İlim ve Hayat

Ali AKPINAR*

Mekke-Medine Albümün’den

MESCİD-İ NEBÎ’NİN GÖLGESİ VE

PEYGAMBERİN ÂĞÛŞUNDA TEVHÎD EĞİTİMİ:

SUFFE
“Suffeli, insanlık sevdalısıdır, hayatını insanlığın hizmetine adamıştır. Onun en büyük
derdi hakîkatin insanlığa ulaşması ve insanlığın kurtulmasıdır. O, bilir ki kendi eliyle
bir kişinin hidayete ermesi, hakîkatle tanışması, dünya ve içindekilerden çok daha
hayırlıdır. Bunun için o, hiçbir fedakârlıktan kaçınmaz, diyar diyar dolaşır, hicret eder.
Derdi davası uğruna ıraklar ona yakın olur, zorlar kolay gelir.”

6 Kasım 2008
S uffe ruhu, Hz.
Peygamber’le bir-
likte Mekke’de
başladı. Tevhîd mücadelesi-
ni başlattığında O, bir kişi idi.
Tevhîd kervanına ilk olarak Hz.
Hatice, Hz. Ebubekir, Hz. Ali
ve Hz. Zeyd katıldı. Onlar, ev-
lerde aldılar tevhîd eğitimlerini.
Ebûbekir’in, Ammar’ın evlerin-
den sonra Erkam’ın Evi, okul-
ları oldu. Müşriklerin yoğun
baskı ve işkenceleri altında ne
sıkıntılar çektiler, açlık, yokluk
ve boykotlara göğüs gerdiler.
Ama asla yılmadılar, eğilmedi-
ler, davalarından dönmediler.
İşkence ve eziyetler, onların bi-
lenmesine ve güçlenmesine se-
bep oldu. Zira çok güçlü olma-
lıydılar, Medine’de büyük bir
görev onları bekliyordu. İnsan-
lığın önderlik görevini yüklene-
ceklerdi onlar. Büyük görevlere
ise, büyük fedakârlıklarla erişi-
lirdi.
Zamanı gelince okul yerle-
ri Medine oldu. Hicretle bir-
likte Mescid’in hemen yanı
başında idiler. Başlarında Pey-
gamberimiz vardı. Onların
maddî manevî her şeyleri ile ya-
kından ilgilenen başöğretmen.
Bir taraftan inen ayetler, öte ta-
raftan Hz. Peygamberin örnek-
liği ve onun inci tanesi sözleri
onları dokuyor, beyinlerini işli-
yor, gönüllerini kuruyor ve on-
ları geleceğe hazırlıyordu.
İslâmî Hareket
Onlarla Başlamıştır
Peygamberimiz, ilklerden
olan bu insanlara o kadar değer
ve önem vermişti ki, müşrikler
onun bu insanlarla oturup kalk-
masını yadırgamaktaydılar. Bir
defasında yanında Habbab, Su-
heyb, Bilal ve Ammar varken
Kureyş ekâbirleri ona gelip şöy-
le dediler: “Ey Muhammed!
Sen bunlara mı râzısın? De-
mek Allah, aramızdan bunla-
ra mı lutfetti? Şimdi biz, onla-
ra mı tabi olacağız? Kov onları
yanından, belki o zaman sana
uyabiliriz!” Başka bir rivayette
ise şöyle dediler:
“Bizim için onlardan ayrı
bir oturum yap. Senin yanına
Arap heyetleri geldiğinde biz
bu çoluk çocuktan utanıyoruz.
Bari biz yanına gelince onlar-
dan uzaklaş. Biz gittikten son-
ra istersen onlarla otur.”
Peygamberimiz onların bu
teklifini kabul eder gibi olun-
ca da; “Bu konuda bize bir yazı
yaz.” dediler. Peygamberimiz,
Hz. Ali’den yazması için kâğıt-
kalem getirmesini istedi. Tam
bu sırada onu uyaran ayetler
indi. Bunun üzerine Peygambe-
rimiz elindeki kâğıdı attı, sonra
da o güçsüz ve zayıf genç Müs-
lümanları çağırdı.1 Onlara şöy-
le seslendi:
“Ümmetimden zayıf bir
grupla beraberliğe sabretmeyi
nefsime emretmeden benim ca-
nımı almayan, bana bu günle-
ri gösteren Allah’a hamdolsun.
Bundan böyle hayat da sizinle,
ölüm de sizinle olacak!”2
Gerçekten de Peygamberi-
miz, Suffelilere çok yakın olmuş,
onların derdiyle dertlenmiş ve
onların ihtiyaçlarını karşılamak
için her türlü tedbiri almıştır. O
kadar ki, un öğütecek gücünün
kalmadığını söyleyerek kendi-
sinden bir hizmetli edinmesini
isteyen kızı Fâtıma’ya, “Suffe’de
insanların mideleri boş durur-
ken sizin ihtiyaçlarınızı yerine
getiremem”3 diyerek Suffelile-
ri kendi ailesinin ihtiyaçlarına
tercih etmiştir.
Söz konusu ayetler şöyledir:
“Rablerine toplanacakla-
rından korkanları Kur’an ile
uyar. O’ndan başka bir dost
ve aracıları yoktur. Umulur ki
Allah’tan sakınalar.”
“Sabah akşam, Rablerinin
rızasını isteyerek O’na yalva-
ranları kovma. Onların hesa-
bından sana bir sorumluluk
yoktur, senin hesabından da
onlara bir sorumluluk yoktur
ki, onları kovarak zulmeden-
lerden olasın.”
“Böylece, ‘Aramızdan Allah
bunlara mı iyilikte bulundu?’
demeleri için onları birbiriyle
denedik. Allah şükredenleri iyi
bilen değil midir?”
“Ayetlerimize inananlar
sana gelince: ‘Size selâm olsun’
de. Rabbiniz, sizden kim bilme-
yerek fenalık işler de arkasın-
dan tövbe eder ve nefsini düzel-
tirse, ona rahmet etmeyi kendi
üzerine almıştır. O, bağışlar ve
merhamet eder.”4
“Sabah akşam Rablerinin
rızasını dileyerek O’na yalva-
ranlarla beraber sen de sabret.
Dünya hayatının güzellikleri-
7
ni isteyerek gözlerini o kimse-
lerden ayırma. Bizi anması-
nı kendisine unutturduğumuz
ve işinde aşırı giderek hevesine
uyan kimseye uyma.”5
Ayetler, Peygamberimize
ve onun şahsında tüm önder-
lere İslâm’a gönül vermiş olan
mü’minlere, toplum içerisinde-
ki yerleri ne olursa olsun, değer
vermenin gerekliliğini ve onla-
ra katlanmanın zarureti-
ni net bir şekilde ortaya
koymaktadır. Davetçiyi
toplumun değer yargıla-
rı yönlendirmemelidir.
Davet adamı Allah’ın de-
ğer yargılarını esas alma-
lıdır. O’na göre üstünlük,
Allah’a karşı yükümlülük-
lerini gerçek anlamda ye-
rine getirmededir. Sıkıntı
ve yokluğa rağmen kana-
Mekke-Medine Albümün’den
at ve sabırla sabah akşam
Rabbin rızasını gözeterek
ibadet ve taatin içerisinde ol-
madadır. Kim O’na iyi kul olur-
sa, o üstündür. Çünkü Allah,
insanların kalıplarına değil on-
ların kalplerine bakar, dış görü-
nüşlerine değil amellerine ba-
kar.
Tevhîd tarihi boyunca, pey-
gamberlerin çağrılarına kulak
verenler, Allah’ın dinine ilk gö-
nül verenler toplumun gençleri,
yoksulları ve zayıfları olmuştur.
Bu insanlar peygamberlerine
sahip çıkmışlar ve davet bu in-
sanlarla başlamıştır. Buna kar-
şılık peygamberleri de onlara
sahip çıkmış, onlarla yakından
ilgilenmiş, onların dertleriyle
dertlenmiş ve onları en iyi şe-
kilde geleceğe hazırlamışlardır.
8 Kasım 2008
Ashâb-ı Suffe ve
Suffe Rûhu
Suffe, “avlu, gölgelik” gibi
anlamlara gelir. Suffeliler,
Mescid-i Nebî ve Peygamber’in
gölgesi altında varlığını sürdü-
ren erlerdir. Onlara Edyâfü’l-
İslâm/İslâm’ın ve Müslüman-
ların misafirleri denmiştir.
Peygamber mescidinin yanı
başında olan ve gündüzleri bir
okul, geceleri bir yatakhane iş-
levi gören bu kurum Peygambe-
rimiz döneminin üniversitesini,
yatılı yurdunu oluşturuyordu.
Aralarında Abdullah b.
Mes’ûd, Bilâl-i Habeşî, Su-
heyb er-Rûmî, Habbâb b. Eret,
Ammâr b. Yâsir, Mikdâd b. Es-
ved, Ebûzer el-Gıfârî, Selmân-ı
Fârisî, Abdullah b. Ömer,
Huzeyfetü’l-Yemân, Ebû Saîd
el-Hudrî gibi nice seçkin sahâbî
vardı. Sayıları 10 ile 400 ara-
sında değişiyordu.
Kaynaklarımız Peygam-
ber Mescidi’nin yanı başında
erkekler için yer olduğu gibi,
Suffetü’n-Nisâ denilen hanım-
lar bölümünün/kadınlar kolu-
nun da olduğunu haber veri-
yorlar. Orada bazı hanımların
kaldığı ve mesciddeki dersler-
den ve manevî havadan istifa-
de ederek yetiştiklerini söylü-
yorlar.
Suffeliler ilim, ibadet, dua
ve zikirle meşgul olan, zamanı
gelince cephelerde cihad eden,
iâşe temini için çalışan, Pey-
gamberimizin hizmetinde bu-
lunan, müezzinlik yapan,
irşad ve diplomatik faali-
yetlerde aktif görev alan
kimselerdi6
Ashâb-ı Suffe, mescid
merkezli bir hayatı be-
nimsemiş, Hz. Peygambe-
re yakın olmuş, onu dinle-
miş, onu izlemiş, onun söz
ve fiilleri ile yoğrulmuş in-
sanlardır. Onlar, iyi bir alt
yapı ve donanımdan son-
ra, sahip oldukları güzel-
likleri başkaları ile paylaşmak
için her türlü fedakârlığı orta-
ya koymuşlar ve dünyanın her
yerine ulaşmışlar. Mesajlarını
dünyalılara ulaştırabilmek için,
hiçbir engel tanımamışlar. Git-
tikleri her yerde okul olmuşlar,
tevhîdin, iyilik ve güzelliğin te-
melini atmışlar. Medine, Mek-
ke Okulu’ndan sonra Irak Oku-
lu ve diğer merkezlerdeki ilim,
irfan ve tevhîd okullarını bizzat
onlar kurmuşlar. Afrika’nın iç-
lerinde, Anadolu’nun her kö-
şesinde, Hindistan’da ve hatta
Çin’de bile okul olmuşlardır.
Suffeli, Saadet Çağı insanı-
nın temeli, harcı, ham madde-
si olan Ashâb-ı Suffe’nin izinde
olan herkestir. Onların metodu
ile onların fedakârlık-azim ve
kararlılıklarıyla, onların hedef-
lerine doğru yol alan her fert-
tir.
Suffe, ilmin imanla yoğrul-
duğu oluşumun adıdır. Suffeli
imanlıdır, ama yerinde saymaz
sürekli ileriye dönük gelişim ve
atılım içerisindedir. Bu yüzden
o, ilme doyumsuzdur.
Suffe, kendini ibadete ada-
mış bir cami kuşu, kimi zaman
ilme adanmış bir ilim yolcusu,
yeri ve zamanı gelince sosyal
hayatın içerisinde bir iyilik me-
leği yahut cephede bir mücahid.
Ama yaptığı her şeyde Allah’ın
rızasını önceleyen er kişidir.
Suffeli, ibadetin içerisinde-
dir hep. O, zamanını ibadet-
le değerlendiren, her eylemi-
ni ibadete dönüştüren ruhtur.
Suffe ruhu, mescid merkezli bir
hayatı öngörür.
Suffe, variyet içerisinde bile
zâhidane hayat yaşamasını bi-
len sûfîliğin temelini oluşturan
çekirdek kadrodur.
Suffeli, kendisi ihtiyaç ha-
linde olsa bile, kardeşini kendi
nefsine tercih eden isâr ruhuna
sahip, diğergâm kişidir.
Suffeli, bireyi değil cemaati
ön planda tutan, meşru zemin-
de bir oluşum içerisinde yerini
alan, bir binanın tuğlaları gibi
kardeşlerine kenetlenen kim-
sedir.
Suffeli, insanlık sevdalısıdır,
hayatını insanlığın hizmetine
adamıştır. Onun en büyük der-
di hakîkatin insanlığa ulaşma-
sı ve insanlığın kurtulmasıdır.
O, bilir ki kendi eliyle bir kişi-
nin hidayete ermesi, hakîkatle
tanışması, dünya ve içindeki-
lerden çok daha hayırlıdır. Bu-
nun için o, hiçbir fedakârlıktan
kaçınmaz, diyar diyar dolaşır,
hicret eder. Derdi davası uğru-
na ıraklar ona yakın olur, zorlar
kolay gelir.
Suffeli, son derece mütavazı-
dır, ama bir o kadar da onurlu-
dur. Kardeşinin kalbine girmek
için, yanaklarını kapı eşiği yap-
maktan, kardeşi için saçını sü-
pürge yapmaktan çekinmez. Aç
kalır ama dilenmeyi hiç düşün-
mez. Karnına taş bağlar, ama
yine de insanlardan bir şey is-
temez.
Suffeli, kanaatkârdır, sabır-
lıdır, az yer ama çok şükreder.
O zâhiddir, derviştir, sûfîdir.
Eli kârda, gönlü yârda, dili zi-
kirde olan kimsedir.
Suffe, Allah’a adanmışlığın
adı, imanı hayata taşımanın ör-
neği, erdemlerin odağıdır. Var-
lığı herkesin ve her şeyin hayrı-
na olan cemaatin kendisidir.
Suffeli, hayattan kopma-
dan âhiret adamı olmayı bece-
rebilen kimsedir. O, mazeretler
üretmeden, elindeki imkânları
en güzel şekilde değerlendirerek
geleceğe güçlü bir şekilde hazır-
lanan donanımlı mü’mindir.
Suffe, ütopya değil, her çağ-
da ve her şartta yaşanabilen
gerçeğin ta kendisidir. Zira bu
ruh, her dönem yaşanmıştır,
bugün de yaşanabilir.
Bu dinin kazanımları hem
dünyevî hem uhrevîdir. Dinine
sahip çıkanları ise, Yüce Allah,
asla sahipsiz ve mahrum bırak-
mamıştır.
Kişi adını sûfî koymakla
sûfî, derviş koymakla derviş,
Suffeli koymakla Suffeli olmaz.
Zira Suffeli olmak kuru bir id-
dia ve temenniden ibaret de-
ğildir. Suffeli olmak, büyük bir
idealin, büyük bir gayenin ada-
mı olmak ve bu ideal ve gaye-
nin gerçekleşmesi için yapılma-
sı gereken her şeyi yapmaktır.
Gerçek anlamda Suffeli olabil-
mek için, Ashâb-ı Suffe ruhunu
doğru bir şekilde kavramak ve o
safta yer alan suffe önderlerini
tanımak; düşünce, ideal ve ha-
yatımızla onları izlemek gere-
kir.
Unutulmasın ki Suffeli-
ler, Peygamberimizin “Bundan
böyle hayat da sizinle, ölüm de
sizinle.” buyurduğu kimseler-
dir. Buna göre hayatı ve ölümü
peygamberle yaşamadan suffeli
olunamaz.
Dünün, bugünün ve yarının
gerçek Suffelileri Tevhîd adam-
larına selam olsun!
Dipnot
* Prof. Dr.
1 Bkz. İbn Kesir, Tefsîr, II, 134-135; III, 80-81.
2 Bkz.Taberî, Câmiu’l-Beyân, XV, 235-236.
3 Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, II, 770
(Ahmed, No: 838).
4 5/En’âm 51-54.
5 18/Kehf, 28.
6 Bkz. Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, I,
179, II, 767-773; Akif Köten, Asr-ı Saadette Suffa
Ashabı, A. Saadette İslam, İstanbul, 1994, IV, 379-
416.