Yazan : BURSALI MEHMED THR EFEND

OSMANLI MELLFLER
Osmanllar'n kuruluundan zamanmza kadar gelen ve mes leklerinde eser yazan Trk mutasavvf, lim, air - edib, tarihi tabib, riyaziyeci ve corafyaclarnn ksaca hayatlariyle eser lerine dair kfi malmat muhtevidir.

1. Cild
Hazrlayanlar : A. FKR Y A V U Z stanbul Mft V . SMAL ZEN stanbul Mft Muavini

MERAL YAYINEV Bakrclar Ibnl-Emin Han 13/14 Beyazt - stanbul T e l : 26 39 61

" Byklerini T a n m a y a n Millet Y k s e l e m e z

ESER SUNARKEN

Son yllarda neir hayatmz byk merhale katetmitir. Ltin alfabesinin kabulnden bu yana baslan eserler kendi z var lmza dayanan eserler deildi. Gnlk neriyat, ders kitaplar ve ba tya dayal alimnit kitaplard. Kkl hibir neriyatmz yoktu. Ne doru drst bir lgat; ne ele alabileceimiz bir ansiklopedi... Hele yllarca muayyen zmrenin yaz d eserleri Maarif Vekleti empoze ile megul oldu. Halkevleri neriyat olarak bir sr faydasz, okunmaz yayn fikir piyasasn igal etti. Allah'a krler olsun ki, bugn bunlar sergilerde grmekteyiz. Bunlar yapanlarsa seyretsinler marifetlerini... Asrlarn kltr hamulesi olan Trk - slm sentezi ihya yolunda dr, Mlebahhir Osmanl limini tanmaya baladk. lim paalar, mdekkik zabitlerin bize seslenilerini duyar gibi oluyoruz. MERAL YAYINEV, bu mutlu kltr kefinin arifesinde bu bahtl necip neslimizi binaltyz mellif ve bunlarn yirmi binden fazla eseri ile tantryor. Bu muarefenin zengin kltrmz ihyada hayrl netice ler douracana inanyoruz. Eserin gn yz grmesinde hizmeti sebkeden Muhterem stanbul Mft Vekili A. Fikri Yavuz ve stanbul Mft Yardmcs smail zen Beyefendiye Yaynevimiz minnetlerini arzeder... Merhum mellifi rahmetle ydederken, Haktan feyizler dileriz. okuyucularmza Cenab-

KADR MERAL

 N S Z
Bursal Mehmet Thir Efendi tarafndan hazrlanp, 1333 Hicr (1915 Mildi) ylnda stanbul'da baslan OSMANLI MELLFLER adl bu eserin yeniden basmna lzum grlme sebebini aklamadan nce, kitap hakknda ksa bir bilgi verelim : Bu kitap, Osmanl Trklerinden olup, kendi sahalarnda eser veren lim, edb, mutasavvf ve irler gibi kymetli ahsiyetlerin hl tercemelerini ihtiva eder. Ancak eser vermemi olan lim ve sanatkrlarn hl tercemeleri ele alnmamtr. Eser, CLD hlinde baslm olup, yine bu basks da CLD zerine hazrlanmaktadr. Eserin tm, u blmleri iine almaktadr : 1 2 3 4 5 6 7 MEAYH (Mutasavvflar) Blm LMLER ARLER ve EDBLER TARHLER TABBLER MATEMATKLER CORAFYACILAR >

Yaymlanan I. cild, MEAYH ve LMLER'e it iki blm ihtiva etmektedir. Her blm, alfabetik sraya gre, mevcut ahsiyetlerin hl tercemelerini gstermektedir. Her cildde toplanan melliflerin says BNALTIYZ'n stn dedir. Eserde, mellifler hakknda geni bilgi verilmeyip, bilhassa lm ta rihleri ile eserleri, ayr ayr gsterilmitir. u kadar ki, baz kymetler zerinde tafsilt verilmitir. Eser, Osmanlca olarak bir defa baslm olduundan, piyasada mev cut nshalar yok denecek kadar azalmtr. Koca Osmanl mparatorluu devrinde yetien ilim ve san^at erbabn tanmak, mazideki kltr sevi yesi ile edeb, ahlk ve itima ahvali bilmek ve takdir etmek demektir. Btn mellifler, tarihlerine ve gemi mill deerlerine nem ver mekte ve onlarla nmektedirler. yi ve yksek grlerinden, ahlk

VI ve faziletlerinden faydalanr ve onlar rnek tutarlar. Noksan ve yanl tutumlar grlrse, onlar da telfiye alrlar. te bu maksatlar gznnde bulunduran Bursa'l Mehmet Tbir Efendi, bu kymetli eseri kaleme alm ve irfan hizmetinde bulunmutur. Bu defa, eserin yeniden basmna teebbs edilmesi, arzedilen hu suslarla beraber u sebeplere dayanmaktadr: a) Bugnn ve yarnn gen nesillerine, gemiteki deerli ahsi yetleri ve mill kltrmz anlatmak, ilme, fenne ve san'ata olan son suz ballklarn retmek, b) eitli ilim dallarnda, Trklerin medeniyete, ahlk ve fazilete olan hizmetlerini renmek ve bylece mill bir uura sahih olmak. OSMANLI MELLFLER adl bu eser, Osmanlcadan Trkeye evrilirken, u hususlara riayet edilmitir: 1 Mellifin kastettii mnlarda fazlalk veya eksiklik yaplma dan, yalnz Osmanlca cmleleri basitletirilerek, bugn kullanlan dile olduka sde bir ekilde evrilmitir. 2 Eser iinde adlar geen ahsiyetlere it iir ve szler aynen alnarak, bunlarn asl muhafaza edilmitir. 3 inde Trke kelime bulunmyan srf Arapa veya Farsa me tinler, ltin harfleriyle yazlamadmdan, Trkeye evrilememi ve aslnda olduu gibi Arap harfleriyle yazlmtr. 4 Terceme-i halleri verilen ahsiyetlerle ilgili trihler, aslnda Hicr trih olarak verilmitir. Biz, bu trihlere tekabl eden Mild yl lar da ilve etmi bulunuyoruz. 5 Bursa'h Mehmet Tbir Efendi'nin vefatndan sonra zamanm za kadar gelip geen, ilimde san'atta n yapm ahsiyetlerin hl terceneleri de ilve edilecek ve nc cildin sonuna konulacaktr. ' 6 Mellif Bursa'h Mehmet Tbir Efendi'nin hl tercemesi de ksmen iktibas sureti ile birinci cildin bana konmu ve hakknda ye teri kadar bilgi verilmitir. Neir hayatmzda mevcut bir boluu dolduraca ve yetien nesil ile gelecek nesillere bir hizmet olaca mlhazas ile, imdiden bu ese rin okuyucularna teekkr eder; mill ve kudsi cevherlerimize sahip kararak mill birlie kavumamz Yce ALLAH'dan niyaz ederiz. A. Fikri Y A V U Z - smail ZEN

 N D E K L E R

Giri Mevzular Bursal Mehmed Tahir Efendi Mellifin eserleri Mellifin baslmam eserleri Mellifin takdim yazs Mellifin faydaland balca kaynaklar

Sayfa 1 4 5 18 22

EYHLER ve MUTASAVVIFLAR A Akemseddin Akba Mahmud Efendi Atpazarl Osman Fazl lh Ahmed Bican Ahmed Efendi (Merkezefendi zade) Ahmed mid Ahmed Rum Akhisar (Saruhan) Ahmed Mridi Efendi Ahmed Meb Efendi Ahmed Efendi (Hafz Seyyid Ahmed ibni Muhammed ibni Ebu Bekir Efendi) Azm Hseyin Dede Abdulkadir Kemaleddin Efendi Abdullah Hulus Efendi Ali rf Efendi Abdurrahman Halis Talibn Abdulhamd Efendi (Kara Molla zade) Abdurrahm Efendi Abdlltif ibni Durmu Fakh Karaman Abdlbak Dede (Nasr Seyyid Abdlbak Dede) Abdulkadir Necip Efendi Abdlkerim Efendi (tipli Emir Efendi) 27 29 30 32 32 33 33 33 34 34 35 36 36 37 37 38 38 39 39 40 40

VIII Mevzu Alem Muhammed Efendi Azb Mustafa Efendi Abdullah ibni Abdurrahman Celvet k Ali Paa (Bee) Abdurrahm Nizameddin Merzifon (Sar Danimendzade) Aleddin Ali Aksaray Abdlkerim Efendi Abdulmecid ibni eyh Nasuh Amir ibni Hamza Arif Muhammed Efendi Abdurrahm Karahisar Al Dede Bosnav Ali elebi ibni Hseyin Iznik Alem Dede Adli Hasan Efendi Abdulmecid Sivas Abdlkerim Vardar Abdl-Ehad Nuri Efendi Adn Recep Dede Ayn Ekber Muhammed Efendi Aciz Sleyman Efendi Abdlkerim Celvet Ali ibni aban Aksaray Ali ibni brahim Datan Abdlhay Efendi Ahmed Sarkan B Bayezd-i Rm Baba Nimetullah Mahmud Baba Yusuf Sivrihisar Bahaeddin zade Muhyiddin Muhammed Efendi Bal-i Sofyav (Sofyal Bl) Behiti Ramazan Efendi Bosnal Fusus Sarihi Abdullah Bivucud Muhammed Talip skdar Bkatzade Veliyyuddn Efendi Beyzade Mustafa Efendi Behet Al Efendi Bedreddin Simav (Bedreddin Simav'ye ait malmat) Sayfa 40 41 41 42 43 44 44 45 46 46 46 47 48 49 50 50 50 51 53 53 54 54 55 55 56 56

57 57 58 58 59 59 60 62 63 63 63 65

Mevzu C Cemaleddin shak Karaman Cemal Halveti (elebi Halife) Cunn Ahmed Dede Cahid A h m e d Efendi Cihangiri Hasan Burhaneddin Efendi Cennet Muhammed Efendi Cemaleddin Uak erke Mustafa Efendi D Davud-u Kayseri Davud Halveti Dede mer Ruen Demirta Ebu Abdullah Muhammed Davud ibni eyh Muhammed Efendi Dml Baba E Evliyazade smail Hakk Efendi (Emin Muhammed Tokad Erzurumlu brahim Hakk Enis Recep Dede Eyp Efendi Erolu Nuri Efendi Eref-i Rm F Fahreddin-i Rm Feyz Hasan Efendi (Simkezade) Fethi Abdlkerim Efendi (Blblczade) Fenay Mustafa Efendi Fahr Ahmed Efendi Ferd Abdullah Efendi Feyzullah Efendi (Mesnevhan) Faik Muhammed Bey -

Sayfa

80 80 81 82 82 82 83

84 86 86 87 88 88

>

89 89 90 93 93 93 94

95 95 96 96 97 98 99 99

X Mevzu Sayfa

G Gafur Mehmed Efendi Gayb SunuUah Efendi Gavs Ahmed Dede Gazzzade Abdlltif Efendi Gmhaneli Ahmed Ziyaeddin Efendi Gazzi zade Mustafa Nesb Efendi 100 100 101 102 102 103

H Hamidddin Aksaray Haim Emin Osman Efendi Hac Bayram Vel Hasan Efendi (Hasan Hoca) Hac Ahmed ibni Seyyid Hsameddin Ali El-Bitlis Habib Karaman Hakik zade Osman Efendi Hseyn (Hseyn ibni Ahmed Siroz) Hsameddin Bursav Haydarzade Muhammed Feyz Halev Mahmud Efendi Hasan Efendi (mm Sinan zade) Hasan Rza Efendi Hseyin Efendi (Hac Evhad eyhi) Hamid Efendi (Kk Hamid Efendi) Hicab Abdlbak Efendi Hseyin Hamd (bni Seyyid Hseyin Efendi) Hakk Muhammed Efendi Hamza Nigv Efendi Hayal Ahmed emseddin Efendi Hulus Efendi Halid Ziyaeddin Badad Hoca Hsaro Efendi , 103 103 103 105 105 105 106 106 106 107 108 108 109 109 110 110 111 112 112 113 113 114 114 115

XI Mevzu Sayfa

i
brahim ibni Demirhan bni sa'yi Saruhan brahim Glen ibrahim ibni Hamza ibrahim Krm dris Muhtef smail Ankarav smail Rm smail Hakk Celveti smail Nureddin skdar brahim Nureddin Efendi smail Vehbi Efendi Hda Haim Emir Osman Efendi Himmet Efendi Haim Mustafa Baba rfan Abdullah Darendev zzeddin Ahmed Efendi sa Mahv K Kudbuddin znik Kaygusuz Baba Kara elebi Muhammed Efendi Kasm Efendi Kurt Muhammed Efendi Kuddus Abdurrahman Efendi Kulolu Mustafa Efendi Karakazade mer Efendi Kutup brahim Efendi Kaim Hasan Efendi Karaba Vel Karababa zade ibrahim Efendi Konev Muhammed Vehb Efendi Kabl Mustafa Efendi Kuddus Ahmed Efendi Kaygulu Halil Efendi Ku Adal brahim Efendi Kemal mm Kk Muhammed Alem Efendi 115 115 116 117 118 118 118 120 120 125 125 125 125 129 130 131 132 132 133 133 134 134 135 135 ' 135 136 136 137 137 138 138 139 139 139 140 140 141 142

XII Mevzu Kef Cafer Efendi Kenz Hasan Efendi Krd Hasan Efendi Kse A h m e d Efendi Kemal Efendi Kk Ahmed Kadiri Efendi L LutfuUah Karamam Lli Muhammed Fena Efendi Llizade Abdlbak Efendi Lmekn Hseyin Efendi M Muhammed Muhyiddin Mahmud ibni Edhem Merkez Musa Muslihuddin Efendi Msa ibni eyh Tahir Tokad Memi (Muhammed) Can Efendi Muhyi Efendi Mezzinzade Muhammed Efendi Muhammed Muizuddin Efendi Muhyiddin Bursav Muhammed Dede Manev Mustafa Efendi Mslim Efendi (Ebul Vefa) Meden Muhammed Efendi (Trabzon) Mstakim Mustafa Niyaz Efendi Muhammed ibni Muhammed El-Kad Mstakim zade Sleyman Sadeddin Efendi Muhammed Murad Nakibend Mustafa Enver Efendi (Mustafa Bey) Muhammed Bahaeddin Efendi N Nureddinzade Muslihuddin Efendi NimetuUah Efendi Naki Ali Akkirman Niyazi Muhammed Msr Nak ibrahim Efendi 147 147 147 149 148 149 150 151 151 151 153 153 154 154 155 155 156 157 157 157 159 159 160 Sayfia 142 143 143 143 144 146

160 161 161 162 165

XIII Mevzu Nazmi Muhammed Efendi Nasuh Muhammed Efendi Nuzl Mustafa Efendi Nureddin Muhammed Cerrah Nehri Ahmed Efendi Nur Muhammed Efendi Nazif Hasan Dede Nur Muhammed emseddin Efendi O Olanlar eyhi brahim Efendi Osman Selhaddin Efendi Osman Nakibend Osman ibni Ahmed Fertek mer Fan Efendi mer Fuad Efendi P Pr Muhammed Bahaeddin Erzincan Pr Muhammed Efendi Parsa Sabr Muhammed Efendi R Ramazan Efendi (Ramazan Mahf) Recep ibni eyh brahim Cemaleddin Sivas Read Muhammed Efendi Rauf Seyyid Ahmed skdar Rifat Efendi (Hafz Ahmed Rifat) Rstem Efendi Ruen Efendi S Sakp Mustafa Dede Snbl Efendi Sema Muhammed Dede Efendi 179 179 180 176 176 177 177 177 178 178 174 175 175 173 173 170 171 172 172 Sayfa 165 166 167 167 168 169 169 170

XIV Mevzu Sinek Yusuf Sinaneddin-i Mevlevi Sarho Bal Efendi Selm Mustafa Efendi Seyyid Seyfullah Kasm Efendi Sinan Efendi Skn Muhammed Efendi Selmi Ali Efendi Seza Hasan Efendi Sinan mm Srr Abdlbaki Dede Selim Baba Selm Mustafa Efendi Sleyman Efendi (KstendiUi) Suz Ahmed Efendi Said Efendi Seyyid Ahmed Hicab Efendi San Abdullah Efendi Seyfullah Musa Dede Suhuf Muhammed Efendi Salh Efendi Sadk Muhammed Erzincan San A h m e d Efendi Salih Rifat Efendi Sayfa 181 182 182 182 184 184 185 185 187 187 188 188 190 191 191 192 192 195 196 196 199 199 200

- ahabeddin A h m e d Sivas eyh lh Nakibend ahidi brahim Dede aban-i Vel emseddin Svas ah- Vel Aymtab uhud Muhammed Efendi umlalzade Ahmed Efendi aban Nakibend emseddin Efendi (Nasuhzade) akir Efendi (Muhammed akir Efendi) erefuddin uayb Efendi eyh Ebebali 200 202 202 205 205 208 208 209 209 209 210 210 211

XV Mevzu T Tennur ibrahim Efendi Terzi Baba (Hayyat Vehbi) Turhal eyhi Mustafa Efendi U Uyun Seyyid Muhammed Efendi ns Hasan Efendi mmi Sinan ftade Muhammed Muhyiddin V Vefa- Konev Vahyizade Muhammed Efendi Vahdeti Osman Efendi Visali brahim Efendi Veliyyddinzade Hfz Efendi Vahyi Mustafa Efendi Y Yar Ali ibni Siyavu ibni Averen Divrii Yunus Emre Yazczade Muhammed Efendi Yusuf Hakik Yahya-i irvan Yusuf Mahmud Yiitba Ahmed emseddin Marmarav Yavs Muhammed Muhyiddin Imad Yahya ibni Bah Yahya Efendi (Beikta) Yunus ibni Halil Yusuf Sinan Efendi Yusuf Dede Yakup Afv Yusuf Efendi Yusuf Yanyav 219 220 222 224 224 225 225 226 227 227 228 228 228 229 230 230 216 217 217 219 219 219 213 213 214 213 211 212 212 Sayfa

XVI Mevzu Z Zakirzade Abdullah Efendi Zat Sleyman Efendi Zek Mustafa Efendi Zhr Ahmed Efendi Zarifi mer Efendi 231 232 233 234 234 Sayfa

ULEMA FASLI (Din limleri)

A Akbilek Bah Halife Abad Muhammed elebi Alt Parmak Muhammed Efendi Adal eyh Mustafa ibni Hamza (Kuadal) Ayine zade Muhammed emseddin (iraz) Akkirman Muhammed Efendi Alaehirli Osman ibni Hasan Efendi Aslanzade Mustafa Efendi Ak Ali Efendi (zmid) Ak Osman Efendi (Osman ibni A l i ) Ayakl Ktphane Muhammed Emin Efendi Adal Hoca Muhammed Efendi (Adapazar) Akehirli Hasan Fehmi Efendi (ehylslm) Akehirlizade Ali Haydar B e y Ahmed Cemaleddin ibni Mesd Konev Ahmed ibni Muhammed (Manisav) Ahizade Halim Efendi Ahter Mustafa Ahmed ibni Mahmud El-Esamm Karaman Areczade A h m e d Efendi Ahmed ibni brahim Ahmed ibni Abdullah (Gurabzade) Ahmed Attar Efendi Ahmed ibni mer zmir! Ahmed Hamdi Efendi (irvan) 239 239 239 241 241 241 242 242 242 243 243 243 243 244 245 245 246 246 247 247 248 248 24S 248 249

xvn Mevzu Ahmed Hamdullah Efendi Ahmed Kuds Efendi (Tapbazade) Ahmed Feyzi Efendi (orum) Abdulmuhsin Kayseri Aluddin Ali Esved (Karahoca) Aluddin Ali ibni Musa (Kohisarl) Abdlkerim Efendi Ayn Bedreddin Ebu Muhammed Mahmud El-Ayn Ayn Abdurrahman Zeyneddin Ali ibni Hseyin Amas (Aleddin elebi) Abdlmecid ibni Nasuh ibni srafil Aleddin Ali Fenar Abdurrahman Amasyav (Meyyedzade) Atf, Hayreddin Hzr ibni Mahmud Abdlkadir Hamid Efendi Abdlkerimzade Muhammed Efendi Abdurrahman Alanah (Kad) Alaiyev vaz Abdlgani Efendi Abdullah ibni Yusuf ibni Muhammed Ay Mehmed Efendi Abdurrahim irvan Abdl'-Cell ibni Yusuf AUmek Muhammed ibni Musa Arz Muhammed Efendi Abdlhalim Efendi Abdlhalim Germiyan Alim Muhammed ibni Hamza Abdlbak Arif Efendi Abdurrahman Rahmi - Bursav Abdullah Efendi (eyhlislm) Abdullah Paa Akif Mustafa Efendi (Mfti) Abdurrahman ibni Ahmed AH Efendi Abdullah Efendi Abdullah Efendi (Abdullah ibni Muhammed) A h kr Efendi Abdullah Ahiskav Sayfa 250 250 251 251 251 252 252 252 253 253 254 254 255 255 257 257 257 258 258 258 258 259 260 260 261 261 261 262 262 263 263 263 264 264 264 264 265 265 265

XVIII Mevzu Abdurrahman ibni smail Ahmed Asm Efendi (Kamus mtercimi) Ataullah Muhammed Efendi Abdullah Efendi (Kayymzade) Abdullah Efendi (Tirev) Abdurrahim Efendi (Hoca) Abdullah Eyyub Abdsselm Efendi Ali Hicab Efendi (Yorganczade) Arif Efendi (eyhlislm) Asm Efendi (Seyyid Asm Efendi) Abdurrahman Fevzi Efendi (Hoca) Abdlaziz A h m e d Efendi Ali ibni Osman Akehr Abdssettar Efendi Abdullah Efendi Abdnnafi ffet Efendi Atf Muhammed Bey (Kuyucaklzade) Ali Haydar Efendi (Haydar Molla)
T

Sayfa 268 268 271 272 272 273 273 275 276 276 277 277 278 278 278 279 280 281 281

ts

Bahaeddin Efendi (Malkarav) Bedreddin Mahmud Efendi (Amasyav) Bedreddin Mahmud Efendi (Aydin) Bali Efendi Bostanzade Mustafa Efendi (Tirev) Birgiv Muhammed Efendi Baba Ku Abdurrahman Efendi Babazade Muhammed Efendi (Larendeli) Bostanzade Muhammed Efendi (Tirev) Bostanzade Yahya Efendi (Tirev) Beypazar Muslihuddin Baldrzade Muhammed Efendi (Bursav) Balizade Mustafa Efendi (eyhlislm) Beyazizade Ahmed Efendi (Bosnav) Bedreddin (Van) Bekir ibni Ali (Arczade) Babadal brahim Efendi Battal Hatibi Hasan ibni Ali Kayseri '

282 283 283 283 284 284 287 287 287 287 288 288 289 289 289 289 290 290

XIX Mevzu Sayfa

C Cemaleddin Muhammed Aksaray Celleddin Muhammed elebi Celleddin El-Evc Carullah Veliyuddin Efendi Cemaleddin Muhammed Efendi 291 292 292 292 293

ivizade Muhyiddin Efendi avuzade brahim Efendi (stanbul) mez Kad Ahmed Efendi mezzade Muhammed evk Efendi elebizade Abdurrahman Efendi (istanbul) orbaczade Muhammed ibni Hseyin Efendi erkeizade Osman Vehbi Efendi emizade Muhammed Halis Efendi erkeizade Muhammed Tevfik Efendi D Divrikli Fahreddin Muhammed Efendi Devletolu Yusuf (Balkesir) Dinkoz Ahmed Efendi (Bursav) Dede Cengi Efendi (Amasyav) Dei Muhammed Efendi (Amasyav) Dukakzade Osman Bey Dervi Muhammed Efendi Delibazade Numan Efendi (istanbul) Dede Efendi (Bursav) Debba Mfti Ahmed Efendi (Mara) Drrizade Mustafa Efendi (eyhlislm) Davud Kars Damad Hseyin Efendi Duvalarl - Dualarl Hac Osman Efendi Dani Ahmed Efendi (Manastr) Dahk Mustafa Efendi 297 297 298 298 299 299 300 300) 300 301 302 302 303 303 304 304 293 294 294 294 295 295 295 296 296

'

XX Mevzu Sayfa

E 305 305 306 306 307 307 308 308 308 310 311 311 311 312 312 312 313

Ebu's-Sena Mahmud ibni A h m e d Cemaleddin Konev Ekmelddin Muhammed Bayburd Efdalzade Hamidddin Efendi Ebu's-Sud El-mad Ebubekir Gran Ebu'l-Beka Eyp Kefev Esiri Muhammed Efendi (eyhlislm) Ebubekir ibni Rstem irvan Esad Hoca (Yanyal Hoca Muhammed Esad ibni Ali) Esad Muhammed Efendi (Ebu shak smail Efendi zade ey hlislm) Ebubekir (Amid) Ebu's-Sud Muhammed Efendi ibni Abdulvahid Efendi Ebubekir Edib orum (Damadzade) Eskicizade Ali Medhi Efendi (Edirnev) Esad Sadi Efendi (Konev) Evliyazade Hac Ali Rza Efendi Edirne Mfts Muhammed Remzi Efendi F Fenar emseddin Muhammed ibni Hamza (Molla) FethuUah irvan Fevri Ahmed Efendi Ferah ibni Abdul Muhsin Efendi Feyzullah Efendi (eyhlislm) Ftr brahim (Edirnev) Feyzullah Nafiz Efendi (Lzikizade) Ferruh smail Efendi Fethi Ali Efendi (Osmanbeyzade) Fevzi Halil Efendi (Filibeli - Ders Vekili) Feyzullah Efendi (Hac) G Gavvas Efendi (Skev) Galatal Muhammed Efendi

313 315 315 316 317 317 317 318 318 319 319

319 319

XXI Mevzu Sayfa

H Hasan Paa (Kara Aladdinzade) Hasan elebi (Fenar) Hsamddin (Tokad) Hac Baba bns eyh ibrahim (Tosyav) Halm Hac Hasan zade Muhyiddin Muhammed Cami (Balkesir) Hseyin Efendi (Hseyin ah elebi Amasyav) Hamdullah ibni Hayreddin Hsamzade Mustafa Efendi Hafz Muhammed ibni Ahmed ibni Adil Paa Hseyin Hsameddin Efendi (Kara elebizade) Hseyin Kefev Hsamzade ibrahim Efendi (Germiyan) Hasenl-Kfi (Akhisar-i Bosnav) Hafz Mahmud (Vardar) Hbr Ali Efendi Hac Muhammed ibni Ali El Karaman Hcipzade Muhammed Efendi (istanbul) Hfz Muhammed Efendi Hazk Muhammed Efendi (Erzurum) Hseyin ibni Muhammed Efendi Hanf brahim Efendi Hseyin Hsn ibni Halil Girid Harid Muhammed Efendi (stanbul) Hayati Ahmed Efendi (Elbistan) Hfz Arif Muhammed Bey (stanbul) Hafz Seyyid Efendi (Siroz) Hadm Ahmed Efendi (Nevehr - Rhzade) Hmid Efendi (Kars) Hac Torun Efendi (Kayseri) Hseyin Fehmi Efendi (Palulu) Hac Abdi Bey (Petrci) Hseyin ibni Muhammed (Mandalyat) Hac ibrahim Efendi (stanbul) Hamid Efendi (Harput) Hasbi Sleyman Efendi (Piravitev) Hsn Efendi (Hseyin Hsn Efendi) eyhlislm 320 320 320 321 321 321 322 322 323 323 323 323 324 324 325 326 327 327 328 328 328 329 330 330 331 331 332 332 332 332 333 333 334 334 334 335 336

XXII Mevzu Hattap Haydar ibni Ebi'l-Kasm Karahisar Hzrah Menteev Hzr Bey (Sivrihisar) Hayal Ahmed Efendi (Molla - znik) Hsrev Muhammed Efendi Sivas (Molla Hsrev) Hocazade Muslihuddin Efendi (Bursav) Hatipzade Muhyiddin Efendi Hsrevzade Mustafa Efendi Halil ibni Resul (Sinob) Hzr ibni Muhammed (Amasyav) Hisali Abdurrahman elebi Halis brahim Efendi (Pasarofav) Mevlna Mfti Ebu Said El-Hdim (Hdim) Halil ibni Hasan (Ebi'l-Felh) Hahirzade smail ibni eyh Muhammed Efendi Halil eref Efendi (Hayatizade) Halil Kermir (Kayseri) Halil Efendi (Burdur) Hoca Tahsin Efendi (Filt) Harput mer Nim Efendi Halis Muhammed Efendi (irvan)' Sayfa 336 336 337 338 339 340 340 341 341 342 342 342 342 345 345 345 346 346 346 348 348

t
bni Trkmen Aladdin Ali ibni Osman Mardin bni Melek bni Melekzade Muhammed Efendi bni Hmam Kemaleddin Muhammed Sivas brahim ibni Sleyman Radyyddin lyas Sinob bni Kemal (eyhlislm) brahim Burhaneddin Gran bni Firuz Muhammed Bey (stanbul) brahim Bergamav smail ibni Sinan Sivas brahim Izdin brahim ibni Muhammed shak ibni Hasan Tokad Izmir Sleyman Efendi shak Hocas Ahmed Efendi 349 349 350 351 351 352 352 354 355 355 356 356 356 356 357 357

XXIII Me\zu ibni Adav Mustafa ibni ibrahim Ishak Efendi (eyhlislm) zmir (Mevlna Muhammed ibni Veli ibni Resul) ibrahim Rm ibrahim ibni Yakup Gmhanev brahim El-Harav Erzurum bni Resul Muhammed Zeki Efendi (Sleymaniyev) smail Mfid Efendi (stanbul) brahim Stk Efendi (Iskodrav) mamzade Esad Efendi (stanbul) smail Nebil Efendi (Ahiskav) ibrahim Efendi (Yalvac) brahim Efendi Ishak Efendi (Hoca) smail Efendi (Manastrl smail Hakk Efendi) Ay Muhammed Efendi Sayfa 359 359 359 361 361 361 361 362 362 363 363 363 364 364 365 366

K Kad Ahmed Burhaneddin (Erzincan) Kara Yakup ibni dris Kara Sinan Krm Seyidi Ahmed ibni Abdullah Kara Seyyid Karabag Muhyiddin Muhammed Kara Davut (zmit) Kara Haydar Kadzade Hseyin ibni Hasan Efendi Kasm ibni Sleyman Nidev Kmalzade Aladdin Ali elebi Kzl Molla (Abdurrahman ibni Seyd Ali) Kadzade emseddin Ahmed Efendi (eyhlislm) Karaca Ahmed Hamid Kad Mustafa Efendi (Urlal) Kadzade Muhammed Efendi Kad Mahmud ibni Ahmed (Manastr Terzizade) Kadri Muhammed Efendi Kara Halil Efendi Kazbd Ahmed ibni Muhammed Efendi 367 367 368 368 369 369 370 370 370 371 371 372 372 372 373 373 373 373 374 374

XXIV Mevzu Karahisar Muhammed ibni eyh Ali El-Maruf Bihamid Kadzade Muhammed Efendi Kurunluzade Mustafa Efendi Konev Hafz ismail Efendi Kuadal eyh A h m e d Efendi Karatepeli Hseyin ibni Mustafa Kara Mustafa Efendi Kestell Muslihuddin Mustafa Efendi Ebu Abdullah Muhammed Muhyiddin ibni Sleyman ibni Mesud Rumi- Kfici (Kfiyeci) Kemaleddin ismail Karaman (Kara Kemal) Krdi Muhammed Efendi Kefev Muhammed Efendi (Muhammed ibni El-Hac Hamid) Kif Muhammed Efendi Kudds Hafz Muhammed Efendi Ktip Mustafa Efendi (Krdzade) Kerim Efendi (Hoca Abdlkerim Efendi) L Ltf Molla Sar Ltf Lbb Muhammed Efendi (Hafz) Ltfullah bin Muhammed Erzurum Lebib Abdlgafr mid Ldk Muhammed elebi Ll Ahmed Efendi Ll Hasan Efendi M Muhammed ibni Ahmed ibni Abdlaziz Konev Mustafa ibni Muhammed Ankarav Musa ibni Hac Hseyin znik Muhammed ah Fenar Mahmud ibni Kad-i Manyas Musa Efendi (Musa ibni Affan ibni Mrsel El-Aydm El-Tirev) Muhammed Muhyiddin Niksar (Muhammed ibni ibrahim) Muhyiddin Samsun Muhammed ah Efendi Muhammed ibni Kad- Ayaslu 385 385 385 387 387 387 388 388 388 389 382 383 383 383 384 384 385 Sayfa 375 375 375 376 376 376 377 377 377 380 380 380 381 381 381 382

XXV Mevzu Muhyiddin Muhammed ibni Hatip Kasm (Hatip Kasmolu) Muhammed Muhyiddin Vefa Muhammed ibni Necip Karahisar Muhyiddin Muhammed (Fenarzade) Muslihuddin Mustafa ibni Zekeriya-y Karaman Muhammed Efendi Mahmud ibni Sleyman Kefev Mustafa Efendi (Hacegizade) Mni (Muhammed ibni Bedre'd-din Mn) Muharrem Efendi Muhammed Maruf Efendi Molla Ahmed emseddin Karabag Molla elebizade brahim Ahmed Efendi Muhammed Esad Efendi (eyhlislm) Muhammed Emin ibni Sadreddin irvan Mustafa Efendi (eyhlislm) Mustafa ibni Hayreddin Muhammed Bursav (Musannif) Muhammed Yusuf Efendi (Esir Muhammed Efendi) Mustafa ibni mer skdar Muhammed Emin Efendi (eyhlislm) Muhammed ibni Ahmed ibni brahim Mnir-i Belgrad Mostar Mahmud Efendi Muslihuddin Musa Efendi (eyh madzade) Muhammed ibni Abdurresl Berzenc Muhammed ibni Ahmed Mentezde Abdurrahim Efendi (eyhlislm) Muhammed skdar (eyh) Mestcizade Abdullah Efendi Muhammed ibni mer Darendev Mustafa ibni Abdurrahman zmir Muhammed Emin skdar Mustafa-yi Mostar Musannifek Bekir Ahmed Efendi Mustafa ibni brahim Efendi Molla Hseyin ibni skender Mftzade Muhammed Sadk Erzincan Mahmud ibni Hafz Hasan Manisav Sayfa 389 389 390 390 391 391 391 392 392 393 394 394 394 395 395 395 395 396 396 396 396 397 397 397 397 398 398 398 399 399 399 399 400 402 403 404 404 404 404

XXVI Mevzu Muhammed zmir Muhammed ibni Mustafa Aliyev Mara Muhammed Efendi Mustafa Efendi Muhammed Munip Efendi (Hoca) Mantki Mustafa Efendi Molla Halil iirdi Maksud Efendi Mustafa ibni Muhammed Gzelhisar Molla Efendi (Molla Muhammed Emin Efendi) Mustafa Tevfik Efendi Muhammed Efendi (Hac Hamzazade) Muhammed Efendi (Hac) Mustafa Efendi (Mhallckh Hac Mustafa Efendi) Muhtar Ahmed Molla Bey (eyhlislm) Mesud Efendi Musacalzade Muhammed Said Efendi Mustafa Kemal ibni Kemal erif Efendi (Erzurum) Sayfa 405 405 405 406 406 408 409 409 410 410 411 411 411 411 412 412 413 414

N Nureddin Hamzay- Aydni (Kk Nureddin) Nasiruddin Nebi ibni Mrsel Tokad Nash Tevali-i Akhisar Nurullah irvan Nuh ibni Mustafa (Konev) Nurullah ibni erif Mara Nisar Ali Efendi Nazira ibrahim Efendi Necip Abdullah Efendi (Hoca) Naimi Halil Efendi Niyazi eyh smail Efendi O Osman Osman Osman Osman Faik Efendi (Grczade) ibni Yakup (Kemah) Vaiz ibni Ali Mevkufat Abdlmennan Efendi 420 421 421 421 414 415 415 415 416 417 417 417 419 420 420

XXVII Mevzu Sayfa

mer Vechddin ibni Abd'l-Muhsin Erzincan P Pr Muhammed ibni Yusuf Ankarav Perviz Abdullah Efendi Przade brahim ibni Hseyin (Burhaneddin brahim ebi Muhammed) Pirinccizade Sleyman Efendi Prizade Muhammed Said Efendi B Resul ibni Salih Efendi ( A y d m ) Ramazanzade Ahmed elebi Rzai Ali elebi (Amasyav) Recep Efendi (mid) Remzi Mustafa Efendi Rodosizade Muhammed Efendi (Ayaslu) Remzi Muhammed Efendi (Kayseri) Rfk Mustafa Efendi (eyh Hsrevzade Kayseri) Rahm Abdurrahim Efendi Rd Ahmed Efendi (Karaaac) Ragp Efendi (Hac Muhammed Ragp Efendi) Amid Reit Ahmed Efendi (Nevehir) 'Raif Efendi (stanbul) Recep Efendi (Hacerzade - Fereck) Refi Efendi (Yanyav) Rahmi Efendi (Ein) S Sabit Muhammed Efendi (Kayseri) Seyyid Ali Komenati (Tokad) taleyman ibni Ali (Karaman) Sadi elebi (eyhlislm) Sud (Bosnav) 431 431 432 432 432 424 425 425 426 426 426 427 427 427 428 428 429 429 430 430 430 422 422 423 424 424 422

XXVIII Mevzu Sirkezade brahim Efendi (Bursav) Sleyman Efendi (Mft-i Gelibolu) Sleyman Fazl Efendi (stanbul) Saaklzade Muhammed ibni Ebi Bekir (Mara) Skuti Muhammed Efendi (Kulav) Seyyid Muhammed Said Efendi (Karahisar) Siroz Mustafa Efendi Sleyman Efendi (Krkaac) Suavi Efendi (Ali Suavi Efendi) Sleyman Hakk Efendi (Eskiehir) Srr Yakup (Karaman) Sar Krz Nureddin Efendi (Balkesir) Solakzade Halil ibni Hac Muhammed Efendi (stanbul) Sadk Muhammed Efendi (Sakz) Sadk Efendi (Sadreddin irvanzade eyhl-slm Muhammed Sadk Efendi) Subiceli Muhammed Efendi Su imez Mustafa Efendi (Kayseri) Sadk Efendi (Hoca - Pravad) Sarlarl Muhammed Efendi (Elmal) S a n brahim Efendi ( A y d m ) Sayfa 433 433 434 434 435 436 436 436 437 438 439 439 439 440 440 441 441 441 442 442

_ 442 443 443 443 444 444 444 445 445 446 447 448 448 449 449

emseddin Muhammed Akehr ad Geldi emseddin elebi Paa (Amasyav) emseddin Muhammed ibni Yusuf El-Konev kruUah (Amasyav) emseddin ( A y d m ) eyh Sinan Rum (Burdur) Suca ibni Nurullah (Ankarav) ucaeddin lyas Rum (Dimetokav) eyhzade Muhyiddin Muhammed Efendi (zmit) Kad Beyzav Haiye Yazan Osmanl limlerinin mehurlar Talikat yapanlar ah Muhammed ibni Ahmed aban Efendi (Mezzinzade Eyyb) ahap Krd erif Muhammed Efendi (eyhlislm - stanbul)

XXIX Mevzu evk Ahmed Efendi em' Muhammed Efendi (Kstendil) ur Sabahaddin Ali Efendi (Balkesir) evket Mustafa Efendi (stanbul) aban Kmi Efendi (mid) erif Efendi (Muhammed erif Efendi) akir Ahmed Efendi (Hafz) stanbul T Tac Beyzade Sadi elebi (Amasyav) Tac Beyzade Cafer elebi (Amasyav) Taceddin brahim ibni Abdullah (Hamid) Tevfik Efendi (Muhammed Tevfik Efendi) stanbul Tarsus Kad Necmeddin Efendi Takprlzade Ahmed Efendi Takprlzade Muhammed Kemaleddin Efendi Tursun zade Abdullah Fevzi Efendi (stanbul) Tarsus Muhammed Efendi (Mft) Tarikat Seyyid Mustafa Efendi (Tarikat Emir) Tavas Ali Efendi Tahir Muhammed Efendi (Llezr) Tatzade Hseyin Efendi Thir Efendi (Kadzade - eyhlislm) Th Efendi (Gran) U Uryan Osman Efendi 459 452 453 454 454 454 454 455 456 457 457 457 458 458 458 459 Sayfa 449 449 450 450 451 451 452

y
Vankulu Muhammed ibni Mustafa El-Vn Visali Muhammed Efendi Vardar eyhzade Muhammed Efendi Vifak Muhammed skdar Vecd Ahmed Efendi Van Muhammed Efendi Vehb Efendi (Feraizci) Veliyyddin Efendi Vidn Mustafa Efendi 460 460 460 461 461 462 462 " 462 463

XXX Mevzu Sayfa

Y Ysuf Bl Ysuf ibni Cneyd (Ahzade) Yarhisar Muslihuddin Mustafa Ysuf Efendi (Ysuf ibni Hseyin Kirmast) Yakub Efendi (Seyyid Alizade) Ysuf Sinaneddin Amasyav Ysuf Efendi (Kazman Vaiz Ysuf Efendi) Yahya Efendi (Minkarzade) eyhlislm Ysuf ibni brahim irvan Ysuf ibni Hamza El-Ilyas Yayakyl Hac A h m e d Red Efendi Yeincizade Abdlvehhab Efendi (eyhlislm) Ysuf Bahr Yusuf kr Harput Yemlihazade Mustafa Kmil Efendi Yeen Osman Efendi Yozgad uhadarzade Hac Kef Mustafa Efendi Yusuf Sdk Efendi Yekta Efendi (Ali Yekta Efendi) Ysufzade Abdullah Hilmi Efendi Z Zelili Yusuf ibni Mustafa Zeyrek Muhammed Efendi Zenbilli Ali Efendi (eyhlislm) Ziyaeddin ibni Ali (Aydonat) Ziya Efendi (Evliyazade A h m e d Ziyaeddin Efendi) ZenbiUizade Fudayi elebi Zekeriya Efendi (eyhlislm) Zeynzade Hseyin Efendi (Bursav) Zehav Muhammed Feyzi Efendi (Sleymaniyev) bni Kemal, Ebu's-Sud ve Zenbilli Ali Efendilerden baka fet valar kitab haline getirilmi olan deerli zatlar: 473 473 473 474 474 474 475 475 476 476 ' 463 (463 464 464 464 465 465 466 466 466 467 467 468 468 468 469 469 470 470 471

Bursal Mehmed Tahir Beyin Hayat

[H. 1278
=

1861 1343

1924

M.]

BURSALI MEHMED TAHR EFEND

Trklerin en byk kitabiyat Bibliyografya limi gibi iftihar duy may gerektiren bir unvana gerekten hak kazanan Bursal Mehmed Ta hir Bey, Sultan Abdlmecid devri ordu mensuplarndan Tugeneral s kdarl Seyyid Muhammed Tahir Paa'nn olu Rifat Bey (^)'in oludur. Evvel askerlik mesleine girdii halde, sonradan shh sebeplerden dolay ticaret ve devlet hizmetinde ktiplikle megul olan.Rifat Bey, Nak ibendi tarikatine bal, tarih, hal tercemeleri, iir ve tasavvufla ura m bir zattr. 1278 H. = 1861 M. senesi Cemaziyelevvelinin 19. aramba gecesi Bursa'da Yerkap mahallesinde doan Tahir Bey, bu soyuna bal tesirlerden nasibini almtr. lk tahsilini evlerinin yanndaki krgir mektepte yapmtr. Bundan sonra Mlkiye Rtiyesine girmitir. Rtiyede talebe iken ayn zaman da Haraolu medresesi hocalarndan ehid babasnn aziz ve vefal dostlarndan Nideli Hoca Ali Efendiden din ve Arab dersleri oku mutur. 1293 = 1877 78 Osmanl - Rus harbine gnll olarak itirak eden babas Rfat Bey Plevne'de Dubnik civarnda Teli kynde arslanlar gibi arprken, ahadet erbetini itii zaman, olu Mlkiye orta mek tebini birincilikle bitirmi. Asker Liseye kaydolmutur. sene sonra 1296 eyllnde oradan da birincilikle karak Harbiye mektebine ge ti. (-) 1299'da temen rtbesi ile Manastr Asker Rtiyesi corafya ve geometri hendese retmenliine tyin olundu. Bu suretle milletimize ve maarifimize hizmet etmeye balad. Mehmed Tahir Bey, 20 eyll 1302 tarihinde sttemen oldu. 14 ekim 1306 tarihinde ayn vazifede yzbaha ykseldi. 8 kasm 1313'de skp Asker Rtiyesi sorafya retmenliine naklolundu.
(1) 2. cildin ilgili maddesinde hal tercemesi yazldr. ( 2 ) Bursal Tahir Bey, Harbiye'de okurken tarikat ve tasavvufa ilgi duy mu Halveti-Rufa tarikat eyhlerinden Seyyid Kemaleddin Bfendi'ye intisap etmitir. Bak. Osmanl Mellifleri C. 1, Sh. 155 sene Kemaleddin Efendi'nin telkin ve iratlarna tbi olmutur. Ke maleddin Efendi bu arada vefat etmi, Taiir Bey de Manastr Asker Rtiye sine corafya retmeni tyin olunmtur. Orada eyhinin eyhi, Usturumcada oturan son devir Melmiliinin kurucusu eyh Seyyid Muhammed NurlArab ile grp kendisine biat ve intisaib etmitir. Ad geen eyh iki sene sonra Manastr'da irad vazifesi yapmak zere Bursalya icazet ve msaade vermitir.

 2 14 eyll 1314'de Kolaas rtbesine terfi ederek Manastr Asker Rtiyesi mdrlne getirilmitir. 25 austos 1320 tarihinde Selanik Asker Rtiyesi mdrlne nakledildi, 132rde binbala yksel mitir. Selanik'te iken ttihat ve Terakki Cemiyetine girmi, Vatan ve Hrriyet Cemiyetine de derhal ye olmu, ttihatlar cephesinin faa liyetine katlmtr. Bir ihbar zerine mektep mdrlnden azledil mitir. Bir mddet sonra kendisini sevenlerin himaye ve tavassutu ile Manisa Alaehir Alay birinci tabur kumandanlna nakil ve tyin olun mutur. Buradan zmir Frka Divan- Harp Azlma tyin edilmi, tetkik memurluu da uhdesine verilmitir. Ordudan yarbay rtbesi ile emekliye ayrlmtr. Tahir Bey'in, Manastr, skp ve Selanik'te maarife aid memuri yetlerde geirdii hayat, tam mnasyle fazilet ve hizmetle doludur. Ad geen, bir taraftan talebesi ile mesai arkadalarn vatan sevgisi ile dolu telkin ve iratlar ile aydnlatm, dier taraftan slm ilim ve sanatla r, bilhassa tarih ve teracm-i ahval hal ve hayat tercemeleri ile u ramtr. kinci Merutiyetin ilnndan evvel hrriyetilerin hareket lerine faal bir surette katlan, ayn zamanda hazrlad eserler ve yeni makaleleri ile matbuat leminde mmtaz bir mevki igal eden Tahir Beye, Abdulhamd idaresinin herhalde pheli br nazarla bakaca ta bi idi. Bundan dolay adgeen, hakknda mteaddit defalar jurnaller verilmi, askerlik hayatnda daima en az muzir! olabilecek yerlerde kullanlmtr. (^) Merutiyetin ilnn mteakip Bursa Mebusu seile rek parlmento hayatna karan ve nihayet ilk meclisin devresi sonun da siyas hayattan ekilmeyi arif ve limce bir grle zevk ve fikrine daha muvafk buldu. Mehmed Tahir Bey, {*) bu tarihten 20 - 25 sene
(') Bu fikir ve () mam- Ali ve amaz bir l Cenab- mamn cmleler Prof. Fuad Kprl'nndr. Hz.leri ilim ve hakikat aratrclar iin salam bir usul koymutur. gsterdii metot udur :

Hakikati syliyenlerinden renme. Bizzat hakikati ren. Sliyenlerini de tanrsn. Bu buyruun altnda kinci Abdlhamid idaresini ykp Merutiyeti kurmak isteyen ttihad Terakki Komitesi ve ona bal bir ksm Osmanl m nevverleri hakknda baz hakikatleri belirtmek istiyoruz. Yarm asr iinde ortaya kan tarih gerekler ve vesikalar kinci Abdul hamd idaresini devirmeye uraan Osmanl mnevverlerinin aldanm ve al-

 3 evvel Trk milliyetilii fikri henz bir tohum halinde bile mevcud de ilken, Veled elebi Efendi, Necib Asm Bey gibi mahdut birka arka da ile beraber Trklk fikrini nere alyordu. Bu srada i k d a m klliyat arasnda nerolunan Trklerin Ulm ve Fnn'a Hizmetleri adl eser, Trk milletinin ilim ve medeniyet sahasnda ne byk hiz metler yaptn gstererek dmanlarmzn milletimiz hakkndaki isnadlarn rtmek gibi yksek bir maksatla yazlmtr. Pek mhim, pek cidd tetkiklerin ve aratrmalarn verimli bir mahsul olan o ufak hacimli eserin kymeti asl imdi hakkiyle takdir olunabilir. Arapa veya Farsa yazdklar iin o zamana kadar Arap veya A c e m zannolunan is lm byklerinin, mesel Farab'lerin, evket Buhar'lerin, Cevher'lerin Trk olduklarn gstermekle Tahir Bey Trk milletinin kabiliyet ve zeksna, medeniyete aid hizmetlerine en kat' deliller bulmu oluyordu. Pek uzun senelerdenberi yorulmaz bir azim ve himmetle Osmanl Dev leti zamannda yetien eyhler, mutasavvflar, ulema din limleri; ka dlar ve mderrisler edibler, tarihiler, tabibler, riyaziyeciler mate matikiler ve corafyaclarn eserleri ve hal tercemeleri ile uraarak bu hususta baslm ve baslmam pek kymetli eserler vcuda getiren Tahir Bey, alma tarz itibariyle herkese ve bilhassa genlerimize bir ibret misali olmaldr. Bir memleketin ilm ve fikr ilerlemesi her ubede byk mtehas sslar yetitirmekle kabil olur. Halbuki tam bir znt ile itiraf etmeli yiz ki, bu erefli unvana hak kazanmay iddia edebilecek adamlarmz genler arasnda da, yallar arasnda da pek ndirdir. Yorulup usanma dan bir mesele hakknda senelerce gayret sarfedecek ihtisas sahiplerine mukabil, bizde en mhim mevzular hakknda haftada ciltler meyda na getiren mtehassslar mecvudtur. ite Tahir Beyi bu itibarla da ei pek az bulunan bir alma numunesi sayyoruz. u son gnlerde de erli bir arkada ile istanbul'un vakf ktphanelerini birer birer tefti
datlm olduklarn gstermitir. Osmanh mellMlerinin Bursah M. Tahir Bey de bu mnevverler arasndadr. unutulmaz yazar

Milletimize ve maarifimize yapt byk hizmetlerden dolay M. Tahir Bey'i daima rahmetle anarz. Aziz htrasn minnet ve kranla yd ederiz. Fakat hakikati daha ok severiz. Hakka ballmzn ve hakikata sayg mzn bir icab olarak sz geen Osmanl mnevverlerinin durumunu ve yakn mill tarihimizin bu nzik blmn kitabn msaadesi nisibetinde inceleyeceiz. Fikirlere vurulan zincirler krldka tarihde de hakikatler gn yzne k maktadr. Bu sayede son yllarda bu mevzuda bir hayli neriyat yaplmtr. Biz burada, yakn tarihimizin artk aydnla kmaya balayan hakikatlarm ve cereyan eden olaylar merhum Nizamettin Nazif Tepedelenliolu'nun Hrriyetin ln ve kinci Abdlhamid Han adh kitabna dayanarak anlata caz.

 4 ve muayene etmek vazifesi ile says yzbine ulaan nefis eserleri tek rar birer birer elden geiren ve ancak erbabnn anlayabilecei husus bir zevkle yeni birok notlar alan bu stad eski Trk'n yksek azmine yeni bir misal daha gstermitir. Bursal Tahir Bey Trk Dernei'nin asil ve tarih encmeninin yar dmc yelerindendir. Umumiyetle kitabiyat ve hal tercemelerine m teallik mevzularda gazete ve mecmualarda yazlar yaynlanmtr. Bu meyanda Srat- Mstakim, Sebilurread, Kelime-i Tayyibe ve Trk Dernei mecmualarnda hal tercemeleri ile alkal muhtelif makaleler yaynlayan Tahir Bey, Trk Yurdu nun yaz ailesinde bulunmutur. Nihayet Tahir Bey de arkasnda kymetli eserlerini brakarak bu fani dnyadan ayrlm 1343 H., 1341 Rum - Mal ylnda 1924-25 skdarda Zeynepkmil hastahanesinde vefat etmitir. Kabri skdar'da Aziz Mahmud Hdai Efendi Camii yanndaki mezarlktadr. Mevlevi eyhi Ahmed Remzi Dede, Tahir Beyin vefat mnasebeti ile u tarihi sylemitir : Bursah Tahir Bey'in geldi zaman- rihleti ftirak, eyledi eshab- ilmi derd-i nk Namm sn ibk etti bu tarihde Gitti Tahir Bey fenadan Hakka, elhak pr-pak 1343 Ankara Ktphanesi Mdr Mevlevi eyhi Ahmed Remzi Dede

Bu kt'ann son msra ebced hesab ile vefat tarihi olan 1343 H. y ln gstermektedir.

MELLFN ESERLER Baslm eserleri aadadr : 1 Trklerin ulum ve fnuna hizmetleri. 2 Terceme-i Hal ve Fezail-i eyh-i Ekber. 3 Kibar ve Meayih-i ulemadan Oniki zatn Teracm-i Ahvali 4 Meayih-i Osmanyeden Sekiz Zatn Teracm-i Ahvali 5 Ulema-i Osmaniye'den Alt Zatn Teracm-i Ahvali 6 l ve Ktip elebi'nin Terceme-i Halleri 7 Aydn Vilyetine Mensup Meayih, Ulema, uar ve Mver rihinin Teracm-i Ahvali

 5 8 Delilt'tefsr 9 Mntehabat-i Masar' ve Ebyat- Osmaniye 10 Hac Bayram Veli 11 Ahlk Kitablarmz 12 Nazar- slm'da Fakr 13 Ktip elebi 14 Siyasete Mteallik Asar- slmiye 15 Menakb- Harbiyesinden Bir Nebze 16 Osmanl Mellifleri Mhim eserlerinin en bydr. byk cild zerine hazrlanan bu eser oniki senelik bir inceleme ve aratrma sonunda meydana gel mitir. BASILMAMI ESERLER 1 Menakb- Seyyid Hoca Muhammed Nr'l-Arab ve Beyan- Melmet ve Ahval-i Melmiyye 2 Mecmua-i Tahir 3 Fezail-i mam- Ali R . A . Hakknda erefvarid Ehads-i e rife ve Tercemeleri 4 Haseneyn Hz. Hasan ve Hz. Hseyin (R.A.) Haklarnda e refvarid Ehads-i erife ve Tercemeleri 5 mam Suyt'nin El-Ehadsi--erife Risalesinin Tercemesi vali 7 Mntehabat- Durb-i Emsl-i Arabiyj'e ve Farisiyye NOT : Mellifin hayat, Profesr Fuat Kprl'nn, Osmanl Melliflerine zeyil olarak Mevlevi eyhi Ahmed Remzi Dede'nin yazd Esami-i Ktp ve Esmai Mellifin adl eserde yaynlanan makalesi esas tutularak hazrlanm, Muallim Vahyi Bey'in Bursal Tahir Bey adiyle yazd kitapla brahim Aleddin Gvsa'nm Mehur Adamlar Ansiklopedisinden de istifade edilmitir. Daha geni bilgi sahibi olmak isteyenlerin ad geen eserlere bavurmalar tavsiye olunur. Hdiseler apak gsteriyor ki Abdlhamid'in tahta kt gnler de Trkiye'de sz dinlenen devlet adam yoktu. Trkiye'de muasr dnyay tanyan diplomatlar da devede kulak kabilndendi. Ordu ban daki komutanlar, bei mstesna, mesleklerinin ve vazifelerinin ehil leri deillerdi. mparatorluun birok yerlerinde hkmet daireleri ki ralk evlerde idi. Tp, babotu. Hastahane yoktu, kla yoktu, iir, edeFi's-Saltanatil-Mnife

6 Manastra Mensup Meayih, Ulema ve uaranm Teracm-i Ah

biyat, resim, san'at pek derme atma idi. Basm ocuk oyunca idi. Yk sek okul bir tarafa rtiye ve idadi mektepleri parmakla saylabiliyordu. Mslmanlar arasnda Avrupa anlayna gre mnevver yoktu. Buna mukabil, btn gayretleri ile imparatorluu kertmee alan unsur lar arasnda Avrupa terbiyesi alm olanlar pek kabark bir yekn tutu yordu. Bir ka berberle be svacy hesaba katmayacak olursak b tn kk zanaat erbab hep yabanclard. Byle bir memlekette geni bir Merutiyet rejimi tatbikna kalkana, dorusu ya, glnrd. Fakat hdiseler, maalesef, dmanlar gldrm ve rejimin tatbik edildii bu memleketi sadece alatmt. Abdlhamid, i bana geince btn imknszlklar dnda bir ba ka korkun gerekle kar karya kalmt: Koskoca mparatorluun hibir yerinde i emniyet mevcut deildi. stanbul'un emirlerini zmit'te bile dinleyen yoktu. mparatorluun ha ritada gsterilen engin topraklara hkim olduu da, bir ho, fakat bo rivayetti. mparatorluun istismar edilebilen nesi varsa yabanclara ya ryordu. Anadolu'da topran ou Ermenilere, Rumlara tapulanm, Yahudilere rehin edilmi bulunuyordu. Ermenilerin bol olduklar blge lerde merhasa efendiler, Krdlerin ve Araplarn yaadklar vilyetlerde airet reisleri, aalar ve eyhler hkm sryorlad. Bunlar iin Fener Patrikhanesi bir hkmdar saray ve memleketteki Ortodoks kiliseleri birer vali, mutasarrf veya kaza kaymakaml kona olmutu. Ve daha neler neler... Abdlhamit bu durumu dehetle grdkten sonra u iki ktan bi rini semee mecbur oldu: Kanun-u Esas'yi mi korumal, devleti mi? Ortada devlet denilebilecek bir varlk kalmamt ki rejim eklin den bahsedilebilsin! Bunun iin daha berbat tecrbeler geirilmesine meydan vermek sizin dizginleri eline ald. Kanun-u Esas'yi yok etmedi. Hayr... Sadece yrrlkten kaldrd. Bundaki incelik meydandadr. Ve lisan hal ile yle d e d i : Aslolan devlettir. nce onu kuralm. te Abdlhamid'in ald tedbirlerin mna ve hedefi devleti kur tarmaktr.

Artk siyas dnya, Krm muharebesine takaddm eden gnlerdeki mihverinde dnyordu. Mahreki de bsbtn dnmyordu. Mahreki de bsbtn deimiti. Yeni bir devre gre bir nizam edinmek, ayarlan mak gerekti. V e bilhassa ekonomi politik bir anlaya ulamak icap eder-

di. Bakalarna avu aan bir devletin kimseye kafa tutamyacan, hibir hak sahibi olamyacan anlamakta da Abdlhamid'in gecikme diini gryoruz. ilk i olarak istikraz kaplarn kapad. Buna ramen yabanc bor lar demek yolunu tuttu. ok mahdut bir devlet geliri ile geinmenin, kt kanaat geinmenin yollarn arad. Parolas deta u oldu: Kendi yamzla kavrulacaz! Abdlhamid, Merutiyetin ilnndan sonra gazetecileri davet etmi, yni bir basn toplants yapmt. Trkiye'de ilk basn konferans budur. O konsefansta bulunan ve sonra da Kprde bir cinayete kurban giden talihsiz Hasan Fehmi, Abdlhamid'in u szlerini nakletmitir: Kapitlsyonlarn lavn istiyorsunuz ve geni iktisad slahat talep ediyorsunuz. Size tavsiyem udur: Zerre kadar istikraza meylet meyiniz. Eskiler fazla bor yapmlar, bunun neticesi btn ilerimize yabanclar mdahale etmilerdir. Her bor boynumuzu bker, ben o unu dedim. A z bir ey kald. Bunu yamzla kavrularak dedikten sonradr ki hakik hrriyete ulaabiliriz. Kendi hviyetimizi bulacaz. O zaman kapitlsyonlarn kaldrlmas mmkn olur...

Abdlhamid'in bu politikas devletten maa alanlar yava yava skmaa balad. nk denekler zaman zaman verilmiyor, bazan iki ayda yarm maa alnabiliyordu. Fakat istikraz taksitleri zamannda deniyordu. Gariptir ki bu hal, alacakllar hi memnun etmiyordu. Zira Osmanl mparatorluunun borlarndan silkinme yolunu tutmas ya banc sermaye politikasna hi de mitli bir istikbal va'detmiyordu. He le hi istikraz yaplmamakta olmas Osmanl idaresini borlandrarak milyonlar vurmaa alm olan milletleraras vurguncu bankerleri pek fazla skt ve bunun reaksiyonu derhal belirdi. stikrazlar plase eder ken nce komisyonlarn ekerek havadan milyonlarla altn devirmee alm olan milletleraras tefecilik kendisine bir baka saha arad. Bu iyi vurulacak kuun Rusya olduunu anlaynca kasalarn Romanoflara at. Tabiatiyle siyas sempati de yeni istikrazlarn kanaln takip etti. Fransa politikas ananevi (!) Osmanl ittifakna tamamiyle ihanet ede rek Rusya ile ittifak arelerini aramaa balad. phesiz bunda 70 - 71 harbinin de bir tesiri olmutu. O harpte Fransa'y malp eden ne yeni Krup toplar idi ne de Alman askerlerinin daha kahramanca savam olmalar.. Hayr, en byk faktr Prusya'nn Fransa ile harbederken do udaki komusundan emin kalm olmasyd. Abdlhamid'in, memleketi tek bana idareye balamasndan on iki

yl sonra, yni 1890 da, be kalemde Rusya'ya aktlan Fransz altn yz otuz milyonu (^) bulmutu. bu kadarla da kalmyacak, bu ak de vam edecek ve on yl sonra 1901 de eitli Fransz alacaklar tam y^: altm yedi milyon Trk altn karl altm Fransz bankaclna bir i yolu aarken Fransa d politikas tabi bo durmuyordu. Paris, bir Rus - Fransz asker ittifak iin zemin aramaa balamt. 1890 da Rus ordusunun Marva austos manevralarna giden Fransa Genelkurmay temsilcisi General Boisdeffre Rus ordular Genelkurmay Bakan Orge neral Obruef'le ilk yar resm temas yapt. Bir yl sonra, Petrograt'taki Fransa Byk Elisi de Laboulaye, Hariciye N a z n Ribot'ya gnder dii bir raporda (6 austos 1881) Rusya Hariciye Nazr de Gries ile yap t bir konumadan yle sahsetmektedir: Eer iyi intikal ettiysem Rusya hkmeti aramzdaki temaslara da ha geni bir mahiyet vermek arzusundadr. Bavekil bir aralk dedi ki: Sulh, Msr'da veya Avrupa'y ilgilendiren baz sebepler yzn den in'de bozulabilir. Trkiye'den bahsetmiyorum. nk Trkiye bir Avrupa devletidir. Bununla beraber Rusya Hariciye Nazrna gre yaplacak anlamay sadece l ittifaka inhisar ettirmemek daha geni tutmak lzmdr. Bunun mnas gayet aktr: Rusya, Boazlarda ve Karadenizde Rus emellerine Fransa'nn yar dm etmesini, bir ittifakn artlan arasna sokmak istiyordu. Bir ittifak... Evet bu sralarda Rus ve Fransz genelkurmaylar bir ittifak pazarlna girimi bulunuyorlard. Bu pazarlklar iki yl sonra 1893 de tamamlanm olacak ve Rus Bavekili Giers'in Petrograt'ta Fran sa Bykelisi Msy d Montebello'ya gnderecei 27 Aralk 1893 tarihli ok mahrem vesika ile yrrle girecekti. Ne gariptir ki bu ittifak ve istikraz macerasnn cereyan ettii 1889 - 1893 yllar, Trkiye'de Abdlhamid'e kar ilk gizli komitelerin belirmee balad zamana te sadf etmektedir. Ve yine de gariptir ki bu komitelere mensup olanlar, Abdlhamid'e kar daha rahat almak iin hep bu Fransa'y seecekler ve kararghlarn hep Paris'te kuracaklardr! V e uzun zaman stanbul'a kar alan eitli mcadeleler hep bu Paris'te yardm bulabilecektir! Acaba Rusya' nn gizli mttefiki olan bir Fransa bu insanlara niin yar dm edecektir? Babasnn hayrna m? imdi biraz da Abdlhamid'e kar kurulan gizli komitelerden bah sedelim : Sultan Abdlhamid'i gnn birinde Kanun-u Esas'yi tekrar y-

( 1 ) 2 milyar 663 milyon 756 bin altm frank,

 9 rrle koymaa zorlayacak ve bir mddet sonra da zorla tahttan indi recek olan bir sr d politika entrikalar ve i poUtika hareketleri ara snda bu gizli komitelerin de bz tesirleri olduu inkr edilemez. Daha ak konuaym : Abdlhamid'i gnn birinde birok haric tesirlerin yaratt bir kasrga devirecek ve ttihat ve Terakki Cemiyeti bu kasrgann sadece bir maskesi olacaktr. Fakat ttihatlar Merutiyetin ilnn ve 31 Mart tan sonra Hamid'in devrilmesini yalnz kendi gayretlerinin eseri oldu unu iddia edeceklerdir. Fakat bu gafletleri pek uzun srmiyecektir. A y n kasrga iinde on yl bocaladktan sonra battklar zaman ve devleti de batrdklar zaman kimlerin ellerinde yllarca safdil birer oyuncak ol duklarn anlayacaklardr.

lk gizli komite, Abdlhamid'i tahtndan indirmek emeli ile stan bul'da Asker Tbbiye mektebinde kuruldu: Yl 1889. O sralarda bu okul Topkap Saraynn hemen yanbamda Glha.ne'de idi. Talebelerden brahim Temo ( ' ) adnda biri, bir gn, 1889 yl Maysnn drdnc gn bahede dolarken en sevdii arkada shak Skti'ye birdenbire yle dedi: Bana bak shak! Bu Abdlhamid'i devirmek lzm. Bunu da an cak bir gizli cemiyet yapabilir. shak hayretle bakakalmt: Var m byle bir cemiyet? Y o k . . . Ama kurulabilir. Mesel imdi sen gider, urada roman okumakla megul olan Abdullah' (Doktor Abdullah Cevdet) kandrr sn. Ben de erkez Mehmet Resifle (-) grrm. Bu konumadan 24 saat sonra Hseyin zade Ali'nin de itiraki ile ilk gizli cemiyet kurulmu bulunuyordu. Bu be arkadaa bir hafta iinde u alt kii de katld: erafeddin Mamum, Giritli efik, Cevdet Osman, Kerim Sebati. Mekkeh Sabri, Selnikli Nazm (zmir suikasti meselesinde aslan dok tor Nazm bey m e r h u m ) . Yldz istihbaratnn sonradan ele geen arivlerine gre bu ilk ko mite, Asker Tp Okulunun yz krk talebesinden ancak otuz ikisini kadrosuna alabilmiti. Bu komiteden 1908 inklb gnlerinde nemli bir mevki edinebilen tek kii: Doktor Selnikli Nzm Bey'dir.
(') Arnavut olduunu iddia edenler olmutur. Yanltr. Temo Trkt. (-) Birinci Dnya Harbi sonlarnda Ankara Valisi idi, Mtarekede stan bul'da cezaevinden kat srada takip edenlerin eline dmemek iin Mecidiyekynde intihar eden Reit Bey merhum.

 10 Bir gn, gizli komite kurmak fikrinin brahim Temo'ya talya'da alanm olduunu biliyoruz. Temo, tatil aylarnda Arnavutlua va purla gidip gelirken birka defa talya'ya uram, Napoli'de bir Karbonari kulbn gezmi ve Birendizi'deki mason locasna kaydedilmitir.

Asker Tbbiye'deki hareket bir mddet sonra Harbiye, Baytar, Mlkiye ve Bahriye mekteplerine de sirayet etmi, nihayet gnn bi rinde Mhendishane'ye de bir ekirdek atlmtr. Doktor merhum kil Muhtar'dan renildiine gre Yldz Saray bu gizli hareketi ancak yl sonra 1892 de haber alabilmitir. lk ii mektep kumandan Ali Saip Paay azletmek olmu ve Harbiye Mektebi kumandan Zeki Paa bu iin tahkikine memur edilmitir.

imdi bir baka komiteciyi ele alalm: Halil Ganem... Temo'nun harekete getii gnlerde 93 Meclisinin eski Suriye me buslarndan olan bu Halil Ganem Paris'te bir Franszca gazete kar maa balamt : (') Gen Trkiye... (La Jeune Turquie). Halil Ganem daha nce de Cenevre'de Hill adnda bir baka ga zete karmt. Derken Ahmet Rza Bey de Paris'te belirdi. 1895 de Halil Ganem ile birleerek Meveret i nere baladlar. Abdlhamid'e kar savaanlar arasnda bir sosyal nizam dncesini ortaya ilk atan, Positivisme i ele alan, bir Auguste Comte hayran olan bu Ahmet R za Bey'dir. nce tesirsiz gibi grnen bu gazeteler, yava yava memleket da hilinde de srlmee balaynca Yldz dikkatini bsbtn arttrd. 1895 de artk doktor diplomalarn alm bulunan Abdullah Cevdet, s hak Skuti, erafeddin Mamum, Kerim Sebati ile Harbiye hocalarn dan bir subay, yni rksulu Ahmet (*) yakalandlar. Temo tam za mannda Romanya'ya kaabilmiti. Ama dierleri de srgn yerleri olan Rodos ve Trablus'tan kolaylkla kaabildiler: Hepsi Paris'i boylad. lerinde dorudan doruya bilerek veya bilvasta, nereden geldi ini bilmiyerek eitli yollardan yabanc yardm alm olanlar oktur. Fakat... Abdlhamid'in karsndaki asl cidd dmanlar bunlar
V^) 93 Meclisinde harbe girmek kararnn hat olduunu aka sylemi olan mebus. ('') Sonradan paa ve ayan meclisi zas olmutur.

 11 deillerdi. Sultan sarsan hareketler, mparatorluun Trk, erkez, Krt, Lz olmyan dier unsurlarndan domvtur. Abdlhamid'i asl devirenler bunlardr: Rumlar, Yahudiler, Bulgarlar, Ermeniler, Srplar, Araplar, Drzler... V e Eflk komiteleri. Rumlarn kilisesi, yni Bizans kilisesi, bu kilisenin bilhassa u merkezi Abdlhamid'i ok sarsmtr: Fener. Aynaroz. Atina. Ermeniler ise mstakil Ermenistan iin ahan ihtillci gruplar d nda birka tane de ok nemli Ermenistan taraftan yabanc kurul kurmular ve gazeteler karmlard. Bunlar arasnda bilhassa Pro Armenia zerinde durmak lzmdr. T Ondokuzuncu Yzyln banda Yunan istiklli iin nasl bir azdan sempati yaratmaa almlarsa bu Pro Armenia gazetesi etrafnda toplananlar da ylece almlardr ve cidden muvaffak olmulardr. Bunu kuranlar arasnda mehur Clemenceau (Fransz Bavekili olan), mehur Anatol Frans, Fransz kom nistlerinin piri olan Jan Jores (^) bata gelenlerdendirler. Arnavutlara gelince... Bunlar Dervi Hima ve Konial Faik'in A l bania adl gazetesi ile hiyanet konserine itirak etmilerdi. Arnavut ih tillcilerinin hepsi masondu ve talyan Merik-i zamna bal bulunu yorlard. Osmanl mparatorluunda ilk mason locas Berat'da talyanlar ta rafndan almtr. Skoya tarikatinden olan bu loca Floransa'ya bal idi ve dorudan doruya talya Kral saraynn kontrol altnda al yordu.

Gelelim Yahudilere... Hrrem Sultan stanbul saraynda tam bir diktatr olarak hkm srd Kanun Sultan Sleyman gnlerinde Mihrimah Sultann sska kocas Rstem Paann delleti ile Trkiye'ye akn akn g ettikleri de virden ikinci Merutiyetin iln nna kadar Yahudiler, bu memlekette en rahat gnlerini Sultan Abdlhamid Han devrinde yaamlardr. V o bunun karl olarak Kzl Sultan rejimine 1895 ylna kadar tam bir sadakat gstermilerdir. 1895 ten sonra da bu sadakatin devam etme mesi iin imparatorluk iinde domu hibir sebep yoktu. Abdlhamid idaresi btn dinlere sayg gsteriyordu. Tam bir din hrriyeti vard. Fazla olarak Abdlhamid, ikide bir havralarna yardmlar da gnderi
c i ) Birinci Dnya Harbi balarken bir suikaste urayp ldrld.

 12 yordu. Basra'da, Badat'ta, Beyrut'ta, Halep'te, am'da olduu gibi Se lanik'te, Kmelinin btn vilyet, sancak ve kazalarmda, Adalarda ol duu gibi Adriyatik kylarmda ve Trablusgarp'te diledikleri gibi krl ileri ile urayorlard. Askere gitmiyorlard. Canlar, rzlar, mallai'i tam bir emniyet iindeydi. Mektepleri, spor kulpleri, sosyal dernekle ri, hastahaneleri, hayr cemiyetleri her eyleri, her eyleri vard. Yahudi cemaatlerinden hi birinin Abdlhamid Handan en ufak bir ikyeti iin ortada hi, ama hi mi hi, zerre kadar dahi bir sebep yoktu.

Baknz 1895 de ne oldu. Osmanl demiryollarndan byk bir servet elde etmi olan Baron Hirtch (Hir) Yahudi idi. lrken Yahudilere bir yurd kurulmas iin iki yz elli milyon frank (on iki buuk milyon altn Hra) ( i ) vasiyet etmiti. O devirde Dou Avrupa'da, bilhassa Rusya'da Yahudilere ok zulm ediliyordu. Baron Hir bunlar kurtarmak iin v e toplu bir halde yaatmak iin tasavvur ettii yurdun yerini de tyin etmiti: Arjantin. Baron, o zaman dnyann her yerinden muhacir kabul eden ve bir ok yerleri bo olan bu memlekette para ile toprak satn alnmasn ve gmen Yahudilere verilmesini istemiti. Fakat bu vasiyeti yerine getir mek iin 1891 de kurulan bir cemiyet (-) bu yurd meselesine yava ya va baka bir istikamet verdi. Hele Teodor Herzel adnda bir Macar Yahudisi ie karnca Arjantin'den bsbtn vazgeildi. Deil yalnz Do u Yahudilerini, dnyadaki btn Yahudileri Filistin'de kurulacak bir yurda tamak fikri ortaya atld. Gariptir ki buna ilk itiraz edenler Amerika'daki hahamlar olmu tur. Derken Viyana Bahaham efendi de Amerikal hahamlara katld. O da olmaz! dedi. Hatt New-York Bahaham efendi bard: Yahudilerin yeni Kuds' Washington ehridir. Bizi tekrar Fi listin'e gtremezsiniz! Fakat 1897 de isvire'nin Bl ehrinde 204 murahhasn itirakiyle toplanan Dnya Yahudileri Kongresi Filistin'de bir Yahudi yurdu ku rulmasna karar verdi. Bu kongrede Yahudi Masonlar byk bir rol oy namlard ve kararn tatbikine Herzel memur edildi. Bir yl sonra (1898) Almanya mparatoru ikinci Vilhelm, Abdlha mid'i ziyaretten sonra Kuds'e seyahat etti. Bu seyahatin sebebi yeni yeni anlalmaktadr. O zaman Alman papazlarna bir manastr yaptr-

(1) (-)

Bu gnk kur zerinden iki milyar Trk liras. Jewish Colonisation Association.

 13 mak iin arsa tedarik etmek niyetinde olduu sylenmiti. Meer bu seyahatten maksad Yahudi yurdu dvasna mzaheret ettiini Kuds' te iln etmekmi. Helzel, bir heyetle Kuds'te kinci Vilhelm'i ziyaret etmitir. Vilhelm, Bavekili Prens V o n Blov yannda olduu halde Herzel'in szle rini dinlemi, sonra u cevab vermitir: Byk mttefikim Sultan deki hkmranlk gvenebilirsiniz. Fakat o Abdlhamid Han, o kinci Vilhelm'in oyununa gelmemi tir. Kuds'ten dnte stanbul'a urayan Herzel, doru Yldz'a gitmi ve Almanya sefiri iltimas ettii iin huzura kabilmitir. Dnyann her tarafndan gelecek gmenler iin Filistin'de bir dar Muhtariyet ara d anda Abdlhamid sadece glmtr. Herzel bir hafta sonra, bu sefer de talya Elisinin iltimas ile huzura kabul edilmitir. Abdlhamid yine dinlemi, dinlemi ve sadece glmtr. V e kendisine nc rtbeden bir Mecid nian verip uurlamtr. Ama ondan sonra da Baktip Tahsin Paaya u szleri sylemekten kendini alamamtr. Greceksin... Beni bu adam devirecek. Eer o deviremezse kimse beni deviremez. Abdlhamid Han'n Filistin zerin hakkna riayet etmeniz artiyle benim yardmlarma

Yahudi heyetinin, kinci Vilhelm tarafndan desteklenen yurt ta lebini reddetmesi, yni Herzel'i atlatmas gerekten, Abdlhamid'in de bizzat sezdii gibi Ydz m dmanlarn ok kuvvetlendirdi. nk Yahudiler sistemli almay bilen adamlard ve byle bir almay mu vaffak edebilecek birok kuvvetlere sahip bulunuyorlard. Para onlar da idi. Milletleraras ticaret mnasebetlerinin en nemlileri kontroUar altnda idi. Avrupa basn ellerinde idi. Dnya umum efkrnda dile dikleri anda diledikleri frtnay koparabiliyorlard. Dnyada doan yeni sebepler yznden beliren yeni yeni ittifak kombinezonlar v e anlama larla devletleraras mnasebetlerin, Avrupa muvazenesinin kknden sarslmak zere olduu bir devir balyordu. Yllardan beri oynad d politika alannda Abdlhamid'i yaya brakmak, birok bakmlardan ar tk mmkn saylabilirdi. nce, dnya basnn harekete getirdiler. Sonra Osmanl toplulu unda Abdlhamid aleyhine mevcut btn artlar birletirme yoluna girdiler. O ana kadar tamamiyle ba bozuk bir hareket olan Merutiyetilik birdenbire disiplinli bir saldr halini almaa balad. Osmanlln

 14 kozmopolit ( 1 ) havas iinde yetimi olan Abdlhamid dmanlarn, hedefe doru yanyana yrtmek g olmad. Bu kozmopolitleri bir kozmopolit kurul pekl birletirilebilirdi. Osmanl mparatorluuna en yakn mason karargh olan talyan Mark zami bu birletirme ve kaynatrma vazifesini zerine ald. Macedonia Risorta ve Lahor ot L u x talyan localarnn, bilhassa Selanik'teki Risorta'nm oynad rol ler ok dikkate deer. Paris'te ve Cenevre'de dolaan hrriyetileri Fran sz mark zami himaye si altna alrken talya'ya (Floransa) bal localar, Osmanl memleketinde teden beri hilfet dmanl ile hret salm ve msamaha, eitlik, hrriyet aram baz eski kurullarn ileri gelenleri ile temasa girdiler: Yani Bektailer, Melmiler, Mevlevilerle kaynatlar. Ksa bir zamanda Mevlevi, Melm ve Bekta olan birok vezirler, bir iki mir (mareal), elilerden bei, saysz hkim, avu kat, muharrir, air ve muallim masonluu da kabul ettiler. Mesel Sela nik'teki Vatan ve Hrriyet Cemiyetinin ilk yelerinden olan mehur Bursal Tahir Melmi idi. eyhlislm Hayri Efendi (rgpl), eyhl islm Musa Kzm Efendi, filozof Rza Tevfik, Kzm Nami Beyler hem mason, hem bektai idiler. Talt Paa masondu ve bal gibi bektai idi. Sleyman Asker, Vehip Paa, Mlzm Atf (emsi Paay vuran), Resneli Kolaas Niyazi, Binba Eyp Sabri (Ohri), skp'te Albay Galip (sonradan paa), Kprl'nn mehur Sleyman Aas ve daha dierleri, Avni Bey (paa), Gevgili'de mer Fevzi Mardin, hem bektai, hem masondular. Drama ve Kavala tekiltn kuranlardan Hseyin Pa azade Nazif Sleyman, Agh, Rza, Tahir Paazade Mahmut Beyler ma sondular. Talt Bey'i (paa) bektailie ve masonlua sokan Nazif S leyman Bey'dir. Edirne tekiltn kuranlar da smet (nn), Kzm Karabekir (Paa), Seyfi Bey (Paa) ve Hseyin Kadri oldular. Seyfi Paa ile Kzm Karabekir hem mason, hem bektai idiler. Gariptir ki sonradan ttihat ve Terakki tarafndan nemli mevkilere ykseltilecek olanlardan biri mesel u mehur eski Polis Umum Mdr Azmi Bey 22-23 temmuz 1908 gecesine kadar Abdlhamid'in ba curnalcs olarak Drama'da mstantik muavini (sorgu yarg j'^ardmcs) idi. Gene son radan mthi ttihat (!) diye hret salan Tahsin zer (vali ve me bus) de o srada Drama'ya bal Pursisan nahiyesi mdr ve buz gibi sarayc idi. Grlyor ki Masonluk, yalnz memleket dndaki gayretleri bir merkez etrafnda birletirmekle kalmam, memleket iindeki saray
(') Dnnz bir kere, 1902 de Paris'te 47 murahhasn itiraki ile top/lanan kongrede ikinci reislerden biri Ermeni (Sisyan), teki de Rum (Sazas) d. Murahhaslar da Trk, Arap, Rum, Krt, Arnavut Ermeni, erkez ve Yahudi idi. Artk ka tanesi Trkt Allah bilir.

 15 dman kurullar da bir Mukaddes ttifaka tevik etmitir. Bununla beraber Trk, Arap, Rum, Bulgar, Erm.eni, Yahudi, Krt... Btn ku rullar yalnz Abdlhamid'in devrilmesi iin birletirilmilerdir; yoksa Floransa Mark- zami, Abdlhamid'e kai- birlik kurarken Abdlha mid'in devrilmesinden sonra btn bu mill gruplar ayr ayr iftirakla da tevik etmekten geri durmamtr. Mesel Birinci Dnya Har binde liye Divan- Harbinin astrd Suriye ihtillcileri Abdlhamid Zhrv Efendi, Azimzde'ler, ArslanouUar hep Masondular. Mesel geenlerde feci bir surette yok edilen Arap ihtillci Nuri Essaid (Abdl hamid devri yzbas) Masondu. Mesel Him Hanedann kuran Mek ke Emri Hseyin ve olu (Faysal, Ali ve Abdullah) Masondular. Me sel Makedonya ihtillcileri Sandanski ve Pania Masondular., v e dn ya Masonluu hemen nc orduya el att. Zira Mason lemi, Osmanl ordusu hakknda Sir Charles Elist'in koyduu eski bir tehisi unutm^mt : Osmanl devletinde ordu, hkmetin korkularndan veya emelle rinden domu bir tekilt deildir. Osmanl milletinin normal devle tidir.

1896 dan sonra giriilen btn bu hazrlklara ramen Abdlhamid 1907 ylma kadar, hi sarslmayacaktr. Zira memleket iinde kurulan tekilt Masonluu engin gayretlerine ramen geni ynlar elde edemiyecektir. Abdlhamid dman gizli tekilta girmek, yeni bir neslin siyas zppelii halinde kalacaktr. nk btn iddialara ramen Abdlhamid iyi bir adliye kurabilmi ve iyi hkimler yetitirmitir. n k Abdlhamid 1877 harbinde kaybedilen Abdlaziz ordusundan ok da ha kudretli bir ordu kurmaa muvaffak olmutur. Hkimlerin rvet al madklar ve mahkemelerden halkn memnun olduu muhakkaktr. Fransa ordusu 76 nc piyade alay subaylarndan. Temen Conte de Cholet Ermenistan, Krdistan ve Irak adl eserinde, daha 1890 ylnda ye ni Osmanl ordusunun eitli kuvvetlerinden hararetle bahseder. Alayl subaylar vatansever, Mslman ve tecrbeli harp adamlardr. Mektepli subaylar cidden mnevver insanlardr ve birliklerin yksek komutas hep Alman ve Fransz yksek harp okullarndan yetitirilmi deerli as kerlerin elindedir. Merkezi Erzincan'da olan 4. Kolordu 44 yanda gen bir Mir olan Mehmet Zeki Paa emrindedir. yi bir ailenin ocuu olan bu komutan be yz altn olan ayln dahi, meteliine dokunmadan askerlerine sarfetmektedir. Fransz subay, orduevinde rastlad btn subaylardan hayranlkla bahseder. Erzurum'daki asker kolejin (idad) komutan Albay Salim Bey Saint-Cyr'den diplomaldr. Bu okul ile bir gn sonra ziyaret ettii topu klasn nasl methedeceini Fransz su-

 16 bay bilememektedir. Dokuz tabur kale topusu ile bir siAvari topu ala yn gzden geirmek imknn bulur. Ahrlar, atlar, tfekleri, kl lar, tabancalar, cephanelikleri, toplan Fransz ordusundan stn bulur. Asker mkemmel giyinmitir. Kazanlarda gayet iyi yemekler piiril mektedir ve hepsi iriyar adamlar olan askerler atletler gibi eviktirler. Btn atlar, Fransz topularnn hasret ektii Macar katanalardr. Tevfik Paa komutasndaki bu topunun bir ksmna Albay Hasan T o sun at yaptrr ve aslnda meslekten yetime bir casus, istanbul'daki Fransz sefareti ataemiliter yardmcs ve bir kurmay olan Fransz kon tu parmaklarn srr. Erzincan ve Erzurum'da balayan bu hayranlk, Badat'a gidinceye kadar btn garnizonlarda eksilmiyecek, artacaktr. Ve Abdlhamid, Gi rit meselesinde Yunanlya bir ders vermek lzumunu duyduu zaman bu ordu, vazifesini gz kamatrarak baaracaktr. V e Rusya, kmldanamyacaktr. Zira Fransa ile gizli bir asker ittifak imza etmi olmasna ramen ne kendisi ne de mttefiki harp yapabilecek kudrette ordulara malik deillerdir... Abdlhamid devrindeki hkimlerin ve Abdlhamid'in yakn adam larnn yksek namuslar hakknda bir fikir vermek iin u ksa olay, bir numune olarak buraya sktryorum: 23 temmuz 1908 de nemlice bir rol oynayan Kprl erafndan Sleyman Aa bin dokuz yz be ylnda on be yl hapse mahkm edi len iki kardeinin temyiz ettikleri dvay rvetle halletmee karar ve rir. Bir altm babas halinde istanbul'a gelir. Sarayn yakn adamlarndan biri olan Ndiri Fevzi Bey merhuma C) atar. Derdini anca Ndiri hayretle yzne bakar : Yani ne demek istiyorsunuz? Temyiz hkimlerini para ile satn m alacaz? Olacak i deil bu. Fakat Sleyman Aa'y kendisine tantan, hatrn kramyaca bir dostudur. Onun ricas zerine Aa'y Abdlhamid'in bayaveri Kabasa kal erke Mehmet Paa ile tantrr. Sleyman Aa, Kabasakal aley hindeki propagandalara pek inanm bir adamdr. Ziyaret gn yanna iki torba dolusu da altn alp gider. Kabasakal ( i ) sylenenlere bir an kulak verir; akabinde top gibi grler : Defol, seni hapse tktrmadan phn prtn topla, memleketine git! Sen deli misin? Padiahn adaleti altnda satn alnr m?

(1) Deerli arkadam Enver Behnan'n babas... 31 martta damgas ile aslmtr. (') Sarayn rvet vastas diye 31 martta aslmtr.

Abdlhamidci

1?

Bu macerann Sleyman Aaya (-) inhisar etmediine inanmak tia* muslu adamlarn boynuna bortur. Bir Trk devletinin adaletini otuz yl amura batrmak ne byk gnahtr! NETCE VE HKM : Mertiyet, bir takm fikirsiz Makedonya komitaclarnn ruhuna gem tak m ve kr hamlelerini istismara yol bulmu tekiltl Yahudilik, Masonluk ve Dnmeliin eseridir. Bir gn yalnz ilim ve hakikate bal tarafsz tarihilerin itiraf edecekleri gibi Mertiyet hareketinin hedefi olan 2. Abdlhamid sadece mslmanl, milliyetilii ve Trkl inkraz ve smrgelemekten koruyuculuu ve btn bunlardan dolay Yahudilie ve garp emperyalizmine ve kapitalizmine kar sis temli mcadelecilii yznden bunlarn kurban olmu; ve bu menhus gen, kolaylkla bylenen saf genler ve cahil komiteciler vastasyle devirdii ne ticeye, inklp, mertiyet ve onun altnda hrriyet, msavat, adalet yaftasn taktrmt.

(2) Kmekli hava albay doktor Yusuf Beyin babas. F. : 2

T A K D M

Ktip elebi merhumun Kef'z-Zunn mukaddimesinde naki ettii

K i m bir m'minin tarihini yazarsa sanki ona hayat vermi gibidir hadis-i erifine uyarak evvelce nerine muvaffak olduum niz risalele rimin, mtalea sahihlerinin takdirlerine mazhar oluu, Cenab- Hakk'm bu ciz kulunu elinizdeki eserinde meydana gelmesine tevik etti. Allah'n inayetiyle bu d e f a bitirmee muvaffak oldum. Hayatlarn yazdm zat larn hal tercemelerine kaynak olarak grebildiim muteber eserlerden bir ksmnn ibarelerini bile deitirmee lzum grmiyerek bz par alarn aynen naklettiim gibi, yaratlta iire kaabiliyetli olanlarn da en mehur manzumeleri ile bilhassa edeb, ahlk, hikmet ve felsefeye it bz manzumelerini ilve ettim. simlerini de vefatlar tarihi sras na gre hret ve mahlaslarna v e mntesibi bulunduklar ilim ve fenlerden yalnz birisine mahsus olan fasla yazarak dier fasllara yazmak tan vaz getim. Muhtelif fasllarda isimleri yazlan melliflerden bzla rna dair de kitablarla alkal ilmin usullerine ve kitabiyat kaidelerine gre mmkn mertebe izahat verdim. Fakat sadece ilm malzeme nok san gibi sebeblerden dolay grlen hatlarn ilve suretiyle yaplacak husus cilde konulmak zere dorudan doruya bu ciz mellife bildiril mesini memleketimizin maarifilerinden istirham ederim, isimleri yazl zatlardan bzlarnn bilhassa limler zmresinin eserlerine ekseriyeti itibari ile Arapa yazlmas bahsine gelince; Trklerin ulm ve fnn'a hizmetleri risalesinin mukaddimesinde de belirttiim ekilde bir ka mstesna olmak zere, btn Trk bykleri ve limleri ilm ve fenn eserlerini Arapa ve bir dereceye kadar da Farsa yazdklar gibi, Osmanl limlerinden bu snf tekil eden zatlar da, eskilerin izine tbi olarak, eserlerini hemen hemen tamamen Arapa yazmlardr, ( i ) Fik rimce bu yolda gitmelerinin sebeplerinden biri de Osmanl Trk dili kaidelerinin vaktiyle kitap haline getirilip yazlmam bulunmas ola caktr. Geri dilimizin sarf - nahiv kaideleri H. 937 = 1530 M. tarihinde

Bergamal Kadri isminde ilim v e kalem sahiplerinden bir zat tarafndan vakfane bir surette Myessiret'l-Uliim (-) adiyle yazlp kitap hali ne getirilmise de nshalar yaylamadndan Ktahyal Hoca Abdur rahman Efendi'nin Mikyas'l-Lisan v e Kstas'I-Beyan ile faziletli stad mehur Cevdet Paa'nn Kavaid-i Osmaniyesinin intiarlarna ka dar ibu kaidelerin kitap olarak yazlmas hususu ihmal edilmitir. Bu nunla beraber dilimizin sarf ve nahiv kaideleri ile edebiyat usulleri soi zamanlarda kitap haline getirildii halde, Cenab- Hakk'a hamd olsun her ilimden iftihar edeceimiz eserler yazlmtr. Hakkn ltfu ile bun dan byle de zamann ihtiyalarna gre eitli konularda yazlm de erli eserler grmekle de bahtiyar olacaz. Bu eseri yazmaktan asl maksadm, mensubu bulunmakla eref ve iftihar duyduum Osmanl Trklerinden yetien ilim ve kemal sahipleri zmresinden olup da tedris megalesinden dolay eser yazmaya vakit bulamayanlar bir tarafa brakarak, yalnz mesleklerinde eser yazan zat lardan ancak bir ksmnn muhtasar hal tercemeleri ile :

Bizim eserlerimiz bizi tantan belgelerdir. Bunun iin bizden son ra eserlerimize baknz. beytinin mnas gereince esasen fazilet ve kemallerine dellet edecek olan kitaplarnn isimlerini yazarak btn ilim dnyas ile Osmanl Trk lerinin meydana getirdii eserleri bilmek isteyen dier milletlere hi ol mazsa bu eserlerin fihristlerinin bir ksmn sunup Osmanl limlerinin ilmi yksekliini ve insanla yaptklar hizmetleri ksa yoldan isbatlamaktr. Ayn zamanda yaradltan zek ve erefli olan bu asl millete bir takm kt niyetlilerin yaktrmak istedikleri yanl ve garez mahsul fikir ve telkkileri reddetmektir. nk Osmanllarn halk tabakasn tekil edenlerin bile rastgeldikleri ilim sahiplerine kar son derece hr mette bulunmalar btn Osmanl milletinin maarife k ve meftun ol duklarna kuvvetli delildir. Osmanllarn, devletin kuruluunun t ba langcndan beri maarifsever olduklarnn apak delillerinden birisi de; alelade kasabalarna varncaya kadar, idareleri altna aldklar her mem lekette, derhal, erefli ve byk padiahlarla vezirler ve hayr sahipleri tarafndan yaptrlan camiler, tekkeler, medreseler, mektepler, ktphane ler, kprler, emeler, kervansaraylardr. (^) Tarih sayfalarna baklsn, maarifle alkas ve nsiyeti olmayan bir milletin byle hkimiyeti altna ald memleketlerde medrese, mektep, ktphrme vesaire kurmas gibi.

 2 ilim ve irfan almeti olan eserler brakmak hatr ve hayallerine gelmi midir? Acaba cehalet isnad olunmak istenilen bir milletten ilimlerin vo fenlerin bu kadar ubesinde bunca makbul eserler meydana getiren ve bu eserimizde ancak cz' bir ksmnn isimleri yazlabilen deerli in sanlar meydana gelebilir mi? Madem ki bu zatlar, ilm ve fenn eserle riyle mensup olduklar ilim ve fenlerde fazilet ve kemallerini isbat et milerdir, artk bu kadar lim ve byk adam yetitiren bir millete ce halet isnad etmek insanln haysiyetine ve insafa yakr m? Bu mev zuda ortaya konulmas daima mmkn olan eitli kat' delilleri bir ta rafa brakp, Osmanl limlerinden yalnz iki zat ele alan Macar mil letinden ve msteriklerden mteveffa Vanberi'nin: Ktip elebi, Ev liya elebi gibi ahsiyetleri yetitiren millete meden, ileri, yksek ka biliyetli millet denir. Ancak, insaf sahiplerinin gznde mteaddit eserleriyle ortaya kan Osmanl maarifini tabiatiyle bu niz eser tamamiyle bildiremiyeceinden mufassal malmat almak iin ilim adamlar tarafndan yazlan ve yazlmakta olan eitli eserlere mracaat tavsiye ederim. u nokta da apaktr ki, bir memleketten yetien bir limin, bir byk adamn o memleket halkyle beraber mensup olduu millete bile eref kazandr mas malm bulunduu gibi, hatt defnedilmi bulunduu ehir ve ka saba halk da bir bakmdan o deerli zatla iftihar ettikleri meydanda iken, limlerimizin hal tercemelerine etraflca vakf olmamamzdan do lay vcudlaryla iftihar ettiimiz bz zatlarn toprak altnda unutulup gitmesine, hi phe yok ki, bir Osmanl Trknn vicdan raz deildir. te bu gibi iftihar- medarmz olan byklerin ilim ve irfan mahsul eserleriyle uzun uzadya megul olmay bir tarafa braksak bile, hi ol mazsa doduklar ve defn olunduklar {*) yerlerle, balca eserlerini bil mek kadirinaslk vazifemiz v e elbette vicdan borcumuzdur. nk, A v rupallar (Batllar) kendilerinden yetien, millete ve maarife hizmet eden adamlarn hatt en basitini bile byk gsterip gemilerini arka dan gelenlere tanttrmaya yegne vasta olmak zere yazdklar mte addit hal tercemeleriyle yetinmeyerek adlarna heykeller yapmakta, s tunlar dikmekte iken, bizler dinimize, devletimize, maarifimize sz ile, kalemi ile ve fiili ile hizmet eden byklerimizi niin bilmeyelim? akayk- Nmaniyye ile Kef'z-Znn ve zeyillerini, Tabakat- Fukahay, Tezakir-i uara'y yazan gelmi gemi byklerimizin eser lerine niin bakmayalm? Fakat hamd olsun, zamanmzda yaynlanan (Lgat- Tarihiyye ve Corafiyye), (Meahir-i slm), (Meahr'n-Nisa), (Sicil-i Osman), (Esam), (Eslf), (Kaamsu'1-lm) vesaire gibi balca hal tercemesi kitaplar bir sredenberi imlemekte olduumuz ku-

 surlarmz bir dereceye

21 bu niz eserimde isimleri mensup edilme

kadar hafifletti.

yazlm olup mi!:lar binaltyz geen Osmanl melliflerinin olduklar ilim ve fenlerdeki ihtisas derecelerinin etraflca beyan

si tabiatyla imknszdr. Heyet-i umumiyesi itibariyle bu klliyatn ba slmasna muvaffakiyet hsl olduktan sonra, bir - iki mellif seerek ve eserleri hakknda elden gelen tedkikat yaparak mufassal ve etrafl bi rer hal tercemesi yazmak niyetindeyim. Tevfik AUah'dandr. 24 Rebiulevvel. Sene 13.33 H. = 27 Ocak 1330 Rm BURSALI RIFAT OLU MEHMED 1914 M. TAHR

(>) (Arablarn medeniyeti) ismindeki Franszca mehur eserin sahibi Gstav Lbon, (Kef'z-Zunn) un Arahca yazlmasndan dolay mellifi olan (Ktip elebi) merhumu Arab limleri arasnda zikretmektedir. (-) Bu mhim eserin mnderecat ve mevzuatna dair Osmanh muharrir lerinden Kzm Nmi Bey tarafndan Trk Yurdu mecmuasnn 748. sayfasn da lzumlu izahat verildii gibi, Trk Bilgi Dernei mecmuasnn 6 numaral saysnda da tarafmdan ilm bir makale yazlmtr. (') Ata Tarihinin (5.) cildinde bu gibi yaplar hakknda olduka tafsilt vardr. (') Hal tercemelerine dair kitaplarmzn ekserisinde yalnz vefat tarihi gsterilerek bir ounun defn olunduklar yer hakknda malmat verilmediin den, bu mevzuda baz zatlarn husus malmatna mracaat edilmitir. Arap lardan ve ranllardan yetien ilim ve kemal sahipleri, AUahn inayetleri ile ayr ayr yazlacaktr. Askeriyemizden yetien melliflerimize dair de Erkn- Harbiye mensuplarndan ve limlerimizden Askeriye Mzesi Mdr Ahmed Muhtar Paa'nn (Ahvalnme-i Mellifat- Askeriye) adiyle 1316 H. tarihinde yaynlad eserler klliyatna mracaat iktiza eder.

BALICA K A Y N A K L A R

1 Terceme-i akayk- Nmaniyye ve zeyillerinden Atai, Uak, eyh. 2 Kef'z-Zunn ve Zeyillerinden eyhu'l-slm Arif Hikmet Bey. 3 Sellem'l-Vusl il 4 Kmusu'1-lm. 5 Mevzuat'l-Ulm. 6 Lugat- Tarihiyye ve Corafiyye. 7 Sicill-i Osman. 8 Esam ve Mecmua-i Muallim. 9 Eslf. 10 Gldeste-i Riyaz- rfan ve zeyilleri. 11 Tezakir-i uara'dan airler Tezkirelermden) Seh, Ltifi, Ha san elebi, Riyazi, Ahd, Beyan, Esrar Dede, k elebi, Ramiz, Kafzade ve Zeyl Bursal Beli, Rza, Salim, Fatn, uara-yi mid tezkireleri. 12 Osmanl memleketlerindeki ktphanelerin byk ksm ile Msr ktphanesinin kitap isimleri defterleri. 13 Hadikat'l-Cevami Vefeyat. ve yine bu eserin mellifinin Mecmua-i brahim Rmi, Hanifzde,

Tabakati'l-Fhl.

14 El-Fevaid'l-Behiyye fi Teracmi'l-Hanefiyye. 15 Tbyan Vesaili'l-Hakayk fi Beyan-i 16 Matbu ve Matbu olmayan 17 Amasya Tarihi. 18 Hediyyet'l-rifiyn nifn. ve Esma'l-Meliifin ve sr'l-MusanSelsil'i-Tarik.

menakbnmeler.

19 zah'l-Meknn an Kefi'z-Zunn. 20 Mir'at- Mekteb-i Tbbiye ve Mir'at-; Mir'at- Mhendishne-i Hmyn. Mekteb-i Harbiyye ve

 23

Tarih uurunu vc gemi byklerimizi tanmanm,

sayg gstermenin

lzumu hakknda baz ilim ve fikir adamlarmzdan vecizeler :

Her asrn adamlar ve o adamlarn kendilerine mahsus bir tavr ve davran, irfan ne'esi vardr. Gelecek nesillere den, gemilerini hr met ve rahmetle yd etmektir. "S^ksa stnlk nmayileri ile gemi leri tezyife kalkmak reva deildir. HERSEKLI ARIF HIKMET BEY mmetin iinden yetien bilgi ve hner sahipleri, hayatta ve l mnde hrmete mazhar olduklar daima grlmelidir ki, herkes evke gelsin de, onlar gibi olmaya alsn. MUALLIM NACI EFENDI nsan, milletinin menkbeleri ve tarih mefahirine dair sylenen sz kadar, hibir sz heyecanlandramaz, zevk veremez. BEREKETZADE ISMAIL H A K K BEY Unutulan adamlarmz arasnda nev'i ahsna mnhasr (orijinal) yle zatlar vardr ki. Garp milletleri arasnda grlen emsalinin adlarna heykeller dikilmi ve mtehasss bulunduklar mesleklerini gsterir levhalar yaplmtr. Bizde ise, bir asr sonra belki isimlerini bile hatr layabilecek adam bulunmayacaktr. EBZZIYA TEVFIK BEY Byk adamlar anmak yle yksek bir dsturdur ki, milletlerin hayat hakk ona baldr. Bu itibarla yaamak isteyen milletler byk lerini, ulularn daima hatrlar ve hrmet eder. nk fertlerinin itima terbiyesi, irfan derecesi ancak bu sayede ykselir. tima muhit de, madd mevcudiyetini ancak bu vasta ile temin ve hayat hakkn devam ettirebilir. MEHMED ZIYA BEY Kadir bilen milletler arasnda kadri bilinecek adamlar oalr. (EHBL; Mazisinden haberdar olmayan bir millet, hal ve istikbal iin bir ha=reket hatt tyin edemez. Hal ve istikbalin aydnlnn mhim mille rinden biri de maziyi her trl vak'alaryle, ahslaryle, eserleriyle aratrmaktr^ BNL-EMIN MAHMUD KEMAL BEY

EYHLER ve Mutasavvflar

BlSMLLHRRAHMANRRAHM

Cenab- Hak Kur'n- Kerminde yle buyurmutur : Biliniz ki, Allah'n veb'leri yet 62 (') ^ (eriata tam olarak bal kullan) i'.n ^ < t ^ ^

hibir korku yoktur ve onlar mahzun da olmayacaklardr. Ynus sresi,

Allah Tel Hads-i Kudsde de (-) yle buyurmutur: Benim vel kullarm kubbelerimin altndadr. Onlar benden baka hi kimse bilmez.

Kendi llerinizi hayrla annz. ki lemde tasarruf ehlidir ruh-u vel Deme, kini bu mrdedir, bundan nice derman ola Ruh em.ir-i Hudadr ten glf olmu ona Dahi l kr eder, bir ti kim ryan ola. (L)

AKEMSEDDN (eyh Muhammed ibni Hamza) 863 =

1458 59

Evliyaullahn byklerinden ilim ve irfan sahibi yksek bir zat olup bu mmetin ariflerinden aml erefddin Hamza'nm oludur. akayk- Nmaniyye tercemesinde doum yerinin am olduu yazlmsa da zamanmzn mdekkik tarihilerinden Amasyal Hseyin Hsamed(1) yet-i Kerime mealleri, Ali Fikri Yavuz'un hazrlad Kur'n- Kerim ve Meal-i lisinden alnmtr. ( 2 ) Hads-i Kudsi: Mns Cenab- Hak'tan Peygamberimizin kalbine vahyedilen fakat nazm Efendimize aid olan Hads-i eriflere denir.

 28 din Efendi'nin Amasya ve havalisine dair (Amasya Tarihi) ismindeki byk eserinde annesinin Osmanckl bulunduu aklanmtr. Tahsilini Osmanck ve Amasya'da ikmal ettikten sonra gnlne do an tasavvuf arzusuna ve arsna uyarak o tarihte feyiz ve irad ile hret kazanan byk mutasavvf ve byk tarikat piri Hac Bayram Veli ile Zeyneddin Hafi hazretlerinden ikincisini tercih ederek intisab iin Halep'e kadar gitmise de iradnn birinci vasta ile zuhura gelece ine dair grd bir rya gereince Ankara'ya dnm ve ad geen Veli hazretlerinin mridleri arasna girmitir. Cenab- Hakkn verdii istidadna ilve ettii mcahedelerinin semeresi olmak zere, kendisine tarikatn hilfeti verilmitir. Bundan sonra Anadolu'nun baz yerlerinde ve bu cmleden olarak yerletii Gynk - Torbal kasabasnda tedris ve irad ile megul olmutur. Bu srada stanbul fethinin hazrlklar ile megul bulunan Fatih Sultan Muhammed Han tarafndan ruhan ahsiyetlerinin istenmesi ve ordunun manev kuvvetinin takviyesi midi ile tarikat arkada Akbyk Abdullah Sultan ile beraber Padiahn vki dvetine icabet ederek Ordu-yi Hmayun'a katlm, gerek fetih srasnda askeri teci, gerek fe tihten sonra Peygamberimizin mihmandar Hazret-i Halid ibni Zeyd El-Ensari'nin mbarek kabirlerini keif ve tyin gibi manev hususlarda kendilerinden pek ok istifade olundu. Bu gibi manev hizmetlerinin mkfat ve manev nianesi olmak' zere her iki azizin namlarna stanbul'da birer cami-i erif yaptrld. Bir mddet sonra arzulan zerine bu azizlerden Akemseddin Gynk'.? ve Akbyk Bursa'ya gnlleri ho edilerek gnderildiler. Hal tercemesini yazdmz Akemseddin Hazretleri Gynk'e ulamalarndan bir ka sene sonra yni Kif-i Esrar ve Mrid-i Tark terkiplerinin de lleti olan 86.3 H. tarihinde hiret yurduna intikal ederek bugn de hal kn ziyaretgh olan mbarek trbelerine defnedildi. Kymetli pederle rinin kabri Amasya'dadr. Merhum Akemseddin Hazretleri hakknda yazlan manidar manzume: Karagn dostu imi Fatih'in Akemseddin, Ki yznden leniean etti ann feth-i mbn. Nusreti era-i hakikatle grp verdi haber. Byle her kr uzaktan grr erbab- yakn. Akemseddin'in arifane beyitlerinden biri : Grdm Hakkn vehini aynel-yakn ya H derim Ki sof l da dem vurur, ben her dem ill H derim

Hazretin eserlerinin isimleri : 1 Risalet'n-Nuriye: Tarikate giri yollar ve hakikat ilminin de rinliklerine dair Arapa yazlm bir eser olup nshalar stanbul ktp hanelerinin bazlarnda vardr. 2 Hall-i Mkilt: Tasavvuf byklerinden baz zatlarn tasavvu fun inceliklerine aid olan sz ve cmlelerinin hakikatlarn aklayan Arapa muteber bir eserdir. Bazlarnn bu esere (erh-i Akval-i Hac Bayram Veli) diye isim vermeleri aratrmalarnn noksanlndandr. 3 Maddet'l-Hayat: Mntesip bulunduklar tp ilmindeki eitli tecrbelerinden bahseden Trke bir risaledir. Bir de (Makamat- Evliya) isminde bir eseri olduu (akayk- N maniyye) tercemesinde yazl ise de, bu eser halifelerinden olup kendi lerinden sonra irat makamna geen eyh Hamza Baha'nndr. Yksek menkbelerine dair yazlan risalelerden Emr Hseyin'inki matbu, Eyp Mezzini Abdurrezzak Efendi'nink matbu deildir. Oul larndan Sadullah, FazluUah, Emrullah, Hamdullah efendilerden en k kleri olan Hamdullah Efendi, rfan ve iirleriyle Osmanl edebiyat dnyasnda tannm olan simalardandr. Halifelerinin en mehurlar yukarda sz geen Hamza Baba ile Glzar- Manev nazm Kayseri'de medfun brahim Tennur ve Vahdetnme airi Afyonkarahisar'da medfun Abdurrahim Efendi Hazretleridir.

AIKBA MAHMUD EFEND 1077 = 1666 Nakibend Tarikat ariflerinden faziletli bir zat olup Amid (Diyarbekir)lidir. lim ak sebebi ile bir mddet seyahattan sonra Bursaya yer leerek Daye Hatun Camiinde tedris ve irad ile hayatn geirdi. (Evrad- Fethiyye) ye mdavim idi. 1077 H. tarihinde vefat etti. Ad geen camiin bahesine defnedildi. Oniki ilimden bahseden kymetli bir eser hazrlayarak Vezir-i Azam Kprlzade Ahmed Paa'ya hediye etti. Resm (^) mahlsl dilde yazlm bir de iir mecmuas vardr. Hami( i ) Resm: Mehur air Bursal Ahmed Paa'nn muasr ve msahiblerinden Bursal Resm de arif airlerden bir zat olup hususiyle gazellerin tahmisin de kabiliyet ve mahareti vardr. Bu cmleden olmak zere, eyh'nin bir gaze lini tahmiyesinden: Devran yakan eylemeden zulmile k Hk olmadan bu cisim veyle varmadan bu hk Seyf-i sitemle dehr seni etmeden helak Jangr- gamdan et dilcan gzg (*) seni pk Cami mey ile Kine-i Gayb-bn ol. (*) Gzg: Ayna demektir.

30

diye ile Beikta'ta Yahya Efendi Ktphanesinde bir mecmuada yirniidokuz bab zerine tertip edilmi Gzide isminde Trke mufassal bir tecvidi, Farsadan terceme edilmi Evrad- Fethiyye erhi ve Bursa'da medfun bulunan Emir Sultan Hazretlerinin mensup olduklar Nurbah Tarikatnn evrad ve silsilesini aklayan Risale-i Nur Bahiyye ismin de bir risalesi vardr. Eserlerinin hibiri baslmamtr.

Trke iirlerinden :

Bu lem-i fnide ne mrijn ne emirim Uftade-i Vdi-i fena merd-i hakirim El-minnet lillah ki olup can ile bende Meydan- mahabbette nazar kerde-i pirim Bariye kr malik-i gencine-i razm Yok sim zerim geri bu dnyada fakirim.

ATP AZARLI OSMAN FAZLI-I LH 1102 = 1690 Celvetiye eyhlerinden muhakkik bir zat olup (Ruhu'l-Beyan) tef siri sahibi eyh smail Hakk merhumun mrididir. Bir mddet doum yeri olan umnu'da, arkasndan Aydos ve Filibe'de, daha sonra stanbul'-

^ l da irad ve tedris ile megul oldu. Bu esnada baz hasedi ve kadir bilmek lerin dedikodusu zerine Kbrs adas kasabalarndan Magosa'ya srle rek (Makam'-eyhi Firdevs' tuba) cmlesi ile (Ruh-i paki iin azizin okuyalm fatiha) msrann delleti olan 1102 H. tarihinde vefat etti. Men kbelerinin ve ilm kemalinin en ruhlu ksmlar smail Hakk merhumun (Kitab'l-Hitab) adl eserinin (uyuh u selse) bahsi ile (Silsile name-i Celvet), (Tamam'l-Feyz) ve (Risale-i Haliliye) isimlerindeki eserlerin de yazldr. Eserleri : 1 Misbahu'l-Kalb: Sadreddin Konevi'nin, tasavvuf ilminin incelik lerinden bahseden (Miftahu'l-Gayb) ismindeki mbarek eserinin erhidir. Kendi el yazlar ile yazl nsha ir Efendi Ktphanesindedir. 2 Mir'at Esrai'l-rfan Al cazi'l-Beyan, Sadreddin Konevi'nin tasavvufi mahiyette yazd (Fatiha-i erife) tefsirine haiyedir. 3 Tecelliyat- Berkyye; eyh-i Ekber hazretlerinin :

fV-

Al.

LJ

matll kasidelerinin erhidir, (i) 4 Haiye-i erhi Fususi'l-Hikem. 5 _ Usul-i Fkh'dan (Tenkh) erhi. 6 Usul-i Fkh'tan (Telvih) Haiyesi. 7 Usul-i Fkh'tan (Risale-i mam Celdek) Haiyesi. 8 Mnazara dab fennine aid (Hanefiye) erhi. 9 Hidayet'l-Mtehayyirin: Hikmet ve eski kimyadan bahseden bir eser olup bir nshas zmir'de Hatuniye Ktphanesindedir. 10 Beyan ilmine aid (Mutavvel) Haiyesi. 11 Muhtasar Men Haiyesi. 12 Fethu'l-Bab: Mnazara ilmine aid (Adudiye) Risalesi erhidir. 13 Risalet'r-Rahmaniye.
(1) O'nun (Cenab- Hakkn), emrinden bizim ruh ve cismimiz var. Yine e yann cevherinden bizim tlsmmz var. simler topluluunda bizim iin bir isim var. te bu, ak cinnetinden bir ksmdr.

an vucuhi E-s-

14 Lyihat'l-Berkyye fi kefi'l-Hicap \el-Estar rari bazil-Ehads-i vel-yt.

Bu eserlerden yalnz Hanefiye erhi baslmtr. Dierleri stanbul ktphanelerinde mevcuttur. Beyitlerinden: uhut eylerdi envar uli'l-ebsar olanlar hep, Vel ayar men eyler dup gayret-i Cell H... Atpazar hreti stanbul'da oturmalarndan dolaydr. Fatih civarndaki Atpazar semtinde

AHMED BCAN Hal tercmesi ileride yazl Yazczade Muhammed Efendi hazretle rinin kk kardeidir. Bedeninin kkl (Bcan) lkabiyle anlma sna sebep olmutur. Eserleri : Muhammediye tarznda baslm (Envar'l-Akn) ile canllarla canszlar leminin zelliklerinden v'e mahlkatm acaipliklerinden bahseden 18 bab zere tertiplenmi Trke (Durri Meknun), (Acaibl Mahlkat) ve (Mnteha) dan ibarettir. Bunlar baslmamtr. Kabri kardeinin yanndadr (Drri Meknun) ile (Acaib'l-Mahlkat) da zayf rivayetler vardr. (Mnteha), tasavvuf, kelm ve muhadarattan bahseden byk bir cilt halinde Trke bir eser olup bir nshas Halis Efendinin husus ktphanesinde mevcuttur. (Envar'l-kn); 5 bab zere tertiplenmi olup kardelerinin (Mearibz Zaman) adl eserinden tercmedir.

AHMED EFEND (MERKEZEFENDZADE) 963 = 1555 Hal tercemesi ( M ) harfinde m.ezkr Merkezefendinin oludur. Re cep Bey ismindeki kardei devlet hizmetine girmitir. (Hadikat'l-Cevam)in nakline gre 963 H. de Uak'ta vefat etmitir. (ekayk) tercme sinde ise babasnn doum yeri olan Denizli'nin kylerinden Akakyde yerletii yazldr. Mehur (Kamus) u, (Babus) ismiyle tercme etmi tir ki, kendi el yazsyla yazl nshas Atf Efendi ktphanesindedir. Birer nshas da Edirne'de Sultan II. Selim ktphanesiyle Enderunda Sultan III. Ahmed ktphanesinde mevcuttur. Mhim lgat kitaplar mzdan olan bu eser, mterciminin ilim ve faziletine delildir. (smet'lEnbiya) ve (Tuhfetu'l-Esfiya) isminde bir eseri daha vardr. (Babus); (Mfredat) ve (Mrekkebat) namyla iki ksmdr.

 33 AHMED MD 1106 = 1694 Celvet tarikatndan lim ve air bir zat olup Kzanlkldr. stan bul'da tahsilini bitirdikten sonra Fatih Sultan Mehmed Han Camiinde vaaz eder ve Kk Ayasofya yaknnda Hseyinaa zaviyesinde eyh lik yapard. 1106 H. tarihinde vefat etti. Fatih'te rr Mescidi yaknn da iviciler sokanda pederi smail Efendi yannda gmlmtr. Eser leri baslmam olup unlardr : 20 cz miktarnda olan (Mecalis'l-Evliya, Divan- lahiyat, Tercme-i Kef Beyat fi't-tb, Risalet'l-Ed'iye) dir. Pederi smail mid Efendi, Hdai Efendi Hazretlerinin halifelerindendir. Bir na'tnda : Ey saadet burcunun mah Muhammed Merhaba ey nur-i jmmet merhaba ya nk dodun oldu lem makdeminle Merhaba ey nur-i mmet merhaba ya Mustafa merhaba pr-ziya merhaba

AHMED RUM- AKHSAR! SARUHAN 1041 = 1631 Halvetiye eyhlerinin limlerinden bir zattr. 1041 H.'de vefat etti. Akhisar'da Uzun Ta namyle anlan kabristanda gmldr. Eserleri: Mesabih-i eriften seme 100 Hads-i erifin erh ve tafsilini havi olan (Mecalis'l-Ebrar ve Mesalik'l-Ahyr) ile ( Dekayku'l-Hakyk), (Risalet'l-Takld), (Risale fi Zikri'l-Lisan vel Kalb), (Duhaniye), (Riyaiy e ) , (erh-i Drr'l-Yetim min et-Tecvid) dir ki, hepsi de baslmtr. Ebu's-Sud tefsirine de Rm Sresinden Duhan Sresine kadar Talikat yazmtr.

AHMED MRD EFEND 1174 := 1760 k Meayihlerden bir zat olup Diyarbekirlidir. 1174 H. tarihinde memleketinde vefat etti. ehre bir saat mesafedeki Ali Pnar ky ile ehir arasnda defnedilmitir. Birecikli Ebubekir Efendiden hilfet al mtr. Eserlerinden A h m e d i y e ismindeki pentnmesi matbu ve me hurdur. (Yusuf ve Zeliha), (Mevlid-i Neb) manzumeleri de vardr. Ahmediye'ye Erzurum limlerinden erifi Muhammed Efendi tara fndan (Pent) namiyle bir nazire yaplmtr ki, bir nshas Yahya Efen di ktphanesinde vardr. F. : 3

 34 AHMED MEB EFEND Halveti tarikat ubelerinden Smmaniye kolunun kurucusu Mu hammed Smman Medeni Halifelerinden Sddk ibni mer Han'dan hi lfet almtr. 24 bab ve her bab bir takm fasllara ayrlmak zere (Mu saffa) isminde slk ve dabn keyfiyetinden bahseden Trke tasavvu fa aid bir eseri vardr ki, nihayetindeki: Musaffann hitamna dedi mlhem bunu tarih lh Rabbena heyyi' len emreke rden beytinin delleti olan 1211 H. tarihinde tamamlamtr. Bu eserin baz fasllarnda bir miktar iirleri de vardr. Bu cmle den olarak Mal evld, ilm- iz'an nafi olmaz ey Meb! Masiva ayar elinden dil msellem olmadan... Baz karinelere gre istanbullu olduu anlalyor. Eserin baz yer lerinde olanlar eyhi brahim Efendi'nin manzumeleri ilve edilmitir. AHMED EFEND (Hafz Seyyid Ahmed ibni Muhat^med ibni Ebubekir

Efendi)

Celvetiye tarikat byklerinden lim bir zat olup izmitlidir, irfan sahipleri arasnda, Esma-i Erbain namiyle maruf olup Hazreti dris Aleyhisselma mensup ve bran lisan ile nakledilmi olan, eyh-i Ek ber Hazretleri tarafndan Arapaya nakil ve erh edilen Esma-i erife"nin geni bir ekilde tercemesini havi bir mukaddime iki fasl, bir hati me zerine tertiplenm (Nur'l-Hd) isminde kymetli bir eseri var dr. Bu eserinde eyh-i Ekber Hazretlerinin (Kitab'l-Envr) n terceme ettiini ve tp ilminden (Hikmet'l-Arifn) isminde bir eser yazd n ve stanbul'da Aziz Hda Hazretlerinin eyhlik makamna geenler den Mudanya'l Ruen Efendiden hilfet aldn bildirmektedir. (Nu r'l-Hd) ya yazd tarihi: Feyzi Hak'tan dd irp Seyyid Dede tarihini, phesiz ihsan-i Hak^tr ka nur'l-Hd... Sene 1214 H. Seyyid mahlsl ilhleri de vardr. (Nur'l-Hd) da bulunan nt- Nebevisinden : Ism-i Rahman mazharsn ya Muhammed Mustafa! Rah- akn rehberisin ya Muhamtaed Mustafa! ns cin Hakka, kudumunla merref oldular; Cmlenin Peygamberisin ya Muhammed Mustafa! Ceddi Ebubekir Efendi de yksek bir zat olup (Mltek) y erh et mitir.

 35 A Z M HSEYN DEDE 1311 = 1893

Mevlevi arif ve fazllarndan olup Geliboluludur. Uzun mddet Ge libolu ve Msr mevlevihaneleri eyhliinde irat vazifesi grmtr. iirleri arifane ve airanedir. 1311 H. de hava tebdili iin bulunduklar Beyrut'ta vefat etti. Ondan fazla baslmam risaleleri olup isimleri aa dadr ; Temyiz'l-Emreyni: Yefa'lllah m yeu ve yahkm m yrdii yeti kermesindeki meiyyet ile iradenin temyizine dairdir. Temdid'l-Hayat: hadis-i erifini aklar. Essadakat Terdd'l-Bel ve Tezid'l-mre

Risale-i Tatbik: nsaniyet ve hayvaniyetin tatbikine dairdir. rab'l-Meram: Vacip Telnn isbat ile meleklerin vcudu peygamberlerin kitaplarnn lzumuna dairdir. Mir't'l-Hakayk: Tasavvufun hakikatlerine Lzim'l-Beyan: Dallet frkalarndan Miftahu'l-Kulb: Mevleviliin slkne dairdir. ve

bazlarna kar reddiyedir. dairdir.

Nuhbet'l-db: Mevleviliin kanununa aitlir. Beyan-'l-Mekasd: Slkn seyrine dairdir. Mizan'l-Edyn: Hristiyanlarla haseler beyanndadr. cereyan eden mnazara ve mba-'

Tatbik: Hikmetle kelmn toplanmasna ve birletirilmesine dairdir. Divan: Malm tarz zeredir. Arifane bir gazelinden: Nuku-u reng-i rden Sani' bir nur gstermi Tayin mazharnda sanma ayn dr gstermi. Tecelli iyn rnmadr. Cem'i vahdette Kelime zat- mutlak guyiy kim tr gstermi Ten puide-i cn eylemi n hane-i zenbur Ne srdr, sun-i Hak ol haneyi mestur gstelmi. Merayay- iyane mnakis ol mahir, ve amma Uyun ge nigha bir eb-i deycur gstermi.

36

ABDLKADIR KEMALEDDIN EFENDI 1315 = 1897 Kemal ve fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Erbildendir. Tarikat bakmmdan Halveti, Kadiri, Nakibend'dir. 1315 H. de ikinci vatan it tihaz ettii Urfa (Reha) da vefat etmitir. Eserlerinden [Hccet'z-Zkirn fi'r-Reddi Ale'l-Mnkirn] ile [Tefrihu'l-Hatr Fi Menakib-i Abdl kadir] baslmtr. Dierlerinin isimleri aadadr: [Tarikat'r-Rahmaniyyeti Firruci ve'l-vusli ile'l-Hazreti'l-Aliyye], [Mir'at'-uAere Min Mu-

[Ilhamat'l-lhiyye Fi ma'arifeti'l-Hakikati'l-nsaniyye], [Eddrer'l-Muteberet ti'l-Irakiyye]. Yazl tarihi 1106 = eyhlerdendir. Fi erhi'l-yat-i Semaniyete

hud Fi Beyani Vahdet-i V c u d ] , [Hadikat'l-Ezhar Fil Hikmeti vel Esrar], kaddimeti'l-Mesnevi erif], [erh-u Kelimat Farisiyyeti Mine'l-Lema-

1694 H. olan [Mknatit;i'l-Ulm] mellifi eyh

mer ibni Muhammed El-Vaiz de [Urfa - Reha] da yetien fazilet sahibi

ABDULLAH HULUSI EFENDI Mazannadan ve 1305 = 1887 H. de Usturumca'da vefat eden Msrl halifelerinden huzura (Mrefte)den

Seyit Hoca Muhammed Nuri'l-Arab hazretlerinin dir. stanbul'da tahsilini tamamladktan

ermi faziletli ve arif bir zat olup Gelibolu mlhakatndan

sonra yarm asrdan fazla Fatih

civarndaki Kad emesi medresesi mderrislii ile yetinerek inziva ha linde yaam 1305 H. de vefat edip Topkap haricinde Sar Abdullah Efen dinin yanna defnedilmitir. Sratli yazma kabiliyeti ve talik yazda mehareti olduu iin senelerce ta basmas matbaalarda hattatlk yaparak hem memleketin irfanna hizmet etmi, hem de kendisini geindirmitir. Molla Camiinin Farsa [Mir't'l-Akaidini Trke erh edip bastrd gibi, Feridddini Attar'n Farsa manzum ve matbu [Mantku't-tayr terce mesi] de dostlarndan Feda mahlasl bir air adna yazlmsa da tercemenin asl esasen bu zatndr. Matbu Tarifat- Seyyid Tetimmesi de, kendisi tarafndan ilimemitir. ilve edilmek suretiyle yazlp baslmtr. Baka gzne eserleri de olduu kuvvetle tahmin edilmekte ise de bu cizin

 37 AL RF EFEND 1305 := 1887 Arif eyllerden Juzura ermi cmert bir zat olup Kreyce kyle rinden Polyan kyndendir. Tahsil ama geldikten sonra ticaret yoliyle Msra giderek uzun mddet orada ikamet ve o blgede seyahat etmi ve nihayet Selanik'te yerlemitir. Bundan sonra tasavvuf byklerin den Seyyit Hoca Muhammed Nuri'l-Arabiyyi'l-Melm hazretlerine inti sap ederek feyz-i Muhammediyeye mazhar olmutur. Mezar tandaki (Kld el-Hac Ali rf behest iyan) msramm delleti olan 1305 H. de vefat ederek Yenikap dndaki Mevlevihane civarnda bulunan kabris tana defnedildi. Eserleri : [erh-i Divan- Niyazi-i Msr], [Terceme-i nsan- K m i l ] [Terce me-i Varidat], [Terceme-i Hikem-i A t a i ] , [Mrettep Divan- lahiyat], [Terceme-i Maksad'1-Aks], [Es'ile ve Ecvibe-i mutasavvfane], [erh-j Gazel-i Hz. ftade] ve sairedir ki, hepsi de baslmamtr.

ABDURRAHMAN HALS TALBAAN 1275 = 1858 Kadir tarikat byklerinden bir zat olup Kerkkldr. 1275 = 1858 H. de vefat etti. Kerkkteki derghnda defnolunmutur. Baslm eser leri: [Mrettep Divan] ile [Mesnevinin 18 beytinin manzum olarak er h i ] , Abdlkadir-i Geylnnin menkbelerine dau- eyh Ali Nurbah ta rafndan yazlan [Behet'l-Esrar] ismindeki eserin tercemesinden iba rettir. [Behet'l-Esrar] 1007 = 1598 H. de Badat hkimi olan Hseyin bni Hasan Edirnev tarafndan da terceme edilmitir. Fuzul'nin olur redifli gazelini tahmisinden : Ate-i akn fiiruzn olsa k nr olur Her zan?.n grdke k gzlerin humar olur Hsnn yine-i dilde gren hoyar olur Hsnn olduka fzn, ak ehli artk zr olur Hsn nc miktar olursa ak ol miktar olur Mesnevinin 18 beyti erhinden : Cilve-i ri-i Saye-i Maye-i akest akest akest akest kndr gl fetd der blbli fetd der lem fetd der dem fetd

 38 A B D L H A M D EFEND ( K A R A M O L L A Z A D E ) 1278 = 1861 Nakibend eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Ayntapldr. Memleketinde tedris ve irad ile hayatm geirmitir. 1278 H. de vefat ederek Kurban Baba eteindeki daa defnedildi. Eserlerinin en mehura Fkhdan mehur [Tahtv haiyesinin tercemesi] dir ki 7 cildi baslm tr. [Feraiz] ile alkal olan 8. cildi baslmamtr. Muhammed bni A b dullah bni Ahmed El-Hatip El-Timurta El-Gammez'nin [Tenvir'lEbsar] n Muhammed Alaaddn El Haskef erh etmi ve bu erhe Ah med Tahtav haiye yazmtr. [dab'z-Zakirin ve Necat's-Salikin] isminde de tasavvuf bir ese ri vardr.

A B D U R R A H M EFEND 1282 = 1865 Kadir eyhlerinin limlerinden bir zat olup Evrenyelidir. Sonradan skp'e hicret ve 1282 H. de hirete intikal etmitir. skp'te Dkknck derghnda defnolunmutur. Eserleri: [Manzume-i Akaid ve erhi], [Manzume-i Feraiz], [ D i v a n e ] , [Manzum Kavaid-i N a h v i y y e ] , [Man zum T e c v i d ] , [Subhay- Sibyan] tarznda [Lgat-i Arabiyye manzume si] manzum Trke ve Farsa [Terceme-i Kaside- Br'e] dir ki son ese ri baslmtr. Beyitlerinden : Serasir-i ltfa mazhar dt lemde kamu eya Zcban- kal ve hal ile Hdann hamdini gya 1244 H. de Evrenye'de vefat eden pederi eyh Ali Efendinin de Arapa [Risalet'r-Ruh] isminde bir eseri vardr.

A B D U R R A H M EFEND 1303 = 1885

Fazilet ve kemal sahibi eyhlerden k ve muhakkik bir zat olup Perzerinldir. Byk mutasavvflardan Msrl Seyyid Hoca Muhammed Nuru'l-Arabiyy'l-Melam hazretlerinin damad ve ba halifelerinden-

 39 dir. sl^p'te tedris ve irad ile megul oldular 1303 H. senesinin ilk g n Hacc- eriften dnnde vefat ederek Svey civarnda Ayn- Mu sa isimli yere defnedildiler. Ders halkasnda bulunan Talebe-i Ulema iki defa icazet vermee muvaffak olmulardr. Eserleri: Bin beyte yakn [Muhammediye] tarzndaki [Kaside-i Nuniye], [Kaside-i T i y e ] , [Man zum erh-i Safiye], [erh-i Srr Enel-Hak], [Hediyyet'l-Hac], [Risale-i rade-i Cz'iye], [Risale-i Ahval-i Melamiye], [Manzum Meratibu'lV c u d ] , [Manzume-i V e h b i y y e ] , [Mecmuay- lahiyat] vesairdir ki, ba slmamtr. lhiyatmdaki mahlas Feda dir.

ABDLLTIF IBNI DURMU FAKIH

KARAMAN

P"'azilet ve kemal sahibi eyhlerden bir zat olup ahlk, tasavvuf ve mev'zalardan bahseden Trke [dab'l-Manazil] ile [Mirac'l-Mtkn ve Minhc'l-Mttakn] isimlerinde eserleri vardr. 1. eserini 985 = 1577 H. de yazmtr. Ulemadan Bursal Ahmed bni Ali efendinin de va zifeler ve ev ilerine dair 23 fasl zerine tertip edilmi [Adab- Menazil] isminde Trke bir eseri mevcuttur ki telif tarihi 1041 H. dir. Bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

ABDLBAKI DEDE (NASR SEYYID ABDLBAKI DEDE) 1222 := 1807 Mevlevi eyhlerinden marifet sahibi bir zat olup Ktahyal Ebube kir Efendinin ikinci oludur. stanbul'da Yenikap Mevlevihanesinin ey hi iken 1226 H. de dnyadan ayrld. Musiki ilminde ihtisas olduundan bir ok besteler tertip etmitir. Eserleri: [erh-i ahidi], [Terceme-i Menakib-i Arifin], [Divan- E'ar] olup baslmamtr. Sultan III. Selim namna [Tedkk ve Tahkik] adiyle bir musiki risalesi yazd gibi son radan harflerle yazlarak altna da ses miktarlar iaret edilmek sure tiyle gsterilen bir notann usl ve kaidelerinden bahseden [Tahririye] ismiyle bir risale daha yazp ad geen padiahn bulduklar Sz-i Dilr makamndaki Ayini ile yine bu makamdan olan kymetli perevini bir nota ile tahrir ve tebdil ederek III. Selim Hazretlerine takdim etmitir. Riyaziyenin musikiyi alkadar eden Elhan ve ses titreimleri konularn da eskilerin eserlerini derin aratrma ve mtala ile bu hususta hner ve kemal sahibi olduundan sfahan ve A c e m Buselik makamndan iki yin bestelemitir ki, bugn de okunmaktadr. evk-i Tarab yini de bu zatndr.

 40 ABDLKADR NECP EFEND (EREFZADE) 1022 = 1613 Kadir tarikatnn arif ve fazllarndan olup hal tercemesi yukarda geen Bursal eyh zzeddin Efendinin oludur. 1022 H. de vefat etti. Bursada ceddinin kurduu ncirli adiyle tannm Erefi derghna def nedilmitir. Eserleri: [Zbdet'l-Beyan] isminde Arapa bir tefsirle [Manzme-i Mevlid-i N e b ] ve [Divan]mdan ibarettir. Pederi ile ken disinin tefsirleri baslmam olup ncirli derghndadr. Arifane naatlarmdan: Cemalin ey Neb mir't- envar- saadettir. Nighm mahz- feyz-i rahmet esrar- ryettir. Baka beyitlerinden: Tavk- ak kerden sdka takp meydane gel Feyz-i maksudu necib sen bu divanda ara

ABDLKERM EFEND TPL EMR EFEND 1015 = 1606 Hal tercemesi ileride yazl Nureddinzadenin halifelerinin en kmili melmi merepli bir zat olup Itiplidir. Vefat 1015 H. de, kabri stan bul'da Kadrgada Sokullu Mehmet Paa - ehit Mehmet Paa derghn dadr. Manisada angir ktphanesinde [Risalet'l-Hdali li'l-ihtida] isminde bir eseri, ve devran- Sofiyyenin caiz olduuna dair risalesi ve [tib] mahlsl baz ilahiyat vardr. Garip ilimlere de vakf idi. lahiyatndan: Gel ber ey talibi Hak matlab- ly gr Cmle varlktan geip ol zat b hemtay gr H arabndan iip mest oldun ise sofiy Ayni vahdetle nazar kl srr ev ednay gr Kendidir kendisini n kim bilen ey tib Barzah- irfanda kalma evvel Hve'l-Mevly gr. ALEM MUHAMMED EFEND (ARAFZADE) 1130 = 1717 Nakibend tarikatnn fazilet sahiplerinden bir zat olup Edirnelidir. [Muhtasar'l-Velyet] mellifi skdarl Muhammed Ensar'den hilfet almtr. airler faslnda zikri geen Neccarzade eyh Rza Efendinin

 41 mrididir. Rehber-i Tarikat terkibinin delleti olan 1130 H. de Edirnede vefat etti. Hadis ilminden [Mecmau'd-Drer Ve'l-Gurer Fi Ehadis-i Seyyidi'l-Beer] ismindeki eserinin bir nshas umum ktphanede vardr. Beyitlerinden: Riy ve sem^ay terket kalender merep ol Alem Cihann buud ve nabudu hakikat iptildr hep

A Z B ! MUSTAFA EFEND (DERV AZB)

1 1 6 0 ; = 1747

Dergh- li avularndan iken hal tercemesi ileride yazl Niyazi Msr hazretlerinde grd kemal eserlerine bakarak hizmetini brak m, ad geen zata intisap etmitir. Doum yeri itibariyle Ktahyaldr. Mteveccihi'r-Rhaniyye terkibinin gsterdii 1160 H. de vefat ederek skdar kylerinden Nerdiban kyndeki ahkulu derghna defnedil di. Eserlerinden: [Tahmis-i Divan- Niyazi] baslm, [Dvan] baslma mtr. Divannn matlamdan: Kalem cevln edip gksn zebann cevher-i yekta Haridar meta-i ak olan Lbd olur dan Bilen anlar haber syler ya bilmez anlamaz syler Rumuz- nutfeden syle beyan olsun nice mn

ABDULLAH BN ABDURRAHMAN CELVET 1164 = 1750 Celvet tarikatnn eyh ve limlerinden bir zat olup tahsilini ikmal den sonra Gedikpaa trbesi yaknndaki Hamza Paa Camii mamln da bulundu 1164 H. de vefat ederek skdarda Karaca Ahmetten Haydarpaaya giden caddenin soluna defnedildi. Eserleri baslmam olup isimleri aadadr: 1 [Ettuhfet'n-Nedre Fi Men'i Hakk], Itlk'l-Mutlaki Al Vcudi'l-

2 Ennebzet'l-Yesire Ale'-arihi'l Kayravn Li siye,

erhu's-Sen-

3 Elminh'l-tlhiyyet Fi erhi Mukaddimet'l-Fahriyyet, 4 El - Mukaddimet'l-Fahriyyet Fi stihti'n-Nahviyyeti.

 42 IK AL PAA (BEE) 733 = 1332 Osmanl saltanatnn kurucusu Osman Gazi devri eyhlerinden ve arif airlerinden, kendisine iaret olunan padiahn maiyyetinde bulun mu olan mazannayi kiramdan eyh Muhlis Paa olu lyas'n olu ol duu [Garibname]nin mukaddimesinde yazldr. Abid, zahid duas ka bul buyrulan bir zat olup slkn hallerine ve ariflerin makamlarna vakf idi. Orhan Gazi zamannda hret sahibi olmutur. Muhabbet ve marifet-i ilhiyeye, ruhun vasflarna ve hasletlerine, daha bu gibi din bahislere ve tasavvuf konulara dair 10 bap zerine tertiplenmi [Garipname] ve [Maarifname] isminde Trke [yirmi drt] bin msraa ya kn baslmam bir byk cilt manzumeleri vardr ki her bab da onar fasl olarak tertip edilmitir. Bu eser Osmanl edebiyat tarihi noktasn dan da mhimdir 733 H. de Krehirde vefat ettiler. Kabri halkn ziyaretghdr. Paa lkab babasnn ilk evld olduundandr. Resm rtbe deildir. Manisa'da Muradiye ktphanesinde [Risale Fi Beyani's-Sem a ] ismiyle mensur bir eseri de vardr. Hayatnn tafsilt [Trk Der nei] ismindeki derginin birinci saysnda bu cizin makalelerinde yaz ldr. Arifane iirlerinden : Cmle lem bir iarettir hemn Nice yzbin mlk var Hakkn nihan ns cinden kimseler grm deil Kimse ol yerden haber vermi deil Fikr- akln eremez ol menzile Ad o mlkn dahi gelmez dile Kitabn ba tarafnda Heca harfleri tertibi zerine grlen manzu melerinin birisi o devrin nazmna gre gzel bir numune olduundan aynen buraya alnmtr: Evvel bize vacip olan Allah adn anmak durur Ann adn zikredelim ol kim kamu mtak durur. Evvel dahi oldur kadim ahir dahi oldur mukm Oldur kerim oldur rahim oldur ki seksiz Hak durur. ki cihan yaratan ol ay ve gne yrten Ol ins- melek drden ol kim ol Hallak durur Oldur ehad oldur samed oldur ezel oldur ebed Ol b hesap ve b adet oldur ki ol rezzak durur Oldur ki can verdi tene oldur ki ten verdi cana

 43 Oldur ki renk verdi kana ol hakimi mutlak durur. Ansz ona kim varr ansz ana kim erer Ansz an kim grr andan yana kim bak durur Ayrlmasn bulduk an ayrlmasn bildik onu nden ona k can cnunla nustarak durur. Mevlid-i Nebi nazm Sleyman Dede merhumun bu eserden ikti bas da bulunduu birinci beyitten anlalmaktadr. Ad geenin olu El van elebi de ak ve irfan ile mehur cezbeli bir air olup kabri ( ' ) Amasya civarnda kendi ismiyle sylenen kydedir. [Etvar- Slk] is minde bir manzumesi vardr. {") Arifane iirlerinden bir ksm [Semarat'l-Fud] da zikredilmitir. Bunlarn numunelerinden biri: Mzeyyen ide seni hub-i Hallak Bilene ilm-i Enfs ve ilm-i Afak Sfata terk edersen sfat Hemen tebdil edersin zata zat

ABDURRAHM NZAMEDDN MERZFON SARI DANMENDZADE) elebi Sultan Mehmed Han devri eyhlerinin ulularndan olup ta savvuftan [rad'l-Enm] Lsmindeki eseriyle [Aknamesi] ve [Divane-i lahiyat] 1 vardr. Zeyiye tarikatnn Piri Zeyneddin Hf ( ' ) hazretlerinden slkn tamamlamtr. Memleketine dnnde pek ok klarnn gnl lerin perian ederek vefat etti. Tasavvuf iirlerinde R u m mahlasn kullanmtr. Mritleri kendisi hakknda: Bir ak ktn yakp diyar- Ruma attk buyurmulardr. iirlerinden bulunabilen yalnz u: Tevbe yarabbi hat yoluna gittiklerime Bilip ettiklerime bilmeyip ettiklerime Beytidir ki sehl-i mmten kabilindendir.

(1) Tarihi Ali, orum yaknnda bir kyde olduunu beyan etmektedir. Muhlis Paa, Msr'da Kus ehrinde. Baba lyas Horasan de Amasya'ya iki saat mesafede ismiyle sylenen lyas kynde medfundurlar. Muhlis Paann vefat 709, Baba lyas'n vefat 657 tarihindedir. (2) kinci Murad'a eserini takdim eden manzum (Glen-i Rz) sahibi irazl Elvan elebi baka bir zattr. (1) Haf, Horasan blgesinde bir kasabadr. Ekseriya Hace, Haher gibi madl vavla havaf suretinde yazlr Hf olarak okunur. vesaire

 44 Mehur mn Veysi Efendi tevbenamesinde sz geen beyte: Peyrev oldum o suhan pervere ettim tvbe Daima rehsiper'i amd ve hat ettiklerime Beytiyle iaret etmitir. [Nefehat'l-ns] tercmesinde zikrolunmu mufassal icazetnameden anlaldma gre mridlerine Msr'da intisaptan sonra beraberce Horasan'a giderek slkn tamamlayp dnmtr. Pederi Sar Danimend hreti ile tannan Emr Aziz Efen didir.

ALEDDN AL AKSARAY (=) Karamanl eyh Ali Semerkand halifelerinden Hayreddin Efendi den hilfet almtr. Eserlerinin en mehuru eyh-i Ekber hazretlerinin [Ankay- Marib] ismindeki dakik eserinin erhidir ki baslmamtr. Kanun Sultan Sleyman Badat seferine gidilerinde bu zat ile gre rek hakk ahanelerinde hayr duada bulunmulardr. Sonradan Bursa'ya hicret ederek hiret yurduna gittiler. Ba brahim Bey Camiinin kble tarafnda defnedilmitir. [Gldeste-i Riyazi rfan] da Larendeli olduk lar yazldr.

ABDLKERM EFEND 922 = 1584 Hal tercemesi yukarda geen brahim Glen halifelerinden Edir neli k Musa Efendiden hilfet alm arif ve air bir zat olup Edirneli dir. Telif tarihi 963 H. olan [Hazerat- Hams] tertibi zere bir mevlid-i nebevi manzumesi vardr. 992 H. de memleketinde vefat etti. Manzumenin matlamdan : lh marifet nurun delil et Sirc-i akla kudretten fitil et Kulbn kalbn ruen eyle Men srr ile glsen eyle Halifelerinden Larendeli an brahim Efendi de ariflerden bir zat
( 2 ) Peevi tarihinin birinci cildinde grlen bir ifade aadaki ekilde yazlmtr: eyh-i Ekber'in Ankay- Marib risalesini erh edip mhim iaret ler ve gizli rumuzlardan sene 940 1533 H. de birinci harfi Ayn olan eyh ve yine birinci harfi sin olan aml Padiah ile evveli ka-f sonu he olan ehirdeki Konya'da mlki elalar diye sarih bir iaret vardr.

 45 olup [Mir't's-Sefa] isminde tasavvuftan makbul bir eseri vardr. Be yitlerinden: Krbn Rh- klm-i Fenann niy Ba- cn terkin urur bir kafile salriz

ABDULMECD BN EYH NASH 973 = 1565 [Risalet'l-Edviye Fi't-Tarikati'l-Muhammediye] ve [Risale-i dabiy e ] sahibi Zeyniye tarikatnn byklerinden Tosyal eyh Nasuh Efen dinin oludur. Eserleri: [Tezkire-i Ul'l-Elbb], [El-Havf- Ve'l-Huzun], [El - Felhve'l-Hd], [El - Fevz'l-Azm], [Riyaz'n-Nasihn], [Ravzat'l-Ezhar ve Cennet'l-Esmar]. Bir de manzum kyafetnamesi vardr. Hepsi de baslmamtr. 973 H. de Tosya'da vefat etti. Nasuh Efendi Zey niye tarikatnn piri Zeyneddin Hafi'nin ba halifelerinden Bursa'da ya tan Abdlltif Kutsi halifesi Taceddin Efendiden hilfet almtr. Bir de temsile taallk eden yetlerin tefsirine dair bir eseri vardr ki kendi el yazsiyle yazma nshas ehid Ali Paa ktphanesindedir. Arifane bir gazeli : Gel ey talip ko esmay msemmadan haberdar ol Sakn olmyasn m muammadan haberdar ol Hicab-i isimle olma msemmadan sakn mahcup Gider benlik hicabn bu mnadan haberdar ol Ne kim var iki lemde vcut haktr cmle Bu remzi anla ey arif bu imadan haberdar ol Fena camiyle n eden hemie nin a.kn Bekbezminde d olur bu sahbadan haberdar ol Girp pazar- ak ire bugn derd-i ilh ol Virp naz niyaz iste bu sevdadan haberdar ol Eer mecnun-i ak isen mecid hsn-i Leylya Gz ayrma cemalinden temaadan haberdar ol Bir de manzum Pend-i Attar erhi vardr. Matlamdan : Hamd bhad an Hday paki r Anki iman dad mutihaki r Hamd bhad ana kim ol mstean Virdi iman bir avu hake heman [Kenz'l-Fevaid] tasavvuf ve ahlktan bahseden byk bir ciltten ibaret Arapa bir eser olup nshas Yahya Efendi ktphanesinde mev cuttur.

 46 MER BN HAMZA Zeyniye tarikatnn eyhlerinden faziletli bir zat olup Edirnelidir. Ad geen tarikatn eyhlerinden Firecikli eyh Ali bni Sinan Efendi namna yazlm [Enis'l-Celis] isminde Arapa ahlk ve muhadarattan bahseden bir eseri vardr ki telif tarihi 986 = 1578 H. dir. Bu eser bas trann hats neticesinde 1306 H. de mam Suyutiye mal edilerek Malbaay- mirede baslmtr.

ARF MUHAMMED EFEND 971 = 1563 Zeyniye tarikatnn byklerinden bir zat olup Denizlidendir. s tanbul'da tahsilini ve slkn tamamladktan sonra izmit'e yerlemi, tarikatn yaylmas ve eser yazarak hayatn geirmitir. [Ravzat'tT e v h i d ] isminde Trke manzum tasavvuf eserini 947 = 1540 H. de ik mal buyurdular, izmit'te Orhan Gazi Camii yukarsndaki mezarlkta olu Ahmed Efendi ile beraber medfundurlar. 971 H. de vefat eden Ah med Efendinin de [Nzhet'l-Muvahhidn] isminde manzum eseri var dr. [Ravzat't-Tevhid] den : Ey kadim ve hayyu kayyum- vahid Sensin ol hallk eya b adet

ABDURRAHM KARA HSARI (') AFYONKARAHSAR Akemseddin hazretlerinin ba halifelerinden olup tasavvuf ve ah lk ilminden bahseden bir mukaddime iki ksm, bir hatimeyi ve her k sm on bab ihtiva eden Trke [Mnyet'l-Ebrar ve Gunyet'l-Ahbar] ile 865 = 1460 H. de ikmal ettii manzum [Vahdetname] ve manzum [Kaside-i Raiye] ismindeki eserierinden ilm olgunluu anlalmaktadr.

(') Necmeddin Razi ve Necmeddin Daye isimleriyle tannan zatn eserle rinin en yksei olup tasavvuf ve slk halleri ve nefis terbiyesinden bahseden (Mirsad'l-bad Mine'l-Mebde-i ve'l-Mead) ismindeki eserin mtercimi Sultan II. Murad devri fazilet sahiplerinden Kasm bni Mahmut Karahisar de tasav vuf limlerindan bir zattr. Tercmenin ismini (radl-Mridin ile'l-Murad) koymutur. Sultan I. Mahmud devrinde yaayan (ifa's-Sdur ve Safa'l-Kulb) yazar eyh Mustafa bni Murad ile (Usl-i Vusul-i lhiye) isminde 1185 = 1771 H. de bir eser yazan eyh Muhammed Halveti de Karahisar'dan yetien eyhlerdendir.

 47 Karahisarda ismiyle anlan camiin yannda medfundur. Eserleri matbu deildir. [Mnyet'l-Ebrar] stanbul'un fethi senesinde tamamlanmtr. Beyitlerinden : Geri oldu mevlidim Karahisar Yzm aket klma beni eremsar Vahdetnamesinden : Hamdeder ol zata can pk olan Kim hilfet buldu andan hk olan

AL DEDE B O S N A V 1007 = 1598 Halveti hmlerinden bir zat olup Bosnaldr. [Hlasat'l-Eser] de Nestarh olduu yazlmtr. Trbe eyhi denmekle mehurdur. Mridi nin halveti eyhlerinden Nureddinzade olduunu ve bir mddet Zigetvar kalesinde Kanun'nin ehid olduu yerde yaplan trbe ve derghta bu lunduunu Muhadaratmda hikye etmektedir. Eserleri: 1001 H. de Mekke-i Mkerremede yazp muhtasar olarak [Esilet'l-Hikem ve Havatim'l-Hikem] ismini verdii eseriyle [Temkin'l-Makam fi Mescidi'l-Haram], [Sebaiyat fi'lfuruu], [Mevakit'l-hireh ve'1-letaif'I-fhire], [Muhadarat'l-evail ve'l-evahir], [Envar'l-Mearik], [Risale-i ntisariy e ] , [Terbi'l-Meratip Ve'l-Usl Li Erbabi'l-Mevsul]'dur. Satrc Meh med Paann daveti zerine Varat seferine giderek dnnde Tamam- Vuslet terkibinin delleti olan 1007 H. de vefat etti. Zigetvar yaknnda [Solnak] da defnedilmitir. Zikredilen eserlerinden [E'silet'l-Hikem] tasavvuf, akaid v.s. den bahsetmekte olup Arapa 360 sualden mrekkeptir. [Havtim'l-Hikem] ismiyle de tannmtr. [E'sile]nin byk ksm istifadeyi muciptir. 1314 H. de Msr'da baslmtr. Kenarnda 9 cilthk [Ruhu'l-Meni] tef sirinin sahibi Badat Mfts Mahmud ls'nin [Ecvibet'l-Irakiyys Ala E'sileti'l-braniye]si vardr. Muhadarat'l-Evail Ve'l-Evahir: mam Syt'nin evveliyat tar znda ekseriyeti itibariyle tarihle alkal Arapa bir eserdir. Bu da M sr'da baslmtr. Baz szleri zayf olmakla beraber ekseri maddeleri tarih ve muhadaratla megul kimselere istifade vericidir. Risale-i ntisariye: Osmanl hanedannn faziletleriyle saltanatlar nn bekasna dair bir mmetin byklerinin ve keif sahiplerinin bu baptaki ifade ve nakillerini toplayan faydal ve muhtasar Arapa bir eserdir. Bu cizin ktphanesinde mahfuz olan bu risale baslmamtr.

 48 Temkn'l-Makam Fi Mescidi'l-Haram: Sultan III. Murad tarafn dan 1001 H. de Makam- brahimin yenilenmesine memur olduu vakit yazmtr. Drt rkn bir hatime zerine tertiplenmi olup 1 Bu ma kamda nzul eden yetlerden. 2 Bu makamda klnan namazn fazi letinden. 3 Bu makamn srlarndan. 4 Makamlarn evvellerinden ve bir hatimeden ibarettir. T e r b i : Bunun bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr.

A L ELEB BN HSREV ZNK eitli ilimlere vakf arif bir zat olup mehur eyh Edebl neslin den Vahyzadenin akrabalarndandr. Balangta babasndan boalan Zeamet memurluuna girip Bel grat ve evresindeki seferlerde bulunduktan sonra doduu yere dne rek yeniden tahsile balad. V e Sultan III. Mehmed Han zamannda s tanbul'a gelerek Stlce'de ikamet etti. Devrinde olan ilimler; husu siyle tefsir ilmi, tasavvuf ve kelm ile garip ve hikmet ilimlerinde ve kimyadaki kuvvetli bilgisini bu fenlerdeki mteaddit eserleriyle isbat ettiinden ulema arasnda Mellif-i Cedit hretiyle tannmtr. Bayram Melmilerinin ulu eyhlerinden Idris-i Muhtefi hreti ile nam Turhall Hoca Ale'r-Rmi'den hilfet alm olduu Mustakimzade merhumun Bayram Melmilerine ait menkbelerinde yazldr. Men ez'afe'l-halikate il ekmeli't-tarikati ibaresiyle balyan Hak y o luna gitmek isteklerine dair Aziz Mahmud Hdai hazretlerine takdim ettikleri mektubunun iyi karlandna dellet eden Men ezafel fuka ra fkrasiyle balyan cevab yazdan kan mnaya gre Celvet tari katna da mntesip olduklar anlalmaktadr. 1108 H. de hiret lemi ne sefer edip Hz. Halid (R.A.) Trbe-i erifleri harimine defnolundular. Mteaddit eserlerinden balcalar unlardr : ( ' ) 1 2 3 4 5 6 7 8 Cevahiru'l-Esrar Semeret'l-rad Drer'l-Envar Fi Esrari'l-Ehcar Ed-drret'l-Beyza Fi'l-ksiri'l-Ahmer Mukaddimet'l-Vasl Divan'l-Hikmet (Manzum) Kef'l-Esrar ve Hetk'l-Estar Essirr'r-Rabban Fil Cisman Ve'r-Ruhn

(') Bu ciz mellifin elinde mahfuz olan (Orer'l-Envar Fi Esrari'l-Ahcar) ismindeki eserinin nihayetinden alnd.

 4 9 10 11 12 13 14 15 _ Tavaliu'l-Bdr Fi erhi'-uzr Drret'l-Gavvas Fi Esrari'l-Havas Tervihu'l-Ervah Fi Esrari'l-Miftal Risale-i Kaza ve Kader Mefatihu'l-Knz Fi Halli'r-Rumz Envar't-Terkip Ellevayh Fi Esrari'l-Hurufi'l-Fevatih

(IVlellif bu eserinde hal tercmesini yazdm [Drer'l-Envar] ni da da hikye etmektedir. 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 El-Mntehab Fi Smaati'z-Zehep erh-i Kaside-e Slkiye Divan-i ksir Mecmuay- Mcerrebat Miftah'l-Hikmet Hacer-i Selse Aret Ebvab El-Misbahu F lm-i Esrari'l-Miftah Kitab- Dekayk'l-Mizan Fi Mekadiri'l-Evzan Kitab- Envar-'d-Drer F Ibahi'l-Hacer Kitab- Levhi Zehebi'l-Esrar F Mearifi'l-Ahcar Kitab'l-Mntehab fi'l-ksr Drret'd-Drer ve Tuhfet'l-Gurer

Bir numaral [Cevahiru'l-Esrar] ile 20 numaradan aasn ihtiva eden be eserini toplayan bir mecmuas skdar'da Atlama tanda Selimaa ktphanesinde, birka tanesi de umum ktphanede Carullah Veliyyddin Efendi kitaplar arasnda ve [Kef'l-Esrar ve Hetk'l-Es tar] ismindeki tefsirinin bir nshas Revan Odas ktphanesinde vardr.

ALEM DEDE 1020 = 1611 Mevlevi lim ve airlerinden olup Badatldr. Badat ve stanbul'da tahsilini tamamladktan sonra bir mddet kad naiplii ile seyahat ederek am'da Dal Dedeye intisap etti. eyhinin vefatnda yerine geti. Slk srasnda Ruhi, Samt, ns ile seyahatleri vardr. 1020 H. de am'da vefat etti. [Mrettep Dvan] ile [Cerize-i Mesneviye erhi], [Ftuhat] ve [Fsun] un baz noktalarnn erhine dair [Talikat] ve sair risaleleri mevcuttur. Beyitlerinden : Alemiy ayn- keml ile keml-i kmil Her nefes vasl eder arife ruhani kuvvet F. : 4

 50 ADL HASAN EFEND 1026 = 1617 Smbliye tarikatnn eyhlerinden bir zat olup Itiplidir. Slkunu ikmal ettikten sonra Smbl Dergh eyhliinde bulundular. Vefat Riza-i Pak ve Mbeirl Cennet terkiplerinin dellet ettii 1026 H. de, kabri ad geen derghtadr. Telif tarihi (Risale-i hirkr) terkibi olan [Menzum Tergbt] ile [Mrettep Divan] gibi baslmam eserleri vardr. Arifane ilhlerinden : Levh-i dilden okuyan ilm-i ilhden sebak Zerrece yadnda kalmaz mahvolup hep msebak Nur-u Hak kalbin mnevver eylesin dirsen dil Ate-i Tevhid ile gel masivay- oda yak

ABDL MECD SVAS 1049 = 1639 Halveti byklerinden ve amcas eyh emsettin Sivas halifelerin den olup hal tercemesi ulema faslnda zikredilen Muharrem Efendinin oludur. Sultan III. Mehmed Han'n daveti zerine stanbul'a gelip vaaz ve talebelerin irad ile megul oldular. [Bin krk dokuzda ald umakta mekn] msrann delleti olan 1049 H. de vefat ederek Eyp yaknnda Niancdaki dergha defnolundular. iirlerinde eyh mahlasn kul lanrlard. Eserleri baslmam oup [erh-i Mesnevi], [Leziz'l-sar ve Letaif'l-Ezhar], [erhu Al Kaside-i Mimiyye Li Mevln Celleddin Rijm], [Maskalu'l-Kulb], [Fezail Salati'n-Neb], [Drer'l-Akaid], [Mrettep Divan- lahiyat], [erh-u Cezireti'l-Mesnevi], [Umdet'lMsteiddin fi's-Sarf], [Mekasidi Ayniyye (i) ve Mesaidi Ervahi Tayyibe ve A y n i y y e ] , [Kahr's-Ss F Elcami'n-Nfus], [Meyadin'l-Frsan Kavaid-i F a r s i y y e ] , [Tefsir-i Fatiha] vesaire gibi 20 den fazladr. ABDL KERM VARDAR Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Vardar Yenicesindendir. Eser leri: [Tefsir-i Fatiha], [Tefsir-i Ayet-i Kale Aleykes Selm], [Tefsir-i Ayet-i Makane Alennebiyyi min Harec], [erhu Kema Salleyte Al b rahim] den ibarettir. lk eserini 1071 = 1660 H. de yazmtr.
(1) Bu yksek eser hal tercemesi Y harfinde yazl eyh Yar Ali tbni Siyavu Divrii'nin (Kitab'l-Mekasidn-Naciye Fi'l-Mebde-i ve'l-Meai ve'l-Med)mn Trke erhi olup 1038 = 1628 H. de ikmal edilmitir, ki bir nshas Halis Efendi ktphanesinde vardr.

 51 A B D L - E H A D NUR EFEND 1061 = 1650

Halveti eyhleri arasnda fazilet ve irfan ile hret kazanm zat lardan olup Sivashdr. lk ilimleri tahsile balad esnada days mual lim ve mridi olan eyh Abdlmecit Sivas hazretleri Sultan III. Meh med Han tarafndan davet olunmas zerine stanbul'a gittiinde bera berinde gtrdnden tahsil ve feyzini stanbul'da tamamladlar. Zahir ve batini ilimlerden icazet almaa muvaffak olarak irad va zifesiyle Midilliye gitmi, bir mddet ilim ve tarikatnn yaylmasiyle megul olduktan sonra 1023 = 1614 H. de tanbul'a celbedilerek Meh med Aa tekkesi eyhliine tyin buyuruldular. Biraz sonra yni 1041 = 1631 H. de Fatih Sultan Mehmed Han ve 1051 = 1641 H. de Sultan kinci Beyazt Han hazretlerinin camilerine, bundan sonra da Ayasofya Camii erifine vaiz tyin olundular. te bu suretle vaaz, irad ve eser yazmak la megul iken Eeyh Abdl Ehad terkibiyle airlerden Feyzi Efendi nin Gitti Cennete Abdl Ehad ve halifelerinden eyh Nazmi Efendi nin Abdl Ehad Efendi olsun mukim-i Cennet msralarnn delleti olan 1061 = 1650 H. de vefat ederek Eyp Niancasmda mridi Abdl Mecit Sivas hazretlerinin trbeleri karsna defnedildiler. Tasavvuf ilmiyle rya tbirindeki mridane kudreti herkes tara fndan teslim olunmutu. nesle kadar yksek nesep silsilesi eyh Evhadddin Abd'l-Ehad'n-Nr bni Muslihuddin Mustafa Safayi bni s mail bni Ebi'l-Berekt olmak zere zaptedilmitir ki bunlardan pederi olan Safayi Efendi kadlar snfndan ve Abd'l-Mecid Sivas'nin yksek ceddi Eb'l-Berektn kznn olu ve Mlteka sarihlerinden Sivas Mf ts smail Efendinin oludur. Validesi de Eb'l-Berektn olu Muhar rem Efendinin kzdr. Yazm olduu arifane eserlerinin balcalar: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 erhu Erbeniyat Riyaz'l-Ezkr Te'dib'l-Mtemerridin F smai'l-Ebeveyn Risaletn Fi Hayati'l-Hzr ve lyas Risaletn fi Tevfik Tearuz'l-yat Risaletn Meret'l-Vcud Fil Meratibi'l-Klliyeti ve'l-Hazerat Risaletn Fi Nef'i Mesai'l-Ahya-i Lil-Emvat Risaletn Fi Cevazi Edai'n-Nevafili Bi'l-Cemaati Risaletn Fi eraiti Isticabet'd-Duai Risaletn Fi Muhabbetil Abdi Lirabbihi

 52 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 _ Risaletn Risaletn Risaletn Risaletn Risaletn Fi Fi Fi Fi Fi Hakikati Leyleti'l-Kadr uruti Talebi'l-Ilmi'n-Nafii sbati'-uuri li Ehli'l-Kubri Subut Tayyil Mekni Li Evliyai'l-mmeti Cevazi Devrani Sofiyye Fi'l-Lugati't-Trkiyye

Risalet Ma Arefnake erhu Kelimat- Kmmeyl bni Ziyad Meratib-i Marifeti'r-Rahman Risalet'l-triye Inkaz't-Talibn sbat'l-lmi ve'-uur Huccet'l-Vedad El - Adl Ve'l-Aksat Beyne't-Tefriti Ve'l-frat Kassam'l-Mbtediin Drer-i Nr Risalet't-Tac sbat'l-Vacip Fi Mahiyeti'l-Vcud Mir'ati'l-Vcud V e Mirkat'-uhud

rifano gazellerinden : Knt kenzin srrdr dnya ve ukbadan garez Ona mektephanedir bu arh minadan garez Enfs ve afaki ryetle kemale arif ol Marifettir nki mahlkat peydadan garez Bir muammadr bu lem fehmeden ariflere smi Azam srrdr n ol muammadan garez Sofiya esmada kalma gel msemma dersin al Bil msemmadr gzm talimi esmadan garez K o mebadi uln sen maksad Aksay gr n netayidir kamu sura ve kbradan garez Katresinden nice umman gizlidir dil bahrmn Hasldr hakikattir o deryadan garez Nr y hi gayri matleb kalmad klara Hak cemalidir hemin Cennat- Ukbadan garez

 53 ADN RECEP DEDE 1100 = 1688

Mevlevi air ve ariflerinden olup Sirozludur. Neati ve Aazade gi bi byklerden feyz almtr. 1100 H. de eyh: buunduu Belgrat ( ' ) Mevlevihanesinde hirete intikal etti. Eserleri: [Mesnevi erif]ten seil mi birok beyitleri Her beytini be beyit ile tefsir suretiyle erh et mi, birok manev esrar ve incelikleri aklayan [Nihal-i Tecell] ile [Kaside-i rfi erhi] ve [Mrettep Arifane Divan] larndan ibarettir ki baslmamtr. Beyitlerinden : ah olmak isteyen gam ile mptel olmak gerek Alemde saltanat talep eden geda gerek Ah ettike ua gelir gzlerim ya Derya temevv etmee elbet heva gerek

AYN-I EKBER MUHAMMED EFEND 1135 = 1722

Halveti tarikatndan arif ve fazl bir zat olup Eskiehirlidir. Hal ter cemesi ileride yazl Niyazi Hz. lerinden hilfet almtr. [amail-i e rif] i Trke nazmetti. Mridinin [Kaside-i Br'e tesbii] ni de [Fevaid-i Zmrdiyye] ismiyle erh etmitir ki kendi el yazsiyle yazma nshas Sultan kinci Beyazt Camii erifi yanndaki eyhlislm Tlik-hat-stad Veliyyddin Efendi ktphanesindedir. Her ikisi de baslmamtr. Vefat 1135 H. dedir. Bursa'da Emr Sultan Ca miinin Azapkaps denilen ark tarafndaki kaps haricinde defnedilmi olduu [Glzar- lrfan]da yazldr. [Hadikat'l-Cevami] de Eyp'de Yah ya Efendi derghnda defneilmi olduu yazlmsa da vesikal deildir.

(1)

Tasavvuf

ve kelm ilminden bahseden (Terihat)

ismindeki baslma delleti = Nasuhi elebi

m makbul eserin sahibi olan ve Vasl Rahmet Rabbe terkibinin bulunan 984 = 1576 H. de vefat eden Nakibendi ariflerinden Belgrat'tan yetien faziletli kimselerdendir.

(Terihat) in yazl tarihi 957

1550 H. olup bir nshas Es'ad Efendi ktphanesinde yardr,

 54 ACZ SLEYMAN EFEND 1151 = 1738

Sadi tarikatndan ( i ) Aciziye ismiyle tannm olan ubenin kuru cusu bir zat olup aslen kodraldr. Resm ilimleri stanbul'da ikmalden sonra tasavvuf mesleine iltica ederek Perzerin'de yerleti. Vefat 1151 H. tarihlerindedir. Byk ksm Trke ve geri kalan Arapa ve Farsa ol mak zere baslmam [Dvan] olduu gibi baz risalelerinin de bulun duu rivayet edilmektedir. skdarda Atik Valide ktphanesinde ah lk ve tasavvuftan bahseden manzum bir eseri vardr. Bu ubeden olan derviler Edhem Drt terkili rakiye giyerler. Arifane iirlerinden: Hakikat bag- ibrette uli'l-Ebsar hikmettir. Gl- nazikleri nasut ider insan olur peyda

ABDLKERM CELVET 1061 = 1688

Celvet tarikatnn eyhlerinden fazilet ve irfan sahibi bir zat olup stanbulludur. Pederi; stanbul'da tahsilini ikmali mteakip, byk muta savvf Aziz Mahmut Hdai hazretlerinin halifeliine erien ve ehzade Camii erifi krs eyhliine tyin olunup Vasl- Rahmana sefer kld veliyy-i kmil msrann dellet ettii 1061 H. de vefat ile Karacaahmet trbesi yaknma defnedilen Karahisar- arkli eyh Veliyyiddin Efen didir. Abd'l-Kerim Efendi resm ilimleri pederi ile zamannn fazilet sahiplerinden, tasavvuf ilmini sadece pederinden tahsil ettikten sonra Lleli yaknnda Ahmedaa Camii erifi vaizliinde bulunarak halkn irad ve eser yazmakla vakit geirdi. 1100 = 1688 H. de vefat ederek pederinin yanma defnedildi. Kendi el yazsiyle yazl olan eserlerinin byk ksm umum ktphanede mevcuttur. K k kardei Abd'lVahb.ab Efendi de fazilet sahiplerinden bir zat olup eserlerinden [Ebi'lFerah bni Cevzi]nin [Zemmi'l-Heva] ismindeki eserini ksaltma sure tiyle meydana getirdii eseri umum ktphanede vardr. Abdlkerim Efendinin eserleri : 1 Tefsir-i Sre-i Yusuf 2 Zbdet'l-Ahbar ve'l-sar 3 Mzil'l-tibah An Esmai's-Sahabeti vet Tabiin ver Revah
( 1 ) Tarikatn kurucusu Sadeddin Cebav hazretlerinin vefat Kemal-i Nuri Sadeddin terkibinin delleti olan 700 = 1300 H. de, mbarek ka/bri Havranda Cebe kyndedir.

 55 4 Tebyin'l-Kelmi fi'l-Kyami ve's-Siyami 5 Cami'l-Ehadis'l-Envariye fi'1-Ahbari'lMustafaviye 6 Hadis-i Erbain Fi Fezail-i ZikriUh 7 El - Mearici'l-Vusliyye l yi'l-Kur'aniyye 8 Hadis-i Erbain Fi Fezaili's-Salati Ale'n-Nebiyyi 9 Risaletn Fi Hakk Devran- Sofiyye 10 Mecmeu'l-Fevaid ve Maden'l-Feraid Fi Hakk Selti erife 11 Tanvir's-Salikin ve Tergib't-Talibin 12 Mecalis-i Va'ziye Bu eserlerden baka mtala ettii eitli kitaplarn muhakkikane [talikat] da grlmektedir. kenarlarnda

ALt BN ABAN A K S A R A Y i 1111 = 1699 eyhlerin faziletlilerinden bir zat olup stanbul'da vaaz iradla ha yatn geirmitir. 1111 H. de vefat ederek Topkap haricinde Kad zade eyh Mehmed Efendi civarnda defnedildi. Eserleri: [erh-u Hikmet'l-Ayn], [Haiye Al Kavli Ahmed Li'l-Fenar], [Tefsir-u Kavlihi Tel: Ve ems Tecri...] ile mteaddit risalelerden ibaret olup hepsi de baslmamtr.

AL BN BRAHM DAITAN 1116 = 1704 Nakibend tarikatnn fazilet sahiplerinden bir zat olup Daistann Berkat kasabasndandr. Memleketinde tahsil ve slkn tamamla dktan sonra Medine-i Mnevverede yerleip Peygamber Efendimize komu olarak 1116 H. de vefat etti. Mridi Seyyid Muhammed Ermevdir. Eserleri baslmamtr. Bir nshas Enderunda Sultan IH. Ahmed ktphanesinde mevcut olan [Kevakbu's-Sadet] ismindeki eserinde on adet kitab olduu zikredilmitir. Bunlardan bazlar aadadr: [Mhimmat'l-Maarif], [Delil'z-Zairin ve Enis'l-Dcavirn], H lsat't-Tevarih], [Camil Menasik], [Aksa'l-Metalip], [Meariu'l-birri ve'l-hsani fi Menakib-i li Osman]

 56 A B D L H A Y EFEND 1117 = 1705 Celvet eyhlerinin ulularndan Edirnede yatan Sal brahim Efen dinin olu olup Selmi Ali Efendinin ikinci defa eyhliinden sonra Aziz Mahmut Hdai Efendi tekkesinin makamna geti. Kla Abdlhay sa na Hak rahmeti msrann dellet ettii 1117 H. de vefat ederek Hdai hazretlerinin dergh civarnda Halil Paa trbesinde Halil Paazade Mahmut Beyin yanma defnedildi. Divane tekil edecek kadar ilahiyat, Hac Bayram Vel'nin alabm bir ar yaratm iki cihan arasnda matla'l yksek nutuklarna ve Hdai Hazretlerinin steyen yrin hl; ider varn matla'l ilhilerine dair kaleme ald erhleri vardr. [mam Busayri'nin Kaside-i Br'e] sini de manzum olarak tercme etmitir ki bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde mevcuttur. Bir de Sure-i Fe tih tefsirine dair Arapa [Fethu'l-Beyan Li Husuli'n-Nasri Ve'l-Fethi Ve'l-Eman] isminde bir eseri vardr ki Beiraa ktphanesinde mev cuttur. Torunu Muhammed Nesim Efendi de ilim ve irfan sahiplerinden bir zattr. Esat Efendi ktphanesindeki bir mecmuada eyh Verd is minde bir zatn nutkuna erhi vardr. H redifli arifane gazellerinden : Cilvegh- sinede devran eder efkr H Tr-i dilden mnceldir ule-i Envar H AHMED SARBAN 952 . = 1545 Bayram tarikatnn Melmiye ubesine mensup yksek bir zattr. Kanun Sultan Sleyman'n Irak seferinde Sarbanbalk hizmetinde bulunmulard. Dnnde Pir Ali Hazretlerinden feyz alarak Hayra bolu'da inzivaya ekildi. Vefat 9 5 2 H. tarihinde olup kendi adyla an lan derghta gmldr. Mridlerinden bazlarna gnderdikleri mek tuplaryla mrettep divanlar olup iir ve ilhilerinde kh (Ahmed), kh (Kaygusuz) takma adn kullanrlard. Divanlarnn bir nshas s kdar'da Selimaa ktphanesinde vardr. lhilerinin bir haylisi M J takmzadenin Ahval-i A^elmiyye-i Bayramiyye risalesinde kmtr. kane iirlerinden : Pertev-i nur-i Hdsn gnlnn bil kadrini Mazhar- zat ve sfatla rahmet-i Rahman gr Bir nshas Nuruosmaniye'de mevcud (Tarifat- Seyyid) tarznda (Tahllat- Kbr) ismindeki eserin mellifi eyh Hamza ibni Ali de Hayrabolu'da yetien faziletli eyhlerdendir.

 57 BEYAZID-I RUM 900 . = 1494 Fazilet saliiplerinden hal tercemesi ilerde yazl Cemal Halveti'nin halifelerindendir. 900 ksur H. tarihinde Edirne'de vefat ederek Kyk kabristannda defnedilmitir. Eserleri: erh-i Fususl-Hikem, erh-i Nusus, Tefsir'l-Fatiha el-Msemma bisicli-cili'l Ervah, Turu Sin, Beyan'l-Esrar li'l Ahrar fi bivdi'l-Meliki'l-Cebbari'l-Gaffar ile Srr- Cnn ismindeki Trke menzumesinden ibarettir ki, hepsi de baslmamtr. Halifelerinden Muhyi isimli zatn 945 H. de yazlm (Devair'l-Maarif) isminde bir eseri ta rafmdan grlmtr. Arifane iirlerinden : Arzuy-i yr zahir ve muzhir yek ist lik Ber hkm-i akl in dier amede Molla CAM Kendi hsnn hublar eklinde peyda eyledi em-i ktan an dnd temaa eyledi

BABA NMETULLAH MAHMUD C) 902 = 1496 Nakibend ariflerinden (-) ve ulemann byklerinden bir zat olup Kafkasya'ya ba Nahcvan kasabasndandr. Madd ve manev tahsilini tamamladktan sonra Anadolu'ya gelerek Akehir'de yerlemitir. V e fat 902 H. tarihindedir. Kabri ad geen kasabann dndadr. Hibir tefsire mracaat etmeksizin yazdklar (Fevatih'l-lhiyye vel-mefatih'l-Gaybiyye) ismindeki tefsiri gerekten istifadeye ayan kymetli bir eser olup en gzel bir tarzda Tevilt- Necmiyye vdisindedir ki, 2 cilt zerine baslmtr. ('). (Glen-i Rz) a da Farsa mufassal bir
(') 929 H. =: 1522 stanbul'da vefat ederek Edirnekap haricindeki Emir Buhar zaviyesine defnedilen Nakibend eyhlerinden Farsa lgatm sahibi Sofya'l Nimetullah Efendi de irfan sahibi mmtaz bir zattr. 1060 H. = 1650'de vefat ederek Pnarba kabristanna defnolunan deerli airlerden Bursal Seyyid Nimeti ill'nin de Farsa bir lgat yazdn (Glbeste-i Riyaz- rfan) haber vermitir. (-) Tarikatn kurucusu ah- Nkibend'in doum tarihi (Pr-i Nakibendi olup (Kasr- rifn) terkibi de vefatn beyan eder. Trbesi Buhara yaknn daki Kasr- Arifandadr. (') Glen-i Rz, 720 H. = 1320'de vefat eden eyh Mahmud ebster'nin Mesnevi tarzndaki manzumeleridir ki Glen eyhlerinden eyh Mahmud Alev tarafndan (Gam.- Dil Nuvas) ismiyle terceme ve erh olunmutur.

 58 erh yazmlardrki, bir nshas stanbul ktphanelerinin bazlar ile Bursa'da Inebey ktphanesinde vardr. Bunlardan baka eyh-i Ekber'in (Fusus'l-Hikem) ine ve (Tefsir-i Kdi) ye haiye yazmlardr. (Hidayet'l-hvan) isminde tasavvuftan bir eseri ve bir nshas Nuru osmaniye'de mevcud (Risalelt'l-Vcud) namnda bir risalesi daha var dr. Tefsirden mds baslmamtr. Tefsirin 901 H. de kendi el yazlar ile yazma nshas Enderun-i Hmayun'da Sultan III. Ahmed ktphanesindedir.

BABA YUSUF SVRHSAR (SVRHSARLI) 917 = 1511

Mazanna-i kiramdandr. (^) Akemseddin hazretlerinin halifelerin dendir. (Ruhuna rahmet) terkibinin delleti olan 917 H. tarihinde stan bul'da vefat etti. Eyp Sultan Trbe-i erife'si kaps avlusunun kar sna defnedildi. Hacdan dnnde manev bir iaret zerine Kubbe-i Saadet haricindeki sy alarak para edip bir parasn Eyp Sultan, bir parasn Emir Sultan, bir parasn (-) Hac Bayram Vel'nin tr belerine koyduu nakledilmitir. lh bir doula Hacer'l-Esved yann da inad eyledikleri arifane manzume mtalaya ayandr.

BAHAEDDNZADE MUHYDDN MUHAMMED EFEND 951 = 1544

Bayramiye eyhlerinden fazilet sahibi bir zattr. Resm ilimlerin Mevln Kesteli'den okudu. Bir mddet mridi eyh Yavsi'nin maka mna geerek klarn iradiyle megul oldu. (Bahaeddinzade etti azm-i derki bn) msrann gsterdii 95rde Kayseri'de vefat etti. Eserleri: erh-i Esma-i Hsn, erh-i Fkh- Ekber, Risalet'l-Tevhid, Risalet'l-Vcud, Risalet Srr'l-Kadir, Mdafaanme fi hakki eyh-i Ekber'dir ki, hibiri baslmamtr. Halifelerinden Akehirli eyh Mustafa ibni Ali Efendinin de 13 bab zerine mrettep Trke slk hallerine dair bir eseri vardr. Edirne'de yatan babas (Ref'ul-Mebbehet'l-Amme) sahibi eyh Bahaeddin Efendi ile Balkesir'de topraa ve rilmi byk pederi eyh Ltfullah Efendi de Bayram halifelerindendir.
(') Ermi sanlan ulu zatlardandr. Veliliine iaret tekil eden hallere sahip bulunan kimseler hakknda bu tbir kullanlmaktadr. ( 2 ) Bu parann Sivrihisar'da yatan Baba Hamdullah trbesinde olduu da rivayet edilmitir.

 59 BL- SOFYAV (SOFYALI BL) 960 = 1552

Halveti tarikatnn ariflerinden faziletli bir zat olup Usturumcaldr. Mridi istanbul civarndaki atalca kylerinden Baba Nakka'da yatan Kasm elebi'dir. Tahsil ve feyzini stanbul ve Sofya'da almtr. Eserlerinin en mehuru Matbaa-i Osmaniye'de baslan (erh-i Fusus'lHikem) dir. (Usul-i Fakir) ismi ile de anlan (Etvar- Sitte, Risale-i Ka za ve Kader, Mecmuat'n-Nasayh, Manzume-i Varidat, erh-i Hads-i Kudsi-i Knt kenzen...) gibi baslmam eserleri de vardr. Vefat 960 H.'de, kabri Sofya'nn bir saat haricindedir. Manzum varidatlarndan : Hur u aynn dme dam- zlfne zahid gibi Ge hevasmdan behitin maksad Aksay gr Dier beyitlerinden : n nabis oldu ezel meyhane-i akm bana Gemiim havf u riyadan msiv neyler bana

BEHT RAMAZAN EFEND 979 = 1 5 7 1 Merkezefendi halifelerinden fazilet sahibi air bir zat olup Vize'lidir. orlu'da yerleerek vaaz ve irad ile megul olmutur. 979 H.'de or lu'da vefat etti. Yksek ilimlere ve let ilimlerine mteallik talikat var dr ki, bazlar unlardr : (Haiye l erh-i Akaid li'l-Allmeti-t-Taftazan, Talikat l erh-i Miftah, Haiye db- Mes'ud, Talikat ale'l-Cmi) dir. (Cem ah ve lem ah) ismindeki airane ve arifane manzumesi airlerce makbul dr. Yars manzum, dier yars mensur bir de (Sleymannme) yaz mtr. Birinci eseri baslmtr. Beyitlerinden : Visalin Kabe'dir rz-i ecel azm-i zamandr Kefen ibram tbut ol yolun taht- revanidir Dier : Blbl-i glen-i kudsm bu cihan dmmdr Beni bunda tutan ol serv-i gl endammdr Yine glende bugn blble bir hl olmu Gl hr ile grp mnkesir'l-bl olmu Gezdirir evkle bzar glistanda mdm Bd-i gl Yusufunu satmaa delll olmu

 60 FUSUS SARH A B D U L L A H B O S N A V 1046 = 1636 Byk mutasavvf Hac Bayram Vel'nin halifelerinden Gynk Torbal'da yatan Bursal Bak mer Dede tarafndan kurulan Bayra m tarikatnn Melmiye kolu eyhlerinden fazilet ve keml sahibi bir zattr. limlerin balangcn doum yeri olan Bosna'da, let ilimlerini ve yksek ilimleri stanbul'da bitirdikten sonra Bursa'ya gitmi, Melm erenlerinden Bursal eyh Hasan Kabadoz'a intisab edip btn manev mertebelere nail olmutur. Bundan sonra Msr'a 1046 H. tarihinde Hi caz'a giderek Hac farizasn yerine getirdikten sonra am'a gelip eyh-i Ekber Muhyiddin Arab Hazretlerinin trbesi civarnda inzivaya ekil mitir. Bilhare Konya'ya gelip Byk eyh Sadreddin Konev ile Mev ln Celleddin-i Rum Hazretleri gibi yksek zatlarn trbelerini ziya ret edip Konya'ya yerlemi, 1054 H. = 1644'de vefat etmi vasiyeti ge reince Sadreddin Hazretlerinin civarna defnolunmutur. (Haz Kabr garibillhi fi ardhi ve semah Abdullah el-Bosnav er Rum el-Bayram) ibaresinin mezar talarna yazlmasn vasiyet ettii Mstakimzade mer humun (Ahval-i Melmiyye-i Bayramiyye) ismindeki eserinde zikredil mitir. Arabistandaki seyahatlar esnasnda grt irfan ve fazilet sahibi ahsiyetlerin hepsi Abdullah Bosnav'nin derecesinin yksekliini tasdik ettikleri gibi yazm olduu eserleri de ilim ve irfan sahiplerinin ba tacdr. Kendilerinden ilim ve irfan tahsil edenlerin balcalar un lardr : eyh Garseddin Hall, eyh Muhammed Mirza es-Src ed-Dimek es-Sf, eyh Muhammed Mekkiyy'l-Meden, eyh Seyyid Mu hammed ibni Ebibekir el-Ukid. Yksek eserleri : 1 erh-u Fsus'l-Hikem el-Msemma bi Tecelliyat-i Arais-e.nNusus fi minsati Hkmi'l-Fss. Eserlerinin en mehuru olup basl mtr. 2 Mevakib'l-Fkara 3 El-Vusul ile'l-Hazreti'l-lhiye L ykinu ill bi husuH'l-Ubudiyye 4 Hakikat'l-Yakn 5 Metaliu'n-Nuru's-Sen an tahareti'n-Nebiyyi'l-Arab tuni's-Seb'a 6 Tefsiru yeti 7 Risale-i Hazerati'l-Gayb 8 Tecelli'n-Nuri'l-Mbn Fi Mir'ati Al b-

fil

9 erh-i l Nazmi meratibi'l-Vcud li'-eyh Garseddin ( ' ) 10 erh-i ale'l-Kaside et-Taiye li ibni'l-Faris 11 Risalet'n-Fi tefsiri Nn ve'l-Kalem 12 Risalet yan- Sabite 13 Risaletn f erhi ElhamdliUhillezi ecvedel eye An ade min ve ademihi (-) 14 Tercme-i Terihat 15 Glen-i Rz- Arifn fibeyani Usul-i Rah- rfan Manzumdur 16 Risaletn fi Tafdli'l-Beer ale'l-Melek 17 18 19 20 erh-i Kelmu Meyyid Cndi fi evaili erhil Fsus Cil-u'l-Uyun fi erhi kasideti e-eyh Abd'l-Mecid Sivas El-Yed'l-Ecved fi istilmi'l-Haceri'l-Esved erhi Rabbi yessir vel tassir Rabbi temmim bi'l-Hayr

21 El-Burhan'l-Cel fi harfi's-Suhi an vechi'l-yeti fi hal-i Y u suf (A.S.) 22 Risaletn fi temessl-i Cibril fi sureti! Beer 23 Risale-i Uhra fi temessli'l-Cibril (Trke) 24 Tefsir-i Sure-i Ve'l-Adiyt 25 Risalet'n-f ne'eti'l-nsaniyye (erhu babussadis minel Futuhat'l-Mekkiyye) 26 Tefsir-i Sure-i Asr 27 Tefsir. Hatta iz belaa marb'-ems 28 Mnacat 29 erhul-Fsus bi'l-Arabiyye 30 Kitab'l-Kur Er-Ruhi'l-Medud lil Ezyafil Varidin min mera tibi'l-Vcud 31 Kitab'l-Mfadala el-Esma Beyne Efdah'l-Beeri ve'l-Melei'lA'l 32 Kitab'l-Mnteha Mekasid'l-Kelimt ve mbte tevecctteayynat fbeyani Ekmel'n-Ne'et 33 Risalet'n-Ref'ul Hicabi fi ittisali'l-Besmeleti bi 35 Risalet'l-Ube fi beyani'l-nabe vet-tevbe 36 Risalet'n-fi tefsir-i kavlihi Tel
(') Meratib-i vcud risalesi tarikatn piri Seyyid Abdulkadir Geyln to runlarndan (nsan- Kmil) kitab sahibi eyh Abdlkerim Ceyl'nin eseri olup mutasavvflarn deer verdii (Meratib-i Erbain)! aklaycdr. Baslmam.tr. eyh Garseddin bu mertebeleri manzum olarak beyan etmitir. (2) eyh-i Ekber'in hreti ufuklar tutan (Futuhat- Mekkiyye) sinin n szdr.

fatihati'l-Kitab

34 Kitab'l-Msteval a'l fi-rbil ahl fitefsir-i kavlihi Tel

 62 37 Ki tabii Menkr-Ruhaniye ve maribi'1-Cismaniyye fi tefsir-i yeti 38 Risalet'n-fi tefsir-i yeti 39 Risalet'n-fi tefsir-i yeti 40 Risalet'n-fi tefsir-i yeti 41 Risalet'n-fi tefsir-i yeti 42 Kitab- Lbbl Lb fi beyanil akl-i ve'-rb 43 iKtab- Ruhi'l-mutabaati fi beyani urut-i mubayaa 44 Kitab Kefi's Srri'l-mbhem fi evveli suret-i Meryem 45 Risaletn Lbbi'n-Nuvad fi hakikati'l-Kyam 46 Kitab'd-Drri'l-Manzum fi beyani srri'l-Ma'lm 47 Kitab Kefi Esrari'l-Berereti fi tefsir-i yeti 48 Kitabl Gufril Mutlak inde zehabi lemil fark 49 Risaletn fi kavli'l-Cneyd 50 Tezyil- fi mnazaat-i blis Li Sehli ibni Abdullah Et-Dster 51 Tahakkuku'l-Cz'i ti'l-Asl 52 Kitab'n-Nefsi'l-vardat fi erhi evveli'l-Ftuhat 53 Kitab Ziya'l-Lem'i Ve'l-Berk fi Hazreti'l-Cem' ve'l-Farki 54 Kitab'l-Kefi ani'l-emri fi tefsir-i ahiri suret-il-Hari 55 Kitab- Srr'l-Hakayki'l-lmiyye fi Beyani'l-yani's-Sabite 56 Kitab'l-Enfasi'l-Miskiyyeti'r-Rumiyye fi tenfisi'l-Fevayihi'lBniye 57 Kitab'l-Kenzi'l-Mahtum fi tebeiyyeti'l-Ilmi Li'l-malmi fi Reddi al Abdi'l-Kerimi'l-Ceyl el-Merhum. 58 Kitab Srr'l-Kelimeteyni fi mutabakat huruf-u ahadeteyni 59 Makasdu envar- ayniye ve mesaid ervah- tayyibe-i gaybiyye 60 erh-i Beyt-i mesnevi Gaftil mn hvellah eyhu dn Bahr- manihay- Rabb'l-lemin Basrat'l-KU ve Zuhuri'l-Fer' al sure-

BVCUD MUHAMMED TALP SKDARi 1097 = 1685 Celvet tarikatnn byklerinden lim bir zat olup Diviti eyh Mustafa Efendinin oludur. 1097 H.'de vefat ederek eyh Camiinin avlu sunda pederinin yanna defnedilmitir. Nevzadan (Mecalis) isminde bir

 63 mecmuas, mufassal bir tabirnamesi ve mrettep Divan- lahiyat ve (Glen-i Esrar) isminde bir eseri, bir beyti Trke bir beyti, Farsa olarak manzum Kaside-i Br'e erhi vardr. Tabirnamesinin nsznde B vcud mahlasn kulland grlmektedir. Eserleri baslmamtr. BUKTZADE VELIYYDDIN EFENDI 1183 = 1769 stanbul halk tarafndan Katar meayihi denilen krs eyhle rinden faziletli muttaki bir zat olup Buk Halil Efendinin oludur. V e fatndan bir seno evvel ordu eyhi olmutur. 1183 H.'de stanbul'da vefat etti. Eserleri baslmam olup aadadr: (Hadikat'l-Ulema, Srac'l-mmeti fi menakbi'l-eimme, Nur-'lebsar fi Hakk'l-Ebrar, Gayet'l-Meram, Tefsir-i Srei ihls Ravzat'rReyyahn - Menakb- iharyari Gzin) dir. Son iki eseri skdar'da Atlamata ktphanesinde vardr. B E Y Z A D E VUSTAFA EFENDI 1200 = 1785 Nakibend ulemasndan olup doumu Ahska'da, tahsili Istanbuldadr. 1200 H.'de II. defa hacca giderken Cidde'ye yakn br yerde gemide vefat etti. Cidde'de Hz. Havva validemizin kabirleri yaknlarnda def nedilmitir. Kamus sarihi Mevlna Seyyid Mrteza ile Msr'da sohbet leri ve ayrldktan sonra da mektuplar ve Arapa iirleri vardr. Kitap lar matbu bir mecmua iinde Arapa ibare ile mensur Mevlid-i Nebi, Menasiki Hac, Kasided'd-Drriyye, Risalet'l-Mazlum ve'l-mehul mines Sarf, Kaside-i nazmn-Nasihn isimlerindeki risalelerinden ibarettir. Fatih, aramba mahallesinde Murad Molla derghna I. eyh ol mutur. Tarikattaki slkn Eyp'te yatan Murat Buhar hazretlerinin ha lifelerinden Gelibolulu Mustafa Efendiden hilfet alan Hsarl Hafz Muhammed Efendiden tamamlamtr. BEHET ALI EFENDI 1238 = 1822 Nakibendi eyhlerinden ve Mevlna evldndan Bursal Emin Efen dinin halifelerinden arif bir zat olup Konyahdr. Gt dvetine didara Cenab- Behet msrann dellet ettii 1238 H.'de vefat ederek eyhlik makamnda bulunduklar skdar'da Selimiye derghna defnedildi.

64 Nakibend sliikuna dair Risale-i beydiyye-i Nakibendiyye ismin de baslm, risalesiyle baslmam Beet's-Slk, Divane, Hadikat"!Ebdal v.s. gibi eserleri vardr.

BEDRETTN SMAV bni Kad-i Simavna {') 823 = 1420 Hr fikirli eyhlerin byklerinden bir zat olup Simavldr. Tahsi lini tamamlamak iin Msr'a gitmi, Seyyid erif ve Hac Paa ile bera ber mbarek ah Mantk'den ders grdkleri gibi byk eyhlerden Hseyin Ahlat'den tasavvuf ilmini almtr. Tebriz'de Timurlenk huzu runda toplanan byk bir ulema meclisinde hakemlik yaparak kudretini ispat etmilerdi. Kaderin evki ile Accili'l-vasli leh akun ve ddi'lebed terkibinin delleti olan 823 H.'de Siroz'da aslarak idam olundu. Eserlerinin yeknunun 38 para olduu Siroz'daki derghlarnda bulu nan ve tarafmdan grlen Menkibenamelerinde yazldr. Bu eserle rin bazlar unlardr. Tefsir ilminden Nru'l-Kulb, ilm-i Fkhn frundan Letaif'liarat ve erh-i Teshil ile Cami-l-Fusleyn (-) Cami-l-fetava ve tasavvuftan Meserreatlkulp, Varidat- Kbra {^) Sarf ilminden Ukud'l-Cevahir isminde Maksud erhi, Na hiv ilminden era'l-fth isminde erh-i Dav v.s. dir ki. Bu eser lerden yalnz Camiu'l-fsleyn baslmtr. Bir de Fkhtan mecma' er hi vardr ki kendi el yazsiyle yazma nshas ehzade Camii Ktpha nesindedir. Teshilin nshalar istanbul ktphanelerinin bazlarnda ez cmle ibrahim Paa Ktphanesinde vardr. Varidat, esasen hiret meseleleriyle lemin balangcndan ve so nundan bahseden derin bir eser olup inceliklerine vakf olamyan baz kimseler tarafndan kabule mazhar olamamtr. Maksadlarn anlayan zatlar ise beenmilerdir. Bunlardan Niyazi Msr Divanmdaki: IVIuhyiddin ve Bedreddin etdiler ihyay-i din Derya Niyazi Fusus anbardr Varidat Matlal manzume bu eser hakkndadr. Tarikat silsilesi aadadr. eyh Bedreddin, Hseyin Ahlat Ebulfetih Es-Said, Ebu Medyen

(') Ktahya Sancana bah bir kaza merkezi. (-) Fkh ilmine ait olan bu kymetli eser sonradan basld gibi baz lim ler tarafndan da erh ve telhis edilmitir ki Fusl-l madi ile Fusl-i teruiniyi camidir. (') eyh-i ilh. eyh Yavsi, Nureddin Zade, Hoca Muhammed Nur-l Arab taraflarndan Arapa, Seyyid Kemaleddin Hariri tarafndan Trke erh olun mutur.

 65
Marib, Ebu Said Endls, Ebl Berekt, Eblfazi Badad, A h m e t Ga zali, Ebu Bekir Nessa, Eblkasm, Ebu Ali Ktibi, Ali Davud Bari, G neydi Badad. Mnakkah hal tercemesi Cevdet Paanm Ksas- Enbiyasmm 12. Cildinde yazlmtr. Halifelerinden olduu manzum mukaddimesinden anlalan Mustafa Bin Burhan namnda bir zatn Tasvirl - Kulb is minde tasavvuftan Trke bir eseri Aydn'da mtalamdan gemitir.

(BEDREDDIN SIMAVI'YE DAIR I Z A H A T

Merhum mellifin eyh Bedreddin Simav hakkndaki fikir ve kanaatlan, slm mtefekkirlerinin cumhuru ile eriat limlerinin' kahir ekseriyetinin bu konudaki gr ve inanlarna aykrdr. Mellifi bu mes'elede mmenin fikrine muhalefete srkleyen ve yanla dren aada aklanan bir takm sebepler vardr. 1 Bursal M. Tahir Bey, din tedrisat yapan bir mektepte yksek bir slm tahsil yapmamtr. slm itikadna ait temel prensipleri ve eriat hkmlerini selhiyetli din limlerinden yeter derecede okuma mtr. Dolaysyle nemli hele ihtilafl konular zerinde isabetli hkm ler verecek ihtisasa sahip deildir. 2 Devrin itima ortam ve Bursal'nn takip ettii hayat j'olu, onu slm ilimlerini hakkyla renmeden tarikat ocana ve tasavvuf mesleine gtrmtr. Bir ksm tarikatlar ise bilhassa son asrlarda slm dnyasnda, Os manl mparatorluu cemnyet yapsnda tahripi bir rol oynam mukad des din akidelerimizi er'i erifi ykc, zararl, sapk ve btn inan ve hareketlerin merkezi olmulardr. Bunun yannda baz tarikatlar daha ileri giderek ayrca, Osmanl Trklerinin kurduu Osmanoullarmm ahslarnda temsil ettii mslman Snn Hilfet devletini ykmak iin deta maskeli komiteler ha linde almlardr. Aslnda hak yoluna bal Bektailik ve Melmilik bu tip bozguncu rol oynayan tarikatlarn banda gelir. Bu menfi zihniyet ve zararl faa liyet onlar mslmanlm yksek akide ve esaslarna ballktan bs btn uzaklatrm, kendilerini sapk, anarist fikirlerin mdafii ve te vil yolundan sahibi yapmtr. F. : 5

 66 Bursal Tahir Bey, daha Harbiye mektebinde talebe iken Halveti, Rfa tarikat eyhlerinden Harrzade Seyyid Kemaleddin Efendiye intisab etmitir. Kemaleddin Efendi balangta babas vastasyle Halveti - Rufai tarikatlarna mensup olmakla beraber son devir Melmiliinin kurucusu eyh Muhammed Nr'l-Arab'den de tasavvuf ve bir ksm meslek ilim lerini tahsil etmitir. Bu yakn alka ve mnasebet neticesinde sz ge en zta intisab ederek Melm tarikatna girmi, Muhammed Nru'!Arab'nin mmtaz mridleri arasnda yer almtr. Tarikatlarn dzeni ve disiplini, mridlerin eyhe tam ballk ve teslimiyeti esas zerine kurulduu malmdur. Bylece Kemaleddin Efendi dier adyla Arap Hocann fikir ve kanaatlarmn tabii ve orta olmutur. 3 eyh Muhammed Nr'l-Arab, Balkanlar ve Rumeli'nde can lanan son devir Melmiliinin kurucusudur. Bursal Tahir Bey, Manatr'da bu zatla tanm, Melmi tarikatna girerek kendisine biat etmi ve tam mnasyle teslim olmutur. ' Muhammed Nr'l-Arab, slm itikad bakmndan mutlak bir da lletin iindedir. Bedreddin Simavi'nin mehur <-Vaaridatna Letaif'lHakikat Fi erhi'l-Vaaridat adyla yazd erhde Bedreddin'in sapk ve batl fikirlerini tamamen mdafaa etmitir. Seyyid Kemaleddin Efendi de Fthat- 'lhiyye Fi erh-i Vaaridat- lhiyye adyla yazd byk bir Trke erhde ayn ekilde Bed reddin'in Vaaridat daki nazariyesini benimsemitir. Bursal Tahir Bey, M.N. Arabi'nin ayn zamanda halifesidir. Fikr terbiyesini ve dnya grn ite bu zatlardan almtr. Bu bakmdan araya tarikat ballklar da girince ilm zihniyetin gerektirdii tarafsz lktan ortada eser kalmayaca ve hakikattan uzaklalaca tabidir. Bunun iin mam- li'nin (R.A.) mehur buyruunu hibir zaman hatrmzdan karmamak lzmdr.

Hak ve hakikati syliyenlerinden (syliyenlerine bakarak) me, (evvel) hak ve hakikati ren, syliyenlerini de renirsin.

ren

 67 Din ve mill tarihimizde bozguncu rol oynadklar belirtilen tari katlar hakknda bir iki noktay daha ilve etmeyi faydal buluyoruz. Kasdettiimiz ve mevzuumuzla dorudan doruya alkal tarikatlar Bek tailer v e Melmilerdir. Bektailik Yenieri askerinin, bir bakma Osmanl ordusunun ma nev kuvveti ve ahlk hayat ile ilgili bir ocakt. Onun bozulmasnn vs hak yoldan uzaklamasnn ordunun ahlk disiplininde menfi ynden tesir yapaca muhakkaktr. Bu bakmdan Bektailiin soysuzlatrlmasmda mutlaka kastl bir dman parma ve ihanet hareketi vardr. Bilindii gibi 1826 da Yenierilik kaldrlm, onunla beraber su lu - zararl ve mevcudiyeti din ve kanun d grlen Bektai tarikat d. kanun d iln edilmi, ileri gelenleri eitli cezalara arptrlmtr. Bundan sonra Bektailik Osmanl Devletine ve Osmanllarn temsil ettii Snn slm hilfetine kar sonuna kadar ykc faaliyetlerine de vam etmilerdir. Melmilie gelince; Din byklerinin haklarnda verdii hkm tarih gereklere uy gun olarak tesbit edilmi olaylarn ahadetiyle belgelemek iin Melmi lii ve geirdii safhalar kronolojik mahiyette ksaca aklyoruz. Melmilik devreye ayrlmtr: 1 Hamdun Kassar (Vf. 271 = 884) tarafndan kurulan eski ve ilk Melmilik. 2 Hac Bayram Vel'den sonra Bayramlik iki kola ayrlmtr. 1 emsiye: Akemseddin tarafndan kurulmutur. 2 Melmiye: Gynkl mer Dede yahut Bak mer Dede isimleriyle de anlan eyh mer Sikkin tarafndan kurulmutur. Os manl lkeleri iinde Melmilerin en byk kutbu bu zattr. Dedenin hrkas ve tac olmad halkn kyafetine girdii yani der vilik tbirine gre melmet yolunu takib ettii iin bu kola (Settaviye Melmilii) ad da verilmitir. Melmiler t Kanun Sultan Sleyman devrinden itibaren slm akidesine muhalif sapk itikadlarm sahibi grlerek eriata bal Hilfet devlet ve hkmetinin iddetli takibatna maruz kalmlardr. Bu yz den Melmilik kendini gizlemi esrarengiz bir mahiyet almtr. Osmanl tarihinde Melmi eyhlerinin pek ou er' fetvalarla idam edilmitir. Bir ksmnn hikyesi aada gsterilmitir. smail Mk (Olan eyh) gen yata ve dehkanllk anda ilim ve irfan sahibi tannp eyhlik makamna gemi olmasndan dolay halk arasnda (Olan eyh) lkabyle tannmtr.

^ Kanun zamannda stanbul'da kuvvetlendirmitir.

68 Melmi e\'hi olmu ve tarikatn

Bu zatn tasavvufa ait fikirleri eriata aykr grlm, eyhlislm. Kemal Paazadenin verdii fetva zerine, oniki mridi ile beraber 1529 ylnda Sultanahmed meydannda idam edilmitir. Melmi eyhlerinden Haim Seyid Osman da devletin takibine u ram ve uzun zaman gizlenmitir. Melmilerin mehur eyhlerinden Ankaral eyh Hsameddin de hkmet tarafndan takip edilerek tevkif olunmu, Ankara kalesine hap sedilmitir. Fakat ertesi gn kendisini l bulmulardr. Melmi eyhlerinden birisi de Bosnal eyh Balidir. Hamza lka biyle mehur olmutur. Genliinde vezirlerin hizmetinde bulunmutur. Bosna'ya giderek yerlemitir. Ksa bir zamanda birka bin mride sahip oldu. Bosna ulemas bu Melmi eyhinin aleyhinde bulundular. Nihayet stanbul'a davet olundu. Sonunda Ebu's-Suud Efendinin fetvasyla Deveolu emesi nnde idam olundu. Mridleri celldlara bahi vererek na'm alp Silivrikap dna defnettiler. eyh Hamza Melmiyye'nin Hamzaviyye kolunu kurmutur. ine ahsevenler szdndan hkmet tarafndan bunlar daima takib olun mutur. Melmi tarikatnn dinsizlerden ve imanszlardan temizlenm'jsine allmtr. Bir Melmi eyhi de St Beir Aadr. Beir Aa idam olunup cesedini de denize atmlardr. Bu hdise zerine melmiler kendilerini gizlemilerdir. nk Kprl Fazl Ahmet Paa daha birok Melmileri katlettirmitir. 3 Nuriyye Melmilii: Son devir Melmilii tarafndan skb'de kurulmutur. eyh St Beir Aa ve mridlerinin fena halde sarsmt. eyh M.N. Arab

katledilmeleri Melmileri

Melmilik bu devrenin sonunda tamamen gizli bir ekilde devam ettirilmitir. Melmilerden eyh Ahmed Efendi Yanya'ya gitti. Orada sekiz ay kadar kaldktan sonra Hicaz'a ve sonra Msr'a gidip oradan Serez'e, Koana'ya ve daha sonra da skb'e giderek Melmilik tarikatn canlandrd. nc uevre Melmiliini kuran eyh Seyid Muhammea Nru'l-Arab'dir. (1813- 1887) Bu eyh (Arab Hoca) lkabiyle hret al mtr. Arab Hoca skp ve havalisinde Melmilii yeniden geUtirdi. Rumeli halkndan birok kiiler Melmilie girdiler. Nru'l-Arab'nin kurduu bu MelmiUe de Melmiyy-i Nuriyye ad verilmitir. Bu zat da 85 yanda Usturumca'da lmtr.

 69 stifade olunan kaynaklar : Tarikatlar ve Mezhepler tarihi. Enver Behnan apolyo. Melmiler bahsi. Tasavvuf. Hac Reid Paa Melmiler Bu kadar izahat ve tafsilttan maksadmz: Son devir Melmiliinin kurucusu eyh Muhammed Nru'l-Arab'nin merhum M. Tahir Beye. 1 Bedreddin Simav ile alkal grnde, 2 Sultan kinci Abdlhamid idaresine ba kaldrnda messir olduunu belirtmek ve bir ksm Osmanl aydmlarndaki hilfet ve eliat aleyhtarlnn tarihi m.ene ve millerinden bazlarn gstermek tedir. Burada esas itibariyle zerinde durmak istediimiz husus Bedred din Simav mes'elesidir. eyh Bedreddin Mahmud'un slm ilhi tefekkrne ve eriat ni zamna zd ve muhalif materyalist (maddeci) felsefesi hakknda izahat vermeyi zarur gryoruz. Bedreddin'in bilhassa Vaaridat isimli eserindeki nazariyesinin tahlili yaplarak slm ilahiyatnda maddeci bir filozaf olduu aklana caktr. nce; bir ksm fikirlerinin daha kolay anlalmas iin ksaca ha yatndan bahsedeceiz. eyh Bedreddin Mahmud, en kuvvetli rivayete gre Edirne civa rndaki Samavna'da veyahut Kfe vilyetinde ve sonradan ina edilen Necef ehri yaknndaki SEMVE kasabasnda 1358 - 59 da veya 1368 de dodu. Dedesi Abdl'Aziz bir harpte lmt; onun olu yni Bedred din'in babas srail de Samavna yahut Semave'nin i kads ve halknn ou cvl cvl - kzlba olduu anlalan bu kasabann beyi idi. Ri vayete gre Semve, Hurremiyye art olan S e m v i y y e mezhebinin ve ibhiyyenin merkezi bulunmaktayd.. srail, bir Rum asilzadesinin kz ile evlenmi, bundan Bedreddin Mahmud domutur. Kk yata Bedreddin babasnn nezdinde Konya'ya geldi ve ilk tahsilini orada bi tirip Kahire'ye gitti. Seyyid erif Crcan ile ders arkadal etti. lim de hocalar Ekmelddin Bbert ile Mbrekah Mantk (1413) ve tasavvufta da eyh Seyyid Hseyin Ahlt (1319 - 1397) idi. Bu btm eyhin emriyle Tebrize gittii, Anadoluyu istilya ve Ouz Trkln temsil eden Osmanl Devletini ykmaa hazrlanan mehur emr Aksak Timur'la grt, kendisini ona sevdirdii ve onun tarafndan Anado lu'da gaile karmak iin vazifelendirildii anlalmaktadr. 28 Temmuz 1402 ubuk - Ovas meydan muharebesinden sonra Msa elebi (1413) mellif Bursal

 70 yann tutarak onun kazaskeri oldu ve Anadoludaki siyas ihtillci vazi fesine bylece balad. Hele, ia-i btniyye diyar Deliorman'a gitmeden nce Eflk'a kamas ve V o y v o d a Yuannis Mirtza (1419) dan himaye, yardm ve tevik grmesi de mhimdir ve bu hl onun cr'etini arttr mtr. Hocalkla eyhlii ve siyas lider hlyasn meze ile Osmanl Trklerine kar stnlk ve siyas saltanat teminine alarak Yakmdouyu dolaan ve etrafna, hkmete hasm bir takm gayrimslimleri toplamaa muvaffak olan eyh'e bu korkun ve ykc itima isyannda faideli ve ateli yardmclar Dedesultan denen Brklce veya Yrklco Mustafa ile Torlak Hve Kemal adl bir Yahudi dnmesidir. Kendisinin, Deliormanda, kyam en tehlikeli ekilde arttrmasnn mili, oralarda kendi kanaat ve telkkilerine uygun zemin olan Sar - Saltk lejandnn ve btn (esoterique) akydelerin nevnema bulmu olmasdr. Dede sultan yakalanp ikencelere konulmasna ramen eyhinin (Bedreddinin) mezhebinde sebat ve yegne hakik peygamberin Bedreddin oldu unda iddetle srar ettiinden armha gerilmek suretiyle idam olun du (1419). Arkasndan da Yahudi dnmesi mrid Kemal imha edildi. Sra eyh'e gelmiti. O ise. Dzmece Mustafa vak'asnda ldrlen mehur Bayazt Paa ( 1421) tarafndan yakaland. Hkmdar elebi Sultan Mehmed, Reisl'ulem Mevlna Burhaneddin Hayder Herev (dorusu Hert) ve Mevlna Fahrddn A'cem gibi ahsiyetleri celb ile bir mahkeme meclisi kurdurdu. eyh burada cemiyetin nizmn ihll ve mer' kanunlar iptal ile itham olunarak ilim meclisinin fetvalar ve mahkmun da ithamlar bizzat tasdik ve imzasiyle idama hkm giye rek Sezer pazarnda bir dkknn nnde asld. limler Reisi Mevlna Hayder 1390 - 1427 yllar arasnda yaam tr. Bedreddin, ilimde Fahreddn Rz Medresesine mensub idi.

eyh Bedreddin Semven, aada isbat olunaca zere, btn, rfzsidir. Mridleri bu meslei bsbtn ifrata vardryorlar, tabiatmz y cedir, ia mezhebindeniz! diye alenen itiraf ediyorlard. Mezhepleri iin her ey, plak gezmek bile mubah idi. BedredcIn'in aslmasna sebep olan hdiselerde bilhassa tedhii iki mridinin en byk mil olduu red ve inkr edilmez bir gerektir. Bedreddin Semven, insan artp aldatacak derecede ak fakat iki tarafl bir ifadeyle. Vahdeti Vcd mesleine taraf dar ve mensupmu gibi grnmekle beraber kat'iyyen Vahdeti Vcd'cu bir mutasav vf deildir; bir ilhiyat da deildir. Onun gerek bunda gerekse Kur'-

 71 nn hkmleri ve beyyinelerinde kanaati tamamen ayr, slm akydesine aykrdr. V A R D A T adl tannm toplama eseri, lzumsuz yere tevil edilerek eyhin temize karlabilmesi dorusu pek zor, deta im knszdr. Materyalist (maddeci) tevilleri ve Kelime-i Tevhid'den Peygamber'in ismini ve onun Allah Resul olduu hakkndaki ibareyi karmas, mritleri ve bilhassa imparatorlua kar muber ve gayrimemnun bir ok safdil ve biare topluluu indinde hkmdar, kurtarc, nebi gibi telkki olunmaa balamas onun terkipi ve anarist maksa dn, btl bir mezhep kurma gayesini aklar. O, beeri ve mutlak bir msavat ister. Menkul, gayrimenkul her eyde ve her malda itirak (Collectivisme) ister. Akl ve iz'n ile idrk olunacak tabi kanunlar ister. Dervilerin, hocalarn ve rsum limleri nin (ulem-i rsm'un) yok olmalarn ister. Hkmetler ona gre zu lm, istibdat ve tegallp tekiltdr ve yklmasn ister (burada hedef, dorudan doruya Osmanl - Trk Devletidir). Gaye, dn zannedilen b tl ve akl d Hristiyanlk inanlarn Mslmanlkla birletirmek; mlkiyet, kazan, toprak, eya ve hayvanatta kollektivizm'i salamaktr. Mslim, isev, musev, mecus yoktur, ancak insanlar yni kardeler vardr (Fran-Mason gizli cemiyetinin frer leri gibi) ve bu kardelik sayesinde hak, btl yener. Tarihi Abdurrahman eref Beyin de itiraf vehile ileri derecede bilgili olan eyh Bedreddin, Kur'n Kerimin, kendinden nceki din ki taplar, yni bu kitaplarn henz tahrifden nceki semav asl metinle rini ve doktrinlerini tanmakla beraber artk hkmlerinin kalmadn ve beeriyetin yegne din kitab olarak Mushaf- erifin gsterildiini, btn insanlarn sknet, hilm ve muhabbetle slm' kabul etmeleri gerektiini pek l biliyordu. Fakat safderunlar byleyip ekici sapk fikirlerle dolu cmleler ve mantk oyunlariyle slmiyeti zuhur ve inti ar mefkuresinden uzaklatrma deta hedef tutarak Rum, Ermeni, Y a hudi topluluklarn kendine balamaa muvaffak oldu. bhaclk onun nazariyesinin temellerinden biridir. Biz zahir m ny reddediyoruz sanlmasn, Allhm izniyle zahir ve btn birletiri yoruz. Nazarmzda gerek Kur'n gerekse Hads zahiren ve btnan hakdr! demesine ramen Bedreddin tamamen ve ancak btm tevilta sa parak yetlere gizli ve madd mnlar vermi, haram hell ve helli haram klmak iddiasiyle yeni bir tizlin nderi sfatiyle Osmanhiar, Timur'un da arzusuna uyarak, ykp bir dnya saltanat kurmaa teeb bs etmiti. Varidat, Malatyal Halveti mutasavvf Mehmed Niyazi Msr (1618 1693) nin onu medhetmesine ve mellifini ihy-i dn etti diye deer lendirmesine, Seyyid Muhammed Nr'un onu ksmen erhetmesine ra-

 12

men mnlar aktr ve filozof Uzlukolu Frab'nin din senbolizmas ile rh ve madde hakkndaki fantezist telkkilerinin bir ihya s olup tevile ihtiya gstermez. Eer Niyazi'nin Bedreddin demesinden maksad eyh Bedreddin ise derhal hatra yle bir sual gelmektedir : Bedreddin'in Varidat ne yi ihya etmitir? Onun nazarnda melek, cin, eytan yalnz, gren kimsenin gzne grnmesi gereken ve kuvve hayliyye ile mevcud bir takm kuvvetler olup hissi ve unsur bir e'niyetle mevcud deildirler. Bunlarn hepsi in sandaki mevhum kuvvetlerden ibarettir. Fikir ve vicdan bir tabiat ahen ginin mahsuldr. Beden iin bakaa nasl muhal ise fena dan sonra beden eczasnn tekrar birlemesi de imknszdr. Kyamet gnn (yevm-i kyamet) bekleyenler dima ve bo yere bekliyeceklerdir. Het Behit sahibi Mevlna Hakim dris Bitlisi ( 1520) ondan u szleri naklediyor : Gayb'dan iaret ile, kendi mritlerimle leme sahib olmak iin zu hur ve huru ederek memleketleri mritlerim arasnda bleceim. lim kuvveti ve srr- tevhd'in tahkikiyle, taklit sahiplerinin millet ve mez hep kanunlarn ipt ile haram saylan bz eyleri hell yapacam! eyh Semven'nin nazariyelerinin en dikkate deer mkesi olaji Varidat m bz bahislerine ksaca gz gezdirirek grrz ki : hiret ileri, melekt yni ruhlar lemindendir; avmm sand gi bi ahadet lem.inden deildir. Dnya ve hiret ireti (ariyet) bir emr olup grnte fni (dnya) ve gizlide hiret (ukb) dr. Dnya ve hiretin her ikisi de evvelsiz ve sonsuz olarak vardr. Dnyaya fni, hirete de bak denmesi ancak ariyettir. Zin, arap ve sarholuk nce bir eit tad meydana getirir; sonra bu tad bir nedamet tkib eder ki nceki tada dnya ve o nedamete de hiret denir. Dier btn ef'li sen bunlar la bylece kyas et! Yni hem ibhiyye'yi te.5vk, hem de hiretin cisman vuku'unu tevl yoluyla inkr etmektedir; ey Semven, Kyameti, sfatlara aid hkm lerin geeceine iaret saymtr.. Huri, kk, Cennet, keml halindeki lezzetlere tebih edilerek gs terilir ki ksa aklllar onlara hasret duyup bu suretle Hakka ulamak iin ibadet ederek Hak yolunu sesinler.. Ksa aklllar hisle tadlan le;czetleri idrk edebilecekleri iin akl lezzetler Cennet, huri, kk gibi ey lerle tbir olunmutur. Btn hasis, habis ve aa hllere Cehennem, btn erefli hl ve yce makamlara da Cennet denir. nsan Hakka y nelten her ey melek ve rahman, ktle gtren her ey de eytan'dr. Melekler beerin kendi insan kuvvetleri, eytanlar da fitne ve fesad y o -

 73 luna sokan hayvan ehvetler ve kuruntulardr. Cin de bu ikisi arasnda bir takm mutedil kuvvetlerdir, hayl leminde gerekleir.. Maddeci bir zihniyetten kuvvet alan bir mantk oyunu ve ikna kabiliytiyle kurulan cazib tuzak, bu kalplara saklanm olarak sf yrek leri, masum ve chil kafalar gayet kolay avhyabilmitir. eyh Semaveni nazarnda : Beden iin, kaybolduktan sonra cz lerinin bir daha birlemesi ihtimli yoktur. llerin dirilmesi demek, uzvi paralarn kaybolduktan sonra bir daha birlemesi ve eski hline gelmesi deildir. Cesetlerin hasr imknszdr. Cisimsiz ruhlarn vcud ve bakaas da imknszdr ve gerekte cisimlerle ruhlar biribirinin ay ndr. Melike harite mstakilen mevcut olmayp bunu tasavvur eden lerin muhayyelelerinde mevcuttur ve bu, hayalhanelerde sretlenmi tasavvur ve zandan ibarettir. Melekler sdece kuvvettir, gkte yerde ve ansrdaki tabiat kuvvetleridir! Burada tamamiyle tabiati bir dne sahip olduu aktr. Mev cudiyetleri Kur'nda sarahatle bildirilen har- ecst, m.elike, cin ve eytann vcudunu inkr demek olan bu teviller Kur'n nazarnda an cak kfr dr. Semven'ye gre; Bir beden ldkten sonra ayrlan cevher, o be dende zuhur eden M U T L A K V A R L I K ' d a n ibarettir.. Yine bu mevzua ek olarak, Mutlak Varlk Hakkn kendisidir ve bu cevher her hangi bir suretten uzak kalamaz! demektedir ki bundaki gaye ve nih mna, iki cmle birletirilince, udur ki: bir beden ldkten sonra ondan ayrlan cevher, o bedende zuhur eden Hakk'm (Allah'n) kendisidir! Filkahika bu keyfiyet, ittihad ve hululdr ki tabatiyle ibarettir. kfrden

Ayrca, irde ve ihtiyar bahsinde Allhm, fiili icad etmesini ve meiyyeti zarur grerek ilh irdeyi hudutlandrmakta, Meiyye (Pe ripatetizm) felsefesinin Klliyt (Les Universaux) bahsinde dt fahi hat derecesinde bir hat ilem.ektedir. lemin kadm (pre-eternel) veya hadis (contingent) olduu husus larnda da iki tarafl yni kaypak ve oynak bir lisan kullanm, hadis olmak onun sfatdr demekle beraber lem cinsiyle, nev'iyle, mutlak ahsiyle kadmdir iddiasnda bulunarak lemin kadimliine, kendinden nceki maddeci feylesoflar tasdik ve takip etmek suretiyle, inanmtr. Onlar iin lem, AUahdan baka bir ey olmayp tabiat ve Allah ayn tek eydir. lemdeki btn istidadlar Allah istemee mecburdur. Hr ilh iradeyi zarurete irca umdesi Bedreddin'de gayet ak ifrde edilmitir ve lemin kdemi hakkndaki gryle birlikte bu da slm doktrine, ehlisnnet akydesine gre dpedz dallet, zndklk ve

 74 kfrdr. Maddeci ve tabiat bir filozofun da zihniyet ve meslei ancak bylece hkm giyer. Ahzb Sresindeki :
nn arazna el'emnete))

yetindeki emnet kelimesini sureta mnsna alarak onun mte radifi gstermi ve bu btn tevillerle Hurfiyye ve Mcessime (Corporeisme) kark tabiat ve muayyeniyeti bir panteizm'e (Vahdet-i Mevcd'a) mensubiyeti sabit olmutur. Hazreti isa'nn lm mevzuunda da s lmedi, sznden Is ce sediyle lmedi mnas kasdedilmitir. Zira unsur olarak cesedinin diri kalmas imknszdr; s ruhuyla diri, cesediyle ldr.. demitir. Bed reddin, sa'nn armh stnde ldn sanm ve bu sebeple Kur'n tekzib ve inkr eder duruma bir kere daha dmtr. eyh Semven, Peygamber Aleyhisselm'n bz insanlarn ryala

rna girmesi keyfiyetine de inanmaz. Ona gre : Bz kimseler ryala rnda Hazreti Muhammed'i grrler ve grdklerinin cidden Peygamber'in sureti olduunu sanrlar. Bu zan yanltr, rya sahibinin grd ey yine kendisidir, kendi ruhu Muhammed suretine temessl ede rek ryada kendine grnmtr.. Halbuki bu beyan ve iddia, Fahr-i Rislet'in mehur ve sahih bir hadisini tevil yoluyla inkrdan baka bir ey deildir. Bedreddin gibi bir limin Dldii halde inanmak istemedii ve fakat onun bu septik (rej^b) grn red ve lekzb eden hads melen udur : Beni uykusunda gren, hakikatte grmtr. eytan bana temes sl edemez! Bedreddin'in ilmi kendisine ve etrafna asl faideli olmamtr. Pey gamberimiz Faidesiz ilimden Allaha snrm! buyurur. eyhin bu rya bahsi, dier bahisleri gibi bir ok ehl-i hl taraln dan trl ekillerde tefsir, erh veya tevil edilerek mdafaa olunmu ve Bedreddin hakl gsterilmee allmtr. Btn bunlar, rna btm mny yaktrmaktan ibaret olup lzumsuz Bedreddin'in mdafaalardan yetlere btm mnlar vermesi kabilinden eyhin de szlerine, yazla ileriye gidemez. Zten muhaddisler, mutasavvflarn srf btm tefsir ve

 75 tevillerinin shhatini sylerler. eyh Semven'nin indinde ruhlarla cisimler biribirlerinin ayndr. Hayvn rh baka, insan rh baka deildir. nsanla hayvan arasmdaki ayrlk istidat ve terkiptedir, hepsinin asl birdir. Bu esas, her merte bede ayr bir ekilde zuhur edip bunlardan her birine hayvani rh veya nefs-i natka denmitir. Hayvani mertebede hayvan olan ne ise, insan mertebede insan olan da odur.. Bu fikir de rhcu deil maddeci ve tabiatdr va V e nefaht fhi min ruh yetine mtedair tevilini tamamlamaktadr. Bu da yanltr. nsan insandr ve insan olarak yaratlmtr ve yalnz mahlkat mna snda birleirler. Her iki nev'in de ruhlar ayr ayr yaratlm olup in san Ahsen-i takvim seviyesindedir, ona frlen rh asl hayvan rh deil, hr ve mstakil insan rhdur. Kur'nda tahssen zikredilmi ol mas buna delildir. Allah, rh deildir ve rh Allahm tecell eden bir cevheri, bir emri olup lem-i emr dendir. Aslnda hayvani rh ve in sani rh ayn mertebededir ve Allah bu yaratmalara, cesetleri hasra muktedir olduu gibi, kaadirdir. Bedreddin burada hayvanla insan ara snda mhiyet deil sdece bir derece kabul etmi olmakta ve bu suretle Darwin natralizminin dt fec hatya daha asrlarca nce dmek tedir. Yaknda intiar edecek (Darvinizm'e Reddiye) eserimizde okuyu cu tafsilt bulacaktr. Hallc Mansur'un Enel'Hakk (Je suis la Verite) tasavvuf meslei ne de btm mna verip tehlikeli bir bid'at (heterodoxie) e saparak insa nn kendisinin Hakk'dan, Hakk'n da insann kendisinden baka bir ey olmadn bilmek gerektiini sylemi; Hakk'm insan suretine girdiini, o suret ve let vstasiyle faalij'etini yapmakta bulunduunu iddia et mitir. Bu fikirler daha nceki Kaderij^ye ve Cebriyye gibi mfrit bid'ati mezheplerin inan szntlardr, snn islm akydesinde yoktur ve Vahdet-i Vcd nazariyesinin en uzanda kalan hatal bir inandr. Tensuh'a deceine kail olduu iin cisman hasr kabul etmez. Cisman Mead' kabul etmek ise asl tensuha inanmak mnasna gelmez. Bun lar baka baka eylerdir. Kur'n, cisman med' beyan etmi ve tena sh (metempsychosis = rh g) nazariyesi kat'iyetle reddolunmutur. Bedreddin'in maddeci mektebinin pek dikkate ayan iddialarn dan biri udur ki: Peygamberler, ocuk velilerine benzer; babalar o cuklarna ilim ve fen retmek iin onlar nasl yemilerle kandrrsa peygamberler de kemlt' retmek iin hiret lemini cisman lezzet ler ve husus ekillerle tasvir edip insanlar ikna ederler. Yni Cennet, Cehennem, hiret, Kyamet, cisman har, melek, eytan, cin, huri. kabul etmezler ve asl muteber tutulmamasn

 76 kk., gibi Kur'nda beyn buyurulan eyler ancak itibaridir, vaka de ildir, zahir mnlar sdece chilleri kandrr. Peygamberler de bun lar (kitaplarnda) tasvir ederek insanlare etraflarna toplar ve haki kati derece derece anlatrlar. Halbuki, Bedreddin'in de itiraf vehile, bu dn, ilhidir ve V A H Y suretiyle yet yet nazil olmutur. Bunda Peygambcr'in ea ufak ahs tasvir ve mdhalesi yoktur; Kur'n, Peygamberin eseri de il, ilh kitaptr. Peygamberler masumdurlar, kandrc deildirlev. Ne Peygamber ne de Kur'n, chilleri ve ksa aklllar kandrmak iin gelmemilerdir. O, cihana en byk rehberdir. Allah her eye kaadirdir ve yetlerin d (zahir) mnlarn evvel tasdik suretiyle inanmak iymm temelidir. Tek bana btmlik, Mslman akydesinin dn da kalr. Bedreddin de bzan materyalist (maddeci) bzan natrahst tabi ati) grnen sistematik tenkidi nazariyesiyle slm itikadnda bir tizl yaras amtr. eyh Bedreddin asl sufi veya vel deildir; Avrupada filozof ola rak kabul edilen serbest mtefekkirler snfna girebilecek rasyonalist hatt determinist bir feylesofdur. Onun .spiritalizmi yni rihniyetilii zahiridir. Trk - slm mutasavvf Niyazi Msr (1C18 - 1693) gayet garip olarak : Muhyiddin'Ie Bedreddin Ettiler ihy-i dn.. ve Derya, Niyazi, Fuss! Enhrdr Varidat.. der ki Muhyiddin ibnI'Arab iin doru ve yerinde olan bu tavsif Semaven iin hakikat ddr. Zira Bedreddin, dini ihya etmemidir, bil'akis dnin imhas iin bakaldracak bz insan ve snflarn tre mesine sebebiyet vermitir. slmiyet'in temel umde ve dsturlaren msbet gaye ve mefkuresinden deta ayrmak ve bu suretle snflar arasnda isyankr bir mcadele havas meydana getirmek iin durup dinlenmeden devlet ve cemiyete kar ihtillci bir cidale ve bilhassa rejim savana girien, Osmanl Devletinin hayat - lm devresi say lan buhranl ve nzik bir zamanda isyan bayran aarak Anadolu Trklerini biribirine dren ve Devletin ikinci kurucusu elebi Sul tan Mehmed'i hayli mkil ve zor durumlarda brakan anarist bir a hs iin mceddid, mctehid, en byk ahsiyet, trihin lmsz s-

 77 mas, mslman ark kltr trihinin r am bir mensubu gibi eyler sylemek sdece mbala deil, ona ayn zamanda lzumsuz kymet ve meziyetler izafe etmektir. Vridt' son derece iyi niyetle okuyan bir m'minin onu tama men tasvip ve kabul etmesi iin iymnmdan mutlaka fedakrlkta bu lunmas lzm gelecektir. slm dninde ise temel umdelerin cz'nden feragat, kU'nden de feragat demektir. Mslmanln mnevi ve metafizik anayasas saylan iymn artlar iin hi bir tevil ve mna kaa bahis mevzuu olamaz. Byk Resul bizlere ne bildirdiyse doru dur ve ayniyle vki olacaktr. Bundan kimsenin ek ve phesi bulun mamas icabeder. Zira iymn, phe kabul etmez ve kemalt, kem lt ile olmaz! Mansur'un nayet bahsinde dt hat onu nasl siyasetgha srkledij'se baka yoldan yryen Bedreddin de bu ceza3^a hakl olarak arptrlmtr. Bedreddin, felsefeyi dnden stn gren ve nazariyesini buna g re kuran akliyeci filozoflardandr. Tasavvuf, felsefe deildir. kisi biribirinden tamamiyle ayr yol lardr. Bir mslim, felsefeye yni pheler ve mahrumluklar iinde yolunu kaybeden mulk ve ladini mefhumlara tenezzl ve itibar et mez. Avrupal fizik v e riyaziye limleri (mesel : Henri Poincare, Hans Reichenbach, Moritz Schlick Werner Heisenberg, Max Born, Max Planck) dahi felsefeyi kifayetsiz, filozoflar karanlk ve mulk, tecrb e'niyetten ayrlm olarak grrler. Asrlarca nce, bir slm mtefekkiri, Eb Sleyman Sicistan (999) ayn neticeye varmt; Yunan felsefesinin ele alnd bir de virde, dn le felsefeyi ayrarak birincisine nazil olan v a h y ve ikin cisine zail olan rey demitir ki gzel ve doru bir tarif olduunda phe yoktur. Tebrizli ems (1185 - 1247) de : Dinin felsefeyle kartrlmas y znden cisman hasra inanmayp hasrn ruhan olduunu syleyenle rin telkkileri ahmaklktr. Azab sdece ruha aid sayanlar hat ve da llet iindedir diyor. Bedreddin ite bu karakterdedir ve bu yolda yrm, topluluk lar bu yola peinden srklemek istemitir. Kyamet meselesine gelince. Kyamet almetleri demek olan Ert- Sat bir hadsle bildirilmitir ve mslimlerin cumhuru buna da shhat ve sadakatle inanrlar. Allah'n Kur'nda vd Byk Resul ancak doruyu sylemidir. Bedreddin ise, erken veya ge. Kyametin vukuuna, cisman olarak meydana geleceine inanmad iin almet lerini de pek tabi dikkate almam, onlarn vcuduna inanmadn kat' bir ifadeyle belirtmitir.

 78 Bedreddin, pek mruf olduu vehile, itirakilii tervi ve mda faa ettii iin sosyalist ve hatt ihtillci sosyalisttir. Onun ilk kom nistlerden olduu fikri bile ortaya atlm, tarihi . Hmi Dnimend, hakl ve yerinde olarak onu ilk Osmanl komnisti saymtr. Vatan hini Nzm Hikmetofun ona meftun ve hayran olduu, onun ismiyle bir destan (!) yazd, Bedreddn'i astran hnkr (yni- elebi Meh med'i) zem ve hicvetmi olduu keyfiyeti herhalde gzden uzak tutul mamaldr. Yerli Anadolu kaynaklar, onun malda ve kadnlarda tarafdar bulunduunu yazarlar. itirakilie

Mceddid ve mctehid olmak ve Kur'n Kermi tefsir etmek iin vel olmak, sufi olmak hi de art deildir. Fakat islm ilimlerde tam mnasiyle mtehasss ve salahiyetli bulunmak, her eyden nce ilmiyle mil, mttak ve muhakkik olmak arttr. Bedreddin'in ise dn ve iti kad meselelerdeki gr yukarda iaret ettiimiz gibidir. Bedreddin Semven ilm bir heyet tarafndan tarafszca muhakeme ve mahkm edilmi ve Osmanl Devleti bir badireden, bir felketten kurtulmu tur. Mahkeme heyetini tek tarafl duygu ile itham ederek iftirada bu lunanlar batanbaa hat iindedir. elebi Sultan Mehmed, Osmanl Saltanatn eyh Bedreddn'e teslim edecek kadar aalk bir hin de recesine demezdi. Onun vazifesi. Devlete isyan etmi bir anarist ve siyi tenkil etmekti v e nitekim de byle oldu. Allah ondan raz olsun! Vridt'tan nihayet yle bir hulsa karrsak : Cesetlerin hasr mmkn deildir, bunlar avamn aldanmasdr. s cesediyle armhta lmtr, fakat rh lmedii iin: Is (rhan) lmedi denilmitir. Meiyyet-i rabbn istidada baldr ve mkevvent, istidad yznden kendisinden kmtr. O, istidatta olan eyi is ter; irde ve ihtiyar hep lemin istidad dolayisiyledir. Kevn- fesad ezel ve ebeddir ( s l m Metafiziinden Bahisler isimli risalemizde tafsilt verilecektir). Dnya ve hiret de ireti birer emir olup ikisi de ezel ve ebeddir. Cennet, Cehennem ruhan olup avam ve chilleri celp maksadiyle istiare yaplmtr. Binlerce yl geecek, ne Deccal, ne Dbbetl'arz, ne de Kyamet (ert- sat) ortaya kmayacaktr. Pey gamberler ocuk vellerine benzer, Hazreti Peygamberi ryalarnda grdklerini sananlar aldanyorlar: onlara grnen, Peygamber sureti ne girmi kendi ruhlar ve haylleridir.. slm dninin en mhim art ve en muhkem umdesi ve esaslarn esas olarak eriat tr.

 79 Tarikat - Marifet - Hakkat'e ancak eriat e sadkat ve mutavaat la sarlmak sayesinde ulalabilir. erati lzumsuz grp kmsemek isteyenler batini yola sapmaa msaiddir; onlarn bu meyeln dinin teri hkmlerinin tezyifine mncer olur. slmn hakikatinin mahfa zas slmn eratidir. Mahfazasz muhteva tl, eratsiz hakikat b tldr! Tarikat Piri olup eyh Necmeddin Isfahn'den tahsil eden Seyyid brahim Burhaneddin Dsk (1238 - 1277) eratten ayrlmamay esas sayarak hakikatle eratin mezcinden Kemlt m doabileceini ifa de eder. Kur'n hem dnyev, hem uhrevdir. Hazreti M U H A M M E D Aleyhisselm nasl en son ka bir din, baka bir peygamber gelmiyecektir. Bugn ve yarn yeryznde tek slahat, yapc slmiyet'tir! mer' din ancak peygamber ise,

onun bizlere tebli buyurduu slm dini de en son dndir ve artk ba

Mslmanlk ideal din, mslman da ideal insandr. eyh Bedreddin Simavi ile alkal bu aklama, bnttayyar Semahaddin Cem Beyin slm lahiyatnda E Y H BEDREDDN adl de erli eseri esas tutularak yaplmtr. Daha fazla tafsilt iin baknz: 1. Ayn eser. halifesi Nu

2. Vaaridat'a Reddiye. Sofyah eyh Bli Efendinin reddinzade Muhyiddin (Vf. 981 = 1573) 3. erafettin Ansikl. cz. 16)

Yaltkaya'nn hazrlad Bedreddin Simavi

(slm

4. Sofyal eyh Bli Ef. nin Vf. 960 = Sleymana verdii lyiha. 5. Aziz Mahmud Hudayi Efendi'nin Ahmed'e sunduu lyiha.

1552/1553) Kanun Sultan

(Vf. 1038 =

1628) Sultan I.

6. mer Nasuhi Bilmen'in Hukuk-i slmiyye ve Istlhat- Fkhyye Kamusu. C. I. Sayfa 437

 8 CEMALEDDIN ISHAK K A R A M A N 923 = 1517 Zahir ve batini ilimlere vakf kmil bir eyh olup hac'dan sonra stanbul'a geldiklerinde Karamanl Piri Mehmet Paann Yksekkaldrmda yaptrdklar derghta (Buras hlen Koruk dergh adyla anl maktadr.) irad ve ders vermekle megul oldular. Vefat (Mte zbdetl - Evliya) terkibinin ve (L mekni lem blya rhlet eyledi) ms rann dellet ettii 923 H. dedir. stanbul'da Hz. Halid karsnda Stl ce mahallesindeki husus trbesinde yatmaktadr. Bu trbe yannda Sleymaniyye camii'nin yazlarn yazan mehur hattat Hasan Karahisar ile airlerden Yetim Ali elebi de gmldrler. Resm ilimleri Mevln Kestelli'den, batini ilimleri hal tercmesi ileride yazl Seyyid Yahya'y irvan halifelerinden Halveti tarikatna mensup Habib Karaman'den almtr. Eserleri: Haiye Al Tefsir-i Beyzavi, Risale fi etvar's-Sll erh-i Hadis-i Erbain ile sarf ilminden (Nevab) isminde bir metni ve Mcadele sresinden balyarak Kur'n- Kerm'in nihayetine kadar on vecih zere tertip buyurduklar (Cemli) ismindeki tefsir-i eriflerinden ibarettir ki hibiri baslmamtr. Vaiz Molla Arab'n (Dervan- Sofiyye) aleyhine yazd risalesine de reddiyesi ve Arapa kasideleri vardr. M him eserlerinden Vahdet-i Vcud risalesi eyhlislm Musa Kzm Efen di tarafndan tercme olunmutur. Mufassal Hadis-i Erban nshas Es'ad Efendi ktphanesindedir.

CEMAL H A L V E T ! (ELEBI HALIFE) 899 - 912 = 1493 - 1506

Halveti tarikatnn en byklerinden olan bu yksek zat aslnda Karamanl olup doum yeri olarak Amasyaldr. Mevlna Cemaleddin Aksaray ne.slinden olup feyzini pr Muhammed Bahaddin Erzincan haz retlerinden tamamlamtr. Sultan kinci Beyazd tarafndan davet olun mas zerine, bir mddet stanbul'da Koca Mustafa Paa derghnda ta rikatn yaydktan sonra Hicaz tarafna gitmi (Kad mte ah- Evliya) terkibinin dellet ettii 899 H. (^) de Hac yolunda am'dan dokuzuncu merhalede (Hisa) dier adyla (Tebk Korusu) denilen yerde vefat et mi vasiyeti zerine Maber-i Hccaca defnolunmutur. Arapa eserleri gayet selis v e ak bir tarzda yazlm olup balcalar unlardr: (Tefsir-i Sure-i Fatiha, Duha sresinden Kur'n- Kermin sonuna
(') Lemzat'n nakline gre vefat 912 H. dedir.

^81 kadar baka bir Fatiha tefsiri, erh-i Erbain Hadis-i Kudsi, erh-i Ha dis-i Erbain Nebevi, Camiat'l Esrar ve'l-Garaib, erh-i Sad Kelime-i Imam- Ali el-msemma bi zbdeti'l Esrar, Cengname, Risale-i Terihiyye. Risale fi beyani'l-velyet, Tefsir yeti'l-Krsi, Cevahir'l-Kulb, Esrar'l-Vd, Risale-i Etvar, erh-i Sad Kelime-i Sddk- Ekber, Risa le-i Fakriyye, erhu'l Beyteyni - Er-Rabbu Hakkun vel-Abd- Hakkun..) Risale fi ismeyni'l-zameyni Allah ve Rahman, Risale-i Kevseriyye) v.s. gibi 21 paradr. Hibiri baslmamtr. Eserlerinden bizzat gdm bilhassa tefsir risalesi ile Hadis-i Erbain erhi ve Sad Kelime-i mam- Ali erhi gerekten limanedir. Arifane gazellerinden : Safhay- sadrnda daim kn efkr- H akirin kr Hvellah zakirin ezkr- H Ravza-i huy-u makam et ey Ceml Halveti T vcudun mlkne kefola bu esrar- H

CUNN AHMED DEDE 1030 = 1620 Mesnevinin srlarna vakf yksek bir zat olup Lrendelidir. Tahsi lini tamamlayp ilesini bitirdikten sonra bir mddet Badat Mevlevihanesi mesnevi hanlnda bulunarak Bursa'ya gitti. hyasna muvaffak olduu mevleviha'jde irfann yaymaa balad. (Kld Cunn dede teslim-i ruh) msrann ve (Cunn fazl) terki binin delleti olan 1030 H. de vefat etti. Aadaki gazel irfanlarnn a hididir : Men tuti-i kudsem, ten fani kafesimdir; hya iden emvat Mesih nefesimdir. Men bar- emanet ekici bir trem ki Nlem reh-i maksuduma banki ceresimdir.

Dil vermedi dnyaya olan arif-i billh, Bunda sebep mekse heva- hevesimdir. F. : 6

 82 Ol lemay- ruhsara drr asl- semaim Mus sfatm nur-i seer muktebesimdir. Gencine-i esrar olal kalb-i Cunn Nefs-i ejderi hakka ki, kemine asesimdir. Farsa iirleri de vardr. Hemiresinin olu ve yerine geen ve 1073 H. de vefat eden Zihni Salih Dede Efendi de mevlev airlerindendir.

CAHtD AHMED EFEND 1070 = 1659 Uak tarikat eyhlerinden mcahit bir zat olup Edirnelidir. Tari kata slk hallerine dair mensur (Kitabu'n - Nasihat) ile mrettep diva n vardr ki, her ikisi de baslmamtr. Kal'ey-i Sultaniye anakkale boazmdaki Kilidilbahirde defnedilmitir. Vefat (istirahat) kelimesini]! delleti olan 1070 H. dedir. rfanlarnn delili olan bir manzumesinden : Bir teferr eyleyip Her neye baktmsa, kil isen can gzn Bir deirmendir bu bakdm cihann yzne, ibret grnr hem gzme. a, tut kulak bu szme: dnya, tr bir gn bizi.

CHANGR HASAN BURHANEDDN EFEND 1074 = 1663 Hal tercmesi ileride yazl Ramazan Mahfi yolundan mcahit bir zat olup Harput kylerinden Parch'tandr. (Kadmate mevle'l-rifn) ter kibinin ve (ld Hasan Efendi cennetde de cihangir) msrann delleti olan 1074 H. de stanbul'da vefat ederek Cihangir camii avlusuna defne dilmitir. Halveti tarikatnn slkuna dair'risalesi ve baz ilhleri var dr. Slk Bursal Yakup Fan hazretlerindendir. Yksek menkbeleri Mustafa Nehc Efendi tarafndan yazlmtr.

CENNET MUHAMMED EFEND 1075 = 1664 Celvet tarikat eyhlerinin byklerinden bir zat olup Tophaneli dir. Hz. Pirden sonra stanbul'da Aziz Mahmut Hdayi Efendinin maka mna geenlerin ncsdr. Hz. Pr zamannda bir mddet asadarlk

 3 hizmetinde bulunmutur. Fena mahlasl ilahiyat divan, slk halle rine dair Tecelliyat isminde risalesi v e tefsirlere dair talikat vardr. (Cennet efendiye ola dar- cihan mekn) msrann delleti olan 1075 H. de vefat ederek derghn alt kaps karsndaki trbeye defne dilmitir. Ak redifli gazelinin makta beyti : nk mevcut nutk imi lemde ak kaim makam Bize bildirdi fena rehber-i mevly- ak. Va'z mevzularna mteallik szleri Hz. Hda'nin derghnda yatan Celvet ariflerinden Arabzde Mahmut Dede ibni Ahmed tarafndan (Cennetiye fi maarifi'l-ilhiye) adyla 1085 H. de derlemitir ki, bir ns has Yahya Efendi ktphanesinde mevcuttur.

CEIVIALEDDN UAK (MUHAMMED CEMALEDDN EDRNEV) 1164 = 1750 Halveti tarikatnn Uakye kolunun ileri gelen eyhlerinden biri dir. Edirne'de slkn tamamladktan sonra stanbul'da Eri kap d nda Savaklarda yeniden yapmaa muvaffak olduu derghta tarikat n yaymakla hayatn geirmitir. Hal tercmesi ilerde yazl Selhaddin Uak hazretlerinin mrididir. 1164 H. de vefat ederek ad geen der gha defnedilmitir. Mrettep ilahiyat divan vardr. lhilerinden : Sohbet-i nadan ile bgnelikten al bizi, Sohbet-i arif ile et indan ey alap! Bu Cemalinin vcudu perdesini ref edip, Bir dem ayrma an zevk- likandan ey alap! Dier beyitlerinden ; Hakkm yolun ararsan dilde nihan iindedir. Andan nian sorarsan her bir nian iindedir. Senden yakndr ol sana, sanma onu senden cd. Senden yr, sen var ona, ol sende can iindedir. Onsuz deil arz-u sema, onunla dolu her ar Zannetme bir yerde ola ol b mekn iindedir.

 84 Her yerde oldur grnen, her gzden oldur hem gren, Her eyi oldur brnen her anda an iindedir. it Cemali^nin szn anla hakikata zn, Ko gafleti a can gzn, gr Hak ayan iindedir.

ERKE MUSTAFA EFEND 1329 = 1911 abani tarikatnn byk eyhlerinden bir zat olup erkelidir. Hal tercmesi ileride yazl Kuadal brahim Efendinin mridinin mri didir. Tarikatn yaylmasn baarm adamlardandr. 1329 H. de vatanmda vefat etti. Bir limler ve arifler silsilesi tekil eden erkezade1er, bu zatn evlt ve torunlardr. Tarikatn mtr. snflarna ve nallerine dair olan Trke risalesi basl

DAVUD-U K A Y S E R ! EREFDDIN D A V U D IBNI M A H M U T KAYSERI 751 = 1350 Byk limlerden ve ermi eyhlerden bir zat olup Kayserilidir. let ilimlerini tamamen, yksek ilimleri de ksmen memleketindeki limlerden rendikten sonra Msr'a gitmi, bir ka sene kalp geceyi gndze katarcasna alarak gayesine ermi, arkadalar arasnda te mayz etmitir. cazetini aldktan sonra tasavvuf mesleine girmitir. Bundan sonra Byk eyh Sadreddin Konev'nin halifelerinden Fssu'l-Hikem'in sarihi ve mfessir Kemaleddin Kani'nin irad ile tasav vufta da manev mertebeleri tamamlyarak halifelik rtbesini alm, mteakiben doduu yere dnerek ilim ve irfann nere balamtr. Bu sralarda znik'in fethine muvaffak olan Orhan Gazi, Davud-; Kayser'nin hret ve faziletini iiterek znik'e davetle yaptrm olduu ilk medresenin mderrisliine tyin etmitir. Hz. Fazl'n ilmi hayat asl bundan sonra parlayarak birok talebe yetitirmitir. Bu yolda ders vermekle ve eser yazmakla megulken 751 H. de vefat etmitir. andarl Gazi Hayreddin Paa Camii karsnda hlen mardibi denilen yerde defnolunmutur. Eserleri: I erh-u Fssi'l-Hikem: (Matla- Hususi'l-Kelim fi mean Fssu'l-Hikem) ismiyle tannm olup sonradan Hindistan'da baslmtr.

 85 hret kazanmasna sebep olan bu erhin havi olduu mukaddimesi aa da aklanan 12 ksma blnmtr. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Vcd- Hak; Esma ve Sfat- Hak; Ayn- Sabite; Cevher-i Araz; Avlim-i Klliye ve Hazart- Hams- lhiye; lem-i Misale taallk eden mesail; Meratib-i Keif ve envai; Bi Hasebil Meratib Suret-i Hakikat- nsaniye olan lem; Hilfet-i Muhammediye ve Aktab; Alem-i insanideki ruh-u zamin meratib ve esmas; Ruhun ve mezahir-i ulviyye ve sfliyyesinin Hakka rcu; Nbvvet, Risalet, Velayet;

II erh-i Hadis-i Erbain III erh-i Kaside-i Taiye-i bn-i Friz ismi Limeani'ddrr) dr. IV Meratib't-Tevhid V Tahkik-u Mai'l-Hayat ve Kef-i Esrari'z-Zulmat VI Nihayat'l-Beyan ve Dirayet'z-Zeman (Drt fasl zere ter tiplenmi olup bir nshas Beiktata Yahya Efendi ktphanesinde vardr). VIT erh-i Kaside-i erh-i Ekber. El - msemma bi kuvvet-i ayni'-uhd. VIIT erh-i Aruz-i Endls I X Tefsir-i Kan'nin besmele-i erife tefsirindeki suret-i nev-iye-i ins-miye bahsine dair risale (Umum ktphanede vardr). X erh-i Fussi'l-Hikem (Sagir), (Umum ktphanede vardr). X I erh-u Menazili's-Sairn X I I Risaletn Fi Beyan- Ahvali Hazr (Aleyhisselm), (Nuruos maniye ktphanesinde vardr). X I I I erh-i Kaside-i Haruriye (Umum ktphanede vardr), bu eserlerden yalnz birincisi baslmtr. (Kef vchi'l izzi

 86 DAVUD HALVET 913 = 1507

Hal tercmesi ileride yazl Seyyid Yahyay-i irvan halifelerinden Ceyyib Karaman'nin halifesi cezbeli bir zat olup Mudurnuludur. (Elvar- Seb'a) y aklayan Arapa ve Trke ile kark (Glen-i Tevhid) ismi le manzum ve ksmen mensur tasavvuf bir eseri vardr. V e fat 913 H. de, kabri Mudurnudadr. Halifelerinden Kifi mahlasl bir airin, ehristan'nin (Milel v e Nihi) i tarznda, (Tehzib-l Akaid ve Mfidet'l-Fevaid) isminde bir eseri mevcuttur.

DEDE M E R RUEN Halveti tarikatnn mbarek makamlara ykselmi byklerinden bir zat olup Aydn'ldr. Bursa'da zahir ilimleri tahsil ederken bir ara lk nefsan arzular peinde koan baz kimselerle arkada olmu, heva ve hevesinin peine dm, stelik bir de cisman aka mptel olmutur. Fakat asl mayasndaki temizlik sayesinde bu gibi di ve geici sevda ve zevklerden kurtulup Karaman'da irad ile megul bulunan Halveti eyhi ve aabeyi Aleddin'in yanna varm, ad geen eyhin himmet ve delaletiyle iine dt sfli lemlerden tamamen syrlm, neda met duyarak i dnyasn temizlemek zere Baku'da irad makamnda oturan Halvetler halkasnn ba Vird- Settar adl eserin sahibi Sey yid Yahya'y- irvan Hz. lerinin irfan ve irad meclisine snmtr. Halvetlerin usl dairesinde halvetini bitirip vazifelerini tamam ladktan sonra irada memur edilerek Tebriz, Gence, Berdea ve Karaba' illerine gnderilmi, oralarda tarikatn nurlarn yaymtr. 892 H. de Tebriz'de vefat etti. Ad geen yerde Seluk Hatun tara fndan kendileri iin yaptrlan derghta medfundur. Aydnl oldukla rndan arifane iirlerinde Ruen = aydnlk mnasna gelir mahlas n kullanmlardr. Halifelerinin en by ve en yksei Halvetliin kollarndan Gleniyenin kurucusu olan ve gelecei Mevlna Celleddin- Rum Hz. ler tarafndan yz sene evvel iaret yoliyle haber ve rilen Kitab- Manevnin nazm Msr'da medfun brahim Glen'dir. lhilerine ait divannn bir nshas Mula ktphanesinde mevcuddur. Ahlk ve tasavvuf manzumelerinden bir ksmn havi olan Asar- Ak ismindeki kymetli eseri sonradan baslmtr. Peygamber Efendimize dair yazd naatlarndan aadaki naat- erifine br ok air tarafndan nazire yaplm ve tahmis (beleme) edil mitir.

 87 n doup tuttu cihan yzn hsnn gnei, Kim ola sevmeye bu vehile sen mahvei... Trk ve Krd ve Acem ve Hind bilir bunu ki. Sen, Haim'sin Arabi'sin Medeni'sin Kure. Sensin ol pist penah melek ins peri Enbiyann gzeli sevgilisi hb ho Parmandan aktp b- revan bab- revan Nice yzbin kiiden ref idiser sen atei Sen emire kul olan, her ne kadar mdbir ise, Bende-i makbul olur niisl-i Bill-i Habe. Dik-i Hikmetde piirdi seni Sevgili Hakk Cibril olsa, nola matbahnn himye kei. zlr rk Eb Cehil gibi ebter olur, Sen Eb'l Kasm ile her kim iderse grei. Vedduh virdine velleyl okurum snblne. Ruen virdin okur kU-i gadt-i ve i...

DEMRTA EBU ABDULLAH MUHAMMED 935 = 1528

Hal tercmesi yukarda geen Dede mer Rueni hazretlerinin ba halifelerinden olup Ktahya civanndandr. Tahsil yapmak zere Msr'a gittii zaman Ruen halifelerinden Hasan A y m l a b i ile Msr eyhlerin den Ahmed bni Ufne'nin sohbetleriyle merref olduktan sonra tari kattaki eksiklerini tamamlamak iin Tebriz'de Rueni Hz. lerine giderek icazet alp Msr'a dnm ve Kahire civarnda yetitirdii bir hurmalkta yaptrd zaviyede tarikatn yaymaa balamtr. 935 H. de vefat ederek yaptrm olduu zaviyeye defnedilmitir. eyh Attar'n Mantk-ut-Tayr'mdan bir hikyeyi enfse (ruhlar lemine) tatbik et mek suretiyle kaleme alnm (Cem'u'l-Esrr ve Kef'l Estar) isimli tasavvuf bir eseri vardr. Bunun bir nshas Emr Sultann halifelerin den olup Alaehirde yatan eyh Sinan ktphanesinde, bu ciz muhar rir tarafndan grlmtr. Bir de Fkhtan (Ebah haiyesi) vardr.

 88 DAVUD BN EYH MUHAMMED EFEND Halveti tarikatnn ermilerinden bir zat olup Kastamonunun Kre kazasmdandr. Sultan Ahmed Han'n olu Sultan brahim zamannda yaamtr. (Hda yehdi'l-Mudllin ile'l-Hakk ve'l-Ahkm ve'-erayi) isminde Arapa bir cilt tefsiri vardr.

DML BABA (DML HAFIZ MUSTAFA BABA) 1283 = 1860

AUahn meczup kullarndan kerameti aikr bir zat olup Amasraldr. Balangta Lz Ahmed Paann imametinde bulunmu idi. Hac fa rizasn ifa ve Nakibend tarikatndan hilfet aldktan sonra, kendisi.ni cezbe hali istil ettiinden hemen dmden ibaret elbise giyer ve dai ma eline geen ipleri, sicimleri dmleyip sarna, elbisesine balad iin stanbul'da Dml Baba adiyle hret bulmutur. Kabri Sul tanahmet Camii karsndaki derghtadr. 83 yanda 1283 H. de vefat etti.

yet-i kermesi vefat tarihine denk dt gibi Ae saiden ve mte ehden terkibi ile: ile-i hestii piide ald zlp Hakka rapt ile dilin gt Dml Baba 670 613 1283

beyti ve (lik ukdesin zd dml kayd hestden) 1283 msra ve fat tarihini aklyan manidar tarihlerdendir. Menkbeleri Kemal Paa merhum tarafndan (Kemalname-i Dml Baba) namiyle 2 cilt ze rine manzum olarak yazlmtr. Bir nshas Selimiye ktphanesinde vardr.

 89 E V L I Y A Z A D E ISMAIL H A K K I EFENDI (KTAHYAL) 1282 1865 Nakibend eyhlerinden kymetli bir zat olup Ktahya'ldr. 1282 H. de Kayseride vefat etti. (Miftah'l-Tefasir) ismindeki mufassal FJLtiha-i erife tefsiri matbu eserlerindendir.

EMIN M U H A M M E D T O K A D 1158 ;= 1745 Nakibend hocalarnn byklerinden bir zat olup ( ' ) pederi Diyar bakrldr. Tahsilini bitirdikten sonra Mekkede Nakibend seyyitleriden Hoca Ahmet Yekdest-i Cevriyan'den slkn tamamlyarak is tanbul'a gelip tedris ve irad ile megul oldu. Halifelerinin en mehuru olan Mustakimzade Sleyman Saadeddin Efendinin syledii (Oldu lhuta revan Allah deyip ruh-i Emin) msramm dellet ettii 1158 H. de vefat edip Zeyrek civarnda Pr Mehmet Paanm yaptrd Souk ku yu medresesine bitiik makbereye defnedilmitir. Musik ilmyle yaz sanatna da intisab olup hat ilmini mehur Yedikuleli Seyyid AbduUahtan mek etmitir. Arapa ve Trke 10 kadar baslmam risaleleri vardr ki bazlar unlardr: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Irad- Salikn Risalet'l-Etvar erh-i Kaside-i Askaln Tuhfet't-Tullb Hlsa-i Tarikat Risale-i Ruhiyye Siyanet-i Dervian Fi bahsi Devran?i Sofiyan Sual ve Cevab.

Ekserisi Trke olmak zere dilde yazlm ilhileri ve manzu meleri vardr. Mesnevi erif beyitlerinden (An hayalt ki, Dam- evve liyat) msral beyti de erh etmilerdir.
(') Menkbeleri ve hal tercemesi halifelerinden Mustakimzade ve Yahya Efen diler tarafndan yazlmtr (Tezkire-i uaray- mid'de ve Diyarbakr airleri tez keresinde de hal tercmeleri tafsiltl olarak vardr.

 90 Fazl- Fas'nin (Metaliu'I-Meserrat) ile bni Hacer'in (SavaikulMuhrika)sn ve mam Gazalinin (Risale-i Emanet) ini de tercme et milerdir. Bir na'tmdan : D lem ehline feryad res zat- erifindir. Cem derd-i mendane fazl- haksin ya Reslellah.

ERZURUMLU BRAHM HAKKI 1186 = 1772 Tasavvuf ve ahlk ile eitli ilimlerden bahseden mehur ve matbu Marifetname isimli kymetli eserin sahibi olup Erzurumludur. Erzuruma nisbetleri, pederi eyh Osman Efendinin Hasankaleden Erzuruma nakil ve g etmelerindendir. let ilimlerini ve yksek ilimleri Erzurum limlerinden rendii gibi, Farsay da Erzurum Mfts Hazk Mu hammed Efendiden tahsil etmitir. Tahsilini bitirdikten sonra seyahat yolunu setii esnada Siirt ky lerinden TiUo'da Kadiri ve Nak eyhlerinden eyh smail Fakirullaha balanarak tarikat bakmndan hilfet mertebesine nail olmakla bera ber evlenmek suretiyle de akraba oldu. Mrit ve kaynpederlerinin ve fatndan sonra bir taraftan eser telifi, dier taraftan da mrid ve talip lere zikirleri retmekle megul olup 1186 H. tarihinde vefat etti. Eserlerinden yalnz Marifetname ile Divan- lahiyat baslm tr. Eserlerinin byk bir ksm Trke geri kalan Arapa ve Farsa olup aaya karlmtr : 1. 2. 3. 4. 5. 6. Marifetname, Divan- ilahiyat, Tezkiret'l-Ahbab, Hsn'l-Arifin, Kelimat Fakirullah, rfaniye:

""^^J

-LJ3

CLAJ ^

Hadis-i erifinin muhtevi olduu mnalar lisanda yazlm, manzum ve mensur seme eserleri toplamtr. 7. insaniye: Tevhidin srlarna dair lisanda bulunan en seme eserlerden toplanmtr. manzrn,

 91 8. 9. 10. Lbb'l-rfan: Tasavvufa dair olmak zere eiluUahm szlerinin Mrid'l-Mteehhiln: Mensur bir eser olup matbu ve ellerde Tecvid; Mehur Karaba tecvidi vadisinde fakat daha faydal

derlenmesidir. dolaandan bakadr. ve daha aktr. 11. Seme manzumeler: ou Farsa olmak zere dildeki tasav vuf manzumelerden derlenmitir. 12. Kuvvet-i Can, Mridi eyh smail FakruUahm menkbeleri ne dairdir. 13. Cilaul-kulb li tecelli'l-matlp: Bir mukaddime ile on fasl bir hatime zerine tertiplenmi Trke mensur bir eser olup isminin del leti olan 1180 H. de yazlmtr. 14. nsan-Kmil: Bir mukaddime, onyedi fasl zerine tertiplenmi Trke tasavvuf bir eserdir. 15. Sefinet'n-Nuh min Varidat'l-Ftuh: Telif tarihi 1186 H. olan bu manzum eser 40 varide (dou) zerine tertiplenmitir. 16. Mecmuay- Mektib: ou Arapa olmak zere dostlarna gn derdii arifane mektuplardr. 17. N-i Can: Olu Fehim Efendiye hitaben yazd tasavvuf manzumedir. 18. Rzname: Baz kardelerine bahseden Trke bir risaledir. gnderdii ahlk ve tasavvuftan

19. Kitab- lem: Arapa ta-savvufi bir risaledir. 20. Kenz'l-Ftuh: Tasavvuf ve ahlka dair bir manzumedir. 21. Urvetl-slm: Bir mukaddime 15 bab bir hatime zere tertip lenmi Arapa eserdir. 22. Tertibi'l-Ulm: lm-i dellet, cmal-i let, Kur'n ve hat (ya z). Fkh ve Lgat, Tarif, Nahiv, Nazm, Adb, Mean, Beyan gibi ilim lerden bahseden manzum bir eserdir. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Vuslatname: 10 esastan bahseden Trke manzum bir eserdir. krnme: Trke bir manzumedir. kbalname: Trke, manzum ahlk bir risaledir. lhname: Trke, manzum bir ahlk risalesidir. Manzume-i Avamil. Aml-i felekiyye bir Rub'il-Mucb: Bir mukaddime 20 babtr. Oluna hitaben yazlm ilm bir

29. stihrac- Aml-i Felekiyye: manzumedir. 30. 31.

Lgate: lisann lgatlerini aklar. Kavaid-i Farisiyye: Bir mukaddime 4 bab bir hatimedir.

 92 32. Risale-i Mirat- Kevneyn: Meayhtan Mustafa Fani Efendiye hitaben yazlm Arapa bir manzume olup batn ehliyle zahir ehlinin hallerini anlatr. 33. 34. 35. 36. 37. Ed'iyyey-i Mensre Slk-u Nakibend Tuhfet'l-Kirm Nuhbet'l-Kirm lfet'l-Enm

Bu eserler tarafmdan grlmemitir, fakat hal tercmelerini beyan eden kendi eserlerinde mezkrdur. 38. Hey't- slmiye: 18 tefsir ve 300 Hads-i eriften iktibas edil mek suretiyle kaleme alnd mukaddimesinde mezkr olup 20 bab ve 1 hatime zerine tertiplenmitir. 39. Mecmuat'l-Vahdaniye f marifeti'n-Nefsi'r-Rabbaniyye: Ta savvufa ait 58 ana kitaptan seilmi kymetli bir mecmua olup 1184 H. de hazrlanmtr. Mridinin esasen Uveys olduu (Tezkiretl Ahbab)ta yazldr. Olu smail Fehim Efendi de bilgi sahibi bir zattr. Bir mukaddime 15 fasl, bir hatime zere tertiplenmi Miyarl-Evkat ismindeki eseri nin bir nshas Hidiv ktphanesi defterinde kaytldr. . Halifelerinden Halil efendinin de tasavvufla kark Trke ment erhi ve yine halifelerinden olup Erzurum Ilcas yaknnda defne dilmi bulunan brahim Efendinin de Trke Kitab'n-Nokta ile Vah det-i Vcda dair risaleleri vardr. rfanna dellet eden mehur ilhilerinden: Hak serleri hayr eyler
Arif

an seyreyler

Zannetme ki gayreyler Mevl grelim neyler Neylerse gzel eyler... Parasnn hususiyle Mevl grelim neyler... nakarat irfan ehli nin dilinin virdidir,

93

ENS RECEP DEDE 1145 = 1732 Mevlevi eyhlerinin ileri gelenlerinden olup Edirnelidir (^) (KiArs-i Cennette Mevln Enis olsun cels) msrann dellet ettii 1145 H. tarihinde eyhlik makamnda bulunduu Edirne mevlevihanesinde vefat etmitir. Feyzi bol arif bir mrid olup bilhassa Ragp Paa, elebizade smail Asm Efendi gibi faziletli ahsiyetler kendisinden istifade etmi ve feyz almlardr. Mrettep divan baslmtr. Hz. Mevlnnm baz gazellerini erhetmitir. Akane na'tlanndan : Enis'in matlab daim Celleddin-i Rumiden Nigh ltufla birdem sual et ya Reslellah rfanlarnn delleti olan beyitlerinden : Ainay- ruh-i Kudse halet-i efzadr sem Tenegn- bezm-i aka evk- bahdr sem...

EYP EFEND 1071 = : 1660 Hal tercmesi yukarda yazl Adl Hasan Efendi halifelerinden bir zattr. 1071 H. tarihinde Medine-i Mnevverede vefat etti. Pederi Eypte ahsultan tekkesinde yatan Hz. Sddk Sllesinden Abdlhlik ele bidir. Eserleri: Risaletl Esmaiyye, Rislet't-Tahkk F Slleti's-Sddk, Mecmuay- lhiyattr.

EROLU NUR EFEND Hal tercmesi ilerde yazl Yiitba halifelerinden Elmall eyh Abdlvahhap Efendiden halifelik alm olup Elmaldandr. Kula ile E me kazalar arasnda kendi ismiyle sylenen Erolu kynde gml dr. Divan ile Mir'at'l-kn isminde tarikata girenlerin hallerine

O) Mevlevi tarikatnn kurucusu Cenab- Mevlnann doumlar (Ak- Samed) terkibinin, vefatlar (ibret) kelimesinin delleti olup nurlu trbeleri Konyadadr.

 94 dair Trke bir eseri Kula'da tarafmdan grlmtr. Miratn bir ns has da Manisa'da Muradiye ktphanesinde vardr. Nida ettim gelsin k olanlar Hakka gidenlerin yoludur tevhid Akm dersin bundan ald alanlar lm-i ledn dilidir tevhid Kefil oldu size vuslat dosta Yapalm kudret elidir tevhid.

EREF RM (EREFOLU) 874 = 1469 simleri Abdullah olup Kadiri tarikatnn kollarndan Erefiyye u besinin kurucusu olan Allahn vel ve k kullarndan bir zattr. rat larnn balangc kaynpederleri Hac Bayram^ Velidendir. Feyizlerini de Abdulkadir Ceyln torunlarndan Hseyin Hamev hazretlerinden tamamlamtr. Mensur eserlerinden baslm c>lan Mzekkin-Nfs ile Divn- kneler mehurdur. Bir de baslmam Tarikatname leri vardr ( ' ) . Vefatlar (Erefzade Azm-i cinn eyledi) msrann del let ettii 874 H. de, mbarek kabirleri doum yeri olan zniktedir. ka ne ilhilerinden : Tecell evk- didarn beni mest eyledi hayran Enel-Hak srrn candan ann iin klmazam pinhan.. beytiyle balayan mehur ilhileri baz :rifler tarafndan erh olunmu tur. Baslm divanlar yazmasna nazaran noksandr. Mzekki'n-Nfs heyeti mecmuas itibariyle ak ve mcahede vadisinde yazlm bir eserdir. Divanlarnda ak ve irfana dair pek ok mtala vardr. Yunus Emre divan gibi Osmanl lisannn tarihi bakmndan da byk bir ky meti haizdir.
(') Damatlar divan sahibi Abdurrahim Tirs'nin torunu Ali Srr Efendinin de Tasdiku'I-Uak isminde nesir ve Srr'ul-Erkn isminde manzum eserleriyle divanlar ve yine bu slleden Bursada incirli derghnda yatan Srr Abdulkadir Efendinin de Srr- Devrn isminde bir eseri vardr. Tire : znik'te bir kydr.

95

FAHREDDN- RM Sultan I. Beyazt devri lim ve eyhlerinden olup zmit civarnda Bolu'ya bal Mudurnu'da irad ile megul olmutur. Tesirli dualar hak kndaki bahis ve rivayetleri ihtiva eden eseriyle fetvaalardan (Mtemil'l-Ahkm), tasavvuf ve kelmdan (Feraid'l-Lel) adlarnda eser leri vardr. (Mtemil'l-Ahkm) kk ve byk isimleriyle iki para dr. Birer nshas Yeni Cami ktphanesinde vardr. bni Fahreddin adiyle tannm olan olunun da (Esrar- Muhammediye) isminde bir eseri vardr.

FEYZ HASAN EFEND (SMKEZADE) 1102 = 1690

lisanda iir sylemee muktedir air, arif bir zat olup stanbullu dur. (akayk) a zeyil yazan eyh'nin pederidir. eyh Abdlehad Nuri' den hilfet aldktan sonra Bayramiye melmilerinin eyhlerinden eyh Beir Efendiye intisap ettii (Hediyet'l-hvan)da zikredilmitir. 1102 H. de vefat ederek eyhlik makamnda bulunduu Edirnekap haricinde Emr Buhar damad Mahmut elebi derghna defnedildi. (Beyzav tefsirinin Bakara sresi blmne talikat), (Mrettep divan), (Miracname), (Cevapname), (Gamze-i Dil) isimlerinde manzumeleri vardr ki, hepsi de baslmamtr. Beyitlerinden : Arzeylese uphi demyzn, ol ehsuvarmz Sahray- sabr- akta kalmaz kararmz. Cevapnamesinden : Kalma surette mani bin nola gr Bilse l nedir ill nedir Vasl nkte-i yakn ola gr, Alrsa gnl gz ill... Yoktur yerde gkte gayr lh Dendi n Lilhe llallah

96

FETH ABDLKERM EFEND (BLBLCZADE) 1106 = 1694 Hal tercemesi yukarda yazl bulunan Abdlehadi'n-Nr halifele rinden bir zat olup ulemadan Abdlltif Karaman'nin oludur. Tahsil ve slkn stanbul'da tamamlamtr. Byk Seltin Camilerinin ba zlarnda krs eyhlii hizmetini ifa etmitir. Vefat: Abdlkerim efendiye Cennet ola mahal msrann delleti olan 1106 H. dedir. Mretstep divan, slk ve mev'zalar ile alkal risaleleri vardr. Byk mr idi Abdlehadi'n-Nr trbesinin kble tarafna defnolunmutur. lahiyatndan : Gnl yinesi olsun mcell Senin bir zerre-i aknla Mevl Grnsn suret-i man musaffa Gnl yinesi olsun mcell Keder gitsin gnllerden serapa ilinsin ekl-i sura ile kbr Visalin zevki olsun dilde peyda Gnl yinesi olsun mcell Bu srdan dilde mahzun oldu levh Muhal oldu kemali zre erhi Hele divane oldu imdi fethi Gnl yinesi olsun mcell Yannda yatan kk olu Abdurrahim Mnip Efendinin de arifane ilahiyat vardr.

FENAYI MUSTAFA EFEND 1115 = 1699 Hal tercemesi yukarda yazlm bulunan Selmi Ali Efendi halife lerinden k bir zat olup umnuludur. Beiktal Yahya Efendi trbesi civarnda yaptrd derghta inzivaya ekildi. Vefat ir-i Hd ter kibinin delleti olan 1115 H. dedir. Dervilik mesleine intisap etmeden evvel Yenierilerin 20. blnn odabas olduu iin zamannda oda ba eyhi namiyle tannmtr. iirlerinin ou naatlarla alkahdr. Bir nutkundan :

 97 Ey cemalin Pertevin alemde peyda eyleyen Yine ol yine de hsnn temaa eyleyen Bir avu topraa salm cam- akm cur'asm Kimini kil kimin mecnun eyda eyleyen ems- vahdet zerresinden b u glde var eser em akl pes odur dn ve bny eyleyen Bir beytinden : Kefolur ana btn mahiyeti kevn mekn Srr tevhid olsa bir yine-i dilde ayan

FAHR AHMED EFEND 1214 = 1799

Celveti eyhlerinden arif ve air bir zat olup Gelibolu civarndaki arkyldr. Hal tercemesi yukarda geen Zati Sleyman efendinin olu Hseyin ahin Efendiden hilfet almtr, m r n n sonlarnda s tanbul'a gelerek 1214 H. de vefat etti. Kasmpaa'da Ali Efendi derg hnda defnolunmutur. Mrettep divan ile ariflerden Mfti Baba denilen zatn Yunus Em re tavrndaki nutkuna bir erhi vardr ki, bir nshas bu hakir muhar rir tarafndan Hdai hazretlerinin dergh ktphanesine hediye edil mitir. Bir gazelinden : Ba Hda bir andelib-i dil feza ister gnl Glen-i bezm-i eleste aina ister gnl tmeye mirac- ruhan harm-i hazrete Srr ev ednaya mahrem-i reh-numa ister gnl Len tenall birre hatt... nm rumuzun anlayp Rah- Hakta nakd ba cn feda ister gnl Hikmet-i Pendrden dilhanesin tathir iin em-i Zat- Zlcelliden ziya ister gnl F. : 7

 98 N idp cm- Enel-Hakda hvel-Hakk badesin Knt kenz, esrarn arif evliya ister gnl Nahn akrebu namesin g eyleyelden Fahriya Ba- vahdet glistannda neva ister gnl

* **
Elifden balad dil bade buldu srr- ruhani Tedenni eyleyip tadan sebat mid edip sa)>da Matla'l manzumeyi de erh etmitir. Zat efendinin Glen-i Vahdet erhini de: Her ki, ezdidar berhudar d yn-i cihan der em-i o murdar d beytinden aasn erh ederek tamamlamtr.

FERD ABDULLAH EFEND 1274 = 1857 Nakibendi tarikatnn deerli ahsiyetlerinden ve fazilet sahibi bir zat olup Manisa'nn Turgutlu kazasndandr. stanbul'da tah silini tamamladktan sonra Kasaba mftlnde bulunarak ilmin yaylmasna hizmet etmitir. Hicaza gittiinde Mekke-i Mkerremede Nak byklerinden Hindli Muhammed Can Efendi hazretlerine intisap ederek halifeliini alp memleketine dnmtr. eyhlislm Arif Hikmet Beyin kadir ve kymet bilen delaletiyle stanbul'da Fatih civarndaki Emir Buhar dergh eyhliine tyin olunmutur. Bu vazife uhdesinde iken 1274 H. de vefat ederek ad geen derghn avlusuna def nedilmitir. Kasabada hayr sahiplerinden Hseyin Aa ktphanesine yazd manzum tarih ktphane kapsnda kaznmtr. Eserlerinden bu ktphanede 1259 H. de kendi el yazs ile yazma bir mecmuada (Salt- Meie) erhi ile (mam Suyutinin yat- Men suba), (Mensuh yetler) risalesinin manzum olarak tercemesi ve erhi vardr. Tercemenin mukaddimesinden : Mekteb-i Miftah bismillah ile Fetholur her mkilt Allah ile

 99 Hamdii lilIh ziyneti efzayi kelm Ravza-i pke salt ile selm l ve ashabn ola ervah- d Raz olsun cmleden Rabb- ibd lisanda iir sylemee muktedir olduu derghta mahfuz diva nndan anlalmaktadr. (Fatin tezkiresi) nde kadeh redifli bir gazeli g rlmtr. Bir de (Kaside-i Br'e erhi) olduu sylenilmektedir.

F E Y Z U L L A H EFEND M E S N E V H A N 1245 = 1829 Nakibendi eyhlerinin limlerinden bir zat olup stanbulludur. Za mannda res'l-kurr idi. Eyyp civarnda ikametinden dolay devrinde Eyyub hretiyle tannmtr. Mesnevihanede Mesnevihanl, Murad Buhar derghnda eyhlii vardr. Matbu risaleleri aadadr: (aret'l-Maneviyye Fi Ayin-i M e v l e v i y y e ) , (Ahsen't-Tahds Fi rivayetil Hadis). 1284 H. de vefat etti. Eyyp Niancasnda Nak byk lerinden Murat Buhar derghna defnedildi. Olu Muhammed Abdl ltif Efendi de ariflerden bir zattr. Eserlerinden (Risale-i Gavsiyye) ter cemesi baslmtr. Mehur hattatlardan Mahmud Celleddin Efendi de bu dergha defnedilmi olup vefat tarihi 1245 H. dir.

F A K MUHAMIVIED BEY 1315 = 1897 Mutasavvf limlerin byklerinden Seyyid Hoca Muhammed Nuru'l-Arabiyyi'l-Melmi halifelerinden ve irfan sahiplerinden bir zat olup Usturumcaldr. 1319 H. de misafir olarak bulunduu Selnik'de vefat etti. Yenikap haricindeki kabristanda Langa caddesinin sol kenarnda defnolunmutur. (Tahkikat- Faikyye Al akaid-i slmiyye), (erh-i Risale-i Gavsiyye), (erh-u Hadis-i Mt kable entemt),

(Mecmuay- lahiyat), m eserleri vardr.

(Ecvibe-i Mutasavvfane)

vesaire gibi baslma

 100 Bir naatmdan : T ezelden Faik-i bare ktr sana Kl efaat ltfedip al kemteri senden yana Ruz-i maherde cemal-i pkini gster bana Zat- pkin ehl-i akn sevgili canansn

GAFUR MAHMUD EFEND 1078 = 1667 Celvet tarikat eyhlerinden arif ve lim bir zat olup Geliboludandr. Tahsilini tamamladktan sonra Fatih Camii erifine vaiz tyin olun du. Bundan sonra skdar'da Aziz Mahmud Hdai hazretlerinin derg hna eyh oldu. Anz Mahmud Efendi ruhuna El-Fatiha, Mrid-i kmil Hak buldu Makam- Mahmud msralarnm delleti olan 1078 H. de vefat etti. Hdai Efendinin tekkesi yaknnda Halil Paa trbesine defnedildi. (Divane-i ilahiyat) vardr. Bir gazelinden: n bahar irp seerler sebz revnak - gir olur Ayet-i Sun-i Hda her varak tefsir olur. Nur- zikrullah ile her kim ki kalbi oldu ak, Sureten ol eb ise manda lkin pr olur. Sicni tenden kurtulup irdi serayi vahdete Hsn- tevhid ire kim pabeste-i zencir olur. Ak- sadk isen terkeyle hab-u rahat Ey Gafur talib-i didar olan ebkir olur. 1089 = 1678 H. de vefat ederek Edirnekap.> haricinde Emr Buhar tekkesi civarna defnedilen halifeleri Musa ekr Efendinin de arifane ilahiyat vardr.

GAYB SUNULLAH EFEND Hal tercemesi yukarda yazl Olanlar eyhi ibrahim Efendinin ha lifelerinden olup ismi Smbl Efendinin hal tercemesinde zikredilmi olan Kalburcu eyhi Ahmed Beir Efendinin torunlarndandr. Memle-

 101 keti olan Ktahya'da (Musalla) da defnedilmitir. Mridinin mutasavvfane szlerini toplyarak (Sohbetname-i Gaybl) ismini vermitir. M rettep divan ve 99 beyti havi (Kef'l-Gta) isminde arifane bir man zumesi ile Tariku'l-Hakk- Fi't-tevecchi'l-Mutlak), (Ruhu'l-Hakikati), (Bey'atname) isimlerinde kk risaleleri vardr ki, hepsi de baslma mtr. (Rhu'l-Hakikat) risalesi 1072 = 1661 H. de kaleme almtr. Beyitlerinden : Hamdlillh biz beheti marifette sakiniz Duzeh-i cehl ire daim yanmada ehl-i azap (Kef'l-Gta) matlndan : Bir vcuttur cmle eya ayni eyadr Huda. Hep hviyettir grnen yok Hda'dan maada... Lk vardr bu vcudun zahiri ve batn Pes bu haysiyetten olur evvel ve ahir ana Bosna vilyetinin Giradika kasabasnda \-efat eden Ali Gayb-i Bosnav de ariflerden bir zattr. Makamna getii Hasan Efendi halife lerinden olan bu zatn da arifane iirleri vardr.

GAVS AHMED DEDE 1109 = 1697

Mevlevi arif ve fazllarndan bir zat olup Gelibolulu Yazczade ailesindendir. Tahsil ve slkn ikmalden sonra Galata Mevlevihanesi eyhliine tyin olundu. Nay Osman dedenin kayn pederidir. Devran kodu Ahmed dedesiz tekyemizi hayf msrann delleti olan 1109 H. de vefat etti. Mrettep divan, arifane v e kane iirleri vardr. Bir gaze linden : Berk-i hsn-i ak ddar bilmez, kim bilir? Nali-i nur dil-i bdar bilmez, kim bilir? em-i midin ayrmaz lema'y ruh-sardan Berk- husn Gavs-i bmar bilmez, kim bilir?

 102 G A Z Z Z A D E A B D L L T F EFEND 1216 = 1801 Bursa'da yetien arif ve fazilet sahibi eyhlerden olup tarikat bak mndan Msr halvetilerindendir. Zamanm itibarda olan ilimlerini tann m limlerden, hususiyle ceddi Izzzade Mustafa Nesip Efendiden tah sil etmi ve tamamladktan sonra Halvetlerin tavr ve slkn bitir mesini mteakiben de taliplerin tedrisi ve klarn irad ile vaktini ge irmitir. Celvet tarikatn da teberrken 1216 H. de vefat eden ftad'?zade eyh Mustafa Efendiden almtr. Eserleri: (Temhid'l-Makamat), (Ruhu'l-Kuds), (Risalet'zZiynet Fi'1-Mesleki'l-Aliyye), (Andelib'l-Uak Fi's-semai), (Risalet'l-barat ve't-Tabir), (Risalet'l-Cihad), (Keramat'l-Evliya), (Redd'z-Zenadka), ^rad Ehli's-Slk), (Mecmuat'l-Fevaik), (Mecalis), (Tefsiru'l-Fatiha), (Ftuhat- Kenzi Kur'n), (Menakibi'l-Evliya), (Vakayi- Baba Pa a), (Tercmet'z-Zahire), (Drret'l-Beyz-i Fi Beyani Mevlidi'l-Mustafa), (htisar- Fruk- Hakk Mecmau'l-Fruk), (Pertev-i Envar), ( H H iye-i Drer), (Merb's-Slikn), (Nasih ve Mensuh), (Vkat).

GMHANEL A H M E D Z Y A E D D N EFEND 1311 = 1893 Halidiye eyhlerinin faziletlilerinden bir zat olup uzun mddet s tanbul'da tarikatnn yaylmas, din ilimlerinin tedrisi ile vaktini geire rek 1311 H. de vefat etti. Sleymaniye Camii erifi avlusunda medfun dur. Baslm eserleri: Hadis ilminden (Garabib'l-Ehads) ve (Rmuz'lEhadis) ile erhi be cilt (Levamiu'l-Fusl), (Rhu'l-rifn), (Cmiu'lMtn Fi hakki Envai's-Sifati'l-lhiyye), (Necat'l-Gafilin), (Fezail-i Cihad), (Menasik-i Hacc), (Hadis-i Erbain), (Risaletn Fi'l-Muhaceret), (Mstani'-uruh), (Esrar- Tarik), (Deva'l-Mslimin), (Mecami'Usl) ve yksek tarikatlarn Evrad ve Hiziplerini havi mecmuadan iba rettir. (Mecamiu'l-Usl)n kenarnda mam Kaan'nin (stlahat- Sofiyyesi) vardr. (Zair'l-Kuds), (Terceme-i'l-Canibi'l-Garb F hall-i mkilt-i b ni Arab), (Zbdet'l-Beyan Sure-i Nisadan Sure-i Nahl'e kadar Tefsiri erif), (Muhtasar Vefeyat- Bursa), (Ravzat'l-Mflihun)dur. Gerek kendisinin gerek ceddinin eserlerinin byk ksm Bursa'da Orhan Gazi Camii erifindeki ktphanede mevcuttur. (Ravzat'l-Mflihun) mu fassal Bursa vefiyatdr.

 103 G A Z Z Z A D E M U S T A F A NESB EFEND 1202 = 1787 lim ve arif bir zat olup Bursaldr. Mrettep divam ile slk halle rine dair (Tezyin'l-Makamat) namnda bir eseri, (Akname) ismin de bir manzumesi ve (Kad Beyzav Tefsirine Talikat) vardr. Eserleri baslmamtr. 1202 H. de Bursa'da vefat ederek Fkrk mahallesindeki ceddi Ahmed Gazz derghna defnedildi.

HAMDDDN A K S A R A Y Hmid bni Msa Hal tercmesi: leride yazl Hac Bayram Vel'nin yksek mridi olup Kayserilidir. Zahir ilimlerde keml sahibi olduklar halde Bursa da bulunduklar zaman mmlere benzeyen bir davranla ekmek pii rip sattklarndan halk arasnda Somuncu Baba namyla yd olunmu lardr. Molla Fenar mahallesindeki frnlar hl ziyaret olunmaktadr. Eserlerinden, tasavvuf lisan ile yazdklar erh-i Hadis-i Erban ke mallerine ahit olduu gibi, Emr Sultan ve Molla Fenar gibi ykse' ahsiyetler dahi kemallerini tasdik etmilerdir. Emr Sultan Hazretleri nin delaletiyle Bursa Ulu Camiinde ilk defa hutbe irad ettikleri zaman, kymet ve derecelerinin ykseklii meydana kmtr. Vefat Tac- Arifine terkibinin delleti olan 815 H. de, kabri, Aksaray kasabasndadr. ( 1 ) HACI B A Y R A M V E L 833 1429 Tarikat ehlinin dilinde Pr unvanyla anlan tarikat sahibi yk sek zatlardan olup Bayram tarikatnn kurucusu bulunan byk mut;savvfdr. smi Numan ise de mridi Hamid Aksaray hazretleriyle g rmesi bir Kurban Bayramna tesadf ettii iin ad geen mrid ta rafndan Bayram ad verilmitir. Kendisinden sonra tarikat alt kola ayrlmsa da mehurlar Akemseddin vastasiyle yaylm Bayrami ye, 880 H. de Gynk'de vefat eden Bursal Dede mer Sikkin vasta siyle yaylm bulunan Bayram melmihi ve Hzr Dede halifesi Bur(1) Darende kazasnn: eyh Hamid-i Veli Camii hya ve Onarm tarafndan 1965 tarihinde (Somuncu Baba ad altnda) neredilen 31 inci sayfasna konulan vesikada aynen yle denilmektedir: Vel'nin Darende'de medfun bulunduuna dair olan bu vesikann satrnda ... Darende kasabasnn Hdrlk mahallesinde defini haki olan Kutbul Arifini Gavsil Vasilin eyh Hamid- Vel.. denilmektedir, Dernei kitabn nc trnk (Nair)

104

sal ftade Hz. leri ile ba halifesi Kudsi Hz. l e n tarafndan kurulan Celvetiliktir. Vefat rtihal'l-insan terkibinin delleti olan 833 H. de, kabri {^) Ankaradadr. eyhler arasnda elde mevcut olan nutkun dan baka eserine tesadf olunamad. Bu nutuklarndan alabm bir r yaratm iki cihan arasnda - Bakcak didar grnr ol rn kenar e ' i n d e beytiyle balyan eyh ismail Hakk ile Hoca Muhammed Nur'l-Arabi, Bursal Muhammed Sofi ve Abdlhay Celveti gibi tasavvuf bykleri tarafndan erh olunmutur. Dieri de u d u r : Bilmek istersen seni - Can iinde ara, cn Ge canndan bul an - Sen seni bil, sen seni Kim bildi ef'alini, Ol bildi sfatn. Anda grd zatn. Sen seni bil, sen seni Kimki hayrete vard, Nura mstarak oldu. Tevhid-i zat buldu. Sen seni bil, sen seni. Bayram zn bildi Bileni anda buldu. Bulan ol kendi oldu. Sen seni bil, sen seni Dierinin matlanda : Hi kimse ekcbilmez gtr felek'in yay Derdine gnl verme birgn gtrr vy dr. Ziyaret etmi olduum trbe-i erifelerindeki levhalardan; ark-u garba nuru olmu mnceli. Hissemend-i Feyzidir Anadolu; Rah- irfan- kade eylemi, Hazret-i el-Hac Bayram Vel. Sonradan bastrdm Hac Bayram Veli ismindeki eserimde hak knda bilinmesi lzm gelen malmat yazlmtr. Halifelerinden Bedred din Efendi de tasavvuf ilminden brahim Irak'nin Lemeat ismindeki mehur eserini terceme etmitir ki, bir nshas Bursa'da Ulu Cami k tphanesindedir.
(1) Doum yeri Ankara civarnda. Solfasol - Zlfazl kydr.

 105 HASAN EFEND Hasan Hoca bni Yusuf 845 = 1441 Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Rumeli Yeniehrine bal Hasanlar kyndendir. Memleketinde tahsilini bitirdikten sonra Bur sa'da Emir Sultan - Emir Muhammed emseddin Buhar Hazretlerine intisab ederek ad geen emrin vefatnda vasiyetleri gereince makam na gemitir. Oniki sene irad makamnda bulunduktan sonra Kabe ziya retinden dnde Kuds'te 845 H. de vefat etti. Mezar tanda eyh Ha san Rm ibaresinin nakedilmi olduu Gldeste-i Riyaz- rfanda yazldr. Tasavvuf ilminden Arapa Mzil-kk isminde bir eseri vardr ki bir nshas bu ciz mellif tarafndan Bursa Ulu Cami ktp hanesine hediye edilmitir. Emr Sultan halifelerinden Bursal Mustafa olu Yahya'nn da 898 = 1492 H. de yazd Siyer-i Nebi ile Drt Hahfe ve mam- Ebu Yusuf ve mam- Muhammed'in hallerinden bahse den Envar-'l-Kulb isminde manzum eseri vardr. Yine Emr Sultan Hazretlerinin tarikatndan Germiyanl Yusuf olu Sleyman'n da Seyr-s-Salikn ve Sirac's-Sairin isminde bir eseri vardr ki, bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcuttur.

HACI AHMED BN SEYYD 863 = 1458 Zeyniyye tarikatnn eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Biga ldr. Avarif'l-Maarif deki yet-i Kerimeleri, Tevilt- Necmiyye, Tevilt- Kaani, Hakayk- Selma, Uyun't-Tefasir gibi tefsirle re, bakarak terceme etmitir. Ayni esere hadis-i erifleri de Buhar, Ms lim, Mesabih, Mearik, metin ve erhlerine mracaat suretiyle 863 H. de geni bir ekilde tercme etmitir. eyhinin Kocaeli - zmitli Muhyid din halife olduu tercmesinin mukaddimesinde zikredilmitir. Vefat tarihi ile defnedildii yer tesbit olunamad. let ilimlerini ve yksek ilimleri Balkesirli Mevln Hac Hasan Zade Muhammed Camiden renmitir. Esrar- Fatiha isminde bir kitab daha vardr. Baka ese';leri de olduu anlalyorsa da grlmemitir.

HSAMEDDN AL EL-BTLS 900 = 1492 Zahir ve batini ilimlere vakf yksek bir zat olup hal tercmesi tarihiler faslnda yazl Mevln dris-i Bitlis'nin pederidir. 900 H. ta rihlerinde memleketinde vefat etti. Nurbah tarikatnn kurucusu Sey-

 106 yid Muhammed Nurbahi hazretlerinin halifesidir. (aret menzil'lKitap) isminde iki byk ciltten ibaret bir tefsiri vardr ki, Edirne'de Sultan Selim ktphanesindedir. eyh Abdurrezzak Kaan'nin (Istilhat- Sofiyye) sini de erh etmitir ki, bunun da bir nshas Manisa Mu radiye ktphanesindedir. (Glen-i Rz) hakknda da Farsa bir erhi vardr ki bunun da bir nshas skdar'da Selimiye ktphanesinde mevcuttur.

HABB K A R A M A N I 902 = 1496

Hal tercmesi ileride yazl Seyyid Yahyay- irvan halifelerinden yksek bir zattr. 902 H. de Amasya'da vefat etti. Eserleri: manzum (Etvar- Seb'a) ile mensur (Kitabu'n-Nasayih)tir.

HAKIKI Z A D E OSMAN EFENDI 1037 = 1627

Hal tercmesi ileride yazl Seyyid Nizam Hazretlerinin halifele rinden arif bir zat olup (stanbulludur). (eyh- Vasl) ve (Kelimet'tTakva) terkibinin delleti olan 1037 H. de vefat ederek Erikaps dahi linde Tekfur Saray yaknnda kendi yaptrd dergha defnedilmitir. Mretteb divan- ilahiyat vardr. lhilerinden : Blbl- rideyim glden nasibim var benim Sanma kez beyhudeyim glden nasibim var benim

HSEYN (HSEYN IBNI AHMED SIROZ) 1000 = 1591

Halveti tarikatna mensup arif ve air bir zat olup Sirozludur. Mr idinin Selhaddin, memleketinin Siroz olduunu bir nshas Mzey-i Hmyn ktphanesinde mevcut (Cami-u'l-Envar) ismindeki manzum eserinin nihayetinde zikretmitir. Kendisinin de 1000 H. tarihinde yayan zatlardan olduu anlalmaktadr. (Cami-u'l-Envar) matlamdan:

 107 lhi Ilalik-u Kevneyn, senindir arz hem eflk Sana mahsustur ol ancak ya*atmak nurunu kim hk Ve sensin nakeden suret senindir izz hem kudret remez akl hem fikret kimesne eylemez idrk Bir nshas Yahya Efendi ktphanesinde mevcut olan (Cami'unNasayih) isminde Muhammediye tarzndaki manzum eserinin mukad dimesinden : lhi sensin olan Hallk-u Mevl Ki zatndr mnezzeh kaderin l Kimesne yoktur herkiz erikin Bedel mi olser sana ya mesel Ehaddr zat- pakin ok sfatn Erimez ilmine akl- dil asla Yalnzsn andan mcerred Andan gelmedin, yok sana Nesl ki diyen olur mabun ve mahrum Mnezzeh Tanrsn h ve kell lm-i Kraattan mehur (Kaside-i Cezeri)yi de nesinde vardr. (Drr-i Meknun)

ismiyle manzum olarak erhetmitir ki, bir nshas Airefendi ktpha

HSAMEDDN BURSAV 1042 = 1632 Saf kalbli bir zat olup zahir ilimleri Ahizade Abdlhalim Efendi den renmi, Semerkand tarikatn da (^) eyh Muhammed Efendiden
(M Bu tarikatn kurucusu olan ve 862 = 1457 H. de vefat eden Aladdin Ali Semerkand hazretleri seyyidlerinden olup el sanca dahilinde Glnar kazasnn Ziynet kynde defnedilmitir ki, Mcadele sresine kadar cilt> ten ibaret olan bir nshas Bursada Hsameddin derghnda mevcut bulunan (Bahr'l-Ulum) ismindeki mehur ve baslmam tefsirin sahibidir. ekirgeleri komak iin Srck kularn toplyan bir su gezdirdii ken disine mensup olan eyhler tarafndan rivayet edilen eyh Ali Semerkand hazretleri ise, Ankara civarnda Yabanabad'da defnedilmi baka bir zattr.

 108 almtr. Vefat 1042 H. de, kabri Bursa'da Kei da eteinde adyla sylenen derghtadr. Eserleri : Menakb- Hz. ftade, Divan- ilahiyat, erh- Hadis-i Erban, Menakb- eyh Ali Semerkand ( - ) , Mir'atl Kinat (^), Drer'l-Ehadis, Mntehab Tervihu'l-Ervah, Mnteha Nshet't-Tasavvuf, Fezail'l-Cihad, Menakib-i Baba Sultan, Adaletname, Risaletn fi Fezail's-Sivak, Miftah'l-Muallkat, Menakb-i Hz. Emr ve Hlefaihi, Mhimmatt'lM'minin Fi Umuri'd-Dnya ve.d-Din, Menakb-i Ebdal- Murad, Menakb-i eyh Ebu Ishak. Bu eserlerin hi biri baslmamtr. (Mhimmat) eserlerinin en by olup altm b a b zerine tertiplenmi va'z, ahlk v.s. den bahseden Trke bir eserdir. Bir nshas Enderun-i Hmyn da Badat kk ktphanesinde vardr.

H A Y D A R Z A D E M U H A M M E D F E Y Z EFEND (KEFEV) 1025 = 1616 Halveti tarikat eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Kefelidir. Eserleri: (Risaletn fi Cevaz-i Devran-i Sofiyye), (erh- Hadis-i Erban-Ravzatl ibad), (Risaletn fi Hakki'l-Hamr) v.s. dir. nc risa lenin yazl tarihi 1017 = 1608 dir. 1225 H. de istanbul'da vefat etti. iir yazma kabiliyeti ve Klali Paa ktphanesinde (Hadayiku'lAhyar fi Hakayiku'l-Ahbar) isminde bir eseri vardr.

H A L E V M A H M U D EFEND (CEMALEDDN M A H M U D H A L E V EFEND) 1064 . = 1653

Halveti tarikatna men.sp arif bir zat olup istanbulludur. Pederi Ahmed aa Saray- Hmayun helvacbas olduu iin Halevi mah lasn seti. (Glen-i Raz) erhi (Lhici)yi, (Cam- Dilnvaz) ismiyle tercmesi, va'z mevzularyla ilgili gzel bir eseriyle (Hamse-i Yahya) ya naziresi, tabakat ve evliya menkbelerini anlatan (Lemeat) adnda bir kitab ve mretteb divan vardr ki, bunlarn hi biri baslmamtr.
( 2 ) eyh ahabeddin-i Hindi'nin Farsa (Cami'l-Menakb) ve (Cami'lBevarik) kitaplar Seyyid Nizameddin Bedahinin Trke (Kitab'l-Menakibi) bu yksek zat hakknda yazlm olan eserlerdendir. ( S ) Bu eserde zayf rivayetler vardr. Tarihiler faslnda zikredilen (Mirat'l-Kinat)tan bakadr.

 109 Vefat (Can- Halev eyledi ikbal ehd-i Cennete) msrann delleti olan 1064 H. de, kabri stanbul'da ehremini civarnda tramvay caddesinde Ereli mahallesinde irvan ismiyle anlan derghn avlusundadr. Hac"dan dnnde Msr'a urayarak Glen tarikatndan da icazet al mtr. Bir gazfelinden : Biz name serayende-i meyhane-i akz Bahende-i evk- dili mestana-i akz. Zahirde olup akla Mecnuna mabih Mnada veliyy-i kil ve ferzane-i akz. Slklerinin balangc Smbliyye tarikatndandr. Kendi el ya zs ile yazlm olan (Cam- Dilnuvaz) ehit Ali Paa ktphanesinde mevcuttur.

HASAN EFEND (MM SNANZADE CEDD HASAN EFEND) 1088 = 1677 Halveti tarikat erenlerinden fazilet sahibi bir zat olup stanbullu dur. Va'z ve iradla hayatn geirerek (Gitti ehl-i slkn stad) ms ramm delleti olan 1088 H. de stanbul'da vefat etti. ehremini yaknn daki mmi Sinan tekkesinde defnedilmitir. (Mecalis-i Sinaniye) ismin deki vaaz kitab mehur ve matbudur. Baslmam (Knz'l-Hakayik fi Rumuzu'd-Dakayik), (Divan- lahiyat ve Fezail'-uhur) isimlerin de eserleri vardr. lhilerinden : Ak ma'uka vasl eyleyen H zikridir. Talibi matluba vasl eyleyen H zikridir.

HASAN RIZI EFEND (HASAN RIZAl BN ABDURRAHMAN) 1080 = : 1669 Celvet eyhlerinden lim ve iir kabiliyetine sahib bir zat olup Konya - Aksarayndandr. 1080 H. de (Glistan') manzum olarak terc me etmitir ki, bir nshas Rstem Paa ktphanesinde mevcuttur. l hilerini bir arada toplayan bir eseri de vardr.

 110 HSEYN EFEND (HACI EVHAD EYH) 1105 = 1693 Safranbolu kylerinden lim ve mcahid bir zat olup hal tercmesi ileride yazl Abdlahadi'n-Nuri hazretlerinden hilfet almtr. stan bul'da tahsilini ikmal ederek Sleymaniye vaizi oldu. 1105 H. de vefat etti. Merkezefendi derghnn haricindeki kabristana defnedilmitir. Eserleri: Mecmuatu't-Tefsir ismindeki meclis ile Risale-i Devraniye ve Trke feraiz ve zzi erhleridir. Seyyid Hseyin mahlsl ilhileri de vardr. lhilerinden: Dervi olan sadk gerek O yolda hem sadk gerek Terkeyleyp serkelii spat eder dervilii spat edben mertlii Hem kmile talip gerek

HAIVID EFEND (KK HAMD EFEND) 1172 = 1758

skdar'da Inadiye mahallesindeki Celvet derghnn banisi Cel vet tarikat eyhlerinin byklerinden Bandrmak eyh Yusuf Efendi nin byk olu ve divan sahibi Haim Efendinin byk biraderi olup skdar'da domutur. Usule gre ilim tahsilini ve slkn tamamla dktan sonra ilim ve irfann mkemmelletirmek iin Arabistana git mi, Suriye ve hususiyle Msr'da grt byk limlerden ilim tah sil ederek icazet alm, Medineye yerleip Peygamberimize komu ol mu, bir taraftan eitli eserler yazmakla dier taraftan da let ilimle rini ve yksek ilimleri okutmakla megul olmutur. Sonra Bandrmaya dnerek 1172 H. de fni dnyaya ved etmitir. Nakibend tarikatndan Ali Efendi dergh avlusuna gmlmtr. Bu zatn eyhler ve limler arasnda faziletiyle mtenasip hret kazanamamasnn sebebi, eserlerinin baslmasna himmet olunmamasndandr, (Ukud'l-Feraid fi hududi'l-Akaid) isimli eserinin mukaddimesinde yaz d eserlerinin seksene ulatn tasrih ediyor ki, bu fakir tarafndan grlm olan bazlar aadadr.

111

1 Tarifat-u ilm Usul-i Hadis (Ukudu'd-Drer Fi Hudud'i-ilmi'lEserr 2 Tarifat-u Akaid (Ukudi'l-Feraid Fi Hududi'l-Akaid) 3 Usul'l-Fkh 4 Feraiz (Tahrifat'l-Fuhul)

(uhudi'l-Feraiz)

5 dab (uhudi'I-Falib) 6 Aruz ve Kavafi (Mhimmati'l-Kfi) 7 Nahiv (uhud's-Sehiv) 8 Tarif (Cuyudu't-Ta'rif) (Muhalefet-i'l-Hkemai'l-Yunan fi marife-

9 Mantk ve Mizan ti'l-Mizan) 10 Tarifat-u Ticani 11 Tarifat-u vaiz ve'l-mecalis.

FazaiU'-uhur ve'l-kalanis ve revnaku'l-

Ticani Drret't-Tican

12 Tarifat-u Bedr-i Tm fi tahrici ehadisi 13 Tarifat-u Seyl'l-Arim fi cami'l-kerim 14 Tarifat- Ukudi'l-Lel

ir'at'l-slm

15 Cami'u Rivayati'l-feharis ve lmi'u kulubi ehli'l-Medaris 16 Tarifat-u Cevamiu'n-Nesim Fi Cevami'il-Kelim

17 Tarifat-u Tebyn-i musellelt fi'l-hads bu eserlerin ou babasnn derghnda mahfuz olduu gibi son ktp

eserinin bir nshas da Yerebatan mahallesindeki Es'ad Efendi hanesinde mevcuttur.

HCAB A B D L B A K EFEND 1238 = 1822 Hal tercmesi ileride yazl Turhal eyhi Mustafa Efendi halifelerin den faziletli bir zat olup Krm'n Bahesaray kasabasnda domutur. Hal tercmesi limler faslnda mezkr Dede Cengi torunlarndan oldu-

 112 u ceddi Ebu's-Suud Muhammed Efendi'nin Kefe mfts iken kaleme ald (bahat'd-Dhan) risalesinin nihayetinde yazldr. Zahir ilim leri Krm'n Ruslar tarafndan istil tarihi olan 1188 = 1774 H. de Amasya'ya hicretinde rgpl Hac A h m e d Efendi'den renmitir. Dede Cengi Amasyal ise de, 10 sene kadar Kefe mftlnde bulundu undan hal tercmesini yazdmz Hicab Efendi v.s. gibi Krm'da to runlar vardr. Bir nshas elimde olan (El-Ebkiret'l-Mu'telife fi erhi Emsileti'l-Muhtelife) ismindeki eserinde mehur (Emsile)yi tasavvuf li san ile mufassal bir surette erhettii grlmektedir. (Hediyye-i Hill, nas ve'l-Isti'nas, Bade-i Kevser, Nukut-i Tevhidiyye, kaz- Naim, Bade-i Fakr- Kana, Tarif-'l-Insan), isimlerinde risaleleri de vardr. 12.38 H. de vefat ederek Amasya'ya bir saat mesafede Zire isimli yerde ina sna muvaffak olduu derghn avlusuna defnedilmitir. Marib limlerinden Abdlkadir bni Ahmed el-Khen de nahiv ilminden mehur (Ecrmiyye) kitabn tasavvuf lisaniyle erhetmitir ki, 1316 == 1898 H. de stanbul'da baslmtr.

HSEYN HAIVID (BN SEYYD HSEYN EFEND) 1257 = 1842 Nakibendi tarikatndan faziletli ve arif bir zattr. Cenab- eyhi Ekber'in (Futuhat- Mekkiyye)sini (Safvat'l-Fthat'l-Mekkiyye Fi Beyani'l-Hakayiki'l-ilhiyye ve'l-Kevniyye) ismiyle telhis etmitir ki; 1252 H. de kendi eliyle yazd nshas Halis Efendi ktphanesindedir. eyh emseddin Sivas'nin olduu erbabnca malm iken, isim benzer lii dolaysyle bazlar tarafndan emsi Tebriz Hazretlerine isnad edi len : Bihamdillh derim Allah alp aklm zikrullah matlal nutku, (Drr'l-Mesun) ismiyle erh etmitir. Bunun da nshas Yahya Efendi ktphanesinde vardr.

HAKKI MUHAMMED EFEND 1315 = 1897

Nakibendi tarikat eyhlerinin limlerinden zahid ve muttaki bir zat olup Nazillidendir. Nakibend Seyyidlerinden Abdullah Dehlevi haz retlerinin ba halifelerinden olup 1267 = 1850 H. de Mekkede vefat eden Hindli Muhammed Can Efendiden hilfet alm bulunan ve 1285 = 1868

 113
H. de memleketi olan demi'te dnyadan ayrlan Haci Halil Hilmi Efendinin halifesidir. 1315 H. de Mekke'de rahmete ermitir. (Hazinet'l-Ebrar ve Celilet'l-Ezkr) isminde Arapa matbu bir eseri vardr. Bu eserin sonuna eyh-i Ekber Muhyiddin-i Arabi hazret lerinin (Risalet'l-Envar) ismindeki eseri ilve edilmitir. Fakat bu ese re matbaa hats olarak Muhyiddin Arab Hz. lerinin mhim eserlerin den biri olan (Tedbirat- ilhiye) nin ismi verilmitir. (Nusret'l-cunud Umdetu'-uhud, Mferiku'l-Halayik, Sunhat-i Mekkiyye, Tbb'l-Kur'n Hubbu'r-Rahman, Tefhim'l-ihvan Fi Tecvidi'l-Kur'n, Ahkmi'l-Mezahib fi Etvari'l-Liha ve'-urab) ismindeki Arapa eserleri de toplu olarak baslmtr.

HAMZA NGB EFEND 1304 = 1886

Halid tarikat eyhlerinden ve Hz. Hasan (R.A.) sllesinden fazi let sahibi bir zat olup Karabaldr. Amasya'da yatan eyh smail ir van halifelerindendir. 1304 H. de Harputta vefat ederek yaran tarafn dan Amasya'ya nakledildi. Eserlerinden Farsa ve Trke divanlar ba slmtr. (Nigrname), (Skinme) isimlerinde baslmam eserleri de vardr.

HAYAL AHMED EMSEDDN EFEND 977 = 1569

Hal tercmesi yukarda yazlm bulunan brahim Glen Hazret lerinin oludur. Babasnn makamna gemitir. 977 H. de vefat ederek babasnn yanma defnedilmitir. Mretteb divan ve yaranna gnderdi i mektubat vardr. Bir gazelinden : Mcell eyle dil-i levhin bu gn nur-i tecelldan Cemalin gsterir Allah, bu mir'at- mcelldan Nazargh- Hdadr dil-i veli sanma cdadr dil Uar misl-i hmadr dil, geer ar- mualldan Menkbelerinin tafsilt Menakib-i Gleniye ve Lemaat- Halev ile Tezkire-i uara-y m i d de yazldr. F. : 3

 114 HULUS EFEND (DERUNZADE MUHAMMED HULUS EFEND) 1177 = 1763 Celvet tarikat eyhlerinin limlerinden ve hal tercmesi yukarda geen smail Hakk Efendinin halifelerinden olup Usturumcaldr. Tah sil ve slkn bitirdikten sonra memleketinde fetva verme ve irad ile mrn geirerek 1167 H. de vefat etmitir. Akaidden mehur Kaside-i Emali ile Kaside-i Nuniyyeyi Trk e erhetmitir ki Emal erhinin kendi el yazs ile yazma nshas Ha lis Efendi Ktphanesinde, mrettep divanesinin nshas da skdarda Hd Hz. leri dergh ktphanesinde mevcuttur. Bir gazelinden: aha huriz-i gamzen zahmn bmar olandan sor. Perian hatr, dilbeste-i dildar olandan sor. Hulusi remzi oktur nusha-y akn hakikatte O terkibin beyann vakf- esrar olandan sor.

HALD ZYAEDDN BADAD MEVLNA HALD 1242 = 1826 Nakibend tarikatnn Halid kolunun kurucusu cezbe sahibi bir zattr. Doumlar Sleymaniyye'de, tahsilleri Badat'ta olup feyzini Hintli Abdullah Dehlev hazretlerinden tamamlamtr. Matbu eserleri, Divan- kaneleriyle El-kd'l-Cevahiri mine'l-Kelm (^) erh-i Akaid haiyesi, Siyelekt'ye Talikat, Rabta risalesi, irade-i cziyye risalesi, Cill'l-Ekdar, Feraid'l-Fevaid olup vefat, 1241 H. de, kabri am'da Salihiyye adl yerdedir. Feraid Kemahl Hac Feyzullah Efendi tara fndan terceme edilmi ve baslmtr. Mevlna Cmi'nin gazelini tah mislerinden: Geri der sret-i zerrat- cihan cilveger Kh der hot nmayende ve geh der beri Lik n zat-i t ez jenk-i huds est ber Ne beer hnmet ey dost, ne hr-u ne per Ey Heme ber-t hicabest tu izi dieri

(') Kasde-i Br'e sarihi mer el-Harpti zade Hamid Efendi tarafn dan (Bs-Samt'l-Abkar fi erhi'l-Akdi'l-Cevher) ismiyle erh olunan nsha matbudur.

 115 HOCA HSAM EFENDI MESNEVI H A N 1280 = 1863 Aslen stanbullu olup mesnevinin srlarma vakf manev bir ahsi yettir. Feyzini Nakibend eyhlerinden Bursal Hac Emin Efendiden tamamlamtr. Vefat 1280 H. de olup Hz. Halid civarnda dris Kk denilen yerdeki derghta stad Ahskal Hoca Selim Efendinin yanna defnedilmitir. Mesnevinin Molla Cami tarznda bataki beytini ve Bu har erifin batan 15 czn erh ettikleri gibi, mam Tirmiz'nin eser lerinden email-i erife-yi de tercme etmitir ki, baslmtr. Halet B e y tarafndan yazlmtr.

IBRAHIM IBNI DEMIRHAN IBNI H A M Z A EL-BOSNAV 1026 = 1617 k eyhlerden seyyah bir zat olup (Kzar) ismiyle hret bulmu tur. Bayram tarikatnn Melmiye kolundandr. Msr'da yerlemi olup 1026 H. tarihinde vefat etti. Bablvezirde nizamiye karsnda gml dr. (Muhrikat'l-Kulp fi'-evki li allmi'l-uyup) isminde (Kef'zZnun) da bir eseri mezkr olduu gibi baka risaleleri de bulunduunu bn'l-Hanbel (Drr'l-Habib) inde zikrediyor. Hac Bayram Vel'ye nisbeti aada gsterilmitir. Muhammed Rum Seyyid Cafer, Dede mer Sikkin, Hac Bayram Vel.

IBNI ISAY- SARUHAN (SARUHANL ISA OLU) 967 = 1558

Bayramye tarikat eyhlerinden ilim sahibi bir zat olup ismi lyas, doum yeri Akhisar'dr. Resm ilimleri tahsilden sonra kmil eyhlerden pederleri Necmddin sa'dan tarikat olarak icazete nail olmutur. Sul tan II. Selim namna yazd (Nuriye) ismindeki kitab eserlerinin en byklerindendir. Bundan baka (Rumuz-u Dilku) ve cif ir ilminin kaideleri ile tarih ve tasavvuftan bahseden 12 fasl zerine tertiplenmi (Rumuz'l-Knz) ile (Tabiatnme, Ferahnme, Kyafetnme, Fusul-i Sabia, Fusul-i Aere, manzum erh-i Esma-i Hsn, Kavaid't-Tesbir, Ebvab- Sitte, Kenz'l-Esrar) isimlerinde baslmam eserleri de varda ki, ekseriyeti garip (gizli) ilimlere aittir. Bunlardan baka pederlerinin menkbelerini aklayan 153 menk beyi havi (Menakb- eyh Mecdddin Isa) isminde bir eser daha vardr

 116
ki, dier eserlerinden bazlar ile bir nshas Akhisar'da tarafmdan m tala edilmitir. Garip ilimlerin hususiyle Cifir, Havas, Vefk, Ncm ubelerinde meslek ve ihtisas sahibidir. 967 H. tarihinde memleketinde vefat ederek pederleri yanna defn olundu. erh-i Esma'l-Hsna manzumesinden : Zihi kadir ki urdu kfa n nn Felhat drret-i beyz mine'n-nn Bu yani zahir oldu ruh-i azam

* **
Zihi ruh kim kamudan oldu ekrem Bu zillin zillidir ervah ve ecsd u saye sayesidir mm evlt

* **
O emsin zerresidir ar-u eflk O bahrin katresidir fer- emlk Tarikat silsilesi, tarikatn piri Hac Bayram Vel hazretlerine u e kilde dayanmaktadr : eyh eyh eyh eyh eyh eyh ilyas ibni Isay- Saruhan Mecdddin Isay-i Saruhan Tennur Zade Seyid Kasm Kayseri Tennur ibrahim Sivas smme'l-Kayser (*) Akemseddin Muhammed bin Hamza Hac Bayram Vel Ankarav

BRAHM G L E N l 940 = 1533 Halveti tarikatndan Glen ubesinin kurucusu olup Diyarbakrl dr. Hal tercemesi ilerde gelecek olan Aydnl Dede mer Ruen'den hilfet almtr. Halifeliinden sonra bulunduklar Tebriz'den Msr'a gitmi, bir mddet sonra Kanun Sultan Sleyman tarafndan davet olunmas zerine istanbul'a gelerek bilhare yine Msr'a dnmlerdir. Bu esnada Mevln ibni Kemal ile samim sohbetleri olmu, Mesnev-i erife nazire ve bir cihetten de cevap olmak zere rivayete gre 40 gn de 40 bin beyitli nazmettikleri (manev) ismindeki kuds eseri mehur olduu gibi, bni Fariz'in (Kaside-i Tiye) sine de nazire yapmlardr. (*) Smme; sonra.

 117 Farsa ve Trke divanlaryla (Simurnme), (obannme), (Risalebra

t'l-Edvr)

isimlerinde eserleri de vardr.

(Mte Kutb'z-Zaman

him Zamann kutbu brahim ld) terkibinin gstermi olduu 940 H, tarihinde Msr'da hirete intikal etmilerdir-

Mevln Celleddin-i Rum Hazretleri :

Beytiyle 300 sene evvel zuhurlarna iaret tr. Trke dvanlarnn

buyurduklar rivayet

ariflerin edilmitir.

malmudur. Eserlerinden yalnz (Manevi-i erif) in bir ksm baslm 24 bin beyiti havi olduu

Bir de (Pendnme) ve (Kademnme) isimlerinde manzumeleri var dr. (Pendnme) nin matl :

Cihan bir menzil-i ukbadr ey dost Makam- hayret ve hasrettir ey dost

Kati ayyare ve mekkredir bu Kati garrre ve gaddredir bu

BRAHM BN HAMZA BN MES'UD ET-TREV

Halveti eyhlerinden deerli bir zat olup Tire'lidir. 933 H., 1526 M. tarihnde Edirne'de Noktac derghnda hicret etmi ve burada hiret yurduna bir nshas Kk Efendi ktphanesinde (Cami'l-Envar fi Lceci'l-Efm kr ve'I-Bihar) ismi ile br tefsir-i erif yazmtr. Sonradan Mekke'ye gmtr. (Cami'l-Envr) vardr.

 118 Bu tarikatn eyhlerinden olup Vefa eyhi denmekle ma'ruf Ali ibni Dervi Beyazd da Tire'den yetien ariflerdendir. Maksadu's-Salkn is minde Trke bir eseri vardr.

BRAHM KIRIM 1042 = 1632

Hal tercemesi ilerde gelecek Nureddinzade halifelerinden bir zattr. Cerrahpaa Camiinde vaizlii vardr. 1042 H.'de vefat etti. Eserleri ba slmam olup isimleri unlardr: Medric'l-Mennan fi mearici'l-nsan, (Tefsir- Sre-i Nr, erh-u Hads-i emruUahi Tel atani Sebe'l-Mesan...), (Haiye ale'l-cmi) dir.

DRS MUHTEFl 1024 = 1615

Aslen Turhal'li olup stanbul'da ikametleri zamannda (Ali Bey) adn kullanmlardr. Bayramiye tarikatnn Melmiye kolu bykle rinden olan bu zat Sar Abdullah Efendi vesaire gibi pekok irfan sahibi adam yetitirmitir. Vefat 1024 H. tarihinde, kabri Kasmpaa'da Kulak sz Cami karsndaki yokuun alt banda Okmeydan'nm tersaneye ba kan tarafmdadr. lhlerini havi mecmualar baslmamtr. ( bu de me erince kez dodum anadan) msra ile balayan nutuklar baz eyhler tarafndan erh olunmutur.

SMAL ANKARAV ( i ) 1041 s= 1631

Mevlevi byklerinden ilim ve irfan ile n kazanm bir eyh olup (Mesnevi Sarihi) adiyle tannmtr. Kymetli eserlerinden mehurlar unlardr : 1 erh-i M e s n e v i : Mevcud mesnevi erhlerinin en mehurlarn dan olup alt cilt zerine yazlm v e baslmtr.
( 1 ) Mesneviyi manzum ve mensur olarak tamamen ve ksmen erhedip hal tercemeleri bu eserde yazh olmayan Osmanl ariflerinin isimleri unlardr: Sirozlu Hasan Zarifi-i Glen, IBosnaU Mustafa, Sabuh ir>ede, Dervi Alevi-i Mevlevi,

 119 2 erh-i Nak : Fsusun tercemesi olan (Zbdet'l-Fsus) dur k i , baslmtr. Bu eser eyh-i Ekber'in en byk kitab Fsus'l-Hikem'in yine kendisi tarafndan yaplan hlsasdr. Bu eser Molla Cami tarafndan (Nakd'n-Nsus) ismi ile Faris dilinde erh olunduu gibi tasavvuf byklerinden Seyyid Koca Muhammed Nur'l-Melm tara fndan da (Mrc'n-Nsus) adiyle Arapa erh olunmutur. 3 erhu Heyakili'n-Nur: smi (zah'l-Hikem) olup Trke'dir, baslmamtr. Felsefe ve Tasavvufla kark olan risale metni 587 H. ta rihinde Halep'te katledilen ahabeddin Shreverdi'nin eseridir. Allme Cell Dervan tarafndan erhi ve air Nev' Efendi tarafndan da h a i yesi yazlmtr. 4 Minhac'l-Fukara: Baz tasavvuf bahislerle dervilerin halle rinden bahseden Trke bir eser olup mnderecatnm hemen ekserisi (Ftuhat- Mekkiyye) ve (Mesnevi) ile teyid olunmutur. Mesnevi erhinden sonra Mevleviler arasnda mehurdur. Basl nshas sonuna, semain cevazna dair delilleri gsteren (Hccet's-Sema) risalesi ilve edilmitir. 5 Miftahu'l-Belga ve Misbahu'l-Fesaha: Hce-i Cihann (Menaziru'l-na) s ile Hatib-i Dimek'nin (Telhis) i esas ittihaz edilerek mey dana gelen bu matbu eser edebiyat ve Osmanlca belagat kaidelerine dair dilimizde yazlan eserlerin ncs olduundan edebiyatla uraan lar iin istifadelidir. 6 Nisab- Mevlev: Farsa yazlm olan bu kymetli eser basl mamtr. Telif tarihi (Hatim) kelimesinin delleti olan 1041 H. tarihidir. Bunlardan baka (erh-u Kaside-i Tiye el-Msemma bi makasdl aliyye), (erh-u Hads-i Erbain), (erh-u Fsusi'l-Hikem), (Cenahu'lErvah), (Misbahu'l-Esrar), (erh-u Kasidet'l-Mnferice el-Msemma bi hkmi'l-Mnderice), (El-Fatihat'l-Ayniyye fi Tefsir-i Sureti'l-Fatiha), (Hall-i Mkilt- Mesnevi (-) ) , (Simat'l-Muknin), (Er-risalet't-Tenzihiyye fi'-anil Mevleviyye), (Mrettep Divan), (erh-u Cildi Sabi' mine'l-Mesnev (") ) vesaire gib irfana hazine olan eserleri vardr. Fatiha-i erife tefsiri sonradan baslmtr. Cami'l-yat: Mesnevideki yetleri, hadsleri ve Arapa beyitleri

(-) Hal tercemesi edipler faslnda yazl abanzade Muhammed Efendinin (Mazhar'l-ekl fi beyani Lgati'l-Mesnevi) isminde bir eseri de vardr. (3) ar hazretlerinin ibu cildi Mesnevi czlerinden olmak zere kabul ve erh etmesinin bir zhul eseri olduu, Cevdet Paa merhumun 8 haziran 311 tarih ve 33 numaral Mektep mecmuasnda neredilen mektuplarndan an lalr.

 120 (Fatih'l-Ebyat); Farsa mkil beyitleri (Mecmuat'l-Letaif matmuret'l-Mearif) de her ikisini aklaycdr. Vefat (Hitam) kelimesinin delleti olan 1041 H. tarihinde, kabri Galata Mevlevihanesindedir. iirlerinde (Rusuh) mahlasn kullanr lard.
Arifane

beyitlerinden :

Gel (Rusuh) nin szn dinle semaa k ol. Key tekne beyne ehlilaki min ehlierefi

SMAL RUM 1041 = 1631

Tosya'nn Babsa kynden olup Kastamonu'da tahsilini tamamla dktan sonra Badat'a giderek kalbinin tasfiyesi ile megul olmu ve ikinci pr unvanna mazhariyetle stanbul'a gelmi, Tophane civarnda ki Kadirhane derghn kurmu; manev feyz sam yksek bir zattr. Vefat (Kld smail Efendi nakl-i grzar- cinan) msrann dellet et tii 1041 H. tarihinde, kabri mezkr derghtadr. Hal tercemelerinin taf silt ileride kendisinden bahsedilecek Hafz Ahmed Rifat Efendi mer humun (Nefahat'r-Riyazi'l-liye fi beyani tarikati'l-Kadiriyye) isimli eserinde yazldr. Kabrinin parmaklnn stnde aadaki beyit yazldr: Bilrsn ruh-i ehluUh kim sahib-i tasarruftur. Bu smail Rum mehedidir, eyle istimdat. smail Rum hazretleri ile halifelerinden baz zatlarn hal terceme leri, bu tarikatn mensuplarndan Tekirdal Srr Ali Efendi tarafndan 1202 H. tarihinde yazlan (Tuhfe-i Rum) ismindeki manzum eserde ak lanmtr.

SMAL H^KKI- CELVET 1137 = 1724

Osmanl limleri ve eyhleri iinden eserlerinin okluu ile tann m yksek bir zattr. Doum yerleri Aydos'tur. Eserlerinin tamam yz den fazla olup isimleri aadadr: Bunlardan matbu olanlar (M) harfi ile gsterilmitir.

 121 1 Drt byk cilt (Tefsiru Ruhil Beyan) ( M ) , 2 ki byk cilt (erh-i Muhammediyye) ( M ) , 3 ki byk cilt (erh-i Mesnevi) ( M ) . 4 (erh-i Pend-i Attar) (M) ( ' ) , 5 (erh-i Bostan-i Sadi), 6 (Furuk), 7 (erh-i Hads-i Erbain) ( M ) , 8 (Tamam'l-Feyz), 9 (Kitab'l-Kebir), 10 (Nakd'l-Hal), 11 (Risalet'l-Camia fi mesaili'nNafia), 12 (Risale-i V i r d i y y e ) , 13 (erh-i uab'l-man) ( M ) , 14 (Risale fi ilm-i Hads), 15 (Hazerat-i Hamsi lhi), 16 (Vesilet'lMeram), 17 (Kenzi Mahf) ( M ) , 18 (erh-i Nazm- Hayreti), 19 (Silsilename-i Celvet) ( M ) , 20 (Mzl'l-Ahzan), 21 (erhl K e bair) ( M ) , 22 (Ktabl Mteferrikat), 23 (erhul usul li tesiri'lVusul), 24 (Talikat ale'l-Fatiha li tefsiri'1-Kd), 25 (Kitab'n-Netice), 26 (erh'l-dab), 27 (Haiye al suret'n-Nebe), 28 Nuhbet'l-Fiker li Usuli'l-Hads), 29 (erh-i Gazel-i Bayram V e l i ) , 30 (erh-i Gazel-i Yunus Emre), 31 Hayat'l-Bl), 32 (Kitab'l-Envar fi hakki vaz Paa), 33 (Slk'l- Mlk), 34 (Huccet'l-Blia), 35 (Mecmuat'l-Esrar), 36 (erh-i Fkh- K e y d a n ) , 37 (Kitab'l-Mir't), 38 Risale-i Muhyi'l-Beiri'n-Nezir), 39 Kitab'n-Nahiv), 40 (Kitab'l-Varidt'l-Kbra), 41 (Eyyhe'l-Blbl), 42 (Nuhbet'l-Letayif), 43 (erh-i Mukaddime fi ilm-i N a h i v ) , 44 (erh-i Salvat ( 2 ) bni Me) ( M ) , 45 (Nevadir's-Savm), 46 (Hutab'l-Hutaba), 47 Kitab'l-Huruf), 48 Kitab'n-Necat), 49 (Kitab'z-Zikri ve'-eref), 50 erh-i Nazm-i A h m e d ) , 51 (Tuhfe-i Haliliyye) ( M ) , 52 (Tuhfe-i smailiyye) ( M ) , 53 (Tuhfei Receb i y y e ) , 54 (Tuhfe-i Hasekiyye), 55 (Tuhfe-i A t a i y y e ) , 56 (Tuh fe-i Vesemiyye), 57 Risale-i m r i y y e ) , 58 Risale-i Bahr), 59 (Risale-i Hseyiniyye), 60 (Kitab- Hakku's-Sarh ve'l-Kef's-Sahih), 61 (Bey'atnme-i Tubazade Muhammed A a ) , 62 Bey'atnme- Muhammed Bahr B e y ) , 63 (Risale-i in i artiyye), 64 erh-i Nazm- Suhfi), 65 (erh-i Nazm- Msr-i Niyazi) ( M ) , 66 (erh-i

(1) 893 H. = 1487' de vefat eden Edirneli airlerden Emri de nazmen ter ceme etmitir. Bir nshas Umum Ktphanede mevcuttur. Dediler tarih - di ey merdi kr Dedim ite nuh sad ve ast cihar Ey lamu dmlere sen desti rest Buy- afvn imri-i gmraha bes. Bu erh Trkedir. Halveti eyhlerinden Msrl Ahmed Rait tarafndan da manzum olarak Arapa'ya terceme edilen niteha 1289 H. = 1872 tarihinde baslmtr. ( 2 ) Osmanl ulemasnn sonuncularndan Trnoval Turuncuzade Ahmed Efendi olu Muhammed Emin ile Abdullah Ferd Efendi taraflarndan da Arap a olarak erhi yaplmtr.

 122 Nazm- A b d i ) , 67 (Manzume-i Mirac'n-Nebi - Miracname) ( M ) , 68 (Kitab't-Teveccd), 69 Kitab'l-Mesaili'l-Kelmiyye), 70 erh-i Dibce-i kasideti'l-Fardyye), 71 erh-i Mltek ile'n-Nsf), 72 (Haiye-i Velediyye) ( M ) , 73 (Mechs) ( M ) , 74 (erh-i Usul-i ae re) (:') ( M ) , 75 (Necat- T a m ) , 76 (Ziya- Manevi), 77 Tuhfe-i Nefsrrahman), 78 Usul Seb'a), 79 (Kitab'l-Fazli Ve'n-Neval) 80 (Kitab's-Skk), 81 (Tuhfe-i e y b i y y e ) , 82 (Risale-i Hayriyye), 83 (Rhat'r-Ruh), 84 (erh-u Hads El-M'minu mir'at'l-m'min), 85 (Risale-i A m m a r i y e ) , 86 (Risalet'l-Cehri ve'lhf), 87 (Risalet'n-Nevafil), 88 (Esrar'l-Hac), 89 (erh-i Mektub'-eyh), 90 (Risalet'z-Zelzele), 91 erh-u Selti'sSafii), 92 (erh-u Kelmi Isam), 93 (Risale-i Vahdet-i V c u d ) , 94 (Tefsiru biyedike'l-Hayr), 95 (Tefsiru vem besse fiha min dbbe), 96 Tefsiru Y a eyyhen-Nas'bd ) , 97 (erh-i cazetname-i eyh-i Burmav), 98 (erh-i cazetname-i Muhammed E-am ) , 99 (Divan- Hakayk beyanlar) ( M ) , 100 (Tefsiru Velekat ehazallh Misaka ben srail), 101 (Tefsiru nnellezine yuhadn'llahe ve reslehu), 102 (Risale-i lyihat), 103 (Risalet'n-Nasayih il Seyyid A h elebi) ( M ) , 104 (Ahidnme), 105 (erh-i Nazm'sSlk)." Matbu eserlerinden bazlarna dair izahat: Tefsir-i Ruh'l-Beyan: Arapa drt byk cilt zerine tertiplenmi bir tefsirdir ki, mellifin en mehur ve en byk eseridir. Menkultn okluu dolayisiyle tefsirler mecmuas mesabesindedir. Tasavvuf olan ksmlarndan hususiyle (Tevilt-i Necmiyye) den alnan nakliyat muhakkikhanedir. Ancak sair baz ifadeler ve bilhassa tarihe teallk eden bir ksm nakiller zayftr. Bu nunla beraber, bu gibi bahisler bir tarafa brakld takdirde heyet-i umumiyesi itibariyle istifadeyi mucib tefsirlerdendir. erh-i Mesnevi: 2 cild zerine tertiplenmi olup Mesnevi'nin me hur onsekiz beytinin erhidir. Ekseri bahisleri ve hususiyle eserin matl olan: Biznevez ez ney n hikyet mikned msra hakkndaki beya nat tasavvuf ilmi mntesibler iin istifadeyi muciptir. erh-i Muhammediyye: ki byk cildden ibaret matbu, faydal bir eser olup hal tercemesi ilerde yazl Yazczade Muhammed Efendinin Muhammediyyesinin erhidir. Bu eser de tasavvuf merakllar iin is tifadelidir. erh-i Hads-i Erban: Trke yazlan krk hads erhlerinin en b ydr. Eser esasen mam Nevev'nin erhinin geni bir ekilde tercemesidir ki, baslmtr.
(3) 1245 = 1829'da Nakibend tarikatndan Dimetokah Muhammed Salih tarafndan da terceme olunmutur.

 123 Kitab'n-Necat: Tasavvufla kark olarak hazrlanm cidden isti fadeli bir kitabdr. erh-i Pend-i Attar: Pend-i Attar erhlerinin mufassal ve istifadeJisidir. Bu erhle Bostan erhinden mellifin Farsa kaidelerine tama men vkf olduu anlalmaktadr. Baslmtr. Furuk: Mteradif ve mteabih lgatlann farklaryle kullan yer lerinden bahseden bir eser olup ba taraflarnda itikak kaidelerine dair istifadeli bahisler olduundan lgat ve edebiyatla megul kimselere l zumlu matbu bir eserdir. Ali Enver efendi tarafndan (El-Vusuk fi tercemeti'l-Furuk) ismiyle terceme olunmutur. Tamam'l-Feyz: Tasavvuf bahislerinden ve bilhassa mellifin bal bulunduu Celveti tarikatnn yin ve hallerini anlatan Arapa baslma m bir eseridir. Mellif baz eserlerinde bu kitabn medh ediyor. Vaaridat Kbra: Zamanlar gsterilmek suretiyle muhtelif tarih lerde kalbine gelen ve iine doan vaaridat ve gayba id malmatnn .erh ve tafsiltndan ibaret Arapa bir eser olup bir nshas stanbul'da Vefa ktphanesinde vardr. erhu Usl-i Aere: Slk hallerine id olup Necmeddin-i Kbra hazretlerinin (Usl-i Aere) risalesinin Trke erhinden ibarettir. Ba slmtr. Kitab'l-Hitab: Ba taraflar man ve Kelime-i Tevhidin erh ve tafsilinden, aalar eyhin eyh-i Ekber, eyh Sadreddin Konev, eyh Osman Atpazrnin fazilet ve kerametlerinden bahseder. Niha yetleri de Gavs Kutb'l-Aktab, maman, Reciyyun, Melmiyyun, Ebdal vesaire gibi ehlllahn hal ve hareketlerinin hikyesi olup bir cilddir. Matbu ve Trkedir. Silsilenme-i Celvet: Kendi hal tercemesiyle beraber mridinden

itibaren Fahr-i Kinat Efendimize kadar olan tarikat eyhlerinin muh tasar hal tercemeleriyle baz ilm ve kevn kerametlerinden bahs eden Trke matbu bir eserdir. Dvan: Mniyane ve arifane bir mukaddimeyi hvi olan bu divann sonunda eyh Niyazi Msr'nin: Mkilm var Hak dostlar eyleyin kad, msra ile balyan gazelinin erhi ile AUme bni Kemal'in sene hesabnn halli ve baz mensur lyihalar vardr. Matbudur. Kendi el yazlariyle kaleme alnm nsha umm ktphanededir. Kenzi mahf: Esasen Knt Kenzen hads-i kudssinin erhinden ibaret mufassalca, istifadeli matbu bir risaledir. Tasavvuf byklerin-

 124 den Msrl Seyyid Hoca Muhammed Nr'l-Arabi'nin de bu hadsin erhine dir (Kenz'l-Mahf an ehli'l-Hicab) isminde Arapa bir risa leleri vardr. erh-i Nutk-i Hac Bayram Vel: Ad geen velnin : alabm bir ar yaratm iki cihan arasnda Bakcak didar grnr ol ar'm kenarnda beytiyle balyan iirinin mufassal Trke erhidir. Hoca Muhammed Nr'l-Arab'nin de hacmi kk mnas geni Trke erhleri vardr. Her ikisi de baslmamtr. smail Hakk Celvet'nin ifadeleri ekseriyeti itibariyle bir takm istidratlarla dolu olduundan yaz tarzlar itnab andrrsa da, her hal de istifadeyi muciptir. Huz ma safa, da' ma kedir Houna gideni al. Gitmeyeni brak. smail Hakk Hazretleri, stanbul'da tarikattaki feyzini tamamla dktan sonra skp, Bursa, am ve skdar ehirlerini dolam, niha yet ikinci memleket ittihaz ettii Bursa'ya dnerek (Rihlet't-Tahrr) terkibiyle Hak hak dedi azm eyledi Hakk Efendi Cennete msrann gsterdii 1137 H. tarihinde vefat etmilerdir. ehrin ortas saylabilen Tuzpazar civarndaki derghlarnda defn edilmitir. Eserlerinden bir haylisi kendi yazlar olmak zere bu dergh ktphanesinde mevcuddur. stanbul ktphanelerinden Vefa ktphanesinde de bir hayli eseri vardr. (Kitab'l-Hakk's-Sarh) halifelerinden Pertevi Ahmed Efendi tarafndan telhis edilmitir. Arifane beyitlerinden: Yeter sahil niin-i lemi suretsin ey gafil Mcerred lfzla kalma eri deryay mnya Sr-i israfile benzer evliyann nef'has Bir nefeste nice yzbin mrde diller can bulur. Bursa hakknda bir kt'as ; Aceb midir hayat nev bulursa mrde diller anda. Hakikat mazhar- enfas- ruh-i Kudstr Bursa. Nice gencineler pinhan eylemitir kudsiyatnda, Deru eyleyip anlarla daim nstr Bursa. Msralarndan : Her mekn bir Tr olur, gerek ranacat ehline...

 25 SMAL NUREDDN SKDARi (EBL - YEMEN) 1182 = 1768 Nakibend byklerinden br zat olup fkh, hads, tasavvuf vesairede ihtisas sahibi idi. (Sahih-i Mslim) ile (ifa-i erif) i erh etmi (itab) ksaltm ve daha baka faydal eserler yazmtr. 1182 H. tari hinde Medine'de vefat ederek Bak' kabristanna defn olunmutur.

BRAHM NUREDDN EFEND 1260 = 1844 Kadiri eyhlerinden fazileth bir zat olup (Cecelizade) hreti ile ta nnmtr. 1260 H. ksur tarihinde memleketi olan Kastamonu'da vefat ederek sfendiyarouUarmdan smail Bey Camii avlusuna gmlmtr. Akaid'den (Cecelizade) adiyle sylenen bir manzumesi olduu gibi (erh-i Vasiyetname-i mam- A z a m ) , (Feraid'l-Leli f erh-i Esmal Mtel) isimlerinde matbu eserleri de vardr.

SMAL VEHB EFEND 1292 = 1875 Nakibendi eyhlerinden lm bir zat olup Bursa'ldr. Hal tercemesi ileride Mevlna Halid-i Badad halifelerinden Muhammed Han'den hi lfet almtr. 1292 tarihnde memleketinde vefat etti. Zeyniler'de cami-i erif nnde defn olunmutur. Manzum mnacat ve nasihatnamesi ve Bursa enlem dairesine gre (Ruznmesi), (240 hutbeyi havi mecmuas) ve (Risalet's-Slk) vardr. Nasihatnmesinden : Kl hayati cavidni dembedem Haktan dilek, Nefha-i sr olduunda ne beer var ne melek!..

HDA AZZ MAHMUD HDA EFEND (i) Celveti tarikatnn zamannda Bedir halindeki ilerlemesine sebep fyuzat apak byk pr olup Ata'nin ekayik zeylinde Hdavendi-

 126 gr ( 1 ) vilyetindeki Sivrihisar (Seferi hisar) l, smail Hakk'nm (Silsi lename-! Celvet) sinde, Kohisarl olduklar zikredilmise de mevsuk baz karinelere gre, Sivrihisar'l olduklar anlalmaktadr. Bir mddet nib olarak seyahatten sonra Bursa'ya geldikleri zaman, eyh ftade hazretlerinden niyabetini yenileyerek senede hakikate vasl olmu, irada memur edilerek skdara gnderilmi, mrnn sonuna kadar burada eyhlik makamnda irad ve hilfet vazifesi grmtr. 48 hali fesi olduu isimleriyle beraber yazma bir tomarda aklanmtr. Vefat, Ola makam Mahmud ol mridin mekn, Hda H ekip ruhu heman azmi cinan etti msralariyle eyh Aziz Mahmud Hda terkibi nin gsterdii 1038 H. de, nurla dolu kabri skdardaki yksek tekkesindedir. Mridane iirlerinden kane bir gazeli: Tyneti demde konmasa ezel sevdayi ak Cenneti bir daneye satmazd ol dny ak Kenzi mahfiden zuhura geldi eya l cerem Bad hubbile temevv etti. n deryay ak Ak ve misk olmaz nihan an bilir halk cihan k- bareye mmkin midir ihfay- ak Blbln halin bilenler g iderler nlesin Bir gli bhar iindir bunca huy ve hayi ak Talibi didar olup devreyliye t hare dek Kim ki n ide ezel bezminde ger sahbay ak A.k irin oldu feryadna Ferhad'n sebep Ey nice danalar mecnn eden Leyly- ak Ey Hda haleti ak ne bilsin her mekes Kalle-i kaf hakikat mrgidir ankay ak Hakimane beyitlerinden : stikamet ehli hfz Haktandr ermez ziyan Anm iin servi incitmez bekem bad hazan Arifane ilahiyatndan : steyen yrin hk ider varn Bulsa dildann saklar esrarn

(i) Celvet tarikatnn yayl ile alkal durumunun; brahim Zhid Geyln hazretleri zamannda Hill, eyh ftade hazretleri devrinde Kamer, Aziz Mahmud Hda zamannda da Bedire benzetildii smail Hakk merhumun na killeri cmlesindendir.

 127 Matla'h ilhileri baz arifler tarafndan trbelerinin kapsmda yazl olan manzume: Bu mehed mecmei ervah ecsad- Hdadir Edeple gir azizim trbe-i pak-i Hdai'dir. Dila tahsil edem dersen eer zevki Hdaden Nasibini alr elbet giren bab- Hda'den Dergh erifin kapsnn stndeki b e y i t : Eer vasl olam dersen dil sen srr maksida Gel dab ile yz sr sitan eyh Mahmud'a Yksek eserleri 1 (Nefais'l-Mecalis): Baz yeti kerimelerin tef sirlerini beyan edici olup Trke byk bir cilttir. 2 (Tecelliyat) : Muhtelif tarihlerde mazhar olduklar ilh tecel lileri aklayan byk ksm Arapa bir risale olup muhakkik limlerden mehur Abdlgani Nabl*'' tarafndan (Lemeat'l-Berkin-Necd erhu tecelliyat- Mahmud Efendi) ismiyle erh olunmutur. 3 (Necat'l-Gark): Tasavvuf dilinde c e m ve fark denilen ma kamlar beyan eden Trke manzum bir risaledir ki, matla aadadr: Hudaya hamd minnet evvel ve ahir Ki oldur zahir ve batnda zahir Zuhuru perde olmutur zuhura Gz olan delil ister mi nura Gne zahir deil midir karnda Ne var grmezse an em-i huffa 4 (Tarikatname) : Derviliin erkn ve dabn bildiren Trke bir risaledir. 5 (Divan ilahiyat) : Tasavvuf hikmet ve nasihatlar ihtiva eden Trke bir dvandr. k Yunus dvan gibi, dil ve edebiyat tarihi nok tasndan da istifadeye ayandr. 6 (Tezakir-i Hda) : Bazs Arapa bazs Trke olmak zere ou mntesiplerinden Sultan I. Ahmed Han'a gnderdikleri arifane tez kire ve mektuplar muhtevi olup 170 ksurdur. Bir nshas Umum K tphanede vardr. erh olunmutur. Mbarek

 128 7 (Cami'l-Fezil ve Kami'r-Rezail) : Arapa olan bu eser bablara ve muhtelif fasllara ayrlmtr. I. Bab; umum halleri ve mhim faziletleri beyan edici olup bu da bir takm fasllara blnmtr. II. Bab; ahlkn nefsi ve islh yollarn beyan edici olup bu da bir takm faslla r ihtiva eder. 8 (Kef'l-Kana an Vechi's-Sema) : Tasavvufularm semamn ahval ve delillerinden bahseden Arapa bir eserdir. 9 (Fethu'l-Bab ve Refu'l-Hicab) : bab zerine tertip edilmi olup birinci bab; insann yaradln, ikinci bab; tvbeyi, nc bab; insann tad sfatlar ve ilhi srlarla perdeleniliini bildiren Arapa bir eserdir. 10 (Miftah's-Salti ve Mirkat'n-Necati) : bab zere tertip lenmi olup birinci bab; namazn nasl klnacan, baz srlarn ve riayet edilmesi gereken adabn, ikinci bab; namazn faziletlerini ve ne vilerini, nc bab; cuma namaznn ve cemaatle namaz klmann fa ziletlerini beyan eder, Arapcadr. 11 (Habbet'l-Muhabbet) : Birtakm fasllar muhtevi olup birin ci fasl; AUaha muhabbet, ikinci fasl; ResuluUaha muhabbet, fasl Peygamberimizin ehli beytine muhabbet hakkndadr, nc Arapcadr.

12 (Hayat'l-Ervah ve Necat'l-Ebah) : Mebda ve meaddan bahseder olup bablara ve fasllara ayrlmtr. I. bab; mecbur lm, II. bab; lm anndaki fitneler (tehlikeler), III. bab; Said ve aki kul larn ahvali, IV. bab; (nnel Ervaha bade mufarekatil esbahi eyne yeknune ve il eyne yezhebune), Ruhlar cesetlerinden ayrldktan sonra ne olurlar ve nereye giderler), V . bab: (Fimen l ybl cesedh vel ye klt trap) Cesedinin rmedii, topran yemedii kimse hak kndadr), V I . bab: srun frl, llerin diriltilmesi ve yeryzn de kyamette ilk defa dirilecek kimse hakknda, VII. bab; Har halleri ve keyfiyeti, VIII. bab; hesap, I X . bab; efaat, cennete giri vesaireye dairdir, Arapcadr. 13 (Hlasat'l-Ahbar fi Ahvali Nebiyyi'l-Muhtar) : Bablara ve

fasllara ayrlmtr. I. bab; lemin yaradl, II. bab; Hz. dem ve Hav va'nn yaradl, III. bab; Hz. Muhammed (S.A.M.) in yetimesi, meyda na gelmesi, IV. bab; ilim ve marifet hakkndadr. Bu eser de Arapcadr. 14 (Mecmay- Hutab) : Tertip ettikleri hutbelerin dir ki, tekkelerinde okunmaktadr. 15 (Tarikat- Muhammediye) : Tarikatnmenin Arapa metnidir. derlenmesi-

 129 16 Vkat: Ettibru'l-Mesbki'l-Mtemili Al m cera mine'tTifi f esnai's-slk smindedr. Slk srasnda ilh bilgiler ile ta rikatn srlar ve ahvali hakknda mridi Hazreti ftade'den sadr olan muhakkikane szleri bir araya toplayan Arapa byk ve kymetli bir eserdir. Bir nshas Beyazt Camii ktphanesi ile skdar'da Atlama tandaki ktphanede vardr. Bir nshas da bu kitabn mellifi tara fndan Bursa'da l u Camiin ktphanesine hediye edilmitir. Bu byk eserin baz ksmlar terceme olunmutur. 17 (erhu Al Kasideti'l-Vitriyye fi methi hayru'l-beriyye) : Ebu bekir bni Abdlkerim Haleb'nin eseri olan Kaside-i erifenin Trke erhidir. 18 19 20 21 22 23 (Mensur Mevlid-i N e b e v i ) . (Haiye Al Kuhistan erhu fkh K e y d a n ) . (email'n-Nebeviyyeti'l-Ahmediyye). (El-Fethu'l-llh). (Ahbar'n-Neb). (Hal'l-Ervah ve Ahval'l-Mevta).

Yukarda 19. sradan itibaren isimleri yazl eserlerin cmlesi Arap a olup mevzular isimlerinden anlalmaktadr. bu eserlerden yalnz Dvan, Tarikatname ve Necatl Garik birarada baslmtr.

HAM EMR OSMAN EFEND 1003 := 1594

Bayram tarikatnn Melm kolunun byklerinden bir zat olup Si vasldr. stanbul'da tahsilini ikmalden sonra Vize'de Aleddin Ali ve Gazanfer Efendi hazretlerinden feyz almtr. Hal tercemesi yukarda geen Nureddinzade efendiden de Halveti tarikatn renmitir. 1003 H. de vefat ederek Kasmpaa'da yaptrm olduu dergha defnedildi. (Ha im) mahlsl arifane ilahiyatn toplayan divaneleri sonradan bast rlmtr. kane beyitlerinden : ol kii kim cam dilden Rabbn eyler talep Hi ola m kim muradn vermeye ana alap F. : 9

 130 Sen hemen anm yolunda cidd ile cehd ide gr Dameni maksuda n ermek dilersen ek teap Badei ak ezel camndan itinse eer Mest-i ak oldun sana lzm deil ma-i inep Tarikat kardelerine ve dostlarna gnderdikleri arifane mektup larndan mteekkil Mneat vardr.

HMMET EFEND 1095 = 1683

Bayramiye eyhlerinin byklerinden bir zat olup Bolu'dandr. Halveti tarikatna da intisab vardr. Ak ve irfanlarna divaneleriyle, Manzume-i Mevaciye C^) ve (Tarikatnme)leri ahiddir. Vefat Rahmet be himmet terkibiyle mntesiplerinden Sdk EmetuUah Hatunun: Bu gn Himmet Efendi adn kld kendye me'v tarihi olan 1095 H. dedir, kabri skdar'da Divitilerde Bezcizade Muhammed Muhyiddin Efendi derghndadr. Sivadan kalbini pk it gnl mir'at- Rahmandr Safadan sineni ak it gnl mir'at- Rahmandr Bu lem Nusha-i sura nedir bil nsha-i kbra ekilmi turay- garra nedir bil nushai kbra Srersen masivallah bulursun Hakk billahi Talep kl vechi lillhi gnl mir't- Rahmandr Gel ey Himmet ikr eyle gnlden zge kr eyle Bu srr aikr eyle gnlden zge kr eyle Bayrami tarikatn, Bolu'lu Ahmed efendiden. Halveti tarikatnn abaniye kolunu Bezcizade Muhammed Muhyiddin efendiden almtr.
(') Ad geen Azizin (Zbdet'l-Hakayk) ismindeki arifane eserinin (Gayet'dJDekayk) ismiyle Aymtapl Hafz Muhammed Efendi tarafndan terc me olunan nshas 1292 H. de kenarnda Farsa metni ile beraber Msr'da ba sld gibi, yalnz tercemesi de stanbul'da baslmtr. Gerekten istifadeyi mucip eserlerdendir.

li

HAM MUSTAFA BABA 1197 = 1782 Celvet eyhlerinin ariflerinden olup il Rabbihi'l-Kerm terkibi nin dellet ettii 1197 H. de vefat etmitir. skdar'da nadiye mahalle sinde pederi ve mridi Yusuf Nizameddin Efendinin yaptrm olduu Bandrmalzade derghnda medfundur. Baslmam (Ankay- Mark) ismindeki mensur eseriyle basl olan divan ve arifane makaleleri var dr. Beyitlerinden : Huzuru etkyay Mazhar envar olandan sor Zuhuru evliyay cami-i etvar olandan sor Halifelerinden olup 1220 H. de Girit adasnn Kandiye ehrinde ve fat eden Giritli Salaczade Mustafa Efendi de mridinin merebinde air eyhlerden olup baslmam divan ve mensur makaleleri vardr ki, bir nshas bu kitabn yazar tarafndan Hda hazretlerinin derghndaki ktphaneye hediye olunmutur. Beyitlerinden : i'r-i erbab- hakikat, baka bir reftardr Nutk- ehlullaha taan olmaz selis olmazsa da Sezai hazretlerinin bir gazelini tahmisinden : Gevheri akla dilhanesin it mlmal tme inkra mahal zahid-i bimaya misal Dinle merdan- Hakkn nutku erifin ders al Hadis kalbe deme hak ve hakikatle makal Ne reva boynuna kelbin takasn zer-i halhal Hanya'da medfun divan sahibi prdalarndan gazelini tahmisinden : n Saide betir lemde ancak bir sebak Zerreden irad olur ibrettir ite her varak H deyu gel sen dahi irfan kapusun eyle dak Kala'i pulat hendir bana esma'yi Hak Dmen zere na'ra-i AUahekber bizdedir Hikmeti Efendinin

 132 Gel hakikat ehlinin dnyada bul erbabm Gstere t kim sana hem rah-i Hak dabn Dilersen ilm-i srrn cmle fasi babn tee yak ey mneccim zey ve usturlbn Nuh felek burc-i menazil yedi ahter bizdedir Salac- Zade halifelerinden Giritli Abdlltif Efendi de irfan sahip lerinden bir zat olup muhakkik limlerden Aziz Muhammed Nesef'nin Farsa risalelerini terceme etmtir. Trke Vahdet-i Vcud risalesi m ellifi Halil bni brahim Efendi de Girit'ten yetien ariflerdendir.

RFANI ABDULLAH DARENDEV 1184 = 1770

eyhlerin limlerinden bir zat olup Darendelidir. rfan mahlsl mutasavvfane iirleri ile (Fevaid'l-Ltife) isminde (Besmele-i erife tefsiri) ve (Meslik's-Slikn) adnda dier bir eseri vardr. Son eseri ni 1184 H. de yazmtr. Darende'de defnedilmi olduu rivayet edilmi tir. Her iki eseri de Bursa'da Ulu Cami ktphanesinde vardr.

ZZEDDN AHMED EFEND EREFZADE 1152 = 1739 Kadiri tarikatnn arif ve fazllarndan olup Bursaldr. Resm ilim leri Nsus sarihi Malko Mustafa Efendiden tahsilden sonra pederinden hilfet alarak Bursa'da Erefiyyeden ncirli derghna eyh olmulardr. Geldi ler Rahmiy tarih fevtin dediler Geti Erefzade zzeddin Efendi kutup iken beytinin dellet ettii 1152 H. de stanbul'da misafir olarak oturduu srada vefat ederek Tophanede Kadirihaneye defnedil mitir. (Ens'l-Cinan) nvaniyle drt byk cilt Arapa tefsir-i erifi, (Mevvik'l-Uak) isminde bir mev'zasiyle Izz mahlsl arifane iirleri vardr. Menkbelerini mritlerinden Tennurizade Mustafa Efen di (Hediyyet'l-Fukara) adl eserinde tafsiltl olarak aklamtr. Ari fane ilhilerinden : Sine ki srah ap ney gibi naln olmadan Halet-i ak ile her dem zr ve efgn isteme

 133 SA MAHV 1127 = 1715 Zahir ilimlere vkf ve maarif-i Muhammediyeden nasibini alm kmil bir eyh olup hal tercemesi ileride yazl Fethi Abdlkerim Efen dinin halifesidir. Aslen Bolu kazalarndan Geredelidir. Ganzade Nadir Efendinin hemiresinin olu ve Sleymaniye Camiinin vaizi idi. Hacc- erif vazifesini ifadan dnnde Mate sa velem yemt hubbn terkibinin delleti olan 1127 H. de am'da vefat ederek eyh-i Ekber'in civarna defnedildi. Mrettep divan ve nahivden (Mfid'lrab) isminde balca bir eseri vardr. Arifane beyitlerinden : Yokluunda var olan varlkta bilmez yokluu Sohbet-i yr lezzetin bilmez begim ayar olan Beyti hal tercemesi yukarda yazl Mstakimzade tarafndan erh olunmutur. 1173 H. de stanbul'da vefat ederek Tercman Yunus - Draman Ca mii avlusuna defnolunan olu Sahv Muhammed Salih Efendi de air eyhlerden olup Ramiz tezkiresinde arifane iirleri zikredilmitir. Bun lardan : Cemalin leme mihr-i mnevver y Reslallah Vcudun cmleten nr-i musavver y Reslallah Matla'l Na't- erifi mehurdur.

KUTBUDDN ZNK 821 = 1418 eyhlerin ve limlerin byklerinden olup resm ilimleri Mevln Hasan Paadan tahsil etmitir. znik'te Hayreddin Paann torunlarn dan Halil Paa Camii bitiiindeki trbesinde medfundur. Vefat 821 H. dedir. Eserleri baslmam olup unlardr: smine izafe edilen Tefsir-i erifle (El-Ikd's-Semin Ve'l-Abd'lY e m n ) , Ktab- Sltn mhim meselelerini toplayan mukaddime ve baka haiyelerden ibarettir. Bir de (Zad'l-Meadi Fi'l-Fri ve'l-Ahlk) isminde bir eseri vardr ki, bir nshas Bursa'da ncirli derg-

 134 h ktphanesinde mevcuttur. Timurlenk'le olan musahabesinde onun zalimane icraatna kar doru ve ac szler syledii halde Timur'un skta mecbur kald rivayet edilmitir. Bir de farz olan ilmin tyinine ve ilmihal tahsilinin farz olmasna dair Trke (Rahat'l-Kulb) ismin de bir eseri daha vardr ki, bir nshas Ayasofya ktphanesinde mev cuttur.

KAYGUSUZ BABA KAYGUSUZ ABDAL Bektai tarikatnn eskilerinden ve ariflerinden k bir zat olup Karamanldr. Msr'da bir maara iinde defnedilmi olduu iin Arap lar arasnda (Abdullah Maarav) ismiyle anlmtr. Byk bir divan ile mukaddimesinde: B u kitaba delil bedelen ve defter-i k- eyda ve seyr-i sadkan ve hayali nadan dahi derler dedii Trke risalesi var dr. Divan Osmanlcann tarihi noktasndan da istifadeyi muciptir. Divan matla'ndan : Bu ak mevc yine bamdan at Srrm f eyledi razm at Grnd ol kim evvel ayn bekadr zn f eyleyip z sefadr lk Bektailerden Abdal Musa'dan nasp ald divanndaki : Abdal Musaya kul oldu candan ekti elini iki cihandan beytinden anlalmaktadr.

KARA ELEB MUHAIMMED EFEND Halveti byklerinden Habib Karamani halifelerinden hal terceme si yukarda yazl Cemaleddin shak Karaman halifesi Tireli Abdlke rim Efendiden hilfet almtr. Doum yeri itibariyle Tireli ise de, m rnn sonlarn Aydn'da geirmitir. Kk Efendi ktphanesinde (Metaliu'l-Envar), (Cevahir'l-Maneviyye) isimlerinde mutasavvfane eserleri vardr. Halvetlerin evrad olan (Vird-i Settar)' da erh etmi tir,

 135 KASIM EFEND KASIM BN EYH LYAS BN DRS ANTAK 941 = 1534 Fazilet sahibi eyhlerden ve Ulu Pir Abdlkadir Geyln torunla rndan bir zat olup Bursa vilyeti dahilindeki negl'de yerleerek 941 H. de vefat etti. Tasavvuf, ahlk ve mev'zadan bahseden 902 H. de yaz d 32 bab zerine tertiplenmi Trke (Cevahir'l-Ahbar) ismindeki manzum eserini negl'de grdm. Hal tercemesi ileride gelecek olan Yiitba halifelerinden zzeddin Ali El-Karamani Es-Saruhani'den hi lfet almtr. Noktac hretiyle de tannmtr. 994 H. de vefat eden hahfesi bni Noktac namiyle mehur Muhammed Muhyiddin Karahisar'nin de (Aris'l-Vsl) isminde (Usl-i Aere) erhi vardr. Hal tercemesi yukarda geen Ramazan Efendinin mrididir.

KURT MUHAMMED EFEND MUHAMMED BN MER 996 = 1587 Halveti byklerinden Sofyal Bli Efendinin halifelerinden zahir ve batn mamur bir zat olup Tatar Pazarcmdandr. let ilimlerini ve yksek din ilimleri tahsilden sonra mridinin vasiyeti zerine maka mna gemi ve bundan sonra prda olan Nureddinzadenin vefatnda Kadrgada Sokullu Mehmet Paa derghnda makamna geerek taliple rin irad ile zamann geirmitir. Akrabalarn ziyaret iin memleke tine gittii srada Huld-i Aiyan terkibinin delleti olan 996 H. de ve fat etti. Eserleri baslmam olup aadadr : (Mrid'l-enam il dari's-selm) ismini verdii (ir'at'l-slm erhi), kraatten (Cezeriyye Trke erhi), (Kfiye Camisi Tercemesi), (Etvar- Seb'a Risalesi), (Tabirname), (Mlk Sresinin Tefsiri), (Vika ye Tercemesi) vesairedir. Mridlerine mam Gazal hazretlerinin eser lerinin mtalasn tavsiye edermi. Mridi Bli Efendinin bu zata te vecchnn Nureddin zadeye olan tevecchnden fazla olduu rivayet edilmitir. Fkhtan (Bidaye'yi Tercman- Bidaye) ismiyle, Nahivden (Merahu'l-Ervah) da (Reyhan'l-Ervah) namiyle terceme etmitir. KUDDS ABDURRAHMAN EFEND (ABDULLAH EFENDZADE) 1080 = 1669 eyhlerin limlerinden ve eyh Abdlehadi'n-Nr halifelerinden olup Manisaldr, 1080 H. de Manisa'da vefat etti. Eserlerinin bahcalan

 136 (Talikat Al Tefsiri'l-Kz), (erh-i Manzume-i Tefsiri'l-Kz), (erh-i a h i d i ismi Tuhfet'l-Mlk) tur. Baz risaleleri de varsa da isimleri tesbt olunamad. Eserlerinin hepsi de baslmamtr.

Manzume-i

KULOLU MUSTAFA EFEND Sultan IV. Murad devrinde yaayan, Halveti tarikatnn Uakiye kolu eyhlerinden Gelibolulu lim Sinan Efendinin halifelerinden k ve fzl bir zattr. Mesbih-i erifi manzum olarak terceme etmitir. 1045 H. tarihinde ikmal ederek (Divan- Hmayun) adn verdii byk divan da vardr ki, her ikisinin de nshalar umum ktphanede mev cuttur. Bir de Mevlid-i Neb manzumesi vardr. Divanndan : Sensin Kerm znnevl sensin kadim lyezl Sensin hakim-i Bimisl yok hkmne n ira nzl edip ayatn kim bilser gayatn Kl-gl mcell zatn ma min alel aristev Eyle inayetten eser irgr hidayetten zafer Ltfeyleyip kl gl nazar ald bizi nefs- hev

KARAKAZADE MER EFEND 1047 ;= 1637 Celveti eyhlerinin limlerinden ve ediplerden bir zat olup Bursal dr. 1047 H. de Edirne'de vefat etti. Eserleri tasavvuf ve ahlktan bahse den eski Osmanl kitabeti zerine yazlan eserlerden saylan fakat biraz mutaassbane ve arca yazlan (Nr'l-Hd Limen ihteda) ile (erh-i Risale-i Hace Cihan) ve (Mrettep Dvan) dr. Nr'l-Hd) dan Nak ibend tarikatna intisap etmi olduu anlalmaktadr. lahiyatndan : Hemin yokluk durur varlk azizim Bu kavli tuttu eyhim de dedem de (Mir'at'l-Uak ve Nr'l-Ahdak) isminde drt bab ve bir hatime zerine mrettep bir eseri daha vardr. Bir nshas Hamidiye ktpha nesinde vardr.

 137 Sultan I. Ahmed devri kazaskerlerinden ve Haiyeci Sinan Efendi torunlarmdan Hac Mustafa namnda bir zat da Zekeriya bni Muham med El-Gaznevi' nin (Mfd'l-Ulm ve Mbd'l-Hmm)unu (Nr'lHd) ismiyle terceme etmitir ki, bir nshas Hamidiye ktphanesin de mevcuttur.

KUTUP BRAHM EFEND BRAHM SADIK EFEND ftade hazretlerinin torunu olup Celli cemaline galip yksek bir zattr. Yksek cedlerinin vefat dolayisiyle seyir ve slkn manev iaretle skdar'da Hda hazretlerinden ikmal etmitir. Geti binseksen dokuzda cennete Kutb-u Zaman, Eyledi ftadezade H ile azm-i sefer msralarnm dellet ettii tarihte vefat ederek byk dedesinin trbesi karsnda defnedildiler. Arifane ilahiyat baslmamtr. Bir par as aadadr : A gzn gafletten uyan Felah bulmaz nefsine uyan Srr tevhid olsun ayan Gel tevhid edelim tevhid Makta beyti u : L na'allah srrna mahremdir brahim bugn Ol saray- vahdete mihman olan anlar bizi Olan arifane gazeli Niyazi Msr hazretleri tarafndan mitir ki, Niyazi divannda yazldr. tahmis edil

KAMl HASAN EFEND 1091 = 1680 Cifir ilmine ait manzum istihralariyle hret bulan bir zat olup Bos naldr. Mrettep divanndan Kadir adamlarndan olduu anlalmak tadr. (akayk zeyli eyhi) de Halveti eyhlerinden ziceli Muslihuddin Efendinin halifesi olduklar zikredilmitir. 1091 H. de ikamet ettii zornik'te vefat etti. Arifane beyitlerinden : Hayat- cavidan remzin hakikatla bilem dersem Hzrve ab- hayvan karanlkta ienden sor Muslihuddin Efendi eyhlerin limlerinden bir zat olup cebr zikir ve sofiyyenin sema'ma dair Tahkikiye isminde bir eseri vardr.

 138 K A R A B A VEL A L A L A D D N E L - A T V E L (^) 1097 = 1685

abaniye byklerinden muhakkik yksek bir zat olup Arapkirlidir. stanbul'da tahsilini ikmalden sonra tasavvuf mesleine slk ile sk dar'da ikamet ederek irad ve telifle megul olmutur. Aliyy'l-Atvel hreti ile tannmtr. Kymetli eserleri baslmam olup balcalar unlardr: Asl irfanlarnn kemaline dellet eden (Kifu Esrar-i Fsus) ismindeki (erh-i Fss) ve bunun ksalm olan (Cami-u Esrari'l-Fss) ile (erh-i Akaid-i Nesefiye bilisani't-Tahkik) ( - ) , (Myar't-Tarikat), (Tarikatname), (erhu Kaside-i Akyye Li'eyhi'l-Ekber), (Risa le-i Usl Erbain), (erh-u Hadis-i Hubbibe ileyye Min D n y a k m . . . ) , (Risale-i Fi Cevazi Devran- Sofiyye), (Esas'd-Din), (Tefsir-u Sre-i Th), (Tabirname) vesairedir. 1097 H. de hac vazifesinden dnlerinde Msr'a yakn Gaylan kynde vefat ettiler. bu eserlerin by olan (Fuss'l-Hikem) erhinin bir nshas Beiktal Yahya Efendi ktp hanesinde vardr. eyh-i Ekber hazretlerinin (Ftuhat- Musuliyye) is mindeki kymetli eserinde: Bade'n-Nebiyyi'l-Mustafa El-Azam El-Ali El-Etvel El-Ekrem El-Ecsem Ganem Hatem ve hve bihatmizzaman iba resinde bu zatn zuhuruna iaret vardr ki Hatem (140) hilfet tarihine, Ganem (1090) Nefi (srgn) tarihine, El-Etvel (77) mrnn mddetine, El-Ekrem (658) halifelerine dellet eder.

K A R A B A B A Z A D E BRAHM EFEND 1135 = 1722

Nakibend limlerinden olup Bursaldr. 1135 H. de vefat ederek Zeynilere defnedildi. Akaidden iki risale ile Nakibend slkne dair vasl ve fasl hakknda bir eseri vardr ki, bu eserini mridi eyh Murad Nakibend-i Buhar'nin emriyle yazdn mukaddimesinde nakletmek tedir. Bir de zikrin usl ve faziletlerine dair risalesi vardr.

( 1 ) Tecvid ilminden mehur Karaba risalesinin mellifi 904 H. de stan bul'da vefat ederek Mehmed Paa civarndaki mescidinin avlusunda defnedil mi olan eyh Abdurrahman Karaba'nin olduu rivayet edilmitir. Bu risale ilk defa 1251 H. de Hamza-i Miskin isimli zatn Trke yazd (Tecvid-i Edaiyye) ismindeki tecvidi ile beraber yazlmtr. ( 2 ) Bu erh limler arasnda malm ve mehur olan erh ve haiyelerden hi birine mracaat olunmadan yazlm veciz bir eserdir.

 139 KONEV MUHAMMED VEHB EFEND 1244 = 1828 Mevlevi tarikatnn ariflerinden faziletli bir zat olup Konyaca E'arizade denmekle tanmmtr. Hoca Hafz irazi divanna yazd matbu erh mehurdur. Vefat 1244 H. de, kabri Mevln hazretlerinin derg hndadr.

KABL MUSTAFA EFEND ( i ) 878 = 1473

Edirne'den yetien Rufai tarikat ariflerinden olup nceleri mahke me ba ktibi iken sonradan mesleini terk ederek hanesini dergh itti haz etmitir. 578 H. tarihinde vefat edip ismiyle anlan dergha defnolundu. Eserleri matbu (Kenz'l-Esrar) ile (Musilet'l-Hidaye), (Mret tep Divan) ve (Mkil - K) ismindeki 20 czden mrekkep Farsa (lgat) ndan ibarettir. Sezai'nin gazelini tahmisinden : Ey gnl eyler gan Allah bir yzden dahi Halkeder merd-i sahi Allah bir yzden dahi Edp ikram vefi Allah bir yzden dahi adeder gamkinleri Allah bir yzden dahi Feth eder her mkili Allah bir yzden dahi Terci-i bendinin matla : Sanman bizi zahid gibi beyhude makaliz Biz kif-i esrar- meani ve mealiz

KUDDUS AHMED EFEND 1265 = 1848 Kadiri tarikat adamlarndan (-) olup Maraizade lkabiyle tann mtr. k ve mcahid bir zat olup baslm divan olduu gibi, basl m ve muhtasar vasiyetnamesi ile (Muhtasar Tbb- Nebev) ve (Pend(') Tarikatn kurucusu Cenata- Rufainin vefat Cennat-i adnin terkibinin gsterdii 578 H. de ve kabri erifi Basra civarnda mm Ubeyde kyndedir. ( 2 ) Tarikatn messisi Abdlkadir Geyln Hazretlerinin vefatlar Kemal-i Ak terkibinin delleti olan 561 H. dedir. Mbarek kabri Badattadr.

 140 name) isimlerinde baslmam eseri de vardr. Vefat 1265 H. de yksek kabri Nide yaknnda Bor kasabasmdadr. kane iirlerinden: Masivaya meyleden k- Huda'dan dr olup Defter-i Uakta ann ismi nm'zlm olur 1044 H. de (Hseyin Vaiz) in (Mevahib-i Lednniye) ismindeki me hur tefsirini terceme eden eyh mer Adul Efendi de Nide'den yeti en lim eyhlerdendir. Tercemenin nshas skdar'da Selimiye ktp hanesinde vardr.

K A Y G U L U H A L L EFEND 1234 = 1818 Tarikat cihetinden Celvet, usl bakmndan Kadir, merep itiba riyle veys, saf kalbli bir zat olup aslen Orhaneli - Etranos kazasnn merkezi olan Beyce'dendir. 1234 H. de Bursa'da vefat ederek Deveciler kabristan yanndaki derghna defnedildi. k Yunus Emre divan tar zn andrr (Hdi'l-Uak) ismindeki byk manzumesiyle baz ilahiya tn ihtiva eden kk (Divane) si baslmtr. Bir de mensur (Velyetname)si vardr. Pederi Ali Efendi Alaca Hrka mahallesinde defnolun mutur. Ceddi Orhan Gazi Emirlerinden Kaygulu Beydir ki, Divan- Ke birinde: Ceddim Kaygulu Bey Vezir-i Orhan msra ile iaret etmi tir. Kaygulu Bey Sultan II. Murad'm trbesi civarnda defnedilmitir.

KU A D A L I BRAHM EFEND 1262 ; = 1845 Halveti tarikatnn abaniye kolu eyhlerinin byklerinden ilim ve irfan, keif ve kerametleriyle tannm bir zat olup Kuadasmm nar kyndendir. limlerin balangcn doum yeri olan nar ky ile Aydn'da tah sil etmi, yksek ilimleri stanbul'da okumutur. Bundan sonra tarikata ve tasavvuf mesleine girmitir. Mridi stanbul'da Beiki derghn da medfun bulunan Beypazarl Ali Efendidir. Bir aralk Msr ve am'da ikametten sonra stanbul'a dnm, tarikatn yaylmasna hizmet etmi lerdir. kinci defa olarak Hicaz tarafna gidii tarihi olan 1262 H. de Rabi'da vefat etmilerdir. Kendisine intisap eden baz zatlara gnderdii arifane mektuplarndan altm ksuru ad geen tarikatn mensuplar nezdinde mahfuz olduu gibi aadaki gazeli arifane tabiatnn bir eseri olmak zere nakledilmitir :

 141 Vechi yre du olan, lemde seyran istemez Cann canana teslim eyleyen can istemez Bu misafirhanenin fniliin fehmeyleyen Hane-i kalbinde Haktan gayn mihman istemez Geri zahir ilminin nef'i de vardr talibe Lk esrara irenler sur irfan istemez rci' avaz irdi miirg canm sem'ine Bkarar oldu annn virdi handan istemez Masivallaltan mcerred oldu brahim bugn Varm dildara verdi vasl- hicran istemez Mridane hal tercemesi mensuplarndan olup hal tercemesi airler faslnda zikredilmi olan l Efendi tarafndan (Hidayet'l-Vel F Varidat- Kuadal) ismiyle yazlmtr ki, bir nshas Beiktal Yahya Efendi dergh ktphanesinde vardr. Halifelerinden olup 1272 H. de vefat ederek skdar'da Nasuhi haz retlerinin derghna defnedilen Nazk Ahmed Efendinin de mrettep Divan, lahiyat vardr.

KEMAL MM SMAL KEMAL MM 880 = 1475 Hal tercemesi ileride yazl mehur Yunus Emre nevesinde bir zat olup Karamanldr. Halveti byklerinden Cemal Halveti'nin Prdalarndan ve Muhammed Bahaeddin-i Erzincan'nin halifelerindendir. ef kat kelimesinin delleti olan 880 H. de Karaman'da vefat ettii hal ter cemesi kitaplarnda yazlysa da, Manisa'da dahi bu zat namna bir ka bir ziyaret olunmaktadr. Ltifi Tezkiresinde Nesim ile arkadalklarna dair nakiller vardr. Arifane ilahiyatn toplayan (Divan- Kebir) i vardr ki baz beyitleri aada gsterilmitir: lh derd-i mendim are senden Gir merhem sen ur n yaresinden lh fazi ihsan ltf derman Bugn bu derd h- zare senden Aard gzlerim hasret yandan Budur korkum ki yzm kara senden

 142 Eeri sen bana benden yakn sen Vel ben olmuum vre senden Bana sen ver seni benden beni al n ermek dilerim sen yre senden Bu divan, k Ynus Dvan gibi Osmanlcann tarihi noktasndan da ehemmiyete ayandr.

KK MUHAMMED ALEM EFEND (KADIZADE) 1045 = 1635 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasyaldr. Zileli Abdurrahman Efendinin talebesi ve eyh Abdulmecid Sivas'nin halifesidir. Amasyada Sultan II. Beyazt Camii erifi krs eyh idi. 1045 H. de memleke tinde vefat ederek Pr lyas Halveti'nin yanma defnedildi. Eserleri aa da gsterilmitir. 1 (Kitab'l-Makbul Fi Hali'l-Huyl) : Trke bab zere ter tiplenmi olup Sultan II. Osman'a takdim edilmitir. 2 (Mesmuat'n-Nakayh ve Mecmuat'n-Nesayh) : Bir nshas Eyp'te Hsrev Paa ktphanesindedir. 3 (Nusah'l-Hukkm Sebeb'n-Nizam) : Bir nshas Eyp'te Hsrev Paa ktphanesindedir. 4 (Nehru'l-Eshab ve Kahr's-Sibab) 5 (Risaletn Fi't-Talimi ve't-Teallmi) 6 (Risale-i Regaibiyye) 7 (El-Hukm'l-llhiyye) bu eserlerden yalnz birincisi baslmtr. KEF CAFER EFEND 1053 = 1643 Hal tercemesi yukarda geen Adl Hasan efendi halifelerinden olup stanbulludur. H deyip Cafer efendi azm- Firdevs eyledi msramm delleti olan 1053 H. de vefat ederek Fndkl'da Kaptan Arap Ahmed Paa altnda zevcesi Perizat hatunun yaptrd dergha defnedildi. Kef mahlasl bir hayli ilahiyat vardr. ol gnl kim mptelyi derdi akuliah olur Derd ile derman bulunca kr zikrullah olur Talib-i didar olan ey derd-imendi (Kefi) bugn M vesean remzinin esrarna agh olur Beyitleri bu cmledendir.

 143 KENZl HASAN EFEND 1112 = 1700 Smbliye ariflerinden bir zat olup Ayaldr. Memleketi ile stan bul'da tahsilini tamamladktan sonra Smbl dergh eyhlerinden Seyyid Aladdin Efendiye intisab etmi ve usle gre slk ve etvarn bitirip tarikatn feyizlerinden nasibini alarak irad vazifesiyle Manisaya gnderilmitir. Birka sene tarikatn yaylmasna hizmet edip 1112 H. de Manisa'da vefat etti. Akane ilhilerini toplayan divanesi vardr. lahiyatndan : Akim 1111 safa ile musaffa haberin sen Ol luri Hud vech-i ncell haberin sen Her mddeiye sorma ki aktan haberi yok Vamka sual eyle o Azra haberin sen

KRD HASAN EFEND 1148 = 1735 Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup Krdistann Ban nahiyesindendir. am'a giderek ders verme ve eser yazmakla hayatn geirmi tir. 1148 H. de vefat ederek Merc-i Dahdah kabristanna defnedildi. Eser leri baslmam olup isimleri aadadr. erh-i erh-i erh-i erh-i erh-i erh-i Fsusi'l-Hikem Mevak'in-Ncm Risale-i eyh Resln zzi Avamil-i Crcaniye Haiye Al erh-i Akaid Li'l-Kayrevan

KSEC AHMED EFEND 1195 = 1780

A r i f ve fazilet sahibi bir zat olup Trabzonludur. 1195 H. de Konyada vefat ederek Mevln trbesinin yanndaki ktphane arkasna def nedildi. Tarikat bakmndan Naki ve Mevlevdir.

(erhu Risaleti'n-Nakibendiyye Li'l-Hdim), (Silsile-i Hacegn Fi dabi Ubudiyyeti'l-yan), (Aeret Reehat), (Ettuhfet'l-Behiyyet Fi't-Tarikati'l-Mevleviyye), (dab'l-Ubudiyyeti Fi's-Suneni'l-Muhammediyye Li's-Salikini Tarikati'l-Halvetiyye), (Essuhbet's-Safiyye) isim-

 144 lerinde baslmam risaleleri vardr. Bir de eyh Murad Buhari'nin (Silsilet'z-Zeheb)ini (Tuhfet'l-Ahbab fi's-Slki l Tariki'l-Eshab) ismiy le erh etmitir. Halveti tarikatn da eyh Mustafa El-Bekri halifelerin den eyh Muhammed Hafnavden almtr. (Essuhbet's-Safiyye) zeri ne Galip Dede tarafndan haiye yazlmtr.

KEMAL EFEND 1299 = 1881

(Mridim ve stadm Veli Ni'metim Harrizde Seyyid Muhammed Kemaleddin Efendi)

Arif ve fazilet sahibi eyhlerden olan bu yksek zat 1267 =

1850 H.

de stanbul'da domu olup let ilimlerini ve yksek ilimleri rendik ten sonra pederi eyh Abdurrahman El-Harrden Rufai ve Halveti ta rikatn alarak usul dairesinde mcahede maya muvaffak olmulardr. Esasen Halepli olduklarndan dolay 1286 H. de Halebe sonra Msra giderek drt ay kadar o havalideki eyhlerle sohbet edip stanbula d nlerinde Hadis limlerinden Abdlltif Buhar ve eyh Kasm Mari b hazretlerinden (Buhar erif) ile (Mselselt bni Akileti'l-Mekk) vesaireyi okudular. 1288 H. de de derin mutasavvflardan eyh Seyyit Hoca Muhammed Nuri'l-Arab El-Melm hazretlerinin sohbetleryle merref olarak Cenab- eyhi Ekber'in Fsus ve Risaletl Ehadisiyyesiyle bni Farz merhumun Taiye kasidesini rendiler. Sz geen ta rihten sonra Hrkay erif civarndaki hanelerinde mtalea ve eser yaz makla megul olduklar gibi, mracaat eden irfan taliplerine de istidat lar nisbetinde Rabbani bilgileri telkin buyururlard. Bu suretle vaktini geirirken 1299 H. Zilkadesinde vefat ederek Hz. Halid (R.A.) yaknn daki Rufailerden Hasip Efendi dergh erifi avlusunda pederinin kabri ne defnolundular. Kaddesellah Srrehl-aziz. Arap airinin: nne srena tedU aleyna Fenzur badena ile'l ve meguliyetine devamla eyh Muhammed Enis'l-Hseyn Ed-Dmek'den tarikatn tamamla

asar {^) beyti gereince fazilet ve kemali, yazmaa muvaffak oldukla r aadaki krk ksur eitli eserlerden anlalaca cihetle tafsilt bir tarafa braklarak yalnz kitaplarnn isimleri beyan olunmutur.

 145 1 (Tibyan Vesail'l-Hakayk Fi Beyani Selsil't-Tarayk) : Fa tih ktphanesine vakfedilen bu eser Arapa hece harfleri srasna gre byk cildi ihtiva etmekte olup 150 kadar Turuk-u Aliyye (yksek Snn tarikatlar) pirinin hal tercemeleri ile kurduklar tarikatlarn s lk ve menbalarn aklayc olup Tarikatlar Kamusu makammdadr. 2 (Fethu Vird'l-Esrar erhu Vird-i Settar) : Trke baslmtr. 3 (Ftuhat- lhiyye erh-i Varidat- lhiyye Li' eyh Bedred din Simav) : (Trke). (Fethu Drr'l-l erh-i Devri'l-'l Li'-eyhi'l-Ekber): (Trke) 5 (Kenz'l-Feyzi Fi's-Slki ve dabi't-Tariki'l-Halvetiyye): M ellifin el yazsiyle yazma nsha Yahya Efendi ktphanesindedir. Bir nshas da bu ciz tarafndan skdar'da Nasuh hazretlerinin derghndaki ktphaneye hediye edilmitir. 6 (Ravzat'l-Aliyye Fi Tarikat-i zeliye) : (Arapa) 7 (Mir'at- Hakikat) : (Trke) 8 (erh-i Gazel-i Seza) : d e m hemin bu bezm-i dilraya bir gehr. (Trke) 9 (Fecru'l-Esma ve Subhi'l-Msemma) : (Trke). Bir nshas Yahya Efendi ktphanesindedir. 10 (Srr'l-Esrar ve Nur'l-Envar) : (Trke) 11 (Medar- Vahidiyyet ve Merkez-i Ehadiyyet) : (Trke) 12 (Srr't-Tevassul Fi'z-Zikri Ve't-Tebettl) : (Arapa) 13 (Eddrreteyni Fi erhi'l-Beyteyni) : (Arapa) 14 erhu Beyt-i Mevln Cami Kll Ma fil-kevni vehmh ev h a y a l ) : (Arapa) 15 (erhu Mrid'l-Uak Li'-eyh Hoca Muhammed Nuri'lArab) : (Trke) 16 (erhu Burhan's-Salikin Li'-eyhi Hoca Muhammed Nuri'lArab) : (Trke) 17 (Seyr'l-Esma ve Srr'l-Msemma Fi erhi'l-Esmai'l Aere Er-Rufaiye) : (Trke) 18 (Hadikat'l-Hakikat) : (Trke) 19 (Hakikat't-Tarikat) : (Trke) 20 (erhu Salat'l-Enveriyye Fi erhi Salat'l-Ekberiyye) : (Trke) 21 ((Drret'l-Envar Al Salti Cevhereti'l-Esrar): (Arapa) 22 (Kavli'l-Mbin F Ahvali'-eyhi Nureddin-i Cerrah El-Halvet): (Trke) F . : 10 sna

 146 23 (Salt'l-Ithaf bi erhi Salt's-Sekaf): (Trke) 24 (Feyz'l-Mun fi erhi Hadis-i Kudsi-i Men T a l e b e n i . . . ) : (Trke) 25 (erhu Hizb'l-Kebir Li'-azel El-Msemma bi refil Gadir): (Trke) 26 27 28 29 (Trke) 30 (Trke) 31 32 33 emseddin (erhu Hizb'l-Bahri'l-Msemma Bi Ziyai'l-Bedir): (Arapa) (erhu Tuhfet'l-Mrsele): (Trke) (Tahkik't-Tarik): (Trke) Niyazi Msr Hazretlerinin adet gazellerinin erhleri: (Terceme-i Emri'l-Merbuti'l-Muhkem Li'-eyhi'l-Ekber):

(Eserr'l-Muin Fi erh-i Esma'l-Erbain): (Arapa) (Reehatl sna Al Tevecchati'l-Esma): (Arapa) (Meded'l-Bkra Min Seyyidi'l-Bkr Menakib-i Mustafa Bkr ) : (Arapa)

34 (Rueni Dilnuvaz- erh-i Glen-i Rz) 35 (El-Mevrid'l-Has Bi'l-Havas Fi Tefsiri Suret-i hlas) 31, 32, 33, 34, 35. sradaki eserlerin mellif tarafndan kendi eliyle yazma nshalar Yahya Efendi ktphanesinde mevcuttur. 36 (Kemal Name-i l-i A b a ) : (Trke matbudur.) 37 (Fevayihu'l-Ezhari'l-Hakayk ve Levayihu Envar't-Tarayk) : Arapa olup 12 risaleyi muhtevidir. bu eserlerin hemen tamam bu ciz muharririn ktphanesinde mahfuzdur.

K K A H M E D K A D R EFEND 1315 = 1897 Kadir eyhlerinin faziletlilerinden ve Berzenciye Seyitlerinden ke rameti ak bir zat olup Sleymaniyelidir. 1315 H. de memleketinde ve fat etti. Eserleri: (Rabet't-Talibin Fi Fazileti'l-lmi Ve'l-lemai'l-miln), (Fethu'l-Cevad fi Beyani Fezaih'l-Cihad), (Fethurraf Fi Meani'l-Hurf), (Fekkl Kufl Fi erhi SUemi'l-Vsl), (Manzume Fi lmi'l-Men), (Risalet'l-Kalb), (Edeb'd-Dnya Fi't-Tasavvuf Ve'l-Ahlk), (Risaletani Fi Akaid-i Sura ve K b r a ) . Kk; Krte byk karde manasnadr. Bununla beraber Trkede kklere iltifat iin aabey denildii gibi Krtede de kklere Kk denildii rivayet edilmitir.

 147 LTFULLAH KARAMANI 894 = 1488

Bursa'da medfun bulunan Emr Sultan hazretlerinin vefatmdan sonra makamma gemi olan zatlarm ncs olup fazilet sahibi, m cahit bir zattr. Emr Sultann Buhara'dan Bursa'ya hicretleri esnasn da Karaman'a uradklar zaman Ltfullah Karaman'nin pederi Abdul lah Fakihin hanesinde misafir olmular ve ad geen fakihe yaknda salih bir evlda nl olacaklarn mjdelemilerdi. 894 H. de Bursa'da vefat ederek Emr Sultan Camii erifi avlusuna defnedildi, tasavvuf ilmin den (Cenah's-Slikn) isminde bir eseri vardr.

LL MUHAMMED FENAl EFEND 1112 = 1700

Glen tarikatnn halifelerinden yksek br zattr. Memleketi Kas tamonu olduu halde Edirne'de irad vazifesiyle megul oldular. Birinci halifesi Seza Hazretleri'dir. Mesnevi-i Manevnin balarna arifane bir erhleri vardr ki, brahim Glen hazretlerinin hal tercemesi v e Se zai'nin Mektubat ile bir yerde baslmtr. Vefat Meded koptu nihi Glenden bir gl Ll msramm dellet ettii 1112 H. de, kabri Edirnedeki Glen derghndadr. Divaneleri Seza divan sonunda basl mtr. A r i f a n e iirlerinden : Ey Fen gel fena bahrinde ol misl-i sadef Ama azn ta kemlin bula drr-i men aref Her ne gelse dten ho gr bulasn ta eref Ba- Vahdet blbl semez gln hardan

LLZADE ABDLBAK EFEND 1159 = 1746

Mesnevi sarihi Sar Abdullah efendinin kznn olu Ll eyh Mu hammed Efendinin ou ve Bayramye Melmilerinin ariflerinden fazilet sahibi bir zat olup eyh Murad Nakibendi'den slkn tamamlam tr. Vefat Glen-i Cennete gl ben ola Llzade msramm delleti olan 1159 H. de, kabri Eyyp'de Yahya Efendi dergh karsndaki Kalenderhane avlusundadr.

 148
Eserleri: (Menakib-i Melmiye-i Bayramiyye), (Tercme-i nsan- Kmil Li'-eyhi Abd'l-Kerim Ceyl), (Gday- R u h ) , (Terceme-i Hakikati'l-Yakin ve Zlfet't-Temkin Li'-eyhi Abd'l-Kerim Ceyl), (erhu ve Zeyl Al Kasideti Meslek'l-Uak Li'-eyh S a n Abdullah Efendi), (Risale-i Mebde ve M e a d ) , (Terceme-i Kimyay Saadet Li'l-Gazal)dir. Hkim Tirmz'nn (Nevadir'l-Usul)n de ihtisar etmitir. Talik yazda mahir idi. iirlerinde Y e t i m mahlasn kullanmtr. Sk fennine dair (Zbdet's-Skuk) isminde bir eseri de vardr. (Meslek'lUak Kasidesi) ne olan zeylinden : Budur ancak srat- mstakimi ehl-i vicdann Muhabbet rhdr klara me^vas vuslattr. Eserlerinden yalnz (Menakb- Melmiye-i Bayramiyye) baslm tr. Iran ariflerinden (Mahmud Celleddin El-Cerhi'nin Nemd ve Bd risalesi) ni de terceme etmitir.

MUHAMMED MUHYDDN BN KUTBDDN ZNKl (KUTBDDN ZADE) 8S5 = 1480 Mevlna Fenar'nn en sekin talebelerinden olup tahsilini ikmal den sonra Tasavvuf mesleine intisab etmi, zahiri ve btn ilimleri v kf yksek bir zattr. Yksek eserleri baslmam olup isimleri aada dr : (erhu Al miftahi'l-Gaybi'l-Msemma bi Fethi miftahi'l-gayb) : Mellifin el yazsiyle yazma nshas Rgp Paa ktphanesindedir. erhu Evrad- Zeyniye el Msemma bi Tenviri'l-Evrad), (erhu Fsusi'l-Hikem), (erhu ale'n-nussi li'-eyh Sadreddin Konev el m semma bi zbdedit-Tahkiki ve nzheti't-tevfik), (Et-tabrl mnf ve te'vili'-erif), (Risale-i hamliye), (Risalet'l-Ameli ve'l-Hikmet), (Mzil'-ek), (Miftahu Cennet), (Tevfikati'l-Mesabih), (Mnyet'd-Deavat) ve muhteber kitaplarn pek ou zerine yazlm makbul haiye lerdir. Eserlerinden olup el yazsiyle yazd risalelerinden (Risalet'lMarifet), (Risaletn Fi erhi Hadis-i ihticac d e m ve Musa) vesaireyi ihtiva eden mecmuas eski eyhlislm Sahip Molla Beyin ktphane sindedir. Vefat Lekad etellahe bi kalbin selim ve RahmetuUahi aley hi daimen terkiplerinin gsterdii 885 H. de, kabri Edirne'de Zindanaltnda Tatarhan mezarlndadr. Mezar tandaki tarih 885 olduuna g re (akayk tercemesi) ile (Kef'z-znn)da yazl olan tarihlerin yan-

 149 l olduu anlalmaktadr. (erhu Sbhaneke maarefnake), (Ihticac- dem maa Musa), (erhu kavli bni Arab fi hakk imani Firavn), (er hu el-ulema vereset'l-enbiya), (Fi beyani hikmeti halk'l-kamleti), (Tesliyetname il Mahmud paa hne inazele) risalelerini ihtiva eden eserleri de Yahya Efendi ktphanesindedir. Edirne'de defnedilmi ol duu, hal tercemesi tarihiler faslnda geen Bd Efendinin (Edirne Ta rihi) nde yazldr. Bununla beraber znik'de ziyaret ettiim pederinin trbesinde bu zata nisbet edilen bir sanduka da vardr.

MAHMUD BN EDHEM Nakibend eyhlerinden ilim ve kalem sahibi bir zat olup pederi Akehirli ise de kendisi Amasya'da domutur. (Tuhfet'l-Edep Sarf Lgati'l-Arab), (Glen-i na) isimlerinde edeb eserleri vardr. kin cisini ihtisar ve sonra semek suretiyle iki eser daha meydana getirmi tir. Farsa ve Trke (Miftahu'l-Lgat) isminde 897 H. de lgata ait bir eser de yazmtr ki, bir nshas ehid Ali Paa ktphanesindedir.

LMEKN HSEYN EFEND 1034 = 1624

Bayram tarikatnn Melmi kolu ariflerinden ve Bursal Hasan Kabadoz Efendinin halifelerinden olup Pete'lidir. 1034 tarihinde stan bul'da vefat ederek Davut Paa Camii erifi civarnda Sultan ah Mes cidi avlusuna defnedildi. Hal tercemesi yukarda geen olanlar eyhi brahim Efendinin ba halifelerindendir. (Vahdetname) isminde Trk e baslmam mensur bir eseriyle baz gazelleri ve arifane mektuplar vardr. (Ayvansarayi)nin (Vefayat)nda drt risalesi olduu zikredil mitir.

GAZEL Pk eyle gnl emesini t drlnce Dik tut gzn gnlne gnln gz olunca nkr ko dil destisini ol emeye tut dur Ol bu safa bahile bu desti dolunca n Hak seni derban derhanesi itti Dur kapda gayri koma ta an bulunca

 150 Sen k aradan hanesini sahibine ver Bek gelir Allah evine sen savulunca Evvel koma kim sonra karmak g olur g eytan erisi hane-i kalbe koyulunca ektik bu cihan ire nice mihnet ve zahmet Ol piri Hda mrid-i kmili bulunca Ey Li meknm seni ben ok aradm ok Sinemde mukim olducan ta duyulunca Bu nutuk irfan sahibi baz airler tarafndan tanzir ve tahmis edil mitir. 1181 H. tarihinde vefat ederek skdar'da Seyid Ahmed deresine defnedilen kadlardan ve Sadiye tarikat adamlarndan Hseyin Lebid Efendinin tahmisi en mehurudur ki matl aadadr: Bir kmilin ol bendesi ta kmil olunca Seyr ile tarikatta keml zere bulunca Kl hizmetini can gnlden yorulunca Pk eyle gnl emesini t durulunca Dik tut gzn gnlne gnln gz olunca 1051 tarihinde yazlm olan Trke (Bahr'l-uyn) ismindeki ese rin sahibi eyh Aladdin Lmekni de ariflerden bir zattr. Bu eserin bir nshas Bursa ktphanesinde vardr.

MERKEZ MUSA MUSLHUDDN EFEND 959 = 1551 Yukarda sz geen Smblefendi hazretlerinin gzide halifelerin den ilh srlara ermi arif bir zat olup doum yeri Denizli, vefat tarihi Merkez'in dairesin nr ide Allah msra ile Mate Tak terkibinin de lleti olan 959 H. de ve mbarek kabri stanbul surlarnn dndaki derghlarndadr. Okunmakta olan tane arifane ilhlerinden baka eseri ele gemedi. Br ilhlerinden : Ey lemlerin ah tecelli kl teselli kl Gnller bir cenk mah tecelli kl teselli kl Cierden eylerim feryat bu benlik dvasndan dad kilikten klp azad tecelli kl teselli kl

 151 MUSA BN EYH TAHR TOKAD Halveti byklerinden eyh Aladdin Karamani halifelerinden arif bir zattr. (Feyzi Kuds) ve (Mantku'l-Gayb) isimlerinde Trke men sur mutasavvfane risaleleri vardr ki, her ikisi de 13 er babtr. (Mant ku'l-Gayb) m bir nshas Airefendi ktphanesinde vardr. (Feyzi Kud s) nin Beyazt Han ehzadelerinden Orhan namna te'lif edildii mukad dimesinde yazldr.

MEM MUHAMMED CAN EFEND 1008 = 1599

Pr Hasan Hsameddin Uak hazretlerinin ba halifelerinden fa zilet sahibi bir zat olup Saruhanldr. eyh-i zaman terkibinin ve Ey leyip ruhi revan verdi can aziz msrann delleti olan 1008 H. de vefat etti. Emr Buhar trbesinden Hsrev Paaya giden yolun sandaki tr besinde medfundur. Eserleri: (Lbb'l-Usl fi marifeti Tarikati'l-Vsl). (Metalib's-Slk) olup baslmamtr. Bu eserini Sultan II. Murad'a takdim edip padiah hazretlerinin hrmetine mazhar olmutur. smi an lan padiahn medihlerine dair olan bir manzumeleri (Uknm'l-Hikem Fi marifeti Srr'l-Kdem) ismiyle halifelerinden Muhammed'l-Kaadi-i orum tarafndan fasih ve dzgn bir ifade ile erh olunmutur ki bu da baslmamtr. lahiyatndan : lem ire kl nazar kim gsterir resmi nlma Behetl envar ile piraste olmu ey huma An gr kim akn dem eker arz u Sema El eman Hallk- lem inlerim her subh-i am Yine bu tarikat adamlarndan Ahmed Safi bni Hac Muhammed'in de Sultan II. Murad namna yazlm (Kenz-i hls) isminde bir eseri vardr ki, bir nshas Hsrev Paa ktphanesinde mevcuttur.

MUHY EFEND (MUHAMMED MUHYDDN GLEN) 1014 := 1605 Halveti tarikatnn Glen kolu eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Edirnelidir. Selanik mevlevihanesinin banisi Ekmekizade Ahmed Paann biraderidir. Memleketinin ulemasndan tahsil ile icazet almaa

 152 muvaffak olduktan sonra bir mddet zht ve salh dairesinde halktan uzaklam ve din eserlerin mtalasna devam etmitir. Bu esnada 941 H. de Edirne kads olup nasibi gereince mutasavvflar zmresine aleyhtarl ile mehur olan ivizade efendi; bir cuma gn camide elin de mtala etmekle megul olduu bir kitaptan dolay Muhyi efendiyi huzuruna ararak kitabn ismini sordu. Muhyiddin Efendi de, ariflerin mrebbi Cenab- eyhi Ekber Muhyiddin-i Arabnin eserlerinin en b yklerinden (Fss'l-Hikem) olduunu laubali bir ekilde beyan etme si zerine gazaba gelen ivizade Efendi tasarlad tekdir ve azarlama sna vesile bulur. Mezkr kitabn ibarelerinden sualler karp imtihana baladysa da ald vakfane ve limane cevaplar karsnda bilkis tak dire v e beenmee mecbur oldu. Bundan sonra o tarihlerde Msr defter dar bulunan biraderinin yanma gitti. Buradan da Hicaz tarafna hare ketle Hacc- erif vazifesini ifadan sonra Msr'a dnm ve oraya yerle erek Glen zade Seyyit Ali Safvet Efendiye iradesini teslim etmi tir. Maneviyat yolundaki cehd ve gayretinin mkfat olmak zere hil fet rtbesine erimekle beraber kzyle de evlenmek suretiyle shr ba kmdan da mridine akraba olma erefini kazanmtr. mrnn sonu na kadar da halkn irad ve eser yazmakla uraarak 1014 H. de vefat etmi, Glen derghna defnedilmitir. Kitaplarnn baslmasna himmet olunmad iin ilim ve irfan nis betinde hret kazanamyan Osmanl eyhlerindendir. Manzumelerinde M u h y i mahlasn kullanmtr. Eserleri: 1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11 12 13 14 15 16 N

(Risale fi beyani esma-i Hsna) (Nefahat'l-Mesih el-Amber) (erh'l-mstezat) (El-Muammeyat) (Muammay- mersiye-i Glenizade) (El-Mukattaat) (Er-Rubaiyat) (Gazelname) (El-Masadir's-Seniyye) (E-emsiyye) (El-Ayniyye) (Hsn Dil) (erh'l-Erben)

(Kef Shru'l-yan fi hurufi srr satri li ebi'l-ihsan) (erhu Hadis'i-Cibril) (Silsilet'l-Ak)

(Fyuzu'l-Mevl)

 153 18 19 20 21 22 23 24 25 (Hakku'l-Yakn Fi'l-Hikyati (Hedyu'l-Harameyn) (Nefahat'l-Eshar) (Ahlku'l-Kiram) (Menakb-i Glen) (Meahid'l-Vcud) (Kitab- Meb) (Dvan) ve'n-Nasayih)

Bunlardan baka Bali Belen ismiyle ve duyulmam bir tarzda bycek boyda bir Trke lgati vardr ki, Trkenin lgat ve kelimele rinin tremesi ile megul kimseler iin grlmesi lzumlu eserlerden dir. (Ahlk- Kiram) fasl zere mrettep Trke eserlerdendir. 1 Fiil - Ahlk terbiyesi, 2 Yerleme tedbirleri, 3 ehirlerin idaresi.

MEZZNZADE MUHAMMED EFEND 1029 .= 1619 Kadiri tarikatnn Erefiye kolu eyhlerinden znikli eyh A h m e d Hamdi Efendi halifelerinden fazilet sahibi arif bir zat olup Bursaldr. Bir mddet Emr Sultan hazretlerinin camiinde hatiplik yaparak 1029 H. de vefat etti. Hamza Bey mezarlnda medfundur. Tasavvuftan (Zad'l- Kavafi'l-Fi Tayyi'l-Merhil) (Risale-i Kdsiye), (Tabirname-i Enfsi), (Esma-i Slk) isimlerinde Trke risaleleri olduu gibi (hya'lUlm)u, (ifa-i erif) i, (Minhac'l-bidn)i ksaltmtr ki bu eserlerin hepsi de baslmamtr. eyh Ahmed Efendinin de Trk (Tabirnamesi) vardr.

MUHAMMED MUZZDDN EFEND Celvet eyhlerinden faziletli bir zattr. Eserlerinden, tarikatn piri Hda hazretlerinin halifelerinden olduu anlalmaktadr. Eyp'de So kullu Mehmed Paa ktphanesinde byk bir mecmuada aadaki ri saleleri grlmektedir. 1 2 3 4 Mahmud (Terceme-i Camiu'l-Fezail Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda) (Terceme-i Miftah's-Salt Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda) (Terceme-i Tecelliyat Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda) (Terceme-i Kef'l-kana' an vechissema Li Hazreti Pr Aziz Hda)

 154 5 (Terceme-i Vkat Li Hazreti Pr Aziz Mahmud Hda): (K k bir ksmdr) 6 ((Terceme-i Menazil's-Slikn) 7 (Mizan'n-Necat) 8 (erh Miftah's-Salt Mir'att-Derecat) Ad geen eserlerin ekserisinde 1033 tarihi yazldr. El Msemma Li Misbah's-Salt ve

MUHYDDN BURSAV 1091 = 1680

Halveti tarikatnn Uakiye kolundan ve Cahid Efendinin halife lerinden Ali Efendiden halifelik alm arif, air bir zattr. 1091 H. de ve fat etti. Bursa'da Kuzular derghnda medfundur. iirlerinde Bur sav mahlasn kullanmtr. Mrettep divan ile (Tevhid-name), (Ibretnma), (Mahade) isimlerinde baslmam eserleri vardr. Arifane ila hiyatndan : Bursavi gel itme zar Musaya dendi Len tern Grnmez dostun cemali Silmeyince gubarn Mevlna Cmi'nin : Ze deryay ahadet n neheng l ber verd ser Tcyemm vacip med Nuh ra der vakti tufane beytini de arifane bir dille erh etmilerdir.

MUHAMMED DEDE (GM A Y A K ) 1115 = 1703 Mevlev eyhlerinin limlerinden bir zat olup Bursaldr. Bursa Mevlevihanesinin eyhi iken 1115 H. de vefat etti. eyhi mahlsl iir leri vardr. Pederi kendisini kk yata braktklarndan manev sl kn Niyazi Msr hazretlerinden tamamlamtr.

 155 Eserleri: Tasavvuftan Arapa (Camiu'l-Kelim) ile (Slkname-i Tarikat Mevleviyye), hesap ilminden (erhu Bahaiyye), corafyadan bir risaledir ki, hepsi de baslmamtr. Beyitlerinden : Bir arsa ki aktr olsa acep olmaz Erbab dil olmaz yine mesrur olursa Her kuesi sad vamk ve mecnunla meml Habibi dili gencine-i Karunla meml

MANEV MUSTAFA EFEND 1114 = 1702 Yukarda hal tercemesi yazlm bulunan Karaba Vel hazretleri nin olu fazilet sahibi bir zattr. 1114 H. de vefat ederek skdar'da Do anclarda Nasuhi hazretlerinin dergh avlusuna defnedilmitir. Arifa ne bir (Fsus'l-Hikem) erhi ile (mrettep divan) vardr ki, ikisi de baslmamtr. Divannn matlndan : Hak Teldan atadr er'i pk-i Mustafa Nuru zat kibriyadr er'i pk-i Mustafa Mecma- Evsaf- Rabb'l-lemindir phesiz Mazhar- zat- Hdadr er'i pk-i Mustafa Zat- Esma ve sfat erh eden sarih budur Srn vechi kibriyadr erh eden sarih budur Matl esrar Haktr maz-i Kur'n- Azm Cmleye emsudduhadr maz-i Kur'n- Azm

MSLM EFEND EBUL V E F A A H M E D MSLM EFEND 1166 = 1752 Hal tercemesi yukarda geen Seza hazretlerinin damad arif ve air bir zat olup aslen Belgratldr. (Htamh misk) terkibinin ve (Be kann glen Ahmed Efendiye msellemdir) msrann delleti olan 1166 H. de Edirne'de vefat ederek Vel Dede derghna defnedilmitir. (umuun Lmiun fi beyan etvar-n sabi'in) isminde Seza hazretlerinin (Etvar- Seb'a) manzumelerinin erhi ile divan sonradan baslmtr.

 156 Arifane iirlerinden : Her makamn perde-i raz enn stndedir. Saye-i Lutfi Hda kalbi hazin stndedir. Ehli zikrin sa ve sola inhirafn grme ayb Nefyi cndi masiva in kemin stndedir Baka beyitlerinden : Tutma her baba sakn gevek olma assas Halka-ve kalmayasn tarada sen leyi nehar Olu olup pederinin yanna defnedilmi bulunan Muhammed Vefa Efendi de air ve ariflerden bir zat olup (Hadaiku's-salt) isminde Arap a ve (erhu Hadis-i Erben) gibi eserleri vardr. iir mecmuasndan bir ksm pederinin, bir ksm iirleriyle beraber (Nzhet'l-hvan) is miyle baslmtr. Asl memleketi olan Belgrad hasretine dair beyitle rinden : Hasreti hsn Belgrad ile her am u seher Tuna ve Sava gibi, durmaz d emim alar.

MEDEN MUHAMMED EFEND TRABZON 112.3 = 1711 Kadir eyhlerinden faziletli bir zat olup Medine-i Mnevverede Peygamber Efendimizin Trbe-i Saadetine komuluundan dolay zama nnda Meden Efendi adiyle tannmtr. 1123 H. de Medine'de vefat etti. Eserleri: (Haiye-i Al Nuhbet'l-Fiker), thaf Seniyye Fi Ehadis-i Kudsiyye), (erhu Kaside-i Banet Suad), (Levamihu's-Sebhi fi erhi fasl'n-Nh), (erhu hizbi'l-zam), (erhu esma-i ehl-i Bedir), (Tuhfet'l-hvan fil harami vel harami mine'l-hayavan) ile Kur'n- Kerimin hususiyetlerine dair (Drer's-Semine fi fezaili'l-yat ve's-sver, Risa letn fi beyani ma vekaa mine'l-evhami ma fi's-sihah), (Risaletn fi beyani'l-ezdad), (Risaletn fi beyani msellesat'l-lugaviye), (Risaletn fi ma yeteadda vema l yeteadda) (Risaletn fi beyani savmi aura), (Kefi muaddalat's-saln), (Tecvid), (Ademi ekfr mslimin) dir ki, hepsi de baslmamtr. (Havass Kur'n) a dair olan eserinin br nsha s bu ciz yazar tarafndan Bursa'da Ulu Cami ktphanesine hediye edilmitir. Meden Muhammed Efendinin el yazsiyle yazma risalelerin den 16 risalesini ihtiva eden mecmuas Sleymaniye ktphanesindedir.

 157 MSTAKM MUSTAFA NYAZ EFEND 1163 = 1749 Nakibend eyhlerinin limlerinden bir zat olup Konya Erelisindendir. 1163 H. de yazd (Sohbet'l-Gaye), (Slk K a v m ve Srat Mstakim) isimlerindeki, mutasavvfane risaleleri umum ktphanede vardr. 1173 H. de yazd (Mucib'l-kan) risalesi de Yahya Efendi k tphanesinde mevcuttur. MUHAMMED BN MUHAMMED EL-KADi Halveti tarikatnn arif ve fazilet sahiplerinden bir zat olup orum lu olduklar rivayet edilmitir. Bir mddet Hakim Vezir Hoca Ragp Pa ann kitaplk hizmetinde bulundular. Eserleri baslmam olup aa dadr. (erhu Fususi'l-Hikem), (Risale-i naberat fi beyani hatmi'l-velayeti'l-Muhammediye), (Esrar'l-Muhammed ve iradl A h m e d ) , (sbat- hatem'l-evliya). kinci eserini 1184 = 1775 H. de yazmtr. MSTAKMZADE SLEYMAN SADEDDN EFEND 1202 = 1787 Son devir limlerinden ve Nakibend eyhlerinden olup feyiz ve kemal kazandktan sonra uzlete ekilerek vaktini eser yazmaa hasret mitir. Yaz san'atna da intisab vardr. Tevekkelt ale'l-kayym ter kibinin delleti olan 1202 H. de doum yeri olan stanbul'da vefat etti. lmi, irfanna galip bir zattr. Zeyrek civarnda Soukkuyu medresesi civarnda yksek mridi Tokatl Emin Efendinin yanna defnedilmi.^tir. Eserleri: (Terceme-i mektubat- imam- Rabbani), (erhu divan A l i ) , (Devhat'l-meayh) ( ' ) , (Mecelletl - nisap fi'n-nisebi ve'l-kna ve'l-elkab) (-), Tercemei lgati kanuni'l-edep li'z-Zemaher) {^), (erhu kasidei mu(1) eyhlislmhk makamnda bulunan yksek zatlarn hal tercemelerini hi kye eden makbul bir eserdir ki, 1221 tarihine kadar Aymtapl Hoca Mnip Efendi, 1248 tarihine kadar Muhasslzade Sleyman Faik Bey, 1279 tarihine kadar Mektubzade Abdl Aziz Efendi taraflarndan zeyilleri yazlmtr. 1293 tarihlerinde stanbul'da vefat eden maarifilerden Topal Rifat Efendi merhu mun (Devhat'l-Meayih)i bu eserlerin hepsini toplamtr. ( 2 ) bu isim, msveddesinin yazl tarihi olan 1168 tarihine dellet eder. Nshas Galata Mevlevihanesi ktphanesindedir. Cidden istifadeyi mucip bir eserdir. (3) Mstakimzadenin el yazsiyle yazma takm Kk Efendi ktphane sindedir. Tercemeye Elsineyi selse ismini vermitir ki, terceme tarihini bil dirir. shak hocas Ahmed Efendi tarafndan yaplan terceme baslmtr.

 158 dariye), (erhu vird-i settar), (Tercemei Fkh Ekber) (*), (Tarikat ehli nin serpularna dair risale), (erhu hadisi men arafe nefseh), (erhu hizbi'l-hfz), (Risaletn fi imani ebeveyi ResuliUah) ('), (Haiyei hizbi zam), (Hulsat'l-hediyye) C^), (erhu Evrad- Kadiriyye), (erhu bnukati ehadsi nebeviye), Cevahir-i hamse), (Menakbi Eshab Bedr), (Menakbi mam A z a m ) , (Envar diyar bi himayetil bar), (stlahat iiriyye), (Tuhfet'l-Meram), (Hlyei Nebeviye ve Hlefai Erbea), (Tahkiku't-Teslim), (Emaneti Ma'-rufe), (El-skenderiye), (Tahkiku's-salt), (Huccet'l-Hatti'l-hasen), (Tenif'l-Ezter fi tarifi'l-Ahmer), (Hsn'ttakvim), (Hsn hain), (Riyaz'l-Ulema), erhu'l-Ukd'l-l'liye fi tarikati'l-Mevleviyye li'n-Nablsi), (Mecellet'l-yan airler tezkiresidir.), (Tuhfet'l-Hattatn) (^), (Vesilet't-tesalli fi erhi mnyet'l-musalli), (Tarz's-selm li ihrazi'l-slm), (Cihaz'l-macun fi'l-halasi mine't-tn), (El-makalet'l-mfide fi'l-kelam), (Revza-i meayih-i kibar), (dab'lli'l-elbab), (Hsal-i aere), (Risalet'l-hay fi beyani'l-key), (Gurret'lBedri fi beyani'-uhuri isna aer), (El-iradet'l-aliyye fi'l-iradeti'l-cziyyeti ve'l-kUiyyeti), (Cedvel-i eimme-i isna aer), (Cedvel-i aare-i mbeere), (erhu baz ebyat- mesnevi), (Tercemei murassa bni Esir), (Meayhnamei slm), (Risalei salt Vsta), (Teracm ahvali'-uyuhi Ayasofya), (Menakibi Melamiye-i B a y r a m i y y e ) , (erhu Salati'l-Bedi), (Ref'l-hakika fi kef-f'l-akika), (Risalei nisyan), (Nusret-i mbtedi), (Tuhfet'l-Meram es'ile ve ecvibe), (Tarhu'l-mana fi erhi esma''l-hsna), (Mir'at's-safa fi nuhbeti esma), (Tercemei Ukudi'l-l'liye fi ayini Mevl i v e y y e ) , (Tefsiru'l-Fatiha), (Tarsus fi'l-Berges), (Terceme-i Mridi'lMteehhilin), (Kelimat-i Hikamiye) ve sairedir. Bir hayli iirleri, ltif ve manal tarihleri de vardr. Bir mnacatndan : Ya Rabb kalemim muyi fenadan sakla Tahririmi ta'n- sfehadan sakla Tevfikn edip kande gidersem bana rehber ehrah- eriatte hatadan sakla
C) tkdam matbaas tarafndan baslmtr. (") bni Kemal, Saaklzade, Seyyit Oahlan gibi fazilet sahibi zatlarn da bu hususta hususi risaleleri vardr. () eyh Nazmi Efendinin (Hediyyet'l-hvan)nn hlsasdr ki, kitabn ismi olan (Hulasat'l-Hediye) yazh tarihini gstermektedir. C) 1060 H. de stanbulda vefat eden Hattat Nefeszade brahim Efendinin (Glzar- Savab), 1171 H. de vefat eden Hattat Suyolcuzade Necib Efendinin (Devhat'l-Kitap) ve 1272 H. de Kstendilde vefat eden Hattat Mfti Muham med em'i Efendinin (Tuhfet'l-Hattatin) isimlerinde hattatlarn hal terceme lerini anlatan eserleri vardr. (Hat ve Hatta tan) adl baslm eserin byk ksm bu eserlerden derlenmitir.

 159 Risalelerinin byk ksmn ihtiva eden bir mecmua Yldz ktpha nesindedir. mam- Ali Divanna ait erhinin kendi yazsiyle yazma nshas Es'ad efendi ktphanesinde, (Devhat'l-Meayh) Airefendi ktphanesinde, (Mektbat tercemesi) de Yahya efendi ktphanesindedir.

IMUHAMMED MURAD NAKBEND 1264 = : 1847 Alim ve ariflerden bir zat olup stanbulludur. stanbul'da aramba'daki Murad Molla derghnda irad ve mesnevi dersi vermekle megul olmutur. Bu derghn yaknnda bir (Dar'l-Mesnev) inasna himmet etmitir. Eserlerinden (Hlasat'-uruh) ismindeki alt cilt Mesnevi er hi ile (erhu Tuhfe-i ahidin El msemma bi mzihi'l-Hafa), (Risalet'sSakaleyn), (Muinu'l-Vaizin) baslmamtr. (Ma hazar) ismindeki muh tasar Pendiattar erhi ile Divan baslmtr. Vefat 1264 H. de, kabri Dar'l-Mesnevi'dedir. Bir naatndan : Murad derdimendin cmle ahvali sana malm An takrir ve tahrire ne hacet Ya Reslellah Mehur air evket Buharinin : (Ez beski rihat cnun ber serem heva) msra ile balyan kasidesini erh etmitir. Eserlerinin hepsi Daru'l-Mesnevi ktphanesinde vardr.

MUSTAFA ENVER EFEND (MUSTAFA BEY) abani tarikat eyhlerinden Reid Ahmed efendinin halifelerinden iken, sonradan Kuadal brahim efendi hazretlerinin irad makamna geen Hamami hretiyle tannm Bosnal El - Hac Muhammed Tevfik efendiye nisbetini yenilemi ve ad geen zatn vefatndan sonra irad va zifesine balamtr. Alim, air bir zat olup skdar'da nadiye civarnda Nalac dergh eyhi idiler. 1289 H. de vefat ederek ad geen dergha defnolundular. Hamami efendi de bu derghta gmldr. bir yerde olarak baslan (Terceme-i Usul-i Aere), (Tercemei Kelimat- Kmmil- bni Z i y a d ) , (Terceme-i Bab'-uyuh min futuhati'l-Mekkiyye) risaleleriyle baslmam bulunan (ilahiyat mecmuas) eserlerindendir.

 160 Arifane bir muhammeslerinden : Bayezidin cezbesinde celle an remzini Zat Ahmedden tecelli men reani remzini zrameyte nass pakinde meani remzini R'yeti didar Haktan len terani remzini Cismii zarm akla tur olmaynca bilmedim. , Say gayret eyleyp anla eriat srrn Bab Haydardan duhul et bil inabet srrn Arif-i remzi fena ol gr tarikat srrn Kisve i ali aba enveri hakikat srrn Vuslat mridle mesrur olmaynca bilmedim.

MUHAMMED BAHAEDDN EFEND 1321 = 1903

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Halidi byklerinden Bozkr'l Muhsin efendinin oludur. Tahsil ve slukun tamamladktan sonra Kon ya'ya giderek ilim ve tarikatn yaylmasna hizmet etmi 1321 H. de vefat edip Hac Abd'l-Fettah kabristanna defnedilmitir. Vahdeti Vcuda dair arapa (Bisl Mafire fi Beyani Akvali'l-Vahdeh) ile Cenab- Hakk zikrin faziletlerine dair (kaz'n-Nimn ve Tenbihu'l-Mukallidn) isim lerinde muhakkikane risaleleri vardr.

NUREDDNZADE MUSLHDDN MUSTAFA EFEND 981 = 1573 Sofyal Bli efendinin halifelerinden olup Filibelidir. Zahir ve batn mamur zatlardandr. Vefat (Hayrul A m e l ) terkibinin delaleti olan 981 H. de, kabri stanbul'da Edirnekaps dnda Srt Tekkesindedir. Kanun Sul tan Sleymann maiyyetinde Zigetvar seferinde bulunmulard. Eserleri baslmam olup unlardr: En'am sresine kadar yazlm olan (Tefsiri erifleriyle ayrca Tefsiri Fatiha ve erhu Ala Varidat- Kbra Li'-eyh Bedreddin), (erhu Al Nsus Li'-eyh Sadreddin), Tercimei Menazili's-Sirin), (Risalei Vahdet-i V c u d ) , (Risalei Mira) vesairedir. (Menazil's-Sairn), Tasavvuf, Ahlki hikmetler ve suluktan bahseden bir eser dir 481 H. de vefat eden mehur lim ve mutasavvflardan eyhlislm lkab verilmi Abdullah Ensari Herev'nin olup bir hayli zatlar tarafn dan erh edilmitir.

161

NMETULLAH EFEND Bursa'da medfun olan Emir Sleyman derghmm eyhlerinden bra him efendinin makamma gemi bir zat olup Rumeli Yeniehirindendir. (IVIenakib-i Emir Sultan) (Risalei Tac V e Hrka) isimlerinde eserleri vardr.

NAK AL AKKRMAN 1062 == 1651 Halveti tarikatnn byklerinden arif ve fazilet sahibi bir zat olup (Ayn'l Hayat) ismindeki manzum tasavvufi eserinde doum yerinin Divrik olduu kaytldr. Mehur ve matbu (^) arifane divan ile basl olmyan (manzumei Ayn'l-Hayat), (Vakat), (Bey'atname), (Manzmei Gavriye) isimlerinde baz eserleri vardr. Vefat (Tarac Naki) terkibinin de lleti olan 1062 H. dedir. rada memur olarak gnderildii Akkirmanda medfun bulunmaktadr. (Vakat) ismindeki eserinde hal tercemesi yukar da geen Ramazan efendinin halifelerinden olup Krm'dan zi'ye hicret eden Murad Krm'nin makamma gemi bulunduu yazldr. Arifane iirlerinden : L me Allah mektebinde okudunsa masebak Sen seni bildin nedensin a gzn bir hocabak Arifane iirlerinden aadaki gazel baz arifler tarafndan erh olun mutur : Eyasen sanma kim senden bu gftardehan syler Veya terkip olan unsur veya lahm zeban syler Seni ol sana bildirmek muradn kasdedip Mevl Anasrdan giyip bir dun yznden tercman syler Hayal-i zil yeter ibret grnen hayme-i tende Deildir nutkeden suret derununda devran syler Sular kim bilmedi nefsin rften almad dersin Deildir Hakka arifler zn bilmez yalan syler

( 1 ) Bu divann baslmasna himmet olurunusa da Nak mahlasna aldanarak yanllkla (Divan- ah- Nakibend) ismiyle basmlardr. Basl olmyan nshasnda fazla iirler vardr ki, bir nshas bu hakir yazar tarafndan Ramazan Efendi dergh ktphanesine hediye olunmutur.

F. : 11

 162 Kimindir bunca cmbler kimindir nutkiden cevher znden olmadk arif zndan zgegn syler Yaratt cmle eyay zn pinhan edip anda Grnd nice binyzden vel kendi nihan syler Sekahm Rabbhm, hamrn ien aklar ey Nak rer maukuna anlar mekndan l mekn syler 1047 H. de tamamlad Gavriye manzumesinin mukaddemesinden Gel beru ey derdi yolda eyleyen Rah akta gzlerin ya eyleyen

N Y A Z I M U H A M M E D MSR C) H. 1105 = 1693 Halveti tarikatnn Msriyye kolunun kurucusu olan arif zattr. Ma latya'da - Apoz'de domu olup Mardin ve Msr'da tahsil grdkten sonra Elmal'da Sinan mmi Hazretlerinden tarikata id feyzini tamam layarak Bursa'ya yerlemitir. Fakat kaderin cilvesiyle 2. d e f a srld Limni'de Ruhi Msr mahfel-i liye pervaz eyledi, Eyliye Msr efendi kasr- Adn' cay gh msralarnn dellet ettii 1105 H. senesinde vefat etmitir. Cezbe ve irfan gaalib bir zattr. Balca yirmi sekiz halifesi ol duu matbu menakbnmesinde yazldr. Eserleri : 1 (Mevaid'l-irfan ve Avaid'l-ihsan): (72) maide = bahis ze rine hazrlanm Arabca mensur bir eser olup arifane eserlerinin en b ydr ki, baz yetlerin tefsirlerini, baz arifane makaleleri, birka mektubu, ksmen de kendisinin hal tercemesini ihtiva eder. Bir nshas tarafmdan skdar'da Nash Dergh ktphanesine hediye olun mutur. 2 (Tefsr- Fatiha-i erife): Arabca muhtasar ve mfid bir eser dir. Umum ktphanede vardr. 3 (Devre-i A r i y y e ) : Mebde' ve meaddan bahseden bap bir hat me zerine tertiplenmi arabca kymetli bir risaledir. Dvannda: Devre-i ariyyeden her kim haberdar oldu ise ol bilir, ancak Niyazi lm irfanm benim beytiyle iaret ettikleri risaledir. 4 (Tesbi'u Kaside-i B r ' e ) : mam Busayri merhumun slm le minde mehur olan (Kasde-i Br'e)'lerinin tesbidir (yedleme suretiyle
(1) iyaz Msr'nin hal tercemelerinin tafsilt Msriyye eyhlerinden olup 1310 H. tarihlerinde Bursa'da vefat eden Moralzade Mustafa Ltf Efendi ta rafndan tertib ve Bursa'da baslan menkbelerinde yazldr.

 163 nazm edilmesidir). Bir nshas baslmtr. Tarafmdan Bursa'da Ulu Ca mi ktphanesine hediye edilmitir. 5 (Risalet't-Tevhd): Tevhidin mertebeleri olan Zat, sfatlar ve fiillerden bahs eden Trke bir risaledir. 6 (erhu Esmai'l-Husn): Kelime-i Tevhd ile Esma-i Hsn'dan Allah, Aliy, H, Kahhar, Hayy, Azm, Hakk, Vaahid, K a y y m Samed ve Ehad ism-i eriflerinin tasavvuf diliyle Trke erhidir. 7 (Tefsir-i Sre-i Yusuf): Enfsi-btm - bir tefsir risalesi olup trkedir. 8 (Es'ile ve ecvibe-i mutasavvfane): Sual ve cevap tarznda baz tasavvuf stlahlar beyan eden bir risaledir. Tasavvuf ilmi ile megul olmak isteyen kimseler iin lzumlu risalelerdendir. 9 (erh-i Nutku Yunus E m r e ) : Cenab- Hakkn velisi k Yunus hazretlerinin tasavvufi muamma kabilinden olan kdm erik dalma n de yedim zm Bostan ss kakp der ne yersin kuzumu, beytiyle balayan nutkunun erhidir ki, eyh smail Hakk merhum da bu erhe bir miktar zeyil yazmtr. 10 - (Divan- lahiyat): Osmanl edebiyatnda tasavvuf diliyle ya zlan sofiyye divanlarnn en mehur ve yaylmlarmdandr. Hakikaten arifane ve akane gerekleri beyan eden bir divandr. Tashih edilmi ns has ilk nce 1254 H. de Msrda baslandr. 1 (Risale-i Erat- saat): Kyamet almetlerinden olan erat- sa ati, enfsi bakmdan aklayan trke kk bir risaledir. 12 (Tabirname); Muhtasar ve faydal trke bir risaledir. 13 (Risale-i Haseneyn): Hz. Hasan ve Hz. Hseyin R . A . m n bvvet tarifi ile, nebi olduklarna dair mensur kk bir risale olup vak tiyle Rusuk'da baslmtr. 14 (Mektubat): Mteaddid mektuplarn havidir. Bir nshas K k efendi ktphanesindedir. bu eserlerinden Tesbih-u Kaside-i Br'e, Es'ile ve Ecvibe-i mu tasavvfane, Divan baslmtr. Baz zatlar eyh smail Hakk'ya aid olan Lbb'l-Lbb ve Srru'ssr ismindeki baslm risaleyi de baz karineler dolayisiyle, Niyazi Msr Hazretlerine nisbet etmektedirler. Lbb'l-Lbb eyh-i Ekber Hazretlerinin eserlerinin en byklerinden Ftuhat- Mekkiyye'den seilip terceme edilmitir. Tasavvuf limlerinin Hazerat- Hams Be Hazret ismini verdikleri ulu zatlar aklayan trke matbu bir risaledir.

164

Arifane beyitlerinden : Bir gz ki ann olmaya ibret nazarmda Ol dmandr sahibinin ba zerinde Anadan doma gzszler kemah grmez eyay (Niyazi) vech-i dildar li'l-ebsardan sor Her mride dil verme kim yolunu sarpa uradr Mrid-i kmil olann yolu gayet asan imi Arifane bir gazelinden : Zeh kenz- hafiy knden gelir her dar olur peyda Kimi zulmet-i zuhur eder kimi envar- olur peyda Zehi deryay- vahdet kim kesilmez her kez emvac Bu kesret lemi andan doup naar olur peyda Ne sihir bu el-acebdir kim bu yzden grnr ayar O yzden gayri yok tenha gelir dildar olur peyda O yzden grnen ayar dner em'i cemalinden Felekler de grp an dner edvar olur peyda Tanr gnde yzbin can adem iklimine her dem Gelir yzbin dahi andan bulur imar olur peyda Dn ie hayaleti iin da zuhurat Birinden ol birine tuhfeler her bar olur peyda O devr ile gelipdir enbiya mrsel meratibce Kehi mmin zuhur eder kehi kffar olur peyda Tecelli eyledike ol seray-i srr'ahfada Bu suret lem ire satu pazar olur peyda Ann zatna gayet sun'una her kez nihayet yok Ann n her br isminden gelir bir kr olur peyda Tecelli eyler ol daim cell ve ki cemalinden Birinin hasl Cennet birinde Nar olur peyda Cemali zahir olsa tiz Celli yakalar an Grrsn bir gl alsa yannda har olur peyda Bu srdandr ki, bir kmil zuhur etse bu lemde Kimi ikrar eder an kimi inkr olur peyda Veliyy-i arif cell ire cemalini grr daim Bu Hristann iinde ana glizar olur peyda Ne srdr ki iki kimse nazar eyler bu ekvana Biri ancak grr dr bire diyar olur peyda Grr ol kenz-i mahfiden nice zahir olur eya Bilir her nak suretinden nice esrar olur peyda

 165 NAK BRAHM EFEND 1114 = 1702 Snbliye eyhlerinden k ve air bir zat olup stanbul'ludur. Cennet'de de ey Nak gel H diyelim ya H, msrann dellet ettii 1114 H. tarihinde vefat etti. Hakim olu Ali Paa cami erifi avlusunda defnedil mitir. Divan baslmamtr. kane bir gazelinden : Oldu gnlm Halvethane-i merdan- ak Menzil-i yekta idendi kalbimi sultan- ak Da yakm erha ekmi sinesin ak eylemi Byledir lemde (Nak) hl-i mtakan- ak Aikne bir beyti : Hep mamelekin (Nak) nisar etti yolunda Bir pir-i hen kald heman ol da kefenlik

NAZM MUHAMMED EFEND 1112 = 1700 Yukarda sz geen Abdl'-Ahad'in - Nuri hazretlerinin halifelerin den olup pederi Trabzonlu ise de kendisi stanbul'da domutur. 1112 H. tarihinde vefat ederek ehremini yaknnda Yavaa Mehmed aa zavi yesine defn edildi. Esasen Halveti byklerinden Yusuf Mahdum, Mu hammed Rakyye, ehkubd irvan, Abd'l-mecid irvan, emseddin Si vas, Abdlmecid Sivas, Abdlehadi'h-Nur) gibi yedi zatla halifelerinin hal tercemelerini hikye eden ve teferruat olarak da slk hallerine dair baz maddeleri havi olan (Hediyyet'l-hvan) (O ile Mesnevinin birinci defterinin manzum olarak tercemesi, Mrettep divan, (Manzum M'yar'tTarikat) (Etvar Seb'a) isimlerinde baslmam eserleri vardr. Beyit lerinden : Bi bk gider cezbe ile Kbe-i Vasle Meczubu lh himem-i rehberi neyler
(1) Bu eser maalesef taraf tutarak yazldndan toaz noktalar hilaf ha kikattir. Bu cmleden olarak Niyazi Msr hakknda istihfafkrane yazlan ifa de bu iddiaya delidir. Bu hallere ittihat ve sl,m kardelii namna teessf olunur. Mstakimzade telhis ederek (Hulasat'l-Hediye) ismini vermitir ki metnin ad gibi bu da yazl tarihini gsterir.

 166 NASH MUHAMMED EFEND 1130 = 1717 aban tarikatnn byklerinden Karaba Veli'nin ba halifelerin den Nasuhiye kolunun kurucusu olan bu yksek zat skdarldr. Vefat tarihi Rehberi tarikat terkibinin gsterdii 1130 H. de, kabri skdarda Doanclardaki tekkesindedir. Trbeyi erifinin niyaz penceresi ze rinde Zeki Efendinin : Makam evliyadr memba feyzi fhutdir Edeple dhil ol sofi bu dergh Nasuhdir Beyti nakolunmutur. Mridane eserlerinin hepsi de baslmam

olup derghn ktphanesinde vardr ki, isimleri aadadr: 1 (Tefsir-i erif): 10 kk cild zerine tertip edilmi olup baz tasarrufat ilve edilmek suretiyle maruf tefsirlerden seilerek meydana getirilmitir. 2 (Risalet'r-Rdiye): Halifelerinin ba Mudurnu'da medfun Abdullah Rd Efendi adna yazlm ve tarikatn slknden bahse den bir eser olup Arapadr. 3 (Risalet'l-Fahriye): Halifelerinden olup Beikta'ta Maka semtinde defnedilmi bulunan Fahreddin Efendi adna yazlm bir ri saledir. 4 (Risalet'l-Velediye): Olu Aladdin Ali Efendi adna yazl mtr. Bu esere eyh Zeki Efendinin erhi vardr. 5 (uab'l-man): smi mevzuuna dellet eder. 6 (erhu Gazel-i Msr-i Niyazi): Y a cami'l-esrar msraiyle balyan gazelin Arapa erhidir. ve'l-fezail

7 (Mecmat'l-Ehadis): Hazreti Halid ibni Zeyd Eba E y y b elEnsar'den nakledilmi olan hadsi eriflerin nakil ve erhine dairdir, 8 (Divan lahiyat): Bunlardan tarafndan zlmtr, baka birka risale daha yazmlarsa da sonradan kay Sena Hasan Efendi

bolmulardr. Yksek menkbeleri halifelerinden da bulunan Kermeddin Efendi tarafndan

yazlmtr. Torunlarndan olup bugn de eyhlik makamn da tafsiltl bir surette ya

 167 Arifane iirlerinden : Gel Nasuhnin elinden bir kadeh n eyle kim Mahv olup hep cmle varlk kalmya hail nedir Cmle bilir sensin ayan Ancak cemalindir nihan Oldu Nasuh gark n Bahri Cemalullh gr

NZL MUSTAFA EFEND Halveti eyhlerinin klarndan bir zat olup Denizlidendir. 1157 H. de vefat etti. Kulada dergh vardr. Kabri, ehir giriinde halkn ziyaretghdr. Tarikatnn silsilesi, hal tercemesi ileride yazl Yiitbanda nihayet bulur. kane divan sonradan baslmtr. Beyitlerinden : Herkim aka yr olursa her ii asan olur Anm iin uydu aka enbiya evliya Mridi kmil yznden bu (Nuzli) miskine Hamdlillh du cihanda ak oluptur rehnuma Bu zatn Kulada grm olduum Silsilenamesinde Lzkiyeli diye yazldr. Ancak bu Lzkiye Suriyedeki Lzkiye deildir. Msrda bas lan bni Batuta seyahatnamesinde Cilt 1 Sahife 217 ile akayik Nma niyye tercemesinde Merkez Efendi bahsinde yazlm olduu zere De nizlidir ki bu da civarndaki (Leodikiya) adn tayan mehur harabe den alnmadr.

NUREDDN MUHAMMED CERRAH (i) 1133 = 1720

Halveti tarikat ubelerinden Ramazaniye kolundan ayrlm Cer rahiye ubesinin kurucusu olup aslen stanbullu ariflerden yksek bir zattr. Cerrahpaa semtinde doduklarndan dolay Cerrah lkab veril mitir. Vefat (Geti tevhid ile Nureddin kutbu vasilin) msrann del-

( 1 ) Bu yksek zatn faydah ksaca hal tercemesi Haririzade Seyyit Muham med Kemal Efendi tarafndan (El-kavll-Mubn fi ahval-i eyh Nureddin) ismiyle yazlm olduu gibi (zz Sleyman Efendi tarihinde) dahi zikredil mitir.

 168 leti olan 1133 H. de, kabri stanbul'da Karagmrk civarndadr. smi ya zl tarihini gsteren (Mrid-i Dervian) adl mensur ve baslmam risaleleri, derghlarnda okunan (Vird-i Kebr) ile (Vird-i Sagr)leri vardr. Feyzini Ali Aladdin KstendiUiden ikmal etmitir. kane ilhilerinden : Dil beytini pk eden Dervii anka eden lemi Lhuta giden Mevl zikridir zikri Zikirden halet olan inay-i ruh olan Ukbada devlet bulan Mevl zikridir zikri Terk ehline karan Hem zevkine erien Bahri lednle gren Mevl zikridir zikri Erenlerin yolunu Srerler hep demini Dervilerin muini Mevl zikridir zikri eyh elini kim tutar Ref'i hicap ol ider Canan iline gider Mevl zikridir zikri Nureddin'i diri klan Tevhid ile era yanan Bir HamdiliUh tevfik alan Mevl zikridir zikri Msr eyhlerinden eyh ernub hazretlerinin (Tabakat)nda yk sek ahsiyetleri hakknda sarih bir ekilde iaret vardr.

NEHR AHMED EFEND SU YOLCUZADE 1182 = 1768 Kadir tarikatnn smail Rm kolu eyhlerinden arif bir zat olup Tekirdaldr. 1182 H. de memleketinde vefat etti. Kendi adiyle sylenen derghta medfundur. (Vahdeti Vcud) dan bahseden bir eseriyle arifane (ilahiyat) 1 vardr.

 169 NUR MUHAMMED EFEND 1273 = 1856 Rufa eyhlerinin limlerinden bir zat olup krs eyhlerinden s kdarl Osman Efendinin oludur. Fatih Camii erifinde arab ilimler den icazet aldktan sonra eyhlislm Mekk Efendinin delaletiyle Sul tan III. Selim hazretlerinin ehzade ve sultanlarnn muallimliine t yin olunarak 22 sene bu vazifeyi ifa etti. Bundan sonra Rufa eyhlerin den Karasarkl hretiyle anlan ibrahim Efendiye intisab ederek sl kn tamamlayp Debbalar meydannda Hamzav tarikat adamlarn dan Kurban Nasuh Baba dergh eyhliine tyin olundu. Bu derghta 45 sene tarikatn yaylmasna alarak 1273 H. de vefat etti. Eserleri ba slmam olup isimleri aadadr: (Terceme-i makalt Seyid Ahmed Rufai), (Tabirnmei Muhibban), (erhu salat kemaliye), (Terbiyet't Talibin), (Miftahl Havas), (Hadikai Tevhid), (Ravzatl Ezkar), (Risalei Bey'at), (Risalei Mira), (Adab Tarikat), (Slkname) (Risalei Muhabbet-i l-i A b a ) , ibu eserlerden yalnz (Salat Kemaliye) erhi baslmtr.

NAZF HASAN DEDE 1277 = 1860 Mevlevi tarikatnn ariflerinden, merep itibariyle laubali bir zat olup Yeniehirlidir. (Tarifs-Slk) C) isminde baslm risalesi vardr. Basl olmyan divanelerindeki arifane iirleri az olmakla beraber renkli ve manaldr. Vefat 1277 H. de, kabri Bahariye mevlevihanesindedir. Mevlevi tarikat silsilesini beyan eden matbu ve (Bahri Hakikat) ismin de matbu olmyan levhalar vardr. Arifane beyitlerinden : Aziz-i Msr vuslat szi-i firkat nedir bilmez An tenhanin-i klbey-i ahzan olandan sor Nuru Hak yine-i eyaya olmu mnakis Halkn istidat mikdar bilinmi zat H Msralarndan : Bana betir bir Hd ve bir Neb ve bir Vel 1329 H. de vefat ederek yanlarna defnedilen olu Hseyin Fahri

(1) Dostlarndan olup baz vezirlerin divan efendilii hizmetlerinde bulu nan ve 1270 ksur tarihlerinde stantoulda vefat eden Edirneh Halil Efendi ta rafndan erh olunup baslmtr. Bu zatn bir de (Divan evket Buhar) er hi vardr ki baslmamtr.

 170 Efendi de El Veled sannu ebihi ocuk babasnn benzeridir srrna eren marifet sahiplerinden bir zattr. Mevlna hazretlerinin menkbele rini aklayan Farsa (Sipehsalar) dan seme suretiyle tercemesi ve di vane tekil edecek kadar arifane iirleri vardr. Bir gazelinden : Guyi yre gitmeden maksud bir didardr Cust-i cyi turdan nuri tecellidir garez Baka gazellerinden : Serir-i bezmigh fakri her bir cne vermezler Deil her cane yahu belki her canane vermezler Efendi umma sen ab- hayat badeden hisse An insana tahsis ettiler hayvane vermezler Musiki ilminde ihtisas sahibi ve neyzenlikte ytldr. zamanm stad idi.

Mufassal hal tercemesi (Nevsal-i Osmani) nin drdnc senesinde ka

NUR!

MUHAIVIVED E M S E D D N E F E N D

1280 =

1863

Nakibend lim ve eyhlerinden bir zat olup pederi Takpr kaza snn Ayval kyndense de kendileri istanbul'da domutur. Uzun md det Beiktal Yahya Efendi trbesinde irad hizmeti grdler, 1280 H. de vefat ederek ad geen trbeye defnedildiler. (Miftahl Kulp, Risale-i Murakabe, Risale-i Vasiyetname, Pend nme) isimlerindeki tasavvufa dair risaleleri bir arada baslmtr. Halifelerinden Harputlu Mustafa Hilmi Efendi de fazilet sahiple rinden bir zat olup ad geen trbedeki ktphanede din ve dnyev bilgilerden bahseden Marifetname uslnde Arapa (Zbdet'l-Ulm ve Hulasat'l-Fnun) isminde bir eseri vardr. 1284 H. de vefat ederek ad geen trbe karsna defnedilmitir.

OLANLAR EYH BRAHM EFEND 1066 = 1655 Seyyit SeyfuUah Efendi halifelerinden Hakikizade Osman Efendi nin halifesi olup Eridereli'dir. Aziz Mahmud Hda ile Abdlhadnnuri ve Hseyin Lmekni hazretlerinden de feyz almlardr. 1066 H. tari-

 171 hinde vefat etti. stanbul'da mldr. Aksaray mahallesindeki derghlarmda g

Eserleri : (Dil-i Dn) ismindeki kasidesi ile kk divanlanndan ibaret olup baslmamtr. Halifelerinden hal tercemesi yukarda geen Gayb'nin bey'atnmesinde, Bayram tarikatnn Melmiye kolundan Ahmed Sarban halifelerinden Tptp ah Ali'den hilfet aldklar yaz ldr. Mnacaatlarmdan : lh ilmine yok hadd gayet Huda vasfna yok hi nihayet Kamu eyaya zatndr msemma Edersin her nefeste bir tecell erikin yok, nazrin yok ehadsn Mnezzeh zatn Allah's-Samed sin Kemal-i hikmetin nen fenen Zuhur etmekte daim aikre Hvel-evvel hvel hirsin ey Hak Hvel batn hve'z-zahirsin ey Hak Cemi eyadan nurun oldu zahir Kamu eyaya nurundur mezahir Bir de (Mfid ve muhtasar) isminde manzum bir eseri vardr. Mat lndan : Zat- pkin Kulhvallh Ehad Ey sfatn vasf AUahssamed Cmle lem nur-u zatnla dolu Cmle lemden sfatndr ulu Ademi zatna mir'at eyledin Nurunu Ademde yt eyledin

OSMAN SELHADDN EFEND 1304 = 1886

Mevlevi tarikatndan fazilet ve kemal sahibi siyasete de vakf bir zat olup hal tercemesi yukarda geen Nasr Abdlbaki Dede Efendinin oludur. H deyp Osman Efendi vard Mevlnasma msrann del leti olan 1304 H. de vefat ederek pederinin yanna defnedilmitir. Arapa (El-Lisan'l-Muhammediyye Fi Mdalle Bihi'l-seviyye), Hoca shak Efendi merhuma cevap tarznda (Risale-i Vahdet-i Vcud) ile padiah lara lzm olan vasflar ve yksek hasletlerden bahseden ahlk ve siya s risaleleri ve baz mutasavvfane iirleri vardr. Makamlarna geen ve

 172 1326 H. de vefat eden olu Celleddin Efendi de Mevlev ariflerinden air ve musikiye vakf bir zat idi. Osman Efendinin hal tercemesi zama nmzn ilim adamlarndan Ziya Beyin Yenikap Mevlevhanesi ismin deki eserinde yazlmtr. Senelerce okuttuklar Mesnev-erife dair ari fane bulu ve doularn ihtiva eden mecmualar maalesef derghn yanmasiyle zayi olmutur.

OSMAN NAKBEND 1200 = 1785

Nakibend eyhlerinin limlerinden bir zat olup Mudurnuludur. 1200 H. de Eskiehir'de vefat etti. Bursa'daki Ulu Cami ktphanesinin kurucusu olup 1211 H. de vefat ederek yaptrd Telli Tekke'de defne dilmi bulunan Mnzev Abdullah Efendi hazretlerinden manev terbiye grmtr. Eserleri: (Kavaid't-Tefsr), (Meslek's-Slikin), (Risale-i Nakibendiyye) v.s. olup baslmamtr. Ulu Cami ktphanesindeki ki taplarn bir ksm da bu zat tarafndan vakfedilmitir.

O S M A N BN A H M E D FERTEK

azel tarikat ve Nakibend tarikatnn fazilet ve kemal sahiple rinden bir zat olup Nide'ye bal Fertek kynde domutur. Msr'da tahsilini v e manev terbiye ve tahsilini tamamladktan sonra memleke tine dnerek tedris ve iradla megul oldu. Celceltiye erhinin nihaye tinde ilim ve irfan tahsili iin 45 sene seyyahat ve mcadele ettiini ve mrnn sonunda Nide'de bir Nakibend zaviyesi yaptrdn yaz maktadr. Eserleri baslmam olup aadadr: 1 erh-i Vird-i Settar (1215 = 1800 H. de yazlmtr.)

2 erh-i Devri'1-Al (1205 = 1790 H. de Hasan bni smail Kara hisar tarafndan da Arapa erh olunmutur.) 3 erh-i Hizbi Nevev 4 erh-i Salt- Meie 5 erh-i Celceltiye 6 nkiaf'l-Kulb 7 erh-i smi 'zam

 173 MER FAN EFEND 1032 = 1622 Hal tercmesi ileride yazl Nureddinzade halifelerinden Draman eyhi Bosnal Abdlmmin Efendinin halifesi ve damad olup Debrelidir. 1032 H. de vefat etti. (El-Huccet'n-Neyyire Fi Beyan't-Tarikati'lMnire), (Kyafetname) isimlerinde eserler yazmtr. Tefsir ilmiyle megul olmasndan dolay Tefsiri lkab da taklmtr. Fatih civartnda Tercman - Draman tekkesinde defnolunmutur. Eri seferinde bu lunmu idi. Ayasofya'da vaizlii vardr.

MER FUAD EFEND 1046 = 1636 abaniye tarikat ( ' ) arif ve fzllarndan bir zat olup tarikatn ku rucusu eyh aban Vel hazretlerinin halifelerinden Kastamonulu eyh Muhyiddin Efendiden hilfet almtr. 1046 H. de vefat ederek abaniye derghna defnedildi. Eserleri: (Tercme-i Miyar't-Tarika), (Vkt), (Risaleli Tevhidiyye), (Mrettep Dvan), (Blbliyye), (Muslihu'nNefs), (Pendname), (Tarifat- lmi Nahiv), (Risale-i Drriyye), (Makale-i Ferbiyye ve Risale-i Virdiyye) olup yalnz menkbeleri baslmtr. Blbliyelerinden : Nik- bedden ne olsa dilde hazr Lisana ol olur elbette zahir Baka beyitlerinden : Ben bel sahrasnn mecnunu eller bihaber Leyly mevlya tebdil ettim eller bihaber Grmek istersen eer ilm- kemalin halini Kendi yineni saf eyle Fuad heran Arifane eserlerinden : Tevskiye Sedefiye
(1) Mir't'l-kyn), (Mzan'l kyn) isimlerindeki matbu risalelerin mellifi Safranbolulu Muhammed Emin Efendi de aibaniye eyhlerinin limlerindendir. Bu zatn halifelerinden olup, 1312 de vefat eden Nevrekoplu Ahmed Efendinin de (Muin'l-Mrd) isminde baslmam bir eseri vardr.

 174 evkiye Fi Hakki Devran- Sofiyye erh-i Risalei Zenbilli Ali Efendi Fi Hakki Devran- Sofiyye Risale-i Devran Ravzat'l-lema Menakib-i abaniyye erh-i Vird-i Settar C) Halvetiye Kllabiye Hayatiye Asaliye Silsilename Msellesati Tasiye Trbename Bu eserlerle mer Fuad Efendinin olu Kalbi efendinin baz iir lerini ihtiva eden byk mecmuas Yahya Efendi ktphanesindedir.

PR MUHAIMMED BAHAEDDN ERZNCAN! 879 = 1474 Halveti tarikatnn balarndan hal tercemesi ilerde yazl Seyyir Yahyai irvan hazretlerinin ba halifelerinden bir zat olup Erzincan'a bal Keselli'tendir. Halifelerinin balcalar Cemal Halveti ile brahim Kmil ve Taceddin Kayserili hazretleridir. 879 H. tarihinde Erzincan'da vefat ederek Camii Kebir yanna gmlmlerdir. Manisa'da Muradiye ktphanesinde 873 H. = yazlm (Makamat'l-rifin ve Maarif's-Salikn) Trke bir eseri olduu tarafmdan grlmtr. Mezkr eserin matlamdan : Tevekkl eyledik ismine ann Ezelden olunan ksmna ann Ki zatn eyledi ismine mebde Bir ismi binbir isme oldu mene 1468'de Erzincan'da isminde manzum

(1) (Vird-i Settar)n dier sarihleri: ah Vel, a Muhammed Tirev, Ab dullah erkav, Mustakimzade, emseddin Nashzade, Seyyit Kemaleddin Harr. Bu erhlerden yalnz Harrzade'ninki baslmtr.

 175 PR MUHAMMED EFEND Faziletli ve arif bir zat olup (Hazinet'l-Ebrar) ismiyle erh ettii Mesnev'nin drdnc cildi skdar'da Selimiye ktphanesindedir. 1026 H. = 1617 tarihinde yazd bu erhin nihayetindeki P r Muham med Mevlev e-ehir becan- lem kaydna gre Mevlev ileri gelenle rinden olduu anlalyor. Yine bu erhde doum yeri olarak Balkesirli, yerletii yer itibariyle de stanbullu olduunu da aklyor. (Hadikat'l-Cevami) sahibi Ayvansaray'nin (Mecmuay Vefeyat)mda ise; mu tasavvfa zmresi yannda (Cn- lem), halk arasnda (eyh Budak) namiyle hret bulduu, Kirmasti'li olduu isminin Abdulkadir bulun duu ve Bursa'da Erefzade merhumun k z m m olu eyh Mahd Efen diden hilfet ald, Mesnev'nin drdnc cildini erh ettii ve sk dar iinde yatt bildirilmektedir. simdeki fark bir tarafa brakld takdirde bu zatn slk bakmndan Erefi ve teberrken de Mevlev ol duu anlalyor. Mesnev'nin inceliklerini memleketinde gml bulu nan Fena Sultan'n manev iareti ile Bursa'da ftade hazretlerinden almtr.

PARSA SABIR MUHAMMED DEDE 1090 = 1679 Gelibolu Mevlevihanesinin banisi, Mevlev byklerinden Gelibolu lu Aazade Muhammed Dede'nin biraderinin oludur. Bir aralk Mevle vlikten Mollala gemise de biraz sonra yine eski meslei olan Mev lev tarikatna dnmtr. Mrettep divan, Melek Ahmed Paa namna (Tasavvurat erhi). Molla Cell'in (Gl ve Nevruz) una gzel tercemeleri vardr. 1090 H. ta rihinde Gelibolu'da vefat ederek Mevlev derghna gmlmtr. Bir gazelinden : Bezm-i meyin safalar hep htrmdadr Ol bezmin inlar hep htrmdadr Bir kafile ile Emrah idim, bir zaman henz Hengme-i derlan hep htrmdadr Mest-i saday blbl-i ba- elest idim Ol blbln nevalar hep htrmdadr 1147 H. = 1734'de stanbul'da vefat ederek Edirnekap dndaki

 176 Emr Buhar dergh avlusuna gmlen olu Abdlbak Efendi de fazi letli bir zat olup Kan'nin (Beday)ine haiyesi ve baz risaleleri var dr.

RAVIAZAN EFEND (RAMAZAN MAHF) 1025 = 1616

Halveti tarikatnn kollarndan Ramazaniye ubesinin kurucusu bu lunan bu zat, Afyonkarahisarl'dr. Tahsilini bitirdikten sonra stanbul'a gelerek klarn iradiyle megul oldular. (Rizay-i Pk) terkibinin de lleti olan 1025 H. tarihinde bu dnyadan ayrlp Kocamustafa Paa cirarndaki derghna defn olundular. (Mahf) mahlasl ilhleri vardr. Bazlar matbu (erh-i Akaid) erhini ( i ) bu zata nisbet ederlerse de hal tercemesi yukarda geen eyh Ramazan Behit'nindir. kane il hlerinden : Mahf bugn iz gzleyip Girdi yola ak zleyip klarn cem eyleyip Gitsin bugn (H, H) dey Butarikatm eyhlerinden Hseyin Rumi halifelerinden Kastamonu lu Hasan Vuslat Efendinin de mrettep divan vardr. Divan- matln dan : Srr- Bismillah ile Feth-i zebanm ibtid Li ma AUahn hitabdr nihamn ibtid Ahd misakm ezeldendir rizas bendine Balyan ol dest-i kudrettir, meyanm ibtid

RECEP BN E Y H B R A H M CEMALEDDN S V A S emseddin Sivas hazretlerinin biraderinin olu, damad ve halife si lim bir zattr. Eserleri baslmam olup bazlar unlardr: Arapa (Necm'l-Hd fi mekibi'-eyh emseddin Ebi's-Sena) ile (Esma'lVusul), (Nur'l-Hd) v e ilahiyat mecmuasdr. Sivasta emseddin haz retlerinin derghnda defn olunmutur.
(1) mrnn sonlarnda Bursa'da elebi Sultan Muhammed Han Gazi medresesi mderrisi iken vefat eden Sultan II. Beyazt'n hocas Bolulu Sel haddin Efendinin de bir (Akaid-i Nefesiye Haiyelsi vardr.

 177 READ MUHAMMED EFEND 1116 = 1704 Hal tercemesi ilerde yazl Karaba Vel halifelerinden lim bir zat olup mrettep divan ile tasavvufa mteallik risaleleri vardr. 1116 H. tarihinde vefat etti. lhilerinden : Gel habir ol ey mcahid fi sebil Mrid ile eriilir Mevlya Bulmamtr hakk kimse bdelil Rehberlik ile bil varlr Mevlya

RAUF SEYYD AHMED SKDAR 1171 = 1757 Halveti tarikatnn ubelerinden Ramazaniye kolunun eyhlerinden skdar'da Selmsz mahallesinde Selm Ali Efendi Camii avlusunda yatan Kstendilli Ali Efendi halifelerinden lim ve arif bir zattr. 1171 H. tarihinde vefat ederek Doanclar yaknnda Yemen Fatihi Sinan Paa Camii hariminde topraa emanet edildi. (Kurret'l-Uyun) isminde Trke risalesi ile ilhilerini bir arada toplayan divanlar vardr ki ikisi de ba slmamtr. lhilerinden : al Rauf lem'a al Gitsin zamirinden cidal Gel Vahdetin bahrna dal Ummana gel tevhid eyle Galata Mevlevhanesi Ktphanesinde 1160 tarihinde yazlm 66 meclis (bahis) zerine tertiplenmi vaaza aid Arapa (Mecalis) i vardr.

RFAT EFEND (HAFIZ AHMED RFAT) 1269 = 1852 Kadiri tarikatnn lim eyhlerinden bir zat olup stanbulludur. 1269 H. tarihinde stanbul'da vefat ederek Hekimolu Ali Paa Camii avlusun da adirvan yanma gmld. Hads ve tasavvuf ile tarihin hal terceme leri ubesinde ihtisas vardr. (Nefhat'r-Riya-zu'1-liye fi beyani Tarikati'l-Kadiriye) ismindeki byk Trke eserinde tarikatn slk ve dF. : 12

 178 byla Kadiri byklerinin hal tercemeleri yazldr. Trke (Tabirname) si le Hac menasiki ve Hads ilminden iki eseri ve (Risalet't-Taciye) si vardr. eyh-i Ekber'in (Risalet'l-Halvet) ile ahabeddin Sivas'nin (Cezab'l-Kulub) unu da terceme etmitir. (Tark'l-rifin) isminde ayrca risalesi de mevcuttur. Eserlerinden yalnz (Menasiki Hac) risalesi ba slmtr.

RSTEM EFEND (MUHAMIMED RSTEM RAD EFEND) 1280 = 1863 Nakibend tarikatnn byklerinden bir zat olup Sivasldr. Mevl na Halid-i Badad halifelerinden Abdlfettah Efendiden hilfet almtr. 1280 H. tarihlerinde memleketinde vefat etti. Yirmiden fazla risalesi ol duu rivayet edilmitir. 1241 H.'de yazd Arapa kendi el yazs ile yaz ma (Esma-i Hsna) erhinde her ism-i erif erhinin sonunda (Hazz- A r i f ) ifadesiyle a r i f a n e szleri grlmektedir. 1276 H.'de derleyip topla d (Turk-i Aliyye) silsilelerini aklayan tomar eklindeki eseri ba slmtr.

RUEN EFEND (MUDANYALIZADE MUHAMMED RUEN T E V F l d EFEND) H 1309 = 1891 M Mudanyalzade Byk Ruen Efendi'nin torunu olup stanbul'da Cel vet Tarikat eyhlii makamnda ve Meclis-i Meayih bakanlnda hiz met etmitir. 1309 H. tarihinde vefat ederek Aziz Mahmud Hda trbe sine gmld. lim ve irfan sahibi bir zat idi. Msik ilminde de tam bir bilgi sahibi olduundan pekok ilhi bestelemitir. (Fezail-i Ramazan), (Fezail-i Muharrem) risaleleri ile krk bahisten mrekkep vaazlarla bir ese ri (Meclis) i, (Vkat- Hd) dan derleme suretiyle meydana gelen (Slk-u Celvetiye) risalesinde ve (lahiyat mecmuas) vardr. Eserleri ba slmamtr. Ak redifinde bir gazeli: ehr-i dilde etmeye uakma divan- k Kurdu iklim-i vcudda tahtn Sultan- ak Cem edip klar sahray- ka su be su Her birine itmeye bin naz ile ferman- ak n oturmu tah- iztianesine ol Padiah Her nigehde olmada ftadegn suzan- ak

 179 Elleri bah huzurunda durur bareler Muntazrdr herbiri ister ki, bir ihsan- ak Neylesin dnya ve mafihay k neylesin Daima maksudu ann vuslat- cann- ak Vasfolunmaz haleti akn demi bi vehile Zahiren giryan ve suzan manevi handan- ak em-i Hak'da mahvede gr kendini pervane ve tme Reni bIbl-i eyd gibi efgn- ak Pederi Abdurrahman Nesb Efendi de marifet sahibi bir zat olup Seyyid mahlsl divanesiyle Slk- Celvetyeye dair risalesi vardr.

SAKIP MUSTAFA DEDE 1148 = 1735 Mevlevlerden arif ve air bir zat olup zmirlidir. (Sicill-i Osman) de Bursal gsterilmesi zhul eseridir. Tahsilini tamamlayp ilesini bitir dikten sonra Ktahya Mevlevhanesi eyhliine tayin olundular. Mevlev eyhlerinin hal tercemelerini aklayan mufassal ve matbu (Sefine-i Mev leviyye) ismindeki eseriyle mevlevler arasnda nam brakmtr. Bundan baka mrettep divanlar da vardr. 1148 H. tarihinde vefat edip eyhi bulunduu dergha gmlmtr. (Hizmet) redifli uzun bir kasidele rinden : Gelmez kiinin rtbesine emme-i noksan Malen bedenen itmede ahbabna hizmet Fatin tezkeresinde (Giderir) redifinde arifane bir gazelleri vardr. Hal tercemesi yerine geen olu Halis Ahmed Efendi tarafndan tafsiltl olarak yazlmtr. Sefinenin yazl tarz Veys'nin izindedir.

SMBL EFEND (YUSUF SNAN EFEND) 936 = 1529 Halveti tarikatnn ubelerinden Smbliye kolunun kurucusu olan byk pirdir. (Risalet'l-Edvr) ile devran- sofiyye ve semam helal oldu una dair (Tahkkiye) namiyle (^) biri Arapa, biri Trke iki risaleleri
( 1 ) Merkez Efendi halifelerinden olup doum yeri Ktahya kylerinden avdar - Kalburcu kynde 978 H. de vefat eden eyh Beir Efendinin ve Sul tan brahim'in olu Sultan Mehmed zaman Halveti eyhlerinden brahim ibni Muhammed Miksri'nin de (Burhan'l-Elhan fi hukmit teganni ve'd-Devran) isminde bu konuda Trke mufassal bir eseri ve Haydarzaade Feyzi-i Kefev'nin de bir risalesi vardr.

 180 ve birka ilhileri vardr. Hepsi de baslmamtr. Doum yeri Merzifon civarndaki Borlu olup mridi Cemal Halvet'den sonra uzun mddet s tanbul'da Kocamustafa Paa dergahnda irad vazifesi ile megul oldular. Vefat (Eyledi Bostan- zhdn Smbl me'vy azm), (Canna Smbl Sinan'n fatiha), (Nur ola Smbl Sinan'n kabri hep) msralar ile (stad- ak) ve (Feyz-i ilh) terkiplerinin dellet ettii 936 H. tarihinde olup mbarek kabri bu dergah eriftedir. Zahiri ilimleri Efdalzade'den renmilerdir. Arifane ilhilerinden : Saray- vahdet olmuken makamm Bu kesret lemin seyrana geldim birdir Smbl ma'ruf arif dp dva deme irfana geldim Dier bir ilhilerinden : Hmay- ak saydetmek dilersen Dil-i viraneme gel kim yataktr Gel ey salk diyen bir sz ki Hak'tr itir Hak' ol kim hakk kulaktr Matlal yksek nutku zamanmz ariflerinden Cebbarzade Arif Bey tarafndan erh edilmitir. annda sylenen beyitlerden : Halka-i tevhidi farzetsen eer bir glistan Bir gl sad bir gider ol glenin Smbl Sinan Mehur hattat Hafz Osman Efendi bu dergah erif avlusunda med fundur. Vefat 1110 H. = 1698 tarihindedir.

SEVIA IVIUHAIVIMED DEDE EFEND (SULTAN DVAN) 936 = 1529 Mevlevi tarikatnn temel direklerinden olmas sebebiyle mevleviler katnda yksek bir mevkii vardr. Vefat 936 H.'de, kabri Afyonkarahisar'dadr. iirlerinde (Sema) mahlasn kullanmlardr. Mevlnann (Divan- Kebr) ini manev bir iaretle arktan getirdii iin mevlevler arasnda (Sultan Divan) adiyle mehur olmutur.

 181 Vefatlarna sylenen : (Beka mlkne ekti askerin sultan divani) tarihi manidardr. Zira vefatlarn mteakip birok dostlar ve sevenleri arkasndan bu dnya dan gitmilerdir. Arifane beyitlerinden : Bel dildendir ol dildar elinden dadmz yoktur. Gnldendir ikyet kimseden feryadmz yoktur. Beyti Esrar Dede tezkeresinde yazlm olan mseddeslerinin nekaratdr.

SNEK YUSUF SNNEDDN- MEVLEV 953 = 1546 Mevlev tarikatnn irfan sahibi byklerinden olup Vardar Yenicesindendir. lk feyzini brahim Glen hazretlerinden almtr. Ak ve muhabbet sebebiyle Arap lkelerini dolatktan sonra evvel Edirne mev lev dergahnda, sonra stanbul'da stlce mahallesinde irat vazifesiyle megul olmutur. Deerli Eserleri: Mehur ve matbu (Cezire-i Mesnevi) ile (Mntehabat- Rababname) ve (nazire-i Muhammediye) den ibarettir. Biraderi olup (E-eyh) kelimesinin delleti olan 941 H. de vefat eden divan sahibi: Baba Hayreti-i Glen ile beraber Stlcede medfundurlar. (hsan r-i nigar) terkibinin delleti olan 953 H. dedir. (Cezre-i mesnevi) dervi Alam tarafndan erh edilmitr. Beyitlerinden : Kiminin dnya meram kiminin ukbadr. Yusufun sensin meram iki lemde fakat. Erbab- muhabbet bizi Yusuf bilir amma Eshab- haset gzne ey dost sinanz. Mezar tama yazl beyiti : Garibim derdinkim sine kim Serasir-i ruh-i pkim geri hkim

 182 SARHO BAL EFEND 980 = 1572 Halveti tarikat erenlerinden Kasm elebi halfelerinden 952 = 1545 de vefat eden Karaba eyh Ramazan efendiden hilfet alm olup pederi Amasyal kendisi Pire doumludur. Tevhid kadehinde kendisinden ge tii iin sarho ve sekran namiyle yadolunmular idi. Eserleri baslmam olup (erh-i Fss) v.s. dir. iirde cevheri mahlasn kullanmtr. Kabri istanbul'da aa yokuu banda kurunlu trbe civarnda altuncu (^) zaviyesinde olup, vefat olan 980 tarihini aklyan (fena cm ile Bali efendi mest idi geti) msra trbelerine nakolunmutur. Yksek bir iiri: z ise maksut eer ey yz misbahelmnir. Mantkin hikmetten et etme avam ile kelam

SELAM MUSTAFA EFEND 993 = 1585 Zeyniye tarikat eyhlerinin ariflerinden olup izniklidir. Tahsilini ve slkunu tamamladktan sonra istanbul'a gelerek Fatih ve Sleymaniye camileri krs eyhliinde bilhara Sultan Selim yaknndaki eyh Yavs dergah eyhliinde hizmet ifa etmitir. 993 H. de vefat ederek Edirne kaps haricindeki Emir Buhar tekkesi avlusuna defnedildi. Eski kitabet tarznda yazlm (Delil-i Hud) isminde mensur eseriyle manzum (Ha dis-i Erbain erhi) ve Esmaul Husna erhini aklyan (Risaletr' - Reat f tahkiki Sebili's sedad) isminde trke bir eseri ve (mevlidi erif man zumesi) vardr.

SEYYD SEYFULLAH KASIM EFEND 1010 = 1601 Silivri kaps haricinde yatan byk eyhlerden Nizameddin Hazret lerinin olu olup hl tercmesi yukarda geen ibrahim mm Sinan Haz retlerinin ba halfelerinden ve klar zmresinden yksek bir zattr. Miracu'l M'minin, Silsile-i tarikat, Silsile-i Nebeviyye, Silsile-i ne(1) AUme ibni Kemalin ceddi Kemal Paa ile pederi zaviye bitiiindeki mescidin avlusunda medfundurlar. Sleyman Bey bu

 183 sebiyye, Etvar- Seb'a erefi siyadet, Mdenl-Maarif, Esrar'l-Arifin, Seyr's-Slk, Divan isimlerindeki eserlerin sahibi olup hepsi bir yerde matbu olan klliyatlar ile Miftahan Vahdet?i vcud, Tecname namndaki mensur eserleri matbudur. (Kazay- Hak) ve (Mefharul Evliya) terkip lerinin dellet ettii 1010 H. de vefat ettiler, kabirleri Silivrikap civarn da Emirler Mahallesindedir. Yksek beyitlerinden : Nan iin meth eyleme nadan nadanlk budur. Hayber-i nefsin helak et ah- merdanhk budur. ilhilerinin en mehuru : Bu ak bir bahri ummandr. Buna hadd-u kenar olmaz. Delilim srr kur'andr Bunu bilende ar olmaz Sure geldin ezeliden Pirim Muhammed Aliden arab- L yezaliden enlerde humar olmaz Eer k isen yare Sakn aldanma ayare D brahim gibi nare Bu glende yanar olmaz Kyamazsan baa, cana Irak dur girme meydana Bu meydanda nice balar Kesilir hi soran olmaz Hak ile hak olanlara Kendi zn bilenlere Dost yolunda lenlere Kan bahas dinar olmaz Bak u Mansurun iine Halk rm bana Enel Hakkn firana Denlere timar olmaz Seyfullah sznde mesttir eyhinden ald desttir Divane r kalem nisttir Ne sylese kanar olmaz Bu gazel baz arifler tarafndan erh olunmutur.

 184 SNAN EFEND (LM SNAN EFEND) Halveti tarikatnn Uakiye kolu eyhlerinden faziletli bir zat olup Mula kylerinden (Leyne) li dir. Hadis ilminden mehur (Mesabh)'i tercme etmitir ki bir nshas mula ktphanesindedir. Bu eserde 30 se ne Gelibolu yaknndaki Bolayr'da ikmet ettii bildirilmektedir. Nihayetindeki manzumenin bir beyti aadadr : Diyar- Menteedendir ki, Liyne hkidir hkim Hsameddin fakih olu Sinan dem ebttaksir skdar'da Selimiye Ktphanesinde de manzum bir akaidi vardr ki sonu yledir : Meayihden budur nakl rivayet Gtrdm trk dilce kl dirayet Gezp Msr-u Halep am-u Irak Bulunmaya bu nsha ittifak Gelibolu Bolayrdan Sinan Duay- hayr ile yadet sen an Hal tercmesi ilerde yazl Kulolunun mrididir. Kendisi de M e mican efendi halifelerinden Gelibolu'lu mer Karbi efendiden Halifelik almtr.

SKN MUHAMMED EFEND (i) 1103 = 1691 Halveti tarikat eyhlerinin faziletlilerinden olup Mudurnuludur. Resm tahsilini bitirdikten sonra Niyazi Msr Hz. lerinden manev cebhesni tamamlamlardr. Gelibolu mfts iken ziyaret maksadyle Bur sa'ya geldiklerinde (Ola sakin ar- ruhi Skuti) msrann delleti olan 1103 H. de Vefat etti. Deveciler mezarlnda defnedilmitir. Eserleri: (Drre) ismiyle Kasdei Br'e yazd nazireye (gurre) is( 1 ) Selm ehli dostlarnn akndanmdr ki gznden kalem yalar akt yorsun air selm aac altnda Hz. Peygamber Efendimizle (S.A.) ashab ki ramn (R.A.) sohbetini hatrlamaktan duyduu hzn ve itiyak dile getire rek kendi nefsine sesleniyor ve ona soruyor: Senin gzlerinin kalem gibi ya aktmas bu arz edilen manzaray hatrla mandan dolay mdr? Bu soruyu sormakla kendi hasret ve derdini aklam olmaktadr.

 185 mindeki erhleriyle Mevln Cami ile Mevln Isam aralarmdaki tariz lere Fevaidi aliyye adiyle yazd bir Faysalnameden ibarettir. Drrelerinden : Emin teevvuki ahbabi bidi selemin. Tecr damuuke men aynike kel kalemi. Seksenbe (85) beyitli Arapa bir nat- erifi de vardr. 1136 = 1723 de (Kaside-i Br'e) ye (Verdetl Melih fi erhi Brdetl Medih) ismiy le erh yazan Muhammed ibni Mustafa Efendi de Mudurnu'dan yetimi ilim adamlarndandr. SELM AL EFEND (i) 1104 = 1595

Celvetiye eyhlerinin byklerinden bir zat olup Mentee'nin Kozyaka kyndendir. Mereplerinin ihtilf neticesi olarak Niyazi Msr Hz. leri ile aralarnda baz mektuplar teati olunmutur. Tasavvufa m teallik matbu risaleleriyle mutasavvfane baz ilhleri vardr. skdar da Selmsz, Acbadem, Bulgurlu camileriyle Bursa'da elebi Sultan Muhammed Camii civarndaki dergh hayrl eserlerindendir. Vefat: (Hitab- elest) terkibinin delleti olan 1104 H. de, kabri s kdar'da Kskl'da yaptrm olduklar camiin yaknndadr.

SEZA HASAN EFEND (=) 1151 = 1738 Glen tarikatnn gzel gl tbirine seza (lyk) olan Hdnn bu ermi kulu Grdes'te (') yetimi olup manevi terbiyesini Edirne'de grmtr. iirleri hakikaten arifane ve airanedir (Sezai) lkabn Ni( 1 ) Ba halifelerinden olup 1158 = 1745 de vefat ederek skdarda Pazar ba mahallesinde yaptrm olduklar dergha defnedilmi olan Ktahyal Ferayi Ali Efendi de ariflerden bir zattr. Ferai mahlasl ilhileri vardr. Bir ilhisinden : Ya ilhi asitan hastaya darifa erbeti vashn ienler buldular derde deva (^) Seza Hz. lerinin halifelerinden olup kendi vefatna (Matemine'l-ak Hasib) tarihini syliyen Hayrabolu'da ismiyle anlan Camii erif avlusunda ya tan orum zade Muhammed Hasib Bey de divan sahibi airlerden k bir zat olup Glen silsilesini (Glen-i Ebrar) adiyle Silk-i Nazma ekmitir. Yine burada yatan Mahv Efendi de Seza Efendinin hahfelerinden divan sahibi bir zattr. (3) imdi Korent ehrine eski Osmanllar zamannda verilen isimdir.

 186 yaz Msr Hz. leri vermitir. Vefat, (Kudse pervaz eyledi Ruh Seza Glen), (Kutub iken gt Seza RahmetuUahi aleyh), dedi. Hatif Se za rihlet etti) msralarnn delleti olan 1151 H. de, mbarek kabri Edir ne'de kendi muhterem adlaryle anlan derghtadr. Mrettep ve matbu Divan- Hakayk beyanlarndan baka (Mektubat)' mehur ve matbu dur. Baz dikkat sahipleri iirlerinin letafeti ve ruh okaycl bakmn dan ad geen zt Osmanllarn Hafz razsi yerinde sayarlar. Msr Hz. lerinn : (Hak ire br yineyim herkes bakar biran grr) msra le balyan gazelini erh buyurmulardr ki divanlarnn sonunda matbudur. Halifelerinden Muhammed Fabr-i Kirimi de arif bir zat olup (Menazil's-Sairin)'i tercme etmitir. Arifane beyitlerinden (^) ahid-i Gayb tecelli eyledike b hicap k eder k o evkile vcudu camesin Merd-i kmil erefin bir ter eden gurbette Kadri artar gevherin ksa eer knndan Aadaki gazel en mehur arifane gazellerndendir. dem mnay mir'at eyleyenler zahiren Seyreder Allah halkta halk da Allahta Sa'yedp kullukta mahvol stkle kim lcerem Abd-i muhass ah ederler bu ulu derghta Bade-i engre el sunman bu bezm-i fnide Bulmuam cam- muhabbet ne'esin ben ahda Sanma menzilde karar eder olur ehl-i Ey Seza kmil oldur kane naatlarndan : Hazreti Hakkn habibi sevgili bir danesi Olduu in oldu lem hsnnn divanesi k Yunus'un : lim ve efaat kn Alemlerin sultan k Yunusun can Sensin ya Resulallah Beytini mehur Cevdet Paa merhum Osmanl Edebiyat dersini okuttuu esnada (Hem mensur, hem manzum olarak sylenmi gzel szlerdir) diyerek takdir etmitir.
(1) (Kalemi Suni aze) tahrir etti Kaydedip suhufi hrneki ebedde onu takrir etti

matla'l gazeli erafeddin Efendi tarafndan arifane bir surette erholunarak bastrlmtr.

 187 SNAN MM (MUHAMMED SNAN MM) 1075 = 1664 Halveti tarikatnn yiitba kolunun byklerinden arif bir zat olup Konya vilyeti dahilindeki Elmaldandr. (kutbu'l-mean) ismin de trke mensur bir eseriyle mrettep divan vardr. Divan matbu dur. En kmil halifesi Niyazi Msr divanndaki (Allah Allah dedi ve kld bakaye irtihal) msrann dellet ettii 1075 H. de Elmalda hiret yurduna gitti. Mezkur divanda : Dost illerinin menzili ki ii grnd Dertlilere derman olan Elmal grnd Beytiyle balyan ilahideki Elmal hal tercmesini yazdmz bu ztn doum yeri olan bu kasabadr. Bir ilahilerinden : Uyalden akna ann gerekmez gayri burhan rledun a.kna ann gerekmez gayri burhan Bugn meydan- ak ire beni seyran eder oldost n olmuum ona seyran gerekmez gayri seyran Muradn anladm ann beni derdile yandrmak Ann in gemiim benden gerekmez bana bin can Kyacak cana smail ona gnderdi ko Allah Ben ettim canm kurban gerekmez gayri kurban Tecelliden teselliden mberra olduum anla Hayal-i aka mihmanm gerekmez gayri mihman Sinan mmi enel Hakk grn akdan ayan eyler Ayana erien gelsin gerekmez gayr-i yne

SIRRI ABDLBAK DEDE 1164 = 1750 Galata mevlevhanesi arif eyhlerinden ve Gavs dedeye damat olan Miraciye nzm ve bestekr Nayi Osman dedenin necip evlddr. Gav s dedenin vefatndan sonra Osman dede yerine gemi onun vefatyle de Bak dede eyh olmutur. Seyyid Vehbnin: (Osman dede gt ola srr bak) msra hem Osman dedenin vefatna, hem de olunun eyh oluuna tarihtir. 1164 H. de vefat ederek Galata mevlevhanesine defnedildi.

 188 Cihandan gitti Srr ad Bak kald dnyada. Bak dedenin mnacaatmdan : Yarabbi kereminle desti gir ol Dnyada ve hirette yarabbi Ben zara muin olup thir ol Kl ben kuluna rzan matlup Ben bkesi ey kerim mutlak Ben ifte hle re'fet eyle Her halde hayra kl muvaffak Affet knhm inayet eyle

SELM BABA 1170 1756 klardan bir zat olup Krmldr. stanbul'da tahsilini tamamla dktan sonra kadlk mesleine girmitir. Bosna kad vekilliinde iken mesleini terkedip evvel eyh Muhammed Efendi isminde bir zattan, bundan sonra Kadiri eyhlerinden Kesriyyeli eyh Hseyin Efendiden feyz almtr. Vefat 1170 ksur tarihlerinde, kabri Kprlde'dir. Baz ilhilerini de havi olan (Burhan'l-rifin) ismindeki mehur risalele riyle ayrca divaneleri ve (Miftahu Mkilt's-Sadkn) ve (dab- Tariki'l-Vasilin) isminde arifane eserleri vardr ki hi biri baslmamtr. kane beyitlerinden : Ald akln cmle varn bu selim-i divanenin Varlm cmle anndr ben ann burhanym Gitti kesret oldu vahdet cmle lem serteser Mahvolup suretle esma cana erdim ben bugn 1185 = 1771 de stanbul'da vefat eden Halveti eyhlerinden (Risa le-i Tevhid) yazar eyh Hamid b Nevade krmdan yetien lim eyh lerdendir.

SELM MUSTAFA EFEND Osmanl airlerinden ve Nakibend klarndan bir zat olup zmir lidir. 1228 H. de Hz. Halid (Eyyp) civarnda (Raza) da Baba Haydar mahallesinde eyhlik makamnda bulunduu derghta vefat etti. Babas eyh smail erhi Efendi tarafndan 1200 H. de zmir'de bir tekke bina

189

olunduu hal tercmesini yazdmz bu zatn divannda aklanmtr. Divan matbu olup bir de (Mevlid) manzumesi vardr. ( K ) harfi gazel lerinden aadaki nazm mehurdur. Edna kuluyum Fahri Resul's-Sakaleynin 01 nur-i ehad Ahmed Ceddl Hasaneynin Nu eylerisem ah- Hasan akna zehri ekmem elimi yoluna ba gitse Hseynin evkitarap makamndan bestelenen na't- Nebevisi de mehurdur ki aadadr. Bir muazzam padiahsn ki kulundur cmle ah Kurb-i ev ednda vaz'oldu seninn tahtgh Nuh felek heft-i zemin ancak sana bir barigh Emrine mahkmdur lem her szn vahy-i ilh Es-Salt ve^s-Selm ey Haad-i rah- Hud Knt s ya efia'l-Mznibn sfu'lena Olal rahsude pay-i pkin ki ar- berin Akm ile dembedem cevln eder ey ah- dn Ravzan iin arp der her melek y m'minin Hazih cennat adnin tedhulha hlidiyn Yukardaki gibi bir naat- Nebevisinden : Hk-i Ravzandan gne nr eyler iken iktisab Kerd-i pkin kuhul em-i can iderken mehtab Ya aceb mi ara fahr eylerse ravzanda turab Canna minnet idi na'linin olsa fitab Yukardaki gibi. Kimki nr mhr-i ztn mazhar- aghdr Ahter-i slm iinde evc-i dnin mhdr Kim kulam oldu derkde kinatn ahdr Mur olmak sitanmda Sleyman chdr Yukardaki gibi. Hanki hke bassa py-i devletin o tavr olur Canib-i hakdan tecelliyat ile pr nur olur Her nazarda aynna vech-i Hud manzur olur Bu Selm hizmet-i naatn ile mafur olur

 190
SLEYMAN EFEND (KSTENDLL MOLLAZADE SLEYMAN 1235 = 1819

EYH EFEND)

Nakibend tarikatnn fazilet sahiplerinden bir zat olup Kstendildendir. ilk ve orta derecedeki tahsillerini memleketinde ikmal ettikten sonra yksek tahsil iin istanbul'a gelerek zamann yksek limlerin den eksiklerini tamamlad. Memleketine dnp talebe okutmakla me gul oldu. Bu esnada Nakibend seyyidlerinden aml eyh Ali Efendiye intisap ederek 1193 = 1779 H. de tarikatn hilfet rtbesine erimi ola rak sliklern iradna balad. 1235 = 1819 H. de vefat ederek kendisi nin yaptrd dergha defnedildi. Maalesef yksek kabirleri Bulgaris tan devletinin teekklnden sonra yklarak baka bir binaya nakledil mitir. (Lemaat- Nakibend) ismindeki eserinde mbarek mridi Ali Efendi delleti ile nail olduu ilh tecellilerin lzumlu tafsilt yazldr. Eserlerinin en by 1231 = 1815 H. de tamamladklar (Bahr'lVelyet) ismini tamaktadr k Imam- Cafer Sadk hazretlerinden ba lyarak binbir evliyaullahn muhtasar hal tercmesiyle ilm ve kevn ke rametlerinden bahseder olup sonunda kendi hal tercmesi de gsteril mitir. Bir nshas Beikta'ta Yahya Efendi dergh ktphanesinde vardr. Eserleri aadadr : Bahru'l-Velyet 1 2 Zbde-i nefahat'l-ns 3 Tarih-i Kstendil 4 Nkt'l-Hikem 5 Mecmau'l-rif 6 Risale-i Tlia 7 Dvan 8 erh (Baz Msr ve Nak gazelleri) 9 Usl'l-Vsl 10 Medar- Slikn Fi Etvar- Hcegn 11 Kuvvet'l-Uak 12 - Seb'at'l-Levyh 13 Te'vilt- Erban 14 Terkbat- Erban 15 Mir' at '1-Muvahhdn 16 Mebazat'l-trfan

 191 17 18 19 20 21 22 23 Mecma'l-Esrar Es'ilet'l-Esrar Risale-i Vesy Risale-i erh-i Celliye Lemeat- Nakibend erh-i Kelm- Kibar erh-i Kelm'l-Vst

24 erh-i Kelimat- Bedreddin Simav 25 erh-i Kelm- Cferi's-Sdk 26 Mektubat- Erban Yukardaki eserlerden yalnz (Dvan) baslmtr.

SZl AHMED EFEND 1246 = 1830

Hal tercemesi ileride yazl eyh emseddin Sivas hazretlerinin to runlarndan k bir zat olup Sivas'ldr. let ilimlerini ve yksek ilim leri Hdim merhumdan, tasavvuf ilmini de eyh Abdulmecid Efendiden tahsil etmitir. 1246 H. de vefat ederek byk dedesi emseddin Hz. leri civarna defnedildi. Sz mahlasl ikane ilhlerini havi olan Dvan' baslmtr. Bir de (Kasde-i Br'e) tercemesiyle (Slknme) isminde bir eseri vardr. Beyitlerinden : Ne ararsn bu fena banda sen Dil glistanndaki ezhar gr

SAD EFEND MUHAMMED SAD EFEND 1257 = 1841

Nakibend eyhleri limlerinden bir zat olup Kayseri'lidir. Hal ter cemesi ileride yazl Muhammed emseddin Efendinin mrididir. Hac Bekta- Vel dergh eyhliine tyin olundu ve 1257 H. de vefat etti. Eserleri: (Kunz'l-Hakayk), (Tefsir- Sureti Vel'diyat), (Tefsir- Sre-i Vedduh), (Risale-i Tasavvufiye) dir ki hepsi de Beikta'ta Yahya Efendi ktphanesinde vardr.

 12 SEYYD AHMED HCAB EFEND 1306 = 1888 Nakibend eyhlerinin faziletlilerinden bir zat olup Kastamonulu dur. Pederi Ahmed Siyahi Efendi hal tercemesi yukarda yazl Mevln Halid'in son halifesidir ki 1291 H. de Kastamonu'da vefat etmitir. Sey yid Efendi ilk tahsilini memleketinin limlerinden Keskinzadeden gr dkten sonra istanbul'da ehr Hafz Efendiden tamamlad ve riyaziye ilimlerini de Mneccimba Tahir Efendiden rendi. 1306 H. de stanbulda vefat ederek pederinin yanma defnedildi. Pederi ile kendisinin hal tercemeleri Kastamonu limlerinden ve adliyecilerinden Zhd Bey ta rafndan (Tahassr) adiyle yazlarak baslmtr. Eserleri baslmamij olup aadadr: (Risale-i Vahdet-i V c u d ) , (Telhs- Fkk), (Tahkt Ale't-Tarsus), (Talkat Al Kara Halil) den ibarettir. Seyyid mahlsl iirleri ve arifane ilahiyat da vardr. Beyitlerinden : Pertev-i em'i hakiki evresin pervaz iden Yaplr pervane s Seyyid vreler

SARI ABDULLAH EFEND 1071 = 1660 Osmanl limleri ve bykleri arasnda din, ahlk, edeb, siyas eserleriyle mmtaz mevki kazanan irfan sahibi bir zattr. Marip ehza delerinden olan babas: Seyyid Muhammed Efendi istanbul'a gelerek grd hrmetkrane muamele dolayisiyle buraya yerletikleri zaman da Sultan I. A h m e d devri sadrzamlarndan Halil Paann biraderi Mu hammed Paann kzyle evlenmesinden hal tercmesinden bahsettii miz Abdullah Efendi dnyaya geldi. renme ama eritiinde Halil Paa delaletiyle zamann fazilet sahiplerinden istifade ettii gibi yine Paann delaletiyle byk mutasavvf Aziz Mahmud Hda'den feyz al d. Paann II. defa sadrazamlnda ve ark serdarl (ark seferi ku mandanl) zamannda tezkirecilik vazifesiyle beraberce gidii srasn da Reisl-Kttab olan Muhammed Efendinin Tokat'ta vefat zerine ter fian bu vazifeye tyin olundu. Fakat o sene iinde sadrazamln Hsrev Paaya tevcihi dolayisiyle Halil Paayla beraber skdar'a dnm, H da Hz. lerinin derghnda inzivaya ekilmi ve paann vefatndan son-

 193 ra da 10 sene kadar bu ekilde vakit geirerek 1047 H. de Ribab- Hma yun riyasetiyle ve II. Badat Fatihi Sultan III. Murad'n maiyetinde Badat'a gitti. Fetih ve zafer srasmda kazaen ehid olan reis ismail efendiye halef, 1047 H. sonlarmda Diyarbekirde (Bedyiu'l-Vakayi) mel lifi Hseyin Efendiye selef olup 1049 H. abanmda riyaset vekletine, 1050 ortalannda Anadolu, bundan sonra Cizye muhasebesine, 1060 hudu dunda piyade mukabelesine ve 1065 balarmda mensuh mukataaya t yin olunarak mhim hizmetler grd. Bu tarihten sonra dvan memurluklarmdan ekilerek ilim ve ibadetle megul olmu, Zir- A d n ola ru hu Sar Abdullahm, Nesrin-i A d n ola ilh Sar Abdullah msralar nm delleti olan 1071 H. de vefat edip Topkap'dan Maltepe hastahanesine giden caddenin solunda set stndeki makbereye defnedildi. Mezar tanda: Merd-i manev arih-i mesnevi sabkan Reis'l-Kttab Hz. A b dullah Efendi ibni Seyyid Muhammed ruh-i erifleri iin ve cem'i ehli iman ervah iin rizaen Lillh iin fatiha ibaresi nakolunmutur. T o runlarndan Llzde Abdlbaki Efendinin Bayram melmilerinin ah val ve menkbelerinden bahseden matbu risalesinden anlaldna gre hal tercmesi sahibinin slk bakmndan manev mrebbis idris Muh tef hazretleridir. Bununla beraber byk mutasavvf ve ulu pr Hda Hz. lerinin manev terbiyelerinden de feyz almlardr. iirleri ekseri yeti itibariyle mutasavvfane olup mahlas A b d dir. eitli eserleri aadadr. 1 erh-i Mesnevi: (En mehur eseridir) be cilt zerine tertiplen mi olup ismi (Cevahir-i Bevahir-i Mesnevi) dir. Mesnev-i erifin ta mamn toplam deildir. 2 Semerat'l-Fuad Fi'l-Mebde-i ve'l-Mead: 5 bab bir hatime ze rine tertiplenmi olup Trke ve matbudur. I. Bab: Hz. dem aleyhisselmn hilfeti, demin yaratlmdaki hal ve merhaleleri ve insan nev'inin mertebeleri beyannda olup, fasl ih tiva etmektedir. II. Bab: Asln sevme talebi, kalbin cils, gavs ve insan- kmil be yannda fasl muhtevidir. III. Bab: Slk ehlinin ksmlar ve revileri fasl muhtevidir. beyannda olup alt

IV. Bab: Dnyadan terhip, Hakkm yoluna ve mrid-i kmile tergp ve fakirlere kt zan beslehekten ekinmek ve slk sahiplerine aklanmas lzm baz erkn ve artlar tavsiye beyanndadr. F. : 13

 194 V. Bab: Nakibendye, Bayramye, Halvetye, Mevlevye, Kbrevye, Kadiriyye'nin umum ananevi silsilelera, Ebu Bekr- Sddk ve mam- Ali Radyallah hazretlerinden Fahr-i Kinatta nihayet bulan ve bu m nasebetle baz imamlar, sahabe, tabin ve evliya menkbeleri beyanndadr. Hatimei hayvani ruh, insan ruh ve izafetlerinden baz bilgiler beyanndadr. 3 Nasihat'l-Mlk, Tergban Li Husn's-Slk: Sultan IV. Meh med Han'a takdim olunan bu eser Trke ve baslmam olup sonradan Osmanzade A h m e d Taip Efendi tarafndan (Telhisu'n-Nevayh) ismiyle h lsa edilerek Sultan III. Ahmed Han'a takdim olunmutur ki matbu ve 2 bab zere hazrlanmtr. I. Bab: Dnya ilerinin intizam ve ehliyet sahipleri hakknda, I. Fa sl; Hz. demin hilfeti, Musa, Yusuf, Davud, Sleyman, II. Fasl: Hlfa-i Raidin. II. Bab: hiret ahvali, I. Fasl; lm, lmn hakikati, azralin ruh lar kabzetmesi v e berzah halleri, II. Fasl; kyametin kopmas, srun frl, ruhlarla beraber cesetlerin hasredilmesi, Arasat, cehennem ve cennet ahvali, Allahn rahmetinin genilii kendi el yazsiyle yazma olan nsha Ktahya'da Reis'l-Kttb Muhammed Emin Vahid Efendi ktphanesinde mevcuttur. 4 Mirat'l-Esfiya f sfat- Melmiyeti'l-ahfiy: Melmi taifeleri hakknda Ftuhat- Mekkiyye'nin muhtehf bab ve fasllarnda gemi olan szlerin aklamasyle eyh-i Ekber hazretlerinin menkbe ve fazi letlerinden bahseder olup Arapa ve baslmamtr. Birer nshas Beya zt Cami ktphanesiyle Beikta'ta Yahya Efendi ktphanesinde var dr. (Mirkat'l-Evliya) ismindeki tercemesi de skdar Atlamatamda Selimaa ktphanesindedir. 5 Rcal'l-Gayb: Melm taifesinin ahval ve ksmlarndan bah seder olup baslmamtr. 6 Tevkat- Seltn-i Osmaniye Dstru! n: Reis'l-Kttap yni Hariciye Nazr bulunduklar sralarda Feridun Bey mneat tar znda topladklar ve yazdklar 150 kadar mektubu cem etmi olup ba slmamtr. 1153 H. de yazlm bir nshas Manisa'da Muradiye ktp hanesinde, bir nshas da Halis Efendi ktphanesinde vardr. (Dsturu'l-n) yazl tarihi olan 1053 senesini aklaycdr. 7 Mesleki'l-Uak: Slk hallerine dair Trke manzum bir ka side olup torunlarndan hal tercmesi ilerde yazl Llzade Abdlbak

 195 Efendi tarafndan zeyl'i yazlm Trke erh ve tefsir edilmitir. Kasi denin metni ile zeyli Baki Efendinin eserlerinden matbu olan (Mena kb- Melmiye-i Bayramiyye) risalesinin nihayetinde yer almtr. 8 (Cevher'l-Bidaye ve Drret'n-Nihaye): Sultan IV. Muradn ahvali ile Badat fethinden, 4 mezhep mamiyle baz evliyaullahn men kbelerinden bahseder olup baslmamtr. Bu eserin kendi el yazsiyle yazma nshas Halis Efendi ktphanesindedir. 9 Tercme-i Makasdil A y n i y y e : Bu eserin tarafndan tercme edildii ileride yazldr. Abdulmecid Sivas

Oullar Mustafa Resmi Efendi de air limlerden bir zattr. 10 Tedbiru'n-Neeteyn ve slh'n-Nshateyn: 15 bab zerine tertiplenmi siyas ve ahlk gayet mhim bir eserdir. Nshalar Seyyid Ali Paa ile Halis Efendi ktphanelerinde vardr. Mezahirdir btn eya bizim grdfmz zahir Cihanda her ne var ise hemen envar- rahmettir. Hda Hz. lerinin gazelini tahmislerinden: Sana senden yakndr Hak sakn olma dil gafil Hemen senlikdir ancak ortada buna olan hail Gzn a mnay anla bu zevk ile olur hasl Muhit-i bahr- tevhidi bilip umman- b sahil Vcudun katresin mahvet eer olduysa ehl-i dil.

SAFYYULLAH MUSA DEDE 1157 = 1744 Mevlev arif ve fazllarndan olup pederi Adanal Cell Ali Dede Efendi Trablus - am mevlevhanesi eyhi iken Trablus'ta domutur. lisanda iir sylemee muktedirdi. Tefsir, hadis gibi yksek ilimleri Abdlgani Nablus hazretlerinden tahsil etmilerdir. Son eyhlii stan bul'da Yenikap Mevlevhanesindedir. 1157 H. de vefat ederek ad geen dergha defnedildi. (Shah- Cevheri) tercemesi olan (Vankulu lgati) nn baslnda musahhihlik hizmetini ifa ettiler. Hanef mezhebi zeri ne feraiz meselelerine dair (Ercze-i Cedide) eserleri cmlesindendir(^).
( 1 ) Sultan Abdlaziz Han devri ariflerinden olup Galata Mevlevhanesinde yatan ve mevlev evradn mufassal bir surette erh eden Bosnal Muhammed Faz Paa da mevlevlerin faziletlilerindendir. Bu zatn ad geen mevlevhane ktphanesinde bir de divan vardr. Evrad erhi baslmtr.

 196 SUHUF MUHAMMED EFEND (SAHHAF) 1146 = 1737 Niyaz Msr Hz. lerinin ba halifelerinden ( i ) k ve arif bir zat olup Bursaldr. lh cilvegh- eyh suhufyi cinan eyle mcevher msrann dellet ettii 1146 H. de Bursa'da vefat ederek (Niyazi Msr Dergh)na defnedildi. Eserleri: (Zeyn'l-'yd) ismindeki, (erh-i gazel-i Hac Bayram Vel a labm bir ar yaratm iki cihan arasnda ile (erh-i gazel-i Erefzade Tecelli evki didarm beni mesteyledi hayran ) , (erh-i gazel-i Niyaz Msr, Kefu'r- Rumuz f Halli'l-Knz: Mkilim var Hak dostlar ey len k d ) {^) (Manzume-i mevaciye), Beyitlerinden : Dil sen Mantku't-tayr' z insan olandan sor Dilersen Knt Kenzen remzini var kn olandan sor (Mecmuay- ilahiyat) olup baslmamtr.

SALAHI EFEND (ABDULLAH SALAH UAK) 1196 = 1781 Fazilet ve kemalt ahsnda toplam bir zat olup Balkesirlidir. 20 yana kadar memleketinin ulemasndan let ilimlerini rendikten sonra stanbul'a gelerek tahsilini tamamlamak zere tekrar derse bala d gibi kadirbilir bir zatn delaletiyle de Tahvil kalemine devamna baladlar.
(1) Niyaz Hz. lerinin halifelerinden biri de Bursah Emr Ksmzade Seyyid Muhammed Efendidir ki, mrettep divan vardr. eyh Efendi Bezm-i Adne H ile buldu vusul msrann dellet ettii 1134 H. de vefat etti. eyh Hsa meddin Efendi dergh altndaki Msr tekkesinde defnolunmutur. Beyitlerinden : Canana verip can canan olalm k Bu rah- hakikatte burhan olalm k Sdk ile eer mumen tuttunsa sevsavmn Gel d-i visale kurban olahm k Ak ile olup zinde dostu bulalm dilde Gel ilm-i lednn de Lokman olalm k (2) Bu msra ile balyan gazel eyh smail Hakk tarafndan da erh olun mutur ki matbu divannn sonunda zikredilmitir.

 197 Ksa bir zaman zarfnda talebe ve hatipler arasnda yaylm bulu nan fevkalde hreti dolaysiyle evvel mektupuluk sonra divan efen dilii hizmetiyle Hakimolu Ali Paa maiyyetine tyin olunarak bu va zifeyle epeyce dolatlar. Lkin kabri Erikap haricinde olan ve o ta rihte Edirne'de halkn iradiyle megul bulunan eyh Cemaleddin U ak hazretlerine intisabndan bir mddet sonra istifa ederek 7 sene yal nzlk ve inziva lemlerinde vakit geirmitir. Bu feyizli lemde: Mkilin kimseye zahirde Sall sormaz Hace-i batna sordu soracak esrar Beytiyle de irfan mertebelerini tamamladklarn iaret etmilerdir. Celvet, Bayram ve Sad, Kadir Nakibend, Mevlev ve Glen, Uakyiz Beytiyle de tarikatlar ahsnda toplam bir zat olduunu remz ve ima buyurmulardr. Bu zamanlarda mn leminde eyh-i Ekber haz retleri tarafndan 4 satrlk bir yaz okutularak maddi ve bilhassa ma nev pek ok kalbi fyuzat ve varidata mazhar olduktan sonra eser ver mee balamlardr. lim ve irfan sahiplerinin yannda canlar gibi sak ladklar kymetli, arifane eserleri fazilet, irfan, tahkik ve ilimlerinin derinliine ahiddir. Vefat, mezar tama nakedilmi: Salh sevk-i envr- cemale oldu pervane msrann dellet ettii 1196 H. de, defnedildii yer de Sultan III. Mustafa Han devrinde yaa yan Tahir A a isimli zatn Fatih civarnda kpaa mahallesinde yap trd ve eyhlik makamn uhdelerine tevcih ettii derghn avlusun dadr. Yksek eserleri : 1 nna arazn'l-Emanete yet-i kerimesinin tefsiri 2 Usl-i Hads erhi 3 Usl-i Fkhtan muhtasar Menar erhi 4 eyh-i Ekber Hz. lerinin eserlerinden erhi: (Bir nshas umum ktphanededir) (Mevkiu'n-Ncum)

5 eyh-i Ekber Hz. lerinin kudsi szlerinden Subhane men ezhera'l-halyk ve hve ayniha nn (Miftah'l-Vcdi'l-Eshr fi tevcih-i kelm eyhi'l-Ekber) ismiyle erhi. 6 Dvan- Cenab- Ali erhi 7 Mesnevi erif tercemesi

 198 8 bni Fnz'n Kaside-i Hamriyyesinin erhi. 9 eyh-i Ekber Hz. lerinin (Havz'l-Hayat) risalesinin erhi. 10 eyh-i Ekber Hz. lerinin (Gavsiyye) risalesinin erhi. 11 mam- Gazal'nin eserlerinden (Faysal't-Tefrika Beyne'lslm ve'z-Zendeka) ve (Marifet'l-acz) risalelerinin tercemesi. 12 (Miftahu'r-Rumz ve'l-Esrar'l-Knuz) 13 Ulmu'l-Maznun 14 Mir'at'l-Esma risalesi. 15 16 17 18 19 kkn) 20 lk)n Tevfiku'l-Avni fi Hakk'l-Iman Hilye-i Haseneyni'l-Ahseneyn Glen-i Tevhid tercmesi Mustalhat- Sofiyye tercmesi

eyh Mahmud Sabster'nin eserlerinden (Mir'at'l-Muhaktercmesi eyh Ebu'l-Hasan el-Harkani'nin eserlerinden (Esrar'l-Mutercmesi (Zikir, Vcud, Kud-

21 Hace Mahmud Pris'nm eserlerinden siyye) risalelerinin tercmeleri

22 eyh Shre Verdi'nin eserlerinden (Havass- Celli Esma) ter cmesi 23 Makamat- Hamidiyye ile Farsa rubaileri edeb sanatlara tat bik yoluyle meydana getirdikleri nefis erhleri 24 Mevln Celleddin-i Rum, eyh Niyaz Msr, Nasuh, E ref-i Rum, Naki-i Akkirman hazretlerinin baz nutuklarnn erhi. 25 mam- Aliye nisbet olunan A y a n m ayann lem ye'yushma ramed, Fi kuUi aynin minel ayneyni nunan beytinin ibaresinin erhi. 26 Hasan Basri hazretlerinin derledii bildirilen 54 farzn erhi. 27 evket, Saip, Mir Hsrev Dehlev, Hakan'nin mkil gazelle rinin ounun erhleri 28 Aruz erhi. 29 Arifane divanlar 30 Mektubat ve ina risaleleri 31 (Vahib'l-Mevahib F cmesi 32 33 34 35 36 37 Beyani makamati ve'l-Meratb) ter

Lfz-i Tarikat risalesi Nakibendiye risalesi Tc, kemer, almet risalelerinin tercmeleri Baz Arapa kasidelerin erhleri Esma-i Hsna muammas risalesi Nahivden (Mun) erhi

 199 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 Muhtasar ve mufassal kavaid-i irab fiye erhi Kavaid-i Farisiye erhi Mefatihu'd-Drriye erhi Medar- mebde ve mead erh-i makalt- Hoca Nasreddin Teshil'l-Mpted Zeyl'l-Kitap fi ahseni'l-Hitap Esrar- Nihan der hatm-i hacegn Risale-i cevahiri tac- hilfet erh-u Nutk-i k mer Gl-i Sad berk Tuhfet'l-kn erh-i Kaside-i Banet Suad erhu Halli Meaki d'r-Rumuz Tahmis-i Kaside-i Br'e lisan zere yazlm Manzume-i Miraciye Manzume-i Mevlid-i Nebi Tesdisi Kaside-i Mnferice Mstezad- Cenab- Mevlnya manzum erh

SADIK MUHAMMED ERZNCAN 1209 = 1794 Nakibend eyhlerinden mcahit bir zattr. Anadolu ve Rumeli eya letlerinde bir ok seyahat ettii ve 1192 H. de Erzurum'da bulunduu (Risale-i Mergbe) sinde yazldr. 1209 H. de eyhi bulunduu skdarda Alaca Minare zaviyesinde vefat ederek oraya defnedildi. Hepsi bir arada matbu Trke risaleleri vardr ki isimleri aadadr: (Risale-i Merbube), (Risale-i Terbiyename), (Risale- Marifetinnefs), (Risale-i Mahbup) olup (Hakikat'l-Yakn) tercmesi de eserleri cmlesindendir.

SAN A H M E D EFEND 1290 . = 1873 Mevlev eyhlerinden arif ve garip ilimlere vakf bir zat olup T o katldr. Tahsilini ve ilesini tamamladktan sonra bir mddet memleke tinin mevlevhanesinde eyhlik yapp bundan sonra Aydn dergh eyh liine nakletti. 1290 ksur tarihlerinde br i iin stanbul'a geliinde ve fat ederek Yenikap Mevlevhanesine defnedilmitir. (Aruz-u Molla C-

 200 m i ) y i (Cm- Muzaffer) ismiyle Trke erh edip Msr'da bastrmtr. Ayn Hasan Efendinin ,Nazm'l-Cevahir) adndaki manzum lgatini da erh etmitir. Baka eserlerine rastlanlamamtr. Farsay ve hikmet ilmini Kethdazade Arif Efendiden renmitir. Tezkire-i Fatn de ari fane bir gazeli yazldr.

SALH RIFAT EFEND 1326 = 1908 Tasavvuf byklerinden Seyyid Hoca Muhammed Nur'l-Arab ElMelm hazretlerinin halifelerinden temkinli, irfan sahibi bir zat olup Itiplidir. A d geen hocaya intisabndan sonra yaptrd derghta saliklerinin terbiyesiyle hayatn geirmitir. 1326 H. de vefat ederek sz geen derghn avlusuna defnedildi. Mrettep Divaneleri ve sofiye st lahlarn beyan eden risalesi vardr. Divan- ilahiyatnn matlamdan : Hday sana hamdolsun seninle Yine sensin seni hamid seninle Zuhurun batn oldu zahirinle Ki malm evvel hirinle Vcud-u klle dner encm felekler Btn em-i vcuhndr dilekler Habibin mazhanndandr zuhurun Hurua geldi deryay- butunun Sana mir'at olupdur nk zat Tecelli kldn annla sfat Kamu cf al ahkm ile esma Evvel oldu mazhar cmle msemma

AHABEDDN AHMED SVAS 860 1455 Mfessirlerden ve Zeyniye tarikatnn eyhlerinin en byklerinden bir zat olup Sivasldr. let ilimlerini ve yksek din ilimleri memleketnin limlerinden tahsil ettikten sonra tarikatn kurucusu Zeyneddin Hafi hazretlerinin halifelerinin byklerinden Muhammed Efendi namnda bir zata intisap etti. Bir mddet sonra mridi ile beraber o tarihte ma mur olan Ayaslug lkesine hicret ve orann beyi Aydn olu Muhammed Beyden grdkleri hrmet zerine burada yerleerek mrnn sonuna

 201 kadar tedris ve irad ile megul oldular. te bu suretle vakitlerini gei rirken mritlerinin vefatmdan birka sene sonra yni 860 H. de kendi leri de vefat ettiler. Ayaslug istasyonundan kaza merkezi olan Kuadasma giden osenin sol tarafmdaki tarlalar iindeki grlen bir kmbet harabesi nnde defnedilmi olduklar, ziyaret ettiim mezar tann kitabesinden anlalmaktadr. limler arasnda (Tefsir-i eyh hreti ile naml olan (Uyun'tTefasr) isminde iki cilt tefsir ile (Risalet'n-Necat Min erri's-Sifat) isminde tasavvufa ait bir eseri de vardr. akayk- Nmaniyye yazar tasavvuf ilminden bir eseri daha olduunu mahadesine dayanarak bil diriyor ki bizim de grdmz otuz bab zere tertiplenmi (Cezab'lKulb) ismindeki tasavvuf eser olmaldr. Feraiz ilminden (Siraciye)yi de erh etmitir. Usl ve ilim istilhma dair (Riyaz'l-Ezhar Fi Celili'lEbsar) isminde bir eseri de vardr. O tarihlerde Osmanl lkelerinde ya ylm olup hlen bu havalide mensuplar kalmyan Zeyniye tarikat, ha tercemesini yazdmz eyh ahabeddin Efendi ile tarikatn piri Zeyneddin Hafi halifelerinin byklerinden Bursa'da Zeynlerde yatan Abdlltif Mukaddesi ve bu zatm ba halifelerinden stanbul'da ismiyle sylenen semtte yatan eyh Vefa-i Konev vastalariyle yaylmtr. Ba zerindeki tata: Leylet'l-Ehad Fi yevmi's-sani min ehr- Rebilevvel sene sittne ve (2. Rebilevvel pazar gn) semn mie = (860) H. Be dnya dil-i nebundet herki merdi est Ki dnya bikeman endh virdi est Bekrsitan nazar kn t beyab Ki indnya harie end berdest Ba tarafnn ta: Ne onan refte em ki bz ayem Ayak taraf ta: Nezzeln hhn smme irtehain Vema ehadn aleddnya bi hkin Keza dnya nuzulin ve irtihalin Vema bakin alel insani halin

 202 E Y H LH- N A K B E N D 893 = 1487 Nakibend seyyidlerinden kuds damga - almet tayan bir zat olup ismi Abdullah, memleketi Smavdr. lmini kemale erdirmek maksadiy le Buhara'ya kadar yol gitmi, zahir ilimleri Mevln Ts'den, batini ilimleri de Ubeydullah-i Ahrar hazretlerinden tahsil ederek evvel mem leketine sonra stanbul'a geldiler. Bir mddet sonra Gazi Evranos olu Ahjned Beyin iltimasiyle Vardar - Yenicesi'ne gelerek mrnn sonuna kadar irad ve eser yazmakla vakit geirdiler. Austos nahiyesinde vefat ederek oradan Yeniceye naklolunmutur. Hlen ad geen nahiyedeki fabrika bitiiinde yksek makamlar olmak zere ziyaret olunan oday bu ciz muharrir de ziyaret etmitir. Vefat 893' haber veren Rahmet ber lh terkibidir. Eserlerinin en kymetlilerinden birer nshas e hid Ali Paa ktphanesinde mevcut olan Arapa (erh-u Al Varidat- Kbr Li'-eyh Bedreddin Simav), (erh Al Miftahu'l-Gayb Li'eyh Sadreddin) olup (Zd'l-Mtakn), (Nacat'l-Ervah min Denesi'lEbah), (Esrarname), Meslek't-Tlihn), (Manzme-i Mraciye), (Fsul'l-Vsl) isimlerinde Trke baka eserleri de vardr ki hepsi de ba slmtr. stanbul'da Fatih civarnda yatan Emr Ahmed Buhar haz retleri bu yksek zatn ba halifelerindendir. iirlerinden : n T teslim-i Riz-i Hak uy-i Bh ba Yef'alullah myc ve yahkmullah m yrd

AHD B R A H M DEDE Mevlevi tarikatnn en byklerinden arif bir zat olup Mulaldr. let ilimlerini ve yksek ilimleri tahsilden sonra Afyonkarahisar'da Sul tan Divan hazretlerinin derghna yz srerek Mevln'nm feyzine mazhar olmutur. (ahidi) ismiyle anlan Farsa manzum lgati mehur ve muteber olduu gibi Trke ve Farsa arifane divanlaryle mesnevi tarznda (Glen-i Esrar), (Glen-i Tevhd), (Glen-i Vahdet) isim( 1 ) lhiye kla Rahmet Mennan tarihinin dellet ettii 979 H. de vefat eden divan sahibi Yeniceli lh de airlerdendir. s.Tiinin Sleyman olduu Riyazi Tezkiresinden anlalmaktadr. Beyitlerinden :

Netice hasl ola derdin ekli tefekkrden Felek aksini gsterdi ziyan ettin tasavvurdan

 203 lerindeki manzumeleri de irfan sahipleri yanmda makbul ve malmdur. Glistan'a da bir erhi vardr. 957 H. de Mulada topraa verilerek eyh lik makamnda bulunduu dergha defnedildi. (Semhney-i Edep) sznce mridini ziyaret iin Afyonkarahisar'a gittiinde burada vefat et mitir. Hdai mahlsl pederine iaret ederek syledikleri manzume lerinden : ahidi-i Mevleviyim arifim gelsin beri steyen sru Hdai men Hda zadeyim Bir nshasn Mula ktphanesinde nihayetindeki marifet faslndan : Grnen eyay- zahir serbe ser Mazhar- didar- Haktr ey beser Cmle hayvan ve nebat ve hem cemad Arife mir'at- Haktr ya ibad Bu fena surette Haktr grnen Hem mnezzehtir fenadan Z'l-menen Cmle lem birden olmutur ayan Gayr yoktur yine ol birdir heman Mumu gr kim nahi idptr nahl-i bend Kld mumu nice renk ve ekl-i end Kld stad anda zahir ok sor Ta temaa ide her ehl-i hner ahidi manzumesi birok marifet sahibi tarafndan erh edilip na zire yazld gibi Arab limlerinden brahim bni Sleyman Ezher ta rafndan mufassal olarak terceme, Allme-i Hafaci'nin talebelerinden Abdlkadir Badad ile 1126 = 1714 H. de am'da vefat eden Eribozlu Ahmed Selm tarafndan da muhtasar bir surette Arapaya naklolun mutur. Manzum olarak Rumcaya tercme edilmi nshas Yahya Efen di ktphanesindedir. ahidi Hz. lerinin eserlerinden yalnz manzum (Lgati) ile (Glen-i Tevhid) kendisi tarafndan Blbl-i G Glen-i grdm Glen-i Vahdet'in

 204 Tevhid C tarihi msrann gsterdii 837 = 1433 H. de Mesnevinin alt cildinin herbirinden yze beyit alnarak tahmis edilmek suretiyle mey dana gelmitir ki bir paras aada nakledilmitir: Mesnevi:

jii^jj j U U j ^

j : ^ UJL j [

Tuhfe-i ahidde bahsedilen Tuhfe-i Hsam mellifi Hsameddin Efendinin Mula'ya bal Ula nahiyesi merkezinde medfun bulundua, yazldr. Yazma bir nshasn Hsami) matlndan : Mula ktphanesinde grdm (Tuhfe-i

ftida iftida fatihat aakr stimalet dil ho daden muvafk sazkr

 205 ahidi merhumun olu Hsameddin Efendinin de Farsa kaideleri ni bildiren bir manzumesi vardr ki hatimesi aadadr : Kl ki shhatle bunu yazd Hsam bni ahidi Okuyan tahsil-i Frs idip muradna ire Dideler gkte melik erh ile tarih ile ahidizade Hsam yadigrn gre Mula kadan biri tur. Hatt kaznmtr 992 mevlevhanesinde ziyaret olunan trbede mevcut iki sandu Hda dieri ahidi olmak zere kesinlikle rivayet olunmu ahid'nin sandukas yanndaki mezarda aadaki manzume :

Gedaym ahidi-i mevleviyim Diyar- Menteda mulaviyim Bihamdillah ki merdi maneviyim Ki gavvas- bihar- mesneviyim ahidye herkim iderse dua de maherde efaat Mustafa

'BAN-I V E L 976 = 1568 Halveti tarikat kollarndan abaniye .ubesinin kurucusu arif bir zat olup Takprldr. rfan mertebelerini bitirdikten sonra Kastamo nu'da halkn iradiyle megul olarak pekok arif yetitirmitir. Vefat: Eyledi aban Efendi azm-i dildar-i can msrann dellet ettii 976 H. de, nurlu kabri Kastamonudadr. Arifane szlerinin bir ksm 1293 H. de baslan husus menakbnamelerinde yazldr. Halfelerinden Kastamo nulu Muslihiddin Vahyi Efendi de kemal sahibi bir zat olup (Mrac'lBeyan) isminde matbu tasavvufa ait manzum risalesi vardr.

EMSEDDN S V A S EBU'S-SENA E Y H EMSEDDN A H M E D ES-SVAS 1006 = 1597 Halveti tarikatnn ubelerinden emsye kolunun kurucusu arif bir zat olup Zile'lidir. Yedi yandayken pederinin mridi olan Amasyal eyh Hac Hzr Efendinin duasn almak zere pederi ile beraber Amas ya'ya gidip Hz. eyhin tevecchlerine mazhar olduktan sonra memleke tine dnd bundan sonra Tokat'a giderek mehur limlerden Arakyeci-

 206 zade eemseddin Efendiden tahsile baladlar. Daha sonra stanbul'a ge lerek tahsilini tamamladlar. Tarikat bakmndan Cuma pazarl Musli huddin Efendi ile irvanl Mecdeddin Efendi hazretlerinden feyz alm lardr. Sonralar Sivas'a giderek tedris ve irad ile megul olmulardr. Nuh felek emsi doland nur ile msrann delleti olan 1006 H. de ve fat ettiler. Eri seferinde bulunan ve duas kabul buyrulan yksek zat lardandr. Yksek menkbeleri eyh Recep Sivasi'nin (Necm'l-Hd) ve eyh Nazmi-i stanbullunun (Hediyyet'l-hvan) ve Mustakimzade Sleyman Saadeddin Efendinin (Hulset'l-Hediyye) isimlerindeki eserleriyle baka eserlerde gemitir. Kymetli eserlerinden manzum olanlar : 1 2 3 4 Menakb- mam- zam (matbudur) Irad'1-Avam Menasik-i Hac Mir'at'l-Ahlk ve Mevvik'l-Evak

5 bretnma (-) 6 Glen-i bad. 7 Het Behet () 8 Tercemet lhi Name-i eyh Attar 9 Tercemet Pendname-i eyh Attar ( ' ) 10 Sleymannme 11 Divan- Arifane 12 Mevlid-i Neb (matbudur) 13 El-Fesayh Fi Tercemeti'l-Levayh 14 Terceme-i Kaside-i Br'e 15 Mir'at'l-Evak Mensur olan eserleri: 1 erh-i Muhtasar'l-Menar El Msemma bi Zbdet'l-Esrar 2 erhu Kavaid'l-rab Li bni Him El Msemma Bi halli'lMekid 3 Menakb- iharyari Gzin (matbudur) 4 Cilau uyunil Arais El Muhaddare
(1) 1055 H. de vefat eden stanbul kads Bostanzade Yahya Efendinin de 28 bab zerine bu isimde ve bu alanda bir kitab mevcuttur. (2) Bursal Lmi-i elebi ile Uak tarikat eyhlerinden Bursada kuzularda yatan Bursav mahlasl Muhammed Muhyiddin Efendinin de bu isimde bir eseri vardr ki bunlardan birincisi baslm ikincisi baslmamtr. (3) Mevlna dris Bitlisinin bu isimde Farsa Osmanh Tarihi, Sufa Beyin Tezkiret uaras, ehrizade Said Efendinin Kostantniyye Tarihi vardr. (*) Matbu olan bu erh olmayp airlerden 893 = 1487 H. de vefat eden Edirneli Emrnindir.

 207 5 Nakd'l-Htr ( 5 ) 6 Umdetl Edip Fitteallmi Vet-Te'dib - Kavaidi Frisiyye 7 erhu Gazeliyat Sultan Murad Han- Salis 8 El Camiu'n-Nfs 9 Letaifu'l-yat ve Nuk'l-Beyyinat 10 Dairet'l-Usl 11 Hccetti lhye 12 Kssa-i Musa ve Hzr 13 erhu Kelimat Kmeyi bni Ziyad 14 Menazili'l-rifn 15 Meclis Arifane gazellerinden : Vasl olmaz kimse Hakka cmleden dur olmadan Kenz almaz ol gnlden taki prnur olmadan Mt kable entemt srrna mazhar olan Grd anlar har- neri nefhai sur olmadan Sen myesser eyle yarabbi bizlere beytin tavaf lmin ile mil eyle vde tekmil olmadan Hak cemalin kbesini kld klar tavaf Yerde Kabe gkyznde beyti mamur olmadan Mest hem mestane geldim ta ezelden ta ebed miim akn arabn ab- engr olmadan Mest olanlar kelm kendudcn gelmez vel Pes enel Hak nice syler kii Mansur olmadan Bir devasz derde dt bu dil ems mudam Hakka makbul olmak ister halka menfur olmadan Mevlid-i Neb manzumelerinden : Ey Hdavendi tuvan padiah Yerde gkte senden zge yok ilh Yoiken eyay icad eyledin Kn dedin viran abd eyledin. (^") eyh smail Hakk Efendi hazretlerinin de bu isimde bir eseri vardr.

208

A H I VELl AYINTAB A H I VEL BN K A Y A NBL ASKER 1000 = 1591

Halveti tarikat eyhlerinden faziletli bir zattr. 1000 H. tarihine ya kn memleketinde vefat etti. (Gunyet's-Slikn) isminde Arapa mu fassal (Vird-i Settar) erhi vardr ki bir nshas bu ciz muharrir tara fndan skdar'da Nasuh Hz. leri dergh ktphanesine hediye edil mitir. kisi bir mecmuada olmak zere Ayasofya ktphanesinde (El Kevakib'l-Mude Fi't-Tarikati'l-Muhammediyye) isminde mensur ve (Risalet'l-Bedriyye Fi Beyani Tarikati'l-Merziyye) adnda manzum eserleri vardr. Bedriyenin matla: Hvel Evvel dedim Elhamd lillh Hvez Zahire zahir oldu lem Hvel Ahiru yine e-kr lillh Hvel batnla olur beyt mbhem (Kevakib)in nsznde 956 = sap ettiini zikretmitir. 1549 H. de eyh Yakup Efendiye inti

UHUD MUHAMMED EFEND 1126 = 1714

airlerin ariflerinden bir zat olup Babaeskilidir. Hal tercemesi ileri de yazl Nureddin Cerrah ile prdatr. Tahsil ve slkn tamamladk tan sonra memleketinde eser yazma ve irad ile megul olarak 1126 H. de vefat etti. Cenab- Hak tarafndan Abdurrahim Rahmani lkabnn verildii kendisine ilham olunduundan nesir ile yazlm eserlerinde (Abdurrahim imzas vardr. Mrid'i Aladdin Al Kstendill'nin arifane szlerini toplayan bir eseriyle (Tezkiresi), uhud mahlsl Dvan, (Telvhat- Sbhaniye) isminde bir kitab vardr. Snbliyeden Hasan Necmeddin Efendi halifelerinden olup Muallim'l-Hayr terkibinin delleti olan 1021 = 1709 H. de vefat eden uhu d Muhammed Efendi baka bir zattr. Bu zatn hat sanat ile de alkas vardr.

209

U M L A L I Z A D E A H M E D EFEND 1085 = 1670

Glen tarikatnn eyhlerinden lm br zat olup Bursaldr. Srf tahsl ve ilimde ilerleme maksadiyle seyehat yolunu tutarak Msr'da yerlemi ve bu esnada Muhyzade Hasan Efendi vastasiyle tarikat y o luna girmitir. Bundan sonra Bursa'ya dnm Ulu Cami yaknnda Karaelebizade Abdlaziz Efendinin yaptrd Sbyan mektebine muallim olmutur. Mt kable en temt hadis-i erifinin delleti olan 1085 H. de vefat edip ad geen mektebin avlusuna defnedilmitir. Hal tercemesi yukarda geen brahim Glen'nin yksek menkbelerini anlatan ese riyle 28 ive zerine tertiplenmi (Gleniye) slk ve ahvalini akla yan Trke bir eseri ve Rindi mahlasl ilhileri vardr. Glzar- rfan'da makamnda bulunduu Ali Mest Sultan zaviyesinde defnedilmi olduu yazlmtr.

ABAN NAKBEND 1003 = 1594

Nakibend eyhlerinin limlerinden bir zat olup Mudurnuludur. s tanbul'da Emr Buhar zaviyesinde mnzevi bir ekilde hayatn geir mitir. Baslmam Arapa (Kaza ve Kader), Trke (Meratib-i Slk ve Kef) risaleleri vardr. Fevt-i Nakibend terkibinin delleti olan 1003 H. de vefat etti. eyh Vefa trbesi harimine defnolunmutur. Mr idi Hakim elebi hretiyle anlan eyh Muhammed Efendi de burada topraa verilmitir.

EMSEDDN EFEND ( N A S U H Z A D E ) 1249 = 1833

Hal tercmesi ileride yazl Nasuh Hz. lerinin torunu olup arif ve fazl bir zattr. Eyledi emseddin Efendi irtihal msrann delleti olan 1249 H. de vefat ederek makamnda bulunduu byk dedesinin derg hna defnedildi. (Vird-i Settar'a Arapa yazd erhi Arapa (Risale-i Slkiye)si ve Firavun'un iman hakknda eyh-i Ekber Hz. lerinin s zne uygun olarak Trke bir risalesi vardr. F. : 14

 210 A K I R EFEND (MUHAMMED S A K R EFEND) 1269 = 1852 Halveti tarikatnn Cerrahiye ubesi eyhlerinden k bir zat olup stanbulludur. Muazzez gt ya H eyh akir bezm-i didare msra nn delleti olan 1269 H. de vefat etti. Fatih civarndaki Nianc Camii karsnda defnedilmitir. (Etvar- Seb'a) risalesiyle (Dvan- lahiyat) vardr. lhilerinden : Mrid elinden n-i arabet Sonra dernun akna kebabet Sine-i evkin bezme rebabet Rah- Hdaya byle itap et Halifelerinden Tevfik Efendinin de Dvan- lahiyat vardr.

EREFDDN U A Y B EFEND 1329 1= 1911 Halveti tarikatnn kollarndan Glen kolu eyhlerinden arif ve edip bir zat olup Edirnelidir. eyhu riz-i billh terkibinin delleti olan 1329 H. de vefat ederek eyhlik makamnda bulunduu Mslim Efendi derghna defnedildiler. Seza Hz. lerinin Kalemi sun-i ezel herneki tahrir etti msra ile balayan arifane gazelini gerekten vakfane bir surette erh ederek (zahu'l-Meram Fi Meziyyeti'l-Kelm), yahut (erhu'n-Nokta ve'l-Kalem) ismini vermilerdir ki baslmtr. rfanla dolu mektuplarn havi mecmualanyle iire mahsus kaabiliyeti de olup aadaki gazel bu arifane kaabiyetinin bir mahsuldr. (Nurun hakikatna ait risaleleri) yle namazn esrarna dair (Kef's-Salt) isminde ri saleleri de vardr ki her ikisi de baslmamtr. Renk elvan- cihanla etme cana ittisaf Sil gnlden gayr- fikrin eyle kendin sine saf Nuru irfan ile kefet anla nefsin hilesin Kl sefer mlk-i derune eyle dil beytin tavaf Taht- dilde hkmedp ey ah- divan itmee ok gerektir nefisle n itihad- ihtilf Hakka vuslat istersen ser fr kl deme dem mna drer zira hakikatte mtaf Vakf- esrar olan bir kmilin gir kalbine Ey eref bulmak dilersen du cihanda sen muaf

 211 EYH EDEBL Osmanl saltanatnn kurucusu Sultan Osman Gazi hazretlerinin ka ynpederi olup 120 sene mr srm zahir ve batn mamur nl bir eyhtir. Tahsilinin balangc memleketi olan Karaman'da, nihayeti Sam dadr. Tefsir, Hadis, Tasavvufta hususiyle Fkh'ta ihtisas sahibi idiler. Sultan Osman Gazi hakkndaki rya tbiri ve hayr dualar btn Os manl tarihlerinde yazldr. Ktip elebi merhumun Sllem'l-Vsl il Tabakati'l-Fuhl n de ariflerin tac Badatl Ebul Vefa tarikatndan olduklar kaydedilmi tir. Bu yksek zatn kabri hakknda her ne kadar ihtilf varsa da k Paazade tarihindeki u: Orhan Gazinin anas Allah rahmetine vard. Ve hem dedesi Edebl ve hatt kzndan bir ay nden Allah rahmetine vard. kisini dahi Bilecik hisarnda kodular ifadesine gre Bilecik'te gml olduklar anlalmaktadr. Bununla beraber Eskiehirde de yk sek adlarna izafe edilen bir trbe ziyaret olunmaktadr. Karacahisar ( ' ) Karacaehir'de ilk istikll hutbesini okuyan da matlar Karamanl Dursun Fakihin kabri olmak zere Eskiehir'deki eyh Edebali trbesi haricinde kitabesiz br kabir ziyaret olunmakta ise de bu zatn da Bilecik'le St arasnda Kre ky yannda ose kena rnda defnedilmi bulunduu vesika gsterilerek rivayet edilmitir.

TENNUR BRAHM EFEND 887 = 1482 "rfan sahibi eyhlerden bir zattr. Pederi Sivasl, validesi Amasyal olup, Amasya'da domutur. Konya'da Mevlna Sar Yakup'tan tahsilini tamamladktan sonra br mddet ders okutmakla megul olarak sonra da Akemseddin hazretlerine intisap etmilerdir. Muhammediye vadi sinde (Glzar- manev) ismindeki baslmam eseri kemaline ahittir. Bunun bir nshas Nuruosmaniye dieri Esat Efendi ktphanesinde vardr. 887 H. de vefat etti. Kabri Kayseridedir. Bir na'tlarmdan : Ol itti Hacc- Ekber kurup ar stne tahtn Oku Rabbi vasta andan an kim ism-i 'zamdr. Ann mikatdr dnya ann ihramdr ukba Ann kurbandr yokluk ona ak b- zemzemdir
(1) Eskiehir'e bir buuk saat mesafede Ktahya yolu zerinde bir kasaba olup Osmanllarn istiklline dair ilk hutbe okunan Camii erif buradadr.

 212 (Glzarl Manev) matlamdan ; Klalm hamd ile her ie bnyd Onu hayr ile hatmide stad in stad oldur kim cihan Yaratt hem iinde cism- can Kamusun gzg kld san'atna Vel gzgnn ardndan bakanlar Gremedi ve gzsz kald anlar u bilmedi onlar ah- cihan Dilinde kald gzgnn nian Torunlarndan ve Sultan III. Murat devrinde yaayan Ebus Suud bni eyh Sadullah Efendi de ilim ve irfan sahibi bir zat olup (Miftahu'lAdale) isminde 2 bab zere tertiplenmi bir eseri vardr ki I. bab (Fezail'l-Guzti ve'l-Mcahidn), II. bab (Fezail-i Merakibi Erbab'd-Dnya ve'd-Dn) dir. 7 bab zere tertipli Trke tarikatname yazar olan (Duacolu) da Bayramiye tarikat riflerindendir.

TERZ BABA ( H A Y Y A T VEHB) 1264 = 1847

Mevln Halid-i Badad halifelerinden Erzincanl Abdullah Efen diden hilfet alm k bir zat olup Erzurumludur. (Miftah'l-Kenz) is minde baslm bir manzumeleri ve takrirlerinden meydana gelmi (Sfat- Subutiye) risaleleri vardr. 1264 H. de Erzincanda vefat etmitir. Beyitlerinden : Gel ey Hayyat Vehb sen beyan et Hidayetten biraz mna ayan et Hidayettir kuluna evvel man Kabule say ederse eyler ihsan

TURHAL EYH MUSTAFA EFEND 1197 = 1782 Amasya ile Tokat arasndaki Turhal'dan fazilet sahibi arif bir zat tr. Amasya ve stanbul'da tahsilini ikmalden sonra eyh Murad Naki bend'nin olu Ali Efendiye intisap edip hilfete nail olarak memleketine dnm ilim ve tarikatn nerine balamtr. 1197 H. de vefat ederek yaptrmaa muvaffak olduu camiin avlusuna defnedilmitir. Sadrzam

 213 Seyyid Mulammed Paan-n kendisine ball ve sevgisi dolaysiyle Turhal civarndaki Taziye kynn mlkiyeti padiah tarafndan veril mitir. Bu ky kendi mlkleriyle beraber memleketinde kurduu ca mi, medrese ve tekkeye vakfetti. Sahih hadislerden derleyip toplamak suretiyle (El-Bedru'l-Mnr Fi erhi Ehedisi'l-Beiri'n-Nezir) ismindeki hadise dair eseriyle (Mrid's-Salikin) namnda bir kitab, (Hadis-i Erbain arhi) ile dier bir kitab vardr. Halveti tarikatnn abaniye kolundan da hilfet ald skdar'da grdm bir tomarda yazldr.

UYN SEYYD MUHAMMED EFEND (RAHKZADE) 1166 = 1752 Smbliye tarikatnn eyhlerinden air bir zat olup stanbulludur. Stlce eyhi adiyle tannmtr. Hatime-i Sleh terkibinin gsterdi i 1166 H. de vefat etti. Stlce'de Sine k yaknnda defnedilmitir. Eserleri: Divan, (Silsile Name-i Meayih izam), (Tarifname-i Derghan) dr. Bir na'tndan : Cemi Enbiyaya piivasn y Resulallah Cemi Evliyaya rehnmasn y Resulallah NS HASAN EFEND 1136 = 1728 Karaba Vel halifelerinden ve ariflerden bir zat olup Takprl dr. stanbul'da irat ve tedris ile megul oldular. 1136 H. tarihinde ve fat ederek Bab- Al yaknnda Salkm stte A y d m o l u derghna defnolundular. lhlerini havi kk bir divanlaryle (Srr- Ehadiyyat) isminde risaleleri vardr. Halifelerinden olup 1175 = 1761 H. tarihinde vefat ederek mezkr dergha defnedilen stanbullu brahim Hass'n da binbir ilhiyi cami dvan ile evliya menkbelerini havi (Tezkret'lHas) ve ns Efendinin arifane szlerini muhtevi (Kelm- Aziz) vesaire gibi eserleri mevcuttur. Bu eserlerin hibiri baslmamtr.

MM SNAN 958 = 1551 Halveti tarikatnn ubelerinden Sinaniye kolunun kurucusu olan byk pirdir. smi brahimdir. Doum yeri Perzerin havalisinde olmak zere nakledilmise de tashihten gemi bir icazetnamede Bursal ol-

 214 duklar grlmtr. Karamanl olduklar da rivayet edilmitir. Kendi leri lim olduklar halde grdkleri bir rya zerine (mm) lkabn taknmlardr. Tasavvuf baz ilhileri olup vefatlar (Gitti 958 de m m Snan) msrana uygundur. Hz. Halt civarnda Oluklu Bayr denilen yerde halifelerinden Nasuh Efendi tarafndan yaptrlan derghnda g mldr. Evlt ve torunlaryle damad Topkap civarnda Krkba Ahmet emseddin mahallesinde Kanun Sultan Sleyman tarafndan kendileri iin ina edilen derghtadr. Manisada Muradiye ktphane sinde (Risale-i erife-i stanbul mm Snan) isimli bir eseri tarafm dan grlmtr. rfann gsteren ilhilerinden: Eserlerin sohbeti ele giresi deil krar ile gelenler mahrum kalas deil mm Snan yol ayan olupdur herey ayan Dervilik yolu heman t ve hrkas deil (^) Trbelerinin niyaz penceresi stnde muallk beyit: Mrid rah- Hakka kblegh- kndr b Edeple gir gzn a trbe-i mm Snandr b

FTADE MUHAMMED MUHYDDN (^) 988 = 1580 Celveti tarikatnn zamannda ay gibi parlak halindeki inkiafna sebep olmu pek byk bir pr olup Bursaldr. Tahkik ve irfanlarna; hakikat yollar ve tarikat hallerine dair szlerini toplayan ve halifesi Hda Hazretleri tarafndan derlenen (Vakat) (') ismindeki kymetli eseri dil bir ahittir. Bir hutbe mecmuas ile tasavvuf ilhilerini cami kk bir divanlar da vardr. Vefatlar (NuruUahi muzcia) terkibinin
(1) Niyaz Msr'nin matbu (Menakbname) sinde bu illiinin Niyaz Msr hazretlerinin mridleri Elmall Muhammed Sinan mm hazretlerinin olduu mezkr ise de mevsukiyetine hkmolunamaz. ( 2 ) ftade Hz. lerinin, hal tercemelerinin tafsilt Bursal Hsameddin'in yazd (Menakbname) ile dier bir husus menakbnamede ve smail Hakk merhumun (Silsilename-i Halveti) lerinde mezkrdur. (T) Arapa olan bu byk eserin bir nshas bu ciz tarafndan Bursadaki Camii Kebir ktphanesine vakfedilmitir. Birer nshalar da stanbulda Be yazt Camii iindeki kphane ile (Aziz Mahmud Huday Efendi Dergh) ve skdarda Atlama Ta ktphanelerinde mevcuttur. Bu eserin baz paralar

tercme olunmutur.

 215 delleti olan 988 H. ( i ) tarihinde ve kabirleri Hisar dahilinde Yerkap (Bab- Zemin) mahallesinde camii erifleri yanndaki trbesindedir. Mritleri olup Bursada Kuzular altnda defnedilmi bulunan Hzr Dedenin vefatndan sonra eyh-i Ekber hazretlerinin ruhaniyetlerinden feyiz aldklar (Vakt) kitabnn muhteviyatndan anlalmaktadr. (Ulu Cami) hakknda sylemi olduklar: Ya cami-ul Kabir veya mecma-ul Kibar Tuba limen yezrke fil-leyli vennehr manidar beyti yaz sanat cihetiyle de ad geen mabedi levhalar arasnda grlmektedir. tezyin eden

rfannn delili olan ilhilerinden: (Yine d oldu gnl yrin ce mal-i em'ine) ve (Asln bilen kii itmez bu illerde karar) msralaryle balyan ilhileri hl tercmesi ( A ) harfinde mezkr eyh Ali rf Efendi tarafndan erh olunmutur. Arifane beyitlerinden : Ehl-i irfan dediler sen kmaynca aradan Bilemezsin kimdir kendy pnhan eyliyen Sen knca aradan Kalr seni yaratan Hda Hz. lerinin haklarndaki muallk olan manzume aadadr: manzumeleri olup sandukalarnda

Ba- akn andelibi Hazret-i ftadedir. Dertli klar tabibi Hazret-i ftadedir Vasl- Kmil odur Tevhid-i zta phesiz Dost ilinin rehnmas Hazret-i ftadedir. Eyliyen ruhundan istimdat irur matlebe Hal iden her mkilt Hazret-i ftadedir Mrid-i l dilersen dmen-i pakini tut Gsteren rah- Hday Hazret-i ftadedir Sdk ile kul ol Hdayi eiinde daima Bil hakikat Kutbu'l-Aktap Hazret-i ftadedir.
(1) Dt dile kalemden Tarih-i irtihal-i ftade ftade Mustakimzade Trbesinin duvarnda kazlm tarih: Dt iskat- y ile tarih Geti ftade Bursann kutbu ftade Hz. lerinin divan bu ciz mellif vstasiyle (Bursal Mehmet Ta hir) bastrlmtr.

 216 VEFA- KONEV (MUSLHUDDN MUSTAFA BN VEFA) 890 = 1485

Zeyniye tarikatnn ulularndan Bursada Zeynilerde medfun bulu nan Abdlltif Kuds Hazretlerinin ba halifelerinden Kemalt ve fazi let sahibi bir zattr. Ham ve toy bir kimsenin Mansuru'n, Ene'l-Hak dediine ne dersiniz? sualine kar: Ene'l-Batl m desin idi ek lindeki arifane cevab ile kendisini susturmas mehurdur. Vefat (la Rahmeti Rabbih), (Huld-i bern) terkiplerinin gsterdii 896 H. de, m barek kabri stanbul'da yksek isimleriyle anlan yerdedir. (Tecri) de haiyeleri olduunu (Tac't-Tevrh) nakletmektedir. Ncum (Astrolo j i ) , Kozmorafya, Hey'at ve Musikiye de vakf idiler. lisan zerine yazlm baz arifane iirleri vardr. Ayasofya ktphanesinde (Saz- r fan) ismindeki manzumenin arka tarafndaki meruhatta bu zata atfe dilmesi zhul eseridir. Zira manzumenin nihayetinde (Bahr) namndaki bir airin eseri olduu yazlmtr. Niyaz penceresinde Ali Paann kz Selmanm el yazsiyle aadaki beyit yazldr. Mukteday ehli mna Muslihuddin Eb'I-Vefa A'yni Uaka hki merkadidir Tliya Arifane iirlerinden : Yazdn nki ezelde dost tayir eylemez Her ki ariftir bu srr bildi tedbir eylemez Ruhun cemale yine olsa beir olur Yahut celle yinedir hod nezir olur Evvel tevhidi zikret Sonra crmn fikret Var yolu ki doru git Dervi olaym dersen Matla'l yksek nutku zamanmzn ariflerinden Cebbarzade Arif Bey tarafndan (Dfiu'z-Zulm-i li kulbi'l-mem) ismiyle erh olun mutur. Bir de stanbul enlem ve boylamna gre (Ruznamesi) vardr ki (Husn'l-ktifai li halli ruznamei eyh Vefa) ismiyle Osmanl riyaziye cilerinden bir zat tarafndan erh olunmutur.

 217 V A H Y Z D E M U H A M M E D EFEND Z N K 1108 = 1696 Arif ve fazilet sahiplerinden bir zat olup knyesi Ebu Abdullah Mu hammed bni Ahmed El-znik'dir. lk tahsilini memleketinde bitirerek stanbula gelip tamamlad. Hal tercemesi yukarda geen Ali elebi'nin akrabasdr. mrnn sonlarna doru skdar'da Atik Valide Dar'lHadisinde muhaddis ve camii erife vaiz oldu Mlkat- Mevt terkibi nin delleti olan 1108 H. de vefat ederek Atik Valide Sultan Camii erifi mihrab nne defnedildi. Nureddinzade'nin en mmtaz halifelerinden dir. Eserleri baslmam olup en mehuru, nahiv ilminden (Mugni'l-Lebib)'e yazd mdekkikane, mufassal erhidir ki Arap limlerinin bu erhten nakilleri ve ahid gstermeleri vardr. Dierleri: (erhu Mearik erik), (erhu Ebyat Miftahi'l-Ulm), (arat'l-Hize li erhi Hall'r-Ramize minel Aruz) dur. Hilm mahlsl ilahiyat ve (Bahru'l-Kemal) isminde manzumesi vardr.

VAHDET OSMAN EFEND (^) 1135 = 1722 eyh smail Hakk Efendinin halifelerinden olup skp doumlu ise de Edirnede yerletiinden dolay Edirne'l diye yd olunmutur. lim ve irfan baz ilm risaleleri ve manzum eserlerinden, ilm fkhtaki ihtisas da sonradan bir cildi baslan mufassal (Mhtede'l-Enhr l Mlteka'l-Ebhur) ismindeki Mlteka erhinden anlalmtr. Baslmam divanesiyle (erhu Hadis-i Erben) eserleri cmlesindendir. Bir de f khtan (Kifaye)'yi terceme etmitir ki bir nshas Ayasofya ktpha nesinde mevcuttur. El yazsiyle yazma Hadisi Erbain erhi Esat Efendi ktphanesindedir. Vefat: 1135 H. dedir. Edirnede Uzun Kaldrmda Aye Kadn Han bitiiindeki kabristannda medfundur. Arifane iir lerinden: Eli ehlinden al kim ola srrn zahir Arafet mihri desti vizre girmekle arif olmaz Celvetiyiz zahir geri skndur debmz Ruh ve serde oktur amma raksmz devranmz
Mirat cemalinde zuhur eyledi Mevl Ayat hututundadr Esma ve Msemma Mnii ezel safhayi hsnnde sera ser Nutku sfatn knh ile eyledi ifa manzumesinin nzm dvan sahibi (Vahdeti) Efendi Bektai merepli. mezhebinden baka bir zattr. O)

Hurufi

 218 Bu yksek zattan baka Osmanl ulemas iindeki Mlteka rinden bazlar : sarihle

1 1016 H. de vefat eder Muhammed a-i Tirev 2 1048 smail bni Sinan Sivas 3 1052 ah Muhammed bni Ahmed bni Ebi'sSud Es-Sddik El-Manastir 4 1072 eyhzade Kazasker Abdurrahman Efendi 5 1075 eyh Halil bni Resul Sinob Akacami 6 1055 Kasapzade Muhammed Efendi 7 1068 8 1125 9 1160 10 1130
11

1100

Abdurrahim Mar'a Abdurrahman Hisal Muhammed El-zmir Muhammed bni Yusuf (Damad Abdurrahman bni eyh Muham med) eyh Niyaz Msr halifelerinden fay-i Uak Bostanzade Muhammed Efendi Kasm bni Sleyman Nidev Seyid Hasan bni Ali El-Kayseri Abdlnafi Krm Mevkufat Muhammed Efendi (Tercemedir) Yayaba mam Muhammed Efendi Edirneli Mrteza Efendi Divrikli Abdurrahman Paa Mustafa bni mer skdar Feyzullah bni Veliyyddin Tarsus med-Debrev SmMusta-

12

1101

13 1034 14 980 15 1180 16 1115 17 1065 18 1170 19 1105 20 21

1127 1093

22 1227 23 1152 24 1014 25 1120 26 1140 27 1168 28 1110 29 1120 30 1297

Bursal Kuakzade (Kuak Muhammed Dedenin oludur) Ali bni erefeddin (Zarifi) Uzade eyh Ahmed Efendi Seyyid Ebi Bekir bni Ahmed zmit Hafz Mustafa Efendi bni Ahmed Gelibolu Mfts Sleyman Efendi Rehah (Urfal) Seyid Tahir Efendi Krtzade Aymtapl Ktip Mustafa Efendi

 219 VSAL BRAHM EFEND Hal tercemesi yukarda geen smail Hakk Efendinin halifelerinden marifet sahibi bir zat olup Bursa Yeniehirindendir. Tahsil ve slkn bitirdikten sonra memleketine dnerek ilim ve tarikatnn nerine hizmet etmitir. Vefatnda derghna defnedildi. Cenab- Hakkn zat ve sfatlar nn isbatma dair bir eseriyle arifane ilahiyat vardr.

VELYDDNZADE HIFZI EFEND Nakibend tarikatnn ariflerinden bilgi sahibi bir zat olup stan bulludur. Nak byklerinden eyh Ahmed Faruknin (Hidayet'l-Talib)ni terceme etmidir k kendi el yazsiyle 1253 H. de yazlm olan ns has Yahya Efendi ktphanesindedir. Nakibend tarikatnn ileri gelen lerinden UbeyduUah-i Ahrar Semerkand'nin (El-Urvet'l-Vska Li Erbabi'l-rtika)s ile Abdullah Dehlev'nin, (El Fyuzat'l-Ehadiyye fi Mrakabati'l-Ahmediyye) isimli eserinin de irabn yapmtr.

V A H Y MUSTAFA EFEND Nakibend eyhlerinden lm bir zat olup stanbulludur. Hal terce mesi yukarda geen Hoca Hsam Efendinin manev olu ve en yakn talebesidir. 1295 H. de Medine-i Mnevverede vefat ederek mehur m cahit Daistanli eyh amil Efendinin yanna defnedildi. Eserlerinden tasavvuf ve akadle alkal (Sebhat'z-Zakrn) ve (Drretl Aziziye) isminde olanlar matbu, (Hezz'z-Zakirn) ismindeki (Hadis-i Erben erhi) matbu deildir.

YR AL BN SYAVU BN AVEREN DVRG 812 = 1409 / Fazilet sahiplerinden yksek bir zat olup Amasyaldr. Pederi Zey neddin Siyavu Divrikli ise de Amasyaya hicret etmitir. 777 Hicr tari hinde yazd Farsa KTABLMEKASDNNACYE FLMEBDE V E L M E A V E L M E A D i ismindeki deerli eser irfan ve kemllerinin ahididir. Bu eserin (eyh Abdulmecid Sivas) tarafndan terceme ve erh edildii zkrolunmutur. 812 Hicrde Amasyada vefat etti. Tasavvuf ilminden mehur L E MEAT-I I R A K y i de Farsa olarak L E M E H A T ismiyle erh etmitir ki bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr.

 220 YUNUS EMRE IK YUNUS 843 = 1439 Tarikat ehli arasnda akiyle, ihlsyla, irfaniyle, mcahedesiyle tannm bir zat olup akayik tercemesinin nakline gre Bolu sancandan Sakarya nehri sahillerindendir. O havalide irad ile megul bir riva yete gre ama tabduk Emre namnda Kadiri tarikat eyhleinden bir zata intisab ederek yksek mertebelere ulat. Kesinlikle naklolunduu na gre Seyruslk ve mcahedesinde bal olduu dergha srt ile ge tirdii odunlar iinde bu dergha erilik girmez diyerek eri bir odun bulundurmamtr ki bu da onun doruluk sadakat ve ihlsnn kema line delildir. Matbu (Divan- lahiyat), arifane ilahiyatnn hepsini ha vi deildir. Bununla beraber bastrlan bu nsha tasavvuf ilmi nokta sndan bilvcuh ehemmiyeti haiz olduu gibi Osmanl iir ve edebiyat tarihi devirleri bakmndan da kymetlidir. Baz hal tercemesi kitapla rmzda vefat tarihi GLEN- TEVHD terkibinin delleti olan 843 H. olmak zere kaytl ise de divanmdaki: Tarih dahi yediyzyedi idi Yunus can bu yolda kodu idi Beytine gre 843 den evvel olmas lzm gelir. Arifane ilahiyat sa de ve basit olmakla beraber tasavvuf ilminin gavamz itibariyle pek ok mazmunlar toplam olduu kendisinden sonra gelen btn irfan ve keml sahipleri tarafndan teslim edilmitir. Bir ilhiden : Nazar eyle ey teri, pazar eyle gtr Yaradlan ho gr, yaradandan tr Dier bir ilhiden: Arif ana derler ki kn ola Marifet leminde umman ola Baka bir ilhiden: Akn ald beni benden Mevlm seni isterim seni Ben yanarm dn gn Mevlm seni isterim seni klara vuslat gerek Zahitlere Cennet gerek Mecnunlara Leyl gerek Mevlm seni isterim seni

221

Cennet Cennet dedikleri Birka ola birka huri steyene ver anlar Mevlm seni isterim seni Baka bir beyit: Et ile deriye hrndm Yunus diye grndm Baz mehurlarn kabirleri hakknda olduu gibi bu zatn kabri hak knda dahi birbirine benzemez bir takm nakiller vardr ki bazlar aa ya nakledilmitir. Bursal Lmii elebi'nin (Nefahat'l-ns) isimli matbu eserinin ter cemesinde Porsuk suyunun Sakarya nehrine kart yerde olmak ze re zikredilmi ve Yunus Emre'nin tasavvuf muammas kabilinden me hur ktm erik dalna anda yedim zm Bostan ss kakpdir ne yersin kuzumu beytiyle balayan manzumesinin eyh Niyazi Msr ta rafndan yazlan matbu erhine Bursal eyh smail Hakk'nn yazd baslmam haiyesinde: Emre zahir udur Trkede methe dair lkablardandr. Trkler arasnda Atabek ve Anadolulular arasnda Lala ve benzerleri gibi. eyh Yunus Emre Anadolu'da sparta civarnda Kei borlu kasabasnn yaknnda olan byk Kadirin dou tarafnda bulunan Pet cihetinde bir kyde yetimi olup mezar dahi bu kydedir ibaresiyle yazlmtr. Karaman'da ve Bursa'da elebi Sultan Muhammed ile Emir Sultan arasndaki ibli mahallesinde bulunan Sadi tarikatndan Kara Abdurrazzak derghnda her ikisi namna bir kabir ziyaret olunmaktadr. Bir de Eskiehir - Ankara demiryolu zerindeki istasyonlardan Sarky istasyonunda bu zat namna bir ziyaretgh vardr ki Lmii elebi'nin be yan ettii yerdir. Bunlardan baka Saruhan sancann Kula ve Salihli kazalar ara snda Emre ismindeki yetmi haneli bir kyde sonradan ziyaret ettiim krgir bir trbede Tabtuk Emre'nin oullar ve torunlaryla trbenin iinde (k Yunus) trbe kapsnn eii nnde defnedilmi olduklar bu kitabn mellifi tarafndan grlmtr. Fakat mezar talarnn hibirinde yaz yoktur. Yalnz k Yunus'un mezar tanda ufak bir balta resmi kaznmtr. Emre kelimesi hakkndaki ifadelerden eyh smail Hakk'nn ibaresi yukarda zikredilmitir. (Mir'atlkinat) ismindeki baslm tarihde dahi Trkede byk biradere Emre derler ibaresi kaytldr. Bazlarnn szne gre Emrullah ter kibinin hafifletilmiidir. Tabduk kelimesi de Erzurum ve havalisinde

 222 elifle yani Tabdak eklinde dz ve arzasz yerinde kullanlmaktadr. Tabdak yol yani dz ve arzasz yol demektir ki bu mnaya gre Tabdak lEmre'ye vicdanlarnn paklndan dolay bu lkabn taklm olmas l zm gelmektedir. Fakat tapmak yani ibadet etmek maksadnda tabdk yani abid mnasna hamledilmek daha mnasip gibidir ki Emre kynde yaptm tahkikat da bunu teyid etmitir.

YAZICIZADE IMUHAMMED EFENDt (i) 855 = 1451

Bayramiye eyhlerinin faziletlilerinden olup Mehur-u Afak olan (Muhammediye) nin arif nzmdr. Ak ve irfan ile tannm bir zattr. Malkara kylerinden Kadky'de domusa da Gelibolu'yu ikametgh it tihaz etmitir. Tahsilini kemle erdirmek zere ran ve Maverannehir'e giderek Haydar Hafi ve Zeyne'l-Arab gibi mehur zatlardan istifade et mise de asl manev feyzini Hac Bayram- Vel Hazretlerinden almtr. Vefat Hicr 855 de, mbarek kabri Gelibolu'dadr. Konya zaferini bildirmek iin Gazi Hdavendigr tarafndan Msr'a sefir olarak gnde rilmitir. erhu Fususulhikem (-) ve Tefsirulfatihai erife ile be fa sl zerine tertiplenmi, birer nshas ehid Alipaa, Nuruosmaniye, Aya sofya ktphanelerinde mevcud olan Maaribuzzaman Ligurubileyai filayni velayan baslmam eserlerindendir ki biraderlerinin (Envarulkn) inden derleme suretiyle Arapa olan bu eserden terceme edilerek meydana gelmitir. Yukarda hal tercemesi geen eyh smail Hakk'nm Muhammediye zerine yazd iki cilt baslm mkemmel bir erhi var dr. Muhammediye'nin matl : lhun Vahid Rabbi Tel Huvellahulbediu elhakkulal Tel Zatihi Limma tecell Minelgaybi lelayni fecell
( 1 ) Pederi Yazc Selhattin de ilim ve irfan sahibi bir zat olup (Sebu'l-Mesani), (Mlhime), (Tabirname), Risale Fit Tb) (gibi eserleri olduunu ve yaz sanatnda da ihtisas bulunduunu Evliya elebi rivayet ediyor ki hal tercemesi Riyaziyeciler fasimda yazldr. (2) KstendiUi Sleyman eyh merhum (Bahru'l-Velyet) ismindeki eserin de bu erhi kardei Ahmed Bcan'a ait gsteriyor ki filhakika mezkr erhte iti raz yollu mevcut olan baz satr ve maddeler Muhammediye mellifinin irfaniyle mtenasip deildir. htimalki dardan sokulmu, kartrlm ola. Hac Bayram Vel ile grmesinden evvel ohnak ihtimali de vardr.

 223 Ehaddr zat mstecer sfat Tecelli zatna esmas mcella Mukaddestir celli kibriyas Kemali saltanatnda an icl Kemaline bu mevcudat yat Cemaline du alemler mcella n oldur lemi gayb ahadet Pes oldur kadir Hallaku Mevl Tehayyrde kamu efham ve evham Ann dergh izzetinde teal Cemi kinat kld ibda Delil kld zatna muall Anndr nasr izzet cudi rahmet Anndr gayb ayn uhra ve la u ferdaniyet ann hamd anadr n vahdaniyet ann kr l Sair beyitlerinden : Buldu Meryem bikr iken bir emmehusnnden eser Bu sebepten taptlar saya endin mah sl Yine arz eyledi dilber yzn kabr- celliden Yine nlende eydaym arab l yezliden Yine kefi hicap etti gzm gnlm cehaletten Giru cana nida etti nida zt tealiden Matla'l ilahiyata ait kasidesini tercemesi yukarda geen Sar Ab dullah Efendi (Semerat'l-Fuad)'ta Kemali letafet ve gayet belagatta dr diyerek takdir ediyor. Baka bir beyti: Alemin nakn hayal grdm heme lem mazhar haktr O hayal ire bir cemal grdm ann iin kamu kemal grdm (Mearib'z-zaman) adl eserinin hvi olduu fasllarn mnderecat: 1 2 3 4 5 Fi Fi Fi Fi Fi tertibil mevcudat ve'n-nizami hitabatillahi maal enbiyai'l-izam kelimatllhi maal meliketi'l-kiram hitabillhi yevme'l-kyam kelimatillhi fi le'l-makam

 224 YUSUF HAKK Hal tercemesi yukarda geen Hamidddin Aksaray hazretlerinin olu irfan sahibi bir zattr. (Muhammediye) tarznda (Hakikiname) is minde iki cilt zerinde tertiplenmi manzum arifane bir eseri vardr ki bir rivayete gre kznn el yazs ile yazma nshas trbelerinde mev cuttur. Manisada (Muhabbetname) isminde baka bir eseri de tarafm dan grlmtr. (Hakikiname)nin tevhid balk ksmndan: 'yan- ins cinde ann feyzidir cd i fa Etvar cism candan ann lttfudur nihan Ubbad ann ibadeti zevkinde dil fruz Ak ann muhabbeti evkinde can fean Kim vasfedebilir (Hakik) bu razn Smaz bu marifette hemen kl olur lisan Ad geen zat pederinin yannda defnedilmi olup slkn Hac Bayram Veli'den tamamlamtr. Beiktata Yahya Efendi ktphane sinde (Metaliu'l-Iman) isminde Trke bir eseri de vardr.

Y A H Y A - Y RYANI SEYYD Y A H Y A CELLEDDN 862 = 1457 Halveti tarikat defterinin banda olan en byk pirdir. Kendileri nin hazrlad (Vird-i Settar) (i) btn Halveti ubelerinde okunmak tadr. Vefat Canisini cennet terkibinin gsterdii 862 H. de, mbarek kabri Bkda'dr. (-) Eserlerinden olup Kelime-i Tevhid says kadar harfi olan 24 fasl zerine tertip edilmi (Esrart Talibin) {^) ismindeki matbu risalesi mehurdur ki derviler iin en lzumlu eserlerdendir.

( 1 ) Btn Halveti tarikat mensuplar arasnda okunan Evrad- erifin mteaddit erhleri varsa da en fazla tannan ve yaylan Trke olup Harimizade Seyyid Kemaleddin Efendi merhumun eserlerinden olan ve 1287 H. de Matbaay Amirede baslandr. ( 2 ) (Telhisu'l-sar Fi Acaib'l-Efkr) yazar Abd'r-Reit bni Salih adn daki zat da Baku'dan yetien irfan sahiplerindendir. (3) eyhlerden Esed bni Ahmed El - Bursav'nin de (rad't-TalibLn Fi erhi Vesayel Mhtedn) isminde ahlk ve tasavvuftan bahseden (Vesaya-yi Shreverdiyye) erhi vardr.

 225 (ifa'l-Esrar) ve (Esrar'l-Vahiy) isimlerinde baka arifane eserleri olduu da rivayet edilmitir. Kendisine nisbet edilen Manisada Mura diye ktphanesinde yazma bir mecmuada byk ksm Farsa olmak zere aadaki risaleler bu kitabn mellifi tarafndan grlmtr: Kef'lKulb, Meratibi Esrari'l-Kalb, Esrari'l-Vdu', Rumuzu'l-Iarat, Menazil'l-rifin, erhu Esma-i Semaniye, erhu Salat-i Glen-i Raz, Etvar'l-Kalb, timi Lednni.

YUSUF MAHDUM (YUSUF ZYAEDDN MAHDUM) 890 = 1485

irvan'n merkezi emahi beldesi ba kads Mevln Ali Fazl'n olu olan fazilet sahibi arif bir zattr. Resm ilimleri pederi ile Arabis tan limlerinden, tasavvuf ilmni de yukarda hal tercemesi yazl Sey yid Yahya-yi irvan'den tahsil etmitir. 890 H. de memleketinde vefat ederek derghlarna defnedildi. (dab'l-rad) isminde 24 fasl zerine arifane bir eseri, ruh ilmine dair (Silsilet'l-Ervah) adnda da limane bir kitab vardr.

YTBAI AHMED EMSEDDN MARMARAV 910 = 1504 Halveti tarikatmn ubeleri arasnda (Ortakol) ve kendi isimlerine izafeten (Ahmediye) adiyle de tannm kolun kurucusu bulunan vel zat olup Saruhan sancann Akhisar kazasna bal Gl Marmaras veya Marmarack veyahut sadece Marmara ismiyle sylenen nahiyedendir. Resm ilimleri rendikten sonra Uak'ta Kabakl kynde medfun Hal veti byklerinden Aladdin Uak hazretlerinden batm ilimleri tahsil ederek irad hizmetiyle Manisaya gnderilmitir. O tarihte stanbul eyhleri arasnda ortaya kan bir meselenin hal ve hmna memur edil diklerinden ahid olunan manev kemaltmdan dolay evvelce verilen Yiitba lkab yeniden taklmtr. Bundan sonra Manisaya dnp es kisi gibi taliplerin iradiyle megul olup 910 H. de Cenab- Hakkn rah metine kavutular. Yksek isimleriyle anlan derghta medfundur. Hal veti tarikatnn kollarndan Sinaniye, Msriyye, Ramazaniyye, Cerrahye ubeleri kendilerinden sonra domutur. Tarikatn ahvali ve slkn hakikatine dair Trke mensur (Risalet't-Tevhd), (Ravzat'l-Vsiln), (Mukaddemet's-Sahha), (Kef'l-Esrar), (mal't-Talibn), (ManzF. : 15

 226 me-i Cami'l-Esrar), (Bahreyni'l-Ak), (Ahval'l-Ebrar ve'l-Mukarrebn) isimlerinde basl olmyan tasavvuf eserleri tarikat ehli arasnda can gibi muhafaza edilmektedir. (Cami'l-Esrar)'m matla'ndan: ptida kldk kitaba fazl bismilll ile Zikrolunsun hem dahi tevhid zatullah ile Ad geen eserlerden altsn bir araya toplam bulunan bir mec mua hakir tarafmdan stanbul'da mmi Sinan hazretlerinin derghndaki ktphaneye hediye edilmitir. Alaehrde medfun K a d i mahlasl mrettep arifane divan olan Alaehirli Kad Muhammed Efendi de baz karinelere gre Yiitba u besinden k ve arif br zattr. Beyitlerinden : Nu eden akn arabn b- kevser istemez Ba vasln seyreden firdevsi ldan geer Masivay Kadya terk eyle yrin akna k- didar olan dnya ve ukbadan geer

YAVS MUHAMMED MUHYDDN MAD 922 = 1516

Mevlna Ebussud'un muhterem pederi olup ismi Muhammed Muh yiddin, doum yeri skilip'tir. Zahiri ve btn ilimlere vkf limlerden dir. Akemseddin'in halifelerinden brahim Tennr'nn makamna ge mitir. Resm ilimleri Mevlna Al Kuu'dan tahsil etmitir. 922 H. de skilip'te vefat etmitir. Ebussud Efendi tarafndan mkemmel br tr be yaptrlmtr. Eserleri baslmam olup aadadr: (erhu al varidat- Kbra li'-eyh Bedreddin-i Simav), (Talikat al tefsiri'l-Beyzavi), (Risale fi ahvali's-slk), le baz arifane risalele rinden ibarettir. (Ahval-i Slk) risalesi hal tercemesi yukarda yazl Kemaleddin Harr hazretlerinin (Tibyan)nda gsterilmitir. bab zerine tertiplenmi Arapa (Behetz Ziya fi Ahvali't-Tilveti ve'zZikri ve'd-Dua) kitabnn yazar Muhammed bni Osman Efendi de s kilip'ten yetien limlerdendir.

m
Y A H Y A BN BAHl 840 = 1436 Bursa'da medfun Emr Sultan hazretlerinin halifelerinden fazilet sahibi arif bir zattr. Alaehirde medfun eyh Sinan Efendiden ve byk Ltfullah Efendiden slkn tamamlam olup Karasi (Balkesir) ka zalarndan Gnenlidir. 840 H. de Yaylackta Tuzlada vefat etti. Eser leri baslm olup aadadr: (erhu irat'l-slm), (VIenakib-i Emr Sultan), (Envar'l-Kulb), (Menakib-i eyh Muhammed bni sa Akhisar), (Sihah-i A c e m i ) , (Makteli mam- Hseyin), (Dvan- lahiyat), (Mevlid-i Neb) dir. ir'a erhinin bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr. Emr Sultan hazretlerinin menkbelerine dair yazlan eserler: 1 Burada hal tercemesinden bahsedilen eyh Yahya Efendi ta rafndan, 2 Rumeli Yeniehirli Nimetullah Efendi tarafndan, 3 (Vesilet'l-Metalip ve Cevahir'l-Menakip) ismiyle ibrahim elebi tarafndan, 4 Balkesirli Senai Efendi tarafndan: (Baslmtr.) 5 Bursal evki Muhammed ibni Ahmed Efendi tarafndan, Y a zl tarih 962 H. dir.

Y A H Y A EFEND (BEKTA) 978 = 1570

Zahir ve btm ilimlere vkf Zlcenahayn iki kanatl bir zat olup Amasyal mer Efendinin oludur. Trabzon'da domu olup veys tarikatndandr. istanbul'a gelip ZenbiUi Ali Efendiden tahsilini ta mamlamasndan bir mddet sonra Beikta'ta inzivaya ekilerek taliple rin irad ile megul oldu. Vefat rtihal eyledi kutbl ulema terkibi nin gsterdii 978 H. dedir. Mderris mahlas ile mutasavvfane divan eleri vardr. Arifane iirlerinden bir ksm 1313 H. de baslm olan Menakpnamelerinde yazldr. 1062 H. de Beiktal Da adnda bir air ta rafndan yazlan mufassal ve manzum Menakpnamesi baslmamtr. Ledn ilmini ehli le hemini Mevl bilir derler Mesail ki ola er'i an monla bilir derler 1292 H. de vefat eden mehur hattatlardan efik Bey merhum ile en yakn ve mmtaz talebesi olup 1331 H. de bu dnyadan ayrlan Nazif Bey de bu derghn avlusunda medfundurlar.

228

YUNUS BN HALL Halveti tarikatnn deerli eyhlerinden bir zat olup Kastamonulu dur. 940 H. tarihinde sfendiyar oullanndan smail Bey namma ahlk ve mev'zadan bahseden (Mi'yar'l-Esrar ve'l-Ahbar) ismiyle Trke mensur bir eser yazmtr ki nshas Yahya Efendi ktphanesinde var dr. YUSUF SNAN EFEND (SMBL) 979 = 1571 Smbliye eyhleri ariflerinden 978 H. de stanbul'da vefat eden eyh Yakup Germiyaninin olu olup pederi irad vazifesi ile Yanya'da bulunduu srada Yanya'da dnyaya gelmitir. Bundan sonra beraberce stanbul'a gelip yerlemi ve bir mddet sonra Medineyi Mnevvereye giderek eyh Evliya terkibinin dellet ettii 979 H. de vefat ile Baki'de defnolunmutur. Eserleri: Matbu (Tenbih'l-Gabi Fi R'yeti'n-Nebi), (Tadlil'tTe'vil) ile bash olmyan (Risalet'l-Hakikat Li Talibi'l-kan), (Mena siki Hac) ve (Cemal Halveti, Snbl, Merkez, Yakup) Efendilerin men kbelerini anlatan matbu (Tezkiret'l-Halvetiye) dir. Beni benlikten al kurtar ilhi Ki gide bendeden benlik gnah Kaan bundan gem olam msafir Cemalin k'besinde kl mcavir

YUSUF DEDE 1080 = 1669

Mevlev eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup Konyaldr. Bostan Efendiden feyz alarak Beikta zaviyesine eyh oldu. ld Yusuf Dede miz Msr' naim ire aziz msrann dellet ettii 1080 H. de vefat edip ad geen zaviyeye defnedildi. Peygamber Efendimizin mucizelerini top lyan Farsa onbin beyit (Ravzat'n-Nur) fazilet ve kemalini gsteren eserlerindendir. Beyitlerinden : Bir sinede kim nar muhabbet eseri yok Zulmettedir ol nuri Hda'dan haberi yok Mezkr zaviyede yetien Zhd Yusuf Dede Efendi de Mevlev

 229 eyhlerinin faziletlilerinden olup alt cilt zerine tertiplenmi (Menhec'l-Kavi) isminde Arapa mesnevi erhi 1289 H. de Msrda baslm tr. Beikta zaviyesi ismiyle vaktiyle mehur olan bu zaviyenin yerine raan Saray yaptrlarak zaviye evvel Makaya, sonra buraya da Silhhane ina edilmesi zerine Bahariyeye nakledilmitir. Burada hal tercemesinden bahsedilen Yusuf Dede ile 13 Mevlevi by hlen raan Saraynn alt katndaki bir trbede medfundurlar.

YAKUP AFV 1149 ; = 1736 Celvetiye tarikat eyhlerinden fazilet sahibi bir zat olup bu tarika tn eyhlerinden Odaba eyhi lkabiyle tannm Amasyal Fenai Mus tafa Efendinin oludur. lm tahsilini faziletli babasyle zamann kemal sahibi limlerinden ikmal ettikten sonra skdar'da avuderesi yak nnda yaptrdklar Celvet derghnda ilim ve irfann neretmekte olan Bilecikl eyh Osman Efendiye intisap ederek mridinin himmetiyle tarikat rtbelerini tamamlamak suretiyle eyhinin shr yakn olmu tur. 1147 H. de skdar'da Cedit Valide Sultan ve arkasndan ehzade Camii erifi krs eyhliklerine tyin olunduysa da ksa bir mddet hizmet grdkten sonra her ikisinden de ayrlarak Celvet derghna marifet ve feyzinin yaylmasna hizmet etmilerdir. (eyhi Rahil) terki binin delleti olan 1149 H. de vefat edip vasiyeti zerine nadiyede Karacaahmede giden caddenin sa tarafnda muhterem validesinin yann da defnolunmutur. Eserleri : 1 Hadis ilminden (Mesabih erhi Mefatih): Arapa deerli bir eser olup kendi eliyle yazlm olan takm umum ktphanede Carullah Veliyyddin Efendi kitaplar arasndadr. 2 (El-vesilet'l-zma Li Hazreti Nebiyyi - Nebiyy'l-Mcteba): Resul Ekrem Efendimizin hayatndan ve salvat erifenin faziletlerin den bahseden be bab zerine tertip edilmi matbu Arapa gzide bir eserdir. Sahaflar yhi Ahmed Efendi tarafndan tercme olunmutur ki bir nshas Yerebatan mahallesindeki Esad Efendi ktphanesindedir. 3 Neticet't-Tefasr): Surei Yusuf tefsirini beyan eden bir eser olup Arapa ve matbudur. 4 (Len'ay- Nraniyye): Aziz Mahmud Hda hazretlerinin Ezel den ak la biz yana geldik Hakikat em'ine pervane geldik matla'l ilhilerinin erhidir ki nshas Hda dergh ktphanesinde vardr.

 230 5 (Elhakkat Ale't-Tecelliyat): Pr hazretlernin mbarek eeerlerinden olup Hakkm Vel kullarmdan Abdlgani Nablus tarafmdan (Lemaat'l-Berkun Necd erhu Tecelliyat Mahmud Efendi) ismiyle erh olunan Tecelliyatm mukaddimesine ait ilvelerdir. Bunun da nshas ad geen ktphanede vardr. 6 (Hulasat'l-Beyan Fi Mezhebi'n-Nman): Hz. mam Azam'n yksek menkbeleriyle tihad ve stinbat buyurduklar belli bal fkh meselelerden bahseden bu eserin nshas mezkr ktphanede vardr. 7 (Kenz'l-Vaizin) 8 (Hedyyet'l-Vaiz) : Mecalis tarznda yksek tlerden bah seden bu eserlerin her ikisinin nshalar da mezkr ktphanede mev cuttur. 9 (Hediyyet's-Slikn): Celveti tarikatnn slkn beyan eden Trke arifane bir risale olup halen pr hazretlerinin makamnda bulunan Muhammed Glsen Efendi tarafndan bastrlmtr. Divane tekil edecek kadar arifane ilahiyat da vardr. Bir ilhilerinin matlamdan : Nider k hayalt, cemalindir mnacat Nider ma'k mnacat tecelli eyle ya Allah

YUSUF EFEND 1282 = 1865

Nakibendi tarikat eyhlerinden ve ilmi kraat mtehassslarndan bir zat olup umnu'ludur. 1282 H. de Edirnede vefat ederek Buuktepe kabristanna defnedilmitir. Kur'an- Kerm'in cem'i ve tertibi hakkn da (tm'an fi cem'il Kur'n) isminde bir eseri vardr.

YUSUF Y A N Y A V 1245 = 1829

Nakibend eyhlerinin byklerinden manev bakmdan yksek mevki sahibi br zat olup hal tercemesi yukarda geen Beyzade Mustafa Efendinin gzide halifesidir. Uzun mddet Yanya'da Allahn kullarnn irad ile megul olarak 1245 H. de vefat etti. Yaknlarna yazd 30 dan fazla mektubunu havi mecmualar iinde byk fakhlerden Ahmed Et -

 231 Tahtaviyy'l-Msr'ye yazlm ve cevab alnm iki mektub da bu kita bn mellifi tarafndan grlmtr. bu mektuplar mecmuasndan anlald zere sz geen eyhin esas meslei; Vera ve Takva zerine kurulmutur. Bu mecmuadan baka Slk hallerine ait risalesi ve Nak ibend tarikatndaki rabta usulne dair baka bir eseri de vardr. Ken disinden sonra makamna gemi olan eyhlerin vefat tarihleri aa dadr: eyh Ali Es-Sbir Efendinin 1270 = 1853 eyh Salih Efendinin eyh Zeyne'l-bidin Efendinin 1287 = 1870 eyh Muhammed Emin Ahmed Efendinin 1311 = 1893 eyh Ali Efendinin 1315 = 1897 Sz konusu mektuplar arasnda grlen aadaki manzume kuv vetli ihtimalle bu zata iddir. Oldur talebkr-i Huda vakt-i seher bdar olan Bulur safa ender safa vakt-i seher bdar olan emm eyler ol can boyunu blbl gibi eyler figan Arzusu hakdr bikeman vakt-i seher bidar olan

ZAKRZADE ABDULLAH EFEND 1068 = 1657

Hal tercmesi yukarda geen eyh smail Hakknn (Silsilename-i Celveti) adl matbu eserinde: Zikir erbabnn gnlnden karmad Zakirzade Abdullah Efendi vasfyle tantt yksek zattr. Hda Hz. lerinin halifelerinden olup makamlarna geen Balkesirli Dizdarzade Ahmed Efendinin halifesi ve Atpazarl Osman Efendiyle Selmi Ali Efendinin mrididir. Pederi, Hdai Hz. lerinin zakir bass olup Hda Efendinin ilhilerinin ekserisini bestelemitir. Hal tercmesini yazd mz Abdullah Efendi Ali Paa zaviyesine eyh, Fatih Camiine vaiz tayin olundu. eyhul vasl terkibinin dellet ettii 1068 H. de skdarda ve fat ederek Karacaahmet'de Miskinler tekkesinin arkasndaki byk makberenin ortasna defnedilmitir. Kk bir divan tekil edecek ka dar iir ve ilhileri vardr. Bu cmleden olarak: lh fazl-u ltfunla bana bir fetih bb eyle Eritir vahdet-i zta kulun nimetmeb eyle Vcudum nshasn yazdn yed-i kudretle n ya Rb Senin zt ve sfatndan ibaret bir kitap eyle

 232 Senin klarn alsn ziyam ftbmdan Hill kalbini ya Rb olarak mah-i tb eyle Kabul ile kulun barenin hacatn ltfet Kermen mahz- fazlnla an sen kmyab eyle

ZAT SLEYMAN EFEND 1151 = 1738 Arif airlerden ve eyh smail Hakk halifelerinden bir zattr. Si cill-i Osmani'de Bursal olduu yazlmsa da Miftah'l-Mesal mukad dimesinde Geliboludan olduunu beyan ediyorlar. Sonradan civarnda ki Kean kasabasna hicret etti. ( i ) Tasavvuf iirlerini havi olan diva niyle Sevanih'n-nevadr f Marifeti'l-Anasr adl manzum risalesi di van ile bir yerde baslmtr. Mensur olarak (23 Esiley-i Mutasavvfhaneye cevapnamesi) ve skdarda Atlama tanda Selimaa ktphane sinde Miftah'l-Mesal isminde br eseri vardr. Vefat 1151 H. de; kabri Kean'dadr. G A Z E L Dil keyfiyet-i ak yr meyhor olandan sor p vahdet arabn ebed mahmur olandan sor. Sakn sen srr- irfan mzahir ehline sorma An ancak maarifle dolup pr nur olandan sor. Eer mahiyet-i ltf ile kahrn bilmek istersen An var derd ile Eyyub gibi mehur olandan sor. Fena erbabnn keyfiyetin bilmek ise maksud Libas- marifet ire girp mestur olandan sor Enelhak srrn zat- riyaset ehline sorma An sen dar- dildara bugn Mansur olandan sor. ine doanlardan : Tul etdi yine envar- vahdet Grnd gzlere envar- kudret Cihan serteser tutdu ziyas Kuruldu lemin resm- esas Ehaddai vaahidiyet oldu zaahir n ol nur hafidir oldu bahir Beyitlerinden : Bu mkat- mahabbetde geyin ihram- tecridi Sezadr Zaatiya ana visal-i K'be-i ulya
(i)Mretteb divan ile Vaslbd isminde bir manzumesi olan ve 1180 H. de vefat eden Zihn Muhammed Said Efendi de Kean'dan yetien airlerin dendir.

 233 Mrid-i eyh smail Hakk'nm : Bir elif bul mekteb-i irfanda ol bay sor Kad hamide eyleyp ya gibi andan bay sor matll kasidesini de mufassal bir suretde erh etmidir ki, bir nshas bu ciz tarafndan stanbul'da Hdai ktphanesine hediye edilmitir. ahidi merhumun (Glen-i Vahdet) manzumesini de erhe balamlarsa da tamamlamaya mr vefa etmediinden hal tercemesi ileride yazl Fahr Efendi ikmal etmitir. Halifelerinden olup Edirne'de Sar Cami-i erif karsndaki medrese hizasnda yatan Edirneli Senai Ali Efendinin de (Mrettep dvan) vardr.

ZEK MUSTAFA EFEND 1227 =r 1812 Osmanh airlerinden ve a'bani tarikat ariflerinden olup skdar muhafz beylerbeyilerden Bursa Yeniehir'inden brahim beyin olu dur. Simavl eyh Hasan Efendiden tarikatn tamamlad. stanbul'da Topkap civarnda Krkba Ahmed emseddin mahallesindeli Pir mm Sinan dergh meihatna tayin olunduklar zaman teberrken Sinaniye eyhlerinden uhadar Muhammed Efendiden de hilfet ald. Tasavvufi iirlerini toplayan divan matbu ve mehurdur. Vefat H ile Arif Zeki azm-i Lhut eyledi msrann dellet ettii 1227 H. tari hinde, kabri yukarda ad geen derghtadr. Bir naatndan : Gl vcudun te-i ak- habibullaha yak em-i kalbi ol ziyadan feth idp Mevlya bak Sinen ire nur-i zikr ile uyandr bir era Ol eram vlesiyle grne ddar- Hakk Nur- Fahr-i leme eyle tevecch dima Mah- kalbin ile enkt-i inayet iki akk Arifane beyitlerinden : Can ile g eyle eyada enelhak n'rasn Dide-i ibretle bak her zerre bir Mansurdur.

* * *
Zeki bu merayada gren oldur grnen de Mzahir kesretiyle vahdet-i Zata halel gelmez Bir mersiyesinden : Evliyadan ycedir ah- ehidin paayesi Kaabe kavseyn-i ev ednadan alnm mayesi

 234 Yesrip ve Batha'da Hurid-i tecelli berk urup Kcrbel toprana dt o nurun sayesi Nasuhi Hz. lerinin slmamtr. (Risalet'l-Velediyye)'sini erh etmitir ki ba

ZHR AHIVIED EFEND 1165 = 1751 Halveti tarikatmm Sinaniye kolu eyhlerinin byklerinden mca hit bir zat olup Nevrekopludur. Haririzade Seyyid Kemal Efendi mer humun Tbyan'mda Kayserili olduklar yazldr. 1165 H. de Selanik'te vefat ederek kendisinin yaptrm olduu ve halen Pazar Tekkesi deni len dergha defnedildiler. Mridi Selanik'te yakup Paa derghnda yatan Selnikli Sleyman Efendidir. Yksek menkbeleri airler fasln da zikr olunan Salih Ltfi Efendi tarafndan (Glen-i Keramet) ismiy le kaleme alnmtr. lhilerinden: Tarik-i Hakka girdinse azimet rah- yabandr. Gnl ehrine erdinse ganimet hadd- payandr. Talepkrsan dil-raya nazar kl er'i garaya Ceht kl hkmn icraya eriat bahri ummandr.

ZARF MER EFEND BABA 1210 = 1795 Sadiye tarikatnn eyhlerinden basiret sahibi bir zat olup Rusukludur. 1210 H. de memleketinde vefat etti. Bey mezarl karsnda Tom bul Camii avlusunda gmlmtr. Ahlk ilmine dair mehur (Pendn me) si baslmtr. Bir de baslmam arifane bir (Dvan) vardr. Pendnameden meveret bahsi : Kendden uluya rabet eylegil Hem kelm bil edeple sylegil Ulu kadrin fehmeden olur ulu Gzleyen adap ve erkn ve yolu Ulunun hayr duasn alasm Rutbe-i l annla bulasn Ulularla meveret klsa kii karr elbette baa ol ii Meveretsiz kimki bir i ileye ol nedamet parman ok dleye

ULEMA

FASL

D i N (LMLER)

Bismillhirrahmanirrahm

AUah Tel yle buyurmutur: AUah'dan kullar iinde, ancak (kudret ve azametini bilen) limler korkar. (Fatr sresi, A - 28) Resl-i Ekrem Efendimiz (S.A.S.) de yle buyurmutur:

Beikten mezara kadar ilim tahsil ediniz.

ilim in'de bile olsa reniniz.

ilim tahsili kadm ve erkek her mslmana farzdr.

Ulemaya tbi olunuz (limlere uyunuz). nk, onlar klardr, yeryznn kandilleridir. hiretin me'alesidirler.

dnyann

limlere hrmet ediniz. nk siz dnya ve hirette onlara muh tasnz.

 238

limlerin meclislerinde oturunuz. Hakimlerin szlerini dinleyiniz.

limler, peygamberlerin

vrisleridir.

Benim mmetimin bidir.

limleri, srail oullan'nm

peygamberleri gi

ilim meclisi Cennet bahelerinden bir bahedir.

nsanlarm peygamberlik derecesine en yakm, ilim sahipleridir.

lmiyle faydal olan bir lim, bin bidden daha hayrldr.

mmetimin limlerini arlaynz, yeryznn yldzlardr.

(sayg gsteriniz). nk

onlar

Her eyin bir yolu vardr. Cennetin yolu da ilimdir.

 239 AKBLEK BAHl HALFE 930 = 1523 Fazilet sahiplerinden ve mazannadan bir zat olup Amasya'nm Sonsa kyndendir. lk tahsilini memleketinde tamamladktan sonra Ara bistan'a gidip mehur limlerden mam Syt, eyhu'l-slm Zekeriyya El-Ensari ve emseddin Muhammed Es-Sehav gibi yksek zatlardan istifade ederek memleketine dnm ilmi yaymaa balamtr. Krk se ne tedristen sonra 930 H. tarihinde vefat etti. smiyle anlan kabristanda medfundur. (Mftiy's-Sakaleyn ins ve cinnin Mftisi) bni Kemal bu zattan tefsir okumu ve hadis dinlemitir. Mufassal hal tercemesi (El-Kevakib's-Sar 'yan'i mieti'l-ireti) ile (Sllem'l-Vusl)de aklanmtr. Halveti tarikatndan olup mridi Cemal Halveti'nin halfelerinden Muhyiddin bni Muhammed efendidir. Eserleri baslmamtr. 1 (Mirac'l-ul fi tefsir-i Sret'i-sra): Amasya'da yetienlere dair yazlan Abd Tezkiresi'nde zikredilmitir. 2 (Tenbihu'l-Gan fi Ru'yeti'n-Neb): Olu eyh Ya'kub Efendi tarafndan bu esere zeyil yazlmtr. Halveti tarikatnn kollarndan Snbliye kolu eyhlerinden Yusuf Sinan Efendinin de bu mevzuda ve bu isimde baslm bir risalesi vardr.

BD MUHAMMED ELEB 961 = 1553 Hal tercemesi ileri de yazl Mfti'y's-Sakaleyn bni Kemal mer humun talebelerinden fazilet sahibi fakih bir zat olup Amasya'nn Mahmud-abad- < Hkale kyndendir. Tahsilini stanbul'da ikmalden sonra ykselerek Fetva emini oldu. Ayasofya ktphanesinde Mecmua-i Fetavas vardr. Baka eserleri olduu da anlalmaktadr. 961 H. de vefat ederek stad civarna defn edildi.

ALTI PARMAK MUHAMMED EFENDt (i) 1033 =r 1623 lisann edebiyatna vakf fazilet sahibi ediblerden bir zat olup skp'ldr. Memleketinde krkzde ve Altparmak hretiyle tannmsa da, sonradan ikinci lkabiyle mehur olmutur. (Nzhet-i
(1) znik'te Lefke kapsnda trbesi ziyaret olunmakta olan Altparmak, Anadolu limlerinden 1046 H. de vefat eden Hayreddin Efendidir.

 240
Cihan) mukaddimesinde ismini yazd srada Muhammed bni Mu hammed bi Altparmak diye yazmas da ikinci kk dorulamaktadr. let ilimlerini ve yksek ilimlerin tahsilini memleketinde tamamladk tan sonra tasavvuf mesleine intisab lzumunu anlayarak skp kale sinde medfun Bayram tarikatnn adamlarndan eyh Ca'fer efendiye balanarak tasavvufun gayesi olan vicdan tasfiyesine kalbini temizleme e muvaffak oldu. Bundan sonra stanbul'a gelerek bir mddet, ilim ve fazilet sergi evi olan Fatih Camii erifinde hadis ve tefsir dersleri okuttu. Daha sonra Msr'a giderek burada okuttuu derslerle de Arab limlerinin takdirle rine mazhar olmu, hacc vazifesini ifa iin Hicaz'a hareket etmi, hacc'dan sonra yine Msr'a dnerek evvelki gibi, yksek ilimlerin tedrisi ile megul olmutur. 1033 H. tarihinde vefat etti. Cenazesi byk bir kala balk tarafndan kaldrlarak Sk-i Gar da yaptrd kendi mescidi nin avlusuna defn edildi. stn eserleri: 1 Altparmak : Mehur limlerden Molla Miskin'in bir mukad dime, drt rkn, bir hatime zerine tertiplenmi peygamberler tarihi ve Cenab- Mustafa Peygamberimiz Efendimizin hayatlarndan bahse den (Mearic'n-Nbvve fi Mearici'l-Ftvve) ismindeki Farsa me hur eserinin tercemesi olup matbudur. Bu eser Koca Nianc Mustafa Bey tarafndan da (Delili'n-Nbvvet'l-Muhammed ve emaili'l-Ftvveti'l-Ahmed) ismiyle terceme olunmutur. 2 (Tercemeyi Nigristan Gaffar) : Gaffar hretiyle tannm Kazvinli Muhammed olu Ahmed'in slm Tarihi ile halifeler, hkm darlar ve nadir hikyelerden bahseden Farsa rdaruf eserinin tercmesi (Nzhet-i Cihan ve Nadire-yi Devran) dr ki, istifadeyi mucip eserler dendir. Nshalar stanbul ktphanelerinin bazlarnda vardr. (Nigris tan Gaffar) Osmanllarn yetitirdii byk ahsiyetlerden mehur air eyhlislm Yahya Efendi tarafndan da terceme olunmutur. limlerin en deerlilerinden Muinddin sfera'ini'nin de Ebi Said Bahadr Han Cengiz namna (Nigristan) isminde Farsa bir kitab olduu gibi, Anadolunun allmesi bni Kemal merhumun da bu isimde bir eseri vardr. 3 (Terceme-i Sittin li cmii'l-Bostann) : Eserin asl Tarsuslu Ebu Bekir Ahmed'in 60 meclis (bahis) zerine tertiplenmi makbul kita b olup tercemenin bir nshas Kprl ktphanesinde mevcuttur. 4 (Kifu'l-Ulm ve Fatihu'l-Fnn) : (erhu Telhisu'l-Meni tercemesi) olup bir nshas umumi ktphanede vardr. Bu tercemenin mukaddimesindeki Nice ince risaleler tefsir ve hadis ilminde ve nice mhim evrak usul ve fruda tasnif ettim, ibaresinden anlald zere

 241 hal tercemesini yazdmz bu zatm saydmz eserlerinden baka eser leri de olduu anlalmaktadr. Hal tercemelerine ait kitaplarmzn ba zlarnda mehur (Mutavvel)i de terceme ettii yazlmsa da tarafm dan rastlanlamamtr. (Nzhet-i Cihan) mukaddimesindeki iirlerinden : Kr bar kilin daim hata pu olmadr Ayb bin olmak revadr servera cahillere Oidei insaf ile nazr olan ehl-i kemal Nisbet etmez in gayb bir nefes kmillere ADALI EYH MUSTAFA BN HAMZA (KU ADALI) let ilimleri mtehassslarndan olup Kuadasndandr. Ulema ara snda hret kazanmasna sebep olan Birgivi Muhammed Efendi merhu mun (zhar) kitabna 1085 H. de yazd (Netaic'l-Efkr) ismindeki erhidir. Doum yeri Trabzon, yerletii yer Amasya olan Mustafa Efen di tarafndan (Menafiu'l-Ahyar) ismiyle ve Ahska doumlu olup stan bul'da yerleen Dede olu Mustafa tarafndan da (Gayet'l-Enzar) is miyle haiyesi yazlm ve bastrlmtr. Birgivi merhumun (imtihan'lEzkiyas)na da haiye yazmtr. Kuadasmda defnedilmitir, mezar ta nda yaz yoktur. AYNEZADE MUHAMMED EMSEDDN (SROZ) 1100 = 1688 limlerden ve Halveti tarikatnn eyhlerinden bir zattr. Uzun mddet Sirozda hatiplik yapm ve ilmin yaylmasna hizmet etmitir. 1100 ksur tarihlerinde vefat ederek Siroz yaylasna defnedildi. Eserleri baslmam olup unlardr: (Haiye Al erh-i Nniye Li'l-Hayali), (erhu Cezeri Mine'l-Kraet), (erhu Kaside-i mami'l-Harameyn), Osmanl airlerinden Rsh'nin Ey ki, lemden haberdarm diyen lem nedir msra ile balyan gazelinin erhidir. AKKRMAN MUHAMMED EFEND (MUHAMMED BN MUSTAFA) 1174 = 1760 Kadlar zmresinden olup let ilimlerine ve yksek ilimlere tam intisab vardr. Mekkeyi Mkerreme kads iken 1174 H. de vefat etti. F. : 16

 242 Eserlerinden zmir kad vekili iken birtakm ilveler yaparak (klilu'tTeracim) ismini verdii eski felsefe ve hikmetten (Kazi M i r ) , (Hidaye Tercemesi) ve mnazara adabndan bahseden (Hseyniye erhi) ile (Krk hadis erhi) ve (rade-i Gziye risalesi) baslmtr. (erhu Hilyet'n-Nebi), (Besmele erhi), (Mevzuat- Ulm risalesi), (Tefsir-i Beyzav) ile (Buhar erif) e yazd haiyeleri, (erhu'l- Hamd il Ecmain), (Fevaid'l-Misvak), (erhu Tahmis-i Kaside-i Dimyatiye), (Zbdet'l-Mntehap - Mtercem Tabirname), (erhu mkni'l-Ulm ve'l-Hasl), (kd'l-Leli AUemellahteal bi gayri'l-mtenahi), (Terce me-i Zikr-i Sbhanellah ve bi hamdihi), (Ed'iye-i Me'sre), (Frak-i Dlle) risaleleri baslmamtr. mam Zemaherinin (Etvaku'z-Zeheb)'ini de yz makale zerine erh etmitir ki bir nshas Hamidiye ktphanesinde vardr. Nahivden (Munil-Lebib)'i de ihtisar etmitir. Bunun kendi el yazs ile yazma nshas Atf Efendi ktphanesindedir. ALAEHRL OSMAN BN HASAN EFEND 1190 = 1776 Mehur limlerden bir zat olup stanbul'da yazmakla megul olarak 1190 H. de vefat etti. Eserleri : ders okutmak ve kitap

(Risale fi ilmi'l-Mnazara), (Risaletn fi'd-duhan), (Risaletn fi'tTasrif), (Risaletn fi'l-Mantk), (Umde-yi Vfiye ve Zbde-yi Safiye minen Nahiv) dir. ARSLANZADE MUSTAFA EFEND 1185 =r 1771 Halveti tarikat eyhlerinden Denizli'de medfun spartal Arslan Efendinin oludur. Medine-i Mnevvere kadln mteakip 1185 H. de stanbul'da vefat etmitir. Vefa'dan Zeyrek'e inen caddenin solunda medfundur. Arab ilimlerin bir ok dallarndan bahseden byk risale lerini havi mecmualar Manisada anigir ktphanesinde mevcuttur. Nihayetinde Arapa gzel bir slpla kaleme alnm mektuplar da vardr. A K AL EFEND (ZMD) limlerden bir zat olup Kocaeli - zmitlidir. 1168 H. de (Fezail) is miyle ksmen akaid ve ksmen mev'zadan bahseden bab zerine ter tiplenmi Trke bir eser yazmtr ki, bir nshas Yahya Efendi ktp-

 243 hanesinde mevcuttur. Gevgili kazasnm Novatya nahiyesinde medfun dur. AhaU arasmda Akbaba adiyle tannr. Gazi Evrenos bey tarafndan Evkaf ihya olunan camii erifte imamlk vazifesi yapmtr. AK OSMAN EFEND (OSMAN BN AL) 1201 = 1786

Fazilet sahibi bir zat olup Arapkir'in Anderi kyndendir. (erhu Hurufi'l-Heca ve Ebi Cad) isminde muhadarat andrr eserinin bir nshas Halis Efendi ktphanesindedir. Bu eserin 1201 H. de kaleme alnd hatimesinde yazldr. AYAKLI KTPHANE MUHAMMED EMN EFENDt 1223 = 1808 Antalya mftsnn faziletli oludur. Lkabndan da anlalaca zere zamann allmesi saylmaktayd. Mehur Gelenbev smail Efendi ile Tatarck Abdullah Efendi sekin talebelerindendir. 1223 H. de istan bulda vefat etmitir. Uzun mrl bir zat olup 100 sene yaamtr. s kdar'da Seyyid Ahmed deresi yaknnda medfundur.

ADALI HOCA MUHAMMED EFEND (ADAPAZARI) 1278 = 1861 Son devrin limlerinden olup Ankaraldr. Adapazarna yerletiin den dolay Adal hretiyle tannmtr. Adapazar mftlnde, K u ds kadlnda ve mrnn sonunda Safranbolu kad vekilliinde bulu narak 1278 H. de Safranboluda vefat etmitir. Matbu eserleri: (Mufassal Tefsiri -sureti'l-Vaka), (Kef'l-Feraiz), (Haiyei Mufas sala Al Haiye-i Karatepeli) dir.

AKEHRL HASAN FEHM EFEND (EYHLSLM) 1298 = 1880 Tahsili, hal tercemesi ileride yazl Vidinli merhumdan olup iki defa meihat makamna getirilen fazilet sahiplerindendir. Sultan Abdlaziz Han merhumun muallimi idi. Abdlaziz Han'n tahttan indirilmesinden sonra Medine'de ikamete memur edildi 1298 H. de Medine-i Mnevvere'de vefat etti. Cennet'l-Bak'de medfundur. Akehir'in Ilgm'mdandr.

 244 Baslm eserleri: (Riyaz- Hakaniye): Meani, bed', beyandan bahseder. (Resail-i mtihaniyye): let ihmlerinin hemen her kolundan bahseder. (Ahkm- M e r ' i y y e ) : Manta ait manzum bir eserdir. (Aziziye ve erhi Yusufiye) : Mantktan manzum bir metin ile erhtir. Baslmam eserleri: (erhu Al Salt-i Feyziye Li'-eyhi Ekber) (Risale fi keyfiyet-i iman-i Firavni) (Yusufiye) : Mantkin kyas bahsi. Hal tercemesi ileride yazl Yemlihazade Kmil Efendi tarafndan erh olunmutur. (erh-i Akaid) ve (Kad Siyelklt) zerine talikat, Suyt'nin Dur ri Mensur'u tarznda 12 ilimden bahseden bir eseri varsa da tamam de ildir. Mevlna hazretlerinin E y Halik heft-asuman der mande em feryad res matla'l mnacatna tahmisi ve birka Arapa kasidesi var dr. Msrda Camil-Ezher eyhlerinden tefsir sahibi, Hadis hafz me hur limlerden eyh Saka ile sohbetlerinde ad geen eyh tarafndan ilm kudreti takdir olunmutur. Nefis bir talik yaz ile yazlm Arapa (divane) si Osmanl Mzesinde vardr. Kendi el yazs olup kadlarn adab ile hitabetin artlar, hccetleri ve sicilleri beyan eden (Menar-i Kuzat) isminde 973 H. de bir eser yazan Muradolu Ali Efendi de Akehirden yetien limlerdendir.

AKEHRLZADE AL HAYDAR BEY 1333 = 1914 Fazilet ve kalem sahibi bir zat olup pederi Hasan Fehmi Efendinin gurbete kmasndan sonra uzun mddet kad naiplii suretiyle tara larda bulunarak hrriyetin ilnn mteakip ikamete memur olduu z mir'den stanbul'a gelip 1333 H. de vefat etti. Karacaahmet trbesi yak nnda validelerinin kabrine defnedildi. Matbu eserleri: 1 (erefname) : Mevln'nm menkbelerini beyan eden bir ri saledir. 2 (Fevaid) : Muhtasar peygamberler tarihi ile Abbaslerin sonu na kadar muhtasar slm tarihidir. 3 (Hadikat'l-Ukala fi ddihari Ezhari'l-Fdala) : Akaid ve ke lm hakkndadr. 4 (Minhac'n-Necat l Mi'raci'l-Felah) : Usul hadise dairdir.

 245 Msacal zade Akhisarh Muhammed Said tarafmdan madeddin tarafmdan terceme olunmutur. 5 (rad) : Ahlk ve akaide dairdir. 6 (Mzekki's-Sibyan) : radm ksaltlmdr. erh ve Tarsuslu

7 (Tuhfet'l-Lebib) : Mnazara usulne dairdir. (Kf'l-Erp) is miyle yine kendisi tarafndan erhedilmitir. 8 (emmet'l-Esrar) : mam Ali Hazretlerinin szlerinin tefsiri dir. 9 (Merasid'l-Hikem): (emmet'l-Esrar) m ksaltlmdr. 10 (Manzum terceme-i Lemeat) : Manisal Sadkzade Neet Efen di tarafndan erh olunmutur. 11 (Tahkiku't-Tasrif) : 'll kaidelerinden bahseder. Baslmam tr. 12 (Kudri Tercemesi) 13 (Emsile erhi) 14 (Levayih) : Tasavvuf ve fkha dair olup baslmamtr. Bunlardan baka itima meselelerle alkal hadisi eriflerin terce melerini havi baslmam eserleri de vardr ki, bir miktar (Ceride-i So fiyye) ile neredilmitir. AHMED CEMALEDDN BN MESUD KONEV 723 = 1331 Byk limlerden yksek bir zattr. 732 H. de Samda vefat etmi tir. Eserleri: Bir nshas Es'ad Efendi ktphanesinde mevcut (Kalid) ismindeki (Akaid-i Tahavi) erhi ile drt cilt (Et-Takdir F erhi Camii'l-Kebir Li'-eybani Fil-Fr) dur ki, bunlar olu Cemaleddin Mah mut tarafmdan tamamlanmtr. 944 H. de vefat eden Bursal drisolu Mustafa'nn da fkh ilminin fruuna dair (Mecmau'l-Ahkm) isminde bir eseri vardr.

AHMED BN MUHAMMED (MANSAV) 1000 = 1591 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Manisaldr. Kraat ilminden me hur (Kaside-i atibiyye)yi Trke, kelm ilminden (Kaside-i Nuniyye) yi Arapa, Fkhtan Fkh Ekberi ayn ekilde Arapa erh etmitir. (Fkh Ekber) erhinin tarihi 989 H. dir. Baka eserleri de olduu anla lmaktadr. (Hrzl-Emni)ye de (zharl-Meni) ismiyle erhi vardr. 1000 H. tarihinde vefat etmitir.

 246 Kraat ilmi mtehassslarndan Rizeli Hafz Hseyin Efendi de 1201 H. de (Kaside-i atibiyye)yi erh etmitir ki, nshas Airefendi ktp hanesinde vardr.

AHZADE HALM EFEND 1013 = 1604

(Kad Beyzavi tefsiri) ne haiye yazan Sadi elebi'nin torunlarn dan olup Ebu's-Sud Efendi talebelerindendir. Tahsilini tamamladktan sonra ilmiye rtbelerinde ilerliyerek Kazaskerlik derecesine nail olmu tur. Cinan ola Ahizade Efendinin Cayi msrann dellet ettii 1013 H. de stanbul'da vefat etti. Hanesinin karsndaki ukur medreseye biti ik trbede medfundur. Eserleri : (erhu Hidaye), (Haiye-yi Camiu'l-Fsleyn), (Haiye-yi Drer), (Haiye-yi Ebah), (Haiye-yi erhi Miftah), (Terceme-i evahid'nN b v v e ) ( 1 ) , (Risale Fi's-sa'yi ve'l-Bataleti) vesairedir. Hazrlam ol duklar vakfnameler, er'i Hccetler Temesskat ve Sklerin ( 2 ) suret leri resm muamelelerde dstur olmutur. iire de intisab vardr. Msr mollalndan ayrlarak stanbul'a gelirken 1020 H. de am'da vefat eden olu Yahya Efendi de fazilet sahiplerinden bir zattr. (Bahriye) isminde bir eseri vardr.

AHTER MUSTAFA 986 = 1578

Fazilet sahibi limlerden olup Afyonkarahsarldr. Ekseri ilimlerde bilhassa Arap edebiyatnda ve lgat ilminde Yedi Tl (htisas) sahibi idi. smiyle anlan matbu ve mehur (lgat) kitabndan baka fkh me seleleri hakknda (Camu'l-Lsan) ve furua dair (Camiu'l-Mesail), Muhaderat ilmine ait (Hamil'l-Muhadarat) kymetli eserlerindendir. Bun lardan yalnz (lgati) baslmtr. Vefat 986 H. de, kabri Ktahyadadr. Karahisarda da ismine muzaf bir kabir vardr. Hz. demin yarathndan peygamberlerin sonuncusu Hz. Muhammed (A.S.) Efendimize kadar cereyan etmi olan vak'alarla drt halife ve mezhep imamlarnn hayat( 1 ) Baslm olan Lmii elebinindir. (2) 982 H. de vefat eden Kl Kedisi lkabiyle anlan Muhammed bni Musay Bursav'nin (Bidaat'l-Kadi) isminde Skuke mteallik bir eseri vardr,

 247 larmdan bahseden Arapa bir cilt (tarihi) vardr ki, bir nshas Fatih ktphanesindedir. 978 H. de (Mhimmat'l-Kuzat Li Ihtiyacihim ileyhi fi klli mhim mat) adl eseri yazan Hamza Efendi de Karahisardan yetien limler dendir.

AHMED BN MAHMUD EL-ESAMM-I KARAMAN 981 = 1573 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Larendelidir. Rahmet be ruhi terkibinin delleti olan 981 H. de Karamanda vefat etti. Eserleri : (Takir't-Tefsir) isminde mcadele sresine kadar 12 cilt tefsiri ile muhadarat ilmi ve ahlktan Trke (Letaifname)dir. (Tefsir-i Semerkandi)yi de tamamlamtr. Halveti tarikatnn da halifelerindendir. Tefsirin tamamlanmasina mr vefa etmemitir. 1032 H. de vefat eden shak Karaman'nin de bir mukaddime ve on bab zerine mrettep (Letaif) adnda bir eseri vardr ki, yedinci ve onuncu bablarnda Osmanl devletinin baz hallerinden bahsedilmektedir. Kanun Sultan Sleyman devrinin kadlarndan Hasan bni Hsna Efendinin de birinci bab ah km, ikincisi siyasiyat, ncs edebiyat, drdncs ahlk, beincisi mahlkatn acaipliklerinden bahseden (Letaif'l-Efkr ve Kif'l-Esrar) isminde bir eseri vardr.

ARECZADE AHMED EFEND 1120 = 1611

Fkh ilminde ihtisas sahibi bir zat olup Kastamonu kazalarndan Kre-i nhas - Bakr Kresindendir. C) Tahsilini tamamladktan son ra 1117 H. tarihinde ehzade Cami-i erifine mderris oldu. 1120 H. ta rihinde de vefat etti. Eserlerinden (Camiu'-uruh) ismindeki mufassal (Mlteka erhi) nin el yazs ile yazma nshas Lleli ktphanesinde dir. Her blm beer mev'izadan mrekkep olmak zere on iki mevzuu havi mufassal bir (vaaz) kitab vardr. Pederi eyh Muhammed Efendi de ulemadan bir zat idi. Her ikisi de Celvet tarikatndandr.

(1) Kastamonu'ya bal Kre kazasdr.

 248 AHMED BN BRAHM 1162 = 1748 Konya Ereli'sinden olup Medine-i Mnevvere'de yerlemitir. Fa zilet sahibi bir zattr. Eserleri baslmam olup, (erh-i email-i erife) ve (erh-i Makamat- Hariri)dir. Tp ilmine de intisab vardr. Vefat 1162 H. tarihinde, kabri Cennetl-Baki'dedir.

AHMED BN ABDULLAH GURABZADE limlerden bir zattr. brahim Paann Badad Valilii zamannda Abdl-Kaadiri Geylni Hazretlerinin Cami-i eriflerinde vaizlik yap mtr. (Envar't-Tenzil) ile Hseyin Kifin (Mevahib-i Lednniye) sinden derlemek suretiyle yazl tarihi 1092 H. senesini iaret etmek zere (Zbde-i Asar el-Mevahib ve'l-Envar) ismiyle iki cild Trke bir tefsir meydana getirmitir ki, 1294 H. de baslmtr. Kendi yazs ile yaz ma nshas Nuruosmaniye ktphanesindedir. Mevlna Yakup erhi nin Farsa (Tebareke ve A m m e cz'leri)ni de terceme ettii tefsirinin mukaddimesinde zikredilmitir.

AHMED ATTAR EFEND Kur'n kraati ilminin mtehassslarndan fazilet sahibi bir zat olup Edirnelidir. (Vakayi-'l-Kur'an), (Mrid'l-Huffaz), (Kmel'l-Hafiziyn) isim lerinde eserleri vardr. Birinci eserini 1167 H. tarihinde yazmtr. Ta nnm kurralardan Edirneli brahim Efendi talebelerindendir.

AHMED BN MER ZMR lim ve irfan sahibi bir zat olup Tekeli mer Efendinin oludur. Pederi ile beraber zmir'e yerlemitir. Eserleri : (Fethu'l-Mevl Li'-erhi Hzbi'l-Merda), (Fethu'I-Kavi li hzbi'nNevevi) ile r'yetllah'dan bahs eden (Nihayet'l-Makal fi Mebahisi'lCemal) dir. Birinci eserini 1179 H. de yazmtr. Pederi Vaiz mer Efen dinin de Hasan Kfi-i Akhisari'nin (Ravzat'l-Cennat fi Usli'l-tikadat)na (Ezhar'r-Revzat) isminde bir erhi ile (Avamil-i Cedide) erhi vardr. zmirli eyh A h m e d bni Mustafa Efendinin de (El-Minehu'lllhiyye fi's-Salti Hayr'l-Beriyye) isminde bir eseri vardr ki, bir ns has Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

 249 AHMED HAMD EFEND RVAN ilim ve irfan sahiplerinden bir zat olup irvan'ldr. stanbul'a gelip tahsilini tamamlayarak baz memuriyetlerde bulunduktan sonra Mlga Tefti ve Muayene Heyeti Reisliine tayin olunmu deerli bir ahsiyet tir. Baslm eserleri : (Terceme-i Makamat- Hariri), (Hindistan Seyahatnamesi), (Usl-i Fkh), (Hulsat'l-Feraiz), (Makalet'l-Urefa fi mesaili'l-Hukema), (lm-i aruz ve'l-kavafi), Trke (Muhtasar mantk), (Nesayihu'-ubban) vesaire olup 1307 H. tarihinde stanbul'da vefat etti. Eyyb'de medfundur. dilde nesir ve nazmla yazmaa muktedir idi. Molla Cmi'nin naat- Cenab- Nebevisini tahmisinden :

AHMED SIDKI EFEND BURSAVl 1312 = 1894 Bursa'da domusa da uzun mddet stanbul'da Vefa yaknndaki ikametinden dolay talebeler arasnda Vefal hretiyle tannm fazilet sahibi bir zattr. let ilimlerinden bilhassa mantkdaki bilgisine eserleri ahiddir. Ders okutmaa ve ders mzakeresine hayatn vakfetmiti. Eserle rinden (sagoci erhi), (Zeriat'l-imtihan) ile (emsiye erhi), (Mizan'lintizam) baslmtr. (Tarifat) m kaidelerini bildiren (Zencir) isminde ki eseri ile (Haiye-i erh-i Akaid), (Tahrirat'l-Enzar), (erhu Risaleti'l-Istidlliye) ve ayrca (Mecmua-i Tarifat) isimlerinde eserleri var dr. Vefat 1312 de, kabri Edirnekapsndadr.

 250 A H M E D H A M D U L L A H EFEND 1307 = 1899 Fazilet sahiplerinden bir zat olup pederi Ankara'ldr. Kendisi Galata'da Kule kapsnda Meyyed zade mahallesinde domutur. Tahsilini tamamladktan sonra tara kad naipliklerinde bulunarak 1296 H. de Meclis-i Tedkikat er'iyye zalna tayin buyrulmu vefatna kadar bu hizmette kalmtr. 1317 H. tarihinde stanbul'da vefat etti. Eyyb'de medfundur. Eserleri: 1 (Mazbatat'l-Fnun) : (Mecelle ve Mir'at'l-Usl)'n aklan masna dair olup bir nshas Fatih, Beyazd, Ragppaa, Hamidiye k tphanelerine vakf edilmitir. 2 (En-Ncum'd-Dar ila iradi's-Sari) : mahiyetindedir. Buhari erifin fihristi

3 (Mir'at'l-Mrafikyn) : Fetvalara aid olup 3500 mes'eleyi ih tiva etmektedir. 4 (Tezkiret'l-Mtekkat) : Farsa kaidelerinden bahseder olup matbudur. 5 ^ (Feraid'l-Asar ve haraid'l-E'ar) : dildeki iirlerini havi olup iki cild zerine tertip edilmitir. Bir nshas Viyana Cem'iyj^eti arkyyesi ktphanesine, bir nshas da Hamidiye ve Msr ktpha nelerine gnderilmitir. 6 (Mir'at'l-Usl) : htisarna dair olup Hamidiye ve tf Efendi ktphanelerine hediye etmitir. 7 (Mecelle-i Nefise): (Telhis)deki yetlerin ve lgatlann tefsir ve izahna dair olup Ragp Paa ve Beyazd ktphanelerine hediye et mitir.

A H M E D KUDS EFEND T O P B A Z A D E 1305 = 1887 Fazilet sahiplerinden ve Halidiyye tarikatmm eyhlerinden olup Konya'nn Kadnhan kazasndandr. Mehur limlerden Bozkrl Memi Efendinin halifesidir. Memleketinde tahsilini tamamladktan sonra Mek ke-i Mkerreme'ye giderek eyh Kutb ve eyh Suns gibi bykler den hadis ve tefsir ilimlerini tahsil etmitir. 1305 H. tarihinde yerletii Konya'da vefat ederek Mevlna Hz. lerinin trbesinin avlusuna defn edildi. (Hidayet'l-Meratip fi Fezaili'l-Eshab) isminde yirmi fasl ze rine tertib ettii deerli eseri baslmtr. Bundan baka eserleri varsa da kaybolmutur. Hadis ilminde ihtisas sahibi idi,

 251 AHMED FEYZ EFEND ORUM 1327 = 1909 Fazilet sahibi bir zat olup orumludur. Memleketinin Mfts iken 1327 H. tarihinde vefat etti. Eserleri : (Feyzu'l-ali fi erhi Hzb'n-Nevevi) (Feyzu'l-Gaffari fi erhi vird-i Settar) (Feyzu'l-Mevl fi erhi devri'l-a'l) (Feyzu'l-Vahip fi Necati Ebi Talib) (El-Fahfah fi marifeti's-Silh) (Fevaid'l-Feyziyye fi erhi Risaleti'l-Lmiye) Mehur (Fetava-y Haamidiye)nin menkultm da yazmtr. (Zya'l-Bedir) yazar mer olu Osman Nuri Efendi de orum'dan yetien limlerdendir.

ABD'L-MUHSN KAYSER 755 = 1354

Sultan Orhan Gazi devrinin fazilet sahiplerinden olup nce mem leketinde arkasndan Suriye'de tahsil grdkten sonra vatanna dne rek ilmin yaylmasna hizmet etti. 755 H. de Kayseri'de vefat etti. Eser leri . (Metin ve erh-i Manzume-i Feraiz), (erh-i Aruzi Endls), (Ha iye-i Gaayet'l-Beyan), (Risale fi'l-Fkh)dr. ir Efendi ktphanesinde de bir eseri de vardr. edebiyattan (erhu'n-Necdiyat) ismin

ALUDDN AL ESVED (KARAHOCA) 800 = 1397 Gazi Murad Hdavendigr devrinin mehur limlerinden olup Afyonkarahisarldr. Tahsilini ran'da tamamlamtr. Hal tercemesi yuka rda geen Cemaleddin Aksaray'den de istifade etmitir. Eserleri: Fkh ilminin Fruuna ait iki cilt (Vikayet'r-Rivaye Fi Mesaili'l-Hidaye) is-

 252 mindeki erhle yine Usl Fkh ilminden (Muni erhi) nden ibarettir. Vefat 800 H. dedir. znik'te erefzade mahallesindeki trbede medfun dur. Mevln Fenar bir mddet bu zattan istifade etmitir. Sultan Murad Hdavendigr namna Usl Fkhtan (Rumuzu Ef kr) , (Knuz'l-Envar) ismiyle erh etmitir ki, 826 H. de yazlm olan bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr. ALADDN AL BN MUSA (KOHSARLI) 841 = 1437 Sultan kinci Murad devrinin fazilet sahiplerindendir. lim tahsilini tamamlamak iin ran ve Maverannehir'e giderek Seyyid erif Crca n ve Saadettin Taftazan'nin ilim meclislerinden feyz alp dnm, son ra da Msr'a hareketle 841 H. de vefat etmitir. Zamannda ehemmiyeti haiz olan eitli ilimlere ait suallere cevap tekil eden (^) bir eseri var dr ki, ilm stnlnn delilidir. Bir de (Evrad- Zeyniye erhi) var dr ki, bu eserinden Zeyniye tarikatna mensup olduu anlalmaktadr. (Saadettin Taftazan'nin Miftah erhi) ne ait (haiyesinin) bir nshas Veliyyddin Efendi ktphanesinde mevcuttur. ABDLKERM EFEND Sultan kinci Murad devrinin fazilet sahibi ahsiyetlerindendr. Edirne'de vefat ederek Sultan Camii yaknnda yaptrd mektebinin bahesine defnedildi. Eserleri: (Haiye-i Telvih), (Haiye-i Matalih) ile (Seyyid erifin Keaf haiyesine yazd haiye) sidir. AYN BEDREDDN EB MUHAMMED MAHMUD EL-AYN Hanef mezhebi limlerinin stnlerinden olup Ayntapldr. Tahsil, talim, telif zamanlarnn ounu Msr'da geirmitir. Eserleri: (erhu Buhar) (^), (Megani'l-Ahbar fi ricali meani'l-sar), (erhu kelimi't-Tb Libni T e y m i y y e ) , (Zeyn'l-Mecalis), (erhu Arzu's-Savi), (erhu Drer'l-Bihar), (erhu'l-Kenz), (erhu'l-Mecma'), (Mearihu'sSdur), (Tabakat- Hanefiyye), (Tarihu'l-Eksire), (Tabakat- uara), (erhu Merah), (htisar- Tarihi Dmak li-ibni asakir), (erhu Hida y e ) , (erhu Mlteka), (Tarih'l-Bedr Fi Evsaf i Ehli'l-Asri), (Mizan'n( 1 ) Siraceddin Tevifk ve Molla Hsrev taraflarndan bu sualleri ihtiva eden kitap aadaki alt fasl ve bir hatimeden ibarettir. 1. Fasl Tesmiye, 2. Fasl, Peygamberliin haberleri ve almetleri, 3. Fkh, 4. Usl Fkh, 5. Be lagat, 6. Mantk. ( 1 ) On ciltten ibaret olan bu byk eser sonradan sanbul'da bastrlmtr.

 253 Nssi fi ilmi'l-aruz), (erhu Tuhfet'l-Mlki Li'l-Frui) (Ikd'l-Ceman fi Tarihi ehli'z-Zaman) (^) isminde corafya vardr. Bu tarih biraderi Sahabettin A h m e d tarafndan ksaltlmtr. Vefat 855 H. de, kabri Msr'dadr. stad Hsam Rehav'nin (ElBiharz Zahire Fi'l-Mezahibi'l-Erbea)sm da erh etmitir. vesaire olup

ve Tabaka-

tl Arza (jeoloji) dair faydal malmat ihtiva eden bir de byk tarihi

A Y N A B D U R R A H M A N ZEYNEDDN 893 = 1487 kads (erLuFi

Aymtaptan yetien fazilet sahibi yksek limlerdendir. am iken istifa ederek 893 H. de vefat etti. Eserleri: (erh'd-Drer), hu'n-Nihaye), (erhu emsiye), (Manzum'd-Drret'l-Mudeti

gati't-Trkiyye)dir. Son eseri Osmanl Edebiyat Tarihi ve Lgat bak mndan mhim eserlerdendir.

A L BN HSEYN Trke (Tac'l-Edep) (-)

A M A S ( A L A D D N ELEB) isminde bir eseriyle (Nasayih'l-Msli-

min) admda bir manzumesi ve bir nshas Yerebatanda Esad Efendi k tphanesinde mevcut Trke (Yasin sresi tefsiri) vardr. ( 1 ) Sultan III. Ahmed'in iradeleriyle bir ilmiye cemiyeti tarafndan Mirhand) hemirezadesi (Handmirin) tarihe dair mehur eserlerinden Farsa (Habib's-Siyer) ile beraber Osmanl diline terceme edildii elebizade Asm tarihinde zkrolunmutur. (Ikd'l-Ceman)n her cildi 800 sahife olmak zere 24 ciltten ibaret olup deta bir ilm ansiklopedi eklinde yazlmtr. yle ki: Kozmorafya ve jeoloji limlerinin imdiki ilm nazariyelerine uygun pek ok maddeler serdolunduu gibi, hayvanat ilmine dair de mdekkikane bilgileri havidir. Bundan baka corafya ile alkal bahislerinde de istifadeyi mucip malmat vardr. Bu byk eserin terceme edilen nshas ehzadebanda Da mat Nevehirli brahimpaa ktphanesindedir. Arapa nshalar da Beyazt Camii erifi ve Airefendi ktphanelerinde vardr. Bir takm da Enderunda Sultan III. Ahmed ktphanesindedir. Bu takmn birinci cildi 'mellifin kendi yazsiyledir. Fransa limler Akademisinin kararyla Hal seferleri vak'alaryle alkal eserlerin metin ve tercemeleri nerolunduu zaman, aklamasn yap tmz ibu tarihin bir ksm da metin ve tercemesiyle beraiber baslm ve ya ymlanmtr. ( 2 ) Trke olan bu eserin mevzuu ahlk ve terbiyeye dair olup Kef'z-Zunun)'da (Tac'l-Edep) ismiyle yazlmsa, da Nuruosmaniye ktphanesinde mevcut nshasnn mukaddimesinde (Tariku'l-Edep) ad verilmitir. stanbulun fethi tarihi olan 857 H. de yazlmtr. Bu eserin baz fkralar zamanmzn ilim adamlarndan Diyarbakrl Ali Emr Efendi tarafndan Ta rihi Osman Encmeni Mecmuasnn 29. nshasnda neredilmitir.

 254 Hal tercemesini yazdmz ibu Ali Efendi Nibolu savanda ehit den Yurkepaazade Hzr Beyin muallimidir. (Kur'an- Kerm'in hat ve resmine dair risalesi) olan Ali bni Hseyin Amas ise, eserinin mu kaddimesinde Takprlzadeden naklettiine ve risalesinin 1096 H. de ya zlm olduuna gre, baka bir zattr ki, stanbulda Sultan Muhammed Fatih Camiinde imamlk yapmtr. Bu zatm bir de Trke (Aruz risale si) vardr. ABDULMECD BN NASUH BN SRAFL (SRAFLZADE) 887 = 1482 Eser veren limler zmresinden bir zat olup Amasya civarndaki (Lazkiye - Ldik) dendir. 887 H. de Amasya'da vefat etmitir. Eserleri: (Salavat- Zkiyat), (erhu Talimi'l-Mteallim - radt Talibin), (Telhs Camiu'l-Fetava li-krk-imret'l-hamid - Tuhfet'l-Ahbap), (Miftahn nc ksmn ihtisar), (El-istifa fi menakib-i Mustafa) dr. Abdulmecid Efendinin biraderi Yahya Efendi de fazilet sahiplerin den bir zat olup (Avamil-i Crcaniye erhi) baslmtr. (Feriteholunun manzum lgatini) da erh etmitir. ALADDN AL FENAR (i) 903 = 1497 Mevlna Fenar'nin torunu olup tahsilini tamamlamak iin ran ve Orta Asya'da bir hayli sefer ettikten sonra memleketi olan Bursaya d nnde Fatih Hazretleri tarafndan kazaskerlikle taltif buyruldular. Yaz gnlerinde Kei da eteinde halen Kad Yaylas denilen yerde ikamet etmei det edinmilerdir. let ilimleri ve yksek arab ilimler den baka riyaziye ilmine de intisab olduu gibi, tasavvuf ilmnde de ihtisas sahibidir. Zeyniye tarikatna mensup idiler. Ancak mtalasnn okluu sebebiyle fazla eser yazmaa msad vakit bulamamtr. Vefat 903 H. de Bursada yksek ceddi Mevlna Fenar'nn kabrine defnedil mitir. Eserleri: (erhu Kfiye) le hesap ilminden (Tecnis erhi)nden iba rettir. iirlerinde G a m m i mahlasn kullanmtr. Bir gazelinden: Suzi dil artar mdam ol ruyi tetptan Atei suzan bulur geri sknet btan
( 1 ) 957 H. de vefat eden olu Muhammed elebi de fazilet sahiplerinden bir zat olup lgat ilmine dair (LisanHIikmet) isminde Arapa ve Farsa ile kark olarak yazlm bir lgati ve Mollazadenin (Hidayet erhine haiyesi) vardr.

 255 ABDURRAHMAN A M A S Y A V (MEYYEDZADE) 922 = : 1516 Osmanl limlerinin stnlerindendir. Hal tercemesi mutasavvflar faslnda zikredilen Y a r Ali'nin torunlarndandr. Hat ilmini (yaz), s kdar'da Karacaahmette medfun hattatlarn reisi mehur eyh Hamdullah'dan mek ve tahsil etmitir. rana giderek AUme Cell Devvnden icazet almtr. Dnnde baz ilm mevkilerde bulunmakla bera ber ders okutmakla da megul olmutur. Vefatnda yedibin cilt kitab olduu grlmtr. Dnyadan ayrl 922 H. de, kabri Hz. Eyyp tr besinin ba tarafmdadr. {^) Eserleri: (Tefsir-i Sre-i K a d i r ) , (Risale Fi Ehr-i Malmat), (Ha iye-i erhi Miftah), (Risale Fi Tahkiki Cz'i Lyetecezza), (Haiye-i erh-i Mevakf), (Fetava), (Risale fi'l-krreti'l-mudahrece) vesairedir. Kelm ilminin mkil yerlerinin halline dair risalesi de vardr ki, bilgin ehzade Korkut'a gndererek takdirlerine mazhar olmutur. lisanda da ina (nesir) ve iire de muktedir idi. Mahlas (Htim) dir. Bir gazelinden : ok olan dest-i Cefa ile giribanmdr.

lien har-i gam u mihnete dmanmdr.

ATUF HAYREDDN HIZIR BN MAHMUD BN MER ATUF 948 = 1541

Osmanl limlerinin byklerinden geni ilim sahibi mtefennn bir zat olup Merzifonludur. (akayk- Nmaniyye Tercemesi)nde Kastamo nulu olduu gsterilmekte ise de, kendi el yazs ile yazma eserlerinin bir kanda Merzifonlu olduunu aklamtr. Bilinen usuller dairesinde tahsilini tamamladktan sonra Mevln Baht halifeden tefsir ve hadis ilmini, Amasyal Mevln Abdi'den maani ilmini, mehur riyaziyeci Kadzadenin torunu Kutbuddin Muhammed'den riyaziye ilimlerini, Bursal Mevln Hocazadeden, usl ilmini ve Mevlne Efdalzade'den fkh ilmi ni renerek zamannda mevcut mehur ilim adamlar srasna dahil ol mutur. eref ve hreti sebebiyle Sultan H. Beyazt tarafndan Saray-
( 1 ) (Hat ve Hattatlar) isimli eserde Mekke-yi Mkerreme'de yazlmsa da mevsuk deildir. vefat ettii

 256 Hmayun muallimliine tayin edilmitir. Bir mddet sonra bu hizmet ten feragat gstererek camilerde tefsir okutmaa ve daha sonralar bs btn inziva lemine ekilerek eitli ilim ve mevzularda kitap yazmaa balad. Gerek ders okuturken ve gerek eserlerini yazd srada padiah tarafndan lyk olduu tahsisat verilerek haklarnda kadir ve kymetine uygun muamele gsterilmitir. Bu ekilde vakitlerini geirirken 948 H. de vefat ederek Hz. Halid (R.A.) civarnda mehur limlerden Hatip Kasmolu yaknna defnedildi, istanbul ktphanelerinde grlen eserleri aadadr. 1 (Haiye-yi Tefsir-i Keaf) 2 (Haiye-yi Tefsir-i Beyzav) 3 (erhu Mearik-i erif) : El yazs ile yazma nshas skdar da Selimaa ktphanesindedir. 4 (erhu Kaside-i Br'e) : Kendi- eliyle yazma nshas ktphanesindedir. 5 (El-Enzar): Baz hadisi eriflerin erhi beyanndadr. 6 (Hsn'1-Ayati'l-Izam) : En'm sresinden baz yet-i kerime lerin tefsiri beyanndadr. 7 (Ravz'l-nsan fi Tedaviri Shhati'l-Ebdan) : Peygamberimizin tbbmdan bahseder. Sultan H. Beyazd'a hediye ettii kendi eliyle yazma nshas Enderunu Hmayundaki Sultan HI. A h m e d ktphanesindedir. 8 (Kitab'l-Attas) 9 (Mir'at't-Te'vil fi ma hve enmzec't-takvl) 10 (Mrat'r-R'ya) 11 (Hfz'l-Ebdan) : Tp ilmine ait manzum bir eserdir. 12 (El-Cevheret'l-Cenaniye fi'l-Mesaili'l-imaniye) Bunlardan baka kelm ilminden birka risalesi ve iire dair baz eserleri de vardr. (Terb'l-Mteallimin) sahibi Muharrem ibni Pir Muhammed Efendi ile (erhu Ciheti Vahdet mine'l-Mantk) sahibi Sabit ibni A h med, (erhu Zevra) yazar Muslih bni A h m e d ve (Risale Ale't-Telhs) le (nneme'l-ml Binnyat) hadisi erifinin sarihi Sleyman, (erhu Kaside-i Dimyatiye) sahibi Ibrahim'l-Kadir, 978 H. de (Kelimat- aryar) Trke erh eden Mustafa bni Muhammed, namaz meseleleri ve teferruatna dair yazlm olan (Mseccel'l-Imam) yazar Ali bni brahim, Fatih zaman stanbul Kadlarndan Muhai-i (Mukaddemat- Erbaa) ve (Muhtasar) sahibi Hasan bni Abdssamed Efendiler de Kastamonudan yetien fazilet sahiplerindendirler. Ayasofya

 257 A B D L K A D R HAMD EFEND ( E Y H L S L M ) 955 = 1548 Fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup Ispartaldr. 955 H. de Bursada vefat etti. Musa Baba trbesi yannda medfundur. Fkhtan kymetli mecmuas ve baka risaleleri vardr. Beyitlerinden : Zer gibi sz ve kedaz ire safadan raksa gir Pr keder olma buluttan nem kapp hen gibi Kue gir ol perde altndan cihan seyr kl Durbn ol grme kendin dde-i ren gibi

ABDLKERMZADE MUHAMMED 975 = 1567

EFENDt

ilmiye mesleinde ykselerek Kazaskerlik rtbesine nail olmu s tanbullu limlerdendir. Vefat 975 H. de, kabri Allme bni Kemal'in yanndadr. Eserleri: (Nazire-i Makamat- Harir), (Hiye-i Tefsir-i Beyzav), (Haiye-i Tecrid) vesaire olup lisan zerine yazlm birok iiri ve (Leyl - Mecnun manzumesi) vardr. iirde Hayal mahlasn kullan mtr. Msralarndan: Sad hezaran aferin ol suretin nakkana

ABDURRAHMAN ALEMAH (KAD) 987 = 1579 limlerin limlerinden ve Ebussuud Efendinin talebelerinden fazi let timsali bir zat olup Sal Emr'in oludur. Safed kads iken 987 H. de vefat etti. Eserleri: Bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut olan (Tuhfet'l-Garaip fi Havassi'l-Eyai ve Envai'l-Hiyel) ile (erhu al Kaside-i Hamriyye-i bni Fariz), (erhu Al Kaside-i Mmiyye LiEbi'ssud), (erhu'l-Menar), (Talikat al erhi'l-Mevakf), (Acaib'lBahr), (Haiye-i erh-i Miftah) vesairedir. lisanda yazlm iirleri de vardr. F. : 17

 258 VAZ ALAYEVl

994 = 1585

Eser yazan limler zmresinden bir zat olup ilmiye mevkilerini atlyarak Rumeli Kazaskerliine kadar ykselmitir. 9 9 4 H. de vefat etti. Eri kap civarnda yaptrm olduu mescidin avlusunda medfun dur. Eserleri: (Haiye ale'l-Beyzavi), (Haiye Al erh-i Mevakf), (Haiye Al erhi'l-Miftah), (Haiye Ale'l-Hidayeh), (Haiye Ale't Telvih) tir.

ABDLGAN 995 =

EFEND 1586

Kadlar zmresinden ve fazilet sahibi airlerden olup Bolu vilye tinin Gerede kasabasndandr. (Fi Cinanil Huldi Sknah) terkibinin delleti olan 995 H. de Bursada vefat ederek Zeynilere defnedildi. Nak ibend tarikatnn da halfesi olmutur. iirleri de vardr. Eserleri: (Haiye al tefsir-i Beyzav), (Haiye al erhi Tecrid), (Terceme-i Fezail-i a m ) , (Risale F beyani ahvali eyyam) dr. Son eserini am ehrinin kad naibi iken yazm olup padiah hazretlerine takdim et mitir. Hal tercemesi, airler faslnda yazl (Muhammed Nadiri - Ganizade) nin pederidir.

ABDULLAH

BN

YUSUF

BN

MUHAMMED

BN

BAHT!

EL-KESTEL

Arabi ilimlerin hususiyle lgat ilmi kolunda kudretli bir zat olup Aydn sanca kazalarndan Nazilli kasabas kylerinden Kestel'dendir. Yazma bir nshas Selanik'te Saatli Cami ktphanesinde grm oldu um (Mirkat) isminde Trke byk bir cilt halindeki lgata dair kita bndaki lgatlardan ondrt binini (Shah- Cevheri) den, onalt binini (Kamus) tan aldn mukaddimede zikretmektedir. Lgata dair ehem miyetli eserlerimizden olan bu kitabn kymeti tarif ve izahtan msta nidir.
AY - MEHMED EFEND

Byk limlerden ve nl yazarlardan olup (Tire) lidr. lk ilimle ri, memleketinin limlerinden aldktan sonra. Muallim Ataullah Efendiden tahsilini bitirip Bayndr'da Hac Sinan medresesi mderrisliine tayin

 259 olunarak az zamanda an ve fazileti yaylmaya balad. (990 H.) tarihin de istanbul'a gelerek o esnada boalan krk aka vazifeli bir medrese m derrislii iin Anadolu Sadr Zekeriya Efendi huzurunda alan yar ma imtihanna girerek bizzat liyakatini ve stnln ispat etti. Bir mddet sonra inziva hayatn seerek eser yazmaya balad, ve tannm olan eserlerinin ilm mkfat olmak zere Tire'de ibni Melek mderrislii tevcih olundu. Bu feyiz yerinde bir ka seneler tedris ve telif ile megul olarak bir i iin istanbul'a geldii zaman (Oldu Ayr cinanda vasl- ay) msrann delleti olan (1061 H.) tarihinde vefat edip Edirnekaps haricindeki Emr Buhar zaviyesi yaknna defnedildi. (AUahn rahmeti zerine olsun) Faziletli eserleri baslmam olup aa da gsterilmitir: 1 Kur'anm yansna kadar tefsiri erif, 2 erh-i vird-i Settar, 3 erh-i Glistan, 4 Usl-i fkhdan bir metni metin, 5 Telhs- Tarikat- Muhammediye, 6 Telhs- Ravzat'l-Ulema, 7 erh-i Ml teka, 8 Ilm-i maaniden Mnakkahat Meruha, 9 Muhtar- Shah tarznda bir lgat, 10 Hakayku'l-Usl (bir nshas Akhisar ktpha nesinde tarafmdan grlmtr), 11 Netayic'l-Ezhan Mine'l-Kelm (bir nshas kasaba ktphanesinde tarafmdan grlmtr). Eserlerinden bazlar stanbul ktphanelerinde mevcuttur.

Bunlardan baka trl risaleleri olduu gibi, r yazma kaabiliyeti do vardr ki, aadaki beyit airlik kudretinin delilidir. Ruen eyler ehli derdin dide-i midini Kopsa n ki cmb payi semendinden gubar Olu Ni Ahmed Efendi de pederi gibi sekin ediplerden bir zat olup eserlerinden mehur (Kaside-i Tamtaraniye naziresi) bu kitabn mellifi tarafndan grlmtr.

ABDURRAHM RVAN 1024 = 1615 Yksek limlerden bir zat olup hal tercemesi ileride yazl Nured din irvan'nin ceddi Muhammed Emin irvan'nn fazilet sahibi mual limidir. 1024 H. de vefat etti. Eserleri: (Risale Fi'l-Mantk), (Haiye Al erhi Adab-i Mes'd), (Haiye Al erhi Metaliu'l-Envar) vesairedir. (Miftah's-Saadet) yazar mer bni Ali de irvan'dan yetien limlerdendir.

 260 ABD'L-CELL BN YUSUF Kanun Sultan Sleyman devrinde yetien ediplerden ve fazilet sa hiplerinden bir zat olup Akhisarldr. Air Efendi ktphanesinde aa daki eserleri mevcuttur. (Drr Bahri), (Sekri Saf ve erhi - Manzum Lgat), (Zhr'lAhireti - Krk Hadis erhi), (Seb'at Ebhur ve erhi - Manzum Lgat), Celli mahlasl iirleri de vardr. Olu Abdl Muhyi Efendi de babas gibi fazilet sahibi ve mni (nesir yazar) bir zattr. (Metahu'l-Envar) ismini verdii (Mnaat) vardr.

ABDLKERM AKHSAR 1038 r= 1628 Byk limlerden ve mehur mnilerden bir zat olup tannm limlerden Akhsarl Sinan Efendinin gzide evlddr. Tahsilini stan bul limlerinden ikmal ettikten sonra Msr'a giderek ilerletmitir. Bun dan sonra Halep, Msr, Galata kadlklarnda er'i vazifeler grd. 1038 H. de stanbul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde pederinin yanma defnedildi. (akayk- Nmaniyye Zeyli) mnasnda olmak zere yaz d Arapa (Vefeyata) ait eserini sonradan Trkeye terceme etmitir. Yazd muhtelif mevzulardaki hikyelerden mrekkep deerli bir mn eat vardr.

ALLMEK MUHAMMED BN MUSA 1046 ;= 1601 Kadlar zmresinden lim aratrc - muhakkik bir zat olup Bos naldr. Halep Mollalndan ayrln mteakip 1046 H. de stanbul'da vefat etmitir. Rumelihisarmda medfundur. Eserleri : (Haiye Al Tefsir-i Beyzav), (Haiye Ale'l-Cmi), (tirazat Ale'lsam), (erhu emsiye), (Haiye Al emsi Miftah) dr. Bunlardan ba ka Abdrrauf Mnav'nin (Ercevahir'l-Mudiet fi'l-Ahkm's-Sultaniyye) sini terceme ederek Sultan Drdnc Murad'a takdim klmtr. Bir nshas Kprl ktphanesinde mevcut olup 1010 H. de vefat eden (Lveyhu'l-Bediiyye fi Hali'r-Rumuzi'l-Hamidiyye) sahibi Mah mud Efendi ile niyet hakkndaki hadisi eriflerin erh ve tafsiltn ak-

 261 layan ve Hakimolu Ali Paa namna yazlm (Tahkiku'n-niyat) mel lifi Osman bni brahim (Mecmai Tercih-i Beyyinat) mellifi Hasan bni Nasuh, Fkhtan (Mkaddimet'l-Gazneviyye) sarihi Teravnikli eyh Ebubekir, mam Demirinin (Hayati'l-Hayvani Vstas)n terceme eden Muhammed ve (erhu'l-Ferideti fi'l-istiarat), (erhu Mfid) ismiyle erh eden Sultan Birinci Mahmud zel Kilar genlerinden Ahmed bni Hasan Efendiler de Bosna'da yetien melliflerdendirler.

ARUZ MUHAMMED EFEND 1083 = 1672

Arab ilimlere vakf bir zat olup Bosnaldr. 1083 H. de stanbul'da vefat etti. Aruz ilmine dair risaleleri olduu gibi (Telhis) in beyitlerini de terceme etmitir.

ABDLHALM EFEND 1089 = 1678

Byk mutasavvf ve pr eyh Nasuh Efendinin olu olup Sandk ldandr. am mollalndan dnnde Abdlhalime Cenneti me'va ola makarr msrann delleti olan 1089 H. de vefat etti. Edirnekaps hari cinde medfundur. Bakara sresi ile li mran sresine, Nebee sresinden Hcurat sresine kadar haiyeleri, (Miftah)a talikat), (Mutavvel)den Kasr bahsine kadar haiyesi. Fkhtan (Drer)e (Tenvir) isminde hai yesi, (Kfiye erhi Molla Cami) ye nne sonuna v e (Menar bni Melek) i zerine (Smme) ye kadar haiyeleri ve (Havi El-Fevaid Fi erhi Camii'l-Kavaid) isminde kymetli bir eseri vardr.

ABDLHALM GERMYAN 1055 = 1645

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Germiyanldr. Tahsilini ikmal den sonra stanbul'da Molla Gran medresesine mderris olmutur. 1055 H. de yazm olduu (Haiye-y Mutavvel il Bahsi-Kasr)n kendi elyazs ile yazma nshas Nuruosmaniyededir. Bu kendi eserinde drt haiyesi de olduunu beyan etmektedir. s tanbul'da vefat etti.

 262 A L M M U H A M M E D BN H A M Z A 1204 = 1789 (HACI E M R Z A D E )

Din ilimlerin ekserisinde, bilhassa fkh ilminde yedi tl sahibi (ihtisas) br zat olup Aydnldr. Uzun mddet Aydn Mftl vazife sini ifa etmitir. Vefat tarihi mezar tanda 1204 H. olmak zere nako lunmutur. Zeynizade merhumun karsnda yol kenarnda medfundur. Yaknnda Aydnn tannm limlerinden 1253 H. de vefat eden Scd brahim Efendinin kabri grlmektedir. Eserleri : Risaleler tarznda olup ou fkha aittir. Bazlarnn isim leri aadadr: (Risale fi beyan ahkm- Cuma), (Ahkm'-ehid), (Eddd fi't?taami hel ye'kel), (El-kadr'l-Mesnun fi'1-Lhyet), (Eha dis-i mevzua), (Tarif't-Talk), (Risalet'l-Cma), (Fimeseleti'l-fil) dir. 48 risaleyi havi bir mecmuas da Manisada Hseyinaa ktphanesinde, 53 risalesini muhtevi iki mecmuas da Sleymaniye ktphanesinde bu eserin yazar tarafndan grlmtr. Hal tercemesi ileride yazl A b durrahim Efendinin byk biraderi Palabyk merhumun faziletli sta ddr. Bir de tefsir ilminden (Ezhar't-Tenzil) isminde eseri vardr. A B D L B A K A R F EFEND 1225 = 1810 Deerli bir zat olup yksek kadlk makamlarnda bulunmu, mah zen ktibi Muhammed Efendinin oludur. Mevleviyetle seyahat ve yap t hizmetler sonunda kazasker oldu. (Gidip Arif Efendi kald ismi dehirde bak) msramm delleti olan 1225 H. de stanbul'da vefat etti. Eyyp Sultan trbesi bitiiinde medfundur. Hat sanatna da vakf idi. Eserleri: Kelm ilminden Trke (Menahic'l-Uslid-Diniyyeti l Mevakf'l-Makasdi'l-Aynyye) ile (Mukaddime-i Ahlk- Nsr Muarreb i ) , (Mekame-yi Fethiyye), (Miracname), (Makale-yi Kandiye), (Risa le-i L m ) , (Siyer) ve nahivden (mrae ve nefseh) dir. Atf Efendi ktphanesindeki bir mecmuada aadaki risaleleri de vardr: 1 (Mane'l-Bdati) 2 (mrae v e Nefseh) 3 (El-Marifet ve'n-Nekiret) 4 (erhu Kasdei Abdullah Paa) 5 (Tarib Risaleti'l-sam fil Hakikati ve'l-Mecaz) lisanda ina ve nazma muktedir id. Eyp'te medresesi vardr. Miracnamesi matlamdan : Sad hamd o kadim krsaze; ol Sani'i sumn traze Sad kr ve sitayi ol Hdaya; kim demi kld ari paye

 263 ABDURRAHMAN RAHM- BURSAV (MEVCZADE) 1173 = 1759

Zlcenahayn (Zahir ve batini ilimlere vakf) bir zat olup Bursa kylerinden Kayapa civarndaki llbese kyndendir. Halveti tarikat mensuplarndan Bursa hisanndaki Nasuhi dergh eyhlerinden Kemter Ali Efendi halifelerinden olup eyh smail Hakk ile de sohbetleri var dr. Resm ilimleri ryani Ali Efendiden tahsil etmitir. 1161 H. de ve fat etti. Kabri Bursa hisar iinde Zindankaps caddesinde yaptrm olduu yeni medresededir. Eserleri : (erhu Al Miftahi'l-Gayb), (Talikat ale'l- Beyzav), (erhu Bahaiye Mine'l-Hesap), (Haiye al mir ebu'l-feth), (Haiye al kavli Ahmed mine'l-mantk) dr. (Miftah'l-Gayb) hanesindedir. erhinin bir nshas Veliyyddin Efendi ktp

Bursa mderrislerinin ariflerinden Malkoolu Mustafa Efendinin de 1173 H. de yazlm (Miftahu'lGayb erhi) vardr ki, bir nshas Es'ad Efendi ktphanesindedir.

ABDULLAH EFEND (EYHLSLM) 1155 = 1742

Mehur fetvalardan Behetl-Fetava'nm mellifi olup Rumeli Yeni ehrindendir. 1155 H. de stanbul'da vefat ederek Kanlcada skenderpaa avlusuna defnedildi. Fkh kitaplarndan baka kitaplarn baslma sna dair fetva vermiti. (Mir'at) a da haiyesi vardr.

ABDULLAH PAA (KPRLZADE EBU NALE ABDULLAH PAA) 1148 = 1735 ehid Sadrzam Kprlzade Mustafa Paann olu ve eyhhslm Feyzullah Efendinin damad olup klc ile ve kalemiyle hizmetleri ge en lim vezirlerdendir. Valilik ve kumandanlkla bir hayli seyahatten sonra ark ordusu kumandan tayin olunarak 1148 H. de ehadet sure tiyle vefat etti. Arab ilimlerden hususiyle Kur'n kraati ilminde ihti sas sahibi idi. Yksek cedlerinin yaptrm olduu ktphanede (El-fadet'l-Mukniatu fi kraati'l-eimraeti'l-erbaati) isminde kraate ait bir

 264 eseriyle Arapa iirlerinden bir ksmn havi (Drriyat - Nuhatl E'ar) adnda edebiyata dair bir eseri vardr. Bu aileden Esat Paa (Kssa-y Yusuf ve Zeliyha)y terceme, Nu man Paa da (Risalei Kueyriye)yi telhis etmitir ki, her ikisi de ad geen ktphanede mevcuttur. AKF MUSTAFA EFEND (MFT) 1173 = 1759 Eazilet sahiplerinden ve ediplerden bir zat olup Amasyaldr. Gel di yetmi te emri ircii delleti olan 1173 H. de memleketinde vefat etti. Makasda talikat, Mrettep divan, Makamati Hariri tarznda 32 makam zerine (Bedia) isminde bir eseri vardr. Hayatnn sonlarnda mftlkten ekilerek Sultan II. Beyazt medresesi mderrisi olmutur. Pederi Bayram Efendi de limlerden ve airlerden olup l y d mahlasl divan sahibidir. ABDURRAHMAN BN AHMED EFEND 1170 = 1756 Fazilet ve takva sahiplerinden bir zat olup Beiktaldr. 1170 H. de yerlemi bulunduu Mekkeyi Mkerremede vefat etti. Eserleri: (Risaletl Hadiye il Caddeti'l-Firkati'n-Naciye), (Tertib'l-Leli fi Silki'l-Emali), Trke manzum (Gleni Raz) dr. AL EFEND 1185 =r 1771 Mellifler zmresinden bir zat olup Birgili'dir. Akhisar'da ders okutmak ve eser yazmakla hayatn geirerek 1185 H. de vefat etti. (er hu Mevakf), (Tefsiri Beyzavi)yi terceme ettii (El-Mehud vel-Mesmu) adl eserde bildirilmitir. ABDULLAH EFEND 1190 = 1776 Arab ilimlerin mtehassslarndan H. de stanbul'da vefat etti. Eserleri: bir zat olup Heminlidir. 1190

(Haiye Al Ebi'l-Feth), (Risale Mine'l-Feraiz), (Risale Fi'l-htiyar'l-Cz'), (Risale Mine'l-Hsap), (Haiye Al muhtasar'l-Mnteha)dr.

 265 A B D U L L A H EFEND ( A B D U L L A H BN M U H A M M E D ) 1260 = 1844 Geni malmat sahibi faziletli bir zat olup Ktahyaldr. 1199 H. de memleketinde vefat ederek Miskinler n denilen yerdeki kabristana defnedildi. (Enmuzec'l-Ulm) tarznda 120 ilimden bahseden (Feraid'l-Fnun) isminde faydal bir eseri vardr. 1260 H. de vefat eden (Hediyye-yi Ebrar) mellifi mderrislerden Mustafa Rt Efendi de Ktahya'dan yetien limlerdendir.

A L KR EFEND 1257 = 1841 Son asrda yetien deerli limlerden olup Giridin Kandiye kasaba sndandr. lk tahsilini hal tercemesi yukarda geen Giridli Hseyin Hsn'den rendikten sonra, stanbul'a gelmi, hal tercemesi ileride ya zl Vidinli merhumdan tahsilini tamamlyarak memleketine dnm, ilme hizmetle ve fetva vermekle megul olmutur. 1257 H. de memleke tinde vefat etti. Verdii fetvalar iki byk cilt zerine toplad gibi, ayrca bir fetva kitab da yazd. Bunlardan baka feraizden Trke ms takil bir eseri v e Sultan kinci Mahmud-i Adl devrinde mneccimbalk yapan Hseyin Hsn Efendinin Zeyc ilmine dair yazd risalesi zerine erhi vardr. Eserlerinin hepsi de zmir'de tarafmdan grl mtr. ABDULLAH AHISKAVl (EBU M U H A M M E D A B D U L L A H Z Y A E D D N A H I S K A V ) 1228 = 1813 eitli ilimlere vakf fazilet sahibi bir zat olup 1146 = 1733 H. de Ahska nahiyelerinden zgrn Urpala kynde dnyaya gelmitir. o cukluk devrinde lim bir kimse olan pederiyle beraber am'a giderek bir mddet Salihiyede ikametleri srasnda ilk tahsiline balam, yine bir likte memleketine dnp pederinden tecvitle beraber Kur'an- Kerm'i ve let ilimlerini renmitir. Pederinin vefatndan sonra Karsa giderek mehur limlerden smail bni Muhammed Berkad'den Usl Fkh ilmini ve Hadis ilmni okumu, muallimi tarafndan kendisine Ziyaeddin lkab verilerek icazet almtr. Biraz sonra Erzurum'a gitmi, burann limleriyle sohbet edip Diyarbekire hareket ederek limlerin en deerli lerinden Kk Ahmedzade Ebibekir Efendiden (Sahihi Buhari) ve

 266 (Muhtasar- bni Hacib)i, Bozcuzade mer Efendiden tefsir ve aruz il miyle riyaziye ilimlerinden hesap, hendese, mikat (rtifaa usul) okuya rak bundan da icazet almaa muvaffak olmutur. Bundan sonra stad mer Efendinin, Msr limlerinden eyh A b dsselm Erzincani'ye yazd mektubu hamil olarak Msr'a gidip ad geen yksek limden (Buhar), (Usl Hadis), (Drerl-Ahkm) ilmi kraat vesaire okuyarak usl dairesinde ilmini tamamlad. 1175 H. de stanbul'a gelerek bir taraftan ilimlerin yaylmasna bir taraftan da eser yazmaa balad. Bir aralk Edirne yoluyla Bosna seyahatna km, iki sene devam eden bu seyahati esnasnda ve 1181 H. de eserlerinin en by olup tafsilt ileride yazl (Revamiz'l-yan)n telife balad. Seyahattan sonra stanbul'a dnp. Hac farizasn ifa maksadiyle am, Kuds yolile Harameyni erifi ziyaretten sonra stanbul'a avdet edip kald Ayasof ya medresesinde ve 1191 H. de ad geen (Revamiz'l-Ayan) tamamla maa muvaffak oldu. 1228 H. de vefat ederek skdar'da Karaca Ahmed mezarlnn Stleme denilen tarafna defnedildi. Deerli eserleri : 1 (Revamiz'l-yan fi Beyani Mezamiri'l-Uhdi Ve'l-Ezman) : 5 cilt. 2 (Levamiu'n-nur) : Muhtasar'l-Ktbi's-Sitteti bi hazfi'l-mkerrerat: 4 cilt 3 (Haiye Ale'd-Drer) 4 (Mirkat't-Tarikati'l-Muhammediy3'eti ve Merzat'-eriati'lAhmediyye) 5 (Camiu'l-Fsuli fi Ilmeyi'l-Frui ve'l-Usuli) 6 (Mebahic'l-hvan ve menahic kavanili'l-Mizan) : erhu sagoci 7 (Mensek Ltif). 8 (Risale Fi hakk'l-Misafir) 9 (Risale Fi't-Tbb Ve'l-Kyafet) 10 (Rumuzu'l-Hakayk ve Knuzu'd-Dekayk) 11 (Bediu'n-Nizami fi'l-corafya) 12 (Muhtasar Revamiz'l-yan) R E V A M Z L A Y A N hakknda tafsilt: Arapa be byk cilt zerine tertip edilmi olan bu byk eserin m ellifin yazsiyle yazma iki takmndan biri Galata mevlevihanesi ktp hanesinde, dieri Yerebatan mahallesindeki Esat Efendi ktphanesin de mevcut olup cilt itibariyle ihtiva ettii mevzularnn hulsa olarak fihristi aadadr;

 267 1. Cild : Menakibu'l-Ilmi ve fezail ehlili ve tefasil fnunihi ve zikrl-meliketi vel-cinni ve-eyatmi ve esnafihim ve beyanu hakikatli ihsani ve tafsill-eflki vema fiha ve tafsilul-anasn vel-ard vema fiha minel bihari ve ekalimi vema fiha. 2. Cild : Siyeru Muhammed (S.A.M.) ve menakbu Eshabihi. 3. Cild : Menakbu Kibar Tabiin ve Eimmei Muhaddisin ve menakibu mam-zam ve tabakatu Eshabihi. 4. Cild : Menakbu mam Malik ve Tabakatu Eshabihi ve Menakibu mam afii ve tabakatu Eshabihi ve Menakibu mam Ahmed ibni Hambel ve tabakatu Eshabihi. 5. Cild : Tabakatl Mlukil-Cahiliyyeti vel Mlukl-slmiyyeti ve'lHmekai ve-uarai ve beyanu mileli'n-nasi ve enhalihim. Bablar ve fasllar itibariyle 7 bab zerine tertip edilmi olan 1. cild mevzularnn fihristi : BRNC B A B : lim bahislerine dair olup fasldr : 1. Fasl : Menakibul-ilmi ve fezail ehlihi 2. Fasl : Kefl-ilmi ve beyanu mahiyetihi ve taksimihi 3. Fasl : Esmal Ulumi ve'l-fnuni KNC B A B : lim ve akl sahiplerine dair olup iki fasldr. 1. Fasl : Mebahisl Melaiketi ve beyanu esnafihim 2. Fasl : Mebahisl Cinni Ve-eyatni NC B A B : nsan mevzularma dair olup fasldr. 1. Fasl : Mebahis Nefsin-Natkat ve kuvel-insaniyeti 2. Fasl : Mebahis bedenli insan ve beyanu keyfiyeti terkibihi ve acabihi 3. Fasl : Mebahis Esnafil nsani ve Beyanu teferrukhim fi aktaril- arzi DRDNC B A B : Felekiyyat ile tabakatl-Eflk ve anasra dair olup 4 fasldr. 1. Fasl : Beyanu Felekil-Eflk vel-ar vel-krs 2. Fasl : Beyanl-Kevakibis-Sevabiti vel-Bruci'l-isna aere ve menazilil-kameri 3. Fasl : Elkevakibs Seb'at's-Seyyare 4. Fasl: Mebahisz Zamani ve hareketli Eflk

 268 BENC B A B : Unsuriyat ile Krat- Anasra dair olup drt fasldr. 1. Fasl : Kretn-Nari ve ahvalha 2. Fasl: Kretl Havai 3. Fasl : Kretl Mai 4. Fasl : Kretl Arz ALTINCI B A B : Ekalimi Hakikat ve arziyeye dair olup iki fasldr. 1. Fasl: Hatt stiva 2. Fasl : Ekalimi Seb'a YEDNC B A B : IVIrekkebat unsuriyeye dair olup fasldr. 1. Fasl : Madeniyat ve keyfiyet tekevvnatiha 2. Fasl: Nebatat 3. Fasl : Hayvanat

ABDRRAHIVI BN SMAL (AKFZADE - HAFD AKF) 1192 = 1778 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasyaldr. stanbul Kads iken 1223 H. de vefat ederek ehzade Camii avlusuna defnedildi. Eserleri ba slmamtr. (ulet'l-Ykn), (Unvan'l-Meayh), (Takrib'l-Mbtedi), (Sebil's-Salikin), (Mhimmat- Sofiyye), (Kitabl-Mehudi ve'l-Mesmui fi Teracimi'l-Meayihi ve'l-lema), (Mirat'n-Nazirin fi mnebbihati'lmtesavifetit-tahirin) dir. Nakibend tarikatndan olduunu bir nshas Yahya Efendi ktphanesinde mevcut (Miratn-Nzrin)in sonunda zikrolunmutur. Bir de (Mecellet'l-Mehakim) isminde fetevas vardr. 1192 H. de memleketi olan Amasyada vefat eden pederi smail ibni Akif Mus tafa da fazilet sahibi bir zatt. (Mukassim'l-fnun), (Kasaid-i mimiyye ve ayniyye) eserlerindendir.

KAMUS MTERCM AHMED ASIM EFEND 1235 = 1819

Fazilet sahiplerinden ve ediplerden eitli ilimlere vakf stn bir lim olup Ayntapldr. let ilimlerini memleketinin limlerinden merzade Hafz ve Hac Hasan zade efendilerden ve yksek din ilimleri me hur limlerden eser sahibi Hoca Necip Efendiden tahsil ederek, iir sa-

 269 natn ve edebiyat pederinden tamamlyarak (Kalmadan hak-i mezellet te heman ey Asm zim-i Sy-i Semsy-i Sitanbul olalm) namesiyle 1204 H. de stanbul'a gelip bir mddet sonra tercemesine muvaffak olduu (Burhan- Kat') adh eserine mkfat olarak ilmiye yolunda ha reketi hari rtbesine ykselmi ve 1233 H. de terfi ederek Selanik M e v leviyetine ulamtr. Bu mevleviyetten azledilerek 1235 H. de skdar da Nuh kuyusundaki hanesinde vefat edip Harmanlktan Miskinlere gi den yolun sa tarafndaki set zerine defnedildi 1258 H. de vefat eden olu Hoca Hamid Efendi de yannda medfun dur. Mezar tann kitabesi aadadr :

C)

Ana diliyle beraber Arapa ve Farsa gibi, iki esasl hsana tam vu kufu ve bu lisanlarn edebiyatndaki kudret ve kemali air Nbi'nin nne sarena tedll aleyna-Fenzur badena ilel asar beyti medllnce gn gibi aikrdr. Eski Sadrzam Said Paann (Gazeteci lisan) ismindeki risalesinde Franszcaya da vakf olduu yazldr. Fakat herkesin teslim ettii bu kadar faziletine ramen dnyada re fah ve saadete nail olamad, Rakb yardan ekvas yoktur sm- zarn A n m feryad ancak bahtna hem vardandr hep, Nice bir hiz( 1 ) Sz konusu kitabenin Trkesi: Bu mbarek kabir, zamann fazileth adam, devrinin mmtaz ahsiyeti (El-Kaamsu'l-Muht), (Burhan- Kaat) ve manzum (Siyer-i Halebi) mtercimi, (Kasde-i Eml)'nin sarihi, eitli ilimlerdeki eserlerin sahibi, babamz, stadmz, Osmanl Devletinin eski vak'anvisi Aymtabl el-Hac Seyyid Ahmed Asm Efendinin kabridir. Cenab- Hakkm rahmeti kyamet gnne dek zerine olsun. Ruhuna el-Ftiha: (1235)

 270 meti mahlk ile mahzul olalm Sail-i hak olalm, naili mes'l olalm teranelerinden de anlalmaktadr ki, bir ok bakmdan dikkate ayan bulunan bu nokta baht ak olmayan baz deerli insanlar beeriyet icab eleme duar etmektedir. A y m t a b ileri gelenlerinden (Ayan) Nuri Paa vak'asnda kitaplar eyas ile beraber telef olduu ve stanbul'daki hanesi de yanarak bu ci hetten de felein sillesine urad beyitlerindeki yanp yaklmalarna sebep olan vak'alardandr. Vakanvislik memuriyetine tayini 1228 H. de istifa eden mir Bey den sonradr. Deerli eserleri : 1 (Kamus Tercemesi) : Eserin metni Fazl- B Meydan Necdettin Firuzabad lmez eserlerinden olup altm bin maddeyi toplamtr. Mellifin kendi elyazs ile yazma asl nshasnn Yemen'in Zebd kasa bas ktphanesinde mahfuz olduu haber verilmektedir. Bu eser 963 H. de vefat eden Merkez Efendi zade eyh Ahmed Efen di tarafndan (Babus) ismiyle byk bir cild halinde terceme edilmi olduu (eyhler - Mutasavvflar) faslnda zikredilmitir. Osmanl limlerinden 1010 H. de vefat eden Davutzade Muhammed Efendi tarafndan (Ed'Drr'l-Lakit f alti Kaamusu'l-Muhit) ismiyle tankih edilmitir ki, bugn de nshalar stanbul ktphanelerinin baz larnda vardr. Son asrn fazilet sahiplerinden Lbnanl Faaris Efendinin El-Caasus ale'l-Kaamus ismindeki matbu eseri, Kaamus'un yanllarn ak layc olmas dolaysiyle lgat ilminin incelikleriyle megul kimseler iin faydal eserlerdendir. sim Efendinin tercemeleri bir d e f a Msr'da, iki d e f a da stanbul da baslmtr. (Burhan- Kaat') : Tercemesinden sonra be senede tamamlad bu kymetli eserini Sultan 2. Mahmud el - Adl'ye takdim ederek. Padiahn mkfatna mazhar olmutur. 2 (Burhan- Kaat' tercemesi) : Eserin metni Hseyin bni Halef-i Tebrz'nin olup Hindistan'n Kalkta ehrinde baslmtr. sim Efendi bu tercemesini ehid Sultan 3. Selim'e takdim ederek, Padiahn takdir lerine nail olmutur. Bu takdirin neticesi olarak Matbaa-i mre'de bas trlarak matbu nshalarn kendisine bir ihsan olmak zere verilmesi iin ferman saadr olmutur. 3 (Terceme-i Siyer- Haleb) Peygamber Efendimizin hayatndan ve gazalarndan bahseden bu eserin metni Raagp Paa Hocas hretiyle tannan aslen Halebli bra-

 271 him Efendi tarafndan yazlm ve sim Efendi tarafndan terceme olun mutur. 4 (Merehu'l-Meali fi erhi Kasideti'l-Emali). Kasidenin metni mehur limlerden Siraceddin Ali ibni Osman Ev'nin itikaadi mes'eleleri aklayan (Kaside-i Emali) ismiyle hret bu lan manzumesi olup hal tercemesini anlattmz sim Efendi tarafndan mufassal bir ekilde Trkeye terceme edilmi ve erh olunmutur ki, mevcud erhlerin hepsinden stndr. 5 (Tuhfe-i Lgat- Arabiyye) : lim tahsiline yeni balayan ve orta seviyede Arabcay renmelerini kolaylatran bir eserdir. 6 (Tarih-i Osman) : Zamann vak'alarn ihtiva eden iki ciltlik bir eserdir ki, tahrir tarz hakknda Cevdet Paanm tarihinde malmat vardr. 7 (Terceme-i Mazhar't-Takdis bi huruc-i Tifeti'l-Fransz) ; Franszlarn Msr' igalinden terk edilerine kadar, hergn cereyan eden hdiseler hakknda tarihilerden eyh Abdurrahman Cebert'nin kaleme ald tarihinin tercemesidir ki, 1248 H. tarihinde vefat ederek skdar'da Nash Hz. lerinin derghna defn edilen Hakimba Mustafa Behet Efendi tarafndan terceme edilmitir. Netice : Mtercim Asm Efendi Hz. leri Osmanllarn ilim ve irfan bidesi saylmaa lyk hususiyle (Kaamus) ve (Burhan tercemeleriyle) ettii ilm hizmeti unutulmyacak yksek bir ahsiyettir. bulunan talebelerin

A T A U L L A H M U H A M M E D EFEND 1236 = : 1820 eyhu'l-slm erif Muhammed Efendinin oludur. Ebu shak Zade ismiyle hret bulmutur. 1236 H. tarihinde Gzelhisar - A y d n da vefat etti. Atik Camii bahesinde medfundur. Daha ziyade ilmi ve sknetiyle tannmtr. (Mrettep Dvan), (Takrizat ve Mneat), (Vehhab mezhebi'nn red ve iptaline) dair Kazasker Ali zade Efendinin risalesi zerine yazd bir erhi vardr. Fetvalardan (Behet), (Netice), (Feyziye) nin kelimelerini ve iba relerini telhis ve tenkih etmitir. Beyzav tefsirine yazd Trke hai yeyi tamamlamaa muvaffak olamamtr. (Burhan- Kaat)'a gzel bir takrizi vardr. (Aliyy'l-Kaari)'nn de (Menasik-i Hacc)'n ksaltmtr.

 272 A B D U L L A H EFEND K A Y Y I M Z A D E 1259 = 1843

Son devrin faziletli limlerindendir. Kangr - ankr ldr. Eser lerinin en mehuru limler arasnda geerli olan (Fenar Haaiyesi) dir. 1259 H. tarihinde Kuds-i erif Mevleviyetini elde ettikten sonra yolda gelirken uur adl yerde vefat etti. Eserleri : (Haaiye-i Fenar), (Haaiye ale'l-Cell), (Haaiye ale'l-Hayal),

(Haaiye alet Tekzib), (Haaiye-i dab- Mr) dir.

A B D U L L A H EFEND T R E V 1249 = 1833

Arab ilimlerde derin vukuf sahibi limlerden bir zat olup Trel'dir. Feraiz'den (Siraciye) ye (Fevaid-i Siraciye) ismiyle mkemmel bir erhi ve V e amilu's-Salihati yeti kerimesindeki Salihat kelimesinin m e f l-i mutlak olduuna kaail olarak sarf, nahiv, vaz', kelm, hikmet-i ilh, mean, usl ilimlerine tatbikan erhine dair risalesiyle (Risaletn fi keramet-i Ben d e m ) , (Risale fi kavlh Tel El-Mal ve'l-Benune Znet'l-Hayati'd-Dnya )

(Risale fi'l-htilfat

fi'l-Akl), (Risale fi kelimet-i Dne), (Risale fi ha

dis-i Ehabb'l-Kelmi ilallahi Sbhanellahi ve'l-hamd l i l l h i ) (Risale fi Lilhe illallahi),

(Risale fi hadis-i hir ma yuhricu min cah ) ,

kulbi's-sddiykyne hubb'l-

 273 (Risale fi'l-Hzr ve'l-lyas), (Risale fi'l-lmi), nna Enzelna ) (Risale fi kavlihi Tel

isimlerinde risaleleri vardr. Tasavvuf ilmine de vakf olduklar eserle rinden anlalmaktadr. Tire'nin mehur limlerinden demili akr Ahmed Zade ilk tah silini hal tercemesini yazdmz bu zattan yapmtr. 1249 H. tarihinde Tire'de vefat etti. stasyon'dan Hkmet konana gelen yolun zerindeki kk kabristanda medfundur. Mezar tanda aadaki ibare kaznmtr. Musanniflerden Tire'li Abdullah Zhd ruh-i eriflerine Fatiha ihda oluna. S. 1249. 1255 H. de vefat eden olu Ahmed Efendi de yannda medfundur. Nahivden (mtihan'il-Ezkiya)'ya haiye yazan Abd'l-Aziz Efendi ile ve 960 H. da (Tegabn sresi) ile (Muavvezeteyn sreleri)ne tefsir yazan Ramazan bni Muhammed e'ehir Bese' ve 1000 H. de Tire'de Mft olan fkhdan (Bihar'z-Zahire) sarihi Hac Muhammed de Tire den yetien limlerdendir. A B D U ' R - R A H M EFEND H O C A 1252 1 = 1836 Mehur limlerden Mentee'li Palabyk Muhammed Efendi'nin fazi let sahibi biraderidir. Kendisinden sonra fazilet meydannda o seviyede bir zatn grlmediini byk tarihi Cevdet Paa tarihinde zikretmek tedir. Uzun mddet Fatih medresesinde inzivaya ekildi. Ali Kucu'nun Arab ilimlerin hemen hemen tamamndan bahseden (Ankd'z-Zevahir)ine yazd matbu erhinden ilm dirayeti anlalr. Baz talikat' da vardr, 1252 H. tarihinde vefat ederek Edirne kap.s haricinde brahim Haleb merhumun yanna defn edildi. Bir mddet Sa ray- Hmayun muallimliinde bulunmutur.

ABDULLAH EYYB 1252 = 1836 (Reis'l-Kurra' Abdullah ibni Muhammed Salih Eyyb) Osmanllarn yetitirdii fazilet sahibi limlerden bir zat olup Eyyp Sultanldr. let ilimlerini devrinin mehur limlerinden ve yksek ilimF . : 18

 274 leri eyhu'l-lslm Hamdizade Mustafa Efendiden tahsil ederek usl-i dairesinde icazet almtr. Bir aralk faziletli byk lim Gelenbev s mail Efendi merhumdan Kirmastili Yusuf Efendinin Usl-i Fkh ilmine id (Veciz) adl eserini okudu. Kraat-i Kur'n ilmi mtehassslarndan brahim ve Salih Efendiler gibi ehl-i Kur'an'dan Seb'a, Aere, Vch ilimlerini rendi. Nakibend byklerinden Murad Buhar dergh eyhi Muhammed Efendiye de intisab ederek ilimlerin nerine ve eser yazmaa balad. Bu suretle hayatn geirmekte iken (Intikal- muallim-i Kur'n- Hakim) terkibinin gsterdii 1252 Hicr senesinde vefat edip Hz. Halid (R.A.)'n mbarek aya tarafndaki pencere kenarna defn edildi. Yksek hal tercemelerinin tafsilt El-Veled snv ebihi srrna mazhar olan olu Molla Efendi hretiyle tannm Muhammed Emin Efendinin deerli eserlerinden (Glen-i Meayih-i Saltn) adl eserde zikr olunmutur. Kymetli eserleri : 1 (Tefsir-i Sre-i Feth) 2 (Mecalis'l-Mevaz) 3 mam- atb'nin Kur'n yetlerinin says hakkndaki Nazmet' z-Zehr kasidesine Levamiu'l-Bedir ismiyle erh, 4 Molla Aliyy'l-Kaari'nin minhat'l-Br i ismiyle erh, derledii iki kelimeli krk hadis'e

5 Hz. Peygamber Efendimizin Mihmandar Hz, Haalid bni Zeyd el-Ensar'den rivayet edilen hadis-i eriflerin terceme v e erhi. 6 (Veliyyddin Efendi'nin 1099 H. tarihinde derledii Kudsi ha dislere yapt erh). 7 Faziletli limlerden Amasyal kifzade'nin Mirat'n-Nazriyn ismindeki eserine erh, 8 Menakb-i (Ebu'l-Hasen E-azel tercemesi) 9 (Nakibendi slkuna dair (Hdim) merhumun risalesinin tercemesi, 10 (Silslet'z-Zeheb) in Arabca erhinin tercemesi, 11 Mstahabizade merhumun Fezail-i cemaat risalesinin terce mesi 12 (dab'l-Msafiryn) : Hz. Haalid'in menkbeleri ile ziyare tine dair dabdan bahseder. 13 (Hediyyet'l-Huccac Menasik-i Hacc) 14 (Tuhfet'l-man fi Fezaili's-Syam) 15 Civar- Trbe-i Hz. Haalid'de medfun olan zatlarn menkbe lerini anlatan (Ahkm- Msafiriyn f men dfine fi civar- Eb Eyyub)

 275 16 17 18 19 Nahiv'den (Muharrem'in tekmilesi) (Fevayihi'l-Ezkr) ismiyle erhu zhar (Haiye ale'l-Hayal) Nahivden (mtihan- Ezkiya erhi) tamamlanmamtr. - Fezail- Medne-i Mnev

20 (Miftahu's-Saadeti'l-Medneti vere) 21 (Mahmudiye)

22 (Mecmat'l-Fevaid) 23 (Hayat Efendinin derledii krk Hadis erhi) 24 (Rahmaniyyetn Mine't-Tefsr) 25 (kazu'l-Kurra) 26 (Nasayihu'l-Mulk) 27 mam- Syt'nin talebelerinden Ahmed Ensar'nin eseri olan (Nefehat'l-Abri's-Sr fi fezail' Eb Eyyub el-Ensar tercemesi) 28 (erhu Mzani'l-Kurrai'l-Aereti) 29 (Tezkiret'r-Rmat) : Atcln faydalar atclk le ren me ve retme hakkndaki krk hadis'in tercemelerinin ihtiva eden bu eser, Sultan 2. Mahmud el-Adl'nin kahvecibas Mustafa Kni Bey ta rafndan tertip ve telif olunup 1263 H. tarihinde baslan (Telhis-i Resaili'r-Rmat)n mukaddimesinde yazlmtr.

ABD'S-SELM EFENDt ( S E Y Y D ABDtJ'S-SELM EFEND) 1259 = : 1843 Deerli limlerden bir zat olup Mardinli'dir. Tahsili Mardin, Diyarbekir, Haleb, am, Msr ve stanbul'dadr. Tahsilini tamamladktan sonra memleketinin mftlnde bulunarak fetva verme vazifesiyle megul olmutur. 1259 H. tarihinde vefat ederek Tekke mahallesinde b rahim Bey bahesine defn edildi. Eserleri baslmam olup bazlar aa dadr : 1 (erh-i Bed' kaddemeha 2 (Risale 3 (Risale Fatiha-i erife bi hurufi mhmeleti min snaati fenni'lli Vli-i Badad Al Rza Paa) fi's-Sfat) fi'r-Reddi ale't-Tainn f i'cazi'l-Kur'n)

4 (Risale fi adem-i cevazi'l-tikadi bi'l-Krtasyyeti ve't-Teshri ve ma ebehe) 5 (Risale fi mesail-i isna aere el-mnazeu fiha beyne Ebi'l-Hasen'l-E'ar ve Eb Mansri'l-Maturd) 6 (El-Kratyyetu's-Sura fi'l-Feraiz)

 276 7 (El-Kratyyeti'l-Kbra fi'l-Reraiz) 8 (Kitabn f ilmi'l-Beyan) 9 Haiye Ale'l-Haiyeti'l-Raiyeti Fi'l-Hikmeti) 10 (Hlasat'I-Mantk) 11 (Zeval't-Tarh Fi erhi Manzumeti bni Ferh Fi Usul'il Hadsi) 12 (Kitab Esmai Ricali'l-Hadsi ve Teracmi Ahvalihim) 13 (erhu Nevabiul Kelimi Min Belaat'z-Zemaher) 14 (E-fi Fi erhi'l-Kfi Fi ilmeyni'l-Arzi ve'l-Kavaf) 15 (Muhtasar Meahd'l-Tansis Al evahdi't-Telhsi) 16 (mm'l-ber) : Arapa bir cilt umum tarih olup Mardin ve Diyarbekir havalisi ile krt kabilelerinin ahlk ve tarih ahvalinden ve bu arada Yezid taifesinin hallerinden bahseden bir eserdir. 17 (Mecmua'yi Fetva) iir kabiliyeti de olup bir hayli iirleri de vardr.

ALI HCAB EFEND YORGANCIZADE 1253 := 1837 Mehur limlerden bir zat olup Denizlidendir. (erhu Arz- End ls) ile (erhu ahidi) gibi eserleri olduu Denizli'de tesbt olunmu.tur. Vefat mezar tanda yazl u (1253 vefat Fatiha ve hem surei ihls behan tarihindedir). Hal tercemesi ileride yazl Yaya kyl Hac Ahmet Efendi kendisinden icazet alan balca talebelerindendir. Denizli'nin bir ismi de Lzkiye olduu mehur seyyah bni Batutann (Tuhfet'n-Nezar fi Garaibi'l-Emsal ve Acaibi'l-Enzar) ismindeki seyahatnamesinin birinci cildinin 217. sayfasnda ve akayk tercemesinin Merkez Efendi bahsinde aklanmtr. Esasen Lzkiye'nin ismi de Denizli'ye bir saat mesafede hacn harabelerinin eserleri grlen eski Leodikiya ehrinden alnmadr.

ARF EFEND EYHLSLM 1275 = 1854 Be seneye yakn Meihat slmiye ilerini gzelce idare ile bir hayli nizamlar ve tensikata, Nuvvab mektebinin kurulmasna muvaffak olarak 1275 H. de vefat etmitir. Merepzade Hafidi hretiyle tannmtr. Edirnekaps haricinde Mustafa Paa dergh civarnda medfundur. Fa zilet sahibi, adalet ve hakkaniyetten ayrlmyan idare ilerine aina bir

 277 zat idi. (Camiu'l-Icareteyn) isimli mehur esere bir takm tatbikat ve ta likat ilve ederek nerettii gibi, hal tercemesi ileride geen Dede Efen dinin (Siyasetname)sini de terceme etmitir ki, matbu ve istifadeyi mu ciptir.

ASIM EFEND S E Y Y D ASIM EFEND lim ve marifet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. Tasavvuf, Hikmet, Corafya vesaireden bahseden (Hikmetnma) isminde Trke yazma bycek bir eseri vardr ki, istifadeyi mucip eserlerdendir. Bu ese rini 1248 tarihinde yazdna gre son devir limlerindendir.

A B D U R R A H M A N F E V Z EFEND H O C A 1281 = 1864 Osmanl lisannn kaidelerini esasl bir surette yazmaa gayret sarfeden bir limdir. lk tahsilini memleketi Ktahya'da pederinden, yksek tahsili de stanbul'da mamzade Esat Efendi merhumdan tamamlam, 50 tarihinde alan Ruus imtihannda ehliyetini ve ilm dirayetini isbat ederek stanbul Mderrisliine tayin olunmutur. Bir sene sonra Harbiye Mektebi Arapa dersleri muallimliine ta yin olunarak 1280 tarihine kadar bu vazifeyi yerine getirerek tekat ol mu 1281 de vefat etmi H. Halid civarnda bulunan Abd'l-Vedd kab ri erifi yanma defnolunmutur. Harbiye mektebinde kitapsz ismiyle tannm olup Osmanl Riyaziyecilerinden Mustafa Paa bu zatn olu dur. Eserlerinin balcalar 1263 tarihinde yazd (Mikyas'l-Lisan ve kssas'l-Beyan) ( ' ) ismindeki matbu eseridir ki, Osmanl lisannn hu susiyle sarfiyle biraz da nahvine dair salam kaideleri ihtiva etmekte dir. Osmanh dilinin kaideleriyle megul zatlara elzem eserlerdendir.

(3) Fuad ve Cevdet Paalarn tertip ve yazlmasma himmet buyurduklar (Kavaid-i Osmaniye) kitabna kaynak olduu rivayet olunan ve Dou dilleri limlerinden (arkiyatlardan) Rodhus ismindeki ngilizin eseri olup 1846 Mild tarihinde cz'i bir ksm Trke, asl Franszca olarak: (Grammer Raisonnee de langue ottomane) ismiyle baslan eser dahi Os manl lisannn sarf ve nahiv kaidelerine dair yazlan eserlerin eskilerindendir. Ancak (Rodhus) Ahmed Vefik Paa merhumun (Lehce-i OsmanDsi ile zbekler eyhi Sleyman Efendi merhumun aatay lgatim benimsemesine pek inanlamaz. nk ad geen zatlarn lgat ve lisan ilimleri hakknda tam bir bilgi sahibi olmalar Rodhus'un lzumsuz iddiasna mnidir,

 278 ABDLAZZ AHMED EFEND Kadlk yapan limlerden bir zat olup Babakalelidir. 1277 H. de Ga lata Kads idi. (Menasik-i Hac - Tuhfetl M'minin), (Muvazzahu't-Tuhfeh), (Dairet'l-M'minin Fin-Nikhi ve't-Talk), (Necat'l-M'minin fi'l-Beyi ve'-ira) isimlerinde matbu risaleleri vardr. Davud Karsi'nin (Usul Hadis) ini de ((Mukarrebt Talibin) ismiyle tercme etmi ve bastr mtr. (Hediyyet'l-M'minin Fi Adhiyetil Mslimin), (Muvazah't-Tuhfeh Ale'l-Avamil), (Muvasalat'l-M'minin), (Tuhfet't-Talibin Tercmet'l-Avamil), (Tahzihu't-Tuhfeti Fi Tuhfeti'l-Avamil) isimlerindeki risalelerini havi kendi el yazs ile yazma olan mecmuas devrimizin limlerinden Badatl smail Paann ktphanesindedir. (Krk Hadis erhi) ile (Mevahib'l-Aziziye) isimlerinde eserleri olduunda (Dairetl M'minin) kitabnn sonunda zikretmitir.

AL BN OSMAN AHEHR 1285 = 1868 Deerli limerden bir zat olup Akehrin Uke kyndendir. Hal ter cemesi ileride geen Karaaal Rt Ahmed Efendinin icazetname verdii sekin talebelerindendir. Tahsilini bitirdikten sonra Akehirde ders okutma ve fetva verme ile begul olarak 1285 H. de Akehirde vefat etti. Eserlerinin ou baslmtr ki, unlardr: (Telhisul Esasi erhu bina), (erhu Ebyati'l-Kfiyeti ve'l-Cmi), (Kyasiyyet'l-Fenari), (Muhtasar Dsk), (erhu Kaside-i sna Aeriy e ) , (erhu Risaleti'l-Vaziyyeti'l-Adudiye), (erhu Adabi'l-Birgivi), (Kaside-i Lmiye Minel K e l m ) , (erhu Risale-i Takpr minel dap) dr. 1181 H. de vefat eden (Camiu'l-Feraid) sahibi Mustafa Kef Efendi de Akehirden yetien limlerdendir.

ABDSSETTAR EFEND 1304 = 1886 Fkh ilmi mtehassslarndan fazilet sahibi bir zat olup Krmldr. Uzun mddet stanbul'da yksek mekteplerde Fkh dersi okuttu. 1304 H. de Hacc erif vazifesini yerine getirmesini mteakip Taifte vefat et ti. Eserleri: (erhu Kavaid'l-Mecelle), (Medhal-i Fkh), (Terhu'l-Kavaid'l-KUiye fi Ahkmi'l Fer'yyet'l-Ameliyye)

 279 ABDULLAH EFEND Havai-i Cedide mellifi Kilisli Hocazade Abdullah Enveri Efendi 1303 = 1885 1241 H. de Halep vilyetine bal Kilis kasabasnda domu olup pederi Abdurrahman Efendiden tahsilini tamamlyarak 1261 de icazet name ald. Nakibend eyhlerinden Mevln Muhammed Can hazretle rinin halifesi (Baytar zade Hac Abdullah ah Sermesti Vel) Efendiden de slkn tamamlad. Bundan sonra dedelerinin mderrislik yapt Kesik Minare medre sesinde ders okutmaa balayp srf nazariyattan ibaret kalarak hi bir tatbikat gremiyen mantk nazariyelerini tatbikata koyarak o zamanlara kadar mantkin yalnz Arapaya, Arapa kitaplara mnhasr ve mahsus olmas gibi hasl olan garip fikirleri esasndan rterek dersleri srasn da yaplan kyaslarn en ounu Trke ibare ve ifade ile eitli mevzu larda tertip ve tatbike muvaffak oldu. Bu suretle mantk kaidelerini tatbik iin medreselerde yaplan ve El lem Hdisn li enneh mtegayyirn...) ve (n kneti's- ems taliaten fenneharu mevcudun...) gibi mahdut birka misal ve mevzua mnhasr kalan ve deta kyasn ksmlarna ait, bunlarn haricinde mevzu ve misal bulunamyacana dair hasl olan yarm anlay Fatiha y erife ile mantkin dellet bahsinin her birinden eitli onbin kyas yaplabileceini bu sebeple hangi lisanda olursa olsun, hibir szn hi bir ibarenin mantk dnda olamyacana dair ileri srd ve ortaya koyduu mantki, burhanlarla tashih ve isbat etti. Hemen her sene slm memleketlerinin her tarafndan ekserisi ica zetname alan zatlar olmak zere yzlerce ilim talibi ders halkasna ge lirlerdi. Ders okuttuu sene banda talebelerine hibir kitaba mraca ata lzum brakmakszn mantkin hlsasn en gabir bir kimsenin anlyabilecei bir .ekilde takrir eder, sonra srasyla tasavvurat ve tasdikatn en lzumlu bahislerini, onlara uygun olarak da kelm ilminde ya (Akaid-i Nesefiye erhi) ni, yahut Celleddin Devvaniyi, Kraati Aere ve Seb'ay ve bir miktar tefsiri erif okutur, her sene Recep ay bala rnda icazetname verirdi. Kraati Seb'a ve aere zerinde defalarca Kur'an- Aziman hatmetmi ve ettirmi; 20 den fazla Ramazan e rifte hatimle teravih kldrmtr. Hangi ilmi okutursa okutsun, kitap takip etmee ihtiya grmeden ka saat takrir ve hitabede bulunursa bulunsun bir kelimeyi, yahut iba reyi anlatr ve aklarken tekrarlamak gibi noksan ve kusurlardan uzak bir ahsiyetti.

 280 1272 H. de stanbul'a gelerek Tasdikat haiyesini Cennetmekn Sul tan Abdlmecit Hana takdim etmi, 100 lira ihsana nail olmu, sz ge en haiye Padiahm iradesiyle Matbaay mirede bastrlmtr. 127,5 H. de vilyet vstasiyle Tasavvurat haiyesini takdim etmi, hayat bo yunca 150 kuru maala taltif olunmutur. 1303 H. de 63 yanda vefat ederek pederinin yanma defnolunmu tur. Matbu eserleri: Mantktan Arapa (Tasavvurat, Tatbikat, Fenari ve Isagoci haiyeleriyle) Trke (Mantk Zbdesi) ve Mnazara Usul ilmine ait (Hsey niye haiyesi)... Baslmam olan eserleri: Kelm ilminden (Celleddin Devvan, erhu Akaidi Nesef, Hayali) haiyeleriyle mantktan (Tehzib'l-Mantk), Mnazara Usul ilminden (Mir Ebul Feth), Nahivden (Molla Cami) haiyeleriyle Kraati Seb'a ve Aereye dair Trke (Zhde) adiyle bir risale ve mrnn sonlarna te sadf ettii iin yarm kalan (Kad Beyzav tefsiri erifi haiyesi) nden ibaret olmak zere ondrt tanedir.

ABDNNAF FFET EFEND (RAMAZANZADE) 1308 = 1890 Eski Adana Mfts shak Efendinin torunu olup zamannn bata gelen fazilet sahibi ediplerindendir. Son memuriyeti, memurlar seme komisyonu riyaseti idi. 1308 H. de Hicazda vefat etti. Taifte medfundur. Trke baslm eserleri : (Tercemeyi Mutavvel - Ennef'ul Muavvel fi Tercemeti Telhisi Vel Mutavvel), (Tercmei Nuhfetl Fiker lil Usulil Hadisi), (Mntehabat- Risale- Kueyriye Mine't-Tasavvufi ve'l-Ahlk), (Terceme-i Burhan- Gelenbev mine'l-Mantk), (Terceme-i lelhisi'l-Musamma bi Ravzat'lFesahat) vesairedir. (Nafiu'l-sar nevbauhu simaru'l-Esmar) isminde iki ksm zerine mrettep eseri de muhadarat ve ahlka dairdir. bu eserlerden bilhassa iki cild mutavvel tercemesi arab limlerdek kudret ve ihtisasna ahit tir. Edepli ve mtevaz idi. iire ait eserleri de oktur. Hakimane beyit lerinden : dp serkete Eshab Ukuli kerde kerdin Nice rendili lezde pay-i gaflet etmitir.

 281 ATIF MUHAMMED BEY (KUYUCAKLIZADE) 1321 = 1903 Devrimizde vcudu ile iftihar olunan fevkalde zek sahibi lim ve mdekkik bir zat olup Msr Mollas Kuyucaklzade Abdurrahman Nafi Efendinin faziletli oludur. stanbul'da tahsilden sonra Msr lim lerinden tefsir sahibi eyh brahim Es-Saka adl zattan da ayrca tefsir ve hadis okuyup stanbulda ders vermee balyarak icazet vermee mu vaffak olmutur. Son memuriyeti Efkav Hmayun meclisi idare reisli idir. Yazk ki, gen denecek bir yata iken 1316 H. de vefat ederek S leymaniye Camii avlusuna defnolundu. Ders kitab olarak okuttuklar eserlerin bir ounun hamiinde talikat, baz bahislerin halline dair ri saleleri, irketler hakkndaki kitabn nihayetine kadar Mecelle erhi ve arazi kanunu erhi ve kendilerinden ders ald limlerin ilm zincirle rini bildiren (El imdat Bilmarifeti Uluvvi'l-snad) ismindeki risalesi balm olan deerli eserlerindendir. Kuyucak Aydn civarnda bir yerdir. Bat'nm (garbn) ilerlemesinden haberdar gayet zeki bir zat idi. Hakimane beyitlerinden : rtifai kadr iin lzm tevazu deme emsi gr kim sayesin salm ayaklar altna

AL HAYDAR EFEND (HAYDAR MOLLA - BYK H A Y D A R EFEND) Byk Kazaskerlerden Fakih, Edip, Tarihe vakf, Nktedan ve fa zilet sahibi bir zat olup hal tercemesi eyhler ve mutasavvflar faslnda geen Nasuh hazretlerinin torunlarndandr. Meclis-i Kebir-i Maarif ri yaseti ile ark Rumeli Cemaat- slmiyesi nazl uhdesinde iken 1321 H. de vefat ederek byk cedleri Nasuh Efendi derghna defnolundu lar. Arap ve Osmanl Edebiyatlarnda tam bir ihtisas sahibi idiler. iire dair kaabiliyetleri de takdire ayan olup divan tekil edecek ekilde iir leri vardr. Matbu eserleri: 1 Romanya, Bulgaristan, Srbistan, Yunanistan ile Bosna, Hersek ve Karadada bulunan mslmanlarm mezhep durumlarna dair mei hat makamnn emri zerine kaleme alman risale. 2 ark Rumeli ile Bulgaristanda bulunan Cemaat slmiyenin vakfiye ileriyle Mftleri ve cemaat meclisleri hakknda talimatname. 3 Mecelle-yi Ahkm- Adliye erhi : Mteferrik surette hukuk

 282 mektebinin merhumdan ders okuyan talebelerinin yanmda mevcuttur. 4 Hukuk mektebinde okuttuu Usul Fkh : 1307 H. de tabasmas olarak tab olunmusa da mevcudu kalmamtr. Sonradan bir mik tar da miraslar tarafndan baslmtr. Fakat bu takrirler noksan kalmsa da kymetini bilen deerli ta lebelerinden Hac dil Beyefendi tarafndan zaptolunan takrirleri S rat- Mstakim Mecmuasnda tefrika edilmek suretiyle ve 1326 H. de byk boyda 558 sayfa olmak zere ayrca kitap eklinde neredilmitir ki, Hikmeti Ulmu slmiye ile megul zatlar iin en lzumlu nefis eser lerdir. Bu eserin giri ksmnda Ali Haydar Efendinin ilmi hayatnn bir paras da aklanmtr. Beyitlerinden : ile-i Vahdeti, Mansur gibi ekmi yoidi smi Halla idi ahir o da krd kirii Hakimane bir gazeli : Tezahum etse de esbap te'siri hederdir hep Umuru halk- lem beste-i hkm-i kaderdir hep Bist- kinat yle grdm ki cihandr hb Heme gft g efsanei b p v srdr hep Rek gonca gibi payinegeh pr-hn olmaz m Bize har sitem bu glistanda niterdir hep Mutavveldir meani-i bedi hal-i dil erhi Beyan- srr kevneyn ana nisbet muhtasardr hep Verir her hadise bir ekl iin bir sret-i mna Bu evzai felek hayrette akl beerdir hep Kitab sun'a Haydar emi dikkatle nazar eyle Ki her satr varak zi bende-i nak iberdir hep

BAHAEDDN EFEND MALKARAV Deerli limlerden ve ilk devir ediplerinden olup Tekirda'na ba l Malkara'dandr. 827 de Ayaslu'da mderris iken Arab - Fars ve Trk dillerinde nazm ettii A'cubet'l-Gaarib fi Nazmi'l-Cevahiri'l-Acaib is mindeki manzum lgati ile Tac'l-Menazm ve'l-Mahmudiye, ve M u aerat's-Sihriyyeti fi'l-Ebyati'l-Fikriyye isimlerinde eserleri vardr. A'cbenin bir nshas Hamidiyye ktphanesinde mevcuttur.

 283 BEDREDDN MAHMUD EFEND AMASYAV Deerli eyhlerden Muhammed Efendinin olu olup Amasyaldr. Tahsilini tamamladktan sonra Bursa kadhnda bulunarak 914 H. de vefat etti. lm fazileti olduu gibi, iir kaabiliyeti de vardr. Mehur Muhammediye manzumesine Mahmudiye - Vesyle ismiyle nazire yapp Sultan II. Beyazd'a takdim etti. Ahlk ve tasavvuftan bahseden Fevz Felah adnda otuz bab zerine mrettep bir eseri de vardr. Mahmudiye nin matlmdaki beyitlerden : Bedi-i Rabbi A'ldr celli nr-i ecnadr. D lem kul, o mevldr. Kamuya hkm-i istil Annla kinat zinde ederler kr her hinde Ann dergh- izzinde tehayyrde kamu ahya Bu mevcudat kemaline niandr hem celline D lem pes cemaline mcelldr olup dav' ciz fikrime gre, gerek manzum gerek mensur herkesin kabulne mazhar olmu bir esere nazire yapmaa kalkmak bouna, faydasz bir gayret kabilindendir ki, bu nazire ile Sleyman Dedenin Mevlid-i Nebi sine, Hakan Muhammed Beyin Hilye-i Nebeviyyesi'ne yaplan nazire ler bu cmledendir.

BEDREDDN MAHMUD EFEND AYDIN 950 = 1543 limlerin byklerinden bir zat olup stanbul'da Sofu Paa medre sesinde ders okutmak ve kitap yazmakla hayatn geirerek 950 H. de vefat etti. Eserlerinden ismiyle anlan Tefsiri erifi fazilet ve kemalinin ahididir. Skke dair mkemmel bir eseri olan Ali bni Himmet bni Aydn ismindeki zat da Aydm'dan yetien limlerdendir.

BAL EFEND 958 = 1551 Hal tercemesi ileride yazl Karadavud Efendinin damad olup (Ma nav - Menev) lkabiyle mehur olmutur. 958 H. de Bursa'da vefat ede rek kaynpederinin yanma defnedilmitir. (Miftah erhi) ne yazd ha iyede bni Kemalin yazl suallerine cevap vermitir. (Sadr eria) ya, (Haiye-i Tecrid) e haiyeleri vardr,

284

BOSTANZADE

MUSTAFA 968 =

EFEND

TREV

1560

Mehur limlerden bir zat olup Tirelidir. lm rtbeleri ve mevkileri devrederken 968 H. de vefat etti. Diyar- Rum allmesi bni Kemal'in ta lebelerindendir. Edirnekaps haricindeki Emr Buhar zaviyesi avlusuna defnedildi. Eserleri: (Haiye-i Sre-i En'm al Tefsir-i Beyzav), (Haiye-i Sadr'-eria), (Haiye-i slah ve zah), (Risale- Kaza ve Kader), (Ri sale-i Cz'i L Yetecezza), (Necat'l-Ahbap ve Tuhfet Zebi'l-Elbab Fi'lKimya) vesairedir. Cenaze namazlar imamln Ebussud Efendi eda etmitir.

BRGV

MUHAMMED 981 1573

EFEND

Mderris Ali Efendi admda fazilet sahibi bir zatm olu olup Bal kesirlidir. lk tahsilini pederinden yaparak ilmi sermayesini epeyce iler lettikten sonra yaradlmdaki ilim ve hak sevgisi tesiriyle stanbul'a gelmi ve devrin limlerinden Ahizade Muhammed Efendinin dersine ve hizmetine devama balamtr. Sonra ulemadan Abdurrahman Efen diye intisap edip ihtisas kazanarak baz medreselerde bulundurulmutur. Bir aralk mezkr Abdurrahman Efendinin delaletiyle Edirne'de Ordu Kassam olmutur. Rivayet olunduuna gre vazifeden ayrldktan son ra bu mnasebetle ald paralar sahiplerine red ve iade iin Edirne'ye gitmi ve eline geen paralar defter mucibince sahiplerine iade etmi tir. Padiah hazretlerinin hocas Ataullah efendi ile aralarnda mnase bet ve samimiyet hasl olmasyle zikri geen hoca delaletiyle Aydn vi lyetinin demi kazasna bal Birgi nahiyesinde byk bir medrese kurulmu ve mderrislik vazifesine Birgiv Muhammed Efendi getiril mitir. Sz geen medresede ilim ve maarife hizmet ederek ilme heves edenleri ve stn hretine kaplp etraftan gelen talebeleri tetkikat ile istifade ettirmitir. mrnn sonlarna yakn stanbul'a gelip, vezi riazam Muhammed Paa ile grerek halkn idaresi ve ileri hakknda bz limane mtala ve temennilerde bulunmutur. Kur'an- Kerm okunmas vesaire karlnda alman cret hususundaki rey ve kanaati Ebussud Efendi ile mehur kadlardan Billzade taraflarndan tashih olunmutur. Bayram tarikatnn eyhlerinin byklerinden Abdurrahman Karaman'ye intisap etmise de eriat ilimlerinde kabiliyet ve istidad daha ziyade olup maneviyattaki nevesine galip bulunduunu gren mezkr

285

mrid Muiammed Efendinin gemite olduu gibi, yksek ilimlerin ve eriatm yaylmasma hizmete devam ile megul olmasn ve bu yolda ecir ve feyiz kazanmasn tenbih ve tensip etmitir. 981 H. de 55 yanda Birgi'de taun hastalna tutularak vefat etti. Eserleri : 1 Tarikat Muhammediye {^) 2 Tefsiri Sure-i Bakare 3 Ravzatl-Cennat (-) 4 Risaletn fi Beyani Rusumil-Mesahifil-Osmaniye 5 erhu Hadsi Erban () 6 Cilul Kulp 7 Mudili's-Salat 8 kaz'n-Naimin 9 Metnn Ve erhun Mine'l-Feraiz 10 erhu'l-Maksud el Msemma bi 11 Inkazl-Halikin 12 Avamil (') (') Osmanl limlerinden Ebu Said Hadimi, Recep Efendi, Akehirli Hoca zade Abdnnasr Efendi, atalcal Hseyin Efendi, Samakolu Ahmed Kef Eiendi, Kayserili Muhammed Zhdi Efendi, Kesreli Muhammed Efendi taraf larndan erh. Tarikat Emin Efendi, Muhammed smeti Efendi, Babadal brahim Efendi, Muhammed Efendi bni Ahmed taraflarndan tercme olun mu, Tircli Muhammed sa tarafndan ksaltlmtr. (-') Zamann limlerinden Mahmud Esad Efendi tarafmdan tercme olun mutur. () Sekizinci hadisten aas 1174 H. de Mekke-i Mkerreme kadlnda vefat eden Osmanl melliflerinden Muhammed Akkirman tarafndan ikmal edilmitir. C) Tokatl Hasan olu shak ve Edirneli Muhammed Emin taraflarndan erh olunmutur. (1 Osmanl limlerinden (Avamil)i erh edenler : ") I 1207 H. de vefat eden Gmhaneli Yakupolu Ebubekir. II 1244 H. de vefat eden Filorinah Mustafa Mantk III 1230 H. de vefat eden Manisah Halil Naim IV 1230 H. de vefat eden Kuadal Ahmed V brahimolu eyh Mustafa Efendi. im'ani'l-Enzar

 13 14 15 16

286

Ahval Etfali'l-Mslimin Zahrl Mteehhilin zhar (8)

lmihal - Vasiyetname C^) 17 Nur'l-hya 18 Ed-Drr'l-Yetim fi lmi't-Tecvid (**) Haiyei Hidaye 20 mtihan'l-Ezkiyai erhu'l-Lbbi Mine'l-Nahiv ()
19

Kifayetl Mpteda fis-Sarfi ( ' ) 22 Risaletn Fi Usul'l-Hadis ( " ) 23 Talikat al Sadri'-eria 24 Emali tarzmda yksek ilimlerden bahseden risale
21 25 26 27

Seyf Sarim (Risaletn Mine'l-dab) (Emsile-yi Fazlya) : Olu FazluUah Efendi namna yazp ter-

tip ettii ilm sarftan Arapa emsile olup sonradan bir de erh yazmtr.

(0)

Osmanl limlerinden (zhar) kitabn erh edenler :

I (Kef'l-Esrar) ismiyle Birgiv'nin talebelerinden Olaml Muslihud din Efendi. II (Netayic'l-Efkr) ismiyle 1085 H. de vefat eden Kuadah Hamza o lu Mustafa Efendi. III (Fethu'l-Esrar) ismiyle 1141 H. de vefat eden Sobiceli Muhammed Efendi. IV 1252 H. de vefat eden Abdullah Eyyb. V 1206 H. de vefat eden Reis'l-Kttab Sleyman Feyzi Efendi. VI 1209 H. de vefat den Bursal kasapzade brahim Efendi. VII (Re'fu'l-Esrar) ismiyle Osman Pazarl Niyazi eyh smail Efendi. VIII (Miftahu'l-Meram) ismiyle 1318 H. de vefat eden Edirne Mfts Muhammed Fevzi Efendi. I X (Hall Esrari'l-Ahbari Al rabi zhari'l-Esrar) ismiyle Zeynizade Ahmedolu Hseyin Efendi tarafndan da irab aklanmtr. C) Kadzade ile Niyazi Efendi taraflarndan erh olunmutur. (8) (?) H. de vefat eden Eskicizade Ali Efendi tarafndan erh olunmutur. ( 9 ) Adal tarafndan haiye yazlmtr. ( 1 0 ) Zamann limlerinden Ermenakl Sleyman Srr Efendi erh olunmutur. tarafndan terceme ve

(11) 1151 H. de Davud Kars tarafmdan erh olunduu gibi, Medine-i M nevvere'de Mahmudiye medresesi mderrisi iken 1292 H. de vefat eden Har putlu Yusuf tarafndan da mufassal bir surette erh edilmitir.

 27
BABA KU ABDURRAHMAN EFENDt 983 = 1575 Rstempaa Hocas Baba Efendinin yaknlarndan olmas mnase betiyle Baba Kui ismiyle tannm bir zat olup Ebu's-Sud Efendi tale belerindendir. 983 H. de Kefe Mftlnde vefat etmitir. lmi Fkhn fruatndan (Bostan- ekayk- Nman) isminde eseri vardr. Olu Mustafa Efendi de fazilet sahibi bir zattr. (Nizam't-Tevarih)i, (Enis'l-Mlk) ismiyle terceme etmitir ki, bir nshas Hamidiye ktp hanesinde mevcuttur.

BABAZADE MUHAMMED EFEND (LARENDEL) 995 1 = 1586 Mderrisler zmresinden fazilet sahibi bir zat olup Lrendehdir. 995 H. de stanbul'da vefat ederek Hz. Eyybn yaknna defnedildi. (Tefsir-i Lrendevi) ismiyle tannan tefsiri ile (Hidaye) ye (Talikat) vardr. Sokullu Mehmed Paann bu zata kar hrmeti ve hsn zann vard. BOSTANZADE MUHAMMED EFEND (TREV) 1006 = 1597 Hal tercemesi yukarda geen Bostan Efendinin oludur. Tahsilini bitirdikten sonra Mevleviyet vazifesiyle bir hayli seyahat etmi sonunda stanbul'a geliinde Meihat makamna nail olmutur. Vefat- Bostan terkibiyle Ders-i ilmin bozuldu Bostan msrann delleti olan 1006 H. de vefat ederek ehzade Camii avlusuna defnedildi. (hya-y Ulm)u terceme, (Mlteka)y erh etmitir. lisanda yazlm baz iirleri var dr. Eserleri baslmamtr.

BOSTANZADE Y A H Y A EFEND TREV 1049 = 1639 Yukarda sz geen Muhammed Efendinin fazilet sahibi oludur. Tahsilini tamamladktan sonra ilmiye makamlarn dolaarak stanbul kadlna ykselmiti. 1049 H. de vefat edip pederinin yanna defnedil di. Ahlk ilmine ait Sultan 1. Ahmed Han namna 20 bab zerine tertip edilmi Trke (Mir'at'l-Ahlk) adnda bir kitab ile Peygamber Efen dimizin mucizelerinden 100 mucizesini beyan eden (Gl Bi Sad Berk)

 288 isminde Trke kymetli bir mensur eseri vardr. Bu eserin hatimesi aadaki kta ile son bulmutur: Yahya, bilirim krm ben, cmle hatadr. Herkim ki setr eyleye, ihsan- Hudadr. Ey nazm asarm olan vakf- esrar! Etme nazar aybma, b ayb Hudadr.

BEYPAZAR MUSLHUDDN 1051 = 1641 limlerin limi bir zattr. 1051 H. de vefat etti. Kendi ismini tayan (Tefsir-i erif) ile tarih ve muhadarat ilmine ait (Tezkiret'l-Evail) isimli eserleri vardr. (Tezkire) nin bir nshas Umm ktphanede mevcuddur.

BALDIRZADE MUHAMMED EFEND (BURSAV) 1060 = 1650 limlerden ve kadlar zmresinden bir zat olup Bursaldr. Kere mi Hakka mukarin ola Baldrzade msrann delleti olan 1060 H. de memleketi olan Bursa'da vefat ederek Abdal Muhammed Camii avlu suna defnolundu. Eserlerinin en mehuru Bursa'da medfun bulunan eyhler, limler ve airlerin hal tercemelerini hikye eden baslmam (Vefeyatname) sidir ki, Karaelebizade tarafndan grldnde yazl tarihine iaret olmak zere (Ravza-y Evliya) ad verilmitir. Dier eserleri : (Haiye al erhi's-Seyyid Ale'l-Miftah), (Fezail-i Harameyn-i erifeyn), (Cevamiu'l-Meayihn) ile Skke ve Kabe'nin yaplna dair risalesi ile (Haiyet'l-Ebah) ve (Tarih-i Mekke) den ibarettir. iirlerinden : Alp ezhar, geldi imdi buy-i nevbahar Var idi dillerde oktan arzu-yi bahar Mukaddeminden var ise ald haber bad saba Devredip etraf eyler cest-i cy-i nevbahar. (Ravzat'l-Evliya)nn bir nshas vardr. Nuruosmaniye ktphanesinde

 289 BALZADE MUSTAFA EFEND (EYHLSLM) 1069 = 1658 Faziletli limlerden birok eserler yazm bir zat olup stanbullu dur. 1069 H. de vefat etti. Stlce'de medfundur. Eserleri : (erhu Kenz'l-Dekayk), (erh-i Kaside-i Br'e), (Esseyf'l-Meslli fi erhi'r Resli), (Haiye al erh-i miftah), (Mizan'l-Fetava) ile Hz. Halid bni Zeyd El-Ensari (R.A.) den rivayet edilmi olan Hadisi e rifler mecmuas. Bu eserini Eyyp trbesine vakfetti. Bir de (Ferasetname) isminde Trke bir eseri vardr.

BEYAZZADE AHMED EFEND (BOSNAV) 1097 = 1686 Fazilet sahiplerinden ve talikat yazanlardan bir zat olup pederi Bos nal ise de, kendisi stanbul'da domutur. Kazaskerlik rtbesine nail oldu. Eserleri alt ilimden bahseden (Sevahihu'l-Ulm) v e (aret'lMeram) ismiyle msemma (Fkh- Ekber) erhi ile (Fkh- Ebsat), (Kitab'l-lem), (Kitab'l-Vasiyyet) tir. Vefat: 1098 H. de, kabri skdar'da Divitizade tekkesi bitiiindedir. Nakibendi tarikatndandr. Bir de (Sakk)'i vardr ki, Hamidiye ktphanesindedir.

BEDREDDN (VAN) limlerden bir zat olup mderrislik, mftilik ve eser yazmak sure tiyle memleketinde vazife ve hizmet grmtr. Eserleri: (Eref'l-Vesail Fi Evsaf i Seyyidi'l-Evahir ve'l-Evail), (Enis'rRemsi Fi Tefsiri yeti), (Cere'-emsu), (Tevarihu'l-Eimme), (Kaside-i Nniyye), (Kaside-i Haiye) dir.

BEKR BN AL FERD- KAYSER (ARICIZADE) 1127 = 1715 Fazilet sahiplerinden bir zattr. 1139 H. de yazd (Kaside-i Br'e erhi) Kuadas ktphanesinde tarafmdan grlmtr. Bir de (Buhari-i erif erhi haiyesi) vardr. 1140 H. tarihlerinde memleketinde F. : 19

 290 vefat etti. Hkiimet dairesi yaknndaki byk mezarlkta pederinin ya nnda medfundur. 1127 H. de vefat eden pederi Ali Ferdi Efendinin de (Hseyniye), (Kazi Mir haiyeleri) vardr.

BABADALI BRAHM EFEND

limlerden bir zattr. Eserlerinin en mehuru Fkhtan matbu (Halebi) ( 1 ) tercemesidir. (Glistan) da terceme etmitir ki, bir nshas Eyyp'te Hsrev Paa ktphanesinde vardr. (Tarikat- Muhammediye) yi de (Teshil't-Tarikat) ismiyle 1184 H. de terceme etmitir ki, bir nshas Manastr ktphanesinde mevcuttur. (Tekmile) adiyle matbu ve mehur olan (Tarikat- Muhammediye) ter cmesi Vadad isminde bir zatndr. Halebi'yi Nibolu kazasndan Alakilise nahiyesi kylerinden eyh Seyyid Ali bni brahim Mestan isminde bir limde terceme etmitir. Yazl tarihi 1131 H. olup bir nshas brahimpaa (Fezail-i Kurey) ismiyle kaytl Arap kabilelerinden ktphanesinde bahseden eserin

sahibi Ali bni Osman Efendi ile K a d kelimesinin nahiv bakmndan erh ve izahna dair 1106 H. de eser yazan ehrizade smail Efendi de Babadamdan yetien limlerdendir.

BATTAL HATB HASAN BN AL KAYSER 1181 = 1767

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Kayserilidir. 1181 H. de memle ketinde vefat ederek Hasanl mahallesinde rgpl Dervi Mehmedaa Camii erifi yanma defnedildi. (Semhat'l-Ebrar Fi Beyan-i Gamzi'lEsrar) isminde byk bir cilt zerine tertip edilmi Fetavas kitabiyat usul limlerinden Badatl smail Paa hazretlerinin ktphanesinde tarafmdan grlmtr. (Drer'lBihar ve Knuz'l-Ahbar) isminde cilt mlteka erhi ile (Kef'l tibah) isminde iki cilt (Ebah) erhi de vardr. (Mlteka) erhi Veliyyddin Efendi ktphanesinde mev cuttur.

(1) Haleb'nin dier mtercimleri : Mahmud'l-Hamid, Ali El-Erzurum, Muhammed bni Ahmed Efendilerdir.

Muhammed

bni

 291 CEMALEDDN M U H A M M E D A K S A R A Y ( i ) 791 = 1388 Gazi Murad Hdavendigr devrinin lim v e ariflerinin mehurla rndan olan bu ermeydannn faziletli adam eriat v e edebiyat ilimle rinde tam ihtisas sahibi bir zattr. Aksaray'da ders okutmu, vakfiyesin de (Shah- Cevheri) nin ezberden bilinmesi art klman Zincirli medre sesinde mderrislik yapmtr. Ders halkasnda toplanan talebe, Meaiyyun adiyle yolda, Revakyyun adyla medresenin revaklarnda okumulardr. Bunlardan ba^ka asl dersinde hazr bulunan talebe de deerli ve sekin kimselerden iba ret olup mehur Molla Fenar bu zmredendir. Seyyid erif gibi bir lim dah bilhassa istifade maksadiyle Karaman'a kadar gelmise de Cemaleddin Aksaray'nin vefatna tesadf et mitir. Eserleri: (Keaf zerine haiyesi), (mam Beyzav'nn Gayet'lKusvasma erhi) ve (Risaletn f cevazi'd-Devri ve's-sema) ve meaniden (zah ve Telhis'a birer erhiyle tasavvufdan (erhu tnnallahe halaka deme al Sretihi) ve (Hadis-i Erban) ve fkhdan (erh-i Mecmau'lBahreyn), (Haiye-i Mlteka), tbdan (erhu muciz'l-Kanun el-M semma bihallil Muciz), nahivden (erhu lbabi'l-Msemma bi kefi'lIrab), ahlk ilminden Sultan I. Beyazd'a hediye ettii (Ahlk- Cemal) ismindeki eseridir ki, makale zerine tertip edilmi olup: 1. 2. 3. Nefse, Mteallekatna, Muamelta

dair ahlkdan bahseder. 791 H. de Aksaray'da vefat ettiler. Bir de 2. B e yazd adna yazlm (erhu' Mkilti'l-Kur'ni'l-Kerym ve erhu mklti'l-Ehadis) isminde Farsa bir cild zerine tertiplenmi yksek bir eseri vardr. Yazl tarihi 776 H. olan kendi el yazs ile yazlm (zah) erhi nshas brahim Paa ktphanesindedir.
( 1 ) 800 H. tarihi adamlarndan fluh ve ahlkdan mad'l-tslm sahibi Abdurrahman bni Yusuf da Aksaray'dan yetien limlerdendir. (mad'l-slm) esasen Molla Abd'l-Aziz'in Farsa yazd Umdet'l-lslm^nm geni olarak tercemesidir. 850 H. tarihinde yazlm bir nshas Akehir ktphane sinde tarafmdan grlm olan Kitab's-siyaseti'd-'Dnya ve'd-Dinin yazar olan eyh Said ibni smail ibni meru'r-Rm el-Aksaray ile bir nshas Aya sofya ktphanesinde mevcud olan : Nihayet's-Sual ve'l-mniyyet (i talimi'Merasetin yazar Muhammed ibni sa ibni smail el-Hanef ve Menar sarihlerinden olup 727 H. de eserini tamamlayan sa ibni smail de Aksaray'dan yetien melliflerdendir.

 292 CELLEDDN MUHAMMED ELEB Fazilet sahiplerinden muhakkik bir zat olup Amasya kads em seddin Ahmed Efendinin oludur. Amasya'da Ziyareli olu adyla mehur olduu gibi, Resl-i Rmi ismiyle de tannmtr. Tahsili Amasya ve Msr'dadr. Msr'da mderrislii vardr. 793 H. de Msr'da vefat etti. Menar, Meark, Buhari, Telhise muhtasar ve faydal erh leri ile mann ziyade ve noksan hakknda yazd risale faziletinin ahididir.

CELLEDDN EL-EVC MUHAMMED CELLEDDN BN ABDULLAH BRGV 1000 H. ksur tarihleri adamlarndan faziletli bir zattr. Zamannda kinci Birgiv hretiyle tannmtr. Eserleri baslmam olup grlebilenleri aadadr : (Haiye al Hasiyeti sam li'l-Kad Beyzav) (Haiye al Hasiyeti Mirza Can li'l-Allmeti'd-Devvan) (Haiye al Hasiyeti Es-Seyyid al erhi muhtasar'l-Mnteha fi'lUsl) (Haiye al el-Bercendi fi'l-Hey'et) (Haiye al erhi Emsile li'l-Fadl - Srr eleb-i Tirev)

CARULLAH VELYYDDN EFEND YENEHR FENAR 1151 = 1738 Fazilet sahibi bir zat olup Yeniehir'de domutur. Yedi sene Mek ke-i Mkerreme'de yerlemesinden dolay kendisine Carullah lkab verilmitir. Bu esnada Nakibend byklerinden Yekdest- Mekk vs tasiyle tarikata girdi. Fatih civarnda Karakolhane arkasnda yaptrd Medrese ve ktphane avlusunda gmldr. Vefat tarihi 1151 dir. Eserlerinin byk bir ksm ktphanesinde mevcud idi. Ancak ad geen ktphanenin zelzeleden harap olmas sebebiyle mevcut kitaplar umum ktphaneye naklolunmutur. Bazlar aadadr ; 319 Hadis-i Kudsiyi Cami' yksek eser, Kur'an- Kerm'in kraatndan, irabndan, kraat-i Kur'n hocalarnn kurra hal tercemelerinden bahseden (El-Furkan), (erhu mni'ye haiye), Kavl-i Ahmed'e hai y e ) , (Huseyniye'ye haiye), ((Tasdikat'a haiye), (Adab- Miri'ye hai-

 293 y e ) , (Takprl'ye haiye), (erhu Makasda haiye), (Tefsir-i Kad Haiyesi Isam'a haiye), (Mir'at'a haiye), (Irab'l-Kur'an), (Fezail-i Cihad), dab- Birgiv erhi), Kprlzade Numan Paann (Risalet'lAdli fi Hal-i Hazr) risalesine (erh ve haiye) dir. Bu eserinin nihaye tinde istifade ettii ve feyz ald zatlar saymtr. Bir nshas Kprl ktphanesindedir. CEMALEDDN MUHAMMED EFEND BEREKETZADE DAMADI - STANBUL er'-i erifin siyasetine vakf hamiyet-i diniyyesiyle tannm bir zat olup stanbulludur. Usl gereince tahsilini tamamladktan sonra, Meihat- slmiye kalemlerinde ktiplikle, taralarda Kad naibi olarak gzel hizmetler ifa etti. Yukarda hal tercemesi yazl bulunan tf Bey, pederidir. Son memuriyeti olan Msr kadlnda iken 1318 H. tarihinde vefat ederek mam- afi'i Hazretlerinin kabristannda bulunan Ali Hilmi Paann kabrinde medfun merhum Osman Mahir Paann kabri yanna defn edildi. Kymetli eserlerinden : 1 (Es-Siyaset's-er'iyyet fi hukuk'r-R' ve seadeti'r-Ra'iyeti): Arapa olan bu eser hikmet ve fazilet sahibi yazarlardan Adanal Esma'i mahlsiyle hret bulmu Adanal Yusuf Ziya Efendi tarafmdan terceme edilerek Msr'da baslmtr ki, btn siyaset adamlariyle hukukular iin istifadeli, kymetli bir eserdir. 2 (hticab): Mslman kadnlarnn ser'i tesettrlerinden bahse den mhim bir eser olup Arapa metniyle Esmai Efendi tarafndan ya plan tercemesi Msrda baslmtr. Bunlardan baka El-Muhafazat ale'd-Din ve'l-ihtimam- bi's-saltiUeti hiye ehemm erknihi ve Beyan't-Terakki bi'd-din ve redd ale'l-kailine bi't-Terakki bi'l-vesaili'l-maddiyeti ve Tahkikun fi mes'eleti'l-Kaza-i ve'l-Kaderi ve innehuma saikani ile'lameli L ile'l-keseli isim lerindeki risaleleri de yukardaki isimleriyle Esma Efendi tarafmdan Trkeden Arapaya terceme edilerek Msr'da baslmtr. VZADE MUHYDDN EFEND MENTEEY 945 = 1538

eyhu'l-slmlk makamna nail olan limlerden olup Mentee med resesinde ivi Efendi lkabiyle tannm bir mderrisin oludur. Tahsil iin stanbula gelerek Taczade Said, Fenarzade Muhyi'd-Din, Karabal Efendiler gibi, mehur limlerden istifade etti, Tahsilini tamamladktan

 294 sonra Edime, Bursa, orlu medreselerinin mderrisliklerinde bulundu ve 934 H. de Msr kadl hizmetlerini ifa etti. 945 H. de meihat makam na eriti. sene dokuz ay getiinde tekad edilerek inzivaya ekildi. eriat ilimlerinde ihtisas sahibi idi. (El-Isar fi erhi'l-Muhtar ve Hsn'lKari fi't-Tecvid) isimlerinde fkh ilmine ve tecvide dair eserleri vardr. Mutasavvflar zmresini sevmedii, ekayk'da nakledilmitir. 945 H. ta rihinde vefat ederek Hz. Halid (R.A.) civarnda Kk Emr Efendi'nin batsna defn edildi. Damad (Fetava-y Hamidiye) mellifi Konyal Hamid Efendi ile olu Muhammed Efendiler de meihat makamna nl olmulardr. Mu hammed Efendinin El-Ebah ve'n-Nezaire mufassal talikat vardr. Bir mukaddime ile makaleyi havi olan Besmele risalesinin mel lifi Hamza b . Hac Cneyd Efendi de Mentee'den yetien yazarlardandr.

AVUZADE BRAHM EFEND (STANBUL) 1150 = 1737 limler ve kadlar zmresinden bir zat olup stanbulludur. 1150 H. de Eyp naibi iken vefat etti. Kasmpaada hanesinin yannda medfun dur. Hda hazretlerinin halifesidir. Eserleri: (Essafiye fi serhi'-afiye), (Sahaifn fi'l-feraiz), (Mecmau'l-Letaif) tir. Hal tercemesi yukarda geen Merepzadenin torunu, eyhlislm Arif Efendi muasr olan avuzade Muhammed Aziz Efendinin de (Drr's-Skk) isminde matbu bir eseri vardr.

MEZ KADI AHMED EFEND (SLFKEV) 1091 = 1680 Fazilet sahibi bir zat olup Silifkelidir. 1091 H. de Bursada vefat etti. Mufassal bir (Sre-yi Furkan tefsiri)yle (Bina erhi) ve baz risaleleri vardr. Kaygan Camii erifi avusunda medfundur. MEZZADE MUHAMMED EVK EFEND (BURSAV) 1100 = 1688 Faziletli airlerden bir zat olup yukarda hal tercemesi yazl Kad A h m e d Efendinin olu. Bursa doumludur. Gen iken (Can, evki cen nete azmeyledi) msrann delleti olan 1100 H. de Bursada vefat etti. Kaygan Camii erifi mihrab nnde pederinin yannda medfundur,

 295 Eserleri ahlk ve tasavvufa ait olup heca harfleri zerine tertip edilmi (1800 Hadis-i erif), Kelm- Kibar ve Darb- Mesellerden mrekkep (Zbdetl Makal Li Erbail Akli vel Kemal) ile fkhtan (Hace-i Kuzat), tarih ve muhadarattan (Evveliyat), (erhu Mahsusat) ve hal tercemele rinden (Menakib-u Ebu shak Kzrni) dir. iirlerinden : Asar- tegafl grnr her nigehinde Eya ne gnah eylemiiz hak-i rehinde md-i Sabah eylemesin am- gamnda . Bir dil ki, esirin ola zlf-i siyehinde

ELEBZADE ABDURRAHMAN EFEND (STANBUL) Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. mam Fahreddin Razi'nin Kelm ilminden (Metalihi Aliyye) ismindeki mehur eserini erh etmitir ki, ilminin ve faziletinin burhandr.

ORBACIZADE MUHAMMED BN HSEYN EFEND Fazilet sahiplerinden bir zat olup Vidinlidir. 1111 H. de Rusuk Mf ts iken (Zeyn'l-Akaid) adiyle Trke bir eser yazmtr. Silistreli Yusuf bni Mustafa Efendinin de (Sefinet'l-Muttakn) is minde Trke bir akaidi vardr ki, nshas Hekimolu Ali Paa ktpha nesinde mevcuttur.

ERKEZADE OSMAN VEHB EFEND (ERKE) 1277 1860 Sultan Abdlmecit Han devrinin balarnda yetien limlerden olup abaniye eyhlerinin byklerinden erkeli Mustafa Efendinin oludur. Aadaki risalelerini ihtiva eden matbu bir mecmuasn Tire ktphane sinde grdm. 1 2 3 4 5 (Emsile) (Kelimat- Mutasarrife ve kavaid-i i'll) (Amil, Mml, rab ve Mribat) (Mamult- Mevsule ile'l-Mehult) (Tercemet'r-Risaleti'l-Mteallikati bi tilke'l-malmat)

 296 Esad Efendi ktphanesinde Sultan II. Mahmud namna (Hsn'lHasin) isminde bir eseri ve Msr'da baslm (Innellahe Yuhibbl Abde Et-takiyyen-nakyye'l-hafiyye) hadisinin erhine dair rialesi vardr. 1277 H. de Ankarada vefat etti. Erzurum mahallesi kenarnda Topraklk denen yerde medfundur.

E M Z A D E M U H A M M E D H A L S EFEND (STANBUL) 1297 = 1879

Fkh ilmi limlerinden bir zat olup stanbulludur. Dedesi, Muham med Efendi eme kazasnn Kekre kyndendir. Fetva emini iken 1297 H. de skdarda vefat etti. Ksklda Selmi Ali Efendi yaknnda med fundur. Fetva kitaplarndan netice, Ali Efendi, Behet, Abdurrahim, bni N c e y m fetvalarndaki onbiri aan fetvay erifleri kolayca bulmak iin cetvelli bir tarzda (Hlasat'l-Ecvibe) isminde iki cilt yazma eseri ile Feraizden bir kitab vardr.

E R K E Z A D E M U H A M M E D TEVFK EFEND (STANBUL) 1313 = 1901

Byk kazaskerlerden faziletli bir zat olup yukarda hal tercemesi geen Osman Efendinin oludur. Ankarada domu, tahsilini stanbulda yapmtr. Tahsilini bitirdikten sonra naib olarak seyahat etmitir. 1302 H. de Meclis-i Tetkikat er'iyye azal ile beraber Meclis-i Meayih na zrlna tayin olundu. 1319 H. de vefat ederek Aksaray civarnda Sofu larda eyh Ekmelddin derghna defnedildi. Matbu eserleri: (Meziyyet-i slmiyye), (Gayet'l-Beyan fi ilmi'l-Mizan), (Behet't-Taraf fi ilmi's-sarf), (smal Nahvi Arabi), (Hediyyet'sSibyan), (Miftah'l-Akaid), (Levayihu'l-Kudsiye Fi Fezail-i eyh'i-Ekb e r ) , (Mecmua-y Fezail El-Itkan Fi Tahkiki'l-man), (Tahkiku drakat), (Risale fi kabul't-Tevbe) ile 1283 H. de Msr yksek kadlnda iken bas trd (Divane) sinden ibarettir. (Divane) deki V c u d redifli N'ta ait kasidesinden : Mey gibi verdi safa, halka tecell-y vcud Byle pr neve midir cam mcell-y vcud

 297 Oldu dibace tarrazi suhufi sun'i Kadir Cevher-i harf-i gherpreyi esma-y vcud Kefolur dide-i sahibi nazara srr- kader em-i im'nna du olsa meraya-y vcud Zahir olmazsa nola dide-i zahir bine Sirrker neki-i ryi gl rana-y vcud.

DVRKL FAHREDDN MUHAMMED EFEND 723 ;= 1323 Sultan Osman Gazi devrinin byk limlerindendir. Hal tercemesi eyhler faslnda mezkr Yar Ali elebi'nin dedesi bu zatm amcasnn oludur. 723 H. de am'da vefat etti. Arabi ihmlerin her kolu ile nazm ve nesre de vakf bir mtahasssdr. Mehur Ebu Hayyan Endls, (Kitab- ara-y Asr)nda, bu zat hakknda; yazd eserlerden Arapa nahiv manzumesini bana arzetti. Hakikaten takdirimi mucip oldu ve ken disinden Trkeyi ve Farsay rendim. Trk dilinin kaidelerini beyan eden (Ummehat'l-Kelimeteyni) isminde bir kasidesi olduu gibi, gzel bir lgati ve baka kasideleri de vardr, demektedir. Bu kaside (Kef'zZunn) da Kaside fi Kavaidi Lisani't-Trk maddesinde zkrolunmutur. (Kudr) kitabn da nazma ektii tesbt edildi. Bu yksek zattan istifade, ilim ve edep renenlerden birisi de Mevlna Kad Muhammed bni ElMansur Klaun olduu Kureyinin (Tabakat'l-Hafiye) sinde yazldr. lisanda nesir ve nazma muktedir idi. Bir aralk Gazze'de Hasbe yani imdiki polislik Trk kabilelerinden Salur Salgar kabilesindendir. vazifesini yapt.

DEVLETOLU YUSUF GALIKESR limlerden iire kaabiliyeti olan bir zat olup Balkesirlidir. 827 H. de Fkhtan mehur (Vikaye)yi manzum olarak terceme etti. Bu terce menin elime geen bir nshasn Balkesir ktphanesine hediye ettim. Tercemenin matlamdan : Evvel smullah ile balayalm i bismillah ile iliydim

 298 ki, bismillah ile balansa ger, Akbet hayr ile olur muteber t ki, bismillah ile balanmaya Akbet ebter olur, ilenmeye. Yunus bni Ahmed Sofyav isminde bir zatn 977 H. de yazd mu fassal bir (Vikaye erhi) vardr.

DNKOZ AHMED EFEND (BURSAV) (i) Fatih devri limlerinden olup Tekeli'dir. Bursada Yldrm Beyazt Han medresesi mderrisi iken vefat etti. lmi Sarftan (Merah) ve (Mak sud) a birer erh yazmtr ki, birincisi baslm olup talebeler arasnda mehurdur. Mes'ud Rm'nin (Adabl Cedel) isimli kitabiyle (Haiye-yi Tecrid) e ve (Feraiz-i Seyyid) ne (Adab Fzla) ya da haiyeleri vardr.

DEDE CENG EFEND (AMASYAV) 975 = 1567 smi brahim Kemaleddin hreti Kara Dede, doum yeri Amasya civarndaki Sonsa kydr. Tabaklk ile megul iken eliften balamak suretiyle ilim tahsiline koyulmu alkan ve yaradndaki istidadn yardmiyle ksa bir mddet zarfnda limler arasnda geerli olan ilimleri tamamlam ve ilm mevkileri dolatktan sonra Bursada yerlemitir. Gleni Cennat ona me'v ola msrann gsterdii 975 H. de ve fat ederek Set banda byk Kilise karsndaki sokak iinde Hoca Mu hammed Karaman mescidi avlusuna defnedildi. Bir ok ilimlere vakf bir zattr. Eserleri: Nahiv ve edebiyat ilm limlerinin tabakalarn ve hal ter cemelerini beyan eden (Tabakatn Nhat), (Tefsiri Kad), (Sadr'eria), (Mevakf), (Hayali Haiyeleri)yle talebeler arasnda Dede Cen gi ismi ile damgalanm olup Sarf, Nahiv, Lgat vesaireden bahseden matbu (zzi erhi Sadeddin Haiyesi) ile (Lccet'l-Fevaid) ismindeki

(1) Bu kelime Bursada salam vcutlu yerinde kullanlan bir tbirdir. Mezkr zatn kabri olmak zere Kkrtl civarnda ekirge caddesi zerinde bir mezar ziyaret olunmakta ise de (Gldeste-yl Riyaz-i rfan)da mevlevihane karsndaki mezarlkta medfun olduu yazlmtr.

 299 mecmua, (Menakib-i Evliya), (Masanf- Beyti'l-Mal) ve (Siyasetname) dir. Fkhtan (Vehbaniye) tarzmda bir de manzumesi vardr. Yedi sene Kefe mftl yapmtr. (Siyasetname) si Merepzadenin torunu tarafndan tercme olunmu ve baslmtr. eyhlislm Arif Efendi

DE M U H A M M E D EFEND ( A M A S Y A V ) Lgat ilmi mtehassslarndan Farsann inceliklerine vakf bir zat olup Amasyaldr. Msr kumandan Hasan Paa namna 988 H. de yaz d (Tuhfe's-Seniyye l Hazreti'l-Haseniye) ismindeki Farsa lgati limler ve edipler arasnda (Lgat- Dei) adiyle tannmtr ki, Fars a kelimeleri Trke karlklaryle erh etmitir. Bu lgatin 1080 H. de telhis edilmi bir nshas Umum ktphane de mevcuttur.

D U K A K Z A D E O S M A N BEY (i) 1012 = 1603

Osmanl lim ve tarihilerinden bir zat olup mam Suyt'nin Mfredat- Tevarihi ile baz faydal bahisleri ihtiva eden (Evveliyat) m bir takm ilvelerle terceme ve hece harfleri zerine tertip ettii Ezharl Cemail fi Vasfi'l-Evrail {^) adl eserini Sultan III. Murad'a takdim ede rek mkfata mazhar olmutur. Bir de bni Arab ah'n (Fkihetl Hlafa)sn terceme etmitir ki, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde

(1)

Biraderi Dukakinzade Ahmed Paa da Arif airlerden

bir zattr ki,

Amasya'da medfundur. iirleinden: Can- Yusufunu Msr- vcudunda bulursan Kenan iline ismini sultan eyle derler Vaiz bizi korkutma cehennemde od olmaz Her kii odin yanmaa bundan eyle derler. ( 2 ) Bir mikdar kdam gazetesi ile tefrika eklinde nerolunmutur.

 300 vardr. Yldz ktphanesinde manzum Hamsesi mevcuttur. 1012 H. de istanbul Kadlndan ayrlarak vefat etti. Fatih civarnda k Paann avlusunda medfundur. (Mlteka Sarihlerinden ve Niyaz Msr'nin hali felerinden Mderris Uak Mustafa Efendi de orada medfundur). Eski tarz zerine gzel yaz yazma sanatna sahip bir zat olup baz mektup lar (Glzar- Mnaat) isminde matbu risalede vardr, istanbul Kad larnn hal tercemelerini derleyen bir eseri olduu gibi (Muhammediye) sahibi Yazczade Muhammed Efendinin (Megarib'z-Zaman)n da ih tisar etmitir.

DERV M U H A M M E D EFEND 1023 = 1614

Osmanl limlerinden Abd'l-Cebbar Efendinin oludur. Yksek il miye mevkilerini dnp dolaarak stanbul Kadlna kadar ykselmi tir. 1023 H. de tekad olduu halde stanbulda vefat etti. Eserleri: (er hu Hidaye), (Haiye-yi erh-i Miftah), (Haiye-yi erh-i Tecrid) vesai redir.

D E B B A Z A D E NUMAN EFEND (STANBUL) 1114 = 1702

Hoca Saadeddin Efendinin torunu Ebu Said Efendinin kznn olu dur. Msr mollalna nail olmutur. 1114 H. de stanbulda vefat etmi tir. Bilhassa Fkh ilmi ve Feraizde tam bir ihtisas sahibidir. (Fetava-y Nmaniye), (Tuhfet's-Skk) eserlerinin balcalar olup (Skk)u baslmtr.

DEDE EFEND ( B U R S A V ) 1147 : = 1734 Fazilet sahiplerinden ve ediplerden bir zat olup aslen Erzurumlu dur. Baz ilm mevkilerde bulunarak 1147 H. de Bursada vefat etti. Hisarda Sadi Fakih mahallesinde yaptrd Daru'l-Kurra'nm avlu suna defnedildi. lisanda iirleri vardr. 1096 H. de tamamlad (Elmedhat'l-Kbra mine'l-Kelmi'l-Kadim fi Hakk Seyyidina Muhammedeni'l-Mustafa) ismindeki eserinin kenarnda eserlerinden (El-vesilet'l-

 301 Uzma fi emaili'l-Mustafa Hayru'l-Vera) eye terceme etmitir cuttur. Bir de (En-nshat'l-Kbra ederek mitir. mrnn sonlarnda Reis'l-mderrisin ru'l-Hadis mderrisi olmutur. 1270 H. de vuku bulan zelzelede yklm (Mderrislerin ba) ve Dafi Veldeti Hayri'l-Vera) isminde Trk ve'l-Evail) ismini ver adl eseriyle beraber 1301 H. mev

de Msrda Bulak matbaasnda baslmtr. (El-Medhat'l-Kbra)y Trk ki, nshas Nuruosmaniye ktphanesinde

e bir eseri vardr ki, Magosa'da iken baz ilvelerle Arapaya tercme (Kitab email fi Hakk Hayri'l-Evahir

Yaptrd Daru'l-Kurra

tr. (Ahkm Mfide) isminde bir eseri daha vardr. (Vasf'l- Mahmud fi Menakibi'l-bai ve'l-Cudd) ismindeki eserin de kendisinin nesep zincirini sayarak dayandn bildirmektedir. emseddin Tebriz hazretlerine

DEBB M F T i A H M E D EFEND ( M A R A ) 1165 = 1749

Mara'tan yetien limlerdendir. etti. (Fatiha- erife erhine vardr. Bir de Enbiya sresinde :

1 1 6 5 H . de memleketinde gibi,

vefat eserleri

haiyesi), (Vaz'iye risalesi)

yeti kermesinin

tefsirinde

(Kef'z-Zunn)

s a h i b i

tarafndan Keaf Efendi

ve Beyzav zerlerine irad olunan eklden Kaad muhassisi Sa'd e lebinin vermi olduu cevabn tahkiki maksadyle eyhlislm tarafndan vki emir gereince Kaz-bd ve Es'ad Yanyav tarafndan

 302 yazlan risaleye zeyl olmak zere, ayrca bir risalesi vardr ki. Besmele den sonra balangc yledir;

(Kur'n- Kerm ahidlerinden

(delillerinden) Allah'n birliine de hitaben (Ben o peygambere salt selm

lil olan en byk tevhid sz Peygamber Efendimize (S.A.S.) inzal buyurulan u yet-i kerimedir;

ederim. D e ki, bana ancak yle vahy olunur: ilhnz, ancak bir ilhdr. imdi siz (en mrikler), mslman oluyor musunuz? Enbiya Sresi - yet: 108.)

DRRZADE MUSTAFA EFEND (EYHLSLM) 1175 = 1761

eyhlislm Drri Efendinin oludur. 1175 H. de vefat ederek Edir nekaps haricinde Llizade emesi arkasndaki cadde kenarna defne dildi. Fkh ilminden Drre- Beyza ismiyle yazd muteber bir eseri vardr ki, Mstakimzade yazsiyle yazma bir nshas Es'ad Efendi k tphanesindedir. er' hkmleri tam bir adalet ve namusla yerine ge tirir ve be vakit namaz cemaatle klmaya devam etmekle beraber ak am namazndan sonra yatsya kadar seccade zerinden kalkmayp Ce nab- Hakka tazarru ve niyaz ederdi.

DAVUD KARS 1160 = 1747

limlerin sonuncularndan Zht ve Takva taraf galip bir zat olup Karsldr. Tahsilini stanbul ve Msrda tamamlad. limler muteber olan eserlerinin mehuru 1151 H. de Msr'da yazd Al Usuli'l-Hads Li'l-Brgiv) dir. (Risale mine't-Tefsir), arasnda (erhu

(erhu Kasi-

 303 de-i Nuniye mine'l-Aliaid), (erhu Muhtasari't-Tehzip El-Msemma bi Tekmileti mine'l-Mantki vel d a p ) , (erhu sa Goci mine'l-Mantk), (Risale fi Beyani'lKazai ve'l-Kaderi mine'l-Kelmi), (erhu Emsile mine's-Sarf) gibi baka eserleri de vardr. ibu eserlerden (Usul Hadis) ile (Nniye) ve (Emsile) erhleri ba slmtr. 1160 ksur tarihinde Birgi'de vefat ederek Birgivi Muhammed Efendi merhumun yanma defnedildi. Olu mer Efendinin de yannda medfun bulunduu mezar tan dan anlalmaktadr. ri vardr. Osman Efendi isimli dier olunun da ve (Miftah'l-Fatiha) (Tefsir'lMkilti ve Kif'l-Galatati) isimlerinde eserle

DAMAD HSEYN EFEND (DNAR) 1303 = 1885

Dinar kazasna

bal Dazkr nahiyesi kylerinden Kemii kyn sonra Burdur'da mderrislik yaparak

dendir. Tahsilini tamamladktan

ve eser yazarak hayatn geirmitir. Eserleri: (Haiye-i Gazi M r ) , (Haiye-i Cell), (Risalei R u h ) , (Risalei Nefs) ve sairedir. Vefat 1293 H. de, kabri Burdurdadr.

Usl Haiyesi ile tedvin edilmi kitaplara bir hayli talikat yazan ve 1303 H. de Burdur'da vefat eden Bulgurzade Hasan Efendi de limler den bir zattr.

DUVALARLI - DUALARLI HACI OSMAN EFEND (KTAHYAV) 1297 = 1879

Deerli limlerden bir zat olup Ktahya'da domutur. ocukluun da Dualar kyne giderek orada byd iin Duvalarl hretiyle anlmtr. Tahsili Hadimi oullarndan ehid A h m e d Efendidendir. Tah silini tamamladktan sonra memleketine dnerek defalarla icazet ver mee muvaffak olmutur. 1297 H. de vefat ederek Ulu Cami civarna defnedildi. Tvbekar Velinin tvbesiz Veliden krk cihetle faziletli oldu-

 304 una dair bir risalesiyle dier risaleleri varsa da baslmamtr. Olu Ahmed Asm Efendi de limlerden bir zattr. (rade-yi Cziyyenin tah kikat) na dair baslm risalesi vardr. 1307 H. de zmirde vefat ederek Ktipolu kabristanna defnedildi.

DAN AHMED EFEND (MANASTIRI) 1316 = 1898

lim airlerden bir zat olup Manastrldr. Arap diline hususiyle Farsaya tam vukuf sahibi idi. stanbul'da tahsilini tamamladktan son ra Manastra dnm, uzun mddet mderrislik yaparak ve eser yaza rak hayatn geirmitir. Vefat 1316 H. de, kabri Manastrda ilekli ka rakolu tarafmdan Pirlepeye giden caddedeki mslman mezarl kena rnda, limlerin ariflerinden Bursal kitap Mustafa Efendi merhumun yanndadr. Eserleri: Lgat tahlilleriyle beraber (Terceme-i Makamat- Hari ri) ( 1 ) (erhu Divan- Sultan Selim-i Evvel), Mecmua-y Kavaid-i Frisiyye) ile (Divaneleri) nden ibarettir. iirlerinden : Feltuni hakikat ittik etmez, emri tadbirle Zimam ihtiyarn, eyle teslim hkmi takdire...

DAHK MUSTAFA EFEND 1090 = ; 1679

Kadlardan ve fkh ilmi mtehassslarndan fazilet sahibi ve edip bir zat olup Sirozludur. Adni me'va ide Dahkye ilh msrann gs terdii 1090 H. de stanbul'da vefat etti. eyh Vefa yaknndaki Molla Gran Camii avlusunda medfundur. Eserlerinden: Kendi el yazs ile yazma (Levazim'l-Kuzat Ve'l-Hkkm) ile (Matlbu'l-Fukaha ve Mergub'n-Nbeha) isimlerindeki eserleri. Kara Mustafa Paa ktphane sindedir. (Cami'l-Uyub) isminde bir eseriyle ina kaidelerinden bahseden (mnaat) da vardr. (1) MelUfi tarafndan vakfedilmitir.

 305 EBU'S-SENA MAHMUD BN AHMED CEMALEDDN KONEV Yukarda sz geen Ahmed bni Mesud Konev'nin faziletiyle ta nnm oludur. ki defa am kadlnda bulundu. Derin bir lim oldu una eserleri ahiddir. Eserleri: (erhu Muni'l-Msemma bi Kitabi'l-Mnteha fi Usli Fkh), (Kitab'l-Kalaidi fi erhi'l- Akaid), (Kitab'n-Nedide fi erhi'l-Umdet-i Fi Usul), (Ihtisaru erhi'l-Hidayeti El-Msemma bi Hlasat'n-Nihaye), (Kitab't-Tefridi fi erhi'l-Tecridi li'l-Kudr), (Kitab- Tezhibi Ahkmi'l-Kur'an), (Kitab't-Tekmileti fi Fevaidi'l-Hidaye), (Kitab'l-Gunyeti fi'l-Fetava), (Kitab'l- Cem'i Beyne Vakfeyhillin ve'l-Hisaf), (Kitab'lcazi fi'l-ltirazi Al ediUeti'-er'iyye), (Kitab'l-Mutemedi Muhtasaru Msned-i Ebi Hanfe), (Kitab Merik'l-Envari fi Mkili'l-sar), (Mukaddimetn fi Ref'i'l-Yedeyni fi's-Salti) dir. EKMELDDN MUHAMMED BAYBURD 786 = 1384 limlerin byklerinden ve melliflerden bir zat olup Bayburtludur. Vefat 786 H. dedir. Kutlu Baann (Tabakat- Hanefiye) sinde zikredil mi olan eserleri aadadr: 1 naye - erhu Hidaye 2 Et Takrir - erhu Usul Pezdev 3 El Envar - erhu Menari'l-Envar

4 erhu Elfiye bni Muti Fi'n-Nahvi 5 erhu Telhsi'l-Meni 6 erhu Muhtasar bni Hacip mine'l-Usl 7 erhu Siraciye Mine'l-Feraiz 8 Mukaddimet'l-Feraiz 9 erhu Tecrid-i Nas'r-i Ts 10 Haiye-i Keaf 11 erhu Mearik-i erif: Hac Paa yazsiyle yazma nshas Umum ktphanededir. 1807 H. de (Zahiret'l-Mlk) i terceme eden b rahim bni Halil de Bayburttan yetien marifet sahiplerindendir. F. : 20

 306 E F D A L Z A D E H A M D D D N EFEND 903 = 1497 Fatih devri hmlerinden olup yumuak huylu bir zat idi. Eserleri: (Haiye Al Metali), (Haiye Al erhi Muhtasar), (Ecvibe-i Muknia Al Sarihi Hidayeti li'-eyh Ekmeleddin) ve sairedir. Vefat 903 H. de, kabri Eyp Camii erifi harimindedir. Hayra ait eserlerinden Fatih yaknnda bir mescidi ile bir medresesi vardr.

EBU'S-SUD EL-MAD 982 = 1574

Hal tercemesi ileride yazl Allme bni Kemal'den ilimlerin tahsi lini tamamlamtr. eyhler faslnda mezkr eyh Yavs Efendinin fa ziletiyle tannm oludur. Zamanmzda yeri tesbit edilemiyen stanbul yaknndaki Mderris kynde doduu rivayet olunmakta ise de, Eyp civarnda medfun olanlar bildiren risalede pederi adna yaptrlan son radan Sivas tekkesi ismiyle hret bulan derghta doduklar yazlm tr. Kanun Sultan Sleyman ve Sultan kinci Selim zamannda otuz se ne eyhlislmlk yapm Osmanl limlerinin defterba unvann ka zanm faziletli ve anl bir zattr. Sokullu Mehmed Paa gibi Stlcede ikamet etmilerdir. (rad'l-Akl's-Selm l Mezaye'l-Kur'ani'l-Azim) unvanl mehur ve matbu tefsiri erifleriyle (Fetava-y Ebu's-Sud) is miyle anlan fetvalar, (Keaf)'m Fetih sresine ve (Hidaye) nin (Kitab'l-Byu) ksmna haiyeleri olduu gibi, lisanda (Trke, Farsa, Arapa) iirleri de vardr. Arapa iirlerinin en mehuru:

beytiyle balayan (Kaside-i Mimiye) sidir. Bu kaside Arap bilginlerinden Garseddin Ahmed el-Haleb ve emseddin Muhammed el-Haleb taraf larndan erh olunmutur. Ebu's-Sud Efendinin bu kasidesiyle dier manzum eserlerinden bazlar (Ikdl Manzum) da gsterilmitir. Sultan Sleyman'a syledii Mersiye-yi Garra ki.

beytiyle balayan enfes Arapa ibarelerden saylr.

 307 Trke iirlerinden den : olup, gibi redifindeki limane manzumelerin

Vakf olmaz barigh- lemin tertibine Bilmeyen saff- teal mesnedi izzet gibi. Baka beyitlerinden : Mahvolup gitmez mururi dehirle baki kalr Hame ile safha-i evrakta mestur olan Vefat K a t intekale'l-mevl Ebu's-Sud, Mte ferd'z-Zaman Mevlna terkiplerinin gsterdii 982 H. de olup Hz. Halid civarndaki ar caddesinde medfundurlar. Haremeyn-i Muhteremeynde vefat haberi yaylnca Hicaz ulemas gaip namaz klmlardr. (Cism'l-hilfi fi'l-meshi ale'l-hufaf), (Mevkf'l-ukli fi vakfi'lMenkuU), (Tehaft'l-Emcadi fi evveli kitabi'l-cihadi), (Meakid't-Tarrakati fi evveli sureti'l-Fethi mine'l-Keaf), (Gamerat'l-Melihi fi evveli kasri'l-mi mine't-Telvihi), (Sevakib'l-Enzari fi evaili'l-Menari) gibi fazilne risaleleri de vardr. EBUBEKR GRAN 1014 = 1605 Krtlerin faziletli limlerinden bir zat olup Hz. Hseyine bal Seyyidlerden Hidayetllah Efendinin oludur. 1014 H. de vefat etti. cilt zerine mrettep (Sirac't-tarik) isminde deerli eseriyle (Mutavvel erhi) vardr. EBU'L-BEKA EYP KEFEV 1094 = 1682 Kefe mfts erif Musa Efendinin faziletli olu olup. naiplikle K u ds vesair yerlerde bulunduktan ve Kefe'de otuz sene ikametten sonra stanbul'a dnmtr. 1094 H. de vefat ederek Hz. Halid trbe-i erifesi bitiiine defnolunmutur. Eserleri : Sadece (Klliyat Ebi'l-Beka) ismiyle de tannm olan Arapa (Klliyat Ulmi Ebi'l-Beka Al Vefki'l-Lgat (^) ismindeki deerli eseriyle Fkhtan Trke (Tuhfet hn) ismindeki mecmuadan (Ha iye-i Vaz'iyye) ve (El-Ikdl Ferid) (^) den ibarettir.
( 1 ) (Muhtasar Klliyat Ebi'l-Beka) ismiyle telhis edilen yazma bir ns has Manastr ktphanesinde mevcuttur. ( 2 ) Arap limlerinden bni Abdir Rabbeh ile Melek's-Said'in Muhadarat ilminden bu isimdeki eserleri baslm olup birincisi , kincisi bir cilttir.

m
(Tuhfet's-Sultan) mellifi Habibddin Ali ile (Hadayiku'l-Ahyar fi hadayik'l-Ahbar) mellifi Ebl Feyz Muhammed bni Haydar, (Akvemu'l-Vesaili fi tercemeti's-emaili) muharriri Ltfullah Efendiler de Krm'dan yetien limlerdendir. (Hadayk) 1053 H. de yazlm olup yirmi Hadika (Bahe) zerine tertip edilmitir.

ESR MUHAMMED EFEND (EYHLSLM) 1092 = 1681 Fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup Bursaldr. Ola ly irem menzil gehin el - fatiha msrann delleti olan 1092 H. de Bursa da vefat etti. Pirin han yaknnda yaptrm olduu mescidin avlusun da medfundur. Fkhtan (Camiud Devi ve'l-Beyyinat), Fetvalardan (Hulasateyn) isimlerinde eserleri vardr. Kprlzade Fazl Ahmed Pa a ile olan muhaveresi Raid tarihinin birinci cildinin 26. sahifesinde yazl bulunmaktadr. Olu Abd'l-Bk Efendinin de Mizan'l-Mddeiyyin isminde fkhtan Trke bir eseri vardr ki, bir nshas Esad Efendi ktphanesinde vardr.

EBUBEKR BN RSTEM RVAN 1139 = 1720 Fazilet sahibi limlerden bir zat olup defterdarlk vesaire gibi dev let hizmetlerinde bulundu. 1139 H. de stanbulda vefat etti. eitli ve nefis kitaplara malik idi. Eserleri : (Ml Bdde lil edebi), (erhu Tarihi ve's-Saf) tr. (Vefeyat'l-yanm) bir ksman da terceme etmitir ki, Veliyyddin Efendi ktphanesinde vardr.

ESAD HOCA Y A N Y A L I HOCA MUHAMMED ESAD BN AL 1143 = 1730 Din ilimler ve akl ilimlerde temeyyz eden Osmanl melliflerin den fazilet ve irfaniyle tannm bir zat olup Yanyaldr. let ilimlerini memleketinin limlerinden mft Muhammed ve brahim Efendilerden yksek ilimleri de 1098 H. de stanbul'da Akehirlizade brahim Efendi den tahsil ile arkadalarndan stn bir surette icazet almaa muvaffak

 309 olarak mderrislik vazifesine balad. Bu esnada tahsiline heveskr ol duu riyaziye ve tabiat ilimlerine esas olmak zere eski Tekirda mf ts eitli ilimlere vakf faziletli lim Muhammed Efendiden hesap v e kozmorafyay ve mneccimba Muhammed Efendiden irtifa usuln rendi. Bundan sonra da Farscaya merak ederek bu lisann mtehas sslarndan Molla Mncelden meramna ulat. Kazand ilm hretpin mkfat olmak zere meihat makamnca ilm rtbelerden l l i H. de bdda hari ve 1138 H. de Galata Mollal tevcih olundu. Bu yksek memuriyeti mteakip o tarihte yeni kurulmu bulunan (Dar't-Tbaati'l-mire) musahhihliine tayin edildi. Temeli ve gayesi nefsin tezkiyesi ve kalbin tasfiyesi olan yksek tarikatlardan Nakiben d tarikatna intisab edip Muhammedi fyuzatma nail oldu. Bu ^ekilde vakit geirirken 1143 H. de vefat ederek Edirnekaps haricinde Emr Buhar dergh yaknndaki kabristanda topraa emanet klnd. (Rah metuUahi aleyh) merhumun slm ilimler ve hikmetlerle zamanna gre bat ilimlerine ve felsefesine vakf fazilet sahibi bir lim idi. Mslman larn lisanlarndan Trke, Arapa, Farsa ve hristyanlarm lisanlarn dan Ltince, Rumca da konuup yazmaa ve hakkyle tercemeye mukte dir ve lisanda iir inaatna kaadir olduuna eitli eserleri dil a hittir. Fakat Osmanl melliflerinin ekseriyetinde olduu gibi, bu zatn da eserlerinin baslmasna gayret edilmediinden dolay tabiatyla zama nnda kazand ilm hreti zeval bulduu cihetle nam ve fazileti bil hare saylar snrl olan bu yoldaki aratrc ve inceleyicilere mnhasr kalmtr. lm eserlerinin bazlarn toplam olan bir mec muas Ragp Paa ktphanesinde mevcuttur. stanbul ktphanelerin den bulabildiim dier eserleri de aadadr: 1 2 3 4 (Tercemei ifa li bni Sina) (erhu Hikmet'l-rakiyye) (Tercime-i Metalii'l-Envar) (Terceme-yi Ktbi Semaviye fi hikmet- tabiiyye) fi'l-mantk)

5 (Terceme-yi erhi'l-Envari

6 erhu Manzume-yi ahidin): (Bu erhten baka ahidi met nini terceme ederek memleketine gnderdii airler tezkiresinden T e zakireyi Ramiz de yazldr.) 7 (Mrettep Dvan) 8 (Terceme-yi Ktbi Semaviye li Hakim Aristo): (Damat b rahim Paa ile eyhlislm Yeni ehirli Abdullah Efendinin tevikleri ile terceme etmitir) 9 (Haiye-i sbat- Vacip) 10 (Risale-yi Lhutiye)

 310 Bu eserlerden baka mtala ettii kitaplarm hemen ekserisinde ta likat grlmektedir. Mutasavvfane beyitlerinden : Anlamaz feyz-i Hday srrn idrk eylemez. Girmeyenler halkay tevhide Allah akna... Olu Muhammed Efendi de marifet sahiplerinden bir zat olup Arap a hendesesi vardr. ESAD MUHAMMED EFEND (EBU SHAK SMAL EFEND ZADE EYHLSLM) 1166 = 1752 Osmanllarn air ve limlerindendir. Usle gre tahsilini tamamla dktan sonra ilm makamlar devrederek eyhlislm olmulardr. V e fat 1166 H. dedir. Kabri Sultan Selim civarnda pederinin yeniden yap trm olduu camii erifin avlusundadr. aire Ftnat Hanmn pederidir. Musiki ilmine de mntesip oldu una (Atrab'l-sar f Tezkiret-i urefa-i edvar) ismindeki Tezkirei Hanendegni ahiddir. Deerli eserlerinin en mehuru: Lehetl L gat ( 1 ) adndaki Trkeden Arapa ve Farsaya terceme edilmi olan makbul eseridir. 850 sahifeden ibaret olup 1216 H. de baslmtr. Bun dan baka (Tefsir- Sure-yi Yasin), (Tefsir- ayete'l-krsi), (Tefsiru yeti'n-Nasr) vesair baz yeti kerimeler ile (Nazire-yi Etvaku'z-Zeheb Li'z-Ze maheri), (Blblname)dir. iirleri ltif ve sels olup (Hemziye), (Lmiye) isimlerinde iki kta kasidesi olduu gibi (Br'e), (Dimyatiye), (Mudarye) gibi Arapa kasideleri de tahmis eylemitir. (Behet) ismin de (Lehe) nin muhtasar basl olmyan bir lgati daha vardr. (Etrabl-Asar) Osmanl musiki stadlarnm hal tercemelerini havi tek bir eser olup aslnn baslm yoktur. Bununla beraber 1311 H. de nerolu nan (Mektep) risaleyi mevkutesinde ibaresi sadeletirilerek bir hayli ksm nerolunmutur. Musiki ile megul olanlar iin istifadeli bir eser dir. Bir de iekilik sanatna dair (Glzar- brahim) isminde bir eseri olduu rivayet edilmitir. Beyitlerinden : Hakikata nazar et, durbn isen zahid Mecaz aynasndan riya grnr.
(1) Bu makbul eser, mehur olan mnalar ve ayn mnaya gelen (mte radif) Arapa ve Farsa kelimeleri gstermek ve mehur olmyan mteradif lfzlardan sarf nazar etmek art ile Muhammed Rifat isminde bilgili bir zat tarafmdan (Mir'at'l-Lgat) ismiyle zetlenerek 1293 H. d stanbulda ba slmtr. Kitabn ash. Mora muhacirlerinden ve Donanmay Hmyn yzba s emeklilerinden olup Girit adasnn Hanya ehrinde sabk iskele memuru Hasan Efendinin 1188 H. tarihinde baslmtr.

 311 Kimine manzan dehir ol ki, emi sizundan Nigh ibret eyle masiva grnr. (Zbdet'l-Lugat'I-Lehe) isminde iki cilt zerine mrettep lga ti .da bu alandadr. Fazilet sahiplerinden Nazm Efendinin (Tercman'lLgat) ismindeki iki cilt zerine tertiplenmi olan ve 1289 H. de stan bul'da baslan eseri dahi Arapa, Farsa, Trke kelimeleri havidir. A n kara limlerinden Ktibi imiyle mehur Muhammed bni Veli adl zat dahi Fatih Sultan Muhammed Han'n emriyle Manisada (Ktibiye) is miyle yazd Arapa manzum lgatim Farsa zerine erh etmitir. Mevlev eyhlerinden Muhammed Ali Dedenin de bu sahada (Gevher-i Manzum) isminde bir lgati vardr. EBUBEKR (AMD) 1190 , = 1776 Zamanmzn limleri arasnda Kk Ahmedzade hretiyle tann mtr. 1190 H. de Diyarbekir'de vefat etti. Eserleri : (Tefsir-i Fatiha), (Haiye Al Tefsiri Beyzav), (erhu Buhar), (Haiye Ale'l-Hseynye), (Risaleyi Mteabihat), (Risaletn Finnusubi Beyne'l-Kazaya), (Risale fi'l Fark beyne' ey'i ve nakzihi), (Risale fi'1-fark's-Selb ve'l-Udli) vesairedir. 1190 H. de vefat ederek Rum kapsna defnedilen (erhu Veciz) mellifi mer bni Hseyin Efendi de Diyarbekir'den yetien limler dendir. EBU'S-SUD MUHAMMED EFEND BN ABDULVAHD EFEND 1190 = 1776 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Dede Cengi torunlarndandr. 20 - 30 sene Kefe mftlnde bulundu, 1214 H. de Kaplan Girayn ikinci defa Han olduu zamanda srgn edildi. Mstakimzadenin (Taname) sinde (Risalet's-Silsle) isminde bir eseri olduu yazldr. 1145 H. de yazlm bir de (Risaletn fi bahati'd-Duhani) isminde bir risa lesi vardr. Celvet tarikatndandr. EBUBEKR EDB ORM (DAMADZADE) 1203 = 1788 Fazilet sahiplerinden bir zattr. Ders vekillii yapmtr. Sultan Se lim hocal da vardr. 1203 H. de vefat etmi olup kabri bni Kemal'in yannda yol kenarndadr. (erhu Nevabil Kelimi Li'z-Zemaher), man zum v mensur (Kitab'l-Edep) deerli eserlerindendir.

 312 ESKCZADE AL MEDH EFEND (EDRNEV) 1243 = 1827 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Edirneye yakn Helvac kyn dendir. 1243 H. de Edirne'de vefat ederek Zindan alt kabristanna def nedildi. Matbu eserleri: (sa Goci erhi), (Emsile erhi), (Terceme-yi Cihet-i Vahdet) ile Birgiv merhumun Tecvid ilminden (Drri Yetim) tercemesidir. Edir ne'de Sultan Selim ktphanesinde muhtelif ilimlerden bahseden ve kendi el yazsiyle yazma iki mecmuas vardr. En sekin talebesi 22 ya nda iken 1220 H. de Edirne'de vefat ederek brahimpaa Camii erifi avlusuna defnedilen Kerraz Ali Efendi hretiyle tannm Ali Vahid Efendidir k 16 yanda (sa Goci erhi Fenariye) bir haiye yazd gibi, 19 yanda da (Fevaidi Vahidiyye ale'l-velediyye) ismiyle limane bir eser kaleme almtr. Bu eser bilhare Edirne vilyeti matbaasnda ba slmtr. ESAD SAD EFEND (KONEV) 1299 = 1881 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Konyal Mustafa Efendinin olu ve Balkesir mfts Sabahattin Ali ve'-uur Efendinin sekin talebesidir. Edremit ve havalisinde Emr Hafz ve Emr Hoca isimleriyle mehur olmutur. Uzun mddet Edremit mftlnde bulundu. Naki bend tarikatnn halifelerindendir. 1299 H. de vefat ederek Edremit ya knndaki Havran'a defnedildi. Eserlerinin en mehuru (Mir'at haiyesi) dir. Akaidden (Enamil'l-Resail) ismindeki metin br metni ile (Delail'l-Mesail) adndaki erhi ve bunlarn geni bir ekilde tercemeleri olan (Hamail'l-Vesail) dir ki, her de baslmtr. iire de kaabiliyeti olup (Divan Glzar Hafz) ismindeki (Sadi) mahlasl matbu divannda grlen Arapa ve Trke iirlerinde manal paralar vardr. EVLYAZADE HACI AL RIZA EFEND 1301 = 1900 limlerin en faziletlilerinden bir zat olup Manisaldr. lk tahsilini Hicazda vefat eden babas Hac Evliyazade Hac brahim Efendiden gr m, let ilimlerini ve yksek ilimleri stanbul limlerinden Yahya Efen diden tamamlyarak Manisada mderrislik ve fetva verme ile megul olmutur. Birka defa icazet vermee muvaffak olan limlerdendir. Ders halkasnda pek ok lim ve fazl yetimitir. Kbrsl mehur Hoca

 313 Efendi icazet verdikerinin sekinlerindendir. 1301 H. de Manisada vefat ederek Niancpaa camii avlusunda ailesine mahsus kabristana defne dildi. Zamannda Manisa ehri bir feyiz yeri ve maarif merkezi olmutur. (Melce'el-Mftiyyn) ismindeki drt byk cilt zerine tertip edil mi fetvalarnn bir takm Manisa Fetvahanesinde mevcuttur. Mtead dit ilimlerden bahseden imtihan risalesiyle (Mir'at) talikat da vardr. Bir de feraizden bir eseri olduu rivayet edilmitir. Halveti tarikatnn halifelerindendir. Gzel yaz yazma sanatna da sahip olup kendi el ya zlaryla yazma Arab ilim mecmualar vardr. (Dr haiyesi) ne 1140 H. de (Mirsadl Fuad) ismiyle mdekkikane talikat yazan Muhammed Efendi de Manisadan yetien limlerdendir.

EDRNE MFTS M U H A M M E D REMZ EFEND 1318 = 1900 Kazaskerlerden lisannn talkatiyle hret kazanm bir zattr. D o um yeri Tavas kazas merkezi olan Yaran kme kasabasdr. lk tahsilini Mevlna Hadiminin torunu Sadi Efendiden grm Manisal Hac Evliyazade Al Efendiden tamamlamtr. Epeyce mddet Edirne mftlnde bulunduundan dolay limler arasnda Edirne mfts namiyle tannmtr. 1318 H. de stanbulda vefat etti. Fatih Ca mii avlusunda medfundur. Eserleri: Risale tarznda 60 dan fazla olup baslm olanlardan baz lar unlardr: (Cell erhi Cemal), (Kasdei Br'e erhi Fethu'l-Virde), (zhar erhi Miftahu'l-Meram), (Fenari erhi Hulsat'l-Mizan), (Bina erhi Fethul Gina), (Muni't-TuUap) erhi (Seyfu'l-Kulp) ile, (ns'lntizam - Kesirl - Feraid), (Ncumu'l-htida fi rci'l-iptida), (Ayn Mevhibeti'l-Vehhab), (Temessk'l-Ezyali fi Sadtir-ricali), (Et-tevesslt'l-Gavsiyye fi nuutin-Nebeviyye), (Glistan ve Baharistan) tar znda (Mlistan) vesairedir. Fevzi mahlsl divan da vardr.

FENAR EMSEDDN M U H A M M E D BN H A M Z A 834 = 1430

(MOLLA)

lm kavraylarnn bykl darb- mesel hkmnde olan varl ile iftihar edilen limlerin en deerli ve en byklerinden olup tahsili Anadoluda Aladdin Esved ve Cemaleddin Aksaray ile Msrda eyh Ekmeleddin hazretlerindendir. Gazi Murad Hdavendigr zamannda

 314 ilk defa olmak zere eyhlislmlk yksek rtbesi ile bahtiyar olmu lardr. Vefat Cennet'l-firdevs terkibi olan 834 H. de, mbarek kabri Bursa'da kendilerinin yaptrd Camii erifin avlusundadr. Vefatlarn da onbin adet ciltli kitab ortaya kmtr. Sadreddin Konevi'nin halifelerinden olan yksek pederi Mevlna Hamzadan Ekberiye, Abdlltif Kuds'den Zeyniye, Hamid Hayser'den Erdebiliye tarikatlarn almlardr. Hlen mahade olunan mbarek mezarndaki tata Zeyniye almeti grlmektedir. Yksek eserleri yz akn olup mehurlar unlardr: (erhu Al nussi li'-eyh Sadreddin Konev) (erhu Al miftahi'l-Gaybi li'-eyh Sadreddin Konev) (Tefsiru fatiha) (Tefsiru fatiha) nin mellifinin yazsyla yazma nshas stanbul'da arambada Murad Molla ktphanesinde, msveddesi de Mahmutpaa ktphanesindedir. Usul Bedayi li Usli'-erayi C) Yz ilimden bahseden (En Mzeci'l-Ulum) (Esas't-Tasrf) (Avsat'l-Efkr fi ihtiyari uli'l-Ebsar) (Risale-y Usulddin f esrari'l-vusli ve'I-yakn) (Risale fi beyani vahdet-i vcud) (erhu sa Goci) (Haiye-i Dibace-yi Usuli Pezdev) (Haiye-i Telhis Camii Ahlt) (Haiye-i Caber) (erhu metni feraiz-i secavend) (Mhimmat Fenar) ismindeki kymetli mecmua (erhu Mevakife talikat) ve (erhu muhtasar mevakf) (Talikat al istilhat't-Tasavvufiye li'l-Kan) dir. Deerli eserlerinden yalnz (Fatiha tefsiri) ile (Fusul Bedayi) ve (sa Goci) erhi matbudur. (Enmuzec) olu Muhammed ah tarafndan erh olunmutur. Fenar lkabn baz kimseler (Fenar) isminde Maverannehirde bir kyden olduunu naklediyorlar. Bazlar da pederinin fenercilik meslei ile megul olduuna hamletmektedirler.
(1) Pezdev metni (menar)' ve mam Fahreddin Razi'nin (Mahsul) un, bni Hacibin (Muhtasar)m, (Zbde-i Muteberat) Usul tamamiyle toplam olup faziletiyle tannm olu Muhammed ah tarafndan haiyesi yapld gibi eyh Yusuf Marib tarafmdan da ihti.ar olunmutur,

 315 Bursa vefeyatm bildiren (Gldeste-i Riyazi rfan) m yazma bir nshasmm kenarmda ise bu yksek zatm Emir Sultana takdim ettii musanna bir fenerden dolay Emir Sultan tarafndan (Fenar) lkab verildii grlmtr. Allme Fenari hazretlerinin evld unlardr: Muhammed ah, Yusuf Bali, Hasan Paa, Ahi Yusuf, Halil Paa, mm Glsm.

FETHULLAH IRVAN 857 = 1453 Riyaziye limlerinden olup Sultan kinci Murad devri adamlarmdandr. Balca eserleri (Haiye-yi Telvih), (Haiye-yi Mevakf) ile ri yaziyeden (erhu Ekl-i Tesis), (Haiye- erhi aymini) vesairedir. Semerkande giderek er' ilimleri Seyyid eriften ve riyaz ilimle ri Ali Kuudan tahsil etmitir. 857 H. de vefat etti. Kabri ikinci mem leket ittihaz ettii Kastamonudadr. Fethullahzade hretiyle tannm olan olu da (erhu Miftahi'lG a y b ) , (Haye-y Telvih) gibi eserleriyle lim olu lim olduunu isbat etmitir. Kur'an- Kerm'in hususiyetlerine dair 42 bab zerine tertib edil mi (Miftahun-Necat) ismindeki eserin sahibi Muhammed bni Mahmud ile fkhtan (Miftah's-Saadet) mellifi Kemaleddin de irvandan yeti en limlerdendir.

FEVRI A H M E D EFENDI 978 = 1570

airlerin limlerinden bir zat olup Diracldr. ocuk iken Osmanl Gazilerinin eline esir derek yaradlmdaki istidat dolaysiyle ilim tahsil etmi ve mna leminde Muhyiddin Arab hazretleri tarafndan kendisine din telkinat yaplarak ihtida etmitir. Bundan sonra ilim y o luna girip baz medreselerde mderris olmu ve Kanun Sultan Sley man'n maiyyetinde Nahvan seferine de gitmitir. Nihayet am mf ts olup (Revan oldu beka (Cinan) dareyne Fevr) msraiyle (Fevr bereft) cmlesinin gsterdii 978 H. de vefat ederek air shak elebinin yanna defnedildi. iir ve inas ve zamannda geerli ilimlere vukufu olup Beyzav tefsirinin baz noktalarna, (Drer-Gurer)e haiyeleri ve dier ders kitaplarna talikat ve hat ilmne mteallik bir eseri, slm lisannda yazlm gzel iirleri, manzum hadisi erban erhi, lgat ilmin den (Miftahu'l-Meani) isminde Fargcadan Trkeye bir eseri, ahlka

 316 mteallik Kanun Sultan namma (Ahlk- Sleyman) isminde bir telifi vardr. Hat ilmiyle alkal olarak yazd eserin mukaddimesi (kdu'lManzum fi zikri Efadil- Rm) da zikredilmitir. Kanun Sultan Sleyman Hann divann toplayan ve tertip eden de bu zattr. Baslmam byk divan vardr ki, bir nshasn Manisada anigir ktphanesinde grdm. u beyit iirleri cmlesindendir. Dnyada mrdeleri sanma ubur eylediler. Yattlar arkalar zere huzur eylediler. Ahlk isimli eserinin bir naatndan:

Vasfnn icmalidir. Tafsil-i hal-i kinat Kal ile ey dil! Hda kafan bilinmez sz kes... Baka bir naatndan: Bir demde geti lemi ve maverasn Bek ve phe grd cemal-i Hdasn ak edti bedri, er'ile isbat eyledi. Halk ire iki ahid ile mddeasn Tavis-i ba- Kuds dahi sidrede uar Ol buldu kurbi gleninin mntehasn. Hayli Rusl nnce yrr askeri drer Sultan odur ki, sonradan at livasn Osmanl airleri iinde ilk defa tahmis ve tesdis yazan bu zat oldu unu (Tezkire-yi ara) sahibi Niyazi Efendi beyan etmektedir. Mevle vi tarikatna mensubiyeti ve Yusuf Sineak, ahidi ve em'i ile sohbette bulunduunu (Semahane-yi Edep) nakletmitir. Kanun Sultan Sleyman'n hayatn da (Ahlk- Sleymaniye) is miyle manzum olarak yazmtr.

FERAH BN ABDUL MUHSN EFEND Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zat olup Moralidir. (Mevzuat'lUlum) tarznda (Hyar'l-Makul ve Miyar'l-Menkul) isminde kymetli bir eseri vardr k, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde mevcuttur, Bu eserini 1000 H. de erif Ebil-Berekt namma yazmtr.

 317 F E Y Z U L L A H EFEND (EYHLSLM) 1115 = 1703 limlerin en zekilerinden olup Erzurumludur.- Tahsilini tamamla dktan sonra stanbula gelerek hal tercemesi ileride yazl Vani Muham med Efendiye damat olmu ve bu sayede ilerliyerek eyhlislmla ka dar ykselmise de tafsilt Osmanl tarihlerinde yazlm olduu zere maalesef ilmi sfatiyle mtenasip olmyan sonraki hareketlerinden do lay 1115 H. de Edirne'de eceli kazaya uramtr. Asldktan sonra cese dinin Tunca nehrine atld (eyhi) de ve (Rait tarihi) nde yazldr. ki defa Meihat makamna nail olmasndan dolay Camiu'r-Riyaseteyn denmiti. Eserleri: (Terceme-yi Ravza-yi Hatip Kasm), (Mecmua-y Fe tava), (Haiye-i Beyzav), (Nesayihu'l- Mlk), (Riyaz'r-Rahme), (Letaifname, Sultan Mustafa Han nammadr. (Ezkr'l-Ebkar), (Haiye Al surei Nebe-i ale'l-sam), (Talikat al erhi Akaid ale'l-Halhali). Ta rihe mehul olmakla beraber cami, ktphane gibi baz hayrat vardr. Osmanl tarihinde Edirne Vak'as adiyle mehur olan vak'a Feyzul lah Efendinin hatlarna affolunmaktadr. Tarihiler faslnda efik Efen dinin hal tercemesinde bu maddeye dair biraz izahat vardr. Kendi hal tercemesine dair yazd eserin bir nshas Air Efendi ktphanesindedir.

FITR BRAHM (EDRNEV) 1135 = 1722

Byk muhaddislerden bir zattr. Yazmaa muvaffak olduu (Bu har erif erhi) onun delilidir. (Tuhfet'n-Nebi) ismiyle (Hadis-i Erben erhi) de vardr. 1135 H. de Edirnede vefat ederek Buuk tepe kabristannda Kavakkap isimli yere defnedildi.

FEYZULLAH NAFZ EFEND (LZKZADE) 1181 = 1767

Faziletli kadlardan bir zat olup eyhlislm Muhammed Efendinin oludur. Naiblikle bir hayli seyahatten sonra stanbula dnp 1181 H. de vefat etti. Eypte Kk Emir Efendi karsnda medfundur. Fkhdan (Drret'l-Muhakemat) isminde bir eseri, baz eserlere haiyeleri ve br miktar iirleri vardr.

 318 FERRUH S M A L EFEND 1256 = 1840

airlerin faziletlilerinden ve mtefekkirlerinden bir zat olup aslen Krmldr. Mesnevinin yedinci cildi zannyle (Nahifi) ye zeyl olarak yaz d manzum yedinci cilt tercemesiyle Trke faydal ve ksa bir suret te yazmaa muvaffak olduu (Mevakib) ismindeki tefsiri erifi mehur dur. Mbarek adam idi gt Ferruh msrann dellet ettii 1256 H. de stanbulda vefat etti. Ortaky Saraylar arkasnda Yahya Efendi der ghna biitik mezarla defnolunduu Mzka-y Hmayun Farsa ho cas Emin Efendi merhumun (Menakib-i Kethdazade) sinde yazldr. Sultan kinci Abdlhamidin emriyle bu mezarlk Yldz Saray bahe sine ilve edilmitir. Mevakibin kendi el yazs ile yazma nshas umum ktphanededir. Mezar tanda <^lm mil, Kmili fzl, Ferruh smail Efendinin kabridir ibaresinin nakedilmi olduu mezkr (Menakbname)de yaz ldr. airane kaabiliyeti de vardr. Msralarndan : Bugn adm ki, yar alar benim iin.

FETH A L EFEND 1273 =

(OSMANBEYZADE) 1856

eitli ilimlere vakf olan Rusuklu bir limdir. Tahsil ve neriyat stanbulda, vefat 1273 H. de, kabri Hz. Halid civarndadr. Kuadal b rahim Efendi hazretlerine intisap etmiti. Matbu eserleri: (El-Hayru'lHasen fi erhi'l-msteari mu'temen), (Terceme-yi Kelm-i Erbain-i Hz. A l i ) , (Hilye-i Sultan) ve baz hadisi eriflerin terceme ve erhlerini havi (Sermaye-yi Necat) ile (lm-i tabakati'l-Arz), (Terceme-yi Nasayih- Ef ltun) vesairedir. iirleri de vardr. stanbul ktphanelerinin kitap isimlerini ihtiva etmek zere terti bine balyarak birinci cildini tamamlad eserinin bir nshas Umum ktphanede (El-saru'1-Aliyyet fi hazain'l-Ktb) ismiyle mevcut olup eserlerinin en bydr. (Tabakat'l-Arz)' Msrda baslmtr. Bu eserde imdiki ilm tetkiklere (aykr) baz maddeler varsa da istifade ye ayan noktalar da vardr.

 319 FEVZ HALL EFEND (FLBEL - DERS VEKL) 1302 : = 1884 Fazilet sahiplerinden bir zat olup uzun mddet ders vekletinde bulunduundan dolay limler arasnda (Filibeli ders vekili Hoca Efen di) ismiyle mehur olmutur. Matbu eserleri: (Haiye-i Cedide Al er hi Ismai'l-Feride), Usl ilminden (Tevihu'l-Usl), let ihmlerinin hep sinden bahseden (Hadayiku'l-Imtihan), Akaidden (Syuf'l-Kavati) v e sairedir. 1302 H. de Hacc erifi ifadan sonra Medine-yi Mnevverede vefat etti. bu eserlerden hususiyle (Haiye-yi Cedide) kaideler hazinesi hk mnde olduundan Arabi ilimlerle megul zatlara ok lzumludur.

FEYZULLAH EFEND (HACI) 1323 = 1905

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Erzincan sancandandr. Tahsili ni stanbulda ikmal ettikten sonra Eridire yerleip mderrislie bal yarak defa icazet vermee muvaffak olmutur. 1323 H. de naklettii Ske'de vefat etti. Eserleri: (Kaside-yi Cevniye) ve erhi, (Risaleyi Dzban), (Tashih'l-Elbab), (erhu Pend-i Attar), vesairedir. iire istidad da vardr.

GAVVAS EFEND (SKEV) Arabi ilimlerde derinlik kazanan limlerden olup Skelidir. Baz rivayetlere gre mahlas (Havassi) dir. zhar sarihi Adal merhumun stad olduu rivayet edilmitir. Skede medfun olup mezar tanda ya zdan eser yoktur. Eserlerinden ilmi fkhtan (Mlteka) ve ilmi nahiv den (kfiye erhi) olduu haber verilmitir.

GALATALI MUHAMMED EFEND lim ve kalem sahiplerinden bir zat olup limlerden brahim Efen dinin oludur. 994 H. de Sre-yi Ysuf'a yazd Trke tefsiri baslm tr. Bu eserinde Sre-yi Hd ile Sre-yi ibrahim'e de ayr ayr tefsir yazdn beyan ediyor. Baka eserleri de olduu anlalyorsa da gr lemedi. Ahi elebi mtevellisi idi.

 320 HASAN PAA (KARA ALEDDNZADE) 841 = 1437 Mevlna Aleddin Esvedin birinci olu olup Trklerin byk evlda paa denildii iin bu vasfla yadolunmutur. deti zere

Molla Fenar ile beraber Cemaleddin Aksaray de tahsilini tamam lamtr. Bir aralk devlet mevkilerinde de bulunmutur. Kabri Bursada De veciler mezarl karsndaki medreselerindedir. Eserleri: Sarftan (erhu Merah) ve (erhu zzi). (ftitah) isminde (erhu Misbah) vesairedir.

Nahivden

H A S A N ELEB ( F E N A R ) Mehur limlerden olup Muhammed ah Fenar'nin oludur. Msr da tahsilini tamamlayp memleketi olan Bursaya dnm ve P r nr ide Hday mteal mezarn msrann gsterdii 841 H. de vefat ede rek Zeyniler isimli yerdeki Camii erifin minaresi yanna defnolundu. Eserleri: (Haiye-yi Keaf), (Haiye-yi Telvih), (Haiye-yi erhu Mevakf), (Haiye-yi Vikaye), (Haiye-yi Mutavvel), (Haiye Al Fusli'l-Bedayi) ile R'yet ve Kelma mteallik Farsa (El-Metalib'l-Aliye) den ibarettir. Tasavvufa da intisaplar vard. Eserlerinin en mehu ru matbu (Mutavvel Haiyesi) dir.

HSAMDDN (TOKAD) 860 = 1460 Nalbantzade adiyle tannm olan bu lim Fatih Sultan Mehmed devrinin fazilet sahiplerinden olup aadaki eserleriyle kemalini isbat etmitir. 860 H. de stanbulda vefat etti. (bni Meddas) ismiyle tannan kendi yaptrd camiin karsnda medfundur. Eserleri: (erhu Avamil-i Crcan), (Risale f cevaz-i devran-i sofiye), (er hu emsiye), (Risale f beyani Kavsi Kuzah), (Talikat al haiye-i Tec rid li's-Seyyid erif) dir. Meaniden (Feraid- Hindi) sarihi Arakiyecizade ahabeddin Efen di de Tokattan yetien limlerden olup eserini yaz tarih 993 H. dir. Kendi el yazsiyle yazma nshas Ayasofya ktphanesindedir.

 321 HACI B A B A BN EYH B R A H M (TOSYAV)

Fatih devri limlerinden olup Tosyaldr. Vefat Bursada, kabri set bandan elebi Sultan Mehmede giden caddenin sa tarafnda ismiyle sylenen mescidin avlusundadr. Eser leri: (Letaif irabi'l-Kur'an), (erhu Avamili Curcan), (erhu Kavaidi'l-rab), (Murib-i Kfiye), (Murib-i Misbah), (El-Vesail'l-Vesait), (Evfel-Vafiyei fil erhil kfiye), (Risalet'l-Lehiv) dir.

HALMl 922 = 1516 Ediplerin faziletlilerinden Farsay bilen bir zat olup dedesi Sivasl, kendisi Amasyaldr. 882 H. de Fatih'e takdim ettii Arapa (Kaside-i Taiye) sini yine kendi erh etmitir ki, bir nshas Ayasofya ktphane sinde vardr. Bu eserinde bana gelen olaylarn bir haylisini nakletmek tedir. Bundan baka ( ' ) (Bahr'l-Garaib) ismindeki Farscadan Trke ye terceme mehur lgati, feraizden bir metin ve erhi, tptan (Kasimiye) isminde bir eseri de vardr. Yavuz Sultan Selime muallimlik eden Kastamonulu Halimi elebi de fazilet sahibi limlerden bir zattr. Msr seferinden dnte 922 H. de Samda vefat etti. Padiah hazretleri cena ze namazlarnda bulunmu ve pek ok mtessir olmutur.

HACI HASAN ZADE MUHYDDN MUHAMMED CAM (BALIKESR) 911 = 1505 limlerden ve ediplerden mehur bir zat olup Balkesirlidir. Tah sili Bursada Yldrmda medfun icazet verici limlerden Aydnl Molla Yegn merhumdandr. Mahmut Paann delaletiyle Fatih Hazretlerine takdim olunarak Bursaya kad tayin olunmutur. Bundan sonra kazas ker de oldu. Eserleri: (Mizant-Tasrifi fi ilmis-Sarf), (Haiye-yi Tavzih), (Natamam garaib-i lgat), (Haiye-yi Mukaddemat- Erbea), (Haiye-yi
(1) Birinci ksm Farsa lgatlar, ikinci ksm iirin faydalarndan bahse den 5286 kelimeyi havi olan, 947 H. de vefat eden Hasan bni Hseyin mad El-Karahisar'nin (amil'l-Lgat) ile Hatibi Rstem Mevlevi'nin (Vesilet'lMakasd)! ve Sofyal Nimetullah Efendinin ismiyle anlan lgati (Burhan- Kat) ve (Ferhengi uur) gibi eserler de Farscadan Trkeye yazan lgat kitaplarnn makbullerindendir.

F. : 21

 322 Tefsir-i Beyzav Al Sureti'l-Enam)dr. Osmanl edebiyatna olup iirlerinde Vhid ve Cami mahlasn kullanmtr. Kad sinin delleti olan 911 H. de istanbulda vefat etti. Eyp Sultan da medfundur. Fkhtan (Mecmau'l-Bihar) isminde iki cilt eseri dr. intisab kelime civarn de var

Taczade Cafer elebinin (Hevesname) sinde meth ettii drt air den biridir. iirlerinden: Rah- gamnda olal gnlm revan sana, Terk eyledi alkasn gitti can sana. Padiahn iradesiyle yazmaa balad (Garaib-i lgati) toplayan eserini ikmale muvaffak olamamtr. Iran limlerinden Hseyin Vaizin (Ravzat's-heda)sn (Saadetname) ismiyle terceme etmitir ki, br nshas Halis Efendi ktphanesinde vardr. Sekin talebelerinden A h med ibni Seyyidinin de (Esrar- Fatiha) isminde kymetli bir eseri var dr. (Ravzat'-heda) mehur air Fuzuli tarafndan da (Hadikat'sSada) ismiyle tercme olunmutur ki, malm ve matbudur.

HSEYN EFEND (HSEYN AH ELEB A M A S Y A V ) Mnazara adab ilminden mehur (Hseyniye) ismindeki eserin yazar olup Niksarldr. Tahsili ve mderrislii Amasyadadr. 918 H. de Edirneye gittii kayden sabittir. Hattatlarn eyhi Hamdullah Efendi den mek etmitir. Vardar Yenicesinde Krklarba ismiyle maruf olan Hseyin Efendinin de bu zat olduu rivayet edilmitir. Eserlerinden bir de (Menar haiyesi) vardr.

HAMDULLAH BN HAYREDDN Fazilet sahiplerinden ve Kur'n ilmi mtehassslarndan bir zat olup Ayasofyada hatiplik ve mderrislik yapmtr. Kraatten (Cevahir'l-Ikyan f erhi Umdeti'l-Irfan) ve (Veslet'l-Ikani fi erhi Rusuh'llisani fi Hurufi'l-Kur'an), (erhu Umdet'l-Irfan fi Vasfi Hurufi'l-Kur'an) isimlerinde eserleri vardr ki, birer nshas Hamidiye ktphanesin dedir. (Vesilenin) terceme tarihi 960 (Umde erhi) nin de 956 H. dir.

 323 HSAMZADE MUSTAFA EFEND Fatih devri hm ve ediplerinden bir zattr. Zeyniye tarikatna da intisab vardr. Bursa mfts iken vefat etti. Zeynilerde medfundur. Eserleri: (Haiye-yi erh-i Makasd), (Haiye-yi Telvih), (Mecmua-y na) vesairedir. (Terih) ismindeki (Sadr'-eria erhi) nin kendi el yazsiyle yazma nshas Yeni Cami ktphanesindedir. Yazl tarihi 893 H. dir. Ahlk v e tasavvuftan bahseden (Zevkye) ismindeki bir eserinin kendi el yazs ile yazma nshas da Enderun ktphanesindedir.

HAFIZ MUHAMMED BN AHMED BN ADL PAA 950 = 1543

Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. 950 H. de stanbul da vefat etti. Eserleri baslmamtr. Veziri zam Mustafa Paa namna (Miftah haiyesi), Ferhat Paa namna (erh-i Mevakf a talikat). Heyet - Ncumdan (Esseb'u-idad) (Risalet'l-Heyl) balca eserleridir.

HSEYN HSAMEDDN EFEND (KARA ELEBZADE) 1007 = 1598 Tahsilini tamamladktan sonra ilmiye rtbelerini devrederek Ka zasker olmutur. Bursada tekat olarak inzivada iken (Tekmili Uzlet) terkibinin delleti lan 1007 H. de vefat ederek Emir Sultan Camii nne defnedildi. (Hidaye) ile (Miftah) a limane talikat ve fkh meselelerini toplayan kymetli mecmuas vardr.

HSEYN KEFEV 1010 = 1601 Osmanllarn lim ve ediplerinden bir zat olup medrese mderris liklerini devrederek Mekke Mollalna nail olmu, memuriyet mdde tinin sonu olan 1010 H. de Mekkede vefat etmitir. Edebiyatta mizaha mtemayil bir karaktere sahiptir. Bir nshas Hamidiye ktphanesinde mevcut olan (Bostani Efruzi

 324
Cinan) ismindeki (Glistan erhi) nin mukaddimesinde hal tercemesin den v e baz eserlerinden bahsetmitir. Eserleri baslmam olup aadadr: (erhu Buhar-i erif il hadisi Gusl), (erhu Mslim il nsf), (erhu Divan Hafz), (erhu Lmiyet'l-Acem) vesairedir. Bir de (Sevanihu't-Tefe'l ve Levayihun-Neveffl) isminde falna mesi vardr. Beyitlerinden : Mezk ehli, lbbn ydetse tt kandi vasfeyler. Aceptir hali lem, bilmeyen syler, bilen syler. Msralarndan : Elinle ettiin hayr dilinle eyleme zayi (Falname) : Byk bir ksm Hafz irazi divanndan edilen tefe'llerden ve bunlara dair zarifane hikyelerden bahseden bir eserdir. Bir nshas Air Efendide vardr. (Razname fi menakbi'l Ulema-i ve'l-Meayihi ve'l-fudalai) isminde bir eseri daha vardr. Bir nshas Hakimolu ktphanesindedir. HSAMZADE BRAHM EFEND (GERMYAN) 1016 = : 1607 Mehur limlerden olup Germiyanl Hsam Efendinin oludur. V e fat 1016 H. de, kabri istanbul'da erife Hatun mescidi sahasndadr. Bir ok fazilet v e kemal ile muttasf bir zattr. ibni Kemal'in (Miftah)na mkemmel bir Tekmilesi olduu gibi (Fkh- Ekber) ve afiyeyi de manzum olarak erh etmitir. iire de kabiliyeti vardr. erifi mahlasn kullanmtr. HASENL-KF (AKHSAR- BOSNAV) 1025 = 1616 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Bosnann Teravnik ( ^ sanca na bal Akhisar - Devlet-i Vakf kasabasmdandr. Resm ilimleri 986 H. de Bosna kads bulunan Bli Efendiden ta mamlamtr. Vefat 1025 H. de olup kabri memleketine yakn Purusa kyndedir. Kf mahlas kaf ilmindeki maharetine ve yahut (kfiye) ye yazd erhten dolaydr.
(1) Fkhtan (erhu Mukaddimeti'I-Gazneviye) Efendi de Teravnikten yetien limlerdendir. sahibi eyh Muslihuddin

325 (erhun al mukaddimeilmi'l-Usul), (Usu-

Deerli eserleri: (erh-i Akaid-i Tahavi), (Metnun ve erhun fi ilmi'l-meani), l'l-Hkmi fi nizami'l-lem) O

ti's-Salati Li'l-Fenar), (erhu K u d r ) , (Semt'l-Vsuli il (Kfi fi'l-mantk)

(Eri Mlhmesi tarihesi), vesairedir.

H A F I Z M A H M U D ( V A R D A K ) (=) 1045 = Vardar Yenicesinden 1635

yetien limlerden olup Kur'an- K e r m yet iin yazmaa muvaffak olduu (Ter-

lerinin kolaylkla bulunabilmesi

tib-i Zba) (') ismindeki matbu ve mehur eserin mellifidir ki, Z e h tertib-i Zba terkibi yazl tarihini gstermektedir. 1045 H. de memleketinde vefat etti. Hamam yanndaki kabristanda medfundur. (Menakibi'd-Drer Ale'lGureri ved-Drer), (erhu Merah), (erhu Bina), (Hibetllah minp'l-

( 1 ) Eri vak'asnda bulunduktan sonra Arapa olarak kaleme ald bu de erli eserini Sultan'III. Mehmede takdim ederek padiahn iltifatna mazhar olmutur. Osmanl lisanna tercemesiyle beraber stanbulda basld gibi, Almancaya da terceme olunmutur. (Usulu'l-Hkmi fi Nizami'l-lem)in Franszcaya da terceme edildii Bae ismiyle 1297 H. de nerolunan Risaleyi Mev kutede zkrolunmutur. brahim Mteferrika tarafndan bu isimle yazlm olan dier eser kendisi tarafmdan 1144 H. de Matbaa-y mire'de baslmtr. Bu eserde corafyann faydalaryla asker siyasete dair faydah ve ksa bilgiler vardr. Bir de 1006 H. de Akaidden (Ravzat'l-Cennat) isminde yazd metni 1014 H. de (Esharu'r-Ravzat) ismiyle erhetmitir ki, her ikisi umum ktp hanede vardr. (Ravzat'l-Cennat) adl eser yanllkla Birgiv merhuma ait gsterilerek baslmtr. ( 2 ) Memleketlisi ve talebelerinden Ali ismindeki zatn da ilm-i Kelmdan bahseden Arapa (Tavaliu'l-Envar min Matlai'l-Enzar) adnda Mnekkah bir eseri vardr. (3) 1174 H. de Diyarbekir Valisi iken vefat eden eteci Abdullah Paann (Enharl Cinan min Menbi'i Ayati'l-Kur'an) isminde bu tarzda bir eseri oldu u gibi, 1286 H. de Ktahya mfts olan Muhammed erif Efendi adl bir limin de Kur'n yetleriyle beraber matbu ve mehur olan (Miftah't-Tefasr) isminde bir eseri vardr ki, Haf& Kur'n olmyanlarla tefsir ilmiyle me gul kimseler iin lzumlu bir eserdir. Devlet memurlarndan kif Efendi is minde bir zatn da 1266 H. de yazlm (Mirat'l-Kur'an) isminde mufassal bir eseri vardr ki, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde mevcuddur. Hal ter cemesi airler faslnda yazl Tevfik Bey tarafndan da usl ve eski idare hak kndaki bahisleri karlarak 1287 tarihinde terceme edilip basld gibi, eski Hicaz Valisi Faziletli Ahmed Reid tarafndan da troeme ve asliyle berabr 1331 de Mekke'de balptr.

 326 feraiz), (Bahr'l-Mesaili mine'l-feraiz Haiye-i fiye) mam eserleri de vardr. iirlerinden: Deil arz-u-Sema ve e cihettir Hz. Mevl Kadm zatma, olmaz mahal hadis olan eya... stanbulda Nianc Mehmed Paa cami hatibi brahim bni Musta fa Efendinin de (Tertib- Ziba) tarznda (Kitab't-Teshili ve't-Tertbi) ismiyle msemma br kitab ve (erhi Aded-i yat) isminde bir risalesi vardr. (Teshil)'i, (Tertibi Zba)'y grdkten sonra yazdn mukaddime sinde zikretmitir. Eserlerinin nshalar skdarda Atlama ta ktp hanesinde vardr. HIBR AL EFEND 1080 = 1669 isimlerinde basl

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Ktahyaldr. Eserlerinin en b y olan (Hadikat'l-Fukaha) snn yine kendi tarafndan yazlan er hinde knyesini yle yazyor: (Ebu Muhammed Habr Ali bni Musta fa bni Pr Muhammed El-Maruf Blblzade). Memleketinde tahsilini tamamladktan sonra seyahat ederek Kzl Hisar'da {^) yerlemi ve ilimlerin nerine balamtr. Bu suretle vakitlerini geirip 1080 ksur tarihlerinde vefat etti. eitli eserleri olup balcalar aadadr: 1 (Hadikat'l-Fukaha) : Bir byk cilt olarak yazd bu eserini 1052 H. de (Telhsu'l-Fetava ve uruh) ismiyle be cilt zerine erh et mitir ki, bir takm Manastr ktphanesinde mevcuttur. Bu eser fkh ilmindeki ihtisas ve geni malmatna ak bir delildir. Bu erhin mu kaddimesinde knyesini ve Kzl Hisarda erh ettiini tasrih etmitir. 2 (fau'l-Ebdan'l-Merzap fi Srri Menafii'l-Kur'ani'-erif ve'lEsmai'l-Hsna) : Kad Ebubekir Neseinin (Eddrr'n-Nazm fi fezailil Kur'ani'l-Kerim) ismindeki eserinin erhi olup nihayetine Peygamber Efendimizin mbarek azlarndan kan tesirli dualar ilve etmitir. 3 (Hediyyet'l-Hibr fi tercemeti minhac'l-Muhammed) : lmi Kelmdan bahseden kymetli bir eser olup 1073 H. de yazdn beyan
( 1 ) Kzl Hisar: Eriboz adasnn gneyinin nihayetindeki Karistos ehri dir ki, Osmanl idaresi zamannda Kzl Hisar adiyle isimlendirildii Ktip e lebi merhumun (Cihannma) ismindeki mehur eserinin haritasnda yazl dr. Ali Efendi ikamet ettii Kzl Hisarn bu Kzl Hisar olduunu tasrih et mektedir. Osmanl corafyaclarndan bazlarnn Manisann Kzl Hisar is miyle anld ve Aymtap Sancanda yine bu isimle bir nahiye bulunduu da corafya ile megul olanlarn malmudur.

 327 etmektedir. (Minhac) da kendi eseridir. Tercemenin bir nshas Hamidiyede vardr. 4 (Zbdet'l-Fiker fi Ziyareti Seyyidi'l-Beer) : Fahr- Kinat Efendimiz Hazretlerinin ziyaretleri adabndan ve ksmen Medine'nin fa ziletlerinden bahseder. 5 (Ukd'd-Drriye fi erhi Feraizil Hibriye) : Feraiz ilmine dair yazdklar metnin erhi olup bir nshas Ktahya ktphanesinde dir. 6 (Nebzet'l-Menasik) : Haccn menseklerinden bahseden faydal bir eserdir. 7 (Mnyet's-Salihin) : Akaid ilmine dairdir. 8 (erhu Hadisi Erban) : Malm tarz zeredir. 9 (Zuhrul-hret) : Mltekanm genie tercemesi olup br ns has umum ktphanede vardr. 10 (Zuhr'l-Masr) : Akaide mteallik Trke bir manzumedir. Bir nshas ehid Ali Paa ktphanesinde vardr. Kendi el yazs ile yazma nshas Fatih ktphanesinde mevcut (erhu Nikaye Mine'l-Fkh) yazar Abd'l-Vcd bni Muhammed Efen di de Ktahyadan yetien limlerdendir. Eserin yazl tarihi 856 H. dir.

HACI MUHAMMED BN AL EL KARAMAN Karaman ve havalisinde (eyhu Siyah ser-Karaba) hretiyle ta nnm olan eyh Abdlltif Karaman'nin neslindendir. (erhu Besmele), (Haiye Ale't-Tehzib), (Takribl Mbtedi il Metalibl Muhted fil Fkh), (Risale fi mani Ebeveyn' Nebyyi (S.A.) ) vesaire gibi, baslmam olan eserleri vardr.

HCPZADE MUHAMMED EFEND (STANBUL) 1100 s= 1688 let ilimlerinin ve yksek ilimlerin ounun kollarnda ve bilhassa fkh ve feraiz ilminde ihtisas sahibi bir zat olup stanbulludur. 1100 H. de stanbul'da vefat etti. (Bidaat'l-Ahkm f Ahkmi'l-Hkkmi) is minde bir eseriyle fkhtan (Sakk)e dair dier bir eseri vardr. eyh Muhammed bni Abdrreid Secavendnin feraizni de (El-Feraiz'lVfiye) ismiyle terceme etmitir. Bir de tecvit ilmnden (Kavaid'l-Kur'an' fi Tecvidi'l-Kur'an) is miyle Trke bir tecvidi vardr.

 328 HIFZ MUHAMMED EFEND 1165 = 1751 Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup stanbulludur. 1165 H. de s tanbul'da vefat ederek Sar Abdullah Efendinin yanna defnedildi. M e zar tandan Bayram tarikatnn Melmiye koluna mensup olduu an lalmaktadr. (Fezail'l-mal) vesaire gibi eserleri vardr. 1051 H. de (Beyan Evsaf Kudsi erif) ismindeki eseri yazan Muhammed Hfz Efendi baka bir zattr. Risalesi baslmtr.

HAZIK MUHAMMED EFEND (ERZURUM) 1177 = 1666

limlerden ve airlerden bir zat olup Erzurumludur. Tahsilini ta mamladktan sonra Erzurum Mftlnde bulundu. (Maarifetname) sahibi eyh brahim Hakknn Farsa hocasdr. Eserleri: (Talikat al Tefsiri'l-Beyzav) ile matbu (divan) vesairedir. brahim Hakk merhu mun Hakka ynel di Hazk Efendi msrann delleti olan 1177 H. de Erzurum'da vefat etti. Beyitlerinden : Hot perestan zu'm ile allme-yi devran olur. Mekteb-i irfana gelse tfl ebcedhan olur. Nr-i vahdetle iden kalbini beyt-i Rahman, k ider sinesini ke-yi mihrap gibi... Erzurumda Gl Ahmed Aa tarafndan Kars caddesinde ina olu nan emeye syledii Gel Gl Ahmed emesinden glb s suyu tarihi, tarih latifelerden olup mehurdur.

HSEYN BN MUHAMMED EFEND

lim ve fazilet sahiplerinden br zat olup 1115 H. de Kazvinin (Acabl Mahlkat) n, (Mirat Acaib'l-Mahlkat ve Kef- Garaib'l-Mevcu'dat) ismiyle geni bir ekilde terceme etmitir ki, nshas Esad Efendi ktphanesinde mevcuttur. (Risalet'n-Nriye fi'l-Akaidi'-eriyye) is minde Trke bir eseri de vardr.

 329 H A N F B R A H M EFEND 1217 = 1802 Fatn tezkiresinin naklettiine gre, Divan Hmayun hocalarn dan, eyhlislm Arif Hikmet Beyin kanaatine gre Baltac zmresin den ilim ve kalem sahibi irfaniyle tannm bir zattr. Resm memurluk tan ayrldktan sonra inzivaya ekilmiti. Bir aralk kendisine cezbe hali geldiyse de, ksa zmanda his lemine dnerek temiz Hicaz topraklarna ayak basm ve hacc erifi ifaya muvaffak olarak stanbul'a dnmtr. mrnn sonuna kadar eser yazmakla megul olup muasr ve sev diklerinden air Pertev Efendinin syledii Hznile nar tarihin de dim, adne mahviyet ile gitti Hanif msrann delleti olan 1217 H. de vefat etti. Mustakimzade, Hanif brahim Efendinin ilim meclisinden is tifade edenler arasndadr. Maalesef kabri tesbt edilemedi. Eserlerinin tamam baslmam olup aadadr : 1 (Tefsiru yeti nne's-Salte tenha ani'l-fahai ) 2 (erhu Hadisi Erben bi lafzateyn) 3 (Hediyyet'l-hvan - erhu Hadisi - mm Zer) 4 (Tefsiru Seb'a Sverin b nukat Duha, nirah, Tin, Kadr, Asr, Kevser, hls ) 5 erhu Esmai'n-Nebiyyi), smi: Eddrret'l-Asmai Ebha'l-Esma'dir.) 6 (Tahric Ehadisi ir'ati'l-slm) 7 (Terceme-yi Sadr's-eria) 8 (Terceme-i fazat'l-Mennan) 9 (Levamiu'l-lham) 10 (Menhec'l-Edibi fi erhi En-mzeci'l-Habib) 11 (El-'dad fi addiz-zdi li'l-mead) 12 (Esami-i Ashab- Bedr) fi beyani

13 (Ll-i Musaffa fi ziyareti'l-Mustafa) : Arap limlerinden Zey neddin Muhammed El-Abbas'm (Neticet'l-Fiker Fi Haberi Medineti seyyidi'l-beer) ismindeki be bab ve bir hatime zerine mrettep (Me dine-i Mnevvere) tarihinin tercemesidir. Mustakimzade yazsiyle yaz ma bir nshas Esad Efendi ktphanesinde mevcuttur. 14 (Risalet'n-Nasih ve'l-Mensuh) 15 (htisar lgati ves-saf) 16 (Menazl'l-Harameyn) 17 (Divan) Bir nshas Hamidiye ktphanesinde vardr. 18 (erhu Tufani marifet) Eserin metni Hoca Ne'et'indir.) 19 (Risale-yi Kademi erif fi Eyyb Ensari)

 330 20 21 bu mecmua mtr. (erhu Hasaisi's-Sura li's-Suyt) (Durub-i Emsal-i Trkiye) eserlerin ounu ihtiva eden mellifin el yazs ile yazma bir Tire ktphanesinde mevcut olup bu fakir tarafndan grl

Akane bir gazeli: Terki can eyler, visali bezm-i canan istiyen. Blbl sa-zr olur, bir verdi handan istiyen. Bir gln bin hn, bir yarn nice ayar var! Alemi lhuta baksn zge seyran istiyen. Ak iin saf ile gel sof derni kalbi kim, Zeyneder kanesin elbette mihman istiyen. Su-i hal ve razn ketmeylemez mridlere, Saklamaz de-di derunun tki derman isteyen Rehber et srr- m m z i l i aka era hm Ey Hanf sa, visali gyi irfan isteyen. 1189 H. de vefat eden (arih-i ifa) brahim Hanf Bey dier bir yksek zattr.

HSEYN HSN BN H A L L GRD 1218 = 1803 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Giridin Kandiye kasabasmdandr. stanbul'da tahsilini tamamladktan sonra Kandiye'de ilmin nerine hiz met ederek 1218 H. de ad geen kasabada vefat etti. zmir'de kendi el yazs ile yazma ilm bir mecmuasnda (Menasiki hac), (Risale fi erati's-saati), (Haiye al risalet bahsi'l-hudsi), (Fe vaid-i kelmiye), (Risale fi tarifi'l-kre), (Talikat ale's-siraciye minel feraiz) isimlerinde eserleri olduunu grdm.

H A F D M U H A M M E D EFEND 1266 = 1849

(STANBUL)

Hayrl eserlerinden stanbul'da Bahekapsmda ktphanesi olan eyhlislm Air Efendinin faziletiyle tannm oludur. Sadece (Galatat- Hafid) ismiyle sylenen Trke matbu byk eserinde bir hayli kaideler, lgat meseleleri ve tarihesi beyan olunmutur ki, lisanmzda galatlara dair yazlan eserlerin en by ve istifadelisidir.

 331 Kld Huldi Hafd Efendi makam, Kld Hafd Efendi me'vay adne rihlet msralarnn delleti olan 1266 H. de vefat ederek Air Efen di ktphanesi avlusunda pederinin yanma defnoldu. Kaptan Paalarn hal tercemelerini anlatan (Sefinet'l-Vzera), Arapa olarak da (Hadsi Erban erhi) eserleri cmlesindendi. stanbul sularnn eitlerine ve zelliklerine dair (Mihahl Myah) isminde matbu bir risalesi ve Revan odasnda Hakk- Hilfete mteal lik bir eseri de vardr.

H A Y A T A H M E D EFEND 1229 = 1813

(ELBSTANI)

Son devrin limlerinden olup Elbistan mftsnn oludur. stan bul'a geliinden sonra bir hayli eser nerine muvaffak olmutur. Eserle rinin en mehuru: Farsa kaidelerinin inceliklerini bildiren matbu (Tuhfe-yi Vehbi) erhidir. (Nuhbe) yi dahi erhe balam ise de, mr vefa etmeyip olu tamamlamtr. (Is'af'l Minne fi erhi ithafl cinne), (erhu manzume-yi ahidi) ile mantk ve daba mteallik br (manzu me-yi nniyesi) vardr. 1229 H. de stanbul'da vefat ederek skdar'da Nuh kuyusu civarnda Seyyid Ahmed deresi kabristanna defnedildi. Bir de (Zuhuru Mehdi) zamann tayin edenlere kar (Tahaft Mstahrece) isminde eseri vardr. iirlerinden : Bu kesret leminde srr vahdet bilmesi mkil; Bilir ancak, ekalimi Hakaykta gezen ss.

HIFZI A R F M U H A M M E D BEY (STANBUL) 1238 = 1822

Kraat ilminde malmat sahibi bir zat olup stanbulludur. de zimmet halifesi iken 1238 H. de vefat etti.

Tersane

Eypte pederi Seyyid brahim Efendinin yannda medfundur. K raat ilminden (Sibt'l-Hayyat) isminde bir eseriyle (Hfzi Bey mecmua s) ismiyle baka br eseri vardr. 1172 H. de (Mutkinu'r-Rivaye) isminde kraat ilminden makbul bir eseri olan Muhammed bni Mustafay Naim Efendi kurradan bir zattr.

 332 HAFIZ SEYYD EFEND (SROZ) 1269 = 1852 Son asr limlerinden bir zat olup Siroz kylerinden Topolniklidir. Uzun mddet istanbul'da ilmin yaylmasna hizmet ederek 1269 H. de Hacc eriften dnte (Yenbuul-Bahr) da vefat etti. Matbu eserleri: (erhu alka) {^), (Haiye al erhi vaz'iyye li Ali K), (Risale-yi lmiahid) ile devrinde geerli olan ilimlere dair takrirlerinden ibarettir.

HADIM AHMED EFEND (NEVEHR - RHZADE) 1260 = 1844 Fazilet sahiplerinden bir zat olup tahsilini tamamladktan sonra memleketi Nevehir mftlnde bulundu. Vefat 1260 H. dedir. Eserlerinden: (erhu Hadisi L A d v . . . ) , (Risale fi Kelmillhi tel), (Tefsiru ve m teane ill en yeaellah), (Risale fi mane'l-masdar) gibi risaleleri bir arada baslmtr. Bundan baka imtihan risale leri de vardr. HMD EFEND (KARS) 1291 = 1874 Fazilet sahiplerinden iire kaabiliyetli bir zat olup Karsldr. 1291 H. de memleketinde vefat etti. Eserlerinden bazlar (Sre-yi Abese tefsiri), (izhar erhi) ve (Divan) dr. 1213 H. de ifay erifi terceme eden Talip joca zade Hafz Ishak Necip Efendi de Karstan yetien limlerdendir. Tercemenin mellifin el yazs ile yazma nshas skdarda Selimiye ktphanesindedir.

HACI TORUN EFEND (KAYSER) 1302 = 1884 Son asrda Kayseri'den yetien limlerin byklerinden olup h reti (Hac Torun Efendi), knyesi (ukurluzade Muhammed Salih) Efendidir. 1302 H. de memleketinde vefat edip Hand Hatun Camii eri( 1 ) Mevlna Mahmud Antak'nin limler arasnda mehur olan (stiare) risalesinin erhidir ki, erhten baka Karatepe' ismiyle tannan Mevlna Ha san bni Mustafay Aydn'nin de makbul bir erhi ve bu erhe de Muhammed bni Osman Adapazar'nJn mufassal bir haiyesi vardr ki, mahallerinde zikre dilmitir.

 333 finin haremi dahihne defnedildi. Eserleri Arapa ve aadadr. baslmam olup

1 (Risalet'l-ndiraciye) : Kur'n kraati ilminden olup (Kraati Aere) nin tertibi beyanndadr. 2 Hiss'l-Hakk ve Zahr) : Kur'an- Kerm kraatndan ayrldk tan sonra (Subhane rabbike rabbil izzeti..) yeti kerimesinin, (Subhane rabbina) okunmasnn daha doru olduunu aklayan ve delillerini gs teren eserinden ibarettir. Risalenin ismi yazl tarihi olan 1268 H. yi gsterir. 3 (arat- Kur'n) : Kur'an- Kerm'in rumuzlar beyanndadr.

4 (Tenbihul-Abiya) : Az zaman iinde ok zaman olur diyenle rin szlerini red yolunda kaleme alnmtr. 5 Risaletn fi tarifeti'l-Ahkami'-er'iyye 6 Miftahl Hayat'dr.

HSEYN FEHM EFEND ( P A L U L U ) Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup Diyarbekire bal Paludandr. Garip ilimlere de vukufu vardr. Eserlerinden: (Zbdet'l-Feraiz) ile (Nebzet'l-Hisab risaleleri) bir arada olarak baslmtr. Sultan Aziz devrinde sparta naibliinde bulunmutur. (Miftah'l-rfan fi Hakikati'lnsan) isminde bir eseri daha vardr.

HACI ABD BEY ( P E T R C l ) 1304 = 1886

Fazilet ve irfan sahiplerinden bir zat olup Siroz civarndaki Pedritendir. Bugn elimizde mevcut Tevrat ve ncil'lerin tahrif edildiine ve teslisin reddi ile batl olduuna dair Trke yazd (zah'l-Meram Fi Kefi'z-Zalm) ismindeki eseri ve (Fezail-i Zikrullah) adiyle de dier bir eseri stanbul'da baslmtr. Yine bu mevzuda (Risalet's-Samsamiye) ve (Brhan'l-Hda fi reddi kavlin Nasra) ismiyle eserleri vardr k, (Burhan) n bir nshas Hidiv ktphanesinde (Msr'da) mevcuttur. (Burhan), Lebib Efendi tarafndan terceme edilmitir. eyhler faslnda sz geen Kuadal brahim Efendiye intisab vardr. 1304 H. de vefat ederek Merkez Efendi yaknma defnedildi. Ho sohbet, zarif ve cazibeli bir zatt.

 334 HSEYN BN MUHAMMED (MANDALYAT) 1305 = 1887 Mentee sanca dahilinde Milas kazas nahiyelerinden Mandalyatn Derince kyndendir. Tahsilini istanbul'da tamamlyarak Bayezit Camiinde ilme hizmetle icazet vermee muvaffak oldu. Bundan sonra Huzur-u Hmayun ders leri muhatapl ve arkasndan Mukarrirliine nail olarak 1305 H. de zi yarete gittii memleketinde vefat etti. Arabi ilimlerin ekseri kollarnda bilhassa sarf ve nahivde ihtisas sahibi idi. (erhu Talimi'l-Evzan), (Risale fi Talimi'l lmi ve Mevzuihi ve ayetihi), (Risale fi kelimeteyi-ehadeti), (Risale fi Hakk ibin) isimlerinde risaleleri 1286 H. de baslm olan mecmuasnda mevcuttur. (Mizan's-Sarf), (erhu Dibaceti Munit-Tullb) gibi matbu eserleri ve (Fevaid-i Lmiye erhi), (Muhai Munit-Tullap) vesaire gibi baslma m eserleri de vardr.

HACI BRAHM EFEND (STANBUL) 1309 = 1891

Ediplerin faziletlilerinden bir zat olup stanbulludur. Arapann in celiklerini Hicazda eyh nktiden tahsil etmitir. stanbulda (Dar'tTalim) adiyle at husus mektepte Arap dilinin en iyi bir ekilde edebiyatiyle beraber be sene zarfnda renilip yazlabileceini isbat etti. Gitti ibrahim Efendi Cennete msrann delleti olan 1309 H. de istan bul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde mehur air Bak'nin kars na defnedildi. Matbu eserleri: (erhu Belat- Osmaniye), Temyizi Ta likat), (Nahvi Arab tercemesi), (Sarf Arab tercemesi), (Tafsil't-Telifi fi tavzihi mesaili't-tasrif), (Hikemiyat- Arabiyye) vesairedir.

HAMD EFEND (HARPUT) (El-Hac Abdlhamid Hamdi Efendi) 1320 = 1902 Hal tercemesi ileride yazl Harput mer Naim Efendinin oludur. Talebe iken dier medrese talebelerine hocalk etti. lisanda airdir. 18 yanda (Avamil Tuhfesi)n (Nzhetl ihvan fi Hasiyeti Tuhfetl hvan) ismiyle haiye etmi ve br (Divane) tekil edecek iirlerini edebiyat lemine hediye klmtr. Pederinden icazet almtr. Faziletli vezir Yu suf Kmil Paa, merhum mezkr zatn ilm faziletlerini takdir ederek

 335 Harputta yaptrd medresenin mderrislik ve mtevelliliine tayin buyurdu. Arapa ve Trke yazlar mkemmel bir mnaat tekil eder. eitli ilimlere dair her taraftan vukubulan suallere yazl olarak cevap verirdi. Bu cevaplar da mhim eserlerden saylmtr, idris tarikatn dan da halk irad iin mezun klnmtr. Defalarca ilm icazet vermi tir. lm faziletleri ve edeb kemalt gibi vera ve takvas da son dere cede idi. 1320 H. de vefat ederek pederinin yanna defnolundu. Eserleri ve talikat oktur. Mehurlar unlardr: (Netayic'l-Ebkr fi Hasiyetin Netayici'l-Efkr) : Eksiktir. (Essamt'l-Abkar fi erhi Ikdl Cevheri fil fark beyne KesbeylMatrdi ve E'ar) : Matbudur. (El-Haiyet'l-Cedide Al Havai'l-Syel Ktiyeti'l-Vakati Al tarafi't-Tasavvurat) : Matbudur. (El Hall'l-Mkemmili Alel Havais-Siyel Ktiye Ale'l-Mutavvel), (El-Feyz'r-Reddi Fi Hasiyeti Havai'-Cellli'l-Gelenbev), (Tabsirat'l-Hakk Kur'an), (Cevabi'l-Veziri fi Hrmeti imtinai'l-Hacci A n duhuli Mekkete indel-vebi'l-Kesri), (Safvet Efkri'l-Ulemai Fi isbat ilmi Nebiyyina bi'l-esmai) : Mat budur. (Mkhilet'l-Ebsari fi r'yetil hilli bi'n-nehari), (Bayyet'l-Kasidi fi cevabi'l-e'siletil vrideti min m i d ) , (El-Burhan'l-mnevveru fi tahrimi't-tasvri ve iftinail-Musavvri), (Tahmis'l-Kasideti'l-Mnferice) : (Olu Kemaleddin Efendi tara fmdan terceme ve erh ile baslmtr.) Zamanmzn ediplerinden Ibnl Emin Mahmud Kemal Beyefendinin edibane takrizi vardr. Pederi mer Naim'nin (Velediye Hicabisi) zerine yazd haiye yi tamamlamtr. HASB S L E Y M A N EFEND ( P R A V T E V ) 1327 = 1909 lim ve marifet sahiplerinden br zat olup Drama sancana bal Piravitelidir. Bir mddet er' hkimlikle vazife grmtr. Sonradan saray ktipleri arasna girmi ve arkasndan ba ktip olmutur. 1327 H. de vefat edip Edirnekaps haricinde ibrahim Halebi'nin kabri civarnda defnedildi. Matbu eserleri: (Tafsl-i-Kavaidi Klliye erhi), (Terceme-i Ttri'l-Enami fi tabiri'l-Menami li'n-Nablusi), (Terceme-i Gunyeti't-Talibn li'-eyh Haz ret-i Abdl-kadir Geyln, El-Msemma bi umdeti's-Salihin), (Mirkat Ale'l-Ayani fi hurmeti'l-Istcari al Kraat'l-

 336 meratibi lmi le Dnn Fi Menakb-i Abdl-kadir Geyln), (erh ve terceme-yi Delail-i Abdl-kadir-i Geyln). Bir de (Risalet'l-ittihadiye li saadeti'l-milleti'l-islmiye) isminde baslmam bir eseri vardr. Gelenbevzade Ahmed Tevfik Efendi merhumun tercemeye bala d (Tahaft'l-Felsife)yi de tamamlamtr. HSN EFEND (HSEYN HSN EFEND) 1331 = 1912 eyhlislm

Fakihlerden kanunlara vakf bir zat olup stanbul'da domutur. Pederi Erzurumlu ise de aslen Diyarbakrl melliflerden Molla elebi torunlarndandr. Evkaf- Hmayun Kadl, Y e m e n mfettilii gibi hizmetlerde bulunduktan sonra meihat makamna getirilmitir. 1331 H. de azledilmi olduu halde vefat ederek Cerrahpaa Camii avlusunda pe deri yanma defnedildi. Toplad malzeme ok, malmat geni idi. Eser lerinden (Arazi kanunnmesi erhi) baslmtr. (Ahkm- Evkaf), (Mecellenin baz aksamna erh), (Kitab'd-Diyat' da dier eserlerindendir. HATTAP HAYDAR BN EB'L-KASIM KARAHSAR 817 = 1414 Sultan Osman Gazi devri lim ve fakihlerinden olup ilk tahsilini memleketinde yapm, Samda tamamlamtr. 817 H. de memleketinde vefat etti. Eserleri: Fkh ilminden (erhu Manzumeyi Nesefiye fil hilfiyat), (erhu Kenzd-Dekayk), (erhul-Muhtari fi frui'l-Hanefiyye) ile Usul Fkhtan (erhu'l-Menar) dr. Karamanda vefat eden Trke (Mir'at'l-Kad) sahibi Ali Galip Efendi de Karahisardan yetien limlerdendir. HIZIRAH MENTEEY 853 = 1449 Deerli melliflerden bir zat olup Menteelidir. lk tahsilini mem leketinde yaptktan sonra ilmini tamamlamak gayesiyle 15 sene kadar Msrda kalmtr. Allme-yi Ts'nin Osmanl lkelerine geldiini du yunca tekrar gelip mezkr allme ile ilm mbahase ve sohbetler etti. Zamann yalnz ilim ve kemal yolunda sarf eden limlerdendir. 853 H. de memleketinde vefat etti. (erhu Tecrid), (Talkat ale'l-Mevakf), (Talikat ale'l-TelVih), (Haiye Al MoUazade) gibi ilm eserleri vardr. Bursada Zeynilerde medfun bulunan olu Dervi Muhammed Efendi de limlerdendir.

 37 HIZIR BEY (1) (SVRHSAR) 863 = 1458 limlerin deerlilerinden fazilet sahibi bir zat olup Hoca Nasreddin Efendi (-) torunlarmdandr. Fatih Hz.lerinin emriyle Sivrihisardan ge tirtilerek en evvel stanbul Kads tayin edildiler. Devlet merkezinin bi rinci kads olan bu zattr. Ksa boylu olduundan kendisine lim Da arc derlerdi. Akaide dair yazd (Nniye kasidesi) ne Uryanizade, smed Efendi vesaire gibi birka zatn erhi varsa da, en mehuru sekin talebelerinden Mevlna Hayal'nindir. Vefat tarihi L zale Aleyhirrahmet terkibinin dellet ettii 863 de, yksek kabri Vefadan Zeyree giden caddenin sa tarafndaki mes cidin avlusundadr. ('') Arap, Fars ve Trk edebiyatndaki geni bilgisi ne mevcut yksek iirleri dellet eder. (Ucalet Leyletin Ev Leyleteyni) Arapa baka bir (Kaside-yi Nniye) leri vardr. Bir de Fatih Sultan Hann emriyle (Metali) i geni bir ekilde Farsaya terceme etmitir ki, bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr. Ebcet hesabiyle tarih sylemeyi bu yksek zat ihtira etmilerdir. Trke iirlerinden : Vermi ziya benefeye peyam zlfiyar Ol lezzetin havas dimandadr dahi... Rarsca iirlerinden:

( 1 ) Fkhtan (Sadr'-eria) ile (Vikaye (ye makbul bir erh yazm bulu nan ve 891 = 1486 H. de vefat ederek Molla Fenar camii yaknna defnolunan Bursa Kads Yakup Paa ile 901 = 1495 H. de vefat edip Zeynilerde medfun bulunan Mfti Ahmed Paa Fakh ve Mni mehur Sinan Paa Hzr Beyin deerli oullardr. ( 2 ) Bu zatn gerekleri, felsef ve ahlk dersleri alayl ve elendirici h i k r yelerle retmek gayesi gden szlerini derleyen risalesi, bat lisanlarna bile terceme edildiinden Avrupallar arasnda da mehurdur. Edep ve hikmete mu halif baz di szler ise, tabiatiyle kendisine bir yaktrmadan ibarettir. Hoca Nasreddin Efendinin szlerinden 120 tanesi Mevln'nm oullarndan Burha neddin elebi tarafndan erh olunarak 1306 H. de Konyada baslmtr. (3) eh tezkiresinin: eyh Vefa yaknnda Necati merhumun kabrinin bulunduu tekkededir. ifadesine gre Eyyp Ensarde medfun olduuna dair baz hal tercemesi kitaplarndaki nakillerin vesikah olmad anlalmaktadr. Olu Ahmed elebinin de nnemel Amel Binniyat hadisi erifinin erhine dair bir eseri vardr ki, Ayasofya ktphanesinde mevcuttur.

F . : 22

 338 Molla Gran ile aralarndaki u fkra mehurdur: Hzr B e y iki ge cede bir kaside tanzim ederek Ucalet Leyleteyni adiyle Fatihin hu zuruna takdim klar. Bunu Molla Gran grerek (Lekad zade'l-heva Fi'I-bu'dibeyn. V e beyne'l-beyni bu'de'l-marikayni) beytine itiraz ile Z a d e Fiil lzm olarak kullanlmak gerekli iken mteaddi olarak irad edilmi der. Bu itiraz padiahn iradesiyle Molla tarafndan kasidenin zerine yazlarak Hzr Beye gnderilir. Bey cevap olarak Fi kulbihim maradn Fezade hmullahu marada yeti kerimesini yazar.

H A Y A L A H M E D EFEND ( M O L L A - ZNK) 875 = 1470 limlerin byklerinden olup zniklidir. Hocazade seviyesinde de rin bir limdi. Yazk ki 33 yandayken vefat etti. Deerli eserlerinin mehuru : (Haiye-yi erh-i Akaid) ( ' ) olup (erhu Kaside-i Nniye), (Talikat al erhi Makasd), (Haiye al Evail-i Tecrid), (Haiyet'l-Feraiz) de kymetli eserlerindendir. Vefatlar 875 H. de, nurlu kabirleri Bursada Zeynilerde (-) Molla Hsrev yaknndadr. eyh Abdurrahim Merzifon vstasiyle Zeyniye tarikatna intisab ettii (ekayk) tercemesinde zkrolunmutur. li sanda manzum olarak yazmaa muktedir olduklar eserlerinden anlalr. Beyitlerinden : Devri rahnda silsileyi zlf dr gren Cem oldu kevr-i teselsl ile devri cmleten Hayal mahlas iin tarihi li Knhl Ahbarn baslmam ks mnda yle diyor. nceden inceye mtalaya ve nazikne takrire ma lik olmas sebebiyle Hayal diye hret bulmutur. limlerin mukaddimesini kadlardan olan pederinden rendii de li'nin rivayetleri cmlesindendir.
(1) elebi Sultan Mehmed medresesi mderrisi iken vefat eden 2. Beyazd Han'n hocas Bolulu Salhaddin Efendinin de limlerce makbul bir haiyesi vardr. ( 2 ) Zeyniler: Bursa'nn dou tarafnda bir yerdir ki, Zeyniye tarikat ku rucusu Zeyneddin Haf Hazretlerinin ba halifesi Abdlltif Kudsi merhum irada memur edilerek Bursa'ya geldii zaman, buraya yerlemitir. Vefatndan sonra da buraya defn olunduklarndan bu tarikata mensup zatlarn meskeni ve husus kabristan hkmne girmi olduundan dolay (Zeyniler) ismi ve rilmitir. Bu tarikat mensuplarnn hepsinin kabirleri belirli bir geometrik ekli an drr biimdedir. Mevlna Fenar ile Hayal merhumun mezar talarnn da bu biimde olmas Zeyniye tarikatna bal olduklarn ma etmektedir.

 33 ^ HSREV MUHAMMED EFEND SVASi (MOLLA HSREV) 886 = 1481 Osmanl limlerinin en deerlilerinden olup (i) Tokat civarndaki Trkmenlerden Ersak kabilesindendir. {-) Mte reisl Ulema ve RahmetuUahi aleyhi daima terkiplerinin dellet ettii 886 H. de istanbul kads iken vefat ederek mbarek n Bursaya nakledildi. Zeynilerde kendilerinin yaptrm olduu medresenin avlusunda medfundur. Eski limlerin kitaplarndan hergn iki yaprak yazmay lzumlu bir itiyat haline getirmilerdi ki, terekelerinde kendi el yazlaryla pek ok nefis eserler km ve gayet pahal olarak satlmtr. Eserleri: (Telvih), (erhu Miftah, (Usl Pezdev), (Evail-i Tef sir-i Kadi) ve (Mutavvel) e haiyeleriyle fkh ilminden metin ve erh yani (Drer ve Gurer) (^) Usul Fkhtan ayn ekilde metin ve erh yani (Mirkat ve Mir'at) (*) hal tercemesi ileride yazl Aladdin Rum' nin (Tesmiye), (Ahbar'n-Nbvvet), (Fkh), (Usul), (Belagat), (Man tk) gibi alt ilimden bahseden risalesini de Nakd'l-Efkr fi reddi'l-Enzar) ismiyle erh etmitir. Hz. Fatih bu zat hakknda Zamanmzn Ebu Hanifesidir buyururlarm. Bazen iirle de itigal ederlerdi. iirlerinden : Bama bezmi gamm aknda cam efser yeter Zahminle kanl prahen kabayi zer yeter

( 1 ) (Camiu'l-Mevzuat) ismindeki eserini Sultan III. Mehmede takdim eden Mustafa bni Ebubekir Efendi ile (Fetava-y Bezzaziye) yi terceme eden eyh Ahmed bni Musa ve Sivasn Domani kynden olup (Kefzzunn) da zikre dilmi olan (Mecmau'l-Akval fi'l-Hikemi ve'l-Emsal) mellifi Ahmed Efendiler de Sivastan yetien eser sahibi limlerdendirler. ( 2 ) Molla Hsrevin bir mhtedinin olu olduuna dair (akayk) tercme sinin rivayeti mevsuk deildir. nk bu tercemenin kenarnda Sivas ile To kat arasndaki Yerkyden olduuna ve hatt (Drer ve Gurer) inin son ks mnda (Enel Fakiru Muhammed bni Feramrez bni Ali melehmullah biltfihi'l-Cel ve'l-Haf) buyurduuna gre, dedelerinden itibaren mslman olu olduklar ortaya kmaktadr. (3) 1043 H. de vefat eden kadlardan Sleyman bni Veli Ankarav, 1136 H. de am kads iken vefat eden Gelibolulu Osman, Yafa Naibi iken 1316 H. de vefat eden Boyabatl Karabekir Efendiler tarafndan terceme olunmutur. (*) zmirli Muhammed bni Veli, 1292 H. de stanbulda vefat eden Mersin mfts Ahmed Hilmi Tarsus ve Mustafayi Mostari ve (Fetava) sahibi Ha mid, 1167 H. de vefat eden Hamza-yi Darendev, 1117 de vefat eden Muham med Tarsus taraflarndan Haiyesi yazlmtr.

 340
Mezar tandaki ibare : Menba- ilmi hner, Varis ulumi hayrl beer. Fazl huridi eser, Sahib'd-Drer ve'l-Gurer Mevlna Muhammed Hsrev. 878 H. de Fatih Sultan Mehmed Han'a hediye ettikleri kendi yksek el yazlaryla yazma (Drer) nshas Kprl ktphanesindedir. (i)

HOCAZADE MUSLHUDDN EFEND (BURSAV) 893 = 1487 Bursann medar iftihardr. Vcudiyle iftihar edilen limlerin b yklerinden olup hal tercemesi yukarda geen Kad Hzr Beyden tah sil etmitir. Hzr Bey kendisini takdir eder ve idrkinin salamln teslim ederdi. Baz mkil meselelerin halli icabettike mezkr zattan kinaye olarak akl selime mracaat ediniz dermi. Deerli eserleri: (Haiye-yi erhi Mevakf), (Haiye-yi Tenkhu'l-Usuli Lis-sadri'eria), (Tehaft) ( 2 ) , (Haiye-yi erhi Hidayeti'l-Hikme), (erhu Met ni Tavali'), (Haiye-yi Telvih), (erhu zz) vesairedir. (Tehaft) haz reti Fatihin emriyle yazarak bu kitapla Molla Zeyreke galebe etmitir. Bursa mfts iken 893 H. de vefat etti. Kabri Emir Sultan hazretleri nin medreseleri karsnda caddenin biraz tesindedir. Kprl ktp hanesinde kendi el yazsiyle yazma bir (mutavvel) vardr.

HATtPZADE MUHYDDN EFEND 901 = 1495

Fatih devri limlerinden olup Kastamonuludur. Iznikte medfun pe deri Taceddin brahim ile Mevlna Ali Ts ve Mevlna Hzr Beyden tahsilini tamamlamtr. limlerin bykleri iin pek lzumlu olan va kar gurur derecesine vardrmt.
( 1 ) 875 H. de kendi el yazsiyle yazp Hz. Fatihe takdim ettii (Mir'at ve Mirkat) nshalar Yeni Cami ktphanesindedir. Knyelerinde Muhammed bni Feramrez bni Ali ibaresi grlmektedir. Nasr-i Ts'nin mantktan Farsa (Esasl-ktibas) ismindeki eserini de irabn yaparak Hz. Fatihe takdim etmitir ki, kendi el yazs ile yazma ns has Enderm Hmayunda (Revan odas) ktphanesindedir. Ba tarafnda 19 beyitli gayet beli Arapa bir kasideleri de vardr. (2) Allme Celleddin Devvaninin takdirine mazhar olan bu eser, mam Gazal ve bni Rd'nki ile beraber Msrda baslmtr.

 341 Eserleri: (Talikat Al Haiye-yi Tecrid), (Talikat Al Evail-i Keaf), (Ha iye Al Evail-i erh-i Mevakf), (Haiye-yi Telvih), (Risale fi beyani beyani fezail-i cihat), (Risale fi bahsi ryet ve kelm), (Haiye Al er hi vikaye), (Haiye al mukaddemati erbaa), (Haiye al evail-i erh-i muhtasar), (Risale fi tayini cihat-i kble) vesaireden ibarettir. Vefat 901 H. dedir. Kabri Hz. Halid civarnda byk melliflerden Ali Kuunun yanndadr. Mcerret stnlk dvas ve kskanlk saikasiyle hal tercemesi ileride yazl Molla Ltfinin ehadetine sebep oldu ki, bu hal kendisinin ilmen zengin ahlaken fakir olduuna dellet ediyor, Esef olunur.

HSREVZADE MUSTAFA EFEND 1000 = 1591

Molla Hsrevin yetikin torunu olduu iin Hsrevzade lkabiyle mehur olmutur. Evvelce sal Emir Efendiden istifade ettikten sonra Mevlna Ebu's-Sud'dan tahsilini ikmal etmitir. 1000 H. de azledilmi olarak Trablus am kadlndan dnnde Akehirde vefat etti. (Gldeste-yi Riyaz-i irfan) ile (Riyaz tezkiresi) nde de Bursada de desi Molla Hsrevin yannda medfun olduu yazlm bulunduuna g re, Atinin ifadesi teemmle ayandr. Eserleri: (Galatat'l-Avam), (Kurazat'l-Fkhiyyeti ve fekhet'l-Rfkyyeti) ile Kutbu Mekknin (El Berku'l-Yeman Fi'l-Fethi'l-Osman) ismin deki Yemen tarihini ve (Tuhfet'l-Mlk) tercemelerinden ibarettir. Trke iirleri de vardr. Bu cmleden olarak : Garezim mlki beka idi ademi rahmdan Urayp ehri vcuda oyalandm kaldm.

HALL BN RESUL (SNOB) 1075 = 1664 Fakhlerden bir zat olup Sinop sancann Akaam nahyesndendir. 1075 H. de vefat etti. ki byk cilt zerine (zhar Feraidi'l-Ebhuri ve zahu fevaidi'l-Enhr) isminde mufassal (Mlteka erhi) vardr. (Fe raiz) bahsini de ayrca (erh) etmitir,

 342 HIZIR BN MUHAMMED (AMASYAV) 1086 = 1675 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasya mfts iken 1086 H. de vefat etti. Eserleri : (Unbubu'l-Bela) ile erhi (fazet'l-Unbub) (Menar) m ihtisar olan (Gusun'l-Usl) ve erhi (Tehyic Gusuni'l-Usl), (Haiye Al Tefsiri'l-Beyzav) vesairedir. (Feraiz- Siraciye)yi de (Lbb'l-Feraiz) ismiyle ihtisar etmitir. Pederi Muhammed Efendinin de (El-Ma'kud fi erhi'l-maksud) minde (Maksud erhi) vardr. HSAL ABDURRAHMAN ELEB 1087 = 1676 Fazilet sahibi ve air bir zat olup Karadavutzade nin oludur. 1087 H. de vefat etti. Bursada ceddinin camii erif avlusunda medfundur. Sleyman elebi yaptrm olduu is

Eserleri : (Tercihu'l-Beyyinat), (Fetava-y Hsali), (Divan) vesairedij. Bir de (Mlteka) nin mkiltn (Ata) ismiyle erh etmitir ki, bir nshas Beiraa ktphanesindedir. (Deii) ismindeki Farsa lgatini da ihti sar etmitir. Beyitlerinden : Grd gamm Leyl ile ahvali dier gn Divanelie urdu heman sureti Mecnun HALS BRAHM EFEND (PASAROFAV) Fazilet .sahibi mderrislerden Farsa limi bir zat olup Belgrad ci varndaki Pasraofa - Pozrofca'ldr. 1160 H. de stanbulda vefat etti. 1143 H. de Hrka-y erif mahalle sinde yazd (Mecmau'l-Emsal - Dstur'l-Acem) isminde Farscann in celiklerine mteallik bir byk cilt halindeki kymetli eserinin bir ns has Esad Efendi ktphanesinde vardr. MEVLNA MFT EBU SAD EL-HDM (HDM) 1176 = 1762 limlerin en deerlierinden faziet ve kemalile mehur olup 1113 = 1701 H. de Konyaya bal aslen Buharal olan byk pederinin hicret suretiyle yerletii Hadimde dodu. lk tahsilini pederiyle limlerin b-

 343 yklerinden (Karahac) hretiyle anlan Mustafa Efendiden grdkten sonra pederinin tensibiyle ilmini tamamlaman iin istanbula gelerek o asrn en tannm limlerinden Kazbd Ahmed Efendiden parlak bir ekilde icazet almaa muvaffak olarak memleketine dnp ders verme e ve eser yazmaa balad. Ksa zaman iinde ufuklara yaylan hret ve fazileti dolaysiyle padiahn daveti gereince ikinci defa hilfet mer kezine gelip devrin limleriyle beraber bizzat padiah da hazr bulundu u halde Ayasofya Camii erifinde takrir ettii Fatihay erife tefsiri umum takdiri mucip olmutur. Padiahn takdir ve taltiflerine mazhar olduktan sonra memnun bir ekilde memleketine gnderilmitir. Memleketinde tekrar tekrar icazet vermee muvaffak olarak 1176 H. de hirete intikal etti. Mezhep olarak Hanef, tarikat bakmndan Nakibenddir. Kendi el yazlaryle yazl evrak arasnda: Pederimin kabri erifinde murakabeye varmtm, karmda temessl eyledi. Nasi hat istedim; ite beni gryorsun ya, dnyann esbap ve alkalarndan uzakm. Bu lemde onlardan hibiri fayda vermiyor. Maiet hususunda hrs ve kt tamahtan saknarak Cenab- Hakka mtevekkil ve onun ih sanna kani ol. Dnyada sebepleri yaradan unutup ihtiyacm zahirde sebep olan kula bildirirsen, Cenab- Hak seni en di kimseye muhta eder. Eer ihtiyacn herkesten gizliyerek ancak Hazreti Zlcelle arzedersen, dnya bile sana muhta olur. buyurduklar yazldr. Deerli eserleri aadadr : 1 2 3 4 5 6 7 8 (Metni Mecamiu'l-Hakayk fi Ilmi'l-Usul) (erhu Tarikat- Muhammediye) (erhu Besmele) (s) (Haiye-yi Drer) (erhu Kasideti'l-Mudariye) (Haiyetn Al tefsiri Suretin-Nebei li'l-Beyzav) (Risaletn Fi Hakk't-Tesbihi ve't-Tahmidi) (Tefsir kavlihi teal KuliUahmme malikel mlki )

(') Osmanl limlerinden Aydnl Mustafa b. Muhammed tarafndan (Menafiu'd-Dekayk) ismiyle Arapa erh olunduu gibi, irvanl Ahmed Hamdi Efendi tarafmdan da (Levamiu'd-Dekayk) adiyle terceme olunan nshalar baslmtr. (-) Onsekiz ilme tatbik edilerek yazlm olan bu kymetli e.ser Msr lim lerinden eyh Uley Efendi tarafndan telhis edilmitir. Her ikisi de baslm tr. 1190 H. ksur tarihinde vefat eden Karamanl Ahmed b. Hasan'n da (Tuhfet'l-Besmele) ve I. Abd'l-Hamid zamannda yaayan Muhammed b. Ali ElKaraman Smme'l-Erzincan'nin de (Risalet'l-Besmele) isminde birer erh leri vardr ki, birer nshas Hamidiyede mevcuddur.

 344 9 (Tefsiru kavlihi teal inne ba'zezzani ismn ) 10 (Risaletn-Nasayih vel-Vesaya) 11 (Risaletn fi slukin-Nakibendiye) 12 (Risalet'l-Hui fi's-salti) 13 (erhu eyyhe'l-Veled) 14 (Arayis'n-Nefaisi fi ilmi'l-Mantk) 15 (Arayis'l-Enzari ve Nefais'l-Ebkr) 16 (Risaletn fi mahiyeti'l-Ulm) 17 (Kef'l-Hidri an hali'l-Hdri) 18 (Risaletn fi'l- Hadsi'z-Zaifi) 19 (Risalet'l-Misvak) 20 (Risalet'l-Kahve) 21 (Risalet'd-Duhan) 22 (Tefsiru Sureti'l-Ihls) 23 (Risaletn fi hakki'l-stihlf) 1160 H. de vefat eden yksek biraderi Ebi Naim Ahmed el-Hdimnin eserlerinden : 1 (Risaletn fi Hakk'l-Elfazi'l-Mecaziye) 2 (Haiyetn Ale'l-Mir'at) Olu olup 1213 H. de Mekkede vefat eden Said Hmidnin eserleri: 1 (Haiyetn Al Tefsiril-Fatihati Li'l-Beyzav) 2 3 4 5 1192 1 2 3 4 (erhu'l-Buhari'-erif Ilen-Nsf) (erhu Kasidei Br'e) (Haiyetn Ale'l-Hayali) erhu email-i erife) H. de vefat eden Abdullah Hadiminin eserleri: (erhu Mecamiu'l-Hakayk) (erhu Dibacetn-Netayic) (erhu'l-Kasideti'l-Hemziyye) (Haiyetn Al Hasiyeti Mir Ebi'l-Feth) (Haiyet Al erhi Besmele) (Tefsiru Kavhhi Teal Kad efelahal M ' m i n n ) bni Muhammed Hadiminin eserleri : (erhu Menar) (Haiye-yi Kazi Mr) (Haiye-yi Mnteha)

5 6 Emin 1 2 3

 345 HALL BN HASAN (EB'L-FELH) limlerden bir zat olup Aydmhdr. 1170 = Eserleri : Haiye-yi Muhtasar- Mnteha), (Seyyid erifin Tasavvurat hai yesine), (Karadavutun) haiyesine haiye, mnazara adab ilmnnden (Takprl Risalesine Haiye) vesairedir. 1756 H. de vefat etti.

HAHRZADE SMAL BN EYH MUHAMMED EFEND Kadlarn limlerinden bir zat olup Mirza Mustafa Efendinin tale besi ve kz kardeinin oludur. 1152 H. de Bursa kads iken (MinhaclBeyan fi Tefsiri Lgati Kur'n) isminde bir eser yazmtr ki, Trke tefsir yazmak istiyenler iin istifadeli bir kaynaktr.

HALL EREF EFEND (HAYATZADE) 1267 = 1850

Hal tercemesi yukarda geen Hayat Ahmed Efendinin fazilet sa hibi olarak tannm oludur. Badat mollalndan dn olan 1267 H. de memleketinde vefat etti. Eserlerinin en by (Ravzat'l-Eraf fi'l Muzafi ileyh ve'l-Muzaf) ismindeki drt byk cilt zerine yazlm (Trke lgat) kitabdr. Bu eser (Simar'l-Kulbi Fi'l-Muzaf ileyhi ve'l-Mensubi) ile (M yuavvel aleyhi fil-muzaf vel-muzafi ileyh) isim lerindeki lgat kitaplar balca kaynak alnmak suretiyle meydana gel mitir ki, tertibi Heca harfleri zerine izafet terkiplerinden mteekkil dir. Bu byk eserden baka Smblzadenin (Nuhbe) sini ve Bklu Kudsi adndaki zatn Arapa olarak yazd (Esrar'l-Melekt) ismin deki yeni Kozmorafya ile alkal olan eserini de (Efkr- Ceberut) is miyle geni bir sekide terceme ve erh etmitir. Geri bu eserin rakam ve hesaplarna teallk eden baz ksmlarnda zamanmzn hesaplarna uymayan noktalar varsa da, son blmnde Yeni Kozmorafyanm er'i erife tatbikna dair olan husus bahis mtalaya ayandr. Bu eser 1265 H. de istanbulda baslmtr. (Simar'l-Kulb) 430 H. de vefat eden mam- Selebnin, (Mayel aleyh), 1111 H. de vefat eden Muhammed Emin Muhibbinindir. (Ma yeul)n nefis bir nshas Vefa ktphanesin de vardr.

 346 HALL KERMR (KAYSER) 1190 = 1776 Tannm limlerden bir zat olup Kayserinin Kermir kyndendir. 1190 H. tarihlerinde memleketinde vefat etti. Eserleri : (Haiye-yi Akaid), (Haiye-yi Kazi M r ) , (erh-i Manzume-yi shak Efendi) dir. Muhammed bni Ebubekir El-Haleb El-Kayser El-Hisar isminde bir zatm 1157 H. de yazlm (Fevaid'l-Hisariyyeti fi erhi Mefatihi'dDrriyyeti fi'l-Emsileti'l-Farisiyyeti) isminde Arapa eseri Kuadas k tphanesinde tarafmdan grlmtr. Bir nshas Yahya Efendide var dr. HALL EFEND (BURDUR) 1269 = 1852 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Burdur - Glhisar - Kzllar k yndendir. Tahsilini tamamladktan sonra Burdurda ilmin nerine hiz met etti ve eserler yazd. 1269 H. de vefat ederek Demirolu Hayrat kabristanna defnedildi. Eserleri : Usl- Hadisten (lrad'1-Kari) isminde (Aliyy'l-Kar Haiyesi) Nahivden (Gunyet'l-Ebsar) isminde (Netayicl Efkr Haiyesi) Kraatten (Nveyri Haiyesi) (Tefsir-i Kazi) nin ekseri yerlerine (talikat) (Mutavvel) in ekseri yerlerine talikat vesairedir.

HOCA TAHSN EFEND (FLAT) 1298 = 1880

limlerin sonuncularndan olup Yanya civarndaki Filatldr. Akl ve nakl ilimleri bilen ark ve garp dilleriyle, yeni ilim ve fenlerin o una vakf fazilet sahibi, hakim bir zat idi. Hal tercemesi mufassal ola rak emseddin Sami Beyin Hafta ismindeki mecmuasnda neredil mitir. Eserlerinden : (Tarihu Tekvin), (Esas-u llm-i Heyet), (Ruh), (Esrar- Ab-u Hava) gibi baz risaleleri sonradan nerolunmutur. Ancak geni ilmi nisbetin de eser brakmaa muvaffak olamamtr. Osmanl lkelerinin ekseriye-

 347 tinde grld zere gkyz kubbesinin grnnn resmini bildi ren Mirats-Sema isminde baslm bir levhas vardr. Vefat 1298 H. de Erenkyndedir. Hikmetli iirlerinden bir kta aadadr: Kitab- lemin Evrakdr ebad- namahdut Suturu hadisat dehirdir asar na-madut Baslm desti gh levh mahfuz tabiatta Mcessem lfz manidardr lemde her mevcut mrnn sonlarnda inad ettii msemmenlerde (sekizlikler) ib retli bir manzumedir. Kinat hakknda da bir manzumesi vardr. RiyaEiye ilimlerinden astronomiye merak fazlayd. Pars arkadalarndan mehur Tarak Said Aann menkbeleriyle vefat tarihini iaret eden (Mecmua-y Ulum) da tuhaf ve mufassal bir kasidesi de vardr. Yldzlar lemine dair merhumun nazmettii manzumedir: Ruyi mirat avalimdir bu resmi dilniin Sureti zibay masnuat- hayr'il-hlikn Tarm minada ho elvan gna gn ile Zeynolunmutur mesabihus-sema, lin-nazrn rtifai kadri ecram felek hakknda hem Nazil olmutur nice yat- Kur'an- mbin Sure-i ve-emsi ven-Necmi de, ba vav- kasem Anlarn hakk in etmi Hak kelmnda yemin Hayret efzay ukul ehli fikrettir ncm Habbeza sun-i bedii ilhiyedir rifat rehin Eref-i cmle maariftir bu fenni mevzu ve Ilm-i heyet zre mevkuf ekser ahkm din Mihri hikmet lem'a rizi kiveri ervahtr Feyzi nuri ile bulur nev nema akli fatin Ba cenah ilmi heyet dem bedem olmak muhal Evci idrak, kemali kudreti Hakka karin te bir ayineyi heyet nma kim vechinin Encmnden mnteirdir pertevi ilmi'l-yakn Matla ta bendedir emi hakayk bindir Ahteri pervin-i sfat her noktasdr semin. Burci ali' sipihr irtikaya neyi iin Inksamat medaric hatlar habli metin. Alemin ahvali icmaliyesin idrak iin, ekli grmek, bin kitabn okumaktan bihtern

 348 HARPUTl MER NM EFEND 1299 = 1881

Mehmed Said Efendi Fetavas admdaki mecmuanm yazar Harput Mfts mamzade Muhammed Said Efendinin olu Mft Ahmed Efen dinin oludur. Harputta, Aymtapta, Kayseride tahsil grd. Harputta 15 sene mftlke bulundu. lisanda iir inasna muktedirdir. (zhar) ve (Feride samn) erh ve mnazara ilmi ve adabndan (Velediye Hicabisini) haiye etti. Bu eksiktir. Baz mhim meselelere dair mteaddit risaleleri ve hocalarnn e itli risalelerine birok talikat vardr. iirleri toplanmamtr. hret kazanmasna sebep ehdiye Fi erhi Kasidetil Brde) ismindeki eseridir. (El-Asidet's-

Bu eseri ilk defa Msr Valisi Mehmed Ali Paa bastrd. Tekrar tek rar ilm icazet vermee muktedir oldu. Bilhare m olduu halde yine ilmin yaylmasna hizmet etti. (Manzume-yi Naimiyye) admdaki matbu eserini de bu srada yazmtr. 1299 H. de Harputta vefat etti. Harputtaki kabristana defnoldu. Pek yal olduu halde uurla hafzas fevkalde idi. Din-i Muhammediye hizmet edenler bunamaz, zelil olmaz. Mslmanl ykseltenler iki ci handa da azizdir. Mezkr zat yumuak huylu ve ltifeci idi. Latifeleri pek ok ve pek hotur.

HALS MUHAMMED EFEND (RVANi) 1331 = 1912

Arab ilimlerin bilhassa Arap edebiyatnn mtehassslarndan fazi letli bir zat olup irvanldr. lk tahsilini memleketiyle Amasyada gre rek stanbula gelip zamannn en faziletli limlerinden Tikveli Yusuf Efendiden tamamlyarak icazet almtr. Fatih Camii erifinde ders okut maa balayp icazet vermee muvaffak olmutur. Ayni zamanda kuru cularndan bulunduu Darafakada da hocalk yapt. Mstahzarat ga yet ok, ilm ihataya malik bir zatt. Son memurluu olan ders vekle tinden emekliye ayrlarak 1331 H. de vefat etti. Fatih camii avlusuna defnedildi. Medreselerin slah ile medrese talebelerine fen derslerinin verilmesi hususunda gayret ve hizmeti gemitir. Eserleri : (Telhsn-Nahiv), (Mizanl-Ezhani fi'l-Mantk), (lm-i K e l m ) , (Usul-u Akaid) gibi ilm risaleleri Darafakada okutulmutur.

 349 IBNI TRKMEN ALADDIN A L I IBNI OSMAN MARDIN 735 = 1334 Byk Fakih v e Muhaddislerden bir zat olup dier ilimlerde de ih tisas vardr. Tahsilini Msrda tamamladktan sonra Msrda kadlkta bulunarak 735 H. de vefat etti. Eserleri: (Muhtasaru'l-Hidaye), (Sadiye fi Usulil-Fkh), (Muhtasar Ulmi'lHadisi Li bni Salah), (El-Cevher't-Takiyyi Fi'r-Reddi Ale'lBeyhak) dir. Son eseri 1316 H. de Hindistann Haydarabat - Dakkan ehrinde ba sld. mam Fahreddin Razinin (Muhassl Efkr'l-Mutekaddimine ve'lMteahhirine Mine'l-Hkema)sn da ksalttn (Kef'z-Zunn) beyan etmektedir. Kk kardei Ahmed Efendi de limlerden bir zat olup 744 = 1343 H. de vefat etti. Balca eserleri: (erhu Camii'l-Kebir) ile (erhu'l-Hidaye), (Behimet'l-Eribi bima fi'l-Kur'ani mine'l-karib), (Muhtasar risalet'l-Kueyriye), (Kitab'zZuafai ve'l-metrukin), (El-Mntehab fi'l-Hads), (El-M'telif), (El-Muhtelif), (Snen's-Sair vel-Kebr) dir.

IBNI MELEK 650 = 1252 smi zzettin Abdlltif olup Tirelidir. Osmanl limlerinin en de erlilerinden mdekkik - Duhakkk ve fazilet sahibi bir zattr. Aydn olu Mehmet Bey tarafndan Tirede yaptrlm olan medresede ilme ve ahlka hizmet etmitir. Mezkr medresede ziyaretiyle merref oldu um mbarek mezar tanda Arapa olarak 797 H. tarihi kazlmtr. s tanbulda Aksaray civarnda Sofular maallesinde yksek adlarna atfen sonradan bir ta dikilmitir. Tasavvufa da intisab vardr. Deerli eserleri j^adadr: 1 (erhu Mearik-i erif) : Eserin metni 650 H. de vefat eden mam Radiyyuddin Hasan ibni Muhammed Es-Sgnnin hadis ilmine ait mehur eseri olup ismi (Meariku'l-Envari'n-Nebeviyyeti min sihahi'l-Ahbari'l-Mustafaviyye) dir ki, birok limler tarafndan erh olun musa da ulema arasnda mehur ve muteberi hal tercemesini yazd mz bni Melek merhumunkidir. Bu erhin ismi (Mubarek'l-Ezhar fi erhi Meariki'l-Envar) dr. 2 (erhu Menari'l-Envar) : Eserin metni 710 H. de vefat eden (Hafizuddin Nesef) lkabiyle mehur mam Ebi'l-Berekt Abdullah b -

 350 ni Ahmed'in mehur eseridir ki, bu eser de birok hmler erh ve haiye olunmutur. tarafmdan

3 (erhu Mecmai'l-Bahreyn) : Eserin metni 964 H. de vefat eden (bni Saati) hretiyle tanmm Muzafferddin Ahmed bni Ali El-Badad'nin Hanef mezhebinin fratma dair olan mehur kitabdr ki, bu eser de bir ok limler tarafndan erh edilmi ve haiyesi yazlmtr. 4 (erhu Vikaye) : Eserin metni Allme Mahmud bni Sadru'eriann olup ismi (Vikayet'r-Rivayeti fi Mesaili'l-Hidaye) dir ki, bu eser de birok byk lim tarafndan erh edilmi ve haiyesi yazlm tr. Hal tercemesini yazdmz bni Melek merhum bu erhi oullarn dan Cafer adndaki oluna, (Vikaye) yi okuttuu zaman yazmsa da hastal dolayisiyle tamamlayp temize ekmee muvaffak olamam fakat dier olu Muhammed Efendi tarafndan tamamlanm ve temize ekilmitir. (Kef'z-Zunun) ve (akayk- Nmaniyye) de byle yaz ldr. 5 (erhu Tuhfet'l-Mluk): Kitabn metni Ebu Bekri Razinin Hanefi mezhebinin fratma dair yazm olduu mehur eseridir. Bu da baz limler tarafndan erh olunmutur. Kefz Zununda bylece beyan olunmutur. 6 (Kitabn Mine't-Tasavvuf) : Eserin ismi (akayk- Numaniye) de zikredilmemitir. 7 (erhu Mukaddimeti'l-Fkhiyye) : Eserin metni tannm fakih EbuUeys Semerkand'nin olup birok fakih tarafndan erh olunmu ve haiyesi yazlmtr. 8 (Manzum Kanun-i Lgat- lh) : Kur'n- Kerm'in mbarek lfzlarna dair bir lgate olup bni Feriteh adiyle tannan biraderi Abdlmecid'in de bu mevzuda bu isimle mensur bir lgati vardr. 9 (Minyets Sayyadin Fi Talimi'l-stiyadi ve Ahkmihi)

BN M E L E K Z A D E M U H A M M E D EFEND 854 = 1450 Babas gibi lim ve fazl bir zat olup vefat 854 H. de, kabri pederi nin yanndadr. Mezar tanda tarih yoktur. Eserleri aadadr: 1 (Bahr'l-Hikem) : Ahlk ilmi ile ibretli hikyelerden bahseden bab ve yz fasl zerine tertiplenmi Trke byk bir cilt olup Sul tan kinci Murad adna kaleme alnd v e kendilerine takdim edildii Selnikte mtala ettiim yazma bir nshasnn mukaddimesinde zikrolunmutur.

 351 2 (Bedr'l-Vizn ve Zahrul bidn) : Ahlk ve mev'zalardan bahseden Arapa bir eserdir. Bu eserde t olarak 600 Arapa beyit irad edildii (ekayk tercemesi) nde beyan edilmitir. Yldrm Bayezid Han'a hediye klnmtr. 3 (Fezail-i Recep, aban, Ramazan) : mbarek ayn faziletle rine dair kymetli bir eserdir. 4 (erhu Vikaye) : Pederlerinin erhinden baka bir erh oldu u (akayk tercemesi) nde aklanmtr. 5 (Ravzat'l-Mttekn fi masnuat- Rabbi'l-lemin) : 844 H. de yazlm el yazma nshas askeriyenin limlerinden Badatl smail Pa ann ktphanesinde bu eserin yazar tarafndan grlmtr. Ad ge en eser limlerden Muhammed bni Mustafa Efendi tarafndan ayan azalarndan Muhyiddin Bey adma terceme edilmitir. Hal tercemesini yazdmz Muhammed Efendinin olu olup Hafidi bni Melek ismiyle tannan Abdurrahman Efendinin de hadis ilminden (Mesabih erhi) vardr. BN HMAM KEMALEDDN MUHAMMED SVASi 861 1456 Fatih devri limlerinden ve Hanef fakihlerinden olup tahsilini M srda tamamlamtr. Fkh, Usul ve Arap edebiyatnda ihtisas sahibidir. Tasavvufa da intisab vardr. 861 H. de Msrda vefat etti. Eserleri: (Fethu'l-Kadir) ismindeki (Hidaye erhi) ile (Fevatihu'l Efkr) is mindeki (Mukaddimet't-Terih) erhi, Hanefi mezhebinin fruuna dair (Zad'l-Fakir), kelm ilminden (Msayere) ve usul ilminden (Tahrir) vesairedir. (Msayere) nin Kemal bni Ebi erif tarafndan yazlan erhi sonradan Msrda baslmtr. (erhu Bedii'n-Nizam Li bni Saati) ile (erhu Hadsi Kelimetan Hafifetan) eserleri cmlesindendir. BRAHM BN SLEYMAN RADIYYDDN 782 = 1380 limlerin byklerinden br zat olup Konyaldr. Memleketinde tahsilini tamamladktan sonra ama gitmi ve burann limlerinden is tifade ederek 7 kere hacc erifi edaya muvaffak olmutur. 782 H. de Samda vefat etti. Eserleri : Alt cilt (erhu Camii'l-Kebir) ile (erhu Manzme-yi Fkhiyye) dir.

 352 L Y A S SNOBl 891 = 1486 Arab ilimlerdeki kudreti herkese teslim edilmi bir limdir. Bur sada Sultaniye mderrisi iken 891 H. de vefat etti. Zeynilerde medfundur. Eserleri: (Tefsiru baz yat kerime), (erhu fkh Ekber), (Haiye-yi em siye Mine'l-Mantk), (Haiye-yi erhu Makasd) vesairedir. Hat ilmine intisab ve sratli kalemi olup bir gnde Kudr kitabn yazd (Tari hi Temini) de mezkrdur. 936 H. de vefat eden mev'izadan (Hayat'lKulb) sahibi Nebi ibni Turhan ile 987 H. de 29 bab zerine tertiplenmi Trke (Zahr'l-rifin Fi Yevmiddin) yazar Muslihuddin Mustafa, 914 H. de (Tefsir-i Beyzav) nin ba tarafna (Mazharu Envari't-Tenzil fi Kefi Esrari't-Te'vil) ismiyle haiye yazan Ahmed, 721 H. de (Tavali) yi erh eden Ahmed bni Muhammed

yeti kerimesine dair mufassal bir tefsir yazan emseddin, Fkhtan (Drri'l-Mensur) yazar Sultan brahim'in muasr Abdullah Ahd bni'lKad Sinob ve Sultan Birinci Selim'in muasr olup (Sadr' eria) ya (Es'ile-i er'iye) ismiyle haiye yazan Yusuf bni Durmu Efendiler de Sinop'tan yetien limlerdendirler.

BN K E M A L (EYHLSLM) 940 = 1533 Doum yeri Tokat ( ' ) olup Edirne'de yetimitir. Iln kudretinden kinaye olarak zamannda Mftiys-Sakaleyn lkabiyle yd olunurlard. Deerli eserlerinin yeknu 300'e yakn olup {^) yaadklar zamanda ge erli olan hemen btn ilim ve fenlere vakfdlar. iirleri sade ve hkimanedir. Yazm olduklar eserlerden balcalar unlardr: (Tefsir-i erif) : Sre-yi Vessaffat'a kadardr. (Keaf tefrii) ne ta(1) (Rlyaz tezkiresi)nde Dimetokal gsterilmise de mevsuk olmyacaktr. ( 2 ) Tahkik Metodiyle yazlm risalelerinden 36 s iki cilt olarak kdam matbaas tarafndan baslmtr. simleri Heca harfleri zerine tertiplenmi eserlerinin ou Suriye maarifcilerinden Azimzade Cemil Beyin 1325 H. de ta mamlayp bastrd (Ukd'l-Cevher)inde zikredilmitir.

353

mamlahmam bir haiye, Fkhtan (erhu Hidaye) ile (Islh ve zah) isimlerinde birer metin ve erh. Usul ilminden (Tabir ve Tenkh) isim lerinde metin v e erh, Mevlna Ts ile Mevlna Hocazadenin (Tahaftleri)n muhakeme, Meaniden (Islahu Miftah) adnda br metin ve erh, (Haiye-yi erh-i Miftah li Seyyid erif), (Nigristan), Baharstana na ziredir. Onbin beytl (Manzme-yi Ysuf ve Zeliha), (Dakayiku'l-Hakayk) ( 1 ) , Fars dilinin mteradif ve mteabih olanlarnn tefrikma dair dir. (Tarih-i l-i Osman) Osman oullan tarihinin 699 H. den 895 sene sine kadar olan ksm, (Haiye-yi Tefsir-i Kad), (erhu Buhar-i erif), (erhu Mearik'l-Envar), (Ncum'z-Zahireti fi Ahvali'l-Msr'l-Kahre), Msr tarihidir. (Mhimmat), Fetvalardandr. (Muhit'l-Lgat): (Arapa lgatlar Farsa tercemeleriyle toplamtr.) (Risalet'l-Kfiye), (Ikl'l-Feraiz), (erh-i Hadis-i Erben), (Dvan- E'ar), ikdam mat baasnn gayretiyle baslmtr, (Mukattaat ibni Yemin) tarzndadr. iirlerinden : N ehil olur muarz- ehil Her Ahmede bulunur Eb Cehil Gz yum cihandan a gzn kendi haline Sen gz yumup anca bu dnya gelir gider. Manspta bir olsa dahi ger alim cahil, Zahirde msavi ise hakikatte bir olmaz. Altun ile faraza ki beraber ekile seng Vezn ire bir olmak ile kymette bir olmaz. Yavuz Sultan Selim Hazretlerine syledii mersiyeleri iirlerinin en mhimidir. Mate't-tahrir, Irtehale'l-ulmu bil-kemal ( 2 ) cmle lerinin gsterdii zere 940 H. de stanbul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde Emir Buhar tekkesi civarnda Eybe giden caddenin sol tara fna defn olundular. Ceddi Kemal Paa ile pederi Sleyman elebi Amas ya'da medfundurlar. En mmtaz talebesi Ebu's-Sud Efendidir.
( 1 ) Ulvi mahlasyle maruf Ahmed bni Hakk-i skb tarafndan mfre dat ve mrekkebat harf srasiyle tertip olunmutur. (-) Kabr-i Ahmed mdam olan prnur, Ol Brigha vard bni Kemal Paa msralar da vefat tarihlerini gstericidir. Kefeni iin Hiye hirul Li bas, kabri iin Hza makam Ahmed ibareleri tarih dmtr. Ruhunu teslim ettii srada: Ya Ehad! neccina mimma nehaf demiti. Bunun da vefat tarihini bildirdii sonradan yaplan hesapla anlalmtr.

F. : 23

 354 Sultan Selim mersiyesinin baz paralan : Azimde nev civan hazimde pir Sahib's-Seyfi ve Sa'ib't-tedbr Az mddette ok i etmiti. Sayesi olmutu lemgr emsi asr idi asrda emsin Zll memdud olur, zaman kasr. O merd o dargir ol r Ansun ve kanlar alasn, Hayf sultan Selime Hayf ve dir! Hem kalem alasn hem t...

B R A H M BURHANEDDN G R A N 1102 = 1690

Byk limlerden ve Nakibend eyhlerinden olup 1025 H. de ehrizur'da dnyaya gelmi ve tahsil iin am ve Msr'a giderek oralarn limlerinden okuduktan sonra ders vermee balayp ilim ve fazileti ve gzel takriri ile hret kazanmas sebebiyle uzak memleketlerden birok talebe gelerek ders halkasna toplanrlard. Yzden ziyade eseri olup balcalar ilm-i Sarfa dair (Tekmil't-Tasrif) adl kitabiyle Kasd'nin (erhu Endlisiye)sine bir haiyesi, (Avamil-i Crcaniye erhi) : (En'nebras li'l-kefi'l-iltibas fi'l-esas), (Cevab'l-Atid li mes'eleti evveh va cibin ve meseleti't-taklid), (Ziya'l-msbah fi erhi beheti'l-Ervah), (El-Kavl'l-Cel fi tahkiki kavli'l-imam Zeyneddin bni A l i ) , (Tahhiku'tTevfik beyne kelmey ehli'l-kelmi ve ehli't-tarik), (Kasd's-Sebili l Tevhidi'l-Hakk ve'l-Vekil), (Setr'l-Akide), (El-Cevabu'l-Mekr Ani'lManzur), (raku'-emsi bitarifi'l-kelimati'l-Hamsi), (Blat'l-Mesr l Tevhidi'l-Ula el-Kebir), (El-Kavl'l-Mbn fi mes'eleti't-Tekvn), (fazet'l-Allmi bi tahkiki mes'eleti'l-kelm), (El-lma'l-Muhtu bi tahkiki'l-kesbil vasati beyne tarafi'l-ifrati ve't-tefrit), (thaf'z-Zek bi erhi't-Tuhfetil Mrseleti ilen-Neb), (Meslek'l-Ebrari l Ehadisin-Nebiyyi'l-Muhtar), (Meslek's-Sedadi l Mes'eleti Halk efali'l-bad), (Elmeslek'l-Cel fi hkmi sathi'l-vel), (Beyt'l-Umemi li ikazi'l-Hmem), (Hsn'l-Evibbeti fi hkmi darbin-nbvve), (thaf'l-halefi bi tahkiki mezhebi's-selef), (Hilal'l-Fhum) adl eserleridir. 1102 H. rebiul-hirinde vefat ederek Medine-yi Mnevverede Bak kabristanna defnedildiler. Mezhebce afi, tarikate Bedevidirler.

 355 BN FRUZ MUHAMMED BEY (STANBUL) 1018 = 1609 Sultan n . Selim hazretlerinin muasr eriatn siyasetine vakf bir zat olup stanbulludur. Sadrzam Ahmed Paanm kethdas Firuzaann oludur. 1018 H. de taundan vefat etti. Mderrislerdendi. Harputlu eyh Mahmud bni smail'in 844 H. de Msr Sultan akmak adna yazd (Ed-drret'l-Garra fi nasayihi'l-mlki vel-kuzat ve'l-vzera) ismin deki eserini (Gurret'l-Beyza) ismiyle geni olarak terceme etmitir ki, bir nshasn Tire'de bni Melek ktphanesinde mtala ettim. Bir nshas da Esad Efendi ktphanesinde vardr. indeki bahisler aadadr : 1 mamet 2 urut-u mamet 3 Hukm-i mamet 4 Kavaid-i mamet 5 Usul- mamet 6 Usul- vezaret 7 Kavaid-i Sipah-Cnd (Askerlik) 8 Ahkm- Sultaniye 9 Hiyel-i er'iyye 10 Mesail-i Mteferrika (Ed-drret'l-Garra) nm bir nshas Hamidiye ktphanesinde dr. BRAHM BERGAMAV 1014 = 1605 Hal tercemesi yukarda geen Smbl Sinan hazretlerinin halifele rinden bir zatn olu olup Bergamaldr. Tahsilini tamamladktan sonra medreseleri devrederek nihayet Sinan Paa Daru'l-Hadis mderrisliine tayin olundu. 10 sene bu mderrislik vazifesini ifa ederek 1014 H. de v e fat etti. Tefsir, Hadis, Kelm ilimlerinde ihtisas vard. (Envaru'l-Bevarik fi tertibi terihi'l-mearik) ile kelm ilminden (Nazm'l-Feraid fi silki mecmail-akaid) isimli eserlerine sonradan bir de erh yazd. Tefsir ilmine mteallik risaleleriyle dier baz kitaplara ve tedvin edilmi kitaplara dair talikat da vardr. 1026 H. de vefat edip kadlarn airlerinden (Kasideyi mnferice) sarihi Abdullah ve (Seyf'l-Muvahhidin) mellifi emseddin Efendiler de Bergama'dan yetien limlerdendir.

var

 356 SMAL BN SNAN SVAS 1048 = 1638

Tannm fakihlerden bir zat olup 1048 H. de Sivasta vefat etti. De erli eserlerinden (Feraid) ismindeki (Mlteka erhi) yle bni Nceymin, (Risalet's-Saayir ve'l-Kebayir) erhi saylmaktadr. Tahsil ve feyzi Abdlmecid Sivasdendir. (Feraid) in bir nshas Ayasofya ktphane sinde vardr. (Drer'l-Akaid ve Gurer Klli Saikn ve Kaidin) mel lifi eyh Ahmed Efendi ile (Mir'at'l-Beyan Fi Keramat- l-i Osman) mellifi Muhammed bni Halil, 856 H. de vefat eden (erhu'l-Envar Li Ameli'l-Ebrar) yazar Nureddin Ali bni Ahmed de Sivastan yetien limlerdendirler.

BRAHM ZDN

Fakihlerden bir zat olup zdinlidir. Drt ciltten ibaret olan ve bir takm umum ktphanede mevcut bulunan (ddet'l-Hkkmi Fi erhi Gureril-Ahkm) ismindeki (Drer erhi) Fkh ilmindeki ihtisasna ke sin delildir. Bu erhin yazlnn sonu 1057 H. olduuna gre eser sahi binin 1000 ksur adamlarndan olduu anlalmaktadr. zdin Yunanistanm kuzeyinde halen (Zeytn-Lmya) denilen ehirdir.

BRAHM BN MUHAMMED 1050 := 1640 Kadlar zmresinden fakih bir zat olup Kasmpaaldr. 1050 H. de stanbulda vefat ederek mahallesindeki hanesinin yaknma defnedildi. lmi sarftan (Safiye) ye (Safiye) ismiyle erhi ve (Mecdu'l-feraiz)i var dr.

SHAK BN HASAN TOKAD 1100 = 1688

Alimlerden bir zat olup 1100 H. de Tokatta vefat etti. (erhu Cilul K u l b ) , (Manzume-yi Tertibi'l-Ulm), (Manzme-yi Akaid) ve Ustur laptan (Mardini)ye haiyesi gibi eserleri vardr. 1098 H. de tamamlad (Manzme-yi Akaid) limler arasnda muteberdir.

 357
ZMR SLEYMAN 1102 = 1690 EFEND

Kadlar zmresinden ve fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup doum yeri Girit, tahsil ve tefeyyz zmirdedir. 1102 H. de Kprl zade Mustafa Paa ile Neme seferinde yaralanarak Belgradda vefat etti. maret Camii erifi sahasnda medfundur. Usul Fkh ilminden mehur (Mir'at ve Mirkat) ile (Kuhistani-i Kebire) ve (Hadisi Erban erhi)ne haiyeleri ve mantktan bir risalesi vardr.

SHAK

HOCASI 1120 =

AHMED 1708

EFEND

Sekin limlerden ve tannm ediplerden irfan sahibi bir zat olup Aydna bal Subice'dendir. lk tahsilini memleketinde tamamladktan sonra seyahate km ve irvan'da mehur limlerden Hoca Nimetullah Efendinin feyizli derslerine devam ederek icazet alm ve Bursa'ya yer lemitir. Burada lyk olduu hrmet ve itibar grerek baz medrese lerde ders vermee balad. Bu srada ilim ve irfan sahiplerinin kadir ve kymetini bilen Bursa zenginlerinden (shak Efendi) adnda br zatn olunu da talm ve terbiyeye balad ki, uzun mddet bu zatla bir arada bulunduu iin bundan sonra halk arasnda shak hocas ismiyle me hur olmutur. Bu sralarda Bursa'da irad vazifesiyle megul olan Hal veti tarikat eyhlerinden eyh Niyazi Msr hazretlerine intisab ederek c dnyasn tasfiye etmitir. te bu suretle zamann geirirken Eyle di Ahmed Efendi Havzay Adni makam ve Eyliye medreseyi cennet ulyada makam msralarnn delleti olan 1120 H. de vefat edip Deveci ler mezarl denilen mslmanlara mahsus mezarlkta (Ravzat'l-Ebrar tarihi) vesair eserlerin sahibi eyhlislm Kara elebi zade Abd'l-Aziz Efendi yannda topraa emanet edildi. iirlerinde A h m e d mahlasn kullanmtr. Deerli eserleri aadadr : 1 (Terceme-yi Mukaddimeti'l-Edeb) : Allme Zemahernin Arap dilinin kaidelerini ve faydalarn beyan eden mehur eseridir ki, birinci bab (Esma), ikinci bab (Ef'al), nc bab (Hurf), drdnc bab (Ta sarrufu Esma), beinci bab (Tasarrufu Ef'al) den bahsetmek zere be bab olarak tertiplenmitir. Osmanl ulema ve eyhlerinden Mustakimzade Sleyman Saadeddin Efendi tarafndan da terceme edilmitir. Hal tercemesini yazdmz i bu Ahmed Efendinin tercemesi sonradan Matbaa-i mirede baslmtr.

 358 Mtercimin kendi el yazsiyle yazma nshas stanbul'da Ayasofya ci varnda Yerebatan mahallesindeki Esad Efendi ktphanesindedir. Kai de ve edebiyatla megul olanlara cidden istifadeyi mucip eserlerdendir. 2 (Manzume-yi Akaid) : (Emali) ve (Nniye) kasideleri tarzn da bir manzumedir. 3 (Vahdetname-yi lem Engz) : ou Trke ve pek az Farsa olmak zere 2918 beyti ihtiva eden Mesnevi tarznda bir manzumedir ki, sonradan baslmtr. 4 (Sandukat'l-Maarif) : Muhadarat ilmine ait kymetli bir eser dir. 5 (Akvem'l-Vesail Fi Terceme-yi email) : Eserin asl 279 H. de vefat eden byk hads imamlarndan mam- Muhammed Tirmiz'nn olup birok ulema tarafndan erh olunmu ve haiyesi yazlmtr. 6 (Haiye-yi Metni Tavalii'l-Envar fi'l-Kelm) : Hal tercemesi yukarda geen Aydnl Hac Paa maddesinde eserin metnine dair l zm gelen izahat yazlmtr. 7 (Risale-yi rtifa) : Mukantarat tahtas vesaire gibi irtifa let lerinin tariflerinden ve kullan usullerinden bahseder olup shak Efen di adna yazlm olduu iin ismi (shak) dir. 8 (Hadis-i Erban) : 40 hadisi erifin tercemesidir. 9 (Mneat) : Mnasebet dtke yazd edeb mektuplarn mecmuasdr. 10 (Talikat ifai erif) : Allme Kad yaz- Sebt'nin (fa-y erif) ine yazd talikay muhtevidir. 11 (Haiye Mir eb'l-Feth) : Mnazara ilmi dabna dairdir. 12 (Talikat Envari't-Tenzil) : Tefsiri Kad Beyzav'nn baz nok talarna yazdklar talikatlar beyanndadr. 13 (Talikat Tehzbi'l-Mantk) : Allme Taftazan'nin (TehzblMantk dibacesi) nde Cell Devvn vesair byk limlerin beyanatlar nn tahkik ve hlsalarn muhtevidir. 14 (ZU Tahdid-i Cihat) 15 (Daire-yi Hendesiye erhi) Farsa iirlerindeki mahlas Hoca, Osmanl Trkesinde A h m e d dir. iirlerinden : Devran iriki alini, bezme rbeder Seyh-i belda barm honn kebab eder Mimar kim esas- sipehrin budur rev Mamur edince bir dili, bin dili harap eder.

 359 BN A D A V ! MUSTAFA BN BRAHM limlerden bir zat olup Kuadaldr. On ksur risalesini ihtiva eden Aydmda grdm kendi el yazsiyle yazma mecmuasnda bulunan ri salelerinden bazlar unlardr : (Mlakat'l-Ervah), (Menasik-i H a c ) , (Risale Fittahare), (Risale Fis-Salt), (Risale Fi'l-ber) dir. 1146 H. de Aydna yerleerek eser yaz makla megul olduunu yazyor. Zeynizade civarnda medfun olduu rivayet edilmitir. bni Adav mahlasn kullanmasnn sebebi anla lamad.

SHAK EFEND (EYHLSLM) 1147 = 1734 Sultan Birinci Mahmud devrinde meihat makamna getirilen lim lerden olup eyhlislm stanbullu Ebu shak smail Efendinin olu ve hal tercemesi ileride yazl shak Efendinin kardeidir. lisanda iir leri ve mrettep divan vardr. Dier eserleri (Terceme-yi ifa-y erif el-msemma bi istifa), (Terceme-yi Bostanl-rifin El Msemma bi kasri'l-Metin), (Bi'setname)den ibarettir. Vefat: 1147 H. de, kabri Sultan Selim civarnda arambada pede rinin yaptrd mescidin yanndadr. iiri stadane olup : Halimi arzet saba dildare, Allah akna. Suzii dilden haber ver yre Allah akna. Ey tabibi hazk nabz- ainay derd-i dil Hasteyi hicrim, bana bir are, Allah akna! Mehur gazelinin hususiyle Kefi esrar eyleme ayare Allah ak na msra darb mesel srasna girmitir.

ZMR MEVLNA MUHAMMED BN VEL BN RESUL 1165 = 1751 slm limleri arasnda (Mirat muhaisi) hretiyle tannm iha tal ilim sahibi, mmetin en faziletlilerinden bilhassa fakih bir zat olup Krehirlidir. lk tahsilini memleketinde grdkten sonra stanbul'a ge lerek Mirza Fazl'dan, Cziyyat denilen dier ilimleri de baka limler-

 360 den renerek arkadalar arasnda parlak bir surette icazet almaa mu vaffak olduktan sonra, yaplan davet zerine zmir'e gitmi maruf usul dairesinde ders okutmaa balamtr. Bir mddet sonra memlekete grlen fevkalde fazileti dolayisiyle uhdesine mftlk vazifesi tevcih edildi. mrnn sonuna kadar mderrislik, mftlk vazifeleri ve eser yazmakla megul olarak 1165 H. de vefat etti. ki emelik caddesinde ki ulu mezarlkta medfundur. Mezkr zatn eserleri eitli ve ok mik tarda olup tesbit edilebilenleri aadadr: 1 Tefsirden, (Kad Beyzav Tefsirine Haiye) : yet-i kermesine kadar byk bir cilt olup tamamlamaya devam ettii kendi yazdklar ksa hal tercemesinde zikredilmise de nereye kadar muvaffak olduklar mehuldr. 2 Fkhtan Mir'at Haiyesi : Matbu ve mehurdur. 3 Dualardan (Hizbn Nasr) erhi : sm Celill Kadr olup basl mamtr. 4 Fkhtan tphanesindedir. 5 Dualardan (Delil'l-Hayrat erhi) : Baslmamtr. smi, sticlbl-Mradattr. (Dileklerin yerine gelmesi hakknda) sonradan Trk eye terceme edilmitir. Bir nshasn zmir limlerinden bir zatta gr dm. 6 Kelmdan (Zbde-i lm-i Kelm) : Bir nshas Akhisar ktp hanesindedir. 7 Akaid ve Mevizadan (Zahru'l-Mteehhilin) erhi. Baslmam tr. 8 Kelmdan (Mesail-i Hilfiyat) : E'ar ile Matrdler arasnda teferruat zerinde 67 meseledeki ihtilflarn halline dair olup bir ns has stanbulda Lleli ktphanesindedir. 9 lahiyat, Tabiiyat ve Mantktan bahseden Haiyesi), baslmamtr. (Hidayet'l-Hkmet (Ebah erhi) baslmam olup bir nshas Rodos k

10 Mantk ilminden (Fenar haiyesi). Baslmamtr. 11 Nahiv ilminden (mtihan'l-Ezkiya Haiyesi). Baslmamtr. 12 Mnazara adabndan (Risale-yi Birgiv erhi) baslmamtr. 13 lm-i Kelmdan (Metin ve erh) : Bir nshas Sultan kinci Beyazd Camiinin iindeki Veliyyddin Efendi ktphanesinde mevcut olup (erh Akaid-i Cedid) ismiyle kaytldr. 14 Siyer ilminden Isamm (email-i Tirmiz) erhine haiye. Ba slmamtr. ' 15 Fkh ilminden Seyyid erifin (Muhtasar'l-Mnteha) erhi haiyesine haiye. Baslmamtr.

 361 16 Nahiv ilminden (Lbb'l-Lbab) erhine haiye: Bu eserin mevcudiyeti Karabazade zmirli Ahmed Efendinin tarih ve tercemelerden bahseden eserinden anlalmtr. 17 Usul ve Cedel ilminden (Muhtasar bni Hacip) erhine hai ye. Baslmamtr. BRAHM R M 1189 = 1775 Arabaclar ocann eyhi faziletli bir zattr. 1189 H. de Hacc erif farizasn ifadan dnnde yolda Msr civarnda vefat etti. Eserlerin den Ktip elebinin (Kefz-Zunn) una yazd (zeyli) ash ile kar trlarak sonradan stanbulda basld. Fkh ilminden (Sadr's-eria)y da terceme etmitir. Kraat ilmini hal tercemesi ileride yazl Yusufzade Abdullah Hilmi Efendiden tahsil etmitir.

BRAHM BN Y A K U P G M H A N E V 1207 = 1792

Son zamann deerli limlerindendir. 1207 H. de Amasya yaknnda Havzada vefat etti. Eserleri : Baslmam olup (Zhret'l-Aruz), (erhu Avamil), (Risaletani mine'l-stiare)dir. BRAHM E L - H A R A V E R Z U R U M 1214 = 1799 (Yekdest) hretiyle tannm lim bir zat olup Erzurumludur. 1214 H. de vefat etti. Eserleri : ((ems'l-Kasaid), (Nshu'l-Vaizin), (Redd'l-Ekyie ve erhu) dr.

BN RESUL M U H A M M E D Z E K EFEND ( S L E Y M A N Y E V ) 1246 = 1830 Sekin hmlerinden bir zat olup Sleymaniyeye bal Carta kyn de domutur. afi mezhebindendir. 1246 H. de vefat etti. Selkt akai dine yazd matbu haiye deerli eserleri cmlesindendir. (bni Hacer Heyteminin (Tuhfe)sine (Haiyesi) ve afii fkhndan Nevevnin (Minhac)nda da erhi vardr.

 362 SMAL MFD EFEND (STANBUL) 1217 = 1802 Aslen stanbullu olup tahsilini tamamladktan sonra Mekke payesi ne nail olmutur. Mderrislik vazifesi ve eser yazmakla hayatn geiren gayretli bir limdir. Eylesn Yezdan Mfidi rahmetinden mstefid msrann dellet ettii 1217 H. de vefat ederek Davutpaa Camii avlusu na defnedildi. Nakibend tarikatnn halifelerindendir. Eserleri : (Hadis-i Erban-i mam Nevev), (Delail'l-Hayrat), (email-i e rif), (Ahlk- Adudiye), (Kaside-yi Nniye ve Br'e), (Pendi Attar)a bir erh yazd gibi, (Tefsir-i Beyzav) ye ve bakaca (Sre-yi Nebe) zerine haiye yapm, (erh-i Fenar), (stiare sam), Takprlzadenin (dab erhi) zerine talikat yazm, bni Melekn (Menar erhi) ve (Kenz'l-Ummal)i ihtisar ve (Kudr) ile (Keydan) fkhn. Molla Ca minin (Levayh)n, Bursal Dede Efendinin (Siyaset-i er'iye)sini Trk eye terceme etmitir. iirlerinden : Bak saate, bir dakika fevt eylenieyip Oynatmakda rakkas derunde her gh Miftah inabetle kur iit sende. Dil saatini bisavti Allah Allah...

BRAHM SITKI EFEND (KODRAV) Takva sahibi limlerden bir zat olup skdarda emsi Paa medre sesinde yerleip ilim neri ve eser yazmak suretiyle hayatn geirdi. 12 irisalesini ihtiva eden bir mecmuas Beiktata Yahya Efendi ktphaiesinde ve 15 risalesini havi bir mecmuas da Yedikulede Kk Efendi ktphanesindedir ki, bazlar aadadr : (Safiye Li'l-Mariz ve Kfiye Li'l-Mrid), (Tuhfetl-Yetimiye), '(Stkye), (Drret'l-Yetimiye fil Ehadsi Kudsiye), (Risaletn Fi Hakk sm-i z a m ) , (Mnciyet'l-Fukara), (Usl-i Hads). Son eserini 1247 H. de yazdn eserin nihayetinde tasrih etmektedir. kodraya balyken Berlin anlamasiyle Karadaa terk olunan Yodgorice'den yetien Hasan Efendi de limlerden bir zat olup 1166 H. de mam araninin (Levakihu'l-Envar fi Tabakati'l-Ahyar) isimli eserini telhis etmitir.

 363 MAMZADE ESAD EFEND (STANBUL) 1276 = 1859 Sultan n . Mahmud devrinde yetien limlerden olup Zeyrek Camii imaml yapan Konyal bir zatn oludur. Matbu eserleri : Akaidden mehur (Drri Yekta) ve erhi ile (erhu Siraciye), (Halebi erhi Hilyetn-Naci), stanbulun fethine ve Osmanl devletinin a nnn yksekliine dair Letftehannel - Kostantiniyye hadsi erifinin erhini ihtiva eden ve padiahm iradesiyle yazlp 1285 H. de baslan (Fethi Kostatiniyye) risalesi. Mantktan (Kaziyyelerin Tasdik ve Tefri kine) ve (Sarftan infial babnn tatbikatna dair risaleleri) de vardr. Halveti tarikatmm Yiitba kolu halifelerindendir. 1276 H. de vefat ederek Sleymaniye Camii erifi avlusuna defnedildi.

SMAL NEBL EFEND (AHISKAV) 1278 = 1861 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Ahskaldr. Grc smail Efendi adiyle tannmtr. stanbul'da ilimlerin yaylmasna hizmet ederek 1278 H. de vefat etti. Fatih trbesi civarnda medfundur. let ilimleri risale lerini havi olup 1285 H. de baslan (Mefatihu't-Tahkik) ismindeki eseri ilm kudretinin delilidir.

BRAHM EFEND (YALVAC) 1293 = 1876 Fazilet sahiplerinden hitabetiyle tannm bir zat olup Yalvac'a ba l Hisarard kyndendir. Karaaal Rd Efendi vesaire gibi deerli limlerden ders grmtr. 1293 H. de vefat ederek kynde yaptrm olduu medresenin camii erifi avlusuna defnedildi. Eserleri : (Risale-yi Ahbaru Billezi), (Usul'l-Mavere fi Envaci'l-Muhavere), (Garaibi ll), (Haiye-yi Dibace-yi Drrn-Naci), (Haiye-yi Kasi de-yi Br'e) dir. Arapa kasideleri de vardr. 1. Risalesi kendisine lkap olarak veril mitir. 1140 H. de vefat eden psalal eyh Abdullah bni eyh Ahmed Efendinin de (radiye) isminde (Kasdei Br'e erhi) vardr.

 364 B R A H M EFEND 1309 = 1891 Alimlerden fevkalde ders takririne sahip bir zat olup Saruhan sancama bal Eme kylerinden ney'dendir. Tahsilini Krkaa ve Soma'da tamamladktan sonra Bursa'ya git mi, ilmin yaylmasna balayp birka defa icazet vermee muvaffak olmutur. Arab ilimlerin ekseri kollarndan ve bilhassa tefsir ve Usul-i Fkh ilimlerinde geni malmat sahiplerindendir. mrnn sonlarna doru Bursa mftlne tayin olunmutur. Bursa'da Uak ibrahim Efendi ismiyle tannmtr. 1309 da Bursa'da vefat etti. eyh-i Ekberin faziletlerine dair (El-Misk'l-Ezfer fi Tebriy'et-i eyhi'l-Ekber) ismin de baslmam bycek bir eseri vardr. lm takrirlerinin ekseri nokta lar talebeleri tarafndan zapt olunmutur.

ISHAK EFEND ( H O C A ) 1310 1892 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Harputludur. 1310 H. de vefat ederek Fatih trbesi civarna defnolundu. Matbu eserlerinden (^) (ems'l-Harika), (Ziya'l-Kulb) her ikisi de ncilin elde bulunan nshala rnn tahrif edildiine vesaireye dair olup dierleri (Zbde-i lmi K e lm), (Es'ile ve Ecvibeyi Hikemiye), (Miftahu'l-Uyn). let ilimlerinin tariflerini beyan eden (Es'ile ve Ecvibe), (Kif'l-Esrari Dfiu'l-Erar) dr. Bunlardan baka bni Sina'nn mehur (ifa) sn da Tercemeti-ifa) ismiyle terceme etmitir ki, baslmamtr. (tisfaf Fi

( I ) I Bu yolda yazlan matbu eserler : (zharHak) : slm limlerinin byklerinden 1306 H. de Mekkede vefat eden Hindli Rahmetullah Efendi mer humun eserlerinden olup tercemelerini birinci cildi hal tercemesi airler fas lnda zikredilen Nzhet Efendi tarafmdan stanbul'da basld gibi, ikinci cildi de Mollalardan olup 1313 H. de stanbulda vefat edip Fatihe defn edilen Ankaral mer Fehmi Efendi tarafndan (braz'l^Hak) ismiyle 1293 H. de Bosna'da baslmtr. II (Terceme-yi Tuhfet'l-Erb fir-Reddi Al ehli'sjSalib) : Mhtedi Ab dullah Tercman'nin eseri olup sonradan terceme olunarak stanbulda basl mtr. III (Mdafaa) : Ahmed Mithat Efendinin eseri olup stanbulda basl mtr. IV (zahl-Meram Fi Kefi'z-Zalm) : Hac Abdi Beyin eseri olup stan bulda baslmtr. V (El-Fasl Beyne'l-Hakk ve'l-Batl Tercemesi) : Adanah Esma Yusuf

 365
SMAL EFEND (MANASTIRLI SMAL H A K K I EFEND) limlerden ve Ayan Meclisi zalarmm ileri gelenlerinden faziletiy le tanmm bir zat olup Manastrldr. Memleketinde Sancaktarzade de nilen aileye mensuptur, tik tahsilini memleketinde yapm, stanbula ge lip hal tercemesi ileride yazl evket Efendi merhumdan icazet almaa ve derse karak icazet vermee muvaffak olmutur. Lisan talkatna ve kuvvetli hitabete sahip olduundan krs eyhliine tayin olunarak bu yolun son merhalesi olan Ayasofya eyhliine kadar ykselmitir. Yksek mekteplerin ekserisinde de hocalk yapmtr. Vefat ilim ve ir fan adna byk zayiattandr. 1330 senesi nihayetinde ikametgh olan Anadolu Hisarnda anszn vefat etmi ve Fatih Camii avlusuna defne dilmitir. Deerli eserlerinden baslm olanlar aadadr: 1 2 3 (Telhs'l-Kelm fi Berahini Akaidi'l-Islm) (Vesail'l-Felh fi mesaili'n-nikh) (Kitab'l-Vesaya ve'l-Reraiz)

Efendinin eseri olup Msrda baslmtr. Bu eserin asl Msr limlerinden z zeddin Efendi tarafndan yazlm ve baslmtr. VI (Nr'mda Limen stehda) : Srr Paa merhumun eseri olup Di yarbekir matbaasnda baslmtr. VII (Beyan'l-Hak) : Hindli Rahmetullah Efendinindir. Tercemesi star^bulda basmtr. VIII (Risalet's-Samsamiye) : Hac Abdi Bey merhumun eseri olup s tanbulda baslmtr. Arapa olarak yazlm eserlerden aadakilerin hepsi Msrda baslmtr: 1 (Kitab'1-lam Bima fi dinin-Nasra minePBidei vel-Evham) : (mam Kurtub) 2 (Hidayetl Hubara fi ecvibeti'l-Yahudi ven-Nasara) : (bni Kayym el Cevziye) 3 (Tahcil Men sarrafe'l-ncil) : (Bbil Beka Salih bni Hseyin Caferi) 4 (En-Nasihatl-maniye) 5 (El-Fariku Beyne'l-Halik vel-Mahlk) : (Paaczade Badad Abdur rahman Efendi) 6 (El-Cevher'l-Feridu Fi ptali't-Teslis) : (Eyyp Sabri Bey) 7 (El-Ecvibet'l-Fahire) : (Sahabettin Ahmed bni tdris El Maliki ElMaruf bil-Karrafl) 8 Kitab Seferi'l-Hayr) : (Abdullah Salik Antak) isminin ebcet hesa biyle dellet ettii zere 1181 H. de (Tahcil Men Harrafel ncil) den telhis edi lerek terceme olunmutur. Eribozda medfundur. 9 (lm'l-Yakn Fi'r-Reddi Ale'l Mtenassr madeddin) 10 (El-slmi ven-Nasraniyyeti maal ilmi ve'l-Medeniyye) 11 (Hlasat'l-Kelm fi Tercihi Dini'l-slm)

 366 4 (Mevahib'r-Rahman fi Menaliibi'l-lmam Ebi Hanifeti'n-Niman) 5 (Metalib-i irfaniye ve zahat- Nniye) : (erhu Kaside-yi Nniye) 6 (Ahkm ehri Siyam) 7 (Er-Risalet'l-Hamidiye Tercemesi) : (Beyyinat- Ahmediye) 8 (Hak ve Hakikat) : (islmiyet aleyhinde Doktor Duzinin ne riyatna reddiye). 9 (MevaidM-n'am Fi Akaidi'l-Islm) 10 (Mevaiz) : ( cz' intiar etmitir. , 11 (erhu's-Sadri Bi Fezail-i Leyleti'l-Kadr)

A Y MUHAIVIMED EFEND 1061 = 1650 Sekin limlerden v e mehur melliflerden bir zat olup Tirelidir. lk ilimleri memleketi ulemasndan rendikten sonra muallim Ataullah Efendiden tahsilini ikmal edip Bayndrda Hac Sinan medresesi mder risliine tayin olunarak ksa zamanda ilm stnln gstermi ve maarife hizmete balamtr. 990 H. de stanbula gelerek o srada boal m bulunan krk ake vazifeli bir medrese mderrishi iin Anadolu Kazaskeri Zekeriya Efendinin huzurunda alan msabaka imtihanna girerek eitli ilimlere liyakatim ve stnln isbat etmitir. Bir md det sonra inzivaya ekilerek eserlerini yazmaa balad. Mahade olu nan eserlerinin ilm mkfat olmak zere Tire'de bni Melek mderris liine tayin olundu. Bu feyizli medresede birka sene ders okutmak ve eser yazmak ile megul olarak bir i iin istanbula geldii zaman, (Oldu Ay cenanda vasl A y ) msrann delleti olan 1061 H. de vefat edip Edirnekaps haricindeki Emir Buhar zaviyesi yanna defnedildi. (Rahmetullahi Aleyh) deerli eserleri baslmam olup aadadr. 1 (Kur'an- Kerm'in yarsna kadar tefsiri erif) 2 (erhu Vird-i Settar) 3 (erhu Glistan) 4 (Usul Fkhtan bir metn-i metin) 5 (Telhsu Tarikat- Muhammediye) 6 (Telhsu Ravzat'l-Ulema) 7 (erhu Mlteka) 8 (Ilm- Meaniden Mnekkahat- Meruha) 9 (Muhtar- Shah tarznda bir lgat)

 367 10 (Hakayku'l-Usl) : Bir nshas Akhisar ktphanesinde tara fmdan grlmtr. 11 (Netayic'l-Ezhan minel Kelm) : Bir nshas Kasaba ktp hanesinde tarafmdan grlmtr. Eserlerinden bazlar stanbul k tphanelerinde mevcuttur.

KADI AHMED BURHANEDDN (ERZNCAN) 800 = 1397 limlerden ve maalesef hkmdarlk sevdas ile ban belya u ratan bir zat olup aslen Kayserilidir. hreti Emir K a d dr. Tahsilini Msr'da tamamlad. Eserleri ; Bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut olup Arapa (ksiri's-Saadat- Fi Esrari'l-badat) ile (Telvih) zerine (Tercih) isminde faydal ve makbul bir haiyesi olup lisanda manzumeleri de vardr. Hkmet Bakanl sevgisi sebebiyle 800 H. de Akkoyunlu aireti beyi Karailik Osman Beyle yapt kavgada vurula rak vefat etti. Sivasta medfundur. (Afallah anh). Hayatna dair A b dlaziz Esterabadi-i Badad'nin (Bezm-i Vizrim) isminde Farsa bir tarihi vardr ki, birer nshas Ayasofya, Yerebatan ktphanelerinde mevcuttur. Divannn yegne nshas Londra ktphanesindedir. Mu fassal hal tercemesi Osmanl Tarih Encmeni zasndan Tevhid Beye fendi tarafndan Encmen mecmuas ile neredilmitir. ngiliz msteriklerinden mteveffa Mister Kip'in Osmanl iirleri tarihinde Kad Burhaneddine ait nerettii iirlerinden : Heme k gnl bryan olur; Her nefes garip gz giryan olur. Sofilerin dilei mihrab-u-namaz Er kiinin arzusu meydan olur.

KARA Y A K U P BN DRS 933 = 1526 limlerin en deerlilerinden bir zat olup Nidelidir. Evvel memle ketinde sonra Arap ve A c e m lkelerinde tahsilini tamamladktan sonra Lrende Karaman kasabasnda mderrislik vazifesiyle ve eser yazmakla megul oldu. (Haiye Alel-Beyzav) ile (Mesabih) ve (Hidaye) zerine erhleri ve peygamberler tarihi, sahabelerin hayatiyle mezhep kurucu larnn, muhaddislerin, mehur musanniflerin hal tercemelerini toplayan (Eraku't-Tevarh) i vardr. Bu eser bir mukaddime, ksm, bir hatime zerine mrettep olup Arapadr.

 368 Mukaddime : Mehur peygamberler, 1. Ksm : Peygamberimizin nesebi, doumu, vefat. 2. Ksm : ki na't zerinedir. 1 Peygamber Efendimizin ocukla r ve zevceleri. 2 Aere-yi Mbeere. 3. Ksm : ki kanun zerinedir. 1 Sahabelerin faziletleri, 2 Fakhler v e hafzlar. Hatime : ki nevidir. 1 Mezhep mamlar, 2 Hads mamlar. Vefat 833 H. de, kabri (Lrende) dedir.

KARA SNAN 852 = 1448

Fatih Sultan Mehmed Han zamannn mehur limlerinden Arab ilimlerde ve edebiyatta fevkalde mahareti olan faziletli bir zattr. F kh ilminden (Menar'l-Envar) , sarf ilminden (Merah ve Safiye) yi, he yet ilminden (Kozmorafya), aymn'nin (Mlahhas)n erh ettii gi bi (Vikaye) ye dahi haiye yazmtr. (Zamair) ve (Hezm'l-Cyui ve'lGlib ve'l-Malp) isimlerinde baka eserleri de vardr. 852 H. de vefat etti.

KIRIMI SEYD AHMED BN ABDULLAH 879 = 1474

Fatih Sultan Mehmed Han'n hrmet ve iltifatna mazhar olan fa zilet sahiplerinden ve muhakkik limlerden. Molla erafeddin Krm' nin talebelerindendir. Eserleri : (Haiye-yi Tefsir-i Beyzav), (Haiye-yi erh-i Akaid), (Haiye-yi Telvih), (Haiye-yi Lbb'l-Elbap), (Haiye-yi Mutavvel) vesairedir. Bir nshas skdarda Atlama ta ktphanesinde mevcut ve 874 H. de tamamlad hatimesinden anlalan (Miftah'l-Gayb) erhi vardr ki, tahkik ve irfanna kesin bir delildir. Bir de 879 H. de stanbulda ikmal
(1) 2 nci Murad devrinde Krm'dan hicret edip 840 H. de Edirnede vefat ede rek Zindan altnda Tatar Han kabristannda medfun olan (Menar Sarihi) erefuddin Krm'nin talebelerinden olup 883 de vefat eden Krml Muham med olu Ahmed de limlerden bir zattr. Eserlerinden (erh-i Buhari-i erif) kudret ve kymetine delildir. 1279 da vefat eden ve Fatih'de medfun olan fkh dan (Krmizade mecmuas) sahibi Reid Efendi ile (Levayh-i Faika ve Alik-i Rika ale't-Tefsiri ve'l^Fkh ve'l-Hadisi ve'l-Feraiz) ve (Et-Tasrih) ismindeki (Telvih muhaisi) Fazl Ali Efendiler de bu cmledendir.

369

ettii Farsa (Glen-i Raz) erhi vardr ki, bir nshas Ayasofya k tphanesindedir. (Beyzav Haiyesi) nin ismi (Misbahu't-Tadil fi kefi zil) olup bir nshas Atik Valide ktphanesindedir. envari't-Ten-

Vefat 879 H. de, kabri Fatih civarnda Molla Kestel mescidi civa rndadr. (Knh'l-Ahbar) da, Bursa'da medfun olduu yazlmsa da mevsuk deildir. 1179 H. de kendi el yazsiyle yazma nshas Kl Ali Paa'da mev cut olan (Kad haiyesi) mellifi Muhammed bin Karde ile fkhtan (Menar) erhi eref bni Kemal de Krm'da yetien limlerdendir. Bu erhin kendi el yazsiyle yazma nshas. Kk Efendi ktphanesinde dir.

K A R A SEYYD 913 = 1507 Sekin limlerden bir zat olup Hamid ilindendir. Aladdin Ali Fe nar'nin talebelerindendir. stanbul kadsyken 913 H. de vefat etti. (er hu Miftah) n ba taraflarna haiyesi ve Arapa iirleri vardr. (Kara Seyyid Sualleri) ismiyle tannm olan sualler ki, Seyyid erifin (er hi Miftah) ve (erhu Mevakf) na dairdir bu zatndr. Osmanl lim lerinden eyhzade Muhammed Muhyiddin ile (ir'at'l-lslm) sarihi Mevlna Yakup ve 932 = 1525 H. de stanbulda vefat ederek yaptrd (Dar't-Talim) de defnolunan Seyyid-i Karaman taraflarndan erh olun mutur. (Risalet'l-Ga'l) de eserleri cmlesindendir.

KARABAG MUHYDDN MUHAMMED 942 = 1535 Kanun Sultan Sleyman devri limlerinden olup tahsilini tamam ladktan sonra stanbula gelerek Seyyid Alizadeye muavin olmu, bun dan sonra baz medreselere ve nihayet znik medresesi mderrisliine tayin olunmu ve 942 H. de znikte vefat etmitir. Akl ve nakli ilimlere vakf bir zattr. Eserleri 23 makale zerine tertiplenmi Muhadarata (Hi kyelere) dair (Calib's-Srr) ile (Keaf), (Beyzav), (Telvih), (Hi daye Talikat) ve (erhu Vikaye) ye, (Cell Devvan) nin (sbat'l-Va cip) risalesine haiyelerinden v e (dabu Adudiye) erhinden ibarettir. F. : 24

 370 KARA DAVUT (ZMT) 948 = 1541

Osmanl limlerinden olup zmitlidir. Mevlna Ltfi ve Meyyedzade gibi limlerden tahsil etmitir. Meskenin prnur ide Davud Efen dinin vedd msrann delleti olan 948 H. de vefat etti. (Bursa'da) Yl drm Bayezit civarnda yaptrm olduu mescidin avlusunda medfun dur. Eserleri : (erhu Delaili Hayrat) ( ' ) , (erhu Kasidei Nniye), (Haiye AletTasavvurat), (Haiye Alet-Tasdikat), (Haiyeyi erhi Metali), (Haiye Al erhi'-emsiye), (Telhsu Takrir-i Kavanin), (Haiye Alet-Tehzip) vesairedir. Bir de akaid ve kelmdan (Malmat) isminde bir mecmuas vardr ki, bir nshas Manastr ktphanesinde mevcuttur. Bursa Evkaf ve sicillerini de tam bir dikkatle zapt etmi ve yazmtr.

KARA HAYDAR 955 = 1548

limlerden bir zat olup Menteelidir. Hemerisi ivizadeden tahsil etti. 955 H. de skp'te vefat etti. Eserleri: (Haiye Al erhi Miftah), (Haiye Al erhi Miftah), Ale'l-Hayali), (Haiye Alel Mes'di) dir. (Haiye

KADIZADE HSEYN BN HASAN EFEND 944 = 1537

Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zattr. 944 H. de maktul brahim Paa adma drt bab zerine mrettep (Letaif'l-Efkr ve Kifl-Esrar) isminde bir eser yazmtr ki, birinci bab siyasetten, ikinci tarihten, nc edebiyattan, drdnc ahlktan bahseder.

(1)

Fazl zmir'nin,

Muhammed Hilmi Efendinin, Salih Kudsi-yi

Tokad

ve 1210 H. de vefat eden Ein Mfts Hac Osman Efendinin, 1173 H. de vefat eden Kbrsl brahim Efendinin ve vaiz eyh Muhammed Efendinin de ayrca erhleri vardr. Kara Davud Efendinin erhi baslmtr.

 371 KASIM BN SLEYMAN NDEV 970 = 1562 Arab ilimlerde hususiyle fkh ilminde vukuf sahibi bir zat olup memleketinde ve istanbulda tahsilini tamamladktan sonra 966 H. de Siroz'da Seluk Sultan medresesi mderrisliine tyin oldu. 970 H. de burada vefat etti. Eserleri : (erhu Vikayet'l-Msemma bi tatbik), (erhu Mlteka) dr.

KINALIZADE ALADDN AL ELEB 979 = 1571 Mehur lim ve ediplerden olup sparta'da domutur. Pederi Kna kullanmakla mehur olan Abdlkadir Hamid'dir ki, hazreti Fatihe mu allim olma erefini kazanmken Mahmud Paann ekitirmesyle padi ahn meclisinden uzak dm ve ksa bir zaman sonra vefat etmitir, ilmiye yoluna girerek Kazaskerlie kadar ykselmitir, irtihal eyledi Kutb'l-Ulema, len Knalzade ydi gr ab- hayatndan msrann dellet ettii 979 H. de Edirne'de vefat ederek istanbul yolunda Seyyid Celli trbesi civarnda Nazr emesi adl yere defnedildi. (Tezkirat'suara) sahibi Hasan elebinin pederidir. Eserleri: Lisanmzda ahlk ilmine dair yazlan eerlern mehurlarndan olan matbu (Ahlk- Al-y) ile (Haiye-yi Drer ve Gurer il' nsfihi), (Haiye al kitabi'l-Keraheti Mine'l-Hidaye), (Risaletani fi Hakk'l-Vakf ve s'af), (Risalet's-Seyfiye ve'l-Kalemiye), (Haiye Al Hasan elebi Li-erhi'l-Mevakf), (Mn eat), (Haiye-yi T e c r i d ) , (Haiye-y Keaf), (Haiye-y Beyzavi), (Ta bakat- Hanefiyye), (erhu Kaside-i Br'e) vesaireden ibarettir. li sanda iir nazmna muktedir idi. (Mretteb dvan) da vardr. (Taba kat- Hanefiyesi) Imam- Azamdan Allme ibni Kemale kadardr. iirlerinden : Eeri hane-i pr nakdr sarayi cihan, Veli kitabeleri Kll men aleyha fn Zemin mahal bel v zaman medar- ann Budur saray- cihan nakna zemin--zaman (Ahlk- Ali) ahlk ilmine dair yazlan Osmanl eserlerinin en es kisi ve en kymetlisidir. baresi sadeletirilerek ve lzumlu ilveler ya plarak yeniden baslmasnda byk faydalar vardr. 983 H. de Bursa'da Yldrm Bayezit Han medresesi mderrisi iken Emir Sultan yaknma defnedilen akku'l-Kamer Ahmed Efendinin de (Risale-yi kalemiye ve seyfyesi) vardr.

 372 KIZIL MOLLA (ABDURRAHMAN BN SEYD AL) 953 = 1546

Amasyadan yetien limlerden olup stanbulda bni Kemal ve Sadi elebi gibi limlerden tahsil grerek Rumeli Kazaskeri olmu ve 953 H. de vefat etmitir. Birgiv Muhammed Efendi bir mddet bu zattan ders grm ve kassam olarak maiyetinde bulunmutur. Eserleri : (erhu'l-Hidaye), (Haiye-yi naye), (Haiye-yi Kamus)tur. stan bulda Emir Buhar trbesi hizasmda yaptrm olduu mektebin saha snda medfundur.

KADIZADE EMSEDDN AHMED EFEND (EYHLSLAM) 998 = 1589

limlerden bir zat olup yukarda sz geen Mevlna Bedreddin Mahmud'un oludur. Eserleri: (Haiye-yi Beyzav), (Haiye-yi Tecrid min bahsil Mahiyet), (Haiye Al Evail-i sadr-eria), (erhu'l-Hidayeti min evveli kitabil vekleti il ahiril kitap), (Talikat Alel Mevakf), (Talikat alet-Telvih), (Haiye-yi erhi Miftah min evvelihi l ahirilfennis-Sani), (Terceme-yi madeni'l-Cevahir ve Ravzat'l-Havatr) ve sairedir. Fetvalardan da bir eseri vardr. Vefat: Mfti Ahmed elebi eyle di ukbaya azm msrann gsterdii 998 H. de, kabri stanbulda Kk Karaman geidindedir. rr mescidi hayra ait eserleri cmlesindendir.

KARACA AHMED HAMD 1024 = 1615

Tannm limlerden bir zat olup Hamid elindendir. Kuds naibli inde iken 1024 H. de vefat etti. Eserleri : (Haiye al erhi akaid), (Ha iye-yi emsiye), (Haiye Ale's-Seyyid), (Haiye-yi Drer), (Haiye-yi erhi Kfiye), (Zeyl akayk Numaniye) dr. B u zat (Tac't-Tevarih)n ikinci cildi sonunda zikredilmi bulunan Karaca Ahmedden ba kas olmas lzm gelmektedir. Naima tarihinde Medinede vefat ettii yazlmaktadr.

 373 KADI MUSTAFA EFEND (URLALI) Sultan nc Murad devri limlerinden bir zat olup zmir civarmdaki Urladandr. Kbrs seferinde bulunmutu. Eserleri ; Arapa (Risale-yi Cihadiye) ve tercemesiyle 15 fasl ze rine tertiplenmi Arapa (Tenbihiyye) isminde bir tabirnamesi vardr ki, her ikisinin de nshalar Nuruosmaniye ktphanesinde mevcuttur.

KADIZADE MUHAMMED EFEND 1045 = 1635 anl limlerden Balkesirli Doanzade Mustafa Efendi adnda bir Kad'nin oludur. lk tahsilini memleketinde Birgiv Muhammed Efen dinin talebelerinden tahsil ettikten sonra stanbula gelerek bir aralk Tercman Tekkesi eyhi mer Efendiye intisab etmise de istidad do layisiyle bu m.eslekten feyz alamadndan yine eski mesleine dnerek vaizlie ve mderrislik vazifesine balad. 1045 H. de Ayasofya vaizi iken vefat etti. Topkap dnda eyhler kabristanna defnedildi. Hal ve tavr Naima Tarihinin 6. cildinin 18. sahifesinde aklanmtr. Bu aklama dan anlaldna gre limlerin ve gemi byklerin sfatlarndan olan hakik takvadan mahrum imi. Mslmanlarm kalblerini birletirme noktasna hizmet edemiyen limlerdendir. (Menakib's-Sahabe), (Kitab'l-Makbul fi Hali'l-Hayl) isimlerinde eserleri vardr.

KADI MAHMUD BN AHMED (MANASTIRI TERZZADE) 1126 = 1714 Kadlar zmresinden iken sonradan tezkireci olmutur. 1126 H. de Hicazda vefat etti. Cihadn faziletlerini beyan eden risalesiyle tefsire mteallik eseri ve elebi kelimesinin tahkik ve izahna dair risalesi vardr. Cihadn faziletleri hakkndaki risalesinin kendi el yazs ile yaz ma nshas ehid Ali Paa ktphanesindedir. Mevlna Ebu's-Sud'un da ad geen kelimenin erh ve izahna dair bir risalesi vardr.

KADR MUHAMMED EFEND Sekin limlerden iir syleme kaabiliyetine sahip faziletli bir zat olup Bigaldr. Usl gereince tahsil grp icazet aldktan sonra mal matn geniletmek ve tahsilini tamamlamak iin Arabistana, bilhassa

 374 Yemen blgesine giderek senelerce kalm ve asl gayesi olan ilim tah siline devamla derin bilgi sahibi olmutur. Bundan sonra memleketine, daha sonra stanbula gelerek ders okutmaya ve eser yazmaa balam tr. Yemendeki uzun ikametinden dolay eserlerinin bazlarnda Vehbi-i Yeman mahlasn kulland grlmektedir. Vefat tarihi ile kabri te.sbit edilememitir. Grlebilen eserleri aadadr : 1 Terceme-yi Camius-Sagr : cilt zerine tertiplenmi olup 1042 H. de terceme ve tertip edilen bu eser Sultan Drdnc Murada hediye edilmitir. Bu tercemenin bir takm Hamidiye ktphanesinde mevcuttur. Mtercim hazretleri bu tercemenin mukaddimesinde (Tefsir-u Begavi)yi de terceme ettiini ve 15 tane daha terceme ve telif eseri oldu unu aklamtr. 2 (Kenz'l-Meni) : Mesnevi tarznda bir manzume olduu (Camis-Sar) tercemesinde zikredilmitir. 3 (erhu Kaside-yi bni Dreyd) : 1065 H. de yazd kymetli erhtir ki, bir nshas Air Efendi ktphanesindedir. bu eserlerden hal tercemesini yazdmz bu zatn birok olgunluklara sahip olduu anlalmtr.

K A F A HALL EFEND 1123 = 1711

Tannm limlerden bir zat olup Boyabatldr. 1123 H. de vefat etti. Eyp civarnda eski Sadrzam Siyavu Paa trbesi haricinde medfun dur. eyhlislm Abdullah Vassaf Efendi bu zatm talebesi ve damad dr. Damad ile bir yerde medfundur. Mehur eseri limler arasnda muteber olan (Fenar haiyesi) dir. Dier eserleri : (Haiye-yi Hikmet'l-Ayn), (Haiye-yi Taval), (Haiye yi Muhtasar Mnteha), (Haiye-yi Adab- Takprl), (erhu Veledi y e ) , (Haiye-yi Hidaye), (Risale-yi Ahkap), (Tefsir-i Sure-yi Mlk), (Haiye Al Risalet-i Muhammed Emin fi Ciheti Vahdet) tir.

KAZBD AHMED BN MUHAMMED EFEND 1163 = 1749 limlerin sonuncularndan olup tahsilini Sivasta Tefsiri Muhammed Efendiden tamamlamtr. Tasavvuf mensuplarnn zevklerine vukufsuz luundan dolay mtearrz bulunurdu. stanbulda ilmin yaylmasna

 375 hizmetle megul oldu. 1163 H. de vefat ederek Aksaraydan Koca Musta fa Paaya giden caddenin sa tarafma defnedildi. Talebelerinin en me huru Hdim merhumdur. Hayatma ait tafsilt (zzi tarihi) nde yazldr. Eserleri : (Haiye Al Sureti'l-Fatiha Li'l-Beyzav), (Haiye Al Haiye Mirzacan), (Tenvir'l-Besayir), (Haiyet'l-Usul), (Netayic'l-Enzar), (erhu Fevaidisseniyye), erhu'l-Feride), (erhu Adab Birgiv), (Haiye-yi Isbat- V a cip), (erhu Nniye) dir. 1191 H. de vefat ederek yanna defnolunan o lu Nafi Muhammed Efendi de lim bir zattr. (Feride) yi erh etmitir. (Kazabat - Kazova), Tokada bal bir yerdir.

KARAHSAR MUHAMMED BN EYH AL EL-MARUF BHAMD 1170 = 1756

Tabii ilimlere vakf fazilet sahiplerinden bir zat olup tahsilini ta mamladktan sonra bir mddet memleketinde mftlk yapt. Bundan sonra Msr kadlnda er'i erife hizmet etti. 1170 H. de Msrda vefat etti. Balca eserleri : (Telmihu'l-Efvah fi Tertibi'l-Ebah), (Resail fil-hey'at- ve'l-Riyaziyat) dr. Bir mukaddime 10 bab, bir hatime zerine mrettep (Mhimmat'l-Kuzati Li ihtiyacihim ileyhi fi klli'l-mhimmat) ismiyle (skk) den byk bir eser yazan Hamza Efendi de Kara Hisardan y e tien limlerdendir.

KADIZADE MUHAMMED EFEND 1173 = 1759 Deerli limlerden bir zat olup Erzurumludur. Memleketinin mf ts iken 1173 H. de vefat etti. Eserleri : (Bahru'l-Fetava), (erhu Ravzati'l-Cennat), (erhu Kelime-yi Tevhid), (Risale-yi Ahval-i K a b r ) , (Risalet's-Sadiye) vesairedir. Olu Mft brahim Ethem Efendinin de (Nehriyyet'l-Fetava) is minde Trke bir fetva kitab vardr.

KURUNLUZADE MUSTAFA EFEND 1190 = 1776 Sekin limlerden bir zat olup Diyarbekirlidir. 1190 H. de memle ketinde vefat etti. Eserleri : (erhu Mslim), (Risaletn Minen-nahvi), (Hamsine krrseten minel-fevavid) vesairedir.

 376 KONEV HAFIZ SMAL EFEND 1195 = 1780

Osmanh limlerinin ileri gelenlerinden olup yedi byk cilt zeri ne (Kad Beyzav tefsiri) ne yazd mehur matbu haiyesyle limler arasnda ismini ebediletirmitir. (Risaletl-lmiyye), (Haiye Ale'lMukaddemat li Sadri'eria), (Risale-yi Ensariye) eserleri cmlesinden dir. 1195 H. de Samda vefat ederek Salihiyede Zlkifl Aleyhisselm ma kamnn yaknna defnedildi. Kl Ali Paa ktphanesinde br mec muada (erhu Risaleti'l-lmi'l- K a d m ) , (nnel-ilme tabiun l'l-malm), (erhu leyse fil imkni ebde mimma kn), (Risale fi burhani teman), (Meadi Cismani), (Tefsir yet-i yuhadinellahe) gibi risaleleri de vardr.

KUADALI EYH AHMED EFEND Adal ismiyle mehur (zhar) sarihlerinden eyh Mustafa bni Hamzanm talebelerinden olup (Keskin) lkabiyle tannmtr. Kuadasmda Paa emesi yaknnda medfundur. Hal tercemesi yukarda geen Bir givi Muhammed Efendinin sarftan (Kifayetl Mptedi)sini (nayet'lMbtea) ismiyle erh ettii gibi, nahivden (Avamil) ini de erh etmi tir ki, her ikisi de baslmtr.

KARATEPEL HSEYN BN MUSTAFA 1191 = 1777

let ilimlerinde ihtisas kazanan limlerden olup (bni Karatepeli) hretiyle tannmtr. Aydna bal Karatepe kyndendir. Tahsilini tamamladktan sonra bir mddet mftlk vazifesinde er'i erife hiz met ederek, sonra Adanaya hicret etmi bilhare doduu yere dnp 1191 H. de vefat etmitir. Karatepede medfundur. Mevlna Mahmud Antaknn, limler arasnda itibar gren (stiare) risalesine vakfane bir erh yazmtr. Ayrca bir de (Talikat) vardr ki, her ikisi de baslm tr. Birgiv Muhammed Efendinin sarf ilminden (Kifayet'l-Mbteda) sn da (Bahru'l-Kavaid) ismiyle erh etmitir. Bunlardan baka dier ilimlerden bahseden baslmam eserleri de olduu mevsuken rivayet edilmitir. (Tefsir-i Kad) nin bir ksmna haiyesi vardr. Muhammed Hilmi Adapazar'nin haiyesinde bir mddet Adana'da oturduu zikre dilmitir.

 377 KARA MUSTAFA EFEND 1304 = 1886 limlerden bir zat olup Aliye'nin (Alanya) Kvrasl kyndendir. Tahsili, Medine-yi Mnevverede vefat eden skdar mderrisi Ankaral Kara Hseyin Efendidendir. 1304 H. de Mekke-yi Mkerremede vefat etti. Eserlerinden (Lemeat'l-Berkiyye fi erhi Kasideti'l-Mimiyye) ism.indeki (Kaside-yi Hamriyye) erhi baslm (Taiye erhi) baslma mtr.

KESTELL MUSLHUDDN MUSTAFA EFEND 901 = 1495 Byk limlerden aratrc, fazilet sahibi bir zat olup Aydna bal Nazilli kazasnn Kestel kyndendir. lk tahsilini A y d n naibinden gr m nihayetini Bursa'da Mevlna Hzr Beyden yapmtr. Tahsilini ta mamladktan sonra mezkr zata damat oldu. Bu vesileyle Hzr Beyin muavinleri olan Hayal ve Hocazade ile birleerek ilm muhasebeye ko yuldu. Bundan sonra Mudurnu ve Dimetoka mderrisliklerine ve daha son ra Fatih tarafndan yaptrlan Semaniye medreselerinden birinin m derrisliine tayin olundu. Daha sonra stanbulda ykselerek Kazasker lie eriti. 901 H. de vefat edip Hz. Halid Eba Eyyp El-Ensari yaknn daki Meyyit kuyusu denilen yere defnedildi. (erhu Akaide haiyesi), (Kble cihetine mteallik risalesi), (Mevakf)n yedi maddesine talikat, (Haiye-yi Aduda Haiyesi), (Sadr's-eriann Mukaddemati Erbeasna haiyesi) vardr. Kazaskerlik ilmi rtbesinin Rumeli ve Anadolu gibi, ikiye ayrlmas, zamannda vaki olmutur.

EBU ABDULLAH MUHAMMED MUHYDDN BN SLEYMAN BN MESUD RUM- KFCl (KFYEC) 879 = 1474 Dern limlerden ilim v e kemal sahibi bir zat olup Bergamaldr. Tefsir, Hadis, Fkh, Usul, Mantk ve dier ilimlerde mtehasss olduu na yazd mdekkikane eserler ahittir. Syut gibi, zamann allmesinin stad olduunu sylemek kema line dair baka sz getirilmesine ihtiya brakmaz. Mevlna Syt (Tabakatn Nhat) nda, 14 sene, hal tercemesini yazdmz bu zatn ilim meclsine devam ettiini ve her defasnda hi iitmemi olduu ilm in-

 378 elik ve derinlikleri dinlemek suretiyle pek ok fayda grdn ve feyz aldm yazmtr. Hatt bir ilm sohbet srasnda Syt'ye Zeydn Kaimn terkibinin irabn sorar, sz geen Mevlna nahiv ilminde mbtedilerin bile gayet kolaylkla halledebilecekleri byle bir sualin tevcih edilmesini deta istihfaf maksadna hamletmek isteyerek teessr ve infialini gizliyemez. O faziletli lim ise bu teessre intikal ile bu cmlede yzon bahis olduunu ortaya koyunca Syt hayret izhar ederek: Bu ince bahisleri iitmedike ilim meclisinizden kalkma ihti malim y o k t u cevabiyle izahat niyaznda bulunur. Mezkr zat da buna dair yazm olduu risalesini kendisine vermi Syt merhum bunu ka milen istinsah etmitir. lk tahsilini memleketinde yaptktan le grmtr. Bu cmleden olarak Mevlna emseddin Fenar, Mevlna bni Me lek, Mevlna Burhaneddin Haydar, Mevlna Vacid, Hafizddin bni Bez zaz ile grerek ilm musahabelerinden istifade etmitir. Msr hkm darlarndan Eref Bars Bay C) zamannda Kahireye giderek bu lkenin limleriyle ilm musahabe ve mbahaselere girimi ve hepsi ilm kud retini yaygn hretine fyk bulduklarn itiraf ile kymetli derslerin den istifadeye kotular. Sz geen Eref Barsbay mezkr Mevlnaya fevkalde iltifat ve ikram etmi ve eyhuniye meihatn tevcih etmitir. Hal tercemesini yazdmz bu zat, eitli ilimlere, bilhassa akli ilim lere dair birok eser yazmsa da ounu gerektiinde muhtasar risaleler eklinde yazm, zabt ve muhafazalarna gayret etmemitir. Hatt S yt, (Tabakat- Nhat) a koymak zere kendisinden eserlerinin isimleri ni istemi ise de, eserlerinin isimlerini unutmu olduu, saylmasna muk tedir olamyaca cevabn almtr. Ad geen limin mutasavvflara, iyi ahlk sahiplerine muhabbeti, cahil ve sapk kimselere kar nefreti vard. Ekseri davranlar lakayidane olup dnyaya meyil ve muhabbeti yoktu. 879 H. de vefat etti. Devrinin limlerinden Sahabettin Mansur : (-) sonra kemaltn arttrmak

iin seyahate km Anadolu - ran ve Orta Asyay dolap birok lim

(1) (-) duunu etmitir.

Paris Bey. Mezkr zatn kfiyeci hretiyle tannmasna bni Hacip mam Syt merhum merhumun beyan

nahiv ilminden Kfiye adh derin eserini pek ok defa okutmasnn sebep ol (Lbb'l-Lbab fi Tahriril-Ensablmda

 379 Matlam havi mersiyesiyle umum teessr tasvir etmee almtr. Deerli eserleri pek eitli olup bazlar unlardr : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 _ _ _ (Et-Teysir fi ilmi't-Tefsir) (Envar's-Saade fi erhi Kelimeti'-ahade) (Terihu mes'eletl-stisna) (El-Irak fi Meratibit-Tbak) (erhu Kavaid'l-Irab) (Seyf'l-Kuzati Ale'l-Bat) (erhul-Esmai'l-Hsna) (Muhtasar fi ilml-Hads) (erhu'l-Akaidi'l-Adudiye (i) ) (El-Ferahu ve's-Srri Fi Beyani'l-Mezahip) (Nzhetl-Ervahi ve Gibtat'l-Ebahi fi't-Tasavvuf) (Vecizn-Nizami Fi zhari Mevaridi'l-Ahkmi) (erhu Tenzibi'l-Mantk ve'l-Kelm) (Menbeu'd-Drer fi lmi'l-Eser) (Menazil'l-Ervah) (kd'l-Feraid) (El-Muhtasar'l-Mfid fi llmit-Tarih) (Hall'l-Ekli fi Mebahisi'l-Ekli fi'l-Hendese) (Tefsir'l-Ayati'l-Mteabihat)

20 (Nzhet'l-hvani fi Tefsiri Kavlihi Tel Y Lt inna rusl R a b b i k . . . ) 21 (Nzhet'l-Maribi fil-Merk ve'l-Marib) 22 ( Z e y d n Kaimn cmlesine dair 113 bahsi havi risale) 23 (Tergibn Fi Kefi Rumuzi't-Tehzip) 24 (Miract-Tabakati ve Ref'ud-Derecati li Ehlil Rehmi ves-Sikat) 25 (Kiblet'l-Ervah) 26 (El-Kfe-f) 27 ((En-Nzhet Fi Ravzati'r-Rhi Ve'n-Nefsi) 28 (Karar'l-Vecdi fi erhi'l-Hamdi) 29 (Seyf'l-Hamdi ven-Nsrati) 30 (Hsn'l-Hitami lil-Meram) 31 (ns'l-Ensi fi Marifeti ani'n-Nefsi'n-Nefis) 32 (Risale-yi Mstakille Bi ilmin-Nefsi ve vcuhil-Kraat) 33 (El-Hidayet Li Beyani'l-Halk ve't-Tekvn)

( 1 ) Allme Celleddin Devvan ile Osmanl limlerinden 1160 H. de vefat eden Tarikatzade Seyid Mustafa-yi Ankarav ve 1134 H. de vefat eden stan bullu Sleyman Fazl Efendi taraflarndan da erh olunmutur.

 380 34 35 36 37 38 39 40 41 hakki (Zeyn'l-Ferahi bi Mildin-Nebiyyi Seyyidi'l-Enam) (Neyl'l-Meram) (Kefn-Nikabi Lil-Eshabi vel-Ahbap) (El-Kfi fi Beyani's-Saffi'l-Mstatili Cidden) (Remzl Hitabi bi Rehil yabi) (Hlsat'l-Akval Fi Hadisi nnemel-mal Binniyat) (Neat's-Sudri Fi erhi Kitabi'l-Ferahi ve's-Srr) (Seyf'l-Mlki vel-Hkkmi'l-Mridi Lehm il sebili'lve'l-ahkm)

KEIMALEDDN SMAL KARAMAN (KARA KEMAL) 920 = 1514 Molla Hsrev ve Hayal'den tahsil grm bir limdir. Eserleri : (Haiye-yi K a d ) , (Haiye-yi Keaf), (Haiye-yi erhi Akaid), (Haiye yi Sadr'-eria), (Haiye-yi Mevakf), (Haiye-yi Vikaye) dir. 920 H. de stanbulda vefat etti. Edirnekaps haricinde Emir Buhar tekkesinde medfundur.

KRD MUHAMMED EFEND 1084 = 1673 limlerden bir zat olup doduu yerde tahsilini tamamlayp stan bula gelmi Enderun-i Hmayun Mektebi muallimliine tayin olunmu tur. Sonra Bursaya memur olup Ulu Camide tedris vazifesiyle megul ken 1084 H. de vefat edip Yzba Mezarlnn ftade hazretlerinin der gh geidine defnedildi. Eserleri: (Haiye Al Talikat sam), (Haiye Al erhi A d a p ) , (erhi Kasi dei Br'e), (erhu Al Tarikat Muhammediye Lil Birgiv). Bu son ese rinin ekseri noktalar cerh konusundadr.

KEFEV MUHAMMED EFEND (MUHAMMED BN EL-HAC HAMD) 1168 = 1754 Arab ilimlere tam mnasiyle vakf olan limlerdendir. Medine-yi Mnevverede molla olup daha sonra 1168 H. de Kuds Kads iken vefat etti. Eserleri: (erhu Kaside-yi Banet Suad), (Hadayku'l-Ahyar fi Ha dayik'l-Ahbar), (erhu Bina), (erhu Emsile), (Haiye-yi Mirza Can

 381 minel-dab), (sbat Vacip), (Haiye-yi Lri fil-Hikmeti'l-Atika), (Ha iye alel-Hseyniye), (Haiye alel-Cell-minel-Akaid), (Haiye alel-Hayali minel-Akaid), (Haiye Al erhi'l-sam) vesairedir. Mellifin el ya zsiyle yazma (Hayali Haiyesi) tf Efendi ktphanesindedir. Fkhtan (Mukaddimet'l-Gaznev)yi, (Fethu'l-Azizi'l-Gna) ismiy le erh eden Ahmed bni Hasan da Kefeden yetien limlerdendir. Bir nshas Kl Ali Paa ktphanesindedir.

KF MUHAlVIl^ED EFEND 1187 = 1773 Deerli limlerden bir zat olup memleketi olan Amasyada Seki K y lzade hretiyle tannmtr., 1187 H. de Canikli Ali Paa tarafndan Bafrada eceli kazaya uratld, llm-i Kelmdan mehur (Makasd) ile (Mevakf) 1 tevhid ve telhis ederek (Zbdet'l-Makasd) ismini verdi. (Kitabl-stiare) isminde bir eseriyle (Feride Isam) zerine de haiyesi vardr. Eserleri baslmamtr.

KUDDUS HAFIZ MUHAMMED EFEND 1253 = : 1837 Fazilet sahiplerinden ve fkh ilmi mtehassslarndan bir zattr. 1226 H. de (Fetava-y Zeyniyye) yi tertip ederek (Mrettep Fevaid-i Z e y niye) ismini verdii gibi, (Neticet'l-Fetava)nn nakillerini de ilve ede rek hazrlamtr. Anadolu Kazaskerlii rtbesini haiz idi. 1253 H. de stanbulda vefat ederek Eyyp Niancasnda Murad Buhar derghna defnedildi. Fatih civarnda Yahya Tevfik Efendi medresesindeki ktp hanede mkemmel bir (Hidaye erhi) vardr. (Mfadl-Ebah) da eser leri cmlesindendir.

KTP MUSTAFA EFEND (KRDZADE) 1279 = 1862 limlerden bir zat olup Ayntapldr. 1279 H. de memleketinde ve fat ederek Topalak ta denilen yere defnedildi. (Mlteka'l-Ebhur)a drt cilt (ntihab'l-Fukaha) isminde bir erhi vardr ki, ismi yazl tarihini aklar. (Abdurrahim F e t v a l a r n n nakil lerini cem ve tertip etmi; bir de cihadn faziletleri hakknda (Cihadiye) isminde bir risale yazmtr. Eserleri baslmamtr.

 382 KERM EFEND (HOCA ABDLKERM EFEND) 1303 = 1885

stanbul'da tahsilini tamamladktan sonra Avrupaya giderek birka sene geince dnmtr. Din ilimlere ve ark kltr ile Avruparm ilerleyiine vakf faziletli bir bakm olup Amasyaldr. Avrupadan d nnde stanbulda ders okutma ve eser yazma ile megul oldular. Mem lekete dnnde ngiliz Kerim Efendi hretiyle tannd. Son verdii ders, nakl ilimleri zamanmzn tabi ilimlerine tatbik ederek Kad tef sirini okutmak olmutur. Matbu Arapa eserleri ; (Mizanl-Adli Fil Man tk ve Haiye), (Camil-Hakayk - erhu Hidaye), (Haiye- Siyel-Kt Ale't-Tasavvurat)tr. Trke eserleri : (Zbde-yi lm-i Sarf ve erhi Emsile), (Risale-yi Kaza ve Kader), (Risale-yi Hareket-i Zaman), (Ri sale-yi R u h ) , (Kssa-yi Salaman ve Apsal) olup eserlerinin en by yarm kalan (bni Sinann ifa) adl felsef eserinin erhidir. Vefat 1303 H. de, kabri Fatih Camii avlusundadr. Zamannda var l ile iftihar olunan limlerdendi.

LTF MOLLA SARI LTF 900 = 1494

Arab ilimlerde derin bir lim, riyaziye ilimlerinde sekin hakim bir zat olup Tokatldr. Arab ve edebi ilimleri Sinan Paadan, riyaz ilimleri, Ali Kuudan tahsil etmitir. Sultan kinci Beyazd'a haddin den fazla yakn olmas rakiplerinin bilhassa bata Hatibzade olmak zere (zari) vesaire gibi, hempasnn kskanlna yol atndan bu insafsz hasetilerin padiahn huzurunda Mollann dinsizliine dair yaptklar ehadet ve garezkrlklar zerine her naslsa 900 H. de idam olundu. Bu hale bilhassa ilim ve fen namna teessf olunur. Hilaf vaki bud, Velekad mate ehiden, Telef nefsi nefis terkipleri ahadeti tarihidir. (erh-i Metali) a,' Seyyit erifin (erhu Miftah) ma haiyesi, ve ilimle rin blmlerinden yz kadarnn mevzularn tarif eden (Mevzuat) ri salesiyle ad geen Seyid erife suret-i mahsusada yedi sual tertip ede rek Es-seb'u idad nvaniyle adlandrd sualleri olduu gibi, (Ha iye Al erh-i Nesefiyye), (Risale Fi tahkikil-mam), (Risale fi ilmi'l d a p ) , (El-Metalibul-lhiyye) isimlerindeki dier eserleriyle bir hayli talikat da vardr. Buhar erife bir miktar erhi olduunu ve 581 H. de vefat eden Ebu Bekir Abdullah Badad'nin (Ferecn Bade'-idde) adl kitabn da terceme ettiini Dlgerzade Muhammed elebiden naklede rek hal tercemesini yazan Halet Bey merhum bildirmektedir. Trbesi

383 Eyp civarnda Ya Vedt iskelesi yannda Defterdar Mahmud elebi mescidi yaknndadr. Devrin allmesi bni Kemal ders halkasnda y e tienlerin en mehurlarndandr. Mufassal hal tercemesi 1290 H . de Ha let Bey merhum tarafndan yazlarak baslm olduu gibi vaktiyle D o lap ismindeki gndelik risalede de ner edilmitir. iirlerinden : ldrmeyince mihr- vefa eylemem demi Ger eyler ise mihr- vefa ldrn beni.

LBB MUHAMMED EFEND (HAFIZ) 1166 = 1752 Geni malmatl ve faziletli bir zattr. 1166 H. de vefat etti. L b bi't Tefasir fi marifeti esbabn-nzl vet-tefsir isminde bir tefsiri, ira deyi cz'iye tahkikine dair de bir risalesi vardr. (ifa erif), (Mearik-i erif) ile (Vikaye) ve (Mstadref)i de terceme eylemitir. Eserleri baslmamtr. Esne't-Tuhaf fi tercmetil-Mstadref) ismindeki tercemeyi. Birinci Sultan Mahmud zamannda Beir Aann iltimasiyle yapmtr ki, nefis yazl bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

LTFULLAH BN MUHAMMED ERZURUM 1202 = 1787 Byk limlerden bir zat olup (Gs gr) hretiyle tannmt. 1202 H. de Halepte vefat etti. Eserleri : (Mearicu'n-nur Fi erhi Esma-i Hsna), (htisar'l-Mevakif), (El-Metalib'l Mev'de ve'l-meksib'lMaksde) dir. Bunlardan baka 1197 H. de yazd (Rmuzu't-tahrr vettefsr) isminde mnakkah bir cild tefsiri vardr. Bir nshas Galata Mev levihanesi ktphanesindedir.

LEBB ABDLGAFR MD 1182 = 17681 Mellifler zmresinden bir zat olup Diyarbekirlidir. 1182 H. de mem leketinde vefat ederek R u m Kuyusu haricinde defnedildi. Eserleri : (Ri sale Minel-Usl), (Risale Mines-Siyase), (Talikati Alel-Beyzav), (Di(van- Ear).

 384 L D I K M U H A M M E D ELEB Hal tercemesi yukarda geen Abdulmecid Efendinin olu olup ilim ve hner sahiplerinden bir zattr. Sultan 2. Beyazd adna mantkdan (Zbset'l-Beyan) isminde bir eseri olduu gibi, msik san'atmdan (Fethiyye) ve (Zeyn'l-Elhan f ilmi't-te'lfi ve'l-Evzan) isimlerinde eserleri de vardr. Son eserini stanbul'da takdim etmidir. (Fethiyye) ye dair (Kefu'z-Zunun)'da biraz izahat verilmitir.

L L A H M E D EFEND 971 1563 Mftiy's-sakaleyn allme bni Kemal merhumun ders halkasnda yetien limlerden olup Saruhanl'dr. Tahsilini tamamladktan sonra yaradltan faziletli stadnn emr v e tensbler gereince kadlk mes leine girerek vazifesi dolaysiyle bir ok yer dolat ve bu ekilde er' vazife ve hizmetler ifa etti. Son memuriyeti olan Amasya kads iken (971 H.) tarihnde vefat etti. Kitap haline getirilmi ilimlerde hussiyle fkh, feraiz ve edebiyatta ihtisas sahibi olduuna deerli ve edibne eserleri dil ahiddir. Bahsedilen eserleri baslmam olup grlebilenleri aadadr: 1 (Mecmau'l- Mesali'-er'iyye f ulmi'd-Dniyye): smi msemmasna uygun din bir eser olup bir nshas Manisa'ya bal Akhi sar ktphanesinde vardr. 2 (Esma'n-Neb) : Bir nshas Halis Efendi ktphanesinde vardr. 3 (Emsile erhi) : Bir nshas Halis Efendi ktphanesindedir. 4 (Terceme-i Kaside-i Br'e) : Manzumdur. 5 (Tuhfet'l-Havass fi tercemeti Drreti'l-Gavas) : Arap edibi mam Hakr'nin nahiv ve galat lgatlardan bahseden mehur eserinin tercemesidir. 6 (Dekayku'l-Mzan f Mekadiri'l-Evzan) : Aruzdan edebi br .eserdir. 7 (Terceme-i Kaside- Taiye) : bni Fariz Hz. lerinin slm lke lerinde mehur olan arifane kasidelerinin tercemesidir. 8 (Mecmau'l-Kavaid ve Menba'l-Fevaid) : Farscanm kaidele rine dairdir. 9 (Kavann- Sarf- Faris) 10 (Feraiz ilminden bir metn-i metn) : Bir de erh yazmtr. 11 (erh-i Muhakemat) dilde de iir inadna muktedir bir zattr. Mahlas (Ll) dir.

 385 LL HASAN EFEND Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zat olup Manastrldr. Eserleri aadadr ve baslmamtr. (Terceme-i Bahri'l-Kelm mine'l-Akaid), (Terceme-i Ahlas'l-Halisa), (erhu Kelimat-i mam A l ) . Birinci tercemenin tarihi (1022 H.) senesidir.

IVIUHAMMED BN AHMED BN ABDLAZZ KONEV 764 = 1362 Mehur fakihlerden bir zat olup (bnir-Rubuh) hretiyle tannm tr. Tahsilini tamamlamak iin ama gitmitir. 764 H. de burada vefat etti. Eserleri: (Eddrrn-nazm el-mnru fi halli kli'l-cami'l-kebr), (erhu Menar), (htisaru'l-menari el-msemma bi Kudsi'l-esrar), (erhu Fe raiz-i siraciye) dir.

MUSTAFA BN MUHAMMED A N K A R A V Osmanl ulemasnn eskilerinden bir zattr. Mukaddimesinde eh zade Sleyman Paa adna yazld bildirilen, byk bir cilt halinde Trke olan (Sure-i Mlk) tefsiri Osmanl lisannn tarihi bakmndan da ehemmiyeti haizdir. Bir de (Mevza), (Fezail-i uhri Selse), (Mucizat), (Fazilet- salavat) ve (Hikyat-i ltife ani'l-eslf) dan bahseden Trke (Halln-Nshn) isminde dier bir eseri de vardr ki, her ikisi de umum ktphanede mevcuttur.

MUSA BN HACI HSEYN ZNK 833 = 1429 Din ve ahlk en mhim slm eserlerden bir ka tanesini Osmanl lisanna nakil ve tercemeye gayret sarfettiinden dolay mensup olduu Osmanl Trklerine ve lisanna pek byk hizmeti dokunan fazl ve m tefekkir bir zat olup zniklidir. Tahsilini cidd bir surette tamamladktan sonra, vaktini eser telifine vererek 833 H. de memleketinde vefat etti. F. : 25

 386 Bugn R u m mahallesi ortasmda kalan husus trbesinde medfundur. Eserlerinden tarikat mensubu olduu ve tasavvuf lsanma aina bulun duu anlalyor. Fakat maalesef hayat- irfaniyesine ve ilmiyesine dair bir kayda tesadf edilememitir. Eserlerinden grlebilenler aadadr; 1 (Enfes'l-Cevahir) : Mehur mfessir (Hazin Badad)nin (Lbabun fi meani't-tenzil) ismindeki mehur ve matbu tefsirinin terceme sidir ki, birer nshas Endern-i Hmayunda Revan odas ile Bursa'da Ulu Cami ktphanesinde mevcuttur. 2 (Terceme-yi Tefsir-i Ebi'l-Leys) : Mehur fakhlerden Ebi'lLeysi Semerkand'nin mehur tefsirinin tercemesi olup bir nshas Re van Odas ktphanesinde mevcuttur. 3 (Terceme-yi Fasl'l-Hattab) : Nakiye sadakndan Hoca Parisa hazretlerinin tasavvuf ve ahlkndan bahseden Farsa ibareU mehur eserinin tercemesidir. Nshalar stanbul ktphanelerinin bir kanda vardr. Bu tercemenin Demirta Paazade Umurbeyin emriyle meydana geldii mukaddimesinde zikredilmitir. 4 (Hsn'l-Hasni fi menhecid-Dn) : Dua ve mev'zadan mehur (Hsn'l-Hasn) in tercemesidir ki, bir nshas Beiktata mbarek aziz lerden Yahya Efendi ktphanesinde vardr. Mukaddimesinde Emir Sultan Muhammed adma terceme edildii yazldr. Bu tercemenin mukaddimesindeki manzumeden : Vaciptir bize Hamd-i Hak ihtida Ki, ann kelmna ola iktida. Zira epter olur kalr natamam, hamd ile olmaya asl kelm. 5 (Zad.l-Ibad) : Ebu Bekir bni Muhammed Es-Seyln'nin ta savvuftan Farsa olarak yazd (Necat'z-Zkirn) ismindeki eserinin tercemesi olup bir nshas Bahekapdaki Hamidiye ktphanesinde vardr. Bu eserin andarlmn torunu Muhammed bni tbrahim Paanm emriyle meydana geldii mukaddimesinde belirtilmitir. 6 (Mnebbihr-Rkidn) : Ahlk ilminden ak Trke bir lisan la yazlm bycek bir cild zerine mrettep kymetli bir eserdir. Bu eser asl mevzuu ile beraber eskilii dolaysiyle Osmanl - Trk dili v e edebiyat noktasndan da ehemmiyeti haizdir. Birer nshas Umum k tphane ile Nuruosmaniye ve Manastr ktphanelerinde vardr.

 387 MUHAMMED AH FENAR 830 1426 Mevln Fenar'nin faziletiyle tannm olu olup dier kardeleri gibi (ocuk babasnn benzeridir) srrna mazhar deerli limlerdendir. Vefat 830 H. de, kabri yksek pederinin yanndadr. 18 yanda iken Edirnedeki Sultaniye medresesine bil-fiil ve bil-istihkak mderris ol mutur. Eserleri baslmam olup aadadr: (Haiye-yi Tefsir-i Fatiha), (erhu Risale-i sbat Vacip Lid-Devvani), (Risale fi mani Ebeveyin-Nebiyyi Sallallah Aleyhi Vesellem), (Haiye-yi Fsul-i Bedayi), (erhu Esasi's-Sarf), (Haiye-yi Evil-i M e vakf), (Haiye-yi erhi Tavali-i sfahan), (erhu Enmzeci'l-Ulm), (Haiye Al erhi Feraizi Siraciye), (Kitabu Ed'iye), (Haiye Al erhi Vikaye) vesairedir.

MAHMUD BN KADI- M A N Y A S

Sultan kinci Murad devrinin limlerinden olup Manyasta domu, skpte yetimitir. Edirnede mderris iken vefat etti. Eserleri baslma m olup (Haiye-yi erh-i Akaid), (erhu Glistan- Sadi) ile Tarihin Gariblikleri, Hayvanat ve Neyyiri Neciyyat'dan bahseden (El-Garaib ve'l-Acaib) ismindeki eserinden ibarettir. Bir de 12 makale zerine Trk e (A'ceb'l-Acaib) isminde bir eseri de vardr ki, bir nshas Hakim olu ktphanesinde mevcuttur.

MUSA EFENDt (MUSA BN AFFAN BN MRSEL EL-AYDIN EL-TREV)

Byk melliflerden bir zat olup mahlas Kudsi dir. Mellifinin el yazs ile yazma bir nshas Fatih ktphanesinde mevcut olan (Fevaid'l-Kulb) ismindeki hads ilmnden (Mesabih) erhinin sahibidir. Bu mufassal erhten baka bir de muhtasar bir erh yazdn mukaddi mede, (Fevaid'l-Kulb)u da Msr'da eyhune medresesinde 795 H. de tamamladn Hatimede beyan etmektedir. 880 H. de (bn'l-Kusa') anak Camiinde imamken (Mikt'l-Envari Fi Letaifi'l-Asar) isminde eser yazan Muslihuddin Mustafa bni Mu hammed Et-Tirev smmel A y d m de Tire'den yetien limlerdendir.

 388 MUHAMMED MUHYDDN NKSAR (MUHAMMED BN BRAHM) 901 = 1495 Fazilet sahiplerinden ve riyaziye limlerinden olup din ve arab ilimleri Hsameddin Tokad, Yusuf Bli, Fenar ve Molla Yegn gibi stadlardan, riyaziye ilimlerini de Kadzade-yi Rum'nin talebelerinden Fethullah irvan'den tahsil etti. Sultan kinci Bayezid'in daveti zerine stanbula gelerek vaaz ve tedris ile hayatm geirdi. 901 H. de vefat ede rek eyh Vefa yakmma defnolundu. Eserleri baslmam olup aada dr: (Talikat Al Tefsir-i Beyzav), (Tefsir-i Sure-yi Duhan), (Haye-yi Sadr'-eria), (Haiye-yi zah Fi'l-Meni El-Msemma Bi ah), (Trk e Tefsir-i Sure-yi hls), (Haiye Al erhi Akaid-i Nesefiye), (Haiye yi erh-i Vikaye), (erhu Kasideti'l-Emal) dir. Riyaziye ilimlerine dair yazd eserlerden bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut (ayraini haiyesi) ile Kadzadenin (Fevaid-i Hassa) snn erhi grlebilmitir.

MUHYDDN SAMSUN 929 = 1522

Deerli limlerden bir zat olup Sultan Birinci Sehm tarafndan Edirne Kadhma tyin edilmiti. 929 H. de Edirne'de mtekaid iken vefat etti. Eserleri baslmam olup aadadr : (Haiye-yi erh-i Tecrid), (Haiye-yi Tenkihu'l-Usul), (Haiye Al erh-i Miftah), (Haiye-yi Telvih Li't-Taftzn) vesairedir.

MUHAMMED AH EFEND 939 = 1532

Hal tercemesi yukarda geen Hac Hasanzadenin torunudur. Fazi letli ve mdekkik bir zatt. Bursada Muradiye medresesi mderrisi iken 939 H. de vefat etti. Eserlerinin ekserisini beyaza ekmee muvaffak ola mamtr ki, balcalar unlardr: Hadis ilminden (erhu Slasiyat- Buhar), Fkhtan (erhu Muhtasar- Kudr) ile (Vikaye) tarznda fa kat daha derli toplu bir metin vesairedir.

 389 M U H A M M E D BN K A D I - A Y A S L U lim ve irfan sahibi bir zat olup zamanmda Ayaslu elebisi adyla mehur olmutur. Tahsili Bursada deerli limlerden Balkesirli Molla Yegn merhumdandr. Tahsilini tamamladktan sonra Bursa medresele rinde mderrislik vazifesiyle megul olmutur. Hocazadeyi Bursav, l yas Sinob gibi mehur limler kendisinden istifade etmilerdir. (Tefsir-i kebir-i telhis), bni Saati'nin (Mecma') metnini erh ettii gibi devrin de muteber kitaplarn ekserisine de talikat yazmtr. A d geen eserler den bilhassa (Telhis) in ehemmiyeti izahtan mstanidir. Eserleri basl mamtr. Bir de (Hidaye erhi) olduu Karabazade zmir'nin tarih ki tabnda zikredilmitir.

MUHYDDN M U H A M M E D BN H A T P K A S I M (HATP K A S I M O L U )

Fazilet sahibi edip bir zat olup Amasyaldr. eitli ilimlerdeki tam vukufu herkese msellem idi. stanbul'da mderris iken 940 H. de v e fat ederek Eyyp Ensar civarna defnolundu. Arapa iirleri Trke iirlerinden daha renkli ve kuvvetlidir. Eserleri : (Haiye Al erh-i Feraiz Li's-Seyyid erif), (Haiye-yi Sadrs e ria), ve (Mevzuat- Uluma) mteallik bir eser, Allme Zemaherinin M u hadarattan (Rebul-Ebrar)n (Ravzu'l-Ahbar) ( ' ) ismiyle telhis etmi tir. (Ebna'l-stifa Fi Hakk bai'l-Mustafa) isminde bir eseri daha var dr. Eserleri baslmamtr.

M U H A M M E D MUHYDDN V E F A I 940 1533

limlerden mutasavvf bir zat olup Mulaldr. Tahsilini tamamla dktan sonra Ktahya ve Bursa medreselerinde ders vermiye ve ilme hizmete balad. Bu srada Zeyniye tarikatnn, stanbul'da medfun eyh Vefayi K^onev tarafndan kurulmu (Vefaiye koluna) intisap etmitir. 940 H. de Bursa'da vefat edip Zeyniler adl yere defnedildi.

( 1 ) Hal tercemesi airler faslnda yazl olan Ak elebi manl - Trk diline tercm olunmutur.

tarafndan Os

 390 Eserleri aaaaur : 1 (Tenvir'd-Duha) : Vedduha sresinin tefsiridir. 2 (Tehzi'b'l-Kfiye) : Nahiv ilminden bir metin olup bir de erh yazmtr. 3 (Talikat Al Haiye-yi Tecrid) : Seyid erifin haiyesine dair dir. 4 (Haiye-yi erh-i Hidaye) : Mollazadenin (Hidaye erhi) ne dair bir haiye olup Bursal Hocazadenin zeyli makamndadr. 5 (Ravzu'l-Esrar) : Birok ilimlere aid bahisleri ve itirazlar ha vi bir eserdir. 6 (Hazinet'l-Fezail ve Sekinet'l-Efadl) : 932 H. de Bursa'da yazmtr. 7 (Tefsir Ayeti'l-Krs) : Maruf ekilde yazlan tefsir risalesi dir. Bir de Bursal Hocazadenin (Tahaft)ne de haiyesi olduu Karabazade-yi zmir'nin eserinde yazldr.

MUHAMMED BN NECP KARAHSAR 900 = 1494 Musannifler zmresinden bir zat olup (Kara Hisar- Sahip - Afyan Karahisar) ldr. 900 H. de vefat etti. Eserleri baslmam olup balcas unlardr: (Revnak't-Tefasir), (Cevahiru'l-Mevaz ve'l-sari ve Zevahiru'n-Nasayihi ve'l-sar), (Hitabatl-Meayihi vel-Kbera) dr. 875 H. de yazlm olan (Revnakut-Tefasir) in bir nshas Umum ktphanede mevcuttur. Hadis ilminden (erhu Rmuzu'l-Esrari el-Msemma bi Knz'lEnvar) yazar Osman bni Ali de Afyon Karahisardan yetien limler dendir.

MUHYDDN MUHAMMED (FENARZADE) 954 = 1547 Mevlna Fenar'nin torunudur. Pederi Ali bni Yusuf Bali ile Hatip zade ve Efdalzade gibi limlerden tahsilini tamamlyarak Kazasker ol mutu. Vefat Muhyiyi Din oldu azim rahmete msrann dellet ettii 954 H. de, kabri Hz. Eyyp civarnda Kk Emir Efendi yaknndadr. Eserleri: (Natamam Tefsir-i erif), (Haiye al erh-i Miftah), (Ta lika al Sadri'-eria ve Hidaye) vesairedir. iire de intisablar vard. Bir kt'alar yledir:

 391 erler geri kim sabr- cemli Veli sabrn dahi erzan hodur. Dil-i Muhyden eksik olmasn derd, Msafir hanenin mihman hodur. Galata'da mescid ve mekteb yaptrd. Galata kads olan biraderinin olu Abd'l-Bak elebi de yannda medfundur.

MUSLHUDDN MUSTAFA BN ZEKERYA-YI KARAMAN Sekin limlerden bir zattr. Msr'da tahsilini tamamlayarak vata nna dnmtr. 809 H. tarihinde vefat etti. Eserleri fkhdan (erh-i Hidaye), (Haiye-i erh-i Misbah), (erhu Mukaddime-i Ebi'l-Leys elMsemma bi tavzih) ile nahivden (Misbah erhi Dav) zerine mkem mel bir haiye vesairedir. Bir nshas 2. Bayezid Camiindeki ktphanede mevcud olan akaid ve ibadetlerden bahseden (Tuhfet'l-Maarif) yazar Cemaleddin bni Hac Fakh ve (Hazinet'l-Havass) yazar Abd'l-Fettah Efendiler de Karaman'dan yetien limlerdendir.

MUHAMMED EFEND 973 = 1565

stanbul'da Mahmud Paa imamnn olu olup fazilet sahiplerinden bir zattr. Bir aralk Amasya mfts olmutur. 973 H. de stanbul'da vefat etti. Okmeydan'nda medfundur. Arapa ve Farsa olarak iir in adna muktedir idi. (Beyzav)ye (Haiyesi) ile (Kfiye), (Misbah) ve (Avamil tercemeleri) vardr. Eserleri baslmamtr.

MAHMUD BN SLEYMAN KEFEV 997 = 1588

Kanun Sultan Sleyman devrinde stanbul'a gelerek feyz alan bir limdir. Arapa ve baslmam (Ketaib-i lmi'l-Ahyari min fukaha-i Mezhebi'n-Numani'l-Muhtar) ismindeki eseri Hanef limlerinin hal ter cemeleriyle baz eserlerin isimlerini ve paralarn toplamtr ki, hal

 392 tercemeleriyle megul kimselere ve okuttuu fkh kitaplarnn mellif lerini de bilmek isteyen limlere lzumlu ve mufassal denilebilecek eser lerden olup sadece (Ketaib) ismiyle de mezkrdur. Arap dilinde ktip ve air idi. (Ketaib) den baka baz risaleleri ve talikat da vardr. 997 H. tarihinde stanbul'da vefat etti.

M U S T A F A EFEND ( H A C E G Z A D E ) 998 = 1589 Mollalardan fazilet sahibi bir zat olup Behiti Ramazan Efendinin kznn oludur. Medine-i Mnevvere mevleviyetinden (yksek kadl ndan) sonra 998 H. de stanbul'da vefat teti. Eyp'de medfundur. Farz namazlarn dualarna mteallik bir risalesiyle Kelimat- Cihar yar- gzn ve Sad Kelime-i mam Ali ye erhleri vardr. Eserleri baslma mtr. 988 H. tarihinde Edirne'de iken Semavi kitaplardan bahs eden Arapa olarak yazd Metalib'l-liye ismindeki eserini sonradan Trkeye terceme ve erh etmitir. mam Fahr Raaz'nin kelm ilmine aid olan Metalib-i liyesi bakadr.

MN ( M U H A M M E D BN B E D R E D D N MN) 1000 = 1591 lisann edebiyatna vakf lim ve ediblerden bir zat olup Mani sa - Saruhan'a bal Akhisar'dandr. lk tahsilini memleketi ile Manisa da tamamladktan sonra stanbul'a gelerek limlerden Ebu'l-Leys Uleys ve Cafer Efendilerden icazet almaa muvaffak olarak kadlk mesle ine girdi. Bu meslekteki hizmetlerinin en byk ksmn Msr'da ge irdi. Bu srada yazmaa muvaffak olduu tefsir-i erifini Sultan 3. Mu rad'a takdim ederek arzusu zerine eyhi Harem-i Nebevi hizmeti ile tatmin edildi. mrnn sonuna kadar bu yksek hizmeti ifa edip 1000 H. tarihinde vefat ederek Bak' denilen salihler mezarlna defn edildi. Nakibend tarikat halifelerindendir. Eserleri baslmam olup stanbul ktphanelerinde grlebilenleri aadadr: 1 (Tefsir-i erif) : (Tenzl't-Tenzl) ve (Tefsir-i Mn) hre tiyle tannmtr. Nshalar Ayasofya v e Nuruosmaniye ktphanelerin de vardr. 2 (erhu Manzume-i Cezer) : Kraat imamlarnn byklerin den Cezer'nin mehur manzumesinin erhidir. Vefa semtindeki kif Efendi ktphanesinde mevcudur.

 393 3 (Risaletn fi't-Tarib) 4 (Sevabiu'n-Nevabi) 5 (Risalet'l-Ezdad) 6 (Risaletn fi'l-Elfazilleti vudat al sigati'l-cem') nc sradan itibaren isimleri yazl olan eserler de Vefa tf Efendi ktphanesinde mevcuttur. 7 (erhu Makamat- Harr) 8 (erhu Kaside-i Br'e) 9 (Usul-i Takrib mine'l-Kraet) 10 (Lgate-i Muribat- Arabiyye) 11 (Msenna ve Mselles der lgat- Farisi) : 775 Farsa kelime nin erh ve tavzihine dair mhim bir lgat kitabdr. 12 (Kalemiye) 13 (Ed-Drr'l-Manzud fi'l-Haberi'l-Mevrud - Hadis-i Erbain ter cemesi) 14 (Ravzat'l-Cinas) : Msenna ve msellesi cami, kelm san'atlarmdan cinas san'atn anlatan bir lgat ve edebiyat kitabdr.

M U H A R R E M EFEND 1000 = 1591 Melliflerden bir zat olup Zile'lidir. eyhler ve Mutasavvflar fas lnda sz geen eyh emseddin Sivas'nin byk kardeidir. Halveti byklerinden Abd'l-Mecid irvan'nin halifesidir. 1000 H. tarihinde Zile'de vefat etti. Eserlerinin mehuru nahivden (Cami) yani (Fevaid-i Ziyaiyye) haiyesidir ki, ibaresi kolay olduundan talebenin vaktinin zayi olmasna sebeb olmaz. Bu haiyenin ikinci cildi Abdullah Eyyub tarafndan tamamlanmtr. (Hediyyet'su'lk fi erh-i tuhfeti'l-Mlk) ve (Telhis'l-Miftah mine'l-Meani ve'l-Beyan) isimlerinde baka risaleleri de vardr. Mevlna Abdurrahman Cami'nin evliya menkbelerinden bahs eden Farsa me hur Nefehat'l-nsn de Arapaya nakil ve terceme etmitir. Matbu terceme Lmii eleb'nindir. Eserlerinden yalnz (Cami Haiyesi) basl mtr. Bir de Arapa olarak (Menakbu'l-Eimmeti's-Selseti al Mezhebi Ehli's-Snneti ve'l-Cemaati) isminde bir eseri, pederi Muhammed ibni Hac lyas'n da Farsa lgati vardr ki, bir nshas Umum ktphane de mevcuddur. (Hediyye)nin mellifin el yazs ile yazma nshas Nu ruosmaniye ktphanesindedir. Mevlna Cami'nin Arapa (Kfiye erhi) nden baka bir de Farsa olarak yazlm daha mufassal bir (Kfiye erhi) vardr ki, yazma bir

 394 nshas Selnik'de Numan Paa dergh ktphanesinde tarafmdan g rlmtr. Osmanl limlerinden Hzr ibni lyas Gmlcinev'nin de (Es'ilet'l-kutbiyye) isminde bir Kfiyye erhi) vardr.

M U H A M M E D M A R U F EFEND 1002 = 1593

Kadlardan ve arif airlerden bir zat olup Trabzonludur. Msr mol las iken stikamet kelimesinin delleti olan 1002 H. de vefat ederek Kurafe-i Kbra kabristanna mer bni Faris Hazretlerinin yanma def nedildi. Eserlerinin balcas Nakibend byklerinin slk ve hal ter cemelerinden bahseden bir eser olup zmir Kads iken terceme ettii matbu (Reehat Aynil-Hayat) tercemesidir. (Kaside-y Bur'e)ye de Trke mkemel erhi vardr. Tasavvuf mesleine de intisab vard. Yarabbi bu gnl gzn bina eyle Mir'at- dili pk ve mcell eyle. Zikrinle senin krn edib virdi zeban, Dili blbln hamdine gya eyle.

M O L L A A H M E D EMSEDDN K A R A B A 1009 = 1600

Fazilet sahiplerinden bir zat olup tahsilini tamamladktan sonra s tanbul'a gelerek Kazasker olmutur. 1009 H. de vefat etti. Vefa'da med fundur. Eserleri : (Haiye-yi Beyzav) ile (Telvih), (Hidaye), (Mevakf), (Miftah)a olan talikattan ibarettir.

M O L L A ELEBZADE B R A H M A H M E D EFEND 1030 = 1620 Fazilet sahiplerinden stanbullu bir zattr. 1030 H. de vefat etti. Eserleri baslmam olup aadadr : (Haiye-yi Drer), (erhu Safiye), (Haiye Al erh't-Telhis), (Cami'l-Mteferrikat min fevaid'l-varakat), (Kifayetr-Rfati l Gurefil-varakat), (Tahrrl-Mlhakati vet-Tekarirl-muhakkikat) dr.

 395 MUHAMMED ESAD EFEND (EYHLSLM) 1034 = 1624 Tarihiler faslnda zikredilen Hoca Saadettin Efendinin oludur. 1034 H. de vefat ederek pederinin yanma defnedildi. lisanda iirleri vardr. Eserleri : (Fezail-i Cuma), (Tahmis Kaside-yi Br'e), (Gl-i Handan - Ter ceme-yi Glistan), (Zeyli Tac't-Tevarih), (Manzum Terceme-yi email) vesairedir. (Fezail), Hamidiye, (Gl-i Handan) Nuruosmaniye ve manzum (Terceme-yi email) de brahim Paa ktphanelerinde vardr. MUHAMMED EMN BN SADREDDN RVAN! 1036 = 1626 lim olu lim bir zat olup ilmini stanbul'da tamamlamtr. 1036 H. de vefat ederek vasiyeti zerine skdar'a defnedildi. Elli drt ilim ve fenden bahseden Sultan Birinci Ahmed adna yazd (Fevaid-i Hakaniye) ile (Tefsir-i Sure-yi Fetih), (Haiye-i erhi emsiye), (Talikat Al Tefsir-i Beyzav), (erhu Kavaidi'l-Akaid Li'l-Gazal), (Risale Fi Tahkiki'l-Mebdei vel-Med) vesaire gibi eserleri vardr. Pederi Sadreddin irvan'nin de (El-Hikmet'l-Mtealye) vesaire gibi deerli eserleri vardr. MUSTAFA EFEND (EYHLSLM) 1084 = 1673 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Boludandr. 1084 H. de Hacdan dnnde Msr'da vefat etti. Eserleri : (erhu Kenzd-Dakayk), (Haiye-yi erh-i Ekli't-Te'sis) ile devrinde muteber olan ilim ve fenlere talikat da vardr. MUSTAFA BN HAYREDDN 1084 = 1673 Fazilet sahiplerinden ve ediplerden bir zattr. Fkhtan mehur (E bah ve Nezair)i (Tenviru'l-Ezhan ve'z-Zamair) ismiyle erh ederek Sul tan 1. Ahmed'e takdim etti ki, Hamidiye ktphanesinde vardr. Mel lifin el yazs ile yazma nshas Esad Efendi ktphanesindedir. Bir de 1011 H. de Hseyin Harzem'nin (Nasihatname-yi ah)sini 12 bab zerine terceme ederek (rad'l-kn) ismini vermitir. eyh Muhammed Kazvn'nin (Menakib-i Meayih-i Nakiyye)sini de terceme etmitir ki, bir nshas Hsrev Paa ktphanesindedir.

 396 M U H A M M E D B U R S A V (MUSANNF) 1088 = 1677 Fazilet sahiplerinden bir zat olup fkh ilminden (Tenviru'l-Ebsar)a (Tebsiru'l-Envar) ismiyle yazd erh ile ilim ve faziletini isbat etmitir. Bu erhin mukaddimesinden hal tercemesi eyhler faslnda mezkr olan ftadezade Kutub brahim Efendiye intisab ettii anlalmtr. Bu eserin bir nshas bu ciz muharrir tarafndan Bursa'da Ulu Cami ktphanesine hediye edilmitir. 1088 H. de vefat etti. Pnarba avlusunda Kalenderhane yakmmda medfundur. 1086 H. de (Babay- Atik - Babaeski) de vefat eden (Kuhis tan) sarihi lhzade Muhammed Efendi de Bursa'dan yetien limler dendir. M U H A M M E D YUSUF EFEND (ESR M U H A M M E D EFEND) 1000 1591 lim airlerden bir zat olup aslen Anadoludandr. Tahsilini tamamla dktan sonra seyahata kt srada Hallara esir olmutur. Kurtulduk tan sonra Eriboz adasndaki Kzl Hisara yerleti. 1000 H. ye doru bu rada vefat etti. (Mecami'l-Cevahir) isminde bir eseriyle Trke (Muhammediye) erhi vardr ki, bir nshas Nuruosmaniye ktphanesindedir. Esaret zamanndaki bandan geen olaylar nazma ekmitir.

M U S T A F A BN MER S K D A R 1093 : = 1682 limler arasnda (Celep) hretiyle tannm stanbullu bir limdir. Sleymaniye medresesi mderrisi iken stanbul'da 1093 H. de vefat etti. Topkap haricinde Kadzade Muhammed Efendinin yanma defnedildi. Eserleri: (erhu Mslim), (Risale fi ilmi'l-Kraa), (Risale Fi ilmi'n-Nahv), (erhu Mlteka), (Talikat ale'l-Cmi), (Risale fi ekali'l-Erbaati mine'lMantk), Tenviru'l-Ezhani ve'z-Zamairi fi erhi'l-Ebahi ve'n-Nazair)dir. Hadis ilminden Mslim erhi eserlerinin en mhimidir. M U H A M M E D EMN EFEND (EYHLSLM) 1098 = 1686 Mehur fetvalarn sahibi faziletli bir zat olup Ankaraldr. (Ten vir) e mufassal haiyesi vardr. 1098 H. de stanbul'da vefat ederek Sul tan Selim civarnda Kovac Dede yaknma defnedildi.

 397 M U H A M M E D BN A H M E D BN B R A H M limlerden bir zat olup stanbul'da mderrislikle hayat geirdi. Aadaki eserleri Kl AH Paa ktphanesinde grlmtr: (Burhan) : (Terceme-yi Tarakat- Muhammediye) (Drret'l-Burhaniye) : (Akaidden) (Tercemeyi Mnyet'l-Musall) Birinci eserini 1075 H. de tamamlamtr. MNB- B E L G R A D Deerli limlerden bir zat olup Bosnahdr. Belgradda yerleerek il me hizmet etti. (Tuhfet'n-Nasiha), (Sbl'l-Hda), (Menakb'l-Mttakn) isimlerindeki eseriyle yedi iklim ve ahvaline dair (Seb'yyat) is minde eski corafyaya ait bir eseri vardr. Sultan Birinci Ahmed devrinin sonlarnda Belgradda vefat etti. Ca hil mutasavvflardan bazlarnn durumunu grp de bu yksek zmre nin umumu hakknda suizanda bulunulmasnn akl ve insafa uygun olamyacana dair Aziz Mahmud Hda ve Hseyin Lmekn hazret lerinin bu zata mektuplar vardr. 1029 H. de stanbul'da vefat eden Ali Efendi de Belgraddan yetien limlerdendir. Bu zatn (erhu's Siraciye-yi Molla) ya haiyesi ve feraize ait mstakil metni vardr. M O S T A R M A H M U D EFEND 1099 = 1687 Fazilet sahiplerinden ve kadlar zmresinden bir zattr. Halep ka ds iken 1099 H. de vefat etti. Eserleri : (erhu Aruz-i Endls), (erhu Molla Cami l Mansubat), (Bediiyye Mine'l-Bedii) vesairedir. (Fetava-y Ahmediye) sahibi Ahmed Efendi de Mostardan yetien limlerdendir. MUSLHUDDN MUSA EFEND (EYH M A D Z A D E ) 936 = 1529 lk tahsilini grdkten sonra Arap ve A c e m diyarlarna seyahatle dnnde Efdalzadeden okunmas gerekli kitaplar bitirdi. Bundan son ra memleketi olan Amasyaya dnp Sultan kinci Bayezid ktphane sine Hafz- Ktp tayin olundu.

 398 936 H. de vefat etti. mrnn sonlarmda tasavvuf mesleine gir mitir. Fkhm en lzumlu meselelerini cami olmak zere on adet mak bul fetvalardan derleyip tertibine gayret ettii (Mahzen'l-Fkh) ismin deki eserini sonradan mufassal bir ekilde erh etmitir. Her ikisi de ba slmamtr. Sultan kinci Bayezid Han'n muasr olup ahlk ilminde Trke (Mir'at'l-Mlk) yazar Gmlzade Ahmed Hsameddin Efendi de Amasya'dan yetien limlerdendir.

M U H A M M E D BN A B D U R R E S L B E R Z E N C ! 1103 = 1691

limlerin en deerlilerinden bir zat olup Sleymaniyelidir. 1103 H. de Resl-i Ekrem Efendimize komu olarak bulunduu Medine-i Mnev verede vefat etti. (Kadehu'z-zend fi reddi cehaleti ehli serhend) ve (Eliaat fi erati's-saat) isimlerinde eserleri vardr. Yavuz Sultan Selim'in muasr olan eyh Mekk hretiyle tannm Berzencye tarikat byk lerinden eyh Muhammed bni Muzaffer'in mezkr padiahn emriylt Farsa olarak yazd (El-anib'l-Garb Fi Halli Mkilt- bni Arab) sini de irabn yaparak hazrlamtr ki, bir nshas Ragp Paa ktp hanesinde mevcuttur.

M U H A M M E D BN A H M E D 1120 = 1708

Fazilet sahiplerinden bir zat olup 1120 H. de orlulu Ali Paa adma Arapa (Umdetl-milne Li Merzati Rabbi'l-lemn) ile Sultan n c Ahmed adma (Kevkib'l-Envari'l-Muhammediyyeti Fi Esrari'l-Mucizati'l-Muhammediyye) isminde Trke bir eseri de vardr ki, her ikisi de orlulu ktphanesinde mevcuttur.

MENTEZDE A B D U R R A H M EFEND (EYHLSLM) 1128 = 1715

Fakhlerden bir zat olup Bursaldr. 1128 H. de Edirne'de vefat etti. (Zehr-i Mar) mescidi avlusunda medfundur. smiyle sylenen fetvalar matbu ve mehurdur. (Ceridet'l-Feraiz), (Talikat Ale'l-Beyzav) ve saire gibi baslmam risaleleri ve haiyeleri de vardr.

 399 MUHAMMED SKDAR (EYH) 1143 = 1730 Fakihlerden bir zat olup skdarl eyh Esad Efendinin oludur. Medine-i Mnevvere mfts iken 1143 H. de vefat etti. Bak kabrista nnda medfundur. (Risaletn F tahrir'n-Nsabi'-eriyyi Mine'd-Denariri ve'd-Derahm) vesaire gibi eserleri vardr. 1183 H. de vefat ederek pederinin yanma defnedilen Abdl-Muhsin Efendinin de lim bir zat olduuna pederine halef olarak beldenin mfts olmas delildir.

MESTCZADE ABDULLAH EFEND 1148 = 1735 Melliflerden bir zat olup stanbulludur. 1148 H. de vefat etti. Fatih civarndaki Nianc Camii erifin karsnda medfundur. Eserleri: (Kitab'l-Miyari Lima Fi Tefsiri'l-Kad mine'l-Ahbar) ve Yunus sresine kadar (Haiye Ale'l-Beyzav), Mantktan (Hssam Kt Haiyesi Muh yiddin Talye haiye), (Alka erhi), (zzi erhi Sadeddin'e talikat), (Risale fi reddi kdemi'l-lern), (htilf Ma beyne Seyyid-i erif ve Sa deddin) vesairedir. Bir de filozoflarla kelmclar ve Mutezile ile E'ar1er, E'arilerle Matrdler arasndaki ihtilflar beyan eden (Hilfiyat) isminde bir eseri ve yine felsefecilerin (Masebete kdemh mtenea Ademhu) kelm zerine (Tehaft) adnda bir risalesi vardr. bu eserlerden yalnz (htilf) baslmtr.

MUHAMMED BN MER DARENDEV 1125 = 1713 Fazilet sahiplerinden bir zat olup 1152 H. de vefat etti. Eserleri : (erhu Hseyniye), (erhu Mesaili Sls ve'l-Fkh), (Talikat Al Bazi'l-Mevazii li'l-Kd)dir.

bil-Hey'ati

MUSTAFA BN ABDURRAHMAN ZMR 1155 = 1742 Kraat ilmi mtehassslarndan bir limdir. 1155 H. de Msr'da v e fat etti. Eserleri : (Umdet'l-Frkan fi vcuhi'l-Kur'n), (Bedayiu'l-Brhan fi lmi'l-

 400 Kur'n), redir. (Muhtasarun-Neri'l-Kebir, (Takrib Husul-i Makasd) vesai

Kanun Sultan Sleyman devrinde vefat eden Fatih hatibi Srmelizade Muhammed Efendi de kraat ilmine tam mnasiyle vakf bir zat olup mehur kasideyi atibiye bir kaside nazmetmi ve sonradan yedi kraete katlm olan kraati ve ravilerin eyhlerini, kraat imamlarn beyan etmek zere mkemmelen erh etmitir. 1267 H. de vefat ederek Sleymaniye camii avlusuna defnolunan terifat stanbullu kif Efen dinin de 398 sahifeden ibaret (Mirat- Kur'n) isminde makbul bir eseri vardr. 1200 ksur tarihlerinde Hicazda vefat eden umnulu Hafz Hilmi Efendi de kraat ilmi mtehassslarndan bir zat olup (manzum tacvid), ((Manzum urutu's-Salt), (Manzum Secvent) gibi eserleri vardr. Uzun mddet Vardar Yenicesinde ikamet etmidi. Gazi Evranos Bey to runlarnn mezar talarnda gzel tarihleri grlmektedir. Arapa ola rak bir de hatim duas yazmtr. Eserlerinden batan ikisi bir arada ol mak zere baslmtr. Diyarbekir vilyetine bal (Palu) kasabal Ha mid bni El-Hac Abdlfettah Efendinin de kraat ilminden (Zbdet'lrfan) isminde Arapa matbu bir eseri vardr. Tecvit ilmi mtehasssla rndan aban Efendinin de (Tecvid) risalesi mevcuttur. Mehur Kara ba Tecvidini erh eden stanbul'da Hoca Paa mam Hasan Efendi de kurradan (Kraat hocalarndan) bir zattr. Maral Muhammed bni Yah ya Efendinin de (Enfe) ismiyle 1131 H. de yazlm Trke bir tecvid risalesi vardr.

M U H A M M E D EMN S K D A R 1149 = 1736

Arabi ilimlerin ekseri kollarnda ihtisas sahibi limlerden bir zat olup byk Pir Aziz Mahmud Hda hazretlerinin kznn olu Seyyid Abd'l-Hayy Efendinin oludur. Bul yana erince zamann limlerin den ilim tahsiline balyarak arkadalar arasnda temayz etmek sure tiyle icazet almaya muvaffak olduktan sonra, usul gereince ilim tedri sine balad. Ksa zamanda yaylan hret ve fazileti zerine ders hal kasna pek ok talebe topland. cazet vermee muvaffak olarak eser yazmakla megul iken Madenl Fazl vel-edep terkibinin delleti olan 1149 H. de vefat etti. skdarda Blbl Deresi kabristannda medfun dur. Celvet tarikatna intisap ile de ayrca feyz- yb olmulardr. K i taplaryle ilm terekesi Atik Valide Sultan mderrisi olup Emir Hoca ismiyle tannm Abdlkadir Efendiye intikal etmi; bu zatn vefatiyle de mezkr Valide Sultan Cami dolabnda muhafaza edilmitir. Bu ki-

 401 taplarn. pek ou halen Camii erifin kble tarafndan Evkaf nezareti nin himmetiyle yeniden yaptrlan ktphanede mahfuzdur. Deerli eserleri 30 dan fazla olup grlebilenleri unlardr: 1 (Kad Beyzav)nin Fatiha tefsirine haiye: Mellifin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 2 (Drer Haiyesi) : Mellifin kendi el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 3 (Menar erhi) - (Nadretn-Nizar) : Mellifin el yazs ile yaz ma nshas mezkr ktphanededir. 4 Cell Devvnnin (sbat Vacip) risalesi haiyesine haiye : M ellifin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 5 (Kaside-yi Nniye) erhine haiye : Mellifin el yazs ile yaz ma nshas mezkr ktphanededir. 6 (Mir Ebl-Feth'in Adap Haiyesine Haiye) : Mellifin el yaz s ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 7 (Akaidi Adudiyenin ilim bahsine erh) : Mellifin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 8 (Birgiv Muhammed Efendinin Adap risalesine erh) : Melli fin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 9 sam'n vaz'iye erhine haiye) : Mellifin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 10 sbat Tenahi'l-Eb'ad ve Butlan- Teselsl'e dair sual ve ce vapl (Berahin-i Hamse erhi : Mellifin el yazs ile yazma nshas mezkr ktphanededir. 11 (Akaid-i Nesefiye erhine Haiye) 12 (Ciheti Vahdet Risalesi): (Matbudur) 13 (Eczay-i Kaziyye Risalesi) : (Matbudur) 14 (Vahdet-i Vcud Risalesi) 15 (Akaid-i Nesefiye erhine Hayal'nn haiyesine haiye) 16 (Kfiye erhi Molla Camiye Haiye) 17 (Hayat Haiyesine Talikat) 18 Hesap ilminden Bahaiyeye erh) F. : 26

 402 19 20 21 . 22 23 (Mirza Cann sbat- Vacip Risalesine Haiye) (Fenar Haiyesi Kara Halil Efendiye Haiye) (Nahivden sama Haiye): (Baslmtr) Seyid erifin (Mutavvel) Haiyesine Haiye (Mefhumat- Kazaya Risalesi)

Bunlardan baka Allme Ayn merhumun 24 ciltten ibaret (Ikd'lCeman) ismindeki mehur tarihinin birinci cildini de terceme etmitir ki, el yazs ile yazma nshas halen 35 bin eitli kitab havi bulunan Yldz ktphanesindedir.

MUSTAFA-Y MOSTAR 1104 = 1692

Fazilet sahiplerinden ve bu mmetin iyilerinden yksek bir zat olup Bosna eyaletinde (Yuyu) lkabiyle tannmtr. renme ana geldiinde ilk tahsilini limlerden olan pederi Yusuf Efendiden grdk ten sonra 1088 senesinde stanbul'a gelerek o asrn byk limlerinden ve mollalardan Salih, Tireli Karabekir ve Arapzade gibi zatlardan ta mamlad, bu srada yani 1104 H. de memleketinin mfts Hasan Efen dinin vefat zerine hemerlerinin davet ve ricalarna uyarak Mostar mftln kabul edip mr boyunca ders okutma ve eser yazmakla megul olmu 1119 H. de vefat ederek Mostar'daki mslman mezarl na defnedilmitir. Mufassal hal tercemesi Arapa olarak kayn biraderi mderrislerden (Obiyac) lkabiyle tannan ibrahim Efendi tarafmdan yazlmtr. Vefatna ait aadaki iki msra o hal tercemesinden nakle dilmitir. Kat intekale yenabiul-ulumi ceman trtehale bihi anl kemal Deerli eserleri: 1 (Miftahu'l-Husul fi erhi Mirati'l-Usul) 2 (Risaletn Fi ilmi'l-dabi'l-Msemma bi Hulasatil dab) : lk eserleri olup her ikisini de, tahsilini tamamlamasna yakn yazmtr. 3 (erhu'-emsiyeti Fil mantk'l-Msemma bi erhi'l-Cedit) 4 (erhu Al Enmuzec'z-Zemaher Fevaidi'l-Abdiyye) Fin-Nahvi'l-Msemma bi

5 (erhun Al Kasidet'l-Lmiye Fi'l-Kelmi'l-Msemma bi Bedri'l-Meli fi erhi'l-Emal) 6 (Haiyetn Al erhi Kasideti'l-Lmiye Li'l-Fazl Karaba)

 403 7 (Haiyetn Al erhi Risaleti'l-Adudiye fil Vaz'i Li'l-Faz'lIsam) 8 (erhu Ale'l-Mun fi'l-Usuli'l-Msemma bi fethi'l-esrar) 9 Usul) 10 11 12 (erhun al mntehabi fil usuli'l-msemma bi mntehabil-

(erhu Aler-Risaletin-Nesefiyye fi'l-Feraiz) (Risaletn fil feraizi'l-msemma bi Lbbi'l-Feraiz) (Mecalis Ltife fil Mevzati'l-Msemma bi nefaisi'l-mecalis)

13 (erhu Manzumeyi ahidi'l-Msemma bi hallihi manzume): 1110 tarihli mellifin yazsiyle yazma olan nshas askeriye limlerinden Badatl smail Paa hazretlerinin ktphanelerindedir. 14 (erhu Ale't-tehzbi fi'l-mantki ve'l-kelmi li'l-allme Saded din Taftazan) : Sonuncu eseri olup 1118 H. de yazlmtr. 15 (erhu Lbb'l-Feraiz): Eserin balangcnda dokuz gnde yazdn beyan etmektedir. 16 (Haiyetn Al erhi'l-dabi li'l-fazl Mes'ud Rum) 17 (erhu Al Risaleti's-Semerkandiye Fil-dab) 18 (erhun Kebirun Al Risalet Hulaseti'l-dab) 19 (erhun Sarun Al Risalet Hulaseti'l-dab) 20 (erhun Alel-Hanefiyyeti fil-dab) 21 (Haiyetn Ale'l-Fevaidil-Mri Fil-dab) 22 (Haiyetn Al erhi'l-Allameti Fil-dab) 23 (Tatbikat Al Hasiyeti eyhlislm el-Herev Ale'l-Muhtasar fi'l-meni) 24 (erhu sa Goci fil-mantk) : (Eserlerinden yalnz bu eseri baslmtr). 25 (erhun Al Dibace ti'1-Muhtasar fi'l-Meni) Bunlardan baka mtala ettii eitli kitaplarn ekserisine talikat olduu gibi, okuduu kitaplardan 60 ksurunun da suretini kard te rekesinde grlmtr. Evlenmise de ocuu olmamtr. Vefatna sebep olan grnteki hastal temennisine uygun olarak gn devam etmitir. Trbesi ha len M'minlerin ziyaretghdr.

MUSANNFEK BEKR AHMED EFEND Melliflerden bir zat olup Mulaya bal Mesevl kyndendir. En tannm eseri stad Mahmud Antak'nin beyan ilminden mehur (Al ka) sna 1149 H. de yazd erhi matbudur. (Kaside-yi Br'e) ye de erhi varsa da baslmamtr.

 404 MUSTAFA BN BRAHM EFEND 1207 = 1792

Arab limlere vakf bir zat olup tahsilini stanbul'da yapm, Bigada ilmin yaylmasna hizmet etmitir. 1207 H. de ehid olarak Bayrami kazasnn Kutlu Oba kynde andr adl yere defnedildi. (Tuhfet'l-hvan) ismindeki matbu (Avamil Tuhfesi) talebeler ara snda muteberdir. Baka eserleri varsa da baslmamtr.

MOLLA HSEYN BN SKENDER limlerden bir zat olup eserleri aadadr : (Mecmeu'l-Mhimmati'd-Diniyye Al mezhebi'l-Hanefyye), (Lbabt-Tecvid Li'l-Kur'ni'l-Mecd), (Miftah'l-badeti ve Vesileti's-Saadeti)

MFTZADE MUHAMMED SADIK ERZNCAN 1223 = 1808

let ilimlerine hakkyle vakf olan bir zattr. Matbu eserleri: (er hu Ale'l-Hseyniyyeti'l-dab), (Haiyetn Alet-Tasavvurat minel-mant k ) ) , (Haiyetn Ale't-Tasdikat mine'l-Mantk), (Haiyetn Al stiareti sam) vesairedir. 1223 H. de vefat etti. skdar'da nadiyeden Karacaahmede giden caddenin sa tarafnda medfundur. Air Efendi ktp hanesinde (Sure-yi Fatiha haiyesi) vardr.

MAHMUD BN HAFIZ HASAN MANSAV 1222 = 1807

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Karadeniz sahilindendir. Zama nnda Kara Mahmud lkabiyle mehur olmutur. Manisada anigir medresesi mderrisliinde bulunarak ilimlerin yaylmasna hizmet etti. 1222 H. de vefat etti. Paa mezarl denilen mezarlkta yol kena rnda musanniflerden Tatzade Hseyin Efendi merhumun yanna def nedildi. (Munit - Tullb) ismindeki ibaresi kolay olan matbu sa Goci erhi mehurdur. eyh Abdurrahman bni Sarin (EssUem'l-Mravnak) adl manta ait eserini de erh etmitir.

 405 M U H A M M E D IZMIR Melliflerden bir zat olup zmir'e bal Buca'dandr. Kendi el yazs ile yazma bir mecmuada aadaki risaleleri tarafmdan grlmtr. Zamanna dair bir kayt yoksa da 1000 tarihinden sonra olduu an lalmaktadr. Eserleri : 1 (Risaletn fi beyani vaz'il-hikmeti fi vaz'il-ahkmi ve beyani azileti'1-ilmi) 2 3 4 5 6 (Kaza ve Kader) (Zikru'l-Haf ve'l-Cehr) (Nzhet'l-Akaid-i ve Zbdet'l-Fevaid) (Tahkiku keyfiyet-i vezni'l-Amal) (erhu Duai't-Tehiyyat)

M U H A M M E D BN M U S T A F A A L Y E V 1234 = 1818

Sekin limlerden bir zat olup 1234 H. de Konya'da vefat ederek Mevlna Hz. leri civarna defnedildi. Eserleri: (erhu al Neticeti'lUsul), (erhu al dab li'l-Kefev), (erhu rade-i Cz'iyye), (erhu al evahiri Mecamiu'l-Usl li'l-Hdim), (Risale-i Lm-i Tarif) dir. (El-Mersd) mellifi Abd'l-Ltif ibni Ali de Aliye'den yetien limlerdendir.

M A R A M U H A M M E D EFEND Arab ilimlerin ekseri ksmlarnda ihtisas sahibi faziletli bir zattr. Akhisar ktphanesinde grdm yirmi drt bab zerine mretteb akaid ve kelmdan bahs eden (Kevkeb-i Nehar ve Cevheri Cenan) is minde yazma bir eserinde (Velican El-Mara Smme'l-zmir) ibaresi yazl, ilm risalelerinde de (Muhammed ibni Vaiz ibni Velicanu'l-Mara) kaytlan mevcud bulunduuna gre, bu zatm mrnn sonuna ka dar zmir'de .ikamet ettii anlalyorsa da, risalelerinde yazl tarihi bulunmad iin kendisinin hangi hicr asr limlerinden olduu beyan edilemedii gibi, vefat tarihi ve defnedildii yere dair zmir'de yapt m aratrmada da herhangi bir malmata rastlayamadm, tim risale lerinin isimleri aadadr:

 406 1 (Risaletn fi mani Valideyni Reslillh), 2 (Baz talikat al Usuli'l-Fkh), 3 (Kef's-Savab al Risaleti'l-Birgiv mine'l-dab), 5 (Andelib mine'l-dab), 6 (Zbdet'l-Mnazara), 7 (erhu V e lediyye), 8 (Ahmediye mine'n-Nahiv), 9 (Letaif Ltife Maa erhiha minel-Mean), 10 (Sel Sebill-Cinan Minel-Mean), 11 (erabu'l-Kevser Minel-Mean), 12 (Sel-Sebill-Mean Minel-Mean), 13 (smet'l-Ezhan f i ' ilmi'l-Mizan), 14 (Selmetl-Kulbi Mea erhuha minel-Mantk), 15 (Fethul-Bab erhu sa G o c i ) , 16 Hai yetn Al Suretil-Kevser Lil-Beyzav), 17 Risalet Kelimet'it-Tevhd), 18 (Aynl-Hayati Fi Beyani Mnasebati Sureti'l-Fatiha).

MUSTAFA EFEND 1200 = 1785 limlerden bir zat olup stanbul'da Davutpaa camii hatipliinde bulundu. 1200 ksur tarihlerinde vefat etti. Eserleri Nahiv ilminden br metin, (100 Ksur Durubu Emsal-i Trkiye) ve (Terceme-yi Hal-i Da vutpaa) dr.

M U H A M M E D MUNP EFEND 1238 = 1822

(HOCA)

Osmanl limlerinin bata gelenlerinden olup Ayntapldr. lk tah silini memleketinin limlerinden grdkten sonra Beyzav tefsiri mu haisi mehur smail Konevi'nin dersine devamla arkadalarna stn bir surette icazet almaya muvaffak olarak stanbula gelmi ve ksa za manda Kazaskerlik payesine ykselmitir. 1238 H. de ikamet ettii A y dn'da hirete intikal etti. Eski Yeni Camii erif kabristann caddeye bakan cephesinde medfundur. Merhumun herkese teslim edilmi olan ilm stnl ile beraber edip ve tarih bilgini olduuna da deerli eserleri ve yazlar dil ahittir. Beyitlerinden : Mahvolmaynca irk-i Siva kalb olur mu saf Safvet gelir mi bir suya ta kim durulmasa. Kendisi zmir kads iken hemiresi (Kamus) ve (Burhan) mter cimi faziletli lim Asm Efendi merhumun (Burhan) na yazd veciz takrizden Arapadak yaz kudreti, aada isimleri yazl dier eserle rinden Arapa ile beraber Trk v e Fars dilindeki ifade ve beyan kudreti anlalmaktadr. Balca eserleri aadadr:

 407 1 (Terceme-yi Siyer-i Kebir) : mam- Muhammed, hazretleri nin; Peygamberimizin Siyer-i erifesi ile askerlikle alkal baz yksek emirlerinden bahseden mehur eserinin bir takm noktalar geniletil mek suretiyle tercemesi olup iki byk cilt zerine tertip edilen bu ben zeri olmyan eser 1244 H. de baslark Yenieri askerinin cesaretlerini arttrmak iin Nizam- Cedidin tekilinden evvel klalarda okutturulmakta olan (Hamzaname) vesaire eserlerin yerine konulmak zere Nizam- Cedidin kurucusu Sultan II. Mahmud'un irade ve fermaniyle alay mftleri ve tabur imamlar taraflarndan subaylara ve askerlere m nasip vakitlerde ders olarak okutulmutur. Gerekten mezkr eser Gaza" Hkmleriyle Askerliin Faziletleri vesaireye mteallik pek ok ky metli bahisleri havi olduundan mtalas bilhassa askerler iin cidden istifadeyi mucip lmez Osmanl eserlerindendir. 2 (Zeyl Devhat'l-Meayih) : eyhl islmlk makamna yk selen zatlarn hal tercemelerini beyan etmek zere Mustakimzade Sley man Saadeddin Efendi tarafndan yazlan eserin zeylidir ki, Rifat Efen dinin matbu (Devhat'l-Meayih) 1 esasen bu iki eserden derlenmek su retiyle meydana gelmitir. 3 (Fezail-i Cihad) : Siyer tercemesinden baka faydal bir eser olup ismi (Hikmet'l-Garrat Fi Ahkmi'l-Gaza)dr. 4 (Hulasatn-Nukl fi'l-edep) : Edebiyat kaidelerinden matbu bir eserdir. 5 (Mnaat) : Edeb yazlardan bazlarn dir. Bu mecmuada baz iirleri de vardr. 6 (Temhid'l-Mevld fi Mehdi'l-Vcud) : Resl-i Ekrem Efendi mizin doumlar hakknda hadis-i eriflerle bu mevzudaki mtalalar muhtevidir. 7 (Teysir'l-Mesr fi erhi's-Siyeril-Kebr) : Arapa br eser olup yukarda bahsedilen tercemeden bakadr. toplayan bir eserdir ktphanesinde bahseden

ki, mellifin el yazs ile yazma nshas Halis Efendi

Bunlardan mam Muhammedin malm Siyer kitabnn mkil yer lerini aklama yolunda Arapa olarak bir cilt zerine yazlm ayrca deerli bir eseri olduu da ziyaret ettiim mezar tanda kazlm ibare den anlalmtr. '

8 (Risalet'l-Arz) : smi, (Mizan- Sehm) olup (Ul-i Aruz), yazl tarihi 1203 beyan eder.

 408 M A N T I K M U S T A F A EFEND 1244 = 1828 Osmanl limlerinden bir zat olup Manastr civarndaki Filorunadandr. Usle gre tahsilini tamamladktan sonra memeketinde eser ya zarak ve ders vererek hayatn geirmi 1244 H. de vefat etmitir. Ziya ret ettiim yksek kabri kla arkasndaki mslman mezarlndadr. Mantk ilmindeki ihtisa_sndan dolay zamannda (Mantk) hretiyle tannmtr. Eserlerinin baslmasna himmet olunmadndan fazilet ve kemali nisbetinde hret kazanamamtr. Bu eserlerin mtalasndan Mazan nadan (vel sanlan) yksek bir zat olduklar anlalmaktadr. Grlebi lenleri aadadr: 1 (erhu ifa-i erif) : Drt cilt zerine mrettep olup kendi el yazs ile yazma nshas Filorinada Nakibend tarikatndan Baba Efen di dergh ktphanesindedir. 2 (Haiyet'l-Beyzav) : Beyzav tefsirinin A m m e cz'ne dair olup bunun da bir nshas Filorina eski mfts zamann faziletlilerin den Ali Efendinin husus ktphanesinde mevcuttur. 3 (Nazire-yi emsiye) : Mantk ilminden limler arasnda mute ber olan emsiye'ye naziredir. Bunun da bir nshas Ali Efendidedir. 4 (Tebiru'l-Mlki Fi Ahseni's-Slk) 5 (Tefsiru Innellahe Ye'mru biladli vel-ihsan) : Her ikisini de Sultan II. Mahmud'a takdim ederek padiahn takdir ve taltifine maz har olmutur. Nshalar ayn ekilde Ali Efendidedir. 6 (Bnukat Kaside-yi Na'tiye) : Arapa olarak 53 beyit zerine nazmettii bu na't erifi sonradan erh etmitir. Bir nshas bu cizin ktphanesinde vardr. 7 (Risale fi Hakk'-yn) : Mellifin el yazs ile yazma ns has bu ciz tarafndan Manastr ktphanesine hediye edilmitir. 8 (Risale Fi Hakk'l-ctihad) 9 (Risale Fi Snneti'l-Asr) 10 (erhu Avamil) 8, 9 ve 10 uncu sradaki eserler Ali Efendidedir. 11 (Risaletn Mine'l-Akaid) : Bir nshas Esad Efendi ktpha nesinde vardr. 12 (Risale-yi V e b a ve Taun) : Bulac hastalklarn mahiyeti ile bunlardan kamann ve kamamann caiz olup olmadna dairdir. 13 (Mufassal Hilye-i erife)

 409 MOLLA HALL RD 1257 = 1841

limlerin deerlilerinden yksek bir zat olduuna eserleri ahiddir. Cezan'de domutur. lk tahsilinin balangcmda, pederi Molla Hasanm delaletiyle (Marifetname) sahibi brahim Hakk Efendinin duasna maz har olmutur. Krdistan limlerinden tahsilini tamamladktan sonra Siird'de ilmin yaylmasna hizmet ve eser yazmak suretiyle hayatn ge irmi 1257 H. de vefat etmitir. Deerli eserleri aadadr : 1 Tefsir Tabsiretu'l-Kulbi fil Kelmi AUamil-Guyb

2 Tefsir Ahiri l Sureti'l-Kehf 3 Ziya Kalbil-Arfi fit-Tecvidi ver-Resm ve (Manzum) 4 (erhu Al manzumeti'-atb fi't-tecvid), 5 (Mahsul'lMevahibi'l-Ehadiyyeti fil Hasaisi ve-emaili'l A h m e d i y y e ) , 6 Tesis Kavaidi'l-Akaidi Al Ma sahha Min ehli'z-Zahiri vel-Batmi mine'lAvaid), 7 (Mlahhasl-Kavat Vez-Zevacir), 8 (Kitabn Fi Usuli'lFkh'-afii), 9 (Kitabn fi Usuli'l-Hadis), 10 (Zbdet M fi Fetave'l-Hadis), 11 (Muhtasar erhi's-Sudri Fi erhil-mevti ve ahvali'l-kubr), 12 (Minhacs-Snneti fi Adabi Slkis-Sufiyyeti). (Man zum), 13 (Nebzetn minel-mevahibl-Medeniyyeti fi'-athiyyati ve'lvahdeti'z-zatiye), 14 (Nehc'l-Enami fi'l-Akaid): (Manzum), 15 (Kitab'l-Akaidi bi'l-lgati'l-Krdiyye): (Manzum), 16 (erhu Al Kasideti'l-Hemziyye), 17 (Risale-yi Sagra fil Ma'fuvvat), 18 (Ezhar'l-Gusni min mekulti erbabi'l-Fnun), 19 El-Kamus's-Sani fin-nahvi ves-Sarfi vel-Meani), 20 (Risale Fi ilmil-Mantk), 21 (Ri sale Fil-mecazi vel-istiare), 22 (Risale fi ilmi adabi'l-bahsi vel-mnazara): (Manzum), 23 (Risale fil-Vaz'i), 24 El-Mantuku'z-Zmrdiyye nazmu telhsi'l-Miftah), 25 (Manzume fi Mevlidin Nebiyyi) (S.A.) Fereyi'l-Huruf:

M A K S U D EFEND

Son asr limlerinden bir zat olup Sleymaniyelidir. Erzurumda yerleti. Haiye-yi Tefsir-i Kazi il Sure-yi Al-i mran), (erhu Safiye), (erhu Kelime-yi Tevhid) gibi eserleri vardr.

 410 M U S T A F A BN M U H A M M E D G Z E L H S A R
1253 = 1837

Nakibend limlerinden bir zat olup Buldanda domutur. Hadimi merhumun olundan tahsilini tamamladktan sonra evvel Buldanda sonra Aydnda yerlemi, mderrislik v e irad vazifeleriyle megul ol mutur. Usul Fkh ilminden Mevlna Hdim'nin (Mecamiu'l-Haka yk) n (Menafiu'd-Dekayk) ismiyle erh ettii gibi, Buldanda iken me hur Halebiye'de (Hilyet'n-Naci) ismiyle mkemmel bir haiye yazm tr ki, her ikisi de baslm olup limler arasnda muteberdir. Bir de ba slmam mufassal (Mecami) erhi vardr. 1253 H. de Aydn'da vefat ederek Tire kaps kabristanna defnedildi. Buldanda iki defa icazet ver mee muvaffak olmutur. (Kad Beyzav tefsiri) ni de ders olarak okut mak suretiyle hatmini icra etmitir. Mensup olduu Nakibend tarika tndan da birok zata icazet vermitir. Fakirler iin her akam medre seye bir sofra yemek gnderdikleri halde, kendileri arpa ekmei ile ye tindii mtevatirdir. ok alayan, mcahit bir zat idiler.

M O L L A EFEND ( M O L L A M U H A M M E D EMN EFEND)

1275 = 1858

Fazilet sahiplerinden

ve bilhassa kraat ilmi limlerinden bir zat bakanlnda bu

olup hal tercemesi yukarda geen Abdullah Eyyub'nin oludur. Naki bend tarikatndandr. Bir mddet Meclis-i Maarif bit Efendide grdm eserleri aadadr. lundu. 1275 H. de vefat ederek pederinin yanna defnedildi. Torunu Sa

1 (Tercemet'l-Eribi fi zahi'l-Cem'i vet-Takrb), 2 (UmdetlHUan Fi izahi zbdeti'l-rfan), 3 (Tuhfet'l-Emni fi Vukufi'l- Kur'ni'l-Mbin): (Secavende dairdir). 4 (Silsile-i eimme-yi Kurra), 5 (Tuhfett-Tecvid), 6 (Tuhfet'l-Kitabi fi zahir-resmi vel-Hat), 7 (Hadikatr-Reyyahn): (Naki ve Halveti silsileleri beyanndadr.), 8 (Menakb'l-Halidiyye): (Hz. Halid bni Zeyd El Ensar nin menkbe leri beyannda olup baslmtr.) 9 (Glen-i Meayih-i Seltn): (Hic r 1000 tarihinden itibaren Seltn camilerindeki krs eyhlerinin tercemeleri beyanndadr.) yanndadr. 10 (Mecma-yi Vefiyat) : Bilhassa hal hm

eyhlerin muhtasar hal tercemesiyle Osmanl vezirlerinin cetvelleri be

 411 MUSTAFA TEVFK EFEND 1271 = 1854 Kpr kazasna bal Miseli kynden olup icizade adyla maruf faziletli bir zattr. Tahsilini Kayseri ve stanbulda tamamlam, ders im tihannda ilm stnln isbat ederek memleketine dnm, mder rislik ve mftlk hizmetleriyle mrn geirmitir. Hicr 1271 tarihn de vefat etmitir. (Kasideyi Br'eyi), (Umdetl-Akaid Al Br'eti'l-Kasaid) adiyle, nahivden (zhar) da (mtihan) ismiyle erh etmi ve (Arz-u Hali'l-Kuzat) namiyle de manzum bir eser yazmtr.

MUHAMMED EFEND (HACI HAMZAZADE) 1283 = 1866 Son asr limlerinden bir zat olup Mulaldr. Mehur Vidinli Mus tafa Efendi merhumdan icazet alm ve memleketine dnerek ilmin ya ylmasna muvaffak olmutur. 1283 H. de Mulada vefat ederek Kurunlu Camii erifi avlusuna defnedildi. Feraiz ilminden mkemmel br cetveli, mantk ilmnden (Akyse) ye dair cetvelleri v e halen Mula mfts bulunan oluna hitaben Smblzadenin (Ltife) si tarznda manzumesi vardr. Mehur Palabyk Efendi sz edilen bu zatn byk daysdr.

MUHAMMED EFEND (HACI) 1290 = 1873 Deerli bir zat olup ark Karaaaldr. lk tahsilini Rd Ahmed Efendiden grm, daha ileri derecedeki ilimleri Vidinli Mustafa Efen diden tamamlamtr. Memleketinde 27 sene mftlk yapmtr. 1290 H. de hac vazifesinden dnnde Sveyte vefat etti. Eserleri : Feraiz den (Tevfiku'l-Akval) le heca harfleri sras zerine Arapa kaideleri bildiren (thaf'l-Eslafi li Ahyari'l-Ahlf) ve (Risale-yi Mennesat-i Sema'yye) olup bunlardan yalnz mennesat risalesi baslmtr.

MUSTAFA EFEND (MIHALLICIKLI HACI MUSTAFA EFEND) 1300 = 1882 limlerden mnevver fikirli bir zat olup Mihalk kazasna bal Saryar kyndendir. Tahsil ve tasnifi stanbuldadr. ngilizlerle beraber Krm harbine itirak etmi ve dnte bir seyahatname yazmtr. Be-

 412 yazt Camii erifinde ders okutmaa balam ve tasdikata kadar okutmusa da tamamlanmasna mr msaade etmemi ve 1300 senesinde vefat etmitir. Eyp civarnda Kgarl tekkesi yaknnda Safvetpaa derghna defnedildi. Nakibend eyhlerinin deerlilerinden Abdullah Ekmeliye intisab etmitir. Eserleri : 1 erhu evahidi Netaicil-Efkr Meal-izhar. Matbudur. 2 nkiafl-Ezhari Fi Mes'eletil-izhar, 3 erhu evahidi'l Kfiye vel Cami. Matbudur. 4 Risaleyi Istiska, 5 Risalett-Tebihi'l-Vak fi's-salti alen-nebiyyi aleyhisselm, 6 Risale-yi mahzufati'l-Kur'n, 7 Vicdanul-Maksdi an kavli sahibil-maksud, 8 Risale-yi imtihaniye, 9 Umdet'l-Ahkm fi Erkni'l-lslm, 10 Emsile-yi Cedide. Mat budur. 11 Tekmiletl-Bina. Matbudur. 12 Tercemeyi uruti's-Salt, 13 Hayru'l-Umri fi ziyareti'l-Kubr, 14 Mebdeul-Hesabi Li Mbtedi't-TuUap, 15 ebika Seyahatnamesi, 16 Trke Zbdet'lBeyan. Matbudur. 17 erhun Al Risale-yi Vsta Lil-Fazl-Gelenbev, 18 Sergzet-i Fakir: (Mellifin hal tercemesi hakkndadr.) Bun lardan baka Mesneviden drt beyit erhi, Karaba tecvidinin Farsaya tercemesi vesaire gibi risaleleri de vardr. Osmanl Trk dilinin sarf ve nahvine dair yazmaya balad eserini tamamlamaya muvaffak olama mtr. Avrupa dillerinden bir dereceye kadar ngilizceye ainal var dr.

MUHTAR AHMED MOLLA BEY (EYHLSLM) 1300 = 1892 Eski Sadrzam Kocayusuf Paazade Mahmud Beyin olu Dervi Ni hat, lim bir zattr. 1300 H. de vefat ederek skdarda nadiye mahalle sindeki Celvet derghnda eyh Yusuf Efendi trbesine defnedildi. Matbu eserleri : 1 Tuhfet'l-Muhtar. Tefsir-i Celleyn Haiyesi. (Cemel)in hlsasdr. 2 erhu Kaside-yi Banet Suad 3 erhu Risale-yi eyh Raslan Dimek mine't-Tasavvuf

MESUD EFEND 1310 = 1892 Fkh ilmi mtehassslarndan bir zat olup Kayserilidir. B i r mddet memleketinin mftlnde de hizmet etti. Hal tercemesi yukarda ge en Hac Torun Efendiden icazetlidir. Sonradan stanbula gelerek padi-

 413 ahn hizmetine ve Mzilay- Hmayun Arapa muallimliine tayin olundu. 1310 H. de vefat ederek Yahya Efendi dergh avlusuna defne dildi. (Mirat- Mecelle) ismindeki matbu eseri, fkh ilmindeki ihtisas na delildir.

MUSACALIZADE MUHAMMED SAD EFEND 1320 = 1902

Malmatnn genilii ve zeksnn zenginlii ile tannm bir limolup Akhisarldr. Arab ilimleri pederinden tamamlayp Akhisarda il mn neri ile megul olarak defa icazet vermee muvaffak olmutur. 1320 H. de Akhisarda vefat ederek Uzunta mezarlnda pederiyle eyh Ahmed Rum arasna defnedildi. Kuvvetli iir kaabiliyetine sahiptir. Eserlerinden baslm olanlar: 1 Mnazara dab ilminden Takprl Risalesinin erhi, 2 Mantk ilminden Kyas- Mevsuya erhi, 3 Hadis ilminden (Minhac'n-Necah il Miraci'l-Felh), 4 Cevahiru'l-Akaid ismiyle eyh Er zurumlu brahim Hakknn (Hda Rabbm nebim hakka) manzumesinin erhi. Baslmam olan eserleri : 1 Andelibi'l-Mecalis, 2 Drret'l-Vaizin erhi, Kurretn-Nzirin, 3 Usul ilminden (Mecami) zerine haiye, 4 Mantk ilminden (Drrn-Naci) zerine haiye, 5 Adab ilminden (Velediye) nin man zum olarak tercemesi, 6 Vaz' ilmnden (Dede Cengi) nin (Vaz'iyye) risalesine erhi, 7 Behet-heda ismiyle (Muhteem-i Kani)nin btn lkelerde mehur olan mersiyesinin nesir ve nazm olarak terce mesi. Merhumun airlik kudretine dellet etmek zere nl air Nef'nin mehur kasidesini tahmis yolunda Kaside-i Tavilesinin mukaddimesi aadadr: Barekellah ey cihann daver sa'd- ahteri Sanekellah, ey cihadn rstem-i Cengveri Bin yaa ey krzarn kahraman Haydar Aferin ey ruzigrn ahsuva- sahderi Ara as simden geri t- sreyya cevheri

 414 MUSTAFA KEMAL BN KEMAL ERF EFEND (ERZURUM) 1317 = 1899

Memleketinde tahsilden ve baz ilm memuriyetlerden sonra ama hicret edip bir ok eser yazmaa muvaffak olarak 1317 H. de vefat etti. Eserleri aada yazl olup bazlar baslmtr: 1 lman- Kmil 2 El-Mevarid'l-Kemaliye 3 Hediyetl-Msteham. fi medhi hayr'l-Enam 4 Hallu'l-Ukdeti fi 5 _ tatril-Brdeti Et-Tuhfetl-Enka fi Mevlidi Seyyidi'l-Halka

6 Es-Savanibul-Kemaliye Al Hikemi-azeliyye 7 El-Ezvakul Kemaliye 8 Vesilet'l-fnni fi nazmi's-Slk vesairedir. Mezhep itibariyle Hanef, tarikata da Kadiridir.

NUREDDN HAMZAY-I AYDN (KK NUREDDN) 979 = 1571

Zat ve sfatn ilim ve irfanla tezyin etmi bir lim olup Aydnldr. Resm ilimleri Kadzadeden tahsil ettikten sonra Bursa'da Hamza Bey mderrisliine tayin olundu. Bir mddet sonra Mevlna Ebus-Sudun Limenid Diyar teza' zaet erkan ha Ven kazza fevka uruiha cedraniha Matlal kasidelerini erh ve Ebus-Sud Efendiye takdim ederek meydana kan ilm dirayetine mkfat olarak Molla Hsrev mderris liine tayin edildi. Burada 979 H. de zevcesinin hilesyle ehid olarak v e fat etti. Halveti tarikatnn byklerinden hal tercemesi yukarda geen Nureddin zadeye intisab ederek i lemini tasfiye etmitir. Men ilmin den hac yolunda iken yazdndan dolay (Mesalik) ismini verdii ese rini, dnte (Hevad) ismiyle erh etmitir. 1205 tarihlerinde Aydnda mderris olan Kara brahim Efendi de

faziletli limlerden bir zat olup (Kevkebl-Enver Fi Elfaz'l-fkhil-Ekber) isminde bir eseri vardr. Aydnda medfundur.

 415 NASRUDDN NEB BN MRSEL TOKAD Faziletli limlerden bir zat olup Tokatldr. (Kitabu Fusuli'l-Mufassali fi ilmi't-Tezkri minnevi'l-hadsi ve fenni't-tefsiri) ismindeki de erli eserleri Fatiha sresi ile (Ksaru Mufassal) denilen ve Beyyine s resinden Kur'n- Kerim'in sonuna kadar olan sreleri tefsir ve mev'iza tarznda tertip etmitir. baresinin salamlndan fazl ve nakliyatndan kuvvetli ve baz Arapa iirlerinden edebiyat ilmine vakf bir zat oldu u anlalmaktadr. 250 byk yapraktan mteekkil olan bu eserin 1143 H. de Adanada yazlm bir nshas Umum ktphanede vardr. Dier eserleriyle vefat tarih ve kabri hakknda bilgi edinilememitir.

NASH TEVAL- AKHSAR 1300 = 1882 Fazilet sahibi ediplerden br zat olup Akhisarldr. Tahsilini Manisa ve stanbulda tamamladktan sonra bir mddet tezkirecilik hizmetiyle ark seferinde bulunarak stanbula dnte baz medreselerde mder rislikle megul olmutur. Bu sralarda vefat eden Azm Efendinin yerine ehzade Sultan Muhammede muallim tayin buyurularak ehzadenin Manisa valiliine tayini zerine beraberce Manisaya geldi. Burada talim hizmetiyle megulken 1300 H. de vefat etti. Huccetl-slm mam Gazal'nin (Marifetn Nefs), (Marifetr-Rab), (Marifett-Dnya), (Marifetl-kba)dan bahseden Farsaca yazlm drt unvan zere mrettep olan ahlk ve tasavvuf (Kimyay Saadet) ini terceme ettii gibi, mehur filozof Aristo'nun (Kitabr-Riyaset ves-Siyaset) ismindeki eserini de ehzade hazretleri adna 16 bab v e bir tek mile zerine geni bir ekilde terceme ederek (Ferahnme Ahlk- Neval) ismini vermitir. (Ahlk- Muhsin)yi de terceme etmitir ki, ns has Eypte Hsrevpaa ktphanesinde vardr.

NURULLAH RVAN 1065 = 1654

Fazilet sahibi bir zat olup pek deerli limlerden Abdurrahim irvan'nin torunudur. Bursada mderrisken 1065 H. de vefat etti. Ali Pa a Camii avlusunda medfundur. Eserleri : (Talikat alel-Beyzav), (erhu Telhis), (erhu Fkh Ekber) vesai redir. Yahudi rahiplerinden Hk'yi ilzam ve ikna ederek hidayete er-

 416 meine sebev olmasyle bu husustaki mbahaseleri de husus bir risale halinde kaleme ahnmtr. Hki Muhammed Efendi stanbulda Haskyde Haham iken Cenab- Hakkn hidayetiyle hak dinini kabul ederek esasen Arab ilimlere mera k dolayisiyle ksa zamanda limler ve airler zmresinden oldu. 1078 H . de vefat etti. Aadaki naat erif kendisinin eseridir: ah- iklimi risalettir muazzam padiah Nazenini Rabbi izzet bendeyi hass ilh Haki payi olmayan bulmaz Cenab- Hakka rah Ann in halk olundu nuh felekle ems mah Sellimu, sall al bedrid-dca emsil-Hda Nur-i haktr Mustafa, mahbub-i dergh-Hda.

NUH BN MUSTAFA (KONEV) 1070 = 1659

Fazilet sahiplerinden ve fakihlerden geni malmatl bir zat olup lOO'e yakn eserinin ismi Beyrutta baslm (Ukud'l-Cevher) isimh ki tapta zikredilmitir. Amasyada domutur. Tahsilini tamamladktan son ra bir mddet Konyada mftlk yapt. Hemerisi Amasyal mer Paa Msr Valiliine tayin olunduu zaman, kendisini beraberine alarak M sra gtrd. Burada 1070 H. de vefat etti. Halveti tarikatna mensup tur. Karrafe-yi Kbra denilen kabristanda medfundur. Eserleri : (Risaletn Fi elfazil-Kfr), (Rahat'l-Ebah Fil-Ervah), (El-Blgatl- Mtercem fil-Lgat), (El-fevaid'l-Mhimme fi tirat Islm ehl-i Snnet), (Fezail-i cihad), (Umdetr-Ragbn Fi Marifeti AhkmidD i n ) , (El-Kelml-Mesnn Li Beyani MesailiT-Mebsn), (Essalat'rRabbaniyye), (El-Makaletl-Kerme fi Ma Yecibu Alel-Mnekkali bitTahrime), (El-Fevaid'l-Mhimmeti fi Beyani Itiratit-Teberri fi slm Ehli'z-Zimme), (Risaletn Fil-Fark Beyne'l-Hadisi'l-Kuds ve'l-Kur'ni vel-Hadisin Nebev), (Risaletn Fissalavat'l-Hums), (Matlai'l-Bedri Fi Fezaili-Leyleti'l-Kadri), (Hlsat'l-Kelmi Fi Bina-i Beyti'llhi'l-Harm), (Mrid'l-Hda fi Hakk Ebeveyi'r-Resl). 1000 tarihi balarnda yazlm Trke (Bostan- Kuds ve Glistan- nsi) mellifi Nuh bni Mustafa irfaniyle tannm baka bir zattr.

 417 N U R U L L A H BN ERF M A R A 1105 = 1693 Kadlar zmresinden fazilet sahibi bir zat olup 1105 H. de stanbul da vefat etti. Eserleri : (erhun Al Kefi'l-Hakk Li Fazli'bni Rz Behan Bakl-i iraz), (Mecalis'l-Mminin), (Nrl-Fetava), (Mesaibn-Nevasp), (nsl-Vahd Fi Tefsiri Ayeti'l-Adli ve't-Tevhid) dir.

N S A R A L EFEND 1110 = 1698 let ilimlerinde ve Arapcada derin bilgi sahibi (Muhyi-i Kayseri) unvann haiz fazilet sahibi bir zat olup Aksarayldr. Bir mddet Mf tlk hizmetinde bulundu. 1110 H. de stanbulda vefat etti. Edirnekap s haricinde medfundur. Bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde mevcut olan (Fevaid'l-Aliyye) isminde Trke fetvas ile (Kazi Mr) ve (Lar) zerlerine haiyesi ve bir hayli talikat vardr. Mftlk ken disinden sonra olu olup 1119 H. de vefat eden lim ve airlerden Mu hammed Beli Efendiye tevcih edilmitir. 1170 ksur tarihlerinde vefat eden torunu Muhammed Efendi de limlerden br zat olup (Haiye AlelHayal), (Haiye Alel-Hseyniye), (erhu Adab Birgiv), (Mecmuatn-Nefasiyine) gibi eserler ve (Kifayetl-Ukl Ven-Nkl) isminde (Mlteka) erhini yazmtr.

N A Z R A B R A H M EFEND 1188 = 1774 Kadlar zmresinden, ilim ve kalem sahiplerinden irfaniyle tann m bir zat olup Edirnelidir. Tahsilini tamamladktan sonra bir mddet mderrislikle megul olmu bilhare kadlk mesleine girerek meslek iktizas bir hayli seyahat etmitir. Bulunduu yerlerde er-i erif yolu zere ve er' vazifeler yapmakla beraber isimleri aada yazl eitli mevzularda bir ok faydal eser yazmaa gayret sarfetmitr. Tasavvuf mesleine de intisab etmi olup slkn Sezai-i Glen hazretlerinden tamamlamtr. Kadlarn limlerinden ve mehur airlerden Km Muhammed Efendinin kardeinin oludur. Vefat tarihi Nazray- Edip terkibinin delleti olan 1188 H. dir. Kabri hakkndaki rivayetler birbirine muhalif F. : 27

 418 olup mehur (Hadikat'l-Cevami) mellifi Hafz Hseyin Ayvansarayi'nin (Mecmua-y Vefeyat)nda Edirnede vefat ettii yazl olduu gibi, baz zatlar da eski Zarada hirete intikal ettiini rivayet etmektedir ler. Edirneli Hubr Abdurrahman Efendinin (Enis'l-Msamirn) ismin deki Edirne tarihini pek ok ilvelerle byk cilt zerinde zeyl eden zamanmzn maarifcilerinden Edirneli Bdi Ahmed Efendi merhumun (Riyaz- Belde-i Edirne) adndaki mhim eserinde de hal tercemesini yazdmz bu zatn kabri hakknda sz geen yerler saylmakla bera ber Kesriye bal Hurpete olmas ihtimali de zikredilmitir. Bu cizin mtalasndan geen mezkr zatn el yazs ile yazma byk bir mec mualarnda aadaki risalelerden 16 tanesi mevcuttur. 1 Risale-yi Ehadis-i Kudsiye 2 Risale-yi Eraan Al Kelimeteyni 3 Risale-yi Ehadisi Erbaini Slasiye 4 Kavsiye Ba Ehadisi erife ve Ebyat Ltife dertir endazi 5 Mncil Melal ve Msill-Kemal : (Beden ibadetlerle manev ibadetlerin iaretlerinden bahseder.) 6 Letaif mam- Azam : Byk mam hazretlerinden nakledilen ince mes'eleler beyanndadr. 7 Risaleyi Nuut-i erife: Trke ve Farscadr. 8 Muammeyat Manzume : Esmal Hsna, Esmai Muhammedi, Esmai Enbiya, Esmai Sahabe, Esmai Meayih ihtiva eder. 9 Tercemeyi Kasideyi Mnferice : Manzumdur. 10 Tercemeyi Risaleyi Etvar Seb'a 11 Insanname : Nefsi bilmeye dair olup yazl tarihi Husn ha time terkibinin gsterdii 1164 H. dir. 12 erhu Kt'ay : Aynani Aynan lem yektbhma kalem... 13 erhu Gazeli Mevlna: Hest-i Likay ikan Bakare beku bekav bekav 14 erhu Gazeli Niyazii Msr : Olne kesrettir ki, onun haddi yok payan y o k 15 Manzumeyi Ahlkiye 16 Beyan- Ruh Ba Akvali Sahha 17 Behet Ebrar ve Lem'atl-Esrar: Muhadarat ilmine dair Trke br eser olup kendi el yazs ile yazma nshas bu ciz tarafndan Edirne'de Veli Dede dergh ktphanesine hediye klnmtr. 18 Tuhfeyi Gleniye 19 Tuhfetl-Letaif fin-Nevadiri vel-Emsal vel-Garaib 20 Camiul-Mucizat 21 Tuhfetz-Zevra : Badat kadlnda bulunduu zaman d manzum bir eserdir.

yaz


22 Risaletl-Fruk:

Fruku Hakk tarzndadr.

23 Muhtasar Tarihi Osman 24 Muhtasar mtr. Tarihi Edirne: (Ensl-Msamirn) den ksaltl

25 Tercemeyi Camiul-Hikyat 26 Divan: Kendi el yazs ile yazma nshas Bahekapsnda Ha midiye ktphanesindedir. hazretleriyle olan

27 Mecmuay Mekatip : Byk ksm Sezai mektuplarn ihtiva eder.

28 erhi Gazeli Usuli: (Ey hakikatten haberdarm nedir) Br naat erifinden : Derri lutfun bize darul emandr ya Raslellah. Saadet re'fet anda rayegndr ya Resiilellah! Terahhum eyle lutfeyle Nazira derdimendidir; efaat iltimas eyler zamandr ya Rslellah!

diyen Mevl

29 Beyan- Hurufi Tehecci : Harflerin lgat mnalar, kullanla r, Kur'n- Kerimdeki says tecvid ilmindeki vasflar, Farscadaki m nalar, Ncm ilmindeki vazife ve kullanlar ve husus hassalarndan bahseder.

NECP ABDULLAH EFEND (HOCA) 1219

= p4^ \^o'^

Kamus mtercimi Asm Efendi merhumun stad olup Ayntapl dr. mrnn sonlarnda Medineyi Mnevvereye hicret etmi ve 1219 H. de Nebk - si Hurma isimli yerde hirete intikal etmitir. Eserleri: (erhu ifay erif El-Msemma bi Kenzil-Vefay Fi erhi-ifa), (erhu emaili erif), (erhi Devrl-l Li'-eyhi Ekber), (erhu M e fatihud-Drryye), (erhu Araisi Hadimi) ile (Nazmi Nefis) manzume si, (erhu Mecami't lil Hdim), (erhu Risale-yi Vaz'iyye) vesairedir. bu eserlerden (Devrl-l), (Mefatihud-Drriyye), (Arais) erhlerini ihtiva eden bir mecmua Yahya Efendi ktphanesinde vardr.

420

NAM HALL EFEND 1230 = 1814 Mellifler zmresinden bir zat olup Konyada domutur. Mstecizade lkabiyle tannmtr. Tahsilini tamamladktan sonra uzun mddet Manisada ilme hizmet etmi ve mftlk vazifesiyle megul olmutur. 1230 H. de Manisada vefat ederek Ulu Mezarlkta defnedildi. Eser leri baslmam olup aadadr : (Haiye Alel-Beyzavi), (Haiye Ale't-Tehzip), (Haiye Alel-Hayali), (Haiye Alel-Muhtasar), (Haiye Al Risale-yi stiare lil-Kazbd), (Haiye Al Risaleti'l-Vaz'iye), (erhul-Avamil) ve (Haiye Al Risaletit-Tevhidi lil Birgiv) dir.

NYAZ EYH SMAL EFEND 1312 = 1894

umnuya bal Kara Ehadlar kyndendir. Osn.an Pazar kasaba snda medfundur. Eserlerinin balcas : (erhu zhar), (erhu Kfiye) ile (Muharici Hurufu), kularn ve hayvanlarn seslerine tatbik yolunda risaleyi (Tecvid), (erhi vasiyet nameyi Birgiv) ve (erhu talimil-Mteallim) dir. Talebelerinden ve hemehrilerinden olup 1312 H. de Edremit yak nndaki Havranda vefat eden Hseyin Hsn Efendi de limlerden bir zattr. Eserleri: Akaidden bir metin ile (Hlasat'n-Nahiv) dir. (Ref'ul-Estar fi halli Mteallakati'l-zhar) isminde olan (zhar er hi) ikinci defa olarak baslan Abdullah Eyyub'nin erhi kenarnda ba slmtr ki, faydal ve ksa bir erhtir.

OSMAN FAK EFEND (GRCZADE) 1151 = : 1738 Ediblerin limlerinden bir zat olup Amasyaldr. 1151 tarihinde memleketinde vefat etti. Burma Minare bitiiinde yaptrm olduu k tphane civarnda medfundur. Mrettep divaniyle (Molla Aliyyl-Kar'nin krk hadisine) sal erhi vardr. mufas

 421 OSMAN BN Y A K U P ( K E M A H ) V A Z 1171 = 1757 vefat

Musannifler zmresinden bir zat olup 1171 H. de stanbulda etti. Eserleri :

(Haiye Al Tefsirin-Nebei lil-Beyzav), (Haiye Al Tefsiri'l-Fatiha), (erhu Hizbi zam), (Tavzihul-Esrari erhu Berektil-Ebrar filAkaid), (El-Mnfeyye fi Kefi Esrari Muvattai li mami Muhammedieyban), (Tenvirs-Senedi Fi izahi rumuzil-Msned), (n Eba Hanife), (Sllem'l-Felahi fi erhi Nuril-zah), (Tezhils-SUem erhu Di baceyi SUem) ve mehur (Mutavvel) i de (Mehasinl-Edep) ismiyle k saltmtr.

OSMAN BN A L M E V K U F A T 1179 = 1765

Sultan 1. Mahmud devri limlerinden olup 1179 H. de stanbulda vefat etti. Ahlk ve tasavvuftan baslmam bir eseri vardr. bahseden (Tarikat'l-Ebrar) isminde

OSMAN A B D L M E N N A N EFEND 1301 = 1883

limlerden ve Nakibend eyhlerinden bir zat olup Sandkl kaza snn inmolu - ivril nahiyesindendir. Resm ilimleri pederinden tah sil ederek stanbula gelmi Sivri Hsarl Osman Efendiden nabet ve ca zet almaa muvaffak olmutur. Bu arada Denizliye yerlemi ve 1272 H. de vefat ederek Deretekke adl yere defnedilen Nakibend halifelerin den irvanl Hac Ahmed merhumun kzyle evlenerek makamna geip tedris ve irad vazifesine balamtr. 1301 H. de vefat ederek kaynpederinin Al kasidetil-Muaerat Nakibendiyye), yanma defnedildi. (erhu ra-

li'-eyhil-Ekber El-Msemma

Bi Ne'ver'

gaibi fi Mecdi'n-Nasayih ) , (Tercemeyi Miftahul-Maiyyeti f Tarikati'n(Hulasatl-Mantk fi erhi Tekzibil-Mantk) isimle rindeki matbu ve (Eyyhel-hvan), (Meclisi l y d e y n ) , (Risaleyi Nutkye) isimlerinde matbu olmyan eserlri vardr,

 422 MER VECHDDN BN ABD'L-MUHSN ERZNCAN 843 = 1439 Musannifler zmresinden bir zat olup Kars'da domutur. Mave rannehir'e giderek mehur fakih Sadr.-era'dan tahsilini ikmal etti. Hadis ilminden mehur (Meariku'l-Envar) (Hadaiku'l-Ezhar) ismiyle erh ettii gibi, usl-i fkh ilminden (Kef-i Pezdev) yi de erh etmi tir ki, her ikisi de o ilimlerde olan ihtisasnn delilidir. (Tebyin'l-Maarif) isminde risalesi de vardr. 843 H. de vefat etmitir. Olu erefeddin Muhammed de fazilet sahiplerinden bir zat olup Amasya'da medfundur. Pederinin de Amasya'da medfun olduu tahmin edilmektedir. (Kef-i Pezdev) erhinin bir nshas Edirne'de Sultan Selim ktphanesinde vardr.

PR MUHAMMED BN YUSUF A N K A R A V 866 = 1461 Lgat ve Fkh ilmi mtehassslarndan ve Osmanl melliflerinin eskilerinden fazilet sahibi bir zattr. Eserleri baslmam olup (Shah- Cevheri) ile (Marib) vesaireden toplad Arapa lgatlar karlklar ile terceme ederek (Tercman) isminde 28 bab zerine tertiplenmi ciltten ibaret bir lgatname tanzim ettii (Kef'z-Zunn) da mezkr dur. Bundan baka (Mltekat Sihah'l-Cevher vel Mlhaku Bi Muhtari's-Sihah) isminde ayrca bir lgati ve (Zbdetl-Fetava) adnda bir fetvas vardr. Doum yeri Konya Erelisidir. 866 H. de vefat etti. (Zbdetl-Fe tava) nin bir nshas Nuruosmaniye ile Bursada Ulu Cami ktphanele rinde vardr. (Haiye al erhi Dibaceti'l-Misbah)da eserleri cmlesindendir ki, bir nshas Umum ktphanede, (Terceman) le (Mltekat)n nshala r Nuruosmaniyede vardr.

PERVZ ABDULLAH EFEND 978 = 1570 Kadlar zmresinden ve eyh Yavs mntesiplerinden lim ve arif bir zattr. Resm ilimleri Allme bni Kemalden tamamlad. Mekke Mol las iken 978 H . de vefat etti. Hz. Hatice (Radiyallah Anha) n m civa rna defnolundu.

 423 Eserleri : (erhu Telhs-i Miftah), (Talikat alel-Hidaye), (Risale-yi Velayet), (Risaletn fil Vaz'i), (Telhsu-Tuhfetil-Meani Li lmil-Meani), (Mirkats-Sema) vesairedir. stanbulda bir medrese yaptrmtr. Vidin kads iken her bahsi bir takm bablar toplayc olmak zere bahsi ihtiva eden (Techil) ismin de tp ilmine ait bir eser de yazmtr. (Mirkats-Sema) Ali Kuunun Heyet ilmine (Kozmorafya)ya mteallik Farsa olarak yazm olduu risalesinin geni bir ekilde ter cemesidir. Bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr.

PRZADE BRAHM BN HSEYN (BURHANEDDN BRAHM EB MUHAMMED) 1000 = 1591 limlerin en deerlilerinden bir zat olup stanbulludur. Bir mddet Mekkeyi Mkerreme Mftl yaparak dine hizmet etmitir. simleri aada yazl risaleleri havi grm olduum bir byk ciltten ibaret mecmuasndaki son yazd risalesinin tarihi 1096 H. oldu una gre 1000 H. adamlarndan bulunduu anlalmaktadr. Eserleri: El-Kavll-Ezher fi ma yfta fihi bi kavlil-imami Zfer El-kavll-fasll-mazi fi beyani hkmi azlis-sultani lil-kad Es-sualu vel-murad fi cevazi istimalil miski vel-amberi vez-zibad fraul-cehdi fi davel-yedi 'lar-rtebi fi hukmil-sari bil-kurbi El-kavlt-tamm fi ademi infisahid-daril-mste'cereti bil-inhidam naletl-eribi fi hkmi istimali evani'l-fizzati vez-zehebi El Fevaidl-Mhimmetl-Feridet fi izahil-elfazil-garibe Bulul-Eribi fi beyani arzil-hicazi ve ceziretil-arab El-vesku minel-urveti fi beyani aksamir-riveti Ref'ud-dalli fi beyani hukmit-tazri bi ahzil-ml El-kavls-sevab fi hukmi'l-babi bi menkulil-eshab El kavls-srr fi hkmi fenai'd-dr zalett-Dakki fil muradi min-yevmi-ekki zharl-Kenzil Mahfi fi ademi zimani's-sayraf El-istidll fi hukmi'l-istidll Haiyeyi Ebah ve Nezair (Umdeyi Zevil-Basayir) El-lema't fi hkmi salti erbai bade'l-cumuati El-kavl'l-Batt fi sali's-sevabi li'l-emvati

 424 PRNCCZADE S L E Y M A N EFEND 1280 = 1863

limlerden ve mttakilerden bir zat olup eyhlerden Hzrzade Ha san Efendinin damaddr. Galatada Arab Camii erifi vaizi idi. 1280 H. de stanbul'da vefat etti. 112 bahis zerine tertiplenmi iki byk cilt (Tuhfetl-Vaizn) isminde eseri vardr. Baka eserleri de olduu anla lmaktadr. 1110 H. de yazlm Mustafa bni A h m e d Varnav'nin (Mec lis) i ve Cemal Halveti halifelerinden Muhterem bni eyh Mahmud T o kad'nin (emsl-Vaizin)i, 1176 H. de vefat eden Muhammed bni Mus tafayi Sivas'nin (emaill-lemail-Alm ve Mecalisl-Havassi velA v a m ) , Sultan II. Beyazit'in muasr Muhammed bni Kemalin 41 bab zerine tertiplenmi (Bostanl-Mslimin)i, 1144 H. de ark Kara Hisa rn Karagl nahiyesinden Muhammed bni Halil Efendinin de (Terbatl-Ebrari ve Terhibatl Esrar) , bir nshas Umum ktphanede mev cut olan Abdlkerim bni Muhammed Efendinin (Nasayihul Ebrar) , son devir limlerinden Hopal Osman Efendinin matbu (Drretn-Nasihn)i ve Ksezade Osman Efendinin (Meclis) i ve bir nshas Nuruos maniye ktphanesinde mevcut Cemal Halveti halifelerinden m eyh Murad Efendizade eyh Mahmud Efendinin (Melz'l-Mttakin ve Melce'u's-Salihin) ve (Rahatl-Ervah) mev'zalara mteallik eserlerdendir.

P R Z A D E M U H A M M E D SAD EFEND 1302 1884 Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup Nidenin Bor kazasmdandr. 1302 H. de memleketinde vefat etti. eitli Arab ilimlerden bahseden baslmam drt byk cilt zerine tertiplenmi mecmuas ilm fazile tinin delilidir.

RESUL BN S A L H EFEND ( A Y D I N ) 978 = 1570

Fkh ilminde ihtisas sahibi hmlerden bir zat olup Aydnldr. (Fe tava-y Adliye) adyla yazd Arapa bir ciltten ibaret fetvalarn 966 H. de halen Akhisara bal bir nahiye olan Marmara Kads iken Kanun Sultan Sleymann emir ve iaretiyle yazp tertip ettii (Kef'z-Zu nn) da mezkrdur. Vefat tarihi 978 H. de, kabri zmirde Seyyid Mkerremeddin derghndadr.

 425 RAMAZANZADE AHMED ELEB 986 = 1578

Tarihi Ramazanzade Nianc Mehmed Paann oludur. lmiye mevkilerini devrederek Mekkeyi Mkerreme kads olmutur. Dnn de am- erife iki konaklk bir yerde 986 H. de vefat etti. Cenazesi am'a nakledilerek Salihiye kabristanna defnedildi. Faziletli, air bir zattr. Umumi tarihlerimizden (Mir'atl-Kinat) mellifi Muhammed Efen dinin pederidir. Eserleri: (Sre-yi 'rafa kadar rab K u r ' n ) , (Talikat alelBeyzav), (Haiyeyi erhi Miftah), (Haiyeyi erhi Mevakf), (erhu Hrz- mam- Ali) dir. Beyitlerinden : Tali'de devlet olmasa, hizmet ne fayda Haktan inayet olmasa taat ne fayda.

RIZA AL ELEB (AMASYAV) 1039 = 1629

Ediplerin faziletlilerinden olup Amasyal Pr Muhammed Efendi nin oludur. Msr - Kahire mevleviyetinde (Yksek kadlnda) iken vefat etti. Karrafeyi Msryyede Ali Paa yaknnda medfundur. D o um tarihi (Rza), vefat (Ba- Dil) terkibinin delleti olan 1039 H. dir. Eserleri : Mrettep Divan ve (Nakdl-Mesaili fi Cevabis-Sail) is mindeki fetvalardr. Ktib-i sfehann (Haridet'l-Kasri ve Ceridet Ehli'l-Asr) ismindeki tarihini de (Avd-ebab) ismiyle ksaltmtr. Kta Metheyle Cenab- Mustafay

Evldn li Murtezayi Geldin bu tenknay dehre Muhlis ide gr Ali Rzay... Her sene bir naat erif yazmak deti idi.

 426 RECEP EFEND (MD) Mehur limlerden bir zat olup bu ciz tarafmdan zetnamede Diyarbekirli (Amid) olarak yazlmtr. grlen bir ica

Mev'iza ve ahlka mteallik 97 bab zerine mrettep Arapa (Camiu'l-Ezhar ve Letaif'l-Ahbar) ismindeki eserini 1060 H. de Tire'de Camii Atik ve Cedit vaizi iken yazdn kitabn hatimesinde zikret mektedir. (El-Vesiletl-Ahmediyye vez-Zeriats-Sermediyye) ismin deki 1087 H. de tamamlad (Tarikat- Muhammediye) erhi limler arasnda muteberdir. Tire'de limler arasnda Darul-Hads Camii adiy le anlan Yeniceky mahallesi civarnda bulunan mescidin gneyinde ki geni kabristanda medfundur. Mezar tanda yaz yoktur.

REMZ MUSTAFA EFEND 1100 = 1698

Kadlarn faziletlilerinden bir zat olup pederi Antakyaldr. stan bul kads iken 1100 H. de vefat etti. (Lemeatl-Envar) isminde (Bey zav) haiyesyle Kur'n, Hadis, byk isimler ve beldelere ait kelime lerin irabnn erh ve izahna dair (Nakdl-Lsan v e Akdl-Hisan) is miyle mdekkikane bir eser yazmtr ki, bir nshas Esad Efendi k tphanesinde vardr. Baka eserleri de olduu anlalmaktadr.

RODOSZADE MUHAMMED EFEND 1113 = 1701

(AYASLUl)

Fazilet ve kalem sahiplerinden bir zat olup Ayasluludur. Tahsil ve tefeyyz stanbuldadr. 1113 H. de vefat ederek Cenab- Peygam ber Efendimizin mihmandar Hz. Halid ibni Zeyd El-Ensari civarnda (Het behet) tarihinin mellifi Mevlna idris Bitlisi'nin yaptrd idris Kk denilen yere defnedildi. Eserlerinin mehuru ibni Hallkn hretiyle tannm 681 H. de vefat eden Kad emseddin Ebil-Abbas Ahmed'in (Vefeyatl A y a n fi Enbai Ebnaiz-zaman) ismindeki hal ter cemelerine ait kitabnn tercemesidir. Bundan baka (Hamseyi Nizam) yi, (Hara Eb Yusuf) u, (Divan- rfi) den drt kasideyi de terceme et tii gibi, devrinde muteber kitaplarn bazlarna da haiyeleri ve talikat vardr.

 427 Eserlerinden : Yalnz (bni Hallikn) tercemesi baslmtr. Kendi el yazs ile yaz ma (Harac- Ebi Yusuf) tercemesi ehid Ali Paa ktphanesindedir. Surrinin balad (Acaibl-Mahlkat) da terceme etmitir ki, bir nshas Revn Odas ktphanesinde mevcuttur.

REIVIZ MUHAMMED EFEND (KAYSER) 1131 = 1718

Kayseriden yetien limlerden olup hal tercemesi yukarda geen Nisar Ali Efendiden ikmal-i Nsah eyledi. (Tarikat- Muhammediye) zerine (Knz'r-Rmz) ismiyle mufassal bir haiye yazmtr k, bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr. iir kaabiliyetine de sa hip olup mrettep divanesinin matl aadadr: nvan- erefi besmeleyi Mushaf esma Ser levhay levhi ezeli fahri msemma Mahbub-i Huda m^temeni inhve ill Mazmun-i Hda vakf- Esrari hafaya 1131 H. de vefat ederek Seyyid Burhaneddin trbesi civarnda def nedildi.

RIFKI MUSTAFA EFEND (EYH HSREVZADE KAYSER) 1140 = 1727 Fazilet sahiplerinden bir zat olup hal tercemesi yukarda geen Ni sar Ali Efendi talebelerindendir. 1140 ksur tarihlerinde Kayseride ve fat etti. %: i ^ l Kayseri mfts iken 1131 H. de (Ferazetl-Fkhiyye ve FekahetrRfkyye) ismiyle makbul bir eser yazmtr.

RAHM ABDURRAHM EFEND 1223 = 1818 Fazilet sahiplerinden tasavvuf diline de aina bir zat olup Erzurum ludur. iire kabihyeti ve eyhlislm Arif Hikmet Beyin pederine ho cal vardr.

 428 1223 H. de stanbulda vefat etti. Kasm Haninin (Seyri Slk il melikil Mlk) n (Refk- Tarik) ismiyle terceme ettii gibi (Avamil-i Atik) i de manzum olarak terceme etmitir.

RD A H M E D EFEND 1251 = 1835

(KARAAAC)

Derin limlerden bir zat olup ark Karaaaldr. Pederi Konyaya bal Silleden Karaaaca hicret etmitir. Nesep silsilesi mam Begaviye dayanr. Nakibend tarikatmdandr. Hadim mfts Muhammed Emin Efendiyle stanbulda skdarl Veli Emin Efendilerden icazet almtr. Mft iken 1251 H. de vefat etti. I-varaaata eyh Mente kabristannda medfundur. Eserlerinden (Bina erhi esas) ve sa Goci erhi (Tuhfetr-Rd) ile smet Buhar'nin : Sarho ezkuyi harabat gezer ger demmi d Bi talepkarii tersa beei bade fru Matlal gazelinin erhi olup (Hall-i Rumuz) ismindeki risalesi ba slmtr. (yat- Secde risalesi), (Masdar risalesi), (Kelimey-i Tevhid risalesi), (Melek ve Cinnin tetkikine dair risalesi), (Karantinann ceva zna dair risalesi) eserleri cmlesindendir. Yze yakn zata icazet vermee muvaffak olmutur. Uak limle rinden Aymtapl Hac A h m e d ve Denizlili Hafz erif Sar Keili Hac Ahmed, Akehrin kes kynden Hac Ali Efendiler mehur talebelerindendirler.

R A G I P EFEND (HACI M U H A M M E D R A G I P EFEND) A M D 1264 = 1847 limlerin en deerlilerinden bir zat olup Diyarbekir - Amidlidir. Hal tercemesi yukarda geen Kk Ahmedzade Ebu Bekir Amid'nin torununun oludur. Tahsilini tamamladktan sonra memleketinde tedris ve telifle megul oldu. Vefat 1264 H. de, kabri yaptrm olduu medre senin avlusundadr. Eserleri : Risale-i Mhimme fi tefsiril-yati Hakk'l-uzat ve erhil-Ehadsil-vrideti fi

 429 Risale fi tahkikit-tarih Tercemett-Teracm Fi Teracimil-Buhar Risale fi tesbihatit-tuyr. Risale fi lmit-tarif Risale fi tahkikil-imkni alel-hseyniye Risale fi tahkiki ibareti'n-nassi ve iaretihi ve delletihi ve iktizaihi fil-usl Risale fi tahkiki tahvili'l-kble Risale fi tahkiki lfzi ma za erhu laazi ismi Ferazdak li Kasm Rasim mid Risaleyi Nefise fi alayikl-mecaz Vesiletl-Vahiy Risale fi lfzl-kfr vel-ikfari vet-tekfri lisanda iirleri de vardr. Yksek ceddi Sbgatullah Efendi de deerli limlerden bir zat idi. (Lbbl-Beyan) isminde bir eseri vardr.

RET AHMED EFEND (NEVEHR) 1282 = 1865

Mderrislerin byklerinden Nevehirli Kk Sleyman Efendi nin olu olup Nakibendi tarikatndandr. Evkaf Hmayun mfettii iken 1282 H. de stanbulda vefat etti. airane tabiat ve (Fyuzat'l-Ceybiyye ales-salatil-meiiyye), (Kekls-safiyye alel varidati's-sa'diye) isimlerinde eserleri vardr. Be yitlerinden : Tarik-i nakibend ehlinin feyzi Hdadandr Onlarn nisbeti cmle Resul mctebadandr (Kekl) tarikat pirlerinden eyh Sadeddin Cbbav hazretlerinin

V e en seelu anir-ricali fe nisbeti matll kasidelerinin Trke erhidir.

RAF EFEND (STANBUL) 1309 = 1891

Mollalar zmresinden ve Nakibend tarikat mensuplarndan fazi let sahibi bir zat olup stanbulluur. 1309 H. de stanbulda vefat etti. Eypte Halveti tarikat pirlerinden mmi Sinan derghnda medfundur.

 430 Matbu eserleri : (email-i erife tercemesi), (Mekasidu't-talibn), (Mizans-Slk), (dab'l-Mescidi vel-Cami), (Muhtasar email-i erife tercemesi). Baslmam eserleri : (Tefsir-i erif), (Tefsir-i Sure-yi Ysuf), baz (Ehadisi erife erhi)

RECEP EFEND (HACERZADE - FERECK) 1311 = 1893 Fazilet ve eser sahiplerinden ilim mcahidi bir zat olup Fereciklidir. Tahsil ve talimi stanbuldadr. 1311 H. de icazet verme muvaffaki yetini mteakip vefat etti. skdarda Karacaahmet mezarlnda med fundur. K k byk 15 kadar eserinden matbu olanlar unlardr: (Tefsr-i Sre-yi Mutaffifin), (erhu Risale-yi Cedide al Kavaidi'lV a z ' i y y e ) , (Tefsir-i Sre-yi Nebe) dir. Nebe sresinden aasn da tamamen tefsir etmitir. Hocas Halil Efendiyle ayn gnde vefat etti.

REF EFEND ( Y A N Y A V ) 1320 = 1902 Mekteb-i Sultan'nin alndan itibaren akaid ve arab ilimleri okutmu maarifci bir zat olup Yanyaldr. Nakibend tarikatndandr. 1320 H. de ,vefat ederek Hz. Halid civarnda Kagrl derghna defne dildi. Matbu eserleri: Sarf ilminden (El-Muhtasar). Tasavvuf v e Kelm ilminden (Rehber-i Hak ve Emali tercemesi), (yat ve Ehadis-i Erben tercemesi), (Padiaha itaat hakkndaki hadis- erifler) dir. Fenerdeki b y k Rum mektebiyle Taksimdeki R u m mektebinde verdii dersler den elde ettii istifadeyi Malyakas Efendinin eserlerinden bulunan gra merle Trke - Rumca yazlan byk lgatna ilim ve kalem yardmn da bulunarak tamamlamtr. Trke, Arapa, Rumca konumaa ve yazmaa muktedirdi. RAHM EFEND (ENl) 1327 = 1909 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Einlidir. Tahsilini stanbulda Ehaveyn Hoca Efendiden tamamlamtr. 1327 H. de yeni tayin olundu u Nuvab mektebinin mdr iken henz gen denecek bir yata v e fat etti.

 431 Edirnekaps haricinde Haleb merhumun yaknnda defnedildi. Eserleri: (Enmzecl-Fkh) : Sualli ve cevapl mnekkah bir tarz dadr. Matbudur. (saretl-Fnn) : 12 fenden bahseden bir eser olup bu da sualli ve cevapl bir tarzdadr. Baslmtr. (erh-i Maksud) : Baslmtr. (El-Ikdn Nam Alel-Cami) : Nahivden. Baslmtr. (Devhatl-Anadil Al Tuhfetl-Avamil) : Vaz'dan. Baslmtr. (Tefcirt-tesnm fil-kalbis-selm) : Mev'zadan. Baslmtr. (El-feyzl-Kuds alet-tarss) : Usl Fkhtan (haiye-yi Tarsus). Baslmamtr. (Terceme-yi Mir'at) : Usl- Fkhtan olup baslmamtr. (Mnay- Mutavaata dair risale). Baslmamtr. (GliyetnNevafic Ale'n-Netayic) : Nahivden (Adalya haiye) Bunlardan baka okuttuu kitaplarn hemen hepsi hakknda deer li mtalalar vardr.

SABT MUHAMMED EFEND (KAYSER) 1311 = 1893 Zamanmz limlerinden olup Kayserilidir. 1311 H. de memleketin de vefat ederek Kurunlu Camii avlusuna defnedildi. Eserlerinden : (Miratl-Hamidin Fi Kefi Esrari'l-Muhakkkin) ismindeki (Fatihay-i erife tefsiri) 1390 H. de stanbulda baslmtr. Beyan ilminden (Feride) isamn (Muinl-Mster) ismiyle terce me ettii gibi, ifay- erifteki Peygamber Efendimizin email-i erifesine mteallik bahisleri de derleyip toplyarak (Aynr-rahmeti ven-Nr) ismini vermitir ki, ikisi de baslmamtr.

SEYYD AL KOMENAT (TOKADI) 840 = 1436 Mellifler zmresinden bir zat olup Tokada bal Komenat adl ky dendir. Sivasta yerleerek tedris ve telifle megul oldu. Eserleri: (naye) ismindeki (Vikaye erhi) ile (Zeyci amil) ibarettir. Vefat 840 H. de, kabri Amasyadadr. erhlerinden

 432 Fru'dan (Minhet's-Slk fi erhi Tuhfetil-Mlk) yazar em seddin Muhammed Efendi ile 1027 H. de vefat eden (Araisl-Hat) mel lifi Dervi Ahmed bni Muhammed ve 1018 H. de vefat eden (erhu Hadis-i Erban) sahibi eyh A h m e d bni Muhammed Efendiler de T o kattan yetien limlerdendir.

SLEYMAN BN AL (KARAMAN!) 924 = 1518 Fkh ilmi mtehassslarndan fazilet sahibi bir zat olup Karaman ldr. 924 H. de vefat etti. Eserleri: (erhu Mecmei'l-Bahreyn), (Haiye yi erh-i V i k a y e ) , (Risaleyi A r u z ) , (erhu Feraiz), (erhu Hilfiyat), (erhu Kaside-yi Br'e), (Cami'l-Fsleyn) deki 380 suale cevap, (er hu Mlteka), (Risale-yi Semt-i Kble) dir.

SAD ELEB (EYHLSLM) 942 = 153& Beyzav muhaisi adyla mehur olup Kastamonuya bal Dadaydandr. Bekaya geti Sadeddin-i Sani msrann delleti olan 945 H. de vefat ederek Eyp Sultan harimnde Gufran toprana emanet klnd. Eserlerinin en mehuru (Tefsr-i Beyzav haiyesi) dir. Dierleri (Mecmua-y Fetava), (Haiye Al erh-i Hidaye), (Haiye Alel-Kamus) ile mteaddid risalelerdir. iire de kabiliyeti vardr. Beyitlerinden : leme doldu meserret, lk ben ad olmadm. Ah kim ben bende, bir dem gamdan azat olmadm.

SUD (BOSNAV) 1005 = 1596 Osmanl limlerinden olup Bosnaya bal Foaldr. Farsay Diyarbekirde Muslihuddin Lar'den renmitir. stanbula dnnde (Mesnevi erif), (Glistan), (Bostan), (Hafz iraz) divanna erh yazmtr. Baslm eserlerinde Farsa kaidelerine ait baz hatalarna tesadf olunmakla beraber istifadelidir. Bunlardan baka bni Hacibin (Safiye) ve (Kfiye) sini, Nahivden (Dav')yi Trkeye terceme ettii gibi (Hidayetl-Hikmet) erhi zeri ne de haiyesi vardr. 1005 H. de stanbulda vefat ederek Aksarayda Y u suf Paa Camii avlusuna defnolunmutur.

 433
SRKEZADE BRAHM EFEND (BURSAV) 1092 = 1681 Fazilet sahiplerinden ve kadlar zmresinden bir zat olup Bursal dr. Ruh hdiselerin ilmine dair (Mefatihu'l-Ftuh f Ahvali'r-Ruh) is minde limlerce makbul bir eseri vardr. 1092 H. de vefat etti. Orhan Gazi trbesi karsndaki ilk mektebin yannda medfundur. Halveti tarikat halifelerindendir. Ruh ilmine dair yazlan eserlerden bazlar: 1 Babl-Ftuhi fi Ahvali'r-Ruh: (Eb'n-Neca El-Ebyari'l-Msr). Baslmtr. 2 Kitab Srrr-Ruh: (Ebil-Hasan brahim El Bukai el-Msr) 3 Kitabr-ruhi ven-nefs : (bni K a y y m Cevziye) 4 Menazill-Ervah : (Muhammed Vcudil Larendev) Umum ktphanede vardr. 5 6 7 8 bni Sinann Ruh : ((Srr Ruh : (Hoca lm-i Ahvali Kasidei Ruhiyesinn erhleri Paa). Baslmtr. Tahsin Efendi). Baslmtr. Ruh : (Ali rfan B e y ) . Baslmtr.

9 lmi Ahvalir-Ruh : (ehbenderzade Hilmi B e y ) . Baslmtr. 10 Pisikoloji - lm-i R u h : (Baha Tevfik B e y ) . Baslmtr. 11 Fenn R u h : (Doktor Abdullah Cevdet B e y ) . Baslmtr. 12 lmu'r-Ruhi ve ahvalhu : (zmirli Bakczade Hakk Efendi) Baslmtr. 13 lmi Ahval-i Ruh : (Yusuf Kemal Bey) 14 Risale Fi tahkk'r-Ruh : (bni Kemal)

SLEYMAN EFEND (MFTl- GELBOLU) 1110 = 1698 Fakhlerden bir zat olup uzun mddet Gelibolu Mftlnde bu lundu. 1110 H. de vefat ederek Gazi Sleyman Paa Camii avlusuna def nedildi. Eserlerinden: (Muvazzah) isminde (Mlteka erhi) vardr ki, bir nshas Ayasofyada mevcuttur. (Drer) mtercimi Sleyman bni Veli Ankarav'nin bu zat olmas kuvvetle muhtemeldir. Mekke-yi Mkerreme kadlnda bulunup 1036 H. de am'da vefat eden (Teshl Mirati'l-Usul Fi Tercemeti Mirkat'l-Vusl) mellifi Os man bni Abdullah da Geliboludan yetien limlerdendir. F . : 28

 434
SLEYMAN FAZIL EFEND (STANBUL) 1134 = 1721 Fakih, Muhaddis, Mfessir ve Kraat ilmine de hakkiyle vakf bir zat olup stanbulludur. Hal tercemesi ileride yazl Yusufzade Abdullah Efendinin staddr. Tahsilini Arabistanda tamamlad. Ayasofya vaizi ve muallimi iken Kad mate stadl-Enami msrann delleti olan 1134 H. de vefat etti. Okmeydan civarnda nciler tekkesi yaknndaki kabirlerde medfundur. (Beyzav tefsiri) ile (Buhar), (ifa) ve (Mearik- erifi) defalarca hatmetmitir. Eserleri: Ahlk ilminden (Miftahu'l-Felah), (erhu Hadsi Erben Lin-Nevevi), (erhu Akaid-i Adudiyyeti'l-Msemma bi fevaidisseniyye), (Risale-yi Halvet), (erhu Kehmeteyi-ahadet), (Haiye-yi Tehzip), (Fevaid-i Salavat-i erife), (er hu Msned-i Mslim El-msemma bi Buyeti'l-mslim ve guryeti'lm u n i m ) , (Tefsiru yeti vemallah yrid zulmen li'l-ibad), (Risale fil-Kebair), (Risalett-Takav), (erhu dabi A d u d i y e ) .

SAAKLIZADE MUHAMMED BN EB BEKR (MARA) 1145 = 1698

Osmanl limleri iinde ilm ihatasyle mehur bir zat olup Maraldr. lk tahsilini memleketinin limlerinden tamamladktan sonra (Tib yan) tefsiri mellifi Muhammed ve Darendeli Hamza Efendilerin ders lerine devam ve usule gre tahsilini bitirip memleketine dnm ve bi raz sonra am'a giderek Abdlgani Nablus hazretlerinden Hadis, Tef sir, Tasavvuf gibi yksek ilimlerin tahsiline gayret sarfedip icazet ve hilfet alarak Maraa dnm, bir taraftan ders halkasna toplanan tale belere ilim retmee, bir taraftan da faydal eserler yazmaa bala mtr. Bu ekilde ilim neriyle megulken Eeyh Saakl terkibiyle Saaklzade dnyadan bekaya irtihal etti msrann delleti olan 1145 H. de vefat etti. Maran kble tarafndaki mezarlkta medfundur. (Sicil-i Osman) de skdarda medfun olduu gsterilmesi zhul eseridir. Deerli eserleri aadadr : 1 2 3 4 5 6 7 Haiye-yi Tefsir-i Keaf Al Sretil-Bakare Aynl-Hayati f beyanl-Mnasebat fi sretil-fatiha Risale fi ayatil-Mteabihat Risale fi imani valideyi reslillh Gayetl-Brhani fi tefsiri Ayetil-Krs Haiye Al erhi Dibace-yi Tarikat Muhammediye Teshill-Feraiz

^ 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

435

smetl-Ezhan Sbhatl-Kadri fi medhi melekil-kadr Sel Sebill-Mean Tavzihu Zbdetil Menazr Nehrun-Necat fi tafsili Aynil-Hayat Andelibil-Menazr Haiye Al erhi Risaletil-Adap li Takprzade Takrirl-Kavanini minel-mantk vel-mnazara Risaletn Fi Tecdid-i man Risaletn-Fil-Fetava Camiul-Knz

19 Cehdil-Mukilli minet-Tecvid 20 Tahrirut-Takriri minel-Mnazara 21 Risaleyi dihye 22 Tehzibl-Krae (33 cz mikdanndadr). 23 Arais fil-mantk 24 Velediye 25 Haiye Al erhi Metali 26 Haiye Alel-Hayal 27 Risale fi itlafi'l-kilbil-muzrra: Mahrukzade Cafer bey tara fmdan terceme edilmi v e baslmtr. 28 Tertibi'l-Ulm: (Bu eser de, bir sene evveline gelinceye kadar medreselerde okutulmas lzumlu grlen haiyelerin tedrisinde fayda olmad ve her fen iin mtehassslar tarafndan Avrupallarn kla sik tbir ettikleri ayrca faydal eserler yazlmas gerektii aklan mtr.) 29 Risalett-Tenzihat Maal-Haiye 30 Neri Tavali: (Tavali metin ve erhlerinin tetkikinden sonra mutlak hakikatin neden ibaret olduuna dairdir^) SKUT M U H A M M E D EFEND ( K U L A V ) Fazilet sahibi eyhlerden bir zat olup hal tercemesi ileride yazl eyh Nuzuli Efendinin faziletiyle tannm oludur. Mev'zalara dair olup limler arasnda (Mecalis) tabir olunan eser ler tarznda (Bizaatl-Vaizn ve Felhul-Mtteizzn) isminde Arapa olarak yazlm mufassal bir eseriyle zamanna kadar mevcut olan sa Goci erhlerinin hemen hepsinin muhteviyatn toplam olmakla bera ber ilveler ve lzumlu bahisler de katlmak suretiyle (Camiu-uruh) adnda Arapa bir de sa Goci erhi vardr ki, baslmam olan her iki eseri de let ve yksek ilimlerdeki ihtisasna kfi delildir. Pederinin vefatndan evvel hac yolunda hirete intikal etti.

436

SEYYD MUHAMMED SAD EFEND (KARAHSAR) 1190 = 1776

1159 H. de Diyarbekirde vefat eden eski sadrzam Kara Hisarl Sey yid Hasan Paanm oludur. Tahsilini tamamladktan scr:ra ilm mevki leri devrederek stanbul kads olmutur. 1190 H. de Taun .hastalndan vefat etti. Boaziinde Gksu civarnda yaptrm olduu eme sofasn da medfundur. Eserleri: (erhu Kelime-yi Tehll), (Tefsir-i Sure-yi Zil Z a l ) , (er hu dab Gelenbev) dir. Bu eser, limler arasmda Hasanpaazade is miyle mehur olup baslmtr.

SROZ MUSTAFA EFEND (i) Sultan 11. Mahmud devri limlerinden olup aslen Rizeli ise de fetva msevvidlii ile uzun mddet Siroz'da ikamet ettiinden dolay Siroz adyla hatrlanmaktadr. Kabri Demirhisar kazasna bal Vetirne k yndedir. Eserleri : (Haiye-i Burhan- Gelenbev) ile o asrn Siroz mfts bulunan fazilet sahiplerinden evki Efendinin vaz'i ilmine dair yazd metne (Hulsatl-Efkr) ismiyle mufassal erhten ibarettir.

SLEYMAN EFEND (KIRKAAC) 1268 = 1851

Son asr limlerinden bir zat olup Krkaaldr. lk tahsilini me hur limlerden Alaehirli (-) Hac brahim Efendiden yapm, Mevlna Hdim'nin torunu ile Konya limlerinden Mft Molla Efendiden ta mamlamtr. Tahsilini bitirdikten sonra memleketine dnm ve ilmin nerine balayp defa icazet vermee muvaffak olmutyr. 1268 H. de vefat ederek eski mezarlk denilen kabristanda yol kenarna defnedildi. Bu havalide Krkaacn (Makarr-i Ulem - limlerin Merkezi) vasfiyle hret kazanmasna bu zatn deerli varlklar sebep olmutur.
( 1 ) (Cenk Name-i lh) mellifi Muhammed ve (Tuhfett-Tullap) mellifi Abdullah Efendiler de Siroz'dan yetien limlerdendir. (2) 1222 H. de Alaehirde vefat ederek istasyondan ehre giden cadde ke narndaki kabristanda medfun bulunan bu zatn baz ilm eserleri olduu riva yet edilmise de bu hususa dair Alaehirde yaplan ara^rmalardan bir semere elde edilememitir.

 437 Mevcut kitaplar faziletli isimlerini tayan medresenin iindeki k tphanede bulunmaktadr. lm eserlerinden mnazara adabna dair (Ka ratepeli haiyesi) matbu, (erhu Mecami' lil-Hadim), (erhu HatimetilUsul) matbu deildir. Nakibend tarikatnn halifelerindendir.

S U A V EFEND (AL SUAV EFEND) 1294 = 1877 Fevkalde zek sahiplerinden bir zat olup; stanbulludur. Ksa za manda tahsilini ikmal ederek kendisine mahsus bir tarzda tedrise ba lad. Bir mddet Simav, Bursa, Sofya, Filibede rdiye muallimlii ve saire gibi hizmetlerde, stanbula geliinden sonra da siyas sebeplerle Avrupa'ya giderek Paris ve Londrada neriyatta bulundu. stanbula d nnde Mekteb-i Sultan mdrl vazifesini ifa etti. 1294 H. de Sul tan V. Murad tahta karmak iin byk ksm Rumeli halkndan olmak zere bana toplad ahali ile raan Sarayn bast zaman, hayat na son verildi. Cesedi taraftarlaryle beraber Yldz Camii kble taraf sol kesi stnde o tarihte mevcut olan kabristana defnedildiyse de bir mddet sonra kabristan ortadan kaldrld. Ana dili olan Trkeden ba ka Arapa, Farsa, Franszca ve ngilizcenin edebiyatna vakf konuma ya ve yazmaya muktedirdi. Tesbit edebildiim eserleri aadadr: 1 2 ihtiva 3 4 5 Ulm Gazetesi : Pariste 15 gnde bir nerolunurdu. Sebakul-Ulm. (Unvan'-erefe) naziredir. Her satr 21 fenni eder. Bursada nazmetmitir. Terceme-i Tertibil-Ulm: (Saaklzade) Terceme-i Cevami-i Ilmi'r Riyazi Hukuku-evari: (Sonradan stanbulda baslmtr.)

6 Hive: (1290 H. de Pariste baslan bu eser iki ksm olup birinci ksm Rusyann Orta Asyada ilerlemesi, ikinci ksm Hive hanl beya nndadr. 7 Girit tarihesi 8 Trk. 9 Yarm fakh din ykar. 10 Kudret-i siyasiye der dveli islmiye 11 lm-i Usull-Hukuk. 12 Kiyotiyos : (Yunan filozoflarndan Efltunun ders arkada Kiyotiyosun Milttan 450 sene evvel yazd edep ve ahlka dair risale sinin tercemesidir). 13 Muhbir Gazetesi: (55 numaraya kadar stanbulda bundan aa s Avrupada nerolunmutur.)

 438 14 15 16 tanbulda 17 geni bir Taharriyat- Suavi Al Tarih-i Trk Kaydl-Mevcudi ve Saydil-Mefkud Muhtasar ihyy- Ulum Tercemesi: (Eserin Farsa nshas s Atf Efendi ktphanesindedir.) Tedbir-i Servet: (hyaul-Ulum) un hal kitab esas tutularak ekilde terceme edilmitir. Filibede yazmtr.

18 Ulema (Ulemann hal tercemeleridir) 19 Herseklilerin ifadat: Franszca 1875 H. de Pariste baslmtr. 20 li Paann siyaseti: (Sonradan stanbulda baslmtr.) 21 1288, 1289, 1290 senelerine mahsus tarih bilgileri vesairey ih tiva eden Salname. 22 Zeyl Takvimi't-Tevarih: slmtr. 23 Tercemet Lgaz- Kabes Efltun: slmtr.) (Arapaya tercme eden bni Miskeveyh, Trkeye terceme eden Al Suavi Efendidir. Pariste ba (Tamamlanmamtr). Pariste ba

S L E Y M A N H A K K I EFEND (ESKEHR!) 1315 = 1897

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Eskiehire bal Muttalip kyn dendir. lk tahsilini mekteplerde, ykseini stanbulda tamamlyarak Eskiehire mft tayin olunup mrnn sonuna kadar fetva verme ve tedris hizmetiyle megul olmutur. Eyledi mfti-i ekmel irtihal msrann gsterdii 1315 H. de vefat etti. Ad geen ehirde medfundur. Kelm ilminden (Ruh-u Kmmel't-Tefrd erhu Kelimetit-Tevhid) ile yine ilm-i kelmdan (Telhisut-Tevhid) ve erhi (Tahlisut-Tahtid) isimlerindeki eserleri bir arada baslmtr. Bir de basl olmyan (Esmay Hsna) manzumesi vardr. 1304 H. de Afyon Karahisarnda vefat eden kadlardan Yeniky naibi hretiyle tannm Muhammed Emin Efendi de fazilet sahiplerin den bir zat olup (Zbdetl-Akaid), (Camiul-Cuma), (Ekmel ma temmel-Itr), (Umdetl-Cihad) gibi matbu risaleleri vardr. (Tefsrun-Necat) ismiyle msemma Trke Nebe sresinden Kur'n- Kermin sonu na kadar olan mufassal tefsirin mellifi olup 1293 H ' de vefat ederek skdara Karacaahmed mezarlna defnedilen Tophane mfts Os man Necati Efendi ve fazilet sahibi kadlardan (Mirzatl-Fuhul) ismin de manzum fkh meseleler mellifi Ahmed Ferid Efendi de Eskiehirden yetien limlerdendir.

 439 (Mirzat), Ayptap naipliinde yazd iin, muasr olan beldenin limlerinin bu cmleden olarak (Tahtav) mtercimi Abdlhamid Efen dinin takrizleri, pederi mft Hseyin Efendinin (Kahve ile enfiye kul lanl) hakknda risaleleri vardr. 1189 H. de Fatih camii erifinde (e mail-i erife)yi okutan Osman bni Musa Efendi de Eskiehrden yetien limlerden olup Hacamat ile kan aldrmaya dair Trke baslm risale si vardr. SIRRI YAKUP (KARAMAN) elebi Sultan Mehmed devrinin limlerinden ve hal sahiplerinden bir zat olup Karamanldr. (Risale-i Menasik-i Hac) ile (nna lenansuru ruslena)) ve (Yaktulnen nebiyyine bi gayri Hakkn) yet-i kerimele rinin arasnda zahirde grlen tenakuzu mufassal olarak aklama ve halletme yolunda kaleme aldklar deerli bir eseri vardr. Kopyada is miyle anlan mescid avlusunda medfundur. Kara Yakup ile beraber Mol la Fenar'den istifade etmilerdi. SARI KRZ NUREDDN EFEND (BALIKESR) 927 = 1520 Hakk syleyen fakih ve muhaddis bir zat olup Karesi - Bahkesirdendir. Bursal Hocazade ile Sinan Paadan tahsil etmitir. Sultan I. Selim zamannda Kazaskerlik rtbesine nail olmutur. F khtan seme meseleleri toplayan (Mrteza) isminde bir metni ve Karaseyyidi-i Hamdinin suallerine cevaplar vardr. Vefat 927 H. de, kabri stanbulda Fatih civarnda Yayla camii yaknndaki mektep avlusunda dr. E.serleri : (Haiye-yi erh-i Miftah), (Haiye-yi erh-i Mevakf), (Talikat alel-Hidaye), (Risale-yi Kelmiyye) dir. Halep Kads iken 990 H. de vefat eden torunu Muhammed Efendi de fazilet sahiplerinden bir zattr. Sar tyl, ksa boylu ve (iman) olduu iin zamannda San Krz adiyle hret bulmutur. S O L A K Z A D E HALL BN HACI M U H A M M E D EFEND (STANBUL) 1095 = 1683 Kadlar zmresinden fazilet sahibi bir zat olup stanbulludur. 1095 H. de Manisa Kads iken vefat etti. (Tabakat- Hanefiyyesi), (Aruz-i Endls erhi) olduu, (akayk Zeyli Uak) de mezkrdur. (Taba kat- Hanefiyyesi) ikidir. Birisi Kutluba'nm (Tac't-Terarm) inin tel-

 440 hisi olan (Tuhfett-Teracim) dir. Dieri de bunun mufassaldr. Her iki sinin de mellifin en yazs ile yazma nshalar Veliyyddin Efendi k tphanesinde vardr.

S A D I K M U H A M M E D EFEND 1099 = 1687

(SAKIZ)

Kadlarn faziletlilerinden bir zattr. 1099 H. de vefat etti. Eserleri: (Surret'l-Feteva), (Bedayius-Skk), (Nevadirl-Fkhiyye fi mezhebil-Eimmetil-Hanefiyye) olup son eserini, Kuds Kads iken yazmtr. 1134 H. de El-feyzl-Erham fi erhil-Hizbil-Azam) yazan ibrahim Efendi de Sakz'dan yetien limlerdendir. Bu zat (Manzume-yi ehidi) yi de erh etmitir. Sakz mftlerinden Hseyin Hsn Efendinin de Resl- Ekrem Efendimizin peder ve validelerinin imanna dair risalesiyle (Kasideyi Mnferice) erhi vardr.

S A D I K EFEND

(SADREDDN R V A N Z A D E E Y H L S L M M U H A M M E D S A D I K EFEND) 1121 r= 1709

Mteaddit defa eyhul-Islmlk makamna getirilen fazilet ve takva sahiplerinden bir zat olup mehur limlerden Sadreddin irvan'nin to runlarndandr. 1121 H. tarihinde vefat ederek Fndkl camii erifi av lusuna defnedildi. Tasavvuf mesleine de intisab ve bir hayli eseri var dr. Eserleri baslmam olup bazlar aadadr: (Risale-i Akaid) (Risale fi beyani innen-Nbvvete efdal minel-Velayeti) (Risale fi beyani aksami'z-Zikir) (Risale-i Mucize fi beyani'l-Musafaha) (Risale-i Merbe fi't-Tasavvuf) (Risale fi't-Tashye ve't-Tarziye) (Risale fi beyani fazileti'z-Zikri'l-Hafiyyi ale'l-Cehr) (Risale fi isbati's-Sani') (Risale- Mntehabe min aseti'l-Lehfan fi Mekyidi'-eytan) (Risale-i Nefy'-irketi) vesaire.

 441 SUBCEL MUHAMMED EFEND 1261 = 1845 Mellifler zmresinden bir zat olup Aydn nahiyelerinden Subicelidir. Ad geen nahiyeye bal Dede kynde medfundur. (erhu'l-lzhar el-Msemma bi fethi'l-Esrar), (erh-i Maksud), (er hu Kifayeti'l-Mbted) gibi, eserleri olduu (Karabazade-i zmir)nin kitabnda yazldr. Mezar tandaki ibare aadadr : Ziyaretten murad olan duadr, Bugn bana ise yarn sanadr. Merhum ve mafur eyh Muhammed Efendi ruhuna Fatiha Sene 1261 H. SU MEZ MUSTAFA EFEND (KAYSER) 1170 = 1756 Mazannadan (Veli olduu zannedilen) ve ilmiyle mil limlerden bir zat olup Kayserilidir. Usul-i Fkh kaidelerine tatbik ederek hazrlad (Mirvaha) ismin deki mufassal (Mlteka) erhi eserlerinin mehurudur. Senelerce su i medii rivayet olunmutur. 1170 H. de memleketinde vefat ederek Sey yid Burhaneddin civarna defnedildi.

SADIK EFEND (HOCA - PIRAVAD) 1290 = 1873 Bulgaristan'n Pravadi kasabasndan olup tahsil ve tefeyyz stan buldadr. Boaziinde Saryer'de yerleip oturduu iin Saryerli hre tiyle tannmtr. Dini ilimlerde ve Farscada hususiyle hadis ve tefsir ilminde ihtisas sahibi edip, nktedan bir zattr. lmi ve edeb eserlerinden baz (Sre-i erifelere tefsiri), (Hadis-i Erban erhi 1001 Kelm), (Bahriye) isminde birer risalesi, (Mnacat) admda arifane bir risalesi, Yusuf Paa merhumun (Telemak) tercemesine naziresi vardr. Srgn olarak drt sene Akk'da bulunduktan sonra stanbul'a dnn mteakib 1290 H. tarihinde vefat ederek Beykoz ci varnda Ya dann Boaz tarafndaki ehitlik tepesine defnedildi. Ba zan zahir ehline kar souk zahid halinde grnmek detlerinden idi. Nakibend tarikatnn Halid kolundandr. Arab ilimleri Mzlif (stanbullu) Ahmed Efendiden tahsil etmitir. Arap, Trk, Fars dilleri ne hakkiyle vakf olduu gibi, Franszca ve Rumcaya in idi.

 442 SARILARLI MUHAMMED EFEND (ELMALI) 1278 = 1861 Son asr limlerinden bir zat olup Elmal kazasna bal Sarlar k yndendir. 1278 H. de Elmal'da vefat etti. Eserleri : (erhu stiarey-i Cedide), Siyas ilimlerden (Namus-i Azam) ismiy le metin ve erh, Mnazara ilminden (Mazharu Mealimi Al Miftahi Meklim) ismiyle metin ve erh, Vaz' ilminden (Kad Adut) risalesine (Meribetl-Uyun) ismiyle erhtir. 893 H. de Sultan II. Bayezit adna Fkhtan mehur (Kenzd-Dekyk) (Uyunul-Hakayk) adyla erh eden Bli ibni sa Fakh de Elmal dan yetien limlerdendir.

SARI BRAHM EFEND (AYDN) 1312 = 1894 demili akr Ahmedzade merhumun icazet verdii en tannm talebelerinden olup A y d n Yeni Pazarndandr. demite tahsilini ta mamladktan sonra Aydn'da ilme hizmet ve fetva ile hayatn geirdi. 1312 H. de Hacc- erifi ifadan sonra Medine-i Mnevvere'ye bir ko nak mesafede bulunan (B'rl-M) adl mahalde rahmet-i Rahmana ka vutu. 9 defa icazet vermee muvaffak olan deerli limlerdendir. (Cell ve mkn- Gelenbevlerine), (Akaid sam) ma talikat ile Trke (stiare) risalesi vardr ki, hepsi de baslmamtr.

EMSEDDN MUHAMMED AKEHR 739 = 1338 Sekin limlerden bir zat olup mrnn sonlarnda Medine-i M nevverde yerleerek 739 H. de vefat etti. lmini kemale erdirmek iin Kuzey Afrika lkelerine kadar etin seyahatler yaptn (thafl-zhar) sahibi zikretmektedir. (Cennetl-Firdevs), (Mensek'l-Kasidi'z-Za'r) isimlerinde eserleri vardr. (El-intikad fi erhi umdet'l-itibad) mellifi olup 800 H. de vefat eden Ahmed ibni Ouz Dnimend le (Tarikat- Muhammediye) sarih lerinden Hocazade Abdn-nazir Efendi de Akehir'den yetien limler dendir.

 443 AD GELD EMSEDDN ELEB PAA (AMASYAV) 782 = 1380 Amasyal Mevlna Abdlmelikin talebelerinden olup Amasya Emri iken 782 H. de Sivas hkimi Gaddar Kad Burhaneddin'in elinde ehit olmutur. Pr lyas civarnda medfundur. (Vkat) ve fetvalardan fkha ait garip meseleleri ihtiva eden (Eddrerl-Mensure) isminde byk bir eseri vardr. EMSEDDN MUHAMMED BN YUSUF EL-HONEV 888 = 1583 limlerin en byklerinden ve Gazi Murad Hdavendigr devri adamlarmdandr. Tahsilini tamamlamak iin am'a kadar gitmitir. Ta ceddin Tebriz vesaire gibi limlerden ilim tahsil etti. 888 H. de burada vefat etti. Eserleri: (erhu Mslim), (htisar- Mufassal liz-zemaher), (erhu telhisilMiftah), (erhu Mecme ul-Bahreyn), (Kitab-u Drerl-Bihar El-Camiu'l-mezahibil-Eimmetil-Kibari Fi'l-Furui), (erhu Umdetn-Nesef). (Drerl-Bihar). 850 H. de Muhammed El-Buhar tarafndan erh olunmutur ki, bir nshas Air Efendi ktphanesinde vardr.

KRULLAH (AMASYAV) 894 = 1488 Sultan n . Murad ve Fatih devirlerinde malmatnn genilii, fazi let ve irfaniyle tannm bir zat olup tp ilmi ile musikiye de vukufu vardr. Hal tercemesi eyhler faslnda mezkr eyh Yr Ali'nin birade rinin oludur. Her iki padiaha da hususi mavir olmak erefine mazhar olmu tur. Vefat 894 H. de olup eyh Vefa trbesinde medfundur. Hacc e rife gidiinde Msr limlerinden de istifade etmitir. (Behett-Tevarih) ( ' ) adnda Farsa bir tarihi olduu gibi, kendi eserlerinden (RiyazlUlm) tarznda Farsa (Menhecr-Read fi Sulukl-bad) ismindeki de( 1 ) Basl olmyan bu tarih hilkatten itibaren Fatih devrine kadar 13 bab zerine tertiplenmi bir ciltten ibaret olup eski corafyaya ve Tabakat- Ricale (limlerin hayatlarna) dair de faydal malmat vlardr. Faris mahlasl bir air tarafndan terceme olunarak Kanun Sultan Sleyman'a takdim olundu. Bu tercemenin bir nshas Esad Efendi ktphanesinde vardr.

 444 erli eserinin hatimesinde devrinde muteber (145) iHm ve fenden ilitibas ettiklerini hikye etmektedirler. (Ftuhat fil-Cifir) isminde bir ese riyle bir nshas Ayasofya ktphanesinde mevcut (Camiud-Deavat) simli eseri de vardr. (Ensl-Arifin), (erhu kasideyi Emal) de eserle rindendir. Muhtelif ilimlerden bahseden (En mu'zecl-Ulum) - (Ansik lopedi) tarznda Farsa yazlm eserini (Riyazl-Kulb) adyla 894 H. de Sultan II. Bayezit'e takdim klan kruUah irvan de fazilet sahip lerinden bir zattr. (Riyaz)n bir nshas Ayasofya ktphanesinde vardr.

EMSEDDN ( A Y D I N ) 900 = 1494 airlerin faziletlilerinden eitli ilim ve fenlere vakf bir zat olup Aydnldr, ilk tahsilini memleketinde yapm, Iranda tamamlamtr. Dnnde Fatih Sultan Mehmed Han'n takdir ve iltifatlarna maz har oldu. Fatih hazretlerinin arzulanyle ran limlerinin byklerinden A b dlkadir Acem ile mbahaselerde bulunarak deerini isbat etti. lisanda iir inadna kadir muktedir bir airdir. Mahlas (Nahi fi) dir. 900 H. tarihi snrnda Bursa'da vefat etti. Dede Efendi mescidi avlusunda medfundur. Edvar ilmine dair yaz d kymetli bir eseri olduu (ekayk tercemesi) nde kaytldr.

EYH SNAN RUM (BURDUR) 911 = 1505 eyhlerin fazilethlerinden bir zat olup Burdur Hamid Hindendir. 911 H. de memleketinde vefat etti. Evlenmemitir. Bursa'da Ahmed Pa a medresesi mderrisliinde bulundu. Eserleri baslmam olup aa dadr: (Haiye-yi erh-i Akaid), (Haiye-yi erh-i Miftah), (Haiye-yi Tecvid), (Haiye-yi Mutavvel) dir.

SUCA BN N U R U L L A H ( A N K A R A V ) 960 = 1552 Fkh ve feraiz ilmi mtehassslarndan bir zat olup 960 H. de vefat etti. Feraizden (Cevahirul-Mesail ve Halll-Mkilt) isimlerinde mak bul eserleri vardr.

 445 UCAEDDN L Y A S RUM 920 = 1514 Dimetoka'dan yetierek ksa zamanda pek ok ilm hret kazand. Edirne'de mderris iken sarlk rz olarak tekad olmutur. Mutasav vflara ve eyhlere tam bir muhabbeti vard. Vefat 920 H. de, kabri is tanbul'da Yenikap dnda yaptrd mescidin avlusundadr. Seyyid erif Grcani'nin (Tecrid), (Matali), (emsiye), (Adudiye) erh ve ha iyelerine yazd haiyeleri ile (Haiye Al Haiyetil-Hayal) vesaire dir. Efdalzade medresesi mderrisi iken 940 H. de vefat eden kk olu Ltfullah Efend de musanniflerden bir zattr. (Haiye Al erhi AdabilImad), (Haiye Al Hasiyeti Akaid Li Mevlna Kestel), (Haiye Al erhi Hidaye Li MoUazade) vesairedir. (DMETOKAV)

E Y H Z A D E MUHYDDN M U H A M M E D EFEND ( t Z M T l ) (i) 951 1544 Kad Beyzav merhumun btn slm lkelerinde mehur olan tef sirini muhakkikane bir surette tahiye eden (Haiye yazan) faziletli zat olup Kocaeli - Izmittendir. Tahsilini stanbulda Efdalzadeden ikmal etti. Medrese mderrisliklerini devrettikten sonra emekliye ayrlarak inziva ya ekildi. Vefat 951 H. de, kabri stanbulda Emr Buhari yaknnda Hoca Hayreddin mescidi avlusundadr. Eserleri: (erhu Mesabih), (erhu Kasidey-i Br'e), (erhu Miftahul-Ulm Lis-Sekkl), (erhu Mearik), (erhu Kavaidi rab), (erhu Feraizi Siraciye), (Tefsir-i Surey-i hls), (erhu Vikaye) vesairedir. Emr Ahmed Buhari halifelerinden Muslihuddin Efendinin halife sidir.

(M Osmanl limleri iinde eyhzade isminde (Mlteka sarihi) baka bir zat vardr ki, eyhlislm Abdurrahim Efendiye hsmlndan dolay Damad diye mehur olmutur. Bu zatn ismi Abdurrahman ibni eyih Muhammed, doumyeri Geliboludur. Anadolu Kazaskeri iken 1073 H. de vefat ederek Emr Buhariye defnedildi. Matrdiler ve Earler arasnda teferruata ait meselelerdeki ihtilflarnn hal ve birletirilmesine dair 1137 H. de (Nazml-Feraid f cem'il-Fevaid) ismindeki eserin mellifi Bafra Mfts eyhzade Efendi de yine baka bir zattr. 1032 H. de vefat ederek stanbul'da Miskindede mezarl na defnedilen Kzanlkl eyhzade Ahmed ibni Zahid Muhammed Efendi de dier bir zattr ki, (erhu Miftah)a talikat (aiye-yi Keaf)n istiare bah sine ayrca risalesi vesair risaleleri vardr.

 446 KADI BEYZAV TEFSRNE HAYE Y A Z A N OSMANLI LMLERNN MEHURLARI HCR MLD

1 2 3 4 5 6 7 8

bni Kemal Atufi

vefat

Seyyid Ahmed Krm eyhzade Muhyiddin Muhammed

eyhzade Cemaleddin shak Karaman Molla Gran Hatibzade Surri Mustafa Efendi Kadzade emseddin Ahmed Efendi Dede Cengi Ysufzade Abdullah Hilm Kmalzade Aleddin ibni Ali Sadreddin irvan

9 10 11 12 13 Muhammed ibni Cemaleddin irvan 14 Muhammed ibni Veliyyi'l-Izmir 15 16 Hamza Efendi

941 948 862 951 933 893 901 969 988 975 1167 979 1000

H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H.

1534 1541 1457 1544 1526 1487 1495 1561 1581 1567 1753 1571 1591 1751 1670 1466 1831 1797 1656 1687 1814 1634 1499 1585 1481 1563 1538 1567 1777 1780 1795 1578 1600 1653

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

Muhammed Mekk Efendi Hzr ibni Muhammed Amasyav

Mustafa ibni Hamza et-Tarsusi Izz zade eyh Abdlltif Bursav

Feyzullah Efendi Halil Naim Manisav

Ganizade Nadiri Ahizade Yusuf bni Cneyd Tokad Molla vaz Aliyev Molla Hsrev Nureddin Ahmed Hamza-i Karaman Sadi elebi Abdlkerimzade Muhammed Efendi Hasan el-Aydn (Karatepeli) Muhammed ibni Yusuf el-stanbul smail Konev smail Mfid Efendi Yusuf Sinaneddin Amasyev Molla A h m e d emseddin Karaba Abdullah Krd

1165 H. 1081 H. 871 1247 1212 1067 1099 1230 1034 905 994 886 971 945 975 1191 1195 1210 986 1009 1064 H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H. H.

 447 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46

Kemaleddin smail Karamani Muhammed Efendi Muhammed Akkirman AUmek Muhammed Bosnav Uak zade Abdullah Efendi Mestcizade Abdullah Efendi Ahmed Kazbd Osman Kemah eyh Baba Nimetullah

Muhammed ibni NuruUah Ruen

920 973 1174 1046 1090 1148 1162 1171 902

H. H. H. H. H. H. H. H. H.

1514 1565 1760 1636 1679 1735 1748 1757 1496

TALKAT Y A P A N L A R :

1 2 3 4 5 6

Bostan Efendi

vefat

977 H. 971 H. 976 H. 922 H. 904 H. 1001 H. 1036 H. 1039 H. 1176 H. 1175 H. 1052 H. 1294 H. 942 H. 1183 H. 971 H. 1057 H. 986 H. 976 H. 1080 H. 1202 1065 1161 1177 H. H. H. H.

1569 1563 1568 1516 1498 1592 1626 1629 1762 1761 1646 1877 1535 1769 1563 1647 1578 1568 1669 1787 1654 1748 1763

Muhammed ibni Mustafa Efendi NasruUah Rm El-Manastr eyh Muhyiddin Muhammed skilibi Muhyiddin Muhammed E-ehir bi ahaveyn Ankarav Zekeriya Efendi
irvan

7 Muhammed Emin ibni Sadreddin 8 Hidayetullah Aliyev 9 10

Muhammed el-Hadim mer Piyas 11 Abdul-Gafr el-Maruf bi Lebb mid 12 Muhammed Niksar 13 Seyyid Abdullah Sivas 14 Hasan Fehmi Efendi 15 Muhyiddin Muhammed Karabag 16 Altun okzade Hac Abdullah 17 Hayrabolulu Siyam 18 eyhzade Muhammed Vardar 19 Ramazanzade Ahmed elebi 20 mamzade Muhammed stanbul 21 Kuddus Abdurrahman Manisav 22 Izzizade eyh Mustafa Nesib Bursav 23 NuruUah irvan 24 Abdurrahman Rahim Bursav 25 Mfti-i Erzurum Hazk Muhammed Efendi

 448 Hal tercemeleri bu eserde zikredilen zatlardan baka Osmanl limle ri iinde tefsir ve haiye yazan kymetli zatlardan bazlar: 1 Tefsiru eyh smail Usturumcav Yaklak olarak 1110 H. de vefat etmitir. (Tefsir-i Mevakib) tarznda Trke yazlm byk bir cild halinde tefsiri vardr. Usturumca kenarndaki trbesinde bu ciz mellif tarafndan grlmtr. 2 (Haiye Al Tefsiri Keaf) : Selanik kads Hamid ibni Mus tafa. 3 (Tefsr-u Camiil-Esrar) : eyh Abdulmuhsin ibni Sleyman Gran Sultan 4. Murad devrinde yaamtr. Bir nshas Umum ktp hanede vardr. 4 (Haiye Al Muhtesarul-Keafil-Msemma bi Tavzihi mkiltit-Takrb): Ali ibni mer Erzincan 5 (Tefsiru Senik Ali ibni V e l ) : Hseyin Kif'nin tefsirinin geni olarak tercemesidir. Terceme tarihi 952 H. dir. Bir nshas negl'de sak Paa ktphanesinde tarafmdan grl mtr.

AH MUHAIVIMED BN AHMED 1052 = : 1642 Fazilet sahiplerinden ve Kad tefsirine talikat yazanlardan Manas trl NasruUah Rum'nin talebelerinden olup Manastrldr. 1052 H. de Manastr'da vefat etti. (Mntehal-Enhur fi erhi Mntebal-Ebhur), (erh-u Bedayiu's-Sanayi-i Tertib-erayi) isimlerinde eserleri olduu (Kefz-Zunn) zeyli (sar- N e v ) de mezkrdur. Arab - din ilimlere dair baz talikat da vardr. Eserleri baslmamtr. El yazs ile yazma (Mlteka erhi) bu ciz tarafndan Manastr k tphanesine vakfedilmitir. (Tevilt- Necmiyye) adiyle mehur olan (Bahrul-Hakayk) ismin deki Tefsir-i erifin hlsasn da (Nehru'd-Dekayk) ismiyle Trkeye terceme etmitir ki, bir nshas Halis Efendi ktphanesinde mevcuttur.

ABAN EFEND (MEZZNZADE EYYUB) 1099 = 1687

Fazilet sahibi bir zat olup Eyp Sultanldr. Fazl Ahmed Paa ad na yazlm tefsiri vardr. 1099 H. de vefat ederek Eybe defnedildi.

 449 AHAP KRD 1091 = 1680 En faziletli limlerden tahkik ve tasavvuf diline de vakf bir zattr. (Tahkikut-Teklf Al Merebi Ehli'l-Kef ve'-uhud), (TenbihulUkli Al Tenzihi's-Sufiye), (Cilal-Enzar bi tahriri'l-Cebri vel htiyar) isimlerinde muhakkikane bir surette yazlm eserleri vardr. Birinci eserini 1091 H. de kaleme almtr.

ERF IMUHAMMED EFEND (EYHLSLM - STANBUL) 1024 = 1615 Fazilet sahibi bir zat olup eyhlislm Es'ad Efendinin oludur. (Hlsat't-Tebyin fi Tefsr-i Suret-iYsn) ile lisandaki iirlerini muhtevi dvan, ve seme iirlere dair (Letaif'l-Kemal) isminde bir mecmuas ve (Fusl'l-rai fi ni'l-Mlk ve'l-Vzera) adn tayan baka br eseri vardr. 1024 H. tarihinde vefat ederek Sultan Selim'de dedesi smail Efendi camiinin avlusuna defn edildi. Farsa iirlerinden : Hak- almest ned an bi hakikat ahkm n be tahkik der eflk mukavvim ba Alim l Gayb-i hudavend haki-mest hemn Shunet kizbi bd- girtev Mneccimba

EVK AHMED EFEND 1224 = 1809 Fazilet sahiplerinden bir zat olup knyesi Ahmed evki ibni Abdullah'dr. 1224 H. tarihnde vefat etti. Eserlerinden: (Haiye ale'l-Fenar) le fkhtan Trke (Necat'l-Musall), matbu; dab (ahlk) dan telif ettii metinle erhi matbu deildir. EM' MUHAMMED EFEND (KSTENDL) 1272 = 1855 lim, air, hattat bir zat olup uzun mddet Kstendil mftln de bulunmutur. 1272 H. tarihinde vefat etti. F. : 29

 45 Eserleri baslmam olup unlardr : (Mrettep d i v a n ) , (Tuhfet'l-Hattateyn) ile cihadn faziletlerine mteallik Trke mufassal (Ryat'n-Nasri ve'l-irad) dr. Hat (gzel yaz) ilmini 1260 H. de vefat eden mehur hattat smail Zhd'den talim etmitir. (Tuhfet'l-Hattateyn)'i kt'a 18 satr zerine tertiplenmitir. Bir nshas fazilet sahiplerinden Badadl smail Paann ktphanesinde vardr. Hal tercemesi eyhler faslnda mezkr Nureddinzade halifelerinden Turhala'l Aleddin Kmili Efendinin de krk bab zerine tertiplenmi (Ucale-i Fusl-i Erbain fi Usuli'd-Dn) ismiyle cihadn faziletlerine dair Trke bir eseri vardr.

UUR! SABAHADDN AL EFEND (BALIKESR) 1285 = 1864 Fazilet ve irfan sahiplerinden bir zat olup stanbul'da limlerin mehurlarndan Akehirli mer Efendiden tahsilini tamamladktan son ra memleketi olan Balkesirde mftlk ve mderrislik vazifesiyle me gul olarak 1285 H. tarihinde vefat etti. (Dar'n-Nafia) ismiyle yaptrd medresede medfundur. Hayra ait eserlerinden bir ktphanesi ve lgat ilminden bir ese riyle bir mukaddime yedi b a b zerine tertiplenmi (Kife) isminde ta savvuftan bir kitab vardr.

EVKET MUSTAFA EFEND (STANBUL) 1291 - 92 = 1874 - 75 Fazilet sahiplerinden mdakkk bir zat olup stanbulludur. Tabib Albaylardan Mtercim Salih Rfk Beyin oludur. Ders halkasnda yeti en talebelerine icazet verecei srada yani (1291 - 1292) H. tarihinde ve fat btn talebelerinin kalbini dalad. Edirnekaps haricinde Vidinli merhumun kabri yaknma defnolundu. Vefat zamannda otuz sekiz ya nda idi. Eserleri : Ders olarak okuttuu btn ilim ve fenlere dair haiyeleri ve tali kat ile (ilim) hakkndaki risalesidir. Takrirlerinden meydana gelen Mecmuat'l-Fevaid ile (Haiye al erhi Usl-i Hadis Li Davd Kars) Ve (Talikat al erhi'l-Alkati Li Hafz Seyyid) sonradan baslmtr.

 45i Tahkik usl ile ders verme hususunda zamannda tek adam oldu unu kadir ve kymet bilen limler teslim etmilerdir. iir kabiliyetine sahib olup mehur limlerden Karnbadl Abdur rahman Efendi merhumun mezar tanda grlen selis tarih bu deerli zatn arifane eseridir. Adliye Nezareti Mstearlnda vefat eden Vahan Efendiden Ahkm- Adliye zalnda bulunduklar srada arkadalk vesilesiyle Franszcay da renmilerdir.

ABAN KM EFEND (MDl) 1301 = 1883

En faziletli limlerden eitli ilim ve fenlere vakf bir zat olup mid Diyarbekirlidir. Son icazetini Msr limlerinin en byklerinden bra him Bacr'den almtr. Memleketinde ders okutma ve eser yazma su retiyle hayatn geirerek 1301 H. de vefat etti. iire kabiliyeti, hat sa natna ve musikiye de intisab vardr. Hal tercemesi eyhler faslnda mezkr Abdurrahman Talibn Hz. lerinin halifesidir. Eserleri : (Mevlid). Baslmtr. (Dier Mevlid). Baslmamtr. (Mebahis-i Hz. sa ve Deccal). Arapadr. (Mneat). (Reddi Protestan). (Dvan) : Matbu. (Fatihi Mkilt) : 18 bahis hakknda olup bir nshas Sultan A b dlazize takdim edilmitir. (Kasidey-i K a m i s i y e ) .

ERF EFEND (MUHAMMED ERF EFEND) 1308 = 1890

Fazilet sahiplerinden Kurra ve Kur'an- Kerm hafzlarndan bir zat olup Ktahya Mfts Abdullah Sdk Efendinin oludur. Hal tercemesi yukarda geen Hafz Mahmud Vardar'nin (Tertib-i Zba) s tarznda ve sadece (Miftahut-Tefasir) ismiyle tannm ve baslm olan eserinde Kur'an- Kerm yetlerini heca harfleri zerine tertip ederek her yetin hangi cz ve sahifede olduunu ve limler arasnda muteber ve baslm olan tefsirlerden 7 tefsirin hangi cilt ve sahifesinde bulunduunu bildi-

 452 ren (Misbahul-Ayatil-Celileti'l-Frkaniyeti ve miftahut-tefasiril-Cemletl-Kur'aniye) adiyle kymetli bir eser yazmtr. Dier eserleri grlemedi. 1308 H. de Hicazda vefat etti. Pederi A b dullah Efendinin de (Miftahul-Buhar) si ile bu eserin tekmilesi olmak zere (El-Feyzl-Car Al Riyazi-Camii ehadisis-Sahih ve Ebvabihi ve Ktbihi'l-Leli) isminde bir eseri olduu gibi dedesi Abdlbaki Efen dinin de (Telvih haiyesi), (Esma'l-Hsna erhi), (Sirac'l-Msall er hi) vardr.

A K R A H M E D EFEND ( H A F I Z ) STANBUL 1315 = 1897 Arabi ilimlerde zamann en ileri gelenlerinden saylan bir lim olup stanbuludur. Mehur limlerden Ruscuklu eyh Mustafa Efendi ile es ki Sadrzam irvanizade Rt Paa ve naml hoca Hafz Galip Efendi nin derslerine devam ederek tahsilini tamamlamtr. Osmanl limleri nin sonuncular iinde en ziyade ilim nerine muvaffak olan bir zattr. Birincisinde 300'e yakn, ikincisinde 150'den fazla, ncsnde Sultan Selim Camiinde Gazi Mr'den balyarak 50-60 medrese talebesine ica zetname verme erefine nail olmutur. Fatih Asker Rtiyesinde vefa tna kadar Arapa dersi okuttu. Bu ekilde ekseri zamanlar ders okutmakla getiinden eser yaz maa vakit bulamamtr. Srp muharebesinde nc ilmiye taburu binbal ile harbe itirak ederek Aleksani'in Cumaya tesadf eden fetih gnnde orann en byk kilisesinde krsye kp halife hazret leri namna hutbe okumaa muvaffak olmutur. Talebesinden bir ok kad ve alay mfts, muallim, mderris var dr. Usl- Fkh ilminden (Mir'at) m baz meselelerinin halline dair ta likat, nahiv ilminden matbu (Taksiratut-TuUab Fil-Irab) risalesi ve ta lebeleri tarafndan zabt ve kayd olunan ilm takrirleri vardr. 1315 H. de vefat ederek Fatih Camii avlusuna defnedildi.

T A C B E Y Z A D E SAD ELEB ( A M A S Y A V ) 922 = 1516 Balangta kardei gibi, iirle megul olmutur. Esasen ilim ve fa ziletle hreti stn olup Seyyid erifin (erhu Miftah) ma, Sadr-eria'nm (erhu Vikaye) sine haiyelerle (Nesefiye) adiyle bir de akaid manzumesi yazmtr.

 453 Manzum (Mennesat- Semaiyesi) vardr. smi yazl tarihini gs teren (Hayru'l-Ahlm) da eserleri cmlesindendir. Vefat Tac- beyzada gitti dnyadan msramm delleti olan 922 H. dedir. iirlerinden : Ak halatn Ferhad ile Mecnn ne bilir? Biri da adamdr, birisi sahra delisi. Birinci ksm ahlk ve siyasetten, ikinci ksm mev'izadan bahsedici olmak zere II. Bayezid'e (Mir'at'l-Mlk) adnda Trke bir eser takdim eden Ahmed ibni Hsameddin de Amasya'dan yetien ediple rin faziletlilerindendir. Bu eserin bir nshas Esad Efendi ktphane sindedir.

TAC BEYZADE CAFER ELEB (AMASYAV) 920 = 1514

airlerin faziletlilerinden bir zat olup Sadi elebi'nin kk bira deridir. (Hevesname) isminde hakimane bir eseri vardr. Her iki birader Sultan Selim yaknnda Balat semtinde Nianc mescidi nnde medfun dur. 920 H. de eceli kaz ile vefat etti ki, evvelce nazmettii u: Ben ehid-i t- ak oldukta rah- yarda Ylmadan defneyleyin tenden gubri gitmesin beytinin hkm zahir oldu. (Hevesname) ve nefis talik hattyle (ya zs ile) yazma mrettep divann birer nshas Ayasofya ktphanesin de mevcuttur. Hat sanatn, Kbletl-Kttab eyh Hamdullahdan mek etmitir. Sultan II. Bayezid hakknda syledii mersiyesi, iirdeki kudre tini gsteren eserlerindendir ki, matl udur : Dnya, makam- hasret ve derd- bel imi Mihnet oca gam evi matem-sera imi Az-b frat milh cac ve azab- nr Darev derd, shhati renc--an imi n suya nakolur suver-i cism-i adem Fikr-i beka kiiye ber olmaz heva imi Verme gnl zeharifi dnyaya ey azz Alr gz ile, eyle nazar hep heba imi. Bir de (Fatihnamey-i stanbul) isminde mensur bir eseri vqrdr ki. Tarih-i Osman Encmeni mecmuasnda nerolunmutur,

 454
TACEDDN B R A H M BN A B D U L L A H 1090 = 1679 (HAMD)

Fazilet sahiplerinden bir zat olup Hamid elindendir. Amasya mf ts iken 1090 H. de vefat ettii (kd'l-Manzum fi Zikr fazili'r-Rm) da zikrolunmutur. Arab ilimlerin hemen her kolunda ihtisas sahibi idi. Fkhtan (Sadr'-eria)ya ve Seyyid erifin (Miftah erhi) ile (Tec rid) ine haiyeleri, sarf ilminden (Merah erhi), seme meseleleri muh tevi (Mecmua-y Fkhyesi) ve Ferzizin garip meselelerini beyan eden mecmuas vardr. TEVFK EFEND ( M U H A M M E D TEVFK EFEND) S T A N B U L 1274 = 1857 Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. Mezar tanda ya zl Eyledi Tevfik Efendi Kurbi Aly- Fena msrann delleti olan 1274 H. de vefat ederek Mesnevihaneye defnedildi. Balca tahsili Murad Molla eyhi Muhammed Murad Efendidendir. (Aruz-u Cami) ye (Kasaid-i Cami) ye erhleri ve ilim adamlarnn hal tercemelerine dair eserleri vardr. Basl deildir. Mesnevinin br ksm n da (ns-i Manev) ismiyle erh etmitir ki, basldr. stadnn (Ka vaid-i Farsiye) sini de erh etmitir. T A R S U S K A D I NECMEDDN EFEND 758 = 1356 limlerin ve musanniflerin byklerinden bir zat olduuna deerli eserleri ahiddir. Vefat 758 H. tarihindedir. Eserleri : (arat fi Zabti'l-Mkilt), (El-'lm bi Mustalahi'-uhdi ve'l-Hukkm), (Tuhfet't-Trk fi ma yecibu en ya'mele f'l-Mlk), (Rafiu'l-Klfeti ani'l-hvan fi ma tekaddeme fhi'l-kyasu ale'l-stihsan), (Fetavay-i Tarsusiye), (El-Fevaid'l-Fkhiyye), (Sirac'l-Vehhac), (Menasik-i Tarsus), (Vefeyat'l-'yan min Mezhebi Ebi Hanifeti'n-Nman) vesairedir. T A K P R Z A D E A H M E D EFEND smi Ahmed, knyesi Ebu'l-Hayr, doum yeri Bursa, vefat 961 H. de olup Fatih civarnda k Paa mahallesinde medfundur. Ekseri ilim lerde, hususiyle tefsir, men, kelm ve hal tercemeleri ilimlerinde ke mali zamannda herkese teslim edilmitir. Arap debiyatnn inceliklerine vakf olduuna da, iire id eserleri

 455 ahiddir. Deerh eserlerinin balcalar; (ekayk- Nmaniyye) (^), (Sret'l-Hals fi'l-htils), (Mfettihu'l-rab), (Er-Risalet'l-Camia li vasfi'l-ulmin Nafia), (Mesaik'l-Hals fi Mehaliki'l-Havass), (El-Cami fi'l-Mantk), (El-Melim fi lmi'l-Kelm), (Risaletn f tefsiri yeti'lV u d u ' ) , (El-Kavaid'l-Cmeliyyat fi tahakkuki nebahisi'l-Klliyat), (Feth'l-Emri'l-Mulak fi mes'eleti'l-Mechuli'l-Mutlak), (Asl'l-Mevahib fi marifeti vcbi'l-Vacib), (Fennin ve erhun fi'l-Feraiz), (erhun al Avamili'l-Mieti Li Abdi'l-Kahiril-Crcani), (erhu Dibaceti'l-Hdaye), (Haiye min evveli erhil-Miftahi Lis-Seyyid erif Crcn), (Haiye al Haiyeti'l-Keaf Lis-Seyyid erif), (erhu Hadis-i Erban), (erhu'lFevaidi'l-Gyasiyye), (Risalet't-Tarf ve'1-lmi fi halli Mkilti'tT a m ) , (Haiye al haiyeti't-Tecrd Li's-Seyyid erif min evvel'l-Ktabi il mebahisi'l-Mahiyet), (erhu Dibaceti't-Taval), (Muhtasar fi ilmi'nNahvi), (Nevadiru'l-Ahbar fi Menakbi'l-Ahyar), (erhu Ahlk- Adudi y e ) . Eserlerinin en mehurlarndan biri de (Miftahu's-Saade ve Misbahu's-Siyade) dir ki, olu tarafndan (Mevzuat'l-Ulm) ismiyle terceme edilmi, bilhare kendisi tarafndan da (Medmet'l-Ulm) ismiyle tel his olunmutur. (Ktab' ifa fi Devavi'l-Veba) ismindeki eseri Msr'da baslmtr. Mhim eserlerinden biri de (Mevadiru'l-Ahbar fi Menakbi'l-Ahyar) ismindeki hal tercemeleriyle alkal byk eseridir ki, bir nshas, V e liyyddin Efendi ve Ragb Paa ktphanelerinde mevcuttur. fasl zerine tertiplenmi olan bu eserin mnderecat (iindekiler) : 1. Fasl : Sahabe ve ubbad (bidler) 2. Fasl : Eshabl-ctihad (Mctehidler) 3. Fasl: Hukema, Etbba ve Mneccimin (Filozoflar, Tabibler Mneccimler) hakkndadr.

ve

T A K P R L Z A D E M U H A M M E D K E M A L E D D N EFEND Hal tercemesi yukarda geen Takprlzade Ahmed Efendinin fazilet sahibi olu olup yksek pederi ile Mevlna Ebu's-Sud gibi stadlardan tahsilini tamamladktan sonra Kadlk mesleine girerek 1030 H. tarihinde Karaelebi-zade yerine Sadr'l-Ulema olmutur. Bahsedilen senenin ortasnda Sultan 2. Osman'n (Gen Osman) maiyyetinde Lehis-

( 1 ) smi; (E-ekayk'n-Nmaniyye f Ulemai'd-Devleti'l-Osmaniyye) olup alt yze yakm eyh, lim ve edibin hal tercemeleri beyanndadr. iBu eserin tercemesiyle zeyillerine dair tafsilit iin tarihiler faslnn s^nua mracaat edilsin.

 456 tan seferine giderken sak - shak'da vefat ettiinden na istanbul'a naklolunarak k Paa camii avlusunda- pederinin yanna defnedildi. Eserleri : (Terceme-i Mevzat'l-Ulm), (Terceme-i Risale-i Hseyin Vaiz), (Terceme-i Tarih-i Kaht- Msr) ile Sultan Osman Han'n emriyle yaz d (Iddet) ismindeki eseri ve ufak - tefek baz risaleleri ve Arapa (Kaside-i Br'e)'ye tahmisi (beslemesi), (Tarih-i Sf), (Tuhfetu'l-Ahbab) ismindeki baslm tarihesi ve K e m a l mahlasyle baz iirleri vardr. (Tarih-i Saf), bab zerine tertiplenmi ^olup; 1 l-i Osman (Osmanllar), 2 l-i Abbas (Abbasiler), 3 . M u h t e l i f Hkmdarlar ve baz garib hikyelerden bahseder. (Mevzuat'l-Ulm), ikdam matbaas tarafndan iki cild halinde ba slmtr. Osmanl - Trk dilinde kitabiyat ilmine dair yazlan eserlerin mhimlerindendir. Eb Naim Isfahan'nin deerli eserlerinden olup (3500) sahabnin hal tercemesini ihtiva eden (Kitab'l-Istiab f Marifet'l-Eshab) isminde ki byk eserin tercemesine Sultan I. Ahmed Han'n emriyle Padiah Hocas Mustafa Efendinin balayp da mr vefa etmediinden dolay (H) harfinde yarm kalan mezkr eseri, hal tercemesini yazdmz ibu Kemaleddin Efendi ikmale balamsa da kendisine iaret olunan Padi ahn vefat zerine noksan kalmtr. Mustafa Efendinin terceme ettii ksmnn bir nshas Nuruosmaniye ktphanesinde vardr. (Iddet); fkh ilmindeki ihtisasnn kesin delili olup bir nshas Be ir Aa ktphanesindedir. smi (ddetu Eshabi'l-Bidaye ve'n-Nitaye fi tecridi Mesaili'l-Hidaye) dir. (Kaht- Msr) tarihesinin bir nshas V e liyyddin Efendi ktphanesindedir.

TURSUN Z A D E A B D U L L A H F E V Z EFEND 1019 = 1610

(STANBUL)

Ediblerin faziletlilerinden ve hattatlarn mehurlarndan bir zat olup skdar naibliinden azledilmi iken Kld Abdullah Efendi yerini dr- beka msrann delleti olan 1019 H. tarihinde stanbul'da vefat etti. Fatih civarnda Kademesi yaknnda Abid elebi mescidi avlusun da medfundur. Eserleri: (Haiye al erhi'l-Fettah), (Haiye al erhi'l-Hidaye), (Risale fi beyani Mu'cizati Enbiya), (Divan), (Risale-i Kalemiyye), (Ri-

 457 sale-i Fethu'l-El-Gaz), (Haiye ale'l-Cami), (Tuhfet'l-Hasni fi'-erhi al Mieti Hadisin Min Meark'l-Envar), dr. lisanda ina ve nazma muktedir ve hususiyle muammal ilim ve fende mahir idi. Cel, ve talik yazda mehareti vardr. (Mutavvelin baz bahislerine dair sekiz Miftah erhinin bahislerine aid onbe risalesini havi, Ayasofya ktphanesinde bir mecmuas vardr.

TARSUS MUHAIVIVED EFEND (MFT) 1275 = 1858 Fazilet sahiplerinden tannm bir zattr. (1140) H. de Tarsus'da ve fat etti. Usul-i Fkh imiftden mehur (Mirt)a mkemmel bir haiyesi vardr. Bundan baka 24 fen ve ilimden bahseden (Enmzec) isminde 1275 H. tarihinde baslm Arapa bir eseri de vardr. Mantkdan (Risalet'lstidlliye) vesaire mellifi Osman Efendi de Tarsus'dan yetien lim lerdendir.

TARKATI SEYYD MUSTAFA EFEND (TARKATI EMR) 1143 = 1730 Fazilet sahiplerinden bir zat olup orum vilyetine bal Osmanckhdr. Kpr Mfts iken 1143 H. tarihinde vefat etti. Eserleri: (Rhu's-Salt), (El-Mecalis'z-Zehra fi Hidmeti'-eriati'lGarr), (Terceme-i Tarkat- Muhammediye), (Haiye-i Akaid-i Nesefi y e ) , (erhu Akaid-i A d u d i y y e ) , (erhu Risale-i Hamza Efendi fi Hakk'l-Bey'i ve'-ira El-Msemma bi tebyni'l-Haram) vesairedir.

TAVAS AL EFEND 1161 = 1748 Arab ilimlerin bilhassa fkh ubesinde ihtisas sahibi bir zat olup Tavas kazasnn merkezi olan Barankme kasabasna bir saat mesafede bulunan Uzunbunar kyndendir. (Mecmau'n-Nukl ani'l-Ulemai'l-Fuhl) isminde byk bir cild zerine tertiplenmi Arapa menkult ya zl Trke fetvalarnn birer nshalar Tavas Mfts Efendi ile bera ber Tavas kalesinde tarafmdan grlmtr. Uzunbunar'da ziyaret et tiim mezar tanda yaz yoktur. Ancak fetvalarnn (1161 H.) tarihinde yazldna gre o tarih adamlarndan olduu anlalmaktadr.

 458 TAHR MUHAMMED EFEND (LLEZR) 1204 = 1789 Kadlarn faziletlilerinden bir zattr. (1204 H.) tarihinde stanbul'da vefat etti. Eserleri : (erh-i Kaside-i N n i y y e ) , (Mzan'l-Mukiym fi Marifeti'l-Kstasi'l-Mstakym), (Def'u itiraz- Ragb fi Hakk'l-Fuss) vesairedir. mmetin byklerinden baz zatlarn szlerinin erhlerini ihtiva eden Mecmuas ir Efendi ktphanesindedir ki, mnderecat (iinde kiler) aadadr : Cevabi r'z-Zahire : (erhu Kelm- Gazal) Yaktet'l-Hamra: (erhu Kelm- mam Eb Manzur Maturidi) Yaktet'l-Hadra: (erhu Kelm- Birgiv) Zmrdet'l-Hadra: (erhu Kelm- Abdlkadir Geyln) Drret'z-Zehra: (erhu Hzb'l-Bahr) El-Kevkeb'd-Drr: (erhu Kelm- bni Mei) Llezar, stanbul'da Fatih civarnda bir semttir.

TATZADE HSEYN EFEND 1214 = 1799 Sekin limlerden bir zat olup Karaosmanzadeler tarafndan Tire den Manisa'ya celbedilmitir. mrnn sonuna kadar Manisa'da ilmi yayma ile megul olmutur. (1214 H.) tarihinde vefat ederek Paa me zarl denilen kabristana defnedildi. (Cell Haiyesi), (Kad zerine amme Haiyesi), (Muhtasar Mnteha Haiyesi), (Kazimr Haiyesi) ve saire gibi ilm eserleri vardr. Mezkr haiyeler Manisa'da Mslim Camii ktphanesinde vardr.

TAHR EFEND (KADIZADE - EYHLSLM) 1254 = 1838 eyhlislmlk makamna ykselen faziletli limlerden bir zat olup kadlardan Tokatl mer Efendinin oludur. (1254 H.) de vefat etti. Eyp'de Bostan iskelesi makberesinde medfundur. (Mecmat'l-Fetava), (erhu Kelimet't-Tevhd), (Nuriye), (Tef sir-i Sre-i hls) isimlerinde eserleri, talk hakknda risalesi vardr.

 459 Tasavvuf mesleine de mntesibdir. (1242 H.) tarihinde Ocamm ilgasma dair fetva veren bu zattr. Alt Mermer civarnda Kkhamam bitiiindeki Kadir yaptrd eserlerdendir. Yenieri

dergh

TH EFEND 1311 =

(GRAN) 1893

Nakibend eyhlerinin faziletlilerinden bir zat olup Badad'da do mutur. Musul naibi iken (1301 H.) tarihinde vefat etti. Eserleri: (erhu Tehzibi'l-Mantk), (Risale-i Fkhiyye al Mezhebi'-efi), (Redd'n-Nasr), (El-Leli'l-Mnazzede - Mektib-i A r a b i y y e ) , (erhu Tehzibi'l-Kelm - Hedyn-Nazryn), (erh-i Menar) vesairedir. (Menar) metnini evvel nazm edip sonra erh etmidir ki, nazm ve erhi (Muhtasar'l-Menar) ismiyle baslmtr.

R Y A N OSMAN EFEND C) 1268 = 1851

Mehur limlerden bir zat olup KHs'ldir. (1168 H.) de Medine-i Mnevvere'de vefat ederek Hz. Osman civarna defn edildi. Aadaki eserlerinden bakalar olunun hanesinde yanmtr. (Hayr'l-Kalid erhu Cevahiri'l-Akaid) ismindeki matbu (Kas de-i N n i y y e ) , erhi ile, (erhu Kasde-i Hemziyye), (erhu Hizbi'l z a m ) , (erhu Kaside-i ibni Kadiyb Elban), (erhu A v a m i l ) , (erhu'lElfiye), (Mirsad'l-Murad erhu Tahmis-i Banet Suad), (erhu'l-Hicaziye),. Olu Muhammed Efendinin de (Velediye) erhi vardr. (Kasde-i Nniyye) erhinin mellifin el yazs ile yazma nshas Nuruosmaniye ktphanesindedir.

(1) zmtli Uryan Ali Efendi (1112 H.) tarihinde Bursa'da vefat ederelt Punartoa kaps mezarhma defn olundu.

 460 VANKULU MUHAMMED BN MUSTAFA EL-VN 1000 = 1591 En yksek limlerden bir zat olup ekseri ilimlerde hususiyle fkh ve edebiyatta tam ihtisas sahibi idi. Medine-i Mnevvere kads iken (Bahr-i Marifet) terkibinin dellet ettii (1000 H.) tarihinde vefat etti. (Vankulu) ismiyle anlan (Shah- Cevheri) tercemesiyle mam Gazali'nin Farsa (Kimyay- Saadet) adndaki ahlk ve tasavvuf ilmine dair byk ve makbul eserinin tercemesi eserlerinin balcalardr. bu eser lerden (Shah) tercemesi (Vankulu) adiyle tannm olup ilk defa (1141 H.) tarihinde ikinci defa da (1168 H.) de baslmtr ki, Arab ilimler ve edebiyatla megul zatlarn malmu ve makbuldr. Lgatlardan bir ksm baz hususta (Shah)', (Kamus)'a tercih ederler. (Kimyay- Saa det) tercemesinin matbu olan tasavvuf faslnn bu zata m, yoksa Neval'ye mi ait olduu tahkik edilemedi. (Nakd'd-Drer) ismindeki (Drer haiyesi) ile (Tercih-i Beyyi nat), (Haiye-i Feraiz-i Seyyid) de eserleri cmlesindendir. iirdeki kabiliyetini gsteren aadaki kt'ay Medine'de inad etmitir. (Vesiyle) ismiyle mam Ali'ye ait olduu bildirilen eseri de (Miftahu'n-Necah) adiyle erh etmidir ki, bir nshas Ayasofya ktphanesindedir. (Nak d'd-Drer) in de bir nshas bu ktphanede mevcuttur. Budur yin-i Arab bir kavmin lse seyyidi Az olur ki, kabri zere bende zad olmaya. Sen ki Fahr'l-Enbiya ve Seyyid^l-Kevneynsin Ha lillh kabrine yz sren zad olmaya.

VSAL MUHAMMED EFEND 1056 = 1646 Yksek kadlardan faziletli bir zat olup Nidelidir. Tekad olarak Ktahya'da yerlemiti. 1056 H. tarihinde orada vefat etti. Basl olma yan (Kyafetnamesi), (Kaside-i Br'e) ye mkemmel bir erhi ve iire kabiliyeti vardr. Sultan 2. Selim'in muasr Mustafa ibni Evrenos'un da (Kyafetnamesi) vardr. VARDAR EYHZADE MUHAMMED EFEND 1057 = 1647 Vardar - Yenice'sinden yetien limlerden ve shr yakn olarak Gazi Evrenos beyin torunlarndan olup 1057 H. tarihinde Bursa kadl ndan azledilmi olduu halde stanbul'da vefat etti. Sultan Selim ya-

 461 knnda Koac Dede mescidi avlusunda medfundur. Pederi eyh Ali Efendi hal tercemesi yukarda geen mmi Sinan halifelerindendir. Eserleri: Baslmam olup unlardr: (Tefsr-i Kebir) tarznda S re-i Mide'ye kadar (Tefsr-i erif) ile (Talikat ale'l-Beyzav), (Haiye-i Drer) ve (Mneat) dr. lisanda iir yazmaa muktedir idi. Bir bahariyesi matlndan : Nedir bu resm-i dil-r nedir bu nak nigr? Ki tarh etti emenzare nakibend bahar. Midad- sebzile yazd sahife-i emene Debr-i sun-i Huda Fenzur il asar

VFAK MUHAMMED SKDAR lim ve marifet sahiplerinden ve garip ilimlerin hususiyle vefk ve ncum ubesi mtehassslarndan bir zat olup skdarldr. Senelerce Suriye ve Msr lkelerinde dolaarak ilim ve fazilet sahibi oldu. Eser leri baslmam olup tesbit edilebilenleri aadadr: 1 (Terceme-i Menakb- Seyyid Ahmed) : 1021 H. tarihinde M sr'da iken geni olarak terceme etmitir. 2 (Terceme-i Srri'l-Mektum fi ilmi'n-Ncum) : Eserin asl mam Fahreddin Rz'in olup ismi Kif'l-Mektum fi ilmi'n-Ncm dur. 1017 H. tarihinde am'da iken geni bir ekilde terceme ederek ismini Srru'l-Mektum koymutur.

VECD AHMED EFEND Marifet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. 1043 H. tarihinde 10 bab 73 fasl zerine tertiplenmi Trke (Zbdet'l-Kelm fi ma yahtac leyhi'l-Hass ve'l-mm) ismindeki eserinin bir nshas Fatih k tphanesinde vardr. (Mftahu's-Saadeti fi'l-Fkh), (Hlyet'l-Evliya ve Ravzat'l-Asfiya), (Mrid'l-Hda fi tercemeti'l-Ehads ile Rahat'lEbah fi beyani'l-Ervah) isminde yedi fasl bir hatime zerine tertiplen mi Trke bir eseri ve (Tuhfet'z-Zakiriyn fi an Kelimeti't-Tevhd ve Ravzat's-Safa fi Valideyi'l-Mustafa) adlarnda birer telifi vardr. Nak ibend tarikatna mntesibdir.

 462 VAN MUHAMMED EFEND Van yaknndaki Hoab'dandr. Viyana bozgununda ordu vaizi idi. Bu vak'a zerine Bursa yaknndaki Kestel kyne srlerek 1096 H. ta rihinde vefat etti. Burada hayratna ait eserlerinden mescid, medrese ve imareti vardr. Mslmanlarn kalblerini birletirmee hizmet edeme yen siyasetten anlamayan limlerdendir. Mev'zadan (Arais-i Kur'n) ile (Risale-i Mebde ve'l-Med), (mal'l-yevmi ve'l-Leyl) adl eserleri vardr. Boaziindeki Vaniky, adna izafe olunmutur. Devlet byklerine gnderdii mektuplarn ihtiva eden (Mneat)'n bir nshas Ayasofya ktphanesindedir. Talebelerin den Ankaral smail ibni Muhammed'in de (Miftahu'r-Rahm ve Kef'l-Kerim) isminde Ysuf sresi tefsiri vardr.

VEHB EFEND (FERAZC) 1186 = 1772

Fazilet sahiplerinden fakih bir zat olup Sarayky'e bal kynde Efendi olu adnda hanedandan birinin muallimidir.

Duacl

1186 H. tarihinde vefat etti. Ad geen kydeki camiin bitiiinde medfundur. (Hediyyet'l-Vehb Li Ruhi'n-Neb) isminde feraiz ilminden Trke bir eserinde Denizli'de Sultan 1. Mahmud'un hemiresiyle hayrat sahiplerinden Beiraa'nm yaptrm olduklar Feraizhane'lerinde mu allim bulunduunu beyan etmektedir. Hediyye misalleri makamnda ol mak zere bir eseri daha olduu gibi Tercemet'l-Vehb min ilmi'l-Feraiz isminde byk bir cild halinde bir eseri daha vardr ki, her ikisi de Hamidiye ktphanesinde mevcuttur.

VELYYDDN EFEND

Fazilet sahibi ve fakh br zat olup Aydnldr. Tahsilini tamamla dktan sonra hayat boyunca Akhisar Mftlnde er-i erife hizmet etti. Fetavay- Ruen ismiyle bir cild zerine tertiplenmi fetvalar nn birer nshalar Manisa ve Krkaa fetvahanelerinde vardr. Br de dabdan Hseyniye haiyesi olduu Karabazade zmir'nin eserinde yazldr.

 463 VDN MUSTAFA EFEND 1271 = 1854 lmi yaymaa muvaffak olmu, fazilet sahibi ok gayretli bir zat tr. (1271 H.) stanbul'da vefat ederek Edirnekaps haricinde brahim Haleb'nin yaknna defn olundu. ki defa da yzlerce medrese talebesi ne icazet vererek tedris halkasnda pek ok ilim adam yetitirmitir. Okuttuklar yksek ilimlere ve let ilimlerine dair zabt olunabilen takrirlerinden (Mir'at) vesaireye ait olanlar sonradan baslmtr. Mehur talebelerinden Hoca Tahsin Efendinin syledii tarih ; Yazld Ek-i Tahsin ile tarih Vefat etti Vidinli Muhakkik

YSUF BLi 895 = 1489

Mehur limlerden olup (878 H.) de Bursa'da vefat eden mehur Molla Yegn'm oludur. Bursa'da ilmi yayma ile megu oldu. (895 H.) de vefat ile pederinin medfun olduu Yldrm Beyazd Camii erifi ya knndaki imaret yannda muallimhane avlusunda defn edildi. (Hidaye erhi), Evail-i Telviha, (erh-i M e v a k f ) ' m 'raz bahsine haiyeleri, ki tab- taharetten mstakil bir eseri vardr ki, hepsi de baslmamtr. (945 H.) tarihinde vefat ederek ceddi ve hal tercemesini yazdmz biraderi ibu Yusuf Bl Efendinin yanna defn edilen Yusuf Sinaneddin Efendi de fazilet sahiplerinden bir zat olup (erh-i Mevakf)'a ve (Telvh)'a haiyeleri ile baz risaleleri vardr.

YSUF BN CNEYD (AHZADE) 902 = 1496

Musannifler zmresinden bir zat olup Tokatldr. Molla Hsrev ve Ahmed Krm'den tahsil etti. stanbul'da bir mescid yaptrarak kitapla rn da buraya vakfetti. (902 H.) de vefat etti. Mescidin yannda med fundur. (Hdayet'l-Mehdyyn), (Tefsir-i Beyzav) ye talikat ile (Ter ceme-i Feraiz-i Siraciyye), (Haiye al erhi'l-Vikaye el-Msemma bizahreti'l-Ukb), (Kavs-i Kuzah) isimlerinde baslmam eserleri vardr. Fetavay- Kaadhan da ksaltmtr.

 464 YARHSAR MUSLHUDDN MUSTAFA 911 = 1505 Hal tercemesi yukarda geen Bursal Hocazade'nin icazet verdii talebelerinin en mmtazdr. stanbul Kads iken (911 H.) tarihinde ve fat etti. Fatih civarnda yaptrm olduu mescidin avlusunda medfun dur. (Haiye-i Tavali), (Haiye-i Tavzih) eserlerinin balcalardr. Bir de Veba'dan kanma ve korunmaa dair husus risalesi olduu (aka yk)'da mezkrdur.

YSUF EFEND (YSUF BN HSEYN KRMAST) 920 = 1514 Mehur Bursal Hocazade'nin talebelerinden Kirmastili bir limdir. Bir ok zaman mderrislik ve kadlk ile itigal etmitir. Eserleri: (Haiye-i erh-i Mutavvel), (Kitabu'l-Muntehab mine'lMeani), (erhu Vikaye), usl ilminden (Hayber) adnda bir metin ile (Zbdet'l-Vusl il ilmi'l-Usl) isminde bir erh, (Tebyinn fi'l-Meni ve'l-Beyan), (Haiye-i erh-i Miftah), (erhu Kitabi'l-Vakf), (Risale fi Fezail-i Cihad), (Akdar Vahibi'l-Kadr), (El-Medarik'l-Asliyye il Makasidi'l-Fer'iyye), (Kitab'l-Veciz fi'l-Usl), (Hidayet'l-Meram f lmi'l-Kelm), (El-Muhtar mine'l-Meni), (Et-Tibyan fi erhi't-Tebyin) vesairedir. Mellifinin el yazs ile yazma (Tebyn) nshas Es'ad Efendi ktphanesindedir. (920 H.) de stanbul'da vefat etti. Fatih civarnda bugn de Kirmastili adiyle anlan mektebi yannda medfundur.

Y A K U B EFEND (SEYYD ALZADE) 931 = 1524 limler arasnda mehur ve makbul bir eser olan (ir'at'l-slm) n fazjleth sarihidir. (Glistan) da Arapa olarak erh etmitir. Sair eser leri: (Haiye-i erh-i Feraiz li's-Seyyid erif), (Ecvibe al erh-i Miftah Li Kara Seyyid), (Haiye-i erh-i Dibace fi lmi'n-Nahiv), (Haiye al erh-i Metalii'l-Envar)dr. mam Yafi'nin (Mir'at'l-Cinan ve bret'lYakazan) ismindeki byk tarihini de ksaltmtr. Hacc- erifi ifadan dn srasnda (931 H.) tarihinde vefat etti. (ir'a) erhi baslmtr. Bu zatn defn edildii yer kat'iyetle tesbit edilememektedir. nk Ev liya elebi (Seyahatnamesi)'nin beinci cildinde (Mihali) de, zzzadenin Bursa vefeyatiyle (Gldeste-i Riyaz- rfan) da, pederiyle beraber Bursa'da, eker Hoca veyahut pederinin yannda olmak zere Emr Sul-

465

med ibni brahim isminde bir zat tarafmdan da manzmn olarak terceme edilmitir ki, bir nshas Yahya Efendi ktphanesindedir, (bid) mah lsl bir zat da (917 H.) de yine manzum olarak terceme etmitir ki, bu nun da bir nshas bu fakir tarafndan Mze-i Hmayun ktphanesine hediye olunmutur. Tercemenin ismi (Ravzat'l-slm) olup stanbul'da baland, Demirhisar'da son bulduu mukaddimesinde zikredilmitir.

Y S U F SNANEDDN A M A S Y A V 986 = 1578

limlerin en deerlilerinden bir zat olup Muha-i Beyzav - Bey zav tefsiri haiyecisi - adiyle hret kazanmtr. Muhyiddin Fenar ile Takprl Muslihuddin Efendiden tahsil grerek memuriyeti dolayi siyle bir ok seyahatten sonra (986 H.) tarihinde stanbul'da vefat etti. Hal tercemesi yukarda geen kaynpederi Sar Grz hlen Sargzel denilen semtte yaptrm olduu mescidin yanmda medfundur. Eserleri: ((Beyzav tefsiri)nin baz yerlerine, (Hidaye), (Miftah), (Mevakf erhleri) ne talikat ile mam Ali Rza Hz. lerine nisbet edilen (Hizb- e rif) erhinden ibarettir ki, baslmamtr. Olu Mustafa Efendi de fazilet sahiplerinden bir zat olup Zekeriyya-y Kazvn'nin (Mfid'l-Ulm ve Mbid'l-Hmm)unu (Nr'l-Hda) ismiyle terceme etmitir k, bir nshas Es'ad Efendi ktphanesinde vardr. Dier olu Muhammed Efendinin de (Menakb'l-Ulema) adl eseri vardr. Kur'n- Kerm'de haram klnan eylerin haramhmm sebep ve hikmetlerinden bahseden' tefsire dair 98 bab zerine tertiplenmi (Tebyin'l-Maharm) ismindeki eserin mellifi olup (1000 H.) tarihinde Amasya'da vefat eden eyhu'lHarem Yusuf Sinaneddin Halveti Amas, baka yksek bir zattr.

YSUF EFEND ( K A I Z M A N V A Z Y S U F EFEND)

limlerden br zat olup (eski blmde) Erzurum'a bal Kazman ldr. (Tuhfet'l-Vzera) ismini verdii Molla Cami'nin (Lccet'l-Esrar) kasidesine yazd erhinin bir nshas Hamidiye ktphanesinde mevcuttur. Bu erhinin mukaddimesinde : F. : 30

 466 Hediyyet'l-Val ' erh-i Kasde-i Tantaraniye Zinet'l-Val erhu Ruzname-i eyh Vefa Yusufi erhu Dvane-i Feriteh isimlerinde eserleri de olduunu zikretmektedir. Birinci eserini (1038 H.) "de yazmtr.

Y A H Y A EFEND (MNKARZADE) EYHLSLM 1088 = 1677 Mekke-i Mkerreme kads iken vefat eden Aliyeli (Alanya) Min karzade mer Efendinin oludur. Usle gre tahsilini tamamlayp ilm hizmetlerde bulunduktan sonra meihat makamna ykseldi. MenzilMinkarizade Cennet-i Me.va ola msrann delleti olan (1088 H.) de ve fat etti. skdar'da ak trbede yaptrm olduu medresenin bitiiine defn edildi. Medrese bugn ykk bir haldedir. smine izafe olunan fet valar, Kad tefsirine ve dab- Adudyeye (Adudiye'nin ahlkna) ha iyeleri ve tecvid ilminden (Tibyan f dabi'l-Kur'n) isminde eseri vardr. Dedesi Minkar Ali Efendinin de (ifa'l-Mminn) adnda bir kitab vardr.

YSUF BN BRAHM RVAN 1134 = 1721 Fakhlerden ve deerli limlerden bir zat olup Medine-i Mnevve re'de yerleip Resl-i Ekrem Efendimize komu olarak (1134 H.) tarihin de vefat etti. ki cild (Mlteka erhi) ile (Hediyyet's-Sabh fi erhi Mikt'l-Mesabh) isminde (Mesabh- erif) erhi vardr.

YSUF BN H A M Z A EL-LYAS Mellifler zmresinden bir zat olup ehruz'ludur. Hal tercemesi yu karda geen Resul Zekyy'l-Klsi'den icazet alan brahim el-Eln ile Mahmud Bilev'den tahsil grmtr. Br nshas Atf Efendi ktpha nesinde mevcut olan (Zeheb'l-Mzab fi Mezheb'n-Nuhat ve Dkkat'lIrab) ismindeki eserinin mukaddimesinde aadaki eserlerini saymak tadr : 1 (Haiye Al Kavli Ahmed Li'l-Fenar) 2 (Haiye al Teshil-i Kazimr-i Lr El-Msemm Biavni'l-Br) 3 (Gayet zahi'l-Cell)

 467 4 Haye-i Cedide ale'l-Beyzav) 5 (Haiye-i Kadime ale'l-Beyzav) 6 (Haiye al Muhtasari'l-Mnteha) 7 (Haiye ale'l-Hidaye) 8 (Imtihan'l-Fuhl)

tan Camii erifi avlusunda medfun olduu yazldr. eker Hoca Camii yanndaki trbenin stnde ise (879 H.) de vefat eden Muhammed ibni Ali yazlmtr. (ir'a)nn Osmanl limlerinden sarihleri alkal yerlerde zikr olun du. Biga'l Hac Ahmed ibni Seyyid tarafndan da terceme olunmutur ki, (981 H.) tarihinde yazlan bir nshas Selanik'te Saatli Cami ktp hanesinde bu ciz mellif tarafndan grlmtr. (911 H.) de Muham-

Y A Y A K Y L HACI AHMED RED EFEND 1248 = 1892 Arabi ve Faris ilimlerinin mtehassslarndan bir zat olup Soma'ya bal Bayat kyndendir. Tahsilini tamamladktan sonra Manisa nahi yelerinden Yaya kynde KaraosmanoguUar tarafndan yaptrlan med rese ve ktphanenin mderrislik ve ktphane muhafzlna tayin olunduundan mrnn sonuna kadar bu vazifelerle megul olmutur. (1248 H.) tarihinde orada vefat etti. lim airlerden Snblzade Vehb Efendinin Osmanl - Trk ocuklarna Arap dilini retmek iin nazm ettii (Nuhbe) ismindeki eserini 445 sayfadan ibaret olmak zere mu fassal bir surette erh etmitir. Bu, gerekten faydal eser 1259 tarihinde baslmtr. Faziletli mehur lim Hac Zihni Efendinin deerli eserlerin den (Meahir'n-Nsa)da Yaya kyl fazl diye kymetini takdir buyur duklar bu zattr.

BENCZADE ABDLVEHHAB EFEND (EYHLSLM) 1249 = 1833 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Sinob'da medfun Seyyid Bill Hz. lerinin neslinden Ayasofya Camii erifinde Yasin Han (Yasn-i erif okuyucusu) Mustafa Efendinin oludur. Gelenbev ve Palabyk gibi, derin limlerden istifade etmitir.

 468 (1249 H.) tarihinde vefat ederek Topkap'da pederinin yanna defn edil di. Yzden fazla talebesine icazet vermee muvaffak olmutur. (Hlsat'l-Burhan fi taati's-Sultan) isminde Sultanlar hakknda vrid olan hadis-i eriflerin erh ve tercemelerini beyan eden (1247 H.) tarihinde baslan bir eseriyle baz risaleleri vardr. YSUF BAHR 1244 = 1828 En deerli limlerden zahir ve batini ilimlere vakf bir zat olup Vezirkprsnde Sar mam olu Muhammed Efendinin oludur. Tahsi lini Akaide kadar Amasya'da ehid Mftden, devamn da stanbul'da Erzincanl Mftzade'den yapmtr. Bundan sonra Msr'a giderek ha ds hmlerinden eyh Murteza Efendiden hads tahsil ederek orum'a dnm ve ilimleri yaymaa balamtr. (1244 H.) tarihinde vefat edip Suheyb Rm trbesine defn edildi. ifa-i erif erhi zerine (Ata'lFeyyaz) isminde baslmam bir haiyesi vardr ki, bir nshas orum'da Hasanpaa ktphanesinde mevcuttur. (Drr't-Tahrir) isminde bir eseri ile eski kozmorafya ve irtifa (ykseklik llmesi) uslnden bahseden bir eseri de olduu rivayet edilmitir. Edip v e zarif huylu bir zat idi. YUSUF KR HARPUT 1292 = 1875 Halidiye eyhlerinden ve limlerden bir zattr. Bir mddet stan bul'da Vefa medresesinde (Kad) ve (Celleyn tefsiri) okuttu. Bilhare Medine-i Mnevvere'de Mahmudiye medresesi mderrisliine tyin olu narak mrnn sonuna kadar ilimleri yayma ile megul oldu. Vefat (1292 H.) tarihindedir. defa icazet vermee muvaffak olmutur. Matbu eserleri: (erhun al Usuli'l-Hads Li'l-Brgiv), (erhun al Burhan- Gelenbev el-Msemma Binams'l-lykan), (Rumz't-Tevhd), (fi Beyan Bazi Esrar ve Hakayk- kelimeli't-Tevhid), (Silsilet'sSafa Li Hamdi Mustafa), (Nasihatname) dir. YEMLHAZADE MUSTAFA KML EFEND 1294 1877 Kadlar ve mellifler zmresinden ve Mevlevi tarikat mensupla rndan bir zat olup Elbistanldr. Kayseri hakimi iken (1294 H.) de vefat etti. Seyyid Burhaneddin trbesi civarnda medfundur. Eserleri: Hikmetten (El-Hikmet'l-Blia ve erhha), Mantktan

 469 (Minhac'l-hticac), Usl-i Hadis'den (El-Manzmet'l-Aliyye fi'l-Ahbari'n-Nebeviyye), Mantk, Vaz,' dab, Aruz, Meni, Bedi, Beyan gibi yedi fenden bahseden (Nazm'l-Fnn), (Arz-i Endlsi erhi), (Ka side-i Mudariye) nin erh ve tahmisi, Akaid ve Kelmdan; (Manzme-i Raiye), (Kaside-i Hemziyye tahmisi), Usl-i Fkh ilminden bin beyti toplayan (Elfiye ve erhi), (Huseyniyye manzumesi) ve erhi (El-Makalt'l-Hisyan al Kasideti'l-Hasan maa tahms), (Haiye al Karatepeli), Mizan ve dab ilminden (erhun al Kaside-i Nniyye Li'l-Fazl Hasan Fehmi Efendi), (Divan- E'ar), (TaUkat al Nuhbeti'l-Fiker fi'l-Hads), matlab zerine (Kaside-i adem erhi). bu eserlerin ou baslm tr. Bunlardan baka risaleleri de vardr.

YEEN OSMAN EFEND 1300 = 1882 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Grdese bal Kayack nahiyesin dendir. Tahsilini Bergama limlerinden Dastanl Hoca Efendi ile da ys Kayackl Sleyman Efendiden tamamladktan sonra Krkaada ilimleri yaymaa hizmet etti. 1300 H. de vefat ederek Sar Hoca adl y e re defnedildi. (erhi akaid) zerine iki byk cilt olan haiyesi ile man tktan (Gayetl-Beyan) isminde baslmam deerli eserleri vardr.

YOZGAD UHADARZADE HACI KEF MUSTAFA EFEND 1308 = 1890

Fazilet sahiplerinden ve Halveti tarikat mensuplarndan bir zat olup Yozgatldr. limlerin balangcn Yozgat limlerinden Kara Msa Efendiden tahsilden sonra Kayseri limlerinden Hac Torun ve stanbul dersiamlarndan Kavalal Yusuf Efendilerden icazet ald gibi, hal ter cemesi yukarda geen Manisa Mfts Hac Evliyazade Ali Efendiden de icazet almaa muvaffak olmutur. Bundan sonra pek ou zmir'de olmak zere zmir ve Tire'de 40 sene ilimleri yayma ile megul olarak bu mddet zarfnda 500'e yakm ilim talebesine icazet verme erefini ka zanmtr. 1308 H. de II. memleket ittihaz ettii zmir'de vefat ederek vasiyeti gereince (Mir'at muhaisi) zmirli merhumun yanma defn olunmutur. lm eserlerinden basl olmyanlar aadadr: 1 (Kad Beyzav) zerine talikat 2 (Cell) zerine talikat 3 (Haiye-yi Mir'at) a hami

 470 4 (Haiye-yi erh-i Akaid) e hami 5 Feraizden bir metn-i metin 6 Adabdan bir metn-i metin (salam metin) Matbu olanlar: zmir'de baslan (Keliye) ismindeki (Ahlk- Adudiye) sidir.

terceme

YUSUF SIDKt EFEND 1319 = 1901 mmetin en faziletlilerinden bir zat olup hal tercemesi yukarda ge en mer evk Efendinin oludur. Tahsilini tamamladktan sonra ev vel Mardin mahkemesi ba ktipliinde ve uzun mddet mftlnde bulunmu, bilhare naiplikle gezerek Meclis-i Tetkiat- er'iye zalna tayin ve kazaskerlik rtbesiyle grevlendirilmitir. 1319 H. de vefat ederek Fatih Camii erifi avlusuna defnedildi. lisanda ve hususiyle Arap dilinden hafzasnda binlerce beyit vard. Tarikat bakmndan Kadiridir. limlere mahsus vakara sahip, nazif, yksek bir zatt. Eserleri: (Mesru Umumi'l-Muvahhidn Al ihya-i Ulumiddn) ismindeki (hyaul-Ulm) tercemesi, (Mehasinl-Hisam) adndaki (Nevabiul-Kelim) terceme ve erhi ile (Miracl-Mutemedi ve'l-Hce) vesairedir. (Mehasinl-Hisam) hakknda Fransa arkiyat limlerinden Bariye d Minar'm takdiri vaktiyle kdam gazetesiyle nerolunmutur. Mellifin el yazs ile yazma 9 cilt zerine tertiplenmi (hyau'l-Ulum tercemesi) nin bir takm Yldz ktphanesindedir. Bu eser yalnz tercemeden ibaret deildir. Gerektike aklamalar da yapl mtr.

YEKTA EFEND (AL YEKTA EFEND) 1320 = 1902 Fazilet sahiplerinden bir zat olup stanbulludur. Ayasofya dersi amlarndan m Hafz Efendiden icazetlidir. Kendisi de icazet vermee muvaffak olmutur. Farsaya da hakkyla vakf idi. Tarikata Nakibenddir. (1327 H.) tarihinde vefat ederek Eyp'de Krkmerdivenlerde ailesi kabristanna defn edildi. Matbu eserleri: Mirkat Talikat Haleb Haiyesi

 471 Tasavvurat- Seyyid'ne Talikat- Alka Haiyesi Takprl Haiyesi urut- Salt Haiyesi Aruz Haiyesi Baslmam eserleri : Sre-i Rahman Tefsiri Sret'l-Beled Tefsiri Hamami'nin Meclis'l-Hemze erhi.

Y S U F Z A D E A B D U L L A H HLM EFEND 1167 = 1753

Amasya limlerinden eyhu'l-Kurra Ysuf Efendizade Muhammed Efendinin sulbnden (1085 = 1674) tarihinde Amasya'da dodu. Kraet ilminde zamannda tek adam olan hal tercemesini yazdmz bu zat, di er ilim ve fenlere de tam mnasiyle vakf bir fazilet ve irfan hazinesi idi. Kraet vecihlerini pederinden, arab ilimleri Musahip Paa hocas faziletli brahim Efendiden, akl ilimleri Kara Halil Efendiden okuyup tahsil etti. Krksekiz H. tarihinde orlulu Ali Paanm Sadrazamlnda Saray- Hmayun hocalna tayin olunup ilm feyzinden istifade edildi. Sonralar eser yazmaa balayarak gelecek nesillere yadigr brakt kitaplar, ilm tedkikatna delildir. (Buhar erife) yirmi sekiz sene zarfnda otuz cilt zerine (Mufas sal bir erh) yazmtr. Szkonusu bu en iyi eserini Padiah hazretlerine hediye ederek pek ok takdir ve tebrike mazhar olmu; 1000 altm, bir kat iftihar elbisesi, bir samur krk hsaniyle de taltif buyrulmutur. Ad geenin Saray- Hmayun ktphanesinde okuttuklar (Buha r erif) i ikmal ile hatim duas iin tertip olunan toplantda zat- ahane dehazr bulunarak akl ve nakl tahkikatndan srr ve memnuniyet duymulardr. (Buhar erif erhini) Fatih Sultan Gazi Muhammed Han camii e rifindeki ktphaneye koyduu vakit kendileri Padiahn huzuruna da vet olunarak bu defa da 6000 kuru mkfata nail olmutur. Zikrolunan ltif erh; mevcut ve muteber erhlerin faydal ve tetkik edilmi bahis lerini ve birok nadir maddeleri ihtiva eden deerli bir eserdir. Kendi sine iaret olunan bu faziletli zat, Hacc- erife niyet ettiinden fazilet ve kemalinden nasip alm olan eski Sadrzam Yeen Ahmed Paa yol culuk ihtiyalarn kolaylatrmak ve yardmc olmak zere 1000 altn hediye etmitir. Hicaz ve am limleri ad geenin ilm kudret v e iha tasna, bilhassa Tefsir lmi, Hadis ve kraata olan byk ihtisasna ve

 472 o nisbette gnlleri eken takririne meftun ve bir ou frsat ganimet bilerek icazet ve mezuniyet almlardr. Yarm asr camilerde ve med reselerde ilimleri yayma ile megul oldular. Yksek Halveti tarikatnda Ortakul tabir edilen Yiitba A h m e d emseddin Marmarav ubesinin ileri gelen eyhlerinden eyh lyas Sakizden de tarikatnn slkn tamamlamaa muvaffak olmulardr. iirle de alkalan olduundan Hilmi mahlsiyle Arapa, Farsa ve Trke manzumeleri vardr. Bu cmleden olarak Peygamberimize ait bir naatndan : Fezay- derghin Kn- atadr, ya Reslellah Cenab- melce-i ehl-i recdr, ya Reslellah 82 yalarnda iken teveffa allmetz-zaman) terkibinin delleti olan 1167 H. de vefat ederek Topkap haricinde Maltepe caddesindeki kabristann sa taraf ortasna defnolundular.

Deerli eserlerinin balcalar aadadr: 1 (Buhari-i erif erhi), - (Necahu'l-Kar): 30 cilt zerine tertip lenmi olup mellifin, el yazs ile yazma bir takm Fatih ktphane sinde, birer takm da Hamidiye ile Veliyyddin Efendi, bir takm da Siroz ktphanesindedir. 2 (Mslim-i erif erhi) - (nayetl Mn'm) : 7 cilt zerine ya rsna kadar bir erh olup bir takm Hamidiye ktphanesindedir. 3 (Ennefhat'l-Fayiha fi tefsir-i sreti'l-Fatiha) 4 (Haiye-yi Beyzav al Sret'l-Mlk) 5 (Haiye al Adabi Mr Ebil Fetih) , 6 (Haiye ale'l-Hayal) 7 (Haiye al Karadavud minel-Mantk) 8 (Haiye al erhi Kazmir) 9 (Ravzat'l-Vizn) 10 (Kafiyename) : Her Arapa lgat Farsa ile erh Bir nshas Nuruosmanye ktphanesindedir. l (Redd'l-Kraati b'-evaz) : Kraat ilminden. 12 (Beyan meratibil-Meddat) : Kraat ilminden. 13 .(Tuhfett-Talebeti raat ilminden. . fi beyani meddt- tarafi't-tayyibe) : K edilmitir.

14 (tilf) : Kraat ilminden.

 473 - 15 Meharic'l-Hurf 16 (Zhret'l-Hayati'd-Dnya) : Kraat ilminden. 17 (Risale-i Harfi'd-dadi's-Sahh) : Kraat ilminden. 18 Kelm's-Seni fi mevlidil-Mustafa vesairedir. Eserlerinin tamam 55 para olup 28'i de dier ilimlere dairdir. Ta lebelerinin en mehuru skdar'da yatan Mftizade Muhammed Sadk Erzincani ile Bursa'da yatan Benderli eyhl-Kurra Ebubekir Efendi lerdir.

ZELL YUSUF BN MUSTAFA Fakihlerden iire de kabiliyetli bir zat olup Bergamaldr. (990 H.) tarihinde fkh ilminin ibadetler ksmna ait (Mhimmat) isminde m him bir eser yazmtr. (Zelili) mahlsl iirleri de vardr. Baka eserleri de olduu anlalmaktadr.

ZEYREK MUHAMMED EFEND 912 = 1506 Anadolu'dan yetien limlerden olup eitli ilimlere tam vukufu, Hac Bayram Veli hazretlerine intisab vardr. (Zeyrek) lkabn Hac Bayram Vel takmtr. Fatih Hz. lerinin huzurunda Molla Husrev'in ha kemlii altnda Bursal Hocazade ile olan im mubahaselerinde malp olduundan Bursa'ya giderek bir mddet ikametten sonra (912 H.) de vefat etti. Kabri Punarba'ndaki dergh yanndadr. lim bahsine dair bir. risalesi ile baz muteber kitaplara haiyeleri vardr. stanbul'daki Zeyrek mahallesi bu zatn admadr. airane tabiat vardr ki, parlak bir gazeli Bursa vefeyatm gsteren (Gldeste-i Riyaz- rfan)'da yazldr.

ZENBLL AL EFEND (EYRLSLM) 932 == 1525 Hal tercemesi yukarda geen Cemaleddin Aksaray soyundan olup Osmanl padiahlarndan Sultan 2. Beyazd, Sultan Selim ve Kanun Sultan Sleyman devirlerinde yirmi drt sene eyhlislmlk yapm, mttak, faziletli bir zattr Molla Hsrev ile Husamzadeden ilimleri tah sil etmitir. Fetva isteyenleri bekletmemek iin konann penceresinden

 474 aa zenbil sarkttndan dolay Zenbilli adiyle anlmtr. Fkhtan (Muhtarat'l-Fetv) ile o vakitki limlerle eyhlerin aralarndaki ay rla ve anlamazla sebeb tekil eden sofiyenin devamnn caiz oldu una dair biri mensur, dieri manzum iki risalesi de vardr. 2. Beyazd adma ahlk ilmi ile alkal bir eser de yazmlardr. Vefatlar Vefat- lim-i Rabbani, T e m m e fetvah terkiplerinin delleti olan (932 H.) de, kabri stanbul'da Zeyrek semtindedir.

ZYAEDDN BN AL (AYDONAT) 1233 = 1817 Fazilet sahiplerinden bir zat olup Yanya vilyeti dahilinde amlk kasabalarndan Aydonatldr. Eshab- Kiramn tariflerine ve faziletleri ne dair 1112 H. de yazlm risalesi de vardr.

ZYA EFEND (EVLYAZADE AHMED ZYAEDDN EFEND) 1233 = 1817 Zamanmz limlerinden gayretli bir zat olup Kastamonuludur. 1233 H. de memleketinde anszn vefat etti. Matbu eserleri: 1 (Hulsat'l-Efkr) : (Muhtasar Menar erhidir.) 2 (Vesilet's-Saadet) : (Muhtasar Tecvittir.) 3 (Vesilet'n-Necat) : (Tertibi itibariyle ilm kymeti haiz bir ilmihal olup senelerce asker rdiyelerde okutularak talebelerin istifa delerini mucip olmutur. Hal tercemesi (eyhler fasl) nda geen eyh Vefa Hz. lerine intisa b vardr. Eserlerinden : Fkhn furu'undan (dabl-Evsya) ismindeki risalesi 1300 H. sene sinde iki cild zerine Msr'da baslan (Camiu'l-Fusleyn)'de yazl bu lunmaktadr. ZENBLLZADE FUDAYL ELEB 991 = 1582 Babas gibi fazilet sahibi bir zattr. stanbul'da tahsilini tamamla dktan sonra mderrislik yaparak ve eser yazarak hayatn geirmitir. (991 H.) de vefat ederek pederinin yanma defnolundu. Kitaplarn Fa tih ktphanesine vakfetti.

 475 Eserleri : (Talikat al sahihi'l-Buhari), (Mesail-i Evsya), (drt cild Zmanat), (Tenvi'u'l-Usl fi lmi'l-Usl), (Avn'r-Riz fi erhi'l-Feraiz), (Hai ye-i Vafiye), (Vezaif fi'n-Nahiv), (Haiye-i erhi erif), (Ecvibe al Camii'l-Fusleyn), (Muhtasar Kfiye), (anet'l-Friz fi tashhi'l-Feraiz) vesairedir.

Z E K E R Y A EFEND 1001 =

(EYHLSLM) 1592

Sultan 3. Murad devri limlerinden olup Ankaraldr. Tahsilini ta mamlamasn mteakip Kadlk mesleine girerek epeyce dolatktan sonra stanbul'a dnnde Kazaskerlik rtbesine nail olmu, arkasn dan meihat makamna ykselmitir. iirde (Meyli) mahlasn kullan mtr. Vefat: Riza kelimesiyle gitti divan- cihandan Zekeriya'y- Said msrann gstermi olduu (1001 H.) tarihinde, kabri Sultan Selim ci varndaki (Dar'l-Hadis) yaknndadr. Eserleri : (Tefsir-i Fatiha), (erhu Hidaye), (Haiye-i Sadr'-era), (Tali kat al erh-i Miftah), (Haiye al erh-i Mevakf), (Haiye ale'd-Drer), (Talika ale'l-Beyzavi) ve (Divan)'dr. iirlerinden : Yoluna can verene vaslm diretmem demi Ger bu ahdine vefa eylerse canan, ite ben.

Z E Y N Z A D E HSEYN EFEND 1167 = 1753

(BURSAV)

Arapa let ilimlerinin ekserisinde hususiyle nahiv ilminde tam ih tisas sahibi bir zat olup Bursaldr. (1167 H.) tarihinde Aydn'da vefat etti. Subice kaps ismindeki kabristanda medfundur. lim taliplerinin (medrese talebelerinin tahsillerinin kolaylamasn, salayan matbu (Avamil), (zhar), (Kfiye m'ribleri) eserlerinin mehurlarndandr.

 476 Ziyaret ettiim mezar tamda yaz yoktur. Ba tarafndaki tan banda halkav bir delik vardr. (Hall-i Esrari'l- Ahyar) ismindeki (1160 H.) tarihinde yazd (z har M'ribi)'nin kendisinin el yazs ile yazma nshas tf Efendi k tphanesindedir.

Z E H A V IMUHAMMED F E Y Z EFEND 1308 = 1890

(SLEYMANYEV)

Zamanmzda vcudiyle iftihar olunan en deerli limlerden bir zat idi. Sleymaniye'nin Baban hanedanndan olup ailelerinin Zehav nahi yesine hicretinden dolay Zehav adiyle yd olunmaa balanmtr. Tahsilini Sleymanye'de Resul Zeki'den yapmtr. Badad Mft lne nail olduktan sonra yarm asr, fetva verme, ders okutma, eser yazma hizmetleriyle hayatn geirmilerdir. Tedris halkasndan feyz alan ilim rencilerinin ulamtr. Vefat (1308 H.) tarihindedir. says alt bine

Arapa ve Farsa iirleri manaldr. Bu cmleden olarak: Dermeyan- cebr tefviz ihtiyar hest nist Hem n mhki m yed ferud ez bar

BN K E M A L , EBU'S-SUD V E ZENBLL A L EFENDLERDEN B A K A F E T V A L A R I K T A B HALNE GETRLM O L A N DEERL ZATLAR: Deerli zatlarn lm tarihi, eserlerinin isimleri, melliflerinin isim leri ve defnolunduklar yer aada srasiyle gsterilmitir. 770 = 787 918 922 845 978 1368 (Fetava-y Buyet'l-Knye) bni Sara Konev Mahmud ibni A h m e d (am) = 1385 (Fetava-yi Tarsus) Necmeddin brahim (am) = 1512 (Fetava-yi Korkudhniye) ehzade Korkud ibni Beyazd Han (Bursa) = 1516 (Mecmau'l-Fetava) Abdurrahman Amas Meyyedzade (stanbul) = 1441 (Fetava-yi Sadiyye) Sa'd Efendi eyhlislm (stanbul) 1570 (Fetava-yi Adliye) Resul ibni Salih A y d m (zmir)

477

985 = 1026 = 1039 = 1098 = 1099 = 1103 = 1088 = 1128 = 1127 = 1193 = 1156 = 1301 = 880 = 880 = 955 = 866 = 988 = 1087 =

1577 (Fetava-yi Hamidiyye) Hamid Konev eyhlislm ( i ) (stanbul) 1617 (Muin'l-Mft ale'l-Msteft) ( 2 ) Yekem Pr Muhammed skb (skb) 1629 (Nakd'l-Mesail fi Cevabi's-Sail) Riza Ali Efendi (Msr) 1686 (Fetava-yi Ankarav) Muhammed Emin Efendi Ankarav eyhlislm (stanbul) 1687 (Fetava-yi Feyziyye) (Edirne) Feyzullah Efendi eyhhslm eyhlis

1691 (Fetava-yi Ali Efendi) Ali Efendi atalcav lm (Edirne)

1677 (Fetava-yi Minkarizade) Minkarizade Yahya Efendi ey hlislm (skdar) 1715 (Fetava-yi Abdurrahym) Mentezde Abdurrahiym Bur sav eyhlislm (Edirne) 1715 (Fetava-yi Ataiyye) Muhammed Ataullah Efendi eyhl islm (*) (Edirne) 1779 (Fetava-yi erifzade) erifzade Muhammed Efendi hlislm (stanbul) ey

1743 (Behetl-Fetava) Yeniehirli Abdullah Efendi eyhlis lm (Kanlca) 1883 (Melce'l-Mftiyn) Manisal Hac Evliyazade Ali Efendi (Manisa) 1475 (Fetava-yi Netice) Fetva Emini Ahmed Efendi 1475 (Camiu'l-Fetava) Krk mret'l-Hamid El-Hanef 1548 (Fetava-yi Kadriyye) Abd'l-Kaadir Efendi eyhlislm (Bursa) 1461 (Zbdet'l-Fetava) Pr Muhammed bni Yusuf Ankarav) 1580 (Fetava-i Kadzade) Ahmed ibni Mahmud (stanbul) 1676 (Fetava-yi Hsah) Abdurrahman Efendi (Bursa)

( 1 ) Tenkihu Hamidiye ismiyle bir fetva daha vardr. {-) Bu zatn Osmanl kanunlarna dair Zahiru'l-Kuzat isminde bir eseri de vardr. (3) Nukli Kefev Salih Efendi tarafmdan toplanmtr. (*) Minkarizade fetavasnm nkldr. ( S ) Bu eserin menkul zikr olunmak suretiyle 1226 H. tarihinde Kuddsi Hafz Muhammed Efendi tarafndan yeniden yazlmtr.

 478 1114 = 1702 (Fetava-yi Nmaniyye) Debbazade Numan Efendi ey hlislm (istanbul) (Fetava-yi Mecmua-i Cedide) () 1693 (Nr'l-Fetava) Mahayi Nurullah Efendi (istanbul) 1618 (Fetava-yi Akkirman) Ali el-Akkirman (Akkirman) 1810 (Sefinet'l-Fetava) Mfti Erzurum Abdurrahman Efendi (Erzurum) 1687 (Surretu'l-Fetava) Muhammed Sadk ibni Ali Es-Sakzi 1658 (Mizan'l-Fetava) Balizade Mustafa Efendi eyhlislm (istanbul) 1688 (Mecmuat'l-Fetava) Mevld Efendi 1681 Hulsateyn fi'l-Fetava) Esiri Muhammed Bursav eyhl islm (Bursa) 1704 (Fetava-yi Es'adiyye) Es'ad skdar (Medine) (Fetava-yi Halmyye'ye) Muhammed ibni Abdlhalim Bursav O) (Mecmua-i Cedde) Fetvahane Hey'et-i ilmiyesi (*) (Fetava-yi Feraiziyye) Fatih Dersiamlarndan Ahmed Hu lusi Efendi (Fetava-yi Vkat) Muhyiddin Muhammed Kad (stanbul) (Camiu'l-Fusleyn) eyh Bedreddin Simav (Siroz) (Fetava-yi Mizan'l-Mddeiyn) Muhammed Hilmi Siroz (Siroz) (Terceme-i Fetava-yi Bezzaziye) Mtercimi eyh Ahmed ibni Musa Es-Sivas (Telhisu Camiul-Fetava) Abd'l-Mecid ibni Nash (Amas ya) (Vakat'l-Mftn) Abdulkadir ibni Ysuf Sinan (stanbul) (Telhisu'l-Fetava ve'-uruh) Ali Hubr-i Ktah (Eriboz) (Fetava-yi Ahkm- Mer'iyye fi'l-Arazi'l-Emiriyye) Arif Hikmet Be eyhlislm (skdar) (Tenkihu Caamiu'l-careteyn) Merebzade Hafidi Muham med Arif Efendi eyhlislm (stanbul) (Mir'at'l-Mrafikyn) Ahmed Hamdullah Efendi (stanbul) (Mun'l-Hukkm fi ma yeteredded beynel-Hasmeyni mine'l-Hukkm) Aleddin Ali Tarsus

1105 = 1028 = 1225 = 1099 = 1069 = 1100 = 1092 = 1116 =

965 = 1557 823 = 1420 1300 == 1882 1073 = 887 = 1085 = 1058 = 1275 = 1275 = 1317 = 844 = 1662 1482 1674 1648 1858 1858 1899 1440

(") Sonradan toplanan her yeni fetvalara bu isim verilmitir. ( T ) Minkarizade fetvasnn nkldr. (8) Sonraki eyhlislmlar tarafndan verilen fetvalardr.

 479 1254 = 1215 = 1136 = 1173 = 1175 = 1148 = 1207 = 1078 = 1181 = 1838 (Mecmau'l-Fetava) Kadzade Muhammed Tahir Efendi eyhlislm (istanbul) 1800 (Neticet'l-Fetava) Drrizade Muhammed Arif Efendi eyhlislm (skdar) () 1723 (Terceme-i Fetava-yi Kaidiyye) Kmi Muhammed Efendi (skdar) 1759 (Bahr'l-Fetava) Erzurum Mflisi Kadzade Efendi (Erzurum) Muhammed

1761 (Fetava-yi Vessaf) Abdullah Vassaf Efendi eyhlislm (istanbul) 1735 (Fetava-yi Ruen) Vehyyddin Aydin (Akhisar) 1792 (Fetava-yi_ Girid) Ali kr-i Kandiyev (Kandiye) 1667 (Mecmuat'l-Fetava) Veli ibni Ysuf 1767 (Semhat'l-Ebrar fi beyan Gamuzu'l-Esrar) Hatib Battal Hasan ibni Ali Kayseri (Kayseri) (Nehriyyet'l-Fetava) Erzurum Mfts ibrahim Edhem Efendi (Erzurum 1843 (Fetava-yi Abd's-Selm) Mardin Mfts Abdsselm Efendi (Mardin) (Fetava) Mustafa Said Ayntab 1755 (Fetava) Seyyid Muhammed Rza (istanbul) (Fetava-yi Halli) ibrahim ibni eyh Ismail-el-Kastamon 1643 (Fetava-yi Yahya Efendi) eyhlislm Yahya Efendi (is tanbul) 1592 (Fetava-yi Zekeriya Efendi) eyhlislm Zekeriya Efendi (istanbul) 1698 (Fetava-yi Ahmediyye Fevaid'l-Aliyyeti mine'l-mesaili'er'iyyeti) Nisar Ali Efendi el-Kayser 1746 (Tuhfet'l-Fetava) mer ibni Salih Krm 1612 (Sun') eyhlislm Sun'uUah Efendi (Fevaid'l-Fetava el-Osmaniyye) Mes'd Osman ibni Mu hammed Tosyavi (i") (Revayih's-Zekiyyeti fi fihrisi'l-Fetavay-it-Trkiye) (Kud ds Hafz Muhammed Efendi 1737 (Camiu'd-Deav ve'l-Beyyinat) Mustafa ibni eyh Muham med Efendi

1259 =

1169 = 1053 = 1001 = 1110 = 1159 = 1021 =

1150 =

( 0 ) Mteaddit eyhlislnlar tarafndan verilen fetvalardr. (10) 1144 H. den balamaktadr.

 480 1204 = 984 = 1124 = 981 = 1789 (Mecmua-i Vidni Tenkh) aynizade Muhammed Sadk Ef. (Mecmuat'l-Fetava) Cum'av 1576 (Mfidet'l-Enam Fetava-yi Krmz) Muhammed ibni eyh Mushhuddin (stanbul) 1712 (Fetava) Pamakzade Ali Efendi eyhlislm (stanbul) 1573 (Nihayet'l-Matleb, Mecmau'l-Mesaili'-er'iyye, Fetava-yi Birgiv) (Lli Ahmed Efendi Birgiv Muhammed Efendi (Birgi) 1820 (Tercihu Beyyinat) Abdurrahman ibni Sleyman (Nr'l-Fetava) Mustafa ibni eyh Muhammed 1553 (Mecmua-i Fetava) bad Muhammed elebi (stanbul) 1380 (Ed-Drer'l-Mensre) ad geldi emseddin elebi (Amas ya) 1880 (Hulsat'l-Ecvibe) emizade Muhammed Halis Efendi (skdar) (Fetava) Harput mamzade Muhammed Said Efendi (Har put) 1808 (Mecellet'l-Mehakim) Akifzade Abdurrahim Efendi (s tanbul) 1851 (Mecmuat'l-Fetava) Mardin mer evki Efendi (Mardin) (Fetava-yi Akhisar) brahim Akhisar (^i)

1236 = 961 = 782 = 1298 =

1223 = 1268 =

(l'NC CLDN SONU)

(11) Viyana'da mparatorluk ktphanesinde bir nshas vardr.