M illî Mücadele Dönemi’nde,

aydın, okumuş ve kültürlü

nesiller ile dindar halk ke-
simlerinin bağımsızlık hareketine inanmaları ve
desteklemelerinde, çevrenin itibar ve güvenini ka-
zanmış müderrisler ve diğer din adamları zümre-
sinin, bu dinî-millî davaya gönülden inanıp bağ-
lanması, çaba gösterip rehberlik etmesi, bir delil
olması, işgalcilerin buralarda halkın mukaveme-
tini kıramayacaklarının en sağlam delili sayıl-
mıştır… Hocaların toplayabildikleri faal kuvve-
ti hiçbir zaman aşamamıştık. Tanınmış ulemaya
halktaki hürmet, onları yaşlarına rağmen ellerin-
de silâh, at üzerinde dağ bayır didinirken gören
halkta, ayrı kalmanın affedilmez sorumluluğuna
katlanabilecek kimse bırakmamıştı.”

Tarih
İsmail ÇOLAK

MİLLÎ MÜCADELE’NİN İLK

MEHTER
TAKIMI
NASIL KURULDU?

ve dayanak olarak mühim rol oynamıştır.
Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat (Cebesoy)
Paşa, bu tarihî hakikate şöyle temas etmiştir:
“Muhitlerinde, hiçbir başka şahsiyetin sahip ola-
mayacağı hürmet ve muhabbete sahip olan Ho-
caefendiler bir ellerine silâhlarını, öteki ellerine
seccadelerini alarak bir din adamının vatanı uğ-
runa omuzlayacağı en mukaddes vazifelerin ardı
ardına örneklerini verdiler… Yer yer başlamış
olan karşı koymaların başında din adamlarının
Bu anlamda, milletin özünde ve ruhunda po-
tansiyel olarak her zaman mevcut olagelmiş olan
manevî kuvveti, direnme gücünü, mücadele az-
mini, hür yaşama ümit ve duygusunu yeniden
uyandırıp körüklemede, millî ve dinî hisleri Kur-
tuluş Savaşı’na kanalize edip ortak gaye etrafın-
da kenetleyerek tekrar şaha kaldırmadaki eşsiz
hizmet ve katkılarından ötürü, müderrislerin ve
topyekûn ulema zümresinin Millî Mücadele’nin
doğuşu ve zafere ulaşmasında fevkalade önem-
li bir yere sahip olduğu inkârı imkânsız tarihî

22 Şubat 2009
bir gerçektir. Mustafa Kemal Paşa’nın şu sözü,
bu tespitin tarihi bir nitelik ve gerçeklik kazan-
masındaki en mühim kilometre taşlarındandır:
“(Halk) hakiki vaziyeti anlamamışlardı. Fikirler-
de karışıklık vardı. Dimağlar âdeta durgun bir
haldeydi… (Din adamları) hakikati halka izah et-
tiler… Doğru yolu gösteren vaaz ve nasihatlerden
sonra herkes çalışmaya başladı.”
Başta müderrisler olmak üzere genel anlamda
din adamlarının Kurtuluş Savaşı’na olan fikrî ve
fiilî, maddî ve manevî yeri doldurulmaz gayret ve
katkıları hakkında Kilikya Garp Mıntıkası Genel
Kumandanı Sinan (Tekelioğlu) Paşa’nın şu tespit
ve müşahedeleri büyük ışık tutmaktadır: “Maddî
imkânların yok olduğu yerde insanların yapılmaz
zannedilene el atabilmesi, ancak ruh ve iman kud-
reti ile mümkün oluyor. Bunu da halkta meydana
getirebilen tek kaynak, din uleması idi. Bu sözcü-
ğe, müftüden en ücra köydeki imama kadar hepsi
dâhildi. Bilhassa köylerde yorgun, savaştan bık-
mış, belirli yaş haddi içinde erkek nüfusunu kay-
betmiş halkı, yeni bir mücadelenin imkânına ve
zaruriliğine inandıracak tek kudret, din adamları
idi. Onlar sadece telkin ve aydınlatma ile kalma-
dılar, ellerine silâh da aldılar, yaşlarına ve itiyat-
larına (alışkanlıklarına) rağmen en tehlikeli mev-
zilerde, harbi sanat edinmiş meslekten askerlerde
hayranlık uyandıracak cesaret ve azimle dövüştü-
ler. Din bilginleri, bizim kuşkuya düştüğümüz ve
halka kabul ve tatbik ettirmede zorluğa uğradığı-
mız her mevzuda yardımımıza koşup güçlükleri
çözdüler.”
Aynı hakikatle ilgili, Kilikya Cephesi kuman-
danlarından Kemal (Doğan) Paşa da hatıraların-
da, yerinde yaptığı gözlemler istikametinde, ule-
ma sınıfının, âdeta “bir elinde silâh, öteki elinde
seccade” olduğu halde vatan savunması uğrunda
23
omuzladıkları mukaddes dava ve çabalar hakkın-
da şu müthiş değerlendirmelerde bulunmuştur:
“Adana, Mersin, Urfa, Antep, Maraş ve burala-
ra bağlı yerlerdeki Türkler, sarıklı olsun olmasın,
hatta resmî vazifesi bulunsun bulunmasın, “hoca”
olarak umumî şekilde ifade edilen ulemanın tesi-
ri altında idiler. Bu mıntıkada, muayyen (belir-
li) maksatla teşkilat yapabilmenin ilk şartı, bunu
din adamlarına benimsetebilmek ve onları dava-
nın safına alabilmek mecburiyeti idi. Şükran ve
minnetle kaydetmek icap eder ki bu vatan vazife-
sini bizim ulemamız, ancak şahit olanların inana-
bilecekleri vecd (coşku) ve heyecan içinde yerine
getirmişlerdir. Birçok yerde, bizlere vazife bırak-
madan teşkilat işinin başına geçmişler, fiilî ola-
rak çarpışmalara katılmışlar, birçoklarının ileri
yaşına, meslek ve meşreplerinin silâhlı mücade-
le olmamasına rağmen, hepimize numune olacak
besalet (yiğitlik) ve şecaat (kahramanlık) göster-
mişlerdir.”1
Mehter Takımının Kurulmasına
Müderris Abdullah Azmi’nin
Katkısı
1920 yılı Temmuz ve Ağus-
tos ayları, Millî Mücadele ta-
rihinin, üst üste acı olayların
âdeta resmigeçit yaptığı en
bunalımlı dilimlerindendir.
Bu dönemde, Mudanya, Edre-
24 Şubat 2009
mit, İzmit, Tekirdağ, Lüleburgaz ve daha da mü-
himi Edirne ve Bursa Yunanlılar tarafından işgal
edilmiştir. Hele de Bursa’nın işgali tam bir felaket
olmuş, tüm ülkeyi ve bilhassa TBMM’yi derinden
sarsmış ve yasa boğmuştur. Millet Meclisi’nde,
bu hazin olayın anısına kürsüye siyah örtü se-
rilmiş ve Bursa’nın işgalden kurtulmasına kadar
kaldırılmaması gözyaşları içinde kararlaştırılmış-
tır. Üstüne bir de Sevr Antlaşması’nın imzalan-
masıyla, milletimizin idam fermanının hazırlan-
ması ve Osmanlı Devleti’nin siyasi bağımsızlığına
son verilmesi, bütün bu felaketlerin üzerine tuz
biber ekmiştir.
İşte tüm bu karanlık tabloya ve kötü gidişata
rağmen Millî Mücadele hareketinin hedefinden
zerrece sapmayıp yoluna devam etmesi ve ayak-
ta kalması, Anadolu’nun yetiştirdiği sayısız kah-
ramanın varlığıyla mümkün olabilmiştir.
Varlığımızın teminatı bu kahraman kişilerden
üçü de, geleceğin albaylarından ve Niğde mil-
letvekillerinden, 20 yaşındaki Mülâzım-i Sâni
(Asteğmen) Halil Nuri (Yurdakul) Bey ile onun
can yoldaşları olan Müderris Abdullah Azmi ve
Yunuszâde Vehbi Efendiler idi.
Garp Cephesi ve Kuvayı Milliye Genel Kuman-
danı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa hatıralarında, Ha-
lil Nuri Bey’in emrindeki “Nazifpaşa Müfrezesi”
ile birlikte Nazifpaşa-Bozhüyük-Pazarcık hattın-
daki olağanüstü kahramanlıklarından büyük öv-
güyle söz etmiştir.
Halil Nuri Bey’in, adının tarihe geçmesini sağ-

layacak Kurtuluş Savaşı’ndaki esas büyük hizme-
ti, Millî Mücadele’nin ilk “Mehter Takımı”nı tari-
he sığmaz gayret ve fedakârlıklarla kurmasıdır.
İlk Mehter Takımı’nı nasıl oluşturduğunun,
bu uğurda hangi girişimlerde bulunduğunun se-
rüvenini ve Müderris Abdullah Azmi ve Yunusza-
de Vehbi Efendilerin olayla ilgisini Halil Nuri Bey
bizzat şöyle hikâye etmiştir:
“Eskişehir’de iken, ismini ve şahsiyetini duy-
duğum Müderris Abdullah Azmi Efendi’yi ziya-
ret ettim. Bu zat, Osmanlı Mebusan Meclisi’nde
mebus idi. Muhitte çok seviliyor ve tanınıyordu.
Arzu ve gayemi anlattım, şu cevabı verdi:
– Eğer Ankara’ya Meclis’e iştirak etmeye mec-
bur olmasam beraberinde gelirdim. Buraya da
aynı maksatla, teşkilat için geldim. Şimdi sana gi-
deceğin muhitte tanıdığım hocalara ismen, bir-
kaç da ismi açık, mektup vereceğim. Hizmetin-
de fayda umduklarına verirsin. Yese
(karamsarlığa) kapılma, fütura (kor-
kuya) düşme… Cenabı Hak bu mil-
leti kederde bırakmayacaktır. Paran
var mı?
Sorusuna cevap beklemeden
bana 200 lira verdi. Bu miktar, o gü-
nün ve bizlerin sahip olduğu imkâna
göre büyük para idi. Bu muhterem
ve âlicenap (cömert) insan varını yo-
ğunu verirken, daha fazlasını temin
edemediğinin üzüntüsü içindeydi.
– Çok yetersiz bir miktar ama mev-
cudumun hepsi bu!”
İleride Şer’iye Vekâleti ve Eskişehir Milletve-
killiği gibi önemli bir makama gelecek olan bu
muhterem müderris efendinin verdiği para ile
mehter takımını kurmayı başaran Halil Nuri Bey,
o karanlık günlerde bunun ne anlam ifade ettiği
ve hangi maksatlara hizmet ettiği hakkında da şu
malumatı vermiştir:
“Halkın ümitsizliği yene-
bilmesi için en çok muhtaç
olduğu varlığın, tarihî rabı-
talar (bağlar) olduğunu an-
lamıştım. Gönülleri hare-
kete geçirmek gerekiyordu.
Akıncılık tarihimizin ve fe-
25
tihler devrimizin yol açıcısı olan mehteri, o müte-
vazı şartlar içinde kurmayı düşündüm.
Abdullah Azmi Efendi’nin verdiği tavsiyeler-
le Nazifpaşa-Pazarcık-Bozhüyük’te, din adamla-
rının gayreti ve yardımı ile kuvvet toplamış, ilk
cepheyi kurmuş, düşmanı üzerime çekerek asıl
maksadından uzaklaştırmış, 20. Kolordunun bu
havaliye esaslı kuvvet yığmasını temin etmiştim.
O günün şartları içinde kimsenin düşünmedi-
ği, ama gerçekleşmesi halinde büyük neticeler ve-
receğine inandığım manevî kuvvetin şahlanma-
sına döndüm. Hocanın varını yoğunu teşkil eden
parasıyla böyle bir eser vücuda getirerek, ona
minnetimi de ödemek istedim.”
Yunuszâde
Vehbi Efendi’nin Rolü
Halil Nuri Bey’in, genç yaşına ve müteva-
zı rütbesine rağmen fedakârca gayret ve hizmet-
leri çevredeki müderris ve din adamları tarafın-
dan takdirle karşılanmış ve birçoğu kayda değer
yardımlarda bulunmuşlardı. Bunların önde ge-
leni de Bolvadinli Müderris Yunuszâde Veh-
bi Efendi’ydi. Onun kendisine verdiği destek ve
Mehter Takımı’na katkısıyla ilgili, Halil Bey, şu
mühim satırları tarihin hafızasına kaydetmiştir:
“Çevrede nüfuzu büyük olan Müderris
Yunuszâde Vehbi Efendi’ye müracaat ettim.
Emeklerimi dinledi ve sonra bana dedi ki:
26 Şubat 2009
– Oğlum, sana düşüncelerimi nazmen izhar
edeceğim (açıklayacağım). Onu çoğaltırız. Hep-
sinin altını imzalayacağım. İcap ederse namaz
seccademi heybeme kor, seninle yola düşer, son
nefesimi gazaların bu en ulvisinde irşat yolunda
veririm.
Sen karıncanın ibretini bilir misin? Bak, anla-
tayım da hatırla:
Karıncaya sormuşlar:
– Nereye gidiyorsun? Cevap vermiş:
– Hacca gidiyorum. Gülmüşler.
– Bu bacakla mı? O yürümeye devam etmiş.
– Hiç olmazsa yolunda ölürüm ya, demiş.
İşte biz bu dinin gerçekten mürşitleri isek tu-
tacağımız yol bu.
Gerçekten de bana ertesi gün, naçiz emekleri-
mi değerlendiren şiirini verdi; çoğalttık, altlarını
imzaladı. Bu benim için açıklamanın en kudretli-
si ve inandırıcısı oldu.”
Yunuszâde Vehbi Efendi’nin, Halil Nuri Bey’in
hizmetlerini methettiği o müthiş şiir aynen şöy-
leydi:
Pek büyük hizmetleri sebketti (geçti) İslâmiyet’e,
Cinsinin uğrunda candan vazgeçen imana bak,
Düşman-i din (Din düşmanı) karşısında
yüz çevirmez bu yiğit,
Sîne-i pâkinde (temiz kalbinde) sâbit şu’le-i
imana (iman ateşine) bak.
Halil Nuri Bey, son olarak hazırladığı Meh-
ter Takımı’nın Ankara’ya girişindeki muhteşem
atmosfer ve katkılarından dolayı Abdullah Azmi
Efendi’ye yaptığı vefa ve şükran ziyareti hakkında
ise şu hatırasını nakletmektedir:
“Mehter Takımı’nın ruhlarda uyandırdığı-
nı gördüğüm şevki, böyle hislere en çok muh-
taç olan Ankara’ya götürmeyi düşündüm. Bunu,
muhtemel tepkileri göze alarak yerine getirdim.
Diyebilirim ki Ankara o güne kadar böylesine
coşkun hava yaşamamıştı. Belki mevcutla iktifâ
eden (yetinen), fakat aslına sadık kalarak düzen-
lenmiş mehterin, Büyük Millet Meclisi önünden
geçişi hadise oldu.
Mehterin önünde, siyah zemin üzerine beyaz
yazı ile yazılmış, şu satırları okunan büyük bir
bayrak taşınıyordu: Müslümanlar, beklediğimiz
kıyamet bu günlerdir. Birleşelim. Kurtuluruz! 20
Temmuz 1336 (1920)
Abdullah Azmi Efendi’yi ziyaretle teşekkür et-
tim. Bana sadece görevini yaptığını, asıl kendisi-
nin teşekküre borçlu olduğunu söyledi. Bu lev-
hadaki ‘Müslümanlar beklediğiniz kıyamet bu
günlerdir.’ cümlesini kimin hazırladığını sordu.
Bolvadinli Müderris Yunuszâde Vehbi Hocae-
fendi olduğunu öğrenince bir süre düşündü, içi-
ni çekti.
Koyduğu teşhis doğrudur. Lügat manası ola-
rak ayağa kalkma, ıstılahî olarak da ölümden son-
ra hayata dönme demektir. Cenabı Hakk’ın ina-
yetiyle (yardımıyla) azim ve irademizi bu gayeye
hasrederek (adayarak), devletimizi hayata kavuş-
tururuz, istiklâlimize sahip oluruz. Anlıyorum ki
o ruh, başka bir esintiydi. Öylesine haşmetle es-
miş ki aşılmaz sanılan zorlukları yerle bir etmiş
ve zaferin yolunu açmıştı.”2
“Halil Nuri Bey’in, genç yaşına ve mütevazı
rütbesine rağmen fedakârca gayret ve
hizmetleri çevredeki müderris ve din adamları
tarafından takdirle karşılanmış ve birçoğu
kayda değer yardımlarda bulunmuşlardı.”
Dipnot
1) Cemal Kutay, Millî Mücadelede Öncekiler ve Sonrakiler, c.2, İstanbul, 1963, s.38,
73 vd.; Kutay, İstiklal Savaşı’nın Maneviyat Ordusu, s.119, 130, 145–146, 155,
216–217, 223; Ali Sarıkoyuncu, Millî Mücadelede Din Adamları, Ankara, 1995,
Diyanet İşleri Bşk. Yay. s.11, 19; Mete Tuncay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti
Yönetiminin Kurulması (1923-1931), İstanbul, 1989, s.219. Ayrıntı için bkz. İsmail
Çolak, Kurtuluş Savaşı’nın Eğitim Ordusu Kuvayı İlmiye, İstanbul, 2008, s.99-155.
2) Ali Fuat Cebesoy, Millî Mücadele Hatıralarım, İstanbul, 1953, s.435–436; Kutay, Millî
Mücadelede Öncekiler ve Sonrakiler, s.103 vd; İstiklal Savaşının Maneviyat Or-
dusu, s.152–162; Kurulay Yılmaz, Geçmişten Günümüze Bozüyük, Ankara, 2004;
Çolak, age, s.140-144.
27