*** E drejta ndrkombtare-prkufizimi Shumica e autorve t drejtn ndrkombtare e prkufizojn si trsi e rregullave q prcaktojn t drejtat dhe detyrat e shteteve

n marrdhniet midis tyre. Ky sht prkufizim klasik i s drejts ndrkombtare dhe mund t gjendet te shumica e autorve t s drejts ndrkombtare (Rivijer, Liszt, Westlake, Lawrence etj). T gjith kta e konsiderojn shtetin si t vetmin subjekt t s drejts ndrkombtare. Nj grup tjetr autorsh e konsiderojn individin si t vetmin subjekt ndrkombtar. Kt grup e prbjn Dugui, Krabbe, Politis, etj. Sipas tyre, e drejta ndrkombtare sht trsi rregullash q rregullon marrdhniet midis njerzve q i takojn grupeve t ndryshme politike. Grupin e tret e prbjn autort q e konsiderojn shtetin subjekt kryesor t s drejts ndrkombtare, por njkohsisht ktu fusin edhe subjekte tjer dhe individin. Ktij grupi i takojn Le Fur, Strupp, Devaux. E drejta ndrkombtare publike shpjegohet si trsi e normave dhe rregullave juridike q rregullojn marrdhniet n mes subjekteve/shteteve dhe organizatave ndrkombtare. E drejta ndrkombtare publike ndahet n dy deg: t prgjithshme dhe rajonale. E para, rregullon raportet ndrkombtare ne prgjithsi. Ndrsa e dyta, rregullon raportet n nj rajon a territor t caktuar. *** Subjektet e s drejts ndrkombtare Subjektet e s drejts ndrkombtare jan bartsit e t drejtave dhe detyrave n marrdhniet ndrkombtare. N prcaktimin konkret t subjekteve ndrkombtare autort jan t ndar n disa grupe: a) nj grup e prbjn klasikt. Sipas tyre vetm shtetet kan cilsin e subjektit ndrkombtar. Pr ta shteti sht subjekt ndrkombtar, sikurse q sht individi subjekt n sistemin juridik t nj shteti. Kt qndrimin e mbrojn Oppenheim, Brierly, Rousseau. b) nj numr i madh autorsh q nga shek XIX krahas me shtetet i proklamojn edhe individt si persona ndrkombtar. Sipas tyre, shtetet dhe individt jan subjekt i s drejts ndrkombtare. Natyrisht, t gjith kan pranuar se kapaciteti i shtetit dhe individit sipas s drejts ndrkombtare nuk mund t jet i njjt. c) nj grup m i vogl autorsh vetm individt i konsiderojn si barts t vrtet t s drejts dhe detyrave n prgjithsi, pra edhe n t drejtn ndrkombtare (Digi, Politis, Scelle). Westlake thot se detyrat dhe t drejtat e shteteve jan vetm detyra dhe t drejta t njerzve q i prbjn ato. *** Burimet e s drejts ndrkombtare Burimet e s drejts ndrkombtare mund t prkufizohen si material aktual nga i cili juristi ndrkombtar prcakton rregullat q duhet zbatuar n situatn e caktuar. Doktrina e pozitivizmit t pastr (Anzilotti) si t vetmin burim t s drejts ndrkombtare e konsideron pajtimin e vullneteve dhn shprehimisht (traktatet) ose heshtazi (zakonet), d.m.th, vetm rregullat e pranuara shprehimisht ose heshtazi nga shtetet.

Burimet themelore (kryesore) jan: traktatet, zakonet ndrkombtare, parimet e prgjithshme juridike. Burimet ndihmse: jurisprudenca, doktrina. Si dhe rezolutat e organeve ndrkombtare (si burime tretsore). Traktatet ndrkombtare: jan marrveshjet e lidhura midis dy ose m shum subjekteve t s drejts ndrkombtare. Element qensor pr ekzistimin e traktatit sht pajtimi i vullnetit t subjekteve i cili shprehet nprmes organeve kompetente. Sipas veprimit t normave juridike traktatet ndahen n: traktate ligje dhe traktate kontrata. Traktatet ligje jan burim i drejtprdrejt i s drejts ndrkombtare. Ato prmbajn rregulla t prgjithshme q zbatohen nga t gjith, sipas t cilave n t ardhmen duhet t zgjidhet ndonj shtje e caktuar. Me to kontraktohen rregulla t reja t sjelljes ose vrtetohen rregullat ekzistuese. Pr ndryshim nga traktatet ligje, traktatet kontrata jan marrveshje midis dy ose disa shteteve dhe kan pr objekt rregullimin e nj shtje t caktuar midis atyre shteteve. Kto nuk jan burim i drejtprdrejt i s drejts ndrkombtare, megjithse mund t krijojn t drejt partikulare midis palve. Kto jan rregullisht t kufizuara n pikpamje t kohs. Zakonet ndrkombtare: deri n kohrat m t reja e drejta ndrkombtare ka qen e prbr kryesisht nga rregullat zakonore. Q nga mesi i shek XIX zakonet kan filluar t humbin kt rndsi si rezultat i nxjerrjes s nj numri t madh t traktateve. Megjithkt, zakonet kan mbetur si burim i rndsishm sidomos n ato pjes ku ende nuk sht kryer kodifikimi. Parimet e prgjithshme juridike t pranuara nga kombet e qytetruara: paraqesin rregulla q jan zhvilluar n t drejtn e brendshme t shteteve dhe jan parime fondamentale t drejtsis, t pranuara nga vetdija juridike e prgjithshme. Ato jan rregulla q vlejn dhe zbatohen n rendet e brendshme juridike t shteteve. N kt kategori hyjn: parimi mbi shtjen e gjykuar (res judica); parimi se askush nuk mund t prfitoj nga faji i vet; parimi i ndalimit t keqprdorimit t s drejts; parimi i prgjegjsis q lind nga aktet e paligjshme, parimi lex specialis derogat generali (ligji special e derogon ligjin e prgjithshm); lex posterior derogat legi prior (ligji i ri e derogon/zhvleftson ligjin e vjetr); parimi sipas t cilit marrveshjet duhet plotsuar me mirbesim (bona fide) etj. Praktika gjyqsore dhe doktrina: konsiderohen si mjete ndihmse t cilat mundsojn q t konstatohen rregullat juridike. Edhe doktrina e s drejts ndrkombtare sht mjet ndihms pr prcaktimin e rregullave t s drejts. *** Teorit q provojn t shpjegojn marrdhniet midis t drejts ndrkombtare dhe t drejts s brendshme mund t klasifikohen n dy: teoria moniste dhe teoria dualiste. Sipas teoris dualiste (Triepel dhe Anciloti), e drejta ndrkombtare dhe e drejta e brendshme jan dy sisteme juridike t veanta dhe reciprokisht t pavarura dhe t ndara. E drejta ndrkombtare dhe e drejta e brendshme rregullojn materie te ndryshme dhe kan burime krejtsisht t ndryshme. E drejta e brendshme sht nj trsi e normave juridike qe rregullon marrdhniet brenda shtetrore. Ndrkaq e drejta ndrkombtare kalon hapsirn e nj shteti duke rregulluar kshtu marrdhniet midis shteteve. E drejta e brendshme ka burim kryesor juridik ekskluzivisht

vullnetin e shtetit, ndrsa e drejta ndrkombtare vullnetin e nj numri t konsiderueshm t shteteve. Teoria moniste (sht produkt i mendimit t Kellzenit), thekson se nuk ka ndarje n trsin e normave juridike, t brendshme dhe te jashtme, por vetm dy pjes t t njjtit sistem. *** Servitutet ndrkombtare prfaqsojn kufizime t jashtzakonshme t sovranitetit territorial t nj shteti, t imponuara me marrveshje, me t cilat nj pjes ose tr territori i nj shteti duhet t shrbej pr disa qllime ose interesa te caktuara t nj shteti tjetr. Me fjal t tjera, servitutet ndrkombtare jan e drejt reale mbi sendin e huaj. Kemi katr lloje t servituteve: aktive (ose pozitive); pasive (ose negative); ushtarake; ekonomike. Servitutet aktive jan ato me t cilat jepet e drejta e nj shteti q t ndrmarr veprime t caktuara n territorin e nj shteti tjetr, p.sh. t ndrtoj dhe shfrytzoj vijn hekurudhore, t drgoj forca t armatosura n territorin e caktuar, t shfrytzoj portet e nj shteti pr furnizim t anijeve t veta, etj. Servitutet negative (pasive) jan ato servitute me t cilat jepet e drejta nj shteti q t krkoj nga shteti tjetr q ai t rezervohet nga ushtrimi i sovranitetit n shtje t caktuara. T tilla jan e drejta e nj shteti q t krkoj nga shteti tjetr q t mos fortifikoj qytete apo zona t caktuara afr kufirit, t mos ndrtoj objekte n afrsi, etj. Servitutet ushtarake jan ato servitute me t cilat nj shtet ka t drejt t mbaj trupat e veta n territorin e shtetit tjetr. P.sh. e drejta e fluturimit t aeroplanve ushtarak n territorin e nj shteti tjetr, e drejta e aderimit t pr qllime teknike, etj. Servitutet ekonomike jan ato servitute t fituara pr qllime komerciale dhe t komunikacionit, si jan: e drejta e peshkimit n ujrat territoriale t shtetit tjetr, prerja e drunjve, furnizimi me rrym elektrike, etj. Servitutet mund t shuhen me: kalimin e afatit pr t cilin jan krijuar; me dorheqje t shtetit pr t cilin ka qen krijuar; me bashkimin e territorit t shtetit q ka prfituar dhe territorit t shfrytzuar, si dhe me zhdukjen e interesit t shtetit t autorizuar. ***E drejta ndrkombtare shpjegohet nga tri shkolla: natyraliste-spanjolle, shek. XVI-XVII; pozitiviste; grocianiste. Shkolla natyraliste: (themelues Francisko de Vitoria) e shpjegon t drejtn ndrkombtare si trsi e normave juridike q vijn nga natyra, nprmjet Zotit. P.sh. shteti duhet t sillet mir me shtetin tjetr dhe kjo sht rregull natyrore. Kjo shkoll thot po ashtu se luftra t pa drejta jan luftrat pushtuese, ndrkaq luftrat q bhen pr mbrojtjen e interesave t veta jan luftra t drejta. Shkolla pozitiviste: shpjegon t drejtn ndrkombtare prmes vullnetarizmit. Kto norma thot se jan produkt i mendjes s njeriut, produkt i vullnetit, dshirs dhe gatishmris s njerzve. Prfaqsues i ksaj shkolle konsiderohet Gentilli i cili ka provuar ti jap formn shkencore dhe sistematike t drejts ndrkombtare. Gentilli i v themelet e parimit pacta sunt servanta marrveshjet duhet respektuar. Shkolla grocianiste: kjo shkoll bn shkputjen nga e drejta natyraliste dhe forcojn m tej t drejtn pozitiviste, prmes Traktateve. Prfaqsues i ksaj shkolle sht Hugo Groci q njkohsisht konsiderohet baba i s drejts ndrkombtare. Me grociant lind nevoja e kodifikimit t s drejts ndrkombtare.

*** Kodifikimi sht renditje e normave juridike n akte t veanta. Me kodifikim nnkuptojm sistematizimin e normave juridike me qllim q t arrihet bashkimi i tyre n baz t parimeve t prbashkta. Qllimet e kodifikimit jan: t zhvilloj dhe plotsoj aktet juridike; na jep mundsin e fuzionimit (prmbledhjes) t s drejts dhe praktiks; qartson normat juridike ndrkombtare. Kodifikimi i si drejts ndrkombtare lind n Kongresin e Vjens n fillim t shek. XIX dhe merr hov n fillim t shek. XX. (Konventa e Hags merret me armatimin, llojet etj. q prdoren ne luft, Konventa e Vjens merret me njerzit, kategorit e njerzve q duhet dhe nuk duhet t luftojn, bn prcaktimin e rangut t prfaqsuesve diplomatik, prcakton rregullat e lundrimit, ndalon tregtin me skllevr, etj.). *** Shteti prkufizohet si institucion i krijuar nga grupi pr realizimin e disa qllimeve prej t cilave m e rndsishmja sht ruajtja e se drejts dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavarsis s popullit n marrdhnie me popujt tjer. Shteti, si subjekt i s drejts ndrkombtare duhet t ket popullsin e prhershme, territorin e caktuar, qeverin dhe aftsin pr t hyr n marrdhnie me shtetet tjera. E drejta ndrkombtare niset nga ajo se krijimi i shteteve te reja sht shtje faktike e jo juridike. Jan dy teori pr njohjen e shtetit: Deklarative dhe Konstituive. Teoria konstituive niset nga qndrimi se shteti me faktin se sht krijuar ende nuk sht antar i bashksis ndrkombtare. Sipas ksaj teorie shtetet e tjera prkatsisht bashksia ndrkombtare jan ato q vendosin se a do ta pranojn shtetin e ri apo jo n rrethin e vet. Sipas ksaj shteti n pikpamje t s drejts ndrkombtare krijohet me aktin e njohjes. Kjo teori sht n kundrshtim me parimin e vetvendosjes s popujve. Ndrkaq, sipas teoris deklarative shteti i ri automatikisht fiton t drejtat q i takojn subjektit ndrkombtar dhe bhet antar i bashksis ndrkombtare po q se i ka plotsuar kushtet q i parasheh e drejta ndrkombtare. Sipas ksaj teorie shteti nuk krijohet me njohjen por me kt akt vetm konstatohet se shteti sht krijuar. N t drejtn ndrkombtare dallojm disa lloj njohjesh: de jure dhe de facto; shprehimisht dhe heshtazi; kolektivisht ose individualisht; me kushte dhe pa kushte. Njohja de jure sht njohje e prhershme dhe e plote, i prfshin t gjitha marrdhniet me shtetin e ri. Njohja de jure, jepet shprehimisht nprmes nj akti formal. Njohja de jure sht njohje e plot dhe e pa trhiqshme. Njohja de facto ekziston kur nj shtet i shtyr nga arsyet politike ose pr shkak t paqartsis friksohet nga njohja e shtetit ose qeveris s re dhe pr kt e shtyn njohjen e plot, por njkohsisht i konsideron t nevojshme t vendos disa marrdhnie me t. Kjo njohje sht e prkohshme, e kufizuar n disa marrdhnie dhe mund t trhiqet ne do moment. Ky lloj i njohjes rregullisht i paraprin njohjes de jure. Njohja shprehimisht dhe heshtazi. Njohja shprehimisht jepet me nj akt t njanshm, me telegram, me deklarat t shefit t shtetit, me not diplomatike q i drgohet shtetit ose me traktat ndrkombtar. Njohja heshtazi jepet me akt q nuk i prket grupit t par, por edhe nuk l dyshim mbi qllimin q t bhet njohja ose q po bhet pranimi. Shembull pjesmarrja e delegacionit zyrtar t nj shteti n solemnitete me rastin e fitimit t pavarsis, interpretohet si

njohje e heshtur, nse pranon dhe drgon prfaqsues diplomatik, lidh fardo marrveshje me shtetin e ri, etj. Njohja individuale ose kolektive njohja individuale vjen nga qeverit ose organet e ngarkuara me pun t jashtme dhe jepet me deklarat, telegram, not diplomatike etj. Njohja kolektive bhet n konferenca, kongrese, ose n organizata ndrkombtare. P.sh. kshtu jan njohur Serbia, Rumania dhe Mali i Zi n Kongresin e Berlinit, pastaj Shqipria n Konferencn e Ambasadorve n Londr etj. Izraeli gjithashtu sht krijuar me Rezolut t Kombeve t Bashkuara. Pranimi i nj shteti n OKB sht lloj i njohjes kolektive. Njohja me kushte dhe pa kushte parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes s shteteve t reja sht shtje rreth s cils nuk ekziston unitet i mendimeve. Shumica konsiderojn se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes sht gj e pa lejueshme. P.sh. me rastin e njohjes s Serbis sht krkuar t garantoj barazin midis personave q i takojn religjioneve t ndryshme, n lidhje me punsimin, ushtrimin e funksioneve publike, etj. N literatur mbizotron qndrimi se mos prmbushja e kushteve nuk mund t shrbej si baz pr revokimin e njohjes. ***Suksedimi juridik ndrkombtar sht kalimi i nj pjese t territorit nj shteti, nn sovranitetin e nj shteti tjetr. Suksedimi mund t jet i prgjithshm ose pjesshm. Suksedimi i prgjithshm sht vendosja e plot e sovranitetit t nj shteti mbi nj shtet tjetr, mbi tr territorin. Ndrkaq suksedimi i pjesshm sht vendosja e sovranitetit mbi nj pjes t caktuar t nj territori shtetror. Suksedimi bhet me marrveshje ose me luft. Edhe ndarja e shtetit cilsohet suksedim. Ka tri shtje karakteristike q kan t bjn me suksedimin: a) me rastin e suksedimit ka ndodh me Traktatet?; b) me borxhe publike?; c) dhe me t mirat publike. shtja e Traktateve zgjidhet n tri lloje/mnyra: n grupin e par bjn pjes Traktatet q nuk barten n pasardhs. Kto jan Traktate politike si: Traktatet pr aleancat, ruajtja e paqes, neutraliteti, etj. N grupin e dyt bjn pjes Traktatet norma dhnse t cilat mbesin n fuqi meqense jan t lidhura pr n interes t prgjithshm t tr bashksis ndrkombtare. Dhe n grupin e tret bjn pjes Traktatet q u referohen shtjeve q kan t bjn me territorin, t cilat vazhdojn t mbeten n fuqi meq rregullojn nj interes t caktuar lidhur me territorin. Pr Borxhet publike e drejta ndrkombtare nuk ka rregull unike t ndarjes s borxhit t prbashkt publik. N praktik shtja e borxheve publike sht zgjidhur nprmes marrveshjeve speciale. Pr T mirat publike e drejta ndrkombtare thot se jan t lidhura me territorin, pavarsisht se nn sovranitetin e kujt bie ai territor. ***Llojet e shteteve - t gjitha shtetet ndahen n shtete t thjeshta ose unitare dhe shtete t prbra. Pr sa i prket subjektivitetit t shteteve unitare nuk ekzistojn kurrfar problemesh sepse kto kan nj territor unik, organizim unik shtetror, pushtet unik sovran, organ unik ligjdhns, dhe nj qeveri q prfaqson brenda dhe jasht. Ndrkaq shtja komplikohet kur kemi t bjm me shtete t prbra, pasi ato prfaqsojn bashksi t dy apo m shum

shteteve. N grupin e shteteve t prbra bjn pjes, bashkimi personal, bashkimi real, konfederata dhe federata. Bashkimi personal: sht bashksi e dy a m shum shteteve q i lidh vetm kurora mbretrore. Antart e bashkimit personal e ruajn pavarsin e tyre t plot, si n planin e brendshm ashtu edhe n at t jashtm. Lufta kundr nj antari t bashkimit personal nuk sht luft edhe kundr antarit tjetr, i cili mund t mbetet neutral. Kufijt shtetror jan t veant dhe shtetasit e njrit shtet n shtetin tjetr konsiderohen shtetas t huaj. Bashkimi real: sht form e bashkimit t dy a m shum shteteve sovrane t cilat jan nn nj monark dhe prbjn nj subjekt ndrkombtar. Bashkimi real krijohet me vullnetin e shteteve antare (me Traktat ndrkombtar). Shtetet antare t bashkimit real e ruajn autonomin e tyre t brendshme dhe i kan t pavarura organet ligjdhnse, administrative dhe gjyqsore. Ndrsa n politikn e jashtme, ushtrin dhe financa jan subjekt unik. Antart e bashkimit real smund t zhvillojn luft kundr njri tjetrit dhe lufta kundr nj shteti antar t bashkimit real konsiderohet luft kundr t gjithve. Konfederata: sht lidhje e dy apo m shum shteteve t pavarura. Krijohet me marrveshje ndrkombtare dhe ka pr qllim mbrojtjen e pavarsis s jashtme ose t brendshme t antarve t saj. Ndonjher krijohet pr ta evituar dominimin e ndonj shteti m t fort. Shtetet antar t konfederats e ruajn pavarsin tyre t plot si brenda ashtu edhe jasht.

Organ kryesor, dhe shpeshher i vetm, sht dieta.

Federata: sht bashkim i dy apo m shum njsive/entiteteve n nj shtet t prbashkt dhe krijohet me akt publik t brendshm, me Kushtetut. Federata si trsi sht subjekt ndrkombtar, megjithse edhe antarve iu pranohet sovraniteti i veant. Sipas rregullit politika e jashtme, diplomacia, ushtria, financat jan n kompetenc t federats. ***Format e varsis. Varsia nnkupton marrdhniet midis shtetit superior dhe shtetit inferior. Vasaliteti sht form e varsis politike. Ai sht karakteristik pr kohn e feudalizmit, ndrsa n t drejtn ndrkombtare prfaqson raport midis nj shteti t fort (suzerenit) dhe shtetit t varur (vasalit). N plan t brendshm shteti vasal sht shtet gjysm sovran meq shum kompetenca nga sfera e brendshme i nnshtrohen lejimit nga shteti suzeren. Vasali nuk e ka t drejtn e shkmbimit t prfaqsuesve diplomatik, t lidh marrveshje ndrkombtare, etj. Protektorati sht form e raporteve midis protektorit dhe t projektuarit. sht marrveshje me shkrim q bhet nga protektori dhe i protektuari. Prmbajtja e ktyre marrveshjeve ndryshon sipas rasteve ndrkaq t prbashkt kan se shteti nn protektorat vihet nn mbrojtjen e shtetit m t fort. Shteti nn protektorat nuk sht pjes prbrse e shtetit protektor. *** T drejtat themelore t shteteve 1) e drejta e sovranitetit dhe pavarsis; 2) e drejta pr ekzistenc; 3) e drejta e barazis; 4) e drejta pr tu respektuar; 5) e drejta pr t mbajtur lidhje me shtete tjera.

E drejta e sovranitetit dhe pavarsis: e drejta e sovranitetit sht nj ndr shtjet m t rndsishme t s drejts ndrkombtare, kurse respektimi i sovranitetit sht ndr bazat kryesore t s drejts ndrkombtare dhe t tr sistemit ndrkombtar. Me sovranitet nnkuptojm pushtetin e plot t shtetit mbi territorin e tij dhe pavarsin e shtetit prej cilitdo shtet tjetr n marrdhniet ndrkombtare. N t drejtn ndrkombtare sovraniteti ka dy kuptime, t jashtm dhe t brendshm. Aspekti i jashtm (nganjher quhet negativ) sht e drejta e shtetit q t mos pranoj asnj autoritet tjetr mbi vete. Aspekti i brendshm (pozitiv) sht shtrirja e pushtetit n tr territorin e vendit. E drejta pr ekzistenc: sht ndr t drejtat elementare t shteteve dhe konsiderohet si e drejt natyrore e do subjekti. Shteti mund t marr masat e nevojshme ushtarake pr mbrojtje si, organizimi i ushtris, lidhja e aleancave mbrojtse etj. Shtetet kan t drejt t ndrmarrin edhe masa t tjera, por ndrmarrja e te gjitha ktyre masave sht e kufizuar me detyrn e qart q shtetet t mos ndrmarrin asgj q do ta cenonte sigurin e shteteve tjera. E drejta e barazis: e drejta ndrkombtare nis nga parimi se t gjitha shtetet jan t barabarta juridikisht. Prkundr jo barazis s shteteve pr nga numri i popullsis, territorit, forcs etj. e drejta ndrkombtare niset nga parimi par in parem non habet imperium q do t thot t barabartt nuk kan juridiksion mbi njri tjetrin. E drejta pr tu respektuar: dinjiteti sht kualitet i shtetit si antar i bashksis ndrkombtare, kurse respektimi i tij nga shtetet tjera sht nj ndr t drejtat themelore. N baz t ksaj, shteti si person juridik ka t drejt t gzoj respektin e simboleve t tij, ligjeve t tij, dhe t rendit ekzistues. E drejta pr mbajtjen e lidhjeve: sht futur relativisht von n listn e t drejtave themelore. Deri von sht konsideruar se shteti kan t drejt q t vendosin nse dshirojn t mbajn marrdhnie diplomatike, ekonomike etj. me shtetet tjera. Sipas ksaj, n baze t s drejts ndrkombtare asnj shtet nuk mund t krkoj nga shteti tjetr t mbaj me t lidhje t caktuara. Q nga fundi i shek. XIX shtja e mbajtjes s lidhjeve, m nuk ka qen shtje e dshirs s shtetit por detyrim i kohs. ***Prgjegjsit e shteteve n t drejtn ndrkombtare a) politike; b) materiale; c)morale Prgjegjsia ndrkombtare e shteteve mund t jet edhe e drejtprdrejt ose e trthort. Prgjegjsia e drejtprdrejt ekziston ather kur organet shtetrore ose prfaqsuesit shtetror e kan shkel t drejtn ndrkombtare. Ndrsa prgjegjsi t trthort kemi ather kur nj shtet e merr prgjegjsin pr cenimin ose shkeljen e s drejts ndrkombtare nga shtetet tjera. Prgjegjsi t till kemi midis shteteve q jan n ndonj lidhje juridike t caktuar, si n federat, protektorat, kujdestari, etj. Prgjegjsia e shtetit pr organet ligjdhnse: ekziston ather kur nj shtet nxjerr ndonj ligj q sht n kundrshtim me detyrimet e tij ndrkombtare, ose, kur dshton t nxjerr ndonj ligj i cili sht i nevojshm pr ti plotsuar detyrimet ndrkombtare. Shteti mban

prgjegjsin pr veprimet e organeve ligjdhnse vetm ather kur kto jan n kundrshtim me detyrimet ndrkombtare dhe kur ti jet br dm shtetit tjetr ose ndonj shtetasi t huaj. Prgjegjsia e shtetit pr aktet e organeve administrative: shteti ka prgjegjsi pr punn e organeve t brendshme administrative t cilat punojn pr llogari t shtetit, qofshin ato lokale apo qendrore. Ktu kemi t bjm me trajtimin e ndryshm t shtetasve t huaj, me aktet e paligjshme t forcave t armatosura, policis, etj. Shteti n do rast mban prgjegjsi pr veprimet e organeve administrative e ushtarake pasi q kto jan nn autorizimin dhe kontrollin e plot t shtetit. Prgjegjsia e shtetit pr punn e organeve gjyqsore: edhe pse gjyqtart jan t pavarur nga qeveria dhe vendimet e tyre jan definitive, megjithat ekziston prgjegjsia e shtetit nse gjyqet e nj vendi e kan cenuar t drejtn ndrkombtare n zbatimin e normave t s drejts s brendshme. Pr shembull, kur nj shtet nuk u lejon t huajve t mbrojn t drejtat e tyre para gjyqeve lokale. Pastaj, ktu prfshihen edhe burgimi arbitrar, refuzimi i pranimit t imunitetit, mos ndjekja e ndonj dorasi q ka vrar ndonj shtetas t huaj, mos ekzekutimi i ndonj vendimi gjyqsor t nxjerr n t mir t ndonj t huaji, etj. Prgjegjsia e shtetit pr aktet e personave privat: parimisht, shteti nuk mban prgjegjsi pr aktet e personave privat. Mirpo, meqense shteti ka pr detyrim t siguroj rend dhe ligj brenda territorit te vet, ather vetvetiu duhet ti masat e nevojshme n parandalimin e shkaktimit te dmit ndaj shteteve tjera, brenda territorit t tij. Megjithat nse prkundr masave t nevojshme, ndonj person privat bn ndonj dm, ather shteti duhet t siguroj q fajtort t dnohen dhe t paguajn dmin. Me kaq merr fund prgjegjsia e shtetit. ***Intervenimi: prkufizohet si przierje e dhunshme n punt e shtetit tjetr me qllim q t ruhet ose te ndrrohet gjendja ekzistuese. Varsisht nga numri i intervenuesve, intervenimi mund t jet individual dhe kolektiv. Ndrkaq sipas mjeteve q prdoren, intervenimi mund t jet ushtarak, diplomatik dhe ekonomik. Sipas forms, intervenimi mund t jet i drejtprdrejt (hyrje e forcave t armatosura) ose i trthort (nxitje e lufts civile). Ndalimi i marrjes s territoreve: q nga fillimi i shek. XX e drejta ndrkombtare mbshtetet n parimin e respektimit t integritetit territorial t shteteve dhe ndalon t merret ndonj territor me prdorimin e forcs. Mnyrat e lejuara t marrjes s territorit a) cedimi; b) okupimi paqsor; c) shtimi; d) parashkrimi. Cedimi: sht mnyr e zgjerimit t territorit q realizohet me marrveshje midis dy shteteve. Cedimi sht pra transaksion midis dy shteteve. Cedimi mund t bhet me kompensim ose falas dhe mund t jet rezultat i bisedimeve paqsore ose lufts. Cedimi m s shpeshti realizohet n marrveshje me an t shitblerjeve. Cedimi mund t realizohet edhe me an t kmbimit t territoreve midis shteteve Okupimi paqsor: sht vendosja e sovranitetit t nj shteti mbi nj territor q m par nuk ka qen nn sovranitetin e asnj shteti tjetr. Okupimi paqsor do her bhet me akt t

njanshm. Q okupimi t jet i vlefshm duhet t plotsohen katr kushte: 1)territori q sht objekt i okupimit paqsor nuk duhet ti takoj asnj shteti tjetr; 2)e drejta ndrkombtare krkon q okupimi t jet efektiv, d.m.th t jet pushtim i vrtet e jo simbolik; 3)okupimin duhet ta ket br shteti ose organet e tij t autorizuara e jo personat privat; 4)shteti duhet t bj notifikimin e okupimit Shtimi: derisa cedimi arrihet me marrveshje ndrkombtare, shtimi sht rezultat i ndryshimeve q shkaktohen nga forcat natyrore ose q jan rezultat i puns njerzore. Zgjerimi i territorit m s shpeshti paraqitet n lumenjt ndrkombtar. N kto raste vetvetiu zvoglohet territori i nj shteti dhe zgjerohet territori i nj shteti tjetr. Parashkrimi: n t drejtn ndrkombtare mund t prkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nj territor nprmes t ushtrimit t vazhdueshm dhe t papenguar t sovranitetit mbi t, gjat nj periudhe t caktuar t domosdoshme pr t krijuar bindje t prgjithshme se gjendja ekzistuese sht n pajtim me rendin ndrkombtar. Parashkrimi sht ndr format m t diskutueshme t zgjerimit t territorit shtetror. Problemi m qensor sht se e drejta ndrkombtare nuk parasheh se cili afat duhet t kaloj. Dhe pr t qen i vlefshm parashkrimi, sht e domosdoshme q asnj shtet t mos protestoj. ***Territori shtetror prfaqson vendin ku sht vendosur popullsia dhe mbi t cilin shteti ushtron kontroll ose shtrin sovranitetin territorial. Duke u mbshtetur nga e kaluara pr ekzistimin e shtetit nuk krkohet q kufijt t jen t prcaktuara saktsisht. Mjafton t ekzistoj nj brthame territoriale e padiskutueshme. Prdorimi i forcs nuk lejohet me t drejtn ndrkombtare, prve n dy raste dhe kjo sipas nenit 7 t Karts s OKB-s: 1) n vetmbrojtje, dhe 2) kur rrezikohet paqja n rajon dhe m gjer. ***Erga omnes e vlefshme kundrejt tr bots. Pr shembull, e drejta n pron sht e drejt erga omnes, prandaj zbatohet ndaj dokujt q e cenon kt t drejt. ***Res judicata parim sipas s cilit nj shtje e gjykuar njher nga gjyqi, nuk mund t rigjykohet. ***Jus cogens si e dhn, e pa ndryshuar. I atribuohet rregullave q obligojn shtetet t i prmbahen rendit juridik ndrkombtar. Sipas nenit 53 t Konvents s Vjens, norma jus cogens sht norm e pranuar dhe e njohur si e tr dhe e pa kundrshtuar nga komunitetit ndrkombtar e cila nuk lejon derogimin/heqjen/zhvleftsimin e saj dhe e cila mund t ndryshohet vetm me nj norm t mvonshme t s drejts s prgjithshme ndrkombtare q prmban karakter t njjt. Sipas normave jus cogens, ndr t tjera ndalohet skllavria, tortura dhe gjenocidi.

***E drejta e legacionit: E drejta pr t drguar prfaqsues diplomatik quhet e drejt aktive e legacionit. E drejta pr t pranuar prfaqsues diplomatik quhet e drejt pasive e legacionit.

***Modus Vivendi: sht term q prdoret pr marrveshjet e prkohshme pr t cilat pritet q n t ardhmen t zvendsohen me traktat ose konvent t prhershme/afatgjat.
***Konventa e Montevideos, t drejtat dhe detyrat e shteteve ndr parimet e prgjithshme t Konvents s Montevideos sht se ekzistenca politike e nj shteti sht e shtje e ndar nga njohja prej shteteve tjera. Shteti si subjekt i s drejts ndrkombtare duhet t plotsoj katr kritere: t ket territorin; popullsin; qeveri; dhe t jet i aft t hyj n marrdhnie me shtetet tjera. Shtetet jan juridikisht t pavarura, gzojn t njjtat t drejta dhe kan kapacitete t barabarta n ushtrimin e tyre. Po ashtu t drejtat e secilit shtet nuk varen nga fuqia q ai posedon pr t siguruar ushtrimin e tyre, por nga fakti i thjesht i ekzistencs s shtetit si subjekt ndrkombtar. Njohja e nj shteti do t thot pranim i tij me t gjitha t drejtat dhe detyrat q i parasheh e drejta ndrkombtare. Gjithashtu njohja bhet pa kushte dhe sht e pa trhiqshme. Shtetet nuk duhet t ndrhyjn n punt e brendshme t shtetit tjetr. Shtetet duhet t jen paqedashse, dhe mospajtimet ndrmjet veti duhet ti zgjidhin n mnyr paqsore. Sovraniteti dhe integriteti territorial i shteteve sht i pa cenueshm. ***Intervenimi humanitar sht prdorimi i forcs ushtarake kundr nj shteti, nga nj shtet ose grup shtetesh me qllim ti jepet fund shkeljes s t drejtave t njeriut, t kryera nga shteti kundr t cilit intervenohet. Ky sht definicioni m klasik i ndrhyrjes humanitare, edhe pse ka dilema se, p.sh. a cilsohet ndrhyrje humanitare kur bhet pa plqimin e shtetit prits, nse ndrhyrja humanitare sht e kufizuar vetm n veprime ndshkuese, pastaj intervenimi pa autorizimin e Kshillit t Sigurimit (Kshilli i Sigurimit nuk parasheh autorizim pr ndrhyrje humanitare), etj. ***E drejta humanitare rregullon sjelljen e forcave kur jan t angazhuara n luft apo konflikt t armatosur. Pra, prfshin ligjet e lufts, ligjet dhe zakonet e lufts ose ligjin e konfliktit t armatosur (jus in bello). sht korpusi ligjor q prfshin Konventat e Gjenevs dhe Hags, si dhe traktatet e mvonshme dhe t drejtn zakonore ndrkombtare.

***Commonwealth: sht bashksi (sui generis) vullnetare e shteteve t pavarura dhe sovrane, secila prgjegjse pr politikn e vet, q konsultohen dhe bashkpunojn n interes t prgjithshm t popujve t tyre n prparimin e mirkuptimit ndrkombtar dhe paqes n bot. ***E drejta e Optimit sht mundsia q tu pranohet banorve t nj territori q brenda nj afati t caktuar t zgjedhin shtetsin e shtetit q ka br cedimin (ceduesit) ose t pasardhsit. ***Plebishiti - sht konsult e prgjithshme e popullit n t ciln banorve ju lejohet t shprehin vullnetin e tyre se cilin shtet dshirojn ti takojn. Kshtu, banort e nj territori kan mundsi t deklarohen se a pranojn a jo kalimin prej nj shteti n shtetin tjetr.

Plebishiti sht instrument relativisht i ri, prmendet ne shek. XV-XVI, por zbatohet q nga Revolucioni Francez. ***Shtetet neutrale: jan ato shtete t cilat me an t marrveshjeve t posame marrin pr detyr t mbeten neutrale n fardo konflikti q ndodh n t ardhmen mes shteteve tjera. Shtetet neutrale nuk lejojn kalimin e forcave ushtarake t ndonj shteti tjetr, npr territorin e tyre. Shteti neutral ka t drejt t ndrmarr t gjitha masat e nevojshme pr vetmbrojtje nga do sulm nga jasht. Po ashtu, nuk mund t hyjn n marrdhnie me karakter ushtarak.

***Selia e Shenjt: shteti i qytetit t Vatikanit sht neutral dhe i paprekshm. Ka gjithsej 44 hektar dhe rreth nj mij banor. Me Marrveshjen e Lateranit (1929) sht rregulluar konflikti i gjat mes shtetit t Italis dhe atij Papal e cila prmban 1) marrveshjen politike me t ciln zgjidhet dhe eliminohet shtja romake; 2) nj konkordat i cili e rregullon pozitn e Kishs Katolike n Itali; 3) nj konvent financiare, me t ciln precizohen detyrimet financiare t Italis. Italia pranon sovranitetin e Selis s Shenjt, pronsin e plot, autoritetin ekskluziv, dhe juridiksionin e Selis s Shenjt mbi Vatikan. Me marrveshje parashikohet paprekshmria e Paps, e drejta e legacionit, Selia e Shenjt heq dor nga e drejta e azilit dhe obligohet t dorzoj kriminelt n rast strehimi aty. Shrbimet publike ushtrohen nga shteti i Italis.

***Rastet e zhdukjes s shteteve: 1) me rastin e pushtimit t territorit t tij dhe nnshtrimit t plot; 2) me rastin e aneksimit definitiv t tij; 3)me ndarjen nga shtetet tjera t territorit t tij; 4) me bashkimin vullnetar t dy a m shum shteteve.

Pjesa e dyt

ORGANET E MARRDHNIEVE NDRKOMBTARE (ORGANET E PRFAQSIMIT) Organet e prfaqsimit ndahen n dy grupe: t brendshme dhe t jashtme. ***Organet e brendshme jan to organe t cilat pr shkak pozicionit q kan prfaqsimin e shtetit jasht, e bjn si detyr dytsore. Ktu bjn pjes: shefi i shtetit (presidenti ose monarku); shefi i qeveris; ministri i punve t jashtme. Ndrsa organet e jashtme jan vazhdimsi e pushtetit t brendshm por q jan t stacionuara jasht shtetit. Ktu hyjn: misionet diplomatike dhe misionet konsullore.

***Shefi i Shtetit si organi m i lart dhe reprezentativ, e prfaqson shtetin n marrdhniet e tij ndrkombtare, vepron n emr t tij dhe do akt i tij konsiderohet si akt i shtetit. Shefi i shtetit sht barts i politiks s jashtme, ndrsa qeveria sht hartuese e konturave t politiks s jashtme. N kompetencat e tij hyjn kryesisht, pranimi dhe drgimi i prfaqsuesve diplomatik, lidh marrveshje ndrkombtare, shpall gjendjen e lufts, etj. E drejta ndrkombtare nuk bn dallimin midis kryetarve t shteteve, qofshin ata individ apo kolektiv, monark apo president. Mirpo autort ndrkombtar jan t ndar kur bhet fjal pr pozitn e presidentit kur ky gjendet jasht vendit. Grupin e par e prbjn autort t cilt thon se meqense presidenti i shtetit nuk sht sovran, sepse n republika populli sht barts i sovranitetit shtetror, ather shteti nuk mund t krkoj t njjtat t drejta dhe privilegje, sidomos eksterritorialitet. T tjert nisen nga dallimi se a gjendet presidenti jasht shtetit zyrtarisht apo pr qllime private, duke lejuar q vetm n rastin e par shtetet t ken t drejt t krkojn eksterritorialitet. Dhe grupin e tret, e prbjn autort q nuk bjn asnj dallim midis presidentit dhe monarkut kur ata gjenden jasht. Shefi i shtetit e prfaqson shtetin dhe pr kt nuk i nevojitet kurrfar autorizimi i posam. Gjat qndrimit n botn e jashtme, shefit t shtetit i bhen nderime dhe i jepen lehtsi. Ata gzojn mbrojtje t posame personale, mbrojtje t dinjitetit personal, paprekshmri t baness, jan t prjashtuar nga ndjekja gjyqsore madje edhe n rast t veprave t rnda penale, me prjashtim t rasteve kur vullnetarisht i dorzohen gjyqit, etj. Natyrisht, kusht pr ti gzuar kto sht q shteti i jashtm t ket lejuar hyrjen e tij ose t mos ket kundrshtuar. Shteti prits mund t krkoj largimin e tij ose, n rastet m t rnda, ta prjashtoj. Kryetarit t shtetit i takojn t gjitha privilegjet q dalin nga pozita e tij, edhe n rastet kur zbulohet identiteti i tij gjat qndrimit ingcognito n ndonj shtet tjetr. Ingognito sht qndrim i pa njohur, i pa informuar i shefit t shtetit jasht.

***Qeveria prfaqson nj grup t personave t cilt, si organ kolegjial, ushtrojn pushtetin sovran t shtetit. Ajo sht organ n t cilin merren vendime edhe pr politikn e jashtme. Qeveria planifikon politikn e jashtme, merr vendime ose i realizon vendimet e ndonj organi tjetr m t lart, p.sh, Kuvendit. Deklaratat q i jep qeveria shkaktojn efekte juridike. Kryeministri si shef i qeveris, sht faktor i rndsishm i politiks s jashtme dhe paraqitet si organ i shtetit q e prfaqson plotsisht shtetin n punt e jashtme. Deklaratat e tij obligojn shtetin. Kryetari i qeveris paraqitet shpesh edhe personalisht n konferenca t ndryshme ndrkombtare si prfaqsues i shtetit. Gjat qndrimit jasht vendit derisa e prfaqson shtetin, kryetari i qeveris gzon privilegje n baz t Konvents mbi Misionet Speciale dhe lehtsi t tjera, t njjta sikurse shefave t shteteve kur ata i prijn misionit special.

***Ministri i Punve t Jashtme qndron si ur lidhse n mes t shefit t shtetit dhe organeve t shteteve tjera dhe organizatave ndrkombtare. Pra, mbajtja e lidhjeve t rregullta me shtetet e tjera dhe organizatat ndrkombtare, sht kryesisht shtje e ministrit t punve t jashtme. Ndrsa pjesmarrja e shefit t shtetit dhe t qeveris n shtje t jashtme, kryesisht kufizohet n shtjet m t rndsishme politike. Ata vetm koh pas kohe bisedojn drejtprdrejt me prfaqsues t shteteve tjera. Sipas rregullave ndrkombtare, komunikimi midis qeverive duhet t bhet nprmes ministrave t punve t jashtme dhe prfaqsuesve diplomatik t akredituar n at shtet. Harmonizimi i politiks s jashtme bhet brenda qeveris, dhe u komunikohet shteteve tjera nga ministri i punve t jashtme. Konventa e Vjens mbi Marrdhniet Diplomatike parasheh shprehimisht, q t gjitha shtjet zyrtare me shtetin e pranimit t misionit, t ngarkuarit e shtetit t drgimit i kryejn nprmjet ministris s punve t jashtme. (t gjitha shtjet zyrtare midis dy shteteve, ambasadort e dy vendeve t akredituar n kryeqytetet e njri tjetrit, i kryejn nprmjet ministris s punve t jashtme). Edhe n rast se politikn e jashtme e udhheq shefi i shtetit, ministri i punve t jashtme sht personi q i kryen t gjitha transaksionet. Ai (shefi i shtetit), nnshkruan dokumente t politiks s jashtme, sht udhheqs i t gjith ambasadorve, i konsujve dhe i personave t tjer t shrbimit diplomatik. Pr kt arsye pr ardhjen e ministrit t ri njoftohen shtetet e tjera me an t rrugve diplomatike. Ministrit t punve t jashtme gjat qndrimit jasht vendit, i pranohen t gjitha imunitetet dhe privilegjet q e drejta ndrkombtare u jep personave diplomatik.

***Organet e jashtme jan ato organe q drgohen npr shtete tjera me t cilat shtetet dshirojn t ken marrdhnie diplomatike. Ktu hyjn: ambasadat; konsullatat; legatat dhe do emrtim tjetr, t cilat njihen me nj emr si Diplomaci. ***Diplomacia sht aplikim i inteligjencs dhe taktit n rregullimin e marrdhnieve zyrtare midis qeverive t shteteve t pavarura (Satow). Ajo sht shkenc mbi marrdhniet ose punt e jashtme t shteteve, shkenc ose art i bisedimeve (Ch. de Martens). Fjala diplomaci origjinn e ka nga greqishtja e vjetr diploma e cila ishte nj dokument i shkruar n dy faqe t lidhura, q i sht dhn kryesuesit t misionit dhe ka prmbajtur instruksione pr qllimet e misionit. N gjuhn e sotme fjala ka sinonime t ndryshme dhe shpesh prdoret si sinonim pr politikn e jashtme. Me termin diplomatik nnkuptohet koleksion i dokumenteve zyrtare shtetrore q kan t bjn me marrdhniet ndrkombtare. Ndrkaq, trup diplomatik sht trsia e prfaqsuesve zyrtar t huaj n nj shtet (ambasadort, konsujt, t ngarkuarit me pun). Diplomatt jan antart e ktij trupi, ose do npuns publik i cili punon n

punt diplomatike (ministri t punve t jashtme, ambasad ose prfaqsi tjetr diplomatike). ***Prfaqsuesit Diplomatik jan t drguar me autorizime q ta prfaqsojn shtetin jasht. Drgimi i ktyre prfaqsuesve ka qen i njohur qysh nga kohrat m t vjetra dhe jan konsideruar si t shenjt. N kohn e romakve cenimi i paprekshmris s diplomatve sht dnuar edhe me vdekje. Prfaqsuesit e shteteve jan drguar pr nj pun t caktuar dhe pas kryerjes s saj, misioni i tyre ka mbaruar. Qytet-shtetet italiane (Gjenova, Milano, Firence etj) jan fillesat e para t drgimit t prfaqsuesve t prhershm jasht vendit. Kto, gjat shek. XV fillojn t mbajn prfaqsues t prhershm n Spanj, Gjermani dhe Angli. Ndrkaq prfaqsuesit e prhershm bhen institucion i rregullt vetm n pjesn e dyt t shek. XVII. Prfaqsuesit diplomatik ndahen n prfaqsues t rregullt dhe t rastit ( ta jashtzakonshm). Prfaqsuesit e rastit drgohen t prfaqsojn shtetin n misione t caktuara si, n kongrese e konferenca ndrkombtare, etj. ***Gjuha Diplomatike prej kohs s romakve e deri n shek. XIV, sht prdorur gjuha latine. Nga andej e tutje paraqitet edhe gjuha frnge dhe deri n fund t shek. XIX pothuajse gjuh e vetme n dokumentet zyrtar ka qen frngjishtja. Ndrkaq Kongresi i Vjens (1915) e fut gjuhn angleze po aq t rndsishme (t njjt) sa edhe frngjishten. N fillim t shek. XX, m sakt n Konferencn e Paqes n Paris (1919) gjuha angleze trajtohet n mnyr t barabart me at frnge. Sot, n OKB gjuh pune jan gjuha angleze dhe frnge, ndrsa gjuh tjera zyrtare jan edhe gjuha spanjolle, ruse, kineze dhe arabe. ***E Drejta e Legacionit ka t bj me kmbimin e prfaqsuesve diplomatik. Krijimi i prfaqsive t prhershme paraqet t drejtn e legacionit. E drejta pr t drguar prfaqsues diplomatik jasht, quhet e drejt aktive e legacionit. Ndrsa e drejta t pranoj prfaqsues diplomatik t jashtm quhet e drejt pasive e legacionit. Kjo e drejt i takon kryesisht shteteve t pavarura, ndrsa shtetet gjysm-sovrane (shtetet vasale dhe shtetet nn protektorat) nuk gzojn t drejtn e drgimit t prfaqsuesve diplomatik. E drejta e legacionit i sht pranuar edhe Selis s Shenjt. Gjithashtu t drejtn e legacionit e gzojn edhe Kombet e Bashkuara. Fillimi i lufts shkakton automatikisht ndrprerjen e marrdhnieve diplomatike. ***Kodifikimi i t Drejts Diplomatike rregullat q i referohen prfaqsuesve diplomatik jan krijuar si rregulla zakonore t s drejts ndrkombtare diplomatike. Fillimisht m 1815 n Kongresin e Vjens rregullohet shtja e rangut t prfaqsuesve diplomatik, e plotsuar n Kongresin e Ahenit, 1818. Pas Lufts s Dyt Botrore, komisioni i s Drejts Ndrkombtare miraton m 1961 Konventn mbi Marrdhniet Diplomatike, ndrsa m 1963 sht miratuar Konventa mbi Marrdhniet Konsullore.

Kshtu, me miratimin e konventave t Vjens mund t thuhet se sht rrumbullakuar shtja e kodifikimit t s drejts diplomatike. ***Vendosja e Marrdhnieve Diplomatike sht akt i vullnetit t lir q iu takon dy subjekteve t interesuar dhe, secili shtet vendos se a do t mbaj apo jo marrdhnie diplomatike me ndonj shtet tjetr. Pra, shtetet nuk jan t detyruara t drgojn apo t pranojn prfaqsues diplomatik. Para se t vendosen marrdhniet diplomatike, duhet t bhet njohja diplomatike midis dy qeverive. Akti pr hyrje n marrdhnie diplomatike mund t jet n form t marrveshjes solemne apo prmes shkmbimit t notave midis ministrave t punve t jashtme, prfaqsuesve diplomatik t akredituar n shtetin e tret, etj. Marrveshjet e tilla nuk jan t afatizuara n aspektin kohor. Megjithat, shtetet kan t drejte q njanshm ti ndrpren marrdhniet diplomatike me ndonj shtet tjetr. N disa raste shtetet vendosin vetm t trheqin prfaqsuesit e tyre diplomatik por pa i ndrprer marrdhniet diplomatike. Kjo trheqje mund t jet e prhershme ose e prkohshme. Marrdhniet diplomatike mund t ekzistojn edhe pa shkmbimin e prfaqsuesve t rregullt midis shteteve. Kjo bhet me an t komunikimit nprmjet nj shteti t tret. ***Klasifikimi i Personelit Diplomatik Konventa e Vjens e ndan personelin diplomatik n kto kategori: 1) personeli (stafi) diplomatik ku hyjn: shefi i misionit, kshilltart (ose ministri kshilltar), sekretart dhe atashet. 2) personeli (stafi) administrativ dhe teknik ku hyjn: shrbyesit e ndryshm si, arkivistt, radiolidhsit, dhe personeli administrativ. 3) personeli (stafi) shrbyes/logjistik ku hyjn: portiert, vozitsit, kuzhiniert, postiert, rojet, etj. Kategoria e par dhe e dyt, gzojn imunitete dhe privilegje t plota diplomatike pr ta dhe familjet e tyre, ndrsa kategoria e tret vetm pr detyrat q jan t lidhura direkt me punn zyrtare. ***Rangu i Prfaqsuesve Diplomatik sipas Kongresit t Vjens mbi Rangun e Prfaqsuesve Diplomatik, prfaqsuesit diplomatik kan qen t ndar n tri klas: 1) ambasadort, legatt dhe nunt; 2) prfaqsuesit, ministrat dhe t drguarit e tjer t shefave t shteteve; 3) t ngarkuarit me pun. Kongresi i Ahenit (1818) e zgjeron kt rregullore dhe shton t ashtuquajturit ministra rezident. Tre grupet e para t prfaqsuesve diplomatik i akreditojn shefat e shteteve, ndrsa grupin e katrt ministri i punve t jashtme. Klasa e par (ambasadort, legatt dhe nunt) prfaqsojn jo vetm shtetin por edhe shefin e shtetit. Konventa e Vjens (1961) shefat e misioneve diplomatike i ndan n tri klasa: 1) ambasadort dhe nunt, t akredituar pran shefave t shteteve, dhe shefat e tjer t misionit t rangut t njjt; 2) t drguarit, ministrat dhe internunt, t akredituar te shefat e shteteve; 3) t ngarkuarit me pun, t akredituar te ministrat e punve t jashtme. T gjith shefat e misioneve n nj shtet prbjn trupin diplomatik n krye t t cilit gjendet dekani (doajeni) i trupit diplomatik.

***Emrimi i Prfaqsuesve Diplomatik pr emrimin e prfaqsuesve diplomatik, vendosin pavarsisht shtetet, t cilat kan kriteret e tyre t brendshme. Emrimin zakonisht e bn shefi i shtetit. Ata duhet t gzojn kredibilitet t lart, besueshmri, vlera t larta morale e shoqrore, edukim t mir, etj. Para se t bhet emrimi duhet t krkohet nga pala tjetr se a pranon kandidatin e caktuar. Kandidati pr ambasador akreditohet nga shteti drgues pastaj pritet nse shteti i pranimit e jep apo jo, agremanin (pajtimin) pr pranimin e kandidatit. Krkesa prmban t dhnat pr kandidatin (t dhnat biografike, funksionet e mparshme, gjendjen familjare etj.). Shteti i pranimit mund t jap pajtimin ose mund t refuzoj dhnien e pajtimit. Shteti i pranimit mund edhe t refuzoj prgjigjen pr nj koh, q nnkuptohet si qndrim negativ n mnyr t heshtur ndaj propozimit. N kso raste shteti q drgon mund t krkoj prgjigje mirpo nuk ka drejt t krkoj arsyet e refuzimit nga shteti prits. Gjithashtu shteti prits nuk sht i detyruar q ti sqaroj arsyet e mos dhnies s agremanit. Arsyet pr refuzim kan t bjn me kandidatin e propozuar. N kohrat e mhershme si arsye pr refuzim jan marr gjinia, shtetsia, feja, etj. Ndrsa arsyet me t shpeshta n kohrat m moderne jan qndrimi armiqsor i kandidatit t propozuar. Kur jepet agremani, prfaqsuesi diplomatik merr me vete letrat kredenciale me t cilat akreditohet te shefi i shtetit. Letrat kredenciale jan si lloj CV e kandidatit dhe prmbajn emrin e prfaqsuesit diplomatik, titullin dhe klasin, shprehjen e dshirs pr forcimin dhe zgjerimin e marrdhnieve midis dy shteteve, etj. si dhe titullin e plot t shefit t shtetit dhe t shtetit. Letrat kredenciale i drgon shefi i shtetit drgues tek shefi i shtetit pranues, me prjashtim t letrave t t ngarkuarve me pun t cilat zakonisht i drgojn ministrat e punve t jashtme. Prfaqsuesit diplomatik paraprakisht pajisen me pasaport diplomatike pr t treguar cilsin e tij dhe shrben sidomos gjat kalimit npr shtetet e treta, gjat rrugs pr n shtetin prits. Prfaqsuesi diplomatik i merr funksionet e plota me dorzimin e letrave kredenciale shefit t shtetit prits, kurse i ngarkuari me pun ministrit t punve t jashtme. ***Funksionet e Prfaqsuesve Diplomatik prkundr prpjekjeve, ende nuk ekziston nj unanimitet e plot rreth funksioneve t prfaqsuesve diplomatik. N prgjithsi ata kan pr detyr q t prparojn marrdhniet e gjithanshme ndrmjet dy shteteve. Konventa e Vjens numron pes funksionet kryesore t prfaqsuesve diplomatik: 1) prfaqsimin e shtetit nga akreditohet n shtetin e akredituar; 2) mbrojtjen e interesave t shtetit nga sht akredituar dhe t shtetasve t tij, brenda kufijve q lejon e drejta ndrkombtare; 3) bisedimet me qeverin e shtetit ku sht akredituar; 4) informimin e shtetit t tij (akreditues) rreth ngjarjeve n shtetin e akredituar; 5) prparimin e marrdhnieve miqsore, ekonomike, kulturore, shkencore etj. ndrmjet dy shteteve. Prve ushtrimit t funksioneve diplomatike, ai mund t ket edhe disa

misione konsullore, ushtrimi i t cilave nuk ndalohet me konvent porse nuk autorizohet shprehimisht. ***Mnyra e t Ushtruarit t Funksionit Konventa e Vjens ka parapar se t gjith personat q gzojn privilegje dhe imunitete jan t detyruar ti respektojn ligjet dhe rregullat e shtetit n t cilin jan akredituar. Kta persona duhet q t mos przihen n punt e brendshme t shtetit ku jan akredituar. Ministria e jashtme sht kanali i vetm i komunikimit nprmes t t cilit misioni diplomatik ushtron punt e veta. Mirpo nj numr i personave si p.sh. atashet pr shtje ekonomike, kulturore etj. mund t ken kontakte direkte me organet prkatse t shtetit ku jan akredituar. ***Lehtsit n Punn e Misionit Diplomatik shteti i pranimit duhet ti siguroj misionit lehtsi t plota pr kryerjen e funksionit t misionit si p.sh. t ndihmoj n instalimin e misionit, n sigurimin e banesave etj. Ndr lehtsit tjera prmendim: a) Liria e qarkullimit liria e qarkullimit dhe udhtimit pr t gjith antart e shrbimit diplomatik sht nj ndr lehtsit q i jepet misionit diplomatik pr kryerjen e punve t tij. Nse prjashtohen kufizimet pr shkak t siguris kombtare, kjo liri konsiderohet ndr lirit themelore. b) Liria e komunikimit ndr detyrat kryesore t misionit diplomatik sht t mbledh dhe t drgoj informata nga shteti ku sht akredituar. Si dhe t marr t njjtat nga shteti i vet. Nevoja q misionet diplomatike t gzojn lirin e komunikimit sht respektuar pothuajse n mnyre absolute. Misionet diplomatike prdorin t gjitha mjetet prkatse dhe mesazhet e shifruara gjat komunikimit me qeverin dhe misionet e tjera n shtetin ku jan akredituar. Prjashtim bn vetm radioemituesi i cili mund t vendoset vetm n pajtim me shtetin te i cili bhet akreditimi. Korrespodenca zyrtare nuk mund t cenohet dhe valiza diplomatike gjithashtu nuk mund t hapet apo t ndalet. Gjat kryerjes s punve t tij, korrieri diplomatik gzon paprekshmri t plot, nuk mund t arrestohet e as t paraburgoset. Imunitetet e korrierit diplomatik pushojn t jen n fuqi kur ai e dorzon valizn diplomatike q i sht besuar. ***Paprekshmria dhe Imunitetet e Prfaqsuesve Diplomatik t drejtat q iu jepen prfaqsuesve diplomatik ndahen n dy grupe: n imunitete reale t cilat jan t lidhura me misionin diplomatik; dhe n imunitetet personale t cilat e mbrojn personin e prfaqsuesit diplomatik. Q t dyja kto kan t bjn me eksterritorialitetin sipas t cilit konsiderohet se prfaqsuesit diplomatik dhe vet ndrtesa e misionit konsiderohet se jan jasht territorit n t cilin jan faktikisht. a) Paprekshmria e lokaleve t misionit diplomatik dhe prfaqsuesve t tij jan t lidhura me teorin e eksterritorialitetit. Sipas ksaj teorie, lokalet e misionit diplomatik jan nj enklav brenda shtetit tjetr dhe si t tilla jan pjes

prbrse e shtetit q e drgon. Ndrtesa e misionit gzon paprekshmri t plot dhe askush nuk guxon t hyj n t pa leje. b) Azili diplomatik nga paprekshmria e lokaleve diplomatike buron e drejta e azilit diplomatik. Personi i ikur i cili strehohet n lokalet e misionit diplomatik, konsiderohet se i ka ikur autoriteteve t pushtetit lokal. Konventa e Havans mbi Azilin (1928) ndalon tu jepet azil n ambasada, luftanije ose aeroplan ushtarak, kriminelve t thjesht t cilt duhet ti dorzohen qeveris lokale, por lejon tu jepet azil t ikurve politik, m kusht q prfaqsuesi i misionit diplomatik t lajmroj ministrin e punve t jashtme pr kt azil dhe t pengoj fardo veprimi t t ikur kundr siguris s prgjithshme t shtetit. E drejta ndrkombtare e prgjithshme nuk e pranon t drejtn e azilit diplomatik.

c) Paprekshmria e arkivit dhe dokumenteve arkivi dhe dokumentet e misionit diplomatik jan t paprekshme. Kjo vlen pr do koh dhe kudo q t jen. Sipas Konvents s Vjens paprekshmria e plot e arkivit dhe dokumenteve t misionit diplomatik, sht ekuivalente me rregullat e njjta t Konvents mbi Privilegjet dhe Imunitetet e Kombeve t Bashkuara. d) Paprekshmria e prfaqsuesve diplomatik Konventa e Vjens parasheh q agjentt diplomatik jan t paprekshm dhe nuk i nnshtrohen fardo lloj burgimi ose paraburgimi. Edhe banesa e prfaqsuesve diplomatik gzon statusin e njjt t paprekshmris dhe mbrojtjes sikurse lokalet e misionit. Paprekshmri gjithashtu gzojn edhe dokumentet e tyre, korrespodenca dhe pasuria. Shteti i pranimit parasheh me ligje t brendshme, ndshkimin e atyre personave t cilt cenojn paprekshmrin e prfaqsuesve diplomatik.

***Imunitetet Diplomatike nga paprekshmria e prfaqsuesve diplomatik, rrjedhin imunitetet diplomatike. Nuk mjafton mbrojtja e nj prfaqsuesi diplomatik vetm nga sulmi ose fyerjet, por duhet t jet plotsisht i prjashtuar nga zbatimi i sanksioneve n shtetin ku sht akredituar. Imunitetet e prfaqsuesve diplomatik ndahen n imunitetet penale dhe imunitete civile. a) Imunitetet penale prfaqsuesit e jashtm nuk mund t nxirren para gjyqit n shtetin ku jan akredituar e as t dnohen nga gjyqet lokale. Konventa e Vjens parasheh q imuniteti penal vlen pr t gjitha veprat pa prjashtim. Pr prfaqsuesit e jashtm diplomatik vlejn rregullat e s drejts ndrkombtare. Mirpo kjo nuk do t thot q prfaqsuesit diplomatik nuk duhet

b)

c)

d)

e)

t respektojn normat juridike t shtetit ku jan akredituar. Megjithat, prjashtimi nga prgjegjsia penale n shtetin e akredituar, nuk do t thot edhe lirim nga prgjegjsia n shtetin e drgimit. Pas kthimit t tij, shteti q e drgon mund t ndrmarr masa kundr personit q ka cenuar normat e shtetit territorial. Agjentt diplomatik nuk jan t detyruar as q t dshmojn. Prfaqsuesi diplomatik mund t heq dor nga imuniteti vetm me plqimin e shtetit t vet, pr shkak se imuniteti nuk i sht dhn atij si person, por i sht dhn pr ti br t mundur t kryej detyrn e tij pa pengesa. N kohrat e sotme, shteti akreditues mund t krkoj q prfaqsuesi diplomatik t trhiqet, e n rastet m t rnda shpallet persona non grata dhe urdhrohet q t largohet nga shteti. Imuniteti civil arsyetimi i imunitetit civil sht i njjt si ai pr imunitetin penal. Mirpo, rndsia e tij sht shum m e vogl, pr shkak se ktu nuk sht fjala pr dnim por pr aktpadi private pr sendet personale dhe pasurin e personave diplomatik. Prfaqsuesi diplomatik mund t heq dor nga imuniteti civil. Heqja dor jepet shprehimisht ose heshtazi. Gjyqet e vendin po ashtu mund t pranojn aktpadi t cilat i paraqesin prfaqsuesit diplomatik. Jan tri raste sipas Konvents s Vjens sipas s cilave nuk vlen imuniteti i prfaqsuesve diplomatik: 1) prfaqsuesi diplomatik nuk gzon imunitet n rast t aktpadis q ka t bj me pasurin private t patundshme n territorin e shtetit ku sht akredituar; 2) n rast t aktpadis ku prfaqsuesi diplomatik paraqitet si trashgimtar i pasuris private t ln me testament; 3) dhe n rast se ndaj prfaqsuesit diplomatik sht ngritur aktpadi q ka t bj me veprimtarin tregtare fardo qoft ajo, kur ushtrohet jasht funksioneve diplomatike (jasht detyrs zyrtare). Imuniteti n shtje policore prfaqsuesit diplomatik jan t prjashtuar nga pushteti policor n vendin ku jan akredituar dhe urdhrat dhe rregullat policore nuk shtrihen edhe mbi ta. Mirpo natyrisht, kjo nuk do t thot se ata jan t lir t sillen sipas tekeve t ndryshme si, t tejkalojn shpejtsin e lvizjes, t parkojn automjetin n vende t palejuara, etj. Imunitetet fiskale misionet diplomatike dhe personeli i tyre jan imun nga e drejta fiskale n shtetin ku jan akredituar. Konventa e Vjens nuk ka mundur t jap nj list t plot t lirimeve, ndaj, imunitetet fiskale mbshteten rregullisht n kurtuazi dhe reciprocitet. Imunitetet nga taksat misionet diplomatike jan t liruara nga pagesa e fardo lloj takse n shtetin ku jan akredituar. Mirpo nj lirim i till nuk nnkupton ndalimin e pagimit t shrbimeve speciale si jan furnizimi m uj, rrym, shrbime telefonike etj. Edhe n rastet kur shfrytzuesit e t mirave komunale nuk i kryejn detyrimet ndaj organeve kompetente, kurrfar mase shtrngimi nuk mund t merret ndaj tyre, prve t ndrpritet furnizimi i mtutjeshm.

f) Imunitetet nga t dhnat doganore Konventa e Vjens thot se shteti i pranimit duhet lejoj hyrjen pa dogan t t gjitha sendeve pr nevoja zyrtare apo personale t agjentve diplomatik. Gjithashtu edhe drgesat personale nuk mund t shikohen prve n rastet kur ekziston dyshimi serioz se nj drges e till nuk sht pr prdorim zyrtar ose personal. Edhe kur insistohet t bhet shikimi i drgess, nj gj e till mund t bhet vetm n prani t agjentit diplomatik.

***Personat q gzojn privilegje dhe imunitet Shefi i misionit dhe personat e rangut diplomatik, sipas Konvents s Vjens gzojn t gjitha imunitetet dhe privilegjet, qoft gjat aktivitetit t tyre zyrtar apo privat. Personeli administrativ dhe teknik gzojn t gjitha imunitetet dhe privilegjet, prve atyre q bjn prjashtim nga imuniteti civil dhe administrativ. Personeli shrbyes (logjistik) gzojn imunitet vetm pr aktet q ata i kryejn gjat ushtrimit t detyrave zyrtare. Prjashtim nga imuniteti bjn personat q jan shtetas t shtetit t pranimit dhe personat q kan rezidenc t prhershme n shtetin e pranimit. ***Personat lidhur me personelin e misionit Konventa e Vjens ka parapar q antart e familjes t personelit diplomatik t cilt bjn pjes n familjen e tyre t ngusht, gzojn privilegje dhe imunitete por me kusht q mos t jen shtetas t shtetit t pranimit. Kjo vlen pr antart e familjes s shefit t misionit, t personelit tjetr diplomatik dhe personelit administrativ dhe teknik. ***Koha sa vlejn privilegjet dhe imunitetet diplomatike prfaqsuesit diplomatik gzojn privilegjet dhe imunitetet nga momenti kur hyjn n territorin ku jan akredituar pr t marr detyrn e tyre. Kjo vlen pr at kategori t personave t cilt shkojn pr her t par n detyr. Ndrsa personat e tjer t cilt gjenden n shtetin e pranimit, fillojn ti shfrytzojn privilegjet dhe imunitetet diplomatike q nga momenti kur bhet notifikimi i emrimit t tyre ministris s punve t jashtme. Privilegjet dhe imunitetet e prfaqsuesve diplomatik pushojn t vlejn n momentin kur ai e prfundon funksionin e tij dhe kur t largohet nga shteti ku ka qen akredituar. ***Kalimi npr shtetet e treta Konventa e Havans parasheh q gjat kalimit npr shtete t treta pr n vendin e destinimit ose n kthim pr n vendin e vet, gzojn t njjtat imunitetet si n vendin ku jan akredituar. Pr ti shfrytzuar privilegjet dhe imunitetet, prfaqsuesit diplomatik duhet q: a) shteti i destinimit t prfaqsuesit diplomatik, t mos jet n luft me shtetin npr t cilin kalohet transit; b) duhet t jet fjala pr transit e jo pr ndalim t panevojshm; c) kalimi npr shtetin e trett duhet t jet pr t arritur n shtetin ku sht akredituar, d) ose pr tu kthyer n shtetin e drgimit; e) shteti npr t cilin kalohet duhet t jet i njoftuar pr kalimin, prndryshe

ne rast kalimi incognito ai smund t krkoj privilegje; f) q shteti npr t cilin kalohet duhet t ket njohur qeverin dhe shtetin e destinimit t prfaqsuesit diplomatik. Privilegje dhe imunitete t njjta gzojn edhe antart e prfaqsuesve diplomatik. ***Prfundimi i Misionit Diplomatik misioni diplomatik mund t prfundoj me: 1) kryerjen e detyrs s misionit, kur prfaqsuesi diplomatik drgohet me qllim t caktuar, p.sh. t marr pjes n varrim, martes, kurorzim, konferenc ndrkombtare, etj.; 2) kalimin e afat pr t cilin sht drguar, nse letrat kredenciale jan lshuar pr nj periudh t caktuar; 3) revokim, t cilin mund ta bj shteti q e ka drguar ose prfaqsuesi ka dhn dorheqje, apo pr shkak t transferimit n pozit tjetr; 4) me shpalljen e nj personi persona non grata; 5) ngritjen e prfaqsuesit diplomatik n nj rang m t lart; ndrprerjen e mundsis pr t mbajtur marrdhnie diplomatike (p.sh. zhdukja e njrit shtet); 6) ndrprerjen e marrdhnieve diplomatike pr shkak t fillimit t lufts; 7) vdekjen e prfaqsuesit diplomatik.

***KONSUJT Konsujt historikisht prejardhjen e kan nga Greqia e Vjetr. Qytet shtetet greke kan pasur funksionar t quajtur proksen t cilt kan qen t ngarkuar me funksione konsullore. Institucioni konsullor merr hov t zhvillimit gjat shek. XIX, m zhvillimin e tregtis, industris, lundrimit, etj. dhe kshtu funksioni i tyre kryesor bhet mbikqyrja e prgjithshme e tregtis dhe e lundrimit t shtetit t tyre dhe mbrojtja e interesave komerciale t shtetit t vet. N shumicn e vendeve ky shrbim ka qen i ndar nga shrbimi diplomatik, mirpo q t dy kan qen nn kontroll t ministris s punve t jashtme. Ndrkoh, kto shrbime jan bashkuar duke formuar nj shrbim unik t jashtm, dhe sot mjaft persona diplomatik ushtrojn edhe detyra konsullore. Pr dallim nga ambasadort ku shteti i pranimit duhet t jap agrementin, pr konsujt jepet ekzekvatura. ***Llojet dhe Klasat e Konsujve konsujt ndahen n konsuj profesional (konsuj karriere consules missi) dhe konsuj nderi (consules electi). Konsujt profesional jan npuns dhe shrbimin konsullor e kan profesion t rregullt dhe t vetm, jan n marrdhnie pune me shtetin e vet. Ata jan rregullisht shtetas t shtetit t drgimit. Konsujt e nderit jan persona autoritativ q jetojn, e shpeshher, jan shtetas t shtetit ku veprojn si konsuj. Ata pr punn e tyre nuk marrin rrog, meq punt konsullore i ushtrojn paralelisht me punt e veta t rregullta. Konsujt e nderit marrin rangun n do klas pas konsujve profesional.

Konventa e Vjens, t gjith shefat e konsullatave i ndan n katr klasa: 1) Konsuj t prgjithshm; 2) Konsuj; 3) Nnkonsuj; 4) Agjent konsullor. Konsujt e prgjithshm procedura e emrimit sht pak a shum e ngjashme me emrimin e ambasadorve. Konsujt e prgjithshm emrohen nga shefi i shtetit dhe rrall her nga ministri i punve t jashtme. Ata emrohen si udhheqs t nj distrikti t madh n shtetin e akreditimit, apo disa distrikteve konsullore dhe kan nn drejtimin e tyre disa konsuj. Konsujt emrohen nga shefi i shtetit apo ministri i punve t jashtme, pr nj qark konsullor m t vogl dhe m pak t rndsishm. Nnkonsujt i emron ministri i punve t jashtme, pr qark konsullor edhe m t vogl dhe m pak t rndsishm se pr konsuj, dhe jan nn kontrollin e konsujve t prgjithshm ose konsullit. Agjentt konsullor i emron konsulli i prgjithshm ose konsulli n qarkun e t cilit duhet t kryejn funksionet. Ata punojn brenda autorizimeve t cilat i marrin nga konsulli i prgjithshm ose konsulli. T katr klasat e konsujve, kan t njjtat imunitete dhe privilegje diplomatike pr ta dhe familjet e tyre, sikurse ambasadort. ***Emrimi i Konsujve konsiderohet se marrveshja pr vendosjen e marrdhnieve diplomatike e prfshin edhe pajtimin pr vendosjen e marrdhnieve konsullore. Megjithse, ndrprerja e marrdhnieve diplomatike nuk nnkupton automatikisht (ipso facto) ndrprerjen edhe t marrdhnieve konsullore. Emrimin e konsujve e bn shteti i drgimit ndrsa kryerjen e funksioneve e lejon shteti i pajtimit. Shteti i drgimit i jep shefit t porsaemruar t konsullats patentn konsullore t quajtur Lettre de provizion. Konsujt e prgjithshm dhe Konsujt, patentn konsullore e marrin nga shefi i shtetit ose kryeministri, ndrsa Nnkonsujt rregullisht nga ministri i punve t jashtme. Patenta konsullore prmban t dhnat pr kandidatin, kategorin e tij dhe klasin konsullor, distriktin ku do t shrbej dhe selin e konsullit. Kjo i dorzohet shtetit n territorin e t cilit shefi i konsullatit do t ushtroj funksionet konsullore. Pranimi i konsullit bhet vetm nse shteti i pranimit jep t ashtuquajturn ekzekvatur, si leje pr ushtrimin e funksionit dhe sht dshmi pr pranimin e tij. Dhnia e ekzekvaturs mund t refuzohet apo edhe t trhiqet n do koh. Shteti i cili refuzon ekzekvaturn nuk sht i detyruar ti komunikoj arsyet e refuzimit. Shteti i pranimit mund edhe t lajmroj n do koh shtetin e drgimit se ndonj funksionar konsullor sht persona

non grata. Shteti i drgimit (emrimit) sht i detyruar n kt rast q t revokoj personin n fjal. ***Funksionet e Konsujve konsujt jan organe shtetrore t cilt drgohen jasht zakonisht pr qllime t mbrojtjes s interesave t shtetit brenda qarkut konsullor. Ata nuk jan prfaqsues diplomatik, nuk kan rndsi diplomatike dhe nuk akreditohen pran qeveris se vendit t pranimit, por n distriktin ku shrbejn. Ka raste kur prfaqsuesit konsullor kan ushtruar funksione t cilat i kryejn prfaqsuesit diplomatik. P.sh. kur nj shtet i vogl, n vend t prfaqsuesve diplomatik drgon prfaqsues konsullor i cili i kombinon funksionet konsullore me ato diplomatike; n rast se pr arsye formale, n nj shtet nuk mund t drgohen prfaqsues diplomatik ather drgohet prfaqsuesi konsullor, p.sh. gjat kohs kur Egjipti ishte nn protektoratin e Turqis dhe Anglis, shtetet evropiane drguan konsuj t prgjithshm; etj. Sipas Konvents s Vjens pr Marrdhniet Konsullore, detyrat e konsujve jan: 1) t mbroj interesat e shtetit dhe shtetasve t tij; 2) t zhvilloj dhe prparoj marrdhniet tregtare, ekonomike, kulturore e shkencore; 3) t informoj shtetin e drgimit (shtetin e vet) pr kushtet e zhvillimit tregtar, ekonomik, kulturor, etj.; 4) t ndihmoj shtetasit e vet n mbrojtjen e interesave dhe t drejtave t tyre para autoriteteve t vendit ku vepron; 5) lshon pasaporta dhe dokumente t udhtimit shtetasve t vet dhe viza personave q udhtojn n shtetin e tyre.

***Imuniteti dhe Privilegjet e Konsujve meqense n totalitetin e marrdhnieve ndrkombtare, Konsujt nuk jan prfaqsues diplomatik, nuk e prfaqsojn shtetin jasht, por jan t kufizuar n kompetenca si n pikpamje territoriale ashtu edhe t funksioneve. Ata nuk gzojn pozit t njjt me prfaqsuesit diplomatik, dhe kshtu edhe nuk trajtohen njlloj nga shtetet. Pozita e tyre ndryshon dhe shtrihet n mes t privilegjeve t prfaqsuesve diplomatik dhe t huajve t thjesht. Lokalet konsullore jan t paprekshme. Organet e shtetit t pranimit mund t hyjn n to vetm me lejen e shefit t konsullatit. Paprekshmri, n do koh dhe kudo q t jen, gzon edhe arkivi konsullor. Shteti i drgimit ka t drejt t vendos stemn dhe flamurin e vet n ndrtesn e konsullatat si dhe n mjetin zyrtar t transportit. Ata nuk mund t burgosen ose tu imponohet fardo kufizimi i liris personale, me prjashtim t rasteve kur kryejn ndonj vepr t rnd penale dhe n baz t vendimit t gjyqit. N rast burgimi, paraburgimi ose fillimi t procedurs penale, shteti i pranimit ka pr detyr t lajmroj autoritetet e shteti t drgimit.

Ata gzojn imunitet gjyqsor pr veprat q kryejn gjat ushtrimit t funksioneve konsullore. Ata mund t ftohen t dshmojn, por nuk mund t detyrohen. Prjashtim nga imuniteti gjyqsor bjn vetm shtjet nga sfera civile. Ata gzojn t drejtn e udhtimit dhe qarkullimit, prpos n zonat e ndaluara. Pr kryerjen e detyrave t tyre, funksionart konsullor komunikojn m organet kompetente lokale t qarkut t tyre konsullor, si dhe me organet qendrore. Funksionart dhe npunsit konsullor si dhe antart e familjeve t tyre jan t liruar nga t gjitha tatimet dhe taksat shtetrore, rajonale apo komunale, prpos tatimit t trthort. Ata jan t liruar edhe nga dogana dhe inspektimi doganor. Konsujt e nderit gzojn t drejta m t kufizuara. Lokalet konsullore nuk gzojn paprekshmri, kurse arkivi dhe shkresat gzojn paprekshmri vetm nse jan t ndara nga shkresat private. Privilegjet dhe imunitetet nuk u njihen antarve t familjeve t tyre. Ata gjithashtu nuk gzojn imunitet penal, mirpo nse jan objekt i gjykimit ather procedura duhet t zhvillohet me respekt i cili atyre u takon. ***Prfundimi i Misioneve Konsullore funksionet konsullore pushojn me: 1) notifikimin (e shtetit t emrimit pranimit) se funksionet e tij kan pushuar; 2) me trheqjen e ekzekvaturs; 3) me notifikimit e shtetit t pranimit shtetit t emrimit se ka pushuar ta konsideroj antar t personelit konsullor. Funksionet konsullore pushojn me ndrprerjen e marrdhnieve konsullore, kjo rregullisht ndodh n rast lufte midis dy shteteve. Ndrprerja e marrdhnieve diplomatike nuk nnkupton vetvetiu edhe ndrprerjen e marrdhnieve konsullore. Shteti i pranimit mundet n do koh, dhe pa pasur detyrim lajmrimi, q nj funksionar konsullor ta shpall persona non grata. N raste t tilla shteti i drgimit duhet ta revokoj personin n fjal. Misioni konsullor gjithashtu mund t prfundoj edhe me rastin e vdekjes s konsullit ose me dorheqjen e tij.

AKTET E NJANSHME JURIDIKE E Drejta Ndrkombtare Publike njeh edhe disa akte t njanshme juridike ndrkombtare prmes s cilave vepron nj shtet i caktuar, pavarsisht vullnetit t shtetit tjetr. Akt i njanshm juridik konsiderohet shprehja e vullnetit t nj subjekti ndrkombtar, me qllim q t shkaktohet ndonj pasoj juridike ndrkombtare. Me kto akte, krijohet, ndryshohet ose pushon ndonj gjendje juridike. Aktet e njanshme ndahen n akte t njanshme t pavarura; t varura; dhe t prziera.

Aktet e njanshme t pavarura jan ato q vetvetiu shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare midis subjekteve t s drejts ndrkombtare. Ktu bjn pjes notifikimi; njohja; protesta; heqja dor; dhe premtimi. Akte t njanshme t varura jan ato t cilat vetm bashkrisht me nj akt tjetr t njanshm t ndonj subjekti tjetr shkaktojn pasoja juridike ndrkombtare. T tilla jan oferta dhe pranimi; rezerva dhe pranimi i juridiksionit t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis. Aktet e njanshme t prziera jan ato akte n t cilat shprehja e njanshme e vullnetit sht i lidhur me nj veprim material ose faktit. Ktij grupi i takon okupimi; derelikcioni (lshimi i nj territori ku shprehja e vullnetit duhet t prcillet edhe me veprim faktit) dhe negociorum gesto. Pr t shkaktuar pasoja juridike, akti i njanshm duhet t afektoj edhe n subjektin tjetr ndrkombtar. Llojet kryesore t akteve t njanshme jan: notifikimi; njohja; protesta dhe heqja dor. ***Notifikimi (lajmrimi) sht lajmrim zyrtar i drejtuar ndaj nj apo m shum subjekteve ndrkombtare pr ndonj qndrim, krkes, apo ngjarje pr t ciln pretendohet t ket rndsi juridike ndrkombtare. Notifikimi mund t jet i detyrueshm dhe fakultativ (vullnetarisht). N baz t s drejts ndrkombtare notifikimi sht i detyrueshm: a) me rastin e shpalljes s lufts; b) lajmrimi i fillimit t lufts ndaj shteteve neutrale; c) me rastin e bllokads detare; d) okupimi paqsor. Notifikimi m s shpeshti praktikohet vullnetarisht. P.sh. shtetet tjera lajmrohen pr ndrrime n krye t shtetit, ndrrimin e qeveris, ministrit t punve t jashtme. Lajmrimi pr ndrrimin e shefit t shtetit dhe ministrit t punve t jashtme nuk jan akte t thjeshta por kan pr qllim t tregojn se cili person tash e tutje sht i autorizuar pr akte t caktuara. Notifikimin mund ta bjn vetm organet kompetente q prfaqsojn shtetin n marrdhniet ndrkombtare. ***Njohja (pranimi) - sht deklarim i njanshm se nj gjendje faktike konsiderohet e vlefshme. Njohja sht mjaft e shpesht n marrdhniet ndrkombtare, dhe mund t bhet shprehimisht ose heshtazi (p.sh. vendosja e marrdhnieve diplomatike, nnkupton q shteti me t cilin jan vendosur marrdhniet diplomatike sht pranuar heshtazi). Pasojat juridike t njohjes jan se shteti q e ka br njohjen, nuk mund q m von ta kontestoj faktin ose ta konsideroj si t kundrligjshm. Rndsia e njohjes qndron n faktin se ajo e zvendson parashkrimin. ***Protesta sht deklarat me t ciln mohohet ligjshmria e ndonj situate t caktuar. Ajo ka pr qllim q t bj me dije se shteti q proteston nuk pajtohet dhe nuk i pranon aktet pr t cilat sht i njohur dhe refuzon pranimin e gjendjes s re. Kur nj

shtet nuk proteston lidhur me aktet t cilat i konsideron t paligjshme, konsiderohet si heqje dor nga kto. Prandaj kjo shrben q nj shtet t pengoj ndonj shtet tjetr q t fitoj t drejt pr shkak t mosreagimit t tij. Meqense mosreagimi nuk do t thot n do rast pranim, protesta sht e nevojshme vetm n rastet kur me t drejt pritet reagimi i pals s interesuar. Mosreagimi n disa raste merret si pranim i heshtur. E drejta ndrkombtare nuk parasheh ndonj rregull se brenda cilit afat duhet t protestohet, apo se sa koh duhet t kaloj q t konsiderohet se mosreagimi sht shprehje e pranimit t heshtur. Pr t qen e vlefshme, ajo duhet t bhet nga organi kompetent q prfaqson shtetin n marrdhnie ndrkombtare, dhe duhet ti drejtohet shtetit apo shteteve q kan krijuar gjendjen e till pr t protestuar. ***Heqja dor sht deklarat e njanshme e vullnetit. Me t, nj shtet heq dor nga nj e drejt e tij n marrdhniet ndrkombtare, d.m.th. shuhet nj e drejt subjektive e shtetit. Ky akt mund t bhet shprehimisht (expresis verbis) nprmes nots, letrs ode deklarats, ose heshtazi, n rast se nj shtet nuk proteston kur i shkelen t drejtat e tij. Heqja dor shpesh gjendet edhe n traktatet ndrkombtare. Sipas traktatit t fundit, Italia ka hequr dor me t gjitha t drejtat, koncesionet dhe interesat nga ujdhesa e Sazanit n Shqipri.

TRAKTATET NDRKOMBTARE Nocioni i Traktateve. Pik t prbashkt traktatet kan shprehjen e lir t vullnetit t dy apo m shum subjekteve t s drejts ndrkombtare. Me traktat konsiderohet do pajtim i vullnetit midis shteteve me qllim t krijimit, ndryshimit ose ndrprerjes s ndonj raporti juridik reciprok. Disa autor thon se marrveshjet ndrkombtare duhet t lidhen domosdo me shkrim, sepse vetm n kt mnyr mund t konstatohet pajtimi i vullneteve. N praktikn ndrkombtare ka pasur raste t lidhjes s marrveshjeve vetm verbalist apo vetm me shkmbimin e letrave (marrveshja Kenedy-Hrushov pr trheqjen e raketave nga Kuba). Meqense traktatet prmbajn t drejta dhe detyra, me to kufizohet liria e veprimit t shteteve, madje edhe sovraniteti reciprok i tyre. Kjo nuk nnkupton vnie n pozit t nnshtruar por vetm kufizim reciprok dhe nnshtrim ndaj rregullave pr t cilat jan marr vesh. ***Kodifikimi i t Drejts s Traktateve duke u nisur nga praktika dhe rndsia e shtjes, Kombet e Bashkuara kan filluar kodifikimin e s drejts s traktateve m 1949. Konferenca Diplomatike e Vjens (1969) aprovoi t Konventn mbi t Drejtn e Traktateve. Ajo ka t bj vetm me traktatet q i lidhin shtetet dhe vetm n form t shkruar. Sa i prket traktateve q lidhin shtetet dhe subjektet tjera t s drejts

ndrkombtare, apo kto t fundit n mes tyre, e q nuk jan n form t shkruar, Konventa nuk ndikon: a) n vlern e tyre juridike; b) n zbatimin e rregullave nga kjo konvent n ato marrveshje; c) si dhe n marrveshje n t cilat prve shteteve si pal kontraktuese, jan edhe subjekte tjera t s drejts ndrkombtare. Kshtu, Konferenca Diplomatike e mbajtur n Vjen m 1986 aprovoi tekstin e ri t Konvents s Vjens pr t Drejtn e Traktateve midis Shteteve dhe Organizatave Ndrkombtare. Konventa zbatohet: a) n marrveshje midis nj a po m shum shteteve dhe organizatave ndrkombtare, dhe b) n marrveshje midis organizatave ndrkombtare. ***Emrtimi i Traktateve pr lloje t ndryshme t dokumenteve ndrkombtare prdoren edhe emrtime t ndryshme. M se shpeshti quhen marrveshje ose traktate ndrkombtare. Ndrkaq, pr lloje t ndryshme t marrveshjeve prdoren emrtime t ndryshme, si: konvent; pakt; kart; statut; deklarat; protokoll; kompromis; kartel; konkordat; modus vikendi; etj. Nuk ekziston ndonj kriter i sakt pr prdorimin e ktyre emrtimeve dhe t gjitha shrbejn pr t treguar shprehjen e vullnetit midis dy apo m shum palve kontraktuese. Kombet e Bashkuara i regjistrojn t gjitha marrveshjet ndrkombtare pa marr parasysh s far emrtimi kan. Traktatet pretendojn t prfaqsojn marrveshjet m t rndsishme (traktatet e paqes, traktatet tregtare, etj). Paktet jan marrveshje solemne q i referohen shtjeve t ndryshme politike (pakti Brian-Kellog mbi Heqjen Dor nga Lufta etj.) Konventa sht marrveshje q rregullon raportet midis shteteve pr ndonj shtje t caktuar (p.sh. Konventa e Hags pr Zakonet e Lufts,etj.) Deklarata prfaqson m s shpeshti marrveshje ligj me t ciln palt kontraktuese detyrohen reciprokisht se n t ardhmen do tu prmbahen disa rregullave t sjelljes. Karta dhe Statuti jan marrveshje pr krijimin, organizimin dhe prcaktimin e kompetencave t organizatave ndrkombtare (p.sh. Karta e OKB-s, etj.) Termi sht akt q prdoret pr marrveshje shumpalshe t lidhura n konferenca ndrkombtare, me t cilin krijohen norma juridike pr shtje t caktuara (p.sh. Akti Prfundimtar i Kongresit t Vjens-1815, etj.) Protokollet jan marrveshje t ndryshme joformale midis shteteve, ose marrveshje plotsuese pr vazhdimin ose ndrrimin e marrveshjeve t tjera. Kompromisi sht marrveshje pr zgjidhjen paqsore t ndonj konflikti, nprmes arbitrazhit apo ndonj gjykate tjetr ndrkombtare.

Kartelet jan marrveshje t cilat i lidhin eprort ushtarak pr t shkmbyer robr, t plagosur, ndrprerjen e luftimeve, etj. Konkordate jan marrveshje t cilat i lidh Vatikani me shtetet tjera dhe i referohen pozits s kishs katolike n shtetin e caktuar Modus Vivendi sht term q prdoret pr marrveshje t prkohshme pr t cilat pritet q n t ardhmen t zvendsohen me nj traktat apo konvent.

***Llojet e Marrveshjeve Ndrkombtare traktatet ndrkombtare klasifikohen sipas kritereve t ndryshme: a) sipas forms traktatet ndahen n traktate me shkrim dhe traktate me goj; b) sipas mnyrs s lidhjes ndahen n traktate solemne dhe traktate t thjeshta; c) sipas hapsirs gjeografike traktatet ndahen n traktate t prgjithshme dhe n traktate rajonale; d) sipas aderimit ndahen n traktate t hapura, gjysm t hapura dhe t mbyllura. Traktatet e hapura jan t hapura pr do shtet q dshiron tu bashkohet. Gjysm t hapura jan ato traktate kur vullneti pr aderim t mvonshm i nj shteti varet nga pajtimi apo jo, i shteteve tjera pr ta pranuar. Traktatet e mbyllura jan ato n t cilat nuk lejohet aderimi i shteteve tjera; e) sipas lnds traktatet mund t jen politike, ekonomike, juridike etj.; f) sipas qllimit mund t jen traktate t paqes, traktate mbrojtse, etj.; g) sipas kohs traktatet mund t jen t afatizuara dhe pa afat; h) sipas veprimit t normave juridike traktatet ndahen n traktate ligje dhe traktate kontrata; i) sipas numrit t subjekteve tradicionalisht ndahen n dypalshe dhe shumpalshe; j) m par traktatet jan ndar n publike dhe sekrete q pak a shum sot i prgjigjet ndarjes s traktateve n traktatet t regjistruara dhe t paregjistruara. (p.sh. nj traktat ligj-Karta e OKB-s, ndrsa nj traktat kontrat-marrveshje n mes dy subjekteve ndrkombtare pr kryerjen e nj shrbimi. Elementet q ndryshojn traktatet ligj dhe traktatet kontrata: traktatet ligj-jan akte juridike q karakterizohen nga pakufizimi kohor. Traktatet kontrat-jan akte juridike pr prmbushjen e objektivave t nj marrveshjeje t caktuar).

***Palt Kontraktuese n marrdhniet ndrkombtare mund t jen do subjekt i s drejts ndrkombtare. Kt t drejt e kan shtetet, organizatat ndrkombtare dhe kryengritsit (nse jan t pranuar si pal ndrluftuese). a) Shtetet si pal kontraktuese pr shtetet plotsisht sovrane thuhet se gzojn kapacitet t plot kontraktues, respektivisht aftsi pr lidhjen e marrveshjeve ndrkombtare. shtja ndryshon kur sht fjala pr shtetet q nuk jan plotsisht sovrane, shtete t prbra dhe shtete me pozit t posame. Kshtu,

shtetet jan ndar sipas aftsis s tyre kontraktuese n: a.a) shtete plotsisht sovrane; a.b) shtete t prbra; a.c) shtete me neutralitet t prhershm; a.d) shtete gjysmsorvane. Derisa shtetet plotsisht sovrane jan jokontestuese, pr shtetet e prbra vlejn rregulla t ndryshme. N shtetet federative, marrveshjet i lidhe federata si trsi. Mirpo edhe njsit federale ne raste t caktuara kan t drejta pr t lidhur marrveshje t ndara me shtetet tjera, por me kusht q ti lejoj shteti federal. Te bashkimi personal dhe konfederata, marrveshjet ndrkombtare i lidh do shtet antar ve e ve. Ndrsa te bashkimi real, aftsin e lidhjes s marrveshjes ndrkombtare e ka vetm unioni si trsi. Shtetet me neutralitet t prhershm e kan t kufizuar kapacitetin e lidhjes s marrveshjeve ndrkombtare edhe pse jan sovrane. P.sh. ato nuk mund t lidhin marrveshje pr aleanc, ndihm reciproke ose garanci. Ndrsa shtetet gjysm sovrane parimisht e kan t lejuar t lidhin marrveshje ndrkombtare, por me kusht q kjo tu lejohet nga suzereni ose protektori. P.sh. Serbia edhe para fitimit t pavarsis m 1878 ka lidhur nj numr t marrveshjeve ndrkombtare, pastaj Tunizi, Maroku, etj. Pr sa u prket territoreve nn kontroll ndrkombtar, vlen rregulla: traktatet i lidh shteti ose organizata ndrkombtare s cils i sht besuar administrimi. Marrveshjet q lidhin shtetet me individ dhe organizata private nuk kan karakter t marrveshjeve ndrkombtare, sepse njra nga palt nuk sht subjekt i s drejts ndrkombtare.

***Organet Kompetente pr Lidhjen e Traktateve pr t qen juridikisht t vlefshme, traktatet duhet t jen t lidhura nga organi kompetent. Prcaktimi i ktyre organeve bhet me rregulla t brendshme t shteteve, ndrsa pr organizata ndrkombtare, me aktin e themelimit t tyre. T drejtn pr t lidhur marrveshje ndrkombtare e kan ato organe t cilat e prfaqsojn shtetin jasht. E drejta ndrkombtare klasike pranon vetm dy organe t shtetit: shefin e shtetit dhe ministrin e punve t jashtme. Pr t parin, thuhet se gzon jus ommimodae representationis-t drejt dhe kapacitet ta prfaqsoj shtetin n fardo rrethane. Pr ministrin e punve t jashtme, gjithashtu thuhet se ka t drejt pr t lidhur marrveshje dhe nuk ka nevoj q tu jepen autorizime. Kryetari i qeveris qndron n mes kryetarit t shtetit dhe ministrit t punve t jashtme, sidomos n rastet kur kryetari i shtetit nuk ushtron pushtet ekzekutiv. Prfaqsuesit diplomatik gjithashtu gzojn kompetenca t caktuara kur sht fjala pr marrveshje midis shtetit t drgimit dhe shtetit ku sht akredituar. Me Konventn e Vjens, si prfaqsues t shteteve dhe kompetent pr t lidhur marrveshje, pa pasur nevoj pr autorizime jan: a) kryetart e shteteve, qeverive dhe ministrat e punve t jashtme; b)

shefat e misioneve diplomatike, pr marrveshje q kan t bjn me shtetin e drgimit dhe t pranimit; c) prfaqsuesit e shteteve n konferenca ndrkombtare. Konventa e Vjens nuk i ka prfshir komandantt ushtarak, pr t cilt vlen e drejta ndrkombtare e lufts dhe nuk kan nevoj pr kurrfar autorizimi. Marrveshjet q ata lidhin jan t detyrueshme pr shtetin dhe nuk i nnshtrohen ratifikimit. Personat e tjera mund t lidhin marrveshje ndrkombtare vetm nse jan t autorizuar dhe kan full powers. Autorizimet jepen nga organet kompetente dhe prmbajn kufijt deri ku shtrihen autorizimet e personit n fjal. Para lidhjes s traktateve ndrkombtare bhet ekzaminimi i kredencialeve (autorizimeve) dhe prfaqsuesit e shteteve shkmbejn plotfuqishmrit ose i deponojn n nj vend t posam. Nse tejkalohen plotfuqishmrit, marrveshja konsiderohet plotsisht e pavler. Ndrsa sa i prket organizatave ndrkombtare, t drejtn e lidhjes s marrveshjeve ndrkombtare e kan organet m t larta t organizats prkatse.

***Pajtimi i vullnetit n t drejtn ndrkombtare,krkohet q pajtimi i vullnetit n do rast, t jet dhn lirisht. Vetm nse ky pajtim ekziston ather marrveshja ndrkombtare ka vler t plot. Elementet q shfuqizojn traktatet (nulitet absolut) jan: dhuna, lajthimi, mashtrimi dhe korrupsioni i prfaqsuesit t shtetit. Dhuna mund t prdoret gjat lidhjes s marrveshjeve ndrkombtare, ndaj personit i cili e shpreh vullnetin e shtetit (vis apsoluta) ose ndaj shtetit si trsi (vis compulsiva). Prdorimi i dhuns ndaj personit i cili e lidh marrveshjen e bn marrveshjen e till t pa vler dha i nnshtrohet anulimit. Dhuna nuk ka t bj vetm me prdorimin e forcs fizike. Prandaj Konferenca pr t Drejtn e Traktateve e ka miratuar deklaratn pr Ndalimin e Prdorimit t Dhuns Ushtarake, Politike dhe Ekonomike. Me Deklarat, palt dnojn krcnimin ose prdorimin e fardo forme t presionit, nga cilido shtet, me qllim q t detyrohet shteti tjetr q t kryej ndonj veprim kundr vullnetit t tij t lir. Lajthimi do t thot mosnjohje ose prfytyrim i gabuar i ndonj fakti apo situate. Lajthimi m s shpeshti sht prvjedhur nga mosnjohja e fakteve. Pr shembull, me rastin e ndarjes s Austris dhe Polonis, kufiri sht dashur t shkoj npr nj lum pr t cilin m von sht konstatuar se nuk ekziston fare. Lajthimi mund t jet error facti-kur i referohet gjendjes faktike dhe error juris-kur i referohet gjendjes juridike (shtjes s interpretimi ligjor e gjuhsor). Mashtrimi ndikon gjithashtu n vlern juridike t marrveshjeve ndrkombtare. Marrveshja e lidhur me mashtrim nuk sht juridikisht e vlefshme. P.sh. nse nj shtet, me rastin e lidhjes s nj marrveshje ndrkombtare, prdor hartn gjeografike ose dokumente t rrejshme. Shtetet para se t lidhin marrveshje ndrkombtare duhet q

t shqyrtojn me kujdes do fakt, por edhe t mos presin nga pala tjetr q ti jap t gjitha informatat q i posedon. Mashtrimi, sikurse edhe lajthimi, sht shum i rrall n marrdhniet ndrkombtare, mirpo pasojat e tij jan t ndryshme. Mashtrimi do t kishte jo vetm pasoja juridike, por dmton edhe besimin midis shteteve dhe do ta diskreditonte rnd shtetin q sht shrbyer me mashtrim. Korrupsioni i prfaqsuesve t shtetit prve prdorimit t forcs ose krcnimit m forc, shtetet mund t prdorin edhe veprime tjera t palejuara ndaj shteteve kontraktuese, si sht korrupsioni. Prdorimi i korrupsionit sht arsye juridike pr anulimin e marrveshjes ndrkombtare. Konventa e Vjens parasheh q nse vrtetohet se lidhja e nj traktati mes shteteve sht arritur me korruptimin e prfaqsuesve shtetror, me veprime t drejtprdrejta ose t trthorta, ather kjo e bn t pavlefshm (t paqen), traktatin n trsi.

***Lnda e marrveshjes prbn nj apo m shum detyrime midis shteteve ose vetm ndaj njrs pal. Shumica e marrveshjeve ndrkombtare prmbajn detyrime t dyanshme pr palt. E drejta ndrkombtare ndalon q objekt i traktatit t jen t jen disa obligime t cilat i bjn traktatet t jen t pavlefshme. Kshtu, shtetet nuk mund t lidhin marrveshje t cilat do t ishin n kundrshtim me normat e s drejts ndrkombtare q jan t karakterit t detyrueshm (p.sh. normat jus cogens). Konventa e Vjens nuk prmban nj shpjegim t qart se cilat jan normat imperative, mirpo sht e qart se shtetet nuk jan t lira t lidhin marrveshje, shembull pr fillimin e lufts agresive, pr lejimin e skllavris, tregtis me robr, etj. Marrveshjet e tilla jan t palejuara dhe nuk shkaktojn efekte juridike.

***Lidhja dhe Hyrja n Fuqi e Traktateve Ndrkombtare lidhja e marrveshjeve ndrkombtare sht nj procedur mjaft e ndrlikuar. Jan disa hapa t cilt duhet ndjekur pr lidhjen e nj traktati: a) akreditimi i personave q do t zhvillojn bisedime; b) bisedimet dhe miratimi; c) autentifikimi dhe nnshkrimi; d) ratifikimi dhe shkmbimi i instrumenteve t ratifikimit; d) aderimi; e) regjistrimi dhe publikimi i marrveshjes. Akreditimi i negociatorve; plotfuqit sht hapi i par q merr shteti pasi t ket vendosur t zhvilloj bisedime me nj apo m shum shteteve pr lidhjen e ndonj marrveshje. Personat e till pajisen me plotfuqi (full powers). Plotfuqishmria sht instrument formal q lshohet nga shefi i shtetit ose ministri i punve t jashtme. Me rastin e lidhjes s marrveshjes dypalshe plotfuqishmria shkmbehet midis prfaqsuesve shtetror. Ndrsa me rastin e lidhjes s marrveshjeve shumpalshe n konferenca ndrkombtare, fillimisht formohet nj komision i cili i shqyrton plotfuqishmrit e delegatve dhe i raporton konferencs. fardo marrveshje e lidhur

nga nj person q ska pasur plotfuqishmri ose q nuk konsiderohet prfaqsuesi shtetit, nuk ka vler juridike. Bisedimet dhe aprovimi procedura e lidhjes s marrveshjeve varet nga numri i palve. N rast t traktateve dypalshe bisedimet i zhvillojn ministrit prkatse ose ministri i punve t jashtme i nj shteti dhe prfaqsuesi diplomatik i shtetit tjetr. Ndrsa n traktatet shumpalshe, bisedimet bhen n konferenca a kongrese ndrkombtare . N konferenca, fillimisht caktohet nj komitet i cili duhet t propozoj tekstin e traktatit. Komiteti pranon dhe shqyrton propozimet e delegatve dhe i raporton konferencs. Pr shtjet m t rndsishme, bisedimet i zhvillojn ministrit e punve t jashtme me ndihmn e prfaqsuesve t tyre diplomatik. Bisedimet mund t zhvillohen drejtprdrejt ose me shkrim. Prfaqsuesit e shteteve para fillimit t bisedimeve marrin instruksionet fillestare. Mirpo edhe m von, sidomos para se ta nnshkruajn tekstin final. Miratimi i tekstit t traktatit npr konferenca ndrkombtare bhet m dy t tretat (2/3) e votave t shteteve pjesmarrse dhe q votojn, nse nuk sht parapar ndryshe.

T zgjedhurit e gjuhs shtja e prdorimit t gjuhs sht aktualizuar kur gjuha latine ka pushuar t jet gjuh e prgjithshme e komunikimit midis shteteve (shek. XVIII). Prej ather gjuha frnge sht prdorur pr gati nj shekull, derisa n fillim t shek. XX ka hyr n prdorim edhe gjuha angleze. Sa i prket zgjedhjes s gjuhs s komunikimit, shtetet kan disa mundsi: a) pr shtetet q prdorin nj gjuh (p.sh. ShBA, Britania e Madhe, Kanadaja, etj.) marrveshjet i lidhin n gjuhn e tyre t prbashkt, pastaj shtetet e Ameriks Latine prdorin gjuhn spanjolle, shtetet araben gjuhn arabe, etj,; b)-shtetet q skan gjuh t prbashkt marrveshjet e tyre mund ti lidhin: b.a) n njrn nga gjuht diplomatike ose, n gjuhn e secils pal kontraktuese. Kjo praktikohet n marrveshjet dypalshe; b.b) apo edhe n t gjitha gjuht e palve kontraktuese, ose vetm n disa gjuh, si sht rasti me Kartn e OKB-s.

Autentifikimi dhe nnshkrimi bisedimet prfundojn me redigjimin e tekstit prfundimtar t marrveshjes. Teksti i till mund t nnshkruhet, t nnshkruhet ad referendum, vetm t parafohet, apo t prfshihet n aktin final t konferencs. Nnshkrimi sht faza prfundimtare me t ciln marrveshja hyn n fuqi. Nnshkrimi vihet rregullisht pasi t prfundojn bisedimet; bhet prkohsisht, n t njjtin vend dhe n pranin e prfaqsuesve t t gjitha palve kontraktuese. Teksti mund t

publikohet pas prfundimit t bisedimeve, kurse nnshkrimi mund t bhet pas nj kohe t caktuar. Nnshkrimi sht akt shum formal dhe e vn m s shpeshti personat q kan zhvilluar bisedimet. Rendi i nnshkrimeve varet nga numri i palve kontraktuese dhe gjuha e marrveshjeve. Te traktati dypalsh q lidhet n gjuhn e dy palve, secili prfaqsues s pari e nnshkruan tekstin n gjuhn e tij. Ndrsa n traktatet q lidhen n nj gjuh, ose t traktatet shumpalshe, nnshkruhen sipas rendit alfabetik. Ka raste kur nnshkrimit i paraprin vetm parafimi i marrveshjes ose vnia e inicialeve (emrit dhe mbiemrit). Kjo ndodh m s shpeshti kur prfaqsuesit e shteteve nuk kan autorizime t plota pr ta nnshkruar marrveshjen. Marrveshjet e parafuara nuk konsiderohen t nnshkruara. Edhe nnshkrimi ad referendum sht i ngjashm me parafimin.

Ratifikimi dhe shkmbimi i instrumenteve t ratifikimit a)- koncepti dhe funksioni i ratifikimit. Ratifikimi sht pajtim prfundimtar i palve kontraktuese, s bashku me detyrimet q dalin nga marrveshja e arritur mes palve. Nj grup autorsh thon se ratifikimi i marrveshjeve sht i detyrueshm dhe sht form normale e hyrjes s marrveshjeve n fuqi. Ndrsa nj grup tjetr autorsh, mendojn se nuk nevojitet ratifikimi pr marrveshje. Konventa e Vjens i parasheh rastet kur marrveshjet duhet shprehur me ratifikim: a) nse marrveshja e parasheh shprehimisht; b) nse palt konsiderojn q ratifikimi sht i domosdoshm; c) nse marrveshja sht nnshkruar me rezerv ratifikimi; nse qllimi q marrveshja ti nnshtrohet ratifikimit sht shprehur gjat bisedimeve. Marrveshjet q i lidh personalisht shefi i shtetit, skan nevoj t ratifikohen me kusht q prmbajtja e tyre t mos i kaloj kompetencat e tij ekzekutive dhe kushtetuese. E drejta ndrkombtare nuk parasheh afat kohor se kur ratifikimi duhet t bhet apo t refuzohet, por n t shumtn e rasteve traktatet prmbajn rregulla sa i prket kohs s cils duhet br ratifikimi. Ratifikimi i pjesshm ose me kusht nuk mund t bhet, ai vetm mund t jepet apo t refuzohet plotsisht. b)- praktika e shteteve. Sipas kushtetutave t vendeve t ndryshme ratifikimi sht kompetenc e organeve ekzekutive, legjislative, apo t dyjave. Kompetenca e organeve ekzekutive ekziston n monarkit absolute ose kushtetuese si dhe n regjimet totalitare. Ktij grupi i takojn shtetet n t cilat ratifikimi ka qen kompetence ekskluzive e shefit t shtetit. Kompetenca e organeve legjislative ekziston zakonisht n vendet me rregullim parlamentar ku vendimin prfundimtar pr t marr detyrime ndaj bots se jashtme e kan organet ligjdhnse. Grupin e tret e prbjn vendet me regjim t

przier, n t cilat vendimin prfundimtar pr ratifikim e merr shefi i shtetit, mirpo me pajtimin paraprak t organit ligjdhns.

Instrumentet e ratifikimit jan dokumente formale mbi ratifikimin e marrveshjeve. Me to organi i shtetit konstaton se marrveshja sht pranuar nga shteti dhe detyrohet ta respektoj. Ato prmbajn tekstin e plot t marrveshjes ose vetm pjes nga hyrja dhe prfundimi. N rast t traktateve dypalshe, rregullisht bhet kmbimi i instrumenteve t ratifikimit, por jo n qytetin ku sht nnshkruar marrveshja por n kryeqytetin e shtetit tjetr. N rast t traktateve shumpalshe, instrumentet e ratifikimit deponohen n sekretarin e ndonj organizate, zakonisht n sekretarin e OKB-s. Me shkmbimin e instrumenteve t ratifikimit, ose me deponimin e mjaftueshm t numrit t tyre, marrveshja hyn n fuqi.

Aderimi nj shtet mund t bhet pal kontraktuese jo n momentin e nnshkrimit dhe ratifikimit, por edhe m von. N kt rast shteti nuk ka marr pjes n bisedime q kan quar n marrveshje, por vetm ftohet nga palt kontraktuese q tiu bashkohet dhe kshtu iu nnshtrohet rregullave t formuluara nga nnshkruesit. Mundsia e ratifikimit mund t jet e pakufizuar, e kufizuar n disa shtete (p.sh. vetm shtetet antare t OKB-s apo shtete q i takojn nj regjioni t caktuar). Aderimi sht akt i lir dhe ka efektet e njjta si nnshkrimi dhe ratifikimi. Aderimi bhet pasi traktati t ket hyr n fuqi.

***Lidhja e Marrveshjeve Ndrkombtare n Mnyra t Tjera Nnshkrimi, ratifikimi dhe aderimi jan mnyra tradicionale t pajtimit t shteteve me nj traktat. Krahas ktyre mnyrave hasim n lidhjen e marrveshjeve edhe: a) me kmbimin e notave (letrave) midis shteteve; dhe b) me lnien e disa marrveshjeve t hapura pr nnshkrim pr nj koh t mvonshme. a.a)- n t tilla raste, notat e nnshkruara nga nj prfaqsues i shtetit t drgimit mjaftojn q t konsiderohet se ekziston pajtimi i shteteve tjera pr detyrime ndaj njri tjetrit. b.b)- n kohrat e sotme disa marrveshje ndrkombtare lehen t hapura pr nnshkrim pr nj koh t caktuar n mnyr q tu jepet shteteve mundsi ti shuajn dallimet midis aderimit dhe nnshkrimit e ratifikimit.

***Hyrja n Fuqi n secilin rast t marrveshjes ndrkombtare, palt kontraktuese prcaktojn rregullat e hyrjes n fuqi t nj traktati. Kshtu e lejon edhe Konventa e Vjens. Sipas Konvents, traktati hyn n fuqi kur t gjitha shtetet pjesmarrse n bisedime t shprehin pajtimin me traktatin. Shum marrveshje hyjn n fuqi n ditn e nnshkrimit. Disa t tjera hyjn n fuqi me ratifikim dhe aderim. Traktatet shumpalshe hyjn n fuqi pasi t jen ratifikuar nga nj numr i caktuar shtetesh dhe numri i ratifikimeve ndryshon nga rasti n rast. N disa raste t tjera, traktati hyn n fuqi ditn (datn) e caktuar, nse palt jan marr vesh kshtu ose edhe kur t plotsohet ndonj kusht i parapar.

***Regjistrimi dhe Publikimi i Traktateve a) sipas Paktit t Lidhjes s Kombeve. Para dhe gjat Luft s Par Botrore jan lidhur shum marrveshje sekrete midis shefave dhe shteteve t ndryshme. P.sh. Traktati i Londrs (1915) Franc-Britani-RusiItali, pastaj Marrveshja Sykes-Picot etj. sht konsideruar se nj praktik e till ishte nj ndr shkaktart e lufts. Kshtu m 1917, me Dekretin e Paqes qeveria sovjetike hiqte dor nga diplomacia e fsheht dhe filloi publikimin e marrveshjeve t Rusis Cariste. M von, presidenti i SHBA-ve Woodrow Wilson m programin e tij katrmbdhjet piksh (1918) angazhohet kundr marrveshjeve sekrete. Pakti i Lidhjes s Kombeve u bnte thirrje t gjitha shteteve antare q do marrveshje q lidhin qoft me antar t tjer, qoft me shtete jo antare ti regjistrojn n Sekretariatin e Lidhjes. Regjistrimi mund t bhej me krkesn e t gjitha palve, apo vetm t njrs prej tyre. b)- regjistrimi sipas Karts s OKB-s. Karta e OKB-s parasheh q do marrveshje ndrkombtare e lidhur nga shtetet antare t OKB-s, ndrmjet vete, me ndonj shtet jo antar, apo edhe n mes dy shteteve jo antare, duhet t regjistrohet n Sekretariatin e OKB-s dhe pastaj ky ta publikoj. Sipas Asambles s Prgjithshme t OKB-s, regjistrimi bhet me krkesn e vetm njrs pal, ndrsa kur pal kontraktuese jan Kombet e Bashkuara regjistrimi bhet ex officio. Regjistrimi bhet vetm pasi t ket hyr marrveshja n fuqi, dhe kur njra pal kontraktuese paraqet krkesn pr regjistrim, kjo e liron nga detyrimi paln/t tjera. Tekstet e marrveshjeve publikohen n gjuh origjinale dhe n prkthim dhe, n gjuhn frnge dhe angleze nse kto nuk jan gjuh origjinale. ***Rezervat Rezerva sht deklarat e njanshme e dhn nga nj shtet me rastin e nnshkrimit, ratifikimit ose aderimit n traktat q ka pr qllim t prjashtoj apo modifikoj efektet juridike t dispozitave t caktuara t marrveshjes ndaj atij shteti. Rezervat ekzistojn kur nj shtet sht i interesuar t pranoj pjesn m t madh t nj traktati, mirpo ka vrejtje pr pjes t caktuara. Shumica e shteteve mbrojn qndrimin

se vnia e rezervave n nj traktat nuk sht e lejueshme prve nse pranohen nga t gjitha shtetet nnshkruese Sipas Konvents s Vjens, lejohet vnia e rezervave, por nj gj e till refuzohet nse: a) traktatet e ndalojn shprehimisht; b) nse rezerva e caktuar nuk gjendet n mesin e rezervave t lejuara me traktat; c) nse rezerva sht inkompatibile me lndn dhe qllimin e traktatit. Efektet q shkakton rezerva dallojn nga rasti n rast. Kur sht fjala pr traktat dypalsh, problemi sht m i leht sepse rezerva konsiderohet si propozim i ri n marrveshjen midis palve, kshtu q nse nuk arrihet pajtimi, marrveshja konsiderohet e paprfunduar. Ndrsa vnia e rezervave lejohet n traktate shumpalshe sepse nse nj marrveshje sht e hapur pr nnshkrim nga t gjitha shtetet ather sht e logjikshme q edhe t kufizohet amplituda e pjesmarrjes s tij. Vnia e rezervave mund t shkaktoj asi situatash q nj shtet mund t konsiderohet pal kontraktuese nga nj shtet tjetr, por jo edhe nga nj shtet i tret.

***Prcaktimi i Momentit t Vnies s Rezervave. Ruso i dallon rezervat sipas momentit kur vihen:a) n rezerva q vihen n momentin e nnshkrimit t traktatit; b) n rezerva q vihen n momentin e deponimit t instrumenteve t ratifikimit; c) n rezerva q vihen me rastin e ratifikimit. a)- rezervat q vihen n momentin e nnshkrimit kan prparsi, sepse jan t njohura q n momentin e lidhjes pr palt kontraktuese dhe prjashtojn do befasi. b)- rezervat q vihen n momentin e deponimit t instrumenteve t ratifikimit jan t prhapura sidomos n vendet me regjim presidencial dhe kan pr qllim q t respektohen prerogativat e organeve ligjdhnse. Ky lloj i rezervave sht i prshtatshm sepse paraqiten pasi t ket prfunduar faza e bisedimeve. c)-rezervat q vihen me rastin e aderimit shkaktojn m s shumti probleme sepse me rastin e paraqitjes, traktati ka marr tashm karakter prfundimtar midis palve fillestare.

***Pjest e traktatit. Traktatet ndrkombtare prmbajn preambuln, pjesn dispozitave, pjesn prfundimtare, vendin dhe kohn e lidhjes s marrveshjes, nnshkrimet dhe vulat.

a)- Pjesa hyrse e traktatit prmban titullin, thirrjen perndive (invokacio) dhe preambuln. N titull tregohet se pr far marrveshje sht fjala. Ksaj pjese i shtohen edhe emrat e palve kontraktuese dhe data e lidhjes s marrveshjes. Thirrja perndive sot mund t has vetm n marrveshjet q i lidh Vatikani. Preambuln e prbjn: numri i palve kontraktuese; shefat e shteteve; shtetet; qeverit, e n kohrat e sotme edhe popujt, ose n emr t kujt lidhet; motivet dhe qllimet qe dshirojn ti arrijn. b)- Pjesa dispozitave prmban rregullat qensore t marrveshjes. N t, shtetet marrin prsipr detyrimet dhe t drejtat e ndrsjella. Ajo ndryshon nga marrveshja n marrveshje. c)- Pjesa prfundimtare prmban dispozitat mbi hyrjen n fuqi t traktatit, mnyra e pranimit t traktatit, a do t jet i hapur pr nnshkrim apo jo, kohzgjatja e t qenit n fuqi, rregullat mbi heqjen dor, rregulla mbi zbatimin dhe interpretimin, rregulla mbi rezervat, etj. N fund t marrveshjes shtohet koha dhe vendi ku sht lidhur. Nn t vihen nnshkrimet e personave t autorizuar dhe vulat.

***Mjetet pr Sigurimin e Plotsimit t Traktateve, a)karakteri detyrues i traktateve. Traktatet krijojn rregulla t detyrueshme pr shtetet kontraktuese. Prderisa nj grup autorsh detyrueshmrin e traktateve e nxjerr nga e drejta natyrore, t tjert kt e zbatojn mbi rregullat e moralit dhe t religjionit, duke i konsideruar si t shenjta. Ndrsa grupi i tret mbshtetet n krkesat e jets politike dhe domosdoshmrin e jets ndrkombtare. Me kalimin e kohs, me shtimin e ndrvarsis midis shteteve, me zhvillimin dhe prparimin e shoqris, rregulla e njohur pacta sunt servanta bhet nj ndr aksiomat kryesore n marrdhniet midis shteteve. b)- mjetet pr sigurimin e plotsimit t traktateve. Palt e nj traktati duhet ti plotsojn detyrimet e marra n trsi, prpos traktateve q jan pranuar me rezerva. Kjo detyr del nga rregulla pacta sunt servanta e cila konsiderohet si baz e tr rendit juridik ndrkombtar. Parimi pacta sunt servanta prmban: a) detyrimin e prmbushjes s marrveshjeve ndrkombtare me mirbesim-bona fides; b) detyrimin e domosdoshm t prmbushjes s marrveshjeve ndrkombtare pavarsisht rrethanave, prve n rastet e pamundsis absolute t plotsimit t tyre; c) n rast t kolizionit midis t drejts s brendshme dhe asaj ndrkombtare, prparsi kan normat e s drejts ndrkombtare; d) shtetet nuk duhet t lidhin marrveshje q bien ndesh me detyrimet e marra nga ndonj marrveshje e lidhur m par; e) shteteve iu ndalohet q n mnyr t njanshme dhe arbitrare t heqin dor nga traktati.

Okupimi i territorit n t kaluarn sht prdorur shpesh okupimi i nj territori t caktuar nga nj shtet ndaj shtetit tjetr, si mnyr pr t siguruar plotsimin e marrveshjes. Raste t tilla prmendim Marrveshjen e Paqes s Frankfurtit (1871), Traktatit e Versajs (1919), etj. Garancia sht mjet i shpesht pr sigurimin e plotsimit t marrveshjes, prmes s cils, nj ose disa shtete apo Organizata Ndrkombtare premtojn se do t veprojn pavarsisht, q palt kontraktuese ti plotsojn detyrimet e veta. Rastet m t shpeshta t garantimit kan t bjn me: a) ruajtjen e nj gjendje t caktuar (p.sh garantimi i neutralitetit t Zvicrs); b) me sendrtimin e ndonj veprimi konkret (p.sh. kur nj shtet i tret premton se do ti shlyej detyrimet e shtetit q sht n vones). Ktu hyjn edhe masat e dhunshme q mund ti marr ndonj organizat ndrkombtare pr ti detyruar shtetet q ti plotsojn detyrimet e tyre.

***Veprimi i Traktateve ndaj Palve Kontraktuese. Nj ndr rregullat m t vjetra t s drejts s traktateve thot se marrveshjet shkaktoj efekte pr palt kontraktuese. Marrveshje e tilla i detyrojn n radh t par shtetet, apo edhe subjekte brenda shtetrore, q t realizojn detyrimet e marra me traktat. Marrveshjet ndrkombtare mbesin n fuqi pa marr parasysh ndrrimet q mund t bhen n nj shtet, si sht ndrrimi i shefit t shtetit, shefit t qeveris, ministrit t punve t jashtme apo edhe tr rendit shoqror. Kjo rregull vlen derisa t ekzistoj subjekti ndrkombtar. Prjashtim nga kjo bjn vetm ato traktate, realizimi i t cilave nnkupton formn e caktuar t qeverisjes, p.sh. marrveshja midis dy shteteve pr mbrojtjen e monarkive bhet e paqndrueshme nse n njrin prej tyre monarkia zvendsohet me republik.

***Veprimi i Traktateve n Shtetet tjera. Sipas rregullave t prgjithshme, traktatet u referohen vetm palve kontraktuese. Kjo sht shprehje e parimit pacta tertis nec prosunt. Megjithat ekzistojn disa prjashtime kur traktatet mund t shkaktojn efekte edhe n shtetet e treta. a)- shtete t treta q prfitojn nj shtet i tret mund t prfitoj t drejta nga nj traktat po q se palt kontraktuese kan pasur pr qllim nj gj t till. Ekzistojn mendime t ndryshme kur bhet fjal pr formn e sakt n t ciln fitohen kto t drejta. Nj grup autorsh thon se vet traktati mund tu jap t drejta shteteve t treta. Nj grup tjetr, mohon ekzistimin e fardo t drejte prderisa shteti i tret t mos i ket pranuar ato. Nj shtet i tret mund t pajtohet shprehimisht ose heshtazi me traktatin i cili krijon t drejta jo vetm pr palt kontraktuese, por edhe pr shtetet e treta. Lidhur me kt, Konventa e Vjens parasheh plotsimin e dy kushteve qensore: a) dshirn

e palve q t krijojn t drejtn e till; b) pranimit nga ana e shfrytzuesit t oferts. Pr shembull, Marrveshja Hay-Varilla (1903) midis ShBA-s dhe Panamas parasheh q kanali i Panamas do t jet i hapur pr anijet tregtare dhe luftanijet e t gjitha shteteve, edhe pse pal kontraktuese kan qen vetm ShBA-t, Panamaja dhe Britania e Madhe. b)- shtetet e treta dhe detyrimet e imponuara me traktate nj ndr rregullat e barazis sovrane t shteteve sht se traktatet nuk mund tiu imponojn detyrime shteteve t cilat nuk jan pal kontraktuese. Sipas Konvents s Vjens, pr krijimin e detyrimeve pr nj shtet t tret duhet plotsuar dy kushte: a) palt kontraktuese t ken qllim q dispozitat e traktatit t shrbejn si baz pr krijimin e detyrimeve edhe pr shtetin e tret; b) q shteti i tret ti pranoj detyrimet e tilla shprehimisht dhe n form t shkruar. N kt rast vjen deri te marrveshja e re midis palve kontraktuese dhe shtetit t tret. Marrveshja e till pastaj, mund t marr fund apo ndryshohet vetm me pajtimin e t gjitha palve kontraktuese.

***Interpretimi i Traktateve Ndrkombtare. Interpretimi do t thot gjetja e kuptimit t sakt t norms/traktatit, mbi t ciln sht arritur marrveshja n mnyr q t eliminohen paqartsit apo dykuptimsit. Nevoja e interpretimit t traktateve shtrohet pr shkak se ndonjher palt kontraktuese nuk pajtohen me prmbajtjen e dispozitave t traktatit dhe detyrimeve q dalin nga ato. Kjo pr shkak se shum fjal kan m shum se nj kuptim, kurse kuptimi i tyre mund edhe t ndryshoj me kalimin e kohs. Megjithat, ndodh q ndonjher prkundr kuptimit t qart q ka teksti, ndonjra pal prpiqet q traktati t ket kuptim t atill q ti prgjigjet interesave t saj.

***Subjektet e Interpretimit. Interpretimin e traktateve ndrkombtare mund ta bjn autort-interpretimi doktrinar; secili shtet pr vete-interpretimi zyrtar i brendshm; apo t gjitha palt bashkrisht-interpretimi zyrtar ndrkombtar. a)- interpretimi doktrinar ssht interpretim i detyrueshm, megjithat mund t ndikoj trthorazi n interpretimin zyrtar n at mas q doktrina ndikon n praktikn e shteteve. b)- interpretimi zyrtar i brendshm sht ai q e bjn organet e caktuara ligjdhnse, administrative apo gjyqsore t nj shteti. Ky lloj interpretimi nuk i detyron palt tjera kontraktuese, por vetm shrben si dshmi se si nj shtet i kupton rregullat e nj traktati apo traktatin n prgjithsi.

c)- interpretimi zyrtar ndrkombtar sht interpretimi m i rndsishm. Ai ka karakter detyrues pr palt. At mund ta bjn personat q kan marr pjes n lidhjen e marrveshjeve ndrkombtare si dhe gjykatat ndrkombtare, qofshin ato t arbitrazhit qoft Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis.

***Rregullat e Interpretimit. E drejta ndrkombtare nuk ka rregulla precize lidhur me interpretimin e traktateve. Groci dhe autor t tjera kan zbatuar rregullat e s drejts romake. Ekzistojn 13 rregulla kryesore t interpretimit t traktateve: 1) nuk ka pse t interpretohet ajo q ska nevoj pr interpretim, nse teksti sht i pastr dhe me kuptim natyror; 2) pik fillestare n interpretim sht q t vrtetohet vullneti i palve, meqense traktatet jan t lidhura mbi parimin bona fidei; 3) nse teksti i traktatit sht i qart dhe i sigurt, lejohet largimi nga ai vetm nse teksti q interpretohet jep prfundime absurde; 4) termat e prdorura n marrveshje duhet t interpretohen n pajtimin q kan n gjuhn e prditshme e jo n kuptimin e caktuar teknik ose ndonj kuptim tjetr; 5) n rast dyshimi rreth kuptimit t ndonj dispozite, duhet marr n konsiderat tr tekstin e traktatit dhe jo vetm nj shprehje; 6) t gjitha traktatet duhet t interpretohen n pajtim me arsyen e tyre dhe ndryshe nga kuptimi i tyre literal; 7) duhet konsideruar si gj e sigurt se palt kontraktuese kan dashur dika t arsyeshme e jo ndonj gj q do t ishte n kundrshtim me rregullat e s drejts ndrkombtare; 8) duhet konsideruar se do pjes e traktatit dhe i tr traktati kan nj kuptim dhe nj qllim; 9) gjat interpretimit, n rast t paqartsis rreth kuptimit t ndonj termi duhet t preferohet ajo q sht m pak e rnd pr paln q merr detyrime. Kufizimet q i imponohen liris s nj shteti ose sovranitetit duhen t interpretohen n mnyr restriktive; 10) nse dispozita ka dy kuptime t pranueshme t tekstit t traktatit, ather duhet t preferohet ai q e ka ditur pala e cila e ka br propozimin n at koh; 11) marrveshjet e mparshme midis palve t njjta, apo midis njrs pal dhe palve t treta, duhen t merren parasysh pr qllim t sqarimit t dispozitave; 12) n marrveshjet shumgjuhshe, interpretimi i s cils duhet t jet n pajtim me t tjerat, por nse ka kundrthnie ather duhet t merret teksti origjinal ose gjuha kryesore; 13) n rast dyshimi mund t shfrytzohen edhe punt prgatitore pr konvent, rrethanat nn t cilat sht lidhur, motivet q kan nxitur lidhjet e traktatit, etj.

***Metodat e Interpretimit. N t drejtn ndrkombtare ekzistojn disa rregulla t interpretimit t traktateve. N literatur prmenden metoda e interpretimit literal, sistematik, logjik, historik, etj. a)- interpretimi literal nnkupton nxjerrjen e kuptimit t fjalve t izoluara dhe shpjegimin sintaksor t lidhjes midis fjalve

b)- interpretimi sistematik zbatohet n rastet kur zbatimi i metods s par nuk i prgjigjet kuptimit n kontekst m t gjer t paragrafve, t neneve dhe t traktatit n prgjithsi. c)- interpretimi logjik mbshtetet mbi rregullat e prgjithshme t logjiks dhe t mendjes s shndosh. Ky interpretim ka pr qllim eliminimin e kundrthnieve duke zbatuar at q sht e qart dhe q ka prfundim logjik. d)- interpretimi historik prdoret n rastet kur kuptimi i nj traktati nuk mund t nxirret nga prmbajtja e tij. N kt rast teksti i paqart sqarohet duke marr parasysh punt prgatitore, motivet q kan shpn deri te lidhja e traktatit, etj. N praktik mund t imponohet prdorimi i njrs apo tjetrs metod, apo prdorimi paralel i m shum metodave.

***Mbarimi i Veprimit t Traktateve. Konventa e Vjens parasheh q do traktat q sht n fuqi i detyron palt kontraktuese dhe kto duhet ta plotsojn me mirbesim. Nga kjo del qart se asnj shtet nuk mund t lirohet nga detyrimet kontraktuese n fardo momenti. Konventa ka parapar q: Mbarimi i marrveshjes, denoncimi i saj apo trheqja e njrs pal kontraktuese mund t bhet vetm n baz t zbatimit t rregullave kontraktuese ose t ksaj Konvente. Po e njjta rregull vlen pr ndrprerjen e zbatimit t nj traktati. E drejta ndrkombtare njeh disa mnyra t mbarimit t veprimit t traktateve: me kalimin e afatit t traktatit; me plotsimin e qllimit t traktatit; me marrveshje t palve kontraktuese; me lidhjen e marrveshjeve t reja q zhvleftsojn marrveshjen e mparshme; zhdukja e njrs pal si subjekt kontraktues, etj. a)- mbarimi i veprimit t traktatit me kalimin e afatit t gjitha marrveshjet q jan lidhur pr nj periudh t caktuar, mbarojn se vepruari me kalimin e asaj periudhe, prve kur prtrihen pr nj afat t mtejm. Me kalimin e afatit, marrveshja automatikisht pushon t vlej dhe ssht e nevojshme q palt t njoftojn njratjetrn. b)- plotsimi i qllimit t traktatit kur traktati ka pr lnd arritjen e ndonj qllimi, ather posa t plotsohet qllimi, marrveshja mbaron s vepruari. Shembull, marrveshja pr ndrtimin e nj ure mbi lumin kufitar mbaron s vepruari posa t kryhen detyrimet e parapara n t. c)- pamundsia q t plotsohet marrveshja sht nj ndr arsyet e mbarimit s vepruari t traktateve. Kjo mund t ndodh si rezultat i veprimit t forcave madhore, etj.

N rastet kur pamundsia e plotsimit t traktateve sht e karakterit t prkohshm ather marrveshja vetm suspendohet pr nj koh t pacaktuar. Konventa e Vjens parasheh q pamundsia e plotsimit t traktateve vlen vetm nse sht e karakterit t prhershm, p.sh. marrveshja q ka pr lnd shfrytzimin e ujrave t nj lumi pr ujitje sht e pamundshme t plotsohet nse lumi shteret. d)- denoncimi sht heqje dor e nj shteti nga traktati ndrkombtar. Shum traktate parashohin shprehimisht mundsin e trheqjes s njanshme nga traktati, pas njoftimit nga njra pal kontraktuese. Traktate t tilla prmbajn rregulla t cilat prcaktojn modalitetet q duhet plotsuar njoftimi pr trheqje nga traktati. sht e diskutueshme se a mund t jen objekt denoncimi ato traktate t cilat nuk e kan parapar kt shprehimisht. Traktatet e tilla nuk mund t denoncohen pa pajtimin e palve tjera kontraktuese. Prjashtim bjn traktatet q nuk mund t denoncohen me njoftim: traktatet e paqes, traktatet mbi kufijt mund t shuhen vetm me pajtim t dyanshm. Gjithashtu nuk mund t denoncohen traktatet q lidhen me afat t caktuar para se t kaloj afati i parapar, traktatet q lidhen pr kryerjen e ndonj pune t caktuar, para se t prmbushen detyrimet q dalin nga traktati. Pr traktatet dypalshe, njoftimi pr denoncim i bhet pals tjetr. Ndrsa pr traktate shumpalshe, njoftimet i drejtohen shteti depozitar e ky i informon palt tjera kontraktuese. Traktati i till mbaron s vepruari vetm ndaj pals e cila e ka br denoncimin. Sipas Konvents s Vjens, marrveshja e cila nuk parasheh rregulla pr mbarimin e saj dhe nuk parasheh mundsin e denoncimit apo trheqjes, nuk mund t jet objekt i denoncimit apo i trheqjes prve nse vrtetohet se palt kontraktuese kan pasur qllim t lejojn mundsin e trheqjes. N kso rastesh njoftimi duhet br 12 muaj m par.

***Marrveshja e Re Midis Palve t Njjta Kontraltuese. Marrveshja e re midis palve t njjta kontraktuese (mutuus dissensus) mund t sjell n do rast ndryshimin ose ndrprerjen e vlers s ndonj marrveshjeje. Kjo sht pasoj e logjikshme e s drejts, e cila u bn t mundur atyre q kan lidhur nj marrveshje, t mund edhe ti japin fund n do koh me marrveshje t re. Marrveshja e till mund ta ndrpres, ndryshoj ose zvendsoj marrveshjen e mparshme. Marrveshja e re nuk sht e domosdoshme t lidhet n formn e caktuar, mjafton vetm shkmbimi i notave.

***Mbarimi i Veprimit t nj Traktati si rezultat i Shkeljes s tij. N traktatet dypalshe, Konventa e Vjens i jep t drejt nj shteti q t mbaroj zbatimin e traktatit n prgjithsi apo pjesrisht, si rezultat i mosprmbushjes s detyrimeve kontraktuese

nga ana e pals tjetr. Kjo e drejt i takon nj shteti vetm kur sht fjala pr shkelje t rnd t traktatit. Shkelja vetm e ndonj pjese t traktatit jep t drejt q vetm n at pjes t zbatohet rregulla e lartprmendur. Kur sht fjala pr shkeljen e traktateve shumpalshe, Konventa e Vjens: a) u jep palve t drejtn t suspendojn zbatimin e plot ose t prgjithshm t traktatit, qoft midis tyre dhe shtetit q e ka br cenimin qoft n prgjithsi; b) i jep t drejt pals s dmtuar t suspendoj zbatimin e traktatit qoft pjesrisht apo n prgjithsi; c) i jep t drejt secils pal, pos pals q e ka br cenimin, q t v n dukje shkeljen si arsye pr suspendimin e zbatimit t traktatit n trsi ose pjesrisht.

***Ndikimi i Lufts n Traktatet Ndrkombtare. Fillimi i lufts midis dy shteteve shkakton pasoja t ndryshme n traktate. Disa traktate q jan t papajtueshme me gjendjen e lufts, mbarojn s vepruari. T tilla jan traktatet pr miqsi, aleanc, mossulmim, ndihm reciproke, etj. Me fillimin e lufts, kto traktate mbarojn s vepruari. Nj grup tjetr traktatesh mbeten n fuqi edhe pas mbarimit t lufts por zbatimi i tyre vetm pezullohet gjat periudhs s lufts. Ktu bjn pjes t gjitha traktatet ligje dhe aktivizohen me rivendosjen e paqes. Grupin e tret e prbjn traktatet t cilat kan t bjn me t drejtn ndrkombtare t lufts dhe rregullojn marrdhniet e shteteve gjat lufts, si p.sh. Konventa e Hags, Konventat e Gjenevs, etj., t cilat fillojn t veprojn me fillimin e lufts.