USTA BR YAZARIN GAZETECLK SERVENLER ERNEST HEMINGWAY'de, haberi ske ske kartan bir 'harp muhabiri'nin btn meziyetleri

vard. lk genlik yllarndaki yaantsna ve snrl bir renim yapm olmasna ramen, politik ve ekonomik sorunlar hayret verici bir ekilde kavrard. Ayrca izledji olayn en can alc noktasn kavrama bakmndan da zel bir stnle sahipti. O yllarda Benito Musslini'-nin sahte bir milliyeti olduunu, Avrupa'nn doudaki egemenliinin sonunun hzla yaklatn anlayan ender kiilerden biriydi. Almanlar hi sevmedii halde IX Mttefiklerin Almanlara kar davramnm yeni bir savaa yol aabileceini sylemekten de korkmuyordu. Hemingway'in elbette btn gzlemleri doru kmamtr. Szgelii Mustafa Kemal'i 'frsat' biri sanarak gereken nemi vermemi, modern Trkiye'nin kurucusunu tepeden trnaa yanl yarglamtr. Karsna kan melodrama zaaf yznden, Afganlarn nemini de gereinden fazla bytm, Rusya'nn Orta Dou'daki etkileri hakkndaki 'kehanet'leri, arap sana dnmtr. Bu yanlmalar, o gnlerin kark olaylar iinde genellikle tam ve aydnlk yorumlar yapmasna karlk birer 'istisna' saylabilir. Ayrca gen gazetecinin olaylar tarih iinden deerlendirmesi de birok meslekta tarafndan kskanlmasna sebep olmutur. Bu yolda devam etseydi, Ernest Hemingway, hi phesiz, ann en byk gazetecilerinden biri olurdu. Oysa Ernest Hemingway iin gazetecilik meslei, son'a doru bir giditi. Sonradan da syledii gibi, asl amac, para getiren kaln ciltli kitaplar yazmakt. Ama 1924'n ilk aylarnda hl gazetecilikten vazgemi deildi. Gertrude Stein ve daha bakalar artk bu ii brakp zamann cidd yazlar yazmaya hasretmesini salk verdikleri halde, gen Hemingway henz ksa hikyelerinden hibirini satamad iin kararszd; stelik, ei de hamileydi. Varaca karar ne olursa olsun, Hemingvvay'in iinden memnuniyetsizliinin arttna phe yoktu. Bir arkadana syledii gibi, Telgraf yazmaktan sarho oluyordu. Ayrca kendisine izlemek iin verilen olaylar da 'zevkli' bulmuyordu. Sava muhabirliine bir diyecei yoktu. En pis sava muhabirliinde bile duru, temiz bir yn vard. Ama Hemingvvay'in grX sne gre politika batan aa bir irkefti ve gnleri politik randevular yznden kstekleniyordu. (*) 1924 yl sonbahar aynda Ernest Hemingvvay, To-ronto'ya dnd. Kendi kendine yetecek hale gelinceye kadar Star gazetesi iin almaya devam edecekti. Fakat bu iki yllk plnnn sonunu getiremedi. Hemingvvay, Toronto Stardaki haftal 125 dolarlk iini ancak drt ay srdrebildi. Gazeteden ayrlnn gerek sebebi hakknda trl eyler sylenmitir; fakat Harry Comfort

Hindmarsh adl bir yaz ileri mdr yardmcs ile takt geree en yakn olan aklamadr. Hemingvvay'in gazeteden an ayrl trl ekillerde anlatlmtr ve bunlar arasnda James Cranston'un Parmaklarma Bulaan Mrekkep adl kitabnda verdi i aklama yledir: Hatrladma gre Hemingvvay, ehir haberleri mdr Hindmarsh'la eitli atmalardan sonra istifa etmiti. Genel Yayn Mdr John Bone, Avrupa'daki yazlarnn kazand baardan sonra, onu 'Daily Star'da bir numaral yerli muhabir olarak kullanmak istiyordu. Starn ehir haberleri mdr de kendisine sradan bir muhabir muamelesi yapmaya kararlyd. Hemingvvay bir gn nemli bir i iin gece yarsna kadar alm, sonra evine dnm( *) Hemingvvay'in politika hakkndaki grn yanstan yaz, Esquire dergisinin 1934 yl Aralk saysnda yaynlanmtr. Hemingvvay bu yazda yle diyordu: Politika, mkfat beklemeden ok almak ya da ilerde rahat edebilmek iin bir sre sknt iinde yaamay gze almak demektir. Bir insan Faist de olabilir. Komnist de. Ve yeteneklerini iyi kullanrsa, ya eli olabilir ya kitabn bir milyon zerinden hkmete bas. trtabilir, ya da delikanllarn hayal ettikleri dier m. kfatlardan birine rahatlkla konabilir. XI t. Fakat sabaha kar drt buukta hi de nemli olmayan bir yangn iin yatandan kaldrld. Ayrca kzdrmak, kk drmek ya da sabrn tarmak iin, stste nemsiz ilere gnderiliyordu. Hemingway'in, Hindmarsh'n bu davranlarna kolayca boyun edii dnlemez. Bir seferinde belediye parkna gidip tabiat zerine bir yaz hazrlamas istendiinde, bir meslektana yle demiti : Haydi, gazeteye dnp, Hindmarsh'n cann cehenneme gnderelim! Tabi, bu teklif hibir zaman yerine getirilmedi, ama iki adam arasndaki srtme srd gitti. Derken Aralk aynda beklenen 'melodramatik patlama' oldu ve James Cranston'a gre, Hemingvvay'in Kont Apponyi adl bir Macar diplomat ile yapt 'mlakat' zerine, beklenen 'son' geldi. Hemingway, yazsn dorulayacak bir takm belgeleri, o akam geri vermek artiyle Kont'tan almt. Yazsn ve belgeleri Hindmarsh'a teslim etti ve belgelerin gazetenin kasasnda saklanmasn isteyen bir notu da yazsna ilitirdi. Hindmarsh, belgelerin hepsini kaldrp pe att. p sepeti de tabi ana p sepetinde soluu alnca, Hemingway o gece istifasn verdi. Hemingway 1925 yl Ocak aynda ei ve yeni doan oluyla beraber Toronto'dan ayrld. Bir daha da geri dnmedi. Gazetecilik hayat bir son'a varmt ve imdi nnde Montparnasse'ta bir kk apartman dairesi kendisim bekliyordu. Bu sefer baarya ulaacakt. Hikye ve On iir adl ilk kitab 1923'te 300 adet olarak baslmt. Bunun para getiren bir yan yoktu, ama bir balang olarak nemliydi. 1924'te amzda adl ikinci denemesini yapm, yine para kazanamamt, fakat hakknda yazlar

kmt ve iyi eyler sylenmiti. raklk devresini atlattna gre, artk bir 'sanat' olabilirdi. XII Ernest Hemingvvay gazetecilik mesleini terkettii halde, gazetecilik yllarnda edindii tecrbeler kendisini hi terketmiyecekti. Kendi gemiini bylesine dile getiren yazar dorusu azdr. O yllarn canl anlar ilerde Hemingway'in en byk romanlarn canlandrmakta byk yarar salyacakt. Vatanlarn terkeden ve Paris'te yaayan Amerikallar" amansz, anlamsz ve duygusuz yaantlar, Gne de Doarda dile getirilecekti. Sava, btn dehetiyle Silhlara Vedda anlatlacakt. Hemingway'in boa grelerine olan sevgisi, leden Sonra Gelen lm adl parlak incelemesine ve en ok okunan eseri anlar Kimin in a-lyor?un hazrlanmasna dolayl olarak yardm edecekti. Hemingvvay boa grelerinin yapld arenalara tutku derecesine varan sevgiyle balanmam olsayd, asla spanya'y tanyamaz ve aheserini yaratamazd. Hemingway'in yaantsnda av ve balklk da nemli yer tutmu ve en cidd yazlarnn ykn bunlar ekmitir. Afrika'nn Yeil Tepelerbnde avdan byk bir kumar olarak sz etmekte ve roman olmayan bu eseri, ok nl iki roman ile dengelendirmek-tedir : Francis Macomber'in Ksa ve Mutlu Yaants ile, Kilimanjaro'nun Karlar. Her iki romanda da moral cesaret, kazanlan ve kaybedilenler konu edilir ve av, iki erkein trajedisini anlatmak iin bir 'sembol' olarak kullanlr. Hemingway'in en gzel romanlarndan biri olan ki Yrekli Koca Nehir, gen bir eski askerin yukar Michigan'da balk tutmasn anlatr. Hemingvvay bu romannda balk tutmay, savan brakt fizik ve moral yaralar sarmaya ynelmi bir dinsel tren gibi kabul etmekte, 1919'dan sonra kendi bandan geenXIII leri anlatmaktadr. Hemingway, en byk roman olan, htiyar Adam ve Denizde tekrar sembolizme dner. Dier romanlarnda olduu gibi, bunda da olay iki dzeyde anlatlmaktadr. Bunlardan birinde yal bir balknn gl bir balkla mcadelesi hikye edilir; ikincisi ise, kaybedilen bir savatan 'muzaffer' kan insan gururunu anlatan bir simgedir. te Ernest Hemingvvay'in z de budur : nsan ve abas. Hemingvvay yalnzca yaadn ve bildiini yazmtr ve iyi bildii eylerden biri de, 1920'lerdir. 1924 yl kendisi iin bir yaantnn sonu, bir yenisinin de balangc olmutur. Sonradan 38 yl daha yaayaca halde, Ernest Walsh adnda bir yazarn 1925 y ocak aynda This Quarter dergisinde Ernest Hemingvvay'in yaants hakknda en iyi aklama olan u satrlar yazmas, hayli artcdr : Hemingvvay okuyucusunu semitir. Bunun mkfat ok zengin olacaktr. Fakat Tanr'ya kr ki, kendisi hibir zaman bundan memnun kalmayacaktr. nk o, bu i iin seilmitir. Okuyucusuna aittir. Onu yakasndan silkeleyip atmak, unutmak ok uzun zaman isteyecektir. Ve o, bundan ok daha nce lm olacaktr. XIV

BRNC BLM GAL STANBULU ESK STANBUL ( 30 eyll 1922, The Toronto Daily Star) SABAH uyanp da Hali zerine km sisten incecik ve tertemiz balarn uzatan minareleri grp bir Rus operasndaki aryay hatrlatan mezzinin, dokunakl sesiyle mminleri yalvarrcasna duaya ardn duyduunuzda Dou'nun sihrine eriyorsunuz. Pencere camnda yansyan grntnze baknca, sizi dn gece kefeden sineklerin srp kzartt yerleri gryor ve kendinizi tam tamna Dou'da buluyorsunuz. Pierre Loti'nin hikyelerindeki Dou'yla, gnlk yaantnn Dou'su arasnda gerekten mutlu bir orta yol bulunabilir. Ama bunu ancak gz kapaklar yar aralkla bakan biri grebilir. Ayrca yediklerine aldrmamas, sinek sokmalarna dayankl olmas artiyle, tabii. 17 HEMINGVVAY stanbul'da ka kiinin yaadn kimse doru drst bilmiyor. imdiye kadar saym maym yaplmam. Tahminlere gre, bir buuk milyon insan yayormu. Paralanan ar ordusunun her trl niformasn giymi 40.000 Rus mltecisiyle sivil olarak ehre szan ve bar konferans ne sonu verirse versin, ehrin Mustafa Kemalcilere gemesini salamakla grevli bir o kadar da Milliyeti bu sayya dahil deil. Bunlar, son tahminlerden sonra ehre szanlar. Yamur yamad zaman stanbul'da o kadar ok toz oluyor ki, Pera (Beyolu)'ya paralel tepelerin zerindeki sokaklardan geen kpeklerin ayaklarndan havaya sanki bir toz bulutu ykseliyor. nsanlar da ayak bileklerine kadar toza batyorlar ve rzgr esti mi, arada tam ve youn bir bulut oluuyor. Yamur yanca da, her taraf amur iinde. Kaldrmlar ylesine dar ki, herkes sokakta yryor; sokaklar da dereden farksz. Geli-gidi kural diye birey yok. Motorlu aralar, atl arabalar, tramvaylar, srtlarnda ar ykleri tayan hamallar hep birlikte gidip geliyorlar. Sadece iki ana cadde var. Geri kalanlarn hepsi ara sokak. Ana caddeler de ara sokaklardan daha ahm ahm deil. Hindi, Trklerin mill yemei. Bu iri kmes hayvanlar gneli Yakndou tepelerinde youn bir yaant srdryorlar ve hepsi de birer katr kadar inat. Byk ba hayvanlarn eti kt, nk Trkler sr beslemiyor. Srlarn en ie yaryanlar Mustafa Kemal'in ordularna silh ve cephane tayan kan18 GAL STANBULU lan eken iri, ay boynuzlu kzler. Trk etlerini inemekten ene kaslarm bir buldog kpeinin kaslar kadar salamlat. Balklar iyi, fakat balk genellikle iki mezesi. defa stste balk yiyen biri, yzerek bile olsa stanbul'u derhal terketmek ister.

stanbul'da tam 168 resm izin gn var. Cumalar Mslmanlarn, cumartesileri Yahudilerin, pazarlar da Hristiyanlarn tatil gn. Ayrca Katoliklerin, Mslmanlarn ve Rumlarn hafta ilerinde din bayramlar var. Yahudilerin din bayramlar da cabas. Bu yzden stanbul'da her delikanlnn en byk emeli, bir punduna getirip banka memuru olmak. Geleneklere uymakta, ayak uydurmakta direnmeyen kii, stanbul'da gece saat dokuz oldu mu, yemeini yiyor. Tiyatrolar saat onda alyor. Gece kulpleri ikide; tabi gzde olan kulpler. Ad ktye km gece kulpleri ise, ancak sabaha kar drtte kaplarn ayorlar. Btn gece boyunca kftecilerle halama patates satanlar kaldrmlar kaplyor, kmr yaktklar ocaklarnda, sabaha kadar mteri bekleyen faytonculara yiyecek hazrlyorlar. Her trl lgnla, kumara, dansa, gece kulplerine paydos demek iin kararl Mustafa Kemal, ehre girinceye kadar, stanbul bir eit lm dansna dalm. Limandan yukar kan yokuun orta yerindeki Galata semti, Barbary Coast'un en dehetli eski gnlerine ta kartacak kadar dk bir yer. Her milletin ve btn Mttefiklerin askerleri burada kurulu tuzaa drlyor. 19 HEMINGVVAY Trkler gnn her saatinde dar yollarn kenarlarndaki kahvelerde oturup nargilelerini fokurdatyor, bir yandan da insann midesini yakp kavuran raklarn yudum yudum demleniyorlar. Bu iki o kadar sert ki, yannda meze olmadan imek imknsz gibi birey. Gne domadan kara ve yumuak toprakl stanbul sokaklarnda yryecek olursanz, fareler nnzden kar; sska sokak kpekleri p tenekelerini kartrr. Bir barn kapsndan szan k sokaa derken, ierden patlayan sarho kahkahalar duyarsnz. Sarhoun kahkahas, mezzinin gzel, dokunakl, ili arsna tam bir eliidir. Ve stanbul'un kara yzl, arpk, pis pis kokan sokaklarnda sabahn ilk saatlerinde greceiniz eyler, sihirli Dou'-nun tam anlamyla gerek yzdr. 20 MUDANYA ANTLAMAS ( 23 ekim 1922, The Toronto Daily Star ) Mudanya - ( Trkiye ) MARMARA kysndaki scak, toz toprak iinde, eci bc yollu ikinci snf ky kasabas Mudanya'da, Bat ile Dou kar karya geldiler. smet Pa-a'yla grecek Mttefik generallerini tayan ngiliz sancak gemisi Iron Dukem kl rengi, ldrc kulelerine ramen, Batllar buraya bar dilenmeye geliyordu; yoksa bar istemeye, ya da artlarn dikte ettirmeye deil. Dnyann kaderi zerine kararlar veren ordunun iine karmann hl dnyann ii olmadn dnen basnla ilgili bir yarbayn tutumu dolaysyle toplantlar hibir gazeteci izliyemiyordu. Toplantdan kimsenin sz etmesine izin verilmese, hi kimse 21

HEMINGVVAY Bat'nn Dou'dan bar dilenmeye geldiini kabul etmese bile, yine de konferansn anlam deimiyecek-ti. Bu grmeler, Avrupa'nn Asya zerindeki egemenliinin sonunu gsteriyordu. Mustafa Kemalcilerle ayn ey demek olan Trk milliyetileri u anda Fransz etkisi altnda. Bu i ok basit bir ekilde gerekleti. ki yl kadar nce Mustafa Kemal Paa, Balfour tarafndan alelade bir eki-ya diye nitelenmiti. En ok arttran, kendisini satn alabilirdi. Sonunda Franszlarn zerine kald. Ona silh, cephane, para verdiler. Sylentilere gre, karlnda da Yakn Dou petrollerinden baz karlar kopardlar. ngilizler, Yakn Dou'da kontrol kendi ellerinde tutmak istiyorlard. Fakat Mustafa Kemal kendilerine iyi bir ma! gibi grnmemiti. Bu yzden Yunanllar desteklediler. Yunanllar iyi bir yatrma benziyordu. Fakat Avam Kamarasnda biroklarnn da belirttii gibi, Lloyd George yanl ata oynamt. Herkesin bildii gibi Mustafa Kemal, Yunanllar silip sprd. Mustafa Kemal'in yendii derme atma ordunun erlerinin dokuz yldan beri silh altnda tutulduunu, kii olarak Kk Asya'nn fethi iin istekli olmadklarn ve bakalarnn karlarna hizmet amaciyle savaa girip lmeye zorlandklar fikriyle beslendiklerini gz nne getirecek olursanz, bunun hi de parlak bir asker zafer olmadn anlarsnz. zellikle Mustafa Kemal birliklerinin, istilclar lkelerinden srp dar atmaya kararl vatanseverler olduklar anlalnca, durum daha da belirginleir. yi eitim grm, iyi silhlandrlm ve hrsl vatanseverlerin kendi topraklarnda, gnlsz, subay 22 GAL STANBULU kadrosu yeteneksiz, sla hasreti eken toplama istil ordusu karsndaki etkililik derecesi, ona kar birdi. Oysa ngiltere, Yunanllar desteklerken, Mustafa Kemalcilerin bu derece etkili olabileceklerini hi bilmiyordu. Dman yenmi Mustafa Kemalci askerler arasnda Fransz etkisi, imdi en yksek dzeyine erimi durumda. Bu etkinin doruuna ulatn ve Mustafa Kemal'in Sovyet Rusya'ya olan yaknl dolaysyle bundan byle dmeye balayacan sanyorum. Erge bu onu Franszlarla atmaya gtrecek, slm ve Hristiyan dnyalar arasndaki anlamazlk, dnya barn tehdit eden en byk tehlike halini alacaktr. Rusya, Trkiye zerinde etkili ikinci g olursa, btn belirtiler bunun byle olacan gstermektedir temelini Sovyet Grc Cumhuriyeti ile Gney Rusya'nn meydana getirdii, Karadeniz'i iine alan, Boazlar ap hedefi Bulgaristan olmak zere Balkanlar'n gbeine kadar uzanan Sovyetler taraftar byk bir kska yaratlacaktr; Yugoslavya ile Romanya arasnda bir ke doacaktr. kinci tehlike de, Boazlar. Karadeniz'le Ege arasndaki Boazlar, Rusya'nn en byk tabii k yollardr. Hatrlayacaksnz; geen savata stanbul, Ruslara vaadedilmiti. Bir zamanlar bir

sava olmutu ve bugn bu savatan geriye kalan, sadece bir ngiliz svari alaynn saldrs ile, bir hemirenin abalardr. Dorusu Boazlara egemen bir Rusya ile, Rusya'nn egemenlii altnda Boazlara sahip bir Mustafa Kemal arasnda pek byk bir fark da yoktur. 23 HEMINGVVAY Bu artlar altnda, Mustafa Kemal, Boazlarn serbestlii prensibini tandna dair ne kadar deme verirse versin; ngilizler, Boazlar kendi kontrollart altnda tutamazlarsa, erge, bu geidin yzlerine kapandn grecekler. O zaman da mutlaka Gelibolu'da yeniden dmemiz gerekecektir. 24 MUSTAFA KEMAL --------------------------------------------(24 ekim 1922, The Toronto Daily Star) DAHA birka ay ncesine kadar slm dnyasnda Mustafa Kemal'e yeni bir Selhattin Eyyubi gzyle baklyordu. slmiyeti, Hristiyanla kar savaa yneltecek, btn Dou lkelerinde bir kutsal savan ncln yapacakt. Ama imdi Dou dnyas ona kar gvenini gitgide yitirmeye balad. Konutuum Mslmanlar bana; Mustafa Kemal bize ihanet etti dediler. Artk kimsenin kutsal savatan sz ettii yok. Bu, galip kumandan Mustafa Kemal, sivil Mustafa Kemal olarak grnd iin byle oldu. yle ki, kendisine sunulan elle tutulur kazanlar almakta, Pan slamclarn kendilerince kk drc saydklar uzlamalara yanamakta, kazanlarn hep ayrp saklamay denemekte, bunlar garantiye aldktan sonra da, daha fazlasn elde etmek iin yeni tasarlar kurmaktadr. HEMINGVVAY Fakat kendisinin henz bir de Valeras ortaya kmamtr. Ama bu bekleme oyununa devam ederse, erge bir de Valera ortaya kacaktr. Trk gleri arasndaki blnme, belki de Dou'daki Bat egemenliinin kurtuluunu hazrlayacaktr. Mustafa Kemalciler, Bolevik Rusya ile bir antlama ve ittifak imzaladlar. Fransa ile de aralarnda bir antlama ve ittifaka benzeyen bir ba var. Bu ittifaklardan biri reddedilmeli. Trkiye hangi ittifak inkr ederse etsin, bu havay pek az dzeltecektir; nk Mustafa Kemalcilerin en byk isteklerinden biri de, bu istek yazl hibir paktta belirtilmedii, ama lkede herkese bilindii zere, Arap yarmadasna sahip olmaktr. (Yaz lerinin notu : Dn alnan bir telgrafta Trklerin Arap yarmadas ile ilgili isteklerini Bar Konferansna braktklar bildirilmektedir. ) Trkiye bu konuda balanmtr. Fransa mttefiki olarak kalsa ve onun peinden gitse de; ya da Fransa ile bozuup, Rusya tarafndan desteklense de, durum eit derecede tehlikelidir. Arap yarmadasnda Trkiye ile ngiltere arasnda bir sava patlak verirse, ki byle bir, savaa kalkmak iin ben Mustafa Kemal'in bugnk kazanlarn salamlatrmak ama-ciyle 20 aya ihtiyac olduu kansndaym, bu yine de Pan - slamclarn Dou'daki Bat egemenliine son vermek iin dua ettikleri kutsal

sava ateleyecek bir kvlcm olabilecektir. Bu srada Fransa, Trkiye'nin mttefiki olarak kalmsa, tabi ki savata da tarafszl koruyacaktr. Rusya ise tarafsz kalmyabilir. Mustafa Kemal, Arap yarmadasna petrol yznden sahip olmak istemektedir; ngiltere de, petrol u26 GAL STANBULU rna Arap yarmadasn elden karmaya kardr. yle ki, bekledikleri Selhattin Eyyubi kiiliini Mustafa Kemal'de bulamamaktan d krklna urayan ve onun kr krne bir savaa girmeyeceini kestiren Dou dnyas, yine de Mustafa Kemal'e savalarn yaptrtabilirler. 27 SESSZ, BTKN HALK (26 ekim 1922, The Toronto Daily Star) DOU TRAKYA'mn Hristiyan halk, bitmek bilmeyen, karmakark bir yry dzeni iinde, Makedonya'ya doru yollar arnlyor. Edirne zerinden Meri nehrini aan ana kol, 20 mil uzunluundayd. kzlerin ektii kan arabalarndan, amura bulanm binek hayvanlarndan, yorgun insanlardan, kadnlardan ve ocuklardan meydana gelen, yirmi mil uzunluunda bir kuyruk. Yataklar balarnda, yamur altnda, krlemesine yryorlar. Bu ana kolu, Trakya'nn drt bir kesinden gelip besleyen kk kollar da var. Nereye gittiklerini bilmiyorlar. Trklerin geldiini duyunca iftliklerini, kylerini, baaklar olgunlam tarlalarn terkedip ana gmen kafilesine katlmlar. amura batm Yunan svarileri kendilerini sr srleri gibi gder28 GAL 1STANBULU ken, bu bitkin kalabalk arasndaki yerlerini de korumaya alyorlar. Herey ve herkes bir suskunluk iinde. nildeyen bile yok. Becerebildikleri, yapabildikleri tek ey, hareket halinde olmak. O gzelim kyl kyafetleri srlsklam ve kir pislik iinde. Bacaklarndan aslm pililer, tavuklar arabalardan aa sarkyor. Yal bir adam, bir domuzun altnda iki bklm olmu, yryor. Bir koca, arabann iine biriken yamur sularn boaltmaya alan karsnn stn battaniye ile rtmeye alyor. Tek ses veren kii o. Kk kz babasnn yzne bakp balyor alamaya. Ve yry srp gidiyor. Ana kolun vard Edirne ehrinde hibir Yakn Dou havas yok. Yalnz Dou Trakya'dan boaltlacak Hristiyanla-rn says 250.000. Bulgar snr yzlerine kapatlm. Trklerin Avrupa'ya dnlerinin meyvelerini ancak Makedonya ve Bat Trakya toplayabilecek. imdi Makedonya'da yarm milyona yakn gmen var. Bunlarn karnnn nasl doyurulacam kimse bilmiyor. Ama gelecek ay btn Hristiyan lemi u feryad duyabilecek : Makedonya'nn yardmna koun. 29 EKNC TRUVA KUATMASININ SONU (3 kasm 1922, The Toronto Daily Star)

BENM u satrlar yazmaa baladm srada, Yunan birlikleri de Dou Trakya'y boaltmaya balyorlar. zerlerine hi uymayan Amerikan niformalar iinde, balarnda kol gezen svari devriyeleri, lkenin i taraflarna yryorlar. Askerlerin hepsi de ask suratl, ancak yanlarndan bir geen olursa zorlanarak srtmaya alyorlar. Artlarnda kalan btn telgraf hatlarn kestiler. Tellerin direklerden aa salland grlyor. Barnaklarn, kamufle edilmi mstahkem mevkilerini, makineli tfek yuvalarn, Trklere kar son bir direni gstermeyi tasarladklar iyiden iyiye dzenli srtlar hep terkettiler. Her bir yan amur iinde kalm kzlerin ektii binek arabalar, tozlu yollarda gcrdayarak ilerliyor. Askerlerin bir ksm arabalarn zerinde serili giderken, bir ksm da kzleri boynuzlarndan ek30 GAL STANBULU meye alyor. Arabalarn nlerinde ve arkalarnda asker birlikler srnyor. Yunanllarn giritii byk asker servenin sonu bu. yle olmasayd, byle olurdu diye masallar okumak, gerekten hazin bir ey! Yunan asker serveninin sonu da byle hazin ite. Ama olanca suu Yunan askerinin srtna yklemek, yersiz. Boaltma srasnda bile Yunan askeri yine de iyi bir sava olduunu gsterdi. Mustafa Kemal'in ordular Dou Trakya'y Mudanya Mtarekesinin bir armaan olarak geri almasalard, her halde Yunanllarla burada bir hayli sert kapmalar gerekecekti. Yunanllarn Mustafa Kemal'e kar giritikleri savata Anadolu'daki Yunan ordusunda gzlemci olarak bulunan Hint Svari Birlii subaylarndan Yzba VVittal, Yunan ordusunun urad yenilgiye sebep olan entrikalarn iyzn bana yle anlatt. Yunan askeri birinci snf savayd, diyordu Yzba VVittal. ngiliz ve Franszlarla birlikte alan subaylar tarafndan da ok iyi ynetiliyorlard. Mustafa Kemal'in ordularn yenilgiye uratmlard. hanete uramam olsalard, ben Ankara'y igal edeceklerinden ve sava bitireceklerinden emindim. Konstantin tahta kar kmaz, cephedeki btn subaylar, Genelkurmay bakanndan takm kumandanna kadar, grevlerinden alnmt. Bu subaylarn ou cephede terfi etmi, gerekten iyi askerlerdi; baarl nderlerdi. Yerlerini sava yllarn svire, ya da Almanya'da srgnde geiren kralc subaylar almt. Aralarnda pek ou hayatlarnda tek bir silh sesi bile duymamt. Bu davran orduda 31 HEMINGVVAY byk bir kntye yol at ve Yunan yenilgisinin ba sebebi oldu. Yzba VVittal hi tecrbesi olmayan topu subaylarnn nasl batarya kumandanlklarna getirildiklerini ve nasl kendi piyadelerini bitiklerini de anlatt. Yzlerine pudra sren, dudaklarn rujla boyayan piyade subaylarndan, cahillik ve

kaytszlk yznden cinayet halini alan kurmay almalarndan sz etti. Yzba VVittal; Anadolu'daki atmada Yunan piyadeleri baarl olmulard ve ilerliyorlard, dedi. Sonra kendi topular hepsini biti. Binba Johnson (Kendisi daha sonra stanbul'da basnla ilikileri dzenleyen irtibat subay olarak almtr) bildiiniz gibi topu subaydr. stelik, iyi bir topu subaydr. Topularn piyadeye oynad oyunu grnce, zntsnden hngr hngr alamt. Binba Johnson istese topuyu rahata ynetebilirdi. Fakat hibirey yapacak durumda deildi. Sk bir tarafszlk izlemek iin kesin emir almtk. Bu yzden hibir ey yapamazd. Kral Konstantin'in Yunan ordusuna ihanetinin hikyesi budur ite. Bu yzdendir ki, Atina'da patlak veren ihtill, birok kimsenin sandnn aksine, hi bir zaman bir maskaralk olmamtr. Bu ihtill, kendisine ihanet edene kar, bir ordunun ihanetidir. htillden sonra eski Venizelosu subaylar Dou Trakya'daki orduyu yeniden rgtlendirdiler. Yunanistan, Trakya'ya bir Marne gzyle bakyordu ve ya burada dayatp son bir direni gsterecek ya da lecekti. Asker yna buraya yaplmt. Herey istim 32 GAL STAN BU LU zerindeydi. Derken Mttefikler Mudanya'da Dou Trakya'y Trklere veriverdiler ve Yunan ordusunun da bu topraklar terketmesi iin gnlk bir sre tandlar. Ordu, hkmetinin Mtarekeyi imzalayacana inanmad iin, bekledi. Ama hkmet Mtarekenin altna imzay bast. imdi de askerler emir kulu olarak ekiliyorlar. Btn gn boyunca onlarn pis, perian, sakall, rzgrdan yanm hallerini seyrettim. Trakya'nn kahverengi, sert topraklarnda, uzun kollar halinde ilerliyorlard. Ne bando vard, ne bir rgt, ne kurtarma ekipleri. Pis ve ince battaniyelerle geceleri saldran sivrisineklerden baka hibir ey yoktu. Yunanistan'n an ve hretinin sonuydu bu. kinci Tru-va kuatmasnn sonu! 33 AFGANSTAN POLTKASI ----------------------------------(31 ekim 1922, The Toronto Daily Star) AFGANSTAN, Mustafa Kemal ve Dou taraftan dostlar tarafndan ngiliz mparatorluuna kar tezghlanan bir dier silhtr. Bir yldan fazla bir sreden beri Mustafa Kemalci subaylar, Afgan ordusunu darbeyi indirecekleri zamana hazr etmek iin altrmaktaydlar. ada Afganistan'n hedefleri ve kininin iyz hakknda tesadfen rendiim baz eyler var. Bunlar bir sre Roma'da yaayan ve imdi Afgan Savunma Bakan olan Muhammed Han'dan rendim. Muhammed Han uzun boylu, kara sal, ahin bakl, bir mzrak kadar dimdik duran bir adamd. Sam rkndan olduu halde, Rnesans andan kalma bir insana benziyordu. Pers ve Med imparatorluklarndan beri igal yz grmemi bir halkn adamyd. 34 GAL STANBULU

Afganistan'n eski emiri, Abdrrahman Han'd. Btn mr boyunca Afganistan' Hindistan'la Rusya arasnda tampon bir devlet olarak kullanan ngiltere' den nefret etmiti. ngilizler ayrca Afganlarn ngiltere'den baka lkelerle diplomatik iliki kurmalarna da izin vermiyorlard. Byk adamd Abdrrahman; sert adamd, ileri grlyd, stelik Afgand. Btn yaantsn Afganistan' gl bir ulus haline getirmeye adamt. Olunu da iyi yetitirmiti. ngilizlere kar savamak amacn olu yerine getirecekti. Derken ihtiyar Emir ld. Yerine olu Habibul-lah Han emir oldu. ngilizler kendisini hemen Hindistan'a resm bir ziyaret yapmaya davet ettiler. O da ngilizlerin ne gibi insanlar olduklarn grmek iin bu daveti kabul etti. Burada ngilizler kendisini batan kardlar. nce ona tam bir kral muamelesi gsterdiler. Trl zevkler tanttlar ve ikiye altrdlar. Dorusu gen Emir'in renme yetenei yoktu da diyemiyeceim. Ksa bir sre sonra gen emir, bir insan ve bir Afgan olmaktan kmt. 1918'de, mtarekenin imzalanmasndan hemen sonra Kabil'e geri dnd. Afganllar kendisini ldrdler. Cinayete kurban gitti. Gerek bir infaz oldu bu. Bunun zerine Kabil'deki Byk Konsey bir toplant yapt ve eski emir' in en byk torunu Nasirullah Han'a sordular : Emir seilirseniz, Afganistan'n haklarn savunur musunuz? dediler. Afganistan' savunurum, diye karlk verdi. ngilizlerle de savar msnz? Denerim, dedi. 35 HEMINGVVAY Bunun zerine Nasirullah Han' Konseyin topland salondan kardlar. Ondan sonra gelen Emanullah arld bu sefer eriye. Emir seilirseniz ne yaparsnz? diye sordular. Emanullah, ki ey yaparm, diye karlk verdi. Afganistan'n haklarn savunurum ... Ve ngiltere ile savarm. Bunun zerine onu Emir*setiler ve birka hafta sonra da Emir'in birlikleri Hindistan snrn at. te Muhammed Han'n hikyesi. Mtarekeden hemen sonra bir Afgan sava olduunu pek az kimse bilir. Sava cephe gerisindeki Afgan ehirlerini ve kerpi mevzileri bombalayan Kraliyet Hava Kuvvetleri kazand. Dalardaki savalar uaklara kar hibir tecrbeleri olmadndan pek abuk daldlar. Ne olursa olsun, bu bir ngiliz zaferiydi ve yle iln edildi. Fakat bar antlamasn imza ederlerken, ngilizler urunda durmakszn savatklar haklarn hepsini Afganlara tandlar. Artk baka lkeler de Afganistan'da sefir ve konsolos bulundurabileceklerdi; Afganlar diledikleri kadar silh ithal edebileceklerdi; hatt Hindistan yoluyla bile silh alabileceklerdi. Savaj ngilizler kazanmt; ama bar, su gtrmez bir ekilde Afganistan'n zaferi oldu. Afganllar teden

beri ngilizlerden nefret ederlerdi; bu defa ise onlardan memnundular. Bunun sonucu olarak imdi btn Afgan ehirlerinde Sovyet Rusya'nn temsilcileri var; Afgan ordusu modern silhlarla donatlm durumda ve asker36 GAL STANBULU lerini de Mustafa Kemalci subaylar yetitiriyor. Mu-hammed Han'n Benim byk Emir'im dedii Ema-nullah Han, ngilizlerle savaacana dair verdii sze ihanet etmemi ve kendisini Hindistan'n ekiciliine kaptrmamtr. Mustafa Kemal Irak'a saldraca zaman, ki er-ge saldracaktr iyi donatlm ve yetitirilmi bir Afgan ordusu, Hayber geidinde boy gsterecektir ve bu ordu 1919'da yenilgiye uratlan dallara benzemeyecektir. Bugn Mustafa Kemal'le aralarnda imzaladklar bir antlama da var. Mustafa Kemal'in baarlarndan esinleniyorlar ve varolular bile, Hindistan'daki ngiliz egemenliine kar srekli bir mcadeleye bal. Afganllar savaacaklar. Meslekleri bu. Muham-med Han'n Afganlarn zihniyetini belirten bir hikyesi daha var : Son savan almasna karar veren Konsey toplantsndan sonra Kabil'deki evime dnte, karmla kzm tabancalarm ve klcm hazrlamlar, yolluklar dzmlerdi. Kendilerine 'Bunlar da ne?' diye sordum. Bana, 'Sava iin sana gerekli olanlar,' dedi karm. 'Sava olacak, deil mi?' Tabi. Ama ben Savunma Bakanym. Savaa ben gitmiyeceim. Savunma Bakannn kendisi savaa gitmez, dedim. Karm ban sallad. 'Hi anlyamadm ben bu ii,' dedi. 'Eer siz savaa gitmeyen bir Savunma Bakan iseniz, istifa etmeniz gerekir grevinizden. 37 HEMINGNNAY te o kadarl Savaa gitmezseniz, biz hepimiz gzden deriz. Bu, Mustafa Kemaicilerin yaratt bir zihniyettir ve. Ruslar tarafndan silhlandrlan Afganistan, zm hi de kolay grnmeyen bir yeni Dou sorunu olarak ortaya kmaktadr. TRAKYA'LI GMENLER (14 kasm 1922, The Toronto Daily Star) Sofya - ( Bulgaristan) TRENDEK rahat yerime oturunca, Trakya boaltmnn deheti bana gerek d gibi grnmeye balad bile. Belleimizin ltfu bu. Edirne'den The Star a ektiim bir telgrafta, boaltmay anlatmtm. Buna yeniden dnmekte bir fayda yok. Boaltma hl srdrlyor. Bu mektubun Toronto'ya ne kadar zamanda ulaaca hi nemli deil, bunu The Star da okuduunuz zaman, Makedonya'nn amurlu yollarnda evlerinden srlen insanlarn utan verici bir glgeler ordusu halinde yollarna devam ettiklerinden emin olabilirsiniz. eyrek milyon insann hareketi hayli uzun bir zaman alyor.

Edirne pek ho bir yer deil. Gece saat on birde trenden indiimde; asker, denk, karyola, yatak, diki 39 HEM1NGWAY makineleri, bebekler, krk ocuk arabalar ile dolu bir garla karlatm. Hepsi yamur altnda ve amur iindeydi. Kerozen lmbalar sahneyi aydnlatyordu. Gar efi o gn Bat Trakya'ya, geri ekilen birliklerin askerleriyle dolu 57 vagon gnderdiini syledi. Telgraf hatlarnn hepsi kesik. Hl gelen asker var ve bunlar boaltmak imkn da yok. Gar efinin sylediine gre, ehirde insann kalabilecei tek yer, Madam Mari'nin pansiyonuymu. Askerlerden biri karanlk ara sokaklardan beni Madam Mari'nin pansiyonuna gtrd. Yollar diz boyu amur. Madam Mari'nin pansiyonu da zindan gibi karanlk. Kapy vurdum; plak ayakl, pantolonlu bir Fransz at. Oda yoktu, fakat kendi yatam varsa avluda uyuyabileceimi syledi. Durum ktyd. Derken darda bir otomobil grlts duyuldu, iki film operatr, ofrleri ile birlikte ieri girdiler. kuetleri vard. Yatam kuetlerden birine sermemi teklif ettiler. ofr arabada uyudu. Kuetlere uzandk. Ad Shorty- Bodur olan uzun boylu filim-ci, ta Rodos adasndan buraya nasl zorlu bir yolculuktan sonra geldiklerini anlatt. Botunun birini ayandan karrken : Bugn yanan bir kasabann filmini ektik. dedi. Yanan bir kasaba, bir filmci iin esiz bir sahnedir. brn de kartt. Deiik alardan ekince, koca bir ehir yanyor gibi oluyor, f! Nasl yorulmuum be! Bu gmen ii felket birey. nsan bu lkede ok korkun eylere tank oluyor. Aradan iki dakika bile gemeden horlamaya balamt. 40 GAL STANBULU Saat bire doru stanbul'da yakalandm stma nbetiyle titreyerek uyandm. Yzmn evresinde uuan sivrisinekleri ldrdm. Nbetin gemesini bekledikten sonra, bolca aspirin ve kinin alp tekrar yattm. Sabaha kar ayn eyi bir daha tekrarladm. Sonra beni Shorty uyandrd. Hey delikanl, u film kutusunun haline bak! Baktm. stnde tahtakurular kaynayordu. Bunlar ok a olmal. Filmlerime bile gz dikmiler. Vah zavallcklar, amma da a kalmlar, ha! Kuetler de tahtakurularyle vcr vcr kaynyordu. Savata bama ok ey gelmiti, ama Trakya gibisi yoktu. Nereye baksanz, yryen bir tahtakurusu dizisi grlyordu. nsana birey yapmaz bunlar, dedi Shorty. Mini mini bcekler, ite. Bunlar bir ey deil. Sen Lleburgaz'dakileri grecektin. Her biri dev gibiydiler. ri yar bir Hrvat kadn olan Madam Mari bize kahve ve kara ekmek verdi. Lf olsun diye; Odanz bir kepazelikti Madam, dedim.

Ellerini iki yana at. Sokakta yatmak daha m iyi, yani? diye sordu. Ha, Msy? Sokakta yatmaktan daha iyi deil mi, yani? Haklsn, dedik ve bizi uurlamaya kan Madamla vedalap ayrldk. Darda yamur hl iseliyordu. zerinde bulunduumuz amur denizinin sonundaki ta yolda insan srleri dursuz duraksz yrmeye devam ediyorlard. Yol Edirne'den kp Meri vadisi boyunca 41 HEMINGVVAY ilerliyor, Karaaa'ta baka kollara blnyor ve Bat Trakya'ya, oradan da Makedonya'ya kadar uzanyordu. Shorty ile arkada stanbul'a, sonra da Rodos'a dneceklerinden Edimeyi kesip iinden geen gmenlerin yan sra, beni ta yola kadar otomobilleriyle braktlar. Kan arabalar, develer, yolda batya doru ar ar ilerlerken bo arabalarna binmi, lime lime elbiseleri yamurdan srlsklam, krmz fesleri kirden kararm Trkler de, akntya kar ynden ilerlemeye alyorlard. Her Trkn srd arabann iinde, tfeini bacaklarnn arasna kstrp oturmu bir Yunan askeri vard. Yamurdan saknmak iin de, kaputlarnn yakalarn enselerine kadar kaldrmlard. Arabalar Yunanllar tarafndan toplanmt ve Trakya ilerine, gmenleri ve mallarm almaya yardmc olmak iin gnderiliyordu. Src Trkler bitkin ve korkulu grnyorlard. Haklar da vard. Ta yolun tam Edirne iine girdii yerde geli -gidii atnn zerinde oturan bir Yunan svarisi ynetiyordu. Srekli olarak sola yol vermekteydi. Trklerin srd arabalardan birine saa sapmasn iaret etti. Trk arabac kzlerini saa yneltince, araba bir ukura dt ve kendisiyle beraber gelen, ba nne dm uyuklamakta olan Yunan askeri srayarak uyand. Srcnn ana yoldan saptn grd, balad adama tfeinin dipiiyle vurmaya. Trk src yorgun, km ve a a bakan bir kylyd. Yzkoyun arabadan aa yuvarland. Sonra dehet iinde kalkp tavan gibi yoldan aa kamaya balad. Kotuunu gren bir Yunan svarisi, atn mahmuzlayp yetiti, hayvanyla arparak adamcaz tekrar yere devirdi. Sonra dier iki Yunanl ile 42 GAL STANBULU birlikte kollarndan tutup kaldrdlar. Svari, kylnn suratna birka tokat yaptrd. Adamn yz kan revan iindeydi; gzlerini iri iri am, her tokatta baryor, arabasna dnp yeniden kzlerini srmesini istediklerini aniamyordu. Yolda yryen gmenlerden hibiri bu olayla ilgilenmemiti bile. Be mil kadar gmen kafilesi ile birlikte yrdm. Dz kz arabalar, yksek demirli karyolalar, eyalar, ayaklar bal domuzlar, bebeklerini kucaklarna sktrm analar, arabalarn arkasna yaslanp zorlukla adm atmaya alan yal erkekler ve kadnlar grlyordu. Gzleri ilerledikleri yoldayd, balar ne eikti. Sonra tfek ve cephane ykl katrlar geiyordu. Bir de,

iinde uykusuzluktan gzleri kpkrmz kesilmi Yunan subaylar bulunan klstr bir Ford geti. Yamurdan srlsklam olmu, uykusuz, souktan titreyen kyller, ar ilerlemelerine devam ediyorlard. Evlerini barklarn artlarnda brakm, gidiyorlard. Meri zerindeki kpry de getikten sonra, saa saptm. The Star a bir telgraf ekmek iin ara sokaklardan Madam Mari'nin pansiyonuna dndm. Btn hatlar kesilmiti. En sonunda bir Mttefik Komisyonu ile birlikte stanbul'a dnen bir talyan albay buldum. Telgrafm ertesi gn stanbul'dan gndereceine dair sz verdi. Stma nbeti yine tutmutu. Madam Mari kininle beraber imem iin bana ok tatl Trakya araplarndan bir ie buldu. Sonra koca gvdesiyle masa bana oturup, enesini kayarak; Ben Trklerin ne zaman geleceine filn aldrmyorum, dedi. 43 HEMINGVVAY Niin? Hepsi ayn bunlarn. Yunanllar da, Trkler de, Bulgarlar da. Hepsi birbirinm ayn. Sunduum bir bardak arab kabul etti. Bu gzler neler grd, neler... En iyileri hangisi? diye sordum. Hibiri. Hepsi ayn. Yunanl subaylar geldiler, burada kaldlar. imdi de Trk subaylar gelip yatacak. Bir baka gn bu defa Yunanl subaylar tekrar geri gelir. Hepsi de paralarn dyorlar. Bardan yeniden doldurdum. Peki, ya darda, yolda yryen zavall halk? O yirmi millik dehet yryn bir trl belleimden karp atamyordum. O gn de korkun eyler grmtm. Madam Mari, Haydi canm, halkn kaderi hep byle, diyerek omuz silkti. Toujours la mme chose (1). Bilmem bilir misiniz, Trklerin bir atasz vardr. Ho, Trklerin birok yerine cuk oturmu atasz vardr ya; ( Su yalnz baltada deil, aata da vardr), derler. Bu da onun gibi ite. Gerekten de tam yerindeydi bu atasz. Tahtakurusu iin zr dilerim msy. Madam Mari arabn etkisiyle bana di bilediini unutmutu. Ama baka ne bekliyordunuz burada? Buras Paris deil. Koca vcuduyla dorulup kalkt. Allahasmarladk msy. Evet, biliyorum, buras iin yz drahmi ok para, ama baka otel de yok. Sokakta yatmaktan da daha iyi, deil mi? Ha, ne dersiniz? (1 ) Hep ayn ey.. 44 HAMD BEY (9 aralk 1922, The Toronto Daily Star) stanbul - ( Trkiye } BSMARCK, Balkanlarda gmleinin eteklerini pantolonunun iine sokan herkes, dolandrcdr, demiti. Elbette, kyl olanlarn hepsinin de gmlekleri darda. Ben Hamid Bey'i Fransz sermayesiyle kurulmu Osmanl Bankas'nn dolgun maal bir

yneticisi olarak grdnade gmleinin etekleri pantolonunun iindeydi ve gri bir i adam elbisesi giymiti. , Hamid Bey'in iyeri, bir tepe zerindeki eski sarayn srasnda ve Kzlay evlerinin en yukarsnda. Kendisi bu rgtn liderlerinden. Kzlay'n hki elbiseli adamlar, Ankara hkmetinin emirlerini titizlikle uyguluyorlar. Mustafa Kemal stanbul'a girince, ehirdeki 45 HEMINGVVAY Hristiyan halkn katliama uramasndan Kanada endie ediyor, dedim. ri yar, kr bykl, dik yakal elbisesi iinde dimdik duran Hamid Bey, gzlklerinin zerinden bakarak franszca: Hristiyan halk neden korkacakm? diye sordu. Hepsi silhl. Trkler ise, silhlarndan arnd. Hayr, katliam olmayacak. imdi asl hristiyan Rumlar, Trakya'da Trkleri katlediyorlar. Bu yzden Trakya'y derhal igal etmemiz gerekiyor. Halkmz koruyabilmek iin baka aremiz yok. Krm'dan Kahire'ye kadar btn pazusu kuvvetlilerin stanbul'da toplanp, Mustafa Kemal'in milliyeti bir lgnlk havas iinde ehre giriinden yararlanarak kundakla, katliama ve talana balamak iin frsat kolladklar srada, Hristiyan halkn tek korunma garantisi bu. Bir de Mttefik Polis gc. Bu polis gc etkili ve anlam bir g, ama stanbul da bir buuk milyonluk, umutlarn yitirmi insanlarla dolu koskoca bir ehir. Mustafa Kemal bir kere ehre girdikten sonra, Svey'in dousunda bir yerde susayan kiinin susuzluunu gidermesi mmkn deil. Anadolu hkmetinin bir yesinin bana sylediine gre, her trl alkoll ikinin yasakland Anadolu gibi, stanbul da kurak bir ehir olacak. Mustafa Kemal kumar da, oyunu da yasaklam. Bursa'da kahveler saat sekiz dedi mi klarn sndryor. Peygamberin yasalarnn byle sk skya uygulanmas, Mustafa Kemal'le yaknlarn ikilerini yudumlamaktan yine de alakoymuyor. Tpk Amerikan 46 'GAL STANBULU ttnn korumak iin zmir'e giden Amerikalnn, yanndaki sekiz ie konyakla Bat Anadolu'daki Mustafa Kemalcilerin kararghnda anszn ok sevilen biri olduunu grmesi gibi. Mustafa Kemal'in bildirisi, stanbul'a flar iinde ve zerine il yazlm ucuz Amerikan ikilerinin ithalini daha da hzlandracak. Absente benzeyen bu ikiyi Trkler kahvelerde nargilelerini fokur-data fokurdata iiyorlar. 47 cc < _J O O "5 z 'S o

o. < Q < N O SMET PAA ve MUSSOLN ( 27 ocak 1923, The Tornto Daily Star) LAUSANNE Konferansnn toplantlar. Parte-non'a benzeyen ve ok irkin bir yap olan Ouchy atosunda yaplyor. Ouchy; bundan 60 yl kadar nce, zamann andrd evleri, beyaz badana boyal, glgelik n balkonunda Byron'un aryan ayan dayayp yemek saatini haber veren ann alnmasn beklerken Cenevre glnn mavi sularn seyrettii gzel han, gl kenarnda ykselen eski ve ykk kulesiyle kk bir balk kasabasyd. svireliler balk evlerini yerle bir etmiler, hann nndeki glgelii geniletip Byron'un koltuunu bir mzeye kaldrmlar; Lausanne'a kadar kan tepelerin yamacndaki dev gibi, bombo otellerin lmlarndan akan pislikle gzelim gl kysn doldurmular ve eski kulenin evresinde de Avrupa' 51 HEMNGVVAY nn en irkin yapsn ina etmiler. Gln kenarndan bir tepe, Lausanne ehrine kadar uzanyor. Gle bakan atoda toplantnn balayp balamadn, ato boyunca sralanan limusin arabalara bakarak anlyabilirsiniz. Limusin'lerin hepsinin zerinde delegasyonlarn mensup olduklar uluslarn bayraklar asl. Bulgar ve Rus bayraklar yok. Bulgar Babakan Stambuliski atonun dner kapsndan koca gvdesiyle kyor, miferli iki svireli polis memuruna kukuyla bakyor, kalabal selmlayp, tepeye, oteline doru yryor. Stambuliski, paras olsa bile bir limusin'e binmeyi gze alamaz; nk bunu Sofya'ya rapor ederler. Kyl hkmeti de kendisinden derhal bir aklama isteyebilir. Daha birka hafta nce Bulgar Meclisinde ipek orap giydii hakkndaki iddialar karsnda oban semenlerine kar kendisini parlak bir ekilde savundu. Babakan ayrca sabah saat dokuzdan nce uyanmamak, arap imek ve ehrin badndrc hayat ile ahlknn bozulmu olmasiyle sulanyordu. Rus delegasyonu ise, ne zaman konferansa davet edileceini, ne zaman konferans d braklacan bilemediinden, Savoy otelinde gece yars aralarnda yaptklar bir aile toplantsndan sonra kendileri iin ok pahalya mal olacak bir limusin tutmaktan erkenden cayd. Kapya bir taksi yanayor ve e-ka'nn adam, Bolevik basn ajan Arrens, peinde Rakovski ve ierin'le birlikte, karanlk suratyla dar kyor. Ukraynal olan Rakovski'nin solgun bir yz, ahenkli yz hatlar, atmaca gibi bir burnu, ince dudaklar var. Floransal bir soylu kiiye benziyor. ierin, Cenevre'deki karanlktan gn na k52 GAL STANBULU m adam halinde deil artk. Kendine daha ok gveniyor, yeni bir paltosu var, grn ok daha ho. Berlin'de iyi bir yaants

vard; profili ve kzl sakal yine ayn, ama yz ok daha dolgun. Herkes asl smet Paa'y grmek istiyor, fakat bir gren, bir daha grmek istemiyor. smet Paa ksa boylu, kara kuru bir adam. Hibir ekicilii yok. Bir insan ne kadar ufak tefek ve silik olabilirse, o da yle. Sanki dikkati ekmemek iin zel bir deha sahibi. Mustafa Kemal'in kimselerin unutamyaca, smet Paa'nn da, kimselerin hatrlyamyaca bir yz var. Konferansn ilk gnlerinde kalabalk bir gazeteci topluluunun ierin'in nl kitle toplantlarndan birinden karken, smet Paa'nn da Savoy oteline girdiini hatrlyorum. Paa, asansrn gelmesini"bu kalabaln arasnda beklemiti ve kalabalkta kendisiyle grmek iin randevu kopartmaya alanlar da olduu halde, hi biri onun kim olduunu bilememiti. O kadar skc bir sokuluu vard ki. Onu tanm olmak iyi bir atlatmayd ve yryp kendisini karladm. Asansrn kaps nnde birka gazeteci onu kalabalkta itip kakalaynca, Ne komik bir durum, deil mi ekselans ? dedim. Okullu kzlar gibi glmsedi, omuzlarn silkti ve alayc bir davranla ellerini kaldrp yzn rtt. Gldm. O da kkrdad. Randevu alp benimle grmeye gelin, dedi. El sktk. Asansre girdikten sonra yzme bakp gld. Grme sona ermiti. Kendisiyle yaptm mlakatta ok iyi anlatk. nk ikimiz de gayet kt Franszca konuuyorduk. 53 HEMNGVVAY Trkiye'de kltrl bir Trk iin byk eksiklik saylan kt Franszcasn; smet Paa da sar taklidi yaparak rtmeye alyordu. Franszca bilmek, tpk Rusya'da olduu gibi, Trkiye'de de toplumsal bir ihtiyat. smet Paa akay deerlendirmeyi de biliyor, koltuunda arkaya doru yaslanp memnun memnun glmsyor ve Trk sekreterinin kulana fsldad szleri dinliyordu. smet Paa'y, mlakattan sonra bir kere daha grdm. Montreux'de bir dansingde oturmu, glmseyerek dans edenleri seyrediyordu. Masasnda oturan iri yar, ak sal dier iki Trk de, Paa'nn yedii bir sr kekle, itii fincan ay ask suratla seyrediyorlard. Paa, kt franszcas ile servis yapan kadn garsona durmadan aka yapp taklyordu. Dansingde yine kimse kendisini tanyamamt. smet Paa'nn tam zdd bir ahsiyet ise, Mussolini idi. Mussolini, Avrupa'nn en byk blfs. Mussolini, beni yarn dar arp kurunlasa bile, yine de kendisinin blf olduu inancndan geri dnmem. Kurunlama ilemi bile blftr, derim. Vakit bulursanz Signor Mussolini'nin bir fotorafn aln ve yle bir inceleyin. Ka atp surat asmak iin kendisini zorlarken, aznn aczinin nasl ortaya ktn grebilirsiniz. Oysa, bu ka atmay talya'da 19 yandaki btn Faist delikanllar taklit ediyor. Gemiini de yle bir yoklayn.

Faizmin sermaye ile ii snf arasnda yer ald koalisyon devresini inceleyin ve gemiteki koalisyonlarn tarihini tartn. Basit fikirleri parlak cmlelerle nasl allayp pulladn dnn. Dello etmek iin ne kadar itahl olduunu gzden rak tutmayn. Gerekte cesur insanlar 54 GAL STANBULU dello etmek ihtiyacn duymazlar. Korkaklarn ou, cesur olduklarn gstermek iin aralksz dello sebebi ararlar. En sonra kara gmleine ve beyaz tozluklarna bakn. Kara gmlekle beyaz tozluk giyen bir adamn, aktr bile olsa, bir eksiklii var demektir. Burada Mussolini'nin blf m, yoksa byk ve srekli bir kuvvet mi olduu sorununu tartmak iin pek yerimiz yok. Mussolini belki 15 yl iktidarda kalr, belki de gelecek ilkbaharda kendisinden nefret eden Gbriele d'Anunzio tarafndan devrilebilir de. Siz izin verin de ben Mussolini'nin Lausanne'daki iki halini anlataym. Faist diktatr basn mensuplarn kabul edeceini bildirmiti. Herkes kalkt, geldi. Salonda toplandk. Mussolini bir kitap okuyarak masann bana geti, oturdu. Yz, nl ka atmas ile daha da aslmt. Diktatrln gsteriyordu. Kendisi de eski bir gazeteci olduundan salonda bulunan ve konumasn bekleyen gazeteciler araclnda ka okuyucuya hitap edebileceini hesaplyordu. Fakat grnte, elindeki kitaba dalmt. Aslnda kafas iki yz muhabirin alt 2000 gazetenin satrlarn okumaya dalmt bile. Salona girdiimizde kara gmlekli diktatr iyice dald ve okuduu kitabndan ban kaldrmad bile, vb . . . Mussolini'nin ardna geip byle ilgiyle okuduu kitabn ne olduunu grmek istedim. Franszca- ngilizce bir szlkt ve stelik ters tutmutu. Mussolini'yi diktatr rolnde ayn gn ikinci defa Beau- Rivage otelinde, Lausanne'da yaayan bir grup talyan kadn kendisine bir demet gl hediye 55 HEMINGVVAY etmek iin geldikleri zaman grdm. Kyl snfndan alt kadnd bunlar ve Lausanne'da alan talyan iilerinin eleriydi. Kapnn dnda talya'nn ve kendilerinin yeni mill kahraman tarafndan kabul edilmek erefine erimeyi bekliyorlard. Mussolini srtnda frak, ayaklarnda gri pantolon ve beyaz tozluklar ile kapy ap dar kt. Kadnlardan biri bir adm ileri kp hazrlad sylevi okumaya balad. Mussolini kalarn atp kadna bakt; alayc bir tavrla glmsedi, aklar iri Afrikal gzleriyle dier be kadn szdkten sonra, tekrar odasna ekiliverdi. Pazarlklarn giymi, hi de ekici olmayan kyl kadnlar, glleri ellerinde, ylece kalakaldlar. Mussolini yine diktatrln gstermiti. Yarm saat sonra ayn Mussolini eitli mlakatlar srasnda kendine zg tebessm ile diktatrn akln bandan alan Claire

Sheridan' kabul ediyor ve kendisiyle yarm saat grmek iin vakit buluyordu. Hi phe yok, Napoleon andaki gazeteciler de ayn eyleri Napoleon'da grmlerdir. Sezar'n devrinde Giornale d'ltaliada alanlar da, Julius da ayn zaaflar sezmilerdir. Ama konu yakndan incelendiinde Mussolini'de, Napoleon'dan ok daha byk cret olduu grlr. Mussolini, bir talyan Horatio Bottomley'idir. Aslnda o, Bottomley bile deildir. Mottomley bir lgnd. Mussolini, hi de deli deil, iyi bir rgt. Ama samim deilseniz, bir ulusun vatanseverlik duygularn rgtlemeye kalkmanz ok tehlikeli olabilir. yle bir rgtleme ki, hibir kar beklemeden hkmete para balamaya balyorsunuz hem de. 56 GAL STANBULU Latin rk bir ie yatrm yapt m, sonularn almak ister ve sonunda Signor Mussolini'ye, hkmete kar olmann, hkmet etmekten ok daha kolay olduunu gsterecektir. Yeni bir muhalefet doacaktr sonunda, tohumlar imdiden atlmtr ve banda da ihtiyar, dazlak kafal, belki biraz kak, fakat gerekten samim bir insan olan Gabriele d'Anunzio bulunacaktr. UKULATA ASKER (10 ubat 1923, The Toronto Daily Star) GORK, ierin soylu bir Rus ailesinden geliyor. Seyrek, kzl sakal ve byklar, iri iri gzleri geni bir aln var; yal bir eskici gibi yryor. ylesine souk elleri var ki, sktnz zaman l eli skar gibi oluyorsunuz. Franszcay da, ngilizceyi de ayn iveyle, slk alar gibi konuuyor. ierin, ar'n eski diplomatlarndand ve eer Lenin, Napoleon ise Rus devriminden sonra ortaya bir diktatrlk kardysa, ierin de onun Talley-rand'dr. Kiilikleri o kadar birbirine benziyor ki. ierin de, Talleyrand da devrimden nce kraln emrinde alan diplomatlard. kisi de devrim srasnda eli olarak yabanc lkelere gnderilmilerdi. Her ikisi de eli olarak gnderildikleri lkeler tarafndan reddedilmiti. Her ikisi de bir sre srgnde kalm, 58 GAL ISTANBULU devrimden sonra gelen diktatrlk rejimleri ile birlikte Dileri'nin bana getirilmilerdi. ierin birgn leden sonra bana, Lausanne'a belirli bir programla geldik, dedi. Ayn programla da buradan ayrlacaz. Boazlar, gerek anakkale, gerekse stanbul boazlar, sava gemilerine kapal olmaldr. Ayn eyi yznc defadr syleyen, sylediine inanan ve ilk sylediinde olduu gibi kaytsz fakat anlalmad iin gc zayflayan bir adamn yorgunluu iinde konuuyordu. Boazlar sava gemilerine ak kald srece, diye devam etti szlerine, Rusya, Karadeniz'e donanma kartacak her ulusun tehdidi altnda bulunacaktr. Zrhllar ve dretnotlar Karadeniz'e

ellerini kollarn sallayarak girdikleri srece, ne gvenliimiz kalacak, ne kalknma imkn bulacaz; ne de istil korkusundan kurtulabileceiz. Sava gemilerinin Boazlara girmelerine izin verilecek olursa, Rusya'nn yapabilecei tek bir ey vardr : O da silhlanmak! Karadeniz'de kuvvetli bir donanma bulundurabilmek iin, derhal sava gemileri yapmaya balayacaz. Byk bir donanma meydana getirme zorunluluu ise, dier alanlarda retimi aksatacaktr. Fakat bunu yapmaya mecburuz. Peki, denizlerde silhszlanma konusunda ne dnyorsunuz ? Rusya, Washington Konferans'na davet edilmemiti. ierin omuzlarn silkti. Hem ne sonu alnd bu konferansta ? Denizlerde silhsizlanma konusun59 HEMINGVVAY da nereye vardk ? Biz varolan artlar ve eylemlerle urayoruz. Rusya silhszlanma ile ilgili bir konferansa davet edilseydi, ilk kabul eden lke olurdu; fakat denizlerde tam bir silhszlanmaya varncaya kadar, Karadeniz'de ancak bir artla sava gemisi bulundurmayabiliriz. Bu art, Boazlarn btn sava gemilerine kapatlmas ve sava gemilerinin gemesini nlemek iin de, Trkler tarafndan tahkim edilmesidir. ierin imdi en kuvvetli olduu alanda konuuyordu. Kendisi eski bir Rus diplomatdr ve Rusya'nn ulusal karlar iin mcadele ederken, kimseyi dinlemez. Sovyet Rusya'nn toprak ve ulusal sorunlarnn, Rus mparatorluu andaki ayn sorunlar olduuna inanr. Beklenen dnya devrimi gereklememi ve Sovyet Rusya eskiden beri kar karya kald sorunlarla, yine yzyze gelmitir. ierin bu sorunlar iyi bilir. Dou'da Rusya ile ngiltere arasndaki rekabeti ve Rusya bir ulus olarak kaldka, rejimi ne olursa olsun, ngiltere mparatorluu varolduka, karlarnn atacan da bilir. imdi de ileride savala kazanlacak ya da kaybedilecek avantajlar ve gvenlik unsurlarn, bar antlamalar ile kazanmak istemektedir. Krm ngiliz donanmasnn bir kar istilsna ak olduu srece, Ruslarn Afganistan yoluyla Hindistan' istil edemiyeceklerini ierin ok iyi biliyordu. Bunu Lord Curzon da biliyordu. ierin bin mile yakn kylar ile Karadeniz'in Rusya'nn en zayf ve hassas noktas olduunu da biliyordu. Ve Lord Curzon da biliyordu bunu. ngiliz mparatorluu ile mstakbel Rusya m60 GAL STANBULU paratorluu arasnda her gn amansz, ac bir sava veriliyordu; bir tarafta uzun boylu, souk, buz gibi Curzon, ngiliz donanmas ile kafa tutuyor; br tarafta ierin deliller, tarih olaylar, istatistikler, erdemler ileri srerek mcadele ediyor, etkili fikirler ortaya atyor, ama umudunu yitirince, sadece tarihten sz ediyor, gelecek kuaklarn okumas iin itirazlarn gndeme geirtiyor, Lausanne Konferansnn ilgin hale gelmesini salyordu. Orta Dou ile ilgili her antlamann baarszlna sebep olan Rusya ile Byk Britanya arasndaki atma ve gr

ayrl, Lausanne'da da vard ve bu antlamann da srekliliini engelliyordu. ierin souk elleri, souk beyni ve kzl, seyrek sakal, alma konusunda gsterdii insanst yetenekleri; kadnlara kar nefreti ve gvensizlii, reklmdan ka ve halk ne diyecek diye dnmemesi, Rusya iin aba gstermekten baka, para da dahil hi bir eye aldrmamas ile, hi zaaf olmayan bir insana benziyordu. Bileceksiniz, ierin hi asker olmamt. Kendisi utangatr. ldrlmekten de korkmuyor, ama yumruunuzu burnuna doru uzatacak olursanz, sapsar kesiliveriyor. On iki yana gelinceye kadar annesi kendisini entari giydirerek bytm. ierin bal bana bir beyin; vcudunu besliyorsa, beyninin bir paras olduu iin besliyor. imizde pek ok kimse onun hakknda bu gerekleri biliyordu. Derken bir pazar gn, Lausanne' da kiliseler boalr ve daa gezmeye gidenler ellerinde skileri ile Aigle ya da Diablerets garlarna akn ederken, bir grup gazeteci, bir fotorafnn vitrini 61 HEMINGWAY nnde birden duralayiverdi. Vitrinde ierin'in niformal bir fotoraf tehir ediliyordu. lerinden biri, Sahte bu, dedi. ierin mrnde niforma giymemitir ki. Hepimiz fotoraflara daha yakndan ve dikkatle baktk. Yok. Sahte deil fotoraflar! Bir dieri, Ben bu ii renirim, dedi. Resimler sahte deil. Haydi gidip Slocombe'a soralm. ierin'in ok iyi dostu ve bazen az olan London Daily Herald'n muhabiri George Slocom-be'u gidip bulduk. George, koca siyah emsiyesini bann ardna dayam, piposu aznda, kzl sakaln okayarak Lausanne Palace otelinin basn odasnda oturuyordu. Kendisine uzattm fotoraflara bakarak, Evet, dedi. Garip deil mi ? Grdm zaman ben de inanmamtm buna. Fotoraflar kendisi ektirdi ve imdi de fotoraf bunlar satyor. Peki ama George, bu acaip niformay da nereden buldu ? diye sordum. Sing sing hapishanesinin ba gardiyannn niformas ile Crillon otelinin kapcsnn kyafeti arasnda bir ey bu. Ne mthi bir ey, deil mi ? George piposundan birka nefes ekti. Btn halk komiserleri K-zlordu'da general rtbesi tarlar. Biliyorsunuz, ierin de Dileri Komiseridir. Bu niformay Berlin' de bulmutu. Geen gece odasnda sandndan kartp bana gsterdi. Bununla gerekten iftihar edi62 GAL ISTANULU yordu. Siz asl onu bu niformann iindeyken greceksiniz. te ierin'in zaaf da buydu. On iki yana kadar entariler iinde bytlen ocuk, hep asker olmay istemiti. Ve askerler imparatorluklar yaratrlar. mparatorluklar da savalar. 63

AVRUPA'DA KRALLIK MESLE ---------( 15 eyll 1923, The Toronto Star Weekly) GEEN gn Paris'te eski dostlarmdan Shorty'-ye, yani Bodura rasladm. Film operatrdr Shorty. Sinemalarda seyrettiiniz aktalite filmlerini eker. Shorty, Yunanistan'dan daha yeni dnmt. George, iyi ocuktur vesselam, dedi Shorty. Hangi George ? diye sordum. Hangisi olacak, Kral George, diye karlk verdi. Sen tanmadn m onunla ? Kimden sz ettiimi biliyorsun canm. u, yenisinden. Hi tanmadm, dedim. Shorty garsona iaret ederken, bana da, Canm, beyaz adam bu, dedi. Tam bir prens. Baksana una. Baktm. zerinde Yunan Kraliyet armas bulunan bir kt uzatt. ngilizce unlar yazlyd : 64 GAL STANBULU Bay VVornalI sabah ya da leden sonra kendilerini ararsa, Kral ok memnun kalacaktr. Kral, Bay VVornall'u btn gn bekliyebilir. Mektup hmiliyle bir cevap vermek ltfunda bulunursa, kraliyet sarayna gtrlmesi iin derhal bir araba gnderilecektir. (mza ) George Shorty mektubu dikkatle katlayp tekrar ceketinin cebine indirirken, ok ho ocuk canm. dedi. Biliyorsun, leden sonra kameram alp dar ktm. Saraya gittik; kapda bale eteklikleri giymi o koca bebekler tarafndan selmlandk. Arabadan indim. Kral gelip beni karlad ve elimi skarak, 'Hello! Naslsnz bakalm Bay VVornalI?' diye sordu. Sarayn bahesinde yle bir dolamaya ktk. Kralie bir gl dal koparyordu. George, 'Bu da kralie,' dedi. Kralie, 'Naslsnz?' diye sordu. Sarayda ne kadar kaldn? dedim. ki saat kadar, dedi Shorty. Kral, konuacak birini bulduu iin pek memnundu. Byk bir aacn altna oturup viski-soda itik. Kral, saraya kapanmann hi de ho birey olmadn syledi. htillden beri kendisine hi para vermemiler; Yunan aristokrasisinden hi kimsenin kendisini ziyaretine de izin vermiyorlar. Sarayn bahesinden dar kmasna bile izin yokmu. Shorty: nsan korkutacak kadar can skc birey, biliyor musun? diye devam etti. Andrea, daha talih65 HEMINGVVAY liydi. Hatrlayacaksn, tahttan indirdiler onu. imdi isterse Londra'da, isterse Paris'te, ya da diledii bir baka yerde gnlnce yayabiliyor.

Kendisiyle nece konutun? diye sordum. Shorty, Elbette ingilizce, diye karlk verdi. Btn Yunan Kraliyet ailesi ingilizce konuuyor. Uzun uzun filmini ektim. Kralienin de sarayda ve bahede filmini aldm. Kral, sarayn duvarlar iindeki geni bir tarlada duran bir demetleme makinesinin yannda filmini almam istedi. 'Amerika'da hoa gider, deil mi?' diye de sordu. Kralie neye benziyordu? diye sordum. Dorusu kendisini pek iyi tanyamadm, dedi Shorty. Yalnzca bir - iki saat kadar beraber kalabildik. Onlarla yle ok uzun zaman birlikte olmay pek sevmem. Baz Amerikallar kendilerini 'istismar' ediyorlar. Kral yakalarn zor kurtaryor onlardan. Ama kralie dorusu ok ho bir kadn. Ayrlrken Kral, 'Kimbilir, belki Amerika'da tekrar grrz,' dedi bana. Btn Yunanllar gibi, o da Amerika'ya gitmek tutkusunda. Yunan Kral George, Avrupa'nn en yeni kral. Ayrca da en diken stnde olan. Shorty'nin dedii gibi ho ocuk ve hi gnl elendiremiyor. Geen sonbaharda bir ihtill komitesi tarafndan iktidara getirildi. zin verdikleri kadar da tahtnda oturacak. George, bir Romanyal prensesle evli. Kralie Marie ve Romen Kral Ferdinand'n kz ile. Kaynvalidesi bugnlerde George'un tannmasn salamak iin Avrupa bakentlerini dolayor. Tabi, bir yandan kznn da kralie olarak tannmasn salamak iin canla bala didiniyor. 66 GAL STANBULU Sz Romanya'dan almken, oraya da dokunalm. Romanya'da da Krallk meslei pek yle tkrnda deil. Kral Ferdinand, Yukar Tuna kylleri gibi gerek yzn saklayan bir dertli. Devlet adamlar ve arkadalar 1919 ylnda Paris'in en lks otellerinde yaar ve Balkanlar Avrupallatrmak iin hazrlanan antlamay dzenlerken, sadece Avrupa'y Balkanlatrma sonucuna varyor; Romanyallar da durmadan laflayan enesi dklerle eyleme hazrlananlar arasnda bir seme yapmak zorunda kalyordu. Konumalar sona erip antlamalar imza edilince, Romanyallar komularnn btn topraklarna sahip ktklarn grverdiler. Antlamay dzenleyenler herhalde ateli Romanya vatanseverleri iin bunu olduka ucuz bir fiyat olarak grmlerdi. Ne olursa olsun, Romanyallar imdi, en byk emelleri bir an nce Romanyal olmaktan kurtulmak isteyen yeni vatandalarnn ayaklanmalarna kar byk ve gl bir ordu beslemek zorundalar. Erge Romanya'nn nne atlan ekmek dilimleri paralanp dalacak, Golf Stream'e karan buzullar gibi eriyecek. Birinci snf bir brii, ikinci snf bir air olan ve Avrupa politikasnn iplerini en hzl eken; btn Avrupa kral ailelerinin kadnlar iinde hepsinden daha ok makyaj yapan Kralie Marie ise, bu paralanmay nlemek iin elinden geleni ardna koymuyor. ok, ama pek ok sevimli Prens Carol'a, Prens Carol Film Kum-panyas'nn 'cazip' genel mdrne gelince, ta giyme trenini filme ekme hakkn zel olarak zerine almt o bu ilerle pek ilgili grnmyor.

67 HEMINGVVAY Bu arada Romen ordusunun gelecek on yl iinde Macar ve Rus saldrlarna kar koymas gereken subaylar da dudak boyas kullanyor, yanaklarn allkla boyuyor, korse giyiyorlar. Szlerimi mbala sanmayn. Kahvelerde dudak boyas sren Romen piyade subaylarn gzlerimle grdm. Opera sanatlar gibi allklanm svari subaylar da grdm. Korse konusunda yemin edemem. D grn beni aldatm olabilir. Romanya'dan dnp Bulgar kral Boris'in gereklerine giriyoruz. Boris, 'Tilki' Ferdinand'n oludur. 1918 ylnda Yakn-dou cephesi ktkten sonra, balarnda ihtill komiteleri olduu halde yatanlarna dnen Bulgar askerleri, Bulgaristan' Mttefikler safnda savaa sokmaya altndan beri hapiste yatan iriyar, sert Stambuliski adl 'sabk ifti'yi hapisten salmlard. Stambuliski hapisten, arenaya kan bir boa gibi kmt. lk olarak da Kral Ferdinand'a saldrd. Ferdinand lkeyi terketti. Ola Boris de ekip gitmek istiyordu. Stambuliski bunun zerine, lkeyi terketmeye kalkarsan, seni vururum,' diye grledi. Boris, aresiz kald. Stambuliski kendisini arkada bir odada saklyor, ancak kibarca konumak istedii kiilerszgelii basn mensuplar gelince, tercman olarak kendisini artyordu. Boris sarn, sevimli, konukan biri. Bulgaristan'dan aktan aa nefret ediyor ve Paris'te yaamaya can atyor. Stambuliski, imdi eski Alman taraftar subaylar, entrikac politikaclar ve Bulgar aydnlar tarafndan devrildi. Bu lkede aydn demek, 68 GAL STANBULU erefli olmayacak kadar okumu yazm, kaak bir mahkm gibi ldrmeyi bilen kii demek. Boris hl kral, ama artk babas Ferdinand'n' denetimi altnda ve ihtiyar 'tilki'nin danmanlar tarafndan gz altnda tutuluyor. Kendisini bir yldan beri grmedim. Fakat hl sarn olduunu sylyorlar. Ama artk eskisi gibi sevimli ve konukan deilmi. Evlenmedi de; fakat patan Kralie Marie bir kz bytyor. Srada imdi Alexandre var. Yugoslavya'nn ya da Yogaslavlarn hl srar ettikleri gibi Srp, Hrvat ve Sloven Krallnn vrisi Alexandre, Srp kral Pe-ter'in olu. Kendisini bir gece Montmartre'da, evliliinden nce Paris'i son ziyareti srasnda grmtm. Yannda birka Srpla, bir sr de Fransz vard. Hepsi gece kyafetleri giymiti. Masada bir sr de kz bulunuyordu. araplar iin gerekten byk bir geceydi. Alexandre da ok imiti ve pek mutlu grnyordu. Bu geziden ksa bir sre sonra evlenme ertelendi, ama sonradan yine gerekleti. talyan kral Victor Emmanuel ok ksa boylu, krl, kei sakall, elleri ve ayaklar mini mini, cidd mi cidd biri. Bacaklar incecik, p gibi. Kraliesi, kendisinden en az bir ba daha uzun. talyan kralnn ksa boyu, eski Savoy hanedannn belirli zelliklerinden.

imdilik talyan kral Avrupa'da en sevilen kral. Kralln, ordusunu ve donanmasn Mussolini'ye teslim etmi. Mussolini de, Savoy hanedanna balln belirten itirazlarla, bunlar 'iade' etmi. Derken, 69 HEMINGWAY orduyla donanmay kendisi iin alakoymu. Krall ne zaman isteyeceini henz kimse bilmiyor. Birok faistle konutum. Hepsi de cumhuriyeti olduklarna dair yemin ediyorlar. Mussolini'ye gveniyoruz, dediler. Mussolini, zamann ne zaman uygun olduunu bilir. Mussolini'nin de, tpk Garibaldi gibi, cumhuriyetiliini inkr etme ihtimali mmkndr. Her eyi zamannda yapmasn beceriyor ve bu konuda gerek bir dahi saylabilir. >. Faist Parti'nin varolmak iin eyleme ihtiyac var. imdi Korfu ve Adriyatik konusunda biraz tatmin oldular. i yrtmek iin cumhuriyet isterlerse, ona da sahip olabilecekler. Bir insan olarak Avrupa'da Victor Emmanuel'den daha tatl bir baba ve daha demokratik bir ynetici yoktur sanyorum. spanya Kral kendini bildiinden beri hep kraldr. Kral olarak dnyaya gelmitir ve 1886'dan beri be peetalk paralarda resmi bulunur. Kral olmak iin parmann ucunu bile oynatmamtr. Peetala-ra inanmak gerekirse, bebek olarak daha gzelmi. Ama, yalnz o mu canm, hangimiz deildik ki? Alfonso, taht sallantdaki krallardan biri. Fakat o bundan pek zlme benzemiyor. Usta bir polo oyuncusu ve yine spanya'nn en usta amatr otomobil srcs. Kral, geenlerde arabas ile Kuzey spanya'daki sayfiye ehri Santander'den Madrid'e kadar dalar, tepeleri, uurumlar aarak, saatte ortalama 60 mil hzla gitti. Bununla ilgili olarak spanyol gazeteleri70 GAL STANBULU nin ounda sert eletiriler yaynland. Bizim krala kar nasl sorumluluklarmz varsa, kraln da kendini korumas bize kar olan sorumluluklarndandr, vb. gibi. Bu gezi ho karlanmamt. Fakat iki hafta sonra, Kral, San Sebastian'daki yeni otomobil pistinin alnda bana msn demeden yine yart ve bu defa saatte 100 kilometre hza eriti. Derecesi, Byk Armaan kazanan srcden sadece drt kilometre ve bir saat daha geriydi. San Sebastian'da Byk Armaan yarnn yapld gn, Fas'ta spanyollar bir baka asker yenilgiye uruyor, 500'den fazla l veriyor, Malaa klalarnda ayaklanma kyor, cepheye gitmeyi reddeden iki tabur asker bakaldryordu. Barselona'da iilerle hkmet kuvvetleri arasndaki atmalar srp gitmekteydi. Bir yl iinde iki yzden fazla cinayetin ilendii kanl olaylarn ard gelmek bilmiyordu. Fakat kraln hayatna kasteden yok. Halk Alfonso'yu pek ciddye almyor. Uzun bir sreden beri ona alm.

Kuzeye gelince; saygdeer krallar yayor oralarda. Norve Kral Haakon, sve Kral Gustav ve Danimarka Kral Christian. Durumlar o kadar iyi ki, adlarndan pek sz edilmiyor bile. Tabii, ateli ve usta bir tenisi olan ve her k Cannes'da Suzanne Leng-len ile birlikte oynayan sve kral bunun dnda. Belika kral Albert'le ei Kralie Elizabeth'i ise tanmayan yok. Liechtenstein prensi II. Jean, reklm az yaplan bir kii. 1858'den beri prenslii o ynetiyor. Bu yl 83 yana bast. 71 HEMINGVVAY Liechtenstein' ben teden beri hep Chicago'da yaayan armaan savalarna benzetmiimdir. Fakat bu ad tayan ve ikinci Jean tarafndan ynetilen zengin bir lke de varm demek. Babas, I. Jean'd. Bir yzyldan fazla bir sreden beri lkeyi bu aile ynetmekte. Liechtenstein, 130 bin metre karelik, svire ve Avusturya snrlar arasna skm kck bir lke. Bir sre Avusturya ynetiminde kalm; 7 kasm 1918'de de bamszlna kavumu. ki yl nce kibar Liechtenstein'llar, svire ile bir antlama yaparak posta ve telgraf idarelerini yrtme iini onlara brakmlar. lkenin 10.876 kiilik nfusunun son raporlara gre hepsi shhat ve afiyette; yalnz Kral Jean dilerinden biraz rahatsz. imdiye kadar hep ilerine devam eden Avrupa krallarndan sz ettim. Sabk krallardan da ayr bir bahiste sz aacam. Ne Kayser'i, ne Harry K. Thavv'u, ne de Landru'yu grebildim. En iyi dostlarm arasnda bunu becerenler de var. Fakat Kayser'i grenlerin anlattklarna gre, sonu hi de tatmin edici deil. 72 NC BLM SAVAI ve NSANLARI ANLATIYORUM SAVAIN LK MEKLER (18 mart 1937, NANA ajansna telgraf) Valencia - (spanya) TOULOUSE ssne bal asker uamz, Barselona'nn i semti zerinde alaktan uarken, sokaklar bombotu. Etraf bir pazar sabah New York'un aa semtleri kadar sessiz grnyordu. Uak yavaa sert bir yolun zerine indi ve kk bir yapnn nnde stop edinceye kadar, motorlar homurdand, durdu. Karla kapl Pireneleri aarken buz kesen ellerimizi, scak kahve- ve st fincanlarna yaptrp stmaya alrken, belleri tabancal, deri ceketli muhafzlar darda akalayorlard. Barselona'nn neden bylesine sessiz grndn burada rendik. motorlu bir bombardman ua, beraberinde iki takip ua ile kagelmi, bombalarn ehrin ze75 HEMINGVVAY rine salm, 7 kiinin lmne, 34 kiinin de yaralanmasna sebep olmutu. Hkmete bal takip uaklarnn pskrtt asi uaklar ile patlak veren hava savan, yarm saat farkla karmtk. Buna benim pek aldrdm yoktu. Bizim uak da motorluydu ve savaanlar herhalde bir hayli artacaktk.

Alicante'ye doru kydan ve alaktan beyaz kumsallarn, kurun atolu ehirlerin, kayalk sahili dven denizin zerinden uarken, hibir sava belirtisi yoktu. Trenler yollarnda gidiyor; kzler tarlalar sryor, balk kayklar engine alyor ve fabrika bacalarndan dumanlar ykseliyordu. Tarragona stnden geerken, btn yolcular uan yan camlarna t, dar pencerelerden ak seik bombalanp hasar grd anlalan ve ykn boaltmak iin kyya ekilmi bir ilebi seyre daldlar. Gemi prl prl s suyun ve kumsaln zerindeki bu haliyle, kyya vurmu l bir balinay andryordu. Saa sola serpitirilmi beyaz evleri, koyu yeil tarlalar ile zengin Valencia'y getik; ar kovan gibi kaynyan liman, geni, sar ve yaygn ehir merkezini geride braktk. Pirin setlerini atk ve uygarla ykseklerden, kubak baklabilen sarp sradalara ulatk. Altmzda parlak, mavi denizle, Alicante'-nin Afrika'y andran palmiyelerle bezenmi sahili grnd. Ben havaalanndan Alicante'ye klstr bir otobsle sallanarak yoia ktmda, uak da Fas'a doru homurdanarak utu, gitti. Kenarlarna palmiyelerin sraland gzelim kardonu byk bir kalabalkla dolduran bir trenin tam orta yerinde ehre vardm. Sokaklarda da byk bir kalabalk kaynayordu. 76 GAL STANBULU Yirmi birle yirmi alt yalar arasndaki kur'alar askere arlmt ve delikanllarla sevgilileri, aileleri, Guadalajara cephesinde talyan birliklerine kar kazanlan zaferle, silh altna arlmalarn kutluyorlard. Drder kiilik sralar halinde yryor, marlar sylyor; baryor gitar ve akordeon alyorlard. Alicante limanndaki tenezzh tekneleri, elele tutumu, son defa birlikte olmann tadn karan iftlerle doluydu; karadaki askere alma ileminin yapld barakalarn nnde meydana gelen uzun kuyruklarda da nee dolu bir kutlama havas "esiyordu. Btn Valencia kys boyunca hep zaferi kutlayan kalabalklar arasndan getik. Btn bunlar bana savatan ok, o eski bayram ve fiesta gnlerini hatrlatyordu. Ancak kaba, ynl militan niformas iinde sendeleyerek yryebilen iyileme devresindeki yarallar, insana sava gereini dndryordu. Alicante'de yiyecek; zellikle et, vesikaya bindirilmiti. Ancak aradaki kk ehirlerde kasaplarn ak olduunu ve nlerinde milletin kuyrua girmeden et alabildiklerini grdm. ofrmz evine dnerken kendisine iyi bir para biftek almay ihmal etmedi. Kilometrelerce uzanan portakal ieklerinin kokusunu sindire sindire, karanlkta Valencia'ya varmak ve yolun tozuna ramen bu gzel kokuyu iine ekmek, yar uykulu bir gazeteci iin dn gibi bireydi. Fakat yar uykulu da olsa, tozlar arasndaki klara baknca, kutlanan dnn bir talyan dn olmad pekl anlalyordu. 77 MADRD BOMBARDIMANI------------------------(11 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen telgraf)

Madrid - (spanya ) BR buuk mil tedeki cephede, kardaki yemyeil amlk tepelerden, mthi bir ksrk nbetini andran bir grlt koptu. Asi topu bataryalarnn yerini belli eden sadece kl rengi bir duman kmesi var. Sonra ipek kuman yrtlyla kan sesi andran crlak bir ses. ehirde o anda herey o kadar yolundayd ki, nce buna kimse aldrmad bile. Fakat pazar gnlerine zg kalabaln doldurduu ehir iindeki sokaklarda top mermileri, elektrik kontann aktrd an imekler gibi yamaya balad; ardndan byk bir grltyle toz bulutu kt. Sabah saatlerinde Madrid'in zerine yirmi iki top mermisi dt. Mermiler, pazardan dnen yal bir kadn l78 GAL STANBULU drd, bir yn siyah kuma haline getirdi; kadnn anide kopan tek baca, uarcasna komu evlerden birinin duvarna arpt. Bir baka alanda kii daha ld; cesetleri 155lik merminin kaldrm kenarna isabetinden sonra, geliigzel katlanm elbise yn gibi tozlar arasnda serili kald. Yoldan geen bir otomobil birden durdu, sonra alevler saarak ilerlemeye devam etti; ofr ban ne emi durumda dar frlad, yzn ellerinin arasna alp sersem sersem kaldrm kenarna gitti, oturdu. erit gibi bir kan enesine doru szyordu. En yksek binalardan biri de defa isabet ald. Burann bombalanmas 'meruydu,' nk nemli bir muhabere merkezi olarak biliniyordu, fakat pazar gezmesine kanlarn doldurduu sokaklarn bombardman, askeri ynden hi de gerekli deildi. Herey bitince, ken evlerden birinde bulunan ve yaya on dakika uzaklktaki gzetleme postamza dndm. Hkmet kuvvetlerinin, aslerin geen Kasm aynda Madrid'e ulamak iin kalktklar saldrda meydana gelen cebi kuatmak amaciyle giritikleri savan nc gnn izledim. Cebin ucu, niversite Sitesi'ndeki hastaneydi. Hkmet kuvvetleri, Tremadura yolundan oruna yoluna doru balattklar kska hareketini tamamlyabilirlerse, btn cep kesilmi olacakt. Yklm kilisesiyle bir tepenin kiliseyi gn nce top atei ile gzlerimizin nnde yerle bir etmilerdi zerinde imdi sadece damsz duvar kalmt. Kar tepedeki iki byk bina ile bunun so79 HEMINGVVAY lundaki kk yap, as kuvvetler tarafndan tahkim edilmiti ve hkmet birliklerinin ilerlemesini durduruyordu. Dn bu mevzilere kar yneltilen bir saldr seyrettim. Hkmete sadk tanklar kahredici, zeki arlar gibi alr ve kaln sarmaklar ve dallar arasna yerletirilmi makineli tfek yuvalarn yokederken; topu da, aslerin elindeki binalar ve siperleri dvyordu. Hava kararmcaya kadar seyre devam ettik.

Fakat piyadeler mstahkem mevkileri ele geirmek iin bir trl saldrya gemedi. Ama bugn, ar topunun on be dakika sren ateinden ve stste isabet kaydediinden sonra, tahkim edilmi yaplar beyaz ve turuncu bir duman bulutu arasnda kald ve piyadenin harekete getiini grdm. Tebeirle izilmi gibi duran yeni kazlm siperlerin ardnda insanlar yere uzanmlard. Birden ilerinden biri kotu, eildi. Bir dzine kadar ardndan gitti. Birinin dtn grdm. Derken ilerinden drd geri dnd ve yamur altnda rhtm boyunda saklananlar gibi, ne doru eildiler. Dzensiz cephe ileri doru kmldand. Bir ksm rtnmek iin yere atlad. Dierleri kahverengi toprak zerinde mavi lekeler gibi uzanverdiler. Sonunda dallarn altna vardlar ve gzden kayboldular. Tanklar da evlerin pencerelerine doru ate ederek ilerliyorlard. ukur bir yolun zerinde birden bir alev ykseldi; sar sar bireyler yand; yal, siyah bir duman koptu ardndan. Yangn krk dakika kadar srd. Alevler sner gibi oluyor, sonra yeniden parlyordu. 80 GAL ISTANBULU En sonunda birey infilk etti. Herhalde bir tankt. Herey yolun altnda olup bittii iin, ne grebiliyordunuz, ne de emin olabiliyordunuz. Daha baka tanklar alevin yanndan geip evlere ve aalarn arasndaki makineli tfek yuvalarna doru ate etmeyi srdrdler. Bir zaman geldi, insanlar da alevlerin yanndan koarak geip evlerin yaknndaki yoku boyunca, ormana doru atldlar. Makineli tfeklerin ve mavzerlerin atei havada fslty andran bir grlt yaratyordu. Birden ardnda kmldayan glgelerle bir baka tankn kagel-diini grdk. Drbnle baknca bunlarn asker olduklarn anladk. Tank durdu, sarsld, saa, yani dier askerlerin koarak gittikleri yere dnd. Sonra ormana dald ve peindekilere birey olmadan gzden kayboldu. Ardndan yeni ve youn bir ate daha ald. Aydnlk gittike azalrken saldr devam ediyordu hl. Drbnle baktmzda mermilerin atee verdii evlerde g tutmu dumanlardan baka bir ey seze-mez olmutuk. Hkmet askerleri evlere 50 metre kadar yaklatklarnda, hava artk birey grmemize imkn vermeyecek kadar kararmt. Madrid'i Faist basksndan kurtarmak iin giriilen hareketin baa-rs', bu geceki ve yarn sabahki savan sonucuna balyd. 81 YEN BR SAVA TR (14 nisan 1937, NANA ajansna gnderilen telgraf) i Madrid [ spanya ) OTELN penceresi ak; yataa uzannca, on yedi blok tedeki cephe hattnda ajan atein grltsn duyabiliyorsunuz. Tfekler at pat kt ate ediyor; derken bir makineli tfek tarrakas onu izliyor; ap byk bir ar makineli olmal ki, tok, tok, tok

diye ses kartyordu. Ardndan bir sahra havan topunun patlamas ve yeniden makineli tfek tarrakala-r. Uzanp sesleri dinliyorsunuz ve yatakta olup, ayaklarn karyola demirine dayamak, 'niversite Sitesi'n-de, ya da Carabanchel'de olmaniak gerekten iyi' diye dnyorsunuz. Aa yolda adamn biri kaln sesiyle ark sylyordu ve tam gzlerinizi yumup uyuyacanz srada sarho kavgaya tutuuyorlard. Sabah daha sizi uyandrmadan, gl bir mer82 GAL ISTANBULU minin patlamas ile uyanyorsunuz ve pencereye gidip baknca, ba nde, pardessnn yakalar kaldrlm bir adamn/ umutsuzca ta deli alanda koutuunu gryorsunuz. Bir daha duymayacanz sandnz barut kokusunu tekrar iinize ekiyorsunuz; srtnzda bornoz, ayaklarnzda terlikler, mermer merdivenlere doru kouyorsunuz. Mavi ii tulumu giymi iki erkein, karnndan yaralanm bir kadn otelin holne tadklarn gryorsunuz. Kadnn spanyollara zg iri gslerinin zerine kavuturduu ellerinin parmaklar arasndan kan szyor. On be metre kadar ilerde, kede, bir p ve beton tozu ynnn zerinde tek bir ceset yatyor. Lime lime olmu elbiseleri toz toprak iinde. Kaldrm kenarnda alan koca bir delikten dar gaz szyor: Anlalan bir ana boru patlam. Sabah serinliinde scak bir byye benziyor. Ka l var? diye bir polise soruyorsunuz. Sadece bir tane, diyor. Mermi kaldrm kenarna isabet edip aada patlad. Yolun kaln talar zerinde patlasayd, en az elli kii lrd. Bir polis, kafasnn yerinde yeller esen cesedin stn rtyor; ana gaz borusunu onarmak iin birini gndermiler. Siz kahvalt iin geri dnyorsunuz. Gzleri kpkrmz bir hizmeti kadn, koridorun mermerleri zerindeki kanlar siliyor. len siz deilsiniz, tandnz biri de deil; stelik souk gecelerden sonra insan ok ackyor ve nnzde Guadalajara cephesine gitmeden nce uzun bir gn var. Kahvaltda biri, Onu grdnz m? diye soruyor. Elbette, diye karlk veriyorsunuz. 83 HEMINGVVAY Gnde belki on kere biz de ayn yerden geiyoruz. Tam o keden. Biri dklen dilerle ilgili bir aka yapyor, bir bakas da byle aka yapmamasn ihtar ediyor. Ve herkeste savan belirli duygusu var. Gryorsun ya, len ben deilim. Ben lmedim. Guadalajara cephesinde len talyan siz deildiniz; oysa ocukluunuzu orada geirdiiniz iin len talyan, hep sizden bir lym gibi gelecek. Hayr. Sabah erkenden klstr bir otomobil ve ondan da klstr bir ofrle cepheye gittiniz. Adamcazn savaa yaklatka daha ok ac ektii belli. Fakat geceleri, bazan ok ge saatlerde, koca kamyonlarn yannzdan grltyle getii ksz yollarda, bir dolar karlnda en iyi otellerde yorgan dek yatp uyumanz da mmkn. Arka taraftaki, mermilerden

uzakta olan odalar, daha pahal. Otelin n tarafndaki bir odaya mermi isabet ettii iin bu ynde, iki keli, gzel bir oda tutuyorsunuz. Dierlerinden iki kat daha geni olduu halde bir dolardan da ucuza. ldrdkleri ben deilim ki. Anlyorsunuz ya. Hayr, ben deilim. Ben deilim artk. Derken Morata cephesinin ardnda, Valencia yolu zerinde, spanyol Demokrasisinin Amerikal Dostlar tarafndan salanan bir hastanede, Raven sizi grmek istiyor, diyorlar. Ben kendisini tanyor muymuum? Sanmam, diyorlar. Ama sizi grmek istiyor. Nerede kendisi? Yukarda. Yukar odada yz kl renginde bir adam uydurma bir yatan zerine yatrmlar, kan veriyorlar. 84 / GAL STANBULU Adam snmeye yz tutmu gzlerle kan iesine bakyor ve garip garip inliyor. Dzenli aralklarla tpk bir makine gibi inliyor. Sanki ses ondan kmyor gibi. Dudaklar oynamyor. Raven nerede? diye sordum. Buradaym, dedi Raven. Ses, st kurun bir battaniye ile rtl yksekteki bir hamaktan geliyor. Haman st tarafnda apraz duran iki kol var; br ucunda da bir zamanlar surat olan, fakat imdi sarglar arasnda sadece bo gzlerin grnd sar, bo bir yzey. Kimsin sen? diye sordu Raven. Dudaklar kalmamt, fakat yine de konuabiliyor. Sesi de ho. Ben Hemingvvay'im, dedim. Seni ziyarete geldim. Yzm ok fenayd, dedi. El bombasndan yand. Bir-iki kere soyuldu da, imdi biraz daha iyi. i gibi biraz, dedim. Ama iyileiyor herhalde. Konuurken yzne hi bakmyordum. Amerika'da iler nasl? diye sordu. Bizim hakkmzda orada ne dnyorlar acaba? Duygular ok deiti, dedim. Hkmetin bu sava kazanacana inanmaya baladlar. yle mi dersin? Mutlaka, dedim. ok sevindim, dedi. Biliyor musun, olup bitenlere seyirci kalabilseydim, hi aldrmazdm bunlara. Gerekte hi de nemli grnmyordu. Ama ben hereyle ok ilgiliyimdir ve her eyi anlyarak izle-yebilsem, ektiim aclara aldrmam bile. Belki bir ie 85 HEMNGVVAY de yararm. Anlyorsunuz ya, savaa aldrdm yok. nceden de bir kere yaralanm, iki haftada yeniden birliime dnmtm. Daha fazla ayr kalamamtm. Sonra bu halt geldi bama. Elini elime vermiti. Bu bir ii eli deildi. Avularnda nasr yoktu, trnaklar da uzun ve muntazamd.

Nasl oldu bu i? diye sordum. Baz birlikler bozguna uramt. Onlar toparlamak iin ktk. Becerdik de. Sonra Faistlerle yaman bir savaa tututuk. Yendik. ok kt bir savat, ama yendik herifleri. Derken biri bana doru bir el bombas frlatt. Ellerini tutmu, kendisini dinliyordum. Sylediklerinin tek kelimesine bile inanmyordum. Adamdan geri kalan, bir asker yknts bile deildi. Nasl yaralandn bilmiyordum; ama anlattklar bana doru gibi gelmiyordu. Yalnz kendisine inandm sanmasn istiyordum. Nerelisin sen? diye sordum. Pittsburg'luyum, dedi. Orada niversiteye gittim. Buraya gelmeden nce ne i tutuyordun? Sosyal iiydim, dedi. O zaman bunun doru olmadn anladm. Byle mthi bir ekilde nasl yaralanabileceim dndm, sonra umursamadm. Benim bildiim savata insanlar yaralarnn trne gre serilip yatard. Zamannda ben de yatmtm. zellikle geceleri. Yalnz sylediklerine inandm sand iin memnundum. Kitaplardan sz ettik. Yazar olmak istiyordu. Ona Guadalajara'nm kuzeyinde olup bitenleri anlattm. Yolum buraya tekrar dn86 / GAL STANBULU . ce kendisine Madrid'den bir eyler getirmek iin sz verdim. Bir radyo getireceimi bile umuyordum. Dos Passos ile Sinclair Levvis de gelecek diyorlar, dedi. yle, dedim. Geldikleri zaman alr, seninle tantrrm. Ne iyi olur, dedi. Bunun benim iin ne demek olduunu bilemezsiniz. Getireceim, dedim. Yaknda gelirler mi? Gelir gelmez, tutar getiririm. Sen iyi bir ocuksun Ernest, dedi. Sana Er-nest diye hitap edersem, kzmazsn, deil mi? amurlu bir havada halla pamuu gibi atlm, sonra da gnete kurumaya braklm topra andran surattan ses ne kadar tatl ve etkileyici kyordu. Ne mnasebet! dedim. Ltfen beni dinle dostum, mutlaka iyileeceksin. Bir sr iyi iler de yapabilirsin. Radyoda konuabilir misin? Belki, dedi. Dnecek misin yine? Elbette, dedim. Mutlaka. Gle gle Ernest, dedi. Hoakal, dedim. Aada bana suratn kaybettii gibi, iki gznden de olduunu sylediler. Bacaklarndan ve ayaklarndan da fena yaralanmt. Doktor, Ayak parmaklarnn bazlar da kopmu, dedi. Fakat kendisi henz bunu bilmiyor. Acaba hi renebilecek m, merak ediyorum dorusu. 87 HEMINGVVAY

Mutlaka renir, dedi doktor. yilemeye balad. Bu defa da yaralanan siz deildiniz, ama vatan-danzd, o. Pennsylvania'dan bir vatanda. Bir zamanlar Gettysburg'da beraber savamtk. Daha sonra yolda yrrken Raven'in kumandan subaya, Jack Cunnigham'a rasiadm. Sol st kolunda taze alm tfek yaras vard. Baktm, biri mikrop kapma benziyordu. Bir baka tfek mermisi de omuzunun altndan girmi, oradan sol cierine yrm, saplanp kalmt. Asker deyimler kullanarak bana birliinin geri ekilen sa kanadna ulamak iin kalktklar harektn hikyesini anlatt. Bir ucunu Faistlerin bir ucunu hkmet birliklerinin tuttuu sipere bombalarla nasl saldrdklarn, alt kii ve bir Levvis makineli tabanca ile siperi nasl aldklarn, 80 kiilik bir Faist birliini kuvvetten nasl ayrdklarn, hkmete bal askerler yetiinceye kadar alt kii ile mevzilerini nasl savunduklarn uzun uzun anlatt. Hereyi belirli bir ekilde, inandrarak ve Glasgovv ivesiyle, birbir anlatt. Bir kartalnki gibi derin ve delici baklar vard. Onu dinlerken, ne mene bir asker olduunu anlyabilirdiniz. Yaptklar ile nceki savata olsayd rahat bir madalya alrd. Ama bu savata nian yoktu. Bu savan nianlar, sadece alnan yaralard. Raven de bu arpmada vard, dedi. Yaralandn bilmiyordum. yi adamd. Ben dtkten sonra yaralanm olmal. kiye bldmz Faistler, dorusu yaman bir birlikti. Biz kt durumdayken, bir tek bouna kurun skmamlard. Karanlkta yerimizi 88 GAL STANBULU iyice kestirinceye kadar beklemi, sonra amansz bir ate amlard. te ben ayn yerde drt kurun birden yedim. Bir sre konutuk ve bana bir sr ey daha hikye etti. Anlattklarnn hepsi nemli eylerdi, ama hibiri Pittsburgh'lu sosyal ii, hibir askerlik eitimi grmemi Jay Raven kadar nemli olamazd. Demek bana doruyu sylemiti Raven. nsan bu garip, yeni sava trnde, inanabilecei yeni eyler reniyordu. MADRD OFRLER (22 mays 1937, NANA ajansna ekilen telgraf) MADRD'de birbirlerinden ok farkl bir sr ofrmz oldu. lkinin ad Tomas't, boyu ancak bir buuk metreydi ve Velasquez'in hi de i ac olmayan, son derece olgun ccesine benziyordu. n dilerinin ou yoktu, vatansever duygularla doluydu ve sko viskisine de baylyordu. Valencia'dan Tomas'la birlikte yola ktk ve Alcala de Henares'ten Madridin yayla zerinde beyaz, dev bir kale gibi ykseliveriini seyrettik. Tomas dkk dilerinin arasndan, ok yaa sen e mi, ruhumun bakenti Madrid ! dedi. Ben de, Kalbimin bakenti, dedim. Yaa! diye baran Tomas srtma bir aplak indirmek iin bir an direksiyonu brakverdi. i asker dolu bir kamyonla bir karargh otomobiline arpmaktan zor kurtulduk.

90 GAL ISTANBULU Ben duygu adamym, dedi Tomas. Ben de, ama u direksiyona daha sk yapsan fena olmayacak galiba, dedim. En asl duygular bendedir dedi Tomas. Hi phem yok yolda, dedim. Yalnz rica ederim, nerede, nasl araba srdne dikkat et. Bana gvenebilirsin, dedi Tomas. Fakat ertesi gn amurlu bir yolda, Brihuega yaknnda, ardndaki alt tanka yardm edebilmek iin kl gibi ince yol kenarna gelip duran bir tank yolumuzu kesti. as uak, tanklar grm ve bombalamay kararlatrmt. Bombalar stmzdeki tepenin amurlu toprana isabet ediyor, amurdan stunlar, byk grltlerle havaya doru pskrtyordu. Bombalarn hibiri bize isabet etmemi, uaklar da kendi hatlarnn gerisine ekilmiti. Arabada dorulup manevra drbn ile baknca, bombardman uaklarn koruyan kk bir Fiat sava uan rahatlkla grebiliyordum. Gnee aslm gibi prl prld. Baka bombardman uaklarnn geldiini sanarak mmkn olduu kadar uzaklara katk. Fakat ne gelen oldu ne giden. Ertesi sabah Tomas otomobili altramad. O gnden sonra ne zaman bamza buna benzer birey gelse, Tomas ertesi gn otomobili bir trl altra-myordu. Cephe karsndaki tutumu artk anlacak bir duruma gelmiti. Sonunda ustaln, vatanseverliini ve genel tutumunu beenmemize karlk, To-mas' Valencia'ya geri gnderdik. Oradaki basn brosuna da bir not gnderip Tomas'n soylu duygularla dolu, iy^ niyetli biri olduunu belirttik; fakat daha gzpek birini gndermelerini rica ettik. 91 HEMINGVVAY Bunun zerine bize ofrler birliinin en yreklisi olduunu ileri srdkleri bir bakasn gnderdiler. Adnn ne olduunu bilemiyorum, nk kendisini hi grmedim. Hepimizin yemeklerini salayan, kahvaltlarn hazrlayan, yazlarmz daktilo eden, benzin bulan, otomobil onaran, ofr temin eden ve bir diktafon gibi Madrid'deki btn dedikodular kaydeden Sid Franklin (Brooklyn'li boa greisi), herhalde bu yeni ofre ok sk talimat vermi olmalyd. Sid, arabaya 40 litre benzin koymutu. Benzin, muhabirlerin en byk derdiydi. Chanel ya da Moly-neux'nn parfmlerinden, Bols cininden ok daha zor bulunuyordu. ofrn adresini alm, arlaca yere derhal gitmesi iin hazr beklemesini tembih etmiti. Bu srada yeni bir saldr bekliyorduk. Biz kendisini arncaya kadar, o dilediini yapmakta serbestti. Ama nereye giderse gitsin, kendisini abuk bulabilmemiz iin bize nceden bildirmek zorundayd. Skntsn ektiimiz benzini Madrid sokaklarnda otomobille dolaarak harcamak istemiyorduk. Artk bir tatmz var diye hepimiz memnunduk.

ofr, ertesi akam saat yedi buukta yeni bir emir olup olmadn anlamak iin otele urayacakt. Gelmeyince, biz de kendisini evinden arattk. Sabah erkenden otomobil ve 40 litre benzinle beraber Va-lencia'ya hareket etmiti. imdi Valencia'da hapiste yatyormu. Herhalde memnundu halinden. Bu defa David'i verdiler bize. David, Toledo yaknlarndaki kk bir ehirden, anarist bir delikanlyd. ylesine garip ve delice bir dil kullanyordu ki, o 92 GAL ISTANBULU konuurken kulaklarnzn duyduunun yarsna inanmazdnz. David'le beraber bulunmak, benim dinsizlik kavramyla ilgili grlerimi kknden deitirdi. Gerekten de cesur ocuktu; fakat ofr olarak byk bir kusuru vard ; Araba kullanamyordu. ki huydan baka birey bilmeyen bir at gibiydi : Komak ve yrmek. David ikinci viteste deli gibi gider, yine de yolda kimseye, ya da baka bir araca arpmamay becerirdi. nk nndekileri kendince svp sayma-laryla bir gzel karyordu. Baktk, olacak gibi deil, sonunda arabay biz kullanmay kararlatrdk ve meseleyi bylece de zmlemi olduk. David de bundan memnundu ve eline kelime bilgisi zerinde almak iin bir frsat gemi oluyordu. Kelime bilgisi gerekten mthiti. Ayrca sava seviyor, bombardmann ok gzel birey olduunu dnyordu. uraya bakn. Ole! An-latlamyacak, szle ifade edilemiyecek kadar ho birey bu! diyordu. Zevkten drt keydi. Haydi, gelin biraz daha yaklaalm. Casa del Campo nnde ilk savan seyrediyordu ve kendisi iin bu, byk bir hava fiek gsterisinden farkl deildi. Fasllarn makineli tfeklerle tuttuu bir evin zerine den hkmet kuvvetlerinin top mermisinden sonra gkyzne doru ykselen toz ve imento paralar, otomatik silhlarn tarrakas ve saldr srasnda tarraka-nn daha da hzlanmas, David'i ok etkilemiti. Ay! Ay! diye bard. Sava bu be! Gerek sava. 75'Iik bir top mermisi yolun az tesinde patlaynca David yine neeyle, Ole! diye feryad bast. Dinle bak, dedim. Bunlar ok ktdr. Bizi ldren bu mermiler ite. 93 HEMINGVVAY Hi nemi yok, dedi David. Sen u tarifsiz, anlatlmas imknsz tarrakay, grlty dinlesene bir. Neyse, telgrafm yazmak iin otele dndm, sonra David'i benzin almas iin Belediye alan yaknnda bir yere gnderdik. O dndnde ben telgrafm bitirmek zereydim. abuk, gel de arabann haline bak, dedi. Her yan kan iinde. yle mthi birey ki ! . . Gerekten ok sarslmt. Yz kl gibiydi, heyecandan dudaklar titriyordu. Ne oldu ? Yiyecek almak iin kuyrukta bekleyen kadnlara mermi isabet etti. Yedisi ld. n ben hastaneye gtrdm.

Aferin! Fakat akl alacak ey deil, dedi. Mthi bir eydi. Ben byle eyler olduunu bilmiyordum dorusu. Bak David, dinle, dedim. Sen cesur bir ocuksun. Bunu hi aklndan karma. Btn gn sava grltleri karsnda da cesur olmasn bildin. imdi de bu grltlerin ne marifetleri olduunu da grdn. Bundan sonra grltlerin gereklerini bile bile cesur olmaya devam etmelisin. Haklsn abey, dedi. Fakat yine de byle bir ey grmek, ok mthi oluyor. David cesurdu, elbette. lk gnk gibi, ondan sonra da sava grltsn gzel bulduundan eminim. Ama bir daha sevin lklar falan atmad. te yandan araba kullanmasn da asla renemedi tabii. Yi94 GAL ISTANBULU ne de iyi ocuktu, kfrl konumasn da ok seviyordum. Hayatta gelitirdii tek ey, kelime hazine-siydi. Bir sre, sonra film almalar iin ehirden ayrld. Onun ardndan ie yaramaz bir ofrle daha altk. Derken Hipolito kageldi. Hipolito bu hikyenin can damardr. Hipolito, Tomas'tan daha uzun boylu deildi; sanki granit tandan oyulmu, kaya benzeri bir adamd. Yuvarlanr gibi yryordu. Bacann yarsna kadar sarkan bir otomatik tabancas vard. yle bir Sa-lud! (Selm) deyii vard ki, karnzda iini bilen usta av kpeklerinden biri duruyor sanrdnz. Motordan anlyor, iyi araba sryor ve saat altda gel denince, on dakika ncesi sylenen yere p diye damlyordu. Savan ilk gnlerinde Montana barakalar nndeki arpmalara katlmt. imdiye kadar hibir siyas partiye ye olmamt. Yirmi yldan beri Sosyalist Birlii'nin sendikaclarndand. Kendisine neye inandn sorduum zaman, bana Cumhuriyete diye karlk verdi. Hipolito, Madrid'de ofrlmz yapt. Bakentin on dokuz gn aralksz bombardman edilii srasnda, biz birey yazamayacak durumda iken bile, bizi hi brakmad. Her zamanki kaya gibi grnnden bir an bile ayrlmad. Ayrca bir gn olsun saatinden amad. Franco, eline frsat getii halde Madrid'i neden alamad diye dnecek olursanz, Hipolito bunu size btn ayrntlaryla aklar. Hipolito ve onun gibi olanlar, ilerinden sonuncusu sa kalncaya kadar sokak sokak, ev ev d95 HEMNGVVAY r. Son sa kalanlar da, ehri atee verip, yakar. Hepsi iini bilen, yrei pek insanlardr. Bir zamanlarn Bat'sn fetheden yiitler, bunlar. Anaristler gibi romantik deildiler; lmekten de korkmuyorlard. Yalnz lmden hi sz etmezlerdi. Anaristler ise bundan biraz fazla konuurlar. Tpk talyanlar gibi.

Madrid'e 300 top mermisinin yadrld, ana caddelerin tuzbuz olmu camlar ve tula paralar ile, toz bulutlar arasnda kald gn, Hipolito arabasn otelin yanndaki dar sokakta bulunan koca bir yapnn ak ynne brakmt. Buras emin bir yere benziyordu. Ben odamda alyordum. Bir sre o da yanmda oturmu, sonra sklp dar kacan, otomobilde bekleyeceini sylemiti. Gideli daha on dakika olmamt ki, 15'lik bir mermi otelin alt katiyle kaldrmn kesitii yere isabet etti. Mermi topraa gmlm fakat patlamamt. nfilk etmi olsayd, Hipolito'nun tozu bile kalmazd. Arabann da duvarda resmi kard herhalde. Merminin dt yerden ancak be metre tedeydiler. Pencereden baktm; Hipolito'nun bana birey gelmediini grnce, hemen aa indim. Naslsn ? diye sorarken heyecandan soluk so-luaydm. yiyim, dedi. Arabay yolun daha aasna eksene. Sersemlik etme, dedi. Bin yl gese aradan, bir mermi daha ayn yere dmez. stelik bu patlamad da. Arabay yolun tesine al, dedim. N'oluyor kuzum sana? Banda kavak yelleri mi esti ? diye sordu. 96 GAL STANBULU Biraz duygulu olmay renmelisin. Haydi, sen k, almana bak, dedi. Beni de dnme. O gnn ayrntlar kafamn iinde biraz kark, nk on dokuz gn sren iddetli bir bombardmandan sonra, insan baz gnleri dierleri ile kartryor. Fakat saat birde bombardman durdu ve biz de alt blok kadar ilerdeki Gran Via oteline gitmeyi kararlatrdk. Yemei orada yiyecektik. En az tehlikeli yer olarak bellediim ve hep gidip geldiim bozuk bir yolda yrmeye hazrlanrken, Hipolito, Nereye gidiyorsunuz ? diye sordu. Yemee. Atlayn arabaya. ldrmsn sen. Gelin haydi, Gran Via'ya kadar gtreyim sizi. Bombardman durdu. Onlar da yemek yiyorlar. Drdmz birlikte arabaya atladk ve Gran Via' ya doru yollandk. Yol salamd fakat cam krklar ile doluydu. Kaldrm kenarlarnda koca koca ukurlar alm, binalar alabildiine hasar grmt. Otele girebilmek iin, bir yn molozun zerinden amak zorunda kaldk. Madrid'in en byk caddesinin iki yakasnda da canl manii kalmamt. l says pek oktu. leyen tek motorlu ara bizimkiydi. Hipolito otomobili yan sokaklardan birine brakt ve hep birlikte yemek yedik. Biz yemee devam ederken Hipolito kendininkini bitirip arabasnn yanna gitti. Bu srada yeniden top mermileri bouk infilklarla patlamaya balad. Fasulya orbas, kt kadar ince kesilmi bir dilim salam ve bir portakaldan ibaret yemeimizin ardndan yukar kata ktk. Sokaklar 97 HEMINGVVAY

toz ve duman doluydu. Kaldrmn betonu halla pamuu gibi atlmt. Kede duran arabaya doru baktm. Sokan tam orta yerine den bir merminin kaldrd toz bulutu henz dalyordu. Derken otomobili grdm. Her bir yan toz toprak iinde kalmt. Aman Alahm! diye feryad bastm. Hipolito' yu haklamlar. Ba ofr mahallinin arkasna serilmi, ylece yatyordu. zntyle aa kotum. Hipolito'yu ok seviyordum nk. Hipolito uyuya kalmt. Seni lm sandm, dedim. Uyand, esnerken elinin tersiyle azn kapatt. Que va, hombre, dedi. Vakit bulduka yemekten sonra uyumaya baylrm da. Chicote'nin barna gidiyoruz, dedim. yi kahve var mdr orada ? Hem de nefis. Atla bakalm, gidiyoruz yleyse, dedi. Madrid'den ayrlrken kendisine para vermek istedim. Senden birey almam, dedi. Olmaz, al, dedim. Al, ocuklarna ufak tefek bireyler alrsn ... Olmaz, dedi. Dinle bak, beraber hoa vakit geirdik, deil mi ? sterseniz Franco'nun, Mussolini'nin, Hitler'in zerine bahse girebilirsiniz. Hipolito'ya para almaz. 98 TERUEL'N D ( 23 aralk 1937, NANA ajansna ekilen telgraf) Teruel cephesi ; AIR makineli tfek ve tfek atei altndaki spanyol piyade hattnda ve bir srtn tepesinde yere uzanm, birlikte yatyoruz. Ate o kadar youn ki, banz sindiiniz tan altndan kaldracak olsanz, makineli tfeklerin tarrakas ve tfeklerin tok seslerinden sonra, slk alarak geen mermiler, sizi syrtmaca alp gtrecek sanki. Bunun byle olacan ok iyi biliyorsunuz; nk birka defa, gzlerinizin nnde bunun gerekletiine tanklk ettiniz. Solumuzda bir saldr balyor. ki bklm olmu insanlar, ellerinde sng taktklar tfekleri, kar tepeye doru saldrmak iin ilk sramaya hazrlanyorlar. lerinden ikisi vurulup hattan ayrlyor. Biri, ilk defa yaralanmann ve bu kadar zarar grd halde, 99 :!; HEMINGVVAY fazla ac ekmemenin aknl iinde. Dierleri, arkadalarnn iinin bitik olduunu biliyorlar. Benim btn istediim, bir krek bulup bam saklayacak bir siper yapvermek. Fakat grnrde bir krek yok. Samzda, Mansuete'nun kocaman, sar yn ykseliyor. Teruel'in bir sava gemisi byklndeki tabii kalesi bu da. Ardmzda

spanyol hkmetinin topusu ate ediyor. Her gmbrtden sonra ipek yrtlmasn andran bir ses, ardndan dalan mermiden bir geyser gibi havaya kp dalan arapnel stunu. Mermiler Mansuete'nun toprak tahkimatn halla pamuu gibi atyor. Teruel'den dokuz mil uzaklktaki Sagunte yolu geidinden geldik ve arabamz geride braktk. Yol zerinde altnc kilometreye kadar yrdk ve ite cephe hatt da burada. Bir sre konakladk fakat bir ukur iindeydik ve hibir ey gremiyorduk. Birey-ler seyredebilmek iin srta trmandk ve burada da makineli tfek ateine tutulduk. Altmzda bir subay vurulup ld; cesedini glkle yanmza kadar tadlar; yemyeil surat ile bir sedyeye uzatverdiler. Cesedi sedyeyle geri gtrdklerinde, saldr henz balamamt. zerimize ynelen atein younluu, manzara ile llecek gibi olmadndan, merkez kuvvetin mevzilerinin bulunduu srttan ayrlmak zorunda kaldk. Biraz tesindeki grnt olaanstyd fakat yine de durulacak yer deildi. Yanmda yatan erin tfei tutukluk yapmt. Her attan sonra mekanizma tkanyordu. Tala nasl vurup aabileceini kendisine anlattm. Birden hat zerinde lklar duyduk; 100 GAL ISTANBULU teki srtta Faistlerin siperlerinden kp komaya baladklarn grdk. Hoplaya zplaya gidiyorlard, panik halinde deillerdi; ama bu bir ricat'ti. Geri ekilmelerini rtmek iin makineli tfekleri zerimize ate kusuyordu. Olanca gcmle bir krek bulmak istiyordum; derken birden hkmet kuvvetlerinin srtn zerinde emin admlarla ilerlemeye baladklarn grdk. Btn gn bu byle srd. Akam olduunda, saldrnn balad hattan alt kilometre ileriye ulamtk. Gndz vakti hkmet kuvvetlerinin Mansueto'-nun doruklarna yayln izlemitik. Asker dolu zrhl aralarn bizden 100 metre kadar uzaklkta, tahkim edilmi bir iftlik binasna doru saldrya getiklerini de seyrettik. Zrhl aralar az tede durup pencerelere ate ederken, piyadeler de yaklap el bombalarn frlatyorlard. Sk otlarla rtl bir kk tepenin ardndan Faistlerin 80 milimetrelik havan toplar ile atklar ate, ardmzdaki yolu dvyordu. Havan mermileri slk alarak geliyor, byk bir grltyle parlyordu. Mermilerden biri saldr dalgalarnn ortalk yerine dt; erlerden biri duman dalrken tabii bir davranla nce geriye doru kat, sonra bir yarm daire izip yeniden saldr hattna yetimek iin ileri kotu. Bir bakas da dalan duman ve tozlarn arasnda serilmi yatyordu. O gn sis basmad. Kuzey rzgrlarnn getirdii souktan sonra, be gn sreyle gney rzgrlar esmi, evrede adeta bir yaz havas balamt. Mermilerin dtn ve iek demeti gibi daldn rahatlkla grebiliyorduk. Ve btn bir gn boyunca 101 HEMNGVVAY

birlikler durmadan saldrd durdu; yeniden saldrd. Yol boyuna vardmzda, siperlerde bekleyen askerler bizi yksek rtbeli kurmay subaylar sanm olacaklar ki, Bakn u tepedekilere, diye seslendiler. Ne zaman saldrya kalkacaz? Ne zaman? Syleyin bize! Aalarn kaln gvdeli rahat aalarn ardna oturduk. Alak dallarndan kk yapraklar kopup dklmt. Faist uaklarnn zerimize yneldiklerini, sonra bir daire izip uzaklatklarn ve Concud yaknlarndaki hkmet birliklerini bombaladklarn grdk. Btn gn boyunca hkmet birliklerinin dzenli, insafsz ilerleyiine ayak uydurup biz de ilerledik. Tepeler, sonra bir demiryolu ald, bir tnel zaptedildi. kinci kilometreye kadar btn yollar, srtlar ele geti. En sonunda ehrin d mahallelerine varld. Yedi kilisenin kuleleri ve geometrik hatlar ile evler, batan gnein klan altnda ok iyi seilebiliyordu. Akam karanlnn kt gkyz, hkmete bal uaklarla doluydu. Avc uaklar havada krlanglar gibi dnp duruyordu. Drbnlerimizle uaklar ok iyi izleyip bir hava sava seyretmeyi umarken, iki kamyon paldr kldr geldi, tam yanmzda durdu. lerinden futbol mana giden ocuklar andran bir sr by terlememi delikanl indi. Ancak belle-rindeki birer dzine bombayla ellerinde tadklar ikier torbay grnce, insan bunlarn dinamiti olduklarn anlyabiliyordu. Yzba, Bunlar ok iyidir, dedi. ehre saldrdklar zaman iyi seyredin bunlar... Bylece g102 GAL STANBULU nesin batndan sonraki ksa sren aydnlk srasnda, ehrin evresini silhlarn yanp snen alevleri de aydnlatrken delikanllarn bizden yz metre kadar ileri ktklarn, makineli tfek ateinin ve otomatik tabancalarn rts altnda ilk evlere doru ilerlediklerini grdk. Bir an bir duvarn dibinde kararsz kaldlar, ardndan bombalarn kzll-siyahl parlamalar grnd; byk bir grlt duyuldu. ehrin iine daldlar. Onlar ehrin iinde nasl takip edebileceksiniz? diye albaya sordum. Mkemmel, dedi. Mucizev bir proje! Biz de yoldan aa inmeye baladk. Fakat hava iyice kararmaya balamt. Bu arada dalan birlikleri toplamak iin subaylar geliyordu. Onlara kendileriyle beraber kalacamz, karanlkta zerimize ate edilebileceini, parolay da bilmediimizi syledik. Ho bir sonbahar akamnda ve tepeden aa, Taruel'e doru ilerledik. Huzur verici saatlerdi ve hibir ses insan kukulandrmyordu. Yolda, son saldr srasnda bir ble kumanda eden subaylardan birinin lsne rasladk. Blk ilerlemeye devam etmiti; nk byle anlarda sedye bulup da cesedi geri gndermek iin vakit kaybedile-mezdi. Hl katlamam ve scak cesedi biz kaldrdk; yolun kenarna, son derece cidd yzyle braktk. Artk kendisini tanklar da ezemezdi. Yine ehre doru ilerledik.

ehirde halk bizi kucaklad, pt, Barselona'da-ki kardeleri, amcalar, yeenleri hakknda haber sordu. Her ey yolundayd. Bundan nce bir ehrin nasl 103 HEMNGVVAY teslim olduunu hi .grmemitik ve ortalkta dolaan tek sivil bizdik. Dorusu bizi ne sanyorlar diye merak ettim. Bir Londra gazetesinin muhabiri olan Tom Delmer, papaza benziyordu; New York Times-n muhabiri Herbert L. Matthevvs ise, Savonarol gibiydi; ben ise VVallace Beery'den farkszdm. Adamlar yeni kurulacak rejimin bir hayli kark olacan dnmlerdir herhalde. Neler beklediklerini anlatmaktan geri kalmadlar: Faistler ehri terketmeyeceklerini aklaynca, hkmet ehrin boaltlmasn kabul ettii halde, gitmemiler; mahzenlerde, kilerlerde saklanp beklemilerdi. Ayrca hkmetin ehri deil, sadece askeri hedefleri bombaladn sylyorlard. Bunu ben deil, onlar sylyordu. Otomobilde Madrid'den yeni gelen New York gazetelerini okurken ve General Franco'nun 'niha zafer' saldrsna balamadan nce, hkmete teslim olmas iin be gnlk mhlet tand haberini renince, Teruel'e giriimiz biraz treye aykr gibi grnd bize. 104 GO (3 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen telgraf) ( Barselona ) BU sabah cepheye hareket ederken, nefis ve am bir yalanc ilkbahar havas vard. Geen gece Bar-elona'ya varmzda hava kt, sisli, pis, kurun e skcyd; bugn ise gkyz prl prl, hava s-ak; ayrca pembe bahar iekleri, yeil tepeleri sslyor, zeytin aalarnn tozlu yeilini renklendiri-ordu. Reus'tan ktktan sonra iki yannda da zeytin aalar bulunan yolda ilerlerken, birden ofr feryad bast. Hoplaya zplaya, Uaklar! Uaklar! diye haykrd. Otomobili hemen aalardan birinin altna ekip durduk. ofr, Tam stmzdeler, derken gazeteci ken105 HEMINGVVAY diini ilerdeki bir ukurun iine att ve kenarndan baknca, tek motorlu bir uan alaldn, sonra bir tek otomobil iin sekiz makineli tfeini atelemeye lzum grmemi gibi, yeniden dikildiini grd. Fakat gzetlemeye devam ederken, birden bombalar yamaya ve patr patr patlamaya balad. Yarm mil tede siluetini grdmz Reus, tula rengi bir toz bulutunun ardnda kalverdi. Hemen ehre dndk. Ana yol, yklan evler ve patlayan ana su borusu yznden kapanmt. Durup yaral bir at ldrmesi iin bir polis aradk etrafta. Fakat sahibi, at hl kurtarmann mmkn olduu kansndayd. Biz de kalktk, kk Katalonya ehri Falset'e gitmek iin da geidini tuttuk.

te gn byle balamt, fakat hi bir canl nasl biteceini imdiden syliyemezdi. Biraz sonra kaan mltecilerle dolu arabalara raslamaya baladk. Arabalardan birini yal bir kadn ynetiyor, bir yandan da hkra hkra alyordu. Btn gn alarken grdm tek kadn, buydu. Ardndan sekiz ocuun bindii bir baka araba geliyordu. etin bir Vokua vardklarnda, kk bir olan, inip arabay tekerleinden itmeye balad. Yataklar, ilteler, diki makineleri, yorganlar, kap - kaak, atlar ve katrlar iin arpa torbalar da arabalarn iine tka - basa doldurulmutu. Ayrca hepsinin ardna birka koyun ya da kei balanmt. Panik havas yoktu, sadece kayorlard. zerine yataklar yklenmi bir katrn srtnda oturan gen bir kadn, yz kpkrmz mini mini bir bebei kucanda tayordu. Bebek enok iki gnlk106 GAL ISTANBULU t. Kadnn ba, bindii hayvann sallantsna uygun olarak ne, arkaya, saa, sola sallanp duruyordu. Bebein kapkara salar tozdan akllamt. Katr yularndan eken adam yryor, arada bir durup ardna, kadnla bebee bakyor, sonra tekrar yolu gzlyordu. Arabamz yanna gelince, Bebek ne zaman dodu? diye sordum kendisine. Adam gururla, Dn, diye karlk verdi. Araba geldi, geti yanlarndan. Btn bu insanlar yrrken ya da arabalarnda, sadece bir yeri dikkatle szyorlard: Gkyzn. Derken askerlere de raslamaya baladk. Bir ksm tfeklerini namlularndan tutmu tayordu; bir ksmnn hi silh yoktu. Balangta birka birlik grmtk. Sonra kalabalk ve dalmam birliklerle karlamaya baladk. Kamyonlara bindirilmi askerler, yryen askerler, makineli tfek yklenmi kamyonlar, tanklar, tanksavar eken kamyonlar, uaksavar eken kamyonlar ve hep yryen bir halk topluluu grdk. lerledike, bu gn altnda yol sanki bouluyor, ezilip kayboluyordu. yle bir an geldi ki; yalnz yol deil, yola kan patikalar, kk yollar da insan ve hayvan srleriyle dolup tamaya balad. Yine de panik yoktu; srekli bir hareketlilik vard. Halkn byk cunluu neeli grnyordu. Belki de havadan. Hava o kadar gzeldi ki, hikimse lm aklna getiremiyordu. Derken tandk kimselere raslamaya baladk : nceden grdmz subaylara, New York'lu ve Chicago'lu askerlere. Dmann hatlar yarp Gande-sa'y nasl aldn, Ebre nehri zerinde Mora kpr107 HEMINGVVAY sn Amerikallarn hl savunduklarn, bu g de kendilerinin koruduunu, nehir zerindeki kpr ban ve ehri ellerinde tuttuklarn onlar anlattlar. Asker birlikler birden seyrekleti, sonra yeni bir akn daha oldu. Yol ylesine kafabalklat ki, otomobil ilerleyemez hale geldi. Mora'nn bombalandn grebiliyor, silh seslerini duyuyorduk. Birden bir koyun srs yolu kesti. obanlar,

hayvanlarn tanklarn ve kamyonlarn nnden kurtarmak iin insanst aba harcamaya baladlar. Uaklar, hl boy gstermemiti. lerde, nehir zerinde kpr ba tutuluyordu. Ne var ki, tozla yorulmu bu lstiklerle daha fazla ileri gitmek imknszd. Bu yzden arabay Tarragona ve Barselona'ya doru evirdik, yeniden yola koyulduk. Yeni doan bebei ile kaan kadn yavrusunu bir ala sarm, sk sk gsne bastrmt. Kadn hl katrn yryne gre sallanyordu. Kocas katr ekmeye devam ediyordu ve gzleri hep yoldayd. Kendisine el salladmzda, karlk vermedi. nsanlar bir yandan, gyor, bir yandan da gkyzn gzetliyordu. Uaklar hl grnmemiti. Ama bu i iin vakitleri vard ve imdi grevleri balarndan aknd. 108 TORTOSA BOMBARDIMANI ( 15 nisan 1938, NANA ajansna ekilen telgraf) Tortosa - ( spanya ) NMZDE Messerschmidt takip uaklarnn koruduu on be Heinkeil hafif bombardman ua, herhangi bir hayvann lmn bekleyen akbabalar gibi daireler izerek dnd, durdu. Belirli bir noktann zerinden her geilerinde, bombalar yayordu. plak tepelerin zerinden her geilerinde, dizilerini hi bozmadan dalyor, er er pikeye geip silhlarna ate kusturuyorlard. Bu aknlar aralksz krk be dakika srd ve pike yapp bombalarn salladklar hedef, tepede savunmak iin son direniini gsteren ve Barselona-Valencia yolunu tutmak iin, u scak ilkbahar gnnn leden sonrasnda, plak srtlarda dayanmaya alan bir piyade blyd. Tepemizdeki bulutsuz gkyznde bombardman 109 HEMINGVVAY filolar birbiri ardndan Tortosa'ya akn ediyorlard. Bombalarn her braklarnda, an bir grltyle beraber Ebro zerindeki kk ehrin stn sar bir toz bulutu kaplayveriyordu. Bombardman uaklar birbiri ardndan skn ettike, toz hi dalmad ve sonunda sar bir sis bulutu gibi bsbtn Ebro vadisini sard. Dev yapl Savoia - Marchetti bombardman uaklar, gnein altnda gm beyaz klar sayordu ve bir filo darbesini indirip uzaklarken bir dieri gelmekteydi. ' > Btn bu sre iinde Heinkeil'ler tepemizde mekanik bir dzenle dolanp duruyordu. Altlarnda ka- , yalarn, ya da alelacele kazlm ukurlarn iine sinmi bir blk asker, bir ordunun ilerlemesini durdurmay deniyordu. Gece yars hkmet bir bildiri yaynlayarak San Mateo ve La Jana evresinde savalar olduunu kabul etmiti; bu, son savunma noktas ve Morella'dan denize uzanan yolu koruyan kayalk tepe La Tancada'-nn evrildii, ya da dt anlamna geliyordu. Sabahn drdnde, kayalk Katalonya tepelerini aydnlatan dolunayn nda aalarn arasndan geerek cepheye doru ilerledik. Tarragona'daki eski Roma surlarn gn nda getik

ve gnein iyice srtmz yakmaya balad srada, ilk mlteci kafileleri ile karlatk. Daha sonra cephenin yarldn haber veren birliklere rasladk. ki kolun Vinaroz'a doru, bir ncsnn Ulldecona zerine, drdnc bir kolun da Tortosa'dan sadece on kilometre uzaktaki Santa Barbara ynndeki La Galera'ya ilerlediini syledi110 GAL STANBULU ler. General Aranda'nm Navarrone'li ve Fasl biriiklerinin denizden balatp yrttkleri drt kollu bir saldryd bu. Subaylarn dediine gre, San Mateo'-dan denize uzanan iki yol zerindeki son iki ehir, Calig ve San Jorge dmt bile. O gn leden sonra saat birde yol hl akt, fakat Aranda'nm birlikleri gerekli silhlarn getirir getirmez, yolun bombalanacana ya da kesileceine dair btn belirtiler ak seik ortaya kt. u satrlarn yazld srada Ulldecona'da bir kurmay subay ile konuan muhabir, makineli tfek seslerini rahatlkla iitebiliyordu. Aranda'nm birlikleri San Rafael'e doru ilerlerken ve aramzda sadece bir tek srt kalmken, kurmay subay soukkanllk, dikkat ve byk bir nezaketle konuabiliyordu. Kendisi ok Cesur ve usta bir askerdi ve zrhl arabalara komuta ediyordu. Fakat bizim otomobilimiz zrhl deildi. Bu yzden Santa Barbara'ya dnmeye karar verdik. Buras gzel, kk bir ehirdi. Bombardman uaklarnn salverdikleri bombalarn altnda Tortosa'nn zerinde hl dumanlar ttmeseydi, daha da gzel grnecekti. Bizi Tortosa'dan geip Barselona'ya ynelmeye zorlayan birok sebep vard. Can korkusu, hrriyet ve mutluluk peinde koma kaygs da bunlar arasndayd. Bu yzden otomobille Tortosa'ya varp da, muhafzlardan birinden kprnn bombardmanda ktn, geip gidemiyeceimizi renince, btn nceki kaygularmz kayboldu, hepsini unuttuk. Sadece olan oldu diye bir his kald iimizde. Muhafz, Kurmaya altklar kk kprden geebilirsiniz, dedi. 111 HEMINGVVAY ofr hemen otomobili altrd. Kamyonlarn, bombalarn at ukurlarn arasndan getik. Bu ukurlara iki kamyon rahata debilirdi ve toprak hl eki eki barut kokuyordu. Kk kprye doru atldk. nmzde bir katr arabas gidiyordu. Bir muhafz, tahl uvallar, ev eyalar, kap - kaak, bir testi arap ve katrn tayabilecei daha ne varsa doldurulmu arabann zerindeki kylye, Oraya gidemezsin, diye seslendi. Fakat katr geri dne-miyordu. Yol tkanmt. Bunun zerine muhabiriniz tekerleinden itti, kyl katrn bana asld, araba da ar ar kmldad. Ardndan da otomobil hareket etti. ocuklar denizde ba derde girmi bir geminin tayfalar gibi, kpr zerinde hzl hzl alyor, ivi akyor, ekile dvyor, vida takyorlard. Sa tarafmzda ise Ebro zerindeki byk demir kpr, sularn iine gmlmt. Bir gz ise olduu

gibi kaybolmutu. Krk sekiz uaklk filo, atklar deliklerden ve yol zerindeki evlerin ta stnde ta kalmamacasna yklmasndan da anlaldna gre 300-400 kiloluk ar bombalar kullanarak en sonunda Tortosa kprsnn hesabn grmlerdi. ehrin iinde bir benzin tankeri yanyordu. Sokaklarda yrmek, ayn kraterlerinde ilerlemek kadar zordu. Hl askda olan demiryolu kprs onarlabilirdi. Fakat Ebro'nun bat kys gerekten kt bir gece geirmiti. 112 TORTOSA SALDIRIYI BEKLERKEN (18 nisan 1938, NANA ajansna gnderilen telgraf) Ebro Deltas - (spanya ) SULAMA baraj, bu yln rn kurbaalarla doluydu. Meri doru sular kartrnca hayvanlar dehetle srayp yaygaray basyorlard. Bir dizi delikanl, demiryolu hattnn gerisine sinmi, putrellerin ardnda kendilerine birer ukur kazmiard. Ksa bir sre sonra paslanacak olan prl prl demiryolunun zerinde kendi sngleri de ldyordu. Hepsinin yznde bir erkek ifadesi vard birgn iinde delikanllar kocaman adam oluveriyor; savaacaklar zaman bekliyorlar. Dman nehir boyunca kpr ban henz tuttu ve son birlikler kpr havaya uurulduktan sonra nehri yzerek getiler. Mermiler imdi nehir boyundaki Amposta adl kk ehirden bizim tarafa doru ya113 HEMINGVVAY yor, ak araziye ve yol zerine bir zarar vermeden dyor. Silhlarn ifte gmbrtsn, sonra kuman yrtln andran sesi, derken balar arasndan ykselen koyu kahverengi toz bulutunu grebiliyorsunuz. Silhlar ilk defa konumaya balaynca, savan tehlikesiz bir sessizlii oluyor. Muhabiriniz de Fran-co'nun adamlarnn nehir boyunca neler yaptklarn gzetleyebilmek iin demiryolu boyunca yrd, ilerledi. Sava srasnda bazan l bir an oluyor, ki o zaman herkes, ister sersemliinden, ister cesaretinden deyin, dimdik yryebiliyor. Fakat bazan yle anlar oluyor ki, olaylar patlak vermeden hemen nce, insan kendini boa grei alannda olduunu sanyor, Tortosa yolu zerinde uaklar pike yapp makineli tfeklerine ate kusturuyorlard. Alman uaklar son derece metodlu ve insafsz. Grevleri neyse onu yapyorlar ve eer siz de bu grevin bir paras iseniz, hi talihiniz yok demektir. Grevlerine dahil deilseniz, kendilerine iyice yaklaabilir ve tpk aslanlarn beslenmelerini seyreder gibi seyredebilirsiniz. slerine dnerken yolu bombalamak iin emir almlarsa, siz de nasibinize deni alrsnz. Aksi halde zel olarak bombalamalar bildirilen hedefi bombaladktan sonra tpk banka memurlar gibi dosdoru slerine uar, giderler. Tortosa'ya baknca, uaklarn hareketine gre bir karar vermek gerekirse, durum ok korkun ve lmle ykl grnyordu. Fakat bu tarafta, delta zerin-

114 GAL STANBULU de, topu henz snma hareketleri yapar gibiydi. Baka bir gn olsa, hayatnza mal olacak ekilde yolu ap Ebro'ya paralel bir kanal zerindeki beyaz eve rahata gidebilirdiniz. Bu evden Faistlerin saldrya hazrlandklar nehir boyundaki sar ehri gzetlemek mmknd. Kaplarn hepsi kilitliydi ve dama kmaya imkn yoktu. Fakat kanal boyundaki sarmak kapl patikadan, insanlarn aalar arasndan ilerleyerek nehir kysndaki yeil, yksek sazlara doru yrdklerini grmek mmknd. Hkmete bal topular ehri dvyor, evlerden ta ve toz stunlar ykseliyor, bir gzetleme postas olduu anlalan kilisenin kulesi hedef olarak seiliyordu. Fakat hl tehlike hissi duyulmuyordu. gnden beri nehrin br kysndasnz; bu srada General Aranda'nn birlikleri hep ilerlemekte. Tehlike hissi, anszn svariler, tanklar ya da zrhl aralarla burun buruna gelmek korkusu, soluduunuz havadaki toz ya da tozu bastran ve st ak otomobilde yznz den yamur kadar gerekti. imdi ise iki ordu arasnda temas olmutu ve Ebro'yu tutmak iin bir sava patlak vermek zereydi. Kararszlk devresinden sonra bu temas, insan adeta rahatlatyordu. Gzetlemeye devam ederken, yeil aalarn arasndan szlerek gelen bir baka adam daha gryordunuz. Sonra kii daha. Tam gzden kaybolduklar srada, anszn, hi ummadnz bir srada, bir makineli tfein tarrakasn iitiyorsunuz. Balarn korumak iin birer siper kazan delikanllar haklym 115 HEMINGVVAY ve artk bundan sonra i onlarn omuzlarnda. Olduunuz yerden hepsini iyice siperlerine sinmi, beklerken grebiliyorsunuz. Yarn sra onlara gelecek. Snglerinin keskin hattn da gzetliyebiliyorsunuz. Topu imdi biraz daha hzland. ki mermi aka ok yararl yerlere isabet ediyor. lerde bir toz duman bulutu ykselirken, siz Tortosa ana yolu kenarndaki tarlalardan birinden bir avu taze soan kopartyorsunuz. lkbaharn ilk rnleri bunlar. Soyunca, gevrek ve bembeyaz olduklar grlyor. Ebro deltas bereketli, gzel bir toprak ve soanlarn bittii bu topraklarda yarn insanlar savaa tutuacaklar. I 116 AMERKAN GEREKL N BR PROGRAM -----(11 austos 1938, Ken.) Soru : Sava nedir? Cevap : Sava, rakibimizin isteimize boyun emesi iin bavurulan iddet eylemidir. Soru : Savan ilk hedefi nedir? Cevap : Savan ilk hedefi, dman silhszlandrmaktr. Soru : Bunu gerekletirmek iin gerekli aamalar hangileridir?

Cevap: Bir: Asker g yokedilmelidir; yani, bir daha savata kullanlmayacak duruma getirilmelidir. ki : lke fethedilmelidir. : Dmann istekleri bastrlmaldr. Soru : Bu arta uymadan, dilediimizi dmana yaptrmann baka bir yolu var mdr? Cevap : Evet. stil vardr, ki dman lkesinin igali demektir. stildan ama, igal edilen toprak117 HEMINGVVAY lan srekli muhafaza etmek deil, dmana dilediini yaptrabilmek ya da onu mahvetmektir. Soru : Savunmaya geen bir lke, sava kazanmay mit edebilir mi? Cevap : Evet. Bu olumsuz niyet, aslnda savunma prensibini meydana getirir. Ayrca dman savan srdrlmesiyle ypratmann en tabii yoludur. Bu dnce tarz btn imknlarn direni iin youn bir ekilde toplamak demekse, insana stnlk kazandrr ve dman sayca ne kadar stn olursa olsun, bu stnlk dengeyi salyabilirse, savan srp gitmesine, uzamasna, en sonunda da dmann gcn yava yava kaybetmesine yol aar. yle ki, varlan noktada siyasal hedef artk bir edeer olmaktan kar. Dman bu noktada artk sava terketmek zorundadr. Bu yollardan dmanla mcadele etmenin, ok defa zayfn kuvvetliye kar direniini mmkn kldn gryoruz. Yedi Yl Savalar srasnda Byk Frederick, hibir zaman Avusturya kralln alaa edecek kadar gl olmamt. XII. Charles gibi hareket etseydi, mahvolmas kanlmaz bir sondu. Kaynaklarn idare etme sistemini ustaca uygulayarak, karsnda birleen devletlere yedi yl srdrlen bir savan sonunda kuvvetinin balangta tahmin edildiinden daha ok olduunu gsterdi; onlar da bar istediler. Bu karlklarn hepsi, Clausevvitz'indir ve Clausevvitz bu ii iyi bilir. Kuru, skc syleyii var, fakat sava zerine sylenmi, yazlm o kadar samalklar bulabilirsiniz ki, spanya Cumhuriyetinin neden sava srdrdn anlamak iin, savalarn Einstein'na kulak vermek zorunluluu vardr. Savun118 GAL STANBULU mann gc hakknda Clausevvitz'in bu iki paragrafn inceleyecek olursanz, spanya'da neden uzun bir sre savalacan anlarsnz. Bugn spanya'da sava iki yldan beri sryor. in'de de bir yldan beri sava var. En ge gelecek yaza, Avrupa'da da sava patlak verecek. 21 Mays'ta neredeyse balyacakt. Bugn ise Austos'ta balamas mmkn. Gelecek yaza kadar da ertelenebilir. Fakat nerden baklrsa baklsn sava- geliyor. imdi yine Sava nedir? diye soralm. Biz, sava cinayettir diyoruz; zr yok diyoruz; savunulmaz diyoruz; hibir amacn, saldrgan bir sava hakl gsteremeyeceini ileri sryoruz. Ne

diyordu Clausevvitz? Devlet politikasnn baka yollardan srdrlmesi diye tanmlyordu sava. Yeni sava kesinlikle acaba ne zaman patlayacak? Emin olun, nasl baiyaca hakknda imdiden planlar hazrlanmtr. Ama kesinlikle ne zaman balayacak? ki taraf savamak iin silhlanmsa, bir kabna samamak duygusu onlar atmaya srkler. Silahlanmay srdrdkleri ve bar artlar zerinde anlamaya varamadklar srece, bu duygu ilerinden eksik olmayacaktr. Her iki taraf da bu bekleme devresinde tutan ancak bir tek sebep olabilir: Eyleme gemek iin daha uygun bir an beklemek. Bunlar da Clausevvitz sylyor. Sava mekanizmasnn hazr olduunu bilen, savan artk kanlmaz olduunu gren, buna ra119 HEMINGVVAY men ilk darbeyi indirmekte tereddt eden devlet adam, lkesine kar cinayet ilemi demektir. Bunu da syleyen Von Der Goltz. zerinde durulmaya deer bir ey. imdi Neville Chamberlain ve D leri Bakanlmzda onun szcln edenlerin sakz gibi inedikleri bir sz var: Gereki olmalyz, diyorlar. Niin gereki olmayalm? Ama Chamberlain gerekisi deil, Amerikan gerekisi. Avrupa'da sava patlak vermek zere. Gereki kiiler olarak biz ne yapacaz bu konuda? nce, bu savan dnda kalmak istiyoruz. Bir Avrupa savandan, savan getirecei geici refah dnda kazanacamz hibir ey yok. Sava d kalmann yollarndan biri, bu ie hi burnunu sokmamak, her iki tarafa da sava malzemesi satmamaktr. Bunu yapacak olursanz, ngilizlerle, D leri Bakanlnda ngilizlerden yana olan delikanllar, yine de sizi bu iin iine iteleyeceklerdir. Yalnz bu sama sonulara varmak iin deil, en ulu ve soylu, insancl zemin zerinde trl kkrtmalar yrtlecektir. Kar taraf da bizi ilemeye alacaktr. Na var ki ngilizler daha usta ve daha ekilir kiilerdir. Almanlar halk kzdrmak, uluslara hakaret etmek ve bahane bulmak konusunda gerekten dahi insanlar. Hohenzollern'ler ktyd, ama Naziler onlardan da beter olabilir. Geen sefer bir Lusitania olay olduysa, bu sefer buna benzer yarm dzineyi gze alabilirsiniz. Guernica ve Barselona'da sivil halk bombalayan vahilerin Normandie ya da Queen Mary 120 -\ GAL STANBULU yi denize gmmekte tereddt edeceklerini dnmek saflk olur. Bu yzden sava patlak verince, Amerikallar, Amerikan gemilerini deitirmeyi dnmelidirler. Ya da Fransz denizyollar ya da Cunard denizyolu irketi hesabna dmeyi gze almaldrlar.

Hayr. Gereki olmaya niyetliyseniz, hereyden nce savaa girip girmeyeceinize nceden karar vermeniz gerekir. Savaa girmemiz iin nnze sryle frsat kacaktr. Ve sava patlak verecektir. yleyse savaa girmemek konusunda karara varalm. Ama neden girmeyelim? Gereki isek, neden iki tarafa da bizden istediklerini, imal ettiimiz her eyi satmyalm? Pein para karl hem de. Kredi ile hibir ey satmamalyz; bize olan borlarn desinler diye, ilerde o tarafn kazanmas iin aba gstermek zorunda kalmyalm. Yeniden sava boriar maskaralna sapmyalm. Avrupa'da sava patlak verecek. Gereki isek, neden bundan yararlanmaya bakmyalm? Ama btn satlar pein para ile' yaplmal, para yerine de altn almal. Ayrca istemeyerek savaa srklenmemek iin, savaan lkelere hibir malzeme Amerikan gemileri ile gnderilmemeli. Amerikan gemileri asla sava malzemesi tamamal. Brakn alclar kendi gemilerini gndersinler, aldklar mal iin pein para desinler. Gemileri torpillenip batrlrsa, artk onu da kendileri dnsnler. Ne kadar ok gemileri batrlrsa, bizim iin o kadar iyi. Bu durumda onlara gemi de satabiliriz; tabi pein para karlnda. yi, abuk ina edilen, ucuz gemiler. Tpk geen savata olduu gibi. Btn bu sat121 HEMINGVVAY tklarmz ve yaptklarmz, hep pein para karl iin tabi. Maln tutar sipari srasnda alnmal; mal alan lke, mal gemiye yklenir yklenmez, geminin de sahibi saylmaldr. Gestapo sabotaj hareketlerine giriecek, tersanelerimizi yakacak bile olsa, yine savaa girmemiz gereksiz. Sigorta ne diye icat edilmi? Ne kadar ok sabotaj yaplrsa, o kadar iyi. stelik onlarn gemileri de batrlrsa, para karl onlara da gemi yaparz. Brakn Avrupal centilmenler savasnlar ve pein para ekleyebildikleri srece, bakalm ne kadar zaman savaabilecekler. Niin gereki olmayalm. Sayn Bay Chamberlain? Niin gereki olmayalm? Yoksa siz bu savalk oyununu oynamak istemiyor musunuz? 122 BR OLAYIN ZERNE TUTULAN IIK (22 eyll 1938, Ken.} BU vatandama geen yln nisan ay sonunda Madrid'deki Florida otelinde raslamtm. Vakit leni bir hayli gemiti ve adam nceki akam Valen-cia'dan gelmiti. Gnn odasnda yaz yazarak geirdi. Uzun boylu, sulu gzl bir adamd; dz ve kel tepesi zerindeki birka tutam sar sa bin dikkatle yaptrlmt. Madrid'i nasl buldunuz? diye kendisine sordum. Burada tedhi var, diye karlk verdi gazeteci. Nereye gitseniz bunun belirtisi grlyor. Sokaklar binlerce cesetle dolu.

Ne zaman geldiniz Madrid'e? diye sordum. Geen gece. Nerede grdnz cesetleri? 123 HEMNGVVAY Her tarafta, diye karlk verdi. Sabah erken saatlerde grlyor. Bu sabah erkenden sokaa ktnz m? Hayr. Hi ceset grdnz m yollarda? Hayr, dedi, Ama ben ceset olduundan eminim. Tedhie delil olarak neler buldunuz, peki? Oh, tedhi orta yerde canm, dedi, Kimse tedhi olmadn iddia edemez ki! Siz kendiniz hangi delilleri topladnz? Daha kendi bama delil toplayacak vaktim olmad, ama tedhi havas estiini biliyorum. Dinleyin bakn, dedim. Siz buraya dn gece geldiniz. Daha ehre kmadnz bile ve imdi kalkm, burada yayan ve alan bizlere, ehirde tedhi havas esiyor diyorsunuz. Tedhi havas estiini inkr edemezsiniz, dedi 'uzman' bey. Nereye gitseniz bunun delillerini grebilirsiniz. Biraz nce hibir delil grmediinizi sylemitiniz galiba. Her yerde delilleri var, dedi 'byk' adam. Kendisine Madrid'de yayan ve alan, grevleri ehirde tedhi havas eserse, bunu gazetelerine bildirmek olan yarm dzine gazeteci olduumuzu hatrlattm. Seguridad (Emniyet) da arkadalarm olduunu, kendilerini eskiden beri tandm, gvendiimi, bu ay iinde kiinin casusluktan yakalanp kuruna dizildiklerini bildiimi anlattm. Cezalardan birinin infaznda tank olarak davet edilmitim, 124 GAL STANBULU ama bir ikincisinde hazr bulunabilmek iin drt hafta beklemem gerekmiti. Bu adamlar da ayaklanmann ilk gnlerinde kontrol altna alnamyanlar diye bilinen kiiler tarafndan kuruna dizilmilerdi ve Madrid aylardan beri Avrupa'nn herhangi bir bakenti kadar gvenilir, hr, her trl tedhiten uzak ve asayili bir ehirdi. Vurulan herkesi morgda grmeye izin veriyorlard ve her gazeteci gibi, kendisi de isterse bunu dorulayabilirdi. Tedhi havas estiini inkra kalkmayn, dedi. Tedhi olduunu siz de biliyorsunuz pekl. Kendisi gerekten byk bir gazetenin muhabiriydi ve gazeteye saygm olduu iin, fazla stelemedim. Ne var ki, byle bir iddiada bulunan biri bunu ispatlamak zorundayd. Bu grme bir Amerikal kadn gazetecinin odasnda olmutu ve yanlmyorsam, ama pek de emin deilim bundan, adamn gznde gzlkler vard. Amerikal kadn gazeteci lkeden ayrlyordu ve adam ayn gn kadna beraberinde gtrmesi iin mhrl bir zarf emanet etmiti. nsan sava zamannda dar gtrmesi iin nne gelene mhrl

zarflar emanet etmez. Adam, kadn meslektamza zarfn iinde sansrden gemi ve Teruel cephesine ait bir yazsnn kopyas olduunu sylemiti. Aslnda telgrafn daha nceden ekmiti ve bu kopyasn da 1 yazsnn yerine ulatndan emin olmak iin gnderdiini sylyordu. Kadn gazeteci ertesi gn zarf gtreceini syledi. 125 HEMINGVVAY Zarf mhrl, deil mi? diye kendisine sordum. Evet. yleyse nce sansre bir gsterelim; ben de nasl olsa oraya gidiyorum, dedim. Ne olur ne olmaz, bana bir ey gelmesin. Bama ne gelebilir ki canm? Zarfn iinde sansrden gemi bir telgrafn kopyas var. Peki, sana gsterdi mi kopyay? Yoo, sadece syledi. Bir tutam san kel kafasn rtmek iin yaptran adamlara hi inanma, dedim. Naziler bu adamn ban getirene 600 000 lira vaadetmiler, dedi. Herhalde drst biri olmal. Neyse, sansr'de zarfn iinden Temel cephesine ait telgrafn kopyas yerine, Madrid'de tedhi havas esiyor, binlerce ceset bulundu, vb... diye balayan bir yaz kt. Dpedz yaland bu. Madrid'deki her erefli gazeteciye amur atmakt. Hem bu adam bunu geldii ilk gn, otelinden dar admn atmadan yazmt. in asl irkin yn, emeline let ettii kz sava kurallar uyarnca, lkeden karken k bu yaz ile beraber yakalansayd, casus diye kuruna dizilebilirdi. Telgraf apak yaland ve lkeden ayrlrken kendisine gvenen bir kza emanet edilmiti. O gece Gran Via lokantasnda olay Madrid'de her gn alrken hayatlarn tehlikeye atan, gz-pek, politika ile ilikisi olmayan, drst gazetecilere de anlattm. Bunlarn hepsi de, hkmetin, Madrid'de duruma hkim olmasndan beri, tedhii durdurduu126 GAL STANBULU nu, Madrid'de tedhi havas esmediini kabul ediyorlard. Madrid'e kagelen bu adam hesabna hepsi ok zgnd. nk hepimizi yalanc yerine koyup uydurma haber yazm, nl bir muhabire sahte telgraf vererek lke dna kartmay denemi, onu casuslukla sulanacak duruma drmt. lerinden biri, Haydi gidip kendisine soralm, bakalm Naziler gerekten ban getirene 600 000 lira teklif etmiler mi, dedi. Biri onun bu marifetini ihbar etmeli. Kuruna dizilmeyi hakketti ve ban nereye gndermek gerektiini renirsek, buzlayp yollarz. Dorusu hi grlmeye deer bir kelle olmaz, ama ben bu kelleyi memnuniyetle gtrr, teslim ederim, dedim. 1929'dan beri de 600 000 liray bir arada grmedim. nl bir Chicago'lu gazeteci, Ben gider sorarm, dedi.

Kalkt, adamn masasna gitti, kendisiyle pek yava sesle bir eyler konutu, sonra geri dnd. Hep beraber adama bakyorduk. Yz kire gibi bembeyaz kesilmiti. Chicago'lu gazeteci sesine alayc ve ritmik bir ton vererek, Bana mkfat falan vaadetmemiler. dedi. Szde yaz mdrlerinden biri uydurmu bu masal. te bir gazeteci Madrid'de bir kiinin banda esecek tedhi havasndan yakasn byle kurtard. Sansr ynetimi bir gazetecinin doruyu yazmasna izin vermezse, gazeteci de yakaland takdirde 127 HEMINGVVAY snr d edilmek cezasn gze alarak sansr atlatmaya kalkabilir. Ya da lke dna kp sansrden gemeyecek yazlarn yazabilir. Fakat bu bey kendisini korkusuz bir insan gibi satmaya alrken, bir bakasn kln kprdatmadan tehlikelere atyordu. Bu arada nemli olan, Madrid'de gerekten bir tedhi havasnn esmemesiydi. Oysa, bu, kendisi iin pek yavan bir eydi. Olay gazetesini de yakndan ilgilendirebilirdi; nk bu gazete uzun bir sre yalnz gerekle ilgilenmiti; 128 DRDNC BLM PARS'TE BR AMERKALI TEKNSZ BR KALABALIK (15 mart 1922, The Toronto Star VVeekly) NEW YORK'un Greenvvich Village semtinin kabaran ayrannn kp alnm ve azna kadar dolu bir kepeyle getirilip Cafe Rotonde'un bitiiindeki Paris semtine dklm. Tabi eski kpn yerini almak iin yenisi de kabarm, ama eski kpk, kpn en kaln, en kpks olan; Okyanus'u am, nasl olduysa olmu, atmosfer peinde koan turistler iin La Rotonde'u, Quartier Latin'in balca sahnesi haline getirmi. Cafe Rotonde'da masalar dolduran garip davrant, garip grnl bir kalabalk var. Kyafetlerinde zentili olmamak iin ylesine bir aba harcamlar ki, hepsi de dikkati ekecek ekilde, niforma giymi gibi olmular. Rotonde'un yksek tavanl, sigara dumanlar ile kapl, masa dolu salonuna girer girmez, insan hayvanat bahesinin kular blmne 131 HEMINGVVAY girdiini sanyor nce. Kulaklar sar eden, atlak, keskin, crlak sesler drt bir yan tutuyor, hzla kouan garsonlar da siyahl-beyazl saksaanlar gibi, sigara dumanlarn averiyorlar. Masalar hep dolu her zaman doludur, biri aa eilmitir, bir dieri skmtr, dner kapsndan daima bir girip kan vardr ve siyahl-beyazl garsonlarn biri masalar arasndan szlerek kapya ynelmitir. Siz sipariinizi sylerken o gzden kaybolur ve artk evrenizdekilere bakabilirsiniz. Bir gece iinde Rotonde'da ancak bir takm kiileri grebilirsiniz. Paynz alnca, gitmeniz gerektiini derhal

hissedersiniz. Rotonde'un mdavimlerini yeteri kadar grdnz ve gitmeniz gerektiini an-lyacanz belirli bir zaman vardr. Bunun ne kadar belirli olduunu anlamak istiyorsanz, bir fincan eki melas yemeyi deneyin. Bzlarna ilk lokmada daha fazla devam edemiyecekleri duygusu gelir. Daha dayankl olanlar da vardr. Ama her normal insan iin bir snr izilidir. Cafe Rotonde'da masalarn etrafnda kmelenen kalabaln ilk heyecan dneminde mideler zellikle pek etkilenir. Rotonde'daki kiileri incelemek iin nce ksa boylu, iman, salarn eski tarzda kestirmi, yz pembe bir salam andran, inli gmleine benzeyen bluzunun kollar altndan iman parmaklar kan bir kadn incelemeniz gerekir. Masaya yaslanarak oturmutur, upuzun azl ucunda sigara imektedir ve dmdz yznde hibir anlam bulamazsnz. Byle anlamsz baklarla salonun beyaz badanal duvarna aslm aheserini seyretmektedir. Ro132 GAL STANBULU tonde'un salonu mterilerin olduu iin, aheseri 3000 kadar dier eserin arasndadr. Kadnn aheseri merdivenlerden inen zayf, krmz bir saksaana benzer. Tablo hi bir ey ifade etmedii halde, ressam her gn leden sonra ve akama kadar karsna geip kendisini adamasna bunu seyreder. Ressama ve eserine bakmay bitirdinizse, banz bir para evirip iri yar ve ak renk sal bir kadnn, bir masada delikanl ile birlikte oturduunu grebilirsiniz. ri yar kadn en dul andan kalma bir apka giymektedir, durmadan akalar yapp sonra da histerik kahkahalar atmaktadr. delikanl, kadn ne yaparsa yapsn glmektedirler. Garson hesab getirince, paray kadn demektedir. Sonra titreyen elleriyle apkasn bana yerletirmekledir. Ve delikanl ile beraber kp gitmektedir. Kapya yaklarken kadn bir kahkaha daha atar. Bu kadn bundan yl nce Connecticut'n kk bir ehrinden kocas ile beraber kalkp Paris'e gelmi. Adam Connecticut'ta on yl sreyle baarl bir ressam olarak alm. Derken geen yl Amerika'ya yalnz olarak geri dnm. Rotonde'daki 1200 kiilik kalabaln sadece ikisi bu. Rotonde'da aradnz hereyi bulabilirsiniz, cidd sanatdan gayri. in kts, Quartier Latin'e bir tur atmaya gidenler Rotonde'a uruyorlar ve Pa ris'in gerek sanatlarndan bir grubu grdklerini sanyorlar. Bu ii ben en geni ekilde dzeltmi olmak istedim. Gerek u ki; Rotonde'a devam edenler, bir dolarlarna karlk 12 frank alyorlar ve eer bu para 133 HEMINGVVAY deitirme ilemi normale dnerse, hepsi Amerika'ya dnmek zorunda kalacaklar. Hemen hepsi bir sanatnn yaratc gc iin gereken enerjiyi, ene almakla tketen ve biraz sivrilen sanatlar yerden yere vuran gevezeler. Onlar sanattan sz ederek, gerek

sanatnn eser yaratrken duyduu zevki duyup tatmin oluyorlar. Aslnda ho bir ey ama bir de sanat pozlar taknmasalar... Charles Baudelaire'in ayn Quartier Latin'de ipe krmz bir stakoz ast gnlerden beri, kahve salonlarnda hi de iyi iirler yazlmad. Baudelaire'in de stakozu kapc kadna teslim ettikten sonra Fleurs du Mali yazmak iin fikirleri ve ktlar ile odasna kapand bir gerektir. Bundan nce btn sanatlar byle almt, bundan sonra da byle alacaklardr. Montparnasse bulvar ile Raspail bulvar kesinde toplanan kalabalk ise hi mi hi alacak vakit bulamyor, nk btn gnlerini Ro-tonde'da geiriyorlar. 134 TE, PARS BUDUR (25 mart 1922, The Toronto Star VVeekly) NC ienin mantar da yerinden frladktan ve cazband Amerikan sitine getikten sonra, vaktini hoa geirmeye gelen kii ylesine bir heyecan dzeyine ular ki, yrekten ve kesinlikle fikrini syler : te, Paris budur! Bu szde bir gerek pay var. Paris budur. Oteller, Folies Bergere ve Olympia, byk bulvarlar, Maxim's, Montmartre'n gece kulpleri ile dolu bir Paris'tir bu. Birka kadeh yuvarladktan sonra nne kan her eyi almaya hazr olan kiileri oyalamak iin dzenlenen sun ve ateli bir Paris'tir bu. Satn alma gcndeki kii Paris'in bir sper So-dom, ondan da byk bir Gomorre olmasn ister ve alkol, cebine ilikin ulusal karlar harekete geirince idealine kavumak iin her eyi vermeye raz olur. Paris'te gece yarsndan sonra yaamaya ba135 HEMNGVVAY layan, elence yerlerine de para demeye hazrdr ve buralarda karlan hesab ancak bir sava zengini, bir Brezilyal milyoner, felekten gn almaya gelen Amerikal deyebilir. leden sonralar her yerden iesini 18 franka tedarik edebileceiniz bir ie ampanyann fiyat, saat ondan sonra 85 ile 150 frank arasnda deiir. Dier fiyatlar da bununla orantldr. nl bir dan-singte geirilecek bir gece, bir yabancnn kesesine 800 frank zarar verebilir. Cmb peinde koanlar buna bir de supe' eklemeyi dnyorlarsa, 1000 frank gzden karmaldrlar. Ve beraberindekiler bunu kendisine o kadar gzel bir ekilde yutturacaklardr ki, ertesi sabah kendisine geldiinde banka hesabnn altst olduunu farkedip zel bir itibar grdn dnecektir. Arabasna bir Amerikal alr almaz ister kuzeye, ister gneye gitsin, taksimetresinde derhal 5 frank yazan taksi ofrnden, gzde bir otelin nndeki kapcdan, cebinde 5 franklktan daha kk para olmadn syleyen son urad gece kulbnn kapcsna kadar, Paris'te zevk ve elence aramaya gelen yabancy soymak, bir sanat haline getirilmitir. in asl kt taraf, turist ne kadar ok para derse desin, gerekte ne istediini bir trl bile-memesidir.

Turist Paris'in gece yaantsn grmek ister; grd, Turisti Bylemek adnda skc bir zel gsteriden ibaret kalr. ampanyasn satn alrken ve cazband dinlerken, biraz ilerdeki bir kede tam bir Bal Musette vardr ve apalar sevgililerine sa136 GAL ISTANBULU rlm, kk, sigara duman dolu salonlarda, uzun sralar zerinde oturmakta ya da ayaklar ile tempo tutarak akordeon alan bir adamn mziiyle dans etmektedirler. Gala geceleri Bal Musettete bir davulcu da bulunur. Akordeoncu da bileine ast zillerle cmb arttrr. Ritme ayr bir hava katar. Bal Musette-e gidenlerin dans etmek iin cazband zorlamasna da ihtiyalar yoktur. Srf enlik olsun diye dans ederler ve neelenirler; ayrca dans ok ho ve heyecanl bir eydir, iyi de para getirir. Gen olduklarndan, yaamaktan zevk aldklarndan ve hayata kar saygl olmadklar iin, bazen ok sert vurduklar ya da ok abuk tetik ektikleri de oluyor. Bu sefer hayat aclaveriyor ve giyotin denen bir makine yukar kalkp inerek bu yaantya son veriyor. Turistlerin de arada srada gerek gece hayat ile ilikileri oluyor. Balar ampanya ile dnm olarak, sabaha kar ikide ssz bir yolda yoku aa inerken anszn kar caddeden sert yzl iki adamn geldiini grveriyorlar. Bunlar, biraz nce ayrld yze glc insanlara hi benzememektedir. ki adam, polis var m diye yolun sana soluna bir gz atyorlar ve hzla turistin yanna sokuluveriyor-lar. Artk turist iki yabancnn hzla yanna sokulmalarndan ve iddetli bir sarsntdan baka birey hatrlamyacaktr. Bu numara, Matn gazetesine sarlm bir tahta copla evrilir ve turist bylece dnyann parasn harcayarak grmek istedii gece hayatnn hi olmazsa gerek ynn yaam olur. 137 HEMINGVVAY George'un iindekileri grmek iin yakt kibritin nda czdann iine bakan Jean homurdanr: ki yz frank ha? Vay domuz herif vay! 'Krmz Deirmen'de de kendisini bizden daha iyi soymular herhalde, ne dersin? yle. Bir de sabaha ba ars ile uyanacak imdi, der Jean. Haydi gel, Bal'a gidelim. 138 FRANSIZ NEZAKET EFSANES (15 nisan 1922, The Toronto Star Weekly) ALPHONSE'la Gaston'un gnleri artk sona erdi. Fransz nezaketi de 'apsent' adl ikileri, sava ncesi fiyatlar ve dier efsanev eyler gibi yok oldu gitti. Bu o kadar kt oldu ki, Fransz gazeteleri stun stun yazlar yaynlayarak konuyu tarttlar ve bir zamanlar 'dnyann en nazik ulusu' diye bilinen durumlarn nasl kurtarabileceklerini incelediler.

Paris metrosunda yle bir itip kakma, kalabalk otobslerde oturan kadnlarn yksek sesle dedikodu yap, fiyatlar konusunda kavgalar, bahi istemek iin utanmazca yaplan yle istekler var ki, savatan nce Paris'i grp tanyan insanlarn dehet iinde kalmamalar imknsz. Btn dnyann Franszlar kibarlklar, cana yaknlklar ve herkese kar ilgi gstermeleri ile vdkleri eski Paris'ten o kadar farkl ki her ey. 139 HEMINGVVAY Taksi ofrleri tabi eskiden de nazik deillerdi. Sebep de, on binlerce taksinin alt koca ehirde, i bulmakta karlatklar glk. Bu yzden tek bir ama besliyorlar: ktklar seferden ka para szdracaklarn bilmek. Franszca konumayan bir kiinin taksimetrede yazl toplamn zerine yzde on bahi ekleyerek cretini dedii ve ofrn de varlacak yere geldikten sonra ardndan yumruunu sallayarak aldatldn bara bara iln ettii yaygn ekilde grleri, bir ey. ofr, bu ekilde davranmakla daha ok para szdracan bildii iin byle yapmaktadr. Paris otobsleri de yeni tr kabalklarn balca alan. Otobste bir hanma yer vermek iin kalkyorsunuz, bykl bir Fransz, akgzlk edip hemen atlyor ve kalktnz yere kveriyor. Birey sylemeye kalkacak olursanz, bu sefer yznze kar grlyor: Haydi bakalm, skysa kaldr at beni yerimden. Skysa at, haydi! Hele bir parman de-dir zerime, alimallah polis gelmeden alrm tozunu! Gerekten de durumu salamdr adamn. 'Tahrik' ne olursa olsun, bir yabanc Fransa'da sinirlerine hakim olmaldr. Franszlar aralarnda sk sk kaprlar, fakat bu kapma daha ok karlkl svp sayma eklindedir. Adama parmanzn ucuyla dokunacak olsanz, artlar ne olursa olsun, saldrgan saylrsnz ve alt ay yatmak zere hapishaneyi boylarsnz. Otobsler ve metrodan sonra nezaketi ayaklar altna alan ikinci unsur da, kk devlet memurlar. 140 GAL STANBULU Park ve mzelerin kaplarndaki kapclar, polis deil. Polise gelince, onlar nazik, kibar ve yardmsever kalmay bilmiler. rnein Paris'in byk hayvanat bahesi Jardin des Plantesta bir srngenler blm var. Ben kapya vardmda, ierdekiler dar kyordu. Kapnn zerindeki tabelda blmenin saat 11'den 3'e kadar ak olduu yazlyd. eri girmeyi denediim srada da saat 12'ydi. Srngenler dairesi kapal m? diye sordum. Ferme - kapal diye karlk verdi kapc. Niin kapal oluyor bu saatte? diye sordum. Ferme, diye bard memur yine. Ben hl nazik olmaya alarak, Acaba saat kata alacak, sorabilir miyim? dedim. Kapc fkeli fkeli yzme bakt ve hibir ey sylemedi.

Ne zaman alacak buras, syler misiniz? diye tekrar sordum. Sizi alkadar eder mi? diye baran adam, kt diye kapy yzme kapatt. Paris'ten ayrlrken pasaportunuzu damgalatmak iin uradnz bir daire var. Duvarda memurlarn cretli olduklar ve bahi vermenin yasak olduu koca koca harflerle yazlm. Vize creti de 2 frank 40 santim. Uzun bir srann ardndaki memura bir 5 franklk uzattm. Baktm ki stn vermek iin adamda bir hareket yok, bekledim ; Bu sefer adam yzme bakarak fkeyle, Ha, parann stn m beklediniz? diye homurdand ve paray, kpee kemik atar gibi srann zerine frlatt. 141 HEMINGVVAY Bunlar Paris'te hergn raslanan en basit olaylar. Figaro gazetesinde yazan Marcel Boulanger yine de gelecekten mitli. Yine de toplumun mayas iyidir diye inanyorum ve zirvedeki I erin nazik olduklarn biliyorum, diyor Fransa'daki bugnk kabalktan sz ettikten sonra. yzyllk bir uygarlk ve salon zihniyeti, drt-be ylda unutulamaz. Kargaalk yaratlmadan iyi bir ey asla yaplamaz. Yeni zenginlerin evi hari, baka yerlerde nl bir kiinin olunu takdim ederlerken nasl davrandklarna bakn : Hi kimse olann varoluunun tek sebebi, nl babasnn adn tamakm gibi, kalkp da, 'nl Bay Filnca'nn olu Bay Falanca,' demiyor. Bilkis, 'Bay Fimekn,' diyerek hereyi rtbas etmek istiyor. Ancak aradan bir sre geince, 'Kendisi nl Filnca'nn oludur,' diye ekliyor. Bu ksa duraklama sayesinde byle bir olu olduu iin babasn tebrik etmi gibi oluyorsunuz. Bugn konuulan dilde binlerce nezaket ve ince zevk rnekleri var ve bunlar yeniden yaygnlatrlabilir. Alelade zamanlarda insann alaklklara kar en kuvvetli silhn bu meydana getiriyor. 142 PARS MODASI (11 mart 1922, The Toronto Star Vtfeekly) FRANSIZ iisinin balon eklinde, yukars dar patolonlarmn izah yapld Yllardan beri herkes Fransz iilerinin neden st darack olduu iin paalar ayaklarnn zerine inmek bilmeyen pantolonlar giydiini merak eder dururdu. imdi herey anlald. Su onda deilmi. Pantolonlarn kars alrm. Geenlerde len vakti Fransz fabrikalarnda erkekler tarafndan giyim zerine byk bir toplant dzenlendi. Ceket, pantolon, apka ve ayakkablar tarttlar. Bu feminizme kar bir isyand. Hatrlan-myacak kadar eski bir zamandan beri Fransz iisinin kyafetlerini kars satn alyordu ve imdi Fransz erkei buna ba kaldryordu. Ayn alayda askerlik yapan iki Fransz, terhis olduktan sonra birbirlerini hi grmemilerdi ve ge143 HEMNGVVAY genlerde otobste karlaarak, duyduklar fkeyi dile getirdiler. Ne o salar Henri? diye sordu biri.

Karm kesiyor arkadam, karm! Fakat senin salarn da dorusu hi gzel kesilmemi. Benimkini de karm kesti. Durmadan berberlerin pis birer domuz olduklarn sylyor, ama salarm kestikten sonra da tpk berber gibi benden bahi istiyor. Sa o kadar nemli deil. Sen u ayakkablara bir baksana. Vah zavall arkadam! Ne biim pabu onlar? Akl almyor. Karmn usul. Kalkp kunduracya gidiyor ve, 'Kocam iin bir ift ayakkab istiyorum,' diyor. 'Pahal olmasn. Kocamn ayaklar benimkilerden ok byktr. ok daha da tarakldr. Bakn, u ona mkemmel uyar. Sarsanza unlar.' Ne fec birey, deil mi? Benim de ayn dert bamda. Hep hazr elbise giyiyorum. zerime uymazsa, kimin umurunda? Yeter ki ucuz olsunlar. Karm ok iyi yemek piirir. Bu alanda kimseyle kyaslanamaz. Dostum, karmn alnn esiz olduunu ancak sen takdir edebilirsin. Benimki de yledir. Ei bulunmaz bir adr. Ben ona 'alarn incisi' derim. Hem bunun yannda giyim kuamn nemi mi olur? Haklsn. Gerekten haklsn. Bunlar hi de nemli konular deil. Fabrikalarda dzenlenen toplantlara ve fkeli protestolara ramen anlalan feminizm saltanat daha devam edecek. 144 PARS APKALARI ( 18 mart 1922, The Toronto Star VVeekly ) PARSL kadn apkaclar en sonunda ngiliz seresinden nasl yararlanacaklarn kefettiler. Sere apkalar bulvarlarda boy gsterdi ve pek sevilmeyen kk ku, kiiliini buldu. Yeni tr apka; kadn apkaclarnn bana verdikleri teminata gre, ok satlacak ve kahverengi, mantar biiminde olacak, bir kuakla evrelenecek. Sereler sanki apkann bandnda yuva kuracak gibi olacak ve bir apkann zerine on be tane kadar oturtulacak. Franszlar yeni modaya kar direniyorlar, ama kadn apkaclar sere apkalar ok iyi lanse ediyor. Yine de imdiden birey sylenemez; maymun krkn sevdirmek iin ok uzun bir zaman gemesi gerekmiti ve imdi bundan caymak iin maymunla145 HEMINGVVAY rn isyann beklemekten baka are yok. Parlak, uzun tyl maymunlar Afrika ve Gney Amerika'dan ithal ediliyordu ve imdi gittike rktc olmaya baladlar. Neyse ki serelerin hi olmazsa bu sakncas yok. \ 146 PARS - STRASBOURG GEZS (9 eyll 1922, The Toronto Daily Star) PARS'TEK Rue des Petits Champs denen, grltl ve ucuz soka daha da ucuzlatran ucuz lokantalarn en ucuzunda oturmutuk. Bayan Hemingway, VVilliam E. Nash, Nash'n kk kardeiyle bir de ben vardm masada. stakozla kzarm dil bal arasnda Mr. Nash ertesi gn Mnih'e gideceini ve Paris'ten Strasbourg'a uakla

gemeyi tasarladn aklad. Bayan Hemingway, rognons sautes aux champignons soframzda arz endam edinceye kadar bu konu zerinde dnd, sonra sordu: Biz neden bir yere umuyoruz? Neden herkes bir yerlere uuyor da, biz hep evde kalyoruz? Bu tr sorulara kelimelerle karlk verilemiye-cei iin, Mr. Nash'la birlikte Fransz-Romen Hava irketi'nin brosuna gittim ve gazeteciler iin yar 147 HEMINGVVAY fiyatna, 120 franka bizi Paris'ten Strasbourg'a gtrecek iki bilet satn aldm. Ekspresle on buuk saat sren bu yolculuk, uakla sadece iki buuk saatti. nceden de bir kere utuum iin, ne zaman uaa binmeye karar versem, iimi doal bir hzn sarar. Hele Vosges dalarnn zerinden geeceimizi ve Opera alanndaki broda sabah saat bete bulunacamz renince, bu hzn daha da artt. Ayrca irketin adndaki Romen szc de pek cesaret verici deildi. Ama brodaki memur, uaklarda Romen pilotlarnn almadn syledi. Ertesi sabah saat bete brodaydk. Bunu becermek iin drtte uyanp kalkm, bavullarmz toplam, giyinip civardaki tek taksinin sahibini alaca karanlkta, kapsna vurarak uyandrmtk. Taksi sahibi geceleri bir misli fazla cret alyordu ve kendisini uyandrmak iin de bir hayli glk ektik. Adam arabasnn bir lstiini deitirirken, biz de kedeki mezecide alan ve stnn gelmesini bekleyen ocukla aklatk. Bakkaln ra da bi ze birer sandvi hazrlad; savata pilot olarak arptn syledi ve Enghien'deki ilk yar hakknda sorular sordu. Bu arada ofr de gelip bizi evine bir kahve imeye davet etti. Beyaz arap isteyip istemediimizi de sordu. Kahve iimizi str ve ezmeli sandvilerimizi itahla inerken; tenha, kl rengi Paris sokaklarna daldk. Nash'lar bizi broda bekliyorlard ve bavullarn kendileri tayarak gelmilerdi. nk civarda bildik bir taksi ofr bulamamlard. Drdmz birlikte koca bir limusin arabaya binip, Paris'in en irkin yo148 GAL ISTANBULU lunu, Bourget yolunu tuttuk. Hedef havaalanyd. Ceketi yal bir Fransz biletlerimizi ald. Ortalarndan yrttktan sonra, iki ayr uakta yola kacamz syledi. Binann penceresinden dardaki gm rengi, kk, sabah gneinin altnda prl prl parlayan uaklar grebiliyorduk. Yolcu olarak bir biz vardk. Valizlerimiz pilot yerinin yanndaki bir koltuun altna yerletirildi. Birka basamak merdiveni, kp kk bir kabine girdik. Makinist kulaklarmza tkamak iin hepimize birer para pamuk verdi ve kapy kilitledi. Pilot bizim oturduumuz kapal pilot yerine kt, bir makinist pervaneyi evirdi ve motor homurdanarak almaya balad. Pilotun evresine bakndm. Adam ksa boylu; kasketini geriye doru atm, srtnda ucuz cinsinden, yal deri ceketli, koca eldivenlinin biriydi. Derken uak

kmldanp hareket etti, motosiklet gibi grltler kararak ilerledi, yavaa havaland. Dosdoru Paris'in dousuna yol alyorduk ve sanki dev bir el bizi srkler gibi, gkyzne doru ykseliyorduk. Altmzdaki toprak gittike klyor-du. Arazi kahverengi, sar, yeil karelere blnmt. Ormanlklar byk yeil kmecikler halinde grnyordu. Kbik ressamlar yava yava anlamaya balamtm. Arada srada alalyorduk; o zaman beyaz bir erit zerinde yuvarlanan bozuk paralan andran bisikletliler gryorduk. Bazan da ykseliyorduk; bu defa altmzdaki arazi daralm, bzlm gibi oluyor, bulutlu, pembemtrak bir ufuk hep bizi snrlyordu. Bu yzden dnya gzmze dz ve biteviye gr149 HEMINGWAY nyordu. Kulaklar sar edici motor grlts hi eksik deildi. Ardmzdaki ak "pilot yerinde oturan pilotun burnunu ve deri ceketi ile durmadan saa sola, yukar aa hareket ettirdii manivelay tuttuu pis eldivenli elini grebiliyorduk. Kadife kadar yumuak grntl koca ormanlarn zerinden atk, Bar le Duc ve Nancy'yi; kl renkli, krmz daml ehirleri getik. St. Mihiel evresinde mermi ukurlar ile delik deik olmu ve zigzag-lar izerek uzanp giden siperlerle yarlm bo, geni alanlar zerinde seyrettik. Bayan Hemingvvay'e de bakmas iin seslendim, ama galiba sylediklerimi anlamamt. enesini ileri uzatp uak gezisi iin istedii krk mantosunun iine sokmutu. Neredeyse uyuyacakt. Eh, sabah bete kalkmak kolay deildi. Eski 1918 snr zerinden geerken, bir frtnaya tutulduk ve pilot mmkn olduu kadar alaktan umak zorunda kalnca, yamura ramen altmzdaki kanal seebildik. Uzun bir sre dz ve can skc topraklar zerinde utuktan sonra, Vosges tepelerine vardk. Sisli bir yamur altnda alalp ykselyor-mu gibi duran doruklar bizi karlamak istercesine ayaa kalkyordu. Uak frtnay aada brakarak ykseldi ve yeniden parlak gnee kavutuk. Samzda Rhine'n kylar aalkl, dz, amurlu grnts belirdi. Daha da ykseldik; sola doru geni bir dn yapp yreklerimizi azmza getiren bir inie geerek, hzla alaldk. Altmzdaki toprak hzla byd, yaklat. Ksa bir ykseliten sonra tekrar alaldk; tekerlekler yere dedi, tekrar kalkt, tekrar dedi. Yerimizde birka defa byle zpladktan sonra dz pistte iler150 GAL STANBULU lemeye baladk. Bir motosikletten farkmz kalmamt. Hangarn nne yanatk. Bizi Strasbourg'a gtrmek zere bir limusin hazr bekliyordu. Yolcu salonuna geip br ua beklemeye baladk. erdeki memur Varova'ya gidip gitmiyeceimizi sordu. Her ey pek ho ve ilginti. Tek skc yan, motordan kan ya kokusu olmutu. Uak

kk ve hzl olduu, biz de sabah erkenden yolculuk etiimiz iin, yolculuk da bizi tutmamt. Barda serinlemek iin bir eyler ien pilota, Son defa ne zaman kaza geirdiniz? diye sordum. Geen Temmuz aynn ortasnda, dedi. kii ld. Fakat ayn gn gney Fransa'da bir yolcu treni raydan karak bir dier trenin zerine devrilmi, iki vagon akordeon gibi birbirine gemi ve 30 kii lmt. Temmuzdaki kazadan sonra ParisStrasbxurg hattndaki yolcu saysnda nemli bir azalma olmutu. Oysa tren yolcular arasnda hibir eksilme yoktu. 151 FRANSIZ POLTKASI (18 nisan 1923, The Toronto Daily Star J RAYMOND PONCARE ok deiti. Daha birka ay ncesine kadar bu kk, ak sakall Lorraine'lF avukat, deri ayakkablar ve kl rengi eldivenleri iinde metodik muhasebeci mant ve kzgn kedileri andran huylariyle Fransz Meclisi'ne hakim durumdayd. imdi sessiz sedasz oturuyor; iman, ak suratl Leon Daudet ise, parman ona doru uzatp sallayarak, Fransa unu yapacak! Fransa bunu yapacak, diye syleniyor. Romanc Alphones Daudet'nin olu Leon Daudet Kralc Parti'nin lideridir. Ayrca Kralc gazete L'Ac-tion Franaisei de o ynetir. ngiliz diliyle yaynlanan hibir gazetenin konusunu bile kabataslak yaza-myaca L'Entremetteuse adl ak-sak eserin de yazardr. Kralc parti bugn belki de Fransa'nn en iyi 152 / GAL STANBULU rgtlenmi partisidir. Fransa'nn cumhuriyetten baka bir rejimle ynetilemiyeceini dnenler iin, bu garip gelebilir. Kralclarn karargh, Gney Fran-sa'daki Nmes ehrindedir ve tara kralclara sk skya baldr. Kralclar, Katolik kilisesinin daima en salam dayana olmulardr. Orlans Dk Philippe, kralclarn tahta gsterdikleri adaydr. Philippe, ngiltere'de yayor. ok iyi araba kullanan, iri yar, yakkl bir adam. Fransa'ya girmesi kanunla yasaklanm. Camelots du Roi diye adlandrlan kralc bir rgt daha var. Bunlar siyah sopalar tayorlar. Kendilerine, Montmartre'da sopalarn sallayarak dolarlarken raslyabilirsiniz. L'Action Franaise satan gencin biraz ardndan yrrler. CamelotsIarn muhafazas altnda radikal semtlerde L'Action Franaise satmaya kalkan mvezziler, Komnistler ve Sosyalistler tarafndan fena halde pataklanr. Geen yl Kralclar 'esrarengiz' bir yoldan, grltl bir srkleyici kuvvet kazandlar. Bu ylesine hzl ve an oldu ki, kendilerine aka gzyle baklrken, birden Fransa'nn en kuvvetli partilerinden biri haline geliverdiler. Ar radikaller imdi Daudet'ye ldrlmesi gereken biri gzyle bakyorlar. nsanlar tehlikeli olmaya balamadan ldrlmez. Birka ay nce bir Anarist tarafndan Daudet'nin hayatna kar bir suikast

dzenlenmiti. Fakat gen bir kz olan anarist, yanllkla yardmcs Marius Plateau'-yu vurdu. 'Hcum taburlar'nn nl kumandan, Kasap diye n salan General Mangin de kralcdr. Mareal153 HEMNGVVAY lige ykseltilmeyen tek byk Fransz generali odur. Leon Daudet Mecliste konuaca zaman, o da Mec-lis'te grlr. Baka zamanlar ayan bile atmaz. Kralc parti imdi Almanya'dan sava tazminat istiyor. Almanya istenen tazminat yarn deyecek olsa, bundan enok kralclar korkar. nk bu, Almanlarn yeniden glendiklerini gsterir. Kralclarn istedii, zayf, mmknse paralanm bir Almanya, Fransa'nn 'anl hretli' asker fetihlerine dn, Katolik kilisesinin itibarnn iadesi ve kraln tahta dndr. Fakat her Fransz vatanseveri gibi, her-eyden nce Almanya'nn zayf bir devlet haline gelmesini arzulamaktadrlar. Bunu gerekletirmek iin de, Almanya'nn demesine imkn olmayan sava tazminatlarn istiyorlar, sonra da tazminatlar deninceye kadar diyerek Alman topraklarn igal edi-vermeyi tasarlyorlar. in asl esrarengiz' yn, Poincare'yi nasl avularnn iine alp plnlarn benimsemiesine onu Alman sanayicilerinin tazminat miktar mantkl bir rakama indirilirse, deyebilecekleri teklifini reddetmeye raz etmeleridir. Alman sanayicileri paraldr; mtarekeden beri de para kazanmaktadrlar; mark'n dmesinden yararlanp mallarn ngiliz sterlini ve dolar karlnda satmlar, iilerine hibir ie yaramayan marklarla deme yaparken, kazandklar dolar ve sterlinleri biriktirmilerdir. Fakat sava tazminat olarak be Avrupa lkesine de deme yapacak kadar kudretleri olmad iin, asl Franszlara niha' bir anlamaya varmak istemektedirler. Gelelim imdi; grdm en kk el ve ayak154 GAL ISTANBULU larn sahibi, ak ve seyrek sakall Raymond Poincare ile, Meclis'te onun karsna geip parman ken diine doru uzatarak, Fransa unu yapacak! Fransa bunu yapacak! diye baran ak sak romann yazar, kralclarn lideri ve ldrlecei sylenen iko Leon Daudet'ye. Ne gibi dolaplar dndn anlayabilmek iin, Fransz politika hayatnn dnyada bir ei daha olmadn hatrlamanzda fayda vardr. Fransz politika hayat, ok ili dl, skandallarla dolu bir siyas yaantdr. Clemanceua'nun dellolarn, Calmette cinayetini, Bois'daki eme banda durup, Oh, beni onlara brakmayn! Beni onlarn eline brakmayn! diye yalvaran son Fransz Cumhurbakann bir hatrlayn. Birka gn nce Bay Andre Berthon, Meclis'te ayaa kalkarak, Poincare, siz Leon Daudet'nin tutsasnz, dedi. Size nasl bir antaj yapt da, avucu-nun iine ald, renmek isterim, Poincare hkmetinin kralc diktatr Leon Daudet'nin emrine boyun emesini bir trl anlamyorum.

Matin gazetesinin anlattna gre, Poincare tout d'une piece (bir hamlede) yerinden srayarak ayaa kalkm ve yle barm: Msy, siz iren bir klhanbeyisiniz! Bu sz Meclis'i bir anda kartrmaya yetmi, sonunda kavga ve d yattrlabilmi de, Poincare fkeden titreyerek ve kl gibi olmu yzyle krsye kp unlar syliyebilmi: Krsye kan bir adam bana ya da hkmetime kar, aklamaktan korktuum sulamalarla dolu dosyalar dzenlediini iddia ediyor. Bunu kesinlikle reddedirm. 155 HEMiNGVVAY Bay Berthon bunun zerine sakin bir sesle, Ben dosyadan sz etmedim, demi. Dosya, bir deste belge demektir. Fransz sisteminde btn belgeler bir cilt gibi bir araya toplanp saklanr. Biri hakknda dosya tutmak, onunla ilgili sulamalarn ve delillerin belgelerini bir araya getirmek demektir. En sonunda Berthon'dan zr dilemesi istendi. Kullanm olabilceim ve hakaret anlamna gelebilecek szler iin zr dilerim. Bunu da sakin bir sesle syledi. Ardndan ekledi: Sayn Bakan, ben sadece Leon Daudet'nin, politikanz zerinde bir eit bask uyguladn syledim. Bu zr dileme kabul edildi. Poincare bir kere daha sz alp hi sz edilmeyen belgelerin varln tekrar reddeden bir konuma yapt ve yeniden sessiz- ligine gmld. Fransa'da elinizde salam deliller bulunmadan kimseyi sulayamazsnz ve byle belgeleri olanlar da, nasl kullanacaklarn ok iyi bilirler. Geen Temmuz aynda bir grup ngiliz ve Fransz gazetecisi ile birlikte Ruhr durumunu gizli olarak tartan Poincare, yle demiti: gal yersiz ve sama olur. Almanya'nn bugn borlarn mal ve i gc olarak deyebilecei aka ortadadr. O gnlerde ok daha neeli bir Poincare vard. Bu arada Fransz hkmeti igal masraf olarak 160 milyon frank (resm rakamdr) harcam durumdadr ve Ruhr kmrnn tonu Fransa'ya 200 dolara malolmaktadr. 156 BYK APERTF SKANDAL (21 nisan 1923, The Toronto Star Weekly) PARS' altst eden byk aperitif skandali, Fransa'nn en sevilen messeselerinden birini kknden sarst. Aperitif, le ve akam yemeklerinden bir saat kadar nce, btn Parislilerin nee iinde, hoa vakit geirmek ve kendilerini zehirlemek iin kahvelerde toplandklar srada, hzl garsonlar tarafndan iki ya da ieden boaltlan ve uzun, ince kadehler iinde iilen parlak krmz ya da sar renkte bir ikidir. Aperitiflerin hepsi patentlidir; iinde yksek bir alkol yzdesi vardr; tadlar ucuz biray andrr ve Amourette, Anis Delloso, Amer Picon, Bryhh, Tommysette ve daha daha bir sr adla anlrlar. Bugn Toronto'da yeni sigaralar nasl yerden mantar fkrr gibi bitiyorsa Paris'te de aperitifler yle remektedir. Bu btnyle bir reklm ii halini alm-

157 HEMNGVVAY tr ve yenilik merakls insanlarn saysnn art ile desteklenmitir. lk skandal polisin alt yl nce yasaklanan ab-sentin, Anis Delloso ad altnda geni apta satldnn ortaya kartlmasiyle patlak verdi. Kabiliyetsiz J ozanlarn dnyann drt bir kesindeki en pis meyhanelerde gzelim yeil rengini vdkleri absent, reticiler tarafndan bu sefer soluk sar renkte piyasaya srlmt. Tad yine eski tadn andryordu, ama iine su katldnda, st gibi beyazlayordu. ylesine hzl bir ikiydi ki, nc Delloso'yu yuvarladktan sonra insann bulvara frlayp hasr apkasn heyecanla havaya frlatmas iten bile deildi. Bulvarlarda ksk, en bir ses n n tt ve birka gn iinde giriilen reklm kampanyas ile Anis Delloso ehrin en tutulan ikisi haline geliverdi. Bu, polisin absentin imalini yasaklamasna kadar srd. Anis Delloso hl imal edilmektedir. Tad, yine eski taddr. Fakat ien artk bouna iine Eiffel kulesine trmanma gc verecek enerjiyi beklemektedir. Bu yzden de artk absent olmaktan kmtr. Asl byk skandal, Temmuzun on drdnde patlak verdi. Bastille zindan zaptnn yldnm, Franszlarn en byk bayramdr. Bu yl bayram 13 Temmuz aramba gn balamt ve btn aramba gecesi enlikler srm, perembe gn ve gecesi, cuma gn ve gecesi, cumartesi gn ve gecesi, pazar gn ve gecesi de, enliklerin ard arkas gelmemiti. Btn byk i yerleri, maazalar ve bankalar, aramba gn le sonrasndan, pazartesi gnne kadar kapalyd. 158 GAL ISTANBULU Her iki blokta bir sokak balosu dzenlenmiti ve o semtin halk burada dans ediyordu. Sokaklar renkli fenerler ve bayraklarla donatlmt, belediye de mzii temin etmiti. Balo srasnda taksilerin ve otobslerin sokaklardan gemesi yasaklandndan, trafik de yoktu. Bizim apartmann altndaki mzik bir akordeoncu, iki davulcu, iki de kornacdan meydana geliyordu. Bu drt cesur ve yorulmak nedir bilmeyen adam, bir eski vagonun iine oturmulard. Burada kalyor, iiyor, yiyor, mzik letlerini arada srada deitiriyor; akamn dokuzundan sabahn sekizine kadar aralksz alyorlard. Kalabalk da durmadan dnyor, dans ediyordu. Drt gece bu i aralksz srd ve semt halk gndzleri pek az uyudu ; geri kalan zamanda dans edenleri seyrederek vakit geirdi. Sabahn yedisinde sokakta dans eden yirmi- otuz ifti seyretmek gerekten hotu. Hem de btn bir gece dans ettikten sonra. Dans edenler ne rencilerdi, ne sanatlar, ne de kaklar. Tezghtar kzlar, kasaplar, frnclar, iiler, tramvay biletileri ve vatmanlar, temizlik iileriydi. Gerekten byk bir parti dzenlenmiti.

Derken aperitif skandali patlak verdi. Hkmet dev parti iin bir milyon franka yakn para harcamt. Vatanseverlii desteklemek iin cmerte harcanm bir parayd bu. Her tarafta Fransz bayraklar dalgalanyordu. Durmadan hava fiekler patlatlyor, btn geceyi dans ederek geiren on binlerce insan, Longchamps'da dzenlenen parlak asker geit trenini seyretmeye kouyordu. Gecenin bir ksmn da 159 HEMINGVVAY yeil imler zerinde uyuyarak geirmilerdi. Veremin cierlerini en had derecede kemirdii, akl dengesi de bozuk bir gen Komnist, Poincare'ye benzettii bir polis komserine ate etmi ve milliyeti bir kalabalk kendisini iyice dvmt. Herkes Poincare nin hayatn, 14 Temmuzun kurtardn dnyordu. nk kimin aklna Paris'in geirdii byle bir geceden sonra babakana suikast dzenleyecei gelirdi ki ? Gerekten gzel bir kutlama olmutu bu. Skandal, btn dans edilen alanlara, mzisyenlerin tepesi zerine, hkmetin Fransz bayraklar astrd ve mzikle donanma iin para dkt yerlere, eitli aperitiflerin reklmlarn gsteren dev panolarn aslmas ile su stne kverdi. renkli Fransz bayra dalgalanan bir dans alannda, zerinde Drink Amourette Amourette iin yazl bir de afi aslyd. Bir baka alanda da, vatansever hislerle coup dans eden kalabaln zerinde, Vive Anis Del-losso - Dnyann en mkemmel aperitifi cmlesi okunuyordu. Elence geceleri boyunca kimse bu reklm band-larnn pek farkna varmamt ; fakat dans furyas getikten sonra, hkmetin ne diye iki milyon frank harcayarak aperitif imaltlarna bir milyon franklk reklm saladn aratrmak iin geni bir soruturmann almas emredildi. Hatt birok byk gazete bir daha byle bir 14 Temmuz bayram kutlanmasnn karsna bile ktlar. Sonu, gerekten byk bir skandaldi. 160 BENC BLM SR GARP ALMANYA TCAR SAVA (25 nisan 1923, The Toronto Daily Star) OFFENBURG, Almanya'daki Fransz igal blgesinin gney snrnda bir ehir. Bir kenarnda stleri Karaorman'n aalar ile kapl tepeleri, dier tarafnda akan Rhine nehri ile temiz, kk bir ehir. Franszlar uluslararas byk demiryolunu ak tutabilmek iin Offenburg'u igal etmiler. Tren hatt, svire'deki Basle'dan kuzeye doru, Freiburg, Offenburg, Karlsruhe, Frankfurt, Kolonya, Dusseldorf boyunca, Hollanda'ya kadar uzanyor. Almanya'nn en byk ve ana ticaret yolu. Franszlara gre hattn igali, Ruhr ile talya ara smdan kmr trenlerinin, anavatana gvenlik iinde gemeleri amacn gdyordu. Almanlarn trenleri Offenburg'da hat

deitirdikten sonra, Karaorman'a ynelen bir hatta almalarndan ve Fransz gazeteleri163 HEMNGVVAY nin Almanya'nn igal edilmemi blgesi dedikleri yere gtrmelerinden korkuyorlard. Almanya, Offenburg'un igaline itiraz etmi, Ruhr blgesinden yzlerce kilometre uzaktaki bu ehrin igalini, Versailles anlamasna aykr grmt. Franszlar da ehrin belediye bakann ve protesto bildirgesini imzalayan iki yze yakn insan ehirden kovmulard. Almanlar bunun zerine Franszlara Rhineland ana tren hatt zerinden hibir trenin Of-fenburg'dan gemeyeceini bildirmilerdi. imdi iki aya yakndr, Offenburg'dan tek bir tren gemedi. Yolun sa tarafndaki kprnn zerine oturup, biri svire'ye, biri Hollanda'ya giden drt hatt seyre daldm. Trenler Offenburg'un gneyinde ve kuzeyinde, ehirden mil uzaklkta, duruyorlar. Yolcular valizlerini alp trenden iniyor ve Alman olanlar otobsle Offenburg'a gelip br uta, mil uzakta bulunan noktaya gidebiliyor ve yolculuklarna buradan devam edebiliyorlar. Franszlarn da valizlerini 1 alp yrmelerine msaade ediyorlar. ehrin igalinden beri, iinden hi kmr treni gememi. imdi Franszlar, niyetleri gerekten Rhi-ne demiryolu hattn kontrol altnda tutmaksa, bu sorunla kar karya bulunuyorlar : Hat boyundaki ehirlerin hepsini igal edecekler ve gvenlii salamak iin enaz 4000 kiilik bir kuvvet bulunduracaklar. Trenleri de kendileri kullanacaklar. Aksi halde Almanlar, trenleri Fransz igal blgesinin snrna kadar kullanacaklar, burada stop ettirecekler. Parmaklarn haritaya basp Mesele ok basit. u noktadaki ehri igal edersek, demiryolu hattn kontrol altna 164 GAL ISTANBULU alabiliriz. Bu i iin kk bir kuvvet yeter, vb . . . diyen strateji uzmanlarna verdikleri karlk bu. Fransz- Alman ticaret sava, ilk hangi hkmetin pes edecei sorusuna verilecek karlkla zmlenmi olacak. Kendileriyle konutuum btn Almanlar bana, Hkmetimiz olmadan biz hibir ey yapmayz, dediler. Hkmet igal yznden iinden olan, herkese parasn dyor. ehirden kovulan herkes de parasn alyor. Ayrca isizler de para alyorlar. Alman hkmeti mark istikrara kavuturmak iin imdi altn kullanmakta, mark ise tamir komisyonlarna demektedir. Dolara karlk sabit fiat 20.800'e ald bu marklar, igale kar savamakta kullanmaktadr. Ayrca biriktirdii altn stoklarnn hatr saylr bir ksmndan da imdiden yararlanmaktadr. Kmldanmaya balayan Alman endstrisi ve artan altn stoku Alman hkmeti tarafndan igalden zarar grenlere verilirken, bu yardm yetersiz duruma gelecek olursa, kayplarn hkmet paras ile karlamay tercih edenler artacandan, Franszlar ypratma savan kazanm olacaklardr. Fakat Alman altn stoku,

borlarn deyemeden tkenecek olursa, endstri de keceinden, Almanya, Fransa'ya sklm bir limondan daha fazla yararl olamyacaktr. Paris'ten ayrlmadan bir gn nce Poincare Mecliste Ruhr blgesinin igalinin birinci aynn masraflarn karlamak iin 192 milyon frank denek istemiti. Bu ekilde drt ay daha geecek olursa, Fransa kendi burnunu krmak bahasna bir ticar zafer kazanm olacaktr. 165 HEMINGVVAY Offenburg'dan, trenin kalkt Ortenberg'e kadar bir kamyonla gittim. ofr ksa boylu, sarn, elmack kemikleri iine km, silik mavi gzl bir Al-mand. Somme'da fena halde zehirli gaz yutmutu. erbetiotlar ile bezenmi yeil tarlalarn ortasndan geen ak, tozlu bir yolda ilerliyorduk. Uzakta Sch-wartzwald dalar uzanp gidiyordu. Direksiyonu tek koluyla kullanan ofr, Kardeimin talihi daha da kt dedi. Ya ? Ja! Kardeimin zaten hibir zaman talihi olmamt. Ne yapyordu ? Kehl'de demiryolu iisiydi, Franszlar kovdular. Btn demiryolu, iilerini kovdular. Offenburg'a geldikleri gn ilerini brakmalar iin 24 saat zaman tandlar. Ama hkmet maan dyor, deil mi ? Doru, dyor, dyor, ama kardeime yetmez ki o para. Sebep ? ey . . . Yedi ocuu var da, ondan. Bunun zerinde uzun uzun dndm. ofr gney Almanya'ya doru yoluna devam ediyordu. Ona ald maa dyorlar, diyerek devam etti. Fakat fiatlar ak artt. iyken kk bir bahesi vard. Sevimli bir bahe. nsann bir bahesi olursa, ok ey farkeder. Peki, imdi ne yapyor? Hausach deirmeninde almay denedi, ama 186 rGAL STANBULU kapal yerde alamyor. O da benim gibi gazla zehirlenmiti. Ja! Kardeimin hi talihi yok. Yol boyunca kvrlp akan bir derenin zerinden daha atk. Suyu berrak, zemini akllyd. Kysnda geni kumsallar vard. Alabalk m ? diye sordum. Hi kalmad, diye gld ofr. htill patlak verdiinde, hi kimse ne yapacan bilmiyordu. Gazeteler yazmt, o kadar. Derken arklar syleyerek sokaklarda dolatlar ve, Kahrolsun Kayser! diye bardlar. Hoch Cumhuriyet! diye seslendiler. Yaplacak baka birey kalmamt. Fakat birey yapmalar da gerekiyordu. teden beri fishen karten - balk tutma belgesi almak zor olduu iin, el bombalar ile dereye vardlar ve alabalklar ldrp herkese balk ziyafeti ektiler. Ardndan polis gelip engel oldu buna. Bir ksmn hapse attlar ve ihtill sona erdi.

Herr Canada, diye sordu ofr birden. Franszlar acaba ne kadar zaman Offenburg'da kalacaklar dersiniz? Belki -drt ay. Kim bilir ? Ardmzda toz bulutlar kaldrarak ilerlediimiz ak yola bakan ofr, yleyse patrt kacak, dedi. Kt eyler olacak. alanlar kartacak patrty. Zaten imdiden bu civardaki fabrikalar kaplarn kapatmaya balad. Acaba br ihtill gibi mi olur ? diye sordum. Gld. Yanaklarn geren, cildini gerginletiren, gzlerini ksan bir glt bu. Yok, bu sefer alabalklara el bombas atmazlar, dedi. Bu fikir pek houna gitmi olmalyd. Tekrar gld. 167 BABSIZ BR ZAFER (13 mays 1923, The Toronto Daily Star) ALMANYA hakknda yazmaya balamak iin, nce Fransa hakknda yazmak gerek. Fransa kelimesinin adeta sihirli bir anlam var. Denizin kokusu, mavi tepelerin grn ya da yryen askerler gibi sihir. ok eski bir sihir stelik. Fransa sevimli ve gzel bir lke. Hatt bildiim lkelerin en sevimlisi. nsan sevdii bir lke olunca, tarafsz yazamaz. Ama bu lkenin hkmeti hakknda tarafsz yazmas mmkndr. Fransa 1917 ylnda za-fersiz bir bar reddetmiti. imdi, barsz bir zaferle kar karya. Bunun nedenini anlamak iin Fransz hkmetine bir gz atacaz. Fransa'y bugn 1919'da seilen bir Meclis ynetiyor. Buna Horizon bleu - mavi ufuk parlamentosu diyorlar ve hakim unsur, nl bloc national - ulu168 GAL STANBULU sa| blok denen sava a koalisyonu. Hkmetin nnde daha iki iktidar yl var. Fransa'nn en kuvvetli gruplarndan olan Liberaller, 1917'de Clemanceau hkmeti Almanlarla zafer-siz bar grmelerine girimekle sulannca gzden dmlerdi. Tartmasz Fransa'nn en iyi maliyecisi olan Liberal babakan Caillaux hapse atlmt. dam mangalar hemen hergn bir takm insanlar kuruna diziyorlard ve bunlardan gazetelerde hi sz edilmiyordu. Clemanceau'nun dmanlarndan pek ou gen bir temen komut verme ncesinde kuruyan dudaklarn sinirli sinirli srrken, sabahn souk ve erken saatlerinde kendilerini Versailles'da bir duvarn nnde, gzleri balanm olarak buluverdiler. Liberal grup bugn Parlamentoda fiilen temsil edilmiyor. Ulusal Blok'a kar byk, henz tam ^rgtlenmemi, dank halde ve gelecek 1924 seimlerinde billurlap rgtlenecek bir muhalefet var. Fransa'da uzun boylu yaayp da, 1924'te Caillaux' nun yeniden babakan olacan syleyenlere Taslamamak imknsz. Ruhr blgesinin igali baarszlkla sonulanrsa bu byle olacak demektir. O zaman imdiki hkmete kar kanlmaz bir tepki doacaktr. Hatt dalgann ok daha sola uzanmas ve Cailla-ux'yu bile ap Komnist lider Marcel Cachin'e kadar erimesi mmkn deniyor.

Bugn Meclis'te ulusal Blok'a kar muhalefeti, sol temsil ediyor. Avrupa politikasnda sa ve soldan konuulunca, bunun Parlamento'daki oturu sralarna gre dzenlendiini bilin. Muhafazakrlar sada, kralclar salonun en sa ucunda otururlar. Radikal69 HEMINGVVAY ler soldadrlar. Ar komnistler ise ar solun en d tarafndaki sandalyeleri igal ederler. 600 kiilik Meclis'te Fransz Komnistleri 12 sandalyeye sahiptir. 200.000 tiraj olan L'Humanite gazetesinin yaz mdr Marcel Cachin, partinin de lideridir. En byk yardmcs ise, savata en ok madalya alan asker diye bilinen Vaillant Coutourier'dir. Komnistler, Poincare'ye kardrlar. Kendisini sava tahrikilii ve sava istenmekle sulamakta, ona Po-incare la guerre Poincar^ sava diye hitap etmektedirler. Kralclarn ve Lepn Daudet'nin etkisi altnda kaldn ileri srmektedirler. elik krallarnn, kmr krallarnn etkisi altndp kaldn sylemektedirler. Daha bir sr sulamalar ileri srmektedirler ki, bunlarn bir ksm gerekten ok samadr. Poincare, Meclis'te minicik elleri, mini mini ayaklar ve kk, ak sakal ile oturur ve Komnistler kendisine hakareti fazla ileri gtrdkleri zaman, kzgn bir kedi gibi saldrr onlara. Komnistlerin gerek bir kirli ii yakaladklar anlalrsa, hkmet yeleri pheyle Poincare'ye bakmaya balarlar, Rene Viviani bir nutuk eker. Bay Viviani amzn en byk hatibidir. Viviani'yi La gloire de la France - Fransa'nn an szcklerini sylerken itir iitmez, hemen dar koup srtnza niformay geirmek istersiniz. Nutkundan bir gn sonra szlerinin ehrin btn duvarlarna yaptrldn, yazldn grebilirsiniz. Moskova geenlerde Fransz Komnist Partisi'n-de bir temizlik yapmt. Rus Komnistlerine gre, Fransz Komnist Partisi fazl. vatansever ve isteksizdi. Moskova'daki merkez partnin emirlerine boyun e170 GAL 1STANBULU meyi reddeden btn yelerin, yelik kartlarn partiye iade etmeleri istenmiti. Bir ksm byle yapt. Geri kalanlar imdilik arnm diye biliniyor. Fakat byle kalacaklarn pek sanmyorum. Fransz Komnisti hi de iyi bir enternasyonalci deil. Ulusal Blok drst vatanseverlerden, byk elik, kmr trstlerinin temsilcilerinden, arap endstrisi, dier kk kar topluluklar, eski subaylar, profesyonel politikaclar, diplomatlar ve kralclardan meydana geliyor. Fransa'nn bana yeniden bir kraln gemesi ihtimali insana pek garip grnyorsa da, Kralc Parti son derece iyi rgtlenmi. Gney Fransa'nn baz blgelerinde de ok kuvvetli. Birok gazeteyi, bu arada L'Action Franaise'i kontrol ediyor. Ayrca Ca-melots du Roi diye adlandrlan bir komando rgt de var. Hkmette her eye el atabiliyorlar. Ruhr blgesine girilmesinin

en byk avukatln onlar yapm. Almanya'nn daha ok blgesinin igalini onlar savunmutu. te Fransa'daki partilerin ksaca grn ve yollar bu. imdi Fransa'y Ruhr'a girmeye iten nedenleri grmeye alalm. Fransa savata uranlan zarar karlamak iin 80 milyar frank harcamt. Bunun 45 milyar savata yklan blgelerin onarmna ayrlmt. Fransa'da bu 45 milyar frankn nasl harcand zerinde byk br dedikodu dolamaktadr. Kuzey blgesi temsilcilerinden milletvekili Inghles geen gn Meclis'te 25 milyar frankn suiistimal edildiini ileri srd. Meclis ne zaman kendisini dinlemeye raz olursa, bu iddiasna 171 HEMINGVVAV ait delilleri ortaya koyacan da belirtti. Kendisini derhal grlt kararak susturdular. Ama her ne olursa olsun 45 milyar frank pek geni ve abuk bir ekilde sarfedilmiti ve Mebuslar Meclisinde de birok Savata zarar grm blge zenginleri vard. Milletvekilleri en az blgeleri iin gereken para kadar, kendilerine de pay bimilerdi ve yklan blgelerin bir ksm hl harap haldeydi. Durum u ki, 80 milyar frank harcanmtr ve bu parann Almanya'dan alnaca hesaplanrak bu yola gidilmitir. imdi bu miktar, alacak ksmndadr. Fransz hkmeti bu 80 milyarn hibir blmn toplayamayacan kabul edecek olursa, bu miktar terazinin aksi kefesine geecek, krdan ziyade zarar hanesine yazlacaktr. Bugn tedavlde sadece 30 milyar kt frank bulunmaktadr. Fransa, harcanan ve Almanya'dan alnmak istenen parann tahsil edilemiyeceini kabul ettii an, harcad paray karlamak iin kartt bonolar deyebilmek iin yeniden kt para basmak zorunda kalacaktr. Bu da enflasyon demektir ve Fransz frangnn da, Avusturya ilini ve Alman mark gibi deerinden dmesi, tepetaklak aa gitmesi anlamna gelir. Bir ekiyaya benzeyen ve eski bir danszle bir bar sahibinin olu olan eski Babakan Aristide Briand, Cannes konferansnda Lloyd George'un savunma pakt teklifine karlk tazminat miktarnda bir indirime raz olmutu. Fakat babakan Paris'e dnmek iin daha trene bile binmeye vakit bulamadan, iktidardan drlmt. Ulusal Blok'un lideri Arago ve Bart-hou, Cannes'da Briand'm her hareketini kontrol et172 GAL STANBULU misler ve sava tazminat konusunda boyun eeceini anlaynca, kendisini derhal drmek ve yerine Po-incare'yi atamak iin btn tedbirleri almlard. stelik darbelerini, Briand ne olduunu bile anlamaya vakit brakmadan indirmilerdi. Ulusal Blok sava tazminatnda bir indirim yaplmasnn kesinlikle karsndayd. nk bu ilerde bir aratrmaya ve parann nasl sarfedildiinin meydana kmasna sebep olabilirdi. Panama kanal skandalinin anlar daha pek tazeydi.

Poincare, Almanya'dan mmkn olan en kk metelii bile szdrmak vaadiyle iktidara geldi. Sava tazminat mantkl bir miktara indirilirse, Alman sanayicilerinin tazminat demek iin yaptklar teklifi nasl reddettii, Meclis'te Poincare'nin her gn biraz daha Ruhr blgesine girmeye arzusu ve dncesi hilfna nasl zorland, Kralclarn Fransa'daki glerinin artn ve bugnk hkmeti nasl etkilediklerini gsteren garip bir hikyedir. 173 GAL BLGESNDEK KN (12 haziran 1923, The Toronto Daily Star) RUHR blgesindeki kini somut bir ey olarak hissedebiliyorsunuz. Dsseidorf'un sprlmemi, kf kapl kaldrmlar, Essen'li iilerin iinde yaadklar, hepsi birbirine benzeyen tula binalar kadar belirli, ortada olan birey bu. Almanlar yalnz Franszlardan nefret etmiyorlar. Essen'de postanenin, belediyenin ve Kaiserhof otelinin nnden Fransz devriyeleri geerken, baka yerlere bakyorlar. Sokakta Fransz erlerine rasladklar zaman da, balarn ne eiyorlar. Fakat Milliyetilerle iiler rasiatklar zaman birbirlerinin giyim kuamn, Frau Bertha Krupp elik fabrikalarnn kuleleri kadar souk baklarla szyorlar. Ruhr blgesindeki iilerin ounluu Komnist. Ruhr, teden beri Almanya'nn en kzl blgesi olmutur. ylesine kzl ki, savatan nce Komnist atmos174 GAL STANBULU feri bular diye asker birlikler burada slendirilme-milerdi. Bu yzden Franszlar Ruhr'u igal ettikleri zaman, yerleecek baraka bile bulamadlar ve hayli g durumlarda kaldlar. galin balangcnda btn Ruhr blgesi Franszlara kar hkmetin ardnda birleti. Thyssen'in Ma-yence'taki durumasndan dnd gece dzenlenen gsteride bir Alman gazetecisinin bana sylediine gre, kalabalk arasnda raslad ulusal marlar syleyen ve hkmeti greve aran en az yz kii, Ruhr ayaklanmas srasnda Kzlordu'da savaan su-baylarm. Fransa'ya kar birlemek amac, btn lkede yepyeni bir milliyeti akmn esmesine sebep olmu. Yal bir Alman kadn da bana, ok heyecan verici bireydi, dedi. Siz de burada olmalydnz. Byk zafer gnlerinden beri byle duygulandmz hatrlamyorum. Grseniz nasl arklar sylyorlard. Ach! Mkemmel bir eydi. imdi bitti artk bu. i liderleri hkmetin belirli bir politikas olmadn, pasif direniten baka birey bilmediini, bundan da bktklarn sylyorlar. Gazeteleri, Almanya'nn Fransz hkmeti ile mzakerelere girimesini istiyor. Franszlar milyonlarca marklk isizlik deneklerine el koymular ve isizlik denekleri denmeyince de, iiler homurdanmaya balamlar. ilerin pasif direnile yetinmiyecekleri anlalmaya balaynca, sanayiciler iilerle asker birlikler arasnda bir olay kmamas

iin ok dikkatli hareket etmeye balamlard. Ufak bir patrt ksa, eski va175 HEMINGVVAY tanseverlik atei alevlenecekti. Fransz'larn soruturmaya gelmeleri halinde alarm ddklerinin alnarak, iilerin pasif direnie gemeleri emredildi. Paskalyadan nceki cumartesi gn beklenen olay patlak verdi. Ve 13 iinin lmne sebep oldu. Belki de kamyonlar kontrola gelen birliin bandaki gen subay fazla sinirli olmasayd, bu olay da patlak vermiyecekti. Fakat olan oldu. Olayn eitli kimselerden en az on be trl anlatln dinledim. Bunlarn en az bir dzinesi yalana benziyordu. Kalabalk oktu ve askerlerin evresini sarmlard. Geni bir avluda bulunuyorlard. n sralarda bulunanlar lm ya da yaralanmlard. Yarallarla konumak yasakt. Asker birlik kumandanlar da deme vermiyorlard. Yarallarla dolu son cankurtaran da uzaklatkan sonra, askerler de derhal olay yerinden uzaklatrldlar. Delil aramaya lzum yoktu ve bir sr korkun hikye anlatlyordu. Birbirini tutan iki ey var. Franszlarn kan aktmak iin sebeplen yoktu ve bunu istememilerdi. -te yandan patronlar vastasiyle iilere hakim olmak istediklerinden her trl atmadan kanmak, ilerine geliyordu. te yandan sanayiciler olaylar kkrtyorlar ve iilerine direnmelerini salk veriyorlard. Yirmi ii bana yeminle, Milliyeti kkrtc olduklarn, kalabalk arasnda eski Alman Yeil Polisi gibi hareket ettiklerini sylediler. iler bunlarn zerlerine yumurta attklarn, Franszlarn silhlarn alarak avludan dar atmaya kkrttklarn ileri sryorlard. 176 GAL STANBULU Btn iiler zerlerine doru ve havaya alan ilk yaylmdan sonra katklarn sylyorlard. Hemen hepsi askerlik yapm insanlard ve silhsz olarak silhl askerlerin zerine saldrmaya niyetli deillerdi. nk karlarndakilerin ii ciddiye aldklarn ve gerekten ate edeceklerini sezmilerdi. te temenin ate emrini yerinde verip vermedii sorunu burada ortaya kmaktadr. Bilemiyorum dorusu. Konutuum herkes ilk yaylm ateinden sonra tersyz edip katklarn ve birey grmediklerini yeminle ifade ettiler. lk yaylmdan sonra da askerler diledikleri gibi atee devam etmilerdi. Essen'deki cenaze treni son dakikada ertelendi ; nk kurun yaralarnn mahiyeti bakmndan Fransz ve Alman doktorlar anlaamamlard. Almanlar lenlerden on ikisinin arkalarndan vurularak ldklerini iddia ediyorlard. Fransz operatr ise drdnn nden, beinin yandan, ikisinin de arkadan vurulduunu ileri sryordu. Tartmann kmasndan sonra len iki kii hakknda ne iddia edildiini bilemiyorum.

imdilik Ruhr iileri kendilerini hi de vatanseverden saymyorlar. Erge grmelerin balyaca-na, yetersiz isizlik deneklerinin kesileceine, eitli sabotajlar ve rgtlenme aksaklklar yznden tam mesai yapamyacaklarma inanyorlar. Hibiri hkmetin isizlik deneini sresiz deyebileceine inanmyor ve hkmetin bireyler yapmak iin harekete gemesini istiyor. Franszlar ise igali ok iyi ynetiyorlarma benziyorlar. Askerler mmkn olduu kadar az gze ba177 HEMINGVVAY tyor. gal altndaki Almanya ile igal altnda olmayan Almanya arasnda mmkn olduu kadar az ie karyorlar. Krmz gei kartlar kontrol ediliyor, ama tamamen bir formalite olarak. Karta bakan ilgili, Bon- iyi demekle yetiniyor ve Almanlar bir taraftan dierine geiyorlar. Franszlar asker kuvvetlerini de uysal bir ekilde kullanyorlar, ama Essen'den her gn 133 tren yerine, ancak 6 tren kayrabiliyorlar. Fransa, igalin srd ay iinde, Ruhr'un igalinden nce Almanya'dan her hafta ald kadar kmr kartabildi. Briand hkmetinde Savatan Zarar Grm Blgeler Bakan olan milyoner Loucheur, Londra'ya gitmi ve kamu oyunun aleyhinde olduunu grerek bunu dnnde Poincare'ye de bildirmiti. Poincare de, Loucheur'n bu gezisi yznden kplere binmi ve Loucheur'n Mays aymda parlamento ald zaman Babakanla oynamak istedii eklinde yorumlanmt. Loucheur, Fransa'da Fransz VVinston Churchill'i diye anlyor ve parlak baarlar ile byk baarszlklar sayesinde tannyor. Babakanlk iin aday gsterilmesinin bir nedeni de, Ruhr servenine daima kar oluu. Aristide Briand ise, u sralarda kendisini yeniden iktidara getireceini umduu bir nutuk hazrlamakla megul. Babakanl srasnda Almanlardan kopard birka milyonla Poincare'nin kaybettii paralardan sz ediyor ve ikisini kyaslayarak saldrmay tasarlyor. Caillaux'nun Liberalleri ise Paris'te yeni bir ga178 GAL STANBULU zete yaynlamaya baladlar. Kralc Leon Daudet parlamento alr almaz ilk iinin Loucheur'n hkmetin arzusu hilfna, hkmet adnaym gibi Londra'ya nasl gittiinin aklanmasn sormak olduunu sylyor. Andre Tardieu da beklendii gibi Ruhr politikasna kar saldracan aklad. ler iyice kzmaya balyor. Ruhr servenin sonu pek yakn grnmekte. Almanya'y zayflatan serven, Daudet ve Poincare'nin houna gitti. Yeni kinler yaratrken, eskilerini de krklemi oldu. Birok insann ac ekmesine yol at. Ama acaba Fransa'y kuvvetlendirdi mi? 179 ALMANYA'YA GRMEK SORUNU

(5 eyll 1923, The Toronto Daily Star) PARS'TE Almanya'ya girmenin ok zor olduunu sylemilerdi. Turiste izin vermiyorlard. Gazeteci istemiyorlard. Alman Konsolosluu, bir Alman konsolosunun ya da Almanya Ticaret Odas'nn yolculuk eden kiinin Almanya'ya yalnzca ticar ilikiler iin gireceini onaylayan mektubu olmadka pasaportu vize etmiyordu. Benim Konsoloslua ba vurduum gn sakatlarn da gidecekleri salk merkezinin doktoru tarafndan onaylanm ve tedavisini gerektirici hali olduunu kabul eden bir belgeyle Almanya'ya girmelerine izin verildii belli olmutu. Alman Konsolosu, Emirlere sk sfk uymak zorundayz, dedikten sonra istemeye istemeye ve kukuyla dosyalar uzun uzun inceledikten sonra, bana haftalk bir vize verdi. Pasaportumu geri vermeden nce de, Almanya 180 GAL STANBULU hakknda yalan yanl eyler yazmyacanz nereden bileceiz? diye sordu. Oh, hi merak etmeyin o konuda, dedim. Vize alabilmek iin kendisine bizim elilik tarafndan verilen, kaln bir kt zerine yazl ve krmz, koca bir mhr tayan, lgililere diye yazlm ve Bay Hemingvvay'in elilike iyi tanndn, gaze-tesiThe Toronto Star tarafndan Almanya'da rportaj yapmak ve durumu yazmakla grevlendirildiini belirten bir belge sunmutum. nsan bu tr mektuplar almakta pek glk ekmiyor ve ok defa diplomatik pasaport kadar da ie yaryor bunlar. stelik elilie bir sorumluluk da yklemiyor. Alman ataesi mektubu katlad ve bir yerlere kaldrd. Ama mektubu almamanz gerekir, dedim. Pasaportu ne amala aldm gstermek iin yanmda bulundurmam art. Mektubun bende kalmas da art. Mektubu alamazsnz. Aslnda kk bir hediye verilmi ve karl da alnmt. Alman konsolosunun sknts azalmt, ama hl mutlu deildi. Syler misiniz bana, mektubu neden ille de almak istediniz ? diye sordu. Ben, biletim, pasaportum cebimde, valizlerim hazr, bir ksm postada, trenim de gece yarsndan nce hareket etmiyecei iin rahatlam durumdaydm. Mektup, cenazesine bugn belki sizin de tanklk ettiiniz Sarah Bernhardt tarafndan Papa'ya hita181 HEMINGVVAY ben yazlmt. Bu bakmdan benim iin deerli, dedim. Alman konsolosu az da olsa armt. Ama Papa Almanya'da deil ki, dedi. Ben ise esrarl bir tavr taknp kapya doru yrdm. Kimbilir, dedim. Souk, kurun renkte, sokaklarn ykand, maazalarn tek tk ald sabahn erken saatinde gece yars treni Paris'ten Strasbourg'a vard. Strasbo-urg'dan Almanya'ya giden tren yoktu. Mnih ekspresine mi, Orient ekspres'e mi, yoksa doru Prag trenine

mi binseydim acaba? Fakat hepsi de gitmiti. Memura gre, Strasbourg'dan tramvayla Rhine'a gidebilir, sonra yryerek Almanya'ya geebilirdim. Kehl'de de Offenburg'a kadar giden asker bir tren bulabilirdim. Erge Kehl'e de bir tren kalkacakt, ama kimse bunun zamann kesinlikle bilemiyordu. Tramvay ok daha iyiydi. Tramvayn n sahanlnda bileti ben ve iki valizim iin bir franklk bir bilet kestikten sonra pencerenin nne getim ve Strasbourg'un rzgrl sokaklarndan yeni doan afaa daldm. Tahta kalaslarla desteklenen evler vard sada solda ve sk sk nehirle karlayorduk. Her seferinde de zerinden geerken, kysnda balklar gryorduk. Modern Alman maazalar ile modern bir cadde de vard ve hepsinin vitrinleri kocamand. Kaplara yeni Franszca adlar yazlmt. Kasaplar dkknlarn kapamamlar-d ve nlerinde kocaman sr ve at gvdeleri asl duruyordu. Taradan gelen uzun bir araba kuyruu pazar yerinde sralanmt. Sokaklar sabunlu sularla y182 GAL STANBULU kanyordu. Krmz tatan koca katedralin yanndaki bir ara sokaa yukardan yle bir gz attm. Almanca ve Franszca yazlm yazlarda srclerle konumann yasak olduu belirtiliyordu ya, src hem franszca, hem almanca tramvaya binen arkadalar ile konuuyor, bir yandan da dar sokaklarda ilerliyordu. Strasbourg'la Rhine arasndaki tramvay hatt bir kanal boyunca uzanyordu ve burun tarafnda Lusita-nia yazl bir tekneyi iki ocuun ynettii iki at kanal zerinde ekiyordu. Kanal kenarndaki kulbenin bacasndan mis gibi bir kahvalt kokusu ykseliyor, teknenin sahibi ise uzanm, dinleniyordu. Gerekten gzel bir sabaht. Tramvay, Rhine'n zerinden geip Almanya'nn iine dalan irkin bir demir kpr zerinde durdu. Hepimiz indik. Geen Temmuz aynda burada tramvaylar upuzun bir kuyruk meydana getirirken, bu defa sadece drt tramvay vard. Bir jandarma pasaportlarmz kontrol etti. Benimkini amad bile. Bir dzine kadar Fransz jandarmas civarda dolayordu. lerinden biri valizlerimi kavrayp dalgal, sar sar akan irkin nehir zerinden gemeye hazrlanrken, sordu : Yannzda ka para var? Kendisine 125 Amerikan dolar ve 100 frankm olduunu syledim. Czdannz grebilir miyim? dedi. Ald, ap iine bakt ve homurdanarak geri verdi. Yzyirmibe dolar Paris'te mark alveriinden salamtm. Fazla byk bir deste olmasn diye. Altn yok mu zerinizde? 183 HEM1NGWAY Mais non, monsieur. (-1) Jandarma tekrar homurdanarak uzaklat; ben de elimde iki valiz, demir kpr zerinde yrdm, dikenli tellerin yan banda nbet bekleyen balar mavi miferli, uzun sngl iki Fransz askerinin arasndan geip Almanya'ya girdim.

Almanya hi de neeli grnmyordu. Kprden aa uzanan yol zerinde birka sr kamyona yklenmekteydi. Hayvanlar kuyruklarn sallayarak ve ayaklarn bkerek ieri giriyorlard. ki kapl uzun bir gmrk binas yolun hemen karsndayd ve kaplardan birinin zerinde Nach Frankreich, dierinde Nach Deutschland yazlyd. Bir Alman askeri bo bir benzin tenekesinin zerine oturmu, sigara tellendiriyordu. Banda kocaman, tyl siyah bir apka, yannda da bir sr apka kutular olan bir kadn, srlarn yklendii kamyonun yannda bekliyordu. zerinde Almanya'ya Gidecekler in yazl tarafa doru paketini tamasna yardm ettim. Burnunu pudralayarak, Siz de mi Mnih'e gidiyorsunuz? diye sordu. Hayr. Sadece Offenburg'a. Ya, yazk! Mnih gibi bir yeri dnyada1 bulamazsnz. Hi gitmediniz mi Mnih'e? Hayr, henz gitmedim. yleyse izin verin de anlataym. Sakn baka bir yere gitmeyin. Almanya'da gideceiniz btn dier yerler, bouna vakit kaybetmenize sebep olur. Mnih'ten baka grlecek yer yoktur. (') Ne mnasebet efendim. 184 GAL STANBULU Kr sal bir Alman gmrk memuru nereye gittiimi, gmrk vergisine tbi birey tayp tamadm sordu, sonra pasaportumu sallayarak, Yoldan aa, istasyona gidebilirsiniz, dedi. Bu istasyon, Paris'le Mnih arasndaki direkt hat zerinde bir zamanlar nemli bir gmrk merkeziydi. imdi bombotu. Btn bilet gieleri kapalyd. Her yan toz iindeydi. Geip demiryoluna ktm ve 170. Piyade Alay'ndan drt Fransz askerine rasladm. Drd de snglerini tfeklerine takm, devriye geziyorlard. lerinden biri saat 11.15'te Offenburg'a bir tren kalkacan, bunun asker bir tren olduunu syledi. Yol, aslnda yarm saatlikti, ama bu tren ancak saat ikide varabilecekti. Ardndan srtt. Msy Paris'ten mi geliyordu? Acaba Msy Criqui Zjavvny Kilbane ma hakknda ne dnyordu? Ah! O da ayn eyi dnmt zaten. Kilbane denen adamn hi de sersem olmadn anlamt o da. Askerlik mi? Eh, aynyd ite. Nerede yaplrsa yaplsn, askerlik hep ayn eydi. ki ay sonra zaten terhis olacakt. Ne yazk ki serbest deildi, olsayd belki birlikte konuabilirdik. Msy, acaba Kilbane' seyretmi miydi? Bfedeki yeni arap hi de fena deildi. Ama kendisi devriye nbetindeydi. Bfe koridorun hemen altndayd. Msy valizlerini burada brakrsa, kendisi gz kulak olabilirdi. Bfede bitkin grnl, pis gmlekli bir garson vard. Uzun bir bar boyunca 24 yalarnda iki Fransz astemeni kedeki bir masaya oturmulard. eri girerken elimle selm verdim. kisi de selmmt aldlar. 185 HEMNGVVAY

Hayr, dedi garson, st yok. Kahve iebilirsiniz. Fakat iyi kahve deildir. Bira iyidir. Garson da masaya oturdu. Yok, artk kimseler yok burada, dedi. Temmuz aynda grdnz sylediklerinizin hibiri artk buraya gelemez. Franszlar, Almanya'ya gelmeleri iin onlara pasaport vermiyorlar. Peki, buraya yemek iin gelenler de uramyor mu artk? Hibiri uramyor. Strasbourg'daki esnaf ve lokanta sahipleri kzdlar ve herkes yemek iin buraya geldiinden polise bavurdular. nk buradan her-eyi ok daha ucuza almak mmknd. Fakat imdi kimse Strasbourg'dan pasaport alp da buraya gelemiyor. Ya Strasbourg'da alan Almanlardan ne haber? Bar antlamasnn imzalanmasndan nce Kehl, Strasbourg'un banliysyd. Btn karlar ve sanayii, eitti. Hepsi bitti artk. imdi hibir Alman nehri amak iin pasaport alamaz artk. Franszlardan ok daha da ucuza almak zorundalar. te balarna bir de bu geldi. Buradaki fabrikalarmzn hepsi kapand. Kmr yok. Tren yok. Bir zamanlar buras Almanya'nn en ilek istasyonuydu. imdi sfra sfr elde var sfr. Asker trenlerden baka tren mren gelmiyor, onlar da ancak canlar istedii zaman alyorlar. Drt asker gelip barn bana dikildiler. Garson kendilerini, neeyle franszca olarak karlad. Bar186 GAL STANBULU daklarna yeni araptan doldurdu, sonra dnp tekrar masaya oturdu. ehirdeki Franszlara nasl muamele ediyorlar burada? Pek hr kmyor. yi insanlar. Tpk bizim gibi. Arada srada kzanlar da oluyor, ama aslnda hepsi iyi. karclar hari, kimse kin beslemiyor. Onlarn kaybedecekleri var bu iten. 1914'ten beri hi yzmz glmedi. Para kazansanz bile, yarar yok. Harcamak zorunluluundasmz. Biz de yle yapyoruz. Ama birgn, bitecek btn bunlar. Nasl bitecek bilemem. Geen yl Hemberg'de bir gasthaus' alacak kadar para bitiktirmitim. Oysa bugn bu parayla drt ie bira bile alamam. Bam kaldrp duvardaki fiat listesine baktm. Bira, barda 350 mark. Krmz arap, barda 500 mark. Sandvi, 900 frank. le yemei, 3.500 mark. ampanya, 38.000 mark. Geen Temmuz aynda Bayan Hemingvvay'le birlikte lks bir otelde gndelii 600 marktan kaldmz hatrladm. Elbette, diye devam etti garson. Ben Fransz gazetelerini okuyorum. Almanya, Mttefikleri g durumda brakmak iin parasnn deerini dryor. Ama bundan ben ne kazanyorum? Dardan gelen bir tren dd duyuldu. Hesab dedim, garsonla el skp vedalatk. Krk yalarndaki iki astemenle ayrca selmlatk. imdi onlar da masalarnda dama oynamaya

balamlard. Offen-burg'a gidecek asker trene binmek zere yrdm. 187 ALMANYA'DA BR YABANCI (30 eyll 1923, The Toronto Daily Star) BUGN Almanya'da yolculuk etmek, Toronto'da en kalabalk saatlerde bir otobste yolculuk etmek kadar neeli bir ey. Demiryollar kaldrdklar her trenden para kaybediyorlar ve bu yzden en az sayda trenle mmkn olduu kadar ok yolcu balk istifi gibi tanyor. Dn Frankfurt'ta sabahn altsnda normal bir treni rahata dolduracak kadar byk bir kalabalk vard. Yolun kenarna kadar taan bu kalabalk Ams-terdam ekspresini bekliyordu. Katar gara girince, yolcular vagonlara adeta kartma yapar gibi saldrdlar, pencerelerden ieri girdiler. Oturulacak btn yerler dolduu gibi, koridorlarda ayakta durulmasna da izin verilmiti. Sava tazminat konusundaki grleriniz ne 188 GAL STANBULU olursa olsun. Avrupa'nn dengesini salamak iin Almanya'nn yeniden zengin bir lke durumuna gelmesi gerektii hakknda ne sylerseniz syleyin, Almanlarn karlarna muamelelerini asla hayranlkla karlayamazsnz. Btn Alman halkn bu ie bulatrmamak iin, son drt hafta iinde Almanya'nn eitli blgelerinde grdm Alman erkeklerinin davran diyeceim yine de. te bir rnek. Kellner gelip vagon restoranda nc servisin hazr olduunu haber veriyor. Kompartmandaki Alman erkei yerinden kalkyor, okuduu resimli dergiyi karsna uzatyor ve vagon restorana doru gzden kayboluyor. Bir buuk saat sonra da soluu bira koka koka, bir ekmein iine sard bir para peynirle geri dnyor. Kadncaz, kocasnn uzatt peynir ekmei a a yiyor. Alman efendisi tekrar gazetelerini alyor. Aile artk yemeini yemitir. Bir dier Alman erkei de arka antasna uzand. anta trenin filesinden aa, karsnn kafasna dt. Kadncazn gznde yalar birikiverdi. Adamn can sklma benziyordu. Bir yanna birey olmad ya? dedi eine. Tam yolculuun balangcnda byle bireyi karsna sorup renmeyecek olursa, ilerde srt antasn kendisinin tamak zorunda kalmasndan korkmu olmalyd. Bir baka Alman efendisi de, azna kadar dolu birinci mevki kompartmanda kendisine bir yer bulmaya son derece kararlayd. Birinci snf kompartmann her iki tarafnda da er kiilik yer vardr. Bu bakmdan drt kiilik oturacak yeri olan ikinci mevki 189 HEMINGVVAY kompartmanlardan ayrlr; nc mevki kompartmanlarda ise altar kiilik yerler vardr. Drdnc mevkide de her srada sekiz kiilik oturacak yer bulunur.

Bu zel durumda da btn yerler tutulmutu; yalnz pencere kenarnda duran bir yal hanm, dar bakmak iin yerinden kalkmt. Hepimiz yorgunluktan bitmitik. Trenin bir blm baka bir hatta ayrlmt. Yannda kars ile bir Alman erkei ieri girdi. Adam gelip yal kadncazn yerine kverdi. Ardndan ihtiyarck da oturdu ve gzleri iyi grmediinden olacak, Almann dizleri zerine kverdi. Adamn yz kmldamad bile. O sadece bir yer bulmu, oturmutu. Yal kadn yerinden srayp dehetle adamn yzne bakt. Adamn kars ise kulaklarna kadar kpkrmz kesilerek kompartmandan dar kt. Adam yz ta gibi, hl ve hi kmldamadan oturmaya devam ediyordu. Yal kadn, dudaklar titreyerek pencereden dar bakt. Bir Fransz kadn olsa, bu bn bn bakan adam nasl para para ederdi, diye dndm. Fakat burada hibir ey olmad. Yal kadn sadece korkmutu. Herhalde bundan nce de bana byle birey gelmi olmalyd. Olaylarn bugnk ak iinde Almanya'da yabanclar pek tartmalara giremiyorlar. ok defa dayak yememek iin trl hakaretleri sineye ekiyorlar. Fakat kompartmandaki durum yle bir noktaya varmt ki, ister istemez bir tenis raketinin neye yarayacan dnmeye baladm ve aklma gelen on bir eit kulanma yolu iinde en iyisi bir adamn kafasn yarmak diye kararlatrdm. ) 190 GAL STANBULU Elbette hr karmann en iyi yolu, yerimden kalkp yal kadna yer vermekti. Alman tramvaylarnda oturan her Alman erkei ile hr karmann en kestirme yolu buydu. Fakat tam bu srada kap ald ve adamn kars ban ieri uzatarak, kocasna ilerde bir baka yer bulduunu syledi. Alman koca birka dakika daha, dilerse istedii kadar oturabileceini gstermek istercesine yerinden kalkmadan bekledi, sonra kt gitti. htiyar kadn da minnet dolu baklarla yerine kt. Almanya'da aile hayatnn kusursuz ve ok gzel olduunu sylyorlar. Anne, baba ve kk ocuklarn bir araya gelip bira imeleri, kk ocuklarn babann terliklerini getirmeleri, piposunu yakmalar gibi dokunakl, gzel sahneleri var. Ancak ortalkta gstermelik diye kalan bu davranlar ekiciliini artk oktan kaybetmi. 191 MARK IKMAZI (1 ekim 1923. The Toronto Daily Star) ALMAN halk mizacna uygun olarak parasnn deersizliini surat asarak ya da histerik bir umutsuzlua kaplarak karlyor. Geen Kasm aynda Avusturya kronu, bugn Alman marknn olduu yerde; yani, 800 dolar karln-dayd. Bugn, bir dolarn karl 27 bin kron. Bu yzden de Alman gazeteleri birinci sayfalarnn en seme yerinde markn fiatn siyah harflerle hergn yaynlyorlar.

Markn iine dt kmaz, Almanlarn yabanclara kar davranlarnda anlaml bir deiiklie sebep oldu. Bir yl nce bir dolarn karl 130 mark iken, Alman Dileri Bakanl Amerikan, ngiliz ve Kanadal gazetecilere her trl kolayl tanyordu. Almanlar, Franszlardan nefret ediyorlar ve onlar yokua srmek iin her areye ba vuruyorlar, fakat di192 GAL STANBULU er uluslara Almanya'nn gelecekteki dostlar gzyle bakabiliyorlard. Bugn, artk kimse iin zel muamele yok. Btn yabanclar 'darnn adam' ve dman. Almanya iflsa gittiine gre, imdilik tek tesellileri, kendileri ile mal ilikileri olan bir iki ulusu da beraberlerinde felkete srkleyebilmek. Alman parasnn deerini kaybetmesinin garip etkilerden biri de, para darl. Ne kadar ok para baslrsa, o kadar daha fazlasna ihtiya duyuluyor. Bunun sonucu olarak bir fabrikatr haftalklar vermek iin para ektii zaman, bankalarda para kalmad anlar oluyor. Her maaza para bozabilmek iin deste deste ellilik ve yzlk mark paketleri bulundurmak zorunda. Hkmet para darlna kar geici beyz marklk banknotlar bastrd. Bunlarn zerinde 1923 yl Ocak aynda banknotun gerek bir beyz markla deitirilecei yazlyd. Sylendiine gre, ok geni apta harcamalar olacakm; nk Almanlar paralarnn durmadan yar deerini kaybetmesinden artk bkmlar ve bunun yerine mcevherat, krk mantolar, otomobil ve gerek deeri olan buna benzer baka mallar almaya balamlar. Gerekten de bunlar almak iin kullandklar marklar, aslnda sabun paketi saranlarn iine yaryor. Alman gazetelerinde okunan fakat imdiye kadar grmediiniz bu tr satn alma lemleri, Berlin, Hamburg gibi, teden beri zengin ve 'sefahat yuvas' ehirlerde kolayca farkediliyor. Freiburg m Breisgau gibi kk bir ehirde ise parann deeri ne kadar derse dsn, fiatlar ykseltmemek iin direnen esnafn kr inadyla da karlayorsunuz. 193 HEMINGVVAY imizden drt kii, drt gn suretle Freiburg otelinde kald ve gelen hesap 2 200 markt. Yani, adam bana gnde 20 sent dyordu. Hakknda uzun uzun yazlar okuduunuz dehet vergilerin hesaptaki toplam karl 15 sentten daha aayd. Bahiler de bunun iindeydi. Freiburg, anlalan iini yolunda yrtmeyi iyi biliyor. ehirdeki btn otellerin her odas doluydu. Srtlarna antalarn asm Almanlar, Kara Orman'a giderken buradan geiyorlard. Temiz bakml sokaklarn her iki yanndan derin kanallar iinde prl prl sular akyordu. Evlerin sivri, krmz tula ile rlm damlar zerinden, katedralin kzl kulesi grlyordu. Cumartesi gnleri beyaz mendillerini balarna sarm kyl kadnlar pazar yerinde taradan getirdikleri sebze ve meyvelerini tadklar kz arabalarnda salyorlard. Maazalarn hepsi akt ve fiatlar ok dkt. Herey sakin, mutlu ve rahat grnyordu.

Bir pastanede bir gen kzn gsnde demir ha nian olan niformal bir genle masada oturduunu ve dondurma yediini, annelerin pembe yanakl ocuklarn yarm litrelik st ieleriyle doyurduklarn grdk. Ne korku, ne cumhuriyetilik, ne de gdaszlk grebildik evremizde. Herkes iyi beslenmie benziyordu; kimse korkulu deildi, fakat kimse de mutlu grnmyordu dorusu. Hemen her han ve meyhanenin duvarnda Baden kral Frederick'in ve ei kralienin resimleri aslyd. in tehlikeli yn ve Almanya'nn imdiye kadar 194 GAL STANBULU btn ekonomik yasalara meydan okumasnn sebebi, Alman tcarlarnn mallarn sat eklidir. Mallarn imdi perakande fiatna satan tccar, toptan iin dedii parann yarsn almaktadr. Bir dkkn sahibi bana, Baka ne yapabiliriz ki? dedi. Fiatlar ykseltsek, bu defa kimse satn alamayacak. Oysa bizim de malmz satmamz lzm. Bu yle bir zm yolu ki, sradan bir iktisat iitse hop oturur, hop kalkar. Bir kere sorun karsnda ne syliyeceini arr; samalar, dili dolanr. Yapacak hibir iiniz yoksa, Alman tccarnn yar fiatna satt mallar tkenince ne yapacan dnebilirsiniz. Bu 'mill menfaate' sat sresiz devam edemez tabi. Fakat srdrld u sralarda Alman maaza sahipleri de kzgnlklarn kendilerinden al veri eden yabanclardan almaktadrlar. nk bu kargaaln sebebinin yabanclar olduunu hissetmektedirler. Ama yine de grevinin satmak olduunu bildii iin, hncn gemleyebilmekte, dkknna kundak koyana bile sat yapmaktadr. Bugn, tutumu budur ve byk bir kzgnlkla bu ii yrtmektedir. 195 MARK SAYESNDE PARA KAZANMAK (19 ekim 1923, The Toronto Daily Star) SINIRI gemek iin fikir danmaya gittiimiz St-rasbourg'daki otomobil acentesinin adam, Oh, evet, dedi. Almanya'ya gitmek ok kolaydr. Btn mesele kpry gemekte. Vizaya ihtiyacnz yok mu? diye sordum. Hayr. Sadece Franszlardan mhrl bir permi belgesi almak yeter. Pasaportunu cebinden kard, damgalanmaktan yer kalmayan arka ksmn gsterdi. Grdnz m? Ben ok ucuz olduu iin burada yayorum. Para kazanmann bir yolu bu. Mesele yoktu. Strasbourg'un merkezinden Rhine'a kadar mil uzunluunda bir tramvay hatt var ve son durakta tramvay durunca, herkes dar dklyor. Buradan kprye ilerliyorlar. Yol zerinde tfeinin ucuna sngsn takm bir Fransz askeri durmadan gidip ge196 GAL STANBULU

liyor, mavi elik miferinin altndan pasaport kontro-luna gelen kzlar gzetliyor. Kprnn sol tarafnda irkin tuladan bir gmrk binas var. Sa tarafta da tahtadan bir baraka. Barakadaki tezghn ardnda bir Fransz subay oturmu, pasaportlar damgalyor. Rhine nehri durgun, sar ve amurlu; alak ve yeil kylar arasndan akyor, uzun, demir kprye doru yanayor. Kprnn br tarafndan irkin bir ehir olan Kehl'i grmeniz mmkn. ' Eer Fransz vatanda iseniz ve Fransz pasaportu tayorsanz, tezghn ardndaki adam sadece pasaportunuzu damgalyor ve kpry ap igal altndaki Almanya'ya geiyorsunuz. Mttefik lkelerin birinin vatanda iseniz, memur size phe dolu baklarla bakyor, nereli olduunuzu soruyor, Kehl'e gidi sebebinizi aratryor, ne kadar zaman kalacanz rendikten sonra ayn damgay basyor. Eer Kehl'li biriyseniz ve i iin geldiiniz Strasbourg'dan ucuz olduu iin yemek yemek zere Kehl'e dnyorsanz, on be - yirmi dakika sreyle bir hattn ardnda bekletilecek adnz bir kartotekste aratrlp Fransz rejimi aleyhinde konuup konumadnz yazp yazmadnzda tabi aratrlacak, parmak iziniz alnacak ve ancak ondan sonra ayn ekilde belgeniz damgalanarak gemenize izin verilecektir. Kpry aslnda herkes geebilir, ama Franszlar Almanlar iin bu ii mmkn olduu kadar zor'a getirmiler. amurlu Rhine'n zerine vardnzda, artk Almanya'dasnz demektir. Kpry imdiye kadar grdnz en cesaretsiz grnl ve zavall halli iki Alman askeri bekliyordu. ki Fransz askeri ular sngl tfekleri omuzlarnda bir aa bir yukar dola197 HEMNGVVAY rlarken silhsz iki Alman askeri de srtlarn duvara dayam, onlar seyrediyorlard. Fransz askerleri tam tehizatl, elik miferli; Almanlar eski niformal ve kepliydiler. Bir Fransza Alman askerlerinin grevlerinin ne olduunu sordum. Orada duruyorlar ite, dedi. Strasbourg'da alacak mark yoktu. Dviz fiatlar-nn art bankerleri gnlerce ncesinde temizlemi, gtrmt. Bu yzden Kehl tren istasyonunda bir miktar Fransz parasn deitirdik. 10 franka karlk 670 mark aldm. On frank Kasada paras ile aa yukar 90 sent eder. Bu doksan sent Bayan Hemingvvay ile bana bir gn, hem de rahat rahat harcamak artiy-le yetti. stelik gnn sonunda da cebimizde 120 mark daha kald. lk alveriimizi Kehl'in ana caddesinde elma, erik ve eftali satan yal bir kadndan yaptk. ok gzel grnl be elmaya karlk, kadna bir 50 marklk uzattk. Bize ste 38 mark verdi. Kibar grnl, ak sakall bir bay bizim elma aldmz grnce, apkasn karp selm verdi. zr dilerim efendim, dedi Almanca ve biraz da utanarak. Elmalar kaa aldnz acaba? Parann stn sayp pn iki marka aldm syledim. Glmseyerek ban sallad. mkn yok benim dememe. ok pahal, dedi.

Her lkedeki rejimlerin btn ak sakall ihtiyarlar gibi sokaktan aa doru yrd, gitti. Fakat elmalara uzun uzun yle bir bakmt ki, kendisine bir elma ikram etmeyi ok isterdim dorusu. O gn 12 198 GAL STANBULU mark demek, iki sentten biraz aa demekti. htiyar adamn btn mr boyunca biriktirdii para, her karc olamayan snf mensubu gibi, Almanya'nn sava ncesi ve sava bonolarna yatrld iin, 12 marklk birey alamyordu. Bu, markn ve kron'un deeri dt halde, geliri artmayan halkn tipik bir rneiydi. Bir dolara 800 mark, ya da bir sente karlk 8 mark alarak Kehl'in eitli maazalarnn vitrinlerin-deki mallarn fiatn drm oluyorduk. Bezelyenin kilosu 18 markt, fasulyenin 16 mark. Kaiser kahvesinin kilosu Almanya'da Kaiser adna hl ok sk raslanyor 34 markt. Hi de iyi olmayan ve kavrulmu tanelerden ibaret Gersten kahvesinin kilosu ise 14 markt. Bir paket sinek kdnn fiat 150 markt. Bir jilet de ayn fiata ya da bir ve eyrek sente satlyordu. Bir duble bira 10 markt. Kehl'in en iyi oteli be kap yemek veriyor ve 120 mark alyordu, ki bu bizim paramzla 15 sent demekti. Ayn yemei mil uzaklktaki Strasbourg'da bir dolara yemek mmkn deildi. ok sk gmrk kontrol yznden, Almanya'dan dnen Franszlar Kehl'den istedikleri ucuz eyalar alamamaktadr. Fakat diledikleri gibi gelip yemeklerini burada yiyebilmektedirler. Her gn leden sonralar Alman pastanelerini ve ayhanelerini dolduran kalabal seyretmeye deer dorusu. Almanlar gerekten ok gzel pastalar yapyorlar ve bunlar bir Franszn en kk Fransz parasna, metelie satn almalar mmkn. Dviz fark yznden Strasbourg' lu genler Alman pastanelerini dolduruyorlar ve lez199 HEMINGVVAY zetli Alman kekleri ile tka basa doyuyorlar. Pastane-lerdeki kalabalk yarm saat iinde kayboluveriyor. Girdiimiz bir pastanede mavi gzlkl bir adam, maazann sahibine benziyordu. Kendisine boche denen tipik bir Alman yardm ediyordu. Dkkn her yatan ve snftan Franszlarla dolmutu. Hepsi de tka basa kek yiyorlard. Pembe entarili, ipek orapl, gzel ve zayf yzl, kulaklarnda inci kpeler bulunan bir gen kz da durmadan meyveli ve vanilyal dondurma yetitirmekle meguld. Gen kz istenileni vermek iin hi de zel bir itina gstermiyordu. nk ehir asker doluydu ve sk sk pencereden dary szyordu. Pastac ve yardmcs dorusu btn kekleri satlnca pek de memnun ve mutlu grnmyorlard. nk markn deeri, atklar hamurdan ok daha hzl dyordu. Bu srada sokan ileri bir kesinde bir ii kalabal tramvayla geiyordu. Hepsinin ellerinde evde hazrlanm yiyecek sepetleri vard. Hemen her evin nnde bulunan aalarn altna yerleiyorlard. Ayn anda

pastaclardaki Fransz genleri son lokmalarn yutuyor; Fransz anneleri, ocuklarnn ukulatal, kremal azlarn siliyorlard. Bu da dviz alveriinin yeni bir yzyd. leden sonra ucuza ay iip pasta ve kek yemee gelen kalabalk kpr zerinde kaybolurken, bu defa Kehl'de akam karnlarn bedavaya yakn doyurmak iin gelen ikinci bir korsan kalabal grnyordu. Kalabalk kpr zerinde karlayor ve zgn bakl Alman askerleri bunlar seyrediyordu. Otomobil acentesindeki adamn dedii gibi, bu da para kazanmann bir baka yoluydu. 200 BR MLYON HARCAMAK O KADAR KOLAY K (5 kasm 1923) BUGN Almanya'da yzyirmibe dolarn karl, iki buuk milyon marktr. Bir yl nce bu kadar paray tamak iin bir kamyon tutmak gerekirdi. Yirmin bin adet kaln ve ar yz marklk, onluk paketler iinde bulundurulurdu. Parde-snzn ve antanzn iinden dar taard. Bugn, iki buuk milyonu rahata cebinize yerletirebilirsiniz. nce ve hafif 100.000 marklk 25 banknot halinde. ocukluumda milyonerleri ok merak ettiimi hatrlarm. En sonunda bana enemi kapatmam, bir milyon dolarn bir araya gelen birey olmadn, bu kadar paray kocaman bir odaya bile sdramyaca-m sylemilerdi. Bu kadar para bir araya getirilse bile, tek tek saymak iin insann mr yetmez diye eklediler. Bunu da iitince pes ettim. 201 HEMINGVVAY Daha sonra bir milyon dolar harcamann zorluu bende, seyrettiim bir oyundan sonra daha da iyi yer etti. Bu oyunda Brevvster adnda biri, bir milyon dolar delicesine harcad takdirde amcas ya da bir baka yaknnn brakt alt milyonluk bir baka mirasa konacakt. Hatrladma gre; Brevvster, dayanlmaz glklerle karlatktan sonra, en sonunda k olmay dnyor ve bu sayede bir milyonunu hemen ve derhal harcayveriyordu. Fakat zavall Brevvster ancak o zaman amcasnn meteliksiz biri olduunu anlyor; dknler evi ya da ona benzer bir yerde ldn reniyordu. Ama bu defa almak iin paalar svyor, sonradan ehrinin Ticaret Odas bakanlna kadar ykseliyordu. ocukluumda yetimem zerinde etkili olan bu tr olaylar hatrlayarak, Almanya'da bulunduum on gn kadarlk bir sre iinde hemen hibir zorlukla karlamadan ben de bir milyon marktan fazla para harcayabildim. O zamana kadar hayatmda sadece bir defa gerekten lks bir otelde kalmtm. Bir haftay drdnc snf trenlerin kuetlerinde, kasaba hanlarnda, kk ehir ve krlarda bulunan gasthofslarda geirdikten sonra, serven bir trenin ikinci mevki koridorunun ine atsanz yere dmeyecek kalabal iinde sona erdi ve bu defa karclarn nasl bir yaant srdklerini aratrmay kararlatrdm.

Frankfurter Hof'un dev gibi camdan kaps zerinde iri, siyah harflerle, FRANSIZLAR ve BELKALILAR ER GREMEZ yazyordu. Resepsiyondaki memur bana bir kiilik oda iin (tabi vergiler hari) 202 GAL STANBULU 51.000 mark demem gerektiini syledi. ark tarznda denmi lobby'de geni koltuklarna gmlm, purolarn tttren Yahudilerin, savurduklar dumanlarn ardndan beni gzetlediklerini sezinledim. Ben Paris'ten geldiimi yazmtm. Resepsiyon memuru akac bir tavrla, elbette Fransz aleyhtar kural fazla zorlamyoruz, dedi. Odama knca, bir dizi vergiyle karlatm. Her-eyden nce yzde 40 orannda bir ehre ayakbast vergisi vard. Ayrca yzde 20 servis alnyor, stma iin de ek olarak 8.000 mark kesiliyordu. Sabah kahvaltlarn otelde yapan mterilerden ekstra bir 6.000 mark cret alnaca da belirtiliyordu. Bir takm baka ekler daha vard. O gn ve ertesi gn lene kadar otelde kaldm. Hesap 145.000 mark tuttu. Baden'de kk bir tren istasyonunda bir kadn hamal iki ar valizimi trene kadar tad. Kendisine bavullar tarken yardm etmek istedim. Yzme bakp gld. Yank teni, sapsar salar, kz kadar salam, geni omuzlar vard. Nedir borcum? diye sordum. Elli mark, dedi. Mannheim'da bir baka hamal bavullarm bir vagondan dierine tad. Kendisine borcum nedir? diye sorduumda, bin mark karln verdi. yaptrdm en son hamal Baden'deki kz olduu iin, itiraz ettim tabi. Buradan bir ie birann fiat 1500 mark efendi, dedi. Bir bardak schnapps da 1200 mark. te fiatlar btn Almanya'da byle deiiklikler gsteriyor. Fiatlar hzla ykselmeye devam ederken, 203 HEMINGVVAY markn geen k sonunda eritii gibi, bir dolar karlnda 70.000'e kadar hzla dp dmemeye devam etmesine bal herey. Fiatlar ykselince, bir daha dmesi imknsz oluyor. Tarada bir n yemek insana 2.000 marka patlyor. Trende ise salaml bir sandviin fiat 3.000 mark. Geen hafta bugnk yaama artlarn aratrrken bir kk fabrika sahibi, birok ii, bir otel sahibi ve bir lise retmeni ile konutum. Fabrika sahibi yle dedi : Birka hafta daha dayanacak kadar kmr ve kokumuz var. Fakat btn ham maddelerin skntsn ekiyoruz. Bizden istedikleri fiatlar diyemiyoruz. Malmz ihracatlara satyoruz. Onlar dolar zerinden para alyorlar. Biz alamyoruz. ekoslovakya'dan kmr satn alabiliriz; nk bar antlamasna gre burada Alman kmr madenleri var. Fakat onlar da demeyi ek paras ile yapmamz istiyorlar. Bu, dviz satn almak demektir ki, buna da gcmz yetmiyor. ilere yol vermek zorunda

kalyoruz ve artk onlarn da kurtaracaklar hibir eyleri kalmadndan yaknda patrt kmas iten bile deil. Bir ii de yle dedi : Bugn kazandm parayla ailemi geindirmeme imkn yok. Evimi bankaya rehin ettim; banka benden yzde 40 orannda faiz alyor. Rahat rahat para harcayan iiler grebilirsiniz, fakat bunlar evlerinde, almadan yaayan genlerdir. Kaldklar oda, amarlarnn ykanmas hep bedava. sizlik creti de cabas. Bu tr adamlar birahaneleri dolduruyorlar ve bol bol arap iiyorlar. Kimbi-lir, belki babalarnn da kyde bir evleri, bir iftlik204 GAL STANBULU leri falan vardr. O zaman ileri yolunda demektir. nk iftilerin paras var. Otel sahibi de yle dedi: Btn bir yaz boyunca otel doluydu. ok iyi bir mevsim geirdik. Btn yaz hergn sabahn altsndan gece yarsna kadar altm. Odalarn hepsi doluydu. Hatt mterileri bilardo salonunda, battaniyeler zerinde yatryorduk. imdiye kadar bundan daha iyi bir yl geirmemitik. Ekimde markn deeri dmeye balad ve Aralkta btn bir yaz mevsimi boyunca kazanm olduumuz para, gelecek mevsim iin gereken stoklarmz bile karlayamayacak hale geldi. Benim svire'de kk bir sermayem vard. Aksi halde oteli kapatmak zorunda kalacaktk. Bu ehirdeki dier btn yazlk oteller temelli olarak kaplarn kapatmak zorunda kaldlar. u kar tepedeki byk otelin sahibi, geen hafta intihar etti. Lise retmeni de yle dedi: Ayda 200.000 mark maa alyorum. Bu ilk bakta iyi bir maa gibi geliyor insana. Fakat maamn artmasna imkn yok. Bir yumurta 4.000 mark. Bir gmlek, 85.000 mark. Bugn drt kiilik ailemiz gnde ancak ki n yemek yiyerek yayabiliyor. Fakat buna da kretmek lzm. Bankaya olan borcum da cabas. Burada yaayan halk, parasn dolara tahvil edemiyor. svire parasna evirmesi de imknsz. Ruhr sorunu yaknda zmlenince, markn yeniden decei muhakak. Bankalar asla dolar, svire frang ya da Hollanda paras vermiyorlar. Kasalarnda olann zerine drt elle sarlmlar, brakmyorlar. Halk da hibir ey yapamyor Tccarn da paraya gveni yok. Bu yzden fiat205 HEMINGVVAY lan drmyor. En zengin olanlar, kyller. nk geen sonbaharda markn deerinin drlmesinden sonra, rnlerinin fiat buna uygun olarak tespit edilmiti. Byk fabrikatrlerin durumu da salam. Byk fabrikatrler darya yabanc para karlnda mal satyorlar. gcnn karln ise markla dyorlar. Bankalar da iyi durumda. Bankalar her zaman zengindir. Hkmetlere benzerler. Deersiz diye, deerli para alrlar, sonra da drt elle yaprlar. Lise retmeni uzun boylu, zayf bir adamd. U-zun, ince ve sinirli elleri vard. Zevk iin flt alyordu. Kapsn aldm

zaman iitmitim. ki ocuu pek besinsiz kalma benzemiyorlard, ama kendisi ve karsnn grn yleydi. Peki, btn bu iler nasl zmlenecek? diye sordum. Ancak Tanr'ya gvenebiliriz, dedi. Sonra glmseyerek ekledi: Biz Almanlar Tanr'ya ve hkmetlere gvenmeye almzdr. Fakat artk hkmete inanmyorum. Yerimden kalkarken, Demin kapnz aldm zaman ok gzel flt alyordunuz... dedim. Fltten anlar msnz? Sever misiniz flt? Durun, sizin iin bireyler alaym. Eer sizden fazla ey istememisem, memnuniyetle, dedim. irkin grnl ve tozlu arala oturduk; lise retmeni gerekten ok gzel ald flt. Darda insanlar ehrin ana cadesinde gidip geliyorlard. ocuklar gelip sessizce yanmza oturdular. Bir sre sonra retmen almay brakt ve sklarak ayaa kalkt. Bilir misiniz, flt ok ho bir sazdr, dedi. 206 ALTINCI BLM KNC DNYA SAVA'NDAN ZAFERE DORU BR GEZ C 22 temmuz 1944, Collier's } SHLOH savann tarihini kimse hatrlamyor. Fakat bizim Fox Green kumsalna ktmz gn, alt hazirand ve rzgr kuzeybatdan olduka sert esiyordu. Sabahn kurun renkli ilk klar ile beraber karaya doru hareket ederken, on metre boyunda, tabut biimindeki elik teknenin iinde omuz omuza, rahatsz vaziyette, savaa giden insanlarn yalnzlk dolu arkadalna snm bekleyen erlerin elik miferleri zerine yeil deniz sular serpiliyordu. zerlerine yzmelerini salayacak lastik cankurtaranlar geirilmi TNT (dinamit) sandklar, bazukalar ve sudan korunmalarn salamak iin naylonla rtlm bazuka roketleri de kartma gemisinin iindeydi. Saydam muhafazalar iinde roketler, yamurluk giymi kolejli kzlar hatrlatyordu insana. Askerlerde de ayn cankurtaranlardan vard. 209 HEMINGVVAY . Sandal dalgayla kalknca yeil sular beyaz kpe dnyor, kpkler adamlarn, silhlarn ve dinamit sandklarnn zerine serpiliyordu. Karda Fransz kylarn grebiliyordunuz. Saldr ve tama aralarnn kurun burunlar ile dz gverteleri imdi geride kalmt. Denizin zerindeki gemiler Fransa'ya, ileriye doru akyordu. kartma gemisi dalgalarla beraber ykselince alak siluetli kruvazrlerle, sahile yakn yerde duran iki zrhl vagon grlebiliyordu. Silhlarnn krmz klarn, rzgrlarla birlikte dalan kahverengi dumanlarn da grmek mmknd. Virginia'l Temen Robert Ariderson, arka taraftan seslendi: Dmenci, rotan nedir?

Massachusetts'li dmenci Frank Currier, iki-yir-mi kumandanm, diye karlk verdi. nce yzl, narin bir delikanlyd. Baklar pusulasnn zerine dikilmiti. Anderson, ki-yirmiden ama yleyse Allahn cezas! diye seslendi. Bu bell okyanusta cirit atmayalm. Dmenci sabrla, ki-yirmiden amyacam kumandanm, diye karlk verdi. Haydi, haydi, dikkat et! diye tekrarlad Andy. Sinirliydi. Fakat dman atei altnda ilk defa kartma yapan gemisindeki askerler, onun Afrika, Sicilya ve Salerno kartmalarnda da bulunduunu biliyor, kendisine gveniyorlard. Biz grltyle tank tayan bir kartma gemisinin zerine srklenirken, Andy grledi : zerine gitme u leyterin! 210 GAL STANBULU Rotam iki-yirmi, dedi dmenci. Andy, Ama bu okyanusta rasladn her teknenin zerine bindireceksin demek deil, dedi. Yakkl, yank tenli, alml ve rahat bir delikanlyd. Bay Hemingvvay, u ilerdeki teknenin direindeki ne bayradr, drbnnzle bakar msnz ltfen, diye seslendi. cebimden kk Zeiss drbnm kardm. Bayraa evirip baktm. Bir dalga drbn slatnca-ya kadar, bayra yakalyabildim. Yeil renkli, dedim. yleyse mayndan arnm kanaldayz, dedi Andy. ok iyi. Dmenci, n'oluyor sana? ki-yirmiyi tutturamyor musun? Drbnm kurulamay denedim, ama birbirini kovalayan dalgalar yznden beceremedim. Bu ii sonraya brakp, Texas zrhlsnn sahili dvn seyretmeye baladm. Zrhl imdi tam samzdayd ve biz dosdoru Fransa kysna yol alrken, o da zerimizden ate ediyordu. Andy ve Dmenci Currier'e inanmak gerekirse, 220 derece zerinden sahile yaklayorduk ve herey daha belirli grnmeye balamt. Alak kayalklar vadilerle yarlmt. Kilisesi grnen bir ehir vard karda. Bir de denize kadar inen bir orman. Kumsallardan birinin sa tarafnda bir ev grlyordu. n tarafta katrtrnaklar alev alev yanyordu. Kuzeybat rzgr dumanlar ierilere srk-lyordu. Deniz tutmas yznden yzleri balmumu gibi sa-rarmayan askerlerimiz, teknelerin elik kenarlarna 211 HEMINGVVAY dayanm, Texas'n sahili borbardman ediini hayret ve mutlulukla seyrediyorlard. elik miferlerinin altnda Orta a'da ko ba tayarak kale kaplarn zorlayan savalar andryordu. Texas'n 14 inlik toplarnn kustuu atele, geminin uzanda bir ate frnnn az kaynyordu sanki. Daha sonra sar ve kahverengimtrak bir bulut etraf saracak, askerlerin miferlerinin

zerine kadar inecekti. Top grlemeleri kulamzn zarn ar, kuru bir eldivenle dver gibiydi. Biz yaklatka gittike daha belirleen bir tepenin yeil ykseklikleri zerinde birden iki kara toprak paras ve duman grnyordu. Askerlerden birinin motor grlts arasnda, Bakn, Almanlara neler yapyorlar! diye bardn iittim. Asker mutlu bir tavrla, ddiaya girerim ki, karda sa kimse kalmamtr, diye ekledi. O sabah askerlerin azndan kan ve benim iittiim tek sz bu oldu. kide bir kendi aralarnda da konuuyorlard, fakat 225 beygir gcndeki Diesel motorlarnn grlts iinde bunlar itimek imknszd. Genellikle hi konumadan, sessiz, bekliyorlard. Ate eden gemilerin hattndan uzaklatmzdan beri kimse glmsememiti. Kendilerine yardmc olan esrarengiz devi grmlerdi. Fakat imdi gemi gitmiti ve yeniden yapyalnz kalmlard. Silhlarn ate kusmaya balad andan beri azm ap amyacam ben de merak etmitim. imdi ise oktan kurtulmutum. Texas ve Arkansas'n ate hattnn iine girip ktktan sonra bir memnunluk duydum. Btn gn 212 GAL STANBULU baka gemiler de zerimizden ate edip durmutu. Deniz topusunun an, tok patlamalar hi eksik olmamt. Kyya iyice sokulduktan sonra, Texas'la Arkansas'n yzlerce vagonun gkyznden aa yuvarland zaman kabilecek kadar mthi gmbr-tl top patlamalar artk geride kalmt. Biz kurun deniz zerinde inatla ilerlemeye devam ederken, onlar bizim dnyamzn bir paras olmaktan kmt artk. Zrhllar bizim iin baka lkelerin gklerine giden ve yamuru asla bize ulamayacak bulutlar gibiydi. Yine de sahil bataryalarn perian ediyor, kartmay desteklemek iin daha sonra kyya sokulacak destroyerlerin rahata yaklamalarn garantiye alyorlard. imdi sahili nmzde btn ayrntlar ile birlikte grebiliyorduk. Andy kumsallarn girdisini ktsn iyice gsteren haritasn incelerken, ben de drbnm alp kurulamaya baladm. nsann grebildii kadar geni bir alan iinde hareket halinde kartma gemileri yol alyordu. Gne henz grnmemiti ve btn ky boydan boya dumanlar iindeydi. Andy'nin dizleri zerine serdii harita, on yapraktan meydana gelmiti ve atalarla birbirine tutturulmutu. Ek 1'den Ek A'ya kadar gidiyordu. Be ayr yaprak da bir arada tutturulmutu. Andy iki insann kollarn aarak ancak tutabilecei kadar geni haritay dizlerinin zerine serince birden bir rzgr esti; haritann Beyaz Kpek, Kzl Tilki, Yeil Tilki, Yeil Kpek, Kolay Kzl ve Charlie Sektr blmleri iki kere sallandktan sonra, kpeteden utu, denize gitti. 213 HEMINGVVAY

Ben bu haritay nceden incelemi ve byk ksmn belleime yerletirmitim. Fakat bellek yoklamak baka, haritaya bakp, kardaki kydan dorulama yapma baka eydi. Kk bir haritan daha yok mu Andy? diye seslendim. u tek yaprakl olanlardan. Yeil Tilki ile Kolay Kzl' gstereni yeter. Hi byle bir hafitam olmad, diye karlk verdi Andy. Biz bu arada gittike gzmze daha dman grnen Fransa sahiline yaklayorduk. Kulana eilip Bundan baka haritan yok mu? diye sordum. Bir bu vard, o da gitti, dedi Andy. Bir dalga geldi, ald gtrd. Acaba karmzdaki ky neresidir dersin? u kilise kulesi Colleville'inkine benziyor, dedim. Eer yleyse, buras Yeil Tilki olmal. Dmdz denize inen akarsu da, Kolay Kzl yn olmal. Doru, dedi Andy. Yalnz biraz fazla sola dtk galiba. Grnen ey bu, bu kadar da yeter, dedim. Bunlar belleimde kalanlar. Yalnz kayalklar olmamalyd. Kayalklar, Kzl Tilki kumsallarnn balad tarafta, Yeil Tilki'nin solunda olmalyd. Eer yanlmyorsak, Yeil Tilki de samzda olmal. Andy, Civarda bir yerde bir kontrol teknesi olmal, dedi. Hangi kumsaln karsnda olduumuzu ondan reniriz. Kayalklar varsa, Yeil Tilki deildir buras, dedim. Haklsn, dedi Andy. Kontrol gemisine sorup 214 GAL STANBULU renelim. Dmenci, yakla u tekneye. Yok be, ona deil, grmyor musun hangisine? Ge, nne ge! Byle dmen krarsan, asla yetiemeyiz. Gerekten de yetiemedik. Andan geince, tekne de bizden uzaklat. Bindiimiz kartma gemisi, tad dinamit yk ve kaln zrh yznden ok ar yol alyordu. Allah cezasn versin! diye grledi Andy. Biz de Piyade kartma Gemisine sorarz. Piyade kartma gemileri deniz amak iin yaplma benzeyen yegne teknelerdi. Siluetleri gemiye benziyordu. Tat ve zrhl ara kartmaya yarayan tekneler ise demir banyo kvetleri ya da mavnalardan farkszd. Deniz stnde nereye baksanz, yalnz bunlar grebilirdiniz; ancak pek az kyya doru rota tutturmutu. Hep birlikte yanaacaklar, ierlerindeki-ni boalttktan sonra ark edip geri dneceklerdi. Kyda da, bulunduumuz yerden tanklar andran bir izgi grnyordu. Drbnm henz ie yarayacak kadar kurumamt. i asker dolu olarak yanmzdan geen kartma gemisine doru, Andy ellerini boru gibi yapp seslendi : Yeil Tilki Kumsal nerede? Biri, itmiyorum, dedi. Megafonumuz da yoktu. Kardaki ky, ne kys? diye haykrd Andy.

kartma gemisi zerindeki subay ban sallad. Dierleri balarn bile evirmediler. Birbirlerinin omuzlar ardndan sahile bakyorlard. Dmenci, daha yakla! diye seslendi Andy. 215 HEMINGVVAY Haydi, biraz daha sokul, klmlda! kartma gemisine doru sokulduk; tam yaknmzdan getii srada motorlar stop ettik. Andy, Yeil Tilki kumsal nerede? diye yine olanca sesiyle bard. Rzgr kelimelerini alp gtrd. Tam sanzda, diye haykrarak karlk verdi subay. Saol. Andy dier iki tekneye bakt, sonra iareti Ed Banker'e seslendi : Yaklatr unlar. Syle, yaklasnlar. Ed Banker dnd, iaret parma yukarda, sa elini havaya kaldrd, indirdi, kaldrd, indirdi. Yaklayorlar kumandanm, dedi. Arkaya baknca tka basa dolu dier iki teknenin gne batt iin yemyeil grnen dalgalar zerinden seke seke yaklatklar grlyordu. Her tarafnz sland m efendim? diye Ed bana sordu. Her tarafm. Benim de, dedi Ed. Islanmam bir gbeim kalmt, imdi o da sland. te bu Yeil Tilki olmal, dedim Andy'ye. Kayalklarn nerede bittiini hatrladm. Samz tam Yeil Tilki. te Colleville kilisesi. te kydaki ev. Sa tarafta da, Kolay Kzl zerindeki Ruquet vadisi. Yzde yz Yeil Tilki bu. Andy, Biraz daha yaklanca, dorulama yaparz, dedi. Siz gerekten Yeil Tilki olduuna inanyor musunuz? yle olmas gerekiyor. 216 GAL STANBULU nmzde de bir sr kartma gemisi, ayn kararszlk iinde dolanp duruyor, gidiyor, dnyor, daireler iziyordu. Mthi bir yanllk var bu ite, dedim Andy'-ye. Tanklar grdn m? Ky boyunca sralanmlar. Burada bulunmamalar gerekirdi bunlarn. Tam bu srada tanklardan biri infilk etti; kara dumanlar, sar alevler saa saa yanmaya balad. Kynn aa taraflarnda bir ikinci tank daha balad yanmaya. Ky boyunca, su izgisinde dev sar ateler yaklm gibiydi. Bakmak iin yerimden dorulduumda, ikisi daha alevler iinde kald. lk yananlardan imdi kl rengi dumanlar kyor ve rzgr bu duman ky boyuna yayyordu. Tank dizisinin ardnda kimseler olup olmadn grmek niyetiyle yerimden dorulduumda, yanan tanklardan biri daha mthi bir ekilde infilk etti, dumanlarla kzl alev dilimleri etrafa sald. te yerimizi dorulayacamz bir tekne, diye seslendi Andy. Dmenci, uradaki kartma gemisine yana bakalm. Evet, ona. Yakla, yakla! Biraz daha. u ynden gel!

Bu siyah, zerine iki makineli tfek monte edilmi, yollu bir tekneydi. Kars neresi, syleyebilir misiniz? diye seslendi Andy. Beyaz Kpek, diye bir karlk geldi. Emin misiniz? Kara tekneden yine, Beyaz Kpek diye bardlar. Doruladnz m hi? 217 HEMINGVVAY Tekneden, Beyaz Kpek dedik ya! dediler. Hemen ardndan gemi hzland, beyaz kpkler saarak ayrld, yanmzdan uzaklat. Btn cesaretimi kaybetmitim. nk karmzdaki kara parasnda Yeil Tilki ve Kolay Kzl kumsallarnn ayrntlarn hatrlamtm. Yeil Tilki kumsalnn solundaki biti yerini belirten kayalk dizisi aka grnyordu. Her ev yerli yerindeydi. Colle-ville kilisesinin kulesi olduu gibi karmzdayd. Su iindeki engeller ve savunma tesisleri bile, belleime kazlm gibiydi. Bir sabah dayanamam, Kaptanmz Komodor W. I. Leahy'ye bu saldrnn bir oyalama olup olmadn bile sormutum. Hayr, demiti Dorothea M. Dix'in kaptan. Kesinlikle hayr. Neden sordunuz bu soruyu? nk kumsallar savunmaya son derece elverili de. Kaptan Leahy bana, Ordu saldrnn ilk yarm saati iinde btn engelleri ve mayn tarlalarn temizleyecek, demiti. kartma gemilerinin yanamas iin yer bile hazrlayacak. Mayndan arnm bir kanalda ve tama gemisi iinde denizi amann btn hikyesini yazmak isterdim. Manevralardaki matematik kesinlik; demir almaktan balayp kauuk sandallarn denize indirildii ve kartma dalgasnn arklar izerek kyya doru yol almaya balad ana kadar, btn ayrntlar saniye saniye, kronometrik bir dzenle ayarlanmt. Tam bir ekip almasyd bu; aslnda bunun iin koca bir kitap doldurmak gerekir; bizim burada anlattmz, bir kartma gemisi iindeki ekip alma218 \ GAL STANBULU snn basit bir hikyesinden ibaret. Yeil Tilki kumsalna frtna gibi tmz bir gnn hikyesi. O anda Yeil Tilki kumsalnn nerede olduunu kimse bilmiyordu. Ben kumsaln tam karsnda olduumuzdan emindim, fakat devriye gemisi bunun Beyaz Kpek kumsal olduunu sylemiti. Oysa ben bulunduumuz yerin neresi olduu konusunda yanlmyorsam, Beyaz Kpek 5.000 metre samzda olmalyd. Buras Beyaz Kpek olamaz Andy, dedim. u kayalar solumuzda Kzl Tilki'nin balangc olan kayalar. Andy, Adam, Beyaz Kpek diyor, dedi. Gemide smsk duran askerler arasnda miferi dikey bir beyaz izgiyle boyanm olan biri, bize bakyor ve ban sallayp

duruyordu. kk elmack kemikleri ve dz, akn ifadeli bir yz vard. Ed Banker arkas bize dnk, Temen kumsal tandn sylyor; Yeil Tilki karsndayz, diye seslendi. Tekrar temenle bireyler konutu, ama bu sefer ne konutuklarn iitemedik. Andy temene seslenerek, miferli ban aa yukar sallad. Sonra, Yeil Tilki diyor, dedi. Sorsana una, nereye gitmek istiyormu, dedim. Tam bu srada ii subay dolu siyah bir dier devriye gemisi kydan bize doru geldi. lerinden biri ayaa kalkp megafonla seslendi : Yeil Tilki kumsalna kacak yedinci dalgadan baka gemi var m burada? 219 i I HEMINGVVAY Yanmzda bu dalgadan sadece bir gemi vard. Subay onlara kendisini izlemelerini syledi.. Andy, Buras Yeil Tilki mi? diye sordu. Evet. u yklan evi gryor musunuz? Yeil Tilki kumsal o evin on bin metre sana dyor. Kumsala kabilir misiniz siz? Buna cevap veremem. Ky kontrol gemisine sormanz gerekir. Kendi bamza kamaz myz? Yetkim yok bu konuda. Ky kontrol gemisine sormanz gerekir. Nerede o? Civarda bir yerde olmal. Tama gemilerinden birini gzleyelim, nereye gittiklerini kolayca anlarz. Peine taklrz biz de, dedim. Kontrol gemisini arayacaz, dedi Andy. Bunun zerine kartma gemilerinin kum gibi kaynat denizi gzlemeye baladk. Gremiyorum, dedi Andy. Buralarda yok. Daha yaknlarda olmas gerekirdi. Ne yapp yapmal, bulmalyz onu. Ge bile kaldk. Haydi, i bana! Nereye kartma yapmas gerekiyormu, sorsa-na una, dedim. Andy aa inip temenle konutu. Konuurken temenin dudaklarnn oynadn grebiliyordum; fakat makinelerin grltsnden hibir ey iitemi-yordum. Andy, Doruca o yklan evin karsna kmak istiyor, dedi dnnce. Biz de kumsala doru yneldik. Gittike hz220 \ GAL ISTANBULU lanarak yaklaan siyah devriye gemisi tekrar zerimize doru geldi. Kontrol gemisini buldunuz mu? diye megafonla seslendiler. Hayr. Ne yapacaksnz, peki? kyoruz karaya, dedi Andy.

Peki, talihiniz ak olsun ocuklar, diye megafondaki ses bir daha grledi. Tonu bir at kadar dokunakl geldi bize. Hepinizin talihi ak olsun ocuklar! Aramzda tatl gll, n iki dii eksik makinist, Seattle'li Thomas E. Nash vard. Brooklyn'li iareti Edvvard F. Bunker, makineli tfeki Virgina'l Lacey T. Shiflet vard. Massachusetts'li ark Frank Currier ile Andy ve bir de ben vardm. Megafonda bizi uurlayan at kadar dokunakl ses, hepimizi kyda durumun ne kadar kt olduunu anlatmaya yetmiti. Grltler iinde kyya doru sokulurken, bizi bekleyen eyleri daha iyi grebilmek iin arka tarafa geip oturdum. Drbnm iyice kuruduundan imdi sahilde olup bitenleri ok daha iyi izliyebiliyordum. Ky bize korkulu bir hzla yaklayordu ve drbnle baknca, hz daha da artm gibi geliyordu insana. Soldaki kyda, akl zemin zerinde barnacak tabii hibir siper yoktu ve ilk kan birinci, ikinci, nc; drdnc ve beinci dalgalar, dtkleri yerde uzanm, denizle ilk siperler arasndaki ara balyalar gibi yatyorlard. Sada, kumsaldan ieriye 221 HEMINGVVAY doru uzanan vadinin balangcnda, aalkl bir geit vard. Almanlar burada iyi birseyler becermeyi ummulard ve daha sonra da bunun stesinden geldiklerini grdk. Daha da sada iki tank kumsaln kenarnda yanyordu. lk ykselen siyah ve sar dumanlardan sonra imdi kurun dumanlar kyordu. Yaklarken, iki makineli tfek yuvas grmtm. Biri kk vadinin sandaki ykk evin kalntlar arasndan aralksz ate ediyordu. Dieri iki yz metre kadar daha sada, kumsaln drt yz metre nndeydi. Tadmz askerlerin komutan, kendilerini ykk evin tam karsndaki kumsala kartmamz istemiti. Tam oraya, dedi. Tam karsna! Andy, dedim. Btn o blge makineli tfek atei altnda. Daha imdi u batk geminin zerine iki defa ate atklarn grdm. kartma gemilerinden biri, ba bo kalm kurun renkli bir elik banyo gibi, karaya vurup olduu yerde kalmt. Su yzeyine doru ate ediyorlard ve mermiler deniz zerinde keskin su fskiyeleri ykseltiyordu. Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Biz de ken-\ diini oraya gtreceiz. Hi faydas yok ki, dedim. ki makineli tfein de kyy taradn grdm. Oraya kmak istiyor, dedi Andy. Rotay oraya evirin. Dimdik dnd, kolunu aa yukar sallayarak dier gemilere de iaret verdi. Havalanmak zere olan bir uan kard ka222 GAL STANBULU dar byk patrdyan makinelerin grlts arasnda, Yaklan ocuklar, diye seslendi. Yaklan, daha yaklan. Ne o, sizin

neyiniz var? Yaklaamyor musunuz? Olanca gcnle, ark, olanca gcnle! O anda iki makineli tfek yuvasnn tarad alana girdik. Kurun tarrakas tepemden slk alarak geince bam sakladm. Sonra silhn bulunaca yuvaya sndm. Makineli tfek mermileri etrafmzda aralksz su sratyordu. Bir tanksavar mermisi de zerimize bir hayli deniz suyu indirdi. Temen komutay eline almt, fakat ne dediini iitemiyordum. Ban iyice aa indirmiti. ark, abuk evir dmeni, bu cehennemin dna kalm! diye haykrd.Andy. abuk kalm! Biz dnp arkamz evirince, makineli tfek atei sustu. Fakat tek atlar yine evremizde slk alyor, su sratyordu. Biraz da glkle bam kaldrdm ve yeniden sahili szdm. Andy, Temizlememiler buray, dedi. Baksana, u amandralarn st mayn dolu. Ky boyunca gidip unlar karaya kartacak uygun bir yer arayalm, dedim. Makineli tfek ateinin menzili dnda kalabilirsek, bize daha byk silhlarla ate edeceklerini sanmam; nk biz alt taraf bir tama gemisiyiz. Bizden daha iyi hedefleri var. Uygun bir yer arayacaz, dedi Andy. imdi ne istiyor? diye Andy'ye sordum. Temenin dudaklar yeniden kprdamaya balamt. Yalnz ok ar kmldanyordu ve dudaklarn kendisiyle, ya da yzyle bir ilikisi yokmu gibiydi. 223 ^ HEMINGVVAY Andy iitmek iin eildi. Tekrar arka tarafa dnd. Dnp kumandannn bulunduu gemiye gitmemizi istiyor, dedi. Kendisini Kolay Kzl'a yakn bir yerde karaya kartabiliriz, dedim. Komutann grmek istiyor, dedi Andy. O kara gemidekiler onun birliindenmi. lerde, dalgalar arasnda yol alan bir piyade kartma gemisi vard. Ona doru yaklarken, birden 88 mm.'lik bir Alman topunun elik gvdesinde at delii grdm. Geminin her dnnde, deliin parlak kenarlarndan dar doru kan akyordu. Yukarda deniz tutan erler aaya sarkm inliyor, lleri n tarafta ve kaptan mahallinde yatyordu. Biz dalgalarla beraber kalkp inerken, temen bir dier subayla bireyler konutu. Sonra uzaklatk. Andy ne gidip kendisiyle konutu, tekrar geri dnd. Arka tarafa oturup doudan zerimize gelen iki destroyeri gzledik. Toplar ile kydaki hedefleri dvyorlard. Andy, imdi karaya kmay istemediklerini, bekle dediklerini sylyor, dedi. u destroyerin yolundan kaalm. Ne kadar bekleyecekmi, peki? imdi burada yapacak ileri olmadn sylyor. nlerinde olmalar gerekenler bile kmam daha karaya. Beklemesini sylediler.

Gidip klacak bir yer aratralm, dedim. Drbn alp kyya bir bakn. Ama grdklerinizi onlara sylemeyin. 224 GAL ISTANBULU Andy bakt. Sonra drbn geri verdi ve ban sallad. Sa tarafa doru bir dolanalm ve oradaki durumu grelim, dedim. Eminim, onun istedii yere kabiliriz. Sen ona imdilik kma dediklerinden emin misin? Kendisi yle diyor. unu biraz zorla da doru konusun. Andy az sonra geri dnd. imdi kamam, diyor. Szde nce maynlar temizieyeceklermi, ki tanklar hareket edebilsin. imdilik kmaya demeyeceini sylyor. Szde ona byle demiler ve bir sre akta beklemesini tembihlemiler. Kyya ilk yanatmz srada zerimize ate eden yuvalara doru imdi destroyer serbest at yapyor; toplar ate ederken grlemeyle beraber topran havalandn, tekne zerindeki bo sandklarn da elik gverte zerinde geriye doru kayd grlyordu. Destroyerin 15*1 ik toplar, kk vadinin eiindeki harap evin iinde bulunan makineli tfek yuvalarn halla pamuu gibi atyordu. Andy, imdi durum elverili, yanap kartma yapacak bir yer var m, bakalm, dedi. Andy'ye, imdi o tarafta alan piyadeler gryorum, dedim. Al drbn de, bir bak bakalm. Samzdan doru insanlar, omuzlarnda dnyay tayan Atlas gibi ar ar, inatla vadiye doru ilerlemeye alyorlard. Ate etmiyorlar, yorgun bir marandiz gibi ilerliyorlard. Piyadeler vadinin sonundaki srtn yukarsna doru saldrya geti, diye temene seslendim. 225 HEMINGVVAY Bize henz ihtiyalar yok, diye karlk verdi. Bizi istemediklerini aka sylediler bana. Andy, u drbn versene, sen Hemingvvay, sen ver, dedi. Bakt ve tekrar geri uzatt. urada sar bir bayrakla sinyal veren biri var ve ayn yerde ba dertte bir tekne grnyor. ark, doru o tarafa gidelim. Btn hzmzla kyya doru ilerlemeye baladk. Ed Banker evresine baknp Bay Anderson, dierleri de geliyorlar, dedi. Geri evir onlar, diye haykrd Andy. Geri evir onlar! Banker dnd, br teknelere iaret etmeye balad. stediini anlatmakta glk ekiyordu. Fakat sonunda dier gemileri geri evirebildi. Andy baklarn hepimizin grd mayn amandralar arasnda, yar batm duran kartma gemisinden ayrmadan, Geri evirebildin mi dierlerini? diye sordu. Evet komutanm, dedi Ed Banker. Bir dier kartma gemisi kyya doru bir ark izdikten sonra dnm, zerimize geliyordu. Yaknmzdan geerken, ierden biri megafonla seslendi: u teknede yaral var, gemileri de batyor.

Siz yanaamadnz m? Sert esen rzgr megafondan kan sesleri datmadan nce duyduumuz yegne szler, Makineli tfek yuvas oldu. Andy, Makineli tfek yuvas var m dediler, yok mu dediler? diye sordu. itemedim ki. 226 GAL STANBULU Tekrar teknenin etrafnda dn ark, dedi. yice yaklaarak dn. Bir makineli tfek yuvas m var dediniz? diye bard. Bu sefer bir subay elindeki megafonla eildi. Bir makineli tfek yuvasndan zerlerine ate ediyorlar. Tekneleri de batyor. Andy, Doru kyya ark, diye komutunu verdi. Engel olsun diye batrlm amandralar arasndan ilerlemek ok gt. Bunlara balanm maynlar yzyze yaptrlm dz tabaklara benziyordu. Kurun-sar karm, irkin bir renkleri vard. Altmzda baka maynl amandra olup olmadn bilmiyorduk, fakat grdklerimizi ellerimizle uzaklatrarak batan tekneye doru yolumuza devam ettik. Karnnn alt tarafna kurun yemi bir adam gverteye ekmek kolay i deildi; stelik yaraly koyacak bir kamara falan da yoktu. Destroyer makineli tfek yuvasn yerle bir etmediyse, Almanlarn neden zerimize ate etmediklerini anlyamadm. Belki de maynlara arparak paralanmamz beklemilerdi. Gerekten de mayn, byk bir tehlike olmaya devam ediyordu. Almanlar bunlarn nasl altklarn grmek istemi olabilirlerdi. zerimize daha nce ate eden tanksavar topunun da menzili iindeydik. Dubalar arasnda manevra yapmaya alrken her an topun ate etmesini bekledim. lk defa olarak bordaladmz kartma gemisi227 HEMINGVVAY ne yanatmzda, kyda ar ar ilerleyen tank grdm. Almanlar tanklarn vadinin kyya ald geni alana kadar ilerlemelerini beklediler. Bu alan son derece atee uygundu Derken birden nde ilerleyen tankn ba ve arka tarafndan kk bir stun ykseldi. Hemen ardndan tankn bize bakan yan tarafndan duman kmaya balad. Taretin tepesinden iki kiinin kp kendilerini yere attklarn grdm. Kynn talar zerinde emeklemeye baladlar. O kadar yakndlar ki, adamlarn yzlerini bile grebiliyordum. Tank alevler iinde kalp gururla yanmaya balamt, ama iinden baka kan olmad. Bu arada biz yaral erle sa kalanlar bizim gemiye almtk. amandralar arasndan geri dnmeye hazrlanyorduk. Son amandradan da syrldmz ye Currier'in makineleri tam yol altrd srada, bir baka tank daha yanmaya balamt. Yaral delikanly destroyere kardk. Kendisini madeni sepetlerden birine yerletirerek yukar aldlar. Sonra dier sa

kalanlar da topladlar. Bu arada kyya iyice sokulan destroyer 15'lik toplar ile karadaki makineli tfek yuvalarn bir bir havaya uuruyordu. Bir metre kadar uzunluunda bir Alman topunun, kuyruk tarafndaki askerle birlikte havalandn, sonra beli, kolu, paralar dalm halde toprak yn ile birlikte yere indiini grdm. Petru-ka balesinden bir sahne seyrediyormuum gibi oldum. Piyadeler sol tarafmzda vadiyi tutmu, srta varmlard. Artk bu ie jdaha fazla karmamakta bir sebep yoktu. Kyda setiimiz uygun bir yere ynel228 I \ GAL STANBULU dik ve askerlerimizi, TNT sandklarn, bazukalarn, temenlej^jle birlikte kardk. Bu i olmutu. Almanlar hl tanksavar toplar ile atee devam ediyorlard. stedikleri bir hedef buluncaya kadar atei srdryorlard. Havan toplar da kyya ldrc darbeler indiriyordu. Kydan uzaklarken oyalamak iin bir ksm askerlerini de geride brakmjard. Atee devam eden bu adamlar herhalde karanlk knceye kadar direneceklerdi. Tka basa doldurulmu ara-gere tekneleri, balangta dalgalar arasnda batacak gibiyken imdi rahata kyya yanaabiliyorlard. Kanallarn 30 dakika iinde maynlardan temizlenecei sz hl bir efsane olarak hatrlanyordu. Hele imdi sular da ykseldikten sonra amandralar batt iin, durum daha da etindi. Dixten hareket eden 24 kartma teknesinden / 6's kaypt. Ne var ki bunlarn mrettebatnn ou, dier tekneler tarafndan toplanmt. Gn nda tam bir cephe saldrs gerekletirilmiti ve bu, asker dehann yaratabilecei her trl engele kar, maynlanm bir kydan geilerek baarlmt. Sahil mmkn olduu kadar inatla, zekice savunulmutu ve baka birlik de olsa, bundan daha iyisini beceremezdi. Buna ramen Dixten gelen her tekne, mrettebatn ve ykn kyya kartmay baarmt. Kt denizciler yznden hibir tekne kaybedil-memiti. Batan gemilerin hepsi, dman atei ya da maynlar yznden batmt. Ve biz kyy tutmutuk!. Daha yazmadm ok ey var. sterseniz, bir haf229 HEMINGVVAY ta daha yazarm; yine de 1200 metrelik bir cephede herkesin yaptklarn anlatamam. Gerek sava asla kt zerinde anlatlana benzemez. Ne kadar anlatlsa, gerek olana eriemez. Fakat 1944 yl Haziran aynn altnc gn Yeil Tilki ve Kolay Kzl sahillerine ktmz zaman, bir kartma gemisinin iinin nasl olduunu bilmek istiyorsanz, u anlattklarma ok yakn eyler oldu, byle bilesiniz bunu. 230 LONDRA ROBOTLARLA SAVAIYOR (19 austos 1944, Collier's )

TEMPEST gemini azna alm, dev gibi bir uak. Dnyann en hzl takip ua; bir katr kadar da inat. Hznn saatte 400 mil olduu bildiriliyor ve burnunun ucuna pike yapabiliyor. Bulunduumuz yerdeki grevi, pilotsuz uaklar yakalayp Londra ehri zerine varmadan, ak deniz ya da bo arazi zerinde alaa etmek. Filo sabahn drdnden gece yarsna kadar uutayd. Alarm ddkleri alar almaz derhal havalanmak iin pilotlar, pilot mahallerine yerlemi, bekliyorlard. Gkyznde de aralksz devriye gezen uaklar vard. Bir uan 57 saniyede havalandn grdm. Alev akar akmaz, start fieklerinin kuru havlamalarn ve motorun gittike artan grltsn iitebilirsiniz ve bu a, dev yapl, uzun bacakl kular, 231 HEMINGVVAY akaju tahtasn kemiren iki yz dner testere gibi sarslr, srar, ac sesler karmaya balar. Rzgr hangi ynden eserse essin, ister yukardan, ister aadan, bu uaklar yine de havalanr; gkyznn bir blmn kaplayp altlarndan sarkan uzun bacaklar ile salnp dururlar. nsan bir eyin evresinde srekli olarak yaarsa, onu sevmeye balar; ama ne nce, ne sonra bir uak kadar sevimli ne bir kadn, ne de at olmutur. Ve uaklar seven erkekler, onlara daima sadk kalmtr. Hatt bakalar uruna kendilerini terkettiklerini bilseler bile. Bir erkein sava uaklarnda kaybedebilecei tek bir bekreti vardr ve eer karsndaki sevimli bir uaksa, seve seve bekretini verir ona; kalbi ebediyen onun olur. P51 de, bir erkek kalbini hoplatacak uaklardand. Mustang, kt, inat, pasl, fkeli bir uak iin biilmi kaftan saylacak bir addr ve bu uak, Greb'in kalbi yerine bir motor olsayd, Harry Greb'-in ok iyi dostu olabilirdi. Tempest, her tarafta byk bir insan olarak kabul edilen Shakespeare'e lyk bir ad fakat bu defa bu ad bir uaa verdiler. te imdi bir Tempest filomuz var. Ona bu ad takarlarken, meteorolojik alkantlar kimse aklna getirmemiti (Tempest, frtna demektir). Ve btn gn boyunca adsz yeni silh vurup alaa ettiler. Filo kumandan mkemmel bir insan; uzun boylu, bir leopar kadar az konuan, gzlerinin altnda kahverengi yuvarlak izgiler bulunan bir kii. Baarsnn hikyesini bana gerek ynleriyle ar ar anlatt. Pilotlarn dinlenme salonunun tahta masas basndaydk. 232 GAL STANBULU Anlattklarnn gerek olduunu o da biliyordu, ben de. Ve hereyi nasl becerdikleri konusunda ok kesindi. nk alaa ettii ara, ilk pilotsuz uaklardand ve ayrntlarda yanlmyordu. Kiisel birey sylemekten holanmyordu, ama uaktan sz ettii iin memnun olduu da belliydi. Bana alaa ettii baka uaklardan da sz etti. Bunlar havada paralamaynca, ezmek gerekiyordu.

Aralardan dev bir alev kabarc ykseliyor gibiydi, dedi. Kulland kabarck szc bir ras-lant sonucuydu ve bundan cesaret alarak bir baka kelime daha kullanmay denedi. Sanki hava ykselip dev gibi tomurcuklanyordu. kimiz de bu szckler yznden sklmtk ve aklm tomurcuklanan dev kabarca takld srada, ayn filoda uan bir Amerikalnn sze karp; Aralardan birini bir limonluun zerinde drdm ve camlar paralanp bir milyon kadem ykseklie kt. Bu gece meyhaneye gittiim zaman limonluun sahibine ben ne diyeceim imdi? demesiyle gergin hava dalverdi. Filo kumandan karmda durup utanga haliyle konuarak, Bunlar nerede alaa edeceinizi bilemezsiniz ki, dedi. nk meretler o kadar hzl gidiyorlar. Uu komutan fkeli, mutlu bir tavrla ieri girdi. Ksa boylu, pozlu, inat ve kfrbaz biriydi. Sonradan 26 yanda olduunu rendim. Onun uu komutan olduunu renmeden nce, uaktan iniini grmtm. O zaman komutan olduunu hi belli etmemiti, imdi konuurken de gstermiyordu. Komu233 HEMINGVVAY tan olduu, ancak dier pilotlarn kendisine komutanm deyilerinden anlalyordu. Biri bisiklet yarsna benzeyen Belikal, dieri de utanga tavrl iki filo komutanna da komutanm diye hitap ediyorlard, ama uu kumandanna komutanm derken, ses tonlarnda bir fark seziliyordu. Sava srasnda sansr ok gerekli bir ey. zellikle uaklar iin gerekli; nk yeni bir uak dman eline geinceye kadar uan hz, lleri, zellikleri ve silhlar hakknda bilgi yazlamyor. Aksi halde dman istedii ve ihtiya duyduu bilgileri kolaycack elde etmi olurdu. Bir erkee bir ua sevdiren eyler, grn, zellikleri ve baarlardr ve dorusunu sylemek gerekirse, bu konudaki bir yazya heyecan veren de bunlardr. imdi bunlarn hepsi yazacam eyin dnda. Dmann asla bir Tempesti alaa etmemesini, Tempestin gizli silhlar listesinden hi kmamasn ve bu uaklar hakknda bildiim, beni ilgilendiren eylerin, sava sonuna kadar yaynlanmamasn dilerim. Pilotsuz uaklarn drlmesinde kullanlan taktikler hakkndaki btn bilgiler de bu ii becerenlerin hissettiklerini size anlatrken, sizin tarafnzdan anlalmayacaktr. nk taktiklerden sz etmeden konumak mmkn deildir. Bu yzden de, bu yazda uak bir adamn hikyesinden baka birey bulamayacaksnz. Yaz kuru bir dille yazlmtr, nk aslnda da kuru bir konumayd. Ancak filo komutan ile konumamz byle deil; Onunla konumamzdan ilgin 234 GAL STANBULU paralar aktaracam. Kraliyet Hava Kuvvetlerinde ok kaba konuanlar var ve bazlar da Bu Geceki Hedef filmindeki kadar kibar konuabiliyor. Ben ikisinden de holanyorum (Dorusu

duyulan heyecana oranla, holanmak szc hafif bile kayor). Ve sansrn gz yumaca ilgin bir ey yazmak mmkn olursa, her iki tr de sizlere gstermek isterim. Bu arada unu dinleyin. Sava srasnda sansr altnda yazmak gerekli ve doru birey ve hepimiz dman ilgilendirecek eyler yazmamak konusunda kendi kendimizi sansr ediyoruz. Ama renk, ayrnt ve heyecanlarndan bahsederek havaclk hakknda yazmak, bir bakma spor yazs yazmaya benziyor. Sanki eski gnlerde, Mickey VValker ile de-cei gnn sabah, saat dokuzda Harry Greb'in sabah kahvaltsnda ift porsiyon jambonlu yumurta ve halama patates yediini renmi gibisiniz. Greb ayn gn jeden sonra saat ikide tartldnda, 73 kilo gelmesi gerekirken, 5 kilo fazlasiyle, 78 kilo geliyordu. imdi trl yollardan fazla kilolarnn drldn, yeniden tartya karldnda yryemiyecek kadar bitkin hale dtn dnn. Bir de yedii yemei grdnz ve ringe sabah yataktan kalkarken ka kilo ekmise, o kiloyla ktn dnn. Sonra mkemmel bir d kardn farzedin. O zaman btn bunlar u deyile zetlersiniz : zellikleri aklanmayan Greb adl boksrmzn geen gece VValker adl biriyle karlat bildirilmitir. Daha fazla tafsilt en ksa zamanda bildirilecektir. 235 HEMINGVVAY Bu hikye size sama gelebilir; ama unu bilin ki, gkyznden irldn bir maden parasna benzeyen pilotsuz uaklar aralksz gemekte, saatte 400 mil hzla yol almakta ve burunlarnda 1 000 kilo patlayc madde tamaktadrlar. kardklar grlt anlhretli bir motosikletin grltsnden farkszdr ve imdi bile u satrlarn yazld yerin zerinden bir tanesi gemektedir. Saygdeer meslektalarmdan biri bana New York'ta, Avrupa sava sahnelerine dnmediini, nk yazaca eylerin imdiye kadar yazm olduklarnn tekrar olacan sylemiti. imdi o saygdeer meslektama, bir konuda ayn eyleri tekrarlama tehlikesinin, eskiden birlikte alt arkadalarnn karlaacaklar en kk tehlike olduunu syliyebi-lirim. Eer bu ii yakndan izliyorsanz, Gney ngiltere'de bir yerde, bir grup Tempest pilotunun son yedi gn iinde ksmetlerine den pilotsuz ua alaa ettiklerini biliyorsunuzdur. Bu silha robot bomba, vzlt, uan bomba gibi ad takanlar var. Fakat biz pilotsuz uak demeye devam edeceiz. Siz dilediiniz ad vermekte serbestsiniz; ama ltfen takacanz bu takma ad yalnzken kullann. Pilotsuz uakla ilgili yaz mdrnzn, bu uaklarn nasl yakalandn incelemeye balamasndan bir gn nce, o ya da ben (yanlmyorsam, galiba ben; bazen insan mesleinde gerek yerini bulmam gibi oluyor; her eyi yzst brakmak ve dnp, kitap yazmak da geliyor aklma), 48 Mitchell bombardman uandan birinin iinde, u pilotsuz 236 GAL ISTANBULU uaklarn frlatldklar yerlerden birini bombalamaya gittik.

Bu yerler evrelerinde dolanp duran eski tip Mitchell uaklar sayesinde en acemi biri tarafndan bile kolayca grlebilir. Biraz daha yaklanca da, geni, siyah ve yuvarlak bir duman halkas uan evresini kuatr. te bu dumandan halka, uaklarmzdan ikisinin slerine dnmemelerinin sebebidir. Neyse, biz (uak iinde ok ho bir arkada olan uu komutan Lynn, bombac Kees ve ben) gsterilen yeri iyice bombaladk. Tesis, dev bir inaat alanna benziyordu. skeleler ya dimdik duruyor, ya da isabet aldktan sonra grmseniz, yere serilmi yatyordu. Tesis bir orman iinde kurulmutu ve ormann evresi bomba ukurlar ile doluydu. ki de kk bulut kmesi vard ki, beni Hi de bulutlar gibi yalnz grnmyorlar diye dndrdler. Tam sa yanmzda bir sr kara bulut halkas vard ve ayn yndeki Mitchell ua ile aramza girmilerdi. Kmecikler bu uan etrafn sararken, aceleyle sklen bir yn rgs gibi, uak sekiz bombasn da aa doru birbiri ardndan salverdi. Hepimiz ayn eyi yapyorduk, ama bu uak hari, dierlerinin yaptn gremezdik. Sonra insan yuvasna ne kadar hzl dnebilirse, biz de o kadar abuk ssmze dndk. te bombardman bu. Bir sr eyin yannda, en gzeli bu iin sonras. Bence koleje gider gibi birey. Neler reneceinizin nemi yok. Tantnz olaanst insanlar nemli. Sizin pilotsuz uak yazarnz koleje hi gitmedi (biz burada buna niversite diyoruz); bunun yerine imdi RAF'a (Kraliyet Hava Kuvvetleri) gidiyor. a237 HEMINGVVAY lt balca konu da, ngilizceyi telsizde anlamak. Bir ngilizle kar karya olsam, syledii her eyi anlyabilirim. Kanada ngilizcesini de konuur, yazar, okurum. skoyallar ve Yeni Zelandallar hakknda da dil bilgim yeterlidir. Kart ekecek ve iki smarlayacak kadar Avustralya ngilizcesi de bilirim, hatt kalabalk bir barda kendime yol bile aabilirim. Gney Afrika ngilizcesinin de pekl hakkndan gelirim. Fakat telsiz ngilizcesi, benim iin muhteem bir esrar. Fakat bir bombardman uann iinde telsizle babaa kalnca, sylenenlerin ounu anladm. Dmeye bastnz zaman, ierde konuulan szler kesilmi oluyor. Bunun zerine uzun, samim bir sohbet fasl balyor: Kim bu konuan Allann b... yahu? Ve siz karlk veriyorsunuz: Bilmem. Herhalde kartma gn 'Geri dnn! Geri dnn! Harekt iptal edildi!' diye baran sestir. Bizim dalga uzunluumuzu nasl buldu acaba? Omuz silkip parmanz dmeden ekiyorsunuz. Bu yakn konumay pekl anlamtm; ama gerek bir ngiliz, bir dieriyle konumaya balaynca, bunu anlamann benim iin etin bir ev devinden fark olmuyor. Ben telefonda bile ngilizceyi pek iyi anlyamyo-rum. Fakat iyi komuluk ilikilerini sarsmamak iin, Evet demekle yetiniyorum her eye. Bir de bizi sabah gelip havaalanna gtrecek otomobilin kata geleceini tekrar ettiriyorum.

te pilotsuz uak muhabirinizin garip servenlerinden birinin bilanosu. Kendisi gklerde tehlikeye 238 GAL ISTANBULU meydan okumaya ya da yer ekimi ile alay etmeye merakl deildir. Yalnz telefonda kulaklar pek iyi iitmedii iin, sk sk saatte 400 mil hz yapan Mos-quito adl uaklarla irkin devlerin yok edilme ilemine katlan bir adamdr. imdilik pilotsuz uak yazarnz hikyesini btn ynleriyle sizlere aktarabilmek iin her trl telefon konumalarna paydos etmitir. Yine de bundan nce bir-iki sevimli teklif ald ve yle anlyorum ki, baz evrelerde serbeste ifade edilen bir his var : Ernie palavracdr. Gkyznde diledii gibi dolama imkn varken, meyhanede kapanm, ne yapyor sanrsnz? Dehet dolu bir sesle sorarlar: Ne yapyor? Yazyor. Aman Allahm! Zavall, hap yuttu demek. I 239 PARS SAVAI (30 eyll 1944, Collier's) 19 AUSTOS gn, yanmda New York'lu er Archie Pelkey olduu halde, Maintenon'un hemen dnda, ormann iindeki alay kararghnda durup bu birliin tuttuu cephede durumun nasl olduunu sorduk. stihbarat subaylar bana taburlarn nereye yerletirdiklerini gsterdiler ve en ilerideki nclerinin Rambouillet yolu zerindeki Epernon'a yakn bir noktada bulunduklarn anlattlar. Buras fferis'ten 23 mil daha gneybatdayd. Fransz cumhurbakannn yazlk maliknesi ve av kk de ayn yerde bulunuyordu. Alay kararghnda, Rambouillet evresinde iddetli arpmalar olduunu da rendim. Epernon, Rambouillet, Trappes ve Versailles evresindeki yollar iyi bilirdim. Yllarca Fransa'nn bu yollarnda kh bisikletle, kh otomobille dolam durmutum. nsan bir lkenin girdisini ktsn en iyi bisikletle do240 GAL STANBULU laarak renebilir. nk dilediiniz tepelere trmanr, dilediiniz zaman da kyya inebilirsiniz. Otomobille gezerken insan ancak yksek tepeler etkiler ve bisikletle dolarken olduu gibi hibir zaman blge, aklnza iyice yerlemez. Alayn ileri karakolunda Rambouillet'den bisikletleri ile henz dnm birka Fransza rasladk. leri karakolda Franszca konuabilen bir ben vardm. Son Alman askerlerinin de sabaha kar Rambouillet'den ayrldklarn haber verdiler. Fakat ehre giden yollar maynlanmt. Topladm bilgilerle alay kararghna dnerken, birden dnp Franszlar da yanma almann daha iyi olacan dndm. nk kendilerini burada da sorguya ekip daha geni bilgi edinebilirlerdi. leri karakola dnmde, iki araba dolusu

Fransz gerillacs ile karlatm. ou yar bellerine kadar plakt. Silh olarak tabanca ve paratle kendilerine atlan ikier otomatik Sten tayorlard. Onlar da Rambouillet'den henz dnmlerdi ve Almanlarn geri ekilii ile ilgili olarak anlattklar, ilk iki Franszn anlattklar ile badayordu. Er Pelkey ile beraber bunlar alay kararghna getirdik. lgili makamlara ehrin ve yollarn durumu hakknda verdikleri bilgileri ben tercme ettim. Daha sonra mayn temizleme ileminin ayrntlarn renmek zere yeniden ileri karakol kararghna dndk. Bir keif birlii de burada bizimle buluacakt. Bir sre bekledikten ve kimselerin gelmediini grdkten sonra, Fransz gerillaclar sabrszlanmaya baladlar. Anlalan ilk mayn tarlasn 241 HEMINGVVAY bulup ilerlemekte olan Amerikan aralarnn buralara dmelerini nlemek, yaplacak ilk iti. Rambouillet'ye doru ilerlerken, Piyade Alayna bal tanksavar birliinden New Jersey'li Temen Ir-ving Krieger de bize katld. Temen Krieger ksa boylu, salam yapl, dayankl ve neeli bir insand. Gerillaclarn ok houna gittiini gryordum. Hele temenin maynlar bulup zararsz hale getirmeye baladn da grdkten sonra ona olan gnvenleri daha da artt. nsan gerillaclarla birlikte alrken, askerlikteki gerek disiplini bulamaz. Gerekten iyi sava iseler, size inandklar srece drler. Fakat inanlarn yitirir ya da grevlerini tamamlarlarsa, ortadan kayboluverirler. Sava muhabirlerinin birliklere kumanda etmesi yasaklanmtr. Ben bu garillaclar Alay Kararghna sadece bildiklerini anlatsnlar diye gtrmtm. Her neyse, o gn gerekten gzel bir gnd ve Rambouillet'ye uzanan siyah, gzelim yolun bana vardmzda, yolun kapanm olduunu grdk. Solumuzda paralanm bir cip yatyordu. Almanlarn tanksavar olarak yararland iki mini-tank da ayn yndeydi. Biri dosdoru tepeye trmanan yolun zerindeydi. Biz de aalkl yoldan inerek zerine gidiyorduk. Dieri ise srtn sa tarafnda duruyordu. Her birinde 90'ar kilo TNT vard ve yoldaki barikatn ardnda uzanan tellerle kontrol ediliyorlard. Yoldan aa bir zrhl birlik gelecek olsa, dinamik ykl bu tanklardan biri doruca aa salverilecekti. Aralar saa yanaacak olsa, yanamak zorundayd, nk solda parkn duvar vard dier 242 GAL STANBULU mini tank serbest kalacak ve yry kolunu yandan vuracakt. kisi de irkin birer kurbaaya benziyordu. Yolun o ynnde paralanm bir dier ciple, bir de kamyon duruyordu. Temen Krieger yol boyunca uzanm duran iki byk aacn arasnda uzanan mayn tarlasna, tpk Noel aacnda adn arayan bir ocuk neesiyle dald. Onun direktifleri ile Archie Pelkey ve gerillalar topladklar maynlar tek gzl bir kprnn aya dibine

yerletiriyorlard. Almanlarn bu mevkide bir Amerikan devriye birliini pusuya drp ldrdklerini Franszlardan rendik. Almanlar zrhl arabann nlerinden geip gitmesine gz yummular, arkadan gelen kamyon ve iki cibin zerine tanksavar silhlar ve makineli tfeklerle ate aarak yedi kiiyi ldrmlerdi. Daha sonra kamyondaki Amerikan maynlarn almlar, alan maynlamlard. Franszlar, Amerikallar yol kenarndaki topraa gmmlerdi. Biz maynlar temizlerken, Fransz kadnlar ellerinde ieklerle mezarlarn bana geldiler ve dua ettiler. Buraya baka keif kolu uzan-mamt ve ancak Temen Krieger'le adamlar gelmiti ve imdi de temen telsizini am, alayla konuuyordu. Ben Fransz gerillaclarndan bir grupla birlikte ehre kadar uzandm. Almanlarn nereye ekildiklerini ve kuvvetlerinin ne olduunu rendik. Bu bilgileri Temen Krieger'e aktardm ve Almanlarla aramzda temas olmad iin (oysa Almanlarn ehir evresinde o srada on kadar tanklar olduunu sonradan renecektik), bir geri ekilme ihtimaline kar243 HEMNGVVAY mayn tarlasn muhafazaya ve yolu barikatla kapatmaya karar verdik. Allahtan bu srada Ohio'lu Temen Peterson komutasnda bir keif kolu kageldi de, o an iin olsun kuruntularmzdan syrldk. O gece Fransz gerillaclar Temen Peterson'un keif kolunu korumak iin Rambouillet yolu zerine devriyeler karttlar. Temenin askerleri ise ehrin merkezini tutuyordu. Gece sk bir yamur yad ve Franszlar sabaha srlsklam ve pek yorgun ktlar. leden sonra pusuya drlp ldrlen Amerikan askerlerinin i kyafetlerini kamyondan alp srtlarna geirdiklerini grdm. ehre ilk giriimizde ikisi hari, hepsinin yar belinden yukars plakt ve halk bizi hi de scak bir ekilde karlamad. kinci defa ehre iniimizde hepsi niformalarn giymilerdi ve bu sefer herkes bizi nee ve sevinle barna bast. nc seferinde ise hepsi elik miferliydi. Bu sefer lgnlar gibi alklandk, bol bol pldk ve ampanyaya boulduk. Kararghmz Grand Veneur otelinde kurduk. Dorusu otel mahzeninin araplar da esizdi. kinci gnn sabah Rambouillet'deki durum ve Rambouillet ile Versailles arasndaki Alman kuvvetlerinin durumu hakknda bilgi vermek zere Piyade Alay kararghna dndm. Fransz jandarmas ile jandarma niformas giymi gerillaclar, Versailles'a girip kyorlard. Fransz Direni Guruplarndan raporlar gelmekteydi. Alman tanklarnn hareketi, silh yuvalar, tanksavar mevzileri, birliklerinin gc ve mevzilenii hakknda salam bilgiler edinmitik. Bu bilgiler srekli olarak tazeleniyor ve daha ta244 GAL STANBULU mam hale getiriliyordu. Piyade Alayna komuta eden Albay, benim tugay kararghna giderek Rambouillet ve tesinde olup bitenler

hakknda bilgi vermemi, Cahrtres'da ele geirilen Alman silh deposundan Franszlara verilmek zere daha ok ara gnderilmesi gerektiini sylememi istedi. Rambouillet'ye dndmde Temen Peterson'-un keif gezisini Versailles yolu zerinde bir hayli uzaa kadar gtrdn ve bir zrhl svari birliinin yardmna geldiini grdm. Temen ehirde askerler olduunu grmekten dolay pek kvan duyuyor, Almanlarla aramzda bir kuvvet bulunmasna seviniyordu. stelik imdi bu blgedeki 15 Alman tank arasnda de Tiger (Kaplan) tank olduundan haberdardk. leden sonra ehre ok kalabalk geldi. Greve giden, ya da grevden dnen ngiliz ve Amerikan istihbarat subaylar, birka gazete muhabiri, halen grevli olan Amerikal albayn yerine gnderilen New York'lu bir albay, stemen Lester Armor da bunlarn arasndayd. Bu srada iki zrhl keif kolu btn grevlerin iptal edildii, hangi noktaya ekilmeleri gerektii hakknda bir emir aldlar. Geri ekilme sonucunda ehirle Almanlar arasnda hibir asker birlik kalmam oluyordu. Bu arada biz, Almanlarn gerek kuvvetini ve taktiklerini renmitik. Trappes'la, Neauphe-leVieux arasndaki alanda tanklarn kullanyor, Houdon'dan Versailles'a uzanan yolu kesiyorlard. Rambouillet ile Versailles arasndaki anayol zerine tanklarn srecekler, yan yollardan yararlanarak birok noktadan saldrya ge245 HEMNGVVAY geeklerdi. Ayrca Chevreuse ile St. Remy-les-Chev-reuses arasndaki alan da hafif tanklar ve bisikletli birliklerle tutuyorlard. O gece Amerikan keif kollar geri ekildikten sonra, Rambouillet'yi savunan birlikler ve gerillaclar, tanksavar silhlan ve hafif silhlarla tehiz edilmilerdi. Gece amansz bir yamur yam ve zellikle sabaha kar 2 ile 6 arasnda kendimi hi bilmediim kadar yalnz hissetmitim. Bilmem, birliklerin geri ekilip sizi koca bir ehirde, hem de gzel ve hi yklmam, iyi insanlarla dolu bir ehirde yalnz banza brakmasnn ne demek olduunu anlya-bilecek misiniz? Byle durumlarda sava muhabirlerinin ne yapacaklarna dair talimatnamede hibir ey yoktu. Bunun zerine ehri mmkn olduu kadar savunmay kararlatrdk. Amerikan birliklerinin geri ekildiini gren Almanlar iliki kurmak iin ilerleyecek olurlarsa, nlemeye alacaktk. Bunu becerdik de. Bundan sonra gelen gnlerde Alman tanklar nmzdeki yollarda homurdanarak dolat, durdu. Kasabalardan rehin olarak insanlar topladlar. Fransz Direni rgt mensuplarn yakalayp kuruna dizdiler. Gnllerinin diledii yere gittiler. Fakat btn bu sre iinde Fransz gerillaclar ve bisikletlileri tarafndan izlendiler. Bunlar da Almanlarn hareketi hakknda bize daima doru ve taze haberler ulatrm oldular.

Ayn adam, ayn yerde srekli gidip gelmek iin 'meru' bir sebep bulursa, rahata istihbarat iinde alabilir. Aksi halde Almanlar kendisinden phe246 GAL STANBULU lenip kuruna dizebilirler. Bizim ne kadar kk bir kuvvet olduumuzu bilen halk, yaptklarmz anlyor, bu yzden gz altnda tutuyordu. Yeniden Almanlarn elinde bulunan topraklara getiklerinde, yakalanrlarsa konumasnlar diye. nmzdeki Alman tank birliinden ok gen bir Polonyal firar etti. niformasn ve makineli tabancasn topraa gmdkten sonra, i amarlar ve bombalanm bir evin iinde bulup ayana geirdii pantolonla hatlarn arasna szd. Verdii ok salam bilgiler dinlendikten sonra, kendisini otelin mutfanda almaya gnderdiler. O zamanlar gvenlik konular pek ilkeldi. Silhl herkes kefe kabilirdi. Ama ah-ba karargh olarak kullandmz odaya girip de, firari askeri ekmek almak iin frna gndermek zere izin isteyince, albayn ok ardn hatrlyorum. Albay bu istei reddetmek zorunda kalmt. Daha sonra kaak asker benden de, yanna bir muhafz verip silhn ve niformasn toprak altndan kartmas iin izin istedi. Niyeti bizim saflarmzda Almanlara kar dmekti. zlerek bunu da reddettim. Bu devrede Alman tanklarndan biri, ehrin kilometre yaknna kadar sokulup devriye gezen iyi yrekli bir polisle, mahall direni rgtnden bir gerillacy ldrd. Bunu seyreden herkes dayanamayarak siperlere atld ve Alman tankna ate etmeye balad. Tank ise ilikiyi saladktan sonra, geri ekildi. Bu srada Almanlar daima kurallara uygun ekilde savamaya ar bir dikkat gsteriyorlard. Kurallara uymay bir yana braksalar, rahata ehre girip otelin mahzenindeki nefis araplarn tadna pekl da varabilir247 HEMINGVVAY lerdi. Hatt kaak Polonyaly yakalayp dilerlerse kuruna dizerler, dilerlerse yeniden srtna niforma giydirerek aralarna katabilirlerdi. O gnlerde Grad Veneur otelinde ok garip bir yaantmz vard. Bir hafta nce Chartres'n igali srasnda grdmz ihtiyar bir adam, yanmza gelip ciple Epernon gibi uzak bir yere ulat halde, son dakikada tekrar sizi grmeye gelebiliyor ve Rambouillet ormannda ok ilgin bilgiler topladn sylyordu. Muhabir olarak bu Allann bels i sizi hi rgalamyordu tabi. Bu sefer kendisini ehrin 6 mil kuzeyinde, yolda buluyor, tam Trappes'ten geen yolda bir mayn alan bulunduunu yine ondan reniyordunuz. Asker kartp ihbar dorulatyordunuz. Fakat adam size baka bilgiler salamak iin gitmek isteyince, hakknzda ok eyler rendii iin, Almanlarn eline geer de, konuur diye kendisini tutuklamak zorunda kalyordunuz. Bylece ihtiyarck da, Polonyalnn yannda gz hapsini boylad.

Btn bu konularla Kar Casusluk Birlikleri de uraabilirdi. Ama byle bir eyimiz yoktu. Bu devrede gerillaclar bana, Yzba diye hitap ederdi. Krk be yandaki bir adam iin bu, ok kk bir rtbeydi. Bu yzden de yabanclarn yannda beni Albay diye arrlard. Bu kadar kk rtbeli bir subay olduum iin zlr, sklr, huzursuzluk duyarlard. Derken ilerinden biri bir gn dayanamad, sordu : Yzbam, bu kadar yalsnz, bunca yldr orduda hizmet ediyorsunuz ve aldnz yaralar gzle grnyor da (bu yaralar, Londra'da bana arpan bir su tankerinin izleriydi), nasl yzba kaldnz? 248 GAL STANBULU Kendisine; Delikanl, dedim, ben okuma yazma bilmediim iin terfi edemedim. Derken Amerikan ordusundan bir baka keif kolu gelip Versailles yolu zerinde mevziye girdi. Artk ehir korunuyordu ve biz de Alman igali altndaki topraklara keif gezilerine kabilirdik. Bylece Almanlarn savunma dzenini renebilir, Paris zerine ilerleme balaynca, birliklere doru bilgiler salardk. Hatrladm kadarnca bu an balca olaylar yaynlanr cinsten eyler deildi. Albayn gece ve gndz becerdikleri hakknda bir rapor hazrlyabilmi olmak isterdim. Ama henz yazamam. O zamanlar cephe diye bilinen yer yleydi: Benzin istasyonu ve bir de kahvesi olan bir kasabaya anayoldan varyordunuz. nnze kilise kulesi ile kk bir kasaba kyordu. Bu noktadan baknca ardnzda braktnz ana yolla, nnzde devam edeni grebiliyordunuz. Yol zerinde, ellerinde bardaklar, iki adam duruyor. Biri yolun gneyini, dieri de kuzeyini gzlyor. Byle davranmak artt, nk Almanlar hem -nmzde, hem ardmzdaydlar. ki gen kz, Almanlarn elinde bulunan kasabaya doru yryorlar. Alml krmz topuklu ayakkablar giymi iki kz. Bir gerilla yannza varp Bu kzlar igal srasnda Alman askerleri ile yatyorlard, diyor. imdi de Alman hatlarna doru gidiyorlar. Onlara bilgi verebilirler. Yakalayn unlar, diye sesleniyor biri. Tam bu srada bir feryat iitiliyor: Bir otomobil, bir otomobil! 249 HEMINGVVAY Bizimkiler mi? Hayr, dman! Herkes tfeklerini, otomatik tabancalarn kapp kahvenin arkasnda sipere giriyor, benzin istasyonunun ardna siniyor. Bir sr ihtiyatl kasabal da tarlalara doru kayor. Benzin istasyonunun karsndaki yoldan kk bir Alman cipi geliyor. 20 milimetrelik bir silhla ate etmeye balyor. Herkes atee karlk vermeye balaynca, ara yoldan tersyz ediyor. Cip gzden kaybolurken de bu sefer cipin kaybolduunu grerek cesaretlenen ihtiyatl vatandalar ate etmeye balyorlar. Toplam

zarar: Ellerinde arap bardaklar ile koarken kahve iinde den iki heyecanl adam, ellerini kesmiler. Almanlarla ilikileri olduunu belli edecek ekilde iyi Almanca konuan iki kz ise, bir siperin dnda yakalanp kasabaya gnderilmek zere emin bir yere konmular. Biri btn suunun Almanlarla beraber yzmeye gitmek olduunu sylyor. rlplak olarak m? diye soruyor bir gerillac. Hayr Msy, diye karlk veriyor kz. Almanlar bize kar hep drst davrandlar. antalarndan bir ok Almann adresi ile mahall halkn kendilerine surat asmasna yol aan bir sr eya kyor. Tekrar Rambouillet'ye gnderiliyorlar. Bura halk histeri nbetlerine kaplp kzlar dvmeye, salarn kknden kazmaya kalkmyor. Bu ii yapamayacaklar kadar yaknda daha Almanlar. ki mil kadar solda bir Alman tank bir kasabaya giriyor ve hareketlerini kontrol etikleri iin tanklar tarafndan tannan gerillacy buluyor. 250 GAL STANBULU Bunlardan birine tank grp grmediini sorduumda, dokundum bile yzba, demiti. n de kuruna dizilen cesetlerini.yol kenarna brakyorlar. Bir saat sonra kasabada bulunan bir gerillac haberi bize ulatryor. Bu bir takm ba sallamalara sebep oluyor. Ayrca Chartres'dan kaan birliklerden orman iinde yakalanan Almanlarn sorguya ekilmek zere geriye gnderilmelerini gletiriyor. Yal bir adam gelip karsnn elindeki tabancayla be Alman tuttuunu haber veriyor. Dediine gre tabancay kendisine Almanlar ormandan kp yemee geldiklerinde vermiler. nmzde rgtlenmi ve savaan Alman birlikleri yok; fakat dank, bozulmu kvetler var. Bir ksm savaa devam etmek iin asl birliklerine ulamay deniyorlar. Dierleri ise ldrlmiyeceklerini garanti altna alp teslim olmay tasarlyorlar. Yal adamn tutuu be Alman askerini almak iin bir araba gnderiliyor. Devriyeden biri, Gerekirse onlar ldrebilir miyiz? diye soruyor. Gerillac, SS birliklerindense ldrn, diyor. Hepsini tutup buraya getirin, sorguya ekmek iin Alay kararghna gndereceiz. diyorum. Surat insana Jackie Cooper'in genliini hatrlatan Polonyal delikanl, otelin yemek salonunda bardaklar parlatyor. htiyar adam ise bir yandan piposunu tttrrken, bir yandan da ne zaman yeni bir grev alabileceini dnyor. Yzbam. diyor, Paris burnumuzun dibinde iken, ne diye ie yarar birey yapmyoruz da, bu otelin bahesinde pinekliyoruz? diye soruyor. 251 HEMINGVVAY Sen Almanlarn eline gememesi gerekecek kadar ok ey biliyorsun, diyorum ona.

Polonyal delikanl ile birlikte iyi eyler becerebiliriz, diyor. stelik o kamaya falan kalkarsa, vururum da! O grev yapamaz, diyorum. Ancak orduda ie yaryabilir. Tekrar askerlie dneceini ve hangi niformay verirlerse, onu giyeceini sylyor. Brak u peri masallarn, diyorum ihtiyara. Burada Polonyal delikanlya gzkulak olacak kimse kalmadna gre, ondan sen sorumlusun, bilesin, Bu srada deerlendirilmesi ve yazlmas gereken bir sr bilgi geliyor. Benim de St. Remy-Les-Chev-reuses'e devriyeye kmam gerekli. Bir rapora gre, General Leclerc'in kinci Fransz Zrhl Tugay, Paris yolu zerinde, Rambouillet'ye doru yaklamakta. Bu yzden Alman mevzileri haknda toplanan btn bilgileri hazr etmek istiyoruz. 252 ASKER ve GENERAL (4 kasm 1944, Collier's) BAAKLAR olgunlamt, ama imdi kaldracak kimse yok ki. Tanklar, zerlerinde paletlerinin izlerini brakarak geip gidiyorlar tepelere doru. Aalkl arazi ile tepeler zerinde, Almanlarla aramzda kimseler yok. Bir piyade kuvvetleri ile, krk kadar tanklar olduunu biliyoruz. Fakat tugay o kadar hzl ilerlemiti ki, sol kanattaki tugay henz bize yetiememi-ti. u anda seyrettiimiz dost grnl tepeler, vadiler, tarlalar yannda uzanan iftlik binalar, kurun duvarlar, dz daml evleri ve sivri an kulesi ile kasaba aslnda son derece tehlikeli, kahredici bir ak kanatt. Tugay hedefinin tesine gememiti. Sadece hedefine ulamt. Gnler, haftalar, aylardan beri bu ii yapyordu zaten. Hi kimse gnleri ayr ayr hatrlamyordu. Oysa hergn yeni bir tarih yazlyordu, fakat 253 HEMINGVVAY yorgunluk ve tozdan baka birey kalmyordu savann kafasnda. Bir de sr lelerinin, yeni patlayan TNT sandklarnn kokusu. Tank ve buldozerlerin grlts. Otomatik tfek ve makineli tabanca tarrakla-r. Bir de Alman makineli tabancas ile hafif makineli tfeklerinin kuru tarrakas. Alak arazide, yksek tepelerde, ormanlklarda, alak ovalarda, bir ksm yerle bir edilen, bir ksmr ayakta kalm ehirlerde, iftliklerde srdrlen savan anlar, belleklere kazlmt. Tarih artk bo erzak kutular, bo tuzaklar, kamuflaj iin kesilmi ve kurumu aa yapraklaryd. Yol boyunca, hendeklerin iinde, itlerin yannda yanm Alman otomobilleri, yanm Alman tanklar, bir sr Alman Panter ve Tiger'leri, Alman lleri vard. Alman ara ve gereleri her tarafa dalmt. Alman atlar tarlalarda ba bo dolayor, bizim yarallarmz ve llerimiz de ciplerle cephe gerisine tanyordu. Fakat tarih daha ok, dierlerinin bize yetimesini beklediimiz srada oluuyordu. imdi u berak yaz akamnda tugayn yarn savaaca alan, ayakta durmu seyrediyorduk. Gerekten iyi havalarn balangcyd

bu. Gkyz alabildiine yksek ve maviydi. lerde, solumuzda, uaklarmz Alman tanklar zerinde alyorlard. Gnein altnda gm gibi parlyan P-47'ler, ifter ifter dolanyorlar, sonra dalp bombalarn salveriyorlard. Dimdik dala getikten biraz sonra, bombalarn sat ve kaldrd toz bulutunu grebiliyor, grltsn iitebiliyordunuz. Ardndan P-47'ler tekrar dalyor, dvmeye devam ediyorlard. Uaklarn dala 254 GAL STANBULU getii srtn aalkl yksekliklerinde mthi bir parlt ykseliyordu. Uaklarn her pike daln bu sefer kapkara dumanlar izlemeye balad. Tanklardan biri, Herhalde bir benzin tankerine isabet kaydettiler, dedi. Ba miferli bir dier tank, Drbnle grebiliyor musun? diye sordu. Aalar maskeliyor, diye karlk verdim. Bu ekilde korunursak, ok arkada Paris, ya da Berlin'i grr iimizde, diye atld bir bakas. Vatana dnyoruz, vatana! diye sylendi bir dieri de. Ben vatana dnmekten baka birey dnmyorum dorusu. Artk aacak snr mnr da kalmad. Hi ehre falan rasladmz yok. Sakin ol bakalm, dedi bir baka asker. Gnleri atlama yle. teden bir bakas, Baksana gazeteci bey, diye seslendi. Bir ey var ki, hi anlamyorum. Anlatr msn bana? Mecbur olmadn halde ne aryorsun sen kuzum buralarda? Para iin mi yapyorsun yoksa bu ii? Elbette, dedim. Byk para, ok para veriyorlar bu i iin. Anlyamyorum dorusu, dedi cidd cidd. Bence bu ii ancak yapmak zorunda olanlar yapar. Para iin yapmak, sama. Bana dnyann parasn verseler, yine de yapmam. Bir Alman izli bombas tepemizden slk alarak geti ve sa tarafmza dt. Havada siyah bir iz brakt. Bu ii para iin yapmyacan syleyen er, Sersem Almanlar, yksekten attlar! dedi. 255 HEMNGVVAY Ayn anda Alman topusu tugayn piyade blnden birinin tutuu tepeyi top atei altna alverdi. Tepenin yzeyine imdi ate yayor, birbiri ardndan alan ukurlardan topraklar havaya salyordu. Tanklardan biri, Bundan sonra sra bize gelecek, dedi. Her halde yerimizi kefettiler. Ere gnleri atlamamasn syleyen iri yar tank, Ate aarlarsa, tanklarn ardna snn, dedi. Bundan daha iyi barnak olamaz. Ate skya benziyor, dedim. Acaba acele geri mi ekilsek? Bizim 105'likler ardmzdan kar bir batarya atei at ve Alman topusu sustu. Bir sre daha burada kaldk, fakat Alman topusu ancak aralkl olarak ate at. Saldrya kalkmyorduk.

Geriye gidip bakalm, kumanda heyeti ne dnyor, dedim. Kimborough ele geirdiimiz bir Alman motosikletinin zerine atlyarak, Okey, gidelim haydi, dedi. Tanklara veda edip motosiklete atladk. O ne, ben arkaya getim. Tozlu yolda ve baaklar arasnda, ardmzda bir duman bulutu brakarak ilerledik. Motosikletin sepetinde bir sr eya vard: Fotoraf ve onarm aralar, Alman erzak ieleri, el bombalar, eitli otomatik silhlar. Bunlarn hepsi Arkansas'l Onba (imdi avu oldu) Kimborough'undu. Bu malzeme, bir gerillacnn dlerindeki aralar olabilirdi. Kim'in bu kadar malzeme ile tamamen bize ait olduu pheli topraklarda hi ekinmeden 256 GAL STANBULU nasl tur attn kendi kendime hep sordum. Sonunda bunlar, biz dman iine daldka, evredeki gerillaclara datmak iin toplad sonucuna vardm. Ar derecede silhl arkadan itibar gzmde daha da artt. O gn leden sonra aldmz ehre uzanan yoldan geri dndk ve kilisenin karsndaki kahvenin nnde durdum. Yol, zerinden geen zrhl aralarn grltsyle sarslyordu. Geen bir tankn uultusu biterken, ardndan gelenin grlts kulaklar trmataraaya balyordu. Tanklarn taretleri akt ve kasaba ocuklar iindeki askerlere el sallyorlard. Siyah apkal, buruuk gmlekli, siyah kravatl ve tozdan akllams siyah elbiseli yal bir Fransz, elinde bir demet iek, kilisenin nnde durmu, geen her tank, iekleri sallyarak selmlyordu. Kim kilisenin nndeki bu adam? diye kahveyi ileten kadna sordum. Biraz delidir o, dedi kadn Ama ok vatanse verdir. Siz sabah geldiinizden beri burada. Yemek bile yemedi. ki kere evden ardlar, ama yine dikilmi, orada duruyor. Almanlar da byle selmlam myd? Ne mnasebet! dedi madam. Ar bir vatanseverdir o. Yalnz son yllarda biraz akln kard. Masalardan birinde asker, yar yarya dolu bir srahi elma arab ve bardan bana oturmutu. lerinden uzun boylu, zayf, ikiden ba dnm olan, u Slav komutan u pis komutan yok mu, cepheden 60 mil uzakta hepimizi teker teker ldrecek, diyordu. 257 HEMINGVVAY Kimborough, Kimden sz ediyorsun arkada? diye sordu. Slav komutandan, Generalden. Kimborough, Cepheden ne kadar uzakta dedin? diye sordu. Tam 60 mil 60. inde ldk ldk, dirildik. Can kt hepimizin. Bilmiyor mu sanki? Aldrd bile yok. Ah, u Allann cezas komutan ah! Ne kadar uzakta olduunu biliyor musunuz? u anda buradan en ok 2500 metre tede dedi Kimborough. Belki daha bile yaklamtr. Bir sre nce biz kendisini geride brakp gemitik.

Sakallar uzam asker, Atyorsun, dedi. u sava hakknda ne bilirsiniz ki? O Komutan olacak adam, imdi buraya 60 milden bir santim daha yaknsa, kafam keserim. Baksana bana. Ben usta orkestralarla, gerekten iyi orkestralarla ark sylemeye alm adamm. Karm da beni aldatyor. Bunu ispatlamak zorunda bile deilim. Kendisi syledi. te benim doru diye bildiim budur. htiyar Franszn durup her geen tanka iek sallad yolu eliyle iaret etti. Kilisenin ardndaki mezarlktan bir kara cppeli papaz geiyordu. Peki, kime inanrsn sen? u Fransza inanr msn? diye sordu, bir baka asker. Hayr. Fransza da inanmam, diye karlk verdi. Usta orkestralarla ark sylemi olan asker: Ben papazn temsil ettii eye inanrm. Kiliseye inanrm. stelik karm bana bir defa deil, birok defalar ihanet etti. Ama boanmasna msaade etmiye-ceim, nk ben buna inanyorum. Bu yzden de ge258 GAL STANBULU. reken evrak imzalamyor. Ben bu yzden bombardman pilotu olamadm. Bombardman pilotu okuluna gittim, okulu bitirdim, ama o evrak imzalamaya yanamad. Ve imdi, tam u anda mutlaka yine ihanet ediyordur bana! Askerlerden biri bana, dnp. Gerekten iyi ark syler, dedi. Geen gece dinledim. ok gzel sylyordu. Usta orkestralar eliinde ark sylemi asker; Karmdan nefret ediyorum diyemiyeceim, dedi. Eer imdi, u anda bile bana ihanet ediyorsa, bizim burada bulunduumuz ve u ehri igal etiimiz srada beni aldatyors\yine de kendisinden nefret edemem. Hem de hayatm altst ettii, bombardman pilotu olmam engelledii halde. Fakat generalden nefret ediyorum. O ruhu kara komutana di biliyorum. Askerlerden bir bakas; Brakn da alasn, dedi. Alr belki. nc bir asker, Dinleyin bakn, dedi. Eviyle ba dertte ve burnu bir trl amurdan kurtulmuyor. Size birey syliyeyim : Buras benim bulunduum ilk ehir. Biz piyade olarak ehri igal ediyoruz, gelip geiyoruz sonra. Bir daha buraya uradmzda ehir inzibatlarla dolmu oluyor. imdi ise ehirde, kedeki asker trafiki hari, hi inzibat yok. Dorusu ehre uramamz hi iyi birey deil. Bundan sonra . . . diye sze balyacak oldum, usta orkestralar eliinde ark sylemi asker lfm azma tkad. Artk bundan sonra diye birey olmayacak, de259 HEMINGVVAY di. O hain komutan hepimizi birer birer ldrtecek. Btn bunlar da hret sahibi olabilmek iin yapyor. nk askerlerin insan olduklarn bilmiyor. Kimborough; Cephe hattnda olup olmadmz o da ancak benim kadar syliyebilir, dedi. Bir tugay komutannn ne yaptn

bilemezsin. Emirleri se-nin-benim gibi alp almadn da bilemeyiz elbet. Pekl. yleyse geri ekin bizi bu cephe hattndan. Madem bu kadar ey biliyorsunuz, bizi geri ekmek zorundasnz. Ben eve dnmek istiyorum. Evde olsaydm, belki de bu bama gelenlerin hi biri olmayacakt. Kimbilir, belki de karm beni hi aldatmayacakt, hi! Fakat imdi artk aldrdm bile yok. Hibir eyi takmyorum! Peki, yleyse ne diye eneni kapatp susmuyorsun? diye sordu Kimborough. Susacam, dedi arkc. Ve bundan byle beni hergn ldren general hakknda tek keime etmi-yeceim. O gece ge vakit Tugay leri Kararghna geri dndk. Piyadeleri braktktan sonra, zrhl aralar maynlarn, yoldaki barikatn ve tanksavar ateinin durdurduu yere kadar izledik. Tugayda biri, General sizi grmek istiyor, dedi. nce ykanacam. Yok. Hemen gidin. Sizi merak ediyordu. Kendisini bir cibin ardndaki rmorkta ve srtnda kl rengi ynlden bir elbiseyle oturur buldum. Dinlenmi olduu zamanlar yakkl grnen yz, iyice solmutu ve son derece bitkin bir hali vard. An260 GAL STANBULU cak gzleri yayordu; kibar, scak sesiyle, Sizi merak ettim, dedi. Neden bu kadar ge kaldnz? Zrhl aralara takldk, baka bir yoldan dnmek zorunda kaldk. Hangi yoldan? Syledim kendisine. Falanca ve filnca birliklerde neler grdnz, anlatn bakalm, dedi. (Sz konusu piyade birliklerinin adlarn sylemiti). Onu da anlattm. Adamlar ok yoruldular Ernie, dedi. Biraz dinlenmeleri lzm. Bir gece de olsa, iyice dinlenmeleri ok yararl. Drt gn istirahat etseler... Sadece drt gn. Ama hep ayn rnasal, tabi. Siz de ok yorgunsunuz, dedim. Biraz uyusa-nza. Sizi uyutmamama msaade etmeyin. Generaller asla yorulmazlar, dedi. Generaller asla hastalanmazlar. Ben de askerlerimden daha yorgun deilim. Bu srada telefon ald. Hemen at, kararghnn ifre adn seslendi. Evet, dedi. Evet. Naslsn Jim? ... Hayr. Bu gece biraz rahat etsinler dedim. Biraz uyumalarn istedim ... Hayr. Sabah saldrya geeceim, ama sal-drmyacam. Uzandan geeceim. Biliyorsunuz, ben ehirlere saldrmaktan pek anlamam. Bunu imdiye renmi olman gerekirdi ... Hayr, kendim de gideceim ... Evet, tamamdr. Kamp yatandan aa kayd, koca haritann bana giti. Telefon hl elindeydi. evik, gbeksiz vcudunu seyrederken tugayn ne kadar azimli bir generalin komutas altnda olduunu anladm.

261 HEMNGVVAY Tekrar telefona seslendi: Jim?.. Evet. nnzdeki tek engel gerekten o pis i. Bu konu zerinde almalsnz. Biliyorsunuz, bu konu zerinde bir takm konumalar olmutu... Evet, anlyorum. imdi, bu i olursa, siz de benimle beraber bulunabilirseniz, gerektii takdirde btn topumu size verebilirim ... Evet, tamamen ... Tamamen haklsn. Hayr. Elbette, ben de onu demek istedim. Baka trl olsa sylemezdim ... Tamam, oldu... Gzel... yi geceler! Telefonu kapatt. Yz yorgunluktan gm gibi parlyordu. Solumuzdaki tugayd bu, dedi. ok iyi iler becerdiler, fakat ormanlk arazide biraz ar kaldlar. Bize yetiip geerlerse, drt gn dinlenebiliriz. Piyadenin ok ihtiyac var buna. Dinlenebilirlerse, ok sevineceim. imdi artk biraz uyuyun, dedim. almam gerekiyor. Issz yollardan uzak durun, kendinize de dikkat edin. yi geceler efendim, dedim. Sabah ben de erken kalkacam. Herkes tugayn drt gnlne geri ekileceini dnmt ve ertesi gn bol bol du yapmaktan, gezer gece kulplerinden, aralarnda sinema yldz VVhitney Bourne da bulunan gzel Kzlha kzlarndan konumaya balamt. Bourne, Aksz Cinayet adl bir filmde oynamt ve hepimiz bu filmin hangi yl evrildii konusunda tartmaya daldk. Fakat iler hi de beklendii gibi kmad. Dinlenme yerine Almanlarn byk apta bir kar saldrs balad ve ben bu satrlar yazdm srada, tugay, hl cephe hattndayd. 262 SEGFRED HATTINDA SAVA ----------------------------(18 kasm 1944, Collier's) ) BR sr insan size Almanya'ya ilk adm nasl attklarn ve Siegfried hattn nasl yardklarn anlatacaktr ve yine bir sr insan yanlacaktr. Sansr de kendilerini frenlemiyecei iin her trl iddialar ileri srlecektir. Biz hibir iddiada bulunmuyoruz. ittiniz mi hi bir iddia yok! Anlyabildiniz mi bunu? ddia diye birey yok. Brakn onlar kararlarn versinler, o zaman kimlerin Almanya'ya ilk girenler olduunu reniriz. Kimlerin deil. Siegfried hattn yaran, piyade oldu. Souk, yamurlu bir sabah vakti, Hava Kuvvetlerinin, hatt keif uaklarnn bile uua kmad bir gn, hatt yardlar. ki gn nce, yani havalarn bozmasndan nceki son gn, kedi-fare oyununun sonuna varmtk. Paris' ten Le Cateau'ya kadar gerekten iyi bir kovalamaca olmutu ve Landrecies'de pek az kimsenin grd 263 HEMINGVVAY ve bunu ilerde anlarn anlatmak iin pek aznn sa kalabildii etin, ac savalar verilmi; bunu, Arden-nes ormanlarndaki

geitlerin zorlanmas izlemiti. Ardennes'ler, Grimm'in Sihirli Masallar'ndaki resimlere ne kadar benziyordu. Kovalamaca engebeli, ormanlk arazide devam etmiti. Bazen ricat halindeki dmann motorlu birliklerinin yarm saat uzana kadar yanamtk. Bazen aramzdaki mesafe be dakikada alnacak kadar azalmt. Hatta onlar yaya braktmz bile oluyordu. Keif noktasndan elliliklerin gmbrtsn, 105 milimetrelik VVump'larn tarrakalaryla dman ateinin homurtusunu dinlemek mmknd. Bir sre sonra yle bir haber geldi: Yry kolunun ardnda dman tanklar grld. Kovalamaca birden sona erdi ve kendimizi ormann dnda, yksek bir tepenin zerinde bulduk. nmzde uzanan tepeler ve ormanlar, btnyle Almanya'yd. lerdeki vadinin zerindeki kpr uurulmutu ve kulaklar sar eden, tandk bir grlt geliyordu oradan. Ykselen kara bulutlar, dumanlar ve molozlar arasndan, iki dman aracnn Almanya tepelerine uzanan beyaz kolu harman savurur gibi attn grebilirdiniz. Topumuz sar-beyaz duman bulutlar savuruyor ve kardaki yolu toza bouyordu. Aralardan birinin isabet alp yana serildiini izleyebilirdiniz. Dieri de yaral bir hayvan gibi, iki kere kmldanmay denedikten sonra, yolun dnemecinde stop etti. Bir mermi dier aracn zerine isabet ederek bir toz stunu ykselt ti. Duman dalnca, insan cesetlerinin yola sald 264 GAL STANBULU grld. Kedi-fare arasndaki kovalamacann sonuydu bu. Ormandan aa indik, bir lastik sandala atlayp zemini tal nehir yatan aarak kar kyya, Almanya'ya admmz attk. inde insan bulunmayan, modas gemi beton mevzileri (pekok talihsiz insan bunlarn Siegfried hattn meydana getirdiini dnmt) ardmzda braktk ve o gece bir hayli yol aldk. Ertesi gn de yol kavaklarn muhafaza eden ikinci takviyeli mevziler hattn ardmzda brakp, esas bat hattna yaklatk ve aym gece, sabah erkenden bat duvarndan nceki en yksek araziye kar taarruza gemek zere uykuya ekildik. Hava bozmutu. Souktu, stelik yamur yayordu ve dondurucu bir ayaz esiyordu. nmzde Schnee Eifel da kitlesinin karanlk orman rts, ardndaki canavarla birlikte uzanyordu. Geride braktmz tepede ise bat duvarnn hibir zaman elamyaca dncesinin hakim olduu sralarda, yksek rtbeli Alman subaylarnn manevralar seyretmeleri iin yaplm bir pavyon vard. Amansz savalardan sonra bu hatt Almanlarn denedikleri noktadan vuruyorduk. Hikyenin devamn Arizonal yzba Hovvard Blazzard'n azndan dinleyeceksiniz. Savata neler olup bittii hakknda size kk bir fikir verebilir. O gece L bln, ehri tutmas iin grevlendirdik. ehir hemen hemen bombotu. Rasladmz alt dman askerini vurduk. (Sabah tepeye saldr bu ehirden, daha dorusu bu kk kasabadan

balad. Tepe yksekliindeki yetikin buday tarlalar ile bezenmi yaylaya doru uzand. Bat duvarnn ana kale265 HEMNGVVAY leri, kardaki karanlk tepenin zerini kaplayan sk am ormannn iindeydi.) Albay, tabur kumandann ve S-2 ile S-3 subaylarn yanna alarak, sabah giriilecek ileri hareket iin kefe kt. Hattn alaca yerde (Deyime dikkat edin : Hattn almaya teebbs edilecei yer deil, alaca yer diyor), bir tank bl ile bir tanksavar bl bulunacakt; fakat bize sadece be tank verdiler. Bir dzine tanksavarmz olacakt; sadece 9 tane gnderildi. O zaman hereyin nasl olduunu ve bata benzin, her eyin sknts ekildiini unutmayn. nceden tasarlandna gre (Savata tasarlananla, gerekte olan arasnda byk fark vardr. Bu, tpk yaantnn nasl olmas gerektii ile, nasl olduu arasndaki farka benzer), bir gece nce ehre giren L bl sa kanatta decek ve ate gcyle saldry destekleyecekti. K bl erkenden, sabah saat 6'da yrye gemiti. Tanklar, tanksavarlarla birlikte saldrya kalkacaklard. Harekete getikleri srada tanksavarlar ehre vard ve ancak yarmda tanklar geldi. Sadece be tane. Topu topu be tank! bl yedek olarak arkada bulunacakt. O gn olan bitenleri hatrlayacaksnz. (ok, o gn ok eyler olup bitti!) Albay da Birinci Tabur'dan bir blk alp (Birinci Blk) bunlar ileri srd. Yani, saldrya blk birden kalkacakt. Saat bir sralarndayd. Albayla beraber saldrnn balangcn seyretmek iin soldaki gzetleme mevkiine ktk. Saldr iyi balad. K bl tanklarla birlikte harekete geti ve tanksavarlar da yanlarn266 gal stanbulu da, srtn eteklerine kadar ilerlediler, burada durdu-dular. Durmalar da gerekiyordu. Onlar kk srta u-lar ulamaz, L bl sa cepheden makineli tfekleri, 60 milimetrelik havan toplar ve dier btn silhlar ile, dikkatleri K blnn zerinden ekebilmek iin amansz bir ate at. Tanklar ve tanksavarlar tepeye kar harekete getiler ve ayn anda saldrya kalkan birliklere kar yerde de kullanilan ve makineli tfekler kadar seri ate edebilen Alman uaksavarlar ate at. yi bildiimiz 88'ler de ateleri ile boy gsterdiler. Makineli tarrakalar kulaklar trmalamaya balaynca, askerler tanklardan nceden kararlatrld ekilde indiler ve yukar trmanmaya baladlar. Herey ormann nnde geni ve bombo alana varncaya kadar iyi gitti. Almanlar 88'likleri ve uaksavar toplar ile gerekten ok youn bir atee baladlar. Tanksavarlardan biri ormana giren kk yol zerinde bir mayna apt. Tanklar ileri atld. Fakat ok

srmedi. Bir tank savar ve bir de tank kaybedince, askerler birden tersyz ettiler. Geri ekilmeye balamak nasldr, bilirsiniz. Yarallar ve sendeleyen bir ka arkadalarn da beraber srkleyerek geri ekilmeye baladlar. Ricatn neye benzediini tahmin edersiniz. Sonra tanklar da geri ekilmeye balad, tanksavarlar da geri ekilmeye balad ve askerler srler halinde geri ekilmeye baladlar. Apak, hibir siper olmayan alanda arpmalarna imkn yoktu ve yaralanmayanlar, yaralananlar hesabna ac ac seslenerek doktor istiyor267 HEMINGVVAY lard. Bunun insanlar ne kadar heyecanlandrdn bilirsiniz. Ben Albayla beraber evin yannda oturmutum ve saldrnn ne kadar iyi baladn birlikte grmtk. Baarl olarak da devam edeceini sanmtk. Derken 'ricat' balad. Drt tank tepenin eteine doru geldiler. Hereyin nasl altst olduunu bara ara anlattlar. Bunun zerine Albaya Uzun bir sreden beri ben nc taburdaym 'Komutanm, msaade ederseniz ben gideyim, u hainlerin hesabn grp tepeyi alaym.' dedim. Albay, 'Sen bir S-2 subaysn, kararghta grevlisin. Otur oturduun yerde,' dedi. Fena terslenmitim. Canm skld. On on be dakika kadar daha orada bekledik. lk yarallar gelmeye balamt. Hl yerimizde sayyorduk ve bu sava kaybedeceimizi dnmeye balamtm. Sonra birden Albay seslendi: 'Gel uraya uzanalm bakalm! Bunlar biraz drdklenmek istiyorlar. Nasl olsa kuzular bu saldry pskrteme-yecekler!' Bylece tepeye doru ilerledik. Saa sola sinmi kk gruplara raslyorduk. Albayn grnn bilirsiniz. Elinde 45'lik tabancas tepeye doru sk admlarla ilerliyordu. Tepenin yeniden alalmaya ba-'lad yerde, dz bir taraay andran bir alan vard. Btn tanklar ve tanksavarlar bu alann ardna sinmiti. K bl de darack bir hat boyunda szde mevzilenmiti. Hibirinin yaayan lden fark yoktu. Saldr yatmt. Albay tepeden yukar geldi ve askerlerin sindii yere yzn dnp seslendi : 'Kalkn u Almanlar 268 GAL STANBULU esir aln bakalm. Gebertin u muhallebi ocuklarn! Derhal kar tepeyi igal edin ve hakim olun oraya.' Susar susmaz koca 45'liini ekip Almanlarn ate ettikleri yne doru stste tetie bast. Ardndan seslendi : 'leri! u Almanlarn hakkndan gelelim. leri ocuklar! Artk kimse durduramayacak bizi!' Kimsede kprdanma yoktu; fakat o devam etti barmaya. Bir sre sonra da bir ksmn harekete geire-bildi. On be dakika sonra ise, hemen hepsini. Askerlerini coturduktan sonra, Albay, ben ve Smith (Tul-lahoma'l avu James C. Smith en ne getik ve saldr yeniden balad. Doru orman ynne ilerledik. Ormanda durum ktyd, ama imdi iler yeniden yolunda gitmeye balamt.

Ormana daldktan sonra, tanklarn hareket kabiliyeti kalmyordu. Tanklar darda, aalarn eteinde kaldlar (Buras sk bir am ormanyd. Top atei aalarn bir ksmn yerle bir etmiti ve kopuk dallar, ormann yar aydnlnda insana mzraklar hatrlatyordu. Askerler de ormann karanl karsndaki korkularn yenmek, Almanlar bulup ate etmek ve ldrmek iin sada solda baryor ilerliyorlard.) Ormanda ate edilmesini biraz sonra yasakladk. nk K bl de ileri harekete geip ormana girmiti. Albay, ben ve Smith ileri geip iine tanksavar yerletirebileceimiz bir ukur alan bulduk. Artk saldr olanca hzyla devam edebilirdi. Birden samzda bir beton mevzi gzmze arpt. Buradan zerimize ate atlar. Mevzide Almanlar olduuna karar verdik. (Bu beton mevzi, evresine dikilmi am aalar ve iyice boy atm otlar arasnda ilk bakta hi farkedil-miyordu. Otomatik havalandrma tertibatl, kaplar 269 HEMINGVVAY otomatik alp kapanan, askerler iin de yerin 4,5 metre altnda zel mevzileri olan, zel k kaps sayesinde dman tarafndan aldktan sonra ierde sakl 50 SS askerinin kp dmana arkadan ac bir darbe indirmesine frsat veren, Maginot tipi bir yapyd.) imdi ukurun iinde Albay, ben, Smith ve St. Poix'dan beri yanmzdan hi ayrlmayan Roger adl Fransz gencinden baka kimse yoktu. Savata gerekten yaman bir genti. Beton mevzideki Almanlar zerimize atee devam ediyorlard. Biz de ierdekile-ri dar kartmak iin zorlamaya karar verdik. Bize bakan tarafnda bir mazgal delii vard; fakat etraf aalarla kapl olduu iin gremiyorduk. Yanmda topu topu bir el bombas bulunuyordu. nk bamza byle birey geleceini hi dnmemitim. Mevziin on metre kadar yanna sokulmu durumdaydk. Tepesinin de nasl olduunu bilemiyorduk. Grn ahap bir da evini andryordu. Bu arada zerimize devaml ate yadrlyordu. Albayla Smith sa taraftaydlar. Roger, farknda olmadan dosdoru zerlerine gidiyordu. Atein nereden geldiini kestirmek imknszd. Olanca sesimle yere yatmas iin Roger'ye seslendim. Kendisini tam bu srada vurdular. Silhn par-lad yeri grmtm, derhal tek el bombam oraya doru salladm, ama tutturamadm. Bomba aalardan birine arparak patlad. Smith, Fransz gencini bileklerinden ekerek geri ald, derhal zerindekileri karmay denedi; nk henz yayordu. Soldaki dar siperden birden bir Alman askeri doruldu. Smith tabancas ile adam alaa etti. Ve askerin dt yer270 GAL STANBULU de, elindeki el bombas patlad. Olayn ne kadar hzl cereyan ettiini bundan da anlyabilirsiniz.

Ormann nndeki dz alandan imdi youn bir ate balamt. Smith, 'Albaym, siz u ukurun iine uzanverin, nk Almanlar yaklayorlar,' diye fsldad. Ormann hemen nndeki buday tarlasndan ve saman ynndan ate sesleri geldi. Almanlar buradan da ate etmeye balamlard ve arkamzda olmalydlar. Albay krk belii ile bir Alman daha alaa etti. Smith de tfei ile dier ikisini ldrd. Ben mev-zinin gerisindeydim ve yolun ilerisinde, bizden elli metre kadar arkada duran birini indirdim. Adamn kprdanmas duruncaya kadar zerine defa ate etmek zorunda kaldm. Yine de ldremedim zavally. nk bir sre sonra bir tanksavar ilerlerken, yaral dman askeri hl yolun tam ortasnda yatyordu ve aracn zerine geldiini grnce, davranp kamak istedi; fakat gc yetmeyince tanksavarn altnda kalp paraland. Geri kalan Almanlar tarlaya doru geri ekildiler ve pek fazla bamz artmadlar. Sadece uzaktan karlkl ate ediliyordu. n ldrdmz ve bir o kadarn da yaraladmz biliyorduk. Ne yazk ki yanmzda el bombas yoktu ve beton mevzi iindeki Almanlar da herhalde kendilerini ardmz zaman dar kacak deillerdi. Ben Al-bay'la beraber kalp dar kmalarn beklerken, Smith de geri gitti ve bir sre sonra bir tanksavarla birlikte dnd. Bu, eski bir Alman tabancas ile zeri271 HEMINGVVAY ne defa ate ettiim halde ldremediim Alman ezen tanksavard. Almanlara nce teslim olmalarn syledik, fakat dinlemediklerini grnce, tanksavar elik kapya yneltip ateledik. Kap halla pamuu gibi atld, alevler etrafa sald. Az sonra inlemeler, hkrklar ve 'Kamerad' diye yalvaran sesler arasnda, ierdeki Almanlar dar uradlar. Tanksavar grevini yapm ve Almanlar dar kartmt. Byle garip bir manzara bir daha grlemezdi. Hepsi etrafa dalan elik ve beton paralar yznden en az be-alt yerlerinden yaralanmlard. Onsekiz asker de salam olarak kt. Bu arada ierden kulamza hl ac inlemeler geliyordu. Birinin iki baca birden elik kap tarafndan kesilmiti. Durumu grmek iin mevziden aa indim ve birka ie yar boalm viski, bir-iki kutu sigara ve Albay iin bir tabancayla birlikte dndm. Esirlerden birinin durumu hepsinden iyiydi. Hi olmazsa yryebilirdi. Dierleri ar yaral olarak yerlerde serili yatyor, ac ac haykryorlard. Salam kalan biri teki mevzinin nerede olduunu bize gsterdi. Artk hepsini tanyorduk ve arazideki her engebeye dikkat ederek, bunlar kefede-bilirdik. Tanksavar da alp 50 metre tedeki ikinci beton mevziye yneldik. Kendilerine nce teslim olmalarn ihtar ettik. Bu mevziin kumandan Alman grmenizi isterim. Bir muvazzaf subayd. armza karlk olarak, 'Bitty. S.S.S.' diye karlk

veriyordu hep. Yani en azllardand ve teslim olmak isteyenleri ldreceini 272 GAL STANBULU sylyordu. Bunun zerine nceden de yaptmz gibi tanksavar zerine ynelttik. Ateledik. Tabi bir sre sonra sa kalabilenler ktlar. Perian ve acnacak durumlar vard. Hepsi de SS ktalarndandlar. Birer birer yola ktlar ve diz ktler. Kuruna dizilmeyi bekliyorlard. Ne yazk ki, kendilerini d krklna uratmak zorundaydk. Ancak on ikisi yerlerinden do-rulabildi. Dierleri para para olmu, ya da ok ar yaralanmlard. Allann bels alann drt bir tarafna kollar, bacaklar, kafalar dalmt. Bir sr esir almtk, ama bunlara gz kulak olacak kimse yoktu. Albay, ben, Smith ve tanksavardan gayr. Bu yzden herey belli oluncaya kadar k-mldamamaya karar verdik. Bir sre sonra salk ekipleri geldi ve Fransz gencine baktlar. Roger vurulduundan beri yerinden hi kmldamamt ve kendisini kaldrmaya geldiklerinde, fslt halinde unu syledi : 'Mon Colonel, je suis content (ok memnunum albaym), Alman tepra zerinde can verdiim iin mutluyum.' Mezarnn zerine 'Hr Fransz' yazl bir tahta diktiler. Ben atldm. 'Bo verin buna,' dedim. zerinde 'L Bl' yazl bir baka tahta koydum. Fransz genci aklma geldike, hl Almanlar ldrmek istei duyuyorum iimde... Hikyede anlatlacak daha ok ey var. Sadece blnn ne yaptn, dier blklerin baarlarn da anlatabilirdim. Size tahammlnz olsayd, nc, drdnc ve dier on drt beton mevzide olup 273 HEMINGVVAY bitenleri de anlatrdm. nk bunlarn hepsi teker teker igal edildi. Birey renmek istiyorsanz, orada bulunan biriyle konuun. sterseniz, ben de hatrlayabilirsem, size o ormanda ondan sonraki on gn iinde olup bitenleri de anlatabilirim. Alman topusunun ateinden ve Alman kar saldrlarndan sz ederim. Hatrladktan sonra ok, ama ok ilgi ekici hikyeler bunlar. Efsane unsuru bile var. lerde sinemada seyredeceinizden emin olabilirsiniz. Btn bunlarn sinemaya ok uyaca meydanda. nk Albay bana, Emie, inanr msn, kendimi bazen bir film sahnesinde hissediyorum, dedi. Sinemaya aktarlmas zor olan birey varsa, hi phesiz o da Alman SS askerlerinin beyin sarsntsndan kararm suratlarn, kanayan burunlarn ve azlarn, midelerini tutarak yollarda diz klerini, zerlerine gelen tanklardan zor katklarn gstermek olacaktr. Fakat sinema bunu daha da gereki bir ekilde gsterebilir. Aslnda su mhendislerdeydi. nk silha kar dayankl elik kaplar yaparken, 105'lik tanksavar toplarn hi hesaba katmamlard.

274 YEDNC BLM ... VE SAVALARIN ARDINDAN. I BYK, MAV NEHR ( Haziran 1949, Holiday ) NSANLAR ikide bir gelip 'neden Kba'da yayorsun?' diye soruyorlar bana siz de hounuza gittii iin yaadnz sylyorsunuz. Havana stndeki tepelerde sabahn erken saatleriyle yaz mevsiminin en scak gnlerinde bile havann ne kadar serin olduunu anlatmak ylesine kark itir. Burada yaamanzn sebeplerinden birinin de d horoz yetitirmek, bunlar altrmak ve sonra da gretirmek olduunu sylemeniz gereksiz tabi. Kimbilir, belki de horoz dnden hi holan-myorlardr. Btn bir yl boyunca iftlikten ayrlmayan garip ve gzel kulardan, arada urayan gmen kulardan, her sabah yzme havuzundan su imeye gelen bldrcndan, havuzun sonunda yaayan trl kertenkele * '!,V''.'. fll ''V, |wKv' ' 277 HEMINGVVAY trlerinden, on sekiz tr olan yerli bir kuun varlndan da onlara sz etmeniz gereksizdir. Yolun altnda, VVinston Guest, Tommy Shevlin, Thorvvald Sanchez ve Pichon Aguilera ile byk para karlnda koca gvercinleri vurmaya altmz atclk kulbnden de sz etmeniz gereksiz. Kimbilir, belki de gvercinleri vurmann yanl bir i olduunu dnyorlardr. Kralie Victoria da byle dnm ve ngiltere'de yasaklamt. Belki de onlar hakldr ya da yanlyorlardr. uras muhakkak ki, bu, 'sefil' bir seyirci sporu. Ama kuvvetli, gerekten hzl kular olunca, benim bildiim kadar ile bahis tutumak iin en iyi spor. stelik bizim yaadmz yerde de bu i meru. Onlara ancak ehre indiiniz zaman ayakkab giymek zorunda olduunuz ve dnyann hibir yerinde alamadnz kadar rahatlkla, serin sabahlarda alabildiiniz iin Kba'da yaamay sevdiinizi de syliyebilirsiniz. Ama bunlar meslek srlardr. Sylemiyeceiniz daha bir sr baka eyler de var. Fakat size balk avndan ve bunun kendilerine kaa malolduundan sz ederlerse, o zaman ve eer kaa malolduundan uzun uzun konumamlarsa ya da balk avndan sevimli bir ekilde lf amlarsa ite o zaman Kba'da yaamanzn en byk sebebinin, byk, derin, mavi nehir olduunu, iftliinizin kapsndan kp, yarm saat iinde derinlii eyrek mille bir mil, uzunluu da 60 ile 80 mil arasnda deien akarsuya, gzelim topraklar aarak ulaabildiinizi ve imdiye kadar grdm en iyi balk avlama alan olduunu syliyebilirsiniz. 278 GAL STANBULU

Gulf Stream aknts iyi akyorsa, rengi koyu mavidir ve kylarnda anaforlar oluur. Biz on iki metre boyunda bir tekneyle avlanyoruz. Pilar adl balk teknemiz kh Havana limannda, kh Havana'nn yedi mil dousundaki balk kasabas Cojimar'da demiPliyor. Burann liman yazlar emniyetlidir, fakat kuzey ve kuzeybat rzgrlarnn estii k mevsiminde hi emniyetli deildir. Pilar en kt havalara dayanacak ekilde yaplm, iinde yedi kiinin yatabilecei bir balk teknesidir. Depolarnda yz galon mazotla, yz elli galon su tayabilir. Uzun yolculuklarda n gvertesine variller iinde yz galon mazot daha yerletirilebilir. Ayn miktarda yedek su da alnabilir. Tam doldurulduu zaman, 1200 kilo buz da tayabilir. New York'taki VVheeler tersanelerinde yaplan teknesi zerinde istediimiz deiiklikler de yaplmt ve biz de sonradan bir takm baka eklerle yeni deiiklikler yaptk. Pilar gerekten kuvvetli, her trl denize dayankl bir teknedir ve devingen kprs sayesinde balkla yukardan da mcadele edebilirsiniz. Genellikle Havana dnda balk avlanrken Japon mrekkep balklarnn kuyruklarndan yaplm bir oltayla, inenin ucuna aslm domuz derisinden bir para alyoruz. Bu genellikle boazn Morro Castel -Cabanas yakasnda avlanan tek direkli balk gemilerini besleyen tarpot adl balklar tutmaya yaryor. Boazn azndaki balklarn bolca yakaladklar yal apknlar iin de ayns kullanlyor. Bu yem 6/0'lk makaraya sarlm 4 metre uzunluundaki 10 numara piyano telinin ucunda yakalan279 HEMINGVVAY yor. Bu tr oltayla yakaladm en byk tarpon'un arl 67,5 kiloydu. Bunlardan daha byklerini de yakalamtk, ama girip kan gemilerin, liman motorlarnn, balk teknelerinin apalarnn yznden hepsini karmtk. Byk bir balk ekerken erzak tayan tekneler ya da motorlarla baedebilirsiniz; fakat boazdan aa inen byk bir tanker ya da ilebe kar yaplacak hibir ey yoktur. Bu yzden biz de bu yolu ancak bo grdmz zaman tutuyoruz ya da akam saat yediden sonra limana giriyoruz. nk bu saatten sonra limana giri iin fazla cret alndndan, giriler azalyor. Bulvarlarn ardnda, eski Havana'nn parklar ve binalar uzanyor; br yakadan da pembe - sar tal, dostlarnzdan ounun zaman zaman siyas hkml olarak iinde yattklar Cabanas kalesinin basamaklarn ve duvarlarn geiyorsunuz. Sonra Morro'nun kayalk arazisini ayorsunuz. Beyaz, uzun deniz feneri de burada. Derken Morro'dan iki yz metre kadar tede, suyun bol olduu srada, byk nehri buluyorsunuz. Pilar'n pruvas limann gri-yeil sularndan ayrlp koyu mavi sulara ban daldrnca, bazen, teknenin burnundan bir kme uan balk havalanverir ve ite o zaman balklarn sudan karlarken meydana getirdikleri ipekli bir kuman yrtln andran sesi iitebilirsiniz.

Eer bunlar normal boydaki uan balklarsa, \yl bir iaret olarak nemli saylmazlar; fakat buuk 280 GAL ISTANBULU kiloluk byk, kara kanatl, sudan kurunlanm gibi frlayan Bahia uan balklar ise ve yeni bir hz kazanmak iin kuyruklarn rpyorlarsa, bu ok iyi iaret saylr. Byk Bahia uan baln grmek, baln kendisini grmek kadar iyi bir iarettir. Bu arada kaptan Gregrio et oltasn hazrlamtr bile. Et oltas, yeni bir buluudur onun ve bundan ilerde sz edeceim. Gregrio Fuentes, 1938'den beri Pilar'n kaptan. Bu yaz elli yana bast ve daha drt yanda iken Kanarya adalarnn en kklerinden olan Lanzarote' den yelkenle denize ald. Kendisini kk bir balk teknesinde kaptanlk yapt Dry Tortugas'ta tandm ve 1928'de ikimiz de burada yaman bir kuzeydou frtnasndan kurtulmu olarak bulutuk. Soan almak iin teknesine ktk. Biz soanlar satn almak istiyorduk, ama o bize' karlksz verdi, ayrca bir de rom ikram etti. O zamana kadar grdm en temiz tekne olduunu hl hatrlyorum. imdi aradan on yl geti, yine de biliyorum ki balk tutmak yerine bir gemiyi yine prl prl temiz tutmay, cilalayp parlatmay tercih eder. Fakat yemek yiyip uyumaktan ok, balk tutmay ye tuttuunu da biliyorum. Gregorio'dan da nce Carlos Gutierrez adnda yaman bir kaptanmz daha olmutu, fakat ben spanya Savan izlerken, biri onu kiralayp benden ald. Gregorio'yu bulmak da byk bir talih eseriydi ve gerekten bir deniz kurdu oluu, Pilar' byk frtnadan kurtarmt. eytan kulana kurun, onun ynetiminde iken ,deniz sigortasndan hibir talepte bulunmadk. 1944 yl ekiminde saatte 180 mil hzla esen kasrga srasnda kk teknesinde ayakta ka281 HEMINGVVAY lan tek gemici, Gregorio olmutu. O kasrgada btn tekneler ve donanmaya ait gemiler, liman evresindeki caddelere ve tepeciklere vurmutu hep. 1948'de-ki yaman kasrgay da atlatmay bilmiti. Artk limandan kmsanz, Gregorio da et oltasn hazrlam ve bataki yemleri salmssa, gzelim gnde uan balklarla birlikte rzgr altnda douya doru yol alabilirsiniz. Greceiniz marlin adl ilk nehir bal, kayalktan uzaklamanzdan on dakika sonra ortaya kacaktr. Balk, iki i olta arasnda zigzaklar yaparak dalp kan byk, beyaz tahtadan taran arasndan gelebilir. Su zerinde srayp hoplayan yemlerden birinin yannda grnebilir. Ya da koyu renk sularn zerindeki bir dalgay yarp teknenin yannda yarmaya balyabilir. Kaptan kprsnden kendisini ilk grnzde kahverengidir; sonra ykseldike, koyu krmz bir renk alr. Yan kanatlar lavanta yeili renktedir. Dalarken gerek birer kanat gibi alrlar. Suyun altnda balktan ok, dev bir denizalt kuuna benzer.

Eer ilk gren Gregorio ise, Balk! Balk, Baba! Balk! diye feryad basar. Eer ilk gren siz iseniz, dmeni brakr ya da karnz Mary'ye teslim eder, k tarafa gidip Grego-rio'ya mmkn olduu kadar sakin grnmeye alarak, Balk! dersiniz. Artk o taran arkasna gemitir ve siz de mrekkep balnn kuyruunu koturmaktasnz. Gregorio 60 santim uzunluundaki silindir biimli tahtadan meydana gelen tara, balktan uzakta tutmaya almaktadr. Balk da koup yakalamak iin uramakta282 GAL ISTANBULU dr. Taraa doru daldka, az suyun stne kar. Fakat Gregorio tara baln aznn yetiemiyecei yerde tutar. Birden ekecek olsa, balk derine dalabilir. Bir bakma boa ile oynaan toreador gibi davranmakta, yemi baln menzilinin tam snrnda tutmakta, fakat asla reddetmemektedir. Mary, Ne gzel deil mi? der. Oh, Baba, u izgilerine, u renge, kanatlarnn u rengine bak! una bak, una! Siz, Bakyorum, diye, karlk veriyorsunuz ve artk ty taran nne getirmi durumdasnz. Gregorio da gryor ve tara belirli ekilde ekip uzaklatrrken, balk da mrekkep balnn kuyruunu farkediyor. Kovalad koca ey artk kaybolmutur, ama onun yerine en sevdii ey kvermitir ortaya. Kuyrua saldrd srada baln az iyice sudan dar kyor ve ak azn siz de gryorsunuz ve kuyrua vurduu anda, sk sk tuttuunuz snkl balk oltasn salyorsunuz. Kuyruk baln ak aznn iinde kayboluyor. Midesine indiini gryorsunuz, az kapanyor. Baln dndn, gm gibi parldadn, dnerken izgilerinin ortaya ktn izliyorsunuz. Ban evirince, olanca gcnzle vuruyorsunuz; sonra serte, daha serte bir daha, bir daha vuruyorsunuz. Zpkn yerletirmek iin. Bu srada srayaca yerde kaacak olursa, emin olabilmek iin birka darbe daha indiriyorsunuz. nk kuyruu yutmu olsa da, yine de zpkmlanmamsa, hepsini alp gtrebilir ve kaabilir. Derken zpkn birden hissediyor ve sryor balk. Tm vcudunu sarsarak dos283 HEMINGVVAY doru suyun dna frlayabilir. ok ykseklere kadar frlarken evresine bol bol su saar. Tekrar suya gmlrken denize atlan bir ta gibi byk bir ses kartr. Ve srar, bir daha zplar, hoplar, bazen teknenin bir yanna der; bazen grlmemi bir hzla br yanna. Oltann lgn gibi frdndn bu srada grebilirsiniz. Bazen o kadar kuvvetle eker ki, su zerinde gri bir kme uzaklar, srekli srar ve bu eki gc yznden kendisini durduramazsnz. Bu srada Mary, Pilar'n iki motorunu birden geriye ark ettirip altrr. Bal yakalamak iin metrelerce a kaybedersiniz. En sonunda teknenin yanna kadar ekip daha iyi kontrol altna almak mmkn olur. Bu sefer dnp dolanmaya balar. Siz de gittike daha

yakna, biraz daha yakna ekmek iin didinirsiniz. Ta ki Gregorio bal kapp sopayla vuruncaya ve yukar ekinceye kadar. Bu, iin tam olarak yolunda gidiidir. Kap dnmeye devam edebilir, ka kadar gidebilir. Size bal kapmak, sopayla vurup yukar ekmek kalr artk. Fakat iler her zaman bu ekilde yrmez. Bazen tekneye aldktan sonra her eye yeniden balyabilir. lk yakaland zamanki gcyle rpnmaya balarsa, o zaman kendisiyle yeniden savamak gerekir. Bazan da; eer ok iri, izgili bir balksa, kendisini tekneye 10 metre kalncaya kadar ekersiniz, fakat daha fazla yaktramazsnz. Kanatlarn gerip her yne doru yzer. Siz de seeceiniz yne, seeceiniz bir hzla ekersiniz bal. Hareketsiz kalacak 284 GAL STANBULU olursanz, teknenin altna - stne dalar. Uzaklaacak olsanz, olduu yerde durur, bir santim ilerlemeyi reddeder. Hibir balkta grlmeyen direnci ve inad gsterir. Anlattklarm, kuvvetli erkek ve izgili bir bala raslamamsanz, size hi yararl olmayacaktr. By-leleri yaklamamakta grlmemi bir diren gsterirler. Elbette bala engel atp en sonunda srkleyerek gtrebilirsiniz. Fakat kpek balklar bu srada bala saldrrlar. Biz bal daha gc yerinde iken tekneye yaklatrmay tercih ediyoruz. 1931'de balklar kpek balklarna brakmamay rendiimden beri, dolatm sular ne kadar kpek bal ile kaynarsa kaynasn tek bir marlin ya da tuna baln canavarlara kaptrmadm. Onlarla hzl, fakat sert olmayan bir ekilde savayoruz. Bu iin srr, hi dinlenmemek. Avc dinlenirse, balk da dinleniyor. Bu da bala gcn tekrar toplama frsatn veriyor. Ya da derin sulara dalmasna yol ayor. Canavarlar da bundan yararlanyor. imdi baln metre derinde, bir at gibi direndiini biliyorsunuz. Yapacanz tek ey, onunla birlik olmak. Ona hakim olun, fakat bunun uysalca stesinden gelin. Asla barmayn. Barmak, bal gcendirecek ya da kzdracaktr. Her ikisinde de daha kuvvetle direnecektir. Balk bir at kadar kuvvetlidir. Ona ata davranr gibi davrann tpk. zerinde btn gcnz kullann, onu inandrn ve ylece gtrn. Sonra kapp yumuaka vurarak yukar aln. At yrtmek iin hayvan ldrmeniz gerelcli deildir. Kendisini inandrmanz yeter. Gerekten byk 285 HEMNGVVAY ve gl bir bala kar da ayn ekilde davranmanz yeter. Bunu yapmak iin de, iyi koullar altnda bulunmanz gerekir. Eski model takmlarla ksa srede gerekten byk balklar avlayabilir ve bunlar kpek balklarndan da koruyabilirsiniz. Ama balk olmanz ya da hi olmazsa takm ok iyi kullanabilmeniz gerekir. Bu tr takm size bol spor yapma frsat hazrlar, ama ancak kk ve orta boy balklar

yakalayabilirsiniz. Bu takm kullanmak iin atlet olmanz gerekmez. Formda olun yeter. Deilseniz, iki- balk yakaladktan sonra form tutarsnz. Aksi halde Gulf Stream'de balk avlamann size uygun bir spor olmadna karar verirsiniz. Kuvvet ve ustalk isteyen her spor dalnda, bu sporu yapanlar oyunun kurallarn, az da olsa bir ustalk edinmeyi ve formda olmay isterler. Byk balk avnda ise hortlak gibi kiiler fekneye biner. Ucunda ister balk olsun, ister olmasn, bunlar 500 metre oltay makaraya bile sarmaktan acizdirler. stelik kendilerinden iki - defa daha ar balklar yakalayacaklarn sanrlar. Kendilerine gvenleri vardr, nk bu iin nceden bakalar tarafndan yapldn iitmilerdir. Fakat benim bildiim kadaryla hi de drst bir ekilde yaplmamtr. Btnyle tecrbesiz ve antreman-sz avclar, rehberlerin, kaptanlarn, tayfalarn fizik yardm olmadan hibir ey becerememilerdir. En sonunda imdiki vinli makaralar, kopmayan srkl balk oltalar yaplm ve av herkes iin kolaylamtr. Artk en tecrbesiz kiiler bile, byk balklar avlayp bunlar vinlerle ekebilmektedir. 286 GAL STANBULU Amerikan Tabiat Mzesi'nin himayesi altnda U-luslararas Balk Sporu Birlii, spor iin yaplan balklkta bir takm Standard ller koymay denemi ve sporun bu standartlara uygun olarak, drste uygulanmasn istemitir. Bu ve dier alanlarda bunun byk yarar olmutur. Fakat tekne fiatlar ok pahal olduu, rehberlerle av merakllar hereyden ok sonuca baktklar iin; byk balk av bir spor olmaktan ok, byk bala kar alan bir sava durumuna gelmitir. Sportmen balk avclar iin bu inat, mit krcdr. Byk bir baln nasl yakalanacann renimi ar olmu, fakat devaml ilerleme kaydetmitir. Pek az rehber ve balk avcs balklara artk ate etmekte ya da zpknlamaktadr. Tel olta kullanlmas ldrc bir avlanma usuldr ve bu yolda yakalanan balklar spor rekoru olarak kabul edilemez. Fakat biz bunu balklar su yzeyinde deilken, ne kadar derinlikte olduklarn anlamak iin kullanyoruz. Bu, bir bilimsel denemedir; sonular dikkatle kaydedilmekte ve defterlere geirilmektedir. Yani ticar amalarla yakalanm balk ilemi grmektedirler. Dikkatle yaplan bu kayt ilemi, hi phesiz ticaret iin avlananlara deerli bilgiler salya-caktr. Yardm grmeden ve abucak, gerekten byk bir balkla savamak, hi dinlenmemek, bal da dinlendirmemek, on raundluk bir boks mana benzetilebilir. Hi dinlenmeden, bal da hi dinlendirmeden iki saat mcadele etmek ise, yirmi raundluk bir boks madr. 287 HEMINGVVAY Balk av srasnda lecek olursa, civarda bulunan kpek balklar kendisini yer. Kpek balklar saldrmazsa, len bir bal derin

denizden alp getirmek, derin denizde byk balk avclnn en zor blmlerinden biridir. Biz yln eitli aylarnda, eit eit boylarda, kk, orta, iri, ok iri balklar en sportmence bir mcadele ile yakalamak iin takmlar denedik. Ben en hafif takmla bile balk yakalanabileceine inanyorum. dealimiz, bal gerekten ekerek, fakat srayp mmkn olduu kadar serbest hareket etmesine imkn veren bir takmla yakalamaktr. Bu ideal bir yana, bir de et olta konusu var. Bu olta 800 metrelik bir telden meydana geliyor. Su yzeyinde balk yokken, olta bulunduu yerde salnyor. Raslad her tr bal yakalad gibi, ok derinde bulunan ve yzeye kmayan marlin'leri de yakalyor. Bununla besleniyor, gnlerce dayanyor ve buzdolab nitesini dolduruyoruz. Olta gerekten cezalandrc, fakat sert olmayan bir tel. Et oltas ile 1948'de yakaladmz en byk balk, 105 kilo arlnda izgili bir marlin'di. Bal gn avlandktan ve su yzeyinde hibir ey grmedikten sonra ele geirmitik. imdi et oltasnn u sakin Austos ve Eyll aylarnda, balklar derinde yaarken ve su yzeyine gelmezken neler becereceini merakla bekliyoruz. Bir byk balk, ineyi yutunca ban sallamaya balyor, sonra oltay az ile sallyor; derken sizi ekip gtrmeyi deniyor. Gerekten kuvvetli ise, hepsini birden alp gtrd oluyor. Biz de onunla birlikte gitmeyi 288 GAL ISTANBULU tasarlyoruz. Pilar abuk harekete geebilirse, bala hakim olma ansmz var. Bu da Mary'nin grevi. Gerek byk balklar ilk hamlelerinde daima kuzeybatya yneliyorlar. Havana ve Miami arasnda uacak olursanz, mavi denize bakarken bir kayann zerinde at tepiniyormus gibi evreye beyaz kpkler saldn ve bu beyaz kpklerin iinde bir kara teknenin, ardnda beyaz dalgalar brakarak ilerlediini grrseniz, bilin ki o biziz. Utuunuz ykseklikten beyaz kpkler size pek byk grnr ve kuzeybat ynnde ilerlerse, bize bol bol baarlar dileyebilirsiniz. nk buna gerekten ihtiyacmz olacaktr. Ben imdiye kadar bir gnde en ok yedi byk balk yakaladm. Fakat Pepe Gomez - Mena ile Martin Menocal birlikte, bir gnde 12 tane tuttular. Dorusu bu rekoru Kba'nn kuzey kylarnda akan byk nehirde kendileri, ya da yerli balklardan bir bakas krmazsa, zlrm. 289 ATE ( Nisan 1951, True ) YZME havuzunun yannda le yemeini bitiri-yorduk. Rzgr hi esmediinden Kba iin scak bir gnd. Ama aalarn bir glgelik meydana getirdii yre serindi. Hele daha da dibe gidecek olursanz, souk denecek kadar serindi. Glgede olsun diye ardak altnda kurulan sofrann yanna varncaya kadar, iki yerliyi de farkedeme-mitim. Bambu ve alamo

aalarnn sudaki yansmalarn seyre dalmtm ve bam kaldrp da iki delikanly masann yan banda grverince, iyiden iyiye daldm anladm. Yapraklara basarak gelmilerdi, fakat yine de kendilerini ilerdeki yamur snann kesinden itibaren grebilirdim. Biri pek iri yaryd ve yzn hatrlyordum. br onun guardaspaldasmyd. Bu sizi arkadan vurulmaktan koruyan adamdr. Byk, iri yar olmas ge290 GAL ISTANBULU reksizdi ve daima bir para geride duruyor, ban hep arkaya eviriyordu. ok iri yar bir Joe Walcott'u,andran adam bana bir mektup getirmiti. Mektup kendisindendi. Anlaldna gre ba dertteydi ve mmkn olduu kadar abuk bir Gney Amerika Cumhuriyetine snmak ihtiyacndayd. ki kiinin lmne, be kiinin de yaralanmasna sebep olan iki arabal bir baskna katlmakla haksz olarak sulandrlyordu. nce birinci araba gelmi ve bir baskn havas yaratmak istemi, ate amlard. Dostlar dar uramlar, hibiri burnu bile kanamadan ellerinde silhlar kar saldrya hazrlanmlard. Sonra ikinci araba kagelmi, iindeki ana kuvvet hepsini temizlemiti. Bana akladna gre, bu adam haksz yere ana kuvvetten biri olmakla sulanyordu. imdiye kadar birka defa daha da haksz yere byle durumlara uramt. Cebinde otuz be sentle sokak ortasnda vurulup ldrlen bir arkadamn dostu olduunu ileri sryordu. Bu arkadam resm memur olduu halde tek kuru almamt, ahs serveti de yoktu. Bu zamanlarda bunun ne demek olduunu bilirsiniz herhalde. Vurulup ldrlen dost, mahall niversite takmnn baarl bir bek oyuncusuydu. Usta bir eyrek bekti de; ayrca hafbek olarak da oynyabilirdi. ld zaman, cumhuriyet rejiminin spor direktryd. Hikimse cinayetten sank olarak yakalanp cezalandrlmamt. Arkadam biraz tabanca merakls olarak bilinirdi. Fakat kendisinin lyk olmayanlar ldrdn hi isitmemitim. Her ne halse, ldrld 291 HEMINGVVAY zaman cebinden otuz be sent kmt, hibir bankada paras bulunmamt ve silhszd. te adamn dostu olduunu iddia ettii adam, byle bir insand ve yznn 500 dolara ihtiyac olduunu hatrladm. Kendisine ikiyz dedim. yle sanyorum ki haksz yere itham edilmeden baka bir lkeye kaabilecek. imdi bu baskn-vurgun hikyesini arka plna alp, savunmak iin ate amak imknndan yoksun bir ceylnn nasl avland konusunda 2000 kelimelik bir yaz yazacam. atal boynuzlu ceyln avlamak iin iki yol vardr; belki daha dil olan da bulunur. Bunlardan biri, arka ayrlkta dolaan ve kendisini ailenin bir ferdi sayan erkek karacay vurmaktr. Mevsimin al gn Ceyln garanti edilir diye balayan

reklmlara kanan ve VVyoming'e koan cieri be para etmeyen biri tarafndan vurulur. ok defa acemice ate edildii iin, hayvan gbeinde bir delik, ya da krk bir ayakla kaabilir. Yalnz beyler, ceyln dz ayrlktadr ve kesik bann avc iin ne kadar deerli bir zafer iareti olduunu bilirsiniz. Bir de ceylnlar Casper'le Ravvlings arasndaki basamakl ve engebeli arazide avlarlar. Hem de arabalarn yardm ile. Bunlar daha ok avc tar. Ciplerde sadece birka kii bulunur. Sonra silh tayclar, sryle avc, Jack, ama bir silh taycnn rahatsz olabilecei kadar rahatsz ekilde. Fakat beyler, ceyln peindesiniz ve ate edip vurmanz da garanti edilmitir. u arabalar sizi vah hayvanlarn menzili iine kadar gtrecek ve siz de niancl292 GAL STANBULU nz ispatlayacak ya da ispatlayamyacaksnz. Bir daha tutun soluunuzu. Nian aln, skn silhnz. yi nian alr ve boynuzla kula kartrmadan, dii bir geyik yerine, gerekten bir erkek ceyln vurabilirse-niz, beyler, bu gerekten bir zaferdir sizin iin. Hayvan -kuvvetli bir ihtimalle iki omzundan birden kurunlanmtr ve siz elinizde hanerle yaklarken hl yaamaktadr ve gzlerinizin iine bakarak yerinden kalkmay deneyecektir. Gzlerine bakp ceylnn, Hey Allahm, ben buna lyk olmak iin ne ettim? diye dndn anlyabilirsiniz. Bir de nc yol var ki, ak arazide yaya ya da at srtnda avlanrsnz ve bunda ceyln vuracanz garanti edilmemitir. Bu yaznn yazar, uzun bir sre dndkten sonra, eti iin hari, tehlikeli olmayan bir hayvan spor iin avlamann apak ktlk olduu inancna varmtr. Bugn soutma aygtlar sayesinde etleri uzun bir sre saklamak mmkn olduundan, avclarn says grlmemi derecede artmtr. ylesine artmtr ki, av mevsiminin her gnnde bir sersem, size ya da atnza ate etmezse, anslsnz demektir. Bu i balaynca, sadece bir tek karl bulunur. Aa ate ederek, kendinizi serbest brakn. nk ceyln, geyik, karaca, ala arkadan vurulmaz ve ate eden kii sportmenlik ynnden ne kadar az gelimi olursa olsun, bu temel kural bilir. Ve kalkar bir dii kpein yavrusunu vurursanz, bu sadece bir av kazasdr. Ancak size ate ediyorlarsa, arkadan ate edin. Sakn beyaz bayrak sallamayn. Sizi kel bir kartal sanabilirler. Kzl earbnz sallayacak olursanz, bir tilki ya da ykc bir unsur olduunuzu sanabilirler. 293 HEMINGVVAY Fakat benim bildiim kadaryla, srtndan vurulan birinin, dnp atee karlk verdii grlm ey de-, il. zellikle arkadan ayaklarnn bulunduu yere ate edecek olursanz. Tabi, bir avc dilerse srtna bir megafon da alp daa kabilir ve vurulacak olursa, megafonu alp yle seslenebilir: Karde avc ve dost sportmenler, ltfen ate kesin! Ben iki ayakl

konuan bir hayvanm ve gelir vergisi dyorum. Bu yl bizim avlanmamz iin mevsim almad... Delikanl, bouna ban derde sokmu olacaksn! Ya da daha kestirme olarak ve daha sportmence bir davranla yle de diyebilirsiniz : Karde sportmen, vazge; karndaki benim! Fakat gereken megafonlar salanncaya kadar ben, bana ate edecek karde sportmenleri arkadan vurmaktan yanaym. nk ate eden bir karde sportmen bile olmyabilir. Delikanllk ya da ocukluk anzn eski dostlarndan, yoldalarndan biri de olabilir. Gelelim imdi tepelerdeki ceylna. Bu, ok neeli bir avd. ocuklarmdan de uzaklardayd. Berlin'de piyade yzbas olan Jack de, balkdr. O balk avlamay tercih etmiti. Dier iki ocuktan biri dar admn atmazd, br de Jack'-le birlikte balk tutmaya gitmiti. Aslnda hibir ey tuttuklar yoktu. Aalarn zerindeki srtlarda koca erkek ceylnlar bulacamz sanyorduk. Biri grmt. Oysa, yanl bir ey vard bunda. Engebeli topraklarda bulunuyorlard. Bir milden tesi grnmyordu; bu yzden sinirliydiler ve devaml gzetliyorlard. 294 GAL STANBULU Pashimeroi'den aada, Modas Gemi diye tannan birinin kulbesinde uyuyorduk. DDT'nin ve pskrtme illarn bulunmasndan nceydi ve bu Modas Gemi de sr yerine en seme bcekleri yetitirirdi. O zamanlar ellisini akn olan Taylor VVilliams' Delikanl, beni de, ocuk diye arrd. Bana, ocuk, sen binici olacaksn, ok iyi nian alacaksn ve ben seninle gurur duyacam, derdi. Ayrca, ocuk, eer bunlar gerekten senin oullarnsa, bir ey imeleri gerekir, diye eklerdi. Ne vurdunuz bakalm? Biz daho'dan, Sun Valley'den gelmitik. Yzme havuzunda, Ram'daki gecelerde Ketchum'n tekerleklerinde biraz incelmitik, ama Modas Gemide buna taklmt. Middle Fork'a tepeden bakan yarn en yksek noktasna kadar atla ktk. Bildiim en gzel dalard bunlar. Sonra dalardan aa indik. Her seferinde ceylnlara raslyorduk. Fakat bunlar sizi bir mil uzaktan seyrediyor, sonra kaveriyorlard. Taylor bir kratn zerindeydi ve Modas Gemi ona, Kratn zerindeki delikanl diyordu. Ceylnlara lm getiriyor. lk gnn gecesi bir cumartesiydi ve Goldburg'-da byk bir gece vard. ocuklar arabada uyudular ve Taylor VVilliams ile ben, bir de Stan Ketchell gibi her iki eliyle de ate edebilen keskin nianc Wild Bili adl bir dier delikanl, Goldburg'a gittik. Modas Gemi ise, bceklerine gz kulak olmak iin evde kalmt. j 295 HEMINGVVAY Ben dlerden uzak kaldm halde, yine de etin bir geceydi. nsan barsever olmasa, on, hatt yirmi defa dmek zorunda kalrd. Taylor istemedii iin hi dmez. Ben de zaten d

deilimdir. Wild Bili ise erifin olunu buldu ve onunla dalat. Kendisini dar arp inedi adeta ocuu. Wild Biil vurmasn iyi bilirdi. erifin oluna her vuruunda bunu iittik. erifin olu da iyi dt. Fakat mahkeme salonu falan yoktu. En sonunda erifin olu tas tara toplayp gitti. Biz de Wild Bill'i sakinletirdik, erifin oluna ilkyardmda bulunduk, sonra dndk. D bir bakma Goldburg'daki mutluluu frenlemiti. Ertesi gn de ilk gn gibi geti. Yarn en yksek noktasna kadar atlarmz srdk. Tepelerden aa indik, yukar ktk, evrelerinde dolandk. O zamanlar yalnz en kk olum, Gigi vard. Annesi kendisini at srtnda dourduu iin olacak, ok iyi ata binerdi. Taylor Williams, adam 300 metreden tfekle vuracak kadar usta bir eski Kentucky albayyd. Modas Gemi ise yel deirmenini bekliyordu ve teke gibi koktuu iin olacak, ceyln bizim taraflardan uzak duruyordu. Ben de, benden daha kafal bir uysal ksrak zerindeydim. kinci gn de byle geti ve istli topra ap tahta kprden getiimizde ve pamuk tarlalarna daldmzda, ay oktan ykselmiti. At srtndan inmeyecek ve Modas Gemiin balk hikyelerini dinlemeyecek kadar gzel bir geceydi, getirdiimiz limonlarla bol bol viski itik. Modas Gemi imdiye kadar hi kark iki imediini, fakat bu defa deneyeceini syledi. 296 GAL STANBULU Ka yandasn sen Modas Gemi? diye sordum. Oul, dedi. General George Armstrong Cus-ter'i Little Big Horn'da vurduklar zaman ben, bir yam doldurmutum. Bunun imknsz olduu apak ortadayd. Bunun zerine Modas Gemie, Taylor'un ka yanda olduunu tahmin ettiini sordum. O ocuk daha, dedi. Peki, ya ben? Sen de daha yeni balyorsun hayata. ocuklardan ne haber? Hepsi palavra; yalnz u eerinde duranla oturan hari. Sen nereden geldin Modas Gemi? Tanr bilir. Unuttum. Hi Montana yolunda bulundun mu? Elbet. Ya VVyoming'de? VVagon boks malar iin oraya gittim. mkn yoktu buna; bunun zerine Tom Horn'u tanyp tanmadn sordum. Tom mu? Boynuna ilmii geirmeden nce syledikleri hl kulamda. Yok, Tom'un bana ilmik ge-irmemilerdi. 'Beyler,' demiti, 'u hayatta tek istediim ey, bir ift ar ayakkab ile kuvvetli bir iki. ve btn dmanlarm affediyorum. Amin!' Herkes hngr hngr alyordu, ama Tom hi alamad. Sayg uyandran bir ekilde ylece, orada duruyordu. Fakat ipe direnmesin diye bir ift ar ayakkab ile kuvvetli bir iki istemiti. Bir insann bana gelecek en byk felket, ekildii ipe kar direniidir. ocuk297 HEMINGVVAY

tum, ama ipin ucunda sallann grdm, hi de gzel birey deildi. Ne aslan, ne de dierleri iin. Bir eit kanun intikam almak bu i. Ertesi sabah gn r maz atlara eer vurup yola ktk; silhlarmz da yerlerine yerletirmeyi unutmadk. Wild Bili yaptndan utan duyuyordu. erifin olunun onunla bir daha demiyeceini biliyorduk, o da bunu gecenin ortalk yerinde hatr-layvermiti. Bu kendisine ok dokunmutu; nk o d biriydi ve karsnda kim olsa drd. Ayrca erifin olunun enesini krmt, hepimiz bunu iitmistik. Yaral eli de bunun deliliydi. Bizimle beraber srmyordu atn. Erken dtk yola; alaklarda daha sis vard, daha sonra yukarlara trmanmaya baladk. Sizce durum nasl Albay? diye Taylor'a sordum. Gigi atn kendi bana brakm, eeri zerinde uyuyordu. Sanrm becerdik, diye karlk verdi Taylor. Onlara ate etmedik. Bugn nc gn; bize almaya baladlar. Bz byk erkek geyikler kam-yacaklar gibime geliyor. imdi bizim ne olduumuzu bilmiyorlar; merak iinde, bunu renmek istiyorlar. Her zamanki gibi yaptk : Ykseldik, dndk dolandk, yarlarn kenarndan getik, tekrar indik, eteklerinde at srdk. Derken bir sarmakl atk; birden az tede uyuyan ya da otlanan bir grupla karlatk. Kamak 298 GAL ISTANBULU > iin tek kar yollan vard. Attan indim, eski 30 - 06'l-m klfndan aldm. nden zerlerine vardk. Derken ben kaabilecekleri yana doru komaya baladm. 200-250 metre kadar bir mesafedeydi. Tmsein eteine vardklarnda, erkek geyiklerin en byn setim, nian alp hafife dokundum tetie. Kurun hayvann boynunu paralad. ok ansl bir ateti bu. Modas Gemi bana, Sen kt ocuk, dedi. Bir gn byle bir halt edeceini biliyordum. Taylor, Ne kadar uzaa kotuunu, ne kadar uzaktan hayvan vurduunu biliyor musun? dedi. Admlyacam da. Ben ise aldrmyordum bile; nk kimse av hikyelerine inanmaz. in btn zevki komakta, nian alp soluunu tutarken, kalbinin heyecann bastrmakta ve ne doru eilip geri tepmeyle birlikte sallanmaktayd. te ceyln hikyesinin sonu. 299 NOEL ARMAANI (20 mays, 4 nisan 1954, Look ) I BRKA haftadan beri Bay Deni Zaphiro'nun yerine Kenyann EmaliLaitokikok blgesinde geici mfetti olarak bulunuyorum. inde yaadmz sava artlar altnda bir alarm verildii an, bu grevimle Kenyallara yardmc olmam mmkn. Ama yklenmek zorunda kaldm grevlerin bir ksm, karmn hi de houna gitmiyor. Sz gelii Nairobi'ye gidip nasl olursa olsun bir Noel armaan almak imknszd. Verilen alarmlar yznden evlilik ilikilerimiz

sk sk frtnalar geiriyordu. Bu tr olaylar, kafas ve yz bir dier Ma-sai tarafndan kesilmi bir Masai'nin sakland yerden karlp tutuklanmas da olabilirdi. Olay da tam bizim yatacamz srada meydana kyordu. 300 GAL STANBULU Komu Sambas'lardan birine bir grup filin gelii de alarm sebebi olabilirdi. Bu, dikkatle kontrol gereken ve yararlanlmas art olan bir durumdu. Filler ok defa Sambaslara kt niyet beslemeden girer ve yollarna devam ederler. Filleri izlemek ve nereye, niin gittiklerini bilmek gerekir. Geici mfetti olarak alan birinin grevidir bu. Keilere musallat olan leopar gibi baka engeller de cabas. Sanyorum ki leopar aslnda bir tek kei ldrd ve sebep olduu grlt yznden histeriye kaplan hayvan, birbiri ardndan on keinin daha hakkndan geldi. Bu olay kei sahiplerince iyi karlanmad ve leoparn hesabnn grlmesini istediler. Bir kei satn aldm Afrika'da hibir ey parasz verilmez Gndzleri mkemmel meliyor, geceleri sesini bile karmyordu; bylece leopar ya da leoparlar davet etmesi imknszd. Tam bu srada Bayan Hemingvvay, grevim elvermedii iin Nairobi'ye gidememek yznden alamadm Noel armann, uakla Belika Kongosu'na giderek salamam teklif etti. Tanganika'da, Mbeya'ya kadar uzandmz, koca Ruaha nehri boyunda bir safariye ktmz ve Kenya'nn eitli blgelerini resm, yar resm ya da 'komik resm' ekillerde dolatmz halde, Bayan Hemingvvay Afrika'y grmediini hissediyordu. Arzusu Kongo'yu grmekti. Ben Kongo'yu grmek iin hi byk bir istek beslememitim. Bu geziye katlanmak yerine, Laito301 HEMINGVVAY kikok blgesinde kalp, leopar sorununu halletmek niyetindeydim. Hayvan sambas'a bir daha dnmemi, baka kei de ldrmemiti; ama hi olmazsa haftada bir civarda dolat, brakt izlerden belli oluyordu. Bu leoparn Kimana'da, ayrlar zerinde deil de, aata uyumak gibi bir alkanl vard. Bir seferinde kendisini aata grmtm; fakat bir kertenkele gibi aa szlm, ben de yamur yad ve gzlkl olduum iin ate etmekten caymtm. Kendisini yaralyabilirdim, ama arazi hayvan izlememe elverili deildi. Yksek papirslerin arasna dalp nasl olsa kaybolacakt. O sralarda leopar srekli izliyor, gndzleri dinlendii aa tepelerinde aratryorduk, izcilerle birlikte gzlerimiz havada yrrken, birden aalardan birinin zerinde koca bir kobra ylanna rasla-dk. Hayvan derhal kamaya davrand. Mahall VVakamba'llar bu olay pek gln buldular. Kobrann hareketi ok aalk bir eydi. Her kobra gibi ban kaldraca ve azn aaca yerde, dallarn arasna kap saklanmt. Kendimi iyi nianc bilirim, ama iki defa tabanca ile ate ettiim halde, kobray vuramadm ve VVakamba'da Byk Ylan Sava diye

bilinen mcadele bylece balam oldu. Bir sr silh birden atelendi ve kobra, papirsler arasnda kamaya devam etti. Blgede kalmak isteindeydim, ama Miss Mary'nin, karmn, Belika Kongosu'nu ziyaret niyeti aklma geldi (Kongo, Afrika'da uygarlk merkezlerinden biri olarak bilinir). Laitokikok blgesinden, olum Patrick'e ait ift motorlu bir uakla ayrldk. Olum Patrick'in aracn 302 GAL STANBULU ben istemitim, kendisi Tanganika'da, ringa'da, stmadan yorgan dek yatyordu. O zamanlar henz ini pisti olmayan Kajado'dan sonra Nairobi'ye doru yolumuza devam ettik ve Belika Kongosu'na varmak iin bir Cessna 180 ile havalandk. Bayan Hemingvvay'in Noel Armaan gezisi devam ediyordu. Saat 11.30'a doru Nairobi'nin bat havaalanndan kalktk. nemli bilgiler getirecek bir dostu beklediimiz iin gecikmitik. Havalandk ve rotamz Magadi glne doru tuttuk. Dostlarmzdan ounun evlerini ve mahall depoyu yukardan seyrettik. Blgede kamp kurduunu iittiimiz Deni Zaphiro'yu bulmak iin dik bir kaya la doru utuk. Alkanlklarn bildiimiz ve kendisini nerede bulacamz tahmin ettiimiz iin, ncir Aac Kamp denen blgede yerini tespit ettik. Buras Denis'in iki defa bir gergedan tarafndan ayn yatana srld mntkayd. Magadi'ye uzanan bir petrol boru hattnn gergedan tarafndan nlendii yeri izlemek kolay olmutu. Bu olaya bizim mdahale etmemiz de istenmiti. Yol da belleime kazlmt ve yolu takip ederek kayal atk, 40 derecelik bir dnten sonra, Deni ile misafiri ngiltere'nin en hzl avclarndan Keith Caldvvell'in konakladklar yeri bulmak ok daha kolay oldu. Kampta her ey yolunda gidiyora benziyordu. Kendilerine iyi anslar dileyen bir mesaj attk. Buradan sonra Rift vadisine yneldik ve Miss Mary'nin 17 gn sreyle siyah bir aslanla ayn tr303 HEMINGVVAY den bir arkadan avlamak iin iz srd noktaya ulatk. Bu aslann bir seferinde, belki de srf aramzdan geip kayalklara ulamak iin dald yeri de bulduk. Sonra kayala doru ykseldik ve aslann bulunabilecei yeri tespit ederek, bu konu zerinde uzun boylu tarttk. Nerede olabileceini tahmin etmek ho bir eydi; bence bulursak aslan kolayca ldrebilirdik. Bu tr olaylar kk bir uakta tartmak, ksa konumay gerektiriyor. Ben, O gzelim vah hayvann nereye gittiini ve ayrldmzda nerede olduunu buradan grebilirsin, dedim. Miss Mary karlk verdi : Okey, senle birlikte hrika kpeklerin izlemeye devam edebilir, hayvan kstrabilirdiniz, ama u kayalklarda daha yukar trmanmay kimsenin gz kesmemi demek. Ndio sevgilim, diye karlk verdim (Ndio, evet demektir).

Yaknlarda lav pskrten volkan iyice seyrettik ve Natron glne bir gz atmak zere uzaklatk. Yosunlarndan tr bu gln ilgin bir rengi vard; evresinde de byk manda srleri dolayordu. Simsiyah, erkekleri mthi boynuzlu bir manda tryd bu. Boynuzlara havadan baknca bile, insan etkileniyordu. / Gln yata' koyu pembeydi. Natron glnden uzaklap kayaln bat yakasndaki volkan seyre yollandk. Fakat havadan kraterin hi de ilgin bir grn olmadn sezinleyince, turistlerin de pek rabet ettii Ngorongoro kraterine doru ilerledik. 304 GAL STANBULU Civarda eitli ceyln trlerine rasladk, ama aslan grmedik. Ngorongoro kraterinden ayrlp Serengeti yaylalar zerinde umaya baladk. Miss Mary'ye nceki sevgili eim Miss Pauline'in ok gzel bir aslan vurduu yeri gsterdim. Mr. Marsh'la birlikte Miss Mary'ye ayrca rdek avlarken bir aslanla bir akal vurduum yeri de gsterdim. akal birden yksek otlarn arasndan kvermi ve talihsiz kaderini deta kendisi izmiti. The Snovvs of Zanuck adl filmde usta bir oyuncu olarak gsterilen akal, aslnda kt huylu bir hayvandr. Kendisini bir filin yaralad gergedan, eiyle birlikte dilerken yakaladmz iin, hakknda pein hkm vermitik. Svvahili dilinde fisi diye anlan akalla ilgili eski anlar anarken, kk bir ehir olan Mvvanza'ya vardk ve yakt ikmali yaptk. Daha sonra Ruanda-Urundi zerinden, Victoria glne doru utuk. Buras Afrika'nn en ssz bl-gelerindendir ve ok sz edilen l ceylnna, bin dikkatle baktmz halde bir trl rasiyamadk. Buna karlk isiz gsz dolaan ok yal bir gergedanla, orta boyda drt file rasladk. Hibirinin dileri 45 kilodan daha ar deildi. Ruanda-Urundi'den sonra kulbeleri koni eklinde ve ok hareketli bir sosyal hayat olduu anlalan kalabalk bir blgeye vardk. Mahall halktan bir grubun olaanst bir elenceye daldklarn grdk. Bir baka deyimle, ou krktk sarhotu. Kivu gl zerindeki Costermansville ehrinin kusursuz havaalanna indik. Burada yemekleri m305 HEMINGVVAY kemmel, havalandrmas olan birinci snf bir otel var. Gle bakyor. Gl de, imdiye kadar grdklerimin en gzellerinden biri. Glleri birbirleriyle kyaslamak yakk almaz, ama adacklar, girintili kntl kylar, suyunun rengi ile Kivu, pekl Maggiore ve Garda ile boy lebilir. Como glnden ise ok daha gzel olduu su gtrmez. Prl prl ve gneli bir sabah, jeneratr onar-dktan ve ua bir gzel muayeneden geirdikten sonra, kuzeye, Cari Akeley'in koleksiyonunu gerekletirdii Goril Mezarlna doru yola ktk.

Bir sre sonra iki faal volkan arasnda umaya baladk. Uan iini youn bir kkrt kokusu kaplad. Havalandrmak iin aygt amak zorunda kaldk. Volkanlardan o kadar ok duman kyordu ki, fotoraf ekmeye kalksak, hi bir deeri olmayacakt; bu yzden fotoraftan cayp Ruvvenzori yamalarna doru, kuzeybat ynnde ilerledik. Entebbe'e vardk. Burada kaldmz Gl oteli mkemmeldi. Victoria gl ok gzel seyrediliyordu. Ben bu arada Miss Mary'nin, Masai barajnda ve Kilimanjaro danda kapld klostrofobia duygusunu (bir yerde kapal kalmak korkusu) unuttuundan umutlanmaya baladm. ken sisin dalmasn otelde bekledik, sonra sis dald ve havaalanna gidip Albert glne doru yola devam ettik. Albert gl de gerekten gzel bir gl, bat kysnda birok balk kasabas var. Balklar seyrettik ve trl avlanma usullerini grdk. Hem kamtan yaplm oltalar, hem de a kullanyorlard. Hafif kayklara binmilerdi ve tuttuklarr 306 GAL ISTANBULU balklar toplarlarken aralarnda en az 100 kiloluk bir balk da vard. Balklar hallerinden memnun grnyor ve bal kyya ekiyorlard. Dalp kendilerine el salladk. Onlar da el sallayarak bize karlk verdiler. Balk gerekten ok gzeldi ve havadan baknca, daha da gzel grnyordu. Albert glnn bat kysndan kp Victoria Nil'-den dndk ve Murchison cavlanma ulatk. Yol boyunca kylarda birok hipopotam ve fit grdk. Bir de o zamana kadar rastlamadm bir eyle karlatm : Hep bir arada dolaan fil ve yaban kzleri. Hepsi de birbirleriyle ok iyi anlayorlard. Yalnz yeni lm bir hipopotam timsahlar yemiti. Bu blgede timsahlar kendilerine pek gveniyordu. Daha sonra byk Ruaha nehri boyunca, Gney Tanganika'da timsah olarak yalnz birinin su ortasndaki gbeini grdk. Aslnda burada bol timsah bulunur ve avlanr. Hepsi de ok ddr. Nil bo-yundakiler kyya km ve kumsala uzanmlard. Balarn da suya deil karaya doru evirmilerdi. Herhalde suya gelecek avlarn bekliyorlard. ok ol' duklar belliydi. Boylar drt metre ve daha fazla olan 17 tanesini ben saydm. Yalnz bu havadan yaplan bir tahmindi. Rakamlar daha da byk olabilir. Enleri de bir hayli geniti ve hep bir arada bulunuyorlard. Nehir boyundaki aalarn altna uzanmlard. Uan geii kendilerini hi rahatsz etmemiti. Bundan da anladk ki, buras amansz bir lkedir. Murchison avlan gerekten ok gzel. Niaga-ra'nn aksine sular birden yuvarlanmyor da, eit eit yksekliklerden aa akyor. 307 HEMINGVVAY Cavlann zerinde bir sr tur atarken Miss Mary de film ekti ve daha sonra bir sre dinlenmek ve filmleri ykatmak zere Entebbe'e dnmeyi kararlatrdk. avlandan uzaklarken, siyah ve beyaz ibi kular olduunu sandm iri kularn savatklarn

grdm. Nehir zerinde uarken de bunlara raslamtk. Bu tr bir ku rahata uan camn krabilir ve pilotu ya da yardmcsn saf d edebilir. Yardmc pilot yerinde Miss Mary oturduu iin, Roy Marsh derhal alald ve kularn altndan geti. Ben de bu srada siyah-beyaz lekelerini ve aa doru bakan kara azlarn grmek frsatn elde ettim. Bu anda rotamzdan ayrlmtk ve birden terkedilmi bir telgraf hattnn teline rasladk. Telsiz kurulduktan sonra telgraf hatt terkedilmiti ve telgraf telleri de yerlilerin kulaklarna ss eyalar yapmalar iin, onlara braklmt. Murchison cavlanma kar allerjisi olan yerliler buraya kadar yanamadklarndan hattn bu ksmndaki tel olduu gibi kalmt. Herhalde yerlilerin bu allerjisi, rasladmz vah hayvanlardan ileri geliyordu. Uak telgraf teline pervanesi ve kuyruk takm ile arpt. Geici olarak kontroln kaybetmiti ve hasar olduu aka belliydi. yleyse mecbur ini yapacaktk. RAF (Kraliyet Hava Kuvvetleri) dilinde iki denen ve doruca suya inmek anlamna gelen bir kar yol vard. Ne var ki Roy Marsh da, ben de, ikiyi incelemi ve suya inii imknsz klacak kadar ok timsah olduu sonucuna varmtk. Ayrca, kontroldan km tekerleklerle suya inmek de mmkn deildi. Su, bir uan ini yapabilecei en sert yzeylerdendir. Hatt gvde inii yapmak bile emin 308 GAL STANBULU saylmaz. Kontroldan km tekerlekler suyla temas edince, uan ne frlamasna ve iindekilerin suya dklmesine kimse engel olamaz. Hele suda bir de timsahlar kaynayorsa, byle bir inii denemeyi, akl banda hi kimse salk veremezdi. Roy Marsh da en basit ve iyi kar yolu seip solunda grnen salam topraa ini yapmay kararlatrd. Arazi sk allklarla kaplyd, ama bir Cessna 180 inerken, hzn saatte 40 mile kadar drebiliyordu. Roy Marsh kanat frenlerinin altn grnce, en yumuak grnl allara doru alalmaya balad. Bu allar aslnda orta boy aaklard. Her mecbur inite duyulan maden atrd-lar yine iitildi, fakat uaa birey olmamt. Hemen uan arzas ve imdiye kadar byle bir ey bana gelmemi olan Miss Mary ile ilgilendik. Bir sre nabz atlarn bulmakta glk ektim ve uzun bir sre de baygn kald. Sonra tespit ettiim olayn bilime yarar dokunacak sanrm. Miss Mary'nin nabzn yeniden bulduum zaman, 155 atyordu. Bunu Roy da dorulad ve varlmzdan haberdar olduklar, kardklar seslerden anlalan fillerden uzak kalmak iin, ykseke bir yere gitmeyi kararlatrdk. Eski bir fil barna olduu anlalan, fakat den bir kayann geidi kapatt iin artk fillerin iine girmesine imkn olmayan bir yerde konakladk. Roy'le birlikte ot kesip Miss Mary'ye bir yatak hazrladk. Ate yakmak iin al rp topladk. Roy da enaz be defa uan yanna inip telsizle imdat istedi. Roy'la bararak konutuk. Her konumamzda filler bunu kendilerince yorumluyorlar ve karlk veriyorlard. Roy bu sayede hayvanlarn nerede oldukla-

309 HEMNGVVAY rn ve kendilerinden en iyi ekilde nasl saklanacamz kestirdi. lk amacmzn, varolmak olduunu kararlatrdk. lk i, Miss Mary'ye gereken ihtimam gstermekti. Kendisine ok ac veren iki kaburgasnn krldn henz bilmiyordu. Fakat asla ikyet etmiyordu. kinci iimiz, yiyeceklerimizi muhafaza etmekti. Bunlar da bir ie su, drt ie 'Carls-berg' biras ile bir ie 'Grand MacNish' sko viskisinden ibaretti. Uamzn mecbur ini yaptn duyurduktan sonra, yardm gelinceye kadar uzun bir sre beklememiz gerektiine karar verdik. nk arazi, uaklarn iniine uygun deildi. Bu arada kk bir uan iniine elverili bir pist hazrlamay plnladk. Carlsberg biralarn da aramzda paylatk. Her iki gnde bir ieyi kii arasnda blecektik. 'Grand MacNish'i de her gece bir kadeh yuvarlamak zere bltk. Suyu ise tkenmez bir kaynak olan Murchison avlanndan tazeleyeceimizi dndk. Roy'un bir zamanlar iinde benzin bulunan bir galonluk bir bidonu vard, ama bunun iine imdi rahata su doldurabilirdik. Bu tr pikniklerde mesele olan su iini bylece zmlemi oluyorduk, ama suyu bidonda kaynatp kaynatmamak gerektiinde fikir birliine varamadk. Tartma konularmzdan biri de, geceyi nasl geireceimizdi. nk civardaki 60 kadar fil, kendi aralarnda konumadklar zaman, hi ses karmadan burnumuzun ucuna kadar sokulabili-yorlard. Miss Mary ottan yatann zerinde ml ml uyuyordu. Kendisi ok geirdii iin, benim ceketi310 GAL STANBULU me ve yamurluuma sarmtk. Arada srada ben de yanna uzanyordum, fakat daha ok Roy'un, srtnda bir ort ve gmlekle yatt atein yanma gidiyordum. Havadan yana pek ikyetimiz yoktu, ama evre her zaman altmzdan daha souktu. Benim durumum Roy'unkinden daha iyi saylrd; nk srtmda fanila bir gmlekle, ayamda pantolon vard. Byle bireyin bamza geleceini dnmediimizden hafif giyinmitik. Afrika'da uaklarn ii daima scak olur. Su bidonu hakkndaki tartmamz, birden 20 metre kadar ilerde beliriveren koca dili bir erkek filin grnmesiyle yarda kald. Her halde fillerin konakladklar yere giderken yaktmz atein evresinde olup bitenleri anlamak iin durmutu. Kulaklarn iri iri amt. Bu kulaklar bana 15 metre geniliindeymi gibi grnyordu, fakat geceleri gndze oranla llerin daha byk grndn biliyordum. Hortumunu kaldrnca, bu da bana yz metre uzunluundaym gibi grnd, fakat bunun imknsz olduunun da farkndaydm. Derken bir takm garip sesler kartarak deta bize katlmak istediini belirtti. Roy da, ben de t karmadan bekledik. Soluk bile almyorduk. tenlikle hayvann kendi iine bakmasn diliyorduk. En sonunda o da buna karar verdi. Geceleri fillerin ziyaretlerine azok altk, sradan olay olarak karlamaya baladk. Sadece

bz korunma tedbirleri aldk. Ay nda, olduklarndan da iri grnen fil311 HEMNGVVAY ler karsnda en iyisi, susmakt. Soluk sesi bile yanlarnda misafir olduumuz bu dev hayvanlar rktmeye yeterdi. Miss Mary geceyi iyi geirdi. Sabah acsnn ok olmasna karlk, neesi yerindeydi ve kahvaltda ne olduunu sordu, ay olmamasna at ve fazladan bir elma yedi. Roy sabah erkenden Murchison avlanndan su almak iin yola kmt. Cavlann sularnn dklrken kardklar byk grlt, herhalde aratrmaya balam olan uaklarn sesini duymamz engelliyordu. Birok defa uak sesi duyar gibi oldum; hele bir defasnda pek emindim. Fakat her seferinde de rzgrla bize kadar ulaan cavlann grltsnden bunu kesinlikle kartamadm. Sabah Roy su almak iin gittiinde, ben de geen uaklarn yerimizi tespit edebilmeleri iin ate yaktm ve atein snmemesi iin de kuru dallar toplamam gerekti. Ya dallan da kesip duman tttrmek iin atein zerine atyorduk. Ayrca atein snmemesi iin kuru odun da bulmak gerekiyordu. Bir aralk bu ii yapmak imknsz hale geldi. nk kurumu bir dal her koparnzda, bir file meydan okumak zorunluluu ortaya kmaya balamt. Yine de biriktirdiimiz al rplar sayesinde sinyal ateinin dumann srekli tttrmeyi becerdik. Sabah odun aramak iin erkenden yola klarmzdan birinde nihayet konakladmz yerin 50 metre kadar soluna uzandm ve nehre doru bakan yamaca vardm. Filler odun toplamamz protesto eden 312 GAL STANBULU bir harekette bulunmuyorlard. Ya dallar keserken ses kartmyorlard da, kuru dallarn atrdyarak krlmas canlarn skyordu. Fakat bizden yana rzgrdan da yararlanarak ve dikkatlice alarak bol kuru dall bir aaca ulatm. Aacn dallarndan birini kesiyordum ki, birden nce fillerden birinin homurtusunu iittim; aa baknca, bu sefer nehirde dumann salarak giden bir tekne grdm. Safari srasnda, gnein ykseldii zamanlarda sk sk serap grdmz olmutu. Bu sefer de tekneyi ilk grdmde, gzlerimi muayene ettirmeyi dndm. Miss Mary'ye seslenip bir teknenin nehirden yukar gelmekte olduunu haber verdim. Bu srada tekne bir burnun ardnda kaybolmutu. Miss Mary de grdm eyin gerek olmasndan kukudayd fakat bunu dosta belli etti. Kendisini alp fillere kar tandmz gvenlik hattnn ucuna kadar gtrdm ve biz hl konuurken, motor burnun ardndan tekrar kverdi. Biraz eski model olmakla beraber, gerekten gzel bir tekneydi ve sonradan bu teknenin Afrika Kraliesi adl filmde kullanldn da rendik. Bu filmde kendisini ok takdir ettiim Katherine Hepburn'la, gerek hayatta yz yze bir trl gelemediim Humphrey Bogart rol almlard. Fakat o bu filmde ok daha inandrc

bir roldeydi ve teknenin grnts benim iin zevkli bir deneme oldu. Ancak ayda bir kt seferini yapan tekneye derhal iaret ettik ve bu beklenmedik kurtulu yarn kenarnda bir sr insann toplanmasna yol at. Hepsi de Afrikalyd ve kendilerine fillerle karla313 HEMINGVVAY mamak gerektiini akladk. Bunu da onlar akarsuyun bat yakasnda tutarak saladk. Kalabal gren filler, mecbur ini yapan uan yaknna ekilmilerdi. Yaptm kefe gre, bu noktadan sonra da dalacaklard. Filler uak zerinde tam bir keif yapmlar ve daha sonra BOAC pilotlarndan Kaptan Pilot R. C. Jude'n ifadesine gre, uaa bir bakma kendi mallar gibi bakmaya balamlard. Paralamadklarn gre, belki de ua misafir olarak kabul etmilerdi. Bayan Hemingvvay, SS Murchisondan gelen iyi insanlarn da yardm ile kamptan aa indirildi. lerinden biri koca bir tfek tayordu ve bu ilerden gerekten iyi anlyan birine benziyordu. Miss Mary'-nin artk gvenilir ellere getiini dndm. Ben ise kampta kalp randevulatmz Roy Marsh' beklemeye baladm. O hepimiz iin ilgin grnmeye balayan Murchison avlanndan su alm, dnyordu. Miss Mary'nin emin bir ekilde gemiye bindirilmesini grnce, "Grand MacNish'i ap kendime sulu bir viski hazrlamaya karar verdim. kiyi hazrlarken karlatm tek glk, buz sknts oldu. Yine de acele acele bir ie 'Carlsberg' biras imeye baladm. Tasarladm, ie boalnca, iinde viski su hazrlamakt. Bu abalarm bir grup filin kagelmesiyle yarda kald. Fillerin hibirinin dmanca bir tavr yoktu; yalnz atalarnn bana geleni hatrlayan biri hari. Kimbilir, belki de kocasn bu yzden kaybetmiti ve her ne olursa olsun, tutumu zellikle bana kar dmancayd. Kulaklarn olanca geniliiyle ap 314 GAL STANBULU yaklamaya balad. Ellerim ve ayaklarmla emekleyerek kayala doru derhal kamay denedim. Filler yaklamalar iin izdiimiz hatt aarlarsa, Miss Mary'yi ellerimizle buraya karmak iin Roy'Ia anlamtk. Fakat bu fil, kendilerine dmanca hibir harekette bulunmadmz halde, zellikle bana kar aktan aa dmanlk besliyordu. Bu yzden kayalk yamac trmanmay denemeye kalknca, hemen yanbamdaki kaya paralarn toplayp sa elimle daha iyi frlatmama karlk bu defa sol elimle hayvana doru atmaya baladm. nk bileimle dirseim incindii iin sa elimi kullanamyor-dum. Fil grltler kartarak saldrmaya devam ediyordu. Sol taraftan bir filin zerine ta frlattnz zaman, mzrak atar gibi tam gznden vurabiliyorsunuz. Ben de hayvana nce iki sivri, sonra iki tane de yuvarlak kaya paras frlattm. Fil

saldrganlndan vazgemedi ve beni yakalamak istercesine hortumunu ileri doru uzatt. Ben de hortuma kar son derece hassasmdr. Fil aka beni kstrmak niyetindeydi. Hortumu artk iyice yaknmdayd. Mthi bir eye benziyor, stelik bir koku yaylyordu. Hortumunun iinin tamamen pembe olduunu o zaman farkettim. Son blmnde ise garip bir bkp kvrma organ vard. Tekrar Kimana Svvamp'ta olmay ve kibar kobra ile karlamay olanca gcmle arzuladm dorusu. Filin gzleri kktr, yine de sa gz budur diyerek bir kaya paras daha salladm ve tutturama-dm. Bu sefer sol gzne sivri bir ta attm; bu, hayvan pek az etkiledi. Fil hi de uygar olmayan sesler 315 HEMNGVVAY kartp duruyordu hep. Az ile dosdoru bana arpmak zereydi. Fille aramzda geen konumay nakletmeyeceim; fakat her ikimizin de tatl szler sylemediini hatrlyorum. Hayvana, Dilsiz fil, bana bel amadan ek git buradan! diye haykrdm hatrlyorum. Fil de buna yava yava anlamaya baladm kendi dilinde sesler kartarak karlk verdi. Tekrar ben konutum ; Geber sen, fil gibi fil, e mi? Bunu ilk defa Japonlarn Pasifik Sava srasnda, ilk saldrlarna kar koyan bir gazete muhabirinin telgraflarndan okumutum. Benim durumum da, muhabirin Japonlar karsndaki durumundan herhalde daha parlak deildi. Fil kt niyetli diyebileceimiz durumunu hi bozmuyordu. Szle yola gelmediini anlaynca, zerine daha iri kaya paralar atmaya karar verdim. Bilirsiniz, yalnz sa ellerini kullananlar, hele benim gibi acemi iseler, sol elleriyle hibir ey yapamazlar. Fakat yine de talardan birini hayvann azna yerletirmeyi becerdim. Fil bunun zerine hortumunu kaldrp hi de nazik olmayan bir ekilde bana doru defa st ste sallad. En sonunda eylemden vaz geip, dier fillerin yanma dnd. Bu arada dierleri hibir ekilde olayla ilgilenmemi grnmler ve kendi aralarnda konumaya devam etmilerdi. Filler genellikle uysal hayvanlardr. Fakat bana atan bu filin bir zamanlar insanlardan ktlk grm olmas mmknd. Fille316 GAL STANBULU rin insanlar hakknda ne dndklerini bilmek kolay deil, tabi, fakat bir zamanlar ounun bz acemiler ya da dikkatsizler elinde canverdiklerini, ya da yaralandklarn hatrlayacak olursak, hak vermek gerekir. Yardan yukar doru uzaklaan filler gidince, nce uaa doru aa indim, sonra da SS Murchi-sonun yanna, Miss Mary'ye ulatm. Gemide gzel bir parti vard ve bir ift evliliklerinin altn yln; kzlar, damatlar ve an adl torunlar ile birlikte kutluyorlard. Delil olarak uan fotoraflarn ektik ve Cessnann alevlerden zarar grmemesi iin geride bir baka ate yaktk. SS Murchisona ktktan sonra, evliliklerinin altn yln kutlayan iftin damadnn Gney Afrika'nn nl operatrlerinden

Mr. McAdam olduunu rendik. Hemen Miss Mary'yi muayene etti ve iki kaburgasnn krldn, fakat genel durumunun iyi olduunu, geirdii oku abuk atlattn syledi. Roy Marsh ile avlana bakmaya gidenler geri geldikten sonra demir aldk ve Albert glne doru nehirden aa inmeye baladk. Hedefimiz Butiaba idi. Temiz, bakml, buzdolapl bir teknede olmak dorusu hi de fena deildi. Hele buzdolabnda 'Tusker' biralar da olunca. Sert iki yoktu, fakat geminin kaptan Hintli, bir hayli pahalya bana bir 'Gordon'un sek cininden, satt. Pahal olduunu kendisi de kabul etti ayrca. Yanmzda iki salkm muz vard. Bunlardan biri tam olmutu, dieri de biraz fazla olgunlamt. Murchison avlan blgesinde daha fazla kalmak ih317 HEMINGVVAY timaline kar yedek besin maddesi diye saklamtk muzlar. Nehirden aa gezi, gerekten nefisti. Her iki yakada da erkek ve dii hipopotamlar grnyordu; ayrca timsahlar dolayordu. Daha aalara indike, sol kyda filler de grdk. Dorusu fillere uzaktan kadeh kaldrp salklarna Tusker biras imek pek ho oluyordu. Ayrca Cessna 180'in dmesinden dolay timsahlarn rahatlarn hi bozmadklarn ve kyda durduklarn grmek de hotu. zellikle nehir kysna gidip su almak grevini yklenen Roy Marsh bundan pek holand. Timsah gruplar iinde grdm en kalabalk topluluk, 17 timsahlkt. Fakat belki 500 tane timsah grdk. Btn nehir boyunca 6 ile 20'lik gruplar halinde ya da tek balarna fillere rasladk. Son iki yldan beri Afrika'y kavuran kuraklk yznden bu tek akarsu evresinde byk bir cmb balamt. Fil srleri genellikle nehirlerden uzakta yaarlar. Fakat kuraklk yznden otlar azalnca, onlar da nehir boyuna gelmek zorunda kalmlard. Hepsi de bir arada son derece iyi yayor gibiydiler. Gerekten de tek grdm olay, nceden de anlattm l hipopotam olmutu. Nehir, Albert nehrine dklyor ve sular gri bir renkte genileyip gidiyor. Ama bir sr ku ve balk grebilirsiniz. Tekne en iyi ihtimalle 7 mil srat yapabildii iin, suyu ve evredeki kylar iyice incelemek mmkn. Gl kular kmelenmi, pelikanlar, eit eit rdek ve kaz trleri de dolap duruyor su stnde. Teknede ok mutluyduk ve muayeneden sonra 318 GAL ISTANBULU Miss Mary'nin evliliklerinin altn yln kutlayan iftin banyosundan yararlanmasna da izin kt. O ykanp dinlenir ve iyi bir uyku ekerken, Roy Marsh da hak-ettii uykuya dald; ben de Mr. McAdam'la genel konularda tartmaya baladm. Butiaba'ya vardk. Buras gl kysnda, kiilii olmayan, iyi bir otelden bile yoksun, kk bir ehirdi. Teknenin kaptan Asyalyd ve uzun salar kulaklarndan aa sarkyordu. Herhalde gelenek icab (geleneklere her zaman

sayglyzdr) salarn iyice uzatmt. Bizden adam bana 100 iling isteyince, Mr. McAdam zaten gezinin parasn verdiinden kurtarlan insanlar iin de ayrca para istenmesine iddetle kar kt. Denizcilik yasalarn iyi bildiim ve bunun kaptann hakk olduunu kabul etiim iin, uzun salarna ramen paray demeyi kabul ettim. Mr. McAdam ise yazl olarak ikyette buulndu. Karlkl birer Tus-ker' yuvarlarken, kendisine haklyken de byle paralar demek gerektiini anlattm. nk nasl olsa geri alabilirdiniz. Gerekten de hakl ktm ve Kaptann bal olduu Dou Afrika Demiryollar ve Limanlar irketi'nden 300 ilinglik bir ek aldm. Butiaba'da ya geceyi Murchison'da geirecektik, ki, ben bunun Miss Mary'nin pek houna gideceini sanmyordum; nk limana havalandrma tertibatl kk bir tekne yanamt; ya da otobsle Ma-sindi'ye gidecektik. Sonunda otobsle Masindi'ye gitmeye karar verdik. Fakat bu arada btn gn bizi ara319 HEMINGVVAY yan ve grevi bizi ve eyalarmz Entebbe'e gtrmek olan bir pilota rasladk. Havilland Rapide uan benzinle doldurmutu ve derhal havalanmaya hazrd. Benim ilk tepkim, otobsle Masindi'ye gitmekte srar etmek oldu. Fakat insan Fast International Sporting House Set tarafndan uaa davet edilince, bu biraz da emir gibi oluyor. Uan pilotu Reginald Cartvvright bir ar kamyonla nce pisti kefe gitti. Kalkan tozdan kefin nasl yrdn anlamamz mmkn olmad tabi. Bana gre pistin grn, Gney Dakota'nn kzl tepelerini andryordu ve hi de gven verici deildi. Uaa ktmzda, Kaptan Cartvvright pilot mevkiine, Roy Marsh yanna, ben de arkadaki ikinci koltua yerletim. Kaptan Cartvvright, arl bu sayede dengelemek istemiti. Szde kalk pistinin te birini henz katetmitik ki, ben kolay kolay havalana-myacamza inanmtm bile. Yine de yaban keisi gibi hoplaya zplaya engebeli pistte mmkn olduu kadar hzlanarak ilerlemeye devam ettik. Derken tekerlekler birden yerden kesildi ve uan her taraf zangr zangr titredi, ama birka saniye ya geti ya gemedi, tekrar yere kondu ve maden ksmlarn pek iyi bildiim atrtsn bir kere daha iittim. Yazk ki bu defa n taraftaki motor alev alm, yanmaya balamt. Entebbe'e kadar uzun yolculukta yetimesi iin tam olarak doldurulan sa kanattaki benzin deposu da yanmaya balamt ve esen rzgrla, alevler uan arkasna doru ilerliyordu. Depodan benzin szd iin, gelen alevler ne kadar az olursa olsun, uan alev almas iten bile deildi. 320 GAL STANBULU O anda birden iki motorlu uaklara nasl girildiy-se, yle klaca prensibi aklma geldi. Hemen ieri girdiimiz kapya gittim ve kapnn uan maddesinden bir parayla kapanm olduunu grdm. Kapy atm ve Roy Marsh'a Burasn atm!

diye seslendim. Miss Mary'nin durumu da iyi mi? Roy: yidir Baba, nden kt, dedi. Kapy bamla ve sol omzumla dayanarak atm. Kanat alnca, uan henz alev almam sol kanad zerine ktm; Mary, Roy ve Pilot'un benim smayacam bir aralktan km olduklarn anladm. Onlara seslendim ve hepsi de iyi olduklarn sylediler. Uan nnde birlikte toplandk. Bazlar u-an bir anda alevler iinde kaldn sonradan anlattlar. Oysa bence uak son derece ar yanyordu. Hepimiz gven verici bir uzakla ekilinceye kadar da, pek yle alevler iinde kalmad. Roy, Miss Mary'yi camlardan birini krarak dar karttn anlatt. Kendisi ve Mary hemen hemen ayn uzaklktaydlar. Miss Mary'nin kmasna yardm etmek iin, nce kendisi dar atlamt. Sonra da tam bir stevvard' gibi Mary'ye yardm etmiti. Ben de uan normal k yerinde ayn ekilde davranmtm, ama benim yolcum yoktu. Uan iinde kimse kalmaynca, Reggie de bir pencereden dar atlamt ve gerek bir Ndgee adam da byle davranrd (Ndgee, Afrika dillerinde ku demektir ve uaklara da yle derler.) nsan uakta yangn ya da paralanmak tehlikesi atlattktan sonra, ok denilen birey geiriyor. Uak mecbur ini yaparken hafif bir ekilde konduundan 321 HEMNGVVAY bence ok olmaz insanda, ama oka benzer bireyier duyulur. Kalk srasnda uan alev almas olaynda ise, ok ok daha byk apta kendisini gsteriyor ve insan olay normal olarak karlamakta gerekten glk ekiyor. Oysa bu ok kolay birey, baz insanlar tam anlamyla deli ediyor. Sz gelii bir uak dp yanmaya balaynca, ilk olarak, gayriihtiyar infilk bekliyorsunuz. Uan bomba tayp tamadn dnp, uaktan mantkl bir uzaklkta duruyor ve patlamann ne zaman olacan bekliyorsunuz. Bu srada ben de ayn etki altnda infilk beklerken, ar heyecanl Afrikallar boynuma sarlyor, beni tebrik ediyor, incinen sa kolumu daha da actyorlard. Patlamalar bu srada iittim. Ard arda gelen drt kk patlama, 'Carlsberg' biralarnn ielerinden ileri geliyordu. Daha sonra daha kuvvetlice bir patlama oldu. Bu da 'Grand McNish' iesiydi. Derken biraz daha bouk bir patlama. Bu da 'Gordon'un ciniydi. Maden kutu iinde olduundan, daha bouk ses kartmt. Daha baka patlamalar da bekledim, kmad. En sonunda bizi Masindi'ye kadar gtrmeyi kabul eden gen bir polisin kulland motorlu arala kaza yerinden ayrldk. Arabada sevimli polisin eiyle beraber Miss Mary ve ben vardm. 53 millik yolu hibir iki ve merubat almadan katetmek zere hazrlandk. Hayatmn en uzun yolculuu bu oldu diyebilirim, Miss Mary'ye de ksa geldiini pek sanmam. Bir aralk kendisine, Miss Mary, nmze kacak ilk dost grnl yerde durmaya ne dersin? diye sordum.

322 GAL STANBULU Hem belki ayak st bir tek de atardk. Pilotlarn kazadan sonra iki imeleri gelenek icabdr. Baba, diye karlk verdi Miss Mary, sen dilersen peki, ama bylesi daha zor. Elele tututuk ve devam ettik yolumuza. II Masindi'ye yolculuumuzu tamamladktan ve hayatlarnda ilk defa bir uan yandn gren duygulu kiiler tarafndan karlandktan sonra, nihayet yataklarmza girebildik. Gece bir akaln inatla uluduunu iitip hayvan yank et ve sa kokusunun ekip ekmediini dndm dorusu. Az ok mekanik bir ekilde otelin giri kaplarn kontrol ettikten sonra, belki de yaral olan akalm diledii gibi ulumakta serbest olacan dnerek tekrar yattm. Miss Mary krk kaburgalar dolaysyle ok ac ektiinden gece iyi uyuyamad. Yine de akaln ulumas ona gven veriyor ve Kimana Svvamp'taki eski gnlere dndn dnyordu. Sabah Afrikal bir pratisyenle tantk. Adam yanan uaktan kurtulmamzdan tr o kadar sevinliydi ki, Miss Mary'yi tedavi etmek ve kaburgalarn sarmak istedi. Soylu pratisyen iin elbette bu ilgin bir deneme olacakt, fakat ben kabul etmedim. Krk bir kaburga kemiine kar yaplacak pek bir ey yoktur. Ancak on raundluk bir boks manda, kemiin birinci raund yerine, dokuzuncu raundda krlmasn dilemekten baka. Kr alya almaya kal323 HEMINGVVAY ksmak, alnn sras gelince kartlmas demektir ve bu da son derece ac verir. Soylu Afrikal pratisyen daha sonra kafatasm makasla ustaca krpt. Bunu kabilesinin gelenei gereince mi, yoksa gerekten gerektiinden mi yaptn bilemiyeceim. Her ne olursa olsun, sonu ok etkili ve grlmeye deer birey oldu. Sonra bir eit antiseptik kulland. Ardndan da sard, sarmalad. Bu arada iltihaplanan sol bacam da sard. Yine kibarca artk Entebbe'e dnebileceimizi bildirdi. Miss Mary toparlanmak iin uzun bir sre burada kalmak istediinden, hedefimiz zaten burasyd. O zamanlar gzde iki 'Gordon'un ciniydi ve bu ikiden bir miktar Masindi'de edinmeyi baarmtk. Dorusu ben 'Gordon'un reklmn yapacak deilim. Fakat bu cinin amzn en etkili antiseptiklerinden biri olduuna inanyorum. Penisilin geici bir rabet gryor, bir takm insanlar da slfamit kullanyorlar. Ne var ki btn bunlarn deeri geici. "Gordun'un imalt ise ispatlanm bir meziyete sahip; stelik btn i ve d yaralara kar glendirici, yumuatc, yaray kapatc bir etkisi var. Yine de yerli halkn bunu imemesi ok daha yerinde birey. Aksi halde byk hatalar isliyebilir, hatt hepimizin pimanlk duyduu

cinayetlere, cinsel sapklklara kalkabilirler. Bir baka deyimle, cini ocuklara iirmeyin! Tedavimiz tamamlannca, Masindi'den Entebbe' e otobsle dndk. Kuzeyde hi yamur yamadndan, bu tozlu ve skc bir yolculuk oldu. Yedi Tepenin ehri Kampala'ya ulancaya kadar ilgi ekici hemen hemen hibir ey grmedik. 135 millik yolculuk insana dnme frsat veriyordu, o kadar. \ 324 GAL STANBULU nce VVisconsin'in Cumhuriyeti Senatr Jo-seph McCarthy'nin her iki uak kazasnda da bizimle beraber olmasn istedim. Benim bir merakm vardr; nl kiilerden biri olarak McCarthy'nin de zor durumlarda nasl davranm olacan dnr dururum. Elbette rnek bir ekilde davranrd, ama nedense bu merak hep iimi kemirir durur. Bu sefer de senatrlk dokunulmazl olmadan birlikte yaayaca hayvanlar karsnda acaba nasl davranrd, diye aklma geldi. Bu dnce zaten karmakark olan zihnimi 1012 mil kadar oyalad. Bir bakma elendim de tabi. Derken ok eski bir dostum, Mr. Leonard Lyons hatrma geldi. Mr. Lyons son derece kibar yapl, fakat zayf biriydi. Birgn bir 577'likle ate etmi, silhn geri tepmesiyle beraber arkasndaki kapnn demir kanadna arpmt. Silh elinden frlamt, ama yaralanmamt ve birka mil boyunca da memnun memnun Mr. Lyons'la birlikte bamza gelen ho olaylara glmtm. Bunlarn hepsi ho eylerdi. Ondan da sonra Mr. Toots Shor'u hatrladm. nsan Mr. Shor'u dne dne yzlerce kilometreyi son derece mutlu geirebilir. Bay Shor, herkese kar sert davranmakla n salmt; ama biz aramzda hibir zaman bir kaba cmle sarfettiimizi hatrlamayz. Dncelerimin bu noktasnda Mr. Shor'u zihnimden karp bir baka arkadam, Sloppy Joe diye hatrlanan Mr. Joe Russell'i hatrladm. O da Key V/est'te, Mr. Shor'un ilettii bar ve lokantann karsndaki bar iletirdi. Mr. Joe Russell uzun yllar bir325 HEMINGVVAY ok servende ortam ve dostum olmutu. lmn dnerek birok mil daha atk. Artk beynim pek yufkalam, herkese iyi eyler dilemeye balamt. Daha bir sr eski dost aklma geldi ve bunlarn stnlk ve gszlklerini dndm. Beynim gemi hayatmla ilgili konular zerinde dnmeyi reddediyordu. Buna karlk bakalar, baka yerler, yiyecekler ve iyi iki zerine alyordu hep. Gordon'larn imalt ile donanmtk ve ben de bunu ve hayatta bana verdii zevki dnyordum. Bu yzden de gemi hayatm zerinde dnmeye yneldim. Ne var ki beynimi bundan uzaklatrmak elimdeydi. Bu sefer zerinde durmay reddettiim ekonomik ve siyasal sorunlar dnmeye baladm.

Byle zamanlarda ilgin olabilecek bir olayla karlaabilirsiniz. Sokaktaki gzel bir kadnn yerine, iki kadn grebilirsiniz. Beyniniz bir ayrlmaz organnz gibi deil de, kardeinizmi gibi gelebilir. Bazan iitir, bazan iitmezsiniz ve bazan kendi sesinizi duyamazken, bazan da grltler kulak zarnz patlatacak-m gibi olur. Kafatasmla sol kulam arasnda devaml bir vzlt var gibiydi ve Mary'ye dnp beynimin dar akp akmadna bakmasn istedim. O da, Baba, beynin olmadn sen de biliyorsun, dedi. Herhalde aina olmadmz bir sv olsa gerek. Miss Mary de herkes gibi akalar yapabilir, hatt bazan herkesten ok akann dozunu karr. Bay Toots Shor'un evresindekiler tarafndan el stnde tutulmasnn sebeplerinden biri de budur. Dank beynimi, kaburgalar krk Miss Mary'yi sineye eke326 GAL STANBULU rek Entebbe'e vardk. O zamana kadar ikimiz de bamza gelenlere dair yazlanlar okumamtk. Entebbe'de gazeteciler ve soru yadranlarla karlatk. ngilizler sigorta bakmndan uak kazalarnda pilotun bir hatasn bulmak konusunda ok titizdirler. Ben belleim pek yerinde olmadndan olaylar hatrlayabilmek iin Roy Marsh'la birlikte sorguya ekilmeyi ummutum. Sorgu - sual srasnda ikencecilerden fark olmayan memurlar, ok yetenekli kiilerdi. Benim halimin daha berbat olduunu grp, sorgu srasnda bir patavatszlk yapacam umarak, nce beni sorguya ektiler. Sonra srayla Mr. Marsh ve Kaptan Cartvvright gelecekti. nsann anlatacak gerek bir hikyesi olursa, sorulara karlk vermek hi de zor olmaz, fakat teknik ayrntlar konusunda ok dikkatli olmak artiyle. Deceklerini anlayan kiilerin en kk ayrntlar nasl zihinlerinde tutabildiklerinin sebebini anlyor gibiyim. Bu ayrntlar insann kendi kendisini koruma abas gibi youn bir ekilde bellee yerleiyor. Sorgu srasnda u eyin yapld kendiliinden ortaya kyor. Birincisi; btn yolcular yaatmak iin, siz de yaamak iin mcadele ediyorsunuz. Tabi vahim dmeler bunun dnda. Vahim kazalarda ne yaplsa bouna. kincisi; yaplan eyin, ahlk kurallarna uygun ekilde yaplm olmasdr. Derken yaptnz nc ey de, her eyi sigorta irketinin houna gidecek ekilde yapmak abasdr. Sigorta irketinin houna gidebilmek iin bu 327 HEMINGVVAY n de sratle yapmalsnz ve sonra da her eyi hatrlayarak anlatmalsnz. Bizi her trl sorgu sualden kurtaracak nefis fotoraflar ekmitik; ama, yazk ki bunlarn hepsi ikinci kazada yanmt. Bu yzden mesele uzun, skc, boucu ve herkesin teknik bilgisine dayanan bir snav halini ald.

Gnlerce kimse snav baarp baaramadn renemedi. kenceciler Scotland Yard geleneine uygun olarak sorgu srasnda hep kibardlar; fakat sorgunun nc gn, vaziyet icab gsterilen nezaketten de ok bir yaknlk sezinlemeye baladk. lk sorgudan sonra basnla grtk; daha dorusu Miss Mary gerekten hakettii istirahat iin odasna ekilince, ben gazetecilerle grtm. Aslnda benim de dinlenmeye ihtiyacm vard, ama daha nce iki kaza hakknda ilgin ayrntlar aklamak istiyordum. Henz kazalarla ilgili bir eyler yazmak niyetinde deildim; fakat basnda, zellikle yabanc gazetelerde o kadar sama eyler okumutum ki, 'en dorusu gerei anlatmak' diye dndm. Gazetecilerle konuurken iki kiiden yalnz birinin dinlediini ve konuurken kendi sesini bile iitmeye imkn kalmadn- grmek, dorusu acyd. Neyse ki, nceden hi tanmadm kiilerle sesimi iitmeden konumak, ii daha da basitletirmiti. Roy Marsh bal olduu irkete hesap vermek iin uakla Nairobi'ye gitmi ve biraz daha ikence ekmiti. Entebbe'e bir Cessna 170'le dnd. Uak, Murchison avlanmda brakt Cessna 180'in aabeyiydi. Bizim Entebbe'e varmzdan ok ksa bir sre sonra ortanca olum Patrick de, cebinde 14.000 i-ling olan birinin gelebilecei kadar abuk yanmza 328 GAL STANBULU geldi. Servenin kahraman ben, kadn kahraman da Mary olarak grnyordu. Fatura deme konusunda da Patrick 14.000 ilingle kp gelinceye kadar Roy Marsh ampiyondu. Patrick'in sermeyesini de abucak tkettikten sonra, ben Roy'la beraber Cessna'ya atladm. Bizi sorguya ekeceklerle karlamak zere Nairobi' ye uarken, Miss Mary'yi. Patrick'e emanet ettim. Onlar da sonra normal uak seferleriyle ardmzdan geleceklerdi. Nairobi'de ok iyi karlandk ve bir sr insanla tantk. te bu dnemde herhangi birinin dengesini bozacak ve belki de normal bir insan olduu hakkndaki inancn sarsacak garip bir kt alkanla saplandm. Bu garip alkanlk, cenaze ilnlarn okumakt. ou gerekten kendi lm ilnm gibi yazlmt. Baz satamalar oluyordu, ama iyi eyler de syleniyordu. Alman gazetelerinden birinde benim ua Kili-manjaro dann zirvesine kondurmak isterken dtmz yazlyd. Szde 1934'te yazdm romanda anlattm leoparn kalntsn bulmak iin, Mary ile beraber dan zirvesine inmek istemitim. Bu romann ad, Kilimanjaro'nun Karlar'yd ve filme de alnmt. Laitokok blgesinde grev yaparken, dan devam engebeli arazi zerinde birok defalar umu, eteklerinde 4 bin metreye kadar ykselmitik. Benim iinde bulunduum koullar altnda, lme meydan okuma abas iinde bir Cessna 180 uan Kilimanjaro'nun zirvesine oturtmaya imkn yoktu. Her eyden nce Cessna'y buraya kadar kartmak ma329 HEMINGVVAY

fifetti; kondurmak ise imknszd. Sonra da Laitokok'-a yryerek dnmek gerekiyordu. Dadan aa inmek, trmanmaktan ok daha kolaydr. Bunu bir seferinde mahall halka korkulu anlar yaatan bir aslan 15 mil boyunca izleyerek ispatlamtm. z srme pek zevkli gemi ve aslan kamt. Servenin tek trajik taraf, hayvanlar kraln uzun bir sre izledikten sonra tekrar 15 mil yryerek ktmz noktaya dnmek zorunluluu olmutu. Laitokok'taki Hristiyanl kabul etmi yerli halktan pek ou samim dostlarmd. Masai kabilesinin yal reisiyle birlikte (onun hesabna evcil hayvanlara zarar veren bir aslan da avlamtm) ikram ettii bir 'Tusker' birasn yuvarlamtk. Gerekten evresinde byk otoritesi olan bu yal reisle karlkl bira imekte hi saknca grmemitim. stelik onunla beraber imeyi reddetseydim, byk bir protokol hatas ilemi olacaktm ve onu kalitesiz bira imek zorunda brakacaktm. Yerli biralarn bazlar da mkemmeldir ve bir kan denemiimdir. Erkeklerinin zenginlii ve fazla ileri olmamas yznden ikiye dkn Masai kabilesinde, bira, bir bakma sala yararlyd. Kabile erkekleri artk ne aslan avlyor ne de savayorlard. Bu blgede savalar genellikle Gney Afrika'da imal edilen Golden Jeep sherry adl ikiye almlardr. Ben, bu ikiyi kim ikram ederse etsin, reddetmiim-dir. Masai lkesinde bir moral gc olarak bu ikinin iilmesinin hep karsnda olmuumdur. Bir sre sonra reisle yanmza baka kabile reisi daha katld ve genellikle aslan avndan ve zellikle o gnk aslan avndan konumaya baladk. 330 GAL STANBULU Kendi iz srenleriyle yaknlar tarafndan Mehna diye arlan ve usta bir izci olan eski bir fildii avcsnn yardm ile, aslann hangi yne katn kestirmitim. ledii eski bir byk suun kefaretini demekte olan Mehna, aslan mmkn olduu kadar abuk izlerken, biz de soldan ilerleyecektik. Aslan, Mehna'nn tarafna ynelirse, kendisini yakalayabilecek ve mmkn olursa vuracaktk. Mehna da aslan nerede grrse grsn, ldrmeye teebbs edecekti. Yanmda VVakamba'l iz src vard. Biri 12'lik tfekle, biri benim ar 577'-likle gelmilerdi. Ben de 30-06'lk Springfield'i tayordum. Sa taraf ise, Londra'dan yeni gelen bir gen polis memuru ile, Masai'lilere emanet etmitik. Bunlarn hibiri nceden aslan avlamamt. imizde kt niyet yoktu, ama eytan kurcalyor, srf enlik olsun diye aslann sa tarafa kamasn istiyorduk. Aslan ne saa, ne de sola doru kat. Mehna ve benimkiler farkna varncaya kadar, yoluna dosdoru devam edip bizim blgeden kt, gitti. Bir keresinde kendisine ok yaklamtk. Fakat bu srada yere uzanm, dinlenmekteydi. Bu defa bir yarn kenarna kadar izledik. Hayvan yar trmand, sonra birden baktk ki, yerinde yeller esiyor. Bunun zerine Mehna'y ileri kardk. Bir sre sonra o da geri dnd ve hayvann hi hz kesmeden yoluna devam ettiini,

blgeden ktn haber verdi. Grevimiz bittii iin geri dndk. Tepe, fotorafmz Earl Theisen'in, Kilimanjaro 331 HEMINGVVAY adn syliyemedii, Kibo adn da hatrlyamad iin, Baha'nn btn parasn kazand da diye szn ettii Kilimanjaro'ydu. Dnte Masai'ler birok defa Aslan urada! diye tellandlar, ama birey kmad. Biz de Laito-kok yolunu tuttuk, av da bylece bitti. lm ilnlarmz okurken bu tr olaylar aklma geliyor ve iki kazadan nce, kaza srasnda ve sonrasnda neler hissettiimizin gerek hesabn byle kartabiliriz diye dnyordum. Alman lm ilnlar ne kadar romantik ve vglerle doluysa, talyanlarn lm ilnlar birok ynden bunlar yaya brakyordu. Bizim hakkmzda deer hkmleri veriyorlar, gerek ve tek dostlarmz gibi, kalbimin iini okuyorlard. Kalbimin iini ben bile bilmediim ve hi gve-nemediim iin, bu lm ilnlarnn bir ksm beni pek artmt. Kimbilir, btn bunlar anlamak iin belki de bir kalp uzmanna bavurmam gerekiyordu. Yine de gsterilen dostluk karsnda ok duygulandm. Biz talya'y ok severiz, hatt tek tek talyanlardan ok daha fazla severiz. Hatt pek ok talyandan daha fazla. Yine de cesetlerimizi grmeden ldmze inanmayan dostlarmz olduunu biliyoruz. ngiliz gazetelerinin tepkisini ancak bir dostumun gnderdii kupr sayesinde renebildim ve grler bana pek kark grnd. nsana asl zevk veren, baz gazetelerde, ama The Times'ta, ya da Observer ya da The Guar-dian'da deil, dierlerinde, birinin kiilii ve alkanlklar ile lmn nasl karladn ayrntlar ile anlatmalar oldu. Bunlarn bir ksmn gerekten ha332 GAL STANBULU yal gleri kuvvetli yazarlar yazmt. Sonunda onlardan daha ok yaamay kararlatrarak meseleyi zmledik. Btn lm ilnlarmda, hemen hepsinde, lme her zaman meydan okuduum syleniyordu. Hi insan btn mr boyunca lme meydan okur da, 54 yana kadar sa kalabilir mi? Kim inanr buna? lmle burun buruna gelmek, lme ok yaklamak baka ey, lm aramak baka eydir. nsan lm ufak bir dikkatsizlik yznden, trafii kark bir yolda da karsnda buluverir. lm bir ie uyku ilcnn iinde, her trl usturann keskin ucunda, banyonuzda ya da iyi kavga bilmediiniz iin bir sokak kesinde de bulabilirsiniz. lmle burun buruna gelmenin o kadar ok yolu vardr ki, bunlar saymaya kalkmak budalalk olur. Bir erkek olduumdan beri bildiim en kark konu, bir erkein yaantsdr. Bir kadnn da bal olduu kuramlar varsa, eminim, kadnn yaants daha da apraktr. Bir erkek gibi kat llere bal olarak yaayan bir kadn gibi yaamann, bir erkek

iin ok daha kolay olduunu teden beri dnmmdr. imizde hibirimiz kat llere ya da tasarladmz iyi ahlk kurallarna uygun olarak yaamamz-dr. Ama teebs etmisizdir byle yaamaya. Bu noktaya varnca gidip yattm ve bir d grdm. Allahtan dlerim tatldr ve geceler de, gndzler kadar endir. Gndzleri hayale dalmadm iin, yalnz geceleri d grrm. Gndzleri ya neemi bulmaya bakarm, ya etraf incelerim. imdi de ok ekici bir huy edindim: Kendi lmm okuyorum. m 333 HEMINGVVAY Dlerimde kendimi hep 25 - 30 yalarnda grrm; kadnlar bana dayanamaz. Son zamanlarda da bir dii aslan bana vuruldu. Nianlm olan bu dii aslan, imdiye kadar dlerime giren en gze yaratkt. Miss Mary'nin zelliklerinin bir ksm onda da vard. Bir seferinde bana ok tehlikeli bir oyun oynad. Bir sabah kahvaltsnda dm Miss Mary ile Deni Zaphiro'ya anlattm. lgiyle karlam gibi grndler, fakat ikisi de biraz arm gibiydi. Deni beni karlkl bir ie bira imeye davet etti ki, sabah kahvaltsndan hemen sonra hi yapmadm eydir bu. Yine de oturdum, birayt itim ve gzel dii aslanla geirdiim geceyi zevkle andm. Dn ilgi ekici ynlerinden biri de, dii aslann benim iin avlanmas, fakat eti bana piirerek veriiydi. Geyik pirzolalarn kzartmak iin sadece tereya kullanyordu. Bu ise Paris'te, Ritz oteline lyk bir bulutu. Sonra bana sebze isteyip istemediimi soruyor, ben de onun ot yemediini hatrlayarak, kibarlk olsun diye reddediyordum. Zaten sebze, de yoktu dmde. Bu tr d az ok her zaman gryordum ve Freud'cler belki de daha sonra grdm irkin d de ele alarak beynimin sarsld eklinde yorumlayabilirlerdi. Ama sorumlusu ben deildim. Bu defa yaln ayak, mehtap altnda bir gecede, en iyi av kpeklerimle beraberdim. Btn gn boyunca iz izliyorlard kpekler, yalnz gn rken ve gn batarken avlanyorlard. Geceleri de genellikle bir a-acn altnda bir araya geliyorlard; bazan bir ya da ikisini yakalyordum. 334 GAL ISTANBULU Dte ve bundan da birka gn nce gerek hayatta, buna ok benzer bir durum olmu, yaln ayak bir tilki srs bastrmtm. Sonra yine sayn Senatr elinde mzra ile ay altnda grdm. Dergilerde kan resimlerinden tandm kendisini. Selm Bay Senatr, diye seslendim. Ne var, ne yok bakalm? Ne peindesiniz? diye sordu Senatr serte. Yaban kpeklerinin, diye neeyle karlk verdim. Daha geenlerde bir yaban kpei yakalamtm. Ben de satlmlarn peindeyim, dedi Senatr. ok yakaladnz m? diye sordum. Binlerce, dedi. Cohn'la Schine' grdnz m?

Hayr, dedim. Belki Laitokok'tadrlar. 'Golden Jeep sherry'yi de orada bulabilirsiniz. Onlar hi imezler, dedi serte. Zavalllar, dedim. Neyse, kampta pepsi - kola var. Schine artk benimle birlik deil, dedi Senatr. Sonra kendisini yoklar gibi ekledi: Belki Cohn da. Ne ans! dedim. Yaknlm gstermek istercesine mzramn ucunu topraa sapladm. Dmde Senatr mzran dik tuttu. Maksat iki lf etmek, dedim. Huey Long'a ne oldu Bay Senatr? Kim? N.O.'da Rossevelt otelini ileten dostum Sey-mour Weiss'n byk dostu Louisina'l Demokrat Senatr Long. 335 HEMNGVVAY Oh, dedi Senatr, sonra o da mzrann ucunu topraa saplad. Senatr Long ok eyler vaad eden biriydi, diye hatrlattm. Yakaladn brakmaz, ii sonuna kadar gtrecek gibi etin grnrd. Alanacak bir trajedi, dedi Senatr. Demokrat bile olsa. Bu srada dm olaanst bir havaya brnd. z kovalamak iin mi botlarnz kardnz? diye sordum. Ben nereye gittiklerini iaretledim. Rzgr da onlar yakalamamza uygun. ocuka bir spor, dedi Senatr. Fakat mzrann ucunu, saplad topraktan ekmedi. Ben gerek Amerikan tarz yaantnn dmanlarnn peindeyim. Ben de yaban kpeklerinin, dedim. Sonra kaba ya da vatan dman, kt bir ev sahibi gibi davranm olduumu dnm olacam ki, yle dedim: Henz lmemi ve akallarn saldrmad bir satlm bulursanz, ltfen bir haber saln, ben hemen izcilerim ve tayclarmla gelirim. Cohn ve Schine'le birlikte alacaklarndan emin deilim, fakat hepsi de ok iyidir. Buradan Nairobi'ye kadar insan da, arac da izlerler. Schine'i kaybettim, dedi Senatr. Ne kt talih, dedim dmde. Nasl kaybettiniz? Ordu elimden ald. Bay Senatr, dedim. Size sonsuz sempatilerimi sunarm. Meslek sahibi, drst bir Amerikal iin ne ac bir aln yazs. Acaba konak yerinize kadar size elik edebilir miyim? 336 GAL JSTANBULU Bu srada belirli bir arpmann iddetinden dehete derek uyandm. Sol kulamla bam arasnda akan bilinmeyen bir svnn sebep olduu sarsnt yerine, gece tek bama ve yaln ayak, en iyi iki mzramla avlanmann ne kadar ho olacan dndm. Herhalde bileceksiniz, Afrika'da geceler, gndzlerden ok farkldr. ll miktarda ikinizi ier, ocakta stlan suyla dolduracanz yelken bezinden banyonuzda ykanrsnz. Sonra pijamanz giyer, sineklere kar izmelerinizi ayanza eker,

robdambrnz zerinize alr, yemek hazrlanncaya kadar beklemek zere atein bana bir iki daha yuvarlamaya karsnz. Yemekten sonra cibinlikle rtl yataa girersiniz. Ya uyursunuz ya da gn madan yarm saat ncesine kadar sren hayvan seslerini dinlersiniz. Hibir balantnz yoksa, Afrika'nn en gzel saatleri olan gecelerde dilediinizi yapabilirsiniz. Geceleri hayvanlar tamamen deiir. Gndzleri hemen hi ses kartmayan aslan, kendi hesabna avlanmaya kmtr; homurdanr, kkrer, grler. Avlanan dier hemcinsleriyle haberlemek iin mi kkre-diini, yoksa avlarn dar^ uratmak iin mi bardn ben hl kartamadm. akallar aslann peindedir ve aslan avn ldrnce, bu sefer akallarn aralarnda konutuklarn duyarsnz. akal gl denen eyi bu srada iitmeniz mmkndr. Gece kard ses hotur ve ben dier akallarla haberletiine inanyorurn. HEM1NGVVAY Geceleri daha baka sesler de iitebilirsiniz. ok kocaman bir geyik tr vardr ki, korkulu bir hayvan grnts verebilmek iin btn gece mtni korkun sesler kartr. Geceleri kula kirite bir sr tilki de grebilirsiniz. Fundalklar arasnda yaayan bu gzel hayvanlar gn nda hemen hi grnmezler. Bcekler ve dier kk hayvanlarla beslenirler. Dik kulakl tilki, normal tilkiye benzer. Ancak Clark Gable'in kulaklarndan kat daha kepe kulakldr. Yine de fillerle kyaslanamaz. Leopar Chui'nin sesini duymanz da mmkndr. Ksa, kesik, ksr andran bu sesi bakalar ile kartrmanza imkn yoktur, nk ok kuvvetli bir bas sesidir. Geceleri Chui'nin sesini sol tarafnzdan iitirseniz, hemen saa sapn Bay Chui son derece cidd bir hayvandr. Kusurlar vardr, ama bir vah hayvan olarak byk ve mthi stnlkleri oktur. Bu tatl anlardan sonra gecelerin gzellii iyice kafama yer edince, hayale dalp gemii hatrladm. Gemi deyince, kendi gemiimden sz etmiyorum. nk o zaman ilediim hatlar ve bakalarnn bana rdm oraplar aklma geliyor ve sklyorum. Bunun yerine baka insanlar, tandm hayvanlar ve kiileri anyorum. Bylece kpeim Ka-raba' dndm. Kimbilir daho'da, Ketchum ilinde bir motosikletli tarafndan unutulduktan sonra, efen-disiz kald iki k boyunca neler ekmiti. Karaba' bulduumuz zaman Ketchum'da, tahta 338 GAL ISTANBULU bir kulbede yayorduk. Mary ile Patrick'in ldrd iki geyii yzp ambarn ak kaps nne asmtk. Yaban rdekleri de kedilerin yetiemiyecei bir yere aslmt. Bir sr de av kuu. Karaba terkedil-diini hissetmi olacak ki, bize ok baland ve adeta zorla kpeimiz oldu. rnek derecede sadkt ve mthi itahlyd da. Ocan yannda uyuyor, ok terbiyeli davranyordu.

Ketchum'dan ayrlp Kba'ya dnme zaman gelince, ok cidd bir moral sorunla kar karya kaldk. Karl iklimde yaamaya alm hayvann Kba' da hasta olmasndan endie ediyorduk. Fakat biz yola kmak zere hazrlanrken, Karaba sorunu kendi kendine zd. Hemen arabaya girip yerleti. Kendisini dar kardk. Tekrar frsatn bulup ieri atlad. yle ackl baklarla bizi szyordu ki, ancak kadnlar byle bakabilir. Karaba, kutu aaca kullanabilir misin? diye sordum. Karaba'n karl olumsuz gibiydi. Bunun zerine onu bir sr konserve kpek mamas ile tek bana brakmaktan caydm. Ketchum'da kpek sahibi olmak bir meseleydi. Bir zamanlar bu ehirde kpeksiz dolaanlara saygdeer insan gzyle baklmazd. Sonradan yasalar deimi, kumar ve kpeklerin efendileri ile birlikte umum yerlere girmeleri yasaklanmt. Bu durum karsnda Karaba' da Kba'ya gtrmeyi kararlatrdk. Onu Afrika'ya da getirmek isterdim, ama yapl-as gereken o kadar ok formalite vard ki; ayrca 339 HEMINGVVAY Bay Chui'nin kpeklere olan dknlnden de korkuyordum. Bay Chui ylesine kpek dkndr ki, hep homurdanarak dolat halde, kpek kokusu alnca eve sessizce girer; soluunu ancak ensenizde hissedince varlndan haberdar olabilirsiniz. Btn bu anlardan sonra yeniden lm ilnlarm okumaya dalmtm ki, Miss Mary uyand ve, Daha ay getirmediler mi? diye sordu. Hem ne okuyorsun sen.kuzum? Sevgilim, dedim, Nairobi'de sabahn erken saatlerinde trafii inceliyorum ve ,dn gece gelen lm ilnlarm okuyorum. Sevgilim, diye karlk verdi Miss Mary de: Ben senin yerinde olsam, bu kadar ok lm iln okumazdm. Eninde sonunda biz lmedik, bu da bize kar gsterilen bir sevgi diye kabul edilebilir. Bakalarnn cenaze ilnlarn okumazken, kendimizinkini ne diye okuyacakmz? Hem senin iin kt de olabilir bu. Seninle ayn fikirdeyim, dedim. Ama bende bu kt bir alkanlk halini ald. Sevgilim, dedi Miss Mary Yeteri kadar kt alkanlklarn olduunu hi dnmyor musun? Hem de nasl! dedim. Ayrca, dedi Miss Mary, bugn vali konanda yemee davetliyiz ve senin en iyi ekilde grnmeni istiyorum. En iyi ekilde nasl grnebileceimi dnmeye ve lm ilnlarmn altnda en iyi nasl ortaya kacam kurmaya daldm. Yine de vali konanda yemee davet edilmek hafife alnamazd; enerjimi 340 fSGAL ISTANBULU saklayp lm ilnlarn okumaktan cayarak, hazrlanmaya baladm. Davet ok hotu, vali ve ei sevimli insanlard, bir sr eski dostla da karlatm. Daha sonra otelimize dndk. Bu noktaya varnca kuvvetli kiiliim ve sevgili eimin telkinleriyle lm

ilnlarm okumak gibi kt alkanlmdan caydm sylemek isterdim. Yalnz hikyenin can skc taraf u ki, devam ettim bunlar okumaya. Hem de bu sefer gizli gizli, banyoda ya da tuvalette okumaya baladm. Olayn gerek ynn vermek iin, btn yazlar iki cilt iinde sakladmz itiraf etmem de gerekiyor. Ciltlerden biri yaban eei derisinden, dieri aslan postundan. kisi de gzel birer cilt. Artk bundan sonra yeni kt alkanlklara saplanmamak iin, ylda hi olmazsa bir defa bunlar ap yine lmmle ilgili yazlar okuyorum. Eletiriler karsnda bozulan moralimi de bu sayede dzeltiyorum. Miss Mary ve ben, hayvan yaantsnn en alak ekilleriyle bile ilgilendiimizden bu beylere rahat bir soluk aldrmak amaciyle, birlikte ve ok irkin bir ekilde vah hayvanlar tarafndan ldrleceimizi umuyoruz. Bu arada niyetimiz bol bol neelenmek ve frsat bulduka da yazmak. 341 DURUM HAKKINDA RAPOR (4 eyll 1956, Look) NE kadar ok kitap okursak; o kadar abuk, bir yazarn gerek grevinin bir aheser yaratmak olduunu ve bir daha bu ile uramamas gerektiini anlyoruz. Bu gerek ne kadar belirli olursa olsun, bunu kabul eden yazar o kadar azdr. Etseler bile, orta deerde eserler vermekten kendilerini kurtaranla-maktadrlar. Yazarlar, yazacaklar kitabn daima en iyi eserleri olacan umarlar; bilmezler ki o gnk yaantlar artk baka ve daha iyi bir eser yaratmalarn engellemektedir. Gazetecilik, radyo muhabirlii, propaganda, ya da senaryo yazarl konusunda yaplan denemeler, ne kadar ulu olurlarsa olsunlar, d krklna uramaya mahkmdurlar. Her eyin en iyisini bu trlere koymaya kalkmak, bir baka lgnlktr. Bylece iyi ve kt fikirlerin hepsini unutulmaya mahkm etmiiz demektir. Bu tr almalar kalc deildir ve bu yzden asla balanmamaldr... 342 GAL STANBULU Bu satrlar Cyril Connoly tarafndan Tedirgin Mezar adl kitapta yazlmtr. Kitap, okuyucusu ne kadar olursa olsun, asla unutulmayacak eserlerdendir. Bylece elle yazlm sekiz yz ellinci sayfada sevdiiniz bir kitab yeni batan okuyunca ve yazmay braknca, sevdiiniz ve inandnz bir baka kitap zerinde aylarca senaryo ve sinema fotoraf iin aPinca, artk bunu yarda brakamayacanz anlar; lnceye kadar yapacanz, bu i iin doduunuzu bildiinizden bundan vazgeemiyeceinizi takdir edersiniz. Mary ile ben de burada (Havana) yayoruz ve ziyaretiler almamz engelleyecek kadar artmcaya kadar almamza devam edeceiz. Uzun bir sre ok tatl bir yaantmz oldu. Bizi yalnz braktklar srece de bu tatl yaant srecek. Ve nereye gidersek gidelim, dnp dolap geleceimiz yer burasdr. Vatanmz buras bizim. nsan tas tara toplayp vatanndan gitmez; savunur vatann. spanya ve Afrika da iyi yerler; fakat

oralar ok inendi. Belki ar derecede deil; stelik daha mahvolmam blgeleri de var. Ama bulmay bilmek gerek. VVyoming, Montana ve daho da birok kimse tarafndan ok inendi. Eskiden buray tanm olanlar, imdi gelip asla ayn yerlerde oturamazlar. Sonbahara doru bir soluk alp bask ve mda-helelerin gelip gemesini beklemeliyiz. Tropikal blgelerde geirdiimiz iki yldan sonra, imdi deiiklik olsun diye bir baka yere gitmek gerekiyor. Afrika'ya gidecektik; fakat geen yl yamur sknts ekildi ve kimse artk bir yeni kurakla daha tahamml et343 HEMINGVVAY mek istemiyor. Yamur dmeye baladktan sonra, dilerseniz gidebilirsiniz yine. Bu arada bu yaz Finca Vigia'da kitap zerinde allacak. Fotoraflarn ayrlmas ii bitti. Bundan sonra bir daha film almas olmayacak. Gazetecilie gelince: Gazetecilik, her gn olup bitenleri yazmak demektir ve delikanllk anda altm bir meslektir. Doru haber vermek artiyle -nlecek bir itir. Bu kitap bitinceye kadar, bu meslee de dnmek yok. Yarn uzun bir kitap zerinde almaya kapanmadan nce dzenlediim durum hakkndaki rapordur bu. Dier kitap da bitti ve u yaz, ilerin nasl yrd hakknda size bir fikir verebilir. Kt gnlerden sonra, umarm ki ardndan gelenler biraz daha enlenir. Hele son blm bir okuyun. Hi kimse scak yaz gnlerinde turusu kmadan her gn alamaz. alma dzenini biraz olsun deitirmek iin ilkbahar, yaz ve sonbahar aylarnda Gulf Stream'de balk avlamaya kyoruz. Karada olduu gibi, her mevsimin deiiklii denizde de kendisini belli ediyor. Aknt canl ve hareketli olduka,, biteviyelik de olmuyor. Ve her gn neyle karlaacanz bilmiyorsunuz. Koca mavi dalgalar kyya vurduran ya da geri eken gelgite gre erkenden, ya da ge vakit denize alyorsunuz. Aknt iyiyse, Pilarm pruvas nnde uan balklarn getiini gryorsunuz; ardndan tali344 GAL STANBULU hiniz yaver giderse tuna ya da marlin bal yakalama ihtimali ortaya kyor. Yeteri kadar avlandnz zaman, yzmek ve bir kadeh parlatmak iin bir kyya kyorsunuz. Bu srada Gregorio da yemei piiriyor. leden sonra, gne batncaya kadar avlanmaya devam ederek, geri dnyorsunuz. lkbahar ve yaz banda kk balklar, yazn ve sonbaharda da bykleri oltanza vuruyor. Eskiden sizi Kba'ya eken balklkt. Sonra bir kitabn zerine kapanyorsunuz ya da iki kitap arasnda, yz gne yakn bir sre, gnein douundan batna kadar vaktinizi balk avlamakla geiriyorsunuz. Resim ektirmek iin byk balk avlamak ama-ciyle gittiimiz Peru'da durum baka trlyd. Orada rzgr gece-gndz esiyordu.

lden kalkan rzgr odanzn iine kadar giriyordu. Bu yzden kapy - pencereyi devaml kapatmak gerekiyordu. 32 gn sreyle sabahn erken saatlerinden, fotoraf ekmeye imkn kalmayncaya kadar avlandk ve dalgalar tepelerindeki kar gibi beyaz kpklerle kyy dvd durdu. Deniz kular kayalklarn tepesine konuyor, bulutlarn arasndan kp balk yakalamak iin amansz bir pikeye giriiyorlard. Akbabalar, kumsallarda l pelikanlar yiyorlard. Marlin balklar ok bykt ve Kba'daki hemcinslerinin aksine, mcadeleyi sevmiyorlard. Ama arlklar yznden kendilerini kyya ekmek bir hayli zordu. 345 HEMINGVVAY Dorusu bu ii her gn yapmak, cezalandrlmak gibi bireydi; fakat insanlar o kadar iyi ve deniz de pek ilgin olduundan uramaya demiti. Yine de Pilarla Kba'ya dnmek, ayr bir zevkti. Peru'nun aa tarafnda, Ekvator'un 420 mil gneyinde spanyolca konuan ve Kzlderili asll kaptan ve tayfalarla Amerikanca konuan fotoraflar arasnda tercmanlk yapt aha fotoraf gemisinde alan Miss Mary, yorucu bir alma gnnn akam, kocasnn einden bekledii balca eyin, sreklilik olduunu sylemiti. Miss Mary sreklidir. Ayrca cesurdur, sevimlidir, grn heyecan vericidir, yannda olmaktan insan zevk duyar ve iyi bir etir. Bir de ok iyi bir balk kardr; usta bir niancdr, iyi kula atmay bilir, gerekten mkemmel bir a, araptan anlayan; amatr bir astronomi uzman ve sanat, politika ve ekonomi rencisidir. Svvahili, Franszca, talyanca dillerini konutuu gibi, rahata bir tekneyi idare edebilir, ya da spanya'da bir evi evirebilir. Usta ve gzel sesiyle ark da syleyebilir. Benim tandm lm blk komutanlarndan, eski tabur komutanlarndan, ktlardan, kpeklerden, tavanlardan, kahvehane sosyetesi mensuplarndan, bar sahiplerinden, pilotlardan, jokeylerden, iyi ve kt yazarlarla keilerden ok general, amiral, hava mareali, politikac ve nemli kiiler tanr. Miss Mary ayrca Bask diliyle de ark syliye-bilir ve parlak, amaz bir atcdr. meye de ok ta346 GAL STANBULU hamml vardr ve Svvahili diliyle, Tupa ile chupa tupu der ki bu, 'u bo ieyi ortadan kaldrn' anlamna gelir. Evde olmad zamanlar Finca, ortadan kaldrlmasn istedii bo ieden daha botur ve ben bir girdapta yuvarlanan bataryalar boalm pilli bir radyoya dnerim. Sersemleri gler yzle karlar diyemem. Hatt bylelerine hi tahamml yoktur. Byk enerji sahibidir ve gerektii zaman uzak durmasn da bilir. Fakat kedi kadar da sokulgandr gereinde.

Sabk vatanda olmak diye birey vardr. Key VVest'ten uakla 35 dakikada uzaklap sabk bir vatanda olmak ok gtr; daha hzl bir uakla Miami'-den de bir saatte uzaklap sabk vatanda olmak ondan da gtr. Ben hibir zaman vatansever olduumu iddia etmedim, fakat lkemin kart savalara katjldm, vergilerimi de derim. Bu yzden sabk vatanda szc hi kulak asmadm bireydi. llinois'nm Cook County blgesinde dodum ve erkenden bir yazar olarak yerimi Mr. James Farrell ve Mr. Nelson Algren'e terkettim. Onlar da her eyi son derece iyi ynettiler; ayrca hibir ikyetim yok. Vatandalarnz grmek iin yapacanz tek ey. iten sonra bir arabaya atlamak ve Havana'daki Floridita barna gitmektir. Burada her eyaletten ve yaadnz her yerden insanlara raslyabilirsiniz. Ayrca yllar boyunca tandnz donanma, ticaret, gm347 HEMINGVVAY rk ve gmen ajanlar ile kumarbazlar, sefarethane mensuplar, yazarla zenenler, yazarlklarn kesinlikle kabul ettirmi olanlarla, zavallca kabul ettirenler, senatrler, doktor ve operatrler, Amerikan Lejyonu yeleri, gzellik yarmas kazanan kiiler; balar derde girince kapnzn altndan bir pusula kayd-rverenler, gelecek hafta ldrlecek olanlar, FBI mensuplar ve eski FBl'clar, muhtemelen banka mdrnz ve dier iki dostla, bir sr Kba'l dost da oradadr. Floriditada geirdiimiz en neeli gecelerden biri de, donanmaya ait birok geminin yllk seferleri srasnda buraya uraylar olmutu. Miss Mary yoktu ve kendimi bir yaban keisi kadar yalnz hissediyor, canm ehre inmek istiyordu. leden sonra, erken saatlerde bir takm sivil denizciler bana uram ve Ezra Pound hakknda fikrimi renmek istemilerdi. Onlara 'Ezra, bence St. Elizabeth hastahanesin-den kartlmal ve iir yazmasna izin verilmelidir' dedim. Bu srada bir sr donanma assubay kollarndaki srmalarla Ernie'yi grmek iin geldiler. Dierlerine tahamml ediyorlard, ama Ezra hakknda sorulan sorulardan kukulanmlard. lerinden biri, Sen emret, unlar hemen toz edelim buradan. Hem senin ruhun bile duymadan, dedi. Ben hayatta iken seni kim rahatsz edebilirmi ki? ef daha sonra bana, Ernie, dedi, Birinin senin yannda olup bunlar buradan uzaklatrmas gerekiyor; senin rahat dnmeye ihtiyacn var. Senin 348 GAL STANBULU muhafzn olacam ben. ahs yardmcn olacan Btn d ilikilerini ben idare edeceim. ef, dedim, Sen benim dostumdun, imdi de ahs yardmcm oldun. Var, bundan sonra d mnasebetlerimi de sen idare et! Efendim, dedi, ben arada srada erkek erkee konusam da, sen gel, yine de benimle pek samim olma. Efendim, bu benim uzun yllar boyunca kendime hazrladm en byk frsat.

Floridita'ya gidelim, dedim. Duydunuz mu ocuklar? diye seslendi ef. Aln voltanz bakalm. Floridita'ya gidiyoruz. Yolda yeni Chrysler'in stn atmz halde, ef yine de, Ernie, efendim, araba u itfaiye krmzs rengi hari, belki gzel, gzel ama belki bundan byle daha byk bir otomobil kullanabilirsiniz, dedi. Bu araba da byk. Sen yava git, diye ofr Juan'a ihtar ettim. Evet efendim, dedi ef. Healey, bu hususa dikkat et. Floridita ok kalabalkt. Fakat d mnasebetler memurum kelerden bir takm kimseleri toplayp kaldrd ve yerlerine biz geip oturduk. Oturduk, ikilerimizi syledik ve bir sr insan yanmza yaklat. Bir ksm imza istiyordu, bir ksm da elimi skmak. Hep birlikte ok cidd edeb tartmalara dalm ve bir hayli ileri gitmitik. Bir ef daha yanmza so349 i HEMNGVVAY kuldu ve, En sevdiim iki kitap... eydi... deil... 'Yamurlar Gelince' ve 'Babil Kulesi!' Mac, dedim, O kitaplar ben yazmadm. Bizim eflerden biri, Herhalde 'lkbahar Sanak-,^| lan' demek istiyor, dedi. Hemen savunmaya geen yeni ef, Ama 'Babil | Kulesi' iyi kitapt, dedi. Yardmcm hemen atld. O kitaplarn hepsini Ernie yazd, dedi. Yalnz kendisi ok mtevazidir. Onun iin baka adla yazd. Hepsinde Ernie'nin havasn bulabilirsin. Bunu anladn iin bravo sana ef! Biraz sonra hep birlikte ve alacak kadar uygun bir tonda eski bir ak arks sylemeye baladk. Bu srada gzm bir baka masada oturan deniz ataesi ile amirale ve dier birka kiiye takld. Hepsi de sivil giyinmilerdi. Baklarm kardm, fakat tekrar yakalannca, zr dilerim beyler. dedim. Msaade ederseniz urada ok iyi tandm birinin yanna kadar gideceim, gitmezsem benim kaba biri olduumu sanacak. Yardmcm, Aman dikkat edin efendim, dedi. Bana ihtiyacn var m Ernie? Belki bunlar yalanc dostlardr. Hayr, dedim. Sen bu taraf idare et, ben biraz sonra dneceim. Kalkp yakn dostumun yanna gittim ve ziyareti amiralin de ok scak davrandn grdm. stelik zeki, hosohbet ve arkada canls biriydi. Bir sre konutuktan sonra birden omzumun s350 GAL STANBULU tnden gelen bir sesle irkildim. Ernie, kuzum ne ya-)iyorsun burada? Bir sr sivilin arasnda ne diye vaktini harcyorsun? Seslenen yardmcm ve d mnasebetler memurumdu.

Amiral yle bir yerinden dorulup kalkt. zr filerim evldm, ama ben sizin amiralinizim, dedi. Amiralim, efendim, affedin beni efendim! Sizi nceden hi grmemitim de efendim. Bu yzden sivil elbiseler iinde tanyamadm. Anlyorum, anlyorum, dedi Amiral. Amiralim, efendim, sayglarm arzederek rica etsem, Ernie'nin grubumuz arasna dnmesine msaade eder misiniz acaba efendim? Amiral, Bunu talep etmeniz abes, dedi. Bay Hemingvvay zaten dnmek iin masamza gelmiti, Teekkr ederim efendim. O gece gerekten mkemmel bir geceydi. ef en sonunda, Ernie, yllarca aln teri dkp altm bu ii brakacam iin ok zgnm, dedi. ef, ben de ok zlyorum, dedim. imdiye kadar senden baka yardmcm ve d mnasebetler memurum olmamt. ef, ocuklar, geri durun bakalm yle, dedi. j, Brakn Ernie arabasna girsin. Evine gidip iyi bir uy-I ku eksin ki, doru drst dnsn ve yarn sk alabilsin. BTT 351