NDEK LER KISALTMA L STES ................................................................................................................ v EK L L STES .........................................................................................................................vi NSZ .................................................................................................................................... vii ZET ...................................................................................................................................... viii ABSTRACT...............................................................................................................................ix G R ........................................................................................................................................

. 10 1. 1.1 1.2 1.2.1 1.2.1.1 1.2.1.2 1.2.1.3 1.2.2 1.2.2.1 1.2.2.2 1.2.2.3 1.3 1.4 2. 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.2.1 2.4.2.2 2.4.2.3 2.4.2.4 2.4.3 2.4.3.1 2.4.3.2 2.4.3.3 2.4.3.4 2.4.4 2.4.4.1 2.4.4.2 LOJ ST K KAVRAMINA GENEL BAKI.......................................................... 12 Lojistik le lgili Tanmlar ve Lojistiin nemi .................................................... 12 Lojistiin Geliimi ................................................................................................. 12 Lojistiin Dnyadaki Geliimi ............................................................................... 13 Dnya Lojistik Sektr .......................................................................................... 13 ABD de Lojistik Sektr ...................................................................................... 15 Avrupa Birliinde Lojistik Sektr ...................................................................... 15 Trkiyede Lojistik Sektr ................................................................................... 19 Trkiyede Lojistik Arlkl Faaliyetler................................................................ 19 Lojistik ve Trkiye Ekonomisi .............................................................................. 21 Trkiyenin lojistik Altyaps ................................................................................. 24 Lojistiin Amalar ................................................................................................ 26 Lojistik Faaliyetler ................................................................................................. 26 LOJ ST K YNET M .......................................................................................... 31 Lojistik Ynetimi Tanm....................................................................................... 31 Lojistik Ynetiminin Tarihesi ............................................................................. 31 Lojistik Ynetiminin Amac ................................................................................. 34 Lojistik Ynetimi Aamalar .................................................................................. 35 Lojistik Planlama ................................................................................................... 35 Lojistik Organizasyon ............................................................................................ 38 Organizasyon Yapsna Olan htiya ..................................................................... 38 Organizasyonun Lojistik in nemi ..................................................................... 39 Organizasyonel Tercihler ....................................................................................... 40 Lojistik organizasyonu yaplandrma ..................................................................... 43 Lojistik Maliyetlendirme........................................................................................ 44 Lojistik Ynetiminde Muhasebenin nemi ........................................................... 44 Muhasebe Bilgisine htiya .................................................................................... 44 Muhasebenin Anahtar Kavramlar ......................................................................... 44 Toplam maliyet analizinin nemi: ......................................................................... 47 Fiyatlandrma ......................................................................................................... 49 Fiyatlandrma amalar : ........................................................................................ 49 Fiyatlandrmann Temelleri.................................................................................... 50 ii

2.4.5 2.4.6 2.4.6.1 3. 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.2 3.2.1 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.4 4. 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 5. 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.5 5.6 5.6.1 5.6.1.1 5.6.1.2 5.6.1.3 5.6.1.4 5.6.1.5 5.6.2 5.6.3 6. 6.1

Lojistik Performans lm .................................................................................. 51 Lojistik Raporlama ................................................................................................. 52 Dkmantasyon ..................................................................................................... 54 MALZEME YNET M ....................................................................................... 56 Satnalma Lojistii Ynetimi ................................................................................. 57 Tedariki Tanmlama ve zleme ............................................................................ 59 Talep Ynetimi (Satn Alma Talebi) ................................................................. 60 Satnalma Siparii ve Satnalma............................................................................. 61 Malzeme htiya Planlamas ( MRP ) .................................................................... 61 retim Lojistii Ynetimi ...................................................................................... 63 retim Kaynak Planlamas ( MRP II )................................................................... 63 Envanter Ynetimi ................................................................................................. 64 Envanter Politikas ................................................................................................. 65 Hizmet Seviyesi ..................................................................................................... 65 Ortalama Envanter ................................................................................................. 66 Sat Ynetimi ........................................................................................................ 66 DEPO YNET M ................................................................................................ 67 Depo ve Antrepo Ynetimi .................................................................................... 67 Depo Tipleri ........................................................................................................... 67 Depolama Sreci .................................................................................................... 68 Depo Ynetiminde retkenlik ve Performans lm ......................................... 71 Depolamada Kullanlan Aralar............................................................................. 72 Otomatik Tanmlama, EAN-UCC ve Barkod Sistemleri ....................................... 72 DAITIM YNET M .......................................................................................... 75 Datm Kanallar ve Trleri .................................................................................. 75 likinin Trne Gre Datm Kanallar ............................................................... 77 Ynetim Stratejilerine Gre Datm Kanallar ..................................................... 78 Btnlemenin Ynne Gre Datm Kanallar ................................................... 78 Datm Kanallarnn Kurulmas ............................................................................ 79 Datm Kanalnn Seimi ...................................................................................... 79 Seimi Etkileyen Faktrler..................................................................................... 79 Araclarn Belirlenmesi .......................................................................................... 81 Datm Politikalar ................................................................................................ 81 Fiziksel Datm ..................................................................................................... 82 Tamaclk ............................................................................................................. 84 Tamaclk ekilleri .............................................................................................. 84 Denizyolu Tamacl .......................................................................................... 84 Havayolu Tamacl ........................................................................................... 84 Karayolu Tamacl ............................................................................................ 85 Demiryolu Tamacl ......................................................................................... 85 Boru Hatt Tamacl .......................................................................................... 85 Nakliye Firmas ve Lojistik Hizmet reten Firma Kavramlar ............................. 86 Lojistik Hizmet reten Firmalarn Ulam eklini Semelerindeki Etmenler ...... 88 LOJ ST KTE DI KAYNAK KULLANIMI ( OUTSOURC NG ) ...................... 91 Lojistikte D Kaynak Kavram ............................................................................. 91 iii

6.2 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2 6.5 7. 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 8. 8.1 8.1.1 8.1.2 8.1.3 8.1.4 8.2 8.2.1 8.2.2 8.2.3 8.2.4 8.2.5 9.

D Kaynak Kullanmna Zorlayan Sebepler ......................................................... 92 D Kaynak Kullanmnn Avantaj ve Dezavantajlar............................................ 92 Lojistikte D Kaynak Kullanm eitleri .............................................................. 96 nc Parti Lojistik ( 3PL ) ................................................................................. 96 Drdnc Parti Lojistik ( 4PL ) ............................................................................. 99 D Kaynak Kullanmnda Baar Faktrleri ........................................................ 101 E-LOJ ST K ......................................................................................................... 102 Yeni Ekonomi Anlaynda Lojistiin Yeri ......................................................... 102 Yeni htiyalar: Sipari Datm Dngs ........................................................... 103 Hizmet Optimizasyonu ........................................................................................ 104 yi Bir Altyapnn Gereklilii ............................................................................... 106 Baz Uluslararas Projelerin Sektre Etkisi .......................................................... 108 Yeni Lojistik Anlay .......................................................................................... 110 nternet ve Lojistik ............................................................................................... 110 GMRKLEME VE S GORTALAMA............................................................. 113 Gmrkleme......................................................................................................... 113 Gmrk lemlerinde Temel Tanm ve Kavramlar .............................................. 113 hracatta Gmrkleme lemleri .......................................................................... 114 thalatta Gmrkleme lemleri ........................................................................... 117 Bilgisayarl Gmrk Etkinlikleri ( B LGE ) ........................................................ 122 Sigortalama .......................................................................................................... 126 Lojistik Hizmet reticisinin Riskleri ................................................................... 126 Sorumluluk Sigortalar ......................................................................................... 127 Hizmet Salayc Olarak Aracnn Sigorta Faaliyetleri ....................................... 130 Nakliye Sigorta Teminatlarnn Kapsam ............................................................ 131 Sigorta Hasar Srecinde Yaplmas Gerekenler................................................... 132 SONULAR VE NER LER ............................................................................. 134

KAYNAKLAR ....................................................................................................................... 136 NTERNET KAYNAKLARI ................................................................................................. 136 EKLER .................................................................................................................................... 137 Ek 1 hracat Fiyatnn Hesaplanmas ..................................................................................... 138

iv

KISALTMA L STES

3PL nc Parti lojistik 4PL Drdnci Parti Lojistik AB Avrupa Birlii ABD Amerika Birleik Devletleri ACIS Advance Cargo Information System ASYCUDA Automated System for Customs Data B2B Business to Business B2C Business to Customer BDT Bamsz Devletler Topluluu B LGE Bilgisayarl Gmrk Etkinlikleri BT Bilim-Teknik CMR Karayolu Tama Szlemesi DRP Datm kanallar planlamas EAN-UCC Ean International-The Uniform Code Council EDI Electronic Data Interchange FIFO Firs in-First out FOB Free on board G MOP Gmrk daresinin Modernizasyonu Projesi GLI Global Logistic Initiative GPS Global Positioning System GSM Global System for Mobile Communication GSMH Gayri Safi Milli Hasla GMS S Gvenlik Sistemleri Projesi GVAS Gmrk Veri Ambar Sistemi GEME hracat Gelitirme Etd Merkezi JIT Just in time LLP Lead Logistics Provider LODER Lojistik Dernei MRP Material Requirement Planning OPEC Organization of Petroleum Exporting Countries TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

EK L L STES

ekil 1.1 Dnya lojistik pazar .................................................................................................. 14 ekil 1.2 Avrupa lojistik pazar ................................................................................................ 18 ekil 2.1 Hat faaliyetlerini gruplama ........................................................................................ 41 ekil 2.2 Lojistik Blm Kurmaylarnnn Faaliyetlerini Gruplama ....................................... 42 ekil 3.1:Malzeme ak ............................................................................................................ 56 ekil 3.2 Satnalma yaps ......................................................................................................... 58 ekil 3.3 Hesap kartlar ve Gelien yazlm programlar .......................................................... 60 ekil 3.4 Malzeme ihtiya planlamas(MRP) ........................................................................... 62 ekil 4.1: retimi destekleme ................................................................................................... 69 ekil 4.2: rn Birletirme ....................................................................................................... 70 ekil 4.3: Konsolidasyon .......................................................................................................... 71 ekil 4.4: Ykleme ve Datm ................................................................................................. 71 ekil 4.5 Forklift ....................................................................................................................... 72 ekil 5.1 Aracsz ve Aracl Sistem ......................................................................................... 76 ekil 5.2 Datm Kanal Alternatifleri .................................................................................... 77 ekil 5.3 Datm Kanal Seimini Etkileyen Faktrler ........................................................... 80 ekil 5.4 letmenin lojistik faaliyetleri .................................................................................... 82 ekil 5.5 Fiziksel Datm levleri .......................................................................................... 83 ekil 5.6 Ykn arl ve kullanlan tama ekil ilkisi........................................................ 89 ekil 6.1 Lojistik Ynetimi iinde 3PL ve 4PL konumlar .................................................... 101 ekil 7.1 Sipari datm dngs .......................................................................................... 104 ekil 7.2 Hizmet optimizasyonu ............................................................................................ 105

vi

NSZ

Gnmz iletmeleri, son yllarda dozunu iyice artran kresel rekabet artlar altnda ayakta kalabilmek iin youn bir ura iine girmilerdir. u durumda ihtiya duyulan en byk silah verimlilik unsurudur. Verimlilik deyince de akla ilk gelen genel maliyetlerin drlme abasdr. alma ierisinde de deinilecei zere, yaplan aratrmalar gerek i, gerekse d tama giderlerinin tm maliyet kalemleri arasnda ba ektiini gsteriyor. Bu durumun farkna varan ticari iletmeler, nce askeri terminolojide yerini alan lojistik terimini kendi bnyelerine kattlar. Gnmzde artk ska duymaya altmz lojistik terimi malzeme tedarikinden rn sevkiyatna kadar retim faaliyetlerinin her aamasnda ihtiya duyulan planlama, temin, tama, ve depolama ilemlerini ifade etmektedir. Bu faaliyetlerin verimlilik asndan hayati nemini fark eden firmalar lojistik sorularn uzman personelleri ile veya uzman danman irketlerle amaya almaktadrlar. Bu almay tercih etmemin altnda yatan sebep, canl bir bedenin tm hcrelerine kan tayan hayati bir sisteme benzettiim lojistik ynetiminin tm faaliyet ve bileenlerini daha yakndan inceleyerek piyasalarn nabzn tutmak istememdir. Bu proje almas srecinde, beni ynlendiren danman hocam Sayn Cengiz TOKSOYa, uygulama noktasnda desteklerinden dolay Seranit A.. Satn Alma Koordinatr Sayn Ahmet TRKANa ve her zaman yanmda olan Endstri Mhendisi Sayn Elif YAZICIya teekkrlerimi sunarm.

Ahmet ALP R stanbul-2006

vii

ZET

Dnyamzda hzl bir teknolojik ve ekonomik gelime yaanmaktadr. Bu gelimeler, kreselleme dediimiz olguyu her seen gn daha da ileriye gtrmektedir. Bylelikle rekabet ortam da kresel dzeye tanmaktadr. Kresel dzeyde rekabet, irketleri, rnlerini daha iyi yapmaya, daha hzl hazrlamaya ve daha abuk teslim etmeye doru zorlamaktadr. Bununla birlikte firmalarn gerek ulusal, gerekse uluslararas piyasalarda pazar payn muhafaza etme ve artrmada, dk maliyetle girdi teminini, ayrca retilen mallarn piyasalara rekabet edebilir fiyatlarla, gecikmeden, zamannda arzn gerekli klmaktadr. Gnmzde retim maliyetleri yaklak deerler arz etmektedir. Byle bir ortamda rekabet edebilir olabilmek iin, lojistik, kullanlabilecek en nemli aratr. Lojistik faaliyetler zerinde yaplacak oynamalarla rakiplerin bir adm nnde olmak mmkn olabilmektedir. Byle bir rekabet ortamnda pazar paynn ve karn arttrlabilmesinin ve muhafazasnn en nemli aya, dk maliyetle girdi teminini ve mallarn rekabet edebilir fiyatlarla, zamannda piyasaya sunulmasn salayan lojistik faaliyetlerdir. Dier bir deyile verilen lojistik hizmetin kalitesi piyasada rekabet edebilmenin nemli bir unsuru olarak karsmza kmaktadr. Bu almada, lojistik faaliyetleri bir btn olarak iine alan Lojistik Ynetimi kavram ele alnmtr. Lojistik Ynetimi doru rne, doru miktarda, doru yerde ve doru zamanda, sahip olabilmek iin eldeki tm kaynaklarn en verimli ekilde, btnsel olarak kullanlmasdr. zellikle son yllarda, firmalar iin nemli bir rekabet silah haline gelen lojistik ynetiminin, nemi, kapsam, dn, bugn ve yarn da alma iinde deinilen konular arasndadr. almada ayrca, malzeme ynetimi, depo ynetimi, datm ynetimi gibi retim ncesi ve sonras faaliyetlerin lojistik ynetimi srecindeki nemine yer verilmitir. alma srecinde seramik sektrnn lider bir firmasnda lojistik faaliyetlerin iletmedeki uygulamalar aratrlmtr. Anahtar Kelimeler: Lojistik Ynetimi, kresel rekabet, tedarik zinciri, lojistik faaliyetler, malzeme ynetimi, depo ynetimi, datm ynetimi.

viii

ABSTRACT

In our world, rapid technological and economical developments are being seen. These developments have been getting the event that is called globalization forward day by day. In this way, also competition environment has been moving to the global level. The competition in the global level has been forcing the companies to make their products better, to prepare them faster and deliver quicker. Also for protecting and increasing the market shares of companies in the national and international markets, it requires input assurance with low cost, and also supply of produced goods to the market with competitive prices, without being late and on time. Today, production costs have been submitting approximate values. In such a this environment, logistic is the most important tool to be used for being competitive. With the changes that will be made on logistic applications, it is possible to be forward of competitors. In such a competitive environment, the most important leg of protecting and increasing the market shares and profit is logistic studies that are providing input assurance with low cost and presenting the products to the market with competitive prices and on time. In other words, the quality of logistic service that is given has been appearing as an important component of being competitive in the market. In this study, Logistic Management concept that is covering all logistic applications has been presented. Logistic Management is to use all resources on hand as productively and integrity to get the right product, at right amount, right place and right time. Especially in the last years; the importance, scope, yesterday, today and tomorrow of Logistic Management which has been an important competitive weapon for firms are the subjects in the study that are talked about. In the study, also it is cared about the importance of Materials Management, Warehouse Management, and Distribution Management etc. that are before and after production applications in Logistic Management. In the process of study, the applications of logistic studies are researched in a leader company of ceramic sector.

Keywords: Logistic Management, Global Competition, Supply Chain, Logistic Studies and Applications, Materials Management, Warehouse Management, Distribution Management ix

GR Mteri her zaman hakldr gr, gnmzde piyasalardaki tm ekonomik gstergeleri kendi zerine ekmi ve firmalar bir anda kendilerini mteri memnuniyeti yarnda kyasya bir rekabet halinde bulmulardr. Gerek retim ve gerekse hizmet sektr fark etmeksizin btn srelerin ortak noktas mterilerdir. Yaplan btn ilemler, gelitirilen yeni sistemler, sunulan hizmetler vb. hepsi mteri tatminini salamaya yneliktir. Tabii ki bunu yaparken de elde edilmek istenen, optimum kar getirisidir. Mterinin bir rn veya hizmeti talep etmesiyle balayan ve bu rn ya da hizmetlerin mterinin kullanmna hazr bir ekilde sunumuna kadar btn faaliyetler artk iletmelerin odak noktas faaliyetleridir. Btn bu faaliyetler, olabilecek en yksek kar salayacak ekilde, kaliteli ve de hzl bir ekilde gerekletirilmek zorundadr. Yeni ekonomi kurallarnn geerli olduu kreselleen dnyada artk rnler ya da hizmetler iin farkllklar yaratmak ok gtr. Artk snrlar ortadan kalkmtr, herkes kaliteye ve de teknolojiye ulaabilmektedir. Eer rnde bir fark yaratlamyorsa, bu durumda reticinin younlamas gereken faaliyetler rnden ziyade mteriye salad faydalar arttrmaya ynelik faaliyetlerdir ki lojistik ynetimi bu faaliyetlerin birounu kapsamaktadr Lojistik mterinin sipari verdii andan itibaren balayan bir sretir. Lojistii sonlandran bir faaliyet yoktur. nk mteri rn kulland srece reticinin salayaca hizmetler bitmez. rnek vermek gerekirse; kullanlmaz hale gelen, modas gemi, hasarl veya fonksiyonunu yitirmi rnler, onarlmak veya elden karlmak iin kaynak noktalarna geri dnerler. Rasyonel bir tanmlama yaplmas gerekirse; lojistik, bir rnn elde edilme srecinde, tedarikilerden teminden balayarak son kullancya ulancaya kadar gerekletirilen tm faaliyetlerdir. letim ve planlama konularnn bileimi eklinde dnldnde; planlama srecinde, tedarik, retim ve datm iin, yer, zaman ve miktar belirleme, iletim srecinde ise tespit edilen veriler nda malzemenin tanmas ve depolanmas ilevlerini ierir. Lojistik, yukarda bahsedilen faaliyetlerin ekonomik ekilde gerekletirilmesi anlamn da ierir. Temin, depolama ve tama maliyetlerinin minimizasyonu temel amalardandr. Gnmzde iletmeler, lojistik ilevini gerekletirmek zere lojistik konusuna younlam zel oluumlara ynelmektedirler. Bu ynelimdeki temel hedef ekonomiklik hedefidir. Ancak burada belirtmek gerekir ki, lojistik faaliyetleri sadece malzeme temini ve rn datmn ile snrl deildir. letme ierisinde de planlama, tama ve depolama sorunlar mevcuttur, dolaysyla kapsaml bir 10

lojistik politikas yrtlmeli ve tm iletme kademelerinin bu konuda zerlerine deni yapmalar konusunda almalar yaplmaldr. Bu almann amac lojistik ynetimi bnyesindeki faaliyetleri bir btn olarak inceleyerek, iletmelerin daha dk maliyetler ile, daha kaliteli rne ve hizmete ulama yollarn bulmaktr. Bu proje almas srecindeeitli kaynaklardan elde edilen veriler nda lojistik ynetimi gibi ok geni kapsaml bir konuyu ancak sekiz blme indirerek incelemek durumunda kaldm. lk blmde lojistik ile ilgili genel kavramlar aklanrken ikinci blmde Lojistik Ynetimi detayl bir biimde ele alnmtr. Takip eden blmde malzeme, depo ve datm ynetimi konular ve Lojistik ynetimi iindeki konumlarna k tutulmutur. Altnc blmde lojistik deyince ilk akla gelen kavramlardan olan d kaynak kullanmna deinilirken, yedinci blmde de deien ekonomik yap ile birlikte E-Lojistik konusu aklanmtr. Son blmde ise Gmrkleme ve Sigortalama gibi lojistiin hi bir zaman peini brakmayacak olan iki kavram, pratie dnk uygun bir dille anlatlmtr. alma sreci boyunca da lkemiz seramik settrnn lider kurumlarndan Seranit A.. ile srekli irtibat halinde kalnm ve uygulamaya dnk nemli gelimeler salanmtr.

11

1.

LOJ ST K KAVRAMINA GENEL BAKI

1.1 Lojistik le lgili Tanmlar ve Lojistiin nemi Lojistiin kkeni Yunanca "Logistikos" kelimesine dayanyor. Logistikos "hesap yapma bilimi", "hesapta becerikli" anlamlarna geliyor. Askeri literatrde lojistik, "Sava unsurlarna, stratejik ve taktiksel olarak ihtiya duyulan maddeler ile hizmet desteini salamak iin yaplan faaliyetler olarak kullanlyor. Bu anlamda ordularn erzak ve cephane desteinin dnlerek hareket ettirilmesi" olarak n plana kan lojistik, artk askeri alanda snrl olmaktan kt. Sanayi devrimi, lojistiin evriminde bir dnm noktas olarak karmza kmaktadr[1]. 1900' l yllarn balarnda ABD de askeri literatre giren bir kavram olan lojistik, 1960l yllardan bu yana da, yine ABD kaynakl olarak, i dnyasnda kullanlmaya balanmtr. Askeri bir kavram olan lojistik szlklerde, genel olarak, ''personel ve malzemenin iyiletirilmesi, bekasnn salanmas, datm ve yeniden yerletirilmesi faaliyeti" olarak tanmlanmaktadr. Bu tanmla benzerlik arz eden ancak i dnyasna uyarlanm halini ieren bir iletme tanm olarak lojistik: gnmz i dnyasnda gittike daha fazla kullanlmasna ihtiya duyulan karmak enformasyon, iletiim ve kontrol sistemlerinin iinde yer ald mal, hizmet, bilgi ve sermaye akmnn i planlama erevesi olarak tanmlanmaktadr ( GEME, 2004). Yukarda bahsi geen tanmlamalarn yannda, i dnyasnda genel kabul gren tanm, Lojistik Ynetimi Konseyi tarafndan yaplan tanmdr. Lojistik, tketici ihtiyalarn tatmin etmek iin hammaddenin, sre ierisindeki envanterin, nihai mamuln veya ilgili bilginin k noktasndan nihai tketim noktasna kadar etkin ve masraflar en aza indirilmi bir ekilde varabilmesi iin yaplan planlama, uygulama ve kontrol sreci olarak tanmlanmaktadr. Ksaca ifade etmek gerekirse, mal ve hizmet tedarikine ynelik planlama, organizasyon, nakliye ve ynetim faaliyetlerinin btndr denilebilir.

1.2 Lojistiin Geliimi 90'l yllarn ortalarna kadar nakliyecilikle bir tutulan lojistik, uluslararas rekabetin n planda olduu, teknoloji ve varlklarn deer kazand, hzn her zamankinden daha nemli olduu gnmz i dnyasnda, yepyeni bir boyuta tand. Satn alma, nakliye, gmrk, sigorta, depolama, tedarik, talep tahminleri, envanter ynetimi, lojistik bilgi sistemi, yedek para destei, datm, iade ilemleri, etiketleme, fiyat-barkod, paketleme, mteri taleplerine gre rn hazrlama, rota planlamas ve ara optimizasyonu gibi pek ok karmak sreci ieren lojistik 12

sektr internet ve gelien bilgi teknolojileri sayesinde bu sreleri daha etkin ve verimli klmaya balad. Byk lojistik firmalar, stok kontrolnden ara takibine, mteriye online bilgi salamaktan e-ticaret uygulamalarna kadar birok birimini elektronik ortama tayarak biliim teknolojileri ile ciddi bir i birliine girdi ( GEME, 2004). Lojistik dnda lojistik ynetimini ilgilendiren baka kavramlar da vardr. letme lojistii, tedarik kaynandan balayp mteriye kadar uzanan kanal ierisinde rn ya da hizmetlerin ak ile ilgili bir ok faaliyeti kapsamaktadr. Lojistik, zaman ve uzaklk ile birbirinden ayrlabilen retim ve tketim noktalar arasnda bir kpr olarak grev almaktadr. Bu faaliyetlere ulatrma, trafik ynetimi, depolama, envanter ynetimi, koruyucu ambalajlama, tedarik, sipari ynetimi rnek olarak verilebilir. Bu fonksiyonlar, tedarik kaynaklarndan tketim noktasna kadar uzanan zincir ierisinde defalarca tekrarlanmaktadr. Kimi rnler iin kanal boyunca ters lojistik ak da sz konusu olabilmektedir. Bo ielerin geri toplanarak tekrar doldurulmas ters lojistik akna rnek olarak gsterilebilir. Tedarik zinciri ynetimi, tm lojistik faaliyetlerinin; malzemelerin kayna, temini ve dnm ile ilgili faaliyetlerin planlamas ve ynetimidir. Daha da nemlisi datm kanal ortaklar arasndaki koordinasyon ve ibirlii ile ilgilidir ki bu ortaklar tedarikiler, araclar, nc ahs firmalar ya da mteriler olabilir. Outsourcing (d kaynak kullanm) kavram, irketlerin kendi ana (core) faaliyetlerine daha fazla odaklanmak, maliyetlerini azaltmak, ilgili tedarikinin yatrm ve yaratclk gcnden yararlanmak, pazara eriim hzn ykseltmek amalarndan bir veya birkan gerekletirmek iin, mevcut bir faaliyet veya faaliyetlerini ilgili varlklar ile birlikte nc parti bir irkete devretmeleri srecini ifade eder. 1.2.1 Lojistiin Dnyadaki Geliimi Dnyada yaanan hzl gelimeler ve artan rekabet: tketici ihtiyalarn tatmin etmek iin hammaddenin, sre ierisindeki envanterin, nihai mamuln veya ilgili bilginin k noktasndan nihai tketim noktasna kadar etkin ve masraflar en aza indirilmi bir ekilde varabilmesi ihtiyacn dourmutur. Bu ihtiyac karlayabilecek olan zm de lojistik kavram etrafnda tanmlanmaktadr. 1.2.1.1 Dnya Lojistik Sektr

Lojistik lkemizde olduu gibi kresel dnyada da gittike daha fazla nem verilen bir konu olarak yerini almaktadr. Sektr olarak bakldnda birbiriyle ilikili birok alan bnyesinde 13

barndrmasndan ve bir hizmet sektr olmasndan dolay net istatistik bilgiler elde edilememektedir. Yine de, 2001 yl itibariyle sektrn bykl 3 trilyon dolar olarak tahmin edilmitir. Kresel lojistik pazarnn payna bakldnda, aadaki grafikte de grlecei zere, ABD ve ABnin byklk olarak dnya lojistik pazarnn %50'sinden fazlasn oluturduu grlmektedir. Asya'nn pay gnmzde daha dk olmakla beraber, zellikle in'in dnya ticaretinde oynad rol her geen gn artmaktadr Bu sebeple de yakn bir gelecekte in'in lojistik pazarndan alaca payn orannn da bir paralellik ierisinde artaca ngrlebilir ( GEME, 2004).

ekil 1.1 Dnya lojistik pazar ( GEME (2004)

Lojistik pazarnda gelecekte ne kacak corafyalar olarak srasyla Asya-Pasifik, Latin Amerika, Dou Avrupa ve Afrika-Orta Dou blgeleri ifade edilmekledir. lkemizin ktann kesime noktasnda bulunmas gelecekte lojistik sektrmzn bu blgede doacak pazardan nemli lde pay almasna imkn tanyacaktr. Dnya lojistik pazarnda mteri taleplerinden teknolojik gelimeye kadar birok faktrn etkisiyle yeni eilimler meydana gelmektedir. Bu eilimlerin en nemlilerini u ekilde sralayabiliriz: Daha ksa sipari dngleri, Daha kk, daha sk ve daha gvenilir teslimler. 14

rnn raf mrne rnn zelliklerine, retim ve sat stratejilerine ve ksa dnemli tahminlerin gvenilirliine ilikin ok deiken teslim ekilleri

Daha az tedarikiyle daha yakn ilikiler. Enformasyon teknolojilerinin daha fazla oranda kullanlmas, Lojistik hizmetlerinin dardan alnmas.

Yukarda ksaca zetlenilen bu genel eilimler nda dnya lojistik pazarnn yarsndan fazlasna hkmeden ABD ve Avrupa'da sektrn genel durumunun ayr bir ekilde ele alnmasnn yararl olaca dnlebilir. 1.2.1.2 ABD de Lojistik Sektr

ABDde lojistik harcamalar GSMH' nn %10' una tekabl etmektedir. l trilyon dolar civarnda olan bu pazarda, ABD ekonomisindeki durgunluun da gelecekle giderilmesi halinde sektrn daha da byyecei dnlebilir. Harcamalarn dalm ierisinde nakliye maliyetleri en yksek kalemi oluturmakladr. Bunun en nemli nedenlerinden biri ABDde mesafelerin Avrupa ile kyaslandnda ok daha uzun olmasdr. Bununla beraber, bu zellik uygulamalarda daha etkin olma yntemlerini aramay da beraberinde getirmektedir. Amerikal lojistik firmalarnn globalleme yarnda Avrupal firmalarn gerisinde kald ifade edilmektedir. Bunun bir nedeni olarak, gemite Amerikan firmalarnn Avrupa operasyonlarndan bekledikleri kar elde edememeleri ve bugn Avrupa ile ilgili alnan yatrm kararlarnda bunun etkisinin hissedilmesidir. Fakat Avrupal firmalarn birleme ve satn alma aktiviteleri ile Amerika pazarna youn olarak girmeleri ve Amerikal mterilerin de beklentilerinin global olmaya balamas ile birlikte Amerikal lojistik firmalarnn da dier pazarlara almak durumunda kalacaklar tahmin ediliyor. Bununla balantl olarak ele alnabilecek bir baka husus da Amerikan irketlerinin Avrupal irketlerden farkl olarak lojistik operasyonlarm kendi ilerinde zmeye almalardr. Bu durum ABDli irketlerin tedarik zincirinin kontrol zerinde daha fazla inisiyatif sahibi olmalarna yol amaktadr. 1.2.1.3 Avrupa Birliinde Lojistik Sektr

Uluslararas ticaret hacminin ve bilgi aknn artmas pazarlarn liberallemesi ve yeni teknolojilerin sunduu imknlar Avrupal nakliye ve lojistik firmalarn harekete gemeye 15

zorlamaktadr. Tm Avrupa geneline hizmet verebilecek lojistik firmalarnn ortaya kmasnn ve Amerikal byk lojistik firmalarnn Avrupa'ya almasnn arkasnda yatan temel nedenlerden biri Avrupa iinde ticaret yapmann ve mal tamann yakn gemie gre hayli kolaylamasdr. Yakn gemie kadar ok lkeli Avrupa corafyas iinde farkl gmrk mevzuatlar, yasal dzenlemeler, para birimleri gibi ticareti zorlatran unsurlar, Avrupa Topluluunun kurulmas ve ortak para birimine geilmesi ile birlikte yava yava ortadan kalkm ve Avrupal mteriye ok daha hzl ve rahat ulalabilmek mmkn hale gelmitir. Avrupa lojistik sektrnn yeniden yaplanmasnn arkasndaki temel nedenlerinin kreselleme, mteri beklentilerinin deimesi, yeni teknolojiler ve liberalizasyon olduu deerlendirmelerinde bulunulmaktadr. Kreselleme ile birlikle retim ve sat sreleri kresel bir nitelik kazanmtr. rnler, daha az miktarlarda, daha ksa teslim sreleri belirleyen sipariler etrafnda dnmektedir. Bu eilim ierisinde uluslararas ticaret dngs artmtr. retim-tketim merkezi arasndaki iliki irketleri dnyann deiik noktalarnda faaliyet gstermeye itmekledir. Artan ihtiyalar uluslararas lojistik sistemi iine adapte edilmektedir. Bylelikle de mterilerin artan beklentilerini karlamak durumunda olan lojistik firmalar da uluslararas hizmet verme kapasitelerini gelitirmek zorunda kalmaktadr ( GEME, 2004). Dier taraftan kendi uzmanlk konularna odaklanmak ve lojistik maliyetlerini drmek isteyen firmalar lojistik hizmetlerini dardan alma yoluna gitmektedirler. Avrupa'da bu durumun gemi tecrbelerin nda daha da yaygn olduu grlmektedir. Lojistik hizmetlerin dardan alnmas eilimi artan bir sre takip etmektedir. Mteriler gvenilir zm ortaklar ararken devaml bir sre ierisinde deierek gelien ihtiyalarnn karlanmasna ynelik olarak da ortaklarnn yeterli yetkinlie sahip olmalarn beklemektedirler. Hizmet salayclarn bu srece kendilerini uyumlandrmalar aradaki ilikinin daha kalc olmasna imkn vermektedir Sektre ilikin teknolojiler ok hzl bu geliim srecindedir. Yeni teknolojiler gelitike beklentiler artmakta, hizmetin kalitesi gelimekledir. Hizmet alan ile hizmet veren arasndaki iliki sureci ayn zamanda yeni teknolojilerin gelitirilmesine de zemin hazrlamakladr. Gnmz dnyasnda, kullanlan teknolojide ncl olmak bir adm nde olmak anlamna gelmektedir. Dolaysyla, yeni teknolojiler hem lojistik hizmet mterileri hem de lojistik hizmet salayc firmalara bir yandan nemli frsatlar sunarken, dier yandan da lojistik srelerinin mevcut ileyilerim kknden deitirmektedir. Elektronik ticaret anda lojistik mterileri talep ve tedarik zincirlerini yeniden yaplandrmak zorunda kalmlardr. B2B (Business-ToBusiness) ve B2C (Business-To-Consumer) firmalarnn geleneksel firmalardan hayli farkl olan lojistik hizmet taleplerinin karlanabilmesi iin lojistik hizmet salayclar hizmet eitlerini ve 16

kapsamlarn bu taleplere gre adapte etmektedirler. Lojistik ile ilintili eitli liberallemeler, firmalarn ticari zgrlklerini arttrmtr. Kabotaj yasalarndaki deiiklikler, demiryollarnn ve posta datm pazarlarnn liberallemesi, hem bu alanlardaki mevcut oyuncular deiime zorlam, hem de pazara yeni oyuncularn girmesini salamtr. Posta datmnn zelletirilme srecinin devam etmesi ve yakn zamanda demiryollar iin de benzer bir srecin balayacak olmas bu sre ierisinde nemli bir yer edinmektedir. Dikkate deer nakit pozisyonuna sahip olmalar ve pazarlarn bytmeyi baarmalar, Avrupal posta isletmelerinin lojistik operasyonlar ierisinde anahtar bir yere sahip olmasn salamaktadr. Avrupa Birlii' nin (Avrupa Topluluu" nun) Ortak Pazar yapsna dnmesiyle beraber firmalarn operasyon yaplar ulusal snrlan amaya balam ve tm Avrupa mterilerinin taleplerini karlayabilecek tedarik zinciri yaplarna ihtiya duyulmaya balamtr. Kta Avrupa's lojistik pazarndaki deiim hz dramatik lde artmtr, nk artk mteriler tm Avrupa corafyasna eriebilecek, entegre zmler sunabilen firmalarla almak istemektedir. Bugn iin Avrupa lojistik pazar, dil, rn tercihleri, hukuki dzenlemeler ve artlar gibi eitli ulusal farkllklar tarafndan ynlendirilmektedir. Avrupa'nn bu yaps eitli zorluklar ve maliyet unsurlarn beraberinde getirdii gibi firmalarn kresellemesine de zemin hazrlayan bir etken olmutur. ok uluslu, ok dilli, ok kltrl ve deiik mevzuatn hkim olduu bir ortamda gerekletirilen uluslararas lojistik operasyonlar, bu firmalarn tecrbeler kazanarak Avrupa ii faaliyetlerde uzmanlamalarnn yannda uluslararas etkin lojistik sistemleri kurmalarna da zemin hazrlamtr. Tek bana Avrupa lojistik pazarnn 2005 ylndaki byklnn aadaki tabloda da grlecei zere 627 milyar Euro olaca tahmin edilmektedir.

17

ekil 1.2 Avrupa lojistik pazar ( GEME, 2004) Dier taraftan Avrupa Birlii bir genileme sreci ierisindedir. Bunun iin ye lke says 25'e ulam bulunmaktadr. Dolaysyla bu durumun AB ierisindeki lojistik yapsn da etkileyecei dikkate alnmas gereken bir konu olarak karmza kmaktadr. Bu erevede zellikle sanayi alanna ynelik genelde datm da iine alan hzl ve gvenilir lojistik alarn tasarlanarak kurulaca dnlmektedir. Burada etken olan unsur da Avrupal reticilerin yatrmlarn i gcnn daha dk olduu yeni ye olan Dou Avrupa lkelerinin yannda Uzak Douya kaydraca grdr. Bu durumda, retim, retim maliyetlerinin daha ucuz olduu alanlara kayacak ancak operasyonun ve karn akt merkezde herhangi bir deiiklik olmayacaktr. Bu sebeple de yerel pazarlarn datmdaki neminde bu deime olmayaca beklenebilir. Bylelikle de retim merkezi-yerel pazar arasndaki iliki yeni lojistik alarnn kurulmasna sebep olarak gelecekteki yaplanmay da belirleyecektir. Avrupa Birlii bnyesindeki yasalar ve dzenlemelerin deimeliyle beraber reticilerin rnlerini sattklar her lkede ayr retim ve datm tesisleri bulundurma zorunluluu ortadan kalkmtr. AB iinde rn standartlarnda getirilen harmonizasyon toplulua dhil olan lkeler arasndaki gmrk brokrasisinin azaltlmas ve bilgi sistemlerinin destei sayesinde farkl lkelerdeki retim ve datm tesislerinde tutulan envanterin tek noktadan ynetilebilmesi konsolidasyonun hzn arttrmtr. Lojistik operasyonlarn her lkede ayr olarak ynetmek yerine blgesel veya daha da ideali tm Avrupa baznda daha az sayda noktadan ynetilmesi nakliye envanter, emlak, vergi, personel ve ekipman harcamalar asndan byk avantajlar salamaktadr ( GEME, 2004). Lojistik hizmet salayclar iin mevcut rekabet ortamnda alnacak en nemli tedbir olarak konsolidasyon grlmektedir. Bunun iin ya satn almalara gidilmekte ya da byk ortaklklar kurulmaktadr. Firmalarn etkinliklerini arttrmalarnda nemli bir ara olarak grlen 18

konsolidasyon, devletlerin de zerinde nemle durduklar konularn balarnda gelmektedir. Bu erevede, Avrupa nn baz blgeleri ve lkeleri konsolidasyon sonucu kurulacak byk datm merkezlerinin kendi topraklar iinde kurulmas iin eitli teviklerle giriimde bulunmaktadrlar. Verilen tevikler arasnda vergi muafiyetleri, yer seimi, danmanlk hizmetleri arsa maliyetlerinin drlmesi bulunmaktadr Bu konuda ba eken lkelerin Hollanda Belika, Fransa ve Danimarka olduu eitli almalarda ifade edilmektedir. 1.2.2 Trkiyede Lojistik Sektr Dnyadaki eilimlerin Trkiye'yi de etkilemesi kanlmazdr. Kresel alanda ortaya kan gelimeler Trk d ticareti ve bununla ilikili olarak da lojistik sektr zerinde etkilerini gstermekledir. Son birka yldr lojistik sektrnde ciddi gelimeler yaanan Trkiye'de, corafi konumunun getirdii avantajlarn blgesinde lojistik s olma yolunda tam anlamyla kullanlamamasna ramen bu ynde olumlu gelimeler yaanmaktadr. lkemizin corafi konumu itibariyle Trkiye lojistik sektr, bulunduu corafyadaki mevcut ve potansiyel pazarlara hem datm yapabilecek hem de hizmet verebilecek durumda olan bir sektr olarak deerlendirilebilir. Dier taraftan, birok alt sektrn birbirine bal olduu byle bir faaliyet alannn lke ekonomisine yapaca dorudan ve dolayl katknn da gz ard edilemeyecek kadar yksek bir deerde olduunu ifade edebiliriz. Ayrca, hzl ve etkin bir tedarik ve datm ann firmalarmza salayaca faydalar da yadsnamaz. Son yllarda bunun farkna varld ve lojistik sektrnn her geen gn daha da gelitii grlmekledir. almann bu blmnde, lojistiin Trkiye'deki durumu, lkemizin bir lojistik s olabilirlii, altyapya ilikin eksiklikleri incelenecektir. 1.2.2.1 Trkiyede Lojistik Arlkl Faaliyetler

retim ticaret ve lke ekonomisine salayaca katma deer asndan bakldnda olduka nemli bir sektr tanmlayan lojistik kelimesinin poplaritesi lkemizde gittike artm ve bylelikle son yllarda Trkiye'de lojistik tabiri olduka yaygn bir ekilde kullanlr hale gelmitir. Yerli firmalar tabelalarn deitirmeye ve isimlerine lojistik kelimesini eklemeye balarken, yabanc firmalar da satn almalar birlemeler veya dorudan sermaye yatrmlar olarak sektre girmeye balamtr. Bu balamda DHL, FedEx, UPS TNT vb gibi birok uluslararas irket Trkiye'ye akn etmitir. Oluan rekabet ortamnda yerli firmalarn kendilerini yenilemeye balamalaryla birlikte yazlm sektr gibi yan sektrlerde de lojistik ihtiyalara cevap verebilecek zmler retilmeye balanmtr. Btn bu ok ynl gelimeler Trkiyenin ihtiyalarn karlamak iin yeterli olamamakta, ancak Trkiye lojistik pazar devaml ve hzl 19

bir ekilde byyen bu eilim takip etmektedir ( GEME, 2004). Yukarda bahsedilen bu olumlu gelimelere ramen ilkemizde "fiziksel datm" kavram olduka sk kullanlmakta, ancak "lojistik" kavramnn -ki fiziksel datm da iine almaktadrnet olarak anlalmasnda baz sorunlar olumaktadr. Fiziksel datm denildiinde en fazla sylenilen ey "nakliye" olmaktadr. Ancak sektrde yaanan hzl gelimeler sonucunda ikili pazarlama fonksiyonlarndan mteri isteklerinin (siparilerinin) iyerinde veya mterinin kapsnda yerine getirilmesi (teslimat) anlamna gelen ama sadece teslimattan ibaret olmayan lojistiin iinde her birinin ayr bir bilimi olan birok ara (stok ynetimi, sipari ileme, depolama, kurulu yeri seim ve ynetimi, elleleme, tama, koruyucu ambalajlama vb.) barndran ve ok ciddi entegre bilimsel hazrlklar ve stratejiler gerektiren bir faaliyet olduu bilincine varlmaktadr. Lojistik kelimesine ilikin ortaya kan anlam kargaas nedeniyle lkemizde sadece belli bir dalda tamaclk yapmasna ramen kendilerini lojistik firmas olarak tanmlayan yzlerce firmann yan sra, fiili olarak lojistik hizmeti vermelerine ramen bunu isimlerinde belirtmeyen birok irket de mevcuttur. Trkiye'deki bu durum sektrde tam olarak ka firmann hizmet verdiini ve gerek pazar byklnn ne olduunu anlamay imknsz hale getirmektedir. 2000 yl iin 1,5 milyar dolarlk bir hacme sahip olduu belirtilen lojistik sektrnn gnmzde 35 milyar dolar arasnda bir hacme hitap ettii sektr yetkilileri tarafndan ifade edilmektedir[4]. Lojistik sektr, mal akn dzenlemesi ve bu srecin devamll asndan dnya ekonomisi iin olduu kadar Trkiye ekonomisi iin de ok byk neme sahip bulunmaktadr. Bu neme ilikin temel nedenlerin banda lojistik sektrn ilgilendiren kararlarn lke ticareti asndan ortaya kacak sonular itibariyle kritik olduunu syleyebiliriz. Ayrca, bu sektr Trkiye'de i alan ve istihdam oluturmada ve byme potansiyeline etkisi asndan en ne kan sektrlerden birisidir. laveten Avrupa, Asya ve Afrika arasnda stratejik bir corafi konuma sahip bulunan lkemizde lojistik sektrnn nemi giderek artmaktadr ve bu nem etrafnda incelendiinde sektrn byme potansiyelinin de olduka yksek olduu ifade edilebilir. Bir hizmet sektr olduu belirtilen lojistiin, lkemizde turizmden sonra en fazla potansiyeli bnyesinde barndran ikinci sektr olduu ifade edilebilir. Maliyet kalemleri iinde nemli bir yere sahip olan lojistik sisteminin verimlilii lkemiz firmalarnn ve dolaysyla da lke ekonomisinin rekabet gcn belirleyen nemli bir faktrdr. Lojistik ve lke ekonomisi arasndaki nemli dier bir bant ise lojistik i hacminin ekonominin genel gidiatndan birebir 20

etkilenmesidir. Ekonomi canlandnda lojistik gelimekte ve s hacmi artmakta, durgunluk olmas durumunda ise lojistik hizmetlerine olan talep dmekte ve sektr daralmaktadr. in'in artan ticaret hacmiyle, lojistik sektrnn gelimesi arasndaki paralellik bunu gstermektedir. D ticaret asndan bakldnda, Trkiye'nin ihra rnlerinin uluslararas pazarlarda rekabet gcn srdrebilmesinin ihracat maliyetlerinde nemli paya sahip lojistik giderlerinin hem retim ncesinde, hem de retim sonrasnda gerekletirilecek datm ileminde drlmesine bal olduu ifade edilebilir. lkemizde hzla gelitiini ifade ettiimiz ve fiyat, kalite ve zaman rekabeti olduka yksek olan bu sektrde uluslararas ticaret yapan retici, ithalat ve ihracatlara kaliteli hizmetin en hzl ekilde ve mmkn olabilecek en dk maliyetlerle lojistik irketleri tarafndan sunumunun salanmasnn rekabet stnl elde edilebilmesi iin bir gereklilik olduu ifade edilebilir. Ksaca Trkiye ekonomisi iin gelimi dzeyde bir lojistik hizmet sektrne sahip olmann iki nemli faydas olduunu sylenebiliriz: Birincisi, 70 milyon nfusu ve bulunduu blgenin en byk ekonomilerinden biri olmas nedeniyle dnya standartlarna daha yakn lojistik hizmetin retilmesi bu hizmetten fayda grecek olan milli reticiye ve ihracatya dorudan fayda salayacaktr. Basitlemi ve hzl lojistik hizmet toplam maliyetlerde ciddi indirimler salayacak, Trk rnlerinin d pazarlara daha ucuza ve daha abuk olarak ulamasna sebep olacaktr. kinci olarak da Trkiye, bulunduu corafi konum itibariyle ve de ekonomisinin hacmi nedeniyle yakn blgesine lojistik hizmet verebilecek tek lke olma konumundadr. Bu balamda, iyi bir altyapya sahip olmas, ktann kesime noktasnda olan corafi konumu ve yakn evresindeki alanda bulunan 200 milyonun stnde nfusa sahip bir pazara hizmet verebilecei ve dolaysyla bunun da ciddi gelir getiren bir faaliyet olabilecei olduka aktr( GEME, 2004). 1.2.2.2 Lojistik ve Trkiye Ekonomisi

Bir lkenin veya bir ehrin lojistik s olabilmesinin ardnda o blgenin bulunduu konum ve bu konumun hitap ettii pazar ile bu pazarlara ulaabilirlii nem arz etmektedir. Hong Kong bir rnek olarak ele alnrsa, bulunduu konum itibariyle Dou Asya'nn datm merkezi olarak grlmektedir. Bunu da ncelikle corafi konumuna sonra da bu corafi konumun getirdii avantajlar en gzel ekilde kullanabilecek bir lojistik altyapya sahip olmasna balayabiliriz. Stratejik bir mevkiye sahip olmalar uluslararas lojistik merkezlerinin sahip olduklar ortak zelliklerin basnda gelmektedir. Bunun dnda, lkenin dier ksmlaryla gl ulatrma balarna ve uygun altyap desteine sahip olmalar (nitelikli limanlar ve havalimanlar ile bu 21

blgelere balanty salayabilecek yeterli yollar), altyap ve teknolojiye byk apta yatrm, serbest ticaretin kolaylatrlmas ve yabanc yatrmclar ekmeye ynelik zelliklere ve baz temel ilevlere sahip olmalar (EDI, vergi ve harlarn elektronik ortamda denebilmesi, ithalat ve ihracat gmrklemesinin elektronik ortamda gerekletirilmesi, blgeye kargo, para ve personel ak ve bylelikle de ticareti kolaylatrc yasal dzenlemeler vb) ve dnyann her tarafnda kendi merkezlerini tantmaya ynelik byk apl tantm faalyetleri bu ortak zellikler arasnda saylabilir[2]. Trkiye'ye gelince, gerek jeostratejik gerekse jeopolitik adan tam olduu zellikleriyle blgesinde arln her gecen gn arttrmaktadr. ktann kesime noktasnda bulunan Trkiye blgesinde merkez lke konumunda bulunmaktadr. Bu balamda, corafi ve ekonomik bakmdan Hazar Havzas petrollerine olan yaknlk ve bu kaynaklarn Batya aktarmnda kullanlacak rotalarn gei yollar zerinde bulunmas, Trk Cumhuriyetleri ile yakn ilikileri; Akdeniz Blgesinde deniz ulatrma yollarnn kesime noktasnda bulunmas Karadeniz Blgesi'ne geilerin anakkale ve Boazii su yollar araclyla yaplabilmesi, AB ve Balkan lkeleri ile ilikiler nemli noktalar olarak karmza kmakladr. Buradan hareketle lkemizin dou-bat ve kuzey-gney eksenleri arasnda bir kesime noktas olmas Trkiyeyi merkeze oturttuu gibi ayn zamanda bir kpr vazifesi grmesine de imkn tanmakladr. Trkiye, sahip olduu konumu dolaysyla siyasi ve iktisadi yansmalar olan nemli bir jeopolitik avantaja sahiptir. Sahip olunan bu stratejik avantajn kullanlarak geree dntrlmesine ynelik alnmalarn yaplmas bir zorunluluktur. Bu adan bakldnda da bugn iin lojistik faaliyetleri sadece, bulunduu blgenin en nemli ekonomik gc olan Trkiye'nin yapm olduu ticarette kullanlacak bir ilem olarak deerlendirmenin dnda, lojistik faaliyetlerin daha geni bir alana yaylarak gelir getirici bir faaliyet alan olarak ele alnmas da olduka faydal olabilecek bu husus olarak karmza kmaktadr. Dnya standartlarnda lojistik hizmet reterek, corafyasnda bulunan lkelere ve dolaysyla onlarn ithalat ve ihracat yapan firmalarna salayaca hizmet ile onlarn ihtiyalarna cevap verebilecei gibi, lkemiz ekonomisine de katma deer salayacaktr. Dier taraftan, standartlatrlm basit, hzl ve gvenli bir ekilde verilecek olan lojistik hizmet faaliyetleri, toplam maliyetlerde ciddi avantajlar salayarak, Trk ve hizmet verdii transit ticarete konu rnlerin hedef pazarlara daha ucuz ve daha abuk ulamasna imkn tanyacaktr. Byle bir cazibe ortamnn oluturulmas da ancak uluslararas lojistik faaliyetlerin yrtlmesine olanak tanyan politika ve uygulamalarn hayata geirilmesi ile mmkn olabilecektir( GEME, 2004). Daha nceki blmlerde de belirtildii zere Trkiye lojistik pazarnn 2000 yl byklnn 22

l,5 milyar dolar olduu tahmin edilmekte ve bu pazarda hizmetin sadece %20-25lik blmnn lojistik hizmet reten firmalar tarafndan karland ifade edilmekte ve lojistik faaliyetlerin GSMH iindeki paynn %1,5 olduu belirtilmektedir. Ayrca, Trkiye lojistik pazar devaml byyen bir zellik arz etmektedir ki bu da her yl ortalama %20 civarndadr. Dier taraftan, Trkiyenin ok ciddi bir potansiyele sahip olduunu syleyebiliriz. Trkiye hammadde asndan olduka zengin bir lkedir. Ayrca, yzlm asndan bakldnda byk, u taraf denizlerle evrili olan ve bylelikle limanlar yaplmasna imkn tanyan elverili bir yap mevcuttur. laveten, yetimi insan kaynann yan sra ellelemeyi yapabilecek nispeten dk maliyetli bir insan gc de mevcuttur. Etrafmzdaki corafya bata olmak zere lojistik hizmet veren bir altyapnn kurulmas var olan potansiyelin harekele geirilmesine imkn tanr. Uluslararas alanda bu tr bir gelimenin gerekletii iki baarl uygulama rnei olarak Dubai ve Rotterdam ele alnabilir. Dubai, baka lkelerin maln alp satarak, kendi lkesinden geirerek ve kanunlarn ona gre ayarlayarak bir lojistik merkezi olmutur. Dieri ise Hollandann Rotterdam ehridir. Rotterdam liman bugn Hollanda ekonomisinin %12'lk bir ksmn temsil etmektedir. Var olan potansiyeli harekete geirildiinde ve bunun uluslararas alanda youn ve etkin bir ekilde tantlmasyla Trkiye, dnyann nde gelen lojistik slerinden biri haline gelebilir Ayrca, kresel ticaret alannda ithalat ve ihracat dengelerini salamak iin lojistik harcamalar zerindeki lkemizin jeopolitik konumundan doan avantajlarnn en st dzeyde kullanlmas gerekmektedir. Bu da ithal edilecek olan rnlerin FOB yani tama aracnda teslimi, ihra edilecek olan rnlerin CIF teslim ekliyle tanmas ile salanabilir. Bu da gerekli ulatrma altyapsnn oluturulmasyla desteklenebilir. Bylelikle kendi z kaynaklarnn kullanlmasnn lke ekonomisine salayaca katma deer yksek dzeyde olacaktr ( GEME, 2004). Ulatrma altyapsna ilikin olarak neler yaplabilecei dnldnde, ilk gze arpan husus demiryollarnn modernize edilerek lojistik hizmet reten firmalarn faydalanabilecei bir sisteme dntrlmesidir. Modernizasyonun yannda yeni projelerin de bu durum gz nnde bulundurularak hayata geirilmesi nemlidir. rnein, stanbul'da tp geit projesinin gerekletirilmesi, arkasndan bir btn tamamlayacak ekilde Kars-Tiflis demiryolunun yaplmas, Avrupa'dan Orta Asya'ya kadar kesintisiz ulam imkn salayacaktr. Dier taraftan, Mersin ve Samsun limanlar arasnda bir demiryolu balantsnn kurulmas bu limanlarn etkinliinin artmasn salayacaktr. Karadeniz'deki baz limanlarn derin su eker gemilere uygun hale getirilerek buralarn birer aktarma merkezine dntrlmesi, blge lkelerinin yaplar, kullanlan vastalarn nehir tamaclna uygun kk yaplar byle bir oluumu 23

mmkn klmakladr. Ayrca Serbest Blgeler ile limanlar hava alanlar ve otoyollar arasnda transit hzl gei imknlarnn salanmas da bu ynde nemli bir adm olarak deerlendirilecektir. Ksaca, lojistik hizmetin belkemii olan Trkiye'nin uluslararas tamaclk sektr, Trkiye ekonomisine hizmet etmektedir. En azndan, uluslararas firmalarn bu corafyadaki mal aknn Trkiyeden yaplmas, yani Trkiye'nin lojistik s olarak kullanlmas Trk ekonomisine bal olmayan art bir gelir getirecektir. Trkiye'nin kendi blgesinde yapabilecei lojistik faaliyetler Trk pazarnn 4 kat kadar bir bykle sahiptir. Sadece Hazar Havzasndaki enerji kaynaklarnn arama ve karma almalar ile karlan kaynaklarn tanmasna ilikin almalarn yannda altyap yatrmlar iin de youn bir trafik ak olmaktadr. Irak, ran gibi byk ticari potansiyel tayan lkelerle ilikilerin de gelecekte ok st dzeylere kaca dnlmektedir. Dolaysyla, potansiyelin gereklemesi iin gelecee ynelik altyapnn bugnden hazrlanmas gerekmektedir. Aksi halde, elde edilecek frsatlar ok abuk bir ekilde kaabilecektir. Potansiyelin deerlendirilmesi asndan yukardaki paragraflarda vurgu yaplan Dubai ciddi bir rnek olarak karmza kmaktadr. Ayrca, Dubai'deki Jebel Ali Serbest Blgesinin bu oluuma katks gz ard edilemeyecek bir yerdedir. Dier taraftan, ticareti kolaylatrc ilemler de yaplmakta olup ve bu konuya ilikin elektronik altyapnn oluturulmasna dnk almalar da hzla gerekletirilmektedir Bu konuyla alakal olarak hem uluslararas projeler hem de yerli baz projeler yrtlmektedir. Yukardaki aklamalar etrafnda unu ifade edebiliriz ki her ne kadar lkemizde lojistik sektrne de etki edebilecek olan altyap almalar hzla yol alsa da baz altyap eksikliklerinin olduu grlmektedir. 1.2.2.3 Trkiyenin lojistik Altyaps

Trkiye, lojistik alannda karsna kan frsatlarla gelmi olduu seviye ile nemli bir noktaya ulamasna ramen sorunlar da ayn ekilde artm durumdadr. Byle bir ortam ierisinde lkemizdeki lojistik sektrnn durumunu deerlendirmek yararl olacaktr. Global rekabetin artmas ve modern lojistik iletmecilii anlaynn olumas; geleneksel iletmecilik anlaylarnn lojistik sektrnn ihtiyalarn karlayamamas: pazarlama, hizmet, mteri ilikileri gibi profesyonel i kavramlarnn yeterince oturmamas, ulusal talep ve i potansiyelinin yeterince kullanlmamas, karayolunda mevcut firma ve ara saysnn mevcut i kapasitesine gre az olmas, sektrn finansal adan zayf iletmelerden kurulu olmas, yetimi kalifiye insan gcnn snrl sayda olmas, iletme yneliminde aile irketi anlaynn hakimiyeti, 24

ulusal ve uluslararas gmrk ve ulatrma mevzuatlar bata olmak zere sektre ynelik yasal altyapnn yeterince anlalamamas; mevzuat ve dokmantasyon kalitesi konusunda yeterli tecrbe ve kaynaklarn olmamas, kayt d ekonomi ve etik olmayan i anlaynn yaygn olmas gibi eitli deerlendirmelerin yer ald yazlarda Trk lojistik sektrnn durumu ifade edilmektedir. Yukarda bahsettiimiz hususlarn yannda Trkiyenin bir lojistik ss olamamasnn nnde eitli engeller de bulunmaktadr. Lojistik faaliyetlerin ilevsellii nndeki en nemli engelin iyi bir altyapya sahip olmamaktr. yi hr altyapnn olmad bir yerde kuvvetli bir lojistik sektrnn oluturulabilmesi olduka zordur. Bu da bu sektrde yatrm yaplmasnn nndeki en gl engel olarak karmza kmaktadr. Altyapnn ne kadar nemli olduu ok eski tarihlerden bu yana yle bir bakldnda gayet net olarak grnr. rnein Roma mparatorluuna bakacak olursak, Roma imparatorluu'nun geliimi ve byk mesafelere ulamasndaki en nemli etken ina etmi olduu yollardr. Geniledike yollar da uzuyordu. Bylelikle imparatorluun her ksesine kolay ve en hzl ekilde intikal ve ikmal gerekleiyordu. Bu, ayn zamanda bir plan erevesinde yaplyordu. Bu sebepledir ki bilinen o mehur sz sylenmiti:"Btn yollar Roma'ya kar". Milad tarihin ilk dnemlerine ait bu gerekten, bugnn teknoloji younluklu altyap ihtiyalarna gelindiinde bunun ne kadar nemli bir husus olduu daha net bir ekilde grlmektedir. Gnmzde birok eyin i ie girdii girift bir yap var. Bu yap ierisinde de her bir ihtiyaca ynelik ulatrma altyapsndan telekomnikasyona, bilgisayar teknolojisinden insan kaynaklarna kadar birok eye ihtiya duyulmaktadr. nmzdeki yllarda corafi konumu ve potansiyeli ile blgesinin lojistik merkezi olmaya aday olan Trkiye'de de genel baz sorunlara rastlanmaktadr ( GEME, 2004). lkemizde, genelde altyap merkezli olan bu sorunlar yle sralayabiliriz: Limanlarn yetersizlii, teknolojiye yatrmn az olmas, yk tamaclnda arln karayolunda olmas, demiryolu ulamnn yetersizlii, eitimli insan gcnn snrl olmas, know-howda darya olan kuvvetli bamllk, yasal dzenlemeler ve gmrk mevzuatndan doan sorunlar ve lojistik firmalarnn yatrmlarnn yetersizlii. Btn bu olumsuzluklara ramen gelimeler bu sorunlarn yakn bir gelecekte kaldrlaca sinyalini vermektedir. Bahsedilen bu sorunlarn zmne ynelik almalar yaplmaktadr. Genel olarak lojistik alanndaki gelimeler firmalar yabanc ortaklarla almaya ynlendirmektedir. Bu ynlendirme zellikle knov-how teknoloji ve sermaye ilikisi etrafnda ekillenmektedir. Bu ibirlikleri ile 25

elde edilen avantajlarn yannda altyap eksikliklerinin giderilmesi ve firmalarn uluslararas rekabet artlarn edinmesi durumunda Trkiye Avrupa'nn en nemli slerinden biri olacaktr.

1.3 Lojistiin Amalar retimden, ticarete btn i kollarna hitap eden ve lojistik kavram, zellikle ihracata ynelme durumunda bulunan iletmelerin ilerini kolaylatrmada anahtar role sahiptir [1]. Lojistik birimi iletmelere unlar kazandrmay amalar: Tama ilemleri yerine yeni pazarlara ve retime younlamalarna olanak salamak. Dnyann istedikleri blgelerine daha etkin bir ekilde rnlerini zaman, fiyat ve kalite kriterlerine bal olarak ulatrlmasn kolaylatrmak. Her aamada insan kaynaklarn daha etkili bir ekilde kullanp iletme maliyetlerinin azaltlmasn salamak. letmelerin depolama masraflarn, envanter ynetimi ve koruyucu ambalajlama konusunda maliyetlerini drmek. Her organize sanayi blgesinde, daha byk ve organize depolama ve tama hizmetleri ile datm kanallarnn daha verimli olmasn salamak. letmelerin tanacak rnlerinin bir araya gelmesiyle tama irketlerine ve denizcilik acentelerine, lek ekonomisinden faydalanarak, aralarnda rekabet yaratp fiyat basks uygulamak.. Organize sanayi blgelerinde kurulacak depolama sistemleri ile farkl organize sanayi blgelerinden iletmelere ait mallarn tama sreleri iin ara depo ilevi grlebilecek ve maliyetleri mterisi olan iletmeler odakl olarak drecektir. Salad hizmet sistemi ile kendi kendini finanse edip iletmelere eitim iin kaynak yaratabilecektir.

1.4

Lojistik Faaliyetler

letme lojistii ana faaliyeti erevesinde incelenebilir; tedarik lojistii,materyal ynetimi ve fiziksel datm. Tedarik lojistii; hammadde, yardmc malzeme vb. girdilerin tedarik kaynaklarndan retim noktalarna kadar akyla ilgilenirken, fiziksel datm ynetimi, 26

bitmi rnlerin, retim noktalarndan son alc veya tketicilere kadar gtrlmesiyle ilgili etkinlikleri kapsamaktadr. Fiziksel datm sistemi, reticileri datm kanal ierisinde yer alan toptanc ve perakendeciler ile birletirirken rn elverililiini hedefleyerek iletmenin rekabeti stnlnn nemli bir unsuru olmaya almaktadr. Materyal ynetimi ise retim noktas ierisinde gerekletirilen tm lojistik faaliyetler ile ilgilenmektedir. Bu faaliyetler ounlukla hammadde, yar mamul ve bitmi rnlerin iletme iindeki hareketleri, depolanmas ve dkm ynetimi ile ilgilidir. Artk reticiler, devaml mterilerin saysnn, onlara gtrlen hizmetle orantl olduunun bilincindeler. Lojistiin nemi de burada ortaya kyor. Alnan mal tam olarak, istenilen srede, istenilen miktarda mteriye ulatrmak, reticilerin yerine getirmesi gereken bir art. Dolaysyla artk irketler, planlamalarn retim deil, mteri odakl yapyor. Ama, talep belirsizliinden kaynaklanan fazla stoklarn, tama planndaki dengesizliin ve ekstra masraflarn nne gemek. zm ise lojistik hizmetleriyle, tedarik zincirinde, kaynaklarn en etkin ekilde kullanlmas. zellikle dnya ekonomisinin bugn ulat srat ve rekabet ortamnda var olabilmek iin en nemli sektrlerden birinin lojistik olduu ve olmaya devam edecei bugn herkesin kabul ettii bir gerek. Lojistik sektr, ABDde gayri safi milli hslann % 13n oluturuyor. Trkiyede ise bu pay henz %2. Trk lojistik sektr, bugne kadar olduu zere sadece milli lojistik ihtiyalarna hizmet vermenin tesinde, lke ekonomisine ok ciddi ekonomik art deer kazandracak uluslararas boyutta bir potansiyele sahip. Bugn Trk lojistik pazar 4 milyar dolarlk bir bykle ulam durumda. Hzl bir art gstermesi beklenen pazarn ksa srede 67 milyar dolarlk bir bykle ulaaca tahmin ediliyor. Sektrden sektre deise de ortalama olarak bir rnn sat fiyatnn yzde 8 ile 14nn lojistik hizmetlerinin maliyetinden olutuu dnlecek olursa, sektrn sanayi iin nemi daha iyi anlalyor. retim ve datm zincirinin tm halkalar lojistik kapsamna girdii iin lojistik global rekabette baarl olmann da en etkili yollarndan biri olarak grlyor. Temel olarak 15 tane lojistik fonksiyonu ya da faaliyetini saymak mmkndr. Bu fonksiyonlar aada ksa ksa aklanmaktadr( slamolu,2002).

27

Mteri Hizmetleri Lojistik fonksiyonlar erevesinde mteri beklentilerinin belirlenmesini ve buna uygun standartlarn oluturulmasn kapsar. Tam anlamyla bir fonksiyon olmasa da, lojistik fonksiyonlarn btnnn gerekletirilmesinde byk bir neme sahiptir. Mterilerin taleplerinin tam zamannda karlanmas, hasarsz rn sevkyat mteri hizmetine rnek olarak verilebilir. Ulatrma ve Trafik Ynetimi Ulatrma, lojistik fonksiyonlar ierisinde envanter ile birlikte en fazla maliyet unsuru olarak karmza kmaktadr. rnlere yer faydas yaratan ulatrma ve trafik ynetimi fonksiyonu, mod seimi, ara rotalarnn planlamas, ekipman seimi ve navlun niteletirmesi (konsolidasyon) gibi eitli faaliyetleri iermektedir. Envanter Ynetimi Envanter bulundurma, rnlere zaman faydas yaratarak arz ve talep arasndaki dengesizliklerin giderilmesinde nemli bir rol oynamaktadr. Envanter ynetimi, hammadde ve bitmi rn stoklanmasn, stoklama blgelerinin says, bykl ve yerleimi hakknda karar verilmesini ve ayn zamanda tam zamanl retim sistemleri ile itme ve ekme stratejilerini iermektedir. Sipari Ynetimi Sipari alnmas ve kaydedilmesi ile ilgili btn faaliyetleri ierir. Ulatrma ve envanter maliyetleri ile karlatrldnda sipari ynetimi maliyetlerinin byk bir oran kapsamad grlmektedir. Depolama Depo, antrepo yerinin ve dzeninin belirlenmesi faaliyetlerini ierir. Depo ynetimi de nemli bir faaliyet olarak deerlendirilmektedir. Talep Tahmini Mterilerin gelecekte talep edebilecekleri rn ve/veya hizmet miktarnn belirlenmesidir. Talep tahmini ile ilgili olarak gerek kalitatif gerek de kantitatif olmak zere eitli teknikler kullanlmaktadr. Dokmantasyon 28

Lojistik ve tedarik zinciri srecinde gerekletirilen eitli aktivitelerle ilgili olarak gerekletirilen dokmantasyon akn kapsamaktadr. Konimento, fatura vb. dokmanlar rnek verilebilir. Tedarik Tedarik kayna seimi, satn alma zaman ve miktarnn belirlenmesi faaliyetlerini ierir. Tedarik kaynaklarnn kalitesinin ykseltilmesi ve bu balamda performans deerlendirmelerinin de yaplmas ada tedarik srecinin bir unsuru olarak karmza kmaktadr. Koruyucu Ambalajlama Bitmi rn ya da hammadde, malzemelerin depolanmas, ellelenmesi esnasnda korunmas iin paketleme ile ilgili faaliyetleri ierir. Konteynr ve paletler koruyucu ambalajlamann en ok kullanlan rnekleridir. Malzeme Aktarlmas-Elleleme Malzemelerin yklenip boaltlmas iin gerekli aralarn belirlenmesi ve dzenin oluturulmas ile ilgili faaliyetleri iermektedir. Bilgi Ynetimi Bilginin toplanmas ve analizi ile ilgili faaliyetleri iermektedir. Bilgisayar teknolojisindeki hzl gelimeler Lojistik Bilgi Sisteminin nemini arttrmtr. Bilgi ynetimi, zellikle uluslararas boyutta lojistik etkinliin en nemli unsurlarndan biri olarak kabul edilmektedir. Yedek Para ve Servis Destei rnn sat sonras mterinin gereksinim duyduu yedek para ve servislerin tam zamannda ve eksiksiz bir biimde yerine getirilmesi faaliyetlerini iermektedir. Fabrika ve Depo Yeri Seimi Fabrika ve depo yeri seimi lojistik maliyetlere nemli derecede etki etmektedir. Ticaretin globallemesi fabrika ve depo yeri seimi kararlarn stratejik bir konuma getirmitir. Geri Dnen Mallarn Ynetimi Tketici iadeleri erevesinde gerekleen eitli faaliyetleri iermektedir. Ac ve Tek, tersine datmn nedenlerini

29

(1) Tketicilerin kusurlu, arzal, beenmedikleri, bozuk, yanl vb mallar geri iadeleri, (2) Garanti sresi iinde bakm, onarm, deitirme vb amalaryla mallarn geri gelmesi (3) Artklarn yeniden devreye sokulmas (4) Piyasadan geici veya temelli olarak ekilen toplanan mallarn geri dn ve tekrar piyasaya srl olarak deerlendirmektedir. Hurda, Dknt ve Artklarn Elden karlmas retim ve datm sreleri sonucunda ortaya kan hurda, dknt ve artklarn elden karlmas faaliyetlerini kapsar.

30

2.

LOJ ST K YNET M

2.1

Lojistik Ynetimi Tanm

Lojistik Ynetimi, Bitmi mamullerin retim noktasndan tketim noktasna ulatrlmas; ve envanter srecinde hammadde aknn verimli olarak planlanmas, uygulanmas ve kontrol amac iin; iki veya daha fazla olan faaliyetlerin entegrasyonudur. Baka bir tanmlamada kapsam gelitirilmitir ve Lojistik Ynetimi Yar mamul ve mamullerin envanterini, ve depolanmasn, ve kendi pazarlama kanallarn; karll, ve maliyet verimliliini her zaman maksimum dzeyde tutacak ekilde yneten stratejik sre olarak ifade edilmitir. Avrupa'daki lojistik endstrisinde 30 senedir faaliyet gsteren bir lojistik firmasna gre de lojistik ynetimi;" Doru rne; doru yerde, doru zamanda ve doru miktarda, deien koullara abuk olarak uyum gsterebilecek tedarik zincirine sahip olmak eklinde grlmektedir. Yukardaki tm lojistik ynetimi ortak olan nokta; 7 Doru' nun oluturularak tedarik fonksiyonunu salamak, bylelikle mal ve hizmet aknn devaml hareket halinde tutup, kesintiye uratmamaktr. Etkili bir lojistik ynetimi iin gereklemesi gereken 7 doru ise yle zetlenebilir: doru rn, doru miktar, doru ortam, doru yer, doru zaman, doru mteri ve doru maliyet(Menemenciolu, 1999).

2.2

Lojistik Ynetiminin Tarihesi

Datmn ve lojistik ynetiminin elemanlar, her zaman retim, depolama ve rnlerin ve mallarn hareketlerine temel oluturmutur. Son zamanlarda, i ve ekonomi evresinde, datm ve lojistik olduka nemli fonksiyonlar olarak tannmaya baland. 1960' lardan nce, datm sistemleri ne planlanmt ne de formle edilmiti. reticiler retir, perakendeciler satar ve mallar bir ekilde dkkanlara ulard. Datm, tamaclarn ye .reticilerin kendi aralar ile yaplrd. ok az kontrol vard. Datmla ilgili fonksiyonlar arasnda gerek bir balant yoktu. 1960'lardan gnmze kadar lojistik ynetiminin geliimi blmde incelenebilir (Menemenciolu, 1999): 31

Fonksiyonel ynetim dnemi (1960'lar 1970'ler), entegrasyon dnemi (1980'ler) D entegrasyon dnemi

Fonksiyonel Ynetim Dnemi 1960'lar ve 1970'ler boyunca ou firma, paralanm ynetim anlayndan, derece derece btnletirilmi ynetim anlayna gei yapmitr. Paralanm ynetim anlaynn, trafik, satn alma ve depolama gibi bireysel sreleri, malzeme ynetimi ve fiziksel datm ad altnda iki balkta toplanmtr. Malzeme ynetimi; satn alma, hammaddeler, yar mamullerin stok kontrol, iletme ii ulam, artklar ve retim programlanmas gibi fonksiyonlar iermekle beraber; fiziksel datm ise navlun (nakliye creti), depolama, malzeme tama, ambalajlama, sipari sreci, talep tahmini, envanter kontrol ve mteri hizmetini ierir. 1960' larn banda lojistik ynetiminin ufku geniledi. Bu periyod boyunca ynetim, mteri hizmet anlayna nem vermeye balad. Bu sonu, lojistik ynetimi iin gerek bir gelimeydi. Bir ok farkl lojistik anlamalar, retim ve/veya pazarlamay desteklemek iin kullanld. O zamanki en nemli stratejik ama, lojistik ynetimini gelitirmek ve tamamlamak iin mmkn olan en az toplam maliyetle, bunu salayabilecek zelletirilmi mteri hizmetini kurabilmekti. 1960'larn ortalarnda, yneticiler, retimin, ekonomik ilerlemede ne tek l ne de gerekli tek unsur olduunun farkna vardlar. rnlerin - ister zirai ister sanayi rnleri olsun -tketicilere ulatrlmasnda bir sistem veya kurulu ortaya kmak zorundayd. Fiziksel datm ieren datm sistemi, ekonomik gelimenin anahtar unsuru olarak kabul edildi. 1971 ile 1979 yllar arasndaki dnemde, hemen hemen her giriimcilik alannda tedrginlik hakimdi. II. Dnya Savandan bu yana geen ilk zaman periyodu iin dk maliyetli enerjinin bulunabilirlii kritik bir kavram haline gelmiti. Enerji aklarna, akaryakt ye petrole bal malzemelerin fiyatlarnn ykselmesinin eklenmesi ile bir ok temel malzemedeki ve retilen mamllerdeki aklar en yksek noktaya kmt. 70'li yllarn ilk dnemlerinde ortaya kan grevler ve OPEC'in akaryakt' a koyduu ambargo, lojistik kavramnn geliimini engelleyerek, dnyay yeni bir krizin eiine getirdi. Lojistik kavramnn enerji verimliliinin geliimine ihtiyac vard. 1971-1979 periyodunun, lojistik kavramnn geliimi ve uygulanmasndaki etkisi nemliydi. Yatrmlarda, talebe hizmet anlay yerine tedarikin bakm anlay nem kazand. st ynetim, tedarik faaliyetine odakland. nk sapmalarn tedarik hatalarndan kaynakland belirlenmiti. 32

Bunun dnda, yine 1970'lerin bandaki periyotta, lojistik sistemlerin tasarm ve kontrol iin byk kapasiteli bilgisayarlarn aratrlmas yaplm ve nemli gelimeler salanmt. Lojistik modeller, alternatif lojistik stratejilerin geree dnmesine yardmc olmulard (Menemenciolu, 1999). 1970' lerin sonlarnda, bir ok ynetici, malzeme ynetimine ve fiziksel datm faaliyetlerine organik bir btn olarak bakmaya balad. Bunun yannda lojistik terimi, btnlemi faaliyetrinin tanmlamann genel yolu haline gelmiti. Entegrasyon Dnemi 1980'lerin balarnda ise bir nceki dneme gre ok keskin deiiklikler grlmektedir. En nemli deiiklikler unlardr: 1) Tamaclktaki deiiklikler, 2) Bilgisayar teknolojisine giri, 3) letiimdeki deiim.. Tamaclkta verimlilii arttrmak zerine almalar yapld. Bu almalarn odan kullanlan ekipmanlarn faydasn arttrmaya ynelik almalar oluturmaktayd. Bununla birlikte, geleneksel fiziksel datm faaliyetleri, retimi destekleme ve tedarik zerine de bir ok gelimeler yaand. Bunun sonucunda tama giderlerinde %50' lere yaklaan bir azalma yaand ve bu da firmalarn kar rakamlarn etkiledi. . 1970'lerin sonlarnda bilgisayar teknolojisinde yaanan gelimeler meyvelerini 1980'lerde vermeye balad. Byk, hantal.bilgisayarlarn yerini kk ve kapasitesi geni "desktop" ad verilen bilgisayarlar ald. Bilgisayar donanmlar ucuzlad. Drdnc ve beinci jenerasyon bilgisayar dilleri geliti bu da i grme kapasitelerini, karar verme srecini gelitirdi. Tm bu gelimeler sonunda bilgisayar kaynaklar; fiziksel datm, retim destek ve tedarik faaliyetleri arasnda bilgi akn salad. Bununla birlikte lojistik kaynak planlamasnda, birbirleriyle ilikili blmler arasnda veri al veriinin salanmas, lojistik verimliliinde benzeri grlmemi dzeyde baar saland. Yeni iletiim teknolojisi, lojistik ynetimini, bilgisayar teknolojisindeki gelimeye yakn ekilde etkilemektedir. ABD'de uydu sistemleri aracl ile datm yneticileri, tama aralar ile haberlemekte idi. Bunu ara telefonlar ve dier iletiim teknolojileri izledi. Bylelikle lojistik operasyonlarn koordinasyonu ve kontrol kolaylat. Maliyetler azald. D Entegrasyon Dnemi

33

"Tedarik zinciri sreci" ad verilen kavram, firmalarn fonksiyonel olarak entegrayonunu ama edinerek, 1990'lardaki lojistik ynetimi anlayna yeni bir boyut getirdi. Bu anlaya gre firmada yaratlan tm deer zincirleri bir btn haline getiriliyordu. Daha sonra; maliyetleri drerek, riski azaltarak ve kaynaklar verimli kullanarak kanal verimliliinin artmas salanyor ve sonuta da rakiplere kar bir rekabet stnl elde ediliyordu. Tedarik zinciri yaklamna gre, maliyetleri drmek iin, tedarik zinciri yelerine, her yenin kendi faaliyetleri ile ilgili maliyetleri anlamaya ve maliyetin drlebilecei veya verimlilii gelitirebilecei alanlar tanmlamasna yetkisi vard. Alnan riskin azaltlmas iin; gereksiz envanter ve emniyet stoklarnn azaltlmas gerekiyordu. Bunun iin tam zamannda retim (JIT ) veya datm kanallar planlamas (DRP ) gibi ada sistemler oluturuldu. Bunun dnda alnmas gereken baz nlemler yle idi : gereksiz elle tamlarn azaltlmas, depolanmann drlmesi, dikey depolarn gelitirilmesi vb.

2.3 Lojistik Ynetiminin Amac Lojistik Ynetiminin amac, i sreleri arasnda, bilgi ve malzeme aknn kurum ierisinde tasarm, kontrol ve dzenlenmesidir. Bunlar, iilerden irkete ve en tabandaki mteriye kadarki ilikileri ierirler. Geni bir ifade ile Lojistik Ynetiminin grevi, alanlardan en st dzey ynetime kadar, rn ya da hizmetin belirli yerde, belirli zamanda ve istenilen kalitede retilmesini garanti altna almaktr. Dar bir anlama ekilecek olursa bu grev, tama, depolama ve tasniften ibarettir. Genel anlamda lojistik ynetimi u tr tasarmlar ierir: Mterilerle olan datm ilikisi, Satclar ve ambar arasndaki hammadde, temin operasyonlar vb ilikiyi kurmak ve sreklilik, Tama yollar ve yar ve bitmi mamullerin depolanmasn da ieren retim sreci,

Lojistik Ynetiminin amalarna aadaki maddeler de eklenebilir[4]: Mteri tatminini salayabilmek iin mteri ihtiyalarna, firmann yeteneklerini kullanarak zamannda cevap verebilmek. Lojistik sistemde sapmalarn mmkn olduka minimuma indirilmesi. Sapmalarn minimuma indirilmesi ile ifade edilmek istenen; mteri siparilerini zamannda yerine 34

getirebilmek, retimdeki karklklar nlemek, mteriye mal, zamannda, doru yerde ve hasarszca teslim etmektir. Stok maliyetlerini azaltabilmek iin minimum stok dzeyinde almak. Srekli olarak kaliteyi aratrmak ve gelitirmeyi amalamak. Yani tm lojistik sistem faaliyetlerinde Toplam Kalite Yaklamn benimsemek ve uygulamak

2.4 2.4.1

Lojistik Ynetimi Aamalar Lojistik Planlama

Planlama; arzulanan gelecei tasarlamak ve ona ulamak iin etkin yollar ortaya koymak; neyin, ne zaman, nasl, nerede ve kim tarafndan yaplacan nceden karlatrma sreci; bir amac gerekletirmek iin en iyi davran biimini seme ve gelitirme niteliini tayan bilinli bir faaliyet olarak ifade edilebilir. Planlamann ksaca ifade ekli olarak; "Planlama, u anda olduumuz yer ile olmak istediimiz yer arasndaki bolua kpr kurar" tanm yeterlidir. Lojistik planlama ise, program amalarnn ve faz tarafndan projelenmi grevlerin tanmlanmas ile balar (Menemenciolu, 1999). Aslnda amalar; Lojistik iin ihtiyalarn tanmlanmas, Lojistik plan destekleyebilmek iin sistem tasarm, Bu sistemdeki lojistik bileenlerinin tanmlanmas, elde edilmesi ve datmn yaplmas, Bu sistemin destek yeteneinin lm ve deerlendirilmesidir.

Bakm Plan: Sistem/rn destei iin btn plana bakar. zellikle teknik gereksinimlerle ilgilenir. Belirlenen planlarn geliiminde kullanlan teknik temeli kurar. zel olarak, bakmn nerilen seviyelerinin tarifini, bakm iin gerekli sorumluluklar (reticiye kar mteri sorumluluklar ), lojistiin eitli elemanlarnn geliimi iin sistem seviyesindeki kriterleri, test ve destek ekipmann, malzemelerin ak ve btn datmn ve bakm evresini ierir. Desteklenebilir Analiz Plan: Desteklenebilir Analiz Plan, planlama ve sistem srecinde, ncelikle baarlm lojistik aktiviteleri iin, ynetim dokman olarak hizmet eder. Bu aktiviteler, lojistik gereksinimleri tanmlama surecini, temel tasarm ara yz fonksiyonlarn, analizleri, lojistik modellemeyi, veri toplama ve srelemeyi, tasarm incelemesini ve 35

deerlendirmesini ierir. Desteklenebilir Analiz Plan, kavramsal bir tasarm evresidir ve ilk sistem tasarmndan itibaren srekli gncelletirilmitir. Tedarik Destek plan: Tedarik destei iin gereksinimler desteklenebilir analiz sreci boyunca tanmlanmtr. Bu plan, bu gereksinimlerini tanmlar ve tedarik (kaynak kodlama, kataloglama) iin gerekli metotlar / prosedrleri aklar. Bu plan aadakileri ieren durumlar kapsar: nemli yedek/onarm blmlerinin ve bakmn her seviyesinde gerekli olan tketilir malzemelerin listesinin zeti. Yeni yedeklerin ve tketilir malzemelerin, test ve destek ekipmannn, binalarn elde edilmesi ve tedarik iin plan. Ortak ve standart yedeklerin yazlmn salanmas ve tedarik iin bir plan. Devam eden bakm ile birletirilmi depolama ve sorumluluk fonksiyonlar. Veri toplama, analiz ve yedek/onarm blmlerinin gncelletirilmesi iin bir plan.

Destek Ekipman Plan: Bu plan, gerekli ekipman elde edebilmek, test edebilmek ve mteriye databilmek iin gerekli metotlar ve prosedrleri tanmlar. zel olarak aadakileri ierir: Bakmn (rnein, organizasyonel, tedariki), her seviyesi iin gerekli aletlerinin, Kalibrasyon ekipmannn, test ve destek ekipmanlarnn listesinin bir zeti. Tasarm edilmi ve gelitirilmi, test edilmi, retilmi ve mterinin kullanm iin datlm yeni paralarn tedariki ve kazanlmas iin bir plan. Ortak ve standart testler, destek ekipman ve ilgili aksesuarlarn tedariki ve kazanlmas iin bir plan. Yeni gelimi ortak/standart testi ve destek, ekipmann desteklemek iin gerekli, olan bilgisayar kaynaklarnn elde edilmesi iyin bir plan. Sistemin asl elemanlar ile destek elemanlar arasndaki uygunluu salamak iin deerlendirme, test etme ve btnleme iin bir plan. Testin ve destek ekipmannn (ilgili yazlm, veri) mteriye datm iin bir plan

Personel ve Eitim Plan: Bu plann ieriini unlar oluturmaktadr: Sistem operatrlerinin eitimi - Eitimin tr, uzunluu, giri gereksinimleri, ksa program / kurs, taslak ve kt beklentileri. Her seviyedeki bakm personelinin eitimi, Operatr ve bakm personelinin eitimini desteklemek, iin talep edilen eitim ekipman, cihazlar, yardmlar simlatrler, bilgisayar kaynaklar, binalar ve veri, Bata bulunan operatr ve bakm personeli iyin nerilen program. 36

Teknik Veri Plan: Teknik veri sistem iletim eitimleri, bakm ve servis prosedrleri ve kalibrasyon prosedrlerini hazrlar. Bu plan unlar ierebilir: Faaliyetin her seviyesi iin gerekli olan teknik veri gereksinimlerinin sistem eleman tarafndan tanmlanmas. Her nemli veri parasnn geliimi iin program. letim ve bakm prosedrlerinin onaylanmas ve dorulanmas iin bir plan. Deiim notlarnn hazrlanmas ve el ile yaplan teknik iler iyin gerekli deiimlerin / dzeltmelerin dahil edilmesi iin bir plan. Paketleme, Tama, depolama ve Ulam Plan: Bu plan genel olarak u konulan ierir: Ulam iyin gerekli paralarn zel kategoride yer alanlarnn listesinin bir zeti. Beklenen talep oranlar, paralarn arl ve ebatlar ve maliyet etkisi kriterine dayal ulamnn nerilen ekilleri. Gemiye ykleme iin gerekli paketleme paralarnn nerilen metotlar. Gvenlik kriteri, nceden alnan tedbirler, depolama ve malzemenin korunmas.

Fabrika Plan: Bu plan, btn gerek zellikleri, fabrikay, depoyu ve/veya bakm binalarn, destek sistemini test etmek iin gerekli sermayeyi, personel eitimini operasyonu ve lojistik fonksiyonlar tamamlayabilmek amacyla gelitirilmitir. Bu plan, kalitatif ve kantitatif bilgiler iermelidir. Bu bilgilere unlar sayabiliriz: Binalarn (yerletirme, evresel faktrler, yapsnn tipi, boluk ve plan) gereksinimlerini belirlemek, g, elektrik, su ve telefon gibi kamu gereksinimlerini tanmlamak. Sermayenin ihtiyalarnn (malzeme tama koullar, montaj ve test sreci ekipmanlar, v.s,) belirlemek. Elde bulunan binalar ve ilgili sermaye paralarn deerlendirmek. Bina satn almann ve sistemin, ihtiyalarn karlayacak sermayenin maliyetini tahmin etmek. Bilgisayar Kaynaklar Plan: Bu plan unlar iermektedir: Btn bilgisayar programlarnn ve sistem destei iin gerekli yazlmlarn belirlenmesi. Bilgisayar dilinin gereksinimlerinin zellikleri ve elde bulunan programlarn uygunluunun tanmlanmas. Geliim iyin gerekli prosedrlerin salanmas. Yazlm ekil ynetimi prosedrleri ve kalite gven koullar. Yazlm deiim prosedrleri ve deiim ynetimi. 37

Yazlm gereksinimleri ile kar karya kalan gerekli donanm.

Datm ve Mteri Destek Plan: Byk sistemler iin, retim/yap operasyonlarndan tam kullanc kapasitesine geliirken nemli bir gei meydana gelir. Eitilmi personel eksiklii varsa ve yedek/onarm blmleri, destek ekipmanlar ve teknik veri yeterli deilse blgede ekipmann hzl toparlanmas meydana gelir. Direkt retim Destek Plan: Sistemin temel retim kapasitesi kesilip safha safha bitmeye baladktan sonra plan, sistemin lojistik desteini kapsamaya yneltilir. Sistem Emeklilik Plan: Bu plan ekipman emeklilik ve safha safha bitmesini, malzemeleri mal ederek paralara ayrma ve artk malzemenin son dzenini kapsar. Bu plan ayn zamanda, ulam ve tama iin gereksinimleri, malzeme sreci iin gerekli destek ekipmann, personeli, binalar ve sre iin gerekli veriyi belirleyebilir (Menemenciolu, 1999). 2.4.2 Lojistik Organizasyon

2.4.2.1 Organizasyon Yapsna Olan htiya Lojistik, hemen hemen her firma veya tesisin baarmak zorunda olduu hayati bir faaliyettir. Bu u anlama gelir, ister resmi, ister gayri resmi olsun her organizasyonel anlama rn tama ve sunma amacyla yaplr. atma zme : Organizasyonun kabul edilmi geleneksel ekli, faaliyetleri temel fonksiyon olan pazarlama, finans ve retim evresinde gruplayandr. Lojistik ynden bakldnda bu anlama, birinin ncelikli amac digerlerinden biraz farkl olan bu fonksiyonun lojistik faaliyetlerinin paralanmasyla sonulanr. Bu u demektir; ulam sorumluluu retimin altnda yer alabilir. Envanter bu fonksiyonun da altnda yer alabilir ve sipari sreci ve pazarlamann veya finansn altnda yer alr. Pazarlamann ncelikli sorumluluu geliri maksimize etmek olabilir, retimin sorumluluu ise birim bana en az maliyetle retmek olabilir. Finansn sorumluluu da sermaye maliyetlerini minimize etmek olabilir. Ynetim : Lojistik faaliyetleri iin baz organizasyonel yap1ar salamak ayn zamanda gerekli yetki hattn ve plana gre hareket eden rnleri salama sorumluluunu tanmlar. Eer mteri hizmeti ve retim maliyetleri arasndaki denge belli bir firmann operasyonu iin kritik durumdaysa, birileri rn hareketini idare etmek durumundadr. Bundan dolay birisi lojistii ynetmelidir. Sipari sreci ve tamaclk ve depolama gibi alanlar iyi bir kontrol iin ayr ayr denetim gerektirse de birletirilmi operasyonlar koordine edebilmek iin bir yneticiye ihtiya duyulur. Sadece bir ynetici en yksek seviyede verimlilik kazanabilmek iin bu operasyonlar 38

dengeleyebilecek alana sahiptir. 2.4.2.2 Organizasyonun Lojistik in nemi Lojistik operasyona ve firmadaki lojistiin doasna dayanan organizasyonel anlamaya dikkat edilmelidir. Btn firmalar ve tesisler lojistik operasyonlarn bir dereceye kadar yrtseler de, lojistik maddeleri hepsi iin eit derecede nemli deildir. Eer bir firma toplam iletim maliyetlerinin kk bir ksmn lojistik faaliyetlere harcyorsa ve/veya eer mteri hizmeti seviyeleri dkse lojistie herhangi bir organizasyon dikkati gstermesi allm deildir. Buna ramen lojistik maliyet ortalamalar satlarn % 25 i veya daha fazlas olan ou yiyecek firmalar ve kimyasal firmalar, bunun tersinin doru olduunu gsterir. Ek olarak, belirtilen tip organizasyona olan ihyiya lojistik maliyetlerinin nasl olutuuna ve hizmet ihtiyalarnn en fazla nerede olduuna baldr. Organizasyonel ekil malzeme ynetimi, fiziksel datm veya lojistik (her ikisi de) evresinde olabilir. Baz sanayi trlerine baktmzda organizasyon ihtiyalarnda farkllklar grrz (Menemenciolu, 1999): Doal Maddeleri leme Endstrisi : Bu endstri, temel hammaddeleri dier sanayilerin kullanm iin reten firmalardan olumutur. Bu tr firmalarn rnekleri, kerestecilik, madencilik ve tarmda gorlr. Satn alma ve ulatrma tedarik ynl lojistik faaliyetleridir. Limandan dar giden rnler snrl bir eitlilie, nispeten dk deere sahiptirler ve byk hacimlerde yklenirler. Bu yklemeyi kontrol etmek nemli bir itir. Bu nedenle, bu sanayideki firmalar grnen malzemelerin ynetim blmlerine sahiptir. Hizmet Endstrileri : Bunlar, esas olarak tedarik ynl lojistik faaliyetleriyle ilgilenirler. Bu sanayideki firmalar hizmet taleplerine gre tedariklerinde anlalr deiimler yaparlar. Hastaneler, sigorta irketleri ve nakliyat firmalan hizmet firmalarnn iyi rnekleridir. Corafik olarak farkllk gsteren birok tedarikiden eitli rnler satn alnr. Bu rnler tamamyla hizmet retiminde kullanlr. Satn alma ve envanter yonetimi ynetilecek birincil lojistik faaliyetleridir. Lojistik maliyetleri bu tr firmalar iyin onemlidir. Lojistik iin gerekli organizasyon malzeme ynetimi evresinde yer alr. Pazarlama Endstrileri : Bu endstriyi rnleri yeniden satmak iin satn alan firmalar oluturur. Bu sanayinin tipik yeleri datclar ve perakendecilerdir. Bu firmalar, rnn eklinde ok kyk bir deiiklik yaparlar. Temel ilgi sat ve lojistik faaliyetlerine yneliktir. Doal olarak bu tr firmalar rnlerini corafik olarak farkllk gsteren birok tedarikide satn alrlar. Operasyonlar satn alan, limana giren tamaclk, envanter kontrl, depolama, sipari 39

toplama ve ykleme ile karakterize edilir. Lojistik ynetimi iin organizasyon nemlidir ve genellikle hem malzeme ynetimi, hem de fiziksel datm faaliyetlerini ierir. Buna ramen, fiziksel datma daha byk nem verilir. retim Endstrileri : Yksek deerli rnler retebilmek amacyla, eitli tedarikilerden eitli hammaddeler alan tedarikilerden oluur. Lojistik faaliyetleri firmalarn hem tedarik hem de datm tarafnda yer alr. Organizasyonel tasarm hem malzeme ynetimini hem de fiziksel datm ierir. 2.4.2.3 Organizasyonel Tercihler Lojistik departman kurulurken, firmann, organizasyonun yapsn belirlemesi gerekmektedir. Firma bunu belirlerken; stratejike kar operasyonel, hat'a kar kurmay veya fonksiyonel'e kar programl ve matriks yaplardan birine karar vermesi gerekir. Bundan sonra da bu yapnn otoritesi kurulmaldr(Menemenciolu, 1999). Stratejik'e Kar Operasyonel : Stratejik, organizasyon iindeki lojistiin yksek seviyedeki gr mesafesininin kapsamn iaret eder. Ayn zamanda, lojistik ve pazarlama ve satlar, retim ynetimi, finans ve muhasebe, stratejik/i planlama, veri sreci/bilgi sistemleri gibi alanlar arasndaki.firmannorganizasyonel anlayn gsterir. Alternatif olarak operasyonel, lojistik amalar ve organizasyonun amalan ile tutarh bir halde faaliyetleri yrten lojistik departmanna sahip organizasyonel yapy iaret eder. Lojistik ynetimi odakl taktik lojistik grevlerini vurgulayan operasyonel yap, dikkatini stratejik konularn yerine iletme konularna yneltir. Hat'a Kar Kurmay : Hat ynetim, blmnn gnlk operasyonlar ile ilgili kararlarn alnmasn kapsar. Lojistik hat aktivitelerinin sorumluluu hat yneticisindedir. Lojistik hat aktiviteleri, tama ynetimi, envanter kontrol, sipari sreci, depolama ve paketlemedir. Kurmay fonsiyon, hat yneticisini tavsiye ve bilgi ile desteklemelidir. Bu grup; planlar gelitirip, verileri toplayarak, hat yneticisi kararlarn destekler. Kurmay aktiviteler, depo yerinin seimi analizi, sistem tasarm, planlamas, mteri servisi stratejilerini ve maliyet analizini ierir. Firmalar, alan uzmanl yolu ile verimlilik kazanabilmek amacyla ynetimi geleneksel olarak hat ve kurmay fonksiyonlarna bldler. Buna ramen, tam anlamyla bir hat zerinde lojistik departmann organize eden bir firma dierini ihmal etme eilimindedir. Eer hat 40

yneticileri lojistik fonksiyonlarn btnyle kontrol edebilirse, kurmay fonsiyonlarn optimize edebilir. Tam tersi de dorudur. rnein, bir hat fonksiyonu boyunca organize etme yeni bir departmann, firmann geleneksel hiyerarik yapsna olduka kolay bir ekilde adapte olmasn salar. Bununla birlikte, hat yneticisi veya dier bir departman lojistik planlamay baarmak zorundadr ve bu planlama muhtemelen firmann lojistik amalarn optimize edecektir.

Lojistik Blm Mdr

Tamaclk Mdr

Depo ve Malzeme tama mdr

Envanter Mdr

Ambalajlama Mdr

Mteri Hizmeti mdr

ekil 2.1 Hat faaliyetlerini gruplama (Menemenciolu, 1999) Kurmay fonksiyonu boyunca organize etme kolaydr, fakat kurmayn yrtt gnlk operasyonel planlar fonksiyonel departmanlar tarafndan tamamlanamayabilir. Bu zorluun stesinden gelmenin yolu, lojistik bolm kurmaylarn iletme ynetim yapsnda yeterince yksee yerletirmektir. Bylece tamamlayc kararlar etkileyebilirler.

41

Lojistik Blm Mdr

Planlama Uzaysal Modeller Depolama yerleri Bteler rn Gelitirme

Analiz Operasyonel Maliyet Mteri hizmeti Envanter Ulam

Koordinasyon Satlar retim Finans Dier

Mhendislik Malzeme tama Ulam Ekipman Paketleme Sistem ve Prosedr

ekil 2.2 Lojistik Blm Kurmaylarnnn Faaliyetlerini Gruplama (Menemenciolu, 1999) Organizasyonun hatalarnn stesinden gelebilmek iin en iyi yol kurmaylar ve hatt birlikte gruplamaktr. Departman, zellikle de kurmaylar, lojistik planlarnn iletme amalaryla rtebilmesini saglamak iin fonksiyonel departmanlarla sk ilikiler iinde olmaldr. Fonksiyonel'e Kar Program ve Matriks : Lojistik organizasyona olan diger iki yaklam lojistie fonksiyon ve program gibi davranr. Lojistie fonksiyon gibi davranmak lojistik sorumluluklar tek bir fonksiyonel alanda snrlar. Bu genelde pazarlama, retim ve finans gibi dier iletme alanlarnda meydana gelir. Bu yaklamn temel gr, dier iletme fonksiyonlan boyunca birletirilmi karar almay cesaretlendirmemesidir. Sk bir fonksiyonel yaklam genellikle lojistik ynetiminin dier iletme fonksiyonlar ile verimli bir ekilde almasn salar. Bunun tam tersi olarak, lojistigi iletmenin temel bir program olarak grmek firmalnn dier fonksiyon alanlarn etkili bir lojistik sisteme sahip olunmas konusunda hassas hale getirir. Sonu olarak , organizasyon lojistiin firmannn kazanlarn maksimize etme amalarna olan son potansiyel yardmn gerekletirir.Bir firma ]ojistik program doru yapabilmek iin, tepe ynetimi lojistik dnceleri gz nne almak.zorundadr. Matriks organizasyon firmadaki alanlarda meydana gelen lojistik aktivitelerini firma boyunca yatay bir ekilde yayar. Matriks sistem lojistik blm mdrnn maliyetleri idare etmesine 42

izin verir, fakat operasyonlar geleneksel departmanlara brakr. Bu yzden, lojistik aktivitelerin mdrleri hem fonksiyonel blm mdrleri hem de lojistik blm mdrnn yetkisi altnda ilem yaparlar. Matriks sistem bir zorluga sahiptir. Baz fonksiyonlardan iki farkl mdr sorumlu klarak yetki hattnl reddeder. Bu da baar orann drr. Bu sebeple, baz anahtar fonksiyonlar belli kiilerin sorumluluunda olmaldr. 2.4.2.4 Lojistik organizasyonu yaplandrma Lojistik organizasyon programn tasarlamak iin esiz ideal bir yaklam yoktur, fakat aadaki admlar takip etmek yararlln kantlamtr. Ortak stratejiler ve hedefleri aratrmak Ortak yap ile uygun olmak iin fonksiyonlan organize etmek Sorumlu olduun fonksiyonlar belirlemek Kendi ynetim stilini bilmek Kendi esnekliini organize etmek Kendi destek sistemlerini bilmek Kiisel ve ortak amalar arasnda uyum salamak iin planlar yapmak

lk adm blmn uzun sreli ynnn ortak hedeflere uygun olmasn salamaktr. Sorumluluklar belirlemek lojistik nedenlerinin yatay olarak mahiyetinin kartrlma nedeniyle gereklidir. Drdnc adm temel olarak yoneticilere davranlarnn, hareketlerinin deiim beklentilerini nasl etkilediinin farkna varmas iin soru sormaktr. Esneklik iin kayg organizasyonun gelecekteki deiikliklere adapte olmasn salar. Kendi destek sistemlerini bilmek kendi yeni sisteminizi baarp baaramayacanz bilmenize yardm eder. Son adm, yani sistemi altran kiilerin onu kabul etmesini salar. nk hibir ey kullanclarn direncinden daha hzl sistemi yok edemez .

43

2.4.3

Lojistik Maliyetlendirme

2.4.3.1 Lojistik Ynetiminde Muhasebenin nemi 1970lerdeki ekonomik istikrarszlk ve enflasyon birok firmann karnn kaybolmasna yol amt. Tama maliyetlerinin yksekliinin, iletmenin nakit akna olan etkisinin byk olmas zerine, fiziksel datm faaliyetlerinin maliyetlendirmedeki nemi daha iyi anlalmt. Bu almalar gstermitir ki, toplam maliyet iinde datm maliyetinin bykl ok nemli bir dzeydeydi. Toplam maliyet analizi, fiziksel datm maliyetlerinin baarl ynetiminde anahtar rol oynamaktadr. Toplam maliyet analizinde ama, fiziksel datm maliyetlerinin her birinin harcama dzeyini, iletme karn en st dzeyde tutmaktadr. Bu srete muhasebe bilgisinin nemi byktr. Maliyet verilerindeki doruluk ise fiziksel datm sisteminin tasarmnda ve kontrolnde nemli bir yer tutmaktadr(Menemenciolu, 1999). 2.4.3.2 Muhasebe Bilgisine htiya

Maliyet verilerindeki doruluk, fiziksel datm ynetiminde uygulanacak toplam maliyet analizinin baarsn, fiziksel datm faaliyetlerinin kontroln ve oluturulacak sat fiyatnn doruluunu etkilemektedir. Aadaki sorulara cevap verebilecek muhasebe sistemi iin; doru ve yeterli maliyet verilerine sahiptir diyebiliriz. Bu ve Fiziksel datm maliyetlerinin; rn, blge, mteri ve sat temsilcisi iin verilen prime olan etkisi nedir? Hangi maliyetler, mteri hizmet dzeyini salama ile ilgilidir? Hangi durumlarda takas ederek elden karma gerekten gereklidir? Envanterin optimal miktar nedir? Mteri hizmet dzeyindeki deiiklikler hangi duyarllkta olmaldr? Envanterin elde tutma maliyeti hangi dzeyde olmaldr? Tama eitlerinin nasl bir karm kullanlabilir? Ka depo alan kullanlabilir? Depolar nerelerde kullanlmaldr? Her bir rn retebilmek iin hangi fabrikalar kullanlmaldr? Sipari sreci ne dereceye kadar otomatikletirilebilir? buna benzer sorular cevaplamak iin maliyetler ve fiziksel datm sisteminin deimesi

sonucunda deiecek irket kar hakknda bilgimiz olmas gerekir. 2.4.3.3 Muhasebenin Anahtar Kavramlar Her firma kendi fiziksel datm faaliyetlerini, muhasebedeki anlaml fonksiyonel kategorilere 44

blerek analiz etmesi gerekir. Aada fiziksel datm faaliyetlerine uygun, anahtar maliyet kavramlar verilmitir. Bunlar: Kontrol edilebilen ve edilemeyen maliyetler, Direkt ve endirekt maliyetler, Sabit ve deiken maliyetler, Standart maliyetler, Gerek ve frsat maliyetleri, lgili maliyet ve batk maliyet, Tam maliyet ve marjinal maliyet, Krlma noktas analizi, Sermaye analizi, Kontrol Edilebilen ve Edilemeyen Maliyetler: Genellikle maliyetlerin sarf edilecek belli bir aba miktar ile ulalabilirlii varsa kontrol edilebilir niteliktedir. Bu maliyetler, tahsis edilen birim hizmet ile ilikilidir. Direkt ve Endirekt Maliyetler: retimde direkt maliyetler, rn ile ilgili olan maliyetleri vermektedir. rnein; direkt malzeme ve direkt iilik. Direkt maliyet terimi, oluan zel fonksiyonlar izleyen maliyetlerin tanmlanmas iin kullanlr. Datmdaki maliyetlerin snflandrlmas, direkt ve endirektte olduu gibi blmlere baldr. Sat blmlenmesi ve sat blgesellemesi gibi blmler genelletike, maliyetlerin dorudan izlenebilirlik oran artar. Direkt maliyetler, iletmede muhasebe blm tarafndan izlenir. Eer bu takip edilmezse maliyetleri tahmin etmek zorlar. Direkt maliyetlerin dnda kalan tm maliyetler endirekt maliyet saylr. Bunlar mamllere ancak dolayl yollardan yklenebilir. Sabit ve Deiken Maliyetler: Belirli bir zaman dnemi iinde, faaliyet hacminin azalp oalmasna karn, toplam olarak ayn kalan maliyetlere sabit maliyet- denir. Temel alnan zaman dnemi ksaldka, maliyetlerin byk bir blm sabit maliyet nitelii kazanabilir. Buna karlk, dnem uzadka, daha nce duraan saylan baz maliyetler ksmen deiken durumuna gelebilir. Bu gibi maliyetlere kark maliyetler denir. Sabit maliyetler; amortismanlar, gvenlik maliyetleri, firmann sahip olduu depolarn vergileri ve tama yneticisinin maadr. Deiken maliyetlere rnek olarak ise yerel depolarda elle ykleme maliyeti ve malzeme paketleme maliyeti verilebilir(Menemenciolu, 1999). Standartlar ve Standart Maliyetler: retim maliyetlerinin verimli kontrol iin performans standartlarnn uygulanmas yaygndr ama nispeten baz firmalar datm maliyetleri iin standartlar gelitirmitir. Standart maliyetleri kullanma karar, arzulanan kty kazanmaya karar vermek iin fiziksel datm operasyonlarnn sistematik olarak gzden geirilmesini gerektirir. 45

Muhasebe, fiziksel datm ve mhendislik personeli; regresyon analizi, zaman ve hareket ettlerini kullanrken birlikte almak zorundadrlar. Standartlar; stok ykleme, ekme, depolama, paketleme gibi depolama operasyonlar iin kurulabilir. Bunlara ek olarak sre almalarnda ve ulamda da baarl olarak kullanlabilir. Btn datm maliyetleri iin standartlara sahip olmak gerekli deildir. Ynetim gerekli faaliyetler iin zorunlu olan standartlar seebilmelidir. Gerek ve Frsat Maliyeti: Muhasebenin tutucu doas bugnk gerek maliyetlerin veya maliyetlerde indirim olmas gibi durumlarda tarihsel maliyetlerin datmnn kullanmn gerektirir. Bununla birlikte, karar alma ynetimi gerek maliyetleri ve frsat maliyetleri drmek zorundadr. Firma, alnan bir karar sonucu, elindeki snrl kaynaklarn belli bir yne kanalize eder. Bylece bu kaynaklarn baka bir alternatif iin kullanlmasndan vazgeer. Dolaysyla herhangi bir karardan doan frsat maliyeti, o karar sonucu vazgeilen alternatiflerdir. lgili ve Batk Maliyetler: lgili maliyetler bir karar uygulamak zereyken karar ynetimi ile deitirilebilen maliyetlerdir. Karar ile etkilenmeyen herhangi bir maliyet, alternatiflerin deerlendirilmesi iinde yer almaz. Deimeyecek maliyetlere batk maliyetler denir. Batk maliyete bir rnek verirsek sonra bir forkliftin fiyatdr. Tam Maliyet ve Marjinal Maliyet: Tam maliyet, rn hem deiken hem de sabit retim maliyetleri ile yklendiinde rn maliyet sistemidir. Marjinal maliyet sistemi ise, deiken maliyetlerin rnlerle birletirilip ve sabit maliyetlerin periyod maliyetler gibi davrand durumdaki rn maliyet sistemidir. Dier ayr drt maliyetlendirme alternatifi unlardr: Gerek emme maliyeti, standart emme maliyeti, gerek direkt maliyet, standart direkt maliyet. Krlma noktas analizi(Baaba noktas): Krlma noktas analizi ayn zamanda datm analizi iin
yararldr. Krlma noktas, deiken maliyetler ile sabit maliyetleri kapsamak iin gerekli satlarn

seviyesidir, rnein; eer mteri hizmet seviyesi %90' lardan %95' e arttnda, ynetim bunu belirtmek isteyebilir. Karar verilirken, hizmet geliiminde krlma noktasna ulamak iin satlarn ne kadar arttrlmas gerektiini bilmek nemlidir, Eer satlarda byle bir art gereklemezse, hizmet seviyesi % 95' e ulamaz. Sermaye Maliyeti: Bir yatrmdan beklenen getirinin tatmin edici saylp saylmamas geni lde, kullanlan sermayenin maliyetine baldr. Yabanc kaynaklardan salanan sermayenin maliyeti, bunlara denen faizle llr. z kaynak sermayesinin maliyeti ise, genellikle, 46

ortaklara datlan veya datlmas gereken kar pay olarak. ifade edilebilir. 2.4.3.4 Toplam maliyet analizinin nemi:
Toplam maliyet analizi, fiziksel datm fonksiyonunun ynetiminde, anahtar kavramdr. Ynetim, fiziksel datmn her bileeninin maliyetini minimize etmeye alarak, toplam maliyeti azaltmaya

alr. Fiziksel datm faaliyetlerinin maliyetini azalmaya teebbs etmesi belki de toplam maliyetleri ykseltecektir. rnein bitmi mamllerin envanterini kk boyutlardaki depo merkezlerinde tutmakla envanter tama maliyetlerini ykseltmi ve kk partilerde sattan dolay mteri hizmetini de azaltm oluruz. Ayn ekilde byk boyutlardaki partiler ile satn alndnda envanter tama maliyetleri artar[1]. Burada ynetimin, fiziksel datmdaki tm maliyetlerin toplamn gz nne almas gereklidir. Verimli ynetim ve maliyetlerden tasarruf ancak fiziksel datm sistemini btnleik bir sistem olarak grmekle bileenleri mmkn olduunca minimize etmekle baarlr. Mteri Hizmet Dzeyi: Mteri hizmeti sevileri ile birletirilmi kayp satlarn maliyeti olarak bilinir. Bu sadece, imdiki sat talebini karlayamamaktan kaybedilmi mteri deildir. rn bulabilme olaslnn zayf olmasndan dolay mteri kaybedildii zaman, firmann gelecekteki baarsnn imdiki deeri kaybedilir. Bu maliyeti hesaplamak zordur fakat imkansz deidir. Bu sebepten dolay bu kategoride yer alan harcamalarn veya geri dnen siparilerin sadece llebilir maliyetlerine ihtiya vardr. Bu amatan sonra, belirlenen bir mteri hizmeti seviyesinde dier fiziksel datm maliyetlerinin tmnn minimize edilmesi ortaya kar. Mteri hizmet seviyelerinin artmas ile toplam maliyet sistemlerinde ve satlarda art meydana gelir. Tabi ki dier bir olaslk ise pazarlama karmnn dier baz bileenlerinin harcanmasnda azalma olabileceidir. rnein, tantm ile benzer sat hacimlerinde kazan salanabilir. Ayn ekilde, mteri hizmet seviyelerindeki d ile karllk artabilir veya pazarlama karmnn dier bileenleri pazar pozisyonunu gelitirecek olan harcamalarn dzeyinin ykselmesinden holanabilir. Tamaclk Maliyetleri: Maliyetlerin bir dier kategorisi ulam fonksiyonu ile birletirilmitir. Ulam maliyetleri eer dier bir yolla bulunamyorsa; ya zel tamaclk filolarnn irkete ait muhasebe kaytlarndan veya navlun faturalann istatistiki denetimleri sayesinde elde edilebilir. Ayn zamanda, standart maliyetler,ulalan faaliyetleri iin de kullanlabilir. Bir firmann mterisine aylk olarak verecei bilgi listesinde u bilgiler bulunabilir; gnderilen yer, mteri iin standart navlun maliyeti, mteriye gemiye ykleme orjini, sat b1gesi, gemiye ykleme metodu, kullanlan konteynr, gemiye ykleme arl. Standartlar; bireysel mteri karllna 47

karar vermeyi ve fiziksel datm maliyetleri iin frsatlar tamamlamay salar. Depolama Maliyetleri: Depolama, amalarndan dolay iletmeye baz maliyetler getirir. Depolamann amalarna yle bir gz atmak gerekirse: Depolama faydasn maksimize etmek Depo ekipmanlarnn faydasn maksimize etmek i faydasn maksimize etmek Tamay, geri dnleri azaltmak Firmann depo faaliyetlerinin harcamalarn azaltmak Firmann varlklarn korumay temin etmek.

Ayrca depolama maliyetleri depo binalarnn saysndaki deiiklikten dolay artan harcamalar iermelidir. Bu maliyetler hakknda literatrde byk karklk vardr. ou yazar depolama maliyetlerini envanter tama maliyetlerinin iinde gstermitir. Bu byk bir yanl anlamadr nk bu maliyetler envanter stoklarnn seviyesi ile deimemektedir. Ek olarak, kiralanan veya sahip olunan binalarn maliyetleri ncelikle sabitlenmitir ve envanter miktarndaki deiim ile deimeyecektir. Bununla beraber ek ii maliyetlerini ayrmann en doru ekli, iki ayr kategoride toplamaktr. Bunlar kt mitar ve depolama ile ilikilidir. kt miktar maliyetleri belirlenen pazarda, rn depodan ieri ve dar kartarak satma ve ilikili maliyetlerdir. Depolama maliyetlerini izole etmedeki zorluk, genel, zel sahipli veya kiralanm depo binalarnn farkllndan ileri gitmektedir. Genel depolarda genellikle depolama maliyetinin tanmlanmas problemsiz olur. ou genel depo grevlisi, sorumluluu %100 yklenir. Sonu olarak, bu maliyetler tm ile deikendir. Baz durumlarda buna ramen tek dzen faturalama ekli kullanlr. Bu faturalama sisteminde genellikle belli sayda envanterin dnm iin garantiye ihtiya duyulur. zel sahipli veya kiralanm depolarda. maliyet daha once de belirtildii gibi sabitlenmitir ve yl boyunca deimezler. Bu maliyetlerdeki deikenler, kt miktar ile eitlenirler. Sipari Bilgi Sreci Maliyetleri: Sipari sreci ve bilgi maliyetleri, yaynlama ve kapal siparilerin maliyetlerini ierir. Bu maliyetler tama ve iletiim maliyetleri ile ilikilidir. Bilinmesi gereken onemli bir nokta; bu maliyetleri kurarken yaplan analizlerin nemli 48

olduudur. nk bu analizlerde alnan bir karar ile bu maliyetlerin ierii deiebilir. Bu maliyetleri hesaplamada, hareket ve zaman ettlerinin yan sra regresyon analizi de kullanlr. retim Lot Miktar Maliyetleri: retim lot miktar maliyetleri, datm sistemindeki deiimlerin sonucu olarak deiebilen maliyetlerdir ve genellikle unlar ierir. retim hazrlama maliyeti (kurulu zaman, muayene, kurulmann denemesi ve retim bandaki verimsizlik) Deitirmeye bal kayp kapasite, Malzeme tama, programlama ve kolaylatrma

retim hazrlama ve kayp kapasite maliyetleri, retim planlama iin girdi olarak kullanldklarndan beri genellikle bulunurlar. Dier maliyetler ise faaliyetlerin farkl seviyelerindeki toplam maliyetlerin uygulamalar gz nne alnarak tahmin edilebilir. Regrasyon analizi; sabit ve deiken maliyet bileenlerini birbirinden ayrmada kullanlan dier bir tekniktir. Envanter maliyetleri: Kavramsal olarak envanter tama maliyetleri tanmlanmas en zor maliyetlerdir. Bu maliyetleri zorlukta kayp satlarn maliyetleri takip eder. Envanter tama maliyetleri sadece envanter stoklama seviyesi ile eitlenen maliyetleri iermelidir. Bunlar drt grupta toplanabilir: 1) Sermaye maliyetleri, 2) Envanter hizmet maliyetleri 3) Depolama boluk maliyetleri 4) Envanter risk maliyetleri. 2.4.4 Fiyatlandrma

2.4.4.1 Fiyatlandrma amalar : Tm pazarlama kararlannda olduu gibi fiyatlandrmada da baarl bir karar, firmay saptanm olan hedeflere ulatran karardr. Bu nedenle, fiyatlandrmada yaplmas gereken ilk i hedeflerin belirlenmesidir. Muhakkak ki firma hedefleri iinde en bata gelen karllktr. Her firmada, ister firma, ister mal ve hizmet dzeyinde olsun, firma karn arttrmak veya var olan bir karllk dzeyini korumak; Onun yaantsn srdrebilmek, pay sahiplerinin tatmin edilebilmesi iin arttr. Bununla birlikte firmann kar dnda kalan amalara da ynelmesi olaandr. rnein, firma yeni pazara sratle girmek isteyebilir, rekabetin younlat bir d pazarda Pazar payn korumak isteyebilir. Bu durumda hedef karllk olmamaktadr. Hedef deimi olduu iin takip edilen fiyatlandrma politikasnn da deimesi gerekir. nemli olan karllk ve onun dnda kalan dier hedefleri birbirleri ile badatrabilmektedir. 49

Farkl amalarn ancak firma dzeyinde ve uzun dnemli olarak uyumlatrlmas mmkndr. yle ki, uzun dnemli firma karll hedef alndnda, ksa vadede karllktan vazgeebilir. ayet firma uzun dnemde karn artracan biliyorsa, ksa dnemde d pazara girmek iin fiyatn dk tutabilir(Menemenciolu, 1999). zetlersek pazarlamada nemli olan firmann uzun dnemli karlldr ve fiyatlandrma amaalrnn bu ynde belirlenmesi gerekir. 2.4.4.2 Fiyatlandrmann Temelleri Fiyatlandrma, lojistik faaliyetleri direkt olarak etkilemektedir.Fiyatlandrmann, lojistik faaliyetleri etkilemesi fiyat ayarlanmas asndan olmaktadr. Fiyatlandrmann ok genel iki temel metodu vardr 1) FOB Fiyatlandrma: "Free on board" yani "gemi bordasunda teslim" fiyatlandrma sistemi pratikte de ok uygulanan bir metottur. Mal, satc tarafndan, sat szlemesinde belirlenen limanda ykleme limannda, geminin bordasnda yklenmektedir. Mallarla ilgili yitirme ve hasar rizikolar, mal gemi bordasna getii andan itibaren satcdan alcya geer. Satc, giderini ve rizikosunu yklenerek ihracat iznini almak zorundadr. Dolays ile FOB satta, ihracat fatura ve teslim belgesine ek olarak ihracat izin belgelerini salamak zorundadr. Satc, giderleri kendisine ait olmak zere mal ambalajlama maliyetlerini de stlenmektedir. Bununla birlikte maln teslimi iin gerekli (l, kalite kontrol gibi) yoklama giderlerini de satc demek zorundadr. Satcya yklenen tm giderler, fiyatlandrmay etkileyen faktrlerdir. Datlm Fiyatlandrma: Bu fiyatlandrma metodunun bir nceki metot olan gemi bordasnda teslim metoduna gre fiyatlandrma arasndaki fark alcnn tama maliyetini stlenmesidir. Datlm fiyatlandrma metodunun aadaki eitleri bulunmaktadr.

Tek tip fiyatlandrma: Bu fiaytlandrma sisteminde, alclar nederde bulunuyorsa oradaki fiyata gre alm yaparlar. Satcnn tamay dzenlemesinden bu yana, datlm fiyatlandrmaya, tama maliyeti aksetmitir. Tek hat datlm fiyatlandrma, sat fiyatnda tama maliyetinin ok dk yzdeye sahip olduu durumlarda kullanlr. Ayrca tantm iin satclarn ulusal reklamlar kullandnda ok yaygn olarak

50

kullanlan bir metottur. Bu metotta avantaj; lojistik ynetiminde yksek kontrol yeteneine sahip olan satcdadr. ok hat fiyatlandrma: Bu fiyatlandrma zel blgelerdeki farkl fiyatlandrma sistemine uygun olarak kurulmutur. Bu sistem daha ok uzakla bal olarak kullanlmaktadr. Nokta Temelli Fiyatlandrma: Bu fiyatlandrma sistemi, datlm fiyatlandrma eitlerinin en karma ve rekabeti olandr. Bu sistemde fiyat oluturulurken; rnn fiyat listesine, ek olarak, retilme noktasndan sat yerine getirilirken oluan tama maliyetleri de eklenilir. Nokta temelli fiyatlandrmada, fiyatlama aktarlarak(cari fiyata gre) yaplr. Bu durum mteriler zerinde olumsuz etki yapmaktadr. 2.4.5 Lojistik Performans lm

Lojistik Ynetimi aratrmasnda ve analizinde en nemli konulardan birisi de sistemin performans lmlerinin belirlenmesidir. Bir performans ya da performans lm grubu mevcut sistemin verimliliini belirlemek ya da alternatif sistemlerin karlatrmasn yapmak iin kullanlr. Performans ltleri ayrca amalanan sistemin tasarmnda da kullanlabilir. Performans ltleri nicel performans ltleri ve nitel performans ltleri olmak zere iki ana balk altnda toplanmaktadr(Menemenciolu, 1999). Nitel Performans ltleri Lojistik Ynetiminin tasarmnda ve analizinde kullanlan ve saysal olarak tanmlanamayan nitel performans ltleri unladr[1]: Mteri memnuniyeti : Mteri memnuniyetinin derecesi, alnan servis ya da rnle belirlenir ve bu hem i hem de d mterilerle uygulanabilir. Esneklik : Talepteki dalgalanmalara kar Lojistik Ynetiminin verebilecei yantn derecesidir. Bilgi ve malzeme ak entegrasyonu : Sistem ierisinde yer alan tm aamalar arasndaki bilginin ak ve malzemelerin tanmasn derecesidir. Etkili risk ynetimi : Lojistik Ynetimindeki ilikilerin hepsi doal risk ierir. Etkili risk ynetimi bu risklerin etkisini minimize etmenin derecesi olarak tanmlanr. Tedariki performans : Hammaddelerin retim firmalarna zamannda ve iyi koullar altndan datlmasnn derecesidir. Nicel Performans ltleri 51

Lojistik Ynetiminin tasarmnda ve analizinde kullanlan ve saysal olarak ifade edilebilen nicel performans ltleri unlardr : Direkt olarak maliyete ya da kar dayal ama Mteri sorumluluunda dayal ama

Maliyete Dayal ltler Maliyet minimizasyonu : En ok kullanlan aratr. Maliyet genel olarak tm sistem iin ya da zel i birimleri iin minimize edilir. Satlarn maksimizasyonu : Sat karn ya da birim satlarn saysn arttrmaktadr. Kar maksimizasyonu : Kar maksimize etmeyi amalar. Envanter yatrm minimizasyonu : Envanter maliyetlerini minimize eder. Bu maliyet rn maliyetlerini ve elde tutma maliyetlerini kapsamaktadr. Yatrm geri dn maksimizasyonu : retim iin yaplan yatrmn geri dn orann maksimize etmeyi amalar. Mteri Sorumluluuna Dayal ltler Doluluk oran maksimizasyonu : Mteri siparilerinin zamannda eksiksiz olarak yerine getirilmesinin maksimizasyonunu amalar. rn gecikmelerinin minimizasyonu : Planlanan rn datm tarihi ile gerekleen rn datm tarihi arasndaki zaman miktarnn minimize edilmesi amalanr. Mteri teslim sresinin minimizasyonu : Sipari verildii zamandan sipariin mteri tarafndan alnmasna kadar geen zamann minimize edilmesi amalanr. Temin sresinin minimizasyonu : Bir rnn retimine balanmasndan o ilemin bitiine kadar geen srenin minize edilmesi amalanr. 2.4.6 Lojistik Raporlama

Tm lm sistemlerinin esas zellii;ynetim bilgi sisteminden gelen raporlarn kalitesini kapsamasdr. Konuyla ilgili bilgiler ve lmler, rapor haline getirilmedike ynetime sunulamaz, zerinde yorum yaplamaz. Lojistik kontrol sisteminde tip raporlama kullanlmaktadr(Menemenciolu, 1999): 52

Durumsal Eilimli Detayl

Durumsal rapor: Baz lojistik operasyonlar iin detayl ilgiler salamaktadr. Bunlarn en uygun olan stok durumunu gsteren raporlardr. Bu raporlarda envanterdeki birok balk hakknda bilgi verilir. Bireysel raporlarn ierdii bilginin miktar; envanter ynetiminin tecrbesine ve sistemin bilgisayarlama derecesine baldr. Durumsal raporlar, tm lojistik faaliyet merkezleri iin gelitirilebilir. Bu tr raporlarda ama; hat yneticisine, tm lojistik sistemde sorumluluklar ile ilgili bilgileri salamaktr. Eilimli raporlar: Hat yneticilerinden daha yksek kontrol dzeyindeki yneticiler tarafndan kullanlr. Eilimli raporlar, durumsal raporlara gre ierik olarak daha seicidir. Bu tip raporlar, departman yneticilerinin tm envanterlerin durumunu grmesi iin kullanlrlar. Veriler gnlk envanter verilerine gre tekrar dzenlenir. Ynetim, tm sistem ve performans hakknda deerlendirme yapabilir. Detayl raporlar: Bu raporlar eitli sebeplerden dolay, lojistik ynetim dzeyleri iin hazrlanmaktadr. ounluu eitli alanlarda performansn detayl lmn salamak iin gelitirilmitir. Ynetimde kullanlan temel eidi vardr. Birincisi tehis raporlardr. Bu raporlar zel faaliyetler iin detayl bilgiler verir. rnein geri dnen sipariler hakknda detayl bilgi elde etmede bu raporlardan faydalanlr. kincisi pozisyon raporlardr. Bu raporlar ek kaynaklara ihtiya duyulduu zaman kullanlr. Eer ek istekler onaylanrsa, operasyon planlar revize edilir. Bununla ilikili olarak ynetimin kontrol dzeyi, pozisyon raporlar ve ilikili faaliyetler, kaynaklarn etkin datmn gerekletirir. Son raporlama eidi ise deiiklik politikasn kapsamaktadr. Politika raporlar ynetim kurulu bakan tarafndan verilen direktiflerdir. Bu raporlar, lojistiin dndaki faaliyet sahasn kapsar. Detayl raporlar; genellikle deien koullara, st ynetimin hzlca uyum salayabilmesini salarlar. Bu deiime ayak uydurmak iin ynetimin, ite ve dta politikalarn dzenlemesi gerekir. te bunu salayacak olan detayl raporlardr.

53

2.4.6.1 Dkmantasyon Lojistikle ilgili faaliyetlerden biri de dkmantasyondur. zellikle uluslararas lojistikte bu byk sorunlar yaratmaktadr. nk btn tama nakliye vb. ilemler byk bir kat kalabal ve brokrasi gerektirmektedir. Bu ilemleri kolaylatrmak iin rnlerin ayn ekilde tanmlanmasna aba harcanmaktadr. Dkmantasyonu doru takip edebilmek iin bilgi sistemleri byk nem tamaktadr ve de irketler bu yzden bu ilemler iin hazrlanan paket programlar kullanmak zorunluluunda bulunmaktadrlar. Uluslararas sevkiyatlarda kullanlan baz dkmanlar aadaki gibidir(Arslan,2001). Konimento(Airwaybill): Konimento, mzakere edilemeyen bir ykleme belgesidir. Sevk eden taraf ile tayc arasnda kargonun teslim alndna dair bir dkmandr. Havayolu tamacs, koimentoyu konsinye olarak zerinde ad geen firmaya teslim etmek zorundadr. Mene ehadetnamesi(Certificate Of Origin): Bu dokman rnlerin hangi lkede imal edildiini gsterir. Ticari Fatura (Commercial Invoice): Ticari fatura, satcnn alcya sevk edilen mallarn demesinin yaplmas iin gnderdii temel bir belgedir. Konsolosluk Faturas (Consular Invoice): Ticari faturadaki bilgilere dayanarak alcnn satcnn lkesinde bulunan konsolosluu tarafndan hazrlanan ve resmi olarak mhrlenen dkmandr.Var noktasndaki lkenin bir hkmetinin gerei olarak zel bir formatta hazrlanabilecei gibi sadece ticari faturann bir kopyas olarak da hazrlanabilir. thalat zni (Import License): thalat izni yabanc ihracatlara verilen siparileri kontrol etmek iin kullanlr. Akreditif(Letter Of Credit): Akreditif, ithalatnn bankasnn ihracat yararna oluturduu ve ithalat belirli bir zaman erevesinde belirtilen miktar deyeceini beyan eden bir belgedir. Kayp ve Hasar Talebi(Loss and Damage Claim): Bu dokman, ihracat esnasnda kaybolan veya hasar gren mallarn telafisi iin sigortadan talep etmek amacyla kullanlr. eki Listesi(Packing List): Bu dkman, kutu, palet veya konteynerin iinde ne olduunu, boyutlarn ve arln belirtir. Amac, tanacak kargonun arlk ve hacminin gerek nakliye arac gerek alcnn bilgisi iin bilgi salamaktr. Genelde bir fiyat bilgisi iermez. Koli numaralar, referans numaralar, koli iaretleri mutlaka eki listesinde belirtilmelidir. Proforma Fatura(Proforma Invoice): Proforma fatura, ihracat ileminin sat koullarn 54

ihracat ileminden nce ortaya koyan dkmandr. Ticari faturaya baz oluturabilecei gibi bankaya akreditif bavurusunda da kullanlr.Ayrca ithalat izni alnmas durumunda izne esas birim fiyat ve miktar bilgisini salar.

55

3. MALZEME YNET M Malzeme ynetimi; hammadde ak, sre ierisindeki envanter ve hazr hale gelen rnn pazara veya ambarlara ulamnn btn ynleri ile ilgilidir. Malzeme ynetiminin temel amalar yle sralanabilir(Acar, 1997). Stoklar minimize etmek Datm,transfer mesafesini minimize etmek Sreteki malzemeleri minimize etmek Tek bir retim hattnn olmasn salamak Kullanlmayan malzeme kayplarn, krk, alnt ve hrszl minimize etmek

Bilgisayar uygulamalarnn gelimesiyle malzeme ynetimi fonksiyonlarnda byk bir geliim salanmtr.Fakat asl gelime malzeme ynetiminin dier retim fonksiyonlar ile bir btn olarak ele alnmas gerektiinin anlalmas ile gerekleti ki bu retim fonksiyonlar pazarlama, sat, imalat, mhendislik, finans ve personeldir. Malzeme ynetimindeki fonksiyonel ilemler, iletmenin doasna ve byklne gre deiiklik gsterir. Fakat aadaki ekilde en basit haliyle malzeme ak grlebilmektedir. Hammadde Depolama Dnm ya da Kullanma ekil 3.1:Malzeme ak The Institute of Purchasing and Supply (IPS) ve British Production and Inventory Control Society birlikte alarak malzeme ynetimini aadaki gibi tanmlamlardr: Malzeme ynetimi, malzemenin, mterinin talebinden mteriye teslimine kadar olan srete sistematik bir ekilde planlamasn ve kontroln yapan organize bir yapdr[6]. Malzeme ynetimi planlama, satn alma, retim ve envanter kontrol, depolama, malzeme elleleme ve fiziksel datm iine alr. Amac mteri ihtiyalarn optimum bir performansla salarken ayn zamanda kaynaklar doru kullanarak ve maliyetleri en aza indirerek karll 56 Depolama rn ya da Atk

salamaktr.

3.1

Satnalma Lojistii Ynetimi

Lojistik ynetimindeki nemli fonksiyonlardan biri de satn alma ynetimidir. Satn alma, neyin, ne zaman, ne kadar satn alnacana karar verme,satn almay gerekletirme ve gerekenin, ngrlen zaman ve kalitede alnmasn takip etme srecinin sistematik olarak yrtlmesidir[5]. Uygun satn alma iin miktar, kalite, zaman ve kaynak bakmndan bir uygunluk olmas sz konusudur. Miktar bakmndan uygun olmas, hammadde ve malzemenin uygun byklkte ve sklkta verilecek siparilerle minimum maliyetle gerekletirilmesi demektir. Kalitenin uygunluu, mamul kalitesini yksek tutacak ekilde hazrlanacak artname esaslarna gre almlarn yaplmas demektir. Zaman bakmndan uygunluk, siparilerin erken ya da ge verilmeyip, en uygun zamanlarda verilmesi yoluyla ar stoklara sermaye balanmamasn salar. Son olarak kaynak bakmndan uygunluk, satn almay aksatmayacak biimde gvenilir veya birka satc firmadan tedarikinin yaplmas anlamna gelmektedir. letmelerin satn ald mal ve hizmetleri iyi bir ekilde kontrol etmeleri ok nemlidir. Bunun iin de bu faaliyeti gerekletiren btn blmlerin bir btn halinde almas gereklidir. Aadaki ekilde bu blmlerin olmas gereken yap grlmektedir.

57

Pazarlama Mteri Talepleri Tahminler Konfigrasyon Ynetimi retim Planlama ve Stok Kontrol Zamanlama Miktarlar Satn Alma Mhendislik zellikler Maliyet Tahminleri

rn Kalite Gerekleri

Kalite Haritas

Kalite Kaynak Onaylama Kontrol Gvence

retim Plan ve izelgeleri rn Bulunabilirlii lemler Pazarlama Mteri

Kalite Sreleri Kalite ikayetleri

ekil 3.2 Satnalma yaps [2] Satn alma finansal, stratejik ve ilemsel olmak zere boyutu vardr. Finansal boyutta, iletmenin cirosunun %55i kadar miktar satn ald mal ve hizmetlere harcamas sz konusudur. lemsel boyutta, tedarikinin mterilerin beklentilerini karlayacak kalitede rn retmesini salanr. Stratejik boyutta ise, satn alma ile kuruluun nakit aklarnn iyiletirilmesi ve teknik liderlik oluturma, pazara girii hzlandrma, pazar payn arttrma ve daha iyi mteri hizmeti sunma gibi stratejik hedeflerini gerekletirmeye yaplan katklar sz konusudur. Yeni tesis ve ekipman alm iletmelerin kapasite, karllk ve retkenlii zerinde byk etkiye sahiptir. Bu tr nemli satn alma kararlarnda, baz mhendislik analizleri tekniklerinin kullanmas gerekir. Bunun iin de bilimsel bir yntem kullanlmas gerekir. Bu yntemin elemanlar ise aadaki gibidir[5]: Problemin tannmas Hedef veya amacn belirlenmesi 58

lgili verilerin toplanmas Uygun seeneklerin bulunmas Seenekler hakknda bilgi edinerek karar vermek iin ltlerin seimi Modellerin kurulmas Seenek sonular zerine yorumlar yaplmas Amac gerekletirmek iin en iyi seenein seimi Sonularn kontrol edilmesi

Bu yntemle birlikte kullanlmas gereken mhendislik analizi teknikleri ise aadaki gibidir: Nakit aklar teknii imdiki deer analizi Yllk nakit ak analizi verim oran analizi Art analizi Baaba noktas analizi

Ticari hayatta gn getike daha fazla kullanm alan bulan bilgisayar uygulamalar ve her konuya odakl gelitirilen zel programlar, satn alma ynetimi ve fonksiyonlarn da olumlu ynde etkilemitir. Kullanlan yazlm programlar ile etkinlik, verimlilik gibi birok adan art salanrken, gereksiz maliyetler en aza ekilmitir. Bilgi sistemlerinin sunduu kolaylklara genel bir gz atalm. 3.1.1 Tedariki Tanmlama ve zleme

Veri tabannda tedariki iin oluturulmu olan kartta temel kod ve adres bilgilerinin yan sra gruplandrma, kontakt, ona ait stok kodlar, cari hesap hareketleri, bakiye yalandrma, ilgili dkmanlar gibi bilgiler bulunabilir. Bunun yannda istee gre eklenilmesi istenilen zel bilgi sahalar da kullanc tanml alanlar olarak eklenebilir[5].

59

ekil 3.3 Hesap kartlar ve Gelien yazlm programlar [5] Sa st ksmda bir hammadde tedarikisinin tanm grlyor. Grup sahalarnda bu firmann stanbul merkezli ve Yurt i bir firma olduunu, firmayla olan ilikisinin bir hammadde tedarikisi olduu gibi bilgiler kodlanm durumda. Kodlamadaki ama ise etkin bir rapor sistemi oluturmak. Sa alt ksmda ise sizin tanmladnz deikenleri gsteren bir ekran gryorsunuz. Bu tr deikenler iin herhangi bir saysal limit olmad iin istediiniz kadar tanmlayabilirsiniz. 3.1.2 Talep Ynetimi (Satn Alma Talebi)

Satnalma Talebi, blmler veya kiilerin satn alnmasn talep ettikleri malzemeyi satnalma blmne bildirdikleri i dkmana verilen isimdir. Bu birimde stoklanan (stok kodu olan) veya stoklanmayan (stok kodu olmayan, stok miktar takip edilmeden dorudan tketim olan kabul edilen nesneler) talep edilebilir, her biri iin ne zaman gerektii belirtilebilir[5]. Bunun yannda satnalma blmn bilgilendirmek amac ile talep edilen nesne iin resim, izim veya ek dkmanlar bu talebe balayabilir. 60

Satnalma blm bu talepleri tek tek veya birletirerek karlayabilir, talep sahibi ise kendi talebinin siparie dnp dnmediini, tedariki ile anlalan teslim tarihini izleyebilir. Satnalma talepleri serbest olarak tanzim edilebilecei gibi (krtasiye malzemeleri, iletme malzemeleri iin) sistemin rettii ne satn alnmas gerekiyor neri listesi kullanlarakta dzenlenebilir. retimde kullanlacak veya sat yaplan nesneler iin ikinci yntemin uygulanmas stoklarnzn daha etkin ynetimini salayacaktr. neri Listesini etkin kullanan firmalarda talep adm atlanarak dorudan sipari ama yntemi de izlenebilir. 3.1.3 Satnalma Siparii ve Satnalma

Satnalma Siparii firma ile ilgili tedarikiyi balayan bir uygulamadr. Sipariler firmann satn almay kabul ettii nesneleri, miktar ve teslim tarihlerini, fiyatlarn ve koullar belgeler[5]. Satnalma girii esnasnda malzemeler depo ii bir lokasyona ynlendirilebilir, buna uygun barcode etiketi retilebilir. Bu aamada kullanlabilecek bir dier fonksiyon ise giri kalite deerlerinin sylenebilmesidir. Satnalma girii, irsaliye ve irsaliyeli fatura olmak zere iki farkl evrak ile yaplabilir; her ikiside sipari ile elenik alr, ksm teslimatlarda sipari zerinde bakiye yaratrlar. Dier yandan giri evraklarna eitli satnalma masraflarnn dalm yaplarak maliyet muhasebesi iin temel bilgiler kullanlr. 3.1.4 Malzeme htiya Planlamas ( MRP )

Malzeme ihtiya planlamas retilen rnn tamamlanmas iin gerekli,rn aac iindeki paralarn programlanmas ve satn alnmas ile ilgilidir. Bu felsefe 60larn sonlarnda A.B.Dde imalatn hzla gelitii bir dnemde kullanlmaya balanmtr. Byyen ekonominin getirdii youn talep, reticileri yksek hacimli seri retime yneltmiti. Burada reticilerin karsna hedeflenen retim miktarlarn gereklemeye yetecek hammadde ve malzeme tedarikinin salanmas sorunun kmtr. Bu sorunun zmek amacyla iletmeler paralara ilikin bilgileri,rn aalarn,sat tahminlerini belirleyerek bilgisayarlarda veri tabanlar oluturmaya baladlar.Bilgisayarlar bu verileri eletirerek gerekli hammadde miktarn belirledi.Daha sonra da mevcut stoklara ve verilmi siparilere bakarak smarlanmas gereken doru miktardaki malzemeyi belirledi ve reticiler iin byk bir sorun ortadan kalkm oldu. te bilgisayarlarn kulland bu sistem Malzeme htiya Planlamas olarak adlandrld (Torkul ve Cedimolu, 1999). 61

ekil 3.4 Malzeme ihtiya planlamas(MRP)[5] MRP in detayl bir tanm yaplacak olursa;envanter ikinliini azaltmay ve retim ilemi iin gerekli uygun malzemenin srekli olarak temin edilmesini salamay amalayan bir uygulamadr[6]. MRP de zellikle planlanm retim ve maln mteriye datm iin gerekli malzeme,rn ve paralarn retim faaliyetleri iin srekli hazr durumda bulundurulmas;mmkn olan en dk envanter seviyesini yakalamak ve bu durumun srekliliini salamak; retim faaliyetlerinin, datm operasyonunun ve satn alma ilemlerinin planlamasn yapmak konularna eilinilir. MRP nin hangi alanlarda uygulanacann belirlenmesi iin iki tane kriter sz konusudur.Bu kriterler retim ve de stoktur. MRP yaklam ortaya ktndan beri birbirinden farkl pek ok imalat iletmesinde

kullanlmtr.Fakat bu iletmelerin bir ortak yan vardr ki bu da tm hammadde ve para satn almlarnn,fabrikasyon ilemlerinin ve montaj faaliyetlerinin yer alm olduu bir ana retim programna sahip olmalardr. Daha nceleri yalnzca karmak montaj ilemleri ieren imalat srelerinde kullanlan bu sistem artk basit yapl rnlerin retimi ile uraan iletmelerde de kullanlmaktadr.Bu sistemi ilk kuranlar,youn fabrikasyon ilemleri gerektiren montaj tr imalat yapan metal sanayi iletmeleri olmutur.Bu iletmeler ok sayda iin ayn anda imalat srecinde bulunduu,siparie 62

gre alan iletmelerdir.Siparie gre retimde ok karmak retim planlama ve stok kontrol sorunlar oluur.Bu yzden bu tip retimde MRP kullanmak kanlmazdr. MRP nin kullanld bir baka retim tipi de birden fazla eitte son rnn stok iin retildii,imalat sresinin uzun ve montaj faaliyetlerinin youn olduu retim sreleridir[2]. MRP yaklam satn alnan ya da imal edilen baml talebe sahip her hangi bir kesikli stok malzemesine uygulanabilir. Kesikli stokta, iletme tarafndan alnan hammadde veya her hangi bir malzemenin iletmeye rutin arallarla girii yoktur. retim hattndaki ihtiya veya mteri talebi dorultusunda malzeme stoklanr.Bu stok malzemeleri;bir traktr gibi yzlerce bileenden oluan byk hacimli bir rn olabilecei gibi,dolmakalem gibi kk hacimli bir rn de olabilir.Dk maliyetli,kk hacimli paralarn balangta MRP alnmas daha uygun olur.(Yamak,2001) MRP sistemi envanter ynetimini, retim planlama ile birlikte dnr. Ana retim planlamas sonucu,planlama dneminde retilecek rn tipleri,retim miktarlar ve retim zaman belirlenir.retimin gerekletirilmesi ancak yeterli miktarda ve uygun zamanda retim kaynaklarnn bulunmasna baldr.Malzeme ihtiya planlama sistemi,bu grevi yerine getiren bilgisayara dayal retim planlama ve kontrol sistemi elemandr. sistemine alnmas gereksizdir.Ancak sistem geliip uygulama deneyimi kazanldka bu malzemelerin sisteme

3.2 3.2.1 MRP

retim Lojistii Ynetimi retim Kaynak Planlamas ( MRP II ) A.B.Ddeki byk retim endstrilerindeki imalat problemlerini zebilmek iin ortaya

kan bir uygulamadr. Ekonomide ve tketim eilimlerinde ortaya kan gelimeler, pazarn daha arlkl biimde mteri tarafndan belirlenir olmasna yol at. Bunun sonucunda da imalat firmalarnda stoa ynelik retimden, siparie ynelik retim biimine doru bir kayma oldu.Siparie ynelik retim rn eidinin artmasna neden olur.Malzeme ihtiya planlamasn aklanrken bahsedilen malzeme ve hammadde tedariki sorununa kapasite kullanm gerei, kk miktarlarda da ekonomik retim yapabilmek, etkin finansman ynetimi gibi sorunlar eklendi. Bu noktada ise MRP yetersiz kald. MRP de iletmenin retim programn gerekletirecek kaynaklarn, pazarlama sat

tahminlerinin ele alnmyor olmas bu sistemin snrl olduunu gsterdi. Bu yzden bir imalat firmasnn tm kaynaklarnn etkin olarak planlanmasn salayan retim Kaynaklar Planlamas yani MRP sistemi oluturuldu (Torkul ve Cedimolu, 1999). 63

MRP

hemen hemen btn mhendislik, finans, retim, lojistik ve pazarlama faaliyetlerini

iermektedir. Bu sistem,bir iletmenin hammaddeden retime kadar btn ilemlerini kontrol eden bir bilgisayar sistemidir. Bir paket program olan MRP (Karacan,2002): Sat tahminlerinin yaplmas Sat siparilerinin almas ve takibi rn veri ynetimi(para tanmlamalar,rn aalar) Endstri mhendislii(i merkezleri,operasyon planlar-rotalar) Ana retim program oluturulmas Malzeme ihtiya planlama Kapasite ihtiya planlama Atlye retim program Satn alma ve fason takibi Envanter ynetimi(stok kontrol) Atlye veri takip sistemi(retim ve skarta takibi) Verimlilik hesaplamalar Maliyetlendirme ve maliyet kontrol Sevkyat planlama Sat sonras mteri hizmetleri Finansman ynetimi sistemlerinde bulunan temel modller yle zetlenebilir

3.3

Envanter Ynetimi

Envanter konusunda verilecek kararlar tedarik zinciri ynetiminde byk risk tayan ve etkili kararlardr. Eer dzgn bir snflandrma yaplmazsa satlar kaybedilebilir ya da mterinin tatmin edilememesi gibi durumlar ortaya kabilir.Bununla birlikte,envanter planlama imalat iin 64

de kritik bir nem tar. Malzeme ya da para sknts bir retim hattn kapatmay ya da retim programnda bir deiiklik yapmay gerektirebilir. Bu da fazladan maliyete ve potansiyel rn skntsna yol aabilir.Envanterin az olmasnn yannda ok olmas da baz sorunlara yol aar. Fazla stoklar maliyetleri arttrr, eklenen depolama maliyetleri, yatrlan sermaye, sigorta ve vergiler nedeniyle karllk der. Bu yzden envanter kaynak planlamas ok nemlidir[4]. Envanter politikas oluturulurken, envanterin, imalat ve lojistik evresindeki rol ok iyi anlalmaldr. nk envanter yatrmlar bir irketin aktiflerinin byk bir ksmn oluturur. Yani envantere yaplacak yatrmn kk bir yzdeyle drlmesi bile karlarn iyilemesinde ok nemli bir rol oynar. Envanter ynetimi politikas oluturulurken,baz envanter ilikileri gz nne alnmaldr. Firmalar bu ilikileri kullanarak ne zaman ve ne kadar sipari verilmesi gerektiini bulur ve buna bal olarak optimum envanter politikas oluturmu olurlar. 3.3.1 Envanter Politikas

Envanter politikas neyin,ne zaman ve ne miktarda satn alnaca ya da retileceini gsteren bir sistemdir.Ayrca corafi envanter konumlandrmasn da dikkate alarak karar vermeyi salar.rnek vermek gerekirse,baz firmalar envanteri retim yerinde stoklamay tercih eder,dier firmalar ise pazara daha yakn olmak iin envanteri corafi olarak datarak konumlandrr.Envanter politikasnn belirlenmesi,envanter ynetiminde en zor noktadr. Envanter ynetimi uygulamasnda iki tane yaklam sz konusudur. lkinde envanter konumlandrldklar farkl noktalarda birbirlerinden bamsz olarak ynetmektir.Dier yaklamda ise merkezi bir ynetim sz konusudur.Bu yaklam ok etkili iletiim ve koordinasyon gerektirir.Bilgi teknolojilerini kullanabilme olana gelitike ve btnleik planlama sistemlerini kullanmaya geildike daha fazla firma merkezilemi envanter planlamay tercih etmektedir(Acar, 1997). 3.3.2 Hizmet Seviyesi

Hizmet seviyesi ynetim tarafndan belirlenen hedef performanstr ve envanter ynetimindeki anahtar belirleyicilerdendir.Envanter performansnn amalarn tanmlar.Hizmet seviyesinin bal olduu baz faktrler vardr.Bunlar satn alma iin verilen sipari ve nakliye faturasnn ele gemesi arasndaki zaman,yani performans evrim zaman, sipari miktar,mteri tarafndan karlk bulan sipari miktar gibi faktrlerdir.

65

3.3.3

Ortalama Envanter

Ortalama envanter lojistik sistemde stoklanm malzeme,tamamlayc paralar,ilenen paralar ve bitmi mamullerden oluur. Hedef envanter seviyesinin her tesis iin tek tek hesaplanmas gerekir. Performans evrim zamannn banda envanter maksimum seviyede olur. Mteriler, envanteri stok seviyesi minimuma inene kadar tketir. Bu noktada stoklarn doldurulmas iin yeniden sipari verilmesi gerekir ki stoklarn tamamen tkenmesi gibi bir durum yaanmasn. Yeniden sipari verilmesi gereken nokta, mevcut envanterin performans evrim zaman iinde, tahmin edilen talepten daha az ya da eit olduu stok seviyesidir. Ortalama envanter evrimi ya da temel stok,sipari miktarnn yarsna eit olmaldr. Lojistik sistemdeki envanter ynetiminde nemli bir nokta emniyet stoklardr. Talep ve performans evrim zaman hakkndaki belirsizlikler yznden emniyet stoklar bulundurulmaldr. Bu stoklar yalnzca yeniden sipari verme zamanlarnda,beklenenden daha fazla talep olduunda ya da performans evrim zaman beklenenden daha uzun srdnde kullanlmaldr. Buradan da anlalyor ki ortalama envanter, sipari miktar ve emniyet stok miktarnn toplamnn yars kadardr.

3.4

Sat Ynetimi

letmeler, rettikleri mal mterilerine en iyi ekilde ulatrabilmek iin yukarda bahsedilen tm faaliyetlere ve bunlarn getirdii maliyetlere katlanmak zorundadrlar. Sz konusu lojistik faaliyetleri gerei gibi yerine getiren firma, artk vakit kaybetmeden, rettii hizmeti veya mal mterisiyle buluturmaldr. Bu aamada, eitli piyasa aratrmalar, rekabet analizleri yapldktan sonra, sat atratejileri oluturulur. Sonraki admda ise sat ilemlerini gerekletirmek iin gerekli kaynaklar temin edilmelidir. Sat Ynetimi bu admlar takip ederek oluturduu sat sistemi ile bata, retim ve muhasebe olmak zere dier birimlerle entegre bir ekilde hareket ederek en iyi sonuca ulama gayretine girer. Son yllarda ortaya kan yazlmlar, sat alanndaki srelerin de en iyi ekilde takibini mmkn klmaktadr. Gelien teknolojiyle birlikte ortaya kan bu yazlmlardan yararlanmak, sat yneticisine hem zaman kazandracak, hem de verimini artracaktr.

66

4.

DEPO YNET M

4.1

Depo ve Antrepo Ynetimi

Depo; rnlerin hammadde aamasndan retim ortamna, oradan da tketim merkezlerine datmna kadar olan btn bir faaliyetler dizisinin gerekletirilmesinde stratejik rol oynayan ara noktalardr. Tedarikiler, retimciler, datmclar ve perakendeciler iin depolarn nemi byktr. Ayrca uluslar aras ticarette ithalat, ihracat ve gmrk srelerinde eyalarn muhafaza edildii, stokland, korunduu ve tamaya hazr hale getirildii ak veya kapal alanlara gereksinim duyulmaktadr. Antrepo ise mal ve eyalarn miktar, kalite ve zelliklerinin incelenip, kymet tespitinin yapld ve uygun artlarda korunmalarnn gerekletirildii, Gmrkl sahalarda kurulan ve 4458 sayl Gmrk Kanunu ile Gmrk Ynetmeliinin ilgili maddelerinde belirtilen zellikleri tayan yerleri ifade eder(anc ve Erdal, 2003). Genel ileyi ve niteliklerine gre depolar, datm merkezi ve iletme deposu olarak ikiye ayrlmaktadr. Datm merkezi, eyalarn muhafaza edildii ve mteri siparilerine gre hzl, sk ve kapsaml sevkiyatlara elverili byk hacimli depolardr. Bir datm merkezindeki farkl zellikteki eyalarn says fazlayken, ok saydaki sipariler iin istenen miktarlar ok eitlilik gsterebilir. Bu durum karmak ve dolaysyla maliyetli sipari srecine neden olacaktr. letme deposunun fonksiyonu ise; giri-k ambarlar ve ara depolar olmak zere hammadde, yar mamul veya tamamlanm rnleri, retim srecinde kullanlmak zere ve/veya datm ncesinde stoklamaktr. Ana tasarm kriteri depolama kapasitesi ve iletim maliyetleridir.

4.2

Depo Tipleri

Pek ok depo tr bulunmakla birlikte temel birka eit depo aada grlmektedir. Genel Depo: Kamu ve zel sektrde en ok kullanlan ve kullanclara hizmet veren depo trdr. retim Deposu: Bir imalat evresinde retimi destekleyecek gerekli malzemeler bu depolarda tutulurlar.Burada stoklanan malzemeler satlabilir rnler deilllerdir. Mhendislik Deposu: Bu tr depolar hizmet ve bakm iin ihtiya duyulan malzemeleri depolar. Tamamlanm rn Deposu: Bu tr depolar adndan da anlalabilecei gibi bitmi rnlerin 67

saklanmas iindir. Mteriye gitmeye hazr rnler depolanr. Alt-Depolar: Bu tr depolar kullanclarn ya da mterilerin corafi olarak yaylmna bal olarak kullanlrlar. Krtasiye Depolar: Bu depolar iletmelerin krtasiye malzemesi ihtiyalarn salayacak ekilde kullanlan depolardr. zel Depolar: Bu tr depolar baz zel malzemeler iin kullanlrlar. Bir takm malzemeler her trl binaya ya da her trl malzemenin yannda stoklanamazlar. Bu yzden zel depolar kullanlrlar. Kimyasal zeltiler, radyoaktif rnler, patlayclar vb. rnler bu tr depolarda saklanrlar.

4.3

Depolama Sreci

Tedarik zinciri, rn ve bilgilerin tedarikiler, reticiler, toptanclar, datmclar, perakendeciler ve nihai olarak da tketiciler arasndaki hareketini salayan ilikiler ve balantlar btndr. Hammadde ve malzemelerin satn alnp retim srecine dahil edilmesi, depolanmas, rn haline gelip datmnn gereklemesi ve nihai tketiciler tarafndan tketilmesini salayan ilevlerin kombinasyonu olan tedarik zincirinin nemi, tm lojistik faaliyetlerinde olduu gibi depolamada ivme kazanmtr(anc ve Erdal, 2003). Depolama sreleri, gndericiden eyalarn alnmas ve bu ilemin organizasyonuyla balamaktadr. Hammadde ya da yar mamuln depoya girmesi, fiziksel depolamann gerekletirilmesi, ambalajlama-etiketleme-konsolidasyon ilemlerinin yan sra datm ncesi son kontrollerin yaplmas ve depolanp son kullancya uygun ekillerde ulatrlmas depolama i srelerinin temel halkalarn oluturmaktadr. rnn hammadde kullancsndan son kullancya ulamas arasnda gerekleen Tedarik Zinciri Ynetiminde depolamann etkinlik ve verimlilii aracnn performansn belirleyecektir. Lojistik hizmet aracs, mteri (retici, ithalat, ihracat vb.) siparilerinin alnmasndan, alcya teslimatn yaplmasna kadar katma deer katan tm faaliyetleri bir btn ierisinde deerlendirmelidir. Bu faaliyetler iersinde depolama nemli bir yer tutmaktadr. Mteri istek ve ihtiyalarna uygun depo seimi, eyalarn stoklanmas, istenilen zaman, miktar ve kalitede datmlarn gerekletirilmesi, lojistik hizmet aracsnn depo ynetimindeki temel sorumluluk alanlardr. Depo iletmecilii gnmzde ayr bir uzmanlk alan ve profesyonellik gerektirmektedir. Arac, 68

lojistik hizmet reten bir firma olup mterisine ait mallarn depolama srelerini uzman bir firma vastasyla organize eder. Arac, depo iletmecisiyle, alm olduu hizmet karlnda Depo Hizmet Anlamas imzalar. Bu anlama ile birlikte depolanmas planlanan eyann hangi koullarda saklanaca, szlemenin sresi ve kapsam, karlkl ykmllkler, deme ve teslim ekilleri, sigorta, tazminat ve cezai hkmler erevesinde belirlenir. Depolamada tedarik zinciri halkalarnn sorunsuz gerekletirilmesi aracnn yan sra depo ynetiminin de etkinliine bal olmaktadr. Depo ynetiminin mterilere salad hizmetler tedarik zinciri anlayna gre sadece istifleme, elleleme, koruma ve saklama ile snrl deildir. Depo ynetiminde siparilerin dzenli takibi iin rnein; kara ve hava tamaclnda sklkla kullanlan eya takip sistemlerine (bar-kod, GPS, ve ASN) sahip olma, bilgisayar ve internet olanaklaryla mterileri srekli bilgilendirme ve bylece onlarla salkl ve dzenli bir iletiim iinde olunmas arac hizmet kalitesini ykseltici faktrlerdir. Tedarik Zinciri Ynetiminde depolama srelerinin retimi destekleme, rn birletirme, konsolidasyon, ykleme ve datm balklar ile sralanabilen eitli grev ve rolleri bulunmaktadr(anc ve Erdal, 2003). retimi Destekleme Lojistik hizmet aracs, retim lojistii olarak da adlandrlan bu srelerde arac tedarikilerden mallarn imalat yani fabrika ortamna tanmasndan sorumludur. Bu aamada arac, yzlerce paradan meydana gelen bir rnn birok alt tedarikiden toplanmas ve tam zamannda retim ortamna aktarlmasn gerekletirmektedir.

Tedariki - A

Tedariki - B

DEPO

Fabrika

Tedariki - C

Tedariki - D

ekil 4.1: retimi destekleme (anc ve Erdal, 2003) 69

Tedarikilerden gelen hammadde, yar mamul ya da hazr paralar, zelliklerine (kat, sv, gaz, byklk, genilik, ykseklik ve arlklarna vb.) gre depo iersinde yerletirilirler. Bu depolama yeri fabrika iinde olabilecei gibi maliyet, hz ve gvenlik asndan fabrika yaknnda stratejik bir noktada da olabilir. rn Birletirme

Mteri - 1 Fabrika - A
A B C

Fabrika - B

Mteri - 1 KARMA DEPO

A B C

Fabrika - C

Mteri - 3
A B C

Mteri - 4
A B C

ekil 4.2: rn Birletirme (anc ve Erdal, 2003) Farkl zelliklere sahip rnler belirli datm merkezi ve depolarda snflandrmaya tabi tutularak depo ierisinde olas hata ve karklklar nlenir, zaman ve mekan faydas oluturulur. Depo ynetiminde rn birletirme srelerinde ounlukla raf sistemlerinden faydalanlr. Raflara yerletirilen rnler daha sonra mteri siparilerine gre gruplandrlarak hazrlanr. Konsolidasyon Farkl merkezlerden gelen benzer rnlerin depo ierisinde birletirilmesi ileminden sonra ayn mteriye ait olan mallar zel bir alanda toplanr. Kalite kontrol ve ambalajlama ilemlerinden sonra datmnn gerekletirilebilmesi iin hazr hale getirilirler.

70

Tedariki - A KONSOL DASYON DEPO

Mteri - 1

Tedariki - B

Mteri - 2

Tedariki - C

Mteri - 3

ekil 4.3: Konsolidasyon (anc ve Erdal, 2003) Ykleme ve Datm rnleri mteri zelliklerine gre gruplandrdktan sonra en uygun tama tr ve aralar seilir. Forklift, palet ve ayarl rampa gibi depolamada kullanlan aralar ykleme srelerinde kullanlan temel ara ve gerelerdir. Ykleme yapldktan sonra datm ilemi gerekletirilir.

Mteri - 1 Fabrika YKLEME VE DAITIM Mteri - 2

Mteri - 3

ekil 4.4: Ykleme ve Datm(anc ve Erdal, 2003)

4.4

Depo Ynetiminde retkenlik ve Performans lm

Depo ynetimi genel ileyiine bal olarak retkenliin deerlendirilmesine ynelik depo performans lm kriterleri hazrlanmaktadr. Depo retkenliinin lm kriterleri arasnda; Deponun kurulduu alan ve depo fiziksel ortam, Gvenlik, temizlik, disiplin ve dzen ynetmelikleri, Kalite-kontrol sistemleri, Kullanlan ara-gere ve teknik ekipmandan faydalanma dereceleri, Fiziksel depolama yntemlerini kullanma dzeyi, Depo personelinin alma verimlilii ve denetimi, Doru envanter yntemlerinin uygulanrl, Mteri hizmeti 71

gibi unsurlar dikkate alnmaktadr(anc ve Erdal, 2003).

4.5

Depolamada Kullanlan Aralar

Gnmzde depolarda kullanlmak zere pek ok ara gelitirilmitir ve bunlar depolama ilemlerini olduka kolaylatrmaktadr. Glendirilmi Kamyonlar: Bu tr kamyonlar genellikle dizel motor ya da elektrikli motor ile glendirilmilerdir. Bu aralar yatay ya da dey pozisyonda kullanlabilirler. Byk depolarda bu kamyonlar manuel kamyonlarla yer deitirmilerdir. Forklift Kamyonlar: Bu kamyonlar da dizel, benzin ya da elektrikle altrlmaktadr. Bu kamyonlarn ilk retilmesinden bu yana byk deiimler geirmilerdir. Ayrca bu tr aralara baz uzantlar ekleyerek malzeme tanmasn kolaylatrmak da mmkndr. Vinler:Vinler hem depo iinde,hem de depo dnda kullanlmas mmkn olan tayclardr. Konveyrler:Konveyrler yklerin paletlere yklenmesinde kullanlrlar.

ekil 4.5 Forklift

4.6

Otomatik Tanmlama, EAN-UCC ve Barkod Sistemleri

Otomatik tayin yntemleri (Auto ID), verilerin otomatik olarak elde edilmesi ve bir araya getirilmesini salayan, teknoloji tabanl ilemler btndr. Auto ID yntemleri arasnda en ok kullanlan sistemler arasnda bar-kod sistemi, radyo frekansl veri iletiimi ve ID ile seli veri toplanmas gsterilebilmektedir. Depo ilemleri asndan dnldnde zellikle bar-kod sistemi ve radyo frekans teknolojileri n plana kmaktadr. Bar-kod sistemi uygulamalarnn balca fazlas hzl ve doru olmasdr. ok basit gibi 72

grnmekle birlikte bu iki kavramn ilemler zerinde hayati etkileri bulunmaktadr. Bar-kod sistemi manel veri giriinin yerini alarak tanabilir veri ortam yaratmakta, ihtiya duyulduu anda envanter eriimi salamakta ve envanter firelerini azaltmaktadr. Otomatik tayin yntemleri uygulamalarnn getirecei potansiyel faydalar aadaki gibidir(anc ve Erdal, 2003): alma: alan ve altran retkenlik seviyesinin iyiletirilmesi Kat ilemlerinin azaltlmas Veri giri zamannn ksaltlmas Fiziksel envanter alm iin gerekli sreden tasarruf salanmas Dier blmlerde tekrarlanan veri giriinin azaltlmas Hzlandrma iin sarf edilen eforun azaltlmas

retim: Balang zamann ksaltmas Atk seviyelerinde tasarruf salanmas Yeniden allmas gereken konular azaltmas lemleri standardize etmesi Siparilerin alnmas iin gerekli sreyi ksaltmas Mteri Hizmeti: Tam zamanl ulatrmann iyiletirilmesi Daha yksek kalite seviyesi salanmas Mteri ikyetlerinin azaltlmas Nakliyeden kaynaklanan hatalarnn azaltlmas Depo ii rn tanmasnn iyiletirilmesi Mteri istek ve ihtiyalarna kar daha esnek ve sorumlu davranlmas Mteri siparileri iin her zaman hazrlkl olunmas

dari Karar Verme: Daha iyi organize edilmi veri taban salanmas Envanter durumu ve yeri hakkndaki belirsizliklerin azaltlmas Tam zamanl bilgi eriimi salanmas Tam zamanl karar vermeyi gelitirmesi

Finansal: Envanter maliyetlerinde d D harcamalarda azalma Mteri memnuniyetinin artmas Nakit aknn iyilemesi

Varolan alma sistemi erevesine bar-kod sisteminin ilave edilmesi iyi bir planlama ve 73

yaplandrma gerektirmektedir. zellikle kurulum srasnda u konulara zen gsterilmelidir: Bar-kod sistemi ile hangi tr veriler tanacaktr? Hangi sistemler bu bilgiye ihtiya duymaktadr? Veri salanmasnda tercih edilen yntem nedir? Hat ii tarayclar en ok nerelerde gerekmektedir ve en iyi ekilde nasl konumlandrlabilir? Bozulan tarayclar iin olaslk plan nedir? Elle kullanlan tarayc says ne kadar olmaldr? lemlerin hangi noktalarnda bilgiler kaydedilecektir? Bar-kod dizayn ne ekilde olacaktr?

Bar Kod Bar kodlar gnlk hayatmza yerlemilerdir; gdadan oyuncaa, ilatan, krtasiye ve elektrik malzemeleri gibi her tip rn ambalajnn zerinde bulunabilirler. Bar kodlar datm ve azarlama srasnda lojistik amalar iin olduu kadar iyeri ve fabrikadaki malzemenin dokmantasyonu ve i ynetimi iin de kullanlrlar. Bar kodlar eitli geniliklerdeki siyah ve beyaz eritlerden oluur. Bunlarn kombinasyonu herhangi bir rn iin harf ve saylar verir. Bar kod onluk (binary) sisteminin bir paras olarak oluturulur ve bir bar kod scanner ile deifre edilir(anc ve Erdal, 2003). Bar kodlar ile almak iin; Bar kod okuyucusu Bar kod deifre edecek, rakam ve harflere dntrecek uygun bir yazlm program ve Uygun bir bilgisayar gereklidir.

Bar kodlar hem ierde hem de darda tanmlama, saym, stoklama, muhasebe ve kontrol gibi ilemlerde kullanlr. Bar kodlarn problemsiz okumak iin; Bar kodunun zellikleri Baslan bar kodun kalitesi ve kullanlan temel malzemenin kalitesi ve tipi (kat, karton, metal ve plastik) nemli faktrlerdir.

rnler zerine bar kod konmadan nce ithalat firmadan detayl bilgi istenmelidir.

74

5. DAITIM YNET M Pazarlama ilevlerinin ikili snflandrlmasnda, talep yaratma ve talebi karlama eklinde iki temel ilev tanmlanr. Talebi karlamak datmla mmkndr. Datm sorunu ise iki balk altnda incelenebilir. Birinci balk datm kanallarnn belirlenmesi ve kullanm, ikinci balk ise, mallarn bu kanallar iinde hareketlerini konu alan fiziksel datmdr(Menemenciolu, 1999).

5.1

Datm Kanallar ve Trleri

Datm, iletmelerin rettikleri mallar tketicilere ulatrmak iin kullandklar yollarla ilgili kararlar ifade eder.Buna gre datm,bir mal ya da hizmeti ve bunun mlkiyetini retimden tketime ulatrmak iin giriilen abalar birletiren kurumlar dizisi olarak tanmlanabilir. Burada kurumlar dizisi tabirinin kullanlmasnn nedeni,datm kanalnda ayn ama iin faaliyet gsteren yap ve ilev bakmndan farkl pek ok iletmenin bulunmasndandr.Datm kanalnda bulunan bu iletmelere de araclar denir.Bu araclar arasnda hem ticari,hem de toplumsal ilikiler bulunur. lkel ekonomilerde datm kanallar gereksizdi. nk retici ile tketici yz yzeydi. Fakat ekonomiler byyp gelitike reticinin rnn tketiciye ulatrmas gleti ve bunun sonucunda datm sorunu ortaya kt. Datm kanalnda yer alan ok saydaki arac,mallarn ok sayda yer deitirmesi datm maliyetlerinin ok artmasna neden olduu dnlr.Fakat burada maliyetleri ykselten araclar deil,gereksiz yere tekrarlanan faaliyetlerin ortaya kmasdr.Datm kanalnda ok sayda arac bulunsa bile,datm maliyetlerini minimum dzeyde tutmak mmkndr.Bu da etkin ve verimli bir datm sisteminin kurulmas ile mmkndr. Aracsz yaplan datm faaliyetleri aslnda aracl faaliyetlerden ok daha karmak bir yapya sahiptir. Aadaki ekilde bu ak bir ekilde grlmektedir.

75

retici

retici

retici

retici

retici

retici

Arac

Tketici

Tketici

Tketici

Tketici

Tketici

Tketici

ekil 5.1 Aracsz ve Aracl Sistem ( slamolu, 2002) Aracsz sistemde dokuz iliki oluurken,aracl sistemde sadece iliki olumaktadr.Aracl ekilde hem iliki says azalm,hem de karmaklk ortadan kalkmtr. Araclar, stoklarn dengelenmesi asndan da nemli bir olgudur. Aracsz sistemlerde, retimle tketim arasndaki zaman uyumazln gidermek iin stoklar retici ve tketici arasnda paylalmak zorunda kalnr. Tabii ki bu da hem reticiye, hem de tketiciye maliyetli ve zor gelmektedir. Aracl sistemlerde ise, stoklar datm kanalnda yer alan araclara datlacandan, hem reticilerin, hem tketicilerin stok maliyetleri nemli oranda azalacaktr. Ayrca aracl sistemde uzmanlama en ileri dzeyde olacandan datm hem daha etkin, hem de daha dk bir maliyetle salanabilecektir.

76

ekil 5.2 Datm Kanal Alternatifleri ( slamolu, 2002) Bu alternatif datm kanallarn deiik ekillerde snflandrmak mmkndr. Bu snflandrma yeler arasndaki iliki tr,ynetim stratejisi, btnleme yn ve iletmedeki karar alanlar gibi kriterlere gre yaplabilir. 5.1.1 likinin Trne Gre Datm Kanallar

Bu snflandrma,kanal arasndaki ilikinin dorudan ya da dolayl oluuyla ilgilidir. Dorudan datm, kanal yelerinin, datmn stlendii mal ya da hizmetlerin datm ilevinin tamamn yerine getirmesi demektir.Yani,maln datmnda araclarn sz konusu olmamas demektir. Bu tarz bir datm iin baz koullarn salanmas gerekir.Bu koullar(Doruer, 2005). retimle tketim noktalar arasndaki mesafenin ksa olmas, retimle tketim hznn ayn olmas, Tketici ya da mteri saylarnn az ya da belirli merkezlerde toplanm olmas, Bir defada yaplan satn alma hacminin ya da birim fiyatn yksek olmas, 77

Maln yeterince standartlatrlm olmasdr.

Dorudan datm, merkezi ve merkezi olmayan olmak zere iki biimde yrtlr. Merkezi datm, talep noktalarnn merkezi bir depodan ikmal edilmesini ifade eder. Bu ekilde, daha etkin bir koordinasyon, yinelenen faaliyetlerin azaltlmas ve mallar zerindeki denetimin daha etkin biimde salanmas gibi artlar elde edilir. Fakat pazara ve mterilere uzak kalnmas gibi bir eksisi de vardr. Fakat gelimi bilgi teknolojileri sayesinde bu zorluklarn stesinden gelmek mmkndr. Merkezi olmayan datmda ise,talep noktalar ok sayda ve tek bir ynetim altnda olmayan depolardan beslenir.Bu tr datmda maliyetler ve yatrmlar yksektir.Yinelenen faaliyetler ve gerekli olan minimum stok dzeyi de artar.Buna karlk pazara ve mterilere yakn olma ve baz hizmetleri daha etkin bir biimde yerine getirme imkan salama gibi stnlkleri vardr. 5.1.2 Ynetim Stratejilerine Gre Datm Kanallar

Datm kanallar, ynetim bakmndan geleneksel ve dikey datm kanallar olmak zere ikiye ayrlrlar. Geleneksel datm kanallar; bamsz ve zerk iletmelerden oluur. Bu iletmeler birbirlerine zayf balarla baldrlar ve birbirlerinden bamsz olarak hareket edebilirler. Dikey datm kanallar sistemi, iyi kurulup iletildiinde, geleneksel datm kanallar sistemine gre daha etkin bir rekabet gc salayabilir. nk bu sistemde tekrarlanan faaliyetleri ortadan kaldrmak ve yeler arasnda etkin bir koordinasyon ve ibirlii salamak mmkndr. Bu sistemde, birbirini izleyen retim ve datm aamalar tek bir mlkiyet altnda birlemitir. Kanal yelerinden biri elinde bulundurduu gce dayanarak teki kanal yelerini ynlendirir, ynetir ya da denetim altnda tutar. 5.1.3 Btnlemenin Ynne Gre Datm Kanallar

Datm kanalnda yer alan araclar, bir yandan datm karlarndan daha fazla pay alabilmek, te yandan baka datm kanallar karsnda rekabet stnl elde etmek ya da rekabeti karlamak iin, kanal iinde btnlemeye giderler. Btnleme dikey ya da yatay ynde olabilir. Dikey btnlemede, bir kanal yesi geriye doru arz kaynaklarn, ileriye doru talep noktalarn ele geirmeye alr. Bu ekilde retim ve datm kanallarndan daha fazla yaralanm olur. Yatay btnleme ise, kanaln ayn dzeyinde pazara yaylmay ifade eder. 78

5.2

Datm Kanallarnn Kurulmas

Dastm kanalnn kurulmas, yneticinin rn pazara en etkili ekilde indirebilmesi iin araclarn seimimde verdii kararlardr. Burada kurma kelimesi datm kanalndaki geni deiiklikleri ifade etmektedir. Baz uzmanlar bu terimi kanal yapsn tanmlamada kullanrken, dierleri de dzenlenen yeni kanaln durumunu nitelemede kullanmaktadr. ounlukla varolan kanaln dzenlenmesi noktasnda kullanlmaktadr. Sonu olarak kurma kelimesi seim kelimesi ile eanlaml olarak kullanlmaktadr.

5.3

Datm Kanalnn Seimi

Her retici iletme,kendini en etkin ve verimli biimde pazara ulatracak kanal semek ister. Datm kanal seiminde u sorulara cevap aramak gerekir(Karacan, 2002). Datm kanalnn seimini hangi faktrler etkilemektedir? Datm kanalnn seiminde hangi ltler kullanlmaldr? Datm kanalnn uzunluu ne olmaldr? Hangi tr araclara yer verilmelidir? Araclarn says ne olmaldr? Ka tr kanal kullanlacaktr? Araclar hangi ltlere gre seilecektir? Datm kanal nasl ynetilecektir? Seimi Etkileyen Faktrler

5.3.1

Aadaki ekilde datm kanal seimini etkileyen faktrler grlmektedir.

79

ekil 5.3 Datm Kanal Seimini Etkileyen Faktrler( slamolu,2002) Datm kanal seiminde hareket noktas tketiciler olmaldr. Bu nedenle, tketicilerin ilgili mal nerelerden satn aldklar ya da almak istedikleri dikkate alnmaldr. Datm kanal oluturulmasnda ikinci ilke, kanaln esneklii ve deien koullara uyum salayabilmesidir. Ekonominin genel gidii ve toplumsal gelimeler, yeni kanallarn ortaya kmasna ya da yeni tip arac iletmelerin domasna neden olabilir. letme yeni ortaya kan bu ve benzeri durumlara uyacak biimde kanal oluturmaldr. Datm kanal oluturulmasnda nc ilke,kanaln iletme amalarna ve belirlenen Pazar pay hedeflerine uygun olmasdr. 80

Datm kanal oluturulmasnda drdnc ilke, kanaln ibirlii ve egdme uygunluudur. Bir datm kanalnda grev alan arac iletmeler bamsz ve zerk iletmelerdir. Bu iletmeler arasnda iyi bir egdm ve iliki yoksa,datmn etkinliini salamak zorlar. Datm kanalnn seiminde dikkate alnan ltlere gelince, bunlar sras ile ekonomiklik, pazar denetleme ve uyum olana olarak zetlenebilir. 5.3.2 Araclarn Belirlenmesi

Datm kanalnn seimi kadar,bu kanalda yer alacak arac iletmelerin kimliklerini belirlemek de ok nemlidir. Araclarn seiminde genellikle u ltler kullanlr (Cemalclar,1983): letmenin sat blgesini kapsyor mu? letmenini malna ters den mallar satyor mu? letmenin mal ile uyuan mallar satyor mu? Mal eidine bakmakszn,iletmenin maln satmaya aba harcayacak m? Yetenekli ve bilgili sat elemanlar var m? Tutundurma yntemlerini kullanmada ibirlii salanabilecek mi? Satlar eitiyor mu? Mala bal hizmetleri gerektii gibi yrtebilecek mi? Finansal gc yeterli mi? letme kar ediyor mu? Yneticileri baarl m? Stoklama imkanlar yeterli mi?

5.4

Datm Politikalar

Kullanlacak olan datm kanallarnn belirlenmesinden sonra retici, toptanc ve perakendeci dzeyinde, kullanaca araclarn saysn beirleyecektir. Datmn younluunu belirlemek demek olan bu aba iin, birbirinden tamamen ayr olmayan yol vardr. Bunlar birbirinin devam niteliinde olan yaygn(youn) datm, seimli (selektif) datm ve zel (tekelci) datmdr. 81

5.5

Fiziksel Datm datm; mallarn hazr duruma geldikleri noktalardan alclara ya da

Fiziksel

tketicilere,iletmenin pazarlama politikalarna ve genel amalarna uygun bir biimde ulatrlmalarn salayan ve balca;tama,depolama ve bilgi ileme sistemlerinden oluan bir pazarlama bileeni olarak tanmlanabilir(Karacan, 2002)

ekil 5.4 letmenin lojistik faaliyetleri (Karacan, 2002) Datm maliyetleri iinde, fiziksel datm maliyetleri en yksek pay almaktadr. Bu yzden en uygun sistemi oluturabilmek iin baz unsurlar gz nne almak gerekir. Fiziksel datm sistemi,mevcut evre koullarna uygun olmaldr. Sistem kurulurken,sistemin srekli altrlmas dikkate alnmaldr. Standartlatrlm yntem ve aralarn kullanlmasna zen gsterilmelidir. Maln koruyucu ambalaj,tama aralarna ve depolama olanaklarna uygun olmaldr. Sistem kurulurken,hizmetlerin nasl yrtlecekleri dikkate alnmaldr. 82

nsan gcnden ok,mekanik aralara arlk verilmelidir. Sistem oluturulurken toplam maliyetlerin minimizasyonundan hareket edilmelidir.

Bu unsurlarn yannda yneticilerin kontrol edemedii ve fiziksel datm sistemini etkileyen baka unsurlar da vardr. Bunlar da pazarn bykl, retim birimlerinin says, talebin yaps, maln nitelii ve rekabet koullardr. Fiziksel datmn ilevleri aadaki ekilde zetlenmitir.

ekil 5.5 Fiziksel Datm levleri ( slamolu,2002) Teslim Alma:Fiziksel datmda teslim alma,retilmi mallarn retim ambarndan sat ambarna teslimini ya da retilmi mallarn iletme ii depodan iletme d depolara teslimini ifade eder. Tama:retilmi mallarn retim deposundan sat deposuna kadar tanmasn ifade eder. retimle sat deposunun ayn mekanda bulunmas,i tama maliyetlerini drmek, etkinlik ve verimlilii salamak bakmndan tercih edilir. Paketleme:retilen mallarn tketim noktalarna varncaya kadar her trl d etkiden korunmasn salamak iin yaplan koruyucu ambalajlamadr. Gnderme: Mallarn depolardan depolara ya da mterilere gnderilmesini ifade eder. Tama: Mallarn depolarda depolara ya da mterilere gnderilmesi ile birlikte aslnda bu mallar var noktalarna tanm olurlar. Tama, fiziksel datm maliyetleri arasnda en fazla maliyete neden olan unsurdur. Bu konuda tama aralarnn seimi ok nemlidir. Mteri Hizmetleri:Bir fiziksel datm sisteminin temel ktlarndan biri de mallarla birlikte 83

sunulmas gereken ve ticari ilemler iin gerekli olan hizmetlerin eit ve dzeyidir.Burada hangi hizmetlerin,hangi dzeyde verileceine karar verilmeli,bu hizmetlerin kimler tarafndan yrtlecei kararlatrlmal ve hizmetlerin nasl denetleneceine karar verilmelidir. Depolama:Depo yerinin belirlenmesi burada nemli bir noktadr. Depo iletmenin iinde olabilecei gibi, dnda da olabilir. Maliyetler gz nnde bulundurularak deponun yeri, bykl ve dier zellikleri belirlenmelidir.

5.6

Tamaclk

Tamaclk gnmzde teknolojinin getirdii kolaylklarla pek ok kanaldan yaplabilmektedir. Bu kanallar denizyolu, havayolu, karayolu, demiryolu ve boru hatlardr(Karacan, 2002). 5.6.1 5.6.1.1 Tamaclk ekilleri Denizyolu Tamacl

Gemiler byklklerine veya tadklar yk cinsine gre snflandrlabilirler. Kitlesel kargolar sv ya da kuru olabilir. Sv kargolar tankerlerle tanrken kuru kargolar kuru yk gemileri ile tanrlar. Tankerler dnya apnda tanan yk tonajna bakldnda en nemli gemilerdir.Tank ad verilen blmlerden oluurlar ve her bir tank iinde kargoyu sabitleyen destekler vardr. Kuru yk gemileri,arlkl olarak mineral,tahl ya da kmr tarlar.Gemi blmlerden olumasna ramen genelde tm gemiye ayn tr yk yklenir. Sadece konteynerlerden oluan gemiler de mevcuttur.Bu tr gemilerde ykleme ve boaltma sresi olduka ksadr.Ro/ro tipi konteyner gemileri sadece yk tamazlar.Gemilerin gvertesinde trlar ve de kamyonlar da park edebilir.Yk ve aralarn haricinde ykle beraber yolcu da tayabilen gemiler bulunur. 5.6.1.2 Gnmzde Havayolu Tamacl hava kargolarnn hemen hemen tamam konteynerler halindedir.Bu

Havayolu ile yk tayan uaklarn ounluu ayn zamanda yolcu da tayabilmektedir. konteynerler,demiryolu,karayolu ya da denizyolu tamaclnda kullanlanlarla hemen hemen ayndrlar. Fakat bo arlklar ok daha dktr ve yksek mhendislik standartlarna sahiptirler. Uluslararas hava kargosu endstrisinin en hzl byyen blm kk koli tamacldr.Bu 84

tip tamacln dkmantasyonu daha basittir.Hava tamacl hzndan dolay sadece kk koli tamaclnda deil btnnde,kara ve deniz tamaclna gre dkmantasyonda daha hzldr.Bu konuda dier yollardan daha iyi olsa da maliyet ynnden dier tamaclk yollarna gre ok daha pahaldr. 5.6.1.3 Karayolu Tamacl

Gnmzde karayolu tamacl arlkl olarak trlar aracl ile yaplmaktadr.Trlara,duruma gre palet ve konteynerler yklenir.Karayolu tamac iklim ve corafi etkenler gibi konulardan olduka etkilenir. 5.6.1.4 Demiryolu Tamacl

Demiryolu tamacl, ehirler ve lkeler aras mesafelerde ok miktarda kitlesel, ar, dkme, hacimli mallarn tanmasna olanak verir.Demiryolu ulatrmasnn fiziksel tesisleri hatlar, raylar, tneller, kprler, elektrik ve sinyalizasyon sistemleri, eken ve ekilen aralardr. Sabit maliyetlerin toplam maliyetler iindeki pay yksektir.Bu yzden de kitlesel tamaclk iin uygundur. Genellikle birim deeri az olan mallarn tanmasnda en ekonomik ve etkin tanma eklidir. Enerji tketimi dktr. Kt hava artlarndan etkilenme olasl azdr. Fakat yol ve zaman bakmndan dayankl olmayan mallar iin uygun deildir. Az ykler ve ksa yollar iin ekonomik deildir. 5.6.1.5 Boru Hatt Tamacl

Boru hatt,zellikle ham petrol,benzin,fuel oil,gaz ya,doal gaz gibi sv ve gaz maddelerin kaynaktan uzak mesafelere kesintisiz tanmasn salamaktadr.Son zamanlarda hacimli kat maddeler(boraks,fosfat vb.) ile kk hacimli kat maddelerin tanmas konusunda da uygulamalar gelimeye balamtr.Boru yolundaki sabit tesisler;borular,pompalama istasyonlar,depolama tanklar ve arazilerdir.Bu tamaclk tr,makro lojistik ya da fiziksel datm sistemi iinde nemli bir tamaclk modu olarak yer alr.Fakat bu tamaclk trnn bir dezavantaj vardr,bu da boru hatlarnn hrszlk ve sabotaja kar korumasz olmasdr. Boru hatt tamaclnn kara,hava ve deniz tamaclna gre stnl aadaki gibidir: Kesintisiz ak Otomasyonun youn olmas Yatay ve dikey rekabet olmay 85

Enerji tketiminin azl Ucuzluk Her zaman bulunabilirlik,gvenilirlik Tam kapasiteyle kullanlabilme Hava koularndan etkilenmeme ki nokta arasndaki tamalarda baka modlarn ie karmamas,btnlk,tes-lim,transit zamannda deikenlik olmamas

Tamalar nceden programlama kolayl Dk stoklama maliyeti Nakliye Firmas ve Lojistik Hizmet reten Firma Kavramlar

5.6.2

Gnmz Trkiye'sinden zellikle de d ticaret gz nnde bulundurulduunda yukarda bahsetmi olduumuz lojistik hizmetlerin bir btn eklinde "tam lojistik hizmet" olarak satn alnmas firmalar iin hususen iletiim kablolar gibi baz rnleri ieren sektrlerde daha maliyetli olmaktadr. Ayrca, retim plan ve maln gidecei rotann sabit olduu, yeni pazarlara girme veya tedarik kanallarnn deitirilme niyetinin olmad gibi az deikenli durumlarda da bu eit bir hizmet fazla rabet grmemektedir. Bu durumda firmalar nakliye hizmetini dardan temin edilecek temel lojistik faaliyet olarak grmektedirler. Dolaysyla tamacln ayr bir nemi olduu grlmektedir ( GEME, 2004). Yine de nakliye firmalar asndan bakldnda dnyada meydana gelen deiimin etkileri sektrde kendini gstermektedir. Artk sade nakliye firmas anlaylarnn deimekte olduu grlmektedir. Firmalar srf nakliyeden te lojistik hizmeti salayan veya en azndan lojistik ismi altnda faaliyet gstermeye ynelik eilimler tamaktadrlar. Ancak salt nakliye firmasnn vizyonu, misyon ve hedefleri ile bir lojistik firmasnn vizyon, misyon ve hedefleri birbirinden olduka farkldr. Bu nedenle kurulular lojistik iine girerken yeni bir vizyon, farkl bir misyon ve belirgin hedef tanmlamal ve bylece de irketin genel stratejisiyle yumaldr. Lojistik operasyonlarn ihtiyalar nakliye anlaynda da deiikliklere ve gelimelere yol amtr. Her bir farkl yapdaki lojistik operasyonlarnn uzman iletmecilik anlay ile btnletirilmesi gereinden domu oklu (multi-modal) -ki kombine tamaclk olarak da ifade edilmektedir- tamaclk anlay gelimeye balamtr. Bu tr tamaclk, mallarn 86

istenilen noktaya ulatrlmasnda kara. hava. deniz gibi temel trleri kullanlarak, birbirine entegre ve organize biimde gmrkleme, elleleme ve depolama vb. faaliyetleri de kapsayacak bir ekilde etkili ve verimli olarak gerekletirilmesidir. Bu ynetim sayesinde ticari iletmeler kendi organizasyonu ile zamannda tamamlanmas g olan karmak lojistik faaliyetleri, konusunda uzman olan lojistik iletmelerine devrederek, mallarn zamannda mterilerine teslim etmekte ve bylelikle asl faaliyetlerine odaklanmaktadrlar. Bugn iin bakldnda byle bir tama ynteminin dnya haslasnn %20-25'lik bir blmn oluturduu ifade edilebilir. Etkin bir tedarik ve datm zinciri modern rekabet ortamnda ba rol oynamaktadr. oklu tamacln, kresel ekonominin ve lojistik anlayn gereklilii olan vazgeilemez bir arac olduunu ifade edebiliriz. Tama ekillerinin birbirine balantl olarak gerekletirilmesi hem lke iinde hem de uluslararas alanda retim ve pazar arasnda bir ba oluturmaktadr. Mallarn kresel ak ierisinde byle nemli bir yer tutan bu tama ekli ile mallarn tanmasnn avantajlarn yle sralayabiliriz: Tamaya ve demeye ilikin her trl ikayette ihracatnn muhatap olaca tek bir kii veya kurulu sz konusu olmakta. Mallarn hasar ve kayp riski ile zaman kayb azalmakta. Mallarn kombine ekilde tanmas ile uzakln yol at kayp azaltlmakta, Nakliyeye ilikin dkman ve formalitelerin azalmas salanmakta Kargo sigortas, nakliye creti gibi maliyeti artran unsurlarn azalmas nedeniyle, allc ile yaplacak pazarlkta fiyat konusunda fayda salanmakta oklu nakliye dkmanihracatnn parasn daha erken almasn salamaktadr.

oklu tamacln firmalara ilikin yukardaki faydalarn sraladktan sonra, makro dzeyde ise iktisadi gelime ile bu gelimenin ya da gelimiliin srdrlebilmesi asndan da en etkili olarak kullanlabilecek bir faktr olduunu da ifade edebiliriz. Bugn iin bir Hong Kong'u ele alrsak; bu ehrin sahip olduu mevcut iktisadi durumunu srdrebilmesinin en nemli sebeplerinden birinin de sahip olduu konumu en gzel bir ekilde deerlendirerek kurmu olduu lojistik a olduu ifade edilebilir. Kurulmu olan mkemmel lojistik ann destesi ile mal akm dnyann her tarafna 24 saat devam eden bir akclkla gereklemektedir. Sadece deniz yolu ile yaplan ulatrmay dikkate alrsak Hong Kong liman 364 gn 24 saat boyunca almaktadr ve her l dakikada 36 konteynr yklemesi gerekletirilmekte olduu ifade edilmektedir. Bu rakam olduka byktr. 87

Bir lojistik zincir batan sona gzden geirildiinde, limandan limana gibi seenekler artk zm retmek iin tek bana yeterli olamamaktadr. Kresel ekonomi anlay, rnn uygun fiyatla, gvenilir bir ekilde ve istenilen sklkla kapdan kapya tanmasn gerektirmektedir. Mteriler iin fiyatlandrmada gsterilen effaflk ile katkda bulunma etkenleri nem arz etmektedir. Bylelikle de oklu tama, mal tatmak zere hizmet alan ile tayacak olan nakliyecinin maliyet azaltc etkisi sebebiyle seilebilir hizmet yntemi olmaldr. Sorumluluun tek bir merkezde younlamas yannda tama sresinin azalmas tatcnn elde edecei baz avantajlardr. Ayrca, nakliyeci de ellelemede yksek bir etkinlik salayabilmekte ve elindeki malzemeleri daha etkin bir ekilde kullanabilmektedir. Yukarda ifade etmi olduumuz tama yntemleri dikkate alndnda kresel lekte bir ok durumda rnler, deniz ve hava tamaclnn kombinasyonunun getirecei avantajlardan faydalanabilmektedir. Mallarn lke ii datm ise yukarda belirttiimiz kresel lekte tamann iki modeli ile koordinasyon ierisinde hem evreye ilikin sorunlar en aza indirecek, hem de trafik skkl gibi sorunlarn etkisinde kalnmasnn getirecei verimsizlii ortadan kaldracak ekilde ileri grllkle tasarlanmaldr. Bylelikle de arz ve datm zincirleri nakliye sisteminin tren yollar ile entegre edilmesi gerekmektedir. Karayolu tamaclndan ayr olarak, tren yolu tamacl zellikle lkemiz gibi gelimekte olan lkelerde kapasitelerinin altnda kullanlmaktadr. Avrupa Birlii lkeleri rneinde de net bir ekilde grld zere, lkemizde byle bir kombinasyonun salam bir altyap yatrm ile gerekletirilmesi hem kapasite artrmn salayacak, hem de maliyet azaltc etki oluturacaktr. Kresel lojistik hizmetleri iinde kritik bir husus da enformasyon teknolojileri kullanmnn gerekliliidir. Gerek zamanl bilgiye ulam, hareket halindeki envantere ilikin optimizasyonun salanmas asndan nakliyeciler asndan ihtiya duyulan bir eydir. Bylelikle, giri lojistiinin incelendii blmde verilen rnekte olduu gibi, ihtiyaca ilikin artma ya da eksilmeler gz nnde bulundurularak kapasite deerlendirmesi yaplabilir ve bu deerlendirme sayesinde kapasite en uygun ekilde kullanlr. 5.6.3 Lojistik Hizmet reten Firmalarn Ulam eklini Semelerindeki Etmenler

Lojistik hizmet salayanlar nakliye eklini seerken tamaya konu olan rnn cinsine ykleme ve teslim noktalarna, fiyat beklentisine, tama zamanna, tamada istenilen gvenlie, lkelerin tamalar iin koyduklar kurallara gre planlama yapmaktadrlar. Bu planlama iinde ama, tanan rnlerin mmkn okluu kadar liman, depo. datm merkezleri gibi bekleme alanlarnda ksa sreli kalmasdr. Ayrca bir firmann tama ilemini kendi bana 88

gerekletirmesi ve nc parti lojistik firmasna vermesi de mmkndr. Ancak bu hizmeti kendisinin salamas karayolu dikkate alndnda gerekletirilebilecek bir husustur. Byle bir karar da maliyet, salayaca fayda, esneklik, yatrm ihtiyac, organizasyonun etkinlii gibi faktrler gz nne alnarak verilebilir. Bilindii zere, uluslararas arenada rnn fiyat reticinin belirledii sat fiyat deildir. zerinde pazarlk yaplacak olan fiyat alcya teslim fiyatdr. Bu fiyat ise fabrika k fiyat ile tama, depolama, elleleme. sigorta, ambalajlama, konteynra yerletirme, paletleme ve takip giderleri gibi lojistik giderlerinin eklenmesi ile ortaya kar. Gnmz dnyasnda fabrika teslim fiyatlar birbirine ok yaklamtr. Bu nedenle pazar payn arttracak olan fiyat avantaj ve mteri tatmini gibi konularda bu konuda uzmanlam kurulularn yani lojistik hizmeti salayan kurulularn devreye girmekte olduu ifade edilmektedir. Nakliyenin maliyet artrc etkisi gz ard edilemeyecek bir eydir. Mesafe arttka maliyet de artan bir unsur olarak karmza kmakta ve da doru aldka da rekabet edebilirlik durumunu devam ettirebilmek iin uygun lojistik zm semek gerekmektedir. Yani talep edilen hizmeti en dk maliyetle, en doru bir ekilde ve en gvenli yntemle gerekletirilmesine imkan salayacak seenek etrafnda operasyonun gerekletirilmesidir. Bylelikle daha avantajl bir konumda pazara girme imkan doabilecektir ( GEME, 2004).

ekil 5.6 Ykn arl ve kullanlan tama ekil ilkisi( GEME, 2004)

89

Yukardaki ekilde de grlecei zere, uluslararas bir tama ileminde ykn arl ile tama eklinin belirlenmesi arasnda tama maliyetleri zerinde etkili olan bir orant mevcuttur. Dolaysyla tama aracnn seimi istenilen nakil zaman, mallarn var noktas, her yolun kendine gre karabilecei maliyet oranlar dikkate alnarak seilmektedir. Dolaysyla firmalar nakliye usuln seerken bu tabloda ifade edilen oranty gz nnde bulundurarak byle bir seimi gerekletirirler. Ancak, bu tabloda ifade edilen iliki tek deiken deildir. zellikle zaman, maln cinsi ve gvenlik gibi deikenlere ilikin alc ve satclarn deerlendirmeleri ynnde bir seim yaplr. Mesela, kendileriyle Suudi Arabistan pazarna ihracat yapan bir ayakkab firmasndan temsilci ile yaplan grmede, mal sevkiyatlann karayolu ile trlarla gerekletirildii, deniz yolunun ise zaman ve maliyette fazla bir deime olmamas nedeniyle tercih edilmedii ifade edilmitir. Bir nceki blmde de belirtildii zere, dnya ticaretinin nemli bir blmnn akt ve Trkiye'nin ihracat stratejisinde hedef pazarlar olarak belirledii lkelerden BDT lkeleri Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ve Krfez lkelerine yaplan sevkiyatlarda altyapnn uygun olmas halinde karayolu tamaclnn kullanlmas avantajlar salayabilmektedir. Ancak, bunlarn dndaki lkelere corafi konumlar nedeniyle denizyolu dnda ekonomik olarak ulamn mmkn olamayaca grlmektedir. Bununla beraber gnmzde bilgi, iletiim ve haberleme alannda yaanan gelimelerin nakliye sektrne aktarlmasyla bu tabloda nakliyenin maliyet yaratc unsurlarnda tasarrufa gidilebilecei gibi, lojistik hizmetlerde de hz, gvenilirlilik ye rekabet edebilirlik imkan oluabilmektedir. Ayrca, firmalarn gelecei bilgi teknolojileri konusundaki nclklerine de baldr. Sektre ynelik teknolojik gelimelerin sektrn ihtiyalar erevesinde ekillenmesi ve ekillenen gelimelerin sektre en ksa zamanda adapte edilmesi nemlidir. Dolaysyla, teknolojik gelimelerin lojistik sektr zerinde etkili olmas kanlmazdr.

90

6.

LOJ ST KTE DI KAYNAK KULLANIMI ( OUTSOURC NG )

6.1

Lojistikte D Kaynak Kavram

Kreselleme ve teknolojideki hzl gelimelerin etkisindeki irketlerin, bu youn rekabet ortamnda ayakta kalabilmeleri iin temel zellii salamalar gerekmektedir: hz, esneklik ve maliyet avantaj(Mersin, 2004). Gnmzde mteri bilinlenmi, kendi beklentilerine gre zelletirilmi rnlerin uygun miktar ve hzda salanmasn talep etmektedir. Bunun yan sra lke ekonomisinde ve kresel ekonomideki ani dalgalanmalar da irketler asndan nemli riskler oluturmaktadr. Tm bu etkenlere bal olarak firmalar ynetim ve retim yaplarnda radikal deiimler yapmaya balamlardr. Deiim ve deikenlie uyum salayabilmek, dalgalanmalardan daha az etkilenmek, gncel ve en son teknolojilerden, bilgi birikiminden hzla yararlanabilmek amacyla d kaynak kullanm (outsourcing) yntemi yaygn olarak uygulanmaktadr. D Kaynak Kullanm ksaca, daha nce firmann kendisi tarafndan gerekletirilen fonksiyonlarnn baka bir firmadan temin edilmesi olarak tanmlanabilir. Ancak d kaynak kullanm srecini geleneksel satn almadan ayran zellikler vardr. Fonksiyon ya da hizmeti satn alan firma ile tedariki arasnda i ortakl denilebilecek stratejik bir iliki sz konusudur. Bu ilikide daha yksek performans ve/veya dk maliyet hedefine ynelik olarak bamsz iki firmann ortak abas sz konusudur. Riskin paylalyor olmas, bu ilikiyi geleneksel mteri-tedariki ilikisinden ayrmaktadr[2]. zetle bir irket bir i srecinin sahipliini darya transfer ettiinde d kaynak kullanm uyguluyor denilebilir. d kaynak kullanm yaklamnda hizmeti alan firma, hizmeti sunan firmaya iini nasl yapacan deil, hangi i sonularna ulamasn istediini bildirir. D kaynak kullanm ilk ortaya ktnda firmalarn toplam alan saysn azaltmak ve maliyet avantaj yaratmak iin kullandklar bir ara olarak alglanyordu. Ancak gnmzde d kaynak kullanm, yalnz maliyet azaltma amal deil, operasyonel etkinlii arttrmak iin de kullanlan stratejik bir i yapma biimi halini almtr. Lojistik sektrnde d kaynak kullanm ayn zamanda 3. parti (taraf) lojistik olarak da anlmaktadr. D Kaynak Kullanm Birden fazla lojistik hizmetinin tek bir hizmet salayc tarafndan bir szleme kapsamnda salanmas olarak tanmlanmtr.

91

LODERin tanmna gre, tedarik zinciri iindeki temel lojistik faaliyetlerinden birkann (ardk olarak en az farkl faaliyet - rnein depolama, nakliye ve stok ynetimi) konusunda uzman lojistik irketleri tarafndan stlenilmesidir. D Kaynak Kullanm yaklamnda geleneksel hizmet satn almaya gre daha kapsaml ve uzun soluklu olmas, standart hizmetlerden ok hizmet verenle alann ortaklaa gelitirdii zel zmleri iermesi, iin nasl yapldndan ok i sonularna odaklanmas gibi farkllklar yer almaktadr. Geleneksel olarak bir hizmet salaycdan birbirinden bamsz satn alnabilen ve birbiriyle ilikilendirilmemi, belirli hizmet seviyeleri tanmlanmam nakliye, depolama, sipariileme, malzeme tama hizmeti satn almalar d kaynak kullanm kapsamna girmemektedir.

6.2

D Kaynak Kullanmna Zorlayan Sebepler

Lojistik sektrnde d kaynak kullanmya ynelimin arkasnda ok sayda farkl etken yer alr. Firmalarn kresel pazarlara almas lojistik gereksinimlerini hzla arttrmtr. Yeni girilen pazarlar ve bu pazarlardaki dzenlemeler hakknda bilgi birikimi ve uygun altyap bulunmamas firmalarn 3. parti lojistik irketlerine ynelmesine neden olmutur. Bunun yan sra tam zamannda retim, esnek retim sistemleri gibi yntemler bu sistemleri besleyecek kaynaklarn planlamasn ve ynetimini daha da karmaklatrmtr. Byle sistemleri destekleyecek sreleri ve bilgi sistemlerini kurmak ve iletmek zel yetkinlikler gerektirir. Ayrca yksek kurulum maliyetleri ve uzun devreye alma sreleri firmalarn kendi i organizasyonlar ile bu sorunlarn stesinden gelmelerini olanaksz klmaktadr[2]. Piyasalardaki dalgalanma ve talepteki deiiklikler firmalar, yksek yatrmlardan kanmaya, sabit maliyetlerini en aza ekmeye zorlamaktadr. Firmalar tahmin edemedikleri gelecek iin yatrm yapmaktansa, bir 3. partinin kaynaklarn kullanp, kulland kadar deme yaparak maliyetlerini deikene evirmeyi hedeflemektedir. Toplam maliyetleri azaltmak, lojistik zinciri ierisindeki stok miktarlarn drmek, yksek yatrmlarn firma defterlerinde yer almamasn salamak, toplam alan saysn ykseltmemek d kaynak kullanmna ynelten finansal etmenlerdir.

6.3

D Kaynak Kullanmnn Avantaj ve Dezavantajlar

D kaynak kullanmnn balca avantajlar u ekilde zetlenebilir (Mersin, 2004): 92

Ana ie odaklanmak: Gnmzn pazar artlar, tedariki-retici-mteri zincirinde ilerin giderek daha karmak yaplarda ynetilmesini gerektirmektedir. Birbiri ile etkileim ve uyum iinde almas gereken bu yaplar kurmak ve ynetmek byk finans kaynaklar, birok konuda bilgili ynetim katmanlar ve youn ilgi gerektirmektedir. Lojistik sektrnde d kaynak kullanm ile ulalmak istenen hizmet seviyesi ne ise sadece bunun tanmlanmas yeterli olmakta, Lojistik ile ilgili, finansman dahil, sorumluluk d kaynak kullanm irketine devredilmektedir. Hizmet alann yapmas gereken tek ey stratejiyi belirlemek, hedefleri koymak ve ilikiyi ynetmektir. Hizmet alan firma zamann ve kaynaklarn ana yetkinliine ynelik daha verimli olarak kullanabilmektedir. Maliyetin azaltlmas: D kaynak kullanm hizmeti veren kurumlar mterilerinin herhangi birinin tek bana sahip olduundan ok daha byk bir lee sahiptirler. rnein, birden ok firmann siparilerinin birletirilmesi ile nakliye, gmrkleme, malzeme tama gibi maliyetleri azaltmak, kaynaklar daha verimli kullanmak mmkn olmaktadr. Bu sebeple hem satn alma maliyetleri hem de iletim maliyetleri daha dktr. Rota optimizasyonu, byk leklerden kaynaklanan indirimler gibi operasyonel verimlilii arttrc avantajlar da gz nnde bulundurulmaldr. Sabit maliyetin deikene dntrlmesi: Lojistik bilgi sistemlerinin kurulmas, yksek maliyetli yk tatlar, geni depo alanlar, ok sayda insan gc gibi gerekli kayaklarn salanmasnda ilk maliyet ok yksektir ve maliyet kapasite arttka greceli olarak az artmaktadr. Lojistik sistemini kendisi iin kuran her irket bu sabit maliyetlere katlanrken, d kaynak kullanm irketleri toplamda ok daha byk bir havuzda erittikleri sabit maliyetleri mterilerine yanstmayabilmekte, dolays ile kapasite gereksinimi artp azalrken kullanc esnek ve dk bir maliyet modeli ile hareket edebilmektedir. Maliyetlerin nceden bilinmesi: Piyasalardaki ani dalgalanmalar ve talepteki deiimlerle baa kabilmek iin irketler farkl durumlarda maliyetlerinin nasl deieceini nceden bilmek istemektedir. Buna ek olarak eer firma bir pazara ilk defa giriyorsa o lke ya da pazarn koullarn nceden bilemeyeceinden maliyetler asndan eitli srprizler yaayabilmektedir. Birok irket hem tecrbe hem de bilgi eksiklii sebebi lojistik maliyetlerini belirleme ve ileriye ynelik deiimi tahmin etmede zorlanmaktadr. te yandan hizmeti sunan firma lojistik alannda uzmanlam, deneyim sahibi olmu olduundan risklerini daha iyi ynetebilmekte, maliyetini daha iyi hesaplayp hizmeti alan firmaya taahht edebilmektedir. Bylece, hizmeti

93

alan firmaya hizmetin toplam sahip olma maliyeti konusunda ok ayrntl ve kesin bilgi verebilmektedir. Belirlenmi hizmet dzeyleri: D kaynak kullanm irketleri mterilerinin alacaklar hizmetin btn parametrelerini nceden belirleyebilmektedirler. Bu hizmet dzeylerinin salanamamas durumunda uygulanacak yaptrmlar da belirlenebilmekte, bylece taahhtlerin gerekletirilmesi gvence altna alnmaktadr. BTyi doru kullanmak: Gnmzde lojistik ynetimi nemli lde BT ye dayanmaktadr. Dolays ile BTnin doru seimi, uyarlanmas ve ynetimi, rekabet edebilirlie byk katkda bulunmaktadr. BT yi doru kullanmayan firmalar lojistik srecini etkin biimde kontrol edememe, tedarik srelerinin uzamas ya da aksamas, sistem iindeki stoklarn artmas, entegrasyonun salanamamas gibi byk sorunlar ile karlaabilmektedir. Bu durum, Lojistikte BT uygulamalarn deneysel bir yaklamla ele almay byk bir risk haline getirmektedir. BTni, etkin lojistik ynetiminde hizmet alan firmann i hedeflerine uygun bir ekilde ynetmek d kaynak kullanm irketlerinin sorumluluudur; dolays ile bunu baaramadklar takdirde bu irketler nemli yaptrmlarla kar karya kalrlar. Bu durum, d kaynak kullanm irketlerinin salad en nemli faydalardandr. Sre ve Prosedrler: Lojistik zincirinin iyi ve etkin biimde ilemesi, birbiriyle entegre birok alt srecin, birok farkl grup ya da firmann uyum ierisinde etkileimiyle mmkndr.Bir lojistik hizmetinin kalitesi; tanml, iletiimi yaplm ve uygulanan srelerin varlna baldr. Deiiklik ynetiminden risk ynetimine kadar geni bir ereveyi doldurmas gereken sreler sorun olasln azaltt gibi, kmas kanlmaz olan sorunlarda da zmn ok hzl ortaya kmasn salamaktadr. Etkin d kaynak kullanm firmalar ise sreleri ve prosedrleri oluturabilmek iin lojistik uzmanlar, eitli metodolojileri, kalite ve yetkinlik ynetimi sistemleri kullanmaktadrlar. Srelerin aksamadan ilemesi iin gerekli nlemlerin alnmasnn yan sra, yanl teslimat, iade, yolda hasar grme gibi istisnai durumlarda da sorunun en ksa srede giderilmesi iin gerekli admlar nceden belirlenmitir. Geni ve esnek kaynak havuzu: Geni bir alana yaylm olan lojistik hizmetlerinin, farkl zamanlarda gerektirdii farkl uzmanlk ve kaynaklar ancak geni bir kaynak havuzundan salanabilir. Bu havuzun bir irket tarafndan ynetilmesi de kaynak ynetimini, entegrasyonunu ve koordinasyonunu kolaylatrmaktadr. zellikle dnemsel ya da mevsimsel olarak retim ya da datm gereksinimleri artan firmalar iin d kaynak kullanm firmalar byk esneklik salamaktadr. Ksa sreler iin ok miktarda nakliye arac, insan kayna, depo 94

alan salama gibi olanaklar mevcuttur. Firmann bu hizmetleri kendisinin yapmas durumunda ya dnemsel darboazlar ya da l dnemlerde atl kapasite ortaya kmaktadr. Kaynak sreklilii: ten ayrlma, hastalk, izin gibi kaynak srekliliini tehdit eden durumlar ile mcadele edebilmek ve beklenmedik durumlar iin nlem gelitirmek bir d kaynak kullanm irketinin fazla ek kaynak gerektirmeden ynetebilecei konulardr. Maliyet ve teknoloji risklerinin azalmas: zellikle proje ynetimi hatalar, yanl teknoloji seimi, kaynak yetersizlii, hedef ynetiminin olmamas gibi sebeplerle maliyetleri ok ykselebilen lojistik projelerinde, bu konuda gerekli nlemleri almak ya da nlem alamad takdirde de sonucuna katlanmak mteri irketin sorumluluu olmaktan kp d kaynak kullanm irketinin sorumluluu haline gelmektedir. Yukarda saylan birok yararnn yan sra d kaynak kullanm zellikle iki firma arasndaki ilikinin doru tanmlanp ynetilmedii durumlarda eitli sorunlar yaanmasna da yol aabilir. D kaynak kullanmnda en ok korkulan konulardan biri firmann lojistik fonksiyonu zerindeki kontroln kaybetme endiesidir. Ayrca uzun vadeli olarak bir firmaya balanmak alternatifleri yeterince deerlendirememe, fiyat pazarlnda g kaybetme gibi endieleri beraberinde getirmektedir(Mersin, 2004). Bu endieler hakl olmakla birlikte eitli nlemlerle etkisinin azaltlmas da mmkndr D kaynak kullanm szlemeleri klasik bir satnalma szlemesi gibi ele alnmamaldr. Szlemelerin oluturulmas srasnda beklentilerin ve lm yntemlerinin doru olarak belirlenmesi nemlidir. Hizmet veren ve alan firmann dzenli toplantlarla bir araya gelmesi, hatta hizmet alan firmann kullanlacak bilgi sistemine dorudan eriim ile kendisi ile ilgili aktiviteleri anlk olarak izleyebilemesi nemlidir. Karlalan sorunlardan birka da zellikle hizmet alnacak firmann szlerini yerine getirememesi, deiime ayak uyduramamas ve hizmet alan firmann i hedeflerini doru olarak anlamamas olarak zetlenebilir. Byle durumlar nlemek iin dk performans durumundaki dzeltici faaliyetlerin neler olduu ve nasl uygulanaca, karlkl yaptrmlar ve deien durumlara uyum salayabilecek esneklikte genel kurallar szlemede tanmlanm olmaldr. zellikle firma asndan gizli kalmas gereken bilgilerin paylalyor olmas zen gsterilmesi gereken konulardandr(Alta, 2002). 95

D kaynak kullanm projelerinin hayata geirilmesi srasnda en nemli sorunlardan birisi de firma ii organizasyonel konularn zmlenmesidir. Daha nce i kaynaklarla yrtlen lojistik hizmetlerinin darya verilmesi kararlatrldnda firma alanlarnn bir blm ilerini kaybetme endiesine kaplabileceklerdir. yi bir iletiim ve bilgilendirme ile alanlarn desteini almak nemlidir. D kaynak kullanm projelerinin hayata geirilmesinde st ynetimin destei ve kararll zorunludur. Her durumda firma alanlarnn etkilenmesi sz konusu ise firma iinde baka pozisyonlarn aratrlmas, firma d yeni ie yerletirme olanaklarnn deerlendirilmesi bu tr gei projelerinde gz nne alnmas gerekli noktalardr. Her kkl deiim projesinde olduu gibi lojistik fonksiyonlarnn darya verilmesi projelerinde de deiim ynetimi, kltr ynetimi srelerinin gz nne alnyor olmas zorunludur.

6.4

Lojistikte D Kaynak Kullanm eitleri nc Parti Lojistik ( 3PL )

6.4.1

letmelerin lojistik faaliyetlerinde d kaynak olarak kullanmak suretiyle gerekletirdikleri faaliyetler genelde 3. Parti Lojistik(3PL) olarak tanmlanr. Tanm ierisinde yeralan nc kavramnn daha rahat anlalabilmesi asndan birinci ve ikinci parti kavramlarnn da aklanmas yerinde olacaktr(anc ve Erdal, 2003): Birinci Parti: retici, toptanc, perakendeci ve gnderici, kinci Parti: Birinci partinin dorudan mterisi(tedarikisi) konumundaki iletme nc Parti: Lojistik araclar; Freight Forwarder,hizmet salayc, tayc, antrepo iletmecisi vb. Drdnc Parti: Lojistik rn ve bilgi ak srelerini koordine ve entegre eden iletme

nc parti lojistik irketleri, yan sanayiden iletmeye malzeme ak(inbound logistics) yani fiziksel tedarik aamasnda, retim srelerinde yani dahili ilemler aamasnda ve iletmeden alclara kadar uzanan malzeme ak (oubound logistics) faaliyetler olarak alanda hizmet sunabilme yeteneine sahiptirler. 3PL irketleri, uzmanlk alanlarna gre; Arac Lojistik Hizmet Salayc Tabanl 96

Tama tabanl Depolama tabanl Finansal Tabanl Bilgi ve letiim tabanl

Olarak adlandrlmakta ve bu ekilde faaliyetlerini srdrmektedirler. Dier bir snflandrmaya gre de 3PL irketleri; Varla dayal yani ara gereci olan(asset-based 3PLs) Varla dayal olmayan(non-asset-based 3PLs)

eklinde de ele alnmaktadr. 3PL irketlerin temel karakteristikleri; Alannda uzman, profesyonel ekilde alan d kaynak iletmeleri Sre ynetimi odakl hareket eden, Mteriye zgn zmler reten Riski paylaan ve Uzun dnemli i birliine yatknlktr.

Tennessee niversitesinin yapt bir aratrmaya gre 3PL irketlerinin faaliyet alanlarnn poplerlik dereceleri u ekilde sralanmaktadr(anc ve Erdal, 2003): k tama(outbound transport) (%75) Tama faturalar ve demelerin kontrolu (%68) Depolama (%68) Giri tama (inbound transport) (%61) Yk konsolidasyonu (%50) Byk hacimli mallarn blnerek aratan araca(depoya girmeden) sevkiyat crossdocking) (%38) 97

malat faaliyetleri (%33) aretleme, paketleme ve ambalajlama (%29) rn iade ve onarm (%22) Trafik ve filo operasyonlar (%19) Biliim teknolojisi (%16) rn montaj (%14) Envanter ynetimi (%12) Sipari gerekletirme (%8) Mteri hizmeti (%6) Sipari girii / sipari sreci (%4)

Son yllarda, birok retici tedarik zinciri ynetimi fonksiyonlarnn bir ksmnda veya tamamnda d kaynak kullanmna gitmektedirler. 3PL irketleri -zellikle reticilere- drt temel alnda destek verebilir: letmenin iine doru malzeme ak (inbound logistics) letmenin dna doru malzeme ak (outbound logistics) Sat sonras faaliyetler Depolama

3PL irketleri nin birden fazla mterisi olduundan, tama hacimlerini ayarlayabilmekte ve tama maliyetlerini bu ii tek bana yapan irketlerden daha aada tutabilmektedirler. Depolara ve ekipmanlara yatrm yapp bunlarn hizmetlerini ve maliyetlerini birok mteriye databilmektedir. Datm operasyonlarn optimize eden yazlmlarn maliyetlerinde de ayn durum sz konusudur. 3PL irketlerinin faaliyet alanlar genelde depolama ve tama olduundan bu konuda uzman elemanlar seilebilir ve yetitirilebilir. Bu profesyonel uzmanlar 3PL irketlerin insan ve sermaye bakmndan etkin bir ekilde ynetilmesini ve optimal operasyonlar yapmasn salayabilirler. Lojistik faaliyetlerinin d kaynak kullanlarak yaplmas, irketler iin depo, 98

kamyon, forklift gibi ekipmanlara ve tedarik zinciri yazlmlarna sermayenin balanmamas anlamna gelmektedir. 6.4.2 Drdnc Parti Lojistik ( 4PL )

Pratikte 3PL uygulamalar arz zinciri boyunca gerekleen operasyonlar ve arz zinciri entegrasyonunu stratejik olarak desteklemekten uzaktr. ou nc parti operatr yalnzca tamaclk ve depolamaya konsantre olmutur. Bu ise mterilerin entegre zm isteklerini karlamaktan uzaktr. Gnmzde organizasyonlarn kapsaml gereksinimlerini karlayabilmek iin mterilerinin zgl isteklerini de ieren kapsaml arz zinciri ynetimi zmlerine ihtiya duymaktadr[2]. Bu eksiklii gidermek iin arz zinciri d kaynak kullanmnda tedarikiler ve firmalar arasnda yeni bir ilikiyi ieren yeni bir kavram ortaya kmtr. Drdnc Parti Lojistik.. Drdnc parti lojistik kavram greceli olarak yeni olsa da ierii eski saylabilir. 4PL kavram ve ierii ilk olarak Accenture firmas tarafndan tanmlanm olup hala ticari markasn elinde bulundurmaktadr. Bu nedenle konu hakknda alan dier lojistik firmalar Lider Lojistik Salayc ( Lead Logistics Provider-LLP) kavramn kullanmay tercih etmektedir. Gerekte drdnc parti lojistik salayc, sahip olduu teknoloji, kaynaklar ve yetenekleriyle kapsaml bir arz zinciri zmleri sunan bir arz zinciri entegratorudur. 4PL organizasyonlara arz zinciri zmlerini deerlendirir, dizayn eder, oluturur ve iletmesini salayarak kendi uzmanlk alannda hizmet salam olur. 4PL uygulayclarnn baarsnn temelinde, mterilerine best of breed yaklamna uygun hizmetler sunabilmeleri yatmaktadr. 4PL yaklam arz zinciri ynetiminde bir devrim nitelii tamaktadr. Geleneksel olarak nc parti lojistik tedarikileri uygulama ve yrtme gibi operasyonel konularda odaklanrken, arz zinciri yneticileri ve danmanlar ise yeniden deerlendirme ve dntrme gibi stratejik ve teknolojik destekli arz zinciri zmleri zerinde odaklanrlar. 4PL yaklamnn gnmzde popler olan d kaynak kullanmndan farklar; btncl arz zinciri zmleri sunmas ve tm arz zincirini etkileyecek bir deer yaratabilmesidir. Btncl bir 4PL arz zinciri zm 4 farkl faz ierir:

Yeniden kefetme, 99

Dntrme, Uygulama, Yrtme.

4PL zmlerinin en yksek seviyesi yeniden kefetme aamasdr. Birbirinden bamsz partnerler arasnda ibirlii salanmas yoluyla arz zinciri planlama ve yrtme aktivitelerinin senkronizasyonu, elde edilebilecek kazanmlarn kaynan oluturur. Bu aamada 4PL uygulayc, ynetsel bilgi ve yeteneklerini kullanarak; arz zincirinin yeniden dzenlenmesini ve katlmclar da ierecek ekilde entegre edilmesini salayarak i stratejilerinin arz zinciri stratejilerine dnmesini salar. 4PL zmlerinin bir sonraki faz dntrme aamasdr. Dntrme aamasnda, sat ve operasyon planlama, datm ynetimi, satnalma stratejileri, mteri destek ve arz zinciri teknolojileri gibi zgl arz zinciri fonksiyonlar zerinde odaklanlarak arz zinciri aktivite ve proseslerinin mterileriyle entegre edilebilmesini salanr. nc faz olan uygulama aamasnda i sreci ayarlamalar mteriler ve servis salayclar ile firma arasnda sistem entegrasyonu ve 4PL datm takmlarnda operasyon dnmn de kapsayan fikir gruplarndan oluur. Uygulama aamasnda insan kritik baar faktrn oluturur. yi dizayn edilmi stratejilerin ve i proseslerinin etkin uygulanmamas danmanlk zmlerinin baarszln ve proje sonular beklentileri karlayamamas sonucunu dourabilir. Drdnc ve final aamasn yrtme faz oluturur. Bu aamada 4PL salayc tama ynetimi ve depolama operasyonlarnn tesinde farkl arz zinciri fonksiyonlarnn sorumluluunu almaktadr. Bir organizasyon arz zinciri aktivitelerinin tamamn bir 4PL salaycya outsource edebilir, bununla beraber 4PL zmleri arz zinciri fonksiyonlarnn sadece bir alt kmesini oluturur.

100

ekil 6.1 Lojistik Ynetimi iinde 3PL ve 4PL konumlar[5]

6.5

D Kaynak Kullanmnda Baar Faktrleri

irketlerin D kaynak kullanm tercih etmelerindeki ama, maliyetleri azaltarak, rekabet avantaj kazanmak, eldeki kaynaklar en verimli ekilde kullanmak gibi kriterlerlerdir. Bunlarn yannda baarl bir d hizmet salaycsnda aadaki baar faktrleri de aranmaldr [7]. D kaynak kullanmnn irketlere getirdii yeni bak alar ve maliyet/kar hesaplar dikkate alnmaldr. irket alanlarnn yeni konumlarnn ne olaca ivedilikle gzden geirilmelidir. Hizmet salaycnn yetenekleri dikkatle incelenmelidir. yi bir d kaynak kullanm iin kontrat ynetimi ekspertizi olmazsa olmazdr. dl ve ceza mekanizmalar iyi kurulmal ve uygulanmaldr. Lisans verme ve yasal sorunlar batan irdelenerek ileride bir problem kmamas iin tedbir alnmaldr.

D kaynak kullanmnn irkete giri hz, orta vade esneklik kapasitesi ve deiim ynetimi ekspertizi gei srecinin sancsz olmasn salayacaktr. irketler, bunlarn yan sra gl bir lm mekanizmas kurmal, kalite ynetimine nem vermeli ve bylece kaynak israfn en alt dzeye indirmelidir.

101

7. E-LOJ ST K Ekonomide kreselleme ve bilgi teknolojilerinde yaanan gelime ve bu gelimelerin yaygn kullanm ynndeki talep gittike artan bir seyir takip etmektedir. Bylece para bilgiyle e anlaml hale gelmi bulunmaktadr. Bilgi teknolojilerindeki bu hzl gelime yeni i tanmlarnn da ortaya kmasna sebep olmutur. Gittike daha hzl bir ekilde kreselleen dnyada meydana gelen bu deiim, pek tabii olarak lojistik sektrnde de yem anlaylarn ve yaplanmalarn ve teknolojik gelimelerin adapte edilmesine vesile olmutur. Bylelikle elojistik kavram gndeme gelmitir. Kavram olarak e-lojistik: tama, depolama gibi ilere ait bilgilerin mmkn olan en ksa zamanda ve gvenilir bu biimde mteriye eitli vastalar araclyla elektronik ortamdan faydalanlarak iletilmesi iidir[3]. Burada da en nemli nokta bilgi paylamdr. Btn bu islerin doru bir ekilde yerine getirilmesi iyi bir bilgi paylam ynetim sisteminin oluturulmasndan gemektedir. Gnmzde sipari ilemlerinden satn almaya, envanter ynetiminden retim faaliyetlerine, datmdan mteri hizmetlerine kadar eitli konular tedarik zinciri ierisinde teknolojik imkanlar salanarak ynetilmektedir. Bu zincirin salkl ileyii de ancak salkl bilgi paylam ile salanmaktadr. Btn bu sre internet ortamnn salad imkanlar kullanlarak hammadde tedarikileri, yedek para reticileri, nihai reticiler, toptanclar, perakendeciler ve nihai tketiciler arasnda salkl bir bilgi paylam ortamnn oluturulmasyla salanmaktadr ( GEME, 2004).

7.1 Yeni Ekonomi Anlaynda Lojistiin Yeri Bilgi teknolojilerindeki hzl geliime paralel olarak elektronik ticaret, deiik alanlarda ve dnya zerinde her geen gn daha hzl bir ekilde yaygnlamaktadr. Bu erevede, meydana gelen gelimeleri eitli sektrlerdeki firmalar kendi i tanmlamalar erevesinde gzden geirerek, bu erevede ilenin en verimli bir ekilde yrtmelerini ve maliyetlerini en aza indirgemelerini salayacak olan bu modern bilgi teknolojilerinden azami dzeyde faydalanmann yollarn bulmaya almakladrlar. Bu teknolojilerin uluslararas alana aktarlmasyla, uluslararas ticari ilemlerin de maliyetlerinin drlebilecei gayet aikrdr. Elektronik ticaretin etkisi ynnden bir husus da lojistik hizmet sektrnde karmza kmakladr. Lojistik sektrnn, iki ynl bir deiim srecine doru ynlendirilmi olduu sylenebilir. Birincisi, biliim teknolojilerindeki gelimeler ve elektronik ticaretin gerektirdii hizmet en hzl ve verimli bir ekilde yerine getirebilmesi, dieri ise bu ihtiyatan doan yeniden yaplanma ve 102

teknolojiyi kendi bnyesine adapte etme ihtiyacn karlayabilmesidir. Global ekonomi balamnda yeni ekonomi, lojistik hizmet veren firmalar kaliteden dn vermeden maliyetleri azaltarak ayakta kalabilmenin yollarn aratrmaya itmektedir. Kar marjlarnn giderek dt gnmz rekabet ortamnda maliyetlerin drlmesi gerekmekledir Bunun en temel yollarndan biri de filo optimizasyonu gerekletirilmesidir Bununla beraber yeni ekonomi olarak nitelendirdiimiz anlaylarn lojistie uyarlanm haliyle uygulanmas da byk nem arz etmekledir. Bunlar: Verimlilii arttrmak Yeni sat kanallar oluturmak Rekabet edebilir olmak Hizmet kalitelini arttrmaktr

7.2 Yeni htiyalar: Sipari Datm Dngs Tabiidir ki, btn bu gelimelerin yannda lojistik i anlaynn yntemlerinde de deime gerei meydana gelmitir. Bylece, olanlarn hzlandrlmas yerine, yeni yntemler kullanlmaya, konumsal bilgi deerlendirme sistemi uygulamaya, bilgiye dayal ynetime ve mteri odakl almaya ynelme ihtiyac domutur Bu erevede, bilgi paylamna ynelik alma da nem arz etmektedir. Bylelikle yeni ihtiyalar olumutur. Bu erevede, irket dndaki iler anlay gelimi, i koullarnn gerektirdii sratle bilgi paylamnda gerek zamanl i uygulamalarna geilmi. Just in time (zamannda teslim) anlay nem kazanmtr. Bu erevede, pazarlamann etkin bir ekilde gerekletirilmesi, siparilerin fonksiyonel bir ekilde ynetilmesi, dinamik bir planlamann yaplmas ve fiziksel datmn en uygun artlarda gerekletirilmesi ile btn bu faaliyetlerin karlkl koordinasyon ve etkileim iinde gerekletirilmesi ile yeni ihtiyalar karlamaya ynelik bir sipari datm dngs olumutur( GEME, 2004).

103

ekil 7.1 Sipari datm dngs ( GEME, 2004)

Bu tr bir sipari datm dngs ierisinde hizmetin en optimal bir biimde yerine getirilmesi gereklilik arz etmektedir Bu sadece tek tarafl bir gereklilik olmaktan te bir karlkllk ilikisi ortaya karmaktadr. Bylelikle, sipari datm dngs de hizmet optimizasyonunun devam edebilirlii ve daha iyiye gtrlmesi iin gerekli olmaktadr.

7.3 Hizmet Optimizasyonu E-lojistik kavramnn temelde iki bileen etrafnda ekillendii ifade edilebilir Bu iki bileen, optimizasyon ve ynetimdir. Sipari ve datm dngsnn daha etkin bir ekilde gerekletirilmesine ynelik olarak ulam faaliyetlerinin ve depolamann optimizasyonu ve ynetimi nemli bir konu olarak karsmza kmaktadr. retim ncesi lojistik faaliyetleri incelerken bu konuya ilikin vermi olduumuz uygulama rneinin, datm dngs zerine oturtulmu bir modeli olarak da grlebilecek olan hizmet optimizasyonunun nasl salanabileceini de aada vereceimiz emayla ak bir ekilde ifade edebiliriz.

104

ekil 7.2 Hizmet optimizasyonu ( GEME, 2004) Bu emada grld gibi mteri tarafndan elektronik ortamdaki imknlar kullanlarak verilen sipari, btn akn kontrol edildii ve ynlendirildii ynetim merkezinde deerlendirilmekte ve onaylanmasnn ardndan i emrinin verilmektedir. Bu emrin alndnn merkeze bildirilmesi, mteakiben yklemenin gerekletirilmesi ve bu ilemin merkeze bildirilmesi, ardndan merkezdeki mteri bilgi servisi araclyla maln yklendiinin mteriye bildirilmesi salanr. Mal yerine ulatnda boaltma ileminin yaplmas ve bu durumun merkeze bildirilmesi ve son olarak da mteri bilgi servisi araclyla mterinin maln indirildii ynnde bilgilendirilmesi ak iinde yer alr. Btn bu faaliyetler elektronik ortamda ve genellikle otomatik olarak gerekletirilmektedir. Mal aknn devaml bu ekilde gzlenebilecei byle bir sistem ierisinde en hzl ve en esnek zm retilerek hizmetin optimal bir ekilde salanmasna imkan tanmaktadr. Byle bir hizmetin gerekletirilebilmesi iin de nakliyeye ilikin olarak teknolojinin sunduu bir imkn olan ara takip sistemi ile filo ynetimi hem yurt ii, hem de yurtdna ynelik faaliyetlerde kullanlabilecek en etkili aratr diyebiliriz. Bu sistemin kullanlmasyla irketler filolarn haftann 7 gn, 24 saat boyunca web ortamnda harita zerinden izleyerek bilgi edinebilmektedir. Bylelikle de bu, uluslararas yollarda kontrol d olan aralarnn mevcut konumu, hz, rotas, yakt durumu, arataki s, kapsnn ak veya kapal olmas durumu vb gibi bilgilere ulaarak ve ksa mesaj ile gerekli haberlemeyi salayarak beklenmeyen zararlardan kurtulabilmelerine imkn salayacak bir sistem olarak grlmektedir. Dier taraftan, yurt ii 105

lojistik faaliyetler srasnda da benzer faydalar salamasnn yannda en etkin hizmetin en hzl ekilde verilebilmesi iin istenilen mal hali hazrda tayan, hareket halinde bulunan ve sipari verilen yere en yakn olan aracn belirlenerek bu noktaya sevk edilmesine de imkn tanmaktadr Btn bu ilem dizisi gz nne alndnda, byle bir hizmetin gerekletirilebilmesi iin yaplacak altyapya ilikin yatrmn ok nemli olduu grlmektedir. Bununla beraber eekonomide baarya ulamann yolu teknolojiyi en iyi ekilde kullanmaktan gemektedir. Bu da iyi eitimli, yenilikleri takip edebilen ve teknolojiyi iyi kullanabilen i gcne sahip olmakla gerekleir Teknolojiyi iyi kullanmak demek, firmalarn pazarda bir rekabet gc kazanm olmalar manasna gelir. E-ticaret ekonomisi pazara yeni kavramlar da beraberinde getirmitir. Siparilerden, i

yapmann dier alanlarna kadar tm faaliyetlerin sanal ortamda yapld bir ortamda pazar tabiri artk ni pazar olarak kullanlmaya balanm, karllk mteriyle e deer hale gelmi parann yerini bilgi alm, masraflar zamanla ayn eyi ifade etmeye ve yeterli alma da kaliteyle e anlaml hale gelmi bulunmaktadr[3]. Btn bu gelimeler yeni ekonomi dzeninde d kaynak kullanmna nem kazandrmtr Maliyetlerin azaltlmasndan strateji belirlemeye ve yeniden yaplanmaya kadar deiik sebepler lojistik hizmetin d alm yoluyla karlanmasna neden olmaktadr. irketler rekabet glerini arttrmak ve daha karl olabilmek iin bir yandan satlarn arttrmaya giderlerini denetleyip drerek ana faaliyetlerine odaklanrken dier taraftan i srelerinde ve bilgi teknolojileri altyaplarnda alannda uzman firmalardan faydalanmaya baladlar. Yukarda bahsedilen hzl gelimelerin getirdii frsatlardan yararlanabilmek iin byle bir eilime girmeleri doal bir sonu olarak ortaya kmaktadr. Yine de lojistik hizmetlerin salanmasnda firmalar ve bu firmalarn sahip olduklar bilgiden ok iyi bir altyap baarl olmak iin gerekli kouldur.

7.4 yi Bir Altyapnn Gereklilii Bunlarn tamamn entegre edecek sistemler gelecein lojistik sektr gelimelerini etkileyecek yaplanmalar da beraberinde getirmektedir. Yukarda verilen bu dngnn gerekleebilmesi iin modller gerekir Konumsal sipari ve datm sistemi bu dngnn bel kemiini oluturmakladr Biraz nce yukarda belirtildii gibi bu sistem erevesinde, operasyon srasnda en uygun, en yakn i emri en az olan araca yeni i emri bildirimi ve yklenmesi ile en ksa zamanda ve en hzl bir ekilde operasyonun gerekletirilmesi salanabilmekledir Bylelikle, 106

daha etkin ve hzl bir i ynelimi gerekletirilmi olabilmekledir. Bu tr bir ilem yurt iinde eitli noktalar arasnda datmn en hzl ve en etkin bir ekilde gerekletirilebilmesi amacna hizmet eden gelimeler sonucunda domu olmaktadr. Btnleik lojistik hizmetler bu erevede internet zerinden salanmaktadr. Mesela bir Trk lojistik firmas bu erevede bir hizmeti bir traktr retim firmasna vermektedir Bylelikle lojistik firmasnn web sireni zerinde alan zel bir yazlmla traktr firmas, kendisine para salayan yabanc reticiler ve lojistik firmas, tedarik durumunu siteden izleme olanana kavumulardr Bylece tedariklerin mteriye zamannda ve doru ulam salanmaktadr. Bu basit rnek zerinde de grlecei gibi elektronik ticaretin verimli bir ekilde yaplabilmesi iin altyapnn da salam olmas gerekmektedir. Altyap, bu sistemin temelini oluturmakladr. Devaml kesilen ya da ok yava ileyen veya kullanm ok pahal olan telefon hatlarnn olduu bir ortamda elektronik ticaretin fonksiyonel bir ekilde gelieceinden de bahsetmek mmkn olmayacaktr. Gnmzde iletiim teknikleri temel sistem etrafnda olumaktadr Bu sistemler ve lojistik hizmet alanndaki uygulamalarn yle sralayabiliriz( GEME, 2004): 1- Uydu Sistemleri: EUTELTRACS olarak nitelendirilen Filo Ara Takp Uydu Sistemi denilen sistemdir. Bu da geni alanlar, uydu eriiminin imkan dhilinde olduu Bat Avrupa'dan Kafkaslara ve halta daha da uzak blgelere kadar uydu vastasyla (GPS gibi) konumlanmasn ve takip edilmesini salayan ara takip sisteminin temelini oluturur. 2- WEB zml Sistemler: SIMTRACS olarak nitelendirilen ve GSM ebekelerine baml aralarn

olarak alan orta menzilli takip sistemleridir. 3- Lokal Sistemler olarak nitelendirebileceimiz sistemler ise daha yerel bazda uygulanabilen MOBITRACS diye isimlendirilen sistemler etrafnda ekillenen Mobteks Telsiz vb. uygulamalarla yaplan sistemlerdir. Mobil iletiimin temel baz kurallar vardr. Bunlar kritik noktalar olarak da nitelendirebiliriz. FIFO (first in / first out) diye isimlendirilen ilk giren ilk kar kural en temel husustur. Yani, ilk olarak ileme iletilen bilginin ilk olarak kacak olan bilgi olmas kural. eitli sebeplerden dolay veri kaybnn olmas da gayet normaldir Bu erevede iletiim vastalarnn hz ve veri iletimi dolaysyla baz durumlarda gecikmeler ve kesintiler meydana gelebilmektedir. Bu da bilginin iletiminde kayba veya zaman kaybna yol aabilmektedir. Bu takip sistemleri nihai olarak sadece aralarn ve filolarn takibini hedef almamakta, ayn zamanda, rmorkun, rnn vs lojistik faaliyet srasnda durumunun takibi asndan ii 107

yapanlarn ve de mterilerin de bilgileri en hzl bir ekilde alabilmeleri amalanmaktadr. Bunun iin de barkod okuyucu sistemi erevesinde, kablosuz ortamda istenen barkod bilgilerinin ulatrlmas dnlmektedir. Bylelikle lojistik hizmetlerin daha hzl ve optimal bir ekilde gvenlik iinde gerekletirilmesine olanak salayaca gayet aikardr. lkemizin d ticareti Avrupa arlkl bir yn takip etmekledir. lkemiz byk bir tr filosuna sahiptir ve Avrupaya olan mal sevkiyatlarnn byk blm karayolu ile gerekletirilmektedir. Yukarda bahsedilen teknolojik gelimelerin sektre uyarlanmasnn getirecei pozitif faydalar yadsnamaz. Bu ynde yaplan almalar hzla srdrlmekte ve uygulamaya konulmaktadr. Bylelikle de karayolu arlkl yk tamalarnda hem masraf, hem zaman, hem de gvenlik asndan nemli getiriler salanacaktr ( GEME, 2004).

7.5 Baz Uluslararas Projelerin Sektre Etkisi Uluslararas alanda da bu balamda eitli projeler yrtlmektedir. Bunlardan biri Gmrklerde UNCTAD'n ASYCUDA (the Automated System for Customs Data) program ile hem ticarette etkinlik giriimi hem de tm dnyada gmrk idarelerinin kurumsal reformu amac ile yrtlen en byk ilevsel projedir. Halen 70 ten fazla lkede uygulanmaktadr. Proje ile gmrklerin otomasyonu ve ar dzenlemelerin kaldrlmas yoluyla gmrk ilemlerinin hzlandrlmas amalanmaktadr. UNCTAD bu sayede "know-how aktarmnn en etkin ve ucuz yoldan yaplmasn salamak ve tm lkelerin uygulayabilecei uluslararas standartlarn oluturulmas iin almaktadr". Bu erevede Trkiye'deki Gmrk idarelerinin ilemlerin basitletirilmesi ve kolaylatrlmas ve bylece de zaman ve masraftan tasarruf edilmesine ynelik giriimler balam bulunmaktadr. Gmrk kaplarndan bazlarnda otomasyon sistemine geilmi bulunmaktadr. Bu eit bir sistemin uygulamasnn daha da fonksiyonel olarak yaplabilmesi iin almalar halen devam etmektedir. Bir dieri ise bu yksek deer ve nem dikkate alndnda sektre bilgi teknolojileri balamnda lojistik firmalarnn rekabetini arttrc yksek teknoloji ve bilgi aktarmnn ve zmsenmesinin gereklemesidir Bu balamda uluslararas bir giriim etrafnda UNCTAD Gelimi Kargo Bilgi Sistemi (Advance Cargo Information System-ACIS) denilen lojistik bilgi sistemini gelitirmitir. Bu sistem erevesinde, maliyetler ve zaman kullanm mmkn olan en optimal dzeylere ekilerek, ulusal ve blgesel dzeyde tamaclarn nceden tanmlanm standart yntem ve arabirimler araclyla iletiimi salanmaktadr" Bu gelimelerin yannda Trkiye'de elektronik ticaret ve lojistik sektrndeki gelimelere paralel 108

olarak daha baka almalar da yaplmaktadr. Bu erevede nakliye ve lojistik sektrn temsil eden nemli kurumlardan biri olarak niteleyebileceimiz UND de Ulatrma Bakanl ile koordineli olarak eitli almalar yapmaktadr. Avrupada gerekletirilen e-Avrupa giriimi erevesinde Trkiyede de bir e-Trkiye giriimi gerekletirilmi bulunmaktadr. Bu erevede 14 alma grubu oluturulmu olup, bunlardan birisi olan Gmrk Mstearl'nn koordinasyonunda D Ticaret alma Grubu oluturularak lojistik hizmetlerin elektronik altyapsnn zmlendirilmesine ynelik almalar gerekletirilmektedir. Elektronik ticaretin nemli bir blmn oluturan Elektronik Veri Alverii (EDI) ile lojistik sektrnde nemli gelimelerin yaanaca gayet tabiidir. Bu sistem farkl firmalarn ve kurulularn bilgisayar sistemleri arasnda da ticari ilem yapmay salayan bir tekniktir. lk defa Kuzey Amerika'da 1960l yllarda kullanlmaya balayan bu sistemin 2000l yllarda gelimi lkelerde kurumlar aras temel iletiim teknii olmas beklenmekte olup, firmalar EDI ile kda yazmaya, kopya almaya, elle dosyalama veya bilgilen tekrar tekrar kayda geirmeye gerek kalmakszn ilemlerini yrtebilmektedir. EDI ile standartlatrlm i formlar mbadelesi yaplabilmekte ve bunu gerekletirirken de nceden belirlenmi ablonlar kullanlmaktadr ve bylelikle tm sipari, tama ve demelerin belgeleme ii elektronik ortamda yrtlebilmektedir. UND'nin almalar arasnda e-lojistik erevesinde oluturulmas dnlen WAN projesi yk borsalar da dhil olmak zere lojistik firmalarna eitli bilgilere eriebilme imkan verecek olan bir WEB-Portal almas, UND zerinden ilemlerin ofisteyken yaplmas (bu ilemlerin arasnda Gmrk Beyannamesinin hazrlanmas ve sunulmas da dhil), rekabet avantaj salayacak dier bir nemli proje olarak da 24000 aracn internet zerinden takip edilebilmesine imkan tanyacak olan Ara Takip Projeleridir ( GEME, 2004). Btn bu i sistemlerinin lojistik sektrne entegre edilebilmesi ve altyapnn kurulabilmesi iin EAN-UCC (Ean International-The Uniform Code Council) olarak nitelendirilen "The Global Language of Business" yani kresel bir data szl ve standart i mesaj oluturmaya ynelik faaliyetlere ilikin uyumlandrma almalar da yaplmaktadr. Bu sistem elektronik ticaretin ve e-lojistiin altyapsn oluturmaktadr. TOBB bnyesinde Milli Mal Numaralandrma Merkezi oluturulmu bulunmaktadr. Ayrca, GLI (Global Logistic Initiative) erevesinde de almalar yaplmaktadr.

109

7.6 Yeni Lojistik Anlay Lojistik uzaklk arlk, hacim, hz, gider, gvenlik gibi maddi olgulara dayal olan bir hizmet eklidir. Dnyada ulam ve tama hizmet sistemlerinde olduka hzl ve byk deiimler meydana gelmektedir. Bu da elektronik temelinde bir entegrasyona sebebiyet vermesi dolaysyla bu alanlarda e-lojistie doru bir evrimin gereklemesini gerekli klmaktadr. Sadece vastalar ve aralarla ilgili konularda deil ayn zamanda sistem ile ilgili veriler ve bilgiler, ilemler de elektronikletirilmi ve btnletirilmitir. Bu sreci tanmlamak gerekirse artk lojistik hizmetler u aamalar takip etmektedir ( GEME, 2004): Maln alnmas (sklmesi gereken birim, mesela bir fabrika da olabilir.} Otomatik yk haline getirilmesi (paketlenmesi ve etiketlenmesi) Elleleme ileminin gereklestirilmesi (otomatik olarak) Yklemede otomasyon yazlmlarndan yararlanlmas ilemlerin ve evraklarn elektronik ortamda standart bir format zerinden gerekletirilmesi ve hazrlanmas. Otomatik ykn toplam lojistik planlamas ile gzergaha sokulmas. Gzergh zerinde aralarn uydu ve haberleme sistemlerinin de kullanlarak takibinin gerekletirilmesi. Liman depo veya antrepoya indirilecek ykn bilgisayarl entegre liman depo veya antrepo otomasyon sistemi ile otomatik boaltlma ileminin gerekletirilmesi Web tabanl evrimii elektronik gmrk mavirlii hizmetlerinin salanmas Elektronik gzetim, denetimi ve sigorta hizmetlerinin salanmas Ykn limandan depodan, tanarak yerinde teslim edilmesi, hatta bu bir tesis ise kurulup alr vazyette mteriye teslim edilebilmesi.

7.7 nternet ve Lojistik Gnmz ticari hayatna en ok etki eden teknolojik gelime internetin ekonomik hayatta kullanlmasdr. nternet tedarik zinciri ynetiminin etkinliinin arttrlmasna ok byk katklarda bulunmutur. imdiye kadar anlatlanlardan da anlalaca zere internet iletmeler ile tedarikiler arasnda iletiim hzn arttrm, hizmetlerin etkinliini ykseltmitir. nternetin 110

tedarik zinciri yneliminin erkinliinin arttrlmasnda sunduu imkanlar u ekilde ifade edilmektedir[3]. 1- Tedariki iletmelerde alnanlarla herhangi bir iletiim kurmadan, dorudan salanan online hizmet ile mterinin rnleri semesine ve sipari vermesine imkan tanmas. 2- Tama srasnda gnderilen siparilerin ve tat aralarnn takip edilmesine ve izlenmesine imkan tanmas. 3- Teslimatn gecikmesi, stok kontrat, teslimat veya sipari zamanlarnn deitirilmesi gibi nedenlerle ortaya kan problemler hakknda mteriler veya alclarla annda temas kurma frsat vermesi ve bu durumun iletme veri tabannda grlmesini salamas. 4- 24 saat iinde kamu veya zel lojistik iletmelerinde ykleme ve boaltma program hazrlamaya imkn vermesi. 5- Dnya apnda 7 gn 24 saat mteri hizmetleri sunulmasna ve mterilerle dorudan iletiim kurulmasna imkn vermesi. 6letmelerin uluslararas pazarlara almasna ve bu mterilerden sipari alnmasna imkn

vermesi. 7- Sipari veren iletmelere verdikleri siparilerin durumunu kendi iletmelerinden kontrol etme imkn vermesi. 8- Siparie gre retilen rnlerdeki deiiklii annda alclara haber verme imknn salamas. 9- demelerin elektronik ortamda yaplmas, hesaplarn ve bor durumunun kontrol edilmesine imkn tanmas. 10- letme lojistii erevesinde datm yaplacak ve/veya toplanacak rnleri en etkin bir ekilde programlamaya imkn vermesi. 11- Mteri hizmetleri problemlerinin daha hzl ve etkin bir ekilde zme kavuturulmasn salamas. 12-Mteri hizmetleri ve ilikileri mahvederinin azaltlmasn ve daha etkin bir ekilde mterilere hizmet verilmesini salamas. Daha nceki blmlerde verilen rneklerde bu konudaki baz uygulamalara ksaca deinildi. Btn bu sistemin ilerlik kazanabilmesi firmalarn bu iler hakkndaki bilgileri paylama 111

isteklerine bal olmaktadr. Ancak iletmeler bu konularda kendi tedarikileri de dhil olmak zere veri Tabanlarn internet ortamna amak konusunda tedirgin davranmaktadrlar. Bu sebeple de firmalarn bilgilerinin internetle gvenli bir ekilde sunulmasn salayacak, veri tabanndaki bilgilerin otomatik bir ekilde internet ortamna aktarlmas srasnda yaanacak olan sorunlar zmeye ynelik olarak da baz programlar gelitirilmitir. Btn bu imknlar seferber edilerek kurulan etkin bir sistem gerek reticilerin gerekse lojistik hizmet veren firmalarn maliyet ve etkinlii zerinde olumlu sonular douracaktr ( GEME, 2004). Sonu olarak yeni lojistik anlaynn, btn bu unsurlarn entegre bir ekilde i ie gemi bir ekilde ve bir btn olarak gerekletirilmesi ile olumakta olduunu syleyebiliriz. Trkiyede bu tip bir hizmet verebilecek, yeniliklere ayak uydurabilen iletmelerin az da olsa mevcut olduu sylenebilir.

112

8.

GMRKLEME VE S GORTALAMA

8.1

Gmrkleme

Lojistik hizmet aracs, mterisine ait eyalarn gerek ihracat-ithalat gerekse transit gmrklemede mevzuatlara uygun olarak ilemlerinin tamamlanmasn ve alc lkesinde istenilen belgelerin hazrlanarak mteriye veya lojistik hizmet aracs yurt d temsilcisine iletilmesini salar(anc ve Erdal, 2003). Lojistik hizmet aracsnn gmrk ilemlerindeki grevi; yurt dndan ithal edilecek veya yurt dna ihra edilecek eyalarn Gmrk Kanunu ve Ynetmelii kararlar hkmlerince, gnderici ve alc haklarn gzeterek mteriye en iyi hizmeti sunmak ve mteri memnuniyetini salamaktr. 8.1.1 Gmrk lemlerinde Temel Tanm ve Kavramlar

A.T.A. Karneleri: Geici olarak kabul edilen eya iin milli gmrk belgesi yerine kullanlmak zere dzenlenen bir gmrk belgesidir. B LGE: Bilgisayarl Gmrk Etkinlikleri eki Listesi: Maln, fatura ve konimentoda yazl miktarlarnn detayl bir ekilde belirtilmesini teminen dzenlenen bir belgedir. EDI (Electronic Data Interchange): Gmrk idarelerinde cari ilemlerin yrtld entegre bilgisayar sistemidir. Elektronik Veri Alverii anlamna gelmektedir. GB: Tek Tip Gmrk Beyannamesi, ihracat ve ithalat gmrk mevzuatnca doldurulan, ithalatta direkt gmre, ihracatta ise ihra edilecek rnn bal olduu ihracat birliinden onay grdkten sonra gmre tevdi edilen belgedir. Gmrk: Trkiye Cumhuriyeti topraklarn, karasularn, i sularn ve hava sahasn kapsayan; ihracat ve ithalat ynetmelii ile 4458 sayl Gmrk Kanunu esaslarna dayanlarak ihracat ve ithalat ilemlerinin yapld blgelerdir. Hamule Senedi: Konimento, karayollar tamaclnda Hamule Senedi olarak ifade edilmektedir. Hukuki bir belge niteliini tayan bu akit alc tarafndan tasdik edildikten sonra satcya ibraz edilmektedir. hracat Rejimi: Serbest dolamda bulunan eyann ihra amacyla Trkiye Gmrk Blgesi 113

dna kna ilikin hkmlerin uyguland rejimdir. Konimento (Bill of Lading): Uluslar aras ticarette tatan ile taycnn sorumluluklarnn belirlendii belgelerdir. Tayc firma veya acente tarafndan dzenlenen ve imzalanan bu belge ile yk zerinde, tama hizmetlerinden doan sorumluluklar tayana geer. Navlun: Maln tama bedeli Mene ehadetnamesi (Certificate of Origin): Mallarn meneini yani imal edildikleri lkeyi gsteren, bu amacn yan sra baz lkelerden ithal edilen mallar indirimli gmrk vergisi uygulamas iin ibraz gereken, genellikle yerel ticaret odalarnca onaylanan bir belgedir. zet Beyan: Tayc ve acentesi tarafndan dzenlenen, tamaya veya tama konusu eyaya ilikin bilgilerin yer ald formdur. Eyalarn gmre geldiini gsteren belgedir ve nakliyeciler tarafndan eya konimentosuna gre doldurularak gmre verilmektedir. Serbest Dolamda Bulunan Eya: Trkiyenin taraf olduu uluslar aras anlamalara ait hkmler sakl kalmak kaydyla serbest dolama giri rejimine tabi tutularak, Trkiye Gmrk Blgesine giren eya ile tmyle Trkiyede retilen eyadr. Tama Senedi (Bill Of Carriage): Tayc tarafndan dzenlenen, deniz ve hava tamaclndaki konimentolar ile kara tamaclndaki yk senetlerini ifade eder. Tescil: thalat ya da ihracat bilgilerine istinaden hazrlanan Gmrk Beyannamesinin EDI veya B LGEden otomasyon sistemiyle onaylanmasdr. Tescil Onay: Tescil edilen zet beyan veya gmrk beyannamesinin ilgili memur tarafndan bilgisayar ortamnda kabul ile bunlarn dkmleri zerine imza atlmak ve mhr baslmak suretiyle yaplan ilemdir. Veri Girii: Bilgisayarl gmrk sistemlerinde bilgi giriini ifade eder. 8.1.2 hracatta Gmrkleme lemleri

hracat, bir maln veya deerin yrrlkteki hracat Mevzuat ile Gmrk Mevzuatna uygun ekilde fiili ihracatnn yaplmas ve Kombine Tamaclk Mevzuatna gre bedelinin (bedelsiz ihracat hari) yurda getirilmesi veya Mstearlka ihracat olarak kabul edilecek sair klardr[10]. hracat gmrkleme ilemlerinde Tek Tip Gmrk Beyannamesi kullanlmaktadr. Trkiye Gmrk Blgesinden kacak eyann gmrk beyannamesine tabi olmayaca hal ve artlar 114

Gmrk Ynetmeliinde belirlenmitir. Gmrk Beyannamesi, ya dorudan doruya mal sahipleri ya da kanuni mmessilleri veya vekilleri tarafndan dzenlenir. Gmrk idarelerine verilecek olan gmrk beyannamelerinde aadaki bilgilere yer verilmelidir(anc ve Erdal, 2003): Gnderen / hracat Alc Mali mavir / serbest muhasebecinin ad / nvan k / hracat lkesi Mene lke Gidecei lke ktaki aracn kimlii ve kaytl olduu lke Teslim ekli Snr geecek hareketli tat aracnn kimlii ve kaytl olduu lke Dviz ve toplam fatura bedeli Snrdaki tama ekli Ykleme yeri k gmrk idaresi Kaplarn ve eyann tanm Brt arlk(kg) Net arlk

Sre 1: Lojistik hizmet reticisi asndan ihracat gmrkleme ilemleri, gmrk beyannamesinin gmrk idaresine verilmesi ve tatlarn veya ykl eyann gmrk blgesine gelii ile balamaktadr. Sre 2: Gmrk grevlilerince, gmrk blgesine gelen tatlarn veya eyalarn gmrk gzetim ve kontrolnden gemesinden sonra lojistik hizmet aracs, yabanc limanlardan gelen veya yabanc limanlara giden gemilerin geli ve gidilerinden en az 3 saat nce ilgili gmrk idaresine bildirilerek izin alnmaldr. Sre 3: zin ilemlerinden sonra yurtdndan gelen aracn / konteynerin kontrol edilmesi de gmrk ilemleri srasnda karlanacak zorunluluklardan birisidir. Sre 4: zet beyann gmrk idaresine sunulmasyla balayan srete lojistik hizmet aracs aadaki konular yakndan takip etmeli ve bunlar hakknda eksiksiz bilgiye sahip olmaldr. 1. 2. 3. 4. zet beyan ile boaltma listelerinin karlatrlmas Uygun bulunan zet beyann gmrk idaresince tescili Nakliye firmasnn gmrk idaresince tescili Gmrke onaylanm bir ilem ya da kullanma tabi tutulmadan nce eyann sahiplerince incelenmesi ve numune alnmas

115

5. Gmre sunulan eyaya; denizyolu ile gelen eyada zet beyann verildii tarihten itibaren 45 gn, dier yolla gelen eya iin de 20 gn iinde gmrke onaylanm bir ilem veya kullanm belirlenmesi Bunlar: Eyann bir gmrk rejimine tabi tutulmas Serbest blgeye girmesi Trkiye gmrk blgesi dnda yeniden ihracn mhas Gmre terk edilmelidir. 6. Eyann bir gmrk rejimine tabi tutulmas Sre 5: Lojistik hizmet aracs, ihracat gmrkleme evraklarn ihracat rejimine bal olarak hazrlanan ihracat ynetmelii hkmleri erevesinde hazrlamaldr. Sre 6: Daha sonra ihracat ve varsa maviri tarafndan da imzalanm olan gmrk beyannamesi Gmrk daresinin k zet beyan servisine sunulur ve k tescil defterine sra numarasyla tarih vurularak kaydedilir. Sre 7: Tescil memurunca beyannamenin ilgili stununa isim yazlmas, imzalanmas ve resmi mhrle mhrlenmesi suretiyle tamamlanr. Tescilin amac ilgili evraka resmiyet kazandrmaktr. k beyannamesinin bu ekilde tescil edilmesiyle birlikte gmrk idaresinde ihracat iin ilem balam olur. Sre 8: Gmrk beyannamesine ait bilgiler gmrk programndan ayarlanr. Bu programda; eyann tanm, beyan sahibi, k gmrk idaresi, k lkesi, ticaret yaplan lke, ykleme yeri, var lkesi vb. bilgiler yer almaldr. Sre 9: lemi tamamlanan Gmrk Beyannamesi tescil edilir. Tescil ilemi iyerinde EDI program ile gmrkte ise B LGE ad verilen gmrkleme programlar araclyla yaplr. Ofisten veya gmrkten tescil edilen gmrk beyannamesi ihracatlar birliinin onayna sunulur. Sre 10: Gmrk beyannamesinin tescili ile balayan ihracat srecinde, ihracat gerekletirilecek olan eyaya ilikin dier belgelerin tescili ve kontrollerinin gerekletirilmesi gerekmektedir. zet Beyan ve zet Beyanda Eksiklik / Fazlalk Gmrk ilemlerini balangc zet beyanla, bir baka deyimle manifesto ile olmaktadr. zet beyan (manifesto), Gmrk Ynetmelii ekinde yer alan forma uygun ekilde tayc veya 116

temsilcisi tarafndan hazrlanan; tat arac ve gmre sunulan eya ile ilgili genel bilgiler bulunan beyandr. Gmrk mevzuat uyarnca yabanc lkelerden gelen trenler, dier kara tatlar, gemiler ve uaklarn Trkiyeye getirecekleri eya iin ilgilileri tarafndan gmre zet beyan verilmesi zorunluluu bulunmaktadr. Deniz tatlar iin ilk gmrk kontrolnden itibaren en ge 24 saat iinde, yine uaklar iin hava limanna indikten sonra 24 saat iinde zet beyann verilmesi gerekmektedir. Onay ilemi srasnda ekran bilgileri ile zet beyan formundaki bilgilerin ayn olmamas durumunda zet beyan eksiklik veya fazlalk denetimi yaplmaktadr. zet beyana bal olan eksiklik veya fazlalk denetimi tayc, acente veya iletmeci kuruluun bavurusu zerine de gerekleebilir. Eksiklik ya da fazlalk durumunda ilgili taraflara tebligatta bulunulur. 3 ay iinde tat sahipleri, kaptanlar ya da acenteleri tarafndan bu eksiklik veya fazlaln neden kaynaklandnn, eyann yklendii liman yetkilileri, k acenteleri ve tamac kurulu kamu kuruluu ise bu kurulutan alnan ve eyann yklendii limandaki en byk Mlki dare Amirince, Gmrk cezai ileme balanr. hracat Gmrk k lemleri Gmrk k ilemlerinde izlenmesi gereken faaliyet dizisi u ekildedir: 1. Gmrk idarelerince sunulacak belgelerin hazrlanmas ve temin edilmesi 2. Belgelerin ilgili k gmrne teslim edilmesi 3. hra konusu maln tek tip gmrk beyannamesinde istenilen hususlarla uygunluunun tespiti iin muayene edilmesi 4. Muayene ilemi tamamlandktan sonra maln yklenmesi 5. Tek tip gmrk beyannamesinin kapatlmas ve nshalarnn ilgili taraflara gnderilmesi. 8.1.3 thalatta Gmrkleme lemleri daresince, Ticaret ve Sanayi odalarnca veya Liman Bakanlnca onaylanm belgelerle ispat edilemedii takdirde Gmrk Kanununun 237. maddesi uyarnca

Trkiyeye ithali gerekletirilecek olan eya, Gmrk Tekilatnn iznine bal olduu mevzuata uygunluu tespit edilmek suretiyle Trkiye Gmrk Blgesine sokulabilir. Eyann serbest dolama girii ticaret politikas nlemlerinin uygulanmas, eyann ithali iin ngrlen ilemlerin tamamlanmas ve kanunen denmesi gereken vergilerin tahsili ile mmkndr. thali belli kurum ve kurululara braklan eya ancak bu kurum ve kurulularca ithal edilebilir. 117

Eyann Gmrk Blgesine Girmesi Trkiye Gmrk Blgesine getirilen eya, giriinden itibaren gmrk gzetimine tabidir. Sz konusu eya; 1. Serbest dolamda olup olmad saptanncaya, 2. Serbest dolamda olmad saptanrsa, serbest dolama ya da serbest blgeye girinceye ya da Trkiye Gmrk Blgesinden Gmrk Kanununun 163. maddesi uyarnca yeniden ihra edilinceye ya da ayn kanunun 164. maddesi uyarnca imha edilinceye kadar gmrk gzetiminde kalr. Gmrk gzetiminde bulunan eyalar, yrrlkteki hkmlere uygun olarak gmrk idareleri tarafndan denetlenir. Eyann, getiren kii tarafndan gecikmeksizin Gmrk Mstearlnca belirlenen usul ve esaslara uygun olarak belirlenen bir gmrk idaresine veya gmrke uygun grlen herhangi bir yere gtrlmesi zorunludur. Bu zorunluluk, eyann Trkiye Gmrk Blgesine getirilmesinden sonra, tat deitirilmesi halinde de geerlidir. thalat gerekletirilecek eyann, gmrk idarelerine gelii srasnda, eyay Gmrk Blgesine getiren kii ya da tayc tarafndan gmre sunulmas gerekmektedir. Geici thalat Rejimi 4458 sayl Gmrk Kanununun 3. ayrmnda yer alan Geici thalat Rejimi, serbest dolama girmemi eyann ithalat vergilerinden tamamen ya da ksmen muaf olarak ve ticaret politikas nlemlerine tabi tutulmakszn, Trkiye Gmrk Blgesi iinde kullanlmas ve bu kullanm srasndaki olaan ypranma dnda, herhangi bir deiiklie uramakszn yeniden ihracna olanak salayan hkmlerin uyguland bir rejimdir[10] Mahrecine ade Mahrecine ade, Sanayi veya Ticaret Odasndan alnan eksper raporunun gmre ibraz ile gerekleen ve yurda ithal edilen mallarn szleme hkmlerine aykr sipari ve eyann kusurlu olduunun belirlenmesidir. thalat Gmrk Takip Prosedr thalat ilemleri iin firmadan gelen bilgiler dorultusunda gmrk i takip ilemlerine balanr ve ithal konusu mallarla ilgili gmrk tarife tespiti yaplr. Nakliyeci ile irtibata geilip mallarla ilgili zet beyan ve evraklar (maln orijinal faturas, eki listesi, navlun faturas, ATR, EUR vs.) aldrlr. thali yaplacak mallarn gmrk vergisi ve KDVsi hesaplanp firmaya bildirilir. Bildirilen tutarlar zerinden firma bloke ek hazrlatp 118

gnderir. thal eyas ile ilgili evraklar tamamlandktan sonra gmrk program ithalat blmnden bilgi girileri yaplr. Gmrk beyanname bilgileri oluturulur ya da B LGE Programndan girilmek zere gmrk mavirlerine fakslanr. Gmrk beyannamesi tescil edildikten sonra gmre ibraz zorunlu evraklar gmrk beyanname ekine eklenerek gmre gnderilir. thalat ilemlerinde, ithal edilecek eyann niteliine gre gmre ibraz zorunlu olan evraklar unlardr: Orijinal fatura, thal eyalara ait kymet bildirim formu, Mene ahadetnamesi, EUR veya ATR dolam belgeleri, eki listesi, Konimento veya tk senedi, Navlun faturas, Sigorta poliesi, lenmi tarm rn ise analiz raporu, Uygunluk yazs, Onay belgesi, zin belgesi, Bakm, onarm ve servis garantisi, Yeterlilik belgesi, Proforma fatura, Fon alnd makbuzu, Transit ve Antrepo rejimlerinde tama belgeleri Beyannameler tescilden sonra dzeltilemez, ancak beyan sahibinin talebi gmrk amirinin izni ile beyanname zerinde yer alan eyann cins, nevi, niteliiyle marka ve numaralar haricindeki bilgiler dzeltilebilir. Gerekli deiiklik yapldktan sonra imzalanarak ilgili gmrk memuruna verilir. Eyann tesliminden sonra beyannamede dzeltme yaplmasna izin verilmez. Ayrca beyannamelerin iptali yrrlkteki cezai hkmlerin uygulanmasna engel oluturmaz. Tm evraklar tamamlandktan sonra, ilem yaplacak gmrkte bulunan gmrk mavirlerine gnderilir. Mavir yardmclar ilgili gmrkten ithal ilemlerini balatp sonulandrr. Gmrk ilemleri bitip mallarn ekilmesinden sonra evraklar gnderilir. Gelen evraklar kontrol edildikten sonra mteri firmaya ithalat blmnden hizmet faturas dzenlenir ve makbuzlu harcamalar dekont edilir. Firmaya teslimat dosyas hazrlanr. Gmrkteki evraklar ve dzenlenen fatura, dekont dosyaya ilave edildikten sonra teslimat ekindeki firmaya gnderilir. Firma tarafndan imzalanan teslimat formu geri geldikten sonra 119

teslimat dosyasnda muhafaza edilir. Anlama koullarna gre cari takibi yaplr. Muayene ve Kontrol lemleri Muayene kriterlerine gre sistem tarafndan belge kontrol iin seilmi gmrk giri beyannamesini alan muayene memuru, beyannamedeki bilgiler ile eklerinin karlatrr. Daha sonra beyannameye ait bilgileri ekrana ararak tarife, kymet ve miktar kontrollerini belge zerinde yapar. Muayene memuru yapt inceleme srasnda beyanname, ek belgeler ve ekran bilgileri arasnda ciddi bir farkllk belirler ve sz konusu eyann fiziki muayenesini gerekli grrse, durumu ekrana ve beyannameye meruhat vermek suretiyle idare amirine bildirilir. dare amirinin fiziki muayeneyi uygun grmesi ve ambar muayene grubunda bulunan bir muayene memurunu grevlendirmesi halinde fiziki muayene bu memur tarafndan yaplarak sonular ekrana ve beyannameye kaydedilir. Fiziki muayenenin idare amirince uygun grlmemesi halinde ilgili amir, bunun gerekelerinin zerine kaydettii beyannameyi nceden grevlendirilen muayene memuruna iade eder ve ilemlere kalnd yerden devam edilir. Basitletirilmi Usul (Tat st Teslim) lemleri Basitletirilmi usullerden, bir idari veya ticari belgeyle beyan ynetiminin uyguland durumlarda, taycnn zet beyan modlnde yaratt bilgilerden yararlanarak ayn modln tutanak ekrannda gmrk idaresi tarafndan bir tutanak dzenlenir. Bu tutanan dzenlenmesiyle eyann ambar kaytlar kapatlmakla birlikte, tama senedi bilgileri ak tutulur. Eya bu tutanaa dayanarak gmrkl sahadan karlr. Daha sonra, tamamlayc beyan olarak gmrk beyannamesi verildiinde, tutanak tarihine referans verilerek bu tarih tescil tarihi olarak kaydedilir. Eyann gmrkl sahaya gelmeden dorudan beyan sahibinin gmrk idaresince izin verilen deposuna gtrld hallerde, tayc, gmrk idaresine zet beyan verir. Gmrk idaresi ise ayn modldeki tutanak trlerinden basitletirilmi usul teslim tipini seerek bir tutanak oluturur. Ancak, bu eya ile ilgili olarak ambar kaytlar oluturulmaz. Tamamlayc beya olarak gmrk beyannamesi verildiinde tutanak tarihine referans verilerek bu tarih tescil tarihi olarak kaydedilir. Gmrk ilemleri tamamlandnda, zet beyan ve tutanak bilgileri kapatlr. Basitletirilmi usullerden eksik beyan ynteminin uyguland durumlarda, ambar hareketleri ile zet beyan ve gmrk beyannamesi tescil ve kabul ilemleri yaplr. Ancak, tamamlayc beyann 120

verildii tarihte, ilk beyannamenin baz bilgilerinin deitirilmesi gerektii hallerde, muayene memuru tarafndan beyanname ekran alarak yeniden dzenleme ilemleri yaplr. Yaplan deiiklikler nedeniyle ek vergi tahakkuku ortaya kmas durumunda, yeni bir muhasebe hareketi oluturularak, vezneye yatrlmak istenen mebla iin gmrk vezne alnds dzenlenir. Antrepo lemleri Antrepo, serbest dolamda bulunmayan eyann ve ihra eyasnn gmrk vergilerine tabi tutulmadan, ticaret politikas hkmleri uygulanmadan depolanmasdr. Muafiyet art eyann kullanlmamas, sadece depolanmasdr. Rejimin amac, lke ynetiminde kullanlan girdilerin depolanmas srasnda reticiye gmrk vergisi yk yklenmemesi, maliyetlerin arttrlmamasdr. Gmrk Antrepo Beyannamesinin Tescili Gmrk antrepo beyannamesine ilikin bilgiler ait olduu tama senedi kaytlar alarak, nceden gmrk idaresinden alnm kullanc koduna sahip beyan sahibi tarafndan gmrk bilgisayar sistemine girilir. Teminata balanacak vergiler bilgisayar sistemi tarafndan otomatik olarak hesaplanr. Teminatl ilemlerde buna ilikin bilgiler de sisteme girilir ve beyanname sistem tarafndan tescil edilir. Gmrk Antrepo Beyannamesinin Onay Dkm alnm ve beyan sahibi tarafndan imzalanm gmrk antrepo beyannamesi ve ekleri gmrk irtibat servisindeki kabul memuruna verilir. Gmrk kabul memuru beyannameyi ekrana ararak ekran bilgileri ile kendisine verilen beyanname ve eklerindeki bilgileri karlatrr. Karlatrma sonucunda bilgilerin ayn ve eklerin de beyan edildii sayda olduu anlaldktan sonra beyanname ve ekleri teslim alnarak bilgisayar onay yaplr. Tescil onay yapldktan sonra sistem otomatik olarak muayene kriterini ve grevli muayene memurunu belirler. Bu kriterlere gre; 1. Fiziki muayeneye tabi tutulmayacak eyaya ilikin beyannameler ilgili gmrk antrepo memuruna, 2. Belge kontrolne tabi tutulacak beyannameler, sistemin belirledii muayene memuruna, 3. Fiziki muayeneye tabi tutulacak beyannameler, sistemin belirledii muayene memuruna gnderilir. Eyann Antrepoya Alnmas ve Antrepodan karlmas Gmrk ilemleri tamamlanan eya antrepoya alnr. Antrepo giri kaytlar ilgili gmrk antrepo 121

memuru tarafndan tutulur. Antrepoya alnan eya buradan kncaya kadar ilgili antrepo beyannamesi ak tutulur. Antrepoda bulunan eyann serbest dolama sokulmak veya transit olarak baka bir antrepoya ya da yurt dna gnderilmek istenmesi halinde, ilgili antrepo beyannamesi referans gsterilerek, verilen gmrk giri beyannamesi veya transit ilemleri tamamlanr ve gmrk antrepo memuru tarafndan k ilemleri yaplr. Daha sonra ilem gren gmrk giri veya transit beyannamesinin kapatlmasyla birlikte bunlarn ilikili bulunduu antrepo beyannameleri de sistem tarafndan otomatik olarak kapatlr. 8.1.4 Bilgisayarl Gmrk Etkinlikleri ( B LGE ) daresinin Modernizasyonu

Gmrk Mstearl ada bir gmrk idaresi oluturmak amacyla, gmrk ilemlerinin bilgisayar ortamnda yrtlmesine ilikin olarak Gmrk Projesini (G MOP) devreye sokmutur. Bu kapsam ierisinde E-Gmrk olarak da nitelendirilebilen, birbiriyle balantl birok proje; Bilgisayarl Gmrk Etkinlikleri (B LGE), Internette Trk Gmrk daresi, Gmrk Veri Ambar Sistemi (GVAS), Gmrk Kaplar Gvenlik Sstemleri Projesi (GMS S), Bilgisayarl TIR-TRANS T Sistemi gelitirmitir. Bilgisayarl gmrk idarelerindeki uygulamalarn ne ekilde olaca 17.06.1998 tarihli, 23375 sayl Resmi Gazetede yaynlanan bilgisayar sistemi bulunan gmrk idarelede yrtlecek ilemlere ilikin ynetmelikle uygulamaya geilmitir[10]. B LGE drt ana modlden olumaktadr. Bunlar; Tayclarn ilemlerinin yaplmasna ynelik zet Beyan Modl thalat v ihracatlar ile gmrk mavirlerinin ilem yapt Detayl Beyan Modl demeye ilikin ilemlerin yapld Muhasebe Modl Programn arka plannda alan, denecek vegi ve resimler ile beyana eklenecek belgelerin belirlenmesini salayan Entegre Tarife Modldr. modllerin kullanlmas suretiyle B LGE yazlm u gmrk ilemlerini

Bu

gerekletirebilmektedir: Kargo beyan thalat beyan hracat beyan Transit ilemleri Ambar ilemleri Vergi demesi Risk analizi ve kontrol eklinin belirlenmesi 122

Sisteme Giri Ykmller B LGE sistemine, gmrk idaresinde bulunan veri giri salonundaki

bilgisayarlardan girebilecekleri gibi, EDI (Electronic Data Interchange) araclyla kendi brolarnda veya internet zerinden Gmrk Mstearl Elektronik Gmrk web sitesinden girebilirler. Baka bir ifadeyle B LGE sisteminde beyan tescil etmek iin yol bulunmaktadr: Gmrk Veri Giri Salonu Elektronik Veri Deiimi Internet Gmrklerdeki EDI uygulamas ile; 1. Gmrkl sahaya eyalarn gelii ile ithalat ve ihracatlar beyanlarn hzl bir ekilde gmrk idaresine verebilecekler ve gmrk idaresi beyan ve gerekirse eyay minimum gecikme ile kontrol edebileceklerdir. 2. Gmrk beyannameleri, gmrk idaresinin bilgisayarna yeniden veri girii yaplmadan aktarlacak ve vergile sitem tarafndan hesaplandkta sonra rahatlkla kontrol edilebilecektir. 3. Daha gereki istatistikler alnabilecektir. 4. lemler basitleecektir. B LGE sistemine girilme aamasnda zet beyan ve gmrk beyannamesi oluturulmas ilemleri gerekletirilebilmektedir. zet Beyan zet beyan, tayc veya acentesi tarafndan dzenlenen, tamaya ve tama konusu eyaya ilikin bilgilerin yer ald formu ifade etmektedir. Bilgisayar ortamnda zet beyan doldurabilmenin ilk koulu gmrk idaresi tarafndan verilen kullanc kodu ile zel ifreye sahip olmaktr. B LGE Ynetmeliinin 5. maddesine gre gmrk bilgisayar sistemine veri girebilmek iin Gmrk Mstearlnca verilen kod numaralar kullanlr. Gmrk mavirleri veya yardmclar veri girii yaparken, kod numaralarnn yan sra gmrk mavirinin ahsna ait vergi numarasn da gmrk beyannamesinin ilgili kutusuna kaydederler. zet Beyan balca be blmden olumaktadr(anc ve Erdal, 2003): 1. Belge a) Tescil No: zet beyann tescil numaras u alanda oluturulur. Her yl 1den balamak zere 123

gmrkte tescil edilen zet beyanlara tescil numaras verilir. Bu ilem bilgisayarl idarelerde B LGE tarafndan yaplmaktadr. b) Gmrk daresi: zet beyann verilecei gmrk idaresinin kodu girilir.

c)Tescil Tarihi: Bu tarih zet beyann doldurularak mkellef tarafndan tescil edildi tarihtir. Sistem tarafndan otomatik olarak getirilir. d) Tr: Bu alana zet beyann tr girilir. zet beyan doldurulurken bilgisayara ilk beliren alan bu alandr. (R: DEN HRDeniz hracat, DEM THDeiryolu thalat gibi) e) Tama Senedi Says f) Onay Tarihi g) Tama ekli: zet beyan tr seildiinde, zet beyann trne gre tama ekli de otomatik olarak sistem tarafndan belirlenmektedir. h) Ek belge says ) Kapan tarihi 2. Sorumlu Blm: zet beyan ekrannn ikinci blmnde sorumluya ilikin hususlarn doldurulmas gerekir. a) Beyan sahibi b) Vergi no c) Tayc firma d) Vergi no (Tayc firma) 3. Tama Blm a) Uyruu: Tatn uyruunun kodu bu alana girilir. b) Plaka / Sefer no: Tatn durumuna gre plaka numaras veya sefer numaras bu alana girilir. c) Var Tarihi: Tatn gmrk idaresi bulunan yere olan var tarihi bu alana kaydolunur. d) Geldii lke 124

e) Yklendii Liman/Yer f) Tatn ad g) Dorse no. h) k Tarihi i) Gidecei lke j) Eyann Bulunduu Yer 4. Referans Blm a) nceki beyan no. b) Grup Tama Sened no. c) Tama sresi d) TIR/ATA Karne no. e) Kurye 5. Aklama zet Beyan ATA thalat, ATA hracat Tr ATA karnesi, uluslar aras szlemeler kapsamnda alnan eyann szlemelere taraf lkelere bakaca teminat aranlmakszn geici giriini salayan bir belgedir. ATA Karnesi bu erevede hem zet beyan hem de geici kabul veya geici k beyannamesi mahiyetindedir. ATA hracat veya ATA thalat zet beyan yalnzca, kendi zel kara tat ile ATA Karnesi kapsamnda Trkiyeden baka bir lkeye veya yabanc bir lkeden Trkiyeye eya tanmasnda kullanlr. Bu nedenle, ATA thalat ve ATA hracat zet beyanlarnda Tama ekli otomatik olarak karayolu ulam kodu (30) ile kmaktadr. TIR/ATA Karnesi alan da zorunlu doldurulmas gereken alan olur. zet Beyan TIR thalat ve TIR hracat TIR thalat zet Beyan, TIR Karnesi himayesinde karayolu ile yaplan eya tamaclnda kullanlr. TIR Karnesi kapsamnda yurt dndan eya getiren tat ilk snr gmrk idaresine vardnda, 125

B LGE ye ek bir modl olan TIR kontrol modl kullanlarak TIR karnesi bilgileri sisteme girilir. Bu tat, eyann ilemi yaplacak i gmre ulatnda burada TIR thalat zet Beyan tr kullanlarak zet beyan oluturulur.

8.2

Sigortalama

Lojistik hizmet srecinde Lojistik hizmet aracsnn zerinde bulunan en nemli risk Lojistik hizmet aracsnn (yk sevkiyats) adna hareket eden alanlarn sebep olduu riskleridir. alanlarn sebep olduu hatal teslim, yanl ykleme ve evrak tanzimi gibi nedenlerle ortaya kabilecek kayp rizikolarn teminat altna almak Lojistik hizmet aracsnn lojistik faaliyetlerindeki en nemli grevidir(anc ve Erdal, 2003). Lojistik hizmet aracs, yk teslim ald andan teslim edinceye kadar, bunlarn ksmen veya tamamen kaybndan ve doacak hasardan, altrd kiilerin ve tamann yaplmas iin hizmetlerden yararland dier kimselerin grevleri srasnda hareket ve ihmallerinden, bu hareket ve ihmalleri kendisi yapyormu gibi sorumlu olacaktr. Lojistik hizmet aracsnn sorumluluu mal alcsna teslim etmesiyle sona ermektedir. Sorumluluk; karayolunda CMRnin, demiryolunda CIM belgesi, hava, denizyolu ve kombine eya tamaclnda ise mallarn hasarsz olarak teslim alndn gsteren konimentonun alc tarafndan imzalanmasyla sona ermektedir. Lojistik hizmet aracsnn sigorta srecindeki dier fonksiyonu ise gnderenin isteine bal olarak, aralarndaki lojistik hizmetin bir devam eklinde yapaca sigortalardr. Gndericinin alcyla yapaca ticari szlemede, Milletleraras Ticaret Odasnn belirledii uluslar aras ticarette teslim ekillerinde (Incoterms) karlkl ykmllkleri, sorumluluk ve risklerin teminat da ortaya konulmaktadr. 8.2.1 Lojistik Hizmet reticisinin Riskleri

Sigorta, olumas muhtemel ve parayla llebilen risklerin bir cret (prim) karlnda, bu ii stlenen irket tarafndan tazmin edilmesidir. Lojistik hizmet aracs nakledilen ticari eyann (emtiann), tama srasnda karlaabilecei zarar, hasar ve risklere kar istenilen teminatlarla sigortalama faaliyetlerini sigorta ettiren olarak gerekletirmektedir. Lojistik hizmet aracsnn sigorta faaliyetleri eyann (emtiann) satcdan teslim alnmasndan itibaren balar ve eya eya alcsna ulatrlmasna kadar devam eder. Lojistik hizmet aracsnn (yk sevkiyatsnn) faaliyetleri srasnda karlaabilecei rizikolar (riskleri) iki ana gruba ayrabiliriz(anc ve Erdal, 2003): 126

Sevkiyat srasnda oluabilecek rizikolar Yk sevkiyatsnn deposunda ortaya kabilecek rizikolardr.

Sevkiyat Srasnda Oluabilecek Riskler Sevkiyat srasnda oluabilecek riskler, eyalarn ykleme ve datm srasna meydana gelen krlma, atlama, bozulma, kayp vb. hasarlar kapsamaktadr. Eyalarn sevkiyat aamasna gelmeden urad hatal ambalajlama veya maln kendisinde bulunan imalat kusuru gibi nedenlerle ortaya kan riskler emtia sigortas kapsamna girmeyip gndericinin (satcnn) sorumluluu altnda bulunmaktadr. Lojistik Hizmet Aracsnn (Yk Sevkiyatsnn) Deposunda Oluabilecek Riskler Lojistik hizmet aracs (Yk Sevkiyats) mallarn bir ksmn gndericiden, kendi deposunda teslim alp gnderen ile bir depo szlemesi dzenlemektedi. Bu szleme ile lojistik hizmet aracs depolama faaliyetleri kapsamnda raflama, montaj, paketleme, etiketleme gibi bir ksm depo faaliyetlerni yerine getirebileceini taahht etmektedir. Dier yandan da lojistik hizmet aracs depolama srasnda oluabilecek risklere kar gndericinin eyalarn sigorta temini altna almaktadr. Depolama srasnda oluabilecek riskler unlar olabilir: 8.2.2 Yangn nfilak Hrszlk Islanma Depolama ilemlerinde elleleme aralarnn emtiaya verdii zararlar 3. ahslarn vrebilecei zararlar vs. Sorumluluk Sigortalar

alanlarn sebep olduu ykleme hatalar, yanl yere teslim ve ykleme veya hatal etiketleme gibi kusurlarn ortaya kard riskler Sorumluluk Sigortalar ile teminat altna alnr.

Sorumluluk Sigortalar iki gruba ayrlabilir(anc ve Erdal, 2003). Bunlar; Lojistik hizmet aracs Sorumluluk sigortalar (Freight Forwarder Liability Insurance) Tayclarn yaptrdklar Sorumluluk Sigortalardr.

Lojistik Hizmet Aracs Sorumluluk Sigortalar 127

Lojistik hizmet aracs sorumluluk sigortas, Lojistik hizmet aracs adna alan veya hareket eden yetkililerin sebep olduu hatalar sonucu ortaya kabilecek riskler drt gruba ayrlabilir. Bunlar: Mal Sorumluluu Hata, Atlamalar ve Ceza Sorumluluu nc ahslarn Sorumluluu Para cezas ve masraflardr.

Mal Sorumluluu Maln fiziksel anlamda kaybolmas ve zarar grmesi sonucu ortaya kan Maln fiziksel anlamda kaybolmas ve zarar grmesi sonucu ortaya kan ykmllklerin teminat altna alnmasdr. Mal sorumluluu dahilinde bulunan sigorta istisnalar unlardr: Altn veya gm kleler Deerli talar Nakit para veya her trl deerli evrak Zati eyalar zel ek teminat ile sigorta edilebilir emtialar ise unlardr: Sigara, alkoll iecekler Deerli metal eyalar, mcevherat, her trl sanat eseri Safkan atlar Cep telefonlar ve/veya cep telefonu elektronik aksamlar, bilgisayar ve bilgisayar elektronik aksamlar

Hata, Atlamalar ve Ceza Sorumluluu Szleme hkmlerinin yerine getirilmesinde gecikme olmas halinde mterinin maruz kald mali kayplar iin sorumluluklarn teminat altna alnmasdr. Teminat altna alnan durumlar; Yasal zorunluluklar mteri ile yaplan zel szlemeler ile snrl olmak kaydyla teminat altnda olacaktr, Szleme ykmllklerine aykr gecikmelerden, hatal yere teslimden ve mterinin dier mali zarar (gecikme, sat kayb, Pazar kayb gibi sat neticesi elde edilebilecek karlar) tazminat talepleri teminat altnda olacaktr, Nakliye evraklarnn yanl ve/veya hatal doldurulmas nedeniyle mterinin maruz kald mali zararlar teminat altnda olacaktr, Yneticilerin kstl ve/veya ihtiyatsz davranlar sonucu olan tazminat taleplerinde Sigortac talepleri azaltma veya red etme hakkna sahiptir.

nc ahs Sorumluluu 128

Szlemelere dayal olmayan ykmllkler dahilinde teminat altna alnan durumlar; nc ahslar mallarna verilen fiziki zararlar ve /veya buna bal mali kayplar nc ahsn lm, yaralanmas veya hastalanmas (hastane, tedavi ve cenaze masraflar dahil) ve/veya buna bal mali kayplar Szlemelere dayal olan ykmllkler dahilinde, Ekipmanlarn sat ve /veya kiralanmasyla ilgili szlemeler, Taeronlarla ilgili szleme, Lojistik hizmet aracsnn yurtd temsilcisi ile ilgili dzenlemi olduu szlemelerdir.

Para Cezalar Herhangi bir maln ithali veya ihracatndaki tzk ihlali, Herhangi bir tat veya tehizatn ithali veya ihracndaki tzk ihlali, alma koullarnn gvenlii ile ilgili tzk ihlali, Kirlenme ile ilgili tzk ihlali Neticesinde yetkili bir merci tarafndan Lojistik hizmet alcsna veya adna hareket edene verilen cezalar teminat kapsamndadr. Navlun, rekabet, operasyonel ve irket yaps ile ilgili kanun ve ynetmelikler, Gmrk taahht belgesi (maln gmrklenmesi ve naklinin yaplmamas halinde) hmal, ar kusur ve kanuna aykrlk, teminatta istisnadr. Kirletme, sadece yk ve ekipmana verilen hasar sonucu olur ise teminat altndadr.

Masraflar Aratrma ve savunma masrfalar Ekspertiz, hukuki masraflar zarar nlemeye veya azaltmaya ynelik masraflar, Elden karma masraflar, Maln kazadan sonra kaldrlma ve temizlenme masraflar, Karantina ve dezenfeksiyon masraflar Yanl istikamet giderleri, yanl istikamete giden mal doru adrese gndermek iin yaplan masraflar, Genel avarya ve kurtarma, Lojistik hizmet aracsnn mterisinden tahsil edemedii genel avarya ve kurtarma pay, Teslim alnmayan kargo, teslim yerinde alcnn kargoyu teslim almamas nedeni ile Lojistik hizmet aracsnn maruz kalaca masraflar, Teminat kapsamndadr. Taycnn Sorumluluk Sigortalar Uluslar aras konvansiyonlarda; karayolu CMR, demiryolu CIM, denizyolu ve havayolu szlemelerinde tamacnn kusurundan kaynaklanan hasar ve kayplara kar sorumluluk snrlar belirlenmitir. Karayolu Tama Szlemesi (CMR) ne gre bir maln uluslar aras tanmas srasnda grecei 129

zarar, kayp ve gecikmelerden Gnderici-Tayc-Alc arasndaki sorumluluklar saptayan ykmllkleri belirleyen bir konvansiyon olup sigorta nitelii tamayan, Birlemi Milletlerin ynetim ve gzetiminde uygulanmas salanan ok uluslu bir anlamadr. Tayc sorumluluk sigortalarnda, aadaki detaylar belirtilmelidir: Sigortal Sigortal adresi Sigortann balang ve biti tarihi Sevkiyat gerekletirecek ara plakas Teminat limitleri Primler Beyan ve deme ykmll Muafiyet Dviz kuru

Karayolu CMR sigortasnn demiryolu eya tamaclndaki karl CIM sigortasdr. CMR sigortasyla benzerlik gstermektedir. 8.2.3 Hizmet Salayc Olarak Aracnn Sigorta Faaliyetleri

Lojistik hizmet aracs mterisine vermekte olduu lojistik hizmetin bir devam olarak nakliye (Emtia) sigortas da yapabilir. hracat- thalat szlemelerinde belirtilen teslim koullarna bal olarak mteri, lojistik hizmet salayc olarak aracdan nakliyat sigortann da yaplmasn isteyebilir(anc ve Erdal, 2003). Nakliye (Emtia) Sigortalar Emtia sigortas; mal veya eya gruplarnn bir yerden bir yere kara, hava ve deniz vastalar ile nakledilmesi srasnda meydana gelebilecek risklere kar sigortalanmasdr. Nakliyat emtia sigortalar sefer bana riskin teminat altna alnmasdr. Bu amala sefer bana yaplan tamalarda gnderenden ne kadar ok detay alnabilirse arac, oluabilecek risk iin uygun teminat ve fiyat koullarn oluturabilir. Dolaysyla sefer bana yaplan almalarda riskin belirlenebilmesi iin Nakliyat Emtia Sefer Bilgi Formunun doldurulmas gerekmektedir. Bu formda mteri bilgileri, sefer bilgileri, emtia bilgileri, bedel, vasta bilgileri ve teminatlar yer almaktadr. Nakliye Sigorta Poliesinin erii Lojistik hizmet aracs, nakliyat sigortasn gnderen adna sigorta hizmetlerine araclk etmektedir. Aracnn sorumlu olabilmesi iin sigorta poliesinde sorumluluu gsteren bir madde 130

konulmas gerekmektedir. Gnderici ile yaplan sigorta szlemesinin hazrlanmas iin ncelikle sigorta teklifinin verilmesi gerekmektedir. Sigorta teklifinin eksiksiz bir ekilde mteri taleplerine uygun olarak hazrlanmas iin arac aadaki konularda bilgi sahibi olmaldr: Sigortal (mterinin) ad adresi Sigorta balang ve biti tarihi Sigorta konusu emtiann cinsi Ambalaj ekli Sevkiyatn balang ve biti yerleri Sevk aracn cinsi (kamyon, gemi, uak, tren) Yllk kapasite (1 yllk abonman polie iin- ve / veya belirli bir sre ve / veya belirli bir toplam bedel zerinden sevk edilecek emtialarn tahmin toplam YTL veya herhangi bir dviz cinsi deeri) stenilen teminat tr (dar teminat, geni teminat, tam ziya) Her bir arata tanacak azami miktar (YTL veya herhangi bir dviz cinsi) Maln zellikleri (patlayc, parlayc, krlabilir vb.) Nakliye Sigorta Teminatlarnn Kapsam

8.2.4

Mallarn sigorta teminat ile gvence altna alm olan gnderen, nakil vastasnn trne bakmakszn, maln yklendii andan alcya teslimine kadar sorumluluu stlenmi durumdadr. Tama aracnn kaza yapmas sonucu mallarn tamamen veya ksmen harap olmas, yangn, mallarn slanmas, infilak gibi nedenlerle ykleme, aktarma, boaltma ilemleri srasnda mallara gelebilecek her trl hasarlar teminat kapsamna gre gvence altna alnabilir(anc ve Erdal, 2003). Sigortalnn zerinde bulunan rizikolar en aza indirmek amacyla yapaca sigorta teminat, risk ihtimalinin yksek olduu konular, gndericinin talebi veya maln niteliine gre eitli kapsamda olabilir. Sigorta teminat kapsam ana balkta toplanabilir. Bunlar: Geni Kapsaml Teminat (All Risk) Dar Kapsaml Teminat Tam Ziya (Total Loss) Geni Kapsaml Teminat (All Risk) Geni Teminatl (All Risk) bir sigorta poliesi ile tanan emtia sigorta poliesinde belirlenen istisnalar dndaki tm tehlikelere kar sigorta gvencesi altna almaktadr. Tama aracnn kaza yapmas sonucu oluan hasar ve kayplar ile sevk srasnda oluabilecek hrszlk ve slanma gibi her trl rizikolar teminata dahil olmaktadr. Dar Kapsaml Teminat

131

Geni kapsaml teminatn daraltlm halidir. Dar kapsaml teminat ile, sevkiyat srasnda tama aracnn kaza yapmas sonucu olabilecek rizikolar teminat altna alnmaktadr. Tam Ziya Tam ziya, maln kaza sonucu aratan karldnda tekrar kullanlmayacak kadar hasar grmesi ya da emtiann tamamen yok olmasdr. Maln bu ekilde gerek veya hkm olarak tam kaydnn olmasdr. Teminat altna alnan riskler unlardr: 8.2.5 Tanan emtiann urayaca hrszlk hasarlar Tama aracnn arpma, arpma ve yanmas neticesinde emtia da meydana gelen hasarlar Poliede bildirilmek kayd ile ara depolarda ve aktarmada meydana gelecek hasarlar Adem-i teslim Sigorta poliesi zel ve genel artlarnda belirtilen istisnalar dndaki tm riskler Sigorta Hasar Srecinde Yaplmas Gerekenler

Sigorta srecinde yer alan gnderen, gnderilen, tayc ve aracnn sigorta srcinde yapmas gereken hususlar unlardr(anc ve Erdal, 2003): Hasar ncesi Hasar annda ve Hasar oluumundan sonra

Hasar ncesi Yaplmas Gerekenler Sigorta ettiren hasar ncesi aadaki hususlara dikkat etmesi gerekir. Bunlar: Tayc aracn tm seyahat gzergah boyunca nizami bir biimde ve srekli olarak gzetim altnda bulundurulmasn salamakla ykmldr. Bu arta zellikle aracn dinlenmek iin verilen molalar ile bekleme srelerinde park edilmesi srasnda ve sigorta asndan park / bekleme yerleri konusunda uyulmas zorunludur. Srcleri ve alt nakliyecileri basiretli bir tacirin gstermesi gereken zenle almakla ykmldr. Tamada kullanlacak aralarn teknik adan, tamaya uygunluk bakmndan ve trafik emniyet asndan yeterli olduklarn srekli kontrol etmek ve tespit edilen aksaklklar derhal gidermekle ykmldr. Sefer esasna gre yaplan anlamalarda, tamadan nce sigortacya ekici ara ve rmork plakasn bildirmekle ykmldr. ekici ara plakasnn aracya bildirilmemi olduu durumlarda, rmork plakas aracya bildirilmi olsa dahi CMR sigortas veya nakliyat emtia sigortas geersiz kabul edilecek ve herhangi bir hasar demesi yaplmayacaktr.

Hasar Annda Yaplmas Gerekenler 132

Hasar olutuu anda sigorta ettiren taraf durumu aracya bildirmelidir. Arac, hasar tespiti yapmak iin sigortac tarafndan tayin edilen bir eksperi hasarn olutuu blgeye ynlendirir. Eksper raporuna bal olarak hasarn sebepleri aratrlr ve hasarn daha fazla bymemesi iin gerekli tedbirler alnr. Sigorta irketine hasar bildirimi yaplrken bilgi verilmesi gereken hususlar unlardr: Hasar tarihi Hasarn aracya bildirim tarihi Hasar annda yaplan faaliyet Hasar yeri Hasar detay Tahmini hasar Tama szlemesi Teslimat yeri Hasar talebinde bulunan firmann ismi

Hasarn Oluumundan Sonra Yaplmas Gerekenler Hasarn oluumundan sonra sigorta ettirenin yapmas gerekenler unlardr: Tama szlemelerine dayal olarak tazminat talebine yol aabilecek ve bu sigorta szlemesinin salad teminat kapsamna giren her trl olay derhal, haber ald tarihten itibaren sigortacya veya acentesine bildirmelidir. Hasarn nlenmesi ve azaltlmas iin gerekli tedbirleri almaldr. Sigortacya veya acentesine gerekli btn bilgileri vermeli ve talimatlarna uymaldr. Her trl trafik kazas, yangn, hrszlk vb. hasarlar polise bildirmelidir.

Hasarn Tazmini Hasarn usulne uygun ve en ksa zamanda tazmin edilebilmesini salamak amacyla, sigorta ettiren aadaki belgeleri sigortacya veya onun acentesine ibraz etmek zorundadr: Ara srcs ve dier grg tanklarnn hasar ile ilgili beyanlar Hamule senedi ve parsiyel tamalarda yk listesi Hasar gren mallara ilikin fatura nshalar Hasar tazminat hakk sahibinin hasarla ilgili talep belgesi, hasar faturas Gerektiinde avarya komiserinin raporu, polis tutana ve/veya ihbarda bulunulan veya kazann kaytlara geirildii polis karakolunun dzenleyecei zabt

133

9.

SONULAR VE NER LER

Rekabet ortamnn nne geilemez bir hal almasyla birlikte rn evrimi ve mteriye teslim srelerinin ksaltlmas iletme baar deerlemesinde nemli bir kstas durumuna gelmitir. Lojistik kavramn firmadan soyutlanm bir olgu gibi alglayan iletmeler malzeme temin ve iletiminin zellemi bir birimce en iyi ekilde gerekletirilebileceini dnrler.. Oysa ki, lojistik btnleik bir sretir ve retim aamasnn her kademesine yaylmtr. Fiziksel datm olarak da alglayabileceimiz, lojistik kavram ile "doru eyin, doru yerde doru zamanda olmasn ve sermayenin nemine atfen makul ve kabul edilebilir bir masrafla" salanmasn tanmlayan faaliyetler dizisi olarak grlebilir. Bu durum sadece retim sonras gerekletirilen bir faaliyet olmaktan km retim ncesi de retim hattnn durmadan en az stokla en dk maliyetle ilemesine imkan tanyan retim ncesi faaliyetleri de iine almtr. retim maliyetlerinin birbirine ok yakn olduu kresel pazarda rekabet edebilmek iin yukarda verilen esaslar etrafnda kullanlabilecek en temel ara lojistik olarak karsmza kmaktadr. Bunu. byk firmalar kendi bnyelerinde oluturacaklar gibi zm ortaklaryla alarak da gerekletirmeye gidebilirler. Ancak, almamzda bahsedilen, depolamadan nakliyeye kadar eitli lojistik faaliyetleri firmalarn kendi bnyeleri iinde gerekletirmeleri hem ek bir maliyet yaratmakta, hem de retimin yannda ek bir younlama alann da beraberinde gerilmektedir. Buradan hareketle, kaliteyi arttrmak, lojistie ilikin risk maliyetlerinden kurtulmak ve masraflar en aza indirmek gibi sebeplerle, firmalar lojistik faaliyetlerini d kaynak kullanm yolu ile gerekletirmekte ve alannda uzmanlam firmalarla almaktadrlar. letme gider kalemleri arasnda en nde gelenlerden biri durumunda olan Lojistik ilevi gn getike nemini daha hissettirir olmaya balamtr. Uluslararas pazarda tutunmak isteyen firmalar, lojistik ilevinin konusu olan barkodlama, uydu takip sistemleri, rut planlama, kapasite kullanm esneklii gibi aratrmalara byk harcamalar yapmaktadrlar. retim ve iilik maliyetlerinde kkleme kalitesizlik riskini beraberinde getirirken, ki bu iletmenin sonunu hazrlayablir, tama, depolama, datm konularnda yaplacak olan iyiletirmeler gerek kontrol faaliyetini basitleyerek, gerekse maliyetleri indirgeyerek iletmeye riski kk getirisi byk kazanmlar salamaktadr. Lojistik; balang noktas tketici, u noktas ise hammadde tedarikileri olan bir yn iletme yerine, bunlarn tamamn ifade eden tek bir firma grnmndedir. irketlerin i almalarn en uygun ve basit bir ekle getirir. Ayn zamanda tm tedarik zincirinin almasn inceler ve 134

almalar iyiletirerek irketlerin tketiciye kar yapmalar gerekenleri en uygun duruma getirme olanaklarn da salarlar. Lojistikle birlikte nem kazanan tedarik zinciri ancak en zayf halkas kadar gldr. Dolaysyla zincirdeki herhangi bir firmann baarszl zincirin dier yelerini de etkiler. Bu yzden tedarikilerin doru seimi tedarik zincirinin etkin bir ekilde ilemesi iin zorunludur. Sonu olarak unu ifade edebiliriz ki lojistik, firmalarn rekabet edebilirlii zerinde ok nemli etkisi olabilecek olan bir hizmettir. Aratrmann geneli ierisinde ifade etmi olduumuz gibi firmalar aras (B2B) ve firmalar ile tketiciler aras (B2C) elektronik ya da sanal ticaretin geliimi, kreselleme ile birlikte, hz zaman senkronizasyonu gereksinmesi nedeniyle lojistiin nemini artrmtr. Sonuta internet, elektronik ticaret ve lojistik destekleyici birer aratr. Lojistik de yalnz bana olaylar zme kavuturan bir ara deildir. Lojistik ilkeleri, elektronik ticaretten de, kresellemeden de nce vard. nemli olan tm iletmecilik aralarnn belirli politika, felsefe. strateji, misyon ve vizyonlar dorultusunda btnleik olarak kullanlmasdr.

135

KAYNAKLAR

1) Menemenciolu, T. (1999); Lojistik ynetiminde datm kanallar yoluyla salanacak mteri memnuniyetinin, iletmenin pazar payna etkisi ve stma sektrndeki bir uygulamas, Yksek Lisans Tezi, YT, Makina Fakltesi, Endstri Mhendislii Blm 2) anc, M. ve Erdal, M. (2003); Lojistik Ynetimi, T KAD Yaynlar, stanbul 3) Mersin, D. (2004) Lojistikte D kaynak Kullanm, Yararlar ve Dikkat Edilmesi Gerekli Noktalar, Bilgi Ynetimi 4) Alta, Y. (2002) Lojistik Sreclernde D Kaynak Kullanm (3. Parti Lojistik Servis Salayclar), Bilgi Ynetimi 5) GEME (2004), Lojistik, hracat Gelitirme Ett Merkezi 6) slamolu, A..H.,(2002), Pazarlama lkeleri, Beta Yaynlar, stanbul 7) Torkul, O. ve Cedimolu, .H. (1999), Gerek Zamanl MRP Yaklam, .. letme Fakltesi Dergisi, Nisan/1999, stanbul 8) Doruer, M. (2005), retim Organizasyonu ve Ynetimi, Alfa Yaynlar, stanbul 9) Tanya, M.(2002), Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetimi, 3gen, Sonbahar/2002 10) Karacan, B., (2002), Lojistik Ynetimi Evrimi, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Ynetim ve Organizasyon Bilim Dal 11) Acar, N.,(1997), Malzeme htiya Planlamas, Milli Prodktivite Merkezi Yaynlar, stanbul 12) Arslan,., (2001), Uluslaras letmelerde Lojistik Ynetimi ve Bir Uygulama, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits letme Anabilim Dal Ynetim ve Organizasyon Bilim Dal NTERNET KAYNAKLARI [1] http://www.abm-istanbul.org [2] http://www.bilgiynetimi.org [3] http://www.e-ticaret.gov.tr/ [4] http://www.biymed.com/ [5] http://www.diyalog.com/html/download.htm [6] http://www.isletme.istanbul.edu.tr/dergi/nisan99/mrp.htm [7] http://www.insankaynaklari.com/cn/ContentBody.asp?BodyID=1330 [8] http://www.ekotek.org [9] http://www.boyutlojistik.com.tr [10]http://www.gumruk.gov.tr/toctum.htm 136

EKLER Ek 1 hracat fiyatnn hesaplanmas

137

Ek 1 hracat Fiyatnn Hesaplanmas

138