Sal ve Gvenliinin Tarihsel Geliimi ve Mevzuattaki Gncel Durum

erif ETNDA Serel Seramik Fabrikas

A Snf Gvenlii Uzman Yardmc letmeler Mdr

Dnyada Sal ve Gvenlii konusunun tarihesi Hastaln daha evrensel olmas ve i kazalarn yaplan iin gerei olarak kabul edip hafife alnmas nedenleriyle hastalklara duyulan ilginin gemii daha eskidir. Meslek hastalklarna olan ilgi, antik Yunandan balar. Hipokrat (M 460-370) madenlerdeki kurun zehirlenmesi zerinde durmu ve Romal Pliny (MS 23-77) kurun ve kkrdn zehirli etkilerini ele alarak, ilk kiisel korunma arac olan deri maskeleri yapmtr. MS 2. yzylda, Yunanl doktor Galen kurun zehirlenmelerinin patolojisini ve bakr ocaklarndaki asit buharlarnn zararlarn incelemitir. Orta ada bilimle birlikte bu tr almalar da durmu, Rnesans (MS 15001800) meslek hastalklar ile ilgili almalarn devam ettii bir dnem olmutur. Konuya ilikin yasal dzenlemelerin dnm noktas, Percival Pottun baca temizleyicilerinin kanser hastalna yakalanmalar zerine yapm olduu almalar sonucu ngiliz Parlamentosunun 1788de Baca Temizleyicileri Yasas ve 1833 ylnda ngiliz Fabrikalar Yasasnn karlmasdr. sal ve gvenliinin ciddi biimde ele alnmas ve yasal dzenlemelere gidilmesi, 19. yzyldan sonradr. 1802 de kartlan raklk Salk ve Ahlak Yasas ile raklarn horlanmasna ve emeklerinin ktye kullanlmasna engel olunmaya allmtr. 1824 e kadar yasak olan sendikal etkinlikler yasallam ve klelik kaldrlmtr. (1833) On dokuzuncu yzyldan itibaren sanayi devriminin yaratt olumsuz alma koullarnn dzeltilmesinin salanmas amacyla, ii sal ve i gvenlii ile ilgili yasalarn hazrlanmas ve yaptrmlar uygulanmas konusunda eitli etkinliklerde bulunmulardr. Sosyal gvenlik ilkeleri on dokuzuncu yzylda yaygnlam, eitli sigorta kurumlar kurulmu ve i kazalar ile meslek hastalklar sigortas uygulanmaya balanmtr. Dnyadaki meslek hastalklar ve i kazalarnn nlenmesine ynelik almalarda sendikalarn katklar yannda, 1919 ylnda faaliyetine balayan Uluslararas alma rgt (ILO) "Milletler Cemiyeti"ne bal olarak bu konuda nemli almalar yapm ve 1946 ylnda ise Birlemi Milletler ile imzalad anlama sonucu bir uzmanlk kuruluu durumuna gelmitir. Uluslar aras alma rgt (ILO) ile Dnya Salk rgt (WHO) ve bu kurulularla ibirlii yapan birok kurulu, ii sal ve i gvenlii ynnden nemli almalar gerekletirmitir. lkemizin de yesi bulunduu Uluslararas alma rgt'nn kimyasal maddeler iin saptad "iyerlerindeki maruz kalma deerleri" ve ii sal ve i gvenlii ile ilgili alnan kararlar ve oluturulan "uluslararas szlemeler" bu konudaki sorunlarn zmne katklar salamtr

 Sal ve Gvenliinin lkemizdeki geliimi Osmanl Dnemi Konunun lkemizdeki geliimini ise Osmanl ve Cumhuriyet dnemleri olmak zere iki ayr dnem itibar ile incelemeliyiz. Sanayilemenin henz olumad ve fabrika denilecek byklkte iyeri saysnn ok az olmas bu konudaki almalarn gecikmesine neden olmutur. Osmanl dneminde konuya ilikin nemli gelimelerin olduundan sz edemeyiz. Bu dneme ilikin nemli yasalarn 1865 ylnda Ereli kmr havzalarnda alan iilere ynelik olarak karlan Dilaver Paa Nizamnamesi ve yine ayn ikoluna ynelik olarak 1869 ylnda karlan Maadin Nizamnamesidir. Cumhuriyet sonras dnem ve gnmz Cumhuriyet dnemine bakldnda, 1921 ylnda 151 sayl Ereli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna mteallik Kanun kmr iilerinin alma artlar, i gvenlii ve ii sal ile ilgili ilk yasadr. 1924 ylnda 394 sayl yasa alanlara hafta tatilini getirmitir. Daha sonra ise 1935 ylnda milli bayram ve genel tatil gnleri hakkndaki yasa da yrrle girmitir. 1926 ylnda 818 sayl Borlar yasas, i kazas meslek hastalklar ile ilgili hukuki hkmler getirmitir. 1930 ylnda karlan Belediyeler Yasas ise denetim konusunda hkmler iermektedir. 1930 ylnda karlan 1593 sayl Umumi Hfzsshha Kanunu ve 1937 ylnda karlan 3008 sayl Yasas bu konuda karlan nemli yasalardr. Bu yasalara dayal ok sayda tzk ile detaylar ve uygulamalar belirlenmitir. 1946 ylnda alma Bakanln kurulmas gvenlii ve sal konusunda en nemli aama olarak grlmektedir. 1945 ylnda 4792 sayl i Sigortalar Kurumu Yasas da nemli bir aamadr. 3008 sayl Yasas, 1967 ylnda 931 sayl yasayla yrrlkten kaldrlm, bunun yerine ise 1971 tarihinde 1475 sayl Yasas gelmitir. Bu yasa uzun bir sre yrrlkte kalm ve bu yasaya dayanarak birok tzk ve ynetmelikte karlmtr. Son olarak 2003 tarihinde 4857 sayl Yasas yrrle girmitir. 1964 ylnda yrrle giren 506 sayl Sosyal Sigortalar Yasas iilere eitli risklere kar gvenceler getirmitir. Bu yasa 2003 ylnda karlan 4958 sayl yasayla deitirilmitir. Son olarak da 16.06.2006 tarihli 5510 sayl Sosyal Sigortalar ve Genel Salk Sigortas Yasas kabul edilmitir. 4857 sayl Yasasyla birlikte lkemizde i sal ve gvenlii mevzuatmz da deimi, bu yasayla birlikte 50 ynetmelik ve 5 tebli yaymlanmtr. imdiye dein baz ynetmelik ve tebliler aadaki ekilde deiikliklere uramtr:

 Gvenlii ile Grevli Mhendis veya Teknik Elemanlarn Grev, Yetki ve Sorumluluklar ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik (15.08.2009/27320 tarih/sayl Resmi Gazetede yaynlanan yeri Salk ve
Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmeliin 58 inci maddesi ile Yrrlkten Kalkt.)

Sal ve Gvenliine likin Risk Gruplar Listesi

(25.11.2009 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan tebli ile yrrlkten kaldrld.)

Sal ve Gvenliine likin Tehlike Snflar Teblii

Dantay Onuncu Daire 29.03.2010 tarihli 2010/696 Esas Nolu ARA KARARLA tebliin dayana olan ynetmeliin 75 nci maddesinin birinci fkrasnn yrtmesi durdurulmutur.

yeri Kurma zni ve letme Belgesi Alnmas Hakknda Ynetmelik

(04.12.2009 tarihli Resmi Gazetede yaynlanan ynetmelikle yrrlkten kaldrld.)

yeri Salk Birimleri ve yeri Hekimlerinin Grevleri ile alma Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik
(15.08.2009/27320 tarih/sayl Resmi Gazetede yaynlanan yeri Salk ve Gvenlik Birimleri ile Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmeliin 58 inci maddesi ile yrrlkten kaldrld.) Ve son olarak

yeri Salk ve Gvenlik Birimleri le Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelikve Ekleri
(15.08.2009 tarihli ve 27320 sayl Resmi Gazetede yaymlanan ynetmeliin Dantay Onuncu Daire 29.03.2010 tarihli ve 2010/696 Esas Nolu ara kararyla baz maddelerinin yrtmesi durdurulmutur.) Bunun zerine iyeri hekimlii ve i gvenlii uzmanlarnn eitim, snav, belgelendirme ve grevlendirmeleri, ortak salk ve gvenlik birimleri ve eitim kurumlarnn yetkilendirilmesi ile ilgili Sal ve Gvenlii Genel Mdrlnce yrtlmekte olan i ve ilemler 12 Mays 2010 tarihi itibaryla durdurulmutur. Baz maddelerinin SGGM savunmas ve ara karar cevaplar alndktan sonra yeniden bir karar verilecektir. Sal ve Gvenlii yasa tasars Bu gelimelerin yaand i sal ve gvenlii alanna ynelik, 07.07.2008 tarihinde yaplm olan Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyi toplantsnda yeni bir Sal ve Gvenlii Yasas kartlmas kararlatrlmtr. Ancak iki yla yakn sredir gndemde olan bu yasa tasars henz son biimini almamtr. Konuyla ilgili kurum ve kurulularn tasaryla ilgili tartma konular ve itirazlar ana hatlaryla;

yerlerinde iyeri hekimi ve i gvenlii uzman istihdam etme gibi ykmll konusunda 50 kii snrlamas, Taslan AB ynergelerinden direk tercme edilmi olmasnn yaratt sorunlar, verenlere ek ykler getiriyor olmas, alan temsilciliinin konusu, Sertikasyonda zel irketler yerine niversite ve Meslek rgtlerinin yetkili klnmas, Salk birimleri ve iyeri ortak salk ve gvenlik birimlerinin taeronlara havale edilmesi, " Gvenlii Mhendislii" kavramnn net olarak tanmlanmam olmas, Ynetmeliklerle olan uyumsuzluklar, Yasann uygulamas ve denetlenebilmesi iin devlet iindeki yaplanma eksiklikleri eklindedir. Trkiyedeki i kazalarna ilikin baz veriler; SGK verilerine gre 2008de 72 bin 963 i kazas ve 539 meslek hastal vakas yaanm; 866 alan yaamn yitirmi, 1.694 alan srekli i gremez (sakat) olmu; 1 milyon 865 bin 295 gn geici i grmezlik olumutur. kazalarnn % 16,5i birinci i saatinde, % 46s ilk saatte yaanmaktadr. Sigortallarn ilk bir ay iinde yaad kazalarn toplam kazalara oran % 8dir (5 bin 984 kii). kazalarnn % 39u (28 bin 412 kii) bir ay ile bir yl aras alanlarda gereklemitir. Yeni ie giren her 100 kiiden 47si ilk bir yl iinde i kazas yaamaktadr. kazalarnn faaliyet gruplarna gre dalmnda 1.Fabrika metal rnleri 6 bin 971 i kazas (% 9,5) 2. Kmr ve linyit kartlmas 5 bin 728 i kazas (% 7,9) ; 3. Bina d yaplarn inaat 4 bin 550 i kazas (% 6,2) En fazla lm yaanan faaliyet gruplar arasnda 1.Bina d yaplarn inaat, 231 kii ile 2. Kara ve boru hatt tamacl 111 kii ikinci ve 66 kii ile 3. zel inaat faaliyetleri 66 kiidir. En fazla i kazas yaanan illerin banda 10 bin 95 kaza ile zmir, 8 bin 489 i kazas ile stanbul ve 7 bin 150 i kazas ile Bursa gelmektedir. kazas sonucu bir daha alamayacak ekilde srekli i gremezlikte 340 kii ile stanbul birinci, nfus ve sanayilemede pek ok ilden sonra gelen Zonguldak ise 211 kii ile ikinci sradadr. kazas ve meslek hastal sonucu lmlerde stanbul 139 lmle birinci, 79 lmle Ankara ikinci, 52 lmle zmir nc srada yer almaktadr. lke genelinde ise yaklak her 7 dakikada bir i kazas meydana gelmekte, her 10 saatte bir alan (her gn en az 3 alan) yaamn kaybetmekte, her 6 saatte bir alan srekli i gremez (sakat) kalmaktadr.

 kazalarnn maliyetleri ok yksek kazalar nedeniyle yaplan dolayl harcamalar, dorudan harcamalarn 4 ile 10 kat arasnda gereklemekte; bu nedenle sosyal gvenlik sistemi maliyeti byk meblalara ulamaktadr. Yaplan hesaplamalara gre lkemizdeki 2008 yl i kazalar ve meslek hastalklarnn toplam maliyeti 40 milyar TLye yaklamaktadr.

ILO statistik verileriyle lkemizin baz lkelerle i kazalar asndan kyaslamas:

Sektrlere Gre Kazas Oranlar LKELER ngiltere Tunus Hollanda Yunanistan Brezilya Zimbabwe Macaristan Danimarka TRKYE KAZA KAZASI ORANI 159.631 0.728 18.690 0.935 64.657 1.073 22.608 1.074 388.304 1.124 19.447 1.531 33.494 1.748 49.730 2.059 87.960 2.093 LKELER ngiltere ABD Japonya Fransa Almanya Brezilya TRKYE LMCL LM RSK KAZASI 211 2.800 2.414 1.082 2.840 3.129 798 9 12 23 40 46 55 87 90 283 LKELER MADEN METAL NAAT Meksika 0.470 Peru 0.710 G. Kore 4.100 Almanya 0.430 sve Fransa 0.200 0.097 0.080 0.290 0.180 0.120 0.030 0.068 0.055 0.158 0.330 0.230 0.470 0.290 0.060 0.094 0.174 0.617

Avusturalya 417 Yunanistan 83

SVRE 0.084 TRKYE 0.202

Kaynak: ILO statistik Yll

Sonu : lkemiz asndan grece yeni bir konu olan sal ve Gvenlii hem mevzuat hem de uygulamalarn yaygnlamas ve daha da nemlisi btn kesimler tarafndan sindirilmesi sreci yaanmaktadr. Dier birok konuda olduu gibi bu konuda da gelimi lkelerde yzyl akn sren bu sre, 510 yla sdrlmaya allmaktadr. Yine de alnan yol az deildir. Byk karmaa yasal mevzutta yaanmaktadr. Taraflarn elbirliiyle lkenin ortak karlar dorultusunda verecekleri katk, lkemizin Sal ve Gvenlii politikasnda atlan temellerin salamlna hizmet edecektir. Trkiye nmzdeki yl nemli bir etkinlie ev sahiplii yapacak. ILO ve ISSA ile ortaklaa dzenlenen 19. Dnya SG Kongresi 2011 ylnda stanbulda gerekletirilecek. Bylece lke uygulamalar ile dnya standartlar arasnda karlatrma ve eksiklikleri daha iyi deerlendirme frsat yakalanacaktr.

KAYNAKA Grbz Ylmaz, i Sal ve Gvenliinin Tarihi Geliimi Hseyin Frat, lkemizde i kazalar neden nlenemiyor? SGK 2008 i kazas istatistikleri Makine Mhendisleri Odas internet sayfas TSK internet sayfas