Plastik Nedir?

Plastikler Hakknda Herey

Plastikli sanayinin nitrosellozun ticari retimi ile (1868) balad kabul edilir. Bu ise yaklak 130 yl ncesi demektir. Nitro sellozu takiben,tarihi srete ikinci sentetik plastik olan fenol-formaldehit esasl polimerler gelimitir. Bunlarn retimleri ise bu tarihten yaklak 40 yl sonra gerekletirilmitir. Bu ve bunlar izleyen dier plastik malzemelerin temel yap talar ve hammaddeleri olan polimerler, 19. asrn ikinci yarsndaki baz deneme almalar sonunda ve birou tesadfen ortaya kmtr. Temel olarak doada 3 farkl malzeme olduunu ve bunlarn yaygn olarak kullanldn biliyoruz. Bunlar; polimerik malzemeler, metalik malzemeler ve seramik malzemeler olarak sralanabilir. Kolaylkla el verenler metalleri olutururlar. Ametaller ise polimerleri olutururlar. Metalik ve ametalik elementlerin karm ise seramiklere yol aar. Bu temel malzeme arasnda u farkllklar vardr. Metaller sy ve elektrii iletirler. Parlaktrlar, genellikle serttirler, elektron vererek tepkimeye girerler. Younluklar 1den yksektir. Polimerler, elektrik ve sy iyiiletmezler, genellikle salam veya donuk grnmldrler. Younluklar kktr, 1 civarndadr, hafiftirler. zellikle bu farkllklar nedeni ile de farkl uygulamalar iin metaller veya polimer tercih edilir. Metallere gre polimerler tercih edilmitir. Bylece polimer malzemelerden deiik zellikte plastik retilmitir. Polimer maddelerin yllk tketimi tm dnya lkeleri iin 150 milyon ton/yldan fazladr. lkemizde tketim yaklak olarak bu miktarn yzde biri kadardr. ok eski tarihlerde kullanlan polimerik malzemelerin banda selloz,niasta, doal kauuk vb. gibi aa doru polimerler gelir Doal polimerler, ilenme zorluu ve baz fiziksel, kimyasal ve mekanikzelliklerinin yetersizliinden dolay yerlerini yar sentetik ve daha sonra sentetik polimerlere terk etmilerdir. lk polimer malzemesi 1863de S. Hyatt tarafndan kefedilen selloiddir. Yar sentetik bir polimer olan selloid pamuk sellozundan elde edilmitir. Ancak modern plastik endstrisi L. Baekeland tarafndan bakalit sanayii apnda retilmesiyle 1989da balar. Fenol formaldehit reinesi olan bakalit telefon ahizeleri gibi plastik rnlerinyapmnda kullanlmtr. 1924e kadar polimer yaplarnn Koloid agregat halinde bulunan kk molekllerinden olutuu sanlrd. H. Staudinger yapt byk apta incelemelerin sonucu olarak, plastiklerin zincir eklinde makromolekllerden olutuunu ve bu molekllerin birbiriyle kovalent balanan kk nitelerden meydana geldiini gstermitir. Yukarda bahsedilen fikre

dayanarak, polimer sanayi hzla gelimi ve 1927de selloz asetat ve polivinil klorr, 1928de polimetilmetakrilat 1929da re-formaldehit reineleri elde edilmitir. Bunlar daha sonra 1932de polietilen, 1934de naylon, poliakrilonitril, stiren-akrilonitril ve polivinil asetat, 1937de poliretan, 1939da teflon ticareti adyla tannan poli(tetrafloroetilen) 1941de polietilentereftalat, ve orlon ticari adyla tannan poliakrilonitril fiber takip etmitir. Plastiklerin geliiminde nemli bir aama, bu malzemelerin cam, grafit ve karbon elyaflar ile kartrlarak kuvvetlendirilmi plastiklerin elde edilmesidir. Bu malzemelerin mekanikzellikleri, metallerin seviyesine ulamakta ve birok uygulama alannda plastikler metallere rakip olmaktadr. Plastikletiriciler Plastik nedir? Plastik petrolden elde edilir. Plastik polimer eklinde tanmlanan bileik snfna girer. Polimer monomer ad verilen kk molekllerin kovalent balarla birbirine balanmasyla oluturduu iri molekller olarak tanmlanr. Gnmzde yaygn olarak kullanlan plastiklerin bir blmnn cams gei scakl, Tg oda scaklnn zerindedir. Bilindii gibi Tgnin altnda polimerler cams ve krlgandr. Bu scakln zerinde ise genellikle kauuumsu davran gsterirler. Ve arpma direnleri yksektir. Sellozikler, viniller, akrilikler, vb. gibi polimerlerin cams gei scaklklarn drmek baka bir ifadeyle bu polimerleri yumuatmak iin plastikletiriciler kullanlr. Buna tipik rnekler PVCdir. PVCnin Tgsi 80o C dir. Bu deer uygun miktarda plastikletirici ilavesiyle 0o C ye kadar drlebilir. Plastikletiriciler yksek kaynama noktasna sahip organik svlar veya dk erime noktas gsteren katlardr. Plastikletiriciler i plastikletiriciler ve D plastikletiriciler olmak zere balca iki grup altnda incelenebilir. a) Plastikletiriciler Bunlar polimerlerin sentezi srasnda kullanlr. Esas polimerik yapy oluturan monomere, komonomer olarak balanr ve polimer zinciri zerinde yer alrlar. Bu amala Tgsi drmek istenen polimerin monomeri ile Tgsi dk bir monomer kopolimerletirilir. Sonu kopolimerin Tgsi bu iki monomerin saf polimerinin Tgleri arasnda bir deerdedir. Monomerlerin oran ayarlanarak istenilen Tg deerine ulalabilir. b) D Plastikletiriciler Daha yaygn olarak kullanlan trdr. Bunlar polimerin ilenmesi (ekillendirilmesi) srasnda yapya ilave edilir. ok basit bir ifadeyle polimerik yapda seyreltici rol oynarlar. Polimer zincirler arasna girerek, ikincil kuvvetlerin etkisini azaltr, bylece

yapy yumuatrlar. Plastikletiricilerin polimer ile uyuabilmesi uygulamada dikkat edilmesi gereken en nemlizelliktir. Ayrca, iyi bir plastikletiricinin, toksit olmamas, yanmaz olmamas, yanmaz olmas,etkisini uzun sre devam ettirmesi ve tatsz olmas beklenir. Plastiklerin zellikleri ve Kullanm Alanlar eitli plastik tipleri vardr. Kimi yn kadar yumuak, kimi ise elik kadar salamdr. Scak suda eriyen olduu gibi alevde dayankl olanlar vardr. nce Lexan plastii tabakas ksa mesafeden ate eden 38 kalibrelik bir tabancann kurununu durdurur. Tm plastiklerin tek ortak yn hepsinin kimyaclarn buluu olmasdr. Hibiri yn ve ipek gibi doada bulunmaz. Yaplar ok basittir. Binlerce plastik tr olmakla birlikte bunlar scakta sertleen ve scakta kalplanan plastikler olmak zere iki ana grupta toplamak mmkndr. Scakta kalplanan plastikler erirler ve istenilen ekile girerler. Her defasnda sourken sertleirler. Scakta sertleen plastik stldktan ve tekrar ekil verdikten sonra tekrar stlnca ekil deitirilmez. Scakta sertleen plastikler tekrar tekrar kullanlr. Hurda plastikleri de yeniden kullanmann bir yolu bulunursa ok nemli bir kazan elde edilecektir. Ne yazk ki gnmzde hurda plastikleri yeniden deerlendirmek ok zordur. nk eitli plastik trlerinin bileimleri birbirinden ok farkldr. Bu farkllktan dolay geri dnm yaplmamaktadr. Plastiklerin ou karbon ve hidrojen ieren molekllerden meydana gelmilerdir. Kimyaclar moleklleri birletirerek zincirler meydana getirirler. Her zincir byk bir molekldr. Bazen bu molekllerin bir ksmnn binlerce balants olur. Bunlar kuvvetle stlmakszn erimezler. Bu uzun yapl molekl zincirli maddelere polimerler denir. Plastiklerin adlarnn banda sk sk poli (ok) ekine rastlanr. rnein propilen denilen plastikler propilen gaznn uzun molekl zincirlerinden oluurlar. Molekl zincirleri bazen ilemlerde geerek dallara ayrlr. Dallar eklinde sralanma ok kuvvetli deildir. Dallara ayrlan plastikler kolaylkla eriyebilirler. Bunlar yumuak ve esnektir. Oyuncak bebek ve deterjan kutular yapmnda kullanlrlar. nc eit bir polimer daha vardr; apraz bal polimer diye bilinir. Bu polimerde, molekl zincirleri br molekllerin zincirleri ile baldr. Bu yolla elde edilen scaklkta sertleen plastikler ok salam ve ok yksek scaklklar dayankldrlar. Kimyaclar ilker madde olarak yadan balayarak, ok sayda eitli maddeler elde ederler. Btn hammaddelerin en kullanls etilen gazdr. Etilen

plastiklerinin en fazla tannan ve en basiti polietilendir. Hafif kovalar ve taslar, ayrca deterjan ieleri bu maddeden yaplr. Propilen ve btilen gazlar da ok sayda plastiin yapmnda kullanlr. Benzen, plastiklerin yapmnda kullanlan dier bir hammaddedir. Benzen, naylon ve terilen gibi yapay liflerin yapmnda kullanlan bir balang maddesidir. Plastikler doal ve yapay olmak zere 2ye ayrlr. Doal Plastikler lk elde edilen plastikler doal plastiklerdir. lk plastikler selloz nitrattan yaplan saf plastiklerdir. Bunlar bitkilerdeki sellozdan yararlanlarak yaplmtr. Selloz nitrat kafur ve kunduz ya gibi iki bitkisel madde ile birletiinde bir plastik elde edilir. 1868de selloz nitrat, kafur ve alkol kullanlarak bunun genlemi bir ekli elde edildi. Buna selloid ad verildi ve genellikle fotoraf ve sinema filmi gibi maddelerin yapmnda kullanld. Fakat selloid kolaylkla tutuabildiinden yerini selloz asetat ve etil selloz gibi selloz plastiklerine brakt. Yapay plastikler XV. yzyln balarnda yapay plastikler yapld. Bu plastikler labaratuarda tamamen kimyasal maddelerden elde edildi. PLASTK RETMNDE KULLANILAN BAZI KMYASALLAR 1. POLETLEN a) Alak ve Yksek Younluklu Polietilen Molekl yapsnn ayarlanmas ve katk ilavesi ile istenen zelliklerde PEler elde etmek mmkndr. Salamdr, Asit, baz ve zclere dayankldr. Dielektrik zellikleri stndr, evre artlarna dayankldr, Kolay ilenebilirler. Zincirdeki dallanmalar kristalliin derecesini tayin eder. YYPEde dallanma ok az olup ve molekl yaps lineerdir. Kristallik arttka sertlik artar, mekanik ve kimyasal zellikler iyileir ve sv ile gazlara kar dayanklk artar. AYPEnin kristalliini ayarlamak iin vinil asetat akrilik esterleri ilave edilir. Polimerler iin ortalama molekl arl tanmlanr. Ortalama molekl arl, yaklak olarak erime indeksiyle belirlenir. Erime indeksi molekl arlyla ters orantldr. Yksek molekl arlkl PEne balanmada organik peroksitler kullanlr. PEnin eriyik olarak harmanlanmas srasnda eklenen balca katk ve dolgu maddeleri aada verilmitir. Oksitlenmeyi nleyiciler: Fenoller, aminler ve fosfitlerdir. UV kararllk salayclar: En nemli katk karbon siyahdr. PEnin darda gnee kar

kullanmda mrn uzatr. Kaydrc ve bloklamay nleyiciler: Kaydrc olarak yalk asit aminler, bloklamay nleyici olarak da inorganik (silis gibi) dolgular kullanlr. Cam elyaf: Germe dayanm ve mekanik zellikleri artrr. Otomotiv ve boru imalatnda kullanlrlar. Polietilen, yksek ve alak basn prosesleri olmak zere belli bal iki temel yntemle retilir. Yksek basn prosesi ile alak younluklu polietilen ve kopolimeri dk basn prosesiyle ise yksek younluklu polietilen ve yeni gelitirilmi olan lineer AYPE tr retilir. AYPE bir otoklavda veya tbular reaktrde etilen monomerinin 1200-3000 atm basn ve 130-350 C scaklkta, organik peroksitlerin yardmyla polimerizasyonundan elde edilir. AYPE younluu 0,910-0,925 gr/cm3 arasnda deiir. YYPE, orgonometalik, krom oksidi, vanadyum ve molibden oksidi gibi katalizrler yardmyla 1-80 atm basn ve 70-300 C scaklkta etilenin polimerizasyonu sonucu elde ediler. Polimerler dallanm molekller yapya sahip olup younluklar 0,940-0,965 gr/cm3 arasnda deiir. Orta younluklu PEnin (OYPE) younluu 0,926-0,940 gr/cm3 arasnda olup yksek veya alak basn prosesi ile AYPE ve YYPEnin fiziksel karm olarak elde edilir. PE leme Teknikleri Film Ekstrzyon: YYPEde az olmakla birlikte AYPEnin en yaygn ileme alan film imalidir. Ekstryon kalplama fleme ile kalplama Scak eriyik kapamalar ve yaptrclar Toz kaplamalar Tel ve kablo imali AYPE filmler parlak, effaf ve ucuz olup, ilenmesi kolaydr. Filmlerin uygulama alanlar: Yiyecek paketleme naat rts Ziraat rtleri p ve Gbre torbalar Bzme ile sarma alanlar Kadn yerini almakta olan YYPEler yiyecekler paketlenmesinde yaygn olarak kullanlrlar. EVA kopolimerleri film tatbikatnda stn mekanik zellikleri ve parlaklklar nedeniyle tercih edilirler. Ayrca, ar hizmet torbalar imalinde ve svlarn paketlenmesinde kullanlr. YYPE ve AYPE ekstrzyon kalplama alannda ok yaygn kullanlr. YYPE ve AYPE ekstrzyon kalplama alannda ok yaygn kullanlr. YYPE, kasa, yer alt kanallar ve byk boy eya yapmnda; AYPE ise, esneklik sertlik ve

parlaklk istenen yerlerde kullanlr. EVA ve etilen-akrilat ester kopolimerleri ise yksek esneklik isteyen tatbikatlarda (oyuncak, ev eyas) kullanlr. fleme ile kalplama yolu ile AYPEden sklabilen ieler imal edilir. iirme ile imalat yaplan teknolojide ise yaygn olarak YYPE kullanlmaktadr. (Sv deterjan ieleri, st ve dier ieler) Yeni bir tketim sahas da oto benzin depolardr. AYPE, kat, kuma gibi yzeylerin kaplanmasnda kullanlr. Bu kaplama, yzeye sertlik verdii gibi yzeyin dzgn olmasn salar ve d artlara kar direncini artrr (st kaplar, meyva suyu kutular). AYPE homopolimer ve kopolimer; scak eriyik kaplamalarnda kullanlr. Bunlar ya tek balarna ya da iyiletirici katklarla kullanlr. Polietilenler toz kaplamada da kullanlr. Homopolimer tozlarnn fiyatlar dktr ve anmaya kar dayankldr. Kopolimerler daha pahal olmakla beraber (EVA, EAA ve ionomer) metallere daha kolay yaprlar. PE tozlar otomotiv hallarnn yapmnda ve buzdolab raf imalinde kullanlr. PEnin tel ve kablo imali giderek yaygnlamaktadr. Tm PEler bu alanda kullanlr. Yksek molekl arlkl, yksek s kararlkl, karbon siyah AYPEler kablolarn d klflarnda kullanlr. Karbon siyah bu klfn UV na dayanmn artrr. Erime indeksleri 0,2-0,5 g/10dak arasndadr. YYPE ve PP telefon kablolarn izolasyonunda kullanlr. ok damarl kablo izolasyonunda AYPE yan sra OYPE ve YYPE de kullanlmakta olup, kaplama hz 20006000 ft/dak.dr. YYPE sertlii nedeniyle yaygn olarak kullanlr. Ayrca organik zcleri dayankl olup ve kabloda bulunan petrol jelini emme oran dktr. EVA, EEA kopolimerleri kablo izolasyonunda yaygn olarak kullanlr. Etilen-propilen kauuklar kablo retiminde AYPE ve kopolimerlerle rekabet etmektedir. Etilen-akrilik asit kopolimerleri daha ok mhrleyici ve yaptrc olarak kullanlr. b) Lineer Alak Younluklu Polietilen Geleneksel olarak, polietilenin, alak ve yksek younluklu olmak zere iki tipi vardr. Polietilen endstrisinde, alak basn ilemlerindeki gelimelere dayal olarak dier bir alak younluklu PE tr olan lineer alak younluklu PE retilmektedir. Elde edilen reine, etilen-alfa olefin kopolimeri olup, lineer bir yapya sahiptir. Son zamanlarda alak basnl otoklav ve tublar reaktrler kullanmak suretiyle LAYPE retimi yaplmaktadr. LAYPEnin zellikleri kayda deer ekilde AYPEden farkldr. Gerilime

dayanm ve uzama AYPEye nazaran daha yksek, darbe dayanm daha iyidir. Is direnci 15 C de daha yksek, ilenmesi daha zordur. Buna karlk, berraklk, parlaklk daha kt olup, erime gc daha dktr. Farkl katalizrlerin yapsna bal olarak retilen farkl molekler yapdaki LAYPE trleri farkl yntemlerle ilenirler. Kullanm Alanlar; Film: p torbalar, zirai amal ar hizmet torbalar imalinde inaatlkta ve genel olarak ambalajlamada kullanlr. Enjeksiyon kalplama: Ev eyalar yapmnda ve rotasyon kalplamak ok iyi; alveri torbas, seralk film, oyuncak imali iirerek kalplama ve kpk uygulamalarnda orta derecede sonu vermekte olup, bzg torba, laminasyon, tozla ekstrzyon kaplama uygulamalarnda kullanlmaktadr. c) Yksek Molekl Arlkl Polietilen ok yksek molekl arlkl polietilen (YMA) ok yksek molekl arlna sahip (2-6 milyon) olup, zellikleri aada verilmitir. Termoplastiklere kyasla yksek anma direnci, Yksek darbe dayanm, Dk srtnme katsays, Kendi kendini yalama, Dzgn yzey, yi kimyasal ve gerilme dayanm, Ses yaltmn salayan zellikler Et ve dier yiyeceklerin ambalajnda kullanlmak zere FDA ve USDA onayl. lemenin zor olmas nedeniyle, bu maddenin konvansiyonel enjeksiyon kalplamada ve ekstrzyon ekipmannda kullanlmamas YMAPE iin bir dezavantajdr. YMA retiminde kullanlan modifiye edilmi ziegler katalizr sistemi, YYPEnin retildii konvansiyonel sisteme ok benzemektedir. YMAPEnin baz ilave zelliklere sahip olmas iin eitli dolgu ve polimer iyiletirici katklar ilave edilebilir. Grafit, elyaf, talk, tozmetaller, camelyaf vs. sertliini artrmak, yk altnda ekil bozukluunu azaltmak iin ilave edilir. Silikon yann ve molibdenum disulfidin ilave edilmesi srtnmeyi azaltr. Bileik halindeki polietilen ekstrzyon ve kalenderlemeyle film ve levha; sktrlarak enjeksiyonla kalplama yntemiyle kalplanm paralar imal etmek iin mkemmel bir rndr. Bunlardan baka, darbe dayanmn artrmak amacyla PVCetilen polimer ve kopolimeri stiren bazl polimerler ve dier plastiklerle kuru olarak harmanlanrlar. Harmanlama ilemleri dk ya da yksek hzl kartrclarla yaplr.

Eriyik halinde bileik hazrlama bilinen ekstruderlerle yaplr. Hazrlanan bileiin cinsine gre, scaklk 300-425o F arasnda deiir. Kalenderleme, yumuak vinilli polimerlerde olduu gibi yaplmaktadr. Yanl PE reineleri iin daha byk g gerekmektedir.Scaklk 300 350o F arasnda deiir. Yalnz reinenin iindeki havann vakum azyla alnmas gerekmektedir. En iyi sonular, iki aamal, vakum azl ekstruderlerden alnmaktadr. Kullanm Alanlar; PE temel polimer olarak kullanlabildii gibi, alam maddesi ve darbe dayanmn artrc olarak da kullanlabilir. Temel polimer olarak kullanld alanlar: Film ve levha, Tel ve kablo Ekstrude edilmi profiller, Kalplanm ekiller, Kuma kaplama Hortum Ayrca sert PE bileikleri aadaki alanlarda kullanlr. Darbe dayanmn artrc ve ilemeyi kolaylatrc Tasarruf salayc dolgu maddesi Boya dalm gelitirici olarak leme Metodlarna Gre Tketim Polietilen Kimyasal olarak en basit ancak en son bulunan plastiklerden birisi olan polietilen, salam, esnek ve yaltkan bir yapya sahip olmasna karn; s, k ve oksijene kar dayankl deildir. Katk maddelerinin kullanm ve molekl yapsnn ayarlanmas ile daha dayankl polietilen rnleri elde edilebilmektedir. Bu zellikleriyle polietilen, ambalaj malzemesi, ar hizmet torbalar esnek hortumlar, deiik amal borular, mutfak eyas, oyuncak, bidon, ie vb. retiminde kullanlmaktadr. Polietilen, genel olarak iki trde retilmektedir. Lineer alak younluk polietilen de hesaba katldnda bu say e kmaktadr. Aype ve Laype AYPE, etilenin yksek basn altnda ve organik peroksit esasl katalizrlerin, reaksiyon balatc etkisi ile polimerlemesi sonucu elde edilmektedir. LAYPE ise, polietilen

endstrisindeki gelimeler sonucu retilen yeni bir polietilen trdr. LAYPEnin zellikleri, AYPEden olduka farkldr. rnein, uzama ve gerilim kuvveti ve darbe mukavemeti asndan AYPEye gre daha iyi ancak ilenmesi daha gtr. AYPE, salam parafin esasl yaps nedeniyle, en dayankl, polimerlerden birisidir. Suya kar olduka direnli olan AYPE, oda scaklnda inorganik tuzlarn zeltilerinden de etkilenmez. Seyreltik asit ve alkali zeltilerinden de etkilenmeyen AYPEnin 50o C nin altndaki scaklklarda halojenli hidrokarbonlar ve hidrokarbonlardaki znrl fazladr. AYPEnin tm kullanmlar iin tketimi 140 bin tonu bulmutur. AYPEnin en nemli kulanm alan film retimidir. yleki, film retimindeki kullanm, toplam kullanmn % 90n oluturmaktadr. Film kullanmnn % 50si gda ve endstriyel rnlerin paketlenmesinde ve geriye kalan dier ksm ise tarmda kullanlmaktadr. Bu sylediklerimizi ayrntl olarak tabloda izlemek mmkndr. Bir ksm AYPE belli baz film trlerinde, LAYPE VE/VEYA YYPE ile birlikte oranlarda kartrlarak kullanlabilmektedir. Bu blmde (aada) Trkiyede AYPEnin eitli tketimleri hakknda aklamalarda bulunulacaktr. Ar Hizmet Filmi Ar hizmet film sektr, temel olarak, seraclk, tunel (tunnels) ve sera rts yapm kullanmna ayrlm bulunan filmlerin retimini kapsamaktadr. Tarmsal film, son ylarda, lkemizde, yllk yaklak % 10luk bir byme hzna eriebilmitir. Polimer maliyetinin art nedeniyle, ifiler, giderek artan ekilde UV stabilize film kullanmna ynelmektedir. Bu tr film, standart stabilize olmayan filme kyasla daha pahal olmakla birlikte, daha uzun bir kullanm sresine sahip olmas nedeniyle ekonomik adan ekici olmaktadr. Tarmsal film talebinin, Trkiyede, uzun dnemde zellikle GAP projesine ve Kuzey Afrika ve dier lkelere olan ihracatn artna bal olarak istikrarl bir art gsterecei beklenmektedir. Ar hizmet film sektr, lkemizde, sera ve rt filmlerine ilaveten, pek byk miktarda olmasa da sulama ilerinde kullanlan geni apl katlanabilir su borularnn retim faaliyetini de iine almaktadr. Bu trde pratik kullanm kolaylna sahip borularn, tarlalara su temin edilmesinde kullanlmas, su kayplarn da en aza indirmektedir. bylece, szn ettiimiz tr su borular, geleneksel sulama aralar olan ak su kanallarnn yerine gemekte olup, kullanmnn giderek yaygnlaaca dnlebilir.

Ar Hizmet Torbalar Ar hizmet torbalar, genellikle, gbre ve kimyasal madde reticileri tarafndan kullanlmaktadr. Bu kullanm tama kapasiteleri 25-50 kg civarnda olan torbalar iin azalma eilimi gstermektedir. Gbre ve Kimyasal madde retimindeki artn srkleyici unsurlardr. Buna bal olarak, AYPEden yararlanlarak retilen ar hizmet torbalarnn lkemizdeki kullanmnn istikrarl bir biimde artmaya devam edecei tahminlenmektedir. Hafif Hizmet Torbalar ve Paketleme Filmleri Hafif hizmet torbalar ve paketleme filmleri sektr ou rnn endstriyel olmayan mallar ve gda maddelerinin paketlenmesinde kullanld bir sektrdr. Hafif hizmet torbalar, genellikle sat yerlerinde gda maddelerinin paketlenip, tanmasnda kullanlmaktadr. Eskiden, ounlukla, gazete katlarndan yaplm torbalar ile grlen bu hizmetin yerini giderek hafif hizmet torbalar almaktadr. Torba olarak kullanmnn yansra, hafif hizmet filmlerinin, otomatik paketleme techizatlarnda kullanld da bilinmektedir. Buna ilaveten, otomatik olmayan eitli kullanmlar da bulunmaktadr. Shrink film, Trkiyede ksmen yenidir ve paketleme endstrisinin gn getike gelimesine paralel olarak geni bir kullanm alan bulmaktadr. Genellikle, Bat Avrupaya ihra edilmekte olan p torbalar retimi de her geen gn artmaktadr. Baz uygulamalarda bir miktar AYPE dknts, bir karm olarak kullanlmaktadr. AYPE rnlerinin, yeniden kullanma devri Trkiyede henz emekleme aamasndadr. Ancak, unu nemle belirtelim ki, zellikle, p torbas retiminde, yeniden kullanma byk nem verilmektedir. Et rnleri, peynir, zeytin ve muhtelif donmu gda maddelerinin paketlenmesinde kullanlan ekstrksiyon filmlerinin (co-extruded films) retimi, paketleme alanndaki gelimeler kapsamndadr. Ekstrksiyon filmleri AYPE/inomer/polyamide veya AYPE/YYPEdir. Dier rakip filmleri, EVA/ianomer/polyamide ve ionomer/polyamide temeline dayanan rnlerdir. Spermarketler sayca artt ve paketlenen gdalarn oran ykseldii iin hafif yk paketlenmesine ilikin uzun vadeli potansiyel yksektir. Tm ana gda kalemlerinin cari, olarak % 40nn paketlenmekte olduu tahmin edilmektedir. lkemiz iin geerli olan bu durum, ihracatmzn sadece byk yerleim merkezleri zerinde younlaan gda reticileri, rnlerini artk kk yerleim yerlerine hatta kylere dahi datmaya balamaktadr. Enjeksiyon Kalplama / iirme Kalplama nemi dierlerine gre nispeten daha az olan bu sektr, basit ev gerelerinin retimini

gerekletirmektedir. Bunlardan, rnein, ykama kaplar ve kovalar enjeksiyon kalplama yoluyla retilir iken, ev tipi sv deterjanlarn ieleri ise kaliplama yntemi ile elde edilmektedir. Buna ilaveten, AYPE, belirli oranlarda buz dolaptaki metal raflarn d kaplamasnda kullanlmaktadr. Bu sektrn, piyasann gelimesi ile paralel olarak istikrarl bir ekilde byyecei tahmin edilmektedir. Tel ve Kablo Tel ve Kablo sektr, Trkiyede AYPEnin en kk tketicisi durumundaki bir sektrdr. Bu sektr, tellerin ters koullara maruz brakld, apraz balantl polietilenin ve karbon siyahi ykl AYPE gibi polimerin zel trlerini kullanmaktadr. Baz zel, yar-kondktif AYPEler voltaj ini-klarn en aza indirgemek amacyla ortagerilim tellerinde (hatlarnda) kullanlmaktadr. lkemizde, sz edilen tm bu zel AYPE ve AYPE bileenleri ithal edilmektedir. LAYPE, AYPE ile mukayese edildiinde; eit younluklarda daha yksek erime noktas, daha fazla uzama ve delme dirence, daha iyi scaklk yapkanl, uzunlamasna yrtlmaya kar daha yksek diren gibi avantajlara sahiptir. ok iyi fiziksel zellikleri nedeniyle LAYPE, yksek basnta retilen polietilenin kullanld bir ok alanda kullanlabilmektedir. Ultraviyole dayankl seralk film, ar hizmet torbas, kablo izolasyonu, baz boru tipleri vb. rnlerin elde edilmesinde LAYPE belli oranlarda kullanlabilmektedir. Tketilen LAYPEnin tamam, belli baz spesifik film uygulamalarnda AYPE ile bir karm olarak kullanlmaktadr. Genellikle, AYPE/LAYPE oran olarak 80/20lik bir karm kullanlmaktadr. Baz LAYPE rnleri ise, belli baz film uygulamalarnda YYPE ile bir karm elde etmede kullanlmaldr. Dnyadaki eitli uygulamalarda LAYPE kullanmnn yaygnlamas epeyce bir zaman almtr. Zira, film dntrcleri ve torba tketicileri filmleri, kiloyla satn almaya almlard; bu nedenle filmlerin inceltilmesi iin tevik bulunmuyordu. Buna ilaveten, tketiciler, yava yava bu karmlar benimsemi ve birok durumda bu tr filmleri talep etmektedir. LAYPE karmlar, tarmsal filmlerde olduu kadar elde edilebilecei varsaymndan hareketle, LAYPEnin aama aama AYPEnin ticaretine girecei tahmin edilmektedir. 1990larn sonuna doru LAYPE, toplam AYPE/LAYPE kullanmnn % 20-40na ulaacaktr. Sz konusu oran zerindeki etken faktrler, nispi fiyat bulunabilirlik ve pazarlama abalar olacaktr. AYPEnin LAYPE tarafndan nfuzu, toplam tonaj tketiminin dmesiyle sonulanacaktr. Zira filmlerin hafifletilmesi ve inceltilmesi, polimerin arlk birimi bana den film alannn artmas anlamna gelmektedir. Gelimi piyasalarda, AYPE/LAYPE karmnn birim arl bana den film alanndaki art, uygulamaya bal olarak % 0-30 arasnda deiim gstermektedir.

Yurt dnda olduka yaygn bir kullanm bulunan LAYPEnin Trkiyede retimi yoktur. Son yllarda, yalnzca film retiminde kullanlan LAYPEnin temini ancak ithalat yolu ile mmkn olmaktadr. YYPE YYPE, alak basn altnda ve katalizrlerin varlnda etilenin polimerizasyonu ile elde edilmektedir. Bir etilen trevi olan YYPE, toz veya granl halinde retilir. 60oCnin altnda zclerin ounda znmeyen YYPE, suya ve inorganik tuzlarn su zeltilerine kar dayankldr. YYPEnin dier bir nemli zellii de, ya ve parafin yapl maddelerden etkilenmemesidir. YYPEnin kullanm alanlar arasnda; enjeksiyon kalplama rnleri, iirme kalplama rnleri, film ve levha retimi vb. bulunmaktadr. Genel olarak, YYPE tketiminin iki temel yolu ierme kalplama kaplar ve enjeksiyon kalplama kasalardr. iirme Kalplama Bu sektr, tipik olarak 0,5 litreden 200 litreye kadar deien kaplarn retimini iermektedir. Bu kaplar st ak veya vida tapa ile kapal olabilir. st ak kaplar, macun ve toz paketleme ve ulamnda kullanlmaktadr. Tepesi kapal olan kaplar ise kimyasal rnlerde dahil olmak zere pek ok eit sv iin kullanlmaktadr. st kapal ufak kaplar; bcek zehiri, motor ya, asitler ve mrekkepler gibi eitli rnlerin paketlenmesinde kullanlmaktadr. iirme kalplamal kk kaplarda sertlik nem kazandnda bir miktar YYPE, AYPE ile bir karm oluturmakta kullanlmaktadr. Baz uygulamalarda yksek molekl arlkl, YYPE kullanlmaktadr ancak toplam YYPEe kullanm iinde bu yksek molekl arlkl YYPEnin paynn % 10u gemedii tahmin edilmektedir. Trkiyede bu sektrn son alt ylda iki misli bydnden hareketle, sanayii gelime ile uyumlu bir gelime gsterdii sylenebilir. Enjeksiyon Kalplama YYPEye bal enjeksiyon kalplama sektr temel olarak unlarn retimini kapsamaktadr: -ie ve balk, sebze, meyve, ekmek vb. dier rnlerin paketlenmesinde kullanlan kasalar; -zellikle, sulamada kullanlan su borular, -iirme kalplamal kaplar iin tapa, kapak ve kulplar lkemizde, enjeksiyon kalplamann (YYPE ile ilgili) % 80 veya daha fazlas, cari olarak, alkoll iki, merubat ve maden suyu iesi kasalar retiminde kullanlmaktadr. una

dikkat edilmelidir ki, YYPE ile retilen ie kasalar 10 yla ulaan bir hizmet mrne sahiptir. Dolaysyla, nmzdeki birka yl iinde bu sektrde bir yavalama beklenmektedir. Dier mallarn tanmasnda kullanlan enjeksiyon kalplama kasalarnn artan kullanmnn ie kasas sektrndeki yavalamay telafi etmesi beklenebilir. Bu sektr (lkemizde) enjeksiyon kalplama kasalarna geii hzlandran belli bal neden tahta olanlara nazaran daha stn kalitede olmasdr. te yandan, lkemizde, bu sektrde, merubat firmalarnn dndaki kasa piyasas, tketici says ve temel dizayn asndan ok dank durumdadr. Ayrca enjeksiyon kalplama sektr ierisinde, fitinglerin ve kapaklarn nispeten nemsiz bir konuma sahip olmaya devam edecekleri beklenebilir. Film lkemizde, rme uval ve dier dokumalar iin dz ve uzun filmleri de kapsayan film retimi, getiimiz be yl zarfnda nemli bir gelime gstermemitir. leriye ynelik bymenin de yava olaca sanlmaktadr. rme uval ve dokumalar iin YYPE talebi, lkemizde bu sektrdeki toplam polimer gereksiniminin % 40n oluturmaktadr. Yeni Gelimeler Boruda temel sorun, gaz orularna ve fitinglere ilikin, zerinde anlamaya varm detayl tanmlarn youkluudur. Bu gaz borular Trkiyede retilecek ise ki bu durum, boru reticilerinin karlar dikkate alndnda kuvvetle muhtemeldir. Bu durumda istenen zellikte reine yurt dndan ithal edilmek durumundadr. Alak Younluklu Polietilen retimi (Aype) Gnmzde Avrupa Topluluunda alak younluk polietilen reten 19 imalat bulunmaktadr. Bat Avrupa alak younluk polietilen retiminde dnya retim kapasitesinin % 39,5ini bnyesinde bulundurmaktadr. Bat Avrupay % 23 ile Kuzey Amerika, % 11,5 ile Japonya, % 13,5 ile Dou Bloku ve % 12,5 ile dier lkeler izlemektedir. Alak younluk polietilen reten firmalar Toplulukta; -zel sektr kimya teebbsleri, -ok uluslu irketlere bal kurulular ve, -Devlet sektr petrol ve kimya kurulular olmak zere grupta faaliyet gstermektedirler. lk iki grubun geliimini ncye gre

daha hzl olmaktadr. zellikle entegre tesislerdeki maliyet avantaj ile baz retici lkelerin istihdam, d ticaret ve dviz sorunlar nedeniyle uyguladklar tevik edici ekonomi politikalar bu ynde gelimeye zemin hazrlamaktadr. Yksek Younluklu Polietilen (Yype) retimi: Enjeksiyon, kalplama trleri, film yapm, ie, varil, leen gibi ambalajlama alannda kullanlan YYPE retiminin yaklak drtte biri gelimi lkelerde tketilmektedir. ABD ve ATnin yan sra Arjantin, Bolivya, in, Ekvator, Hindistan, Endonezya, ran, Irak, Malezya, Meksika, Katar, Filipinler, Suudi Arabistan ve Tayland YYPE retiminde bymeyi hedefleyen lkeler olarak grlmektedir. Polietilen (Pe) Geri Kazanm PE en ok kullanlan plastik trdr. Plastik ielerin, filmlerin plastik rtlerin ambalaj malzemesinin byk bir ounluu bu plastikten yaplr. Esnek hortumlar, bidon, oyuncaklar, amar suyu, deterjan, ampuan, motor ya ieleri vb. ambalaj malzemeleri retiminde kullanlmaktadr. PEler granl haline getirdikten sonra ikinci rnler olarak kullanlmaktadr. Polietilen geri kazanm ileminde gelen malzeme ayklandktan sonra krma makinas ile krlr. (5-6 mm boyutunda apaklar halinde) makinadan kanlar suya atlr. zgl arlnn (0,91) az olmas nedeniyle polietilen su yzeyinde kalr. PET, PVC, PS gibi maddeler ker, PP kmez. kan malzemeler kurutma makinasnda kurutulur. Bask ilemine geirilir. Veya granl / opak halinde salnr. Granl halindeki plastiklerden plastik torbalar, sera rtleri, deterjan ieleri, p kutular, p torbalar vb. rnler retilebilir. lkemizde PE geri dnm yaygn olarak yaplmaktadr. Polietilen genel olarak alak younluk polietilen AYPE (LDPE) ve yksek younluk polietilen YYPE (HDPE) olarak iki trde elde edilmektedir. Dk Younluklu Polietilen (LDPE) En nemli kullanm alan film retimidir. Film kullanmnn % 50si gda ve endstriyel rnlerin paketlenmesinde ve geriye kalan dier ksm ise tarmda kullanlmaktadr. Tarmda kullanlan LDPE, seraclk, tnel ve sera rts yapm kullanmna ayrlm bulunan dayankl filmler ile genellikle gbre ve kimyasal madde reticileri tarafndan kullanlan dayankl torbalardan olumaktadr. Yeniden ileme tesislerinden LDPE iindeki kirletici maddeler elde ayrlr. Ve LDPE tozlatrlr. Daha sonra ykanr ve petlet haline getirilir. LDPEnin dier kulanm alanlar kamyon ofrlerinin kulland halatlar ve kark plastik rnleridir. Yksek Younluklu Polietilen (HDPE)

Yksek younluklu polietilenin zellikleri retilecek rne bal olarak deiir. HDPEden retilen en yaygn rnler; deterjan ieleri ve motor ya kaplardr. Deterjan ieleri balca tabakadan oluur. Orta tabaka geri kazanlan plastikten yaplr. Ham plastikten oluan i tabaka d etkilere kar salam bir engel oluturur. D tabaka ise niform renk ve grn salar. POLVNL KLORR VE VNL KOPOLMERLER Vinil polimerlerine her ne kadar polivinil klorr hakim ise de, aslnda monomeri vinil klorr, vinil asetat ve vinilden klorre dayal reine ailesidir. Bunlara ilave olarak bu trler ayrca PVC kopolimerlerini, klorlandrlm PVC, Polivinil Alkol, Polivinil Butiral ve Polivinilinder, Florrleri de iermektedir. Kimyasal olarak inrt olup, suya, asitlere, alkalilere oksitlenmeye ve d etkenlere kar dayankldr. Yumuaktan serte, deien, mat ve effaf olarak btn renkleri mevcuttur. Belli bal drt retim prosesi vardr; Mikro sspansiyon: Tane boyutu 1-3 mikron arasnda deien polimerler retilir. Ve bunlar plastisol ve organosollerde kullanlr. Ktle polimerizasyonu: Monomer, su ve dier ortamlarn yokluunda polimerize ediler. Ksmi polimerizasyon ilk safhada oluur. Polimer, reaksiyona girmemi monomerden arndrlarak elenir ve snflandrlr. Emlsiyon prosesi: Sspansiyon prosesine benzemektedir. Emlsiye edici katlar daha byk miktarlarda kullanlmaktadr. Tane boyutu 0,5 mikron veya daha kk olabilir. Plastisol ve orgonosol yapmnda kullanlmak zere toz halinde de bulunabilirler. Solsyon Prosesi: Monomerler zclerde eritilir. Ve polimerize edilirler. Erimeyen polimerler tortular. Ve zcden arndrlr. Proses erime kabiliyeti ve film haline gelme zelliine sahip polimer ve kopolimerlerin retiminde kullanlmaktadr. PVC Bileik Hazrlama PVC sl olarak hassas bir termoplastik polimerdir. Son rne dnmesini salamak ve zelliklerini gelitirmek iin baz katklarn eklenmesi gerekmektedir. En eski bileik hazrlama tekniinde, reine yksek devirli bir kartrcda yorulmakta ve elde edilen bileik ya son rn olarak ilenmekte, ya da granl halinde getirilerek bir sonraki ilem iin soutulmaktadr. Katklar u ekilde gruplandrlrlar. Oksitlemeyi nleyiciler, metal aktifliini gidericiler, plastikletiriciler, kaydrclar, dolgu ve darbe dayanmn artrclar, boyar maddeler, alevlenmeyi geciktiriciler, statik elektriklenmeyi nleyiciler, kimyasal iirme maddelleri, apraz bal organik peroksitler, vb. leme Teknikleri

Vinil polimeri tek veya ift vidal ekstruderlerde ekstrzyon, enjeksiyonla kalplama, levhay syla ekillendirme, iirerek kalplama kalenderleme ileme teknikleriyle ilenebilirler. Vinil polimerlerin plastikletiriciler ierisinde oluturduu dispersiyonlar olan pastalar ise dndrerek kalplama, scak daldrmayla kalplama, scak ve souk daldrmayla kaplama, sprey kaplama, kuma ve kat kaplama teknikleriyle ilenirler. Sz konusu uygulamalar srasnda pastalar, uygun plastikletiricilerle kartrlarak plastisol orgonasol, plastijel, orgonojel ekillerinde kullanlrlar. Kullanm Alanlar PVC yaygn olarak su temine, datm ve zirai sulamada kullanlan basnl sert borular imalinde kullanlr. Kanalizasyon, elektrik kanal ve telefon kanallar olarak ise basnsz PVC borular kullanlmaktadr. Klorlu PVC ise evlerde scak su sistemlerinde, ayrca binalardaki pencere evresi, oluk, bina ii sslemeler yer karolar yer demesi tel, kablo ve buzdolab contalar, mutfak eyalar, nakil vastalardaki deme, taban paspaslar, araba kablolar, arabann i ve d aksesuvarlar, gda maddeleri ayakkab ve d giyim, plak, spor eyalar ve oyuncak yapmnda kullanlr. Bunlardan ayr olarak yapkan, boya, kuma ve kat konularnda polivinil asetat (PVAC) latex veya emlsiyon olarak kullanlmaktadr. Polivinil Butiral lamine edilmi emniyetli cam yapmnda yapkan olarak ve elik ykama primeri olarak kullanlmaktadr. Formal polivinil ise sya dayankl tel izolasyonunda kullanlr. leme Metodlarna Gre Tketim En ok kullanlan plastik trlerinden biriside, ksaca PVC denilen polivinilklorrdr. PVC vinilklorr monomerin, basn, scaklk ve katalizrlerin etkisi altnda polimerizasyona urayarak, toz halinde elde edilen homopolimer ve kopolimeridir. Termoplastik rnlerin yapmnda kullanlmak istenilen karmlarn elde edilmesi iin toz halindeki PVC, gerekli katk maddeleri ile kartrlmaktadr. PVCinin birok kullanm alan ierisinde en nemlisi inaat sektrdr. Sulama ilerinde kullanlan basnl sert borularn yansra elektrik ve telefon kablolar gibi basnsz kullanm alanlarnda bulunmaktadr. Ayrca, montaj sanayiinde, giyecek sanayiinde, ev eyas olarak, oyuncak ve paketleme sanayiinde, otomobil ve elektrik olduka yaygn olarak kullanlmaktadr. Boru Boru piyasas, temel kategoriye ayrlabilir

-Basn borusu -Drenaj borusu -Sulama borusu Trkiyenin alt yapsn modernletirilmesi, konut sektrnn ve tarmn gelitirilmesi dorultusunda PVC boru piyasasnda hzla gelimitir. Buna ilaveten 1980-1985 arasnda dnemde Arap krfezinde zellikle, Suudi Arabistanda ki inaat patlamas srasnda, Trkiyenin boru reticileri, bu blgeye byk hacimlerde PVC borusu ihra etmilerdir. Halen bu ihracat patlamas durmu olmasna ramen, Kuzey Afrika ve Msra sat devam etmektedir. ran-Irak sava, zellikle, sulama borularnn satn engellenmise de savan, sona ermesi Trk boru ihracatlar iin nemli frsatlara yol aabilir. Trkiye PVC endstrisindeki yaygn inan odur ki, cari yksek PVC reinesi fiyatlar, kk lekli, dk kaliteli boru reticilerini piyasadan ekilmeye zorlayacaktr. Bu durumda, kaliteli retiminde bulunan reticilerin pazar paylarn artrmalarna yol aacaktr. Trkiyede boru piyasas, u anda ekonomideki nakit sknts nedeniyle bir durgunluk iinde bulunmaktadr. Bu durum zellikle kamu ve belediye fonlu projeler iin sz konusudur. Ve basnl boru ve sulama borular kesimini etkilemektedir. Drenaj boru sektr ise istikrarn korumaktadr. Basnl Boru Trkiyede boru piyasasnn bu kesiminde rekabet ok youn bir durumdadr. Bu borularn reticileri asndan temel sorun, borularn nemli blmnn kamu ihaleleri iin satn alnmas ve devletin demelerinde gecikmesidir. Reine fiyatlarnn hzla artt ve kredi maliyetlerinin ok yksek olduu bu ortamda, reticinin ihalelerde zarar etmesi her an mmkndr. Asbest-imento ve demir boru rekabetinin etkisi ile baz firmalar 90 mm den byk apl boru retimini keserek, daha kk apl borularda kar oran daha dktr. Zira, ekmek, enerji ve sabit maliyetler tm borular retimi iin ayn olduundan ap daralrken birim maliyetler ykselmektedir. Drenaj Borular Dk kaliteli rnlerin iddetli rekabetine ramen inaat sektrnde son zamanlarda gzlenen canlanma, boru satlarnn artmasna yol amtr. Sulama Borular Tarm sektrndeki nakit sknts, sulama borular ve donanm satlarn

frenlemektedir. Uzun vadede, tarm kesiminin modernizasyonu ve GAP projesinin bu piyasay uyaraca vechile, sulama borular sat canlanacaktr. ieler Getiimiz yedi yl zarfnda reine tketiminin 20.000 metrik tonluk seviyesine ulamas, ie retimini hzla artrmtr. PVC ile retilen ieler gda ve gda d rnlerin paketlenmesinde kullanlmaktadr. Bu rnler unlardr: Bitkisel yalar Maden suyu ampuanlar Deterjanlar

Ana rekabet camdan ve son birka yldan beri PETden gelmektedir. PVC ie kullanan bitkisel ya firmalarnn byk bir ksm ielerini satn almaktadr. Bu genellemenin en nemli istisnas salattr. Byk maden suyu firmalar kendi ielerini retirlerken, ufak firmalar gereksinimlerine gre ielerini satn almaktadr. ampuan ve deterjan ieleri ise allageldik ie imalatlarnca retilmektedir. Paketlemede uzmanlaldka, PVC ie piyasasnn kararl bymeye devam edecei tahmin edilmektedir. Antk PETKM gdaya ilikin PVC reinesini retttiinden ie retimi artabilir. Gerek gda gerekse gda;d kullanm olan ielerle ilgili bileim, ya bileim olarak ithal edilmekte veya yerel olarak bir araya getirilmektedir. Ayakkab Enjeksiyon kalplama ayakkablar ve sandaletler toplumun gelir dzeyi dk kesimlerine satlmaktadr. Plaj sandaletleri gerek yurtii piyasa gerekse turistlere sat iin retilmektedir. Ayakkablarn retiminde kullanlan PVC reinesinin kesin deerleri, piyasann dankl ve bileimin bamsz bileim imalatlarndan satn alnmasn nedeniyle bilinmemektedir. Ayakkab retimi zellikle yoksul kesimlere ynelik olarak artmaya devam edecektir. Deri Kuma Deri kuman Trkiyede araba kaplanda dekoratif olarak ve ucuz el antalarnda kullanlmas nedeniyle deri kuma talebi ykselmeye devam edecektir. Profiller Profiller kategorisine su yolu, oluk, duvar kaplamas pencere-kap doramalar ve rulo pancurlar girmektedir. Saylan rnlerin retimi (pencere ve kaplar hari) Trkiyede yaklak 5 bin ton reineye ulamtr. Gelecee ilikin gelime, inaat sektrndeki ve

ortadou lkelerine yaplan ihracattaki artla paralellik arz edecektir. Yurdumuzda PVCden pencere ve kap doramalar imalat olduka yenidir. Bu rnlerde reine kullanm sras ile 2 bin ve 3 bin tondur. PVC pencere kaplamalar, ahap veya aliminyum doramaya olanlarna nazaran daha pahaldr. Toplam pencere kaplama piyasas yaklak 10 milyon m2 dir. Ancak sadece PVC pencereleri 100 bin m2 ye ulamaktadr. Trk reticileri, yerli tketimde yava bir ykselme beklemekte ve krfez lkeleri ile Msr ve Bat Avrupa piyasalarna ihracata almaktadrlar. Dierleri Dierleri sektr, temel olarak, tel ve kablo endstrisi (izolasyon ve tecrit malzemesi olarak ve ev gerelerindeki baz kullanm alanlarndan olumaktadr. Polivinil Klorr (PVC) retimi: ICI ve ENI-Chimica firmalarnn birlemesiyle PVC alannda talya, Almanya, Fransa, ngilterede birok ortak teebbsleri (Joint Venture) grlmeye balanmtr. Bunun nedeni PVCnin en eski standart plastik olmasna ramen teknik ve ekonomik nemini yitirmesidir. PVCnin kullanld yeni zel rnlerin gelitirilmesine ynelinmitir. Bu da baz sorunlar ortaya karmakla birlikte PVCnin gelecei olduka parlak grlmektedir. PVCnin kullanm alanlar film, kaplama malzemesi, boruluk, tabaka ve kalplama olmak zere ok eitlidir. PVC kaynakl mamller inaat, elektrik-eletronik, deme, otomobil, tketim mallar ve paketlemede yaygn olarak kullanldndan PVC retimi gelimekte olan lkelerde tevik edilmektedir. Cezayir, Arjantin, Brezilya, in, Ekvator, Msr, Hindistan, Endonezya, ran, Irak, Kore, Meksika, Nijerya, Filipinler, Suudi Arabistan ve Tayland PVC reten gelimekte olan lkelerdir. Sanayilemi lkelerde PVC retimi kapasite fazlal ve evre koruma sorunlar nedeniyle doygun bir sanayi konumundadr. Polivinilklorr (PVC) Geri Kazanm Birok kullanm alan ierisinde en nemli olan inaat sektrdr. Sulama ilerinde kullanlan plastik boru yapmnda elektrik ve telefon kablolarnda, ev eyasnda, oyuncak ve ambalaj sanayiinde, montaj sanayiinde, yiyecek sanayiinde, paketleme ilerinde, otomobil sektrnde yaygn olarak kullanlmaktadr. Gda ambalajlamada sert PVC s ile ekillendirilerek margarin, tereya benzeri rnlerin ambalajlanmasnda geni lde kullanlmaktadr. PVCnin geri kazanlmasndaki en byk engel toplama ve ayrmadr. Gnmzde ayrmann ou elle yaplmaktadr. Geri kazanlan ve ilave

herhangi bir katk gerektirmeyen yksek kaliteli bir plastik olmasna ramen toplanmas ve ayrlmas pahaldr. Kullanlm PVC ambalaj artklar temizlendikten ve toz haline getirildikten sonra ikinci rn olarak kirli su borular, yiyecek konulmayan kaplar, du perdeler, bahe su hortumlar, iek kaplar, oyuncaklar, marley ve eitli dolgu malzemelerinin retiminde kullanlr. Geri kazanlm PVCden yaplan drenaj borusu rittigs (balanm elemanlar) gibi rnlerin ok iyi bir pazar vardr. POLSTREN (PS) Polistiren ok yaygn olarak kullanlan bir plastik trdr. Kolay ilenmesi ve uuculuu sayesinde kat, tahta ve metallerin yerini almtr. Kristal (genel amal) polistiren effaf ve salam bir malzemedir. Sz konusu plastiin younluu 1,06 gr/cm3 gerilme dayanm 8000 psi, vicat yumuama noktas 106o C, izod darbe dayanm 0,2-0,5 ft.1b/in, uzamas % 3, esneklik modl 450000 psidir. Bu zellikler molekl arlna ve kullanlan katklara bal olarak deiir. Ancak genel maksatl polistirenin UV na, baz kimyasal maddelere ve yiyeceklere kar dayankll azdr. 106o C gibi bir dk vicat scakl da yaygn olarak kullanmn engeller. Darbeye dayankl PSler ktle polimerizasyon ile elde edilir. Ayrca prosese elastomerler ilave edilir. Belli bal iki proses vardr. Birincisi kesikli proses olup sulu bir sspansiyon iinde gerekletirilir. kincisi ise devaml bir proses olup, reaktrlerde gerekletirilir. Polistirene kauuk eklenerek, darbe dayanm daha iyi, sertlii daha az bir rn elde edilir. Genel amal ve darbeye dayankl trler enjeksiyon kalplama veya ekstruzyon metodlar ile ilenirler. Enjeksiyon scakl 380-400 F arasnda deiir. Ayrca erime aklar ok deiik aralklarda olan ve deiik sahalarda kullanlabilen PSler mevcuttur. Bu rnn sertlii ve ileme kolayl yksek veya alak basn prosesi ile kpk imalinde kullanmn kolaylatrmaktadr. Genel amal ve darbeye dayankl trlerden levha, profil ve boru imal edilebilmektedir. Kristal polistiren darbeye dayankl trle birlikte ekstrzyonuyla, parlakl iyi olan levhalar elde edilir. Ayrca polistirenin dier maddelerle de harmanlanarak ilenmesi mmkndr. Yeni bir uygulama sahas da ekstrzyon;sl ekillendirme (termoforming) ilemidir. Bu ilemde, ekstrzyon donanmnn boyutlar artmakta; vida ap 6 in ve L/D oran 32:1 olan ekstruderler levha imalinde kullanlmaktadr.

Kullanm Alanlar Ekstrzyon uygulamalar polistiren tketiminin 1/3n kapsamakta ve enjeksiyon uygulamasna kyasla daha hzl olarak bymektedir. Ekstrude edilmi profiller, ayna ve resim profillerinde ve inaatta ok geni tketim sahas bulmaktadr. Et ve yumurta kutular, ekstrude edilmi PS levhadan sl ekillendirme ile elde edilir. nce eperli ielerin ambalaj iinde bu rn yaygn olarak kullanlr. ift ynl oryente edilmi filmler, ekstrzyonun en yaygn kullanm alandr. Salaml ve parlakl, oriente edilmi PSnin, et tepsileri, ie kapaklar, pasta, ikolata ve eker paketlerinde yaygn olarak kullanmn salar. PSden imal edilen paneller, oda ayrcs, du kapaklar ve aydnlatma panelleri olarak kullanlr. Enjeksiyon kalplama rnleri ise havalandrma niteleri, buzdolab ve dondurucu paralarnn imalinde kullanlr. Ayrca radyo, TV, stereo kapaklar imalinde de yaygnlamakta olan bir uygulamadr. Alevlenmeyi nleyici katklar ieren reineler, bu rnn TV kutusu imalinde kullanmn kolaylatrr. Darbeye dayankl PS, ev aletleri, ayakkab topuklar, oyuncak ve kapak imalinde kullanlr. Genel amal PS ile ayrca tbbi cihazlar, cam kesitli kutular, taraklar, ieler imal edilir. Kpk polistiren ise izolosyonda, inaatta ve paketlemede yaygn olarak kullanlr Btadien;stiren polimerleri Bu reineler, stiren grubunun bir yesi olup, parlaklklar ve darbe dayanmlar fazladr. Bu nedenlerle eitli kutu ve yiyecek kutular imalinde kullanlrlar. Bu polimerler ekstrzyon, enjeksiyon ve iirme teknikleriyle ilenirler. Ayrca bu reinelerin oyuncak imalinde olduu gibi tp sahasnda da kullanm genilemektedir. leme Metotlarna Gre Tketimi Polistiren (PS) Stirenin polimerizasyonu sonucu elde edilen polistiren, PVC gibi ok eitli kullanm alan bulunan bir termoplastik trdr. Antiok, kristal ve kpk gibi ayr trde retilen polistirenin ilenmesi kolay ve ucuzdur. Bu zellikleri ile polistiren, kat, tahta ve metallerin yerine ikamet edilmektedir. Genel olarak aromatik ve klorlu zclerde zlen polistiren; su buhar, oksijen ve azot benzeri birok gaz kolaylkla geirilir. Polistiren, film, levha yapm, kat ve kuma kaplamalar, kpkl izolasyon levhalar yapm, aydnlatma malzemeleri, buzdolab-amar makinesi paralar, batarya kutular, radyo ve televizyon kasalar; oyuncak ve ev eyas yapm gibi alanlarda yaygn ekilde kullanlmaktadr.

HIPS ve GPS, ok saydaki firmaca retilmektedir. HIPSnin ana kullanm alan TV kasas ve srt ile buzdolab srt ve i yzeyi gibi ev gerelerindedir. Buzdolab piyasalarnda HIPS, ABS ile fiyat rekabetindedir. Bu rnlerin ana reticisi olan profilo, byk boy buzdolaplarnn i ksmlarn hala vitrifiye emaye ile kaplamaya devam etmektedir. Otomotiv sektrndeki kullanmna rnek olarak Tofa Fat iin radyatr grilli retimi gsterilebilir. Toplam polistiren pazarnn % 10-15ini ve HIPSin de nemli bir blmn oluturan ksm paketleme kaplarnn retiminde thermoformed levha olarak kullanlmaktadr. GPS, genellikle mzik ve video kaset kutularnn retiminde kullanm alan fiyatna ve piyasa talebine bal olmaktadr. GPSnin dier kullanmlar arasnda buzdolab kaplar ve raflar bulunmaktadr. Ev gereleri, mzik donanm ve kasetlere ilikin genel retim durumu ykselme trendi gstermektedir. Polistiren (PS) retimi Sanayilemi lkelerde ekonomik bunalmlardan olumsuz ynde etkilenen bir sektr olan polistiren, retimi fazla hzl artmayan bir eilim gstermektedir. Enerji maliyetlerinin artmas nedeniyle yeni PS tr olan Expanded PS (kpk tipi) izolasyon alannda yaygn olarak kullanlmaktadr. Ancak iklimi lman olan gelimi ve gelimekte olan lkelerde izolasyonda kpk kullanm pek hzl artmadndan yakn gelecekte de polistiren retiminde art beklenmemektedir. Bununla birlikte dier polimerleri ile birlikte global olarak ele alndnda soutma ve paketleme alannda talep art grlmektedir. Kuzey Amerika ve AT dndaki retici lkeler in, Hindistan, Filipinler, Cezayir, Msr, ran, Kuveyt, Libya, Meksika, Suudi Arabistan ve Perudur. AT lkeleri arasnda en ok polistiren reten lke F. Almanyadr. Bunu srasyla Fransa, enelks, talya, ngiltere, spanya ve Yunanistan izlemektedir. spanyann polistiren retiminde de gelimi AT yesi lkelerin yaklak yarya yakn retim miktarn gerekletirdii dikkat ekicidir. Polistirenin nemli polimerleri Expandable PS (EPS) ile High Impact Polistiren (HIPS)dir. Dier polimerleri ise Acrylonitrile Butadiene Styrene Copolymers (ABS) ve Styrene Acrylanitrile Copolymer (SAN)dr. ATda en ok EPS reten lke F. Almanya ve Fransadr. Bunlar Belelks, ngiltere, talya, spanya ve Yunanistan izlemektedir. Fransann retimi yldan yla art gstermektedir. Polistiren (PS) Geri Kazanm: Evsel ambalaj atklar ierisinde en az rastlanan ambalaj trdr. Yourt ve margarin

kaplarnda youn olarak kullanlan polistirenin geri kazanm PE ve PPde olduu gibi yaygn bir ekilde yaplmaktadr. Geri dntrlen PSler ask yapmnda kullanlyor. POLPROPLEN Polipropilen, yksek saflktaki propilen gaznn basn altnda, Ziegler-Natta katalizrleri yardmyla polimerlemesiyle elde edilir. Kristal yapl, 0,902 ile 0,904 g/cm3 younluklu bu polimer termoplastiklerin en hafiflerinden biridir. Erime noktas 325 ile 335o F arasndadr. Polipropilen, polar olmamas nedeniyle yksek dielektrik katsaysna s izolasyon zelliine sahiptir. phesiz ki polipropilen, yksek fiyatl belirli zel tip plastikler gibi tm kimyasallara kar direnli deildir. Uygulamada deriik slfirik asit, nitrik asit, potasyum bikarbonat kerosen ve karbon tetraklorr hari dier tm kimyasallara kar olduka dayankldr. Homopolimerin 73o Fde ortalama 17500 psi esneklik modlleri ve 4900 psi civarnda gerilme dayanmlar vardr. Dolgu maddeleriyle yaplan takviye ile esneklik modl 350000 psiye kadar artrlabilir. Polipropilen % 80 slfrik aside ve deriik hidroklorik aside 212o Fye kadar dayankllk gsterir. Ayrca 175o F altnda organik zclere olan direnci de olduka iyidir. Dier olefin reineler gibi, oksitleyici asitler tarafndan yava etkilenir. Polipropilenin 6 ay sre ile nemli bir ortamda depolanmas, arln % 0,1 den daha az bir oranda artrr. Organik bileiklerin polipropileni etkileme oranlar hayli dktr. Absorblama olay scaklkla doru orantl ve zcnn polarlk zellii ile ters orantl olarak deiir. Polipropilen, termoplastiklere uygulanan btn metodlarla ilenebilir. Enjeksiyonla kalplama tekniinde, ok kk ayrntlar olan kk kalplar kullanlarak yzeyi olduka dzgn, boyut kararll iyi olan paralar imal edilebilir. Polipropilen, termoplastiklere uygulanan btn metodlarla ilenebilir. Enjeksiyonla kalplama tekniinde, ok kk ayrntlar olan kk kalplar kullanlarak yzeyi olduka dzgn, boyut kararll iyi olan paralar imal edilebilir. Polipropilenden retilen menteeler, 3 milyon kez bklebilirler. Bunlar, kalplama-souk alma ya da ekstrzyon metodlar ile imal edilebilirler. Oryente polipropilen, fonografik plaklarn ambalajlanmasnda kullanlan bzgl film retiminde de kullanlmaktadr. Elyaf, polipropilenin ekstrzyandan sonra, hava ile soutulmu bir blgede, ince meme balar iinden bir batan bir baa geirilmesi ve bunu takiben bir ruloya sarlmasyla elde edilir.

Polipropilen dokuma olmayan kumalar, ince ekme veya eriterek; iirme metodu ile elde edilirler. Polipropilen s ile ekillendirilir, enjeksiyon kalplama veya ekstruzyon kalplama teknikleri ile kprtlebilir. Kullanm Alanlar Polipropilen, kabin kalplarndan ila kutularna kadar geni bir alanda, gerekli ve ok kullanl menteeler imalinde kullanlr. Berrak ve yumuak filmler gmlek ve orap gibi rnlerin, berrak ve daha sert filmler ise yemek ve sigara ambalajnda kullanlmaktadr. Mzik pla ambalajnda da polipropilen kullanlr. Ayrca polipropilen elyaf tr ile rme ve dokuma sanayiinde, hallarda ve demecilik sanayiinde kullanlmaktadr. Polipropilen dokuma olmayan kumalar ise, hal altl atlabilir hastane rts ve atlabilir kundak bezi gibi rnlerin imalinde kullanlmaktadr. Polipropilen (PP) Tketimi Polipropilen, propilenin polimerizasyonu ile elde edilmektedir. Bu yntemde, yksek saflktaki propilen gaz katalizrler yardm ve ar basn reaktrlerinin de devreye girmesi ile polimerizasyona uramaktadr. Polipropilenin, yksek scaklkta eitli kimyasal maddelerden etkilenmemesi kullanm alannn genilemesine yol amtr. Bunun yansra, polipropilen, dier plastiklere nazaran daha hafif olma ve yumuama noktasnn yksek oluu gibi zellikleri sayesinde, sigara ambalajlar ve mzik pla ambalajna kadar eitli kullanmlara sahiptir. Bunlardan baka, sterilize edilebilen salk malzemesi, oru, profil, ince levha, ie, snai erit, balk a, halat uval, eitli ev ve mutfak eyas vb. rnlerin yapmnda da kullanlmaktadr. Polipropilenin eitli kullanmlar aadaki biimde gzden geirilebilir; Dokuma Torba / Kumalar PP tketimi lkemizde, dokuma torba, kuma retiminin hakimiyetindedir. u anda, Trkiyede yaklak 1000 adet dairevi tezgah ve 200 adet de sulzer tezgah bulunmakta olup bunlarn saylar kararl bir art kaydetmektedir. Dairevi tezgahlar, dokuma uval retiminde, slzer tezgahlar ise dokuma kuma retiminde kullanlmaktadr. Tezgahlarda branda ve 1 metrik tona kadar dayankl jumbo torbalar imal edilebilmektedir. Kullanm trne gre bu torbalar, ak dokuma (bitkiler iin) veya kapal (eitli kimyasal rnler, gbre, mineraller ve un iin) olabilir. Buna ilaveten baz torbalar AYPE, AYPE/LAYPE karm veya dayankl katla i yzeyleri kaplanm (takviye edilmi) olarak imal edilmektedir. Baz reticiler, PP veya

AYPE kullanml uvallar retmektedir. Torbalarn bir ksm Trk piyasasna arz edilirken bir ksm da komu Arap lkelerine, Gneydou ve Bat Avrupaya ihra edilmektedir. Torba retiminin byk bir blm otomatik entegre tesislerinde gerekletirilmektedir. Enjeksiyon Kalplama Bu sektre, Trk otomotiv ak reticileri iin ak kutusu retimi egemendir. Bu sektr ikinci en byk PP tketicisidir. Ak retimi, otomotiv retimindeki arta ve araba/kamyon parkndaki genel bymeye paralel olarak srekli bir art kaydetmektedir. PPnin ak kutusu kullanm dnda eitli kullanm alanlar da bulunmaktadr. Bunlar arasnda; -Elektrikli sprge aksam, -Ykama (bulak ve amar) makinelerinin sya ve deterjana dayankl, -Mini amar makinelerinin kasas -Araba ve kamyonlarn talk-kaplamal polimer stc kutular -Ev ve ofis vantilatr baklar -Tekstil bobinleri bulunmaktadr. Bioriyente (Bioriented) Fim Tekelin yerli selofan kullanm nedeniyle sigara ambalaj filmi u anda ihra piyasalarna satlmaktadr. Bioriyente PP filmine (BOPP) gemek makine modernizasyonunu getirmektedir. Trkiyede BOPPnin ana kullanm alanlar, gda, kraker, ekerleme ve fndk paketlemesidir. Paketleme piyasasnn BOPP tarafndan istila edilmesinin nedeni, selefon, PVC, filmi ve dayankl katlar gibi geleneksel paketleme maddeleri karsnda BOPPnin fiyat rekabetidir. eitli Filmler iek ambalajnda ve gmlek gibi tekstil rnlerinin paketlenmesinde kullanlan iirme film retimine dayanan filmler, piyasaya henz sunulmu olup talebi giderek artmaktadr. Piyasann dier ufak ayrntlar ise margarin kaplarnn retimi iin kullanlan syla-ekillenebilen yaprak ve dokuma aamalarnda monofilomenin retimidir. Polipropilen (PP) Geri Kazanm Kimyasal zellikleri PEye benzer ancak yksek scaklklarda eitli kimyasal

maddelerden etkilenmemesi kullanm alanlarnn genilemesine yol amtr. Dier plastiklere gre daha hafif olmalar ve yumuama noktasnn yksek oluu gibi zellikleri sayesinde, sigara ambalajndan mzik pla ambalajna kadar eitli kullanm alanlarna sahiptir. Bunlardan baka sterilize edilebilen salk malzemesi, deterjan kutularnn kapaklar, margarin kaplar, sentetik elyaf, boru, profil, ince levha, ie, balk a, halat, uval, eitli ev ve mutfak eyas ve benzeri rnlerin yapmnda da kullanlmaktadr. Hafif ve dayankl olmas ve geri dntrlebilir zelliklerinden dolay, araba aks kutularnda, konteyner kapaklarnda, ie etiketlerinde, otomotiv sanayiinde de kullanlmaktadr. Granl haline getirilerek geri dntrlm PPden sentetik hal taban eitli plastik oyuncaklar ve krtasiye malzemeleri retilmektedir. POLETLEN TEREFTALAT ABD de en hzla gelien plastik olmutur. Her ne kadar 20 yl akn bir sredir elbise elyaf, lastik kordonu ve halclkta kullanyorsa da reinenin ie olarak kullanlmaktadr. Polietilen tereftalat (PET), termoplastikler arasnda oryente edilmi kristal yapda zayf asitlere, bazlara ve ou zclere kar dayanm olduu kadar, salamlk, sertlik, parlaklk ve yksek darbe dayanm gibi zellikleriylede stndr. PETin gaz geirgenlii dier plastiklerin oundan daha dktr. Tipik PET reinesi 250-260o C arasnda erir. PET reine normal olarak kristal yapl pelletler eklinde retilmektedir. Tipik olarak kristalleme % 50 civarndadr. Oryente edilmi iki ielerini retmek iin iki metod kullanlr. ki aamal veya souk n ekil prosesinde, soutulmu kalplardaki effaf rn enjeksiyonla kalplanr, rn Tgnin stndeki scaklklara karlr, gerilir ve ift eksenli oryente ie retmek iin souk ie kalb iine flenirler. Tek aama prosesinde, enjeksiyonla kalplanm n ekil soutulmaz, sadece gerilme fleme kademesi soutulur. Daha sonra ekme fleme aamasna geilir. Ve oryente edilmi ie retilir. PETin zor erime zellii, enjeksiyon fleme ve ekstrzyon fleme proseslerinde kullanmn nler. Bununla beraber PETin bu alanlara girmesi iin gerekli proses modifikasyonu gelitirecek faliyetler srmektedir. Kullanm Alanlar PET film, monofilament retiminde kullanlmaktadr. Genellikle filmler ift eksenli oryente edilmi olup, yalnz kullanlabildii gibi koeksruzyonlarda veya laminasyonlarda kullanlr. Endstriyel uygulamalara manyetik erit, rntgen, fotoraf filmi ve elektriksel yaltm dahildir. Oryente edilmi veya edilmemi PET filmlerinin ambalajlama uygulamalarna, kaynatma torbalar, damtma keseleri, et ve peynir ambalaj bzme

filmler dahildir. Polietilen Tereftalat (PET) Geri Kazanm 150-175o C scakla kadar dayankl olduundan elyaf ve merubat iesi yapmnda kullanlr. PET balca; uyku yata, yastk, klk giyecek (yeil lifler sadece koyu renkli giysilerde kullanldndan yeil ieler ayr toplanr.) retiminde kullanlan polyester elyaflarna dntrlmek zere geri kazanr. PET ayrca hal elyaflarnda, ekil vermi rnlerde, yiyecek ve yiyecek d kaplarda ve otomotiv endstrisinde kullanlr. Hafif ve dayankl olmas nedeniyle kullanm alan giderek genilemektedir. PET atklar sentetik elyaf ve dolgu malzemesi olarak deerlendirilebilir. Adanada 1994 ylnda faaliyete geen tesiste PET atklarn geri dnm yaplmaktadr. (SASA sentetik Elyaf San. A..) TERMOPLASTK POLAMD Termoplastik poliamidler, sktrlarak kalplama, dkme film, eriyik elyaf bkme teknikleri ile ilenir. Termoplastik poliamidlerin baz zellikleri unlardr; -310o C de erimeyip lastikleirler ve yksek gerilme dayanm ve uzamalarn daha yksek derecelerde bile koruyabilirler. -Basnla iyi ak salanr ve ksa bir sre de cams gei scakl alarak kalplanrlar. -Maddenin % 10 uzayabilmesi, makinaya olan uyumluluunu salar ve krlmay azaltr. -Tekrar tlerek kullanlabilirler ve bozuk kaplamalar tekrar eritilerek dzeltilebilir. -Eriyik halindeyken, dkm makinalarnn kullanlmasyla film olarak dkm yaplabilirler Dolgusuz bileiklerin sktrarak kalplama scakl 330-350o C basn ise 3000-5000 psi arasndadr. yi ak salamak iin 310o C nin stnde en az 5 dakika kalplanrlar. Lamineler yksek basnl preslerle, alak basn vakum veya deiik basnl vakum uygulanarak yaplr. Kullanm Alanlar Termoplastik poliamid, nkleer uygulamalarda valf yata yapmnda da kullanlr. Lamine edilmi ve doldurulmu paralar jet motorlarnda, scak makinaya yakn elektrik ve mekanik paralarn imalinde kullanlr. POL (AMD-MD) Poli (amid-imid) yksek g ve darbe dayanmyla tanmlanabilen kalplanabilir, yksek performansl bir termoplastiktir. Amorfik bir yapya sahip olup, zelliklerini 500o F scakla kadar korur. Bu plastikten enjeksiyonla kalplama tekniiyle hassas paralar

imal edilebilir. Radyasyona ve kimyasallara dayanm iyidir. Yksek scaklktaki kostik, buhar ve baz asitler polimere etki yapabilirler. Poli (amid-imid) enjeksiyonla kalplanabilir ve mineral, grafit-elyaf cam elyaf vb. dolgularla bileik haline getirilerek kullanlabilir. Reineler, geleneksel vidal enjeksiyon kalplama makinalar ile detayl ve hassas paralarn imalinde kullanlr. Kalplarda giriler mmkn olduu kadar geni tutulmaldr. Dkm balar geni ve ksa olmal ve ok oyuklu kaplamalarda dkm ba sistemi dengelenmelidir. Kaynak izgileri kltlmeli, oyuklar iyici havalandrlmaldr. Alttan kesmelerden kanlmaldr. Fiziksel zellikleri de herhangi bir bozulma meydana gelmeyecek ekilde standart polimere % 30 nispetinde tlm kullanlm mamul ilave edilebilir, ancak kpkleme ve krlganln nlenmesi iin tlen malzemenin 8 saat 300o F de kurutulmas gereklidir. Enjeksiyon kalplama ve ekstruzyonda fiziksel zelliklerin iyiletirilmesi iin paralar 500o Fa ulaan scaklkta tavlama ileminden geirilmelidir. Son tavlama, ilemi s kontrolnn hassas olarak yapld scak hava frnnda yaplr. Kullanm Alanlar Hidrolik, iletme ve dokuma techizat, pompalar, valf ve tribnler gibi endstriyel uygulamalarda, jet motor paralar gibi ulatrma uygulamalarnda kullanlr. POLRETAN retan grubunda bulunan reinelerin zellikleri, trlerine gre byk bir farkllk gstermektedir. Belli bal reine trleri yle snflandrlabilir: -Esnek kpk, -Sert kpk, -Yar sert kpk, -Enjeksiyon kalplama elastomerleri, -Yapsal kpkler, -Dkm elastomerleri -Termoplastik elastomerler Yukarda belirtilen retanlar yapsal adan birbirine benzerler, ancak ilemleri ve uygulama sahalar fakldr. Esnek Kpk Poliretann en yaygn kullanlan trdr. Bu rnn kullanm potansiyeli olan dallar, hal alt kaplamas ve yatak sngerleridir. Ayrca hafiflii nedeni ile otomotiv

endstrisinde geni ekilde kullanlmaktadr. Bklebilir PUR kpkleri, en ok levha prosesi ile retilmektedir. Bu proseste poliester, poliol, toluen, diizosiyonat, su, iiriciler, amin, kolayl kararllk salayclar ve boya gibi dier katklar kullanlr. Sert Kpk Sert kpk buzdolab ve dondurucularn izolasyonu amac ile kullanlmaktadr. Bu amala kullanlmakta olan cam elyafl ksmen yerini poliretana terk etmitir. Yaklak buzdolab retimlerinin % 60nda poliretan kullanlmaktadr. Sert kpn daha yeni kullanm alanlar ise elektrikli su stclar ve gne enerjisi ile stlan su depolardr. Yar Sert Kpk -Dolgu kpkler: Otomotiv endstrisinde ba ve kol dayama yerleri iin kullanlmaktadr. Darbeye dayankl ve yumuaktr. -Enerji eki kp: Yeni bir otomotiv uygulamasdr. Arabann i ksmnda emniyet amacyla kullanlmaktadr. -Ayakkab taban: Hafiflii, ypranma direnci, souk havalarda bklebilirlii, rahatl nedeniyle ayakkab tabn yapmnda kullanlr. Enjeksiyonla Kalplama Elastomerleri Otomotiv endstrisi dnda da uygulama alan bulmaktadr. Sert Yapsal Kpk Enjeksiyonla kalplama iin belirtilen prensipler yapsal kpk iinde geerlidir. Dkm Elastomerleri Dkm retam elastomerleri termoset polimer snfnda olup,bir kalp iine dklrler. Bunlar ayn zamanda blok kopolimerler olarakta tanmlanabilir. Uygulama alanlar endstriyel traktr lastikleri, dililer, contalar, konveyr kaylar yapmdr. Termoplastik retan Elastomerleri Termoplastik elastomerleri btn elastomerlerin ve termoplastiklerin en iyi zelliklerine sahip olup, geni bir alan olan mhendislik gerelerin yapmnda kullanlr. Poliretan kpk rnler, btn organik maddeler gibi yeterli scaklktaki bir kaynakla temas ettiklerinde yanarlar STREN AKRLONTRL Sitiren akrilonitril reineleri, yksek performansl stiren ailesinin yesidir. Bunlar poliskrenin parlaklk ve berraklna sahip olup ayn zamanda kimyasallara kar direnlidirler, syla genleirler ve sertleirler. Klorlu aromatik hidrokarbonlar, esterler ve ketonlardan etkilenirler. Bu reinelerin yksek gerilme ve bklebilirlik gleri vardr. Bklme scakl 264 pside 200 ile 217o F arasndadr.

SAN reinelerine termoplastiklere uygulanan btn prosesler uygulanabilir. SAN ilenmi paralar, makine ile tutturucularla ve dekorasyonla yaplabilir. Kullanm Alanlar Dmeler, buzdolab et ve sebze kutular, kartrc kaplar; otomotivde enstrmanlensleri, siperlikler; elektronikte, pil kaplar, metre mercekleri; tpta rnga, kan aspiratrleri ve suni bbrek aygtlar; kozmetik kaplar, ieler ve kavanozlar; inaatta, emniyet perdahlamas, su filtre kab; daktilo anahtar ve kalem stleridir. ABS ABS reineleri, akrilonitril, btadien ve stirenden yaplan kopolimerlerdir. Akrilonitril, kimyasal olarak salamlk; stiren, kolay ilenebilirlik, sertlik ve parlaklk salr. Butadien ise souk hava artlarnda ve oda scaklnda darbe dayanm ve dayankllk salayc olarak rol oynar. ABSnin birok trleri gelitirilmitir. Bunlar arasnda kaplama az parlak veya mat ekstrude edilmi bitmi levhalar; yksek scaklk ve alevlenmeye kar dayankl, alamlama, yapsal kpk ve effaf uygulamalara imkan veren ve bu zellikleri salayan reineler yer almaktadr. leme ve Kullanm Alanlar Ekstrude edilmesi ve enjeksiyon kalplamas iyi yaplabildiinden ilenmesi kolay bir maddedir. Ekstrzyon ABS iin byk bir Pazar alandr. ABS hidroskopik bir madde olduu iin ilenmeden nce, nem almas nlenmeli, yzey hatalarn azaltmak amac ile kurutulmaldr. Ekstrude edilmi ABS levha, eitli rnlerin, imalatnda kullanlmaktadr. ekillendirilmi geni paralar (8-12 ftlik), tek paral levhalar, kk ekillendirilmi paralar (Tuba gibi mzik aletleri) yapmnda kullanlmaktadr. Buzdolab yapm da ekillendirilmi levhalarn dier bir uygulama alandr. ABS yapsal kpk uygulamalar iin iyi bir reinedir. Ekstrzyon, enjeksiyon ve iirerek kalplama tekniiyle iyi ilenir. effaf ABS, buzdolab iindeki blmlerde, oyuncaklarda kullanlr. NAYLON Naylon, termoplastik poliamid recine ailesini temsil eder ve ncelikle enjeksiyon kalplama ve ekstrzyon teknikleriyle ilenir. Bazlar, daldrma tekniiyle kaplama amacyla zelti veya svlatrlm ekilde kullanlr. zellikleri Naylonlarn belli bal ortak zellikleri unlardr: -Sertlik, -Anmaya kar iyi dayanm,

-Ortalama erime noktalarnn stndeki scaklklarda, termoplastikler gibi sya dayankllk, -Kuvvetli asit ve oksitleyici maddelerin dndaki kimyasallara kar iyi dayankllk. Modifiye edilmemi bir reine olarak her naylon tipinin kendini belli eden birden fazla zellii vardr. Bunlar, naylon trlerinin kullanm alanlarnn seimine esas tekil ederler. Btn naylonlar cam elyaf, cam tanesi ve mineral paralar ile glendirilebilirler. Birinci ileme metodu, enjeksiyonla kalplama ve ekstrzyondur. Dier teknikler, iirerek kalplanmas ve zelti veya svlatrlm yatak kaplamasdr. Enjeksiyon kalplamada, naylonlarn yksek erime noktas ve katdan eriyik haline hzl gei zellii vardr. Monofillaman, profil, film ve levha imalinde ekstrzyon teknii kullanlr. Flaman imali gibi baz uygulamalarda younluk ve ekstrzyon verimi orannda uyumluluk salamak iin eritici pompalar kullanlr. Kullanm Alanlar Uygulamada naylon kullanm, salamlk, sertlik, kimyasal maddelere dayanm ve elektrii izole eden zellikleri nedeniyle yaygndr. Naylon bileenlerinin kullanld en geni Pazar otomotiv sektrdr. (Hem i hem de dta kullanlr) Desteksiz boru takm, tel izolasyonu ve i deme iin monifilaman iplik ekstrzyon uygulamalardr. Enjeksiyon kalplamayla, kam, dili, elektrik balalar, buhar gaz birletiren depolar ve tecrit bantlar retilir. Madenle glendirilmi Naylon 6,6 tr d gvde uygulamalarnda en ok kullanlandr. Elektrik endstrisinin gelimesi, naylon kullanmn artrmtr. Spor malzemesi, zel fralar (di, sa), fermuar ve fra saplar da naylo tketim yerleridir. NTRL RENE Ana monomeri akrilonitril olan polimerler nitril reineler diye isimlendirilir. Bu reineler yap zellikleri nedeniyle dk gaz geirgenliine sahip olup, kimyasallara kar direnleri olduka iyidir. Reineler, kauukla kartrldnda olduka yksek gerilme zelliine sahip olup ve ekstrzyon, enjeksiyon kalplama ile ilenebilir ve s ile ekillendirilebilir. Nitril reinelerin ilenmesi, ksmi erime scaklklar olmayan polimerin ileme karekteristiini tar. Bu reineler, erime scaklnda yapkan olduu iin ileme srasnda polimere minimum kayma enerjisi uygulanmaldr.

Kullanm Alanlar Nitril reinelerin en nemli kullanm yerleri, yiyecek ve benzeri maddelerin ambalajlama ilemleridir. ok nceleri nitriller merubat kutularn yapmnda geni olarak kullanlrd. Fakat, yeni uygulamaya konulan tze gre, nitriller merubat ieleri yerine esas olarak yiyecek paketlemesinde ve Amerikada yiyecek paketlemisinin dndaki paketlemelerde kullanlmaktadr. Avrupada nitril reineler, merubatlar dahil olmak zere yiyecek ve ayn zamanda yiyecek d maddeler ambalajnda kullanlmaktadr. PLASTK EVRE LKS Dnyamzda 1980 ylnda toplam 61 milyon ton plastik retilmi, bu miktar 1990larda % 130 artla 140 milyon tona ulamtr. retilen bu plastik malzemenin byk ounluu kullanldktan sonra fonksiyonu kaybetmekte ve plastik atk olarak atlmaktadr. lkemizde de saylar yaklak 2500 dolaynda olduu tahmin edilen plastik ileyen firmalar en yaygn olarak AYPE, YYPE, PP, PVC, PS ve PET gibi plastik maddeleri tketmektedirler. Plastikler ilenmeleri srasnda dikkate deer bir kirlilik gstermekte ancak kullanldktan sonra atlmas ile evreyi nemli boyutlardaki kirletmektedir. Gerektende ok yaygn olarak kullanlan plastik ambalaj malzemesinin doa koullarnda uzun yllar paralanmamas ve bozulmadan kalmas bu kirliliin her geen gn artmasna neden olmaktadr. Ayrca younluklar dk olduundan atklar iinde gze en fazla arpanlar plastik rnleridir. Bunun sonucu olarak ta nemli bir evre kirlilii olumaktadr. Atk plastiklerin yeniden deerlendirilmesinin bir boyutu da ekonomiktir. Youn kimyasal hammadde retimi ve bu maddeden retilen plastik maddelerin yeniden deerlendirilerek ekonomiye katklar salanmaldr. Atk plastiklerin deerlendirilmesinde teknolojik ve ekonomik hususlarn yannda organizasyon sorunu da nemlidir. Organizasyon ise plastik atklarn bulunmas, toplanmas, snflandrlmas, yeniden deerlendirme mahalline gnderilmesi, rnlerin pazarlanmas gibi bir ok hususu iermektedir. rnein, stanbulda ilkbahar ve yaz aylarnda plastik oranlar genelin zerine kmaktadr. Ancak plastik atklarn iindeki plastik trleri lkemizde salkl bir ekilde saptanamamtr. 1985 ylnda yaplan bir aratrmada stanbuldaki kat atk iindeki plastiklerin % 70e yakn bir blmnn polietilen esasl olduunu ortaya koymutur. Bu miktar evre kirliliini yaratmasnn yannda nemli bir ekonomik deer oluturmaktadr.Ayrca kat atklarnda ilerleyen yllarda yzdelerinin artmas endstrileme srecinin bir gstergesi de saylabilir.

TRKYEDE VE DNYADA PLASTK Trkiyede plastik geri dnm ile ilgilenen ok az kurulu vardr. Bunlardan zmit Yarmcada kurulan ilk PET geri dntrlmek amac ile kurulan fabrikann yanna daha sonra ikinci bir fabrika ilave edilerek YYPE geri dnm yaplan Yeil Plastik adl fabrika kurulmutur. 1996 yl itibariyle polimerik maddelerin yllk tketimi 150 milyon tonu am bulunmaktadr. Sz konusu tketimin 2000 ylnda 200 milyon tonu aaca tahmin edilmektedir. Uygulama alanlar ise giderek eitlenmekte olup, gnlk hayatmzdaki uygulamalardan havaclk ve uzay sanayi ve ambalaj sanayiinden inaat sektrne kadar geni bir alan kapsamaktadr. Bu erevede plastik sanayiinin etkilemedii veya ilikisinin bulunmad hibir sektr yoktur denilebilir. Polimerik maddelerin ve plastiklerin retimine ve zelliklerinin deitirilmesine ynelik almalardaki gelimelerin artarak devam edecei ngrlmektedir. Plastik ileyen firmalarn nemli bir blm (yaklak % 70) stanbul ve civarnda yer almaktadr. Sektrde kullanlan ileme makinelerinin % 80-90 lke iinde retilen makinalardr. Makine reten firmalarn bir blmnn teknolojik dzeyi olduka yksek olup baz firmalar retimlerini, Bat lkeleri dahil, pek ok lkeye ihra edebilmektedir. Plastik ileyen firmalarn hemen tmnn kendi kalp retim atlyeleri bulunmaktadr. YYPE plastik ie yapmnda en sk kullanlan maddelerden biri olup bu maddeden yaplan ielerin de evde kullanlan temizleyici deterjan ve yumuatclardan, eitli kozmetiklere ve madeni yalara kadar ok geni bir kullanm alan vardr. Tesis 14 Mart 1991 de yaynlanan ve 22 ubat 1992 ve 2 Kasm 1994te deiiklikler yaplan Kat Atklarn Kontrol ynetmelii uyarnca kota ve/veya depozito uygulamas kapsamnda bulunan sanayiler iin zellikle nemlidir. Fabrika hem bu gibi sanayi kurulularnn yasal ykmllklerini yerine getirmelerine yardmc olmakta hem plastik gibi doada zlmesi yzyllar ald iin evreye zararl bir maddenin geri dnmn salayarak, evreye ve lke ekonomisine katk da bulunmakta ve daha da tesi % 20 leri aan maliyet indirimini de beraberinde getirmektedir. Yeil Plastik Sabanc grubu tarafndan kurulan fabrikadr ve YYPE geri dntrmede, kapasitesi ve kalitesi ile ilk ve tektir. Farikann saatteki kapasitesi 900 kg, yllk kapasitesi ise 5000 tondur. lenen hammaddede, % 20 oranna kadar madeni ya ambalaj ierebilir. Ek olarak kurulmu olan madeni ya iesi ileme hattnda ise bu oran % 100e kmakta, kapasite ise 450 kg/saat olarak gereklemektedir. Yllk 5000

ton olarak tanmlanan bu kapasite, bir hattn vardiyadaki almasna tekabl etmektedir. Yakn bir gelecekte talebin artaca gznne alnarak, ikinci bir hattn kurulmas iin yeterli bir yer braklmtr. Bu durumda kapasite iki katna karak 10000 ton/yl olabilecektir. PE (yksek ve alak younluklu polietilen) retimi 1990 ylnda 235.630 ton iken 1991 ylnda 256.000 tona 1992 ylnda da 260.600 tona ulamtr. Gelimi lkelerde grlen geri kazanm uygulamalarndan bazlar ise unlardr. ngilterede 1992 ylnda yaynlanan Birleik Kat Atk Ynetimi Plan ile 2000 ylna kadar evsel atklarnn geri dnebilir blmnn % 50sini dntrlmesi hedeflenmitir. ngilterede en yaygn geri dntrlen plastik PEdir. Ylda yaklak olarak 60.000 ton kullanlm. Film ve sera rts geri dntrlmektedir. Bu i iin yaklak 5 milyar dolar yatrm yaplmtr. Almanyada ise Ambalaj Atklarnn nlenmesi Tz 1991de yaymlanm tamam 1993 ylnda yrrle girmitir. Bu tze gre ambalajlar, evreye zararl olmayan ve deerlendirilmesi srasnda, evre iin sakncal olmayan malzemelerden retilecektir. Ve ambalaj atklarnn yeniden kullanlabilmeleri iin koullarn uygun olmamas halinde, malzemeleri ynnden deerlendirilecektir. Kanadada ise birok grup geri dntrlebilir malzemelerin toplanmas iin gerekli alt yapy oluturmaya almaktadr. Ayn zamanda toplama almalarnda Kanada evre ve Plastik Enstits, Ontorio evre Bakanl ile ibirlii yapmaktadr. p sahalarnda ayrma almalar, YYPEden imal edilen st ielerine depozito uygulamas, spermarketlerin nnde naylon torbalar atmak iin koyulmu kaplar vb. uygulamalar youn olarak devam etmektedir. KAYNAKLAR 1. BAYSAL., Bahattin, Polmer Kimyas, Geniletilmi II. Bask, Ankara, 1994. 2. SAAK., Mehmet, Polmer Kimyasna Giri, Gazi Kitapev, Ankara, 2002. 3. PKN., Erhan, Polimer Teknolojisine Giri, nklap Kitapevi, Ankara, 1987. 4. Plastik ve Plastik Teknolojisi, Pagev Yaynevi, stanbul, 2002. 5. Plastik zel htisas Komisyon Raporu, Ankara, 1994. 6. Yeil Plastik Proje Raporu, 1996. 7. evko Raporu, 1993.