Güzel İsimler

Ramazan ALTINTAŞ*

EŞ-ŞEKÛR
KULLARIN AZ İBADETLERİNE KARŞILIK ÇOK
MÜKÂFAT VEREN, ECİRLERİNİ KAT KAT ARTIRAN ALLAH
“Müslüman şükreden olmalıdır. İnsanlara teşekkür etmeyen, Allah’a da şükretmez.
Başına gelen güzel şeyleri düşünmeli ve aza kanaat etmelidir. Bu konuda bizden
aşağıdakiler düşünülmelidir. Meselâ hastaları, fakirleri, öksüzleri, açları, vatansızları
düşünmeli ve kendi durumumuza şükretmeliyiz. Böyle bir şükür, insanda kıskançlık
gibi manevî hastalıklar karşısında iyi bir tedâvi ve iyi bir önlemdir.”

12 Şubat 2009
Ş ükür, nimetin bilinmesi, açığa vurul-
ması, hatırlamak ve unutmamak an-
lamına gelir. Bu bağlamda şükür, ni-
meti düşünmek ve nimeti vereni takdir etmektir.1
Bu durum Kur’an’da şöyle hatırlatılır: “Bana şük-
redin; sakın nankörlük etmeyin!”2 Bundan dolayı
şükrün zıddı nimeti unutmak ve gizlemek mana-
sına küfür olarak nitelendirilmiştir. Bu bağlamda
şükür nimet, küfür ise azaptır. Şu âyette şükür,
iman anlamına gelir: “Muhakkak Biz ona (doğ-
ru) yolu gösterdik; ister şükredici (mü’min) ol-
sun, ister nankör (kafir).”3
Şükür, ihsanda bulunanın nimetini, O’na bo-
yun eğerek itiraf etmektir.
İslâm bilginleri şükrü üç kısma ayırmışlardır:
Bunlardan ilki, sahip olunan nimetlerin
Allah’tan olduğunu kalb ile kabul etmektir. Ni-
met verenin O olduğunu tasdik etmek ve o nimeti
O’ndan bilmektir. İşte bu, nimet vereni düşünmek
ve unutmamak anlamında kalb ile şükürdür.
İkincisi, nimet vereni anmak, O’nu övmek ve
açığa çıkarmaktır. İşte bunun adı, dille şükürdür.
Burada konuşma organı olan dilimize büyük gö-
revler düşmektedir. Dil yoluyla şükür, Allah’ın
söze dayalı emir ve yasaklarını insanlara anlat-
mak şeklinde de cereyan eder. Meselâ, yalan söy-
lememek, doğru konuşmak, yalan yere şahitlik
etmemek, iyilikleri emredip kötülüklerden sa-
kındırmak, haksıza karşı mağdurun hakkını sa-
vunmak, Kur’an okumak vb. gibi söze dayalı buy-
ruklar dille şükür kapsamına girer.
Üçüncüsü ise, nimet verenin buyruklarını or-
ganlarla yerine getirmektir. Bir başka ifade ile
İslâm’ı bir bütün olarak yaşamaktır. Bu bağlamda
namaz kılmak ve oruç tutmak bedenin, zekât ver-
mek servetin, hacca gitmek hem bedenin ve hem
de servetin bir şükrüdür. O halde Allah’a şükret-
mek, O’nu takdir etmek demektir.4 İnsan haya-
tında takdir duygusu; gerek kalb, gerek söz ve
gerekse davranış tarzı olarak değer üretme şek-
linde kendisini göstermelidir. Kaldı ki hiçbir za-
man servet sahibi bir mü’min Allah’a rağmenliği
besleyecek bir tutum içerisine girerek “Elde etti-
ğim her şey, tamamen benim gayretimin sonu-
cudur.” demez. Bu servete ulaşmada kendi çaba
ve gayretlerini takdir etmekle birlikte, asıl bu var-
lığın sahibi olan Allah’ı düşünür; O’na diliyle te-
şekkür eder. Bu servette hakkı olanların hakkını
hak sahiplerine vermek suretiyle organların şük-
rünü yerine getirir. Bu husus şu âyette çok açık
anlatılır: “Kitaptan (Allah tarafından verilmiş)
bir ilmi olan kimse ise: Gözünü açıp kapamadan
ben onu sana getiririm, dedi. (Süleyman) onu
(melikenin tahtını) yanı başına yerleşmiş olarak
görünce: Bu, dedi, şükür mü edeceğim, yoksa
nankörlük mü edeceğim diye beni sınamak üze-
re Rabbimin (gösterdiği) lütfundandır. Şükre-
den ancak kendisi için şükretmiş olur, nankörlük
edene gelince, o bilsin ki, Rabbimin hiçbir şeye
ihtiyacı yoktur, çok kerem sahibidir.”5
Gerçekten de şükür kolay bir iş değildir. Bu-
nun için Yüce Allah Kur’an’da dostlarından Hz.
İbrahim ve Hz. Nuh’un şükretmelerini övgüyle
beyan etmiştir:
“İbrahim, gerçekten Hakk’a yönelen, Allah’a
itaat eden bir önder idi; Allah’a ortak koşan-
lardan değildi. Allah’ın nimetlerine şükredi-
ciydi. Çünkü Allah, onu seçmiş ve doğru yola
iletmişti.”6“(Ey) Nuh ile birlikte (gemide) taşı-
dığımız kimselerin nesli! Şunu bilin ki Nuh, çok
şükreden bir kul idi.”7
İşte bu iyi kulları şükretmek konusunda ör-
nek alan her insan, Rabbinin verdiği sayısız ni-
metler karşısında O’na şükürle karşılık verir. Zira
Allah insanların şükrüne muhtaç değil, insanlar
O’nun eş-Şekûr ism-i şerîfinin tecellîsine muh-
taçtırlar. Bilindiği gibi Allah’ın en güzel isimleri
arasında eş-Şâkir ve eş-Şekûr isimleri gelir. Al-
lah, eş-Şekûr’dur. Allah’ın kullarına şükrü, onları
günahlarından dolayı bağışlaması, amellerinin
karşılığını verip onları övmesidir.8 Allah’ın kul-
larını övmesinin mânâsı, kendisine içten gelen
bir duygu ve kabulle itâate teşviktir. İnsanların
O’na olan itâati, ister az olsun, isterse çok olsun,
önemli olan sürdürülür bir itâat olmasıdır. Kal-
dı ki, itâatin en saygıya değeri, az da olsa devam-
13
lı olanıdır.9 O, kullarına sayısız lütuf ve yaptıkları
ibadetlere bol bol mükâfât verir. Bundan dolayı,
şükreden ancak, kendi iyiliği için şükretmiş, nan-
körlük eden kimse de ancak kendi aleyhine nan-
körlük etmiş olur. Dolayısıyla eğer insan, sahip
olduğu nimetler karşısında Allah’a şükrederse,
Allah da ona olan nimetini artırır.10
İlmin şükrü, bilgiyi başkalarıyla paylaşmaktır.
Eğer böyle yaparsanız, ilminiz artar.
Servetin şükrü, ihtiyaç sahiplerine yardım eli-
ni uzatmaktır. Eğer böyle yaparsanız malınız ar-
tar.
Vaktin şükrü, vaktinizi
Allah’ın istediği şekilde değerlen-
dirmektir. Eğer vaktinizi dünya
ve âhirete yararlı işlerle değer-
lendirirseniz vaktinize bereket
gelir. Bu sebeple hakikatte şükür,
nimet verenin nimetini dille bir-
likte eylem olarak itiraf etmektir.
Allah’a hamd, şükür değil, kötü-
lemenin zıddı ve nimetin sahibi-
ni zikretmek şükür ise, nankörlüğün, nimeti ör-
tüp gizlemenin zıddıdır.
İslâm ahlâk düşüncesinde şükür, yüce ma-
kamların en âlîsidir. Onun için dünyada Allah’a
şükredenlerin sayısı çok azdır. Nitekim bir âyette
bu husus şöyle belirtilir: “..Ey Davud ailesi! Şük-
redin. Kullarımdan şükreden azdır!.”11 Bundan
dolayı, şükür faaliyetinin kemal açısından olu-
şumunda üç rükünden söz etmek mümkündür:
İlim, hal, amel. İlim asıl olup hali doğurur. Hal de
ameli meydana getirir. Çünkü ilim, nimeti vereni
ve nimetin Allah’tan geldiğini bilmektir. Hal ise,
sahip olunan nimete sevinmektir. Amel ise, ni-
meti verenin maksadına ve arzusuna uygun ola-
rak hareket etmektir.12 İyiyi eylem haline getirme
yönünde bir değişim olmazsa, şükür lafı, havada
asılı kalır. Şükrün nimeti artırmaya vesile olma-
sı; hidayet, başarı, iç huzur ve ilâhî himayenin ar-
tırılmasıdır. Bugün modern insanı tedirgin eden
hastalıkların başında doyumsuzluk ve tatminsiz-
lik gelmektedir. Şükür ehli olmayan insanlar, sü-
14 Şubat 2009
rekli iç dünyalarında huzursuzluk, karamsarlık,
gam, keder, hüzün ve sıkıntı yaşarlar.
Müslüman şükreden olmalıdır. “İnsanlara
teşekkür etmeyen, Allah’a da şükretmez.”13 Başı-
na gelen güzel şeyleri düşünmeli ve aza kanaat
etmelidir. Bu konuda bizden aşağıdakiler düşü-
nülmelidir. Meselâ hastaları, fakirleri, öksüzleri,
açları, vatansızları düşünmeli ve kendi durumu-
muza şükretmeliyiz. Böyle bir şükür, insanda kıs-
kançlık gibi manevî hastalıklar karşısında iyi bir
tedâvi ve iyi bir önlemdir. Aza kanaat etmeyen,
çoğu bulamaz. Eğer insanın gönül gözü açsa,
dünya gözü asla doymaz. Doyumsuz
bir insansa, aç olduğu için sürekli te-
dirginlik ve sıkıntı içinde yaşar. Bu
noktada her insan gönül dünyasını
kontrol etmelidir.
Şükreden insan, kendisiyle barı-
şıktır. Kendisiyle barışık olan insan,
başkalarıyla da barışık olur. Kendisiy-
le kavgalı olan bir kimse, başkalarıyla
da sürekli kavgalı olur. İç barışı ko-
rumak, ancak, insanın, kendisini ya-
ratan ve sayısız nimetler veren Allah’a sonsuz şü-
kür ve güven duygusuyla sağlanabilir. Kendisini
güvende hisseden ve şükreden insan, güçlü ve hu-
zurludur. Bu sebeple, “Mutlu insan mü’min in-
sandır.” demek yerine, “Mü’min insan mutluluğu
üretmesini bilen kimsedir.” demek daha doğru-
dur. Eğer kendi içimizde inşirahı oluşturamıyor-
sak, bu durum bizde, imanın halâvetini besleyen
davranışlardan uzağız anlamına gelir. O halde
herkes, bu noktada muhasebesini iyi yapmalı ve
gönül dünyasını iyi keşfetmelidir.
Dipnot
* Prof. Dr.
1 Râgıb el-İsfehânî, el-Müfredât Fî Garîbi’l-Kur’ân, İstanbul, 1986, s. 389.
2 2/Bakara, 152.
3 76/İnsân, 3.
4 Krş. el-İsfehânî, a.g.e., s. 389.
5 27/Neml, 40.
6 16/Nahl, 120-121.
7 17/İsrâ, 3.
8 İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab,Kahire, ts., IV, 429.
9 el-Beyhakî, el-Esmâ ve’s-Sıfât, Beyrut, ts., s. 70-71.
10 Bkz. 14/İbrâhîm, 7.
11 34/Sebe’,13.
12 Gazâlî, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, Mısır, 1325, IV, 81-82.
13 Tirmizî, Sünen, “Birr” 35; Ebû Dâvûd, Sünen, Edeb, 11.