld yerler, "eytanlarn yuvalandklar yerler"dir. Peygamberin aklamasna gre,'bir de buna dikkat etmek gerekiyordu. - Kii tala kn silerse temizlenmi olur". K temizlemek iin " ta" yeterli. Kn kylarnda kalan pisliklerin, o kiinin kendine zarar yok. Hemen tm mezheplere gre byle.

307

53
Hfz Celal ieri girerken kapy aralk bu-akmt. vedilikten.. Canavar souun elinden kendini dar atmt nk. Aralktan souk giriyordu. Ve bir it ban uzatmt. Ortalk iti. Herkesin tand "garib"lerden, kimsesizlerden. eri baknca, kimbilir ieridekileri "ok mutlu yaratklar" olarak gryordu. Neden ki ierisi scakt. Hi deilse dans gibi deildi. Ve ierdekiler, onun gibi myorlard. Oysa ierdekiler de "gariban" takmmdand. t bakyordu ierdekilere. - Ot,otJ Ban geri eken it, sonra yine uzat. Birinin gidip kapy kapamas gerekiyordu. Ama herkes "mzkere"de. Hfz Cell, eski rencisine buyurma hakkn kullanarak: -Duran! Git o iti kov, kapy da eyce rt! dedi. O da hemen frlad. Giui, ite bko, ama dokunmad. Orasndan burasndan buzlardan dikitler olumutu itin. Belli ki ya zerine su dklmt; ya da zavall suya dmt. Tir tir triyordu. "Sen de benim gibi garibsin. Sahibin olsa burada olmazdn. Scak bir yerde, ahrda - mahrda olurdun. imdi ne yapabilirim ben sana? Kapy kapayp seni darda braksam donarsn souktan. Zaten donmak zeresin. eri alsam, kpeksin, ierisiyse cami ii. erdekilerde afii. Haneflere gre de sen camiye giremezsin, ama, afiilere gre hi yerin yok. Hanefiler seni 'pisliin kendisi' (neces-i ayn) saymazlarken, afiiler seni yle grrler. Sen, 'pisliin kendisi'sin onlara gre. Ksacas, camiye alamam seni. u Tann'nm iine bak. Seni niye yaratm? Madem ki yaratm; niin sahip kmaz?" te bakka dnd, dnd yine ite bak. Bocahyor, bir zm bulamyordu. Kapy kapamaksa, ne iinden, ne de elinden geliyordu. Bir zm bulamamaktan alamaya balad. Bagu-ddar: - Trko, ne bekliyorsun, kapasana kapy!

308

Hi bir karhk yarmedL Herkes ilgilenmiti. Kimse bir anlam verememiti "Trko"nun donmuna. Osso ve Th, merak edip yamna gittiler. - Ne yapyorsun, kapy kapasana! Kapy kaparken baktlar ki "Trko" ahyor. - Dur hele sen ahyorsun!
- - ! ! ! -

- Niye ahyorsun, o itten mi korktun ? - Korkmadm. O zavalldan korkulur mu? - Peki neden ahyorsun yleyse?^ - Zavalh souktan donacak. . Onun neden aladm anlamlard, hin durumuna iyice dikkat etmex1ikleri halde onlar da acmu. Ama ellerinden ne gelirdi? Belki dc "Trko"yu avutmak iin Osso: - te acdn belli. Ama AUab onu it yaratm. Caminin iine afamayz ya., dedi. Ve alamamasn, zlmemesini syledi. - M\v'\ b m V yaralabiYri. B i z il olsaydk, bu soukla ctonmay isler miydik? Bizi darda buakanlara baldua etmez miydik? Trko'nn hu karl onlar duygulandrmt. br fakilerin yanma gidip durumu anlamlar. "Trko"nun vc hfz Celal'in dndaki fakilerin tm afii mezhebinden olduklar iin zerinde birleilcn gr uydu: "Kelb", yani kpek, "pis"ir, ona ne dokunulabilir, ne de onun camiye ahnmas caizdir. Bu arada Trko, stn - ban skca giyindi, bir de kk kiHm eline alp kapya doru yneldi. Onu byle gren Osso, kukulanm. "Bu soukla nereye gidiyor olabilir? Metin ezberlemek iin bir yere gidiyor olamaz. nk eline kilap almad." diye dnd. zlemeye karar verdi. Trko, dar knca, itin, duvann dibine bzlm olduunu grd. Bi yandan da titriyordu hayvan. Trko'ya bakt. Yardm ister gibi bakyordu. Trko, elindeki kilimi gtrp onun stne rtt. Kendisi de sutn duvara verip dikildi.

309

Durumu izleyen Osso, fakilere bard: - Fakiler, gelin hele! Gelin de u Trko'nun yaptn grn. Gelen durumu grp at ve ierdekilere de duyuracak biimde aknln dile getirdi. Merakla gelen dikildi, gelen dikildi. erde kimse, kalmad vc dondurucu ayazda, caminin nnde koca bir kalabalk olutu. Glmeler, acmalar, "Allah Allah unun yapt e bak!" anlaml mrldanmalar, kpek yerine "pislendi" diye kilime zlmeler.. Kalabalk arasnda kalan it de aknd. Olduu yere kt. O knce zerindeki kilim syrlp dt. Trko hemen gidip ald kilimi ve itin stne rtt. Ardndan ieri kotu. Gitti; leyin yemek zere saklad, oras buras snim ve stnde yemekler karmndan bulunan ekmek parasn alp dnd; gtrp ite uzatt. Souktan tyleri dik dik olmu ve tylerinin ucunda buzlar olumu olan hayvanck, gsz biimde ban uzatt. Ekmekten bir para srd. Yine gsz gsz yemeye balad. Kimseye bakmyordu. Ksmt sanki herkese. Arada bir, isteksiz aralad gz kapaklarnn arasndan Trko'ya bakyor gibiydi. Ya da Trko'ya yle geliyordu. Titremesi de durmamt. Biraz azalmt o kadar. Uzaulan ekmei bir daha srd. Yava yava ineyip yuttu. Bir daha, bir daha.. Derken ekmei bitirdi. O yedike Trko seviniyordu. Kalabalksa, byk bir gsteriyi izlerccsine onlar i/liyordu. Dondurucu soua aldrmadan.. Fakilcri caminin nnde birikmi gren kyller dc gelip katld kalabala. Gelenlerden biri, nemli bir ey aklyacam belli eden bir havayla: - Durun hele, ben bu iti kulleieyne dm karken grdm biraz nce. ^ Meer zavall it, kulleteynden su imeye gitmi. Buzlarn krld kesimden su imeye alrken, krlmadk kesimin stne km. Dayanamayacan nereden bilsin? Buzlar krlverince kulleieyne dm. Bir sr bocaladktan sonra kabilmi ancak. Ve sahipsiz olduu iin dc caminin nne gitmekten baka bir yol bulamam. l akl ite, stulacak yer olarak camiyi grm. Camidekilcrin afii olduklarn nasl bilsin? Kyde ba bo, sahipsiz itler az deildi. Orada burada dllenirler, orada burada doururlar, oradan buradan geinirler. Bir dourula bir

310

sr yavru karrlar ortaya. Yavrular, bir sre gzleri grmeden, st ste yumaklaarak kprdarlar. Sonra gzleri alr, her biri dizi dizi meme ularndan birini yakalayp emmeye koyulur. Ana da, yavrular da mutludur o srada. Balanna gelecekleri bilmezler. Yrenin insanlarndan nice analar ve yavrular gibi.. te yaamak balamtr ark. Hepsi yaamaz. Kimi yle, kimi byle lr. len lr; kalan kalr. nsan yavrulan da yle deil mi? ' Kalabaln arasndaki it, ban yere yatum, gzlerini de kapam duruyordu. Trko'nn kaygs artt. - Bu hayvan lecek, n'olur bir sc^k yere gtrelim., diye bard. t de bir hayvand kukusuz. "Mecuslik", yani Zerdt'lk dinine gre saygn bir hayvand stelik. Geri bu dinde de kpekler hep bir deildi; snflara ayrlmt: "oban kpei", "ev kpei", "ba bo kpek". Ama en aa snfta olan "ba bo kpek" bile gvencedeydi. Ba bo iti dvenin, ldrmenin cezas da ok ard: Dvlen kpek lmse, dvene verilecek cezas: 600 kam, 600 denek (sopa). Yani ba bo iti ldrenin kendisi de ldrlyordu. ti a brakann, hastalanmasna yol aann cezas da ar cezalardand. Mecusilik dnemi, itler iin parlak bir dnemdi, tarihte kald. imdiyse mslmanhk var. Mslmanlk iinde de mezhepler. Ve it lere iyi gzle bakmayan afii mezhebi. Yine de itlerden yararlanrlar. tlerin salad gvence altnda yaarlar. Evlerini, srlerini koruUururlar itlere. Ne ki it oalnca deeri dmekte. erin de ie en yarar olanlar, en glleri seilmekte. Kartall kynde de yleydi durum. Kalabalktan biri "merhamet"e geldi; - Ben alp bizim ahua gtrrm., diyerek auld. Gtrecek, ama nasd gtrecek? Kulandan tutup gtremez ya! Kpeklerin boynuna "tasma" geirilir, ip taklr, yle ekilip gtrlr. Ama bu, "eher"lerde olur. O yrenin ierine gre deil. Alk olmadklar iin, boyunlarna geirilen bir eyle ekilseler de gitmezler orann itleri. lseler yine gitmezler. Dahas: O iti alp ahra gtrmek isteyen kii de afiydi, o da dokunamazd kpee. Bireyler yapmak iin harekete geti, itin evresinde dnd; ama gtrmek iin bir yol bulamad. ard, seslendi, ama hayvan bakmad bile. Hibir kpudama yoktu zavallda. 311

Yalnz, kann boluunun hafife inip kalkar olmasndan, soluk ald ve yaad belli oluyordu. - Ben evden biraz ah-rp getireyim de yannda ate yakalm.. dedi. Uygun bulunmutu bu dnce. Ve adam gitti. Kalabalk yerindeydi. GiUike de byyordu. Duvann dibinde, karlar zerine l gibi serilmi yatan kilimli it iin olumutu.! Ama arada bir gzler ona kaya da baka eylerden konuuluyordu. Oradakilere daha ekici gelen eylerden.. Bara bara konuuluyor, tatl tatl dinleniyordu. Ayakta ve ayazda.. "-Vy babo!" diyerek, ti-eyerek.. Genellikle cin-cin bakan gzler, sivri, kuru ve esmer yzler, bzlm ve ovuturulmu eller, souktan biri inip biri kalkan ayaklar, kpkrmz olmu kulaklar ve burunlar. Ve burunlardan akan, ya da frlatlan frtklar. Grkemlice bir frtk yar sergileniyordu. Herkesin frlat ayn ustalkta deildi. Kimi yarm yamalak yapyordu bu ii. Burnunu silerken, frtm ou iinde kalyordu. Ama kimi, dibinden skp temizleyerek frlatabiliyordu. Kendine zg yntemiyle.. Osso'nunki baka trlyd. ehmus'unki baka trlyd. Th'nmki, Msa'nmki, Ksm'nki de bakayd. Abdo'nunkiyse bambakayd. te yine hazrlanyordu gsterisini sunmaya. Sol elini, parmaklann ne doru bkerek, burnunun stne, gzlerinin dzeyine dek kaldrd. Ba parmayla, iaret parmam makas yapp arasna ald. Ama makas skmad. in "acemi"leriyse skyordu. Ba parman burnun bir kanadna bast, lazn yumdu ve soluunu birden, olanca gcyle br kanatu-m verdi. Frlatvermiti iindekileri. Taa karya.. Koyu ve isli frtk, dtyse yerde ylan gibi kvrlp kalmt. Sra brnde.. Bakalm brn de ayn yere frlatabilecek mi? Beriki kanadn stne de iaret parman bast. Yine azn kapad, soluunu ekip, yine birden ve tm gcyle verdi; ne var ki bi terslik oldu, kan fmk parmaklara bula ve tutunduu parmaklardan aa doru sarkmaya balad. Sarkt, sarkt ve sonunda dt. Sahibinin ayann dibine.. - N o d e kald bu adam, niye gelmedi? Ayazda, ayak st konumalar, sylemeler sryordu. Arada bir ieri girip snd ve geri kanlar da oluyordu. Trko'nun dnda

312

kilimli itle ilgilenense pek yoktu. Yayor muydu "garib"? Istmak iin yakacaa giden adam da, gideli bir saate yakn olmu; daha dnmemiti. Ayaz alabildiine dondurucuydu, ama kalabaldt havasndayd. "Faki"lerin balarnda sank biiniinde dolanm ve bir ucu da arkadan sarktlm olan araflar, ok d grlp duran kulaklardan sanlabilirdi. Ama hi biri, kafalarnn biimini bozmuyordu. Ayn kafalarn iini deitirmeye niyetli olmadklar gibi.. Yrenin en geerli kurallarndan biri: Deime yok. Seydo'nun da burnu akyordu. "Melle Seydo". Burnunu silmek iin bir sr eyin doldurulduu cebinde mendilini arad, buldu ve frtklarn kiminin kuru, kiminin ya olduu kocaman "abdest mendili"ni kard; "hhlad". Byk bir grltyle ve burnunun iki kanadn da zorlyarak sildi. Kimbil kanc kez doluyordu "emektar" mendil. O srada da yakacaa gitmi olan adam gzkt. Koltuunda da allar. Getirip kpein yanna brakt. - Yahu nerede kaldn, bir saat oldu! - Karlarn kavgasna yakalandm, sa saa ba baa tutumu olan karlar zor ayrdm. Onlarla urauken de ge kaldm. Adam getirdii allar atelemeye koyuldu. Bir kibrit ak; yanmad. Bir daha akt, yand ama parlayp/snd. Bir daha. Yine olmad.. Alevi, snmeden allarn altna yetitiremiyordu bir trl. Fakilerden Yasin, yetiip, yardm etti ve ahlar tututuruldu. Herkes elini, yzn, ayaklarn uzatmt stmak iin. Peki ya it? Trko, gzn onun zerinden ayrmyordu? "Acaba snabilecek mi? Isnnca canlanp kalkabilecek mi? Yayacak m?" diyen dncelerle.. Aradan yarm saat, bir saat daha geti. Ate yanp snmeye yz tutmutu. tteyse hi bir yaam belirtisi yoktu. Gzler kapabyd. Ama zaten de yleydi, ta batan kapal duruyordu. Yaadn belli eden karm boluuydu. Ne ki bu kez o da durmu. nip kalkmyor aruk. yice dikkat edip baktlar ki, zavall artk soluk almyor. - lm bu! -lm! Geekten lmt "garib" Hayvanlarn boklann doldurup dkmek zere tamaya yarayan 313

"teskere" (sedye biiminde taman, ortas ukur bir ey) getirdiler; uzaklardaki bir dereye atmak zere itin lsn koydular ve alp gtrdler. Tko, son derece zgn, bakyordu arkadan. Kalabalk dald. "Faki"ler camiye, kyller evlerine.. Trko da, darda biraz daha kaldktan sonra, beklemenin anlamszln dnd; itin stn rtt kinii alp camiye girdi. Camide, Hfz Celal, "faki"lere takld: - Grdnz m Allah'n Kreri, kuUeteyninize it dm: Sizse orada abdest alyorsunuz, su alp yemek piiriyorsununz! Siz ite ylesiniz! Kpek afilere gre "pisliin kendis"ydi. Ne var ki, dt yer, rastgele bir yer deildi, 'kullcteyn"di. Ve Peygamberin de, en salan hadis kiaplannda bile yer alan bir aklamas vard: - "Bir su eer k u l l e t e y n lleri iinde olursa p i s tutmaz." Yine de kimi durumlarda ve kimi pislikler nedeniyle kulleteyn boaltlrd; nk yle gerekiyordu. rnein iihe biri dp ld -zaman.

314

54
Byk Hoca Molla Nasr'dan gnlk dersini alacakt. Cokuluydu. Hep yle olurdu. Her zamanki gibi ezberleyeceklerini iyice ezberlemi, reneceklerini iyice renmiti. Derslerini adamakll piirmi olmaktan sevinliydi. Ve hep yle olurdu. "Alet"ten, yani "nahiv" ad verilen Arapa dilbilgisinden, . "f]kh"tan, bir baka adyla "eriat"ten, "kelm"dan, bir baka adyla "akid"den, "mantk"tan.. Her gn olduu gibi bunlarn hepsinden derslerini alaeaku. Kitaplarn almaya yneldi, "Nahiv"den"Elfiye" ve erhi "bn Akl", "Fkh"tan "Halebi", "Kelm"dan "Nniyye", "mantk"tan "emsiyye".. Kitaplarnr ayrp eline ald. Ellerinin stne gz iliti. atlaklardan kanlar szyordu. Sudan, ayazdan, kirden, eller atlak aakt. Kamlmaz bir eydi bu. Kulleteyn suyu Hanefilere gre caiz olmad iin uygun su, eme suyu glkle salanabiliyordu, ok "idareli" kullanmak gerekiyordu abdestlerde. stelik souk su, kirleri gidermeye yetmiyordu. Bu durum, soukla birlikte ellerin aamasna yol ayordu. atlyan ellere de kolay kolay su dokundurulamyordu. Biraz dokundurulan su, daha ok atlamann nedeni oluyordu. Eller ykanmyordu doru drst. Kirler biriktike birikiyordu. Ksacas: Kirlpr atlaklar, atlaklar da kirleri oaltyordu. Bir de souk eklenince, ellerdeki atlaklarn ve kanamalarn sonu gelmiyordu bi trl. Ve adaklar ok szlyordu. Bir ey dokunduunda sz, dayanlmaz oluyordu. Ama allmt bu szya. Ayrca parmaklarn ara.s da yaralarla doluydu. Kanyordu, kandka daha ok yaralanyordu. Buna da allmt. Bacakhu- da kanyordu. Hem de ok.. Ya bitten (donsuz alvarn diki aralannda yine sura sra olmulard), ya kirden, ya uyuzdan, ya da hepsinden.: "Hart hart hart" kayp duruyordu. Bacaklar, bacak aralar yaralanmt. "Faki"ler, sk sk uyuz oluyordu. Kyller de.. Uyuzlar, zellikle parmak aralarnda, bacaklarda, eklemlerde, yani gvdenin belirli yerlerinde kendini gsterirdi. Yaygnd uyuz. Salgnd. Ondan ona abuk bulayordu. Neden oluurdu, nasl doar ve nasd geliirdi? zerinde pek durulmazd. Bilen de bulunmazd pek. u olurdu. Arada 315

bir, hayvan sahiplerinin hayvanlarna bakmak zere kye gelen ve herkesin "doktor" diye niteledii baytar ya da hayvan salk memuru, "uyuz ilac" da getirirdi. Hayvanlarla daha ok ilgilenilirdi. Anla insanlarla da ilgilenildii olurdu. Uyuz yaygm bir durum ald zaman, "doktor", yani hayvan salk memuru ya da ok ender gelen baytar, uyuzun nne gemek iin aba harcard. Ne ki, "doktor"un tlerine uyan olurdu, uymayan olurdu. Meerki, eyh, aa, bey ve byk hoca, arlklan koyrnu olalar. O zaman "doktor"un tlerine de uyulurdu, verdii ilalar da kullanlrd. imdilik yle bir durum yoktu. Uyuz olsa da, byklerin nem verdii yaygnlkta deildi daha Elindeki kitaplan buakp bacaklanm ta tatl kadktan sonra kitaplan yeniden ald ve byk hocann yanma doru yrd. Varp hocann "rahle"sinin yanma oturdu. Ve "fk}"tan "Halebi"yi at. Konu: Abdesti bozan eylerdi. "eme, sma"dan balanarak, abdesti bozan eyler sralanyordu. O "iki delikten" ("mine's-sebleyn") kan eyler, eer "ieme", "sma" gibi kmas doal ("mutd") eylerdense abdesti bozar. kan bir "meni", fkhtaki deyimiyle "lezzet"lide, lezzetsiz de ksa, abdesti bozar. Tabii aynca da boy abdesti gerektirir. Hanefi, afii ve Hanbel mezheplerine gre byle. Maliki mezhebine greyse kendiliinden kan bir "meni", "lezzet"i, yani atarak da ksa, boyabdesti (gusl) gerektirmez. Yalnzca abdesti bozar. Halebide tm mezhepler anlatlmyordu. Hanefi mezhebi esast. Ama byk hoca, "mezhib-i erbaa"y,'yai drt mezhebi bildii iin, ayn konudaki tm mezheplerin grlenni olabildiince anlatyordu. Halebi'den nce de, afii fkhna ilikin kitab okumutu. Bununla birlikte kimi konularda, Halebide de "drt mezheb"ih grlerine yer veriliyordu. Hoca, Haleb kitabn yalnzca Trko'ya okutuyordu. Hanef olduu iin.. Her zamanki gibi hocann anlattklarm dikkatle ve hibir szn karmama?ya alarak dinliyordu. Yer yer de sorular soruyordu. Arada srada da kanyordu. Bacaklanmn kanmas tutmutu. ine ilet' biimde bir kanma. Elini, bacaklanna sokup kanyordu. Kamak

316

yapyordu bu ii. nk hocadan utanyordu. Utanmasa, iki elini de sokup rahat rahat kamaeak. Ne den gstermemeye abalasa da hoca grmt. - ok kanyorsun! -!!! Utand. Hocann gz nnde, eli bacaklarnn arasna gitmiti. Ve hoca da biliyordu ki, bacak arasnda dolaan el, oraya, "ut yeri"ne de dokunuyordu. Hoca, bacaklarda don olmadn biliyordu nk. Birok "vesile"'yle renmiti. Elin erkeklik organna dokunmas, "abdesti bozan eyler"dendi. afi mezhebine gre.. O Hanefi olduuna gre pek bir sorun yoktu. nk Hanefi mezhebine gre, byle bir dururt, abdesti bozmazd. Ama yine de "dab"a aykmyd. Hoca sevecen bir adamd. Ayrca Trko'yu ok seviyordu, Onun iin: - Haydi git minberin arkasna, iyice bir kam gel., dedi. nk anlamt ki olan dayanamycak. Utana utana minberin arkasna geti. alvannm ban zd, ellerini soktu ve balad kanmaya: Hart hart hart.. Sesi taa, hocann yahuda bile duyuluyordu. Her yam kan iinde brakacak kadar kad. fkeli lkeli.. Bireylerden hncn alyordu sanki.. Sonunda kt bir szlama balamt. Ama aldrmadan alvanm ekti, balayp dersine dnd. ; "Abdesti bozan"lar anlatda anlatda, sra "dokurima"ya gelmiti. Fkhta, Arapasnda"mes" ve "lems" szckleriyle anlatlyordu dokunma. Ve bir ok tr vard. "Kadna dokunma", Hanefi mezhebine gre, abdesti bozimuyordu. Ama afi mezhebine gre "ehvet"li de olsa, ehvejsiz de olsa, abdest bozanlardand. Erkek ve kadm yal bile olsa.. Deimiyordu. Neden ki, Kur'an'da, Nisa Suresinin 43. ve Mide Suresinin 6. ayetinde: "ya da kadnlara dokunduunuz zaman..." denerek, kadnlara dokunulduunda, abdestin bozulaca anlatlyordu. Ne var ki, Hanefiler, buradaki "dokunma"nm, "cinsel birleim" (cima) anlammda olduunu ileri siiryorlard. Bununla birlikte, Hanefi mezhebinde de, cinsel birleimin dnda, abdesti bozan bir dokunma biimi vard. 317

Buna, "ar yaklama" anlJonma gelen "mubere-i fahie" ad veriliyordu. Erkein erkeklik organ, kadmn kadnlk organyla birleirse, "mubere-i fahie" durumu modana gelir. Erkeklik organnn snnet yeri, kadmnkinin iine girip kaybolmadka, kadm da, erkek de "cnb" olmaz. Yani ikisine de boy abdesti gerekmez. Ama ikisinin de normal abdesti bozulur. Ksacas, Hanefi mezhebine gre, kadna baka trl dokunmayla abdest bozulmaz. "pme"yle bile bozuhnaz. Aie'den aktarlan hadise gre, "Peygamber karlarm per, sonra abdest almadan namaza durur"du. "Sahih" (salam) saylan hadisler arasnda yer alyor bu. Kitapta geen "mubere-fhie"yi okuyunca, Safo'yla olan anmsamt. Ama okgcmeden kurtard kafasn takld eyden. Halebi'den ald dersi bitirince, "Kelm"dan "Nuniyye" kitabna geti. Ama kanmas yine tutmutu. Dayanaca gibi deildi. Nasl olsa hocann izin verdiini dnerek, yine minberin arkasna geti, iyice kadktan sonra ve yaralan bir kez daha kanattktan sonra dnp geldi. "Ve li'l-mdcallidi imnun ysbu bihi..." ("mukallid'in de imam vardr ve onun yararn grr, sevap elde eda-.) u demekti bu: "Din ulemsna uyanlar, zararl kmazlar. Bilmeden, anlamadan da "imn" etseler, bu imnlarnn yarann grrler. "Cennef'e girebilirler. "Cennet". Ne gzel yer oras. "u Allah, bu dnya yerine orasn yaratsayd ve insanlan daha batan oraya koysayd olmaz myd sankit" Berbat kant da bi trl aman, zaman vermiyordu. Bacaklann ilerinden yine alevlenmiti. Kalkp yine minberin arkasna gemeyi, kanp gelmeyi dnd, ama vazgeip biraz daha diini skmaya karar verdi. "Kelm" dersi bitince "mantk" dersine geildi; "Cins: Klliyyn bi'l-hakaiki..." makln al kesirne muhtelifine

Yani: "-Nedir?" sorusu sorulduu zaman, "udur" dpjjiinde.

318

birok ve deiik gerekleri, varlklar kapsam iine alan ey, "cins"tir. "nsan" ele alnu-ken: "-nedir?" sorusuna, "-hayvandr!" karl verildiinde, "hayvan", insan iin "cins" olur. nk "hayvan"n kapsam iinde, "insan" bulunduu gibi teki hayvanlar da bulunur. Yalnzca bir "tr"dr (nevi') insan. Ama insann"ne" olduu sorulduunda, yalnzca "hayvan" deil de,:"ntk (konuan, dnen) hayvan" karl verilirse, bu, insan tam tanmlar. nk bu szn iine baka hayvan girmez. "Hayvan. nsan. Kan. Cins bacaklar. Nk... Ah u dersler bir bitse de, gidip rahat rahat bifkansam." "Mantk" dersi biti. "Nahiv" dersine geildi. Bir sre sonra o da bitti. Dersler bitince hemen frlad, kendini minberin arkasna dar att. Ka babam ka.. Seydo da izliyordu. Hart, hart, hart.. Tadyla acnn yumakland kant. Tatll, kantnn znden. Acsysa, yaralardan kaynaklanyordu. Hi kapanmayan, her kanta biraz daha alan yaralardan..

319

55
alvanm ekip balad. Gidip kitaplarn ald, yerlerine koydu. Safo'lara gitmeye karar vermiti. Hazrlanp kt. Bir-iki kitap da koltukta.. Bzlc bzle ve ye ye kendini att Safo'lara. Safo ve annesi vard. Her zamanki gibi scak ve sevecenlikle karladlar. Ahra geti. Safo da ardmdan. Ahua geer gemez, hemen alvann syu-d. Ve kamaya, daha dorusu, kanan yerleri biraz daha yrtmaya koyuldu. Safo da yle durmu bakyordu. Yaklat. Eilip bacaklanna bakt. - Ooo bacaklarnn her yann paralamsn. Kanlar iinde kalm. - Ne yapaym kanyor! Safo, onun brasm tutup evirdi. Onun evresinin de yu-ldn ve kanatdm grd. - alvannda bit vardr. Babamn alvarn getireyim, onu giy de bunu ykayalm. Sustahm sen de bir ykan. Byle kalrsan lrsn..

-!!!

Safo'nun koup anasnn yanma gidii, bir sre sonra bir alvarla . gelii. - Al unu giy. Ykanman iin de su koyduk. Anama syledim, durumuna ok zld. Su smmca gider getirhim. - Allah rz olsun. "Allah'n raz olmas"ndan ok, onun rz olmas Safo'yu ilgilendiriyordu. alvann kard. Yarak bacaklar, bacaklar arasmdaki parmak gibi sallanan nesne. Safo da gzlerini ayumadan bakyordu. alvara baklar birlikte. Birde ne grsnler. st ste, sra sra bitler. Diki aralannda. Kimileri de oraya buraya yaylmakta. - Ooo bu ne durum byle?! Bu bierin iinde nasl dayanyordun? yikihnedin]!! - Okumaya dalnca hi farknda olmuyorum. Kanyorum yalnzca.

320

- Senin anan bu durumu gKe, kimbilir ne kadar zlr? - Ben ne yapaym, "ilim yolu"nda olan byle olur. "lim yolu, meakkatli (skmul, glklerle dolu) olur." mam Muhammed, mamEbu Yusuf ve bakalan da yle okumular. - yle okudukl^n nereden biliyorsun? - Kitaplardan.. - Ama sen bir daha byle bitlenme, lrsn. Zaten zayfsn baksana.' -??!'' Safo'nun getirdii alvar giydi. Biraz metin ezberlemeye alt. Srfo da duruyordu orada. Birden aklna gelmicesine Safo'ya seslendi: -Safo!
-? . , " ,

- Anan buraya geknez deil mi? -Gelmez. -Vallahade! -Vallaha. Biraz durdu, syleyip sylememekte duraksad. Sonra kararn verdi: - Safo, gel seninle "mubere-i fahie" yapalm. - O ne demek? - ey demek. Gel, yaparken renirsin. - N e yapacaz? - stn kar. Samanlarn zerine yattlar. Safo altta, o stte. - Babamla anamnki gibi mi yapacaz? , - Hayu-, sadece benimkini seninkine dedireceiz. Parmak gibi sallanan eyi dikelmiti. Ve Safo'nun orasma koydu. leri doru inedi. Yalnzca gezdirdi zerinde. - te "mubere-i fahie" bu. 321 . Hi direnmeden kard stn Safo. Ve "muberi- fahie". '

- Babamla anamnkt gibi y ^ s a k olmaz m? - Olmaz. "Zina" olur. Bir sre oynatlar. Sonra bir grlt duyar gibi oldular. Hemen kalktlar. Safo'nun anas gelebilir diye korktuklar iin. abuk abuk stlerini giydiler. yi ki giyinmiler. Az soma ahun kaps ald, Safo'nun anas ieri girdi. - Bir adam gelmi "Trko"yu soruyor. Kapya birlikte gittiler. - Refik aabeg sensin! Refik'in elini pt. O da ona sarld, gzlerinden pt. Refik, "bibi"sinin (halasnn) byk oluydu. Ksa boylu, gzlerinin kapaklan i, esmer, biraz kamburca ve bacaklan iri. Ama olduka gl, dayankl ve akll. Huriye'yle evli. Evlendikten sonra askeriie giuniti. Babasma, anasna egemen, evlerinin direi. O ne derse o olur. Yap ii bilir. Herkes de ona gvenir. Tm Tutak'ta severler, gvenerek i VCTrler. Safo'nun anas hemen ieri buyur etti. - Aabeg oh msn. Ne zaman geldin? - imdi geldim. Camiye uradm, seni sordum. Buray gsterdiler. Ahra gittiler. nk en scak yer, orasyd. "Teskere"yi ters evirip zerine oturdular. Sonradan, Safo'nun anas minder getirip altlannakoydu. "Hogeldin" dedi, hl-har sordu. - Bizim "Trko"nun yakmn herhalde! Refik iyi Krte bildii iin anlat. Geli nedenini vc "Trko"yu gtrmek istediini & syledi. Bunu renince Safo da, anas da ok zld. Hele Safo.. Kadia- Siz konuun, benim evde biraz ilerim var. Yine gelerim.. deyip git. - A ^ g sen "esger" (ask^) deil miydin? - "Esger"den geldim, "tesgere" aldm. - Bibimler nasl?

322

- Bibin alayp durir seninin. - brleri d& eydir? - Herkes ey. Seni gtrsem daha ey olacahlar. - Amma ben burada ohirim. - Orada mftde ohuyacahsm. - Amma... 1 - Ammas mammas yoh. Gtrecem. Bibinin iki gz iki Gedeceyik. - N e zaman? - Yarm sabah, erkenden.
.III s ftBie.

Refik o gece Safo'larda kon.uk kalacakt. Kadm ivediyle ve kocas srada evde olmad halde bunu sylemi, Refik dc kabul etmiti. - Aabeg ben gedip camideki eyalarm yerlctirim. - "Barabar" gerik. Ben deng yaparm. - Haydi lese gedek. Kadn, karmlann doyurmadan brakmad. Karnlarn doyurduktan sonra ktlar. Kadn, arkalarndan baryordu: - Gelememezlik etmeyin, iinizi bitirince gelin h. -Gcdcrik! Camiye vardlar. Kitaplar heybeye, torbaya yerletirdiler. amarlar da. (Zaten ka amar vard ki..?) Refik, yata da srtla l a H n a y a elverili biimde gzel bir denk yapt. lerini bitirdiler. - Sen Safo'lar rgendin, oraya get, ben de Husso'lara geder, drerim. Husso'larn da iyi insanlar olduklarn, dosuklann, vedalamak gerektiini anlatt Refik'e. O da uygun buldu: - Haydi get, gel. Gitti. Kapy aan, Hammame oldu. "Trko"yu hemen tanyp ieri ald. Husso ahrdaym, komularla birlikte "kee dvyor"mu. Anas evdeydi. Ertesi gn sabah Tutak'a gideceini, hdasnn oluyla

323

gideceklerini, bir daha dnmiyeceini, Tutak mftsnde okuyacam, halasmm yle istediini, aricadalarndan, dosarmdan ve hocasmdn ayrld iin ok zldn anlatt. Hammame de, yal kadn da zldler, onu zliyeceklerini sylediler. -Bari halann olunu da au-, b gece burada kahn.. dediler. Safo'larn da ayn neride bulunduklarn, onlara sz verildiini syledi. Daha ok beklemeyip ahra, Husso'yla da vedalamak zere, oradakilerin ellerini pp kt.

56
Ahra vard. nsan dolu. Boklan temizlemiler, saman dkmler. O m d a uzun, yuvarlak bir ey. 6-7 kii dizilmi. Hep birden bir ayaklaryla yuvarlyor, yine hep birden br ayaklanyla vuruyorlar. Vur ha vur.. Biraz sonra onlar yorulacak, bakalar yuvarlayp vuracak. nce gzelce serilen, desenli olmas iin ortalarna vc uygun yerlerine renklileri de konan, sonra hah, kilim gibi drlcn ynler, bastnla bastnla kee olsun diye.. Kee olacak, evlerin nemli yerlerini, konuk odalarn sslyecek. Bararak konuanlar, trk (Krtcsini) syleyenler, halay tutanlar. Bahbama bir cmb. Dn, bayram gibi.. Kyller, topluca elenmek iin byle yolar bulmulard. Ahrdakilerin tm erkekti. Yalnzca kadnlarn, kzlarn biraraya gelerek vc i yaparak elendikleri de olurdu. El deirmeniylc bulgur rtmelerde olduu gibi. Bu tr iler, yalnzca erkeklerin ya da yalnzca kzlarn, kadnlarn braraya gelmesiyle de olsa, kar cinsten olanlar tmden ilgisiz kalmazd. Hele erkekler.. Kapdan, bacadan bakarak ilgilerini, sevgilerini gsterirlerdi gnllerinin ilintili olduklarna.. Kzlarn da bu frsat yakaladklar, sevdiklerine grndkleri ya da bireyler ilettikleri olurdu. nlerine nc denli kaln kaln duvarlar rlc de sevgiler, yol bulup geiyor, hidcilsc szabiliyordu. engellerini gnllere, beyinlere takmak zere. amaz bir doa yasas.. - Vur ha vur! Vuruyorlard. Bireylerden hn almak istercesine. Yuvarlanp yuvarlanp vuruyorlard keeye. Duygulu duygulu sesler ve szler arasnda.. Bir frsatt ite. Kimse de bu frsat karmak istememi, gelip katlmt cmbe. Bu arada, ahrdaki hayvanlarn kimi tatl tatl gevi getiriyor, kimi otunu-sanumn yiyor, kimi yatm, kimi ayakta, kimi ieyip syor, kimi de dnp dnp cmbe bakyordu. Manda, inek, kz, tosun, dana.. Yeni dourmu olan ksa boynuzlu san inekten kan, danasna ynelik "m" sesleri de, grltye ve trklere kanyordu. Vurduka vuruyorhu-d. Aklarn, zlemlerini, lerini, "kt talih"lerini, yoksulluklann.. m dnyorlard vururlarken? Kimbilir! Husso'nun yanndaki uzun boylu, kara kal

325

kara gzl, zayf, sivri yzl olan, herkesten daha daha cokuluydu. Vurma srasn kimseye vermek istemiyor, biryandan d araf gibi mendilini trk syliyerek sallyor srekli. te karda da bir yal kii. Sa-sakal birbirine karm. Banda takkeye benzer bir ey. Yank .yank trkler sylenirken iini ekip duruyor. Ve ili ili mrldanyor. "nsan, dnen bir yaratk". Herkesin dncesi de bir trl. -Hl Husso! Birka kez byle bardktan sonra ancak duyabildi clz sesini. - Trko, sen misin, gelsene! Husso ilgiyle gitti yanma. - Hlo Husso, ben vedalamaya geldim. Halamn olu geldi, beni yarn gtrecek. - Nereye? -Tutak'a. Kansma ve anasna anlattklarn, Husso'nun kendisine de anlatt. Husso da zlmt. Kapya doru uurlad. Vedalatlar. Safo'lara vardnda, Safo'nun babas da gelmi, konukla syleiyorlard. Yats sonrasna dek syleildi. Bir kahvalt daha yapld. Yataklar serildi. Ve herkes yat. ' ***

ok erken kalktlar. Sabah ezan bile okunmamt. Herkes kalkt. Ktrm kz bile.. nk ok sevdikleri birinden, "Trko"lanndan ayrlacaklard.. Kendi alvar ykanm, kurutulmutu. Giydi.. Abdestler alnd. Sra kahvaltda. orba, tereya, yumurta, peynir. Karnlar doyuruldu. Kadm, biraz da yol az yapm, kk bir torbaya koymutu. Artk aynima zaman. Safo'ya bakt. Kaln entarisinin altndan bile gsndeki tomurcuklar belli olan, esmer gzeli kzm, kara kalannm altndan alevli klar yanstan, uzun kirpikli, gzel, gzelden de gzel bakl, irice ve kara kara gzlerinden boncuk gibi yalar damlyordu 326

yaDaklanna. Alamakl bir sesle: - Daha hi gelmeyecek misin? diyebildi. Kk sevgilisiyse: - Gelirim., diyemedi. ki kn durumlannn, herkes farkndayd. Ama elden ne gelirdi? Sevgileri, kendilerinden ok byk olan sevgililer, birbirlerini bir daha grememeeesine ayrlacaklard biraz sonra. Refik davrand: - Bize "msade". Ge kalmayalm. Yolumuz uzun. - Biriikte kacaz. Sizi uurlayacaz. - Zahmet olmaz m? Birlikte ktlar. Ama nce camiye gidilecek, namaz klnacak, sonra oradaki eya alnp klacakt. Safo'nun ve anasnn camiye gitmcsininse o saatte hibir anlam yoktu. Safo'nun babas:> - Siz imdilik kaim, sonra size haber veririz, uurlamaya gelirsiniz., dedi. Ve yalnzca erkekler gittiler camiye. Byk hoca Molla Nasr ve Hfz Cell de gelmilerdi sabah namazna. Hfz Cell Refik'i tand, bir sre konutular, byk hoca namaz kldumas iin hafza "iaret" etti. Hfz namaz kldrd. Namaz biter bitmez, gidip byk hocaya durumu anlatt. Halasnn olunun geldiini ve gitmek zorunda olduunu vc hemen gideceklerini syledi. Hoca ok severdi onu. ok zld. Ama engel olamyacam dnrek: - Allah iini rasgetirsin, zihnini ak etsin, ne diyelim, git! Fakiler de duydular "Trko"nun gideceini. Onlar da zldler. Byk hocann elini pt. Hfz Celal'in de elini pecei srada, o: - Ben birez (biraz) kalacam.. dedi. Refik de byk hocanm elini pt. Byk hoca evine gitti. Dans ok souktu, ama Refik hazridch gelmiti. Kaim ikier yn orap, arklarn iine yerletirilecek kaln keeler, bunlarn 327

giyilmesine elverili byklkteki kaim anklar, yn eldivenler, baa geirilen ve kulaklar da iine alan n ak yn balk, ayrca kafaya, boyuna sarlan yn kakol, kaln yn kazaklar,. Refik, iplerinden kollarn geirdii dengi srtna ald. Dengin stnden de, iinde kitaplar, amau" bulunan heybeyi yerletirdiler. Ykn hemen tmn o srtlamt. - Aabeg hepsini sen yklcdin, "bene" (bana) he burahmadm! - Sen daha kksn. Sen de azh torbasn alrsn. Fakilcrie vedalamak istedi. Osso, Th, ehmus, Kasm, Abdo.. Ve "melle" (molla) Seydo, hep oradaydlar. - Biz de geleceiz. Kyn dna dek uurlayacaz sizi,, dediler. Husso da gelip yetimiti. Safo'nun babas, ivedi.ivedi kt, Safo'ya ve anasna haber vermeye gitti. Ve hep birlikte camiden ktlar. Yrdler. Safo'lar da gelip katld. Husso'nun kans Hammame ve anas da.. Safo, endeki azk lrbasyla "Trko"ya yetiti. - Bak bunu unuttun. -Unutmadm, getireceini biliyordun!. "Molla yr-y"yle ar ar yryorlard, Hava ok sertti. inenmi olan yerler buzlam, kaygmlamt. Giydikleriyle bir yumak durumuna gelmi olan "Trko", nn tam iyi gremeyecek kadar yz-gzu sarl olduu iin bas yeri hesaplyamad, birden dengesini yitirip dt. Elindeki torbas da bir yana frlad. Ama az bal olduu iin birey dklemedi torbadan. Yetiip kaldrdlar. Herkes ilgileniyordu, ama Safo'nun ilgisi bakayd. -Dikkt et, bir daha dme, olur mu? - Olur, dikkt ederim. - Bizi unutur musun? - Unutmam. -Yalan! - Vallaha unutmam. Unutur muyum hi? Kyn dna vanimt. Refik kalabala:

328

- Ark siz gelmeyin., dedi. Trko, hepsine ayr ayn sanid, gnun elini pt. Hfz Bill dc vard aralarnda. Huso'nun, anasnn, kans Hammame'nin, Safo'nun anasyla babasnn ellerini ptkten sonra kucaklat birer bifcr. Ama Safo'ya sardamad. Herkesin gz nnde kza sarlmak, pmek, gelenek ve grenee uymuyordu nk. - Allah'a smarladk. -Glcgle!!! Refik'le kk arkada, zerinde yrdkleri buzlam karlar, ayaklarnn alnda "gr gr" ede ede yola koyuldular. Kartall Ky'yle Tutak arasnda, 15 km'ye yakn bir uzaklk vard. - Yrrsek, akama kalmadan vannh. - nallah. - Amma sen hamlayacahsm; . - Hamlamam, ben oh yrrim. - Nerde yrrsin? - Ahrlarda metinleri yryerek ezberlirik. Her gn ayahta yrir duririk. - Haydi bahah. -

329

57
Sabahn alabildiine sert ayazma karlk, leyin biraz knim hava. zlmeye bahyan karlarn zerinde artk yrnemiyordu. Bat bat-veriyorlard. Ayaklar biraz r gibiydi, ama gvdenin kalan kesimi, bata ka yrmekten, zorlanmaktan terlemiti bile. Karlarn zerinde oturup biraz kahvalt yaptlar. Sonra yine "-ha babam!". Zorlu, ileli bir yolculuk. Refik, arada bir dnp kk arkadana bakyor: - Nassm? Diye soruyordu. Oda: - Eyim, yririm.. diye karlk veriyordu. yi olduunu sylese de yorulmutu. Refik'in ardndan srkleniyordu. De kalka.. Refik de ok yorulmutu. nk yk, olduka au-d. Akania kadar varmaya alyorlard Tutak'a. nk akama kalu-larsa, ayaz artar, tipi bile kabilirdi. Ama Refik, kk arkadan hi korkutmuyordu. Hep rahatlatc eyler sylemeye ahyordu. Kimileyin de akalayordu. - O kz oh sevdin mi? -Safo'yu mu? -Hee. , '

-!!!
- Haydi sle sle utanma. O da seni sevmi. -Kimdedi? - Belli olirdi. -!!! - O kz sene alah m (sana alalm m)? - Ben ohirim, ohuyup lim olacam. - Gene obursun. Kz, ohuman elinden alacah deil ya. - Ben onu alim de nere gtrim? - Bir eve koyarh. - Bymeden, oh ohumadan, evlenemem b e a

330

Bf'

- Sen bilirsin. leden sonra yakladc iki saat daha yrmlerdi. Derken, Tutak'a yaklatdar. Tepeye ktklarnda, karda gzkyordu Tutak. Akam da yaklamt. -Artk geldik saylr. -Hee. - oh yoruldun mu? - Yoruldum. - stersen biraz oturh. . Biraz oturdular. Yine karlann zerine. Ama altlarnda hal serili gibiydi. Yaylverdiler. Sonra kalkp yine yrdler. Bir saat sonra da vardlar. Kapy ap ieri adm attklarnda herkes evdeydi. Byk bir heyecan. zellikle"bibi"de. "Bibi" sevinten alyordu. Herzamanki gibi. Sarlmalar^ pmeler. Byklerin ellerinin pl. Hizmet iin koumalar. st, ba, el, ayak karl. Ayaklarn hemen suya sokuluu. Sonra tandra ayaklar uzatp snlar. Tatl, sakal sylemeler. "Bibi", "enite Ahmet", evin tek kz Glenaz, Refik'in kars Huriye, Fayjk, Memel ("kel fesat"), Hamza.. Hep oradalar.' Yenecek, iilecek eyler getirildi, karnlar doyuruldu. Sonra yine sylemeler, akalamalar. Yatana dek srd coku.

331

58
ocuklarn oyunlarnn ekiciliine kaptrmt kendini. Bu yzden okumay bir ka gn bi yana brakm, oyunlara dalmt. "Kayma" vc "vzik" (topa) oynamak.. ok latl gelmiti. Tahta paralar ve derme-atma eyler alnyor, yk.seke bir yere, bir tmsee klyor; kaylyordu. ok coku veriyordu bu. Her kaymada, bilinmeyen dnyalara doru hzlanlyor, yldzlara gidiliyordu sanki. Kayma tutkunu ocuklar, kayarken dme tehlikesini gze alarak hzlanyorlar, couyorlar, kendilerinden geiyorlard. Tadna doyulmuyordu kaymann. Dmeler, kalkmalar, kaylan nesnelerle birlikte taa uzaklara frlamalar, ellerin, b,K\.klarn, yzn - gzn syrllar, meler, titremeler.. Kol - bacak burkulmalar, krk kk olaylar.. Doald btn bunlar. Ve hibiri, kayma sevgisini engellemiyordu. Eline bir tahta paras geiren, doru kaymaya gidiyordu. Kayyor, bir daha kayyor, bi daha kayyordu. Souktan eli aya dklm, st - ba slanm, dahas yrtlm olarak eve gittiinde, bir de evde azar iitmek, dvlmek pahasna da olsa.. Aileler, ne yapsalar, ne etseler, k;yma tutkunu ocuklar vazgcircmiyorlard bi trl. Baskyla-braz vazgeer gibi olsa da, fr.sain bulduunda yine kaymaya kouyordu ocuk. Bi daha kaymayacana szvcriyor, ama gnln kaplrd iin bir daha, bir daha kayyordu. Evde olduu zaman bile akl k;i\ HKi^la kalyordu. "Vzik". Kimi yrelerde "topa" denir, iki ad da uygun. "Vz"layp dnmesinden birinci ad verilmi olmal. Armut biimine getirilmi aa. Ucunda, yani armudun sap yerinde de kabara aklmtr. Ucu bu kabaradan.balatlan bir ip, sicim, dolandnla dolandrla sarlr. pin bir ucu da eldedir, parmaa baldr. Yukar kaldrlan ve yaylatnlan kolla, dndrecek biimde sallanarak yere, daha iyi dnmesi iin dc buzun stne aulr. "Vzik", dner de dner tepesinin stnde. Coku veren, ite onun bu dndr. Ya byle dndrlr. Ya da krba gibi bir eyle.. "Vzik" dndrmek te gzeldi kukusuz. Ama kaymak bakayd.

***
332

Memet'in kzam ald. Kck bir eydi bu kzak. O yata bir ocuk zerinde oturabiliyordu o kadar. Kaymak iin elveriliydi. Kza ahr almaz d c ^ u tepeye. Koa koa, soluya soluya vard. Ve kaymaya balad. Gidiyordu btn hzyla. "Basra'ya, Kfe'ye" mi gidiyordu? Kanatlanm gibi uuyordu. Bir amaca bir n nce varyormu gibi bir coku tayordu iinde. Ylduim gibi gitti. Vc taa aalarda durdu. Bi daha yukar kp kayacakt. Ne var ki, Memet grm geUyordu. Kza alnd iin kzd belliydi. Sylene sylene ve kzam geri almakiin kouyordu. Sonunda varp yetiti. - Ver benim kzam, ben kayacam. - N'olur bir kere daha kayim. - Olmaz! -N'olur! - Sen git kitaplarn ohu. - imdi ohumak canm istcmir. - Bizim buraya kaymah iin mi geldin? Ohumah iin gcimedin mi? Memet, ki7.an ekip ald. O da baka kald. erlcmiti. Yine de Memet'i izlemekten kendini alamyordu. Memet kayd, bi daha, bi daha kayd. O da hep imrenerek bakyordu. Fayk geldi o srada. Memet'in elinden kza zoria alp ona verdi. - Haydi sen de kay., dali. Bu kez Memet ierlerken o gidip kayyordu. Tepenin zerinden balad. Hzlandka hzland. Nc var ki, kayk yolunu deitirmiti. Gitti, gitti ve bir kayaya olanca hzyla arpt. Kayk bir yana, o da bir yana liriamt. Serilivermiti orackta. Baylmt. Koup vardlar yanma. Fayk, kaldrmaya alrken, bir ey oldu diye alyordu. Daha byk yatakiler geldiler, yava yava kaldrdlar. Bir sre sonra kendine gelmiti. Ama kolu ok aryordu. Byklerden biri srtna ald eve gtrd. Bibisi onu bu durumda grnce at kopard. Hemen koluyla ilgilendiler. - "Snh"ya gtrek. - Haydi gtrek. Alp gtrdler. 333

Ba kocaman sanl, bumu dolma gibi, kat kat giysili, iman birkoca kan. "Knktan - kktan ok iyi anlar"m. Kola bakt, - Bi ey yoh. Birez incinmi. imdi sararm, bir - iki gne' kalmaz geer. . Bir eylerle sard. Karlnda da, gtrlen yumurtlan ald. Eve gelince Fayk, Memet'in tutumunu anlatt anasma: - Ana bu Memet var ya! -Hee! - Duran kzam alnca beddua etti. "nallah der-lrsn" dedi. Memet de oradayd. Anas: - Kel fesat, sen beddua ettin de, olan dt kzahtan. Sen ona gurban olasm. O, bir tek oul; Az da Kur'an'l. Senin gibi kfirin dl deil. Memet balad kendini savunmaya. - Ana ben ne ettim ona? Kendi dt. "Zeten" kaymasn bilmir. Ohumahtan baka neyi bilir ki. Savan biri". Anas elindeki sprgeyi frlatt ona. - Seni hmznn dl. Bir de konuirsiri hee! Ve Memet'i nne kap kovalad.-

***
Ahmet enite ("Cnk Ahmet") homurdamyordu. - Bu olan buraya yemeye, imeye, oynamaya m geldi.. Trnden. Ne ki Refik vard. Ve babas, Refik'e kar pek ileri gidemiyordu. Refik, daysnn olunu tutuyordu, verek ve vnerek de sada solda anlatyordu onu. O da artk okumas gerektiini dnd; mftnn evinin yolunu tuttu. Elinde kitaplarla vard mftye. Mft, grr grmez tand. Mftnn elini pt. - Berhudar ol oul. Demek ath burda ohuyacan.

334

-Hee. - Ey oldu, ey. Ben sene yaz da rgetirim. Mft kr Bale'nn "hattatl, her yerde sylenirdi. Trl trl kalemleri, trl trl boyalan vard. Yazdan, inci gibi dizerdi. Ve ilk derse baladlar. "Kur'an ve hadis ezberi"nden, "Teberrken", yani kutlu, uurlu olsun diye.. Daha sonraki gnlerde de teki derslere geilecekti.

335

59
Ttak'm bal bulunduu Ar (Karakse), hayvancln baskn olduu bir ildir. Kentin iinde deilse bile, kylerinde, ou kasabalannda, Krtler ounluktadr. Ve olduka sert geen, uzun sren klarla; "bey"ler (beg), egemendir. Byk aalara, genellikle "bey" denir. Her birinin en az, - be (kiminin yirmi - otuz) ky bulunur. Klarla "bey"ler, halkn deimez gereklerindehdir. Kllara da, beylere de "Tanrsallk" verilir. Beylerin kimi yalnzca "bey"dir. Hlis bey, brahim Bey gibi. Kimiyse hem "bey"dir, hem de "cyh"lir. Kasm Khrcv gibi. Yalnzca "bey" olanlar da, "eyh"lerie iiedirler. Hepsinde Tann adna i yapma, bekilik etme zellii grlr, gsterilir. Halksa genellikle yoksul ve "dnya nimeleri"nden yoksun. Ayn durum Tutak'ta da geerlidir. Tutak, Murat Irma kysnda kurulu, en eski ilelerden. Byke bir ky. "Hokumat" (Kaymakamlk), minareli camisi ve kk bir arsyla aynlr teki kylerden. inde Trkler ounukta, kylerindeyse Krtler. Srekli bir Trk-Krt atmasna tank olunur. Bunda da en byk rol oynayan "bey"lerdir. Beyler, partilere, parlamentoya da girerler. Bylece siyasal ekimelerde de rol alrlar. Yani Trk - Krt kavgasnda,'bunun uzants da bulunur. Krt beylei:, Krtlere sahip kma abalarn sergilerler halk arasnda. Ama "resmi" makamlarda, "biz Krdz" demezler. Tersine, koyu "Trk" ve '"Trk" olurlar. Tutak'taki hemen hi eksilmeyen Trk - Krt atmalarnda, kk aph ve "kahraman" olarak ortaya atlan Trk beyler (Receb Bey, Bedri Bey gibi) ile, Krt beyler birbirlerine girerler, birbirlerini ldrrler. Mftnn evli kzyla oynat sylentisi kan Reit Bey, Tutak'ta ldrlmtr. Bedri Bey, "kahraman" olarak ortaya atlp, gizli gizli "- Onu ben ldrdm!" demitir. Ve Bedri Bey de, "Krtler" frafmdan ldrlmtr. Reit Bey, Hlis Bey'in kardeidir. "Krt" olduklar, Trk - Krt atmasnda vebasnda yer aldklan halde, soyadln: ztrk'tr. Yani soyadlar gven, cesur, ylmaz, aydn., olan kimselerin bu soyadlannn gerekte gvenilir, cesur, ylmaz, aydn., olmalarna yetmedii gibi, bu beylerin soyadlannn "ztrk" olmas

336

ita, yredeki "Trklerle mcadele"den vazgemelerine yetmiyordu. Resmen "ztrk"tler. Hlis ztrk, DP'den milletvekili olacak, Yassada'ya gnderilecek, nl mahkemede Trkeyi glkle konuacak. Vc 27 Mays'tan sonra karlacak bir yasayla, aal danaya ynelik olarak, kimi kardeleriyle birlikte aile bireyleri, yndun baka kesimlerine gmeye zorlanacakur. Ne var ki daha sonra, hcrcyin eskisi gibi olduu, beylerin daha da glendii grlecektir. Tutak Mfts kr Balc da, kk apl Trk beyler arasmda yer almaktayd. Yani maddi durumu, orta durumlulardan daha iyiydi. Trk olmakla birlikte, Krtlerle olan amanm iine girmemekteydi." Krt beylerle iyi ilikiler iindeydi. Belki de evli kzmm Reit Bey'Ie dost olmas ve oynatklan yolundaki sylentiler, mftnn bu tutumunun uzantsmdan kaynaklanyordu. Mftnn, biri retmen iki de olu vard. Selim ve Mustafa. Selim Balc, iyi bir retmen olarak tannrd. Ama kimilerince "dinsiz" olarak nitelenirdi. Bunun da. Selim Bey'in, kimi namazlar aksatyor olmasndan ileri geldii sylenebilir. Yrede "dindarlk" baskn olduu iin, bir "mft olu"nun, "ok sofu" olmas bekleniyordu. "ok sofu" olmaksa, retmenlikle kolay kolay badaamyordu. Cumhuriyet Dcvlcti'nin o dnemlerinde, milli eilimde, "laiklik" egemendi, dnler balatlmamt daha. Mftnn aile bireyleri iinde cn gze arpan, karsyd. ki metreye yakn boyu vard, imand. Ve o dnemin llerine gre "ak" bile saylabilirdi. araf filan giymczdi nk. Kocasna, yani mftye, "efendi hazretleri" diye seslenir olsa da, egemendi. Onun sznden pek kmazd kocas.

Mft, ksa boylu, esmer, zayi la iman aras, etkili bakl, katmerli derili, geni alnl ve olduka zeki bir adamd. Ftr apka giyerdi. Ka.skeibalk kesiminden seilebilmek iin olmal. apkasn, makamndayken bile karmad olurdu. Makam, iki katl yapdan oluan, baheli, bahesinde ar kovanlar bulunan evindeydi. Hallar seriliydi. Hallarn st ste serildii, evresinde de hal yastklar 337

bulunan sedirde otorurdu. Sk sk fetvaya gelenler olurdu. Mftnn ii kolay deildi. nk fetvlanyla yasalara ters dmemeye alrd. Korkak denecek derecede, hkmetin politikasna, yasalara aykur davranmaktan ekinirdi.

***
- Mft efendi, gurban olim, ben bir "poh yedim"! - Ne yedin, ne yedin?! - Bir "poh yedim de azmdan art ht"! - Tevbe estefirullah. Ola sen ne diyirsin?! - Hele dur ki gurban olim, bama neler geldi! Bam bata!!! -Sle hele ne oldu oul? riyan, kemikli, illi, gr kal, uzun bykl gen bir adam. "Yzm ayan altna" (yani utanyorum beni bala) diyerek balad olay anlatt: Tezekliklerden komu kansnm tezek aldn grm. Bir ses karmam, iki ses karmam, sonunda dayanamayp uyarm; bir daha almamasn sylenii. Gelin grn ki, kadn suunu kabul etmemi, stelik de, "melek gibi" yzne hi de yakmyacak biimde barm - arm. Adama "iftira" bile atmaya kalkm. Adam da kznca demi ki: "Eer bi daha tezeimizden alarsan, ben de seni yatrp s.mezsem; t e n d o k k u z a a r t o l s u n " ! "ten dokuza art" ar bir ey. Kannm, yani bunu azndan karan kiinin karsnn " talkla bo" olmasna y o l aabilecek bir durum szkonusu. Adam eer, tezek aldn syledii kadn, dedii gibi "yatrp ey etmezse", kendi kans "ten dokuza", yani btnyle "bo" olacak. Somyordu adam: - imdi sle gurban olim, ben imdi "ne poh yiyim"? - Oul senin iin zor. ' Adamn kars da durumun ciddiliini kavram .olmal ki, sylediine gre kadn: "- Aman herif, get o kany ey et de bu

338

teldan gurtulah." demi. imdi adam ne yapsm? Tezei alan kadm, nasl tutsun da "yatrp ey etsin"? Haydi yatnp dediini yapt diyelim; bu, bir "zina" olmaz m? - Mft efendi, gurban olim, kitapta bir yerini bul, beni gurtar. B l de sene bir ko getiririm. - Senin koun senin olsun oul. Kou-mou buah da, azndan om nas htysa onu sle! - Sledim gurban olim, tam sledim. te le dedim. Gen adam bir daha anlat sylediklerini. Mft yzn buruturdu, kafasn kad. Sonra raftaki kitaplardan birine^ "Ali Efendi Fetvas"na uzand. Alp kartu-d, karrd. Sonunda bir zm buldu. - Sen o karya "ben dc seni yarp s.mezsem." deriken, bir zamana balamadn deil mi? -Nas yani? . - Yani "feln gn seni yarp s.mezsem.." demedin? - "Heyir" (hayr), le demedim. ;- Elese korkhma. - Aman gurban olim mft efendi, Allah senden raz olsun, bcq gurtulacam hee? - Hee. Yahnz o kar lr.se, o zamana "keder" (kadar) dediini yapmadm iin, karn bo olur. , - lmez, o kan lmez. "Ne baba deyir ki lsn". - Haydi get bi daha ele halt etme. - Allah raz olsun, Allah ocuklarn balasn. Adam mftnn elini perken son derece memnundu.

339

60
Mftden ald dersi yapyor, arasra da ocuklarla oynamaya gidiyordu. Oyundan dndnde, st ba su iindeydi. Bibisi, stn karu, kuru giysiler verip giydirdi. Arkasndan da bir mjde verdi: - Tenekeci Mevlit'giie gedeceyik. Onlarda bir ey var, iinde cinler varm gibi sesler barir. Tenekeci Mevlit'ler, onlarn "ahbap"lanyd. Zaman zaman karlkl oturmaya giderlerdi. Tutak'la iyi durumlu olanlardand Tenekeci Mevlil'ler. "Gramafon"lar bile vard. te "iinde cinler varm gibi sesler harir." denirken sz edilen buydu. illiler Tenekeci Mevlii'lere. Karlandlar, oturtuldular. Ve "gramalon" alnmaya balad. Aygt ve aygttan kan sesler, ok "acayip" gelmite ona."Acip vc garaiplerdendir" diye dnd. "Kyamet almetleri"ndenmi gibi geldi. "Dcccl'in leti olmasn?" rperdi. "inde ya cin, ya da kk insanlar var. Yok.sa bu .sesler nasl kabilir?" Bir eye yoramad. Bi yandan dikkatle dinliyor, bi yandan da aygtn o yanna, bu yanma, allna, .sinc bakyordu. "nsanlar bunun iine giremez-ki. Ama cinler girer. Cinler her eye girer." Kafas al st oirnulu. Evin bireylcriysc, onun, aygun orasna burasna bakmasn, incelemesini vc aknln grp glyorlard. Bu arada "cin"lcrdcn konuulmaya balad. nk "Erzurumlu cindr (cinci) hoca" gelecekti o akam. Onlara gelecekti. Sonra bir komuya gidilecek, komunun "cin tutan" kzma baktnlacakt. "Zavall kz kurtarlacakl cinlerin elinden". Hoca daha gelmeden konumalann hemen hemen tek konusuydu. vlyordu srekli. "Zincire vurulmu delileri bile kurlaryor"mu. "Cinlere hkmcdiyor"mu. Yalnz hocann kendisi de biraz "cinli"ymi. "Deli gibi"ymi. "Cinlerle uraa uraa adam yle olmu"mu. "ta Erzurum'dan getirilmi"mi. Buradaki "cinlileri kurtardktan sonra geri gidecekmi"mi. "Cindar hoca" geldi. Uzun velcara .sakall. Uzun ve kara cbbeli. Uzun boylu. Kara bir adam. Kukulu, lkeli, "cin cin" bakl.

340

- Buyur hoca efendi buyur.. Sedirde, minderin stne buyur edildi. Aricasma yastk konuldu. Hoca dik dik baklarla evresini yle bir taradktan sonra, cfibbesini dzeltti, cebinden uzun tebihini kard. nne bakarak Bsbihini ekmeye koyuldu. Arada bir de u^iyor, silkeleniyordu. Ve dudaklar kprdyor, bireyler okuyordu. "Cin tutmu kz"n babas geldi. Hocayla birlikte oradakileri, evlerine davet ediyordu. Ama hepsinin deil, bir - ikisinin gitmesi uygun grld. - Bibi biz de gedek mi? - Bilmem ki oul, ayp olmaz m? Yava konumulard aralannda. Sonra aa Gitmelerinin hibir sakncas olmad sylendi. Ve hoca nde, toplanp gittiler. vurdular.

Hal, kilim serili, sedirli ve geni bir oda. Hoca yine ba keye buyur edildi. Bir sre sonra "cin tuttuu" sylenen kz getirildi. 15-16 yalarnda gzel bir kz. ki blk yaplm salar, arkadan, kalasna dek sarkm. Uzun entarisi kat kat. Boyluca. rkek bakl. zellikle, hocaya korkuyla bakyor. Hoca, kzla bir odada, yalnz bulunmas gerektiini vc iini ancak yle yapabileceini syleyince bitiikteki kk bir odaya aldhir. Yalnz hocann neler yaptna, kapnn aralndan baklacakt. Hocayla yle anlamaya varlm. O da bakyordu kap aralndan: Hoca cbbesini karp bir yana koydu. Kza yakla.: - Cinlerin adn sle. - Ne cini, cin min yoh. - Sle kz. Adlarn sle ki, kurlarim seni. - Vallaha yoh. -Grdklerimde! - Bi ey grmirim ki. . - De kz, beni uratrma. - Aman, herife bah, ben ne deyim, bi ey grmirim ki deyim. 341

- Grirsen grirsen, Grirsen de korhirsen, ondan slemirsen. - Vallaha da gnnirim, biUeha da grnirim. Hoca kzmaya balad. Gidip ciibbesinin cebinden bir ip kard. - Bah bu ipi grirsen? Slemesen seni diree balarm. Ve dgerim. Kz alamaya balad. Hoca daha da kzd. fkesinden gzleri iri iri alm. Kzmki de korkusundan.. Hoca kz salarndan yakalad, eke eke gtrp diree balad. Kzda bir bk. Ac ac ykseliyor. - Beni kurtann bu herifin elinden! Beni ldrecek!!!! Anas babas lklar duyarken kvranyorlar, ama gidip karmaktan ekiniyorlard. Hocann, kzlarn "cin"lerin elinden kurtaracana inanyorlard nk. Hoca kz dvmek iin saldrrken bi yandan da ayet ve dua okuyordu. Ne ki okuduklarnn tmne yakn yanlt. O da kzn durumuna acyordu, stelik hocann "chil" olduunu anlamt. Yanndakilere syledi: - Bu hoca kara chil. - Sen ne bilirsin, o derin hocadr. Sen ocuhsun daha. - Hoca, vallaha chil. Ohuduklannm hepisi yann. Ayeti de, duay da hep yann ohin nanmasaz yann siz de gelin mftye diyek. Oradakilerden biri iyice anlamak iij sordu: - Ey hele dur sen ne diyirsin, cin harma yoh mu? Kk molla "yok" diyemedi. nk renmiti ki slam'da, temel kaynaklarda bu vard. Herkesin bildii "uhruc (ey cin gel k) duas" Peygamberin hadisine dayanyordu. Muhammed'in kendisi de, "deli"den, "saral hasta"dan cin karm. "Dua"yla ve uhruc" diyerek "cin karma" iini yapmt. Kk molla bunu "e't-Tbbu'n-Nebev"de okuduunu anmsyordu. Ayrca iyice anmsyordu ki, slam'n en byk "lim"lerinin derleyip kaleme aldklan "Peygamberin doktoriuu" demek olan "e't-Tbbu'h-Nebev"ye gre cin karma srasnda deliye ya da saral hastaya "dayak" da atlabilir. "Cin inat" olduu ve kmamak iin "direndii" zaman bu yaplu-. O srada delinin ya da sarl hastann "bedenine atlan sopalar da aslnda cinin bedenine alyordur". Btn bunlan okumutu da o 342

2aman da kafasma pek yatmam. "Ginin elle tutulur bir bedeni mi var ki ona sopa vurulsun da tesir etsin" diye dnmt. Yine, de "salam hadis'Tere, "byk lim"lerin yazdklanna kar klmamas gerektiini biliyordu. Ne var ki, bu "Erzurumlu cindar hoca"nm "cahillii" belliydi. Okuduu dualardan ve "yanl", okuyularndan belliydi. Dnd kk molla; yle karlk vermeyi uygun buldu: - Cin harma var. Var da, bu hoca chil. Yann ohir her eyi. Trko sznn nemsenmediini anlaynca, ap kapy ieri girdi. - Sen hoca deil chilsin. - Ola sen kifnsin, h dar - Ben Arapa ohudum. Molla Nasr'da ohudum, imdi de mftde ohirim! Ben sarf bitirdim, nahivden de taa "Elfiyye"yc geldim. Fkh) kelm, mantk da ohudum. ok ey ohudum daha da ohuyacam. Byk lim olacam. Ya sen? Buraya gelmiin, ayeti, hadisi "yann" ohirsin. "oh yann". Yarn mftye deyecem. Kz da balamsn dgirsin yazh deil? Deyecem seni mftye! "Cindar hoca", akna dnd. Bu nedenle de ocuun szn kesmeden yle dinledi. "Mft" laf da onu adamakdh rktt. nk "cin karma" slam'n temel kaynaklarnda varsa da "resmi devlef'te li grevli lan "mft"nn "resmen" onaylayaca ey deildi. Cinci, kz balad ipi zd. Kz titriyordu. Gzleri de kocaman kocaman olmutu. li ili alad. Hoca da au" ar ve sulu sulu cbbesini alp svt. Cinci hocalar da yrenin gereklerinden. "Cinleri topIar"lar, "ceri kovar"lar, "cinle;ri yakalamak" iin "cinlilere adlarn s0yfctir"ler. Ve syletmek iin de barta bauta dverler. Kukusuz btn bmlarn karlnda da "Peygamberden kalma gelenei" yerine getirq> "cret"lerini alrlar. Alabildiine yaygmdu "cindar" hocalar., Kimi "az tein", kimi "ok derin"dir. Ve ok ustadrlar halk inandrp kandumakta.

***
343

"Trko", mftden ders alp okuyordu. Ama mft, "kelm", "let", "mantk" gibi alanlarda pek yararl olamamaya balamt. Bununla birlikte yararl olduu alanlar da vard: zellikle "hat", yani yaz sana. Kur'an, "tecvid", "fkh","hadis" gibi alanlarda da iyiydi. Birka ay okudu mftnn yannda, ilkyaz gelmiti. Kimi kular, karlarm eridii yerlerde, karlarn altndan balarn karan "kar iekleri", arslan azl nevruz iekleri ilkyaz tm kokusuyla yaymt evreye. Sevinciyle, cokusuyla... Yava da olsa doa "uyanyor"du. Kar sularnn amurlarla birlikte doldurduu ve kabartt Murat rma, amurlu, lkeli, deli deli akyordu durmadan. Kardan karya geiler, "sal"larla oluyordu. Bu arada yeni balayan kpr yapm. Kocaman bir ey, kpr yaplan yerde vuruyordu kazklarn tepesine. "Tak, tak, tak". Kafalarna vurulan kazklar dibe biraz daha batmaktan baka bir yol bulamyordu. ir Mtelemmis'in dedii gibi bu kazklara acyan da yoku.

***
"Trko"nun babas gelmiti. Ve olunu alp gtrecekti. Abdul Hoca, Mu'un Bulank (Kop) ilesine bal Milibar kynde "imam durmu"lu. Evini de "Simo"dan oraya tayp gtrmt. Bu arada yaknda bir kyde ok "lim", yannda "talebe" okutan bir hoca adn duymutu. "Molla Zahir". Duyar duymaz da gidip hocayla grm, olunun durumunu anlatm, bundan byle o hocann okutmasn istemiti. Molla Zahir de kabul etmi, sz vermiti. Kyn camii, hocann rencileriyle doluydu. Kartall kynde olduu gibi bu kyde de "faki"ler, camide yatp kalkyorlard. Yemeleri, imeleri de kylden salanyordu. KartaH'da olduu gibi. Vc yine KartaH'da olduu gibi, caminin yaknnda " k u l l e t e y n " vard. "Trko" iin yeni bir "kulieteyn"li yaam balayacakt. Yine ayn trden ilikiler iinde... "Trko" babasyla birlikte gidecekti. Milibar kynn ileri gelenlerinden ve okumu yazmlarndan "Hamza Efendi"nin 13 yandaki gzel kz Srahi'yle szlenecekti. Bir yandan da "faki"li. 344

"rtib"li, "kulleteyn"li kyde. Molla Zhir'den yeni ve daha ileri dersler alacakt. Okuyacak, okuyacak...^Ayn hedefe ulamak iin: Basra'da, Kfe'de bile bulunamayacak lde lim olmak"... "Trko"nun herkese bireyler verebilecek bir "okul" niteliindeki "roman"nm 12 yama dein olan blm byle. Burada kimi yer ve kii adlar deiik olarak yer almsa da, ou ayn. "Belgesel". Yer alan kitap, ders adlar gerek; dinsel konular da her zaman gsterilebilecek temel slam kaynaklarma dayaldr. Anlatdanlara islerseniz "roman" demeyin. "Romanlaan gerekler"... Edebiyattaki "edeb"li "aydn"m bilir misin nedir "kulleteyn"? Ve bilir misin onu yaratan eriat nasd bir ilkelliktir? "Trko" ise onun iinde gelien "lm". Bilir misin?

345

YAZARIN "KUR'AN ANSKLOPEDS"NE LKN LGL EVRELERN GRLERNDEN BR DEMET Kur'an" AnsikGpedisi'nin hazrlandm duyduum zaman sevin cim ok byk oldu; nk bu tr bilimsel ve ciddi eserler, bizim din bilgini geinenlerin dndaki bilginler, ounlukla da mslman ol mayan bilginler tarafndan hazrlanmtr. rnein Kur'an dizini, Flgel tarafndan, alt maeber hadis kitaplan dndakileri de iine ala rak muazzam bir karlatrmal, konulan tasnif edilmi hadis konkordans da Vensink tarafndan, yllarca harcanan bir emek rn olarak yaynlanmtr. Bunlardan daha nemli olan elimizdeki Kur'an Ansiklopedisi bu kez bir Trk bilirri adam tarafndan hazu-lanmtr. Yazar Turan Dur sun, uzun yllar Ankara TRTsinde din ve ahlak yaymlanm ynetmi ve yine uzun bir sre Sivas Mftl yapmtu". slam! bilimleri ve arapay hakkyla bilen Turan Dursun bu eseriyle islamm gerek amalannm, ilkelerinin iyice anlalarak hurafelerden uzaklalmasiia hizmet edecektir. O, Kur'an'daki btn szcklerin ve terimlerin kkenlerine inmi, niin ve ne anlamda kullamldklann, olaylann ak arap-islam toplu luunun geliii sentezleriyle ilemitir. Bu niteliiyle bu ansiklopedi, nl ingilb. arp edebiyat uzman Arthur JEFFERY'nin hazrlayp 1938'de Msr'n JCahire ehrinde basrd "The Foreign Vocabulary of the Qur'an" adl eserinden daha nemlidir. nk A. Jeffery, sadece Kur'an'daki szcklerin kkenlerini saptamtr. Sayn Turan Dursun ise, ayn eyi yaptktan baka; alndklar dillerdeki asd anlamlarn karlatrarak sonular karmr. Trkiye'cte ve dnyada ilk kez yaymlanan bu Kur'an Ansiklopedisi sayesinde bu konunun mslman ve gayr-i mslim merakllar, tamamiyle ana kaynaklara ve salam belgelere dayanlarak hazrlanm bil gileri elde etmi olacaklardr. Bu nitelikleri dolaysyla bu deerli esere, din!, sosyal ve tarihi alanlarda eitim yapan okullann byk ilgi duyacam umuyorum. . Memleketimize bylesine deerli bir eser kazandran T. Dursun'u tebrik eder, basanlar dilerim. Prof. Dr. Neet A A T 346

Kur'an yalnz slm dininin deil, slm hukukunun da an kaynadr. Bundan dolaydr ki, Kur'an'm hukuk kurallann iere ayetlerinin ne zaman, hangi olay zerine ve niin geldiklerinin iyio irdelenip aklanmas ok nemlidir. Aynca Kur'an'da sonradan gele bir yet daha nce gelen bir ayetle eliiyorsa, nce gelen ye "mensuh" hkmsz sayldndan vc bu husus Bakara sresinin lOf yetindeki: "Her hangi bir yetin hkmn yrrlkten kaldm: vey unutturursak, onun yerine daha hayrlsn veya onun benzerin getiririz..." hkm teyid edilmi olduundan, hukuk bakmmd hangi yetin, hangi yetle neshedilmi olduunun tartmasz olaral saplanmas da zel bir nem tar. Btn diller durmadan deimektedirler. Szckler anlamlann yitirmekte, yeni anlamlar kazanmakta, deiik anlamlara gelmektedirler. Bir rnek vermek gerekirse: Elli yl nce doruda doruya "aldanak" demek olan "ifal etmek" bugn gazetelerimiz sayesinde "rza tecavz etmek" anlamnda dilimize yerlemi bulunmaktadr. Bundan tr yetlere anlam verirken, szcklerin bundan 1400 yl nce ne anlama geldiklerini bilmek ve yeeri ona greanlaypyommlamak gerekir. ok uzun ydlar nceden tandm ve bilimsel kiiliine, yorulmak bilmez alma aznine ve eski arapa bilgisine hayran olduum Sayn Turan Dursun'up "Kur'an Ansiklopedisi" adi allnda Kur'an' ansiklopedik adan inceleyen ve yalnz hukuk sorunlann deil Kur'an'm ierdii btn sorunlar kapsayan bir yapt hazulam olduunu renmem beni ok sevindirdi. Bu yaptn "Allah" maddesini inceleyince Sayn T. Dursun'un yaptn tam bir vukufla, objektif ve ada bilim yntemlerine gre hazrlam olduunu grdm. Bu byk yapt yaynlandnda konunun her yn ile ilgili herkesi doyurucu olacandan ve lkemizde byk bir boluu dolduracandan hi kukum yoktur. Yapt hazrlayan Sn. T. Dursun'u ve yaynlayacak olanlan imdiden kuanm. Prof. Dr. Cokan ok

347

Bundan birka yl nce bir rastlant sonucu kendisiyle tantm Turan Dursun, bana, bir Ku'ari ve hads ansiklopedisi hazrladmdan sz etmiti. Ancak bu eserle ilgili bir ey grmediim iin, kendisine sadece eski deyimle: "sayn mekr olsun" demekle yetinmitim. Bu kez incelemem ve bu konudaki dncelerimi bildirmem amacyla ansiklopedinin "Allah" ile ilgili maddesini getirdiler. Bu maddeyi byk bir ilgil ile okuduumu nceden belirtmek isterim. Genellikle yeni ortaya kan her din, insanlan uzun sre etkisi altnda brakan bir heyecan da birlikte getirir. Bazan uzun, bazan da ksa bir sre sonra, daha ok duygusalla dayanan bu heyecann yerini, ona nalcn olan inanlar, akl vc mantkla badaurma abas alr. Bu aba daha ok bu inanlann gerekliini ispata ynelik olur. ou kez byle olmakla birlimle, pek az da olsa, bu almalar, dinsel inanlara ters den baz gereklerin onaya kmasna yiudm eder. Yeni dinin inanlarn ieren kutsal kitaplarn, ou kez insanlar etkisi aknda brakan ksa ve zl ifadeleri, ok gemeden, bunlar yeleri kadarlanlayamayanlar ya da yanl anlayanlara aklama gerei duyulur. Bylece dinin gerek yanyla, onu yanl uygulamak suretiyle banazla varan yannn aklanmas salanm olur. Bu konuda bilgisi lam olanlarn djnscl bir banazla sapmamasna karn, bu alanda yeler derecede bilgi sahibi olmayanlarn, ou kez banazla saplandklan grlr. lkemizde son zamanlarda grlen dinsel banazlk da, bu konudaki bilgi yetersizliinin sonucudur. Dinsel alandaki bu bilgi yetersizliini gidermek amacyla Turan Dursun tarafndan hazrlanan bu eserin lkemizde balayan dinsel banazln giderilmesinde byk yararlar salayaca midindeyim. Yazar bu amaca ulamak iin, bir yandan gereklen kl krk yararcasma islamiyclin balangcndan itibaren bilinen ya da ileri srlenleri birer birer nakletmekten ekinmemitir. Btn bunlara ek oku-ak, imdiye kadar hibir dinsel yaptla rastlanmayan ak ve seik bir ifade kullanlm olmas da ansiklopedinin deerini bir kat daha artrmaktadr. Sonu olarak, bu yapn bir an nce yaynlanmas, lkemiz kltr iin bir kazan olacaktu". Prof. Dr. Tahsin YAZICI

348

imdi bir Kur'an Ansiklopedisi'yle kar karyayz. Bu ansiklopedi, sz edilen ihtiyac karlamakta, Kur'an- Kerim-in orijinal ve geni bir szl mahiyetindedir. Bir szlk ve ansiklopedi olarak bu alanda ilk kez grlmektedir. Baz blmlerini okudum ve inceledim. Tefsir, tarifet, hadis ve ana kaynaklara dayanmaktadr. Sonularda baz yorumlar tartmal olsa da, bu yntem, ilk kez Trkiye'de, slam zerine dnen renci vc aratrmaclara kolaylk salayacak, yeni olay vc anlamlara gre yaplacak yorumlara olanak hazrlayacaktr. Bu nitelikte bir eseri dnen, byk uralarla ortaya koyan ve destek olup yayma hazrlayanlar, yaynlayanlar kutlar, ileride bu yoldaki almalarn daha da gelitirmelerini ve mkemmeliyetlere ulatrmalarn mit ederim. Dr. Ltfi DOAN Kur'an Ansiklopedisi. imdiye kadar olmayan, ama ihtiyac duyulan bir ansiklopedi. Diyanet tekilatnda Merkez Vaizi, Mfetti olarak grev yapagelmi bir insan olarak belirteyim ki, bu ansiklopedi byk bir boluu dolduracak. nk: 1- amz insan artk reneceklerini cn ksa zamanda renmek ister. Kolay ve hemen. nk fazla zaman yoktur. Kur'an'daki konular hemen aniamaksa olduka zor. Aranan, ancak uzmanlarca bulunabilir. Dier mslmanlara, insanlara, rencilere gelince ic o zaman konularn bir ansiklopedi kolayl iinde bulunmas gerekir. Kur'an ansiklopedisi bu kolayl salayacaktr. Aranan konu kolaylkla bulunabilecektir. 2- Kur'an'daki kelimeler, hangi ayetlerde, hangi anlamlarda yer aldysa bulunabilecektir. 3- Ayetlerin anlattklar ve hkmleri alannda slm otoriteleri neler sylemiler ve nc gibi grler bclirtmilerse yine kolaylkla bulunup anlalabilecektir. , 4- Ansiklopedinin dili anlalu- bir dil olarak seildii iin kark ve karmak konularn da anlalmasn kolaylatracakr. Arapay ve konular ok iyi bildiini bildiimiz Turan Dursun'u ve yaynlayanlar, byle bir eseri hazrlayp yaynladklar iin tebrik ederim. Hamza AYAN 349

Kur'an, slam'm temel dayanadr. Onun iin de ok iyi bilinmesi gerekir. yi bilinmesiyse, en bata "kelime"lerin bilinmesine baldr. Hangi kelime, nereden nasl gelmektedir, hangi anlam yahut hangi anlamlar iine almaktadr, "kraat vecih"i, ayctlerdeki "vecih"leri, yani hangi ayetle hangi manaya geldii, slam otoritelerinin nasl ele aldklan, hangi grte birletikleri yahut ayrldklan...? Btn bu ynleriyle bilinmelidir. Btn bunlar derli toplu anlatan kitaplar son derece azdr. Olanlarn da dilleri ok ardr. Her Arapa bilen kolaylkla iin inden kamamaktadr. Temel slmi kaynaklar Arapa'yla yazldr. Bunla^ anlayanlann saylanysa yok denecek kadar azdu". Ayrca imdiye kadar yazl kitaplardan, yukarda belirtilen apta bilgiler elde etmek, kank olmas nedeniyle de zordur. imdi byk bir memnunlukla reniyoruz ki, dnyada ve lkemizde ilk olarak bir ie giriilmi ve gerekletirilmi bulunmakta, bir Kur'an Ansiklopedisi meydana getirilmi bulunmaktadr. Bu, ok byk bir hadisedir. Artk herkes Kur'an'daki kelimeleri kolaylkla anlayabilecektir. Aradn alfabetik olarak dzenlenmi olan ansiklopedide bulup renebilecektir. Yalnz kelimeleri deil, Kur'an'm iine ald konulan da renebilecektir. Arapay temel kitaplarndan okuyup renmek vc retmek iin yllarca aba harcam biri ve ayrca bir hfz olarak belirunek isterim: Bu ansiklopediyle, Kur'an ayetlerinde ve ilgili hadislerde ne var ne yok; slam otoritelerinin gr ve yorumlanyla birlikte renme imkn, mslmanlara, inceleyicilere sunulmaktadr. Btn mslmanlara, rencilere ve remenlere yrekten tavsiye ederim. smail GL

350

G R L E R N Z Y A Z I N I Z

L T F E N

Kulleteyn, kendi alannda ok nemli bir zelliktedir. Bu kitap birok ynden ele alnp deerlendiriledektirv Grler, tartmalar olacaktr. imdiden baka birok dile evrilrriesi de dnlmektedir. Kitaba ilikin grlerinizi ltfen bildirin. Bu grler deerlendirilecek; kimi bu kitabn teki basklarnda, kimi de aynca baslacak, yaymlanacaktr. imdiden teekkrler. Grlerinizi bildireceiniz adres: P.K. No:57 skdar - stanbul

http://genclikcephesi.blogspot.com