Trkiyenin Gney Kafkasya Politikas: Devlet ve Sivil Toplum Aktrlerinin Rol*

Aybars Grgl & Onnik Krikorian

Avrasya Ortaklk Vakf (EPF) ve Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf (TESEV) 2 Mart 2012 tarihinde Grcistann bakenti Tifliste Trkiyenin Gney Kafkasya Politikas: Devlet ve Sivil Toplum Aktrlerinin Rol balkl uluslararas bir konferans dzenlemitir. Konferans, blgede istikrarn salanmasnda Trkiyenin hem hkmet hem de sivil toplum seviyesinde oynad rol tartmak zere Trkiye, Avrupa ve Gney Kafkasyadan uzmanlar, diplomatlar ve karar alclar bir araya getirmitir. Bu raporda konferans sresince katlmclar tarafndan yaplan deerlendirmelerin bir derlemesi sunulmaktadr. Kafkasya, Avrupa ve Asya snrnda bulunan geni bir jeopolitik blgedir. Gneyi zengin enerji kaynaklarna sahip olan blge, Hazar petrol ve doalgaznn tanmas asndan stratejik bir konumdadr. te yandan Gney Kafkasya, Sovyetler Birliinin kyle ortaya kan sosyopolitik ve ekonomik problemlerin yan sra, zmlenememi atmalarn da etkisi altndadr. yle ki, Gney Kafkasya gnmzde, ounlukla bar ve istikrar ortamn engelleyen silahl atmalarla anlmaktadr. Bu anlamazlklar her ne kadar donmu olarak nitelendirilse de, Austos 2008de Grcistan ve Rusya arasnda Gney Osetya blgesi zerinden kan be gn sava blgedeki ihtilaflarn kolaylkla atmaya dnebileceini gstermitir. Dahas, Gney Kafkasya blgesinin iki nemli devleti olan Azerbaycan ve Ermenistan arasnda diplomatik iliki yoktur ve bunun sonucunda blge halk dorudan zarar grmektedir. Dolaysyla blgede bar ve istikrarn temini iin allmas son derece nemlidir. Gney Kafkasya snrnda bulunan Trkiye, blgede bar ve istikrar ortamnn yaratlmasnda potansiyel bir role sahiptir. Son on ylda daha yapc ve zm-odakl bir d politika izlemeye balayan Trkiye, yeni d politika hedefleri arasna komu corafyalardaki sorunlarn zmnde etkin bir rol oynamay da eklemitir. srail ve Suriye ile bozulan ikili ilikiler soru iaretleri yaratsa da, Trkiyenin komu blgelerindeki sorunlarn zmn destekleme politikas, blgesel bar ve istikrarn salanmas asndan son derece nemlidir. Bir komu blge olan Gney Kafkasya iin de durum farkl olmamaldr; Trkiye blgenin geliimine yardmc olmaya, tarafsz ve yapc bir yaklam sergilemeye ynelmelidir.

DI POLTKA PROGRAMI

hmal edlm br komu blge?

Gney Kafkasya, Trkiyede zerinde fazla allmam ve grece daha az bilinen bir blgedir. Sovyetler Birlii daldnda Ermenistan ve Grcistan, Trkiyenin d politika ncelikleri arasnda yer almamtr. Bunun yerine Trkiye, Orta Asya ve Azerbaycandaki Trk devletler ile yaknlama yolunu semi, finansal ve politik kaynaklarn o blgelerde kendisi iin bir etki alan yaratmak iin kullanmtr. Azerbaycan ile kurulan ikili ilikiler, Trkiyenin Sovyetler sonras d politikasnn bu blgedeki ana oda haline gelmitir. Bu iliki, ounlukla kimlik ve

Aybars Grgl, 2006 ylndan beri program sorumlusu olarak TESEV D Politika Programnda almaktadr. TESEV D Politika Programnda Ermenistan ve Kafkasya projelerinin koordinatrln yrten Grgl, ayn zamanda Sabanc niversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakltesi Siyaset Bilimi blmnde doktora almalarna ve asistanlk grevine devam etmektedir. Onnik Krikorian, 1994ten beri Gney Kafkasyadaki ihtilaflar ve zellikle 2008 ylndan beri, ErmenistanTrkiye ilikilerini takip eden ngiltereli bir gazeteci ve fotorafdr. Krikorian ayrca ok sayda Ermenistan-Azerbaycan, Ermenistan-Trkiye ve Grcistan-AbhazyaGney Osetya snr-tesi projelerinde atlye almalar ynetmektedir.

* bu metin Turkeys South Caucasus agenda: The role of State and Non-State actors balkl rapordan Trkeye evrilmitir.

akrabalk vurgusu zerinden ekillenmitir. Bu tutumun Trkiyenin Gney Kafkasyadaki etkinliini snrlandrd sylenmektedir. rnein, Trkiyenin Azerbaycan ile yakn ilikisi ve dayanmas, Ermenistan ile arasndaki ilikinin yrtlmesini gletirmektedir. Trkiye-Ermenistan arasnda zaten ortak snrn belirlenmesi ve soykrm meselesi gibi ciddi ihtilaflar bulunurken, Trkiyenin Azerbaycana salad koulsuz destek iki lke arasnda ayr bir anlamazlk kayna haline gelmitir. 1990larn bandaki Trkiye d politikas Sovyetler Birliinin yklmasyla aa kan bolukta bir etki alan yaratmay hedeflemitir. Ancak yeni kurulan devletlerin beklentileri ile Trkiyenin imknlar rtmemi, bu nedenle blgeye ynelik d politika beklenen baary salayamamtr. Ancak 1990larn sonu ve 2000lerin banda Trkiye, Gney Kafkasyaya ynelik yapc ve geni kapsaml bir d politika stratejisi benimsemeye balamtr. Bu adan Trkiye, blgeye ge gelen bir aktr olarak grlebilir. Trkiyenin kendisini bir enerji datm merkezi olarak konumlandrmas ile enerji konusu son derece nem kazanm, Hazar doalgaznn Batya tanmas hkmet nceliklerinden biri haline gelmitir. Dolaysyla, Azerbaycan gibi Grcistan da zellikle BakTiflis-Ceyhan boru hattnn yapmndan sonra nem kazanan bir lke olmutur. 2002de iktidar olduu srada henz d politika alannda az bir deneyime sahip olan Adalet ve Kalknma Partisi hkmetinde Ahmet Davutolu etkin bir figr olarak ortaya km ve stratejik derinlik kavram ile Trkiyenin d politikasnn ekillenmesinde aktif bir rol oynamtr. Bu dorultuda Trkiye, zellikle komularna ynelik aktif bir d politika izlemeye balamtr. Ancak Trkiyenin Orta Douya ynelik politikas oka tartlrken, Trkiye iin en az bu blge kadar nemli olan Gney Kafkasyann zerinde ok durulmamtr.
2

Bugne kadar, Azerbaycanla yrtlen ilikiler, Trkiyenin Gney Kafkasyaya ynelik politikasnn belkemiini oluturmutur. Bir millet iki devlet slogan politik gereklii tam olarak yanstmasa da siyasi retorikte hala kullanlmakta, Trkiye ve Azerbaycann siyasi elitleri arasndaki dayanma sylemi de nemini korumaktadr. Azerbaycann yan sra, Grcistan da giderek artan ekonomik/ticari ilikiler ve vize serbestsi ile Trkiyenin iyi ilikilere sahip olduu komularndan biri haline gelmitir. Bu denklemin eksik paras ise Ermenistandr. 2008 ylnda futbol diplomasisiyle balatlan siyasi abalar normalleme yolunda beklentileri artrdysa da, ilikiler tekrar kmaza girmitir ve yakn gelecekte dzelmesi muhtemel gzkmemektedir. Trkiyenin Gney Kafkasyaya ynelik ncelikleri blgesel gvenlik ve istikrarn srdrlmesidir. Trkiye ayrca Gney Kafkasya lkelerinin bamszln, toprak btnln ve egemenliini desteklemekte, bu lkelerin Avrupa ve Avrupa-Atlantik kurumlarna ve dier uluslararas kurululara entegrasyonunu da tevik etmektedir. Ankara, kapal olan Ermenistan snrnn Trkiyenin Gney Kafkasyadaki varlk ve etkisini snrladnn da farkndadr. Ancak, Trkiyenin Azerbaycanla ilikileri pahasna Ermenistanla ilikilerini normalletirmesi olas deildir. Ayrca Azerbaycann stratejik doal kaynaklar ve iki lke arasndaki akrabalk balarnn yan sra, Trkiye asndan Azerbaycan ile sahip olduu ekonomik iliki dier tm Gney Kafkasya lkeleri ile arasndaki ekonomik ilikiden daha nemlidir. Trkiye, 2010 ylndaki 2.416 milyar $ ticaret hacmi1 ile Azerbaycann ikinci en byk ticari ortadr. Futbol diplomasisi ve Trkiye-Ermenistan ilikilerinde yaanan normalleme sreci, Kasm
ekonomi bakanl web sayfas: azerbaycan lke Profili http://www.ekonomi.gov.tr/upload/7a079aF0d8d3-8566-45209F73d74aFCC0/azerbaycan.pdf 1

2009da imzalanan Zrih protokolleri vastasyla Gney Kafkasyada bar ve istikrarn tesis edilmesi adna tarihi bir frsat yaratmtr. Fakat sre tamamlanamad iin, her iki tarafta da hayal krkl yaratmtr. EPFnin Kafkasya Aratrma Kayna Merkezince (Center for Research Resource Center - CRRC) 2010 ylnda (normalleme srecinin tkanmasnn ardndan) yaplan bir aratrma verilerine gre, Ermenilerin ounluu Trkiye ile snrn almasnn ekonomik adan Ermenistana fayda getireceini dnse de, Ermenistanda almaya katlanlarn %44 snrn almasnn i politik srelere zarar getireceini ve %58i ise snr amann Ermenistann ulusal gvenlii asndan zararl olacan dile getirmitir.2 2010 ylnn Aralk aynda yaplan, TESEVin Trkiyede D Politika Algs isimli aratrmasna gre, Trkiyede, aratrmaya katlanlarn %39u Ermenistanla diplomatik ilikiler kurulmasn ve snrn almasn desteklerken, %44 desteklememektedir. Ayn zamanda katlmclarn %50si Ermenistan ve Trkiye arasnda politik yaknlamay desteklerken, katlmclarn %37si buna kar kmaktadr.3 Ayrca, CRRCnin aratrmas gstermektedir ki Ermenistanda aratrmaya katlanlarn %69u Trkiye toplumunun Ermenistana kar genel tutumunun fazlasyla ya da tamamen olumsuz olduunu dnmektedir.4 Bu veriler, iki lke vatandalarnn karlkl alglarnn hala sorunlu olduunu gstermektedir. lk beklentiler, Ermenistan-Trkiye ilikilerinde yaanacak bir iyilemenin, ErmenistanAzerbaycan arasnda bir uzlamay da
2 kafkasya aratrma kayna merkezi (CrrC) kafkasya barometresi aadaki adresten alnmtr: http://www.crrc.ge/oda/?dataset=5&row=122. 3 akgn m., gndoar Senycel S., grgl a., aydn e. e., Trkiyede d Politika algs, TeSeV Yaynlar, 2011, s. 28 -30 4 CrCC 2010, kafkasya barometresi

tetikleyecei ynnde olmutur. En azndan Trkiyede, Ermenistanla ilikilerde elde edilecek olumlu bir admn Ermenistan-Azerbaycan ilikilerine de yansyaca ve dolaysyla bu iki lke aras normalleme srecinin kolaylaaca varsaylmtr. Ancak Ermenistan-Trkiye yaknlamas ksa srede rafa kaldrld iin olumlu bir adm olmaktan ok tamamlanmam bir sre olarak kalmtr. Bu erevede yaknlama sreci Trkiyede Ermenistana olan ilgiyi artrm olsa da, Ermenistan-Azerbaycan diyalouna katk salayamamtr. Trkiye tarafnn protokolleri onaylamamasnn temel sebebinin Azerbaycanla ilikileri olduu dnldnde srecin nihai olarak Azerbaycan ve Ermenistan arasndaki diyaloa da zarar vermesi mmkndr. Trkiye aka ErmenistanTrkiye normalleme sreci ile Dalk Karaba sorununun birbiriyle ilikili olduunu dnmektedir. Baka bir deyile, Dalk Karaba sorunundaki kmaz, blgesel dinamikleri ve Ermenistan-Trkiye normalleme srecini olumsuz etkilemektedir. Sonuta ErmenistanTrkiye ve Ermenistan-Azerbaycan ilikileri ayr ayr mzakere edilecek olsa da ikisi arasnda bir balant bulunduu aktr.

br PlaTForm YaraTmak?
Trkiyenin Gney Kafkasyadaki rol blgedeki lkeler ile ayr ayr ilikilerine baldr. Muhtemelen Trkiyenin blgeye bir btn olarak eildii tek durum Rusya ve Grcistan arasnda 2008 Austos aynda ortaya kan silahl atmalarn hemen akabinde bir Kafkasya stikrar ve birlii Platformu oluturulmas teklifidir. Bu teklif ile Trkiye, blge lkeleri arasnda iletiimi kolaylatrarak; istikrar, gven ve ibirlii oluturmaya ynelik bir ereve sunmutur.5 Giriim olumlu karlansa da
5 babacan, ali. Turkish Initiatives, Calming the Caucasus, International herald Tribune, eyll 23, 2008. http://www.nytimes.com/2008/09/23/opinion/23ihtedbabacan.1.16407371.html

zamanlamas ve yaps bakmndan eletirilmitir. Platformun en nemli eksikliklerden biri olarak AB ve ABDnin platforma dhil edilmemesi gsterilmitir. Bu durum, her iki tarafla da yakn ilikileri olan Grcistan zellikle ilgilendirmitir. Ayrca Trkiye, Azerbaycana Ermenistandan daha yakn olmas nedeniyle blgede tarafsz bir oyuncu olarak grlmemitir. Sonuta platform hem Azerbaycan hem de Grcistan tarafndan reddedilirken Ermenistan, muhtemelen Ankarann Erivana nkoulsuz yaklamas nedeniyle, itiraz etmemitir. neri uygulamaya geirilemese de ilikilerin normallemesi iin iki protokoln imzalanmasndan nce Trkiyenin futbol diplomasisiyle de zenginletirilen yol haritasnn ekillenmesine katk salamtr. Platform giriimi 2008 Austos savann ertesinde gndeme getirildiyse de, temel hedef ErmenistanTrkiye ve Ermenistan-Azerbaycan ihtilaflarna zm bulunmasna yardmc olmaktr. Blgede nem tayan bir dier konu ise Rusyann blgedeki etkisidir. 2008 Austosunda yaanan atma bir kez daha Rusyann askeri mdahalesinin muhtemel bir tehdit olarak devam ettiini gstermitir. Souk Sava sona erdiinden beri Trkiye eski Sovyet corafyasnda kendine yer edinmeye alm ancak dier blgelerle karlatrldnda Gney Kafkasyaya ynelik daha az aba sarf etmitir. Bu durumun bir sebebi, Trkiyenin Rusyann ayana basmama konusunda dikkatli davranmasdr. Ermenistan -Trkiye ile Ermenistan-Azerbaycan arasndaki sorunlarda Trkiyenin blgedeki varln engellemitir. likilerin normallemesi ABD ve ABnin de karnadr. Teoride, ilikilerin normallemesi Gney Kafkasya lkelerinin Avrupa kurumlarna daha fazla entegrasyonunu tevik ederek blgede bar ve istikrar salayacaktr. ABD ve ABnin Trkiyeyi bir oyuncu olarak blgeye dhil

etme arzusu, Rusyaya kar denge salamaya ynelik bir hareket olarak da grlmekte ve Gney Kafkasyann Avrupaya entegrasyonuna ilikin genel stratejinin bir paras olarak yorumlanmaktadr. Topraklarnn srekli igal edilmesi ve uluslararas alanda tannan topraklar zerinde Rusyann askeri varl nedeniyle Gney Kafkasya lkesinden en ok Grcistan Avrupa ile entegrasyonu istemektedir. Grcistann NATO ve ABye ye olma istei on yl akn bir sredir deimemitir. CRRC verileri Grcistanda ankete katlanlarn %65inin lkelerinin NATOya ye olmasn, %68inin Avrupa Birlii yeliini desteklediini gstermektedir.6 Ermenistanda ise nfusun ounluu Ermenistann ABye yeliini onaylarken, NATOya katlmasn desteklememektedir.7 Baz uzmanlar Ermenistan-Trkiye ilikilerinin normallemesinin blgedeki dier sorunlarn zmnde olumlu bir etki yaratabileceini dnmtr. Ne yazk ki protokol diplomasisi ksa mrl olduu iin bu gereklememitir. Ayrca uzmanlarn Trkiyenin Gney Kafkasyada Rusyann muadili bir g olarak ortaya kabileceine dair gereki olmayan beklentileri de olmutur. Bu bir olaslk olsa da Ermenistan-Trkiye normalleme sreci Baknn de karlarna bir tehdit olarak grlm olabilir. Bak hala snr alrsa Ermenistann Karaba meselesinde pozisyonunun sertletireceinden korkmaktadr. Bak ve Ankara arasnda bir anlamazln bu blgede Rusyann elini glendirecei ya da Rusyann Ermenistan ve Gney Kafkasyadaki etkisinin dorudan Trkiyenin Ermenistan
6 CrrC 2011 kafkasya barometresi. mart 2012de eriim salanp http://www.crrccenters.org/ caucasusbarometer/den alnmtr. bunlarn n bilgiler olduunu ve 2012 ilkbaharda nihai veri ayklanmasnda deerlerin deiebileceini (sadece ok az) dikkate alnz. 7 Ibid

snrn amasna bal olmad ynnde bir tez de savunulabilir. Ermenistanla snrn almas Trkiyeye baz faydalar salasa da Ermenistanla ilikilerin normallemesinin salayaca fayda, Trkiyenin dier stratejik ortaklklarna gelebilecek zarardan fazla deildir. zetle, Azerbaycan faktr dier etkenleri glgede brakmaktadr.

Abhazya ile onlarn bamszlklarn tanmakszn iliki kurmak olabilir. Bu Ankara ve Tiflis arasndaki iliki zerinde olumsuz sonular dourabilir ama Trkiyeyi bu blgelere kar daha temkinli politikalar benimsemeye de zorlayabilir. Dier taraftan Dalk Karaba sorununun gelecei daha karanlk bir tablo sunmaktadr. Bu anlamazla barl bir zm bulmak zere 1992 ylnda kurulan AGT Minsk Grubu imdiye kadar baarl bir sonu getirememitir. Grup Fransa, Rusya ve ABDden oluan e bakanlkla ynetilmektedir. Minsk Grubunun kurulmasndan bu yana geen yirmi yl ierisinde taraflar uzlamaya ynelik bir politik irade gstermemi ya da halklarn bara hazrlamamtr. Minsk Grubu e bakanlarnn youn diplomatik abalarna ek olarak Rusya, Medvedev ynetiminde yeni giriimlerin oluturulmasna nclk etmitir. Baz uzmanlar, Rusyann bu hareketiyle dier iki e bakan bir ekilde bypass etme hedefi olduunu savunsalar da, Minsk Grubunun resmi izgisine bakldnda Rusyann bar grmelerine ilikin tm giriimleri dier e bakanlarla birlikte koordine ettii grlmektedir. Rusyann mdahalesi hem Ermenistan hem de Azerbaycan zerinde etkisi olmas nedeniyle olumlu grlebilir. 2007 ylnda Minsk Grubu, Ermenistan ve Azerbaycan Cumhurbakanlarna Madrid prensiplerini nermitir. Baz uzmanlar bu prensiplerin her iki taraf da memnun edecek ortak bir zemin sunduunu savunsa da bugne kadar herhangi bir mutabakat salanamamtr. 2009 ylnda revize edilen bu prensipler aadaki noktalar iermektedir: 8

uluSlararaSI Sorumluluklar?
Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) ve ABnin blgede barn temin edilmesi iin yapt giriimlerin baarl olmadna inanlmaktadr. Tm aktrlerin politik iradesi olmadan bir atma nleme ya da zme mekanizmasnn kurulmas ya da gelitirilmesi ile etkili bir ilerleme salanmas zordur. rnein; 2008 Austosundaki silahl atmann akabinde ABnin mdahalesi olumlu olmu; ancak hedeflenen noktaya ulalamamtr. Gerek baar ancak tm taraflarn sorunlar masaya yatrmas amacyla bir ereve yaratlmas ve sorunlarn zmn tevik eden bir ortamn oluturulmas ile elde edilebilir. Bu noktada blgesel aktrlere den roller, bu aktrlerin ounlukla ihtilaflarn birer paras olmas nedeniyle belirsizdir. Buna rnek olarak Rusyann potansiyel rolne Grcistanla ilikilerinin glge drmesi verilebilir. Tiflis hkmeti sorunu Grcistan ve Rusya arasnda grrken, Moskova bu ihtilafn Grcistan, Gney Osetya ve Abhazya arasnda olduunu dnmektedir. Trkiye, Grcistan konusunda ikili bir rol oynayabilir. ncelikle Trkiye, durumun istikrarl hale gelmesine ynelik tedbirleri destekleme, diyalog oluturma ve sreci ynlendirme amalaryla Cenevre grmelerini btnleyici nitelik tayan yeni giriimleri tevik edebilir. Trkiye ayrca, ciddi ve sonu odakl sivil toplum giriimlerinin bazlarna katkda da bulunabilir. Trkiye iin ikinci bir rol ise, Gney Osetya ve

8 mark dietzen, 2010-11 Fox Fellow to Freie university in berlin, a New look at old Principles: making the madrid document Work. Caucasus edition: Nisan 1, 2011, Cilt 4, basm 1.

 Dalk Karaba evresindeki topraklarn

Azerbaycan kontrolne geri verilmesi,

srece daha fazla dhil olmas gerektii dncesindedir.9 Bu kutuplamaya ramen, Trkiye hem Ermenistan-Trkiye ilikilerinin normallemesi hem de Gney Kafkasyada istikrar ve barn salanmas hedefleri dorultusunda, sorunun zm srecini hala yakndan takip etmektedir. rnein; 2009 Ekiminde Ermenistan ve Trkiye arasnda imzalanan protokoller esas olarak Dalk Karaba sorununun zm srecindeki tkanmadan tr askya alnmtr. Trkiye barl bir deiim meydana gelmesini ve zm iin diplomatik yollar desteklemektedir. Dalk Karabadaki durum olduka hassastr. Yoksulluk nedeniyle ok sayda kii buray terk etmitir. zme ynelik hibir gelime kaydedilmedii gibi Uluslararas Kriz Grubu (ICG), Ermenistan ve Azerbaycan arasnda silahl atmann yeniden balamasnn muhtemel olduunun altn yakn zamanda izmitir.10 ICG ayrca, lkesinde yerinden edilmi 600.000 Azeri ile ilgili durumun hala ele alnmadn da vurgulamtr. Ayn durum, her iki taraftaki binlerce mlteci iin de sylenebilir. te yandan Trkiye, sava ihtimalinin azaltlmasnda da olumlu bir rol oynayabilir. Trkiye, Azerbaycan Ermenistan ile ibirliinde bulunarak bir olay aratrma mekanizmas (incident investigation mechanism) gelitirmesi ve uygulamas konusunda tevik edebilir ve her iki taraf temas hattndan nianclarn ekmeleri hususunda ikna etmeye alabilir.

Gvenlik ve kendini ynetme hakk gvencesi

salanarak Dalk Karabaa geici bir stat verilmesi,

Ermenistan Dalk Karabaa balayan bir

koridor oluturulmas,

Yasal adan balayc olan bir irade ile

Dalk Karaban nihai yasal statsnn belirlenmesi,

Yerinden edilmi tm kiiler ve mltecilere

eski yerleim yerlerine dnme hakk verilmesi,

Bar koruma hizmetlerini ieren uluslararas

gvenlik gvenceleri salanmas. Bu sorunla ilgili resmi seviyede gven oluturma admlarnn zerinde mutabakat salanmas zor olmu ve bunlar kabul edildiinde bile byk lde uygulanamamtr. Gazeteciler aras diyalog gibi toplum dzeyinde iletiimi artrmay amalayan ok sayda sivil toplum projesi bulunmaktadr. Ancak bu giriimlerin etkilerinin (toplumsal alglarn iyilemesi ve gvenin artmas) orta vadede grlmesi daha muhtemeldir. Minsk Grubu abalarnn effafln artrmaya ynelik bir ihtiya da mevcuttur; bu durum, mzakerelerin belirli aamalarnda gizlilii srdrme gereklilii karsnda dengelenmelidir. htilafn balangcnda arabuluculuk yapma konusunda istekli olsa da, Trkiyenin hem stratejik hem de lke iindeki faktrlerin etkisiyle Azerbaycana verdii destek, Trkiyenin arabulucu olarak potansiyel roln snrlamtr. Ermenistan Trkiyeyi tarafsz bir devlet olarak grmemektedir ve CRRC tarafndan Ermenistanda yrtlen mlakata katlanlarn %70i Dalk Karaba sorununa zm bulmada Trkiyenin mdahale etmemesi gerektiini dnmektedir. Dier taraftan, almaya Azerbaycandan katlanlarn %85i ise Trkiyenin
6

9 CrrC 2011 kafkasya barometresi [2011] mart 2012de eriim salanp http://www.crrccenters.org/ caucasusbarometer/den alnmtr. bunlarn n bilgiler olduunu ve 2012 ilkbaharda nihai veri ayklanmasnda deerlerin (ok az) deiebileceini dikkate alnz. 10 daha fazla bilgi iin ltfen http://www. crisisgroup.org/en/publication-type/media releases/2011/europe/armenia-and-azerbaijanpreventing-war.aspx adresini ziyaret ediniz.

AB-Trkiye ibirlii sz konusu olduunda Trkiye, AB iin Gney Kafkasyada vazgeilmez bir ortak olarak ne kmaktadr. Trkiyenin blgedeki karlar, AB ile belki de ou AB ye lkesine kyasla daha fazla adan rtmektedir. Enerji gvenlii, Avrupa-Atlantik entegrasyonu, snrlarn almas, liberal ekonomiler, gvenlik risklerinin azaltlmas, kaaklk, terrizm ve atmalarn zm gibi ortak konular sz konusudur. Aslnda, Trkiyenin bu blgedeki gndemi, AB karlarnn hemen hemen aynsdr. Bat kampnn yeleri olarak hem Trkiye hem de ABnin Avrupa-Atlantik kurumlarna daha yakn bir Gney Kafkasya arzulamas artc deildir. Ancak buna ramen, AB ve Trkiye arasnda Gney Kafkasya ile ilgili daha yakn bir diyalog kurulmas ve Grcistandaki ihtilafl blgelere ilikin gelitirilecek politikalar konusunda grmeler yaplmas ihtiyac bulunmaktadr. Ayrca, Dalk Karaba sorununun kontrol altnda tutulmas iin alnacak nlemlerin incelenmesi gereklilii vardr. AB, blgedeki gvenlik risklerini nemli lde azaltacak ve Dalk Karaba sorununun zmne olumlu katk salayacak olan Ermenistan-Trkiye ilikilerinin normallemesi konusunda daha aktif olmaldr.

gnmzde varln korumakta olan baz diyalog mekanizmalar da aslnda on yl nceden kalmadr. Yine de baz, sava ncesi giriimler srdrlmekte olup, sivil toplum aktrlerini bnyesine dhil eden yeni giriimler de bulunmaktadr; dolaysyla gelecek iin bir umuttan sz edilebilir. Dalk Karaba sorunu hayal krkl ve sorunlarn yalnz srmekle kalmayp, art eilimi gstermesiyle beraber daha da zor bir hal almtr. Bak, sivil toplum diplomasisi ve STKlarn katlm konularna bu giriimlerin sonularndan emin olmad iin pheyle yaklamaktadr. Azerbaycan iin asl mesele, gerek bir zmn yokluunda, gven oluturucu tedbirlerin Ermenistann karna olmamasdr. Bu koul zme odaklanan STKlar iin bir glk oluturmaktadr. zm srecinde gelime kaydedilmesini engelleyen 20122013 seimleri de gz nne alndnda sivil toplumun rol daha fazla nem kazanmaktadr. Yirmi yl sonra bu sorunlar hala srncemededir ve ne yazk ki nmzdeki on yl ierisinde de bir iyileme belirtisi gstermesi beklenmemektedir. Bu aamada gven oluturma sreci uzun vadeli bir perspektif kazanmaldr. Gerek devlet gerek sivil toplum aktrleri zellikle kar taraftaki akranlar ile temas ok kstl olan genlere odaklanmaldr. Blgedeki gvenlik durumu da STKlarn faaliyet alann etkilemektedir. Grcistanda 2008 sonras statko yanl sebeplerden tr -toprak snrlarnn zorla belirlenmesiyle ve Rus askeri ve snr polislerinin bu durumu korumasyla- bir lde istikrar salamtr. Hayal krklklar ve bastrlm duygular her an patlamaya hazrdr; dolaysyla gven telkin eden bir ortam neredeyse yoktur. Ancak sivil toplum inisiyatiflerini uygulamak hala mmkndr. Sivil toplum abalardaki baar,
7

SVl ToPlumuN rol

Son olarak blgedeki sivil toplumun rolnn daha yakndan incelenmesi gerekmektedir. 2011 CRRC verilerine gre sivil toplum kurulularna gven Ermenistanda (sadece %5 tam gven), Azerbaycanda (%7 tam gven) ve Grcistanda (%4 tam gven) son derece dktr.11 Hem ulusal hem de uluslararas sivil toplum kurulular (STK) eitli zorluklarla kar karyadr ve bu durum, farkl sebepler ve etkenlerden tr son zamanlarda daha da zorlamtr. Grcistanda 2008 Austos savandan bu yana diyalog ortam azalmtr ve
11 CrrC 2011, kafkasya barometresi.

srekli, istikrarl ve gvenilir bir yol izlenmesine baldr. Blgede bylesi bir gven eksiklii varken, gven oluturucu tedbirler, toplumlarda anlk deil giderek artan bir deiime ynelik olmaldr. Bar sreci hkmetler seviyesinde ise ve sadece st dzey elitlere ulayorsa, mutlaka sivil toplumu gelitirme ihtiyac duyulmaktadr. Gven oluturucu tedbirler doas gerei asla tamamyla sona ermeyen uzun vadeli bir srecin parasdr. Ayn zamanda orta vadeli hedefleri belirlemek de mmkndr. Trkiye, ok sayda taraf iin seyahat snrlamas bulunmayan, tm taraflar iin eriilebilir ve nispeten tarafsz bir zemin salad iin blgesel giriimler asndan iyi bir konum sunmaktadr.

ilikilerin de gsterdii zere, etkili bir blgesel oyuncu olma potansiyeline sahiptir. Ancak, Ermenistanla snrn kapal olmas ve diplomatik ilikilerin olmamas, bylesi bir potansiyelin gereklemesini engellemekte ve dolaysyla Trkiyeyi blgenin nemli bir blmnden mahsur brakmaktadr. Ermenistanla son dnemde gerekleen futbol diplomasisi ve bunu takip eden uzlama sreci, Gney Kafkasyada beklenenin aksine pozitif bir ivme salayamamtr. Sre hedeflendii gibi tamamlanmadndan Ermenistan ve Azerbaycan arasndaki uzlamay da kolaylatrc etkisi olmamtr. imdilik, blgede zmszlk hkimdir. Bu koullar altnda Trkiye muhtemelen Azerbaycan ve Grcistanla ticaret ve enerji alannda ibirliini gelitirecek ve blgesel g dengelerini korumak iin sorunlu blgelere ynelik temkinli politikalar benimsemeye devam edecektir. Ancak AB ile yaplacak grmeler, tm blgeye ynelik daha aktif politikalarn temkinli bir ekilde gelitirilmesi adna yeni frsatlar aabilir.

SoNular
Trkiyenin Gney Kafkasyadaki varl snrl kalm ve etkisini artrmaya ynelik abalar blgedeki uzun sreli atmalardan dorudan etkilenmitir. Ayn zamanda Trkiye, Azerbaycan ve Grcistanla sahip olduu iyi

TESEV
Bankalar Cad. Minerva Han, No: 2 Kat: 3 34420 Karaky stanbul T +90 212 292 89 03 F +90 212 292 90 46 www.tesev.org.tr

Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakf (TESEV) bamsz bir sivil toplum rgt olarak, Trkiyenin acil zm bekleyen sosyal, kltrel, politik ve ekonomik sorunlar zerine almalar yrtr. TESEV D Politika Program, Trkiyede d politika yapm srecine katk salamak ve bu alanda diyalog ortamnn yaratlmas iin almaktadr. Avrasya Ortaklk Vakf (Eurasia Partnership Foundation - EPF), Ermenistan, Azerbaycan ve Grcistanda faaliyet gsteren bamsz bir sivil toplum rgt ve vakftr. EPF, eski Sovyet lkelerinde sivil toplum kurumlarna maddi destek salamak amacyla 1992 ylnda kar amac gtmeyen bir vakf olarak kurulmu olan Avrasya Vakfnn (Eurasia Foundation EF) misyonunu devam ettirmektedir.

Copyright ekim 2012 Bu yaynn tm haklar sakldr. Yaynn hibir blm Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakfnn (TESEV) izni olmadan elektronik veya mekanik (fotokopi, kayt veya bilgi depolama, vb.) yollarla oaltlamaz. Bu raporda yer alan grler bir kurum olarak TESEVin grleriyle birebir rtmeyebilir. TESEV D Politika Program, bu yaynn hazrlanmasna ve tantlmasna katklarndan tr Ak Toplum Vakfna, sve Konsolosluuna ve TESEV Yksek Danma Kuruluna teekkr eder. 8