http://ismailhakkialtuntas.

com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

AHMED AM EFENDNN RUMUZLU KELMLARI

1 0 Rate This Trbedr Ahmed Am Efendinin, kapal ve herkesin zahir meslek ve kyafetine gre sz syledii gibi anlalamayan ve aleyhinde atp tutmay, dedikoduyu mucip olan szleri oktur. Bazlar unlardr. Fatih dersimlar ve hocalar, Ahmed Am Efendiye iyi bir gzle bakmazlar, onunla grmezler, hele ziyaret etmei asla hatrlarna getirmezlermi. Bir gn Abdlziz Mecd, Ahmed Am Efendinin manev yksekliinden, hrmete ve ziyarete deer bir zat olduundan Recep Arusana bahsetmi. Bunun zerine onda, trbedra kar hafif bir meyil ve incizap belirmi ise de, karar verirken; yine eski bildikleri ve iittikleri eyler galebe alarak, gidip grmee cesaret edememi; fakat Darlfunn felsefe mderrisi Ahmed Naim Bey, trbedrn damad ve mftnn de, szne son derecede itiinat ettii samim ve dindar bir arkada olduu iin trbedr bir kere de ondan tezkiye etmek istemi. Ahmed Naim Bey, herkesin zndk[1] diye grmek istemedii hazreti fevkalde meth- sena ile mahza bu zatn tevecchn kazanmak iin damad olmak erefini alm, olduunu da szlerine ilve edince, bu beyanat, Recep Arusann, Ahmed. Am Efendi hakkndaki fikrini biraz daha deitirmitir. Zihni ve fikri bu muhtelif rivayetleri birbiriyle telife akrken; gnn birinde komusu ve arkada bulunan Abdlziz Mecd Efendi ile Fatihe kan yolda, bir ikindi vakti karlarlar. Recep Arusan, bu vakitte bu tarafa byle nereye gittiini sorar. Abdlziz Mecd Efendi Trbedr Ahmed Am Efendiyi ziyarete gitmek istediini syleyince, Recep Arusanda zihnen megul olduu ziyaret meselesine kat kararn verir ve birlikte giderler. Abdlziz Mecd Efendi, Recep Arusan trbedrn huzuruna gtrp, Fatih hocalarndan Recep Efendi olduunu syler, kendisi de geride ayakta durur. Ahmed Am Efendi, kendisini ziyaret edenin zahir ilimleri tedris eden, ill ve idamla, sarf ve nahivle uraan bir kimse olduunu bu suretle anlaynca, onun seviyesine inip, ilk sz olarak Allah ekber de, Mfaddaln aleyh nedir? ( lafznda Mfaddaln aleyh nedir?) diye sorar. Byle bir suale maruz kalacan aklna getirmeyen Recep Arusan:

1 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Allah; f haddi zatihi Ekberdir bu efl, tefil (babnda) ve mfddaln aleyh aranmaz, siz arar-msnz? (Yani, biz hocalar aramayz, siz mutasavvflar arar msnz?) diye o da trbedra sorar. Hazret: Ben de zaten bu suale byle cevap vermeni beklerdim. diyerek mfty takdir eder, hatt arkasn okar ve alnndan per. Anlalan Fatih hocalarndan birisinin, eytann ayan krarak, kendisini ziyarete gelmesi, hazretin de houna gitmi ve sonra da elinde tuttuu enfiye kutusunu aarak bir tutam enfiye vermitir. O srada geride ayakta duran ve bu muhavereyi dikkatle dinleyen; Abdlziz Mecd Efendiye de bir tutam enfiye vererek ekmek zere iken o, fart muhabbetle birdenbire bir sayha kartarak trbedrn zerine atlr, kucaklar, kemiklerini kracak derecede skar ve sonra ayrlacak b-hu bir halde yere serilir. Bu srada Recep Arusan, trbedrdan grd takdir ve iltifata gvenerek ve Abdlziz Mecd Efendinin geirmi olduu hali de bir trl kavrayamyarak; Byle delibozuk adamlar mrit edineceinize adam akll kimseleri edinseniz daha iyi olmaz m? der, trbedr hazretleri de bu suale glmekle mukabele eder. Abdlziz Mecd Efendi b-h bir halde yatadursun, ikisi arasnda yle bir konuma balar. Recep Arusan sorar: Hangi tarikattensiniz? Halveti tarikatindenim, seyir ve slk merl Halvetiden grdm. Daha ilersini ararsan abaniye tarikatine ve aban- Velye mntesibim. Sizin iin Arap Hoca ile grmtr ve Melmidir diyorlar Melmet adnda bir tarikat yoktur. Bununla beraber umumiyetle tarikatte Melmet byk bir makamdr. Tarifat Seyyide bak; Arap hoca dediiniz Seyyid Muhammed Nurl Arab ise ok byk bir zatt. Ben onunla grtm. O benim sohbet eyhimdir.

2 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Sz buraya gelince Abdlziz Mecd Efendi de kendine gelerek birilikte kp giderler. Meer Abdlziz Mecd Efendinin bir sayha kopararak Ahmed Am Efendinin zerine atlmasnn ve onu kucaklamasnn sebebi; o, srada Ahmed Am Efendinin: Enfiye yle ekilmez, byle ekilir. demesinden ileri gelmi. Bu davet dille deil gnlle olmu olacak ki, Recep Arusan iitmemi. Fakat Abdlziz Mecd Efendi byle olduunu sylerdi.[2] Trnovada kendisinden ilk defa Elifba, okumu olan smail Fenniye stanbulda ilk telkini: Elif : Zta iarettir. Ba : Zt maas sfattr. (Zt ile beraber sfat) tarzndadr. Abdlziz Mecd Efendi de, Trbedr Am Efendiye ilk intisabnda Bina yahut Emsile okuyup okumadn sormu; o da: Okudum demi; bunun zerine buyurmular ki: Orada bir nasara var. Bunda nassrunda var, mensurunda da var, yensuruda var, lemyesuruda da var lemma yensuruda da var. te o bir maddedir ki hepsinde var, hepsi ondan oluyor.
[3]

Bu kadar sylemi. Alt tarafn getirmemi. Abdlziz Mecd Efendi derdi ki; Ben hoca mesleinde ve kyafetinde olduum iin, bana byle hitap etti. Maksad: Allah byledir, her eyde vardr, her ey ondandr ve odur, demekti. [4] Yine ilk defa kendisine intisap etmek istiyen dier bir hocaya da kendi hayatn, daha dorusu seyir ve slkn u tarzda anlatmtr:

3 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Hocam bana nasara yansuru yu verdi. Sonra celese yeclis y verdi. Daha sonra feteha yeftahu verdi. Onlar sktm. Maksudun (Kitab) mutellt (illetli harfler) bahsi beni ok yordu. Kale ( ) asl Kavele ( ) imi. Bu kl kalleri ve bu tr eyleri anlayamadm. zhar (kitab) mzaheret mum veya meftuhdur. Bir trl anlayamadm, buyurmular.
[6] [5]

ile getim.. Fakat avamil (kitab)i bugn hala anlayamadm. Niin baz kelimelerin sonu maz-

Abdlziz Mecd Efendi, Giritte talebesi ve Mecliste arkada ve sonrada Osmanl Hariciye Nazr olan Giritli Ahmed Nesimi Beyi, Ahmed Am Efendiye gtrmek, onu da halk-i tevhide sokmak ister ve grmee, istifade etmee tevik edermi. Bir gn zihni bununla megul olarak, keyfiyeti ap izin almak maksadiyle huzurlarna girerler. O srada Ahmed Am Efendinin elinde bir mhladz yahut mhladzl bir demir bulunuyormu. Mhladz iviye doru uzatnca mhladz onu ekmi ve ite o zaman;

Bakn, demi, mhladz demiri nasl ekti. Ben istersem, istediimi byle ekerim. Siz tekini, berikini getireceiz! diye, neye urar, durursunuz? Yine bir gn Abdlziz Mecd Efendiye hitaben bu mevzuda; Mecd! Bana bu adamlar getirip durma. Herkes buraya giremez, biz istemeliyiz, biz isterken de, istediklerimizi getirmee muktediriz. Buyurmutur.[7]

Allah olmak kolaydr, fakat Muhammed olmak gtr. Abdlziz Mecd Efendi bu sz yle tefsir ederlerdi: Allah Telda cemal ve cell tecellileri vardr. Kfr de, iman da halk eden odur. Bununla beraber kfre raz deildir. Muhammediyet mertebesi ise yalnz cemal tecellisidir. Muhammed ancak kfr olmayan eyleri yapmakla mkelleftir; bu ise zordur.

4 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Buna benzer bir sz Ayal akir Efendinin sylediini, yine Abdlziz Mecd Efendi nakil ve tefsir ederlerdi. akir Efendi dermi ki: Siyaset velyetten yksektir. Bunun, mnas: Velyet; Allahn cemal tecellisi olduu iin; hep iyi eyler dnr, iyi eyler yapar. Siyaset ise; Allahn hem cemal, hem cell tecellisi olduundan; bir siyas, Allah Telnn zuhur ve taayyn itibaryla bu birbirine zt sfatlarna ne derece yaklarsa; o kadar muvaffak olur. Hazreti mer radiyallh anh demitir ki,

Yemin ederim ki, Allah Telnn hkmet kuvvetiyle menettii ey, Kurann yetiyle menettiinden ziydedir. te grlyor ki, ayn mevzuu, mtefekkir ayr ayr ifadelerle, fakat hepsi aa yukar ayn mnaya yakn olarak sylyorlar. Binaenaleyh, byk adamlarn, bu trl szlerini birdenbire baka mnaya atfederek, inkr cihetine gitmemek lzm gelir. Hazreti mer radiyallh anhn, bu szne misal istenilirse, Atatrkn icraat gsterilir.[8] Atatrk, siyas bir adamd. Onun 15 sene iinde siyaset kuvvetiyle yapm olduunu, her hangi bir velinin velyet kuvvetiyle yapmasna imkn var mdr? phesiz yoktur. nk ezel ve ilh knun byledir. Velvet kuvvetiyle hareket eden bir kimseden, mekteplerden din derslerini kaldrmak, mukaddes sanlan. rap harfini terk ederek, yerine Ltin esasndan baka bir harf kabul etmek, slm serpuu sanlan fes [9] ve sar, brakarak halka apka giydirmek beklenebilir mi? Fakat Atatrk, byle yapmakta idareten ve siyaseten fayda grm ve bir an tereddt etmeksizin bunlar yapmtr. Bu mevzua bir misl olarak; II. Abdulhamid zamannda, huzur dersinde bir mukarrire [10] vekleten derse kan Tokatl Ahmed Efendi, takrir esnasnda: Padiahn iradesi; peygamberin snnetinden stndr. Snnet terkedilir ama irade-i seniye hilfna bir ey yaplamaz! demi. O zamana kadar dersi sknetle dinlemekte olan hkmdar birdenbire ban kaldrarak: Ne gibi mesel, izah ediniz!

5 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

demesi zerine, Ahmed Efendi de: Mesel sakal salvermek snneti seniyedir. Sakal saliverilse de olur, salverilmese de. Fakat geceleri u saatte sokakta gezmek irade-i seniye ile yasak edilmi olsa, buna herkes itaate mecburdur. Tarznda izah etmesi hkmdarn houna gitmi ve dersten onra, teki hocalar, hep bir arada, kendilerine, gsterilen yerde iftar ettikleri halde; Ahmed Efendi, II. Abdulhamid ile birlikte yemek yemi, fazlaca ihsan alm ve mnhal olan mukarrirlie de asaleten tayin edilmitir. Ahmed Am Efendi, mutasavvflar arasnda tasarrufa kadir, velilerden bilinir. Azmdan kan szleri zamanla unuturum. Fakat ne sylersem ldisat lem ylece zuhur eder. buyururlarm. Kendisini grenler, konuanlar ve istifade edenler, bu mevzu etrafnda birok eyler sylerler, vakit vakit dediklerinden sonradan kan bir hayli vakalardan bahsedilir. Ali Kemli Efendi Sivasldr. Konyada yerlemi, oradaki lisede din bilgileri ile Arap ve Fars dilleri mderrisliinde bulunmu, 1323 (1907) de Konyada bir Hukuk Mektebi alnca orada da Osmanl Meden Kanunu olan Mecelle-i Ahkm Adliye mderrislii grevinde bulunmutur. Bu zat, Meczub akir Efendiye hizmet etmekle de kendisinden bahse hak kazanmtr. akir Efendiyi cezbe halinde ailesi bile terk etmi; olduu halde Ali Kemli Efendi ile Mevlevi Stk Dede onu brakmamlar ve hizmetinde kusur etmemilerdir. akir Efendi bir gn bu hizmetlerine mukabil Ali Kemli Efendiye; Elimden gelse seni de de ldrrdm demitir. Ali Kemli Efendi bir aralk mebus olmu, stanbula da gelmitir. Abdlziz Mecd Efendi arkadan alp mridi Ahmed Am Efendiye gtrm. Ali Kemli Efendi elini pp diz kerek karsna oturduu zaman hazret: Rahmetmetullahi, aleyhi rahmeten vasaten [11] den baka bir sz sylememi, oradan ikisi birlikte ayrlp kmlardr. ..

6 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Bu iki fkrayi nakleden Abdlziz Mecd Efendi derdi ki: akir Efendinin Ali Kemli Efendiye; seni para para ederim, demesi: kendisine yapt hizmetten dolay ehit olarak hayata veda etmesini ve o erefe nailiyetini temenniden ve Ahmed Am Efendinin Rahmetmetullahi, aleyhi rahmeten vasaten demesi de bu mertebeye ereceini kefen tebirden ibarettir. Bu zat Mill Mcadele zamannda Deliban Konyada kard isyanda: ttihatdr, eski mebustur, diye ehit edilmitir. Trbedrn huzurundan ktktan sonra yine std, Ali Kemli Efendiye intihalarn ve mridi hakkndaki mtalasn sormu, o da ksaca: Bu kadar uzun mr srdne gre manev bir memuriyeti olsa gerek, demitir. Ali Kemli Efendinin mezar tanda u yazldr: Burada cehlin tasallutu ve taassubun kini meknuz isyanda darben ehid edilen Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Konya heyeti merkeziyesi reisi ulemadan Sivasl Ali Kemli Efendi metfundur. Dmanlarn affeden,[12] bu ruhun aff lhiye mazhariyetini dua et. Yevm-l-isneyn 4 Terinievvel 1336 Abdlziz Mecdi Efendi bu zat iin buyururdu ki: Konya Mevlnadan sonra bir tek byk adam yetitirmiti. Konyallar Mevlnann kymetini takdir edemedikleri gibi bununkini de edemediler, ehid ettiler. Konyallarn tabi cahil ve mutaassp ksmnn Mevlna dmanln ve taassuplarnn derecesini muhterem fzl Erzurumlu Salih Yeil de yle anlatr: Salih Yeil, Mill Mcadele zamannda Byk Millet Meclisinde za ve vazifeten Konyada memur bulunduklar srada Konya ulemasndan birisile konuurken: Elimden gelse Hazreti Mevlnann cesedi eriflerini buradan kaldrr, Medine-i Tahireye gtrr, sonra da bu Konya ehrini atee veririm. Der. Bu sz ze-

7 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

rine muhatab da: te imdi kfir oldun! diye mukabele eder. Salih Efendi; ki tahta parasn yakmakla insan neden kfir olsun? slmiyet o kadar dar bir din midir ki?

demi. . Hoca buna da cevap olarak: Hayr Onu kasdetmiyorum. Mevlna dediinizi Medine-i Tahireye gtrmek ve orada civar Hazreti Muhammede defnetmekle kfir oldun, demek istedim. te Ali Kemli Efendi byle bir ortamda pek kapal bir hayat geirmi, tasavvufla itigalini, manev megalesini Konyallara hissettirmemi, btn yaad mddete kendisini zahir ilimlere mensup bir hoca olarak tantmtr. Bundan dolay kimseyi irdda bulunmam ve telli bal bir eser de yazmamtr. Ancak Hayalt adnda tasavvuftan bhis kk bir risalesi bulunduunu Abdlziz Mecd Efendi sylerdi. Bu risaleyi okuyan bir arkadamz yksek bir eser olmadn sylerdi. Ben grmedim. Bir ey diyemem. u kadar ki Abdlziz Mecd Efendi; Ali Kemli Efendinin, yaradl itibaryla akrak, samim bir zat, sfiyne muhitte ak ve serbest konuur bir vel olduunu sylerdi. Sivasl Ali Kemli Efendi; tasavvufa slknden dolay geni dnceli ve serbest fikirli bir adam olduu iin dar dnceli kimselerle, dolu olan Konya muhitinde Kzlba Hoca diye anlrm. Yine bu zat uzun mddet muallimlik, mderrislik hatt mebusluk yaptktan sonra mill mcadele sralarnda Konyaya ekilerek btn maiet kaplar kendisine kapanm bulunduu bir srada orada sarraflk eden birisinin dkknna devam ile onun iine yardm eder ve ald be kurula hayatn idameye alrm. Sarraflarn faizcilik yapmas dolaysyla onun bu ite almasn ho grmeyenler tezyif ve tahkir maksadile ona Sarraf Hoca da demee balamlardr. Abdlziz Mecd Efendinin damad Bankas memurlarndan Abdullah Emr Konyaldr ve Ali Kemli Efendinin komusudur. Kk yandan beri hocaya hrmet ve hizmet eder, ufak tefek aile ve ev ilerini grr ve bu suretle tevecchn kazanmak ve duasn almak istermi. Msrdan geldikten sonra Konyaya gittikleri zaman yine

8 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

hocay aram ve onu ihtiyar haliyle, o ulema kisvesiyle sarrafn kirli altnlarn ykayp temizlemekle megul grnce bu vaziyetten mteessir olmu, fakat cahiller ve mutaassplar, gibi sarrafn yannda altndan dolay deil, bu kadar fazl ve keml sahibi bir adamn maiet yznden zamanla bu hale dm olmasna zlmtr. Ayn zamanda aralarnda yle bir muhavere (konuma) cereyan etmitir: Bademin kabuunu yalaya yalaya dilimiz and. Lbbnden ne zaman tattracaksnz? Ben stanbula geldiimde o i de olur. Seninkinin bir baltalk ii kald. Onu da indirince tamamdr. Sivasl Ali Kemli Efendinin burada seninkinin sz ile kasdettii zat; Abdullah Emrin kayn babas std Abdlziz Mecd Efendidir. Bu sze gre Abdlziz Mecd Efendinin bu sradaki manev derecesi Ali Kemli Efendimden dn bir mertebede imi. Ali Kemli Efendi bu rumuzlu ve kapal sz syledikten sonra ok yaamam, ehid olmu ve tabi stanbula da gelememitir. Diyanet leri Reisi olan erefeddin Yaltkaya, Darlmualliminde okumu, medrese tahsilini de usul dairesinde bitirip icazet alm deerli bir limimiz olup kendi sahasnda esiz bir mtefekkirimizdir. Darlmuallimin mezunu olmak itibariyle nce muallimlie slk ederek, Marif Nezaretince rtiye muallimliine tayin edilmi olduu gibi; ayn zamanda camilerde lisan ve din bilgiler okutmak zere mderris de olmutur. Yine bu zat, son zamann mehur mutasavvflarndan Cerrahpaa hatibi Arif Efendi merhumun olu olmak itibar ile aile ve muhit icab olarak tasavvufa ve manev ilimlere de yabanc olmadndan, tekkelere devam eder, mutasavvflarla grr, dervilerle der kalkar, hsl eski kltrmzn byk sahasnda maharetle at oynatr bir ilim ve irfan kdr. Bu nc meslei dolaysyla mutasavvflar ziyaret ettii srada, devrinin bu yolda en byk adam bulunan Ahmed Am Efendinin hu-zurlarna da, Sami Evranosun delletiyle gidip, Ahmed Am Efendiden manen istifade etmek ister. Sami Evranos; erefeddin Yaltkayay:

9 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

alkan; okumaa, yazmaa merakl ve yetiecek bir ilim k, Bandrma rtiyesi muallimi evveli. diye, hazrete takdim eder ve huzurlarnda biraz bulunduktan sonra elini pp arkada ile birlikte karlar. Ahmed Am Efendi, kedisiyle grenlere yahut huzuruna bu suretle getirilenlere ok kerre ya maddiyat yahut maneviyatna dair baz, tebirlerde bulunurmu ve bunlar bazan grt kimseye vecahen bazan da gyaben sylermi. Ahmed Am Efendi, erfeddin Yaltkayaya, vechen byle bir tebirde bulunmaynca, ertesi gn, Sami Evranos, yalnz giderek, hazreti ziyaret edip, onun hakkndaki tebirlerini renmek ister ve: O, bulunduu meslein en son mertebesine kar. Mjdesini, alr ve hdise de hakikaten buyurduklar gibi kar. yle ki: erefeddin Yaltkaya, ilk intisap ettii rtiye mallimliinden sonra idadiye ve lise hocalna, daha sonra da bu meslein en son mertebesi olan niversite profesrlne knca, bu hdiseyi bilenler ve bu neticeyi grenler, Ahmed Am Efendinin uza grmekteki kudret ve kuvvetini yd ve tasdik etmilerdir. , Yine bu zat ayn zamanda medreselerde ders okutmak hak ve salhiyetini de haiz bir mderristir demitim. O, bu sfat ve salhiyetle, bugne kadar evkaf hzinesinden maa almaktadr. Hatt Tevhidi Tedrisat Kanunu ktktan ve medreseler kapatldktan sonra bile; Fatih camiinde, bilhassa ramazan aynda, halka vz ve nasihatlerde bulunurdu. Son gnlerde niversite profesrlnden Diyanet leri Reisliine de geince, ilmiye mesleinin son mertebesi ve eski eyhlislmln karl olan bu makama km olmas da, pek yerinde olarak yine Ahmed Am Efendinin uza grmekteki kudretine affolunmu ve hdise, hakikaten marnileyhin, buyurduklar gibi, 30 sene sonra da olsa yine zuhur etmitir. Yine bu zatn, Mustafa Kemalin, son din tazim olan cenaze namazn da, Dolmabahe saraynda kldrmak erefine mazhar olduunu biliyoruz. Meslek veya diyanet icab, arasra yapmakta olduklar imametin son mertebesi de, phesiz bir milletin en bynn namazn kldrmaktr. Ahmed Am Efendinin, yalnz mteerrilerin (erit sahipleri) deil, bir takm mutasavvflarn bile kolay kolay anlayp hazmedemiyecekleri birok szleri azlarda dolamaktadr. Ehli ve erbab bu szlerin her biri iin birer vecih bulmakta iseler de, havsalas dar bulunanlar trl trl tefsirlere kalkrlar, aleyhinde atp tutarlar. Mesela:

10 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Bir gn yannda damad Darlfunn mderrislerinden Ahmed Naim Bey bulunduu srada huzuruna bir gen gelir, elini per, karsnda durur. Ahmed Efendi, bu gence hitaben: Haydi, git, yine eskisi gibi krhanelerde, meyhanelerde, gez, dur. der. Gen, tekrar elini per, kalkp gider. Mderris Ahmed Naim Bey, bu vaziyetler, b szler karsnda hayretler, iinde kalr. Bunu anlyan Am Efendi, onun hayretini gidermek iin der ki: Bunun yan- sabitesinde krhanelerde, meyhanelerde gezmek vardr. Nasl olsa bunu yapacak. Ben byle sylemekle, hi olmazsa gnahtan kurtulmu olur. nk bu takdirce yaptklarn emirle yapm oluyor.[13] Bunu bylece nakleden std Abdlziz Mecd Efendi, bu ahsn hal bu yolda gezmekte olduunu sylerdi. Yine bir gn, bir kadn mracaat ederek, herhangi manev bir arzusunun husul iin Medine-i Mnevvereye gnderilip orada Ravza-i Mutahhareye konulmak zere bir arzuhal yazlmasn rica eder, trbedr Am Efendi de iki satrlk bir pusula yazp eline sktrr. yetli, hadisli ve tumturakl ifadeli bir ey bekleyen kadn, bu kadar sade ve iki satrlk bir pusula ile savuturulduunu grnce, dileinin yerine gelemiyeceini dnerek: Bu kadar makbule geer mi? diye sorar. Ahmed Am Efendi de: Kadn; ben onu zatmdan, Muhammedime yazdm. Senin o kadarna akln ermez, haydi git, elbette messir olur. buyurdular. Konyal Topuzde Mehmed Arif Efendi adnda ok fazl bir zat vard. [14] Ahmed Am Efendi ile arasnda bu meyanda yle bir vaka gemitir. Medrese tahsili grm, ayni zamanda dier medrese mensuplar gibi yalnz Arap dilini deil, Trkeyi de ok iyi renmi olan bu zat, bu meziyetleri dolaysyla, genli-

11 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

inde baz byklerin ocuklarna husus muallimlik edermi. II. Abdulhamidin ktiplerinden Brhan-l-meyyed mtercimi Kudsl Kadri Beyin olunu okuttuu srada ocuun ahvalinde grlen gayritabi bir halin izalesine dua etmesini rica etmek zere, Kadri Beyin mntesip olduu Ahmed Am Efendi nezdine gnderilir. Arif Efendi kalkar, trbeye gider, Am Efendinin huzuruna girip Kadri Beyin selmn ve arzusunu arzeder. Fakat yle bir cevap karsnda kalr ki, o zamana kadar okuduklarna, edindii din kanaatlere gre, o trl szleri ancak Allah syleyebilir, insan deil. Mesel:. Verdim, olsun! gibi bir sz. O zaman, mutaassp ve havsalas dar olan Arif Efendi, hi ummad ve beklemedii bu cevap zerine, hemen oradaki iskemleyi kaparak Ahmed Am Efendinin

zerine hcum ile Vay! Tevekkeli senin iin ..demiyorlar? diyerek onu ldrmek ister. Bu vaziyet karsnda, Ahmed Am Efendi hi bir tel ve korku eseri gstermiyerek, sadece; Vaktin gelince sen de anlarsn! demekle iktifa eder ama, Hazretin banda paralamak zere havaya kaldrd iskemle, kendi banda patlam gibi baylr. Arif Bey o halde ne kadar kaldn bilemeyecek kadar kaldktan sonra, yznde, scak, yumuak, efkatli bir el hisseder. Arif evldm, yeter artk kalk!. Kalk yavrum, kalk!, Arif Efendi gzn aar bakar ki, iskemle yerinde ve Ahmed Am Efendi postunda duruyor. Hemen kalkp, Ahmed Am Efendinin eline eteine sarlsada, af dilesede, olan olmutur Arif Efendi, sonralar bu vakay hatrladka veya bir sras gelip de syledike pimanlk almetleri gsterir ve o zamanki zihniyeti ile sonrakini mukayese ederek tasavvufun, teerruun [15] ok ilerisinde olduunu itiraf ederdi.

12 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

te bu Arif Efendi, zamanla tasavvufa da slk ederek, Ahmed Am Efendinin irtihallerinden sonra yerine trbedr olan Mehmed Efendiye intisap etmi ve dier mutasavvflarla dp kalkmaa balamtr. Bunlardan baka, nce, Muhyiddin Arabnin vahdet-i vcut yolundan gittii iin Ahmed Am Efendiyi ldrmek istiyen bu zat, sonralar eyh Ekberin Tuhfe-i Sefere sini ve yine bu muharririn vhdet-i vcudn ta kendisini gsteren vecizesini erh ve vahdet-i vcut nazariyesini izah etmek zere, Salhaddin Uak tarafndan arapa yazlm olan Mifthul Vcud il nihyetil Maksd adndaki risalesi Trkeye evirmi, Abdlkerim Ceylnin nsan- Kmil inden ruh bahsini tercme etmitir. Yine Muhyiddn Arabnin en mehur eserlerinden olan da Trkeye evimee balam ve 18 sahifesini bitirmiti, stanbulu terketmesi zerine tercmeye devam edemedi. Kendi el yazs ile olan bu tercmeler husus ktphanemdedir. Arif Efendinin tasavvufa slk ettikten sonra dnndeki deiiklii belirtmek iin Mifthul Vcud il nihyetil Maksd tercmesinin bana geirmi olduu u birka satr; Bu kitab- gzin eyh-i hakikatbn Abdullah salhi Hazretlerinin bir eser-i hakikat-rehberidir ki eyh-i ekber ve esrar- hakayika mazhar Muhyiddn Arab zin baz chel-y ulema arasnda bir hayli itirazata sebep olan ve maazalik mahz- hakikat bulunan bir nutk- lisini erh ve izah iin yazlmtr. bu eser, mrid-i li-himmet Behet Efendi Hazretleri tarafndan tercme iin cizlerine emir ve tevdi buyurmulardr. Ben de nefsimden havi ve kuvveti tecrit ederek eyh Ekberin fyzat ruhaniye ve Cenb- Salhinin imdad- ruhanisinden istiane ile mtevekkilen alellah-il- kerim tercmesine baladm. Bir gn, Ahmed Am Efendi, yemek yenilmek zere tam sofraya oturduu srada, evde ekmek olmadn refikas (hanm) haber verir. Ekmek almak iin bakkala gnderilecek o srada evde baka kimse de bulunmad iin, gidip kendisinin almasn hazret, refikasna syler. O da cevaben: hemen dar kmak iin arafl olmadn, imdi falann geleceini ve ona aldracan sylerse de, Ahmed Am Efendi beklemek istemeyerek: BYLE IK AL, BES YOK! der ve refikas da bana yle bir rt atarak, fakat stne bir ey giymeyerek, evdeki kyafetiyle gidip bakkaldan ekmei alr, gelir. Ertesi gn, trbede, ziyaretine giden std Abdlziz Mecd Efendiye, Ahmed Am Efendi, bu hdiseyi olduu gibi naklederek: Bir kerre azmdan km bulundu. Sylememeli idim. Fakat herhalde sylediini gibi olacak, araf; kalkacaktr. demitir. Cumhuriyet devrinde sznn nasl ve ne suretle km olduunu bilmem ki izaha hacet var m? Efendimi-

13 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Byk Hanmefendiden rivayetle; Leylek leylek lprdek, [16] Hani bana ekirdek, ekirdein ii yok, Kara kzn sa yok.

Dervi dervi devrilmi Kabeye gitmi kurulmu.

Karnn doyuncaya kadar ye (nsha; lnceye kadar ye)

Seni Salih baba m dvd? Seni Salih baba m dvd? [17]

Mehmed Efendiden rivayetle;

14 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Bir gn huzurda bulunurken kendimi zabt edemeyerek sarldm, bir mddet sonra efendim gelip kapdan karken, apkn dur na iyice bir enfiye ekeyim buyurarak parmaklar ile enfiyeden alp yle bir nazar buyurdular ki kendimi gayb edip huzurda bulunan ihvndan Feyzi Bey koluma girip beni Karakulak Hanna kadar getirmi.

[1] Milleti, Hz. Trbedra, zndk demeleri zerine buyururlard ki; Secdelerin, rklarn kime olduunu bilmezler de konuurlar. Abdulkadir Geylni kaddesellh srrahul azz Hazretleri, Hi bir Cami yoktur ki orada bana secde olmasn demitir. [2] Abdlziz Mecd Efendi ile Recep Arusan ne zaman bir arada grsem, bu hdiseyi tekrar ederler, bu htray tazelerlerdi ve bu srada orada std bir enfiye eker ve: Enfiye, sebebi saadetimdir. buyururlard. Yine kendileri de ara sra bu hadiseyi bakalarna naklederler ve meczub olmak istemem, cazib olmak isterim derlerdi ve byle demek ile Trbedrdaki bakasn cezbede bilmek kuvvet ve kudretini haiz olmay arzu ederim, demek isterlerdi. Abdlziz Mecd Efendi bu cezb hadisesini u cmleler ile izah ederlerdi. Bazen mrid btn kuvvet ve kudretini bir an iin mridine verir, mrid o kuvvet ile yle bir aka der ki kendisini hemen mridinin zerine atar onu per, srr ve kemiklerini karacak derecede skar, ite cezb budur ve bunu mrid yapar, yani kuvvet ve keramet mridde deil mriddedir. Ahmed Am Efendi de bu hal defa vaki olmutur.

15 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Biri Balkesirli Halil Efendi, Am Efendiyi o kadar skm ve srm ki baz dileri dklmtr. Bir defasnda Nevres Bey sarm ve skmtr. O derecede ki Am Efendinin zerinde bulunan bir madeni kalem krlm ve pantolon asksnn demiri kemiklerine batarak zedelemitir, ncs de Mecd Efendi le vaki olmutur. Abdlaziz Mecd Efendi de iki zat bylece cezb ettii, hatta Rt adnda birisinin skndan srtnda ki kemiklerin hayli zedelendii ve irtihallerinden drt be ay nce sanatkr bir gen muallimin birdenbire Mecd Efendinin zerine atlarak dilerini kanatt grlmtr. u halde Mecd Efendi de cazib olmak hususundaki arzularna nail olmulardr demek olur. [3] Arapadaki sarf bilgilerinden bir kelimeden tretilen yzlerce kelime bilgisi. Kendisi hoca mesleinde ve kyafetinde olduu iin bana boyle hitap etti. Maksad Allah Tel byledir, hereyde vardr, her ey ondandr ve Odur, demek idi. [4] Abdlziz Mecd Efendi, bu anlat, bahsi geen hocadan dinleyince, bunu zahirine deil, seyir ve slkteki merhalelere iaretle: . nasara yansuru, celese yeclis, hele feteha yeftahu ftuhat olduuna, avamil (kitab) anlayamadna da alemdeki hadiselerin niin trl trl olduunu kavrayamadna iarettir, buyurdular. Baka ehlullahn da bu yolda szler syledii, (Mevlana) Kk Hseyin Efendi ile Fatih mderrislerinden ehr Ahmed Efendi arasnda geen u konumadan anlalyor: Mritlerinden birisi, ehr Ahmed Efendiyi Kk Hseyin Efendiye gtrr. Hazret; ehr Ahmed Efendi gibi kelli, felli bir hocann kendisini ziyarete gelmek tenezzlnde bulunduunu grnce; odasnda en iyi yeri, oturmak, zere ona gsterir. Kendisi de karsna melip, yerde oturur. Mevlana Kk Hseyin Efendi; ufak tefek bir tipte olduu gibi usul dairesinde medrese tahsili grmemi, uzun boylu tedris hayatnda da bulunmam, yalnz sbyan mekteplerinde kalfalk, yani hoca yamakl yapmtr. ehr Ahmed Efendi, ilk sz olarak, yani lf olsun diye, cami derslerindeki sray kast ile; Nereye kadar okudunuz?

16 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

diye sormu. O da: Maksuda kadar. demitir. Buna kar ehr Ahmed Efendi de: Ha, u Bina (kitabn)dan sonra gelen kitap m? Pek az okumusunuz! demitir. Hlbuki Kk Hseyin Efendinin, Maksud dan kasdettii mna, medreselerde okunan ders kitab deil maksud- hakik olan sr- lhiyetti. te u konuma bile mteerrilerle mutasavvflar arasndaki incelii ve dnce farkn gsterir. [5] Muzaheret: isim, eskimi (muza:heret) Arapa: Destekleme, yardm etme, arka kma [6] Harf, kelime ve cmle srlarndan bahseden sarf ile asllar ilmi olan yaratl hikmetlerine iaret edilmektedir. Bu szleri zahirine hkmetmemelidir. [7] te gerek mridinin bu szlerinden, gerekse kendi kanaat ve tecrbelerinden mlhem olarak, std da buyururlard ki: Bu yola istiyen giremez. Bu yola adam seerler. Bu, havas yoludur, avam yolu deildir. Biz ancak havas-sl-havassa alrz!

[8] Bkz: Kurana aykr olarak neler yaptn, Trkiye Maarif Tarihi adl eserimin nc cildinin 919-923 nc sahifelerinde, bir mnsebetle izah edilmitir. Merak eden okuyucular ltfen o sahifelere bakabilirler. (Osman Nuri Ergin) [9] Yunan fesi

17 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

[10] Mukarrir: (Karar. dan) Yerletiren. Takrir eden. Sabit klan. Dersi tekrar ederek anlatan mderris. [11] Allah Telnn byk rahmeti zerine olsun. [12] Son nefesinde yannda bulunan dostu postahane memurlarndan s Ruhiye Msebbib cehalettir. Aileme syleyiniz davac olmasnlar. diye vasiyette bulunur. [13] Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir gn Ya Kermel-afv dedi. Cebril aleyhisselm Bunun ne demek olduunu biliyor musun? Bu gnahlar rahmetiyle affeder, keremi ile de sevaba evirir demektir. hy, IV, 148; Irak, IV,148. [14] Topuzde Mehmed Arif Bey: Hicri 1287 (Miladi 1870) ylnda Konyada domutur. Babas Topuzade smail Hakk Efendidir. lk tahsilini ve hafzlk eitimini Uzun Hafz Mehmed Efendiden tamamladktan sonra Rtiye Mektebini bitiren Mehmed Arif Bey, Baarlzade brahim Hakk Efendinin hat derslerine devamla sls, talik ve nesih yazlarda icazet almtr. 1306 ylnda tamir edilen Alaaddin Camii duvarlarndaki yazlar o zaman gen bir hattat olan Mehmed Arif Beye aittir. Daha sonra stanbula gelen Mehmed Arif Bey, Fatih Medresesinde Mderris Arif Efendiden ve Dastanl Halis Efendiden derslerini ikmal ederek icazet ald. Farsa, Arapa, ngilizce, Franszca ve Rumca renen Mehmed Arif Bey, okuduunu bir defada ezberleyecek kadar gl bir hafzaya sahipti. Hafz Divan, Mesnevi ve Glistan gibi eserleri ezbere bildii kendi talebelerinin bizzat naklidir. Bir haftada Rumca Girdii tm imtihanlar kazanarak dersim olan Mehmed Arif Bey, Sarayda mderrislik vazifesinde de bulunur. stanbulda eitli okullarda Arapa ve Farsa hocal yapar. Bu dnemde Darafakada da vazife alr. Pek ok dergi ve gazetede iir ve makaleleri neredilir. Cemiyet-i slamiye bakanl vazifesine getirilir. Bu vazifesi srasnda katld bir toplantda Rum Patriinin yapt konumaya bir hafta iinde Rumca renerek Rumca cevap vermesi mehurdur. Daha sonra Ankara hkmeti tarafndan Ankaraya davet edilen Mehmed Arif Bey, Evkaf Nezareti Yayn Mdrl, eriye Vekleti Yayn ve lmi Aratrmalar Mdrl, Diyanet leri Bakanl Mavere Kurulu Azal, Diyanet leri Bakanl Tefsir Komisyonu Azal gibi vazifelerde bulunur. Ancak inklaplar ile birlikte kurulan yeni dzene intibak edemez. Mehmed Akif Ersoya Safahattaki Umar mydn iirini yazdran halet-i ruhiyenin bir benzeri iinde inzivaya ekilmeyi tercih eder. Tm resmi vazifelerden ayrlarak stanbula dner. Darafaka Lisesinin iinde, ktphane mdrl vazifesi ile iktifa eder. Yetim ve ksz talebelerin safiyeti arasnda teselli bulur.

18 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

Mderrislii dneminde Fatih Trbedar Ahmed Am Efendiye intisab olan Mehmed Arif Bey, daha sonra Ahmed Ami Efendinin halifesi Mehmed Tevfik Efendiden seyr-u slukunu tamamlamtr. Balangta tasavvuf hakknda menfi grleri olan Mehmed Arif Beyin bu yaklam, Ahmed Am Efendi ile tannca deimitir. O dnemde Ahmed Am Efendinin sohbet halkasnda Yakup Han Kagari, Abdlaziz Mecd Tolun, Bursal Mehmed Tahir Bey, Babanzade Ahmed Naim Efendi, Ahmed Avni Konuk, Hseyin Avni Konukman, Evrenoszade Sami Bey, smail Fenni Erturul ve bir rivayete gre Elmall Hamdi Yazr gibi devrin byk lim ve mtefekkirleri bulunmaktayd. Mehmed Arif Beyin sahip olduu yksek idrak ve ilmi anlay, Ahmed Am Efendinin sohbetleri ile yeni bir alm kazanm, Mehmed Arif Bey tasavvuf vadisinin en zorlu zirveleri olan bn Arab ve Abdlkerim Cilinin eserlerinin tetkik, tahkik ve tercmesiyle megul olmaya balamtr. Hakkaa yrmeden bir sre nce Konyaya dnen Mehmed Arif Bey, erafettin Cami ile Kap Camiinde vaaz ve sohbetlerde bulunur. 15 Muharrem 1361 (1 ubat 1942) de irtihal eden Mehmed Arif Bey, Musalla Mezarlna defn olunmutur. Yetim talebelere alakas Mehmed Arif Bey, ktphane mdr iken, o dnemde Darafaka Lisesinde talebe olan Ahmed Sadk Yivlik ile hususi olarak ilgilenir. stanbul emberlitataki Kara Baba Derghn, vefat ettii 14 ubat 2002 tarihine kadar sohbetleriyle aydnlatan Ahmed Sadk Yivlik, Mehmed Arif Beyin hatrasn ve kendi zerindeki emeini yle naklederlerdi; Ahmed Sadk Yivlik kk yata yetim ve ksz kalnca, stanbulda halas Fatma Hanmn yanna yerletirilir. Fatma Hanm son derece disiplinlidir. Komular olan Kara Baba Dergh eyhi Ali Haydar Efendinin kefaletiyle Ahmed Sadk Yivlik, Darafaka Lisesine kaydolur. Buradaki talebeliinin ilk yllarnda, halasnn disiplinli tutumundan kurtulmann etkisiyle olduka haar bir renciye dnerek hocalarn canndan bezdirir. O kadar ki, yetim ve kszn halinden anlayan ve ayn zamanda Abdlhakm Arvsi Hazretlerinin de mridanndan olan Muallim Rfk Bey bile hiddetlenip Senden adam olmaz, eyalarn topla defol git diyerek kr. Bu hadise duyulup da konu okul ynetimine intikal edince, Mehmed Arif Bey araya girerek Ahmed Sadk Yivlikin sorumluluunu stne alr. Onu nce Eyp Sultan Camiinde Abdlhakim Arvsi Hazretlerinin sabah namazn mteakip verdii hadis derslerine gtrr. Daha sonra ise Fatih Tahir Aa Derghnda, eyh Ali Behet Efendiye manevi olarak teslim eder. Bir hafta iinde okuldan atlmak zere olan o haar talebe bambaka bir insana dnr. Mehmed Arif Bey, Darafaka Lisesinin ktphanesinde Ahmed Sadk Yivlike hususi dersler de verir. Bu derslerde tutulmu notlardan oluan birok defter merhum Ahmed Sadk Yivlikin ailesi tarafndan muhafaza edilmektedir. [15] Teerru: eriata uygun davranma. [16] Lopur: isim Bir eyi yerken veya yutarken kan ses.

19 of 20

02.12.2012 00:33

http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/

[17] Hikmeti iin Meczup smail ile ilgili dip nota bakn.

Share this:

Tweet

Bu ierik 15 Aralk 2011 [http://ismailhakkialtuntas.com/2011/12/15/ahmed-amis-efendinin-rumuzlu-kelamlari/] zerinde tasavvuf, nsan ilmi, slam iinde yaymland.

20 of 20

02.12.2012 00:33