l

1C
kCCALLI 0NIVLkSI1LSI
M0nLNDISLIk IAk0L1LSI
MAkINL M0nLNDISLII



20102011 kL1IM ILI 8AnAk AkIILI



C1CMC8IL kLIMA SIS1LMI


kCIL 1



nazir|ayan usufhan CANAL1A

Iak|te No 080218101

ro[e Danimani rof Dr I|han 1ek|n 210kk




ll


ZET

Bu projede otomobil klima sisteminin alisma yapisi, sistem elemanlari ve otomobil klima kontrol
sistemleri ayrintili olarak incelenmistir. Otomobilde klima sistemine ihtiya duyulmasinin nedenleri
aiklanmis ve basliklar ierisinde gemisten bugne klima sistemi zerindeki degisimlere
deginilmistir. Otomobil klima sistemi anlatilirken, kolay anlasilabilmesi aisindan pek ok resim
yerlestirilmistir. Son olarak otomobil klimasi kullananlar iin neriler verilmistir.
















Anahtar Kelimeler : Otomobil Klima Sistemi, Otomobil Klima Kontrol Sistemi, Sogutma Teknigi,
Otomobil Iklimlendirme ve Sogutma, Klima Kullanma nerileri

lll





NSZ

Otomobil klimalari her insanin yasaminda ok kez kullandigi bir mhendislik sistemidir.
Proje konusu olarak aldigim bu sistem, yasamimiz iersindeki gncelligi nedeniyle
arastirirken zevk almami saglamistir. Ayrica arastirmam lisans derslerinde grendigim bazi
bilgileri ok daha iyi kavramami sagladi.
Arastirmam sirasinda otomobil klima sistemlerini anlatan Trke veya Trke eviri yapilmis
bir kitaba rastlayamadim. Bu yzden arastirmamda bu konuyla ilgili internette buldugum
proje ve yabanci kitaplardan yararlandim. Internetten yararlandigim bu kaynaklarla, bu
konuyu ayrintili ve pek ok resimlerle basite anlatmaya alistim. Ayrica arastirmam
sirasinda Iorum sitelerinden, otomobil klimasi kullanan pek ok vatandasimizin sorunlar
yasadigini ve klima kullanimi konusunda bilgisiz olduklarini Iark ettigimden proje sonunda
bazi nerilerde bulundum.
Mesleki hayatimda byk isime yarayacagina inandigim bu arastirma konusunu bana veren ve
yardimci olan Sayin Hocam ProI. Dr. Ilhan Tekin ZTRK`e tesekkrlerimi sunarim.

lv





@NDEKER
ZET .................................................................................................................................... II
NSZ ...............................................................................................................................III
SIMGE LISTESI ................................................................................................................. VI
KISALTMA LISTESI ........................................................................................................ VII
SEKIL LISTESI ................................................................................................................ VIII
1. GIRIS ................................................................................................................................ 1
2. OTOMOBIL KLIMA SISTEMI ........................................................................................ 2
2.1 Klima Sistemi ile Ilgili Temel Bilgiler ............................................................................ 2
2.2 Klima Sistemine Ihtiya Duyulmasinin Nedenleri ............................................................ 3
2.3 Klima Sisteminin Tarihsel Gelisimi.................................................................................. 5
2.4 Isitma ve Havalandirma Teknigi ..................................................................................... 6
2.4.1 Isitma sistemi ................................................................................................................ 7
2.4.2 Havalandirma ve Iiltreleme Sistemi .............................................................................. 9
2.4.2.1 Dogal akisli vantilatr ............................................................................................... 9
2.4.2.2 Zorlayici akisli vantilatr (Ileyici) ...........................................................................11
2.4.2.3 Hava Iiltre sistemi .....................................................................................................12
2.4.3 Hava Dagitim Sistemi ..................................................................................................14
2.5 Sogutma Teknigi ............................................................................................................17
2.5.1 Sogutma sistemi ..........................................................................................................17
2.5.2 Ideal buhar sikistirmali sogutma evrimi ......................................................................18
2.5.3 Sogutma evriminde kullanilan akiskanlar ...................................................................20
2.5.3.1 R12 (Freon) gazi .......................................................................................................20
2.5.3.2 R134a gazi ................................................................................................................21
2.5.3.3 R134a gazi kullanimi iin klima sisteminde yapilan degisiklikler ..............................22
2.6 KonIor ve Nem ...............................................................................................................23
3. KLIMA SISTEMI VE AKTIVASYONU ..........................................................................26
3.1 Klima Sisteminin Aktivasyonu ........................................................................................26
3.2 Genlesme ValIli Klima Sistemi .......................................................................................29
3.3 Sabit OriIis ValIli Klima Sistemi ....................................................................................31
v

3.4 iIt Yapili Klima Sistemi ................................................................................................32
3.5 Klima Sisteminde Havalandirma ve Filtreleme Sistemi ...................................................33
4. KLIMA SISTEMININ ELEMANLARI ............................................................................35
4.1 Kompresr ......................................................................................................................35
4.1.1 Temel bilgiler...............................................................................................................35
4.1.2 Kompresr esitleri .....................................................................................................36
4.1.2.1 Krank tipi kompresr ...............................................................................................36
4.1.2.2 Eksenel pistonlu degisken kapasiteli kompresr ........................................................37
4.1.2.3 Kanat tipi kompresr .................................................................................................40
4.1.2.4. Helezon tipi kompresr ............................................................................................41
4.1.2.5 Elektrikli kompresr .................................................................................................42
4.2 Kondenser ......................................................................................................................44
4.3 Kurutucu / Toplayici .......................................................................................................46
4.4 Genlesme ValIi / Sabit OriIis ValI ..................................................................................48
4.5 Evaporatr ....................................................................................................................50
4.6 Hortumlar ......................................................................................................................51
4.7 Doldurma Vanasi ............................................................................................................51
4.8 Fonksiyonlu Presostat ................................................................................................52
4.9 G Modl ...................................................................................................................53
4.10 Hava Ileme Dzenegi Motorlari .................................................................................53
4.11 Evaporatr Sondasi .......................................................................................................54
4.12 Dis Sicaklik Sondasi .....................................................................................................54
4.13 Ara Ii Sicaklik Sondasi ..............................................................................................54
4.14 Nem Kaptr ...............................................................................................................54
4.15 Gnes Kaptr ..............................................................................................................55
4.16 Hava Kirlilik Kaptr ...................................................................................................55
5. KLIMA KONTROL SISTEMLERI ..................................................................................56
5.1 Manel Klima Kontrol Sistemi........................................................................................57
5.2 Yari Otomatik Klima Sistemi ..........................................................................................61
5.3 Otomatik Klima Kontrol Sistemi .....................................................................................61
6. SONULAR VE NERILER .........................................................................................70
6.1 Klima Kullanim nerileri ...............................................................................................70
KAYNAKLAR ....................................................................................................................73


vl

SE STES
h zgl Entalpi ..................................................................................................... kJ/kg
n
k
Kompresr devri....................................................................................................d/dk
n
m
Motor devri ...........................................................................................................d/dk
s zgl Entropi ........................................................................................................... kJ
P Basin .................................................................................................................... kPa
Q
H
Dis ortama atilan isi .................................................................................................. kJ
Q
L
Dis ortamdan alinan isi ............................................................................................. kJ
T Sicaklik ..................................................................................................................

C
W
g
Kompresr Isi ........................................................................................................... kJ


vll

KISATA STES
A/C Air Conditioner
R12 Sogutucu akiskan (CCI2F2)
R134a TetraIlorethane alpha

vlll

EK STES
Sekil 2.1 Kabaca otomobil klima sistemi............................................................................... 3
Sekil 2.2 Orta siniI bir otomobilin iindeki sicakliklar ........................................................... 4
Sekil 2.3 Renault aralarinda kullanilan ara ii Iiltresi ......................................................... 5
Sekil 2.4 Yanma odasindan saglanan isinin kullanildigi su sirklasyonu ile Isitma Sistemi ... 7
Sekil 2.5 Isi degistirici ........................................................................................................... 8
Sekil 2.6 Isi degistirici ........................................................................................................... 8
Sekil2.7 Su valIi ile sicaklik kontrol ..................................................................................... 9
Sekil 2.8 Ara yzeyindeki pozitiI ve negatiI basin blgeleri .............................................10
Sekil 2.9 Temiz hava girisi....................................................................................................11
Sekil 2.10 Ford Fiesta aracina ait hava ikis kapagi ..............................................................11
Sekil 2.11 SantriIj tipli ve Eksenel akis tipli vantilatrlerin akis dagitim ynleri .................12
Sekil 2.12 SantriIj tipli vantilatr rnegi ............................................................................12
Sekil 2.13 Toyota aralarinda hava Iiltreleme sistemi ...........................................................13
Sekil 2.14 Peugeot aralarinda hava dagitim ikis kanallari...................................................14
Sekil 2.15 Hava dagitim sistemi ...........................................................................................14
Sekil 2.16 Hava dagitiminin cam bugusu ve yolcular iin aik durumu ................................15
Sekil 2.17 Dagitim sisteminde karisim odasi ........................................................................15
Sekil 2.18 Evaporatrl hava dagitim sistemi .......................................................................16
Sekil 2.19 Hava akisin direk yolcuya ynlendirildigi durum ................................................17
Sekil 2.20 Ideal buhar sikistirmali sogutma evriminin dzeni ..............................................19
Sekil 2.21 Degisik iklimlendirme islemleri ...........................................................................24
Sekil 2.22 Nem graIigi ..........................................................................................................25
Sekil 3.1 Renault aralarinda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi akisi .............27
Sekil 3.2 Renault aralarda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi alis verisi ........28
Sekil 3.3 Kompresr tahrik sistemi .......................................................................................29
Sekil 3.4 Genlesme valIli klima sistemi ................................................................................30
Sekil 3.5 Otomobildeki sogutma evrimi ..............................................................................31
Sekil 3.6 Sabit oriIis valIli klima sistemi ...............................................................................32
Sekil 3.7 Ford aralarinda kullanilan iIt yapili klima sistemi ...............................................33
Sekil 3.8 Otomobil klimasinda hava dagitim sistemi ............................................................34
Sekil 4.1 Kompresrdeki akiskan basin ve sicakligi ............................................................36
Sekil 4.2 Toyota aralarda kullanilan krank tipi kompresr ...................................................37
Sekil 4.3 Sallanti Plakali Degisken Hacimli Kompresr .......................................................38
Sekil 4.4 Pompalama evrimi ................................................................................................38
lx

Sekil 4.5 Dsk sogutma ihtiyacinda kompresrn alismasi ................................................39
Sekil 4.6 Yksek sogutma ihtiyacinda kompresrn alismasi .............................................40
Sekil 4.7 Kanat tipi kompresr .............................................................................................41
Sekil 4.8 Helezon tipi kompresr ..........................................................................................41
Sekil 4.9 Helezon tip kompresrn alisma asamalari ...........................................................42
Sekil 4.10 Denso elektrikli kompresrn yapisi ...................................................................43
Sekil 4.11 Termik anahtarli elektrikli kompresr ..................................................................43
Sekil 4.12 Kondenser operasyonunun basitlestirilmis sekli ...................................................44
Sekil 4.13 Kondenserin yapisi .............................................................................................45
Sekil 4.14 Kondenser sogutma kanatiklari dizayni..............................................................45
Sekil 4.15 iIt geisli, paralel akisli kondenser .................................................................46
Sekil 4.16 Kurutucu .............................................................................................................47
Sekil 4.17 Toplayici ............................................................................................................48
Sekil 4.18 Genlesme valIi .................................................................................................49
Sekil 4.19 Sabit oriIis valIi .................................................................................................50
Sekil 4.20 Renault aralarinda kullanilan evaporatr ............................................................51
Sekil 4.21 Renault aralarindaki doldurma valIleri ..............................................................52
Sekil 4.22 Renault aralarinda kullanilan Ionksiyonlu presostat .......................................53
Sekil 5.1 Klima kontrol sistemi .............................................................................................56
Sekil 5.2 Manel klima elemanlari .......................................................................................59
Sekil 5.3 Manel klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi 60
Sekil 5.4 Yari otomatik kontrol sistemi .................................................................................61
Sekil 5.5 Otomatik klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin
sentezi ................................................................................................................................63
Sekil 5.6 Ara ii merkezi kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen ............64
Sekil 5.7 Koruma ve g kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi ...............................................................................................................65
Sekil 5.8 Enjeksiyon beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi ..66
Sekil 5.9 Akiskan basinca ve ara hizina gre motor sogutma Ianinin alismasi ...................67
Sekil 5.10 Renault Megan arabalarina ait kontrol paneli ........................................................68

1


1. R



Gnmzde klima sistemi otomobil denilince akla ilk gelen Ionksiyonlardan birisidir. Klima
sisteminin bugnk yapisini kazanmasi uzun yillar almistir. Klima sistemi aralarda 1940
yilinda itibaren esitli sekillerde var olmustur. Bugnk manada klima sisteminin etkin
kullanimi 1990 yilinda baslamistir. Klima sisteminin sagladigi konIor sartlari, klima sistemi
olan aralara olan talebi hizla artirmistir.

Gnlk hayatimizda nemli bir yeri olan klima sistemini daha iyi anlayabilmek iin tarihsel
gelisimini, sogutma teknigini, elemanlarini, alisma sistemini incelememiz gerekir. Ilerleyen
blmlerde klima sistemine ihtiya duyulmasinin nedenleri, klima sisteminin tarihsel
gelisimi, isitma teknigi, sogutma teknigi, hava dagitim sistemi, sistem elemanlari, kontrol
sistemleri hakkinda bilgi verilecektir. Son olarak klima sisteminin kullaniminda dikkat
edilmesi gereken hususlar anlatilacaktir.














2


2. OTOOB KA SSTE

2.1 Klima Sistemi ile lgili Temel Bilgiler
Klima aracin i kismindaki havanin src ve yolculara rahatlik veren bir sicaklikta ve
rutubette olmasini saglayan ekipmanlarin btnne verilen genel bir isimdir. Genel olarak
otomotiv klimasi asagidaki islemlere sahiptir:
* Kabin ii sicakligin kontrol
* Hava sirklasyon kontrol
* Nem kontrol
* Kabin ii havasinin temizlenmesi.
Kabin havasinin sicakligi yksek oldugu zaman, havanin isisi alinarak (hava sogutularak) ve
havanin ierisindeki rutubet miktari Iazla oldugu zaman havanin nemi alinarak (kurutularak)
arata bulunan src ve yolculara byk konIor saglar. Gnmzde ara kullanan ve arata
yolculuk eden bizler is yerimizde ve evimizdeki konIor seviyesini arata da yasamak isteriz.
Klima donaniminin grevi; saI, insana hos gelecek sekilde isitilmis ve nemi iyice alinmis
kabin ii hava iin sihhi ve Iizyolojik temel esaslari saglayarak gerekli konIor seviyesini
yaratmaktir. Bu sayede aracin iindekilere gvenir ve gerilimsiz srs, seyahati mmkn
kilan bir rahatlik ve konIor duygusu saglanir. Bir otomobilde klima sisteminin grns
kabaca Sekil 2.1`de gsterilmistir.

3


Sekil 2.1 Kabaca otomobil klima sistemi (hLLp//clcekoLogazcom/oLokllmahLm)

2.2 Klima Sistemine htiya Duyulmasnn Nedenleri

Klima sistemine ihtiya duyulmasinin temel nedeni srcler ve yolcular iin gerekli konIor
sartlarini ara ortaminda saglayabilmektir. KonIor Iiziksel olarak iyi olma ve iklim ise bir
alanin hava kosullari olarak tanimlanabilir. Iklimsel konIor parametreleri, incelenen spesiIik
olaya gre degismekle birlikte, sicaklik, bagil nem, hava akis hizi, havadaki koku,
havalandirma ve isil radyasyondur. Bu parametreler konIor sartlarini saglayacak sekilde bir
araya getirmek iin isitma, sogutma ve Iiltreleme teknikleri uygulanmaktadir.

Dis hava sicakliginin dsk oldugu zamanlarda, zellikle kis aylarinda, ara iindeki nemli ve
sicak hava soguk cam yzeylerinde yogusarak grs perdeler. Klima sistemi ara iindeki
havanin nem miktarini ayarlamaya yardimci olur. Ara i hacimdeki Iazla nem evaporatrde
yogusur ve ara iindeki havanin Iazla nemi alinmis olur.

Ortam mahallinde istenen hava sicakligi dis ortam sicakligi ile bagintilidir. Kis mevsiminde
ayak hizasindaki sicaklik, bas hizasindaki sicakliktan daha yksek olmalidir. Yazin ise 25

C
sicaklik konIorlu i ortam sicakligidir. Ara iindeki hava Ileme ikislarina gre i ortamda


sicaklik dagilimlari(bas ve ayak hizasi) belirlenir. Orta siniI bir otomobilin iindeki sicaklik
dagilimlari Sekil 2.2`de gsterilmistir.



Sekil 2.2 Orta siniI bir otomobilin iindeki sicakliklar
(hLLp//wwwoLobllneL/blog/2010/09/28/araclardakllmaslsLemlerlders1/)

Ara iindeki havanin tazelenmesi iin dis ortam ile sirklasyonu gereklidir. Dis ortam ile
hava sirklasyonu arttika sartlandirilmasi gereken hava miktari da artar. Bu da yakit
tketimini arttirir. zellikle dis havanin i havaya gre daha kirli oldugu blgelerde dis hava
sirklasyonunun srekli kullanilmamasi gerekir.

Klima sisteminden beklenen diger bir zellikte i mahalle temiz hava saglayabilmesidir.
Temiz hava, havadan toz, polen ve kokunun giderilmesi ile elde edilen havadir. Toz Iiltreleme
ile kolayca tutulabilir. Hava akisina gsterdigi direnci arttirmadan Iiltrelemeyi daha verimli
hale getirmek elektrostatik Iiltreler ile mmkn olmaktadir. Elektrostatik Iiltreler dokumasiz
Iiltrelere rnektir. Bu tip Iiltreler kutuplasmis olan partiklleri elektrostatik Iiberleri
yardimiyla tutar. Bundan sonraki adim ise hava iindeki benzin, mazot egzost gazlarini ve
kokuyu gidermek olacaktir. Bu tip yapilari Iiltrelemek iin ise daha zel Iiltreler
gelistirilmistir. Bu tip Iiltreler kokunun ana maddesi olan asetaldehiti amino grubu bir baz
yardimiyla Iiltre eder. Renault aralarinda kullanilan dis hava girisinde yer alan ara ii
Iiltresi Sekil 2.3`de grlmektedir.





Sekil 2.3 Renault aralarinda kullanilan ara ii Iiltresi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/megan3pdf)

2.3 Klima Sisteminin Tarihsel eliyimi
Tarih boyunca insanlarin Iarkli blgelerde yasamasi ve birbirleriyle etkilesim halinde olmasi
nedeniyle yolcu, esya, hayvanlarin bir noktadan baska bir noktaya tasinmasi ihtiyacini
dogurmustur. Otomobilin icadi ile birlikte insanlarin seyahat konIoru artmis ve sresi
kisalmistir. Ilk otomobillerde kabin aik olup yolcular hava kosullariyla direkt etkilesim
iinde olmuslardir. Daha sonra kapali kabinlerin yapilmasiyla yolcularin konIor ihtiyacini


saglamak amaciyla isitma, sogutma ve Iiltreleme konulari gndeme gelmistir. Ilk isitma
sistemi kil tuglalarinin aracin i yzeyine konumlandirildigi ve basit bir yakit brlr ile bu
tuglalarin isitilmasi ile isleyen bir sistemdir. Ilk aralarda havalandirma ara camlarinin
egildigi veya aildigi ya da n camin egilmesiyle alisan bir sistemdir. Ayrica kapilarda hava
olusumu saglayan ventiller mevcuttu. Ancak bu sistemde hava akisi tamamen aracin hizina
bagli oldugu iin ve herhangi bir Iiltreleme olmadigindan etkili bir sistem degildi. Sogutma
sistemi iin ise i kabine hava girisini saglayan kanallardan geen havanin buz kaliplari ile
sogutulmasina dayaniyordu.


Ticari anlamda ilk klima donanimli otomobil 1939 yilinda Packard taraIindan retildi. Sistem
kompresr, kondenser, nem alici, evaprotrden olusmaktaydi. Sistem Ileyici salteri ile
kontrol ediliyordu. Packard pazarlama kampanyasinda 'Dnyanin tek klimali araci ile bu yaz
sicakligi unutun sloganini kullandi. Sistemin en byk dezavantaji kompresrn srekli
devrede kalmasiydi. Kompresrde kavrama dzenegi bulunuyordu. 1940-41 yillarinda birok
araba reticisi benzer sistemler uyguladi. Ikinci Dnya Savasi`ndan sonra Cadillac yeni klima
sistemini tanitti. Bu sistemde klima kontrol nitesi arka koltugun stndeki blmede yer
aliyordu. Src sistemi kapamak iin arka koltuga kadar uzanmasi gerekiyordu. Tabii ki bu
sistem klimayi kapatmak iin motor kaputunu aip kompresr kayisini devre disi birakmaktan
daha iyiydi. 1954-55 yillarinda Nash-Kelvinator bugnk bildigimiz anlamda ilk klima
kontrol nitesini n panelde yer alan klima sistemini gelistirdiler (Daly, 2006). Ama
sistemindeki dizayn, perIormans ve evreye etkileri ile ilgili sorunlarin asilmasi uzun yillar
almistir.

2.4 Istma ve Havalandrma Teknigi
Otomobillerde isitma ve havalandirma sistemi sadece sicaklik kontrol saglayan bir Ionksiyon
olarak dsnlmemelidir. Bu sistem sayesinde srs yorgunlugu azalirken, iyi bir grs ve
gerekli konIor seviyesinin srdrlmesi saglanir. Devamli i hava degisimi ve kt koku
azalirken, havadaki nem orani gerekli konIor seviyesini saglayacak sekilde muhaIaza edilir.
zellikle i kabindeki havada karbondioksit oraninin artmasi srcnn dikkat ve tepki
seviyesinin azalmasina neden olur. Bunun iin i kabindeki hava hacmi kadar havanin bir
saatlik zaman diliminde yenilenmesi gerekir. Tabi ki burada i hacmin byklg ve mevcut
yolcu sayisi bu oranin degismesinde etkendir.



2.4.1 Istma sistemi

Isitma sisteminin temeli yeterli isi transIerinin bir noktadan baska bir noktaya transIerine
dayanir. Isitici, ara iindeki havayi ya da disaridan alinan havayi isitarak istenilen sicaklik
seviyesinin olusmasini saglayan cihazdir. Isinmis hava, hava kanallarinda dis mahalden alinan
hava ile karistirilarak i kabine gnderilir.

Arata potansiyel enerji kaynagi yakittir. Motorda yanma odasinda yakitin yakilmasi ile aiga
ikan enerji mekanik ve isi enerjisine dnsr. Aiga ikan bu isi enerjisi sogutucu akiskan
yardimiyla motordan ekilir. Isinan bu sogutucu akiskan radyatrde sicakligi isi degistiricinin
alminyum kanatiklarina aktarir. Bu kanatiklar arasindan geirilen hava ile radyatrdeki isi
alinir. Yanma odasindan saglanan isinin su sirklasyonunda kullanilmasi Sekil 2.4`de
gsterilmistir.



Sekil 2.4 Yanma odasindan saglanan isinin kullanildigi su sirklasyonu ile Isitma Sistemi
(Steven Daly )

Yanma odasindan isi transIeri ile isinan su isi degistiriciye gelerek Ileyiciden gelen havanin
isitilmasi saglanir. Isi degistirici ayni bir radyatrde oldugu gibi isi transIer yzeyi arttirilmis
bir cihazdir (Sekil 2.5 ve 2.6).
8





Sekil 2.5 Isi degistirici (hLLp//clcekoLogazcom/oLokllmahLm)




Sekil 2.6 Isi degistirici ( Steven Daly )

Bu sistemde isi kontrol src yaninda yer alan ana kontrol panelinden saglanir. Src
veya yolcular bu kontrol panelinden i kabindeki havanin sicakligini ayarlayabilirler. Kontrol
paneli sicaklik degisimini iki sekilde saglar. Birinci yntem; sirklasyon suyunun debisini
arttirmak veya azaltma ile sicaklik degisimidir. Bylece isi degistiriciye daha az veya Iazla su
gelmesi saglanir. Ikinci yntem ise isi degistirmeye giden havanin debisini arttirarak ya da
azaltarak saglanan isi degisimidir (Sekil 2.7).

9



Sekil 2.7 Su valIi ile sicaklik kontrol ( Steven Daly )

Sistemde kontrol valIi yardimiyla motor sogutma sistemindeki sogutucu akiskanin miktari
degistirilerek yapilan sicaklik kontrol, isi degistiriciye giren akiskan debisinin ve sicakliginin
motor hiz ve yk durumuna bagli olmasi nedeniyle, olduka zordur. Ayrica src veya
yolcularin kontrol panelinden ani isteklerine sistem aninda cevap veremeyebilir. rnegin ana
kumanda panelinden daha dsk sicaklik talep edildiginde, kontrol valIi isi degistiriciye giren
akiskan debisini azaltacaktir. Bylece isi degistiricinin isisi azalacaktir. Bu yolla radyatr
kanatiklarindan geen havanin sicakliginin dsmesi ile i kabine Ilenen havanin sicakligi da
dsecektir. Ancak tm bu denklemin tmnn gereklesmesi zaman alacaktir.

2.4.2 Havalandrma ve filtreleme Sistemi
Vantilatr temiz ve istenilen sicakliktaki havayi direkt olarak aracin i kismina dogru
gnderen cihazdir. Aralarda genel olarak iki tip vantilatr kullanilmaktadir. Bunlar dogal
akisli vantilatr ve zorlayici akisli vantilatrdr (Ileyici).

2.4.2.1 Dogal akyl vantilatr

Temel prensip, aracin ileriye dogru hareketinden kaynaklanan hava akisindan Iaydalanmaktir.
Aracin ileriye dogru hareket ile ara yzeyinde aracin aerodinamik seklinden dolayi pozitiI ve
10

negatiI basin blgeleri olusur. PozitiI basin blgeleri hava girisi iin hava ventillerinin
konumlandirilabilecegi blgelerdir. Hava ventillerini konumlandirmak iin en uygun blge n
camin altinda yer alir. Bu blgede statik basin ok yksektir ve ara iine hava akisi
saglamak iin uygun bir blgedir. Ara yzeyindeki pozitiI ve negatiI basin blgeleri Sekil
2.8` de gsterilmistir.




Sekil 2.8 Ara yzeyindeki pozitiI ve negatiI basin blgeleri ( Steven Daly )

PozitiI basin blgesinde n camin altinda yer alan giris menIezlerinin altinda toz, kir, polen
gibi ara iine girmesi istenmeyen maddeleri tutmak iin polen Iiltresi yer alir. Polen
Iiltresinden geen temizlenmis hava i kabine verilir. Sekil 2.9`da Ford Fiesta aracina ait
polen Iiltresi ve arataki konumu yer almaktadir.

11



Sekil 2.9 Temiz hava girisi (a) ve arataki konum (b) (Steven Daly)

Kirli hava ikisi negatiI basin blgesinde yer alan arka amurluk yanindaki ikis kanalindan
gereklestirilir. Kanalin ikisinda hareketli lastik kapakik vardir. I kabine hava akisi
olmadigi zaman bu kapakik egzost gazlarinin i kabine girmesini engellemek iin kapalidir.
Sekil 2.10` da Ford Fiesta aracina ait hava ikis kapagi ve arataki konumu yer almaktadir.



Sekil 2.10 Ford Fiesta aracina ait hava ikis kapagi (b) ve arataki konumu (a) (Steven Daly)

2.4.2.2 Zorlayc akyl vantilatr (fleyici)

Zorlayici akisli vantilatr sistemi elektrikli Ianin kullanildigi bir sistemdir. Fan genellikle ara
hizi dsk oldugu ya da yksek konIor seviyesinin istendigi durumlarda devreye girer.
Ileyici, havayi isi degistiriciye gndererek havanin isinmasini ve i kabine ulastirilmasini
saglar.
Sekil 2.11`de SantriIj tipli ve Eksenel akis tipli vantilatrlerin akis dagitim ynleri
gsterilmistir.
12

Sekil 2.12`de SantriIj tipli vantilatr rnegi vardir.



Sekil 2.11 SantriIj tipli ve Eksenel akis tipli vantilatrlerin akis dagitim ynleri (Steven
Daly)



Sekil 2.12 SantriIj tipli vantilatr rnegi (Steven Daly)

2.4.2.3 Hava filtre sistemi

Polen Iiltresi n camin nndeki giris menIezlerinin altinda, isi degistiriciden nceki giris
agzinda yer alir (Sekil 2.9). LiIli dokusu sayesinde byk partikllerin sisteme girmesini
engellerken, elektrostatik zelligi sayesinde kk partikllerin de geisinin engellemesini
saglar. Polen Iiltresi grnen partikllerin engellenmesi yanin da polen, spor ve esitli tozlarin
kabin havasina karismasini da engeller.

Karbon Iiltresi ve mikrop ldrc lamba sistemi polen Iiltresinin arkasinda yer alir.
13

Fonksiyonlari polen Iiltresi ile ayni oldugu iin her arata bulunmaz. AktiI karbon tabakasi
btn kokularin, duman, egzost gazlarinin kabin iine girmesini engeller. Mikrop ldrc
lamba da havadaki bakterilerin ldrlmesi amaciyla kullanilir. Ileyici ve Iiltre sistemi Sekil
2.13`de bir arada gsterilmistir.



Sekil 2.13 Toyo Sekil 2.17 Dagitim sisteminde karisim odasi (ta aralarinda hava Iiltreleme
sistemi (Steven Daly)


1

2.4.3 Hava Dagtm Sistemi

Hava dagitim kontrol nitesi ve i kabine hava girisimi saglayan hava ikis menIezleri Sekil
2.14`de grlmektedir. Dagitim sisteminin iinde kanallar ve hava karisma odalari bulunur.
Ayni zamanda sistemde Ian, Ileyici motoru, Iiltre sistemi, isi degistirici yer alir (Sekil 2.15).



Sekil 2.14 Peugeot aralarinda hava dagitim ikis kanallari (a) ve kontrol paneli (b)
(Steven Daly)


Sekil 2.15 Hava dagitim sistemi (Steven Daly)

Sekil 2.15`de grdgmz gibi sadece cam bugusunu temizlemek iin hava dagitimi
yapilmaktadir. Kontrol panelinden hava dagitiminin yolculara da yapildigi ayar seilirse, hava
akis yn Sekil 2.16`da gsterildigi gibi olur.
1


Sekil 2.16 Hava dagitiminin cam bugusu ve yolcular iin aik durumu (Steven Daly)

Sistemde hava sirklasyonu iki sekilde saglanir. Dis ortamdan taze hava alinarak Ileyici
yardimiyla havanin isi degisimciye gnderilmesi saglanir. Isi degistiricide isinan hava, kontrol
panelinden seilen konuma gre i kabine esitli kanallardan verilir (Sekil 2.14). Sicaklik
ayari, sicaklik karisim ayar kapisinin konumunun degismesiyle saglanir. Alinan taze havanin
bir kismi isi degistiriciye gnderilirken diger kismi bu isinan hava ile karistirilarak istenilen
sicaklik degeri saglandiktan sonra i kabine gnderilir (Sekil 2.17).



Sekil 2.17 Dagitim sisteminde karisim odasi (Mixing chamber) - (Steven Daly)

Diger bir sirklasyon sekli ise i hava sirklasyonudur. I kabindeki hava sirkle edilerek
sistemde ayni yolu izleyerek nce Ileyiciye sonra isi degistiriciye ve hava karisim odasina
daha sonra yine hava kanallarindan i kabine gelir. Ana kontrol panelinden seilen sicaklik ve
1

Ileme kanalina gre ikis kapisi ve sicaklik karisim kapisinin konumu belirlenir.

Klima sisteminin mevcut oldugu aralarda isitma, havalandirma sistemi ile klima sisteminin
bir parasi olan evaporatrn birlikte konumu Sekil 2.18`de gsterilmistir.



Sekil 2.18 Evaporatrl hava dagitim sistemi (Steven Daly)


Dis ortamdan alinan hava dsk ara hizlarinda ise Ileyicinin yardimiyla, yksek ara
hizlarinda ise kendiliginden evaporatrden geerek sogutulur. Klima sistemi alisirken
evaporatr sicakligi 2 ile 6

C arasindadir. Yine kontrol panelinden seilen konuma gre

istenilen menIezlerden i kabine sogutulmus hava gnderilir.

Kontrol panelinde sadece havalandirmanin aik oldugu ayarda, hava dagitim sisteminde hava
akis yn Sekil 2.19`da gsterildigi gibidir.


1



Sekil 2.19 Hava akisin direk yolcuya ynlendirildigi durum (Steven Daly)

2.5 Sogutma Teknigi

Sogutma sisteminde isitmadan Iarkli olarak evaporatr vardir (Sekil 2.18). Evaporatr
sogutma sisteminde, sogutucu akiskanin sivi olarak girip buhar olarak iktigi blmdr.
Sogutucu akiskan, evaporatrn kanallarina girince isiyi, sogutulan maddeden sogurur ve isiyi
ortamdan absorbe ederken de kaynamaya baslar ve buharlasirBu islemde evaporatr, tm
sistemin genel amacini (sogutma) gereklestirir.

2.5.1 Sogutma sistemi

Sogutma sistemi sistemde kullanilan gazin, sivi halden gaz haline geisinde, ortamdan isi
almasiyla ortam sicakliginin dsrlmesi prensibine dayanir. Sistemdeki sogutucu akiskan
degismeli olarak maddenin sivi ve gaz halini alir. Klima donanimini, sogutucu akiskanin,
kapali devredeki hal degismelerinin bir sonucu olan sogutma evrimi olarak adlandirilir. Sivi
haldeki sogutucu akiskan evresinden isi emer ve buharlasir. Buhar halde sikistirilir ve daha
yksek bir sicakliga ulasir. Daha soguk olan ortam havasi isiyi alir ve buhari tekrar sivi haline
yogusturur. Sivi baslangitaki ikis noktasina geri gelir, bundan sonra evrim tekrar baslar.


18

Sogutma verimini etkileyen nedenler sunlardir:
* Havanin sicakligi ve nemi
* Otomobilin hizi ve motorun devri
* Kabin iine gnesin etkisi ile sicaklik girisi (n cam 35, arka cam 23, yan camlar 16,
tabandan 19, tavandan 5, kapilardan 2 )
* Havalandirma sisteminden isi girisi
* Kapi Iiltrelerinden hava girisi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)

2.5.2 deal buhar skytrmal sogutma evrimi

Isi geisinin azalan sicaklik ynnde, baska bir deyisle sicak bir ortamdan soguk bir ortama
oldugu, bilinen bir gerektir. Bu ynde isi geisi dogada kendiliginden olur. Fakat bir
ortamdan, daha yksek sicakliktaki bir ortama isi geisi kendiliginden olmaz, bunun bir
sogutma makinesi araciligiyla yapilmasi gerekir. Sogutma makineleri bir evrime gre alisir
ve sogutma evrimlerinde dolasan akiskanlara da sogutucu akiskan adi verilir.

Ideal buhar sikistirmali sogutma evriminde buhar sikistirilmadan nce tmyle
buharlastirilmak iin (hal degisimi iin gerekli genislemeyi saglayabilmek) kisilma
isleminden Iaydalanilir. Kisilma islemi, siviyi bir kisilma vanasindan veya kilcal borulardan
geirerek yapilabilir. Bu evrimin genel izimi ve T-s diyagrami Sekil 2.20'de verilmistir.
Buhar sikistirmali evrim sogutma makinelerinde, iklimlendirme sistemlerinde ve isi
pompalarinda en ok kullanilan evrimdir. (Y.ENGEL & M.BOLES)

19



Sekil 2.20 Ideal buhar sikistirmali sogutma evriminin dzeni (a) ve T-s diyagrami (b)
(Y.ENGEL & M.BOLES)

Bu evrimi olusturan hal ve degisimler su sekildedir:

* 1-2 Kompresrde izan tropik sikistirma
* 2-3 Yogusturucuda evreye sabit basinta (Psabit) isi geisi
* 3-4 Kisilma (genisleme ve basincin dsmesi)
* 4-1 Buharlastiricida akiskana sabit basinta (Psabit) isi geisi.

Ideal buhar sikistirmali sogutma evriminde, sogutucu akiskan kompresre 1 halinde doymus
buhar olarak girer ve izantropik olarak yogusturucu basincina sikistirilir. Sikistirma islemi
sirasinda, sogutucu akiskanin sicakligi evre ortam sicakliginin zerine ikar. Sogutucu
akiskan daha sonra 2 halinde kizgin buhar olarak yogusturucuya girer ve yogusturucudan 3
halinde doymus sivi olarak ayrilir. Yogusma sirasinda akiskandan evreye isi geisi olur.
Sogutucu akiskanin sicakligi 3 halinde de evre sicakliginin zerinde oldugundan akiskanin
sicakligi evreyi sogutmaya uygun degildir.

20

Doymus sivi halindeki akiskan daha sonra bir genisleme vanasi veya kilcal borulardan
geirilerek buharlastirici basincina kisilir. Bu hal degisimi sirasinda sogutucu akiskanin
sicakligi, sogutulan ortamin sicakliginin altina dser. Sogutucu akiskan buharlastiriciya 4
halinde, kuruluk derecesi dsk bir doymus sivi buhar karisimi olarak girer ve sogutulan
ortamdan isi alarak tmyle buharlasir. Sogutucu akiskan buharlastiricidan doymus buhar
halinde ikar ve kompresre girerek evrimi tamamlar.

T-s diyagraminda, 4-1 hal degisimi egrisi altinda kalan alan, buharlastiricida sogutucu
akiskanin aldigi isiyi, 2-3 hal degisimi egrisi altinda kalan alan da yogusturucuda sogutucu
akiskanin evreye verdigi isiyi gsterir. (Y.ENGEL & M.BOLES)

2.5.3 Sogutma evriminde kullanlan akykanlar

Genel olarak sogutucu akiskanlarda su zellikler aranir:

* Buharlasma gizli isisi yksek olmalidir.
* Kritik sicakligi ve basinci yksek olmalidir.
* AtmosIer bazinda kaynama sicakligi dsk olmalidir.
* Yanici ve patlayici olmamalidir.
* Karter yagina ve tesisati olusturan devre elemanlarina olumsuz ynde etkilememelidir
(Korozyona sebep olmamalidir).
* Zehirleyici olmamalidir.
* Doygunluk basinci genlesme valIi basincinin altinda bulunmalidir.
* retilebilir, ucuz ve kolay temin edilebilmelidir.
* Ozan tabakasina zarar verme ve global isinmaya sebep olma potansiyeli tasimamalidir.
* Kk kapasiteli bir kompresrn kullanimina elverisli olmalidir.
* Kapali devrelerde sistemdeki kaaklar kolayca tespit edilebilmelidir.
* Yag ile karisabilir ve kimyasal zelligini koruyan bir yapida olmalidir.
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)

2.5.3.1 k12 (Ireon) gazi

Otomotiv klimalarinda atmosIerik basinta kendiliginden buharlasan ve buharlasirken
ierisinde bulundugu havanin sicakligini, zerine alarak havayi sogutan R-12 (Ireon) ve R-
134a gazlari kullanilmaktadir. Freon gazi klor, Ilor ve karbondan olusan ve kimyasal Iorml
21

CCl2F2 olan bir gazdir. Ilk gelistirilen klima sistemlerinde akiskan olarak Ireon gazi
kullanilmistir. 1995 yilina kadar klima sistemlerinde agirlikli olarak kullanilan Ireon gazi 1
Ocak 2001 tarihi itibariyle kullanimi yasaklanmistir. Freon gazinin yasaklanmasinin nedeni
ozon tabakasinin delinmesi ve global isinmada oynadigi roldr. Dnya atmosIerinin st
kisminda bulunan ozon tabakasi dnyaya gelen gnes isinlarinin insan sagligi iin zararli olan
kisimlarini yansitmakta ve bunlarin dnyaya ulasmasina engel olmaktadir. Ozon tabakasinda
meydana gelen bu delikten yeryzne ulasan bu zararli isinlar insanlarda cilt kanserine neden
olmakta, ayrica havanin sicakligini arttirarak dnya ikliminin degismesine neden olmaktadir.

R12 Gazinin zellikleri sunlardir:

* Kolaylikla sikistirilabilir, basin altinda kimyasal degisiklige ugramaz.
* Yag ile karisabilir.
* Metallerde korozyon etkisi yaratmaz.
* Renksizdir, kokusuzdur, zehirsiz, asindirici ve tutusucu degildir.
* 1 atm basin altinda, -29,7 oC sicaklikta kaynar. 5 ile 6 atm basinta, 20 oC sicaklikta sivi
haline gelir.
* Nem alma zelligi iyidir.
* evreye zararli zellikleri vardir (Yapisindaki klor ozan tabakasina zarar verir)
* Havadan daha agir bir gazdir.
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)

2.5.3.2 R134a gaz

R134a gazi R12 gazinin yerini almistir. R134a gazi hidrojen, Ilor ve karbondan olusan ve
kimyasal Iorml CH2FCF3 olan bir gazdir. Yapisinda klor elementi olmadigi iin ozon
tabakasina zarar vermez. R134a gazi mineral yaglar ile karismaz bu yzden sistemin
yaglanmasi (Kompresrn) sentetik yag kullanilmalidir. R12 ve R134a gazlarinin zellikleri
Iarkli oldugundan kesinlikle karistirilmamalidir.

R134a Gazinin zellikleri:

* Mineral yaglar ile karisma zelligi olmadigindan kompresr yagi olarak sentetik yag
kullanilmalidir.
* Metal paralar stnde korozyon etkisi yaratmaz.
22

* Plastiklere zarar verme zelligi vardir ve sistemde kullanilan contalar bu zellige gre
seilmelidir.
* Patlayicidir, kokusuzdur.
* Dsk konsantrasyonda zehirsizdir.
* Nem alma zelligi iyidir.
* Yanici degildir.
* Havadan daha agir bir gazdir.

R12 ve R134a gazlarinin kimyasal yapisi Iarkli oldugundan, R12 molekller R134a
moleklnden daha byktr. Bu nedenle R134a gazinin kullanildigi sistemde gaz miktari
R12 gazinin kullanildigi sistemden daha Iazladir. Iki gazin zellikleri birbirinden Iarkli
oldugundan kullanildiklari sistemlerinde yapisi birbirinden Iarklidir.
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/kllma_slshLm)


2.5.3.3 R134a gaz kullanm iin klima sisteminde yaplan degiyiklikler

Kompresr : Dis ortam sicakligi yksek oldugunda; devredeki gazin basin ve sicakligi
artacagindan sistemin daha etkin alisabilmesi iin kompresrdeki manyetik kavrama
bytlerek kompresrn gc arttirilmistir.

Kompresr yagi : Sogutucu devresindeki kompresr yagi, sogutucu gaz iinde znr ve
srekli devrede dolasarak kompresr yaglar. R12 gazi kullanilan sistemlerdeki kompresr
yaglari, R134a iinde znemez ve sistemde gaz ile beraber dolasamaz. Yaglama
olmadigitakdirde kompresrn mr nemli lde kisalacagindan R134a gaz iin zel
sentetik yag gelistirilmistir.

Sizdirmazlik elemanlari : R12 gazli klima sistemlerinde; O-ring ve hortumlar kauuk
malzemedendir. R134a gazi bu kauuk malzemeyi etkilediginden, R134a iin dayanimi
arttirilmis kauuk malzeme gelistirilmistir. Bu yzden iki sistemde kullanilan sizdirmazlik
elemanlarinin zellikleri birbirinden Iarklidir.

Yksek ve alak basin gaz hortumlari : R134a gazinin kimyasal zelligi Iarkli oldugundan
dolayi; R12 sisteminde kullanilan hortumlar, R134a iinde znmektedir. znme
sonucundaki kaagi nlemek iin, hortumlara zel katmanlar eklenmistir.

23

Nem tutucu Iiltre : R12 gazli klima sistemlerinde kullanilan nem tutucu Iiltre, R134a gazinin
daha Iazla nemlenme zelligi dikkate alinarak tasarlanmistir.

Kondenser : Dis ortam sicakligi yksek oldugunda, devredeki basin ve sicaklik artar. R134a
gazi; daha yksek basinlara sikistirildigindan, termik verimi daha yksek kondenserler
kullanilmistir.

Genlesme valIi : R134a gazinin evaporatr giris ve ikis basin ve sicakliklari degisik
olacagindan genlesme valIinin alisma degerleri degistirilmistir.



2.6 Konfor ve Nem

Oturulan veya alisilan bir ortami istenilen sicaklik ve nemde tutabilmek iin iklimlendirme
adi verilen islemlere gerek duyulur. Bu islemler duyulur isitma (sicakligin ykseltilmesi),
duyulur sogutma (sicakligin dsrlmesi), nemlendirme (su buharinin eklenmesi) ve nem
almadir (su buharinin havadan ayrilmasi). Havayi istenilen sicaklik ve nem dzeyine getirmek
iin bazen bu islemlerden birkai birlikte uygulanir.

Degisik iklimlendirme islemleri Sekil 2.21'de, psikometri diyagraminda gsterilmistir.
Duyulur isitma ve duyulur sogutma islemleri bu diyagramda yatay birer dogru olarak
grlmektedir, nk bu islemler sirasinda havadaki nem miktari sabittir. Nemlendirme veya
nem almanin sz konusu olmadigi bir isitma veya sogutma isleminde, zgl nem sabit kalir.
2


Sekil 2.21 Degisik iklimlendirme islemleri (Y.ENGEL & M.BOLES)

Bagil nem havadaki nem miktarinin, havada ayni sicaklikta bulunabilecek en ok nem
miktarina oranidir. Duyulur isitma sirasinda havanin zgl nemi sabit kalirken, bagil nemi
azalmaktadir, nk havada bulunabilecek nem miktari sicaklikla artar Bagil nemin azalmasi,
deri kurumasi, solunum zorlugu ve statik elektrigin artmasi gibi, vcut rahatligini azaltan
etkilerin ortaya ikmasina neden olur. Duyulur sogutma sirasinda havanin zgl nemi sabit
kalirken, bagil nemi artmaktadir. Sekil 2.22`de zgl nemi ayni olan bir ortamin, isitma ve
sogutma islemlerinden sonra bagil nem oranlari grlmektedir.

Aralarda nem dzeyi evaporatr yardimiyla dzenlenir. Evaporatr yzeyinden geen
havanin miktari ve akisi, ana kontrol nitesi taraIindan kontrol edilir. Evaporatrn soguk
yzeyine temas eden havanin iindeki buhar yzeyde yogusarak su zerreciklerine dnsr.
Bylece havadaki nem miktari azaltilarak istenilen konIor dzeyi saglanir. Ara ii konIor
seviyesinin istenilen dzeyde olmasi iin havadaki bagil nem miktarinin 60 civarinda
olmasi gerekir.




2



Sekil 2.22 Nem graIigi (Steven Daly)


















2





3. KA SSTE VE AKTVASYONU


3.1 Klima Sisteminin Aktivasyonu

Klima Ionksiyonu drt beyin arasinda paylastirilmistir. Bu drt beyin arasindaki baglanti,
klima kumanda tablosu ile ara ii merkezi kontrol nitesi arasindaki hattin kablolu oldugu
manuel klima durumu hari, mltipleks ag ile saglanir. Klima kumanda tablosu, srcnn
istegini yorumlar ve bu istegi diger beyne aktarir. Ara ii havalandirma, hava dagitimi,
hava karisimi ve hava dahili sirklasyonunu klima kumanda tablosu taraIindan ynetilir.

Ara ii merkezi kontrol nitesi klima kompresrnn alisma talebini enjeksiyona aktarir ve
ara ii isitma rezistanslarinin alismasini ynetir. Enjeksiyon beyni, sogutucu akiskan basin
bilgisini basin kaptrnden alir. Enjeksiyon beyni, ara alisma durumuna gre kompresrn
alisma talebini onaylar veya onaylamaz ve bu talebi koruma ve g kontrol nitesine aktarir.
Koruma ve g kontrol nitesi ise, klima Ionksiyonunun g kismini ynetir. Kompresrn
devreye girmesine, motor sogutma Iani gruplarinin ve arka cam rezistanslarinin alismasina
kumanda eder.

2



Sekil 3.1 Renault aralarinda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi akisi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)


Klima Ionksiyonunun drt beyni arasinda bilgi alis verisi;



28




Sekil 3.2 Renault aralarda klima Ionksiyonunun drt beyni arasindaki bilgi alis verisi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)

Klima sisteminin aktivasyonu iin asagidaki kosullar saglanmalidir:

* Dis ortam sicakligi 9

C 'nin stnde olmalidir.

* Motor en az 5 dakikadir alisiyor olmalidir.
* Evaporatr sicakligi 4

C 'nin altinda olmalidir. (Yzeyinde buzlanma olmamali)

* Motor sogutma suyu sicakligi yaklasik olarak 40

C ile 105

C arasinda olmalidir.
* Ara ani hizlanma ya da motor agir yk altinda olmamalidir (rnegin sollama gibi).
* Klima aktivasyon butonu seili olmali ve Iarlar aik olmalidir.
* Sistemdeki sogutucu akiskanin yeterli oldugu ve herhangi bir sizinti olmadigi bilgisi sensr
taraIindan algilanmalidir.
* Elektronik kontrol nitesinde yanlis bir kod devrede olmamalidir.

Sistemdeki sogutucu akiskanin hareketi kompresrdeki manyetik kavraminin devreye girmesi
ile baslar. Kavrama kompresr kasnaginin arkasinda yer alir. G ve kontrol nitesi
taraIindan kavramanin devreye girmesinin saglanmasi ile kompresr kasnagi ile motor
arasinda Iiziksel temas saglanir. Kompresr kasnagi motor taraIindan aktive edilir. Kasnagin
devreye girmesi ile sogutucu akiskanin pompalanmasina baslanilir. Sekil 3.3'de kompresr
tahrik sistemi grlmektedir.

29



Sekil 3.3 Kompresr tahrik sistemi (Steven Daly)


3.2 enleyme Valfli Klima Sistemi

Klima sistemi devamli bir evrim seklinde alisir (Sekil 3.4). Evaporatrden dsk basin ve
sicaklikta gelen gaz, kompresrde sistem talebine gre 2,07 bar'dan yaklasik 14,7 bar'a
sikistirilir. Bunun sonucunda sogutucu akiskanin sicakligi 0

C 'den 80

C 'nin stnde bir

sicakliga sahip olur. Kompresr kondensere kizgin buhar gnderir. Kompresr sirasinda
isinan ve buradan getikten sonra tekrar sivi haline dnsen sogutucu akiskan buhari,
kondenserin peteklerinden geen dis hava ile sogutulur. Bu olaya yogusma denir.
Kondenserde yksek basintaki buhar yogusarak yksek basinta sivi haline dnsr.
30



Sekil 3.4 Genlesme valIli klima sistemi (Steven Daly)

Kondenser pratikte sogutma devresinin sogutucusudur. Sogutma Iani yardimiyla kondenser
kanatiklarina hava akisi saglanir ve akiskanin isisinin bir kismi kanatiklar yardimiyla dis
havaya aktarilir. Bylece kompresrden kondensere gelen kizgin buhar, bu sogutma
kanatiklari yardimiyla 57

C 'nin altina inerek sivi haline dnsr. Daha sonra kondenserden

ikan yksek basin ve sicakliktaki sivi haldeki akiskan kurutucuya gelir. Kurutucu depo,
Iiltre ve nem alici grevi yapar. Kurutucudan ikan sivi haldeki sogutucu akiskan genlesme
valIine gelir. Yksek basin ve sicaklikta sivi halindeki sogutucu akiskan genlesme valIinde,
dsk basin ve sicaklikta sivi/buhar karisimi haline geer. Genlesme valIinde bunu
saglayabilmek iin kurutucu taraIindaki oriIis (giris agzi) ile evaporatr taraIindaki oriIis
(ikis agzi) birbirinden Iarklidir. ikis taraIindaki oriIis kk miktarda akiskanin ikisina
izin verdiginden bu blgede ani basin ve sicaklik dsmesine neden olur. Dsk sicaklik ve
basintaki sivi/buhar karisimi sogutucu akiskan evaporatre gelir. Evaporatr yzeyinden
akiskana isi transIeri olur. Isi transIeri ya i sirklasyon havasindan ya da alinan taze havadan
akiskana dogru olur. Burada hava akisini saglayan Ileyici Iandir. Sogutucu akiskan
31

evaporatrde isi ekerek tamamen gaz haline geer. Evaporatrden ikan gaz halindeki
sogutucu akiskan dsk basin ve sicakliktadir. Kompresre gelen gaz ayni yolu izleyerek
birbirini izleyen evrimler yapar. Evaporatrden geerken isisi alinan i sirklasyon havasi ya
da taze hava, hava kanallarindan geerek i kabinin sogutulmasini saglamis olur. Sekil 3.5`te
genlesme valIi klima sisteminin yapisi Iarkli bir sekilde grlmektedir.



Sekil 3.5 Otomobildeki sogutma evrimi (Janotkova ve Pavelek)


3.3 Sabit Orifis Valfli Klima Sistemi


Sabit oriIis valIi klima sistemi devamli bir evrim seklinde alisir (Sekil 3.6). Evaporatrden
dsk basin ve sicaklikta gelen gaz, kompresrde sistem talebine gre 2,07 bar'dan yaklasik
14,7 bar'a sikistirilir. Bunun sonucunda sogutucu akiskanin sicakligi 0

C 'den 80

C 'nin
stnde bir sicakliga sahip olur. Kompresr kondensere kizgin buhar gnderir. Akiskan
kondenserden geerken isisinin bir kismini kaybeder ve gaz halinden sivi hale dnsr.
Kompresr sirasinda kizgin buhar olan ve kondenserden getikten sonra tekrar sivi haline
dnsen sogutucu akiskan buhari, kondenserin peteklerinden geen dis hava ile sogutulur. Bu
olaya yogusma denir. Kondenserde yksek basintaki buhar yogunlasarak yksek basinta
sivi haline dnsr. Sivi hale geebilmesi iin isisinin bir kismini kaybederek (sogutma
kanatiklarinin yardimiyla) 57

C 'in altina inerek sivi hale dnsr. Sogutma Iani yardimiyla

32

kondenser kanatiklarina hava akisi saglanir ve akiskanin isisinin bir kismi kanatiklar
yardimiyla dis havaya aktarilir.



Sekil 3.6 Sabit oriIis valIli klima sistemi (Steven Daly)

Sivi haldeki akiskan sabit orisIisli tpe gelir. Tpn en kesit alani sabit olup ancak belirli
miktar akiskanin disari ikisina izin verir. Dsk basin ve sicaklikta akiskan hizla daha genis
hacimdeki evaporatre geer. Hacim genislemesiyle basin dser ve akiskan hizla buharlasir.
Buharlasirken ok byk miktarda isiyi evaporatr kanatiklari ve yzeyinden eker.
Evaporatr kanatiklari arasindan geen temiz havanin isisinin byk bir kismi evaporatr
taraIindan ekilir. Bylece soguyan hava i kabine gnderilir.

Dsk basin ve sicakliktaki sivi/buhar karisimi akiskan evaporatrden toplayiciya gelir.
Toplayici ayni kurutucu gibi depolama ve sivi ile buhari birbirinden ayirma islevini grr.
Toplayici genis yzey alanina sahip oldugu iin sivinin buharlasmasina yardimci olur ve
bylece kompresr korur (kompresr sadece gaz basabilir). Toplayicidan ikan alak
basinli gaz kompresre gelir. Ayni evrim kendini tekrarlar.


3.4 @ift Yapl Klima Sistemi

Bazi klima sistemlerinde sabit oriIis valI ve genlesme valIi bir arada kullanilir. Sekil 3.7'de
grldg gibi sabit oriIis tpne gelmeden nce sogutucu akiskanin bir kismi, ek sogutma
kapasitesi yaratmak amaciyla, genlesme valIi ve evaporatre gnderilir. Ek sogutma
kapasitesine genellikle genis hacimli ve yolcu kapasitesi Iazla olan aralarda ihtiya duyulur.
Bu tr aralarda sogutma blgesi (hacmi) n ve arka olmak zere ikiye ayrilir. Sabit oriIis
33

valIli evaporatr n blgenin sogutulmasinda, genlesme valIli evaporatr ise arka blgenin
sogutulmasinda kullanilir.


Sekil 3.7 Ford aralarinda kullanilan iIt yapili klima sistemi (Steven Daly)


3.5 Klima Sisteminde Havalandrma ve Filtreleme Sistemi

Havalandirma evrimi Iarkli sekilde gereklesebilir:
* Aik devre havalandirma evrimi
* Kapali devre havalandirma evrimi
* Kismi kapali devre havalandirma evrimi
3



Sekil 3.8 Otomobil klimasinda hava dagitim sistemi (Janotkova ve Pavelek)

Taze hava girisi hava valIi taraIindan dzenlenir. Alinan taze hava nce Iiltreden geer daha
sonra evaporatre gelir. Hava burda sogutulur. Tasidigi nemin bir kismi burada yogusur. Daha
sonra isiticiya gelen hava istenilen degere kadar isitildiktan sonra kontrol panelinden seilen
ikis kanali vasitasiyla i kabinin sogutulmasini saglar. Bu sekilde saglanan hava akisi aik
evrimdir. Eger hava i kabinden alinarak sogutma evrimi gereklestirilirse buna kapali
evrim denir. Havanin bir kismi i kabinden, bir kismi taze hava olarak alinip karistirildiktan
sonra gereklestirilen evrime yari kapali devre havalandirma evrimi adi verilir.

3





4. KA SSTENN EEANARI

4.1 Kompresr

4.1.1 Temel bilgiler

Kompresrn grevi, evaporatrden gelen dsk basinli ve dsk sicakliktaki akiskan gazi
yksek basin altinda sikistirarak kondensere basmaktir. Kompresr evaporatrden gelen
yaklasik 0

C 'de ve 2 bar basintaki gazi, 80

C 'de ve yaklasik 15 bar basinta kondensere

gnderir. Kompresr bir pompa degildir. Bu nedenle sivi pompalayamaz. Kompresrn
emme agzinda sogutucu akiskan gaz halindedir. Klima kompresr gaz emer ve gaz basar.

Kompresr kasnagi ile motor arasinda kayis kasnak mekanizmasi ile Iiziksel temas saglanir.
Kompresrn alisip, sogutucu akiskan pompalamasi manyetik kavramanin devreye girmesi
ile baslar. Manyetik kavrama ya kayis kasnak mekanizmasiyla ya da elektrik motorunun
yardimiyla tahrik edilir. Eski sistem klima sisteminde sadece motordan kayisla tahrik alan
mekanik kavramali kompresrler kullanilmistir. Bu tip kompresrler en ok enerji tketen ve
sistem aikken srekli devrede kalan modellerdir. Kavrama kuru tip bir gbek
mekanizmasiyla gereklestirilir. Klima kontrol modlnden klimanin seilmesiyle kompresr
kavramaya basladigi andan itibaren sogutma gazi evrimi baslar. Klima kontrol modlnden
klima kapatilmadigi srece evrim srekli olarak devam eder. Manyetik kavramali
kompresrlerde ise klima talebiyle birlikte manyetik kavrama devreye girer. Elektronik beyin
taraIindan i kabin istenilen konIor seviyesine ulastiginda manyetik kavramayi devreden
ikarilir. Elektrikli kompresr ise en son gelistirilen klima sistemlerinde kullanilmaktadir.
Kompresr gvdesinde yer alan statordan elektrik akimi geirilerek manyetik kavrama tahrik
edilir. Elektriksel tahrik, kayis kasnakla saglanan tahrikten daha verimlidir. Kayis kasnak
mekanizmasinda mekanik srtnme ve kayis deIormasyon enerjisi kayiplari mevcuttur.

Klima sistemindeki enerji gereksiniminin 80'ni kompresr taraIindan harcanir. Bu nedenle
klima sisteminin ihtiyaci olan enerjinin saglandigi yakit ekonomisi stnde kompresrn
nemli etkisi vardir. (Steven Daly)

3

Kompresrde sikistirma operasyonu sirasinda akiskanin basin ve sicakligi hizla ykselir.
Ideal bir sistemde basin 2 bardan 22,5 bara, sicaklik ise 0

C 'den 110

C 'ye kadar
ykselebilir. Sistemde emme basinci 1,2 bar ile 3 bar arasindadir. Tam yk durumunda
akiskanin basin ve sicakligi 28 bar ve 125

C 'ye kadar ikabilir.

Sekil 4.1 Kompresrdeki akiskan basin ve sicakligi (Steven Daly)


4.1.2 Kompresr eyitleri

4.1.2.1 Krank tipi kompresr

Krank tipi kompresr gnmzde otomotiv endstrisinde kullanimindan vazgeilmistir. Bu
tip kompresr tahriki motor kayis kasnak mekanizmasi ile saglanmaktadir. Kompresrn
iinde krank mili yer alir. Dogrusal hareket yapan piston bu krank miline baglidir (Sekil 4.2).
Emme ve sikistirma strok hareketiyle sogutucu akiskanin basinci ve sicakligi arttirilarak
evaporatre gnderilir.
3




Sekil 4.2 Toyota aralarda kullanilan krank tipi kompresr (Steven Daly)



4.1.2.2 Eksenel pistonlu degiyken kapasiteli kompresr

Otomobil klima sisteminde en ok kullanilan kompresr tipidir. Sallanti plakali kompresr
diye de isimlendirilir. Sallanti plakasi aili olarak milin stnde yer alir. Iki pistonun emme ve
sikistirma stroklarinda tahrik mili olarak grev alir (Sekil 4.3).


38



Sekil 4.3 Sallanti Plakali Degisken Hacimli Kompresr (hLLp//forumdonanlmhabercom/m
311/mpage3//LmhLm)

Sallanti plakasi mil stnde aili konumlandirilmistir. Milin dnmesi ile sallanti plakasida
dner ve pompalama emberinde pistonlarin hareketini saglar. Sallanti plakasinin konumu
pistonlarin kanal iindeki hareket mesaIesini belirler. Bylece kompresrden ikan akiskanin
miktari ayarlanir (Sekil 4.4).



Sekil 4.4 Pompalama evrimi (Steven Daly)

Kompresrden Iarkli kapasitelerin elde edilmesi Iarkli basinlarin saglanmasi ile olur. 3 Iarkli
basin blgesi vardir:

39

a. Yksek basin (bosaltma basinci)
b. Alak basin (evaporatr veya toplayicidan emme basinci)
c. Kompresr i basinci

Kompresrden degisik sogutma kapasitesinin elde edilmesi sallanti plakasinin aisina bagli
olarak pistonlarin alacagi mesaIenin degismesi ile saglanir.

Dsk sogutma kapasitesi ihtiyacinda, evaporatrden isi ekisi dsk olacaktir. Bu nedenle
genlesme valIinden evaporatre az miktarda akiskan geer. Bu nedenle akiskanin basinci
olduka dsk olur. Dsk basinta akiskan evaporatrden kompresrn emme taraIina gelir
(Sekil 4.5). Dsk basintan dolayi (ayarlanan kontrol basincinin altinda olmasi) kompresr
alisma mesaIesini azaltir. Krk genisler ve kresel vanayi iterek yksek basin taraIindaki
akiskanin alak basin taraIina geisini saglar.



Sekil 4.5 Dsk sogutma ihtiyacinda kompresrn alismasi (Steven Daly)

Yksek sogutma kapasitesi talebinde emme taraIinda basin yksek olacaktir. nk
evaporatrden gelen akiskanin basinci yksektir. Bunun sonucunda krk klerek kresel
vananin kapanmasini saglar. Bylece yksek taraItan alak taraIa hava akisi durur. ValI
gvdesi yay basinci ile asagiya dogru hareket eder. By-pass kanali kapanir. Yksek basin
taraIina akiskan geisi olmaz, kompresr alisma araligi genisler ve kompresr daha yksek
sogutma kapasitesiyle alisir (Sekil 4.6). Sallanti plakasi ile mil arasinda ai arttika piston
alisma araligi artar. Bu da pompalanan sogutucu akiskan debisini arttirir. Akiskan debisinin
artmasi sogutma kapasitesinin artmasini saglar.
0





Sekil 4.6 Yksek sogutma ihtiyacinda kompresrn alismasi (Steven Daly)




4.1.2.3 Kanat tipi kompresr

Kanat tipi kompresr, kompakt bir yapiya sahiptir ve akis kayiplari dsktr. Sessiz alisan
birka paradan olusur (Sekil 4.7). Sogutucunun akiskanin hareketini arttirmak iin dner
kanatlar kullanilir. Rotor stne aili olarak iki kanat yerlestirilmistir. Bu kanatlar santriIj
kuvvetinin olusmasini saglar (Sekil 4.7-b). SantriIj kuvveti sayesinde molekller
birbirleriyle etkilesim halinde hareket ederler.

1



Sekil 4.7 Kanat tipi kompresr (a) ve kanatli rotor (b) (Steven Daly)



4.1.2.4. Helezon tipi kompresr

Helezon tip kompresr birbiri iine gemis iki helisten olusur. Iki helis de silindirik bir
yuvanin iine monte edilmistir. Helezonlardan biri sabitken digeri kompresr tahrik miline
takilir. Hareketli helezon kendi kendine dnmez Iakat diger helezonun yrngesini olusturur.
Iki helezonun hareketi sonucu sikistirma odasi olusur.


Sekil 4.8 Helezon tipi kompresr (Steven Daly)

Helezon tip kompresrn alisma biimi Sekil 4.9'da grlmektedir.

2


Sekil 4.9 Helezon tip kompresrn alisma asamalari (Steven Daly)

Hareketli helezonun hareketi ile kompresr hacmi artar. Bu artis sayesinde akiskan kompresr
hacmine dolar. Helezonun sekli ve hareket biimi sayesinde giris vanasina ihtiya duyulmaz.
Helezonun eksantrik hareketi dibe ulastiginda emme Iazi son bulur (Sekil 4.9-A). Sikistirma
operasyonu akiskanin helezonun merkezinde toplanmasi ile baslar. Daha sonra hacim dser.
Hacmin azalmasi ile basin ve sicaklikta artma meydana gelir (Sekil 4.9-B). Bosaltma
helezonun merkezinde gereklesir. ikis vanasi akiskanin tekrar geri gelmesini engelleyecek
sekilde konumlandirilmistir (Sekil 4.9-C). Kompresrn alismadigi durumda ikis vanasi
sayesinde akiskanin geri gelmesi engellenir.


4.1.2.5 Elektrikli kompresr

Elektrikli kompresr genellikle hibrid ya da elektrik g nitesine sahip aralarda kullanilir.
Hibrid aralarda hem kk boyutta dizel motor hem de ak ile beslenen elektrik motoru
kullanilir. Gelecek yillarda yakit hcreli aralarin kullaniminin baslamasiyla elektrikli
kompresr kullanimina geilecektir. Elektrikli aralarda motor nitesi yerine yakit hcresi yer
alacaktir. Yakit hcresi suyu elektroliz yoluyla ayristirarak elektrik retilmesini saglar. Bu
enerji elektrik motorunun birincil enerji kaynagini olusturur. Bu teknolojinin gelecek 10 yilda
kullanilmaya baslanmasi ile aralarda byk degisikliklerin yapilmasina Iirsat taniyacaktir
(Steven Daly).

Hibrid aralar iin dnyanin en kk ve haIiI elektrikli kompresr 2003 yilinda DENSO
Iirmasi taraIindan retilmistir. Elektrikli kompresr ara rlanti halindeyken elektrik enerjisi
3

tketerek yakit tketimini nemli lde nler. Kabin konIor sartlarinin muhaIaza edilmesi ve
yakit tketiminin buna bagli olarak azalmasinda nemli rol oynar.

rnegin Honda Accord hibrid ara modelinde, hem mekanik hem de elektrik olmak zere iki
kompresr kullanilmistir. Bu sistemde, mekanik kompresr benzinli motora, elektrikli
kompresr de elektrik motoruna baglidir. ok sicak havalarda her ikisi de devredeyken, belirli
bir sogutma noktasina erisince, kompresrlerden birisi devrede olan motor tipine gre
alismasina devam eder. Burada elektrikli kompresr debisi, mekanik kompresr debisinin
1/5'i kadardir. Elektrik kompresrnn grevi daha ziyade sogutulmus kabini ayni sicaklikta
muhaIaza etmeye alismaktir (http://automobiles.honda.com/inIo/news).



Sekil 4.10 Denso elektrikli kompresrn yapisi (hLLp//wwwglobaldensoproducLs
com/hvc/elecLrlc_compressorhLml)




Sekil 4.11 Termik anahtarli elektrikli kompresr (alisma sicakligi 140

C ile 150

C) (Steven
Daly)





4.2 Kondenser

Devrede kondenser kompresrden hemen sonra gelir; motor radyatrnn n taraIinda yer alir
ve gazin sikistirilmasi sirasinda olusan isiyi dagitmaya yarar. Kompresrn bastigi yksek
basinta ve gaz halindeki klima gazini alir ve klima gazini sivi haline dnstrr (yogusturur).
Gaz, sogutulduktan sonra sivi haline gelir ve yksek basin altinda kalir.




Sekil 4.12 Kondenser operasyonunun basitlestirilmis sekli (Steven Daly)

Kondenser akiskani etkili bir sekilde sogutmali, ayni zamanda kompakt bir yapida olmalidir.
Kondensere kizgin buhar halinde giren sogutucu akiskan, isisini kondenser yzeyine aktararak
yogusur ve sivi hale geer. Kondenser, yzeyine aktarilan isiyi kanatiklarinin arasindan
geen havaya aktarir. Bu nedenle hava akimindan Iaydalanmak iin aracin n kisminda
konumlandirilmistir (Sekil 4.13).





Sekil 4.13 Kondenserin yapisi (a) ve arataki konumu (b) (hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/
dersnoLuhLm (a), Steven Daly (b))

Hizli ve etkili bir sogutma saglanmasinda kondenser dizayni nemli yer tutar. Hava ile temas
eden yzey alani ne kadar genis olursa o derece etkili bir sogutma saglanir. Sekil 4.14'te
kondenser sogutma kanatiklari dizayni grlmektedir.



Sekil 4.14 Kondenser sogutma kanatiklari dizayni (Steven Daly)

Sogutma etkisini arttirmak amaciyla bazi sistemlerde iIt geisli kondenser kullanilir (Sekil
4.15)





Sekil 4.15 iIt geisli, paralel akisli kondenser (Steven Daly)

Sistemin etkenligi iin kondenser grevini tam olarak yerine getirmelidir. Isi transIeri ara
hareket halindeyken dogal hava akisiyla, kondenser yzeyinden havaya dogru olur. Ara
dsk hizda ya da duruyorsa hava akisi motor Iani (sogutma Iani) yardimiyla saglanir.


4.3 Kurutucu / Toplayc

Kurutucu depo, Iiltre ve nem alici grevi yapar. Kondenserden gelen sivi haldeki klima gazini
Iiltre eder ve nemini alir. Kurutucu sogutma evriminde kondenser ile genlesme valIi arasinda
yer alir. Baslica grevi sistemin sivi ve gaz sekillerini ayirmaktir. Ayrica sistemin alismasi
esnasinda devrede sivi seklinde byk bir miktar gaz rezervi yapar.

Kurutucunun diger Ionksiyonlari su sekilde zetlenebilir:

* Yapisi itibariyle sistemde dolasan sogutucu akiskanin iindeki kirin ve asinma ile olusan
paraciklarin Iiltre edilmesi grevini yerine getirir.
* Akiskandan buhari ayirir, sistemde kalan muhtemel nem taneciklerini kurutur.
* Dsk yk altinda sistemin ihtiyacini karsilamak iin sivi halde gaz deposu grevini grr.
* Genlesme valIine yalnizci sivi haldeki akiskanin gnderilmesini saglar.
* Bazen ariza arama noktasi olarak islev grr (Gzetleme cami sayesinde).





Sekil 4.16 Kurutucu (Nem alici) (Steven Daly)

Ideal durumda nem aliciya gelen akiskanin sivi halde olmasi gerekir. Ancak agir yk altinda
kondenser tm buhari yogusturamaz ve kurutucuya sivi halde ve bir miktar gaz halinde
sogutucu akiskan birlikte gelir. Giristen geen akiskanin sivi kismi kurutucunun altina
akarken, buhar kurutucunun stnde toplanir. Altta toplanan sivi haldeki akiskan Iiltre
edilerek ikis tp ve ikis agzindan geerek tamamen sivi halde genlesme valIine gnderilir.


Klima sistemindeki toplayici ise sabit oriIis valIli sogutma evriminde kullanilir. Toplayici
sistemde evaporatr ve kompresr arasinda yer alir.

Yerine getirdigi Ionksiyonlar su sekildedir:

* Evaporatrden gelen akiskanin tamamen buhar halinde kompresre gnderilmesini saglar
(Kompresr sadece gaz basabilir).
* Sistemde dolasan sogutucu akiskanin iindeki kirin ve asinma ile olusan paraciklarin
Iiltrelenmesini saglar.
* Dsk yk altinda sistemin ihtiyacini karsilamak iin akiskan deposu grevini grr.
* Sistem elemanlarinin yaglanmasi iin akiskana yag katar.
* Dsk basin sensrn tasir.

8

Evaporatrden gelen sivi-buhar karisimi akiskan, kapaktaki girdap sayesinde buhar u-tpne
giderken sivi kabin dibinde toplanir. Tpn iinde yer alan Iiltre szgecinden geen buhar
Iiltrelenir. U-tpnde buhara 3 civarinda yag eklenir (Sekil 4.17).





Sekil 4.17 Toplayici (Steven Daly)



4.4 enleyme Valfi / Sabit Orifis Valf

Klima sisteminde valIin grevi evaporatre giren sogutucu akiskan miktarini kontrol etmektir.

ValIlerin Ionksiyonlari su sekildedir:

* Sistemi alak basin ve yksek basin kismi olmak zere ikiye ayirir.
* Evaporatre giren akiskan hacmini kontrol ederek, evaporatrn sogutma kapasitesini
dzenler.
* Sivi haldeki klima gazini evaporatre pskrtr. Yksek basinli olan klima gazini kk
sivi taneciklere ayirirken ayni anda basincin dsmesini saglayarak, sivinin buhar haline
gelmesini saglar.

9

Genlesme valIi iki kisimdan olusur. Birinci kisim evaporatrn girisinde, diger kisim ikis
Ionksiyonunda rol oynar. Sivi akiskan Sekil 5.18'de grldg gibi giris valIinden geer (1).
OriIis ok kk ve kresel vana taraIinda hacim byk oldugundan basin dser (8). Sivi ve
kk bir miktar buhar evaporatre girer. Sivi-buhar karisimi akiskan basin dssnden
dolayi doymus buhar haline gelir. Doymus buhar evaporatrde akis halindeyken kizgin buhar
haline gelir. Kizgin haldeki akiskan genlesme valIinin diger kisminda yer alan giris valIine
gelir (7). Akiskanin basin ve sicakligina gre valIin konumu degisir. Yksek sogutma
kapasitesi talebinde akiskanin sicakligi yksek olur ve sicakliga duyarli elemana geen isi
diyaIram kaIasinda yer alan sivinin genlesmesine ve bylece kresel vanaya baski
uygulayarak daha Iazla akiskanin evaporatre girmesi iin kresel vanayi asagiya iter.
Evaporatrdeki akiskan miktarinin ykselmesi sogutma kapasitesinin artmasini saglar.


Sekil 4.18 Genlesme valIi (Steven Daly)

Sabit oriIis valIi kondanser ile evaparatr arasindaki yksek basin blgesinde yer alir. ValIi
terk eden akiskanin hacmi, akiskanin basinci ve oriIisin sekline baglidir. OriIisin sekli sabit
oldugundan akiskan hacmi basin degisimi ile kontrol edilebilir (Sekil 4.19).

0



Sekil 4.19 Sabit oriIis valIi (Steven Daly)

Kondenserden gelen yksek basintaki akiskan valI girisinden geerek Iiltre szgecinde Iiltre
edilir. Sabit oriIis sayesinde akiskan basincina bagli olarak evaporatre gnderilen akiskan
miktari kontrol edilir. Evaporatr girisinden itibaren akiskan dsk basinli sivi haline
dnsr. Maksimum sogutma yk ihtiyaci durumunda oriIis valI dogru miktarda akiskanin
evaporatre gnderilmesini saglar Iakat dsk sogutma yknde buharlasma iin yeterli isi
ekemedigi iin evaporatrden ikan akiskanin bir kismi sivi olabilir. Bu nedenle sabit oriIisli
valI sisteminde evaporatr ikisina toplayici konulmustur. Toplayici sayesinde kompresre
tamamen gaz halinde sogutucu akiskanin gnderilmesi saglanir.



4.5 Evaporatr

Evaporatr genlesme valIinden pskrtlen kk sivi tanecikleri halindeki dsk basinli
akiskanin evaporatr kanatiklari arasindan geen havadan isi ekerek buharlastigi klima
elemanidir. Hava evaporatr kanatiklari arasindan geerken isisini evaporatre aktarir ve
bylece sogur. Soguyan hava i kabinin sogutulmasinda kullanilir.

1



Sekil 4.20 Renault aralarinda kullanilan evaporatr
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/megan3pdf)
Evaporatrn yapisi kondenserin yapisiyla benzerdir. Yzey orani ne kadar genis olursa
kanatiklari arasindan geen havayi o derece etkili sogutur. Evaporatr iinden geen havayi
sogutmanin yaninda, havayi kurutur. Klima gazi isiyi sogurur, havanin nemi evaporatr
yzeyinde yogusur ve bir tahliye hortumuyla disariya bosaltilir (duran aracin altinda su
olmasi).



4.6 Hortumlar

Boru donanimi hortumlardan (takviye mekanizmalariyla daha sizdirmaz hale getirilmis,
kauuktan yapilma yumusak borular) ve borulardan (bklgen olmayan, rijit alminyum
borular) olusur. Bu kanal sistemi, akiskanin Iarkli Iiziksel hallerde devre iinde sirkle
olmasini saglar.




4.7 Doldurma Vanas

Devredeki sogutucu akiskanin bosaltilmasi ve doldurulmasi, doldurma valIleriyle yapilir.
Aralarin ogunda iki valI (bir tanesi yksek basin iin, digeri alak basin iin) bulunur. Iki
2

valIli devrede sz konusu valIler, birbirleriyle karistirilmalarini nlemek iin Iarkli
aplardadir. Yksek basin iin byk apli valI, alak basin iin kk apli valI kullanilir.




Sekil 4.21 Renault aralarindaki doldurma valIleri
(hLLp//cygmmebgovLr/modulerprogramlar/kursprogramlarl/LeslsaL/moduller/kllma_clhazlarlnln_k
eslL_gorunus_ve_monLa[_reslmlerlpdf)



4.8 Fonksiyonlu Presostat

Ionksiyonlu presostat, devrenin yksek basin blm zerinde yer alir ve asagidaki
Ionksiyonu saglar:

* Devredeki yksek basin ok dsk bir degere, 2,5 bar'lik basin degeri altina indiginde;
(sistemde kaak oldugunda veya dis hava sicakligi 10 C 'nin altina dstgnde )
Ionksiyonlu presostat kompresr debriyajinin beslemesini keser.
* Devrenin basinci ok ykseldiginde, 25 bar'lik basin degeri zerine iktiginda; (
kondanser Iani herhangi bir nedenden dolayi devreye girmez ise basin ykselir)
Ionksiyonlu presostat kompresr debriyajinin beslemesini keser.
* Basin ykseldiginde, Ionksiyonlu presostat vantilatre ya da vantilatrlere, duruma
gre dsk hizda ya da yksek hizda kumanda eder. Bu Ionksiyon byle isi alis verisini saglar
ve basinci sinirlamak zere yogusmayi iyilestirir.

3



Sekil 4.22 Renault aralarinda kullanilan Ionksiyonlu presostat
(hLLp//cygmmebgovLr/modulerprogramlar/kursprogramlarl/LeslsaL/moduller/kllma_clhazlarlnln_k
eslL_gorunus_ve_monLa[_reslmlerlpdf)



4.9 odl

Otomatik klimada sekiz havalandirma hizi bulunmaktadir. Fan motor grubunun g modl,
klima beyninden degistirilen bir kumanda gerilimi araciligiyla ynetilmektedir.

Klima Ian motor grubunun hizini degistirmeye olanak saglayan esitli dzenekler vardir:

* Elektrik direnleriyle hiz degisimi saglayan modller
* Elektronik hiz degisim modlleri



4.10 Hava fleme Dzenegi otorlar

Bu motorlar dagitim kutusu zerine monte edilmistir ve asagida belirtilen belli kriterlere gre
hava akisini ynlendirmek zere klapeler zerine etkir:

* Hava karisim motoru, istenen konIor dzeyini saglamak zere sicak hava ile soguk hava
karisimi olusturur.
* Hava dagitim motoru, havalandirma ikislariyla ara iindeki hava akisinin
ynlendirilmesine olanak verir.


* Dahili sirklasyon motoru, disaridan hava girisini engelleyerek ara iindeki havanin tekrar
kullanilmasina olanak saglar.


4.11 Evaporatr Sondas

Bu sonda evaporatr iindeki hava sicakligini ler; NegatiI sicaklik katsayili bir termik
diren olan bu sondanin esitli modelleri vardir, ama tmnn alisma ilkesi aynidir.
Evaporatr sondasinin sagladigi bilgi, gerektiginde kompresr devre disi birakarak
evaporatr buzlanmaya karsi korumak zere, beynin uygun bir sekilde sisteme kumanda
etmesine olanak verir.



4.12 Dy Scaklk Sondas

Bu kaptr dis hava sicakligi hakkinda bilgi saglar. Sag dikiz aynasi iinde ya da ara ii hava
girisi iinde yer alir.


4.13 Ara i Scaklk Sondas

Bu kaptr i hava sicakligi hakkinda bilgi saglar. NegatiI sicaklik katsayili bir termik
direntir.


4.14 Nem Kaptr

KapasitiI etkili bu kaptr, direncinin artmasi yardimiyla, hava evrimine kumanda etmek ya
da etmemek zere ara iindeki havanin nemini ler. ogu zaman, ara ii sicaklik
sondasiyla birlikte tavan lambasinin iine monte edilir.







4.15 ney Kaptr

Bu kaptr, havalandirma ikislarindaki hava debisini dzenlemesi iin beyne gnes isimasinin
yogunlugu hakkinda bilgi saglar. Torpidonun orta blmnde yer alir.


4.16 Hava Kirlilik Kaptr

Bu kaptr, ara iindeki gazlarin (CO ve NOx) degisimindeki degisimlerin srekli olarak
analizi yoluyla, gerektiginde dahili hava sirklasyonunu devreye sokarak ara iini dis
ortamdan izole eder.







5. KA KONTRO SSTEER

Klima kontrol sistemi i kabindeki havanin sicakligini ve nemini, ortamdan alinan havanin
miktarini ve dagitimini kontrol eder. Manuel kontrol sistemi sicaklik, sirklasyon ve taze
havanin miktari kontrol panelinde belirlenmis olan araliklarda, yolcular taraIindan istenilen
konIor sartlarinin olusturulmasi islevini yerine getirir. Sicaklik ve havalandirma degerleri
kontrol panelinden manuel olarak seilmesi gerekir. Otomatik kontrol sisteminde i hava
sicakligi ve nemi, hava sirklasyonu, giren taze hava miktari istenilen konIor sartlarini
saglayacak sekilde otomatik olarak klima beyni taraIindan ynetilir.

Otomatik klima sisteminde (Sekil 5.1) dis ortamdan Ian yardimiyla (yksek ara hizinda
dogal akis yoluyla) alinan hava evaporatre gelir. Evaporatrde isisinin byk bir kismini
evaporatr yzeyine aktararak sogur. Isitilmasi gerekiyorsa da isiticidan geerken isitici
yzeyinden havaya geen isi sayesinde isitilir. Daha sonra isitilan veya sogutulan hava seilen
havalandirma kanalindan geerek i kabinin isitilmasinda ya da sogutulmasinda kullanilir.


Sekil 5.1 Klima kontrol sistemi (Janotkova ve Pavelek)



Elektronik kontrol nitesi sicaklik sensrlerinden gelen bilgileri algilar. Istenen sicaklik ile
mevcut sicakligi kiyaslayarak gerekli olan isitma veya sogutma islevlerinin gereklesmesini
saglar. Gerekli olan hava debisine gre ve kontrol nitesinden seilen (i sirklasyon ya da dis
hava modu) istege gre hava akisini ynetir. Elektronik kontrol nitesi, yksek hizlarda taze
hava girisi dinamik hava basinciyla saglandigi iin giristeki Ian devrini dsrr, yeterli hava
debisi saglaniyorsa Ianin alismasina izin vermez.

Eski otomatik klima kontrol sisteminde sicaklik sensr yalnizca srcnn oldugu taraIta
yer alir ve bu blgedeki sicaklik verilerine gre sistemi kontrol ederdi. Yeni nesil klima
sistemlerinde aracin degisik blgelerinde yer alan sicaklik, nem, hava akis hizi sensrleri
sayesinde daha genis alanda bilgi toplayarak, bu verilere gre otomatik olarak optimal
sicaklik ayarini yapar. Yine bu verilere gre i kabindeki nem oranini dzenler (yaklasik
40). I kabinler nem dzeyi ykseldiginde i hava sirklasyonunu alistirarak evaporatrde
Iazla nemin yogusmasini saglar ve i kabin havasinin konIor seviyesini dzenler (Janotkova
ve Pavelek)



5.1 anel Klima Kontrol Sistemi

Manel klima kontrol sistemi; manel Ileyici kontrol, manel hava sirklasyon kontrol,
manel sicaklik kontrol ve hava sirklasyon kontrol saglamak amaciyla kullanabilir.
Sogutma evriminde sabit oriIis valIi kullanilmaktadir.

Istenilen ara ii sicakligi manel olarak sicaklik kontrol nitesinden seilir. Sicaklik kontrol
modl, seilen sicakliga gre isi degistiriciye gidecek sogutucu akiskan debisini kontrol
eder. Sistemdeki alak basin anahtari, dsk basin blgesindeki basinca gre kompresr
alismasini dzenler.

Klima sistemi asagidaki durumlarda devre disi kalir:

* Motor sicakliginin asiri isinma (hararet) sonucu sicakliginin 120

C ' nin stne ikmasi,

* Motor dsk yk altinda alismasi durumunda, motordan elde edilen g ara ivmelenmesi
iin harcanir,
* Kompresr basincinin 1.6 barin altina dsmesi,
8

* Sistem basincinin 30 bar`in stne ikmasi,
* I Ileyici Ian motorunun alismamasi,
* Kompresr termiginin aik devre olmasi.

Klima anahtari kapandiginda (klima devreye girme komutu) kompresr kavramasi devreye
girer. Sogutma Iani yaklasik 40 dakika kesintisiz alisir. Kompresr kavramasi yeterli
sogutma saglandiginda maksimum 12 dakika devreden ikar, daha sonra tekrar devreye girer.
Klima anahtari aildiginda (Klimanin devreden ikma komutu) sogutma Ian motoru hemen
devreden ikar. Klima anahtari aildiktan yaklasik 2 dakika sonra kompresr kavramasi
devreden ikar. Ara aksnde pozitiI ve negatiI olmak zere iki terminal bulunur. Tm
elektrik sistemi elektrik ihtiyacini akden karsilar. Aknn sagladigi enerji, elektrikli
elemanlarin alismasiyla azalir. Motorun alismasi durumunda alternatr aky besler.
Elektrik sistemleri sigorta baglantisi ile korunur. Manel klima kontrol sistemi gnmzde
byk oranda terk edilmistir. Yari otomatik ve otomatik klima sisteminin kullanimi
yayginlasmistir.

9


1. Yksek basin anahtari
2. Sabit oriIis tp
3. Alak basin anahtari
4. Kondansr
5. Kompresr
6. Kurutucu

Sekil 5.2 Manel klima elemanlari (Steven Daly)

Renault Megan arabalarinda manel klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi Sekil 5.3` de grlmektedir.
0



Sekil 5.3 Manel klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)


1

5.2 Yar Otomatik Klima Sistemi

Yari otomatik klima sisteminde elektronik kontrol modl vardir. I kabinde yer alan
sensrler ara iindeki sicakligi lerler. Klima modl llen sicaklik degeri ile klima
kontrol modlnden seilen sicaklik degerini karsilastirir. Bu karsilastirma sonucunda belli
bir Iark grrse isitma ya da sogutma sistemini harekete geirir. Hava dagitim kontrol
manel oldugu iin sistem yari otomatik kontrolldr.



Sekil 5.4 Yari otomatik kontrol sistemi (Steven Daly)



5.3 Otomatik Klima Kontrol Sistemi

Otomatik klima sisteminde kabin ierisinin serinletilmesi ve isitilmasi islemi, klima kontrol
nitesi taraIindan kontrol edilir. Klima kontrol nitesi; kendisi ile baglantili olan paralarin
srat ve hareketleri ile aldiklari, pozisyonlar ve alisma sekillerinden elektriksel bilgileri
algilayarak alisir.

I kabinde istenen konIor sartlarina gre gerekli olan sicaklik ile mevcut sicaklik arasinda
kontrol nitesi taraIindan Iark tespit edilmesi durumunda kontrol nitesi taraIindan Ileyici
Ianinin hizi arttirilir ya da yavaslatilir. I kabindeki havanin nemi konIor sartlari iin uygun
degilse, kontrol nitesi taraIindan i hava sirklasyonu yoluyla evaporatrde havanin nemi
istenilen dzeye getirilir.

Kontrol modl hava ikis kanallarina hava karisim odasindan hava akisini gereklestiren
kademeli Ileyici Ianlari kontrol eder. Hava karisim odasi kapisinin aisi kontrol modl
taraIindan degistirilerek, evaporatrden gelen soguk hava miktari ile isiticidan gelen hava
2

miktarini kontrol ederek, i kabin konIor sartini saglayacak sekilde havanin sicakliginin, hava
karisim odasinda elde edilmesini saglar. I kabinde bulunan sicaklik sensrleri taraIindan
llen sicaklik degeri ile kontrol modlnden seilen sicaklik degeri kiyaslanarak karisim
odasindaki havanin sicakligi arttirilir veya azaltilir.

Renault Megane aralarda otomatik klima drt beyin taraIindan ynetilmektedir. Bu sisteme
dagitilmis Ionksiyon adi verilir. Otomatik klima beyni ara ii havalandirmayi, hava dagitim
motorunu, hava karisim motorunu ve dahili sirklasyon motorunu kumanda eder. Otomatik
klima beyni i hava sicaklik kaptr ve gneslik kaptrnde kontrol eder. Iki kaptr ve
motor otomatik klima beynine kablo hatlariyla baglanmistir. Otomatik klima beyni ara ii
havalandirmayi, g modlne gnderilen otomatik ayarlama sinyali araciligiyla kumanda
eder.

Otomatik klima beyni taraIindan kullanilan veya yayinlanan diger btn bilgiler mltipleks ag
vasitasiyla diger beyinlere iletilir. Soguk hava (klima sogutma evrimi) ve sicak hava (isitma)
retimi, klima Ionksiyonuna katilan diger beyin taraIindan kontrol edilir (ara ii merkezi
kontrol nitesi, koruma ve g kontrol nitesi ve motor enjeksiyonu beyni).

Otomatik klima beyni taraIindan kullanilan temel bilgiler asagidaki gibidir:

* Dis hava sicakligi
* Motor suyu sicakligi
* Termik motorun alisma durumu
* Motor devri
* Harcanan elektrik gc
* Ilenen hava sicakligini sogutma talebi.

Otomatik klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi Sekil
5.5` de grlmektedir.

3



Sekil 5.5 Otomatik klima beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)

Renault Megan arabalarinda ara ii merkezi kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya
ynetilen elemanlarin sentezi Sekil 5.6`da grlmektedir.





Sekil 5.6 Ara ii merkezi kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi (hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)

Ara ii merkezi kontrol nitesinin, ara ii hava isitma rezistanslarina kumanda edebilmesi
iin, asagidaki sartlarin bir arada olmasi gerekmektedir:

* Termik motorun alismasi
* Klima Ianinin alismasi (1. kademe)
* Kullanici sicaklik reIerans degeri 20

C 'nin zerinde (veya talep edilen otomatik mod)

* Ilenen hava sicaklik reIerans degerinin 65

C 'den yksek olmasi

* I sicaklik 10

C 'nin altinda olmasi

* Dis hava sicakligi 5

C 'nin zerinde olmasi

* Motor suyu sicakliginin 65

C 'nin altinda olmasi

* Enjeksiyon izni
* Alternatr izni



Renault Megan arabalarinda koruma ve g kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya
ynetilen elemanlarin sentezi Sekil 5.7`de ve enjeksiyon beyni taraIindan kumanda edilen
veya ynetilen elemanlarin sentezi de Sekil 5.8`de grlmektedir.




Sekil 5.7 Koruma ve g kontrol nitesi taraIindan kumanda edilen veya ynetilen
elemanlarin sentezi (hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)




Sekil 5.8 Enjeksiyon beyni taraIindan kumanda edilen veya ynetilen elemanlarin sentezi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)

Klima akiskani basincina ve ara hizina gre motor sogutma Ianinin alismasi Sekil 5.9`da
grlmektedir.





Sekil 5.9 Akiskan basinca ve ara hizina gre motor sogutma Ianinin alismasi
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)

Motor sogutma Iani ara hizi 70 km/h' den yksekse alismaz. Bu seviyede bir hiza ragmen
sadece bazi ender durumlarda, sogutucu akiskan basinci 23 bardan Iazlaysa alisir (rnegin
bir kamyon arkasinda srs esnasinda).

Ara dururken, klima akiskan basincinin 19 bardan dsk olmasi halinde, motor sogutma Ian
motor grubu sistemi bir sekilde dsk hizda alisir, daha yksek olmasi halinde de yksek
hizda alisir. Seyir halinde, motor sogutma Iani dsk veya yksek hizda, kondenser ise ara
hizi sonucundaki sogutucu akiskan basincina gre bazen alisir veya alismaz.

Dis hava sartlari ve aracin kullanma sartlari ne olursa olsun srcye dengeli ve etkin bir
konIor sunma ve ayrica aracin camli yzeylerinden iyi bir grs aisi saglama kumanda
tablosu iindeki beyin taraIindan elektronik olarak yapilmaktadir. Sekil 5.10`da Renault
Megan arabalarina ait kontrol paneli (kumanda tablosu) grlmektedir.

8



Sekil 5.10 Renault Megan arabalarina ait kontrol paneli (kumanda tablosu)
(hLLp//wwwoblLeLgazleduLr/oblLeL/kllmalar/meganpdf)

9



Pozisyon 1 : Hava akisinin tamami, n camin ve yan camlarin bugu giderme ikislarina dogru
ynlendirilmistir.
Pozisyon 2 : Hava akisi, n cam ve yan camlarin bugu giderme ikislari ile yolcularin
ayaklarina dogru ynlendirilmistir.
Pozisyon 3 : Hava akisi, tm havalandirma ikislarina dogru ynlendirilmistir.
Pozisyon 4 : Hava akisi, tm havalandirma ikislarina ve yolcularin ayaklarina dogru
ynlendirilmistir.
Pozisyon 5 : Hava akisi, sadece yolcularin ayaklarina dogru ynlendirilmistir.

0





6. SONU@AR VE NERER

Otomobillerde klima sistemi temel bir Ionksiyon haline gelmistir. Otomobillerde 1990
yilindan itibaren klimali ara sayisi yildan yila hizli bir artis gstermistir. I kabin konIor
sartini saglayabilmek iin gerekli olan parametreler ( sicakli kontrol, hava sirklasyon
kontrol, nem kontrol, havanin temizlenmesi ) ve ayrica n cam ve ayna grs netligi klima
sistemi sayesinde gereklestirilebilmistir.


6.1 Klima Kullanm nerileri

1. Yaz aylarinda gnes altinda park halinde kalan araciniza ilk biniste klimayi amadan evvel
camlari aarak sicak havanin disari ikmasini saglayin, ardindan camlarinizi kapatarak
klimayi ain. ok sicak havalarda klimayi ilk alistirmada ara ii hava sirklasyonu
modunda kullanin, ardindan dis hava alisini ain.

2. Klimaniz aikken kesinlikle camlari amayin.

3. Klimaniz aikken ara ierisinde sigara imeniz hava kanallari ierisinde olusan neme
sigara dumaninin yapismasina neden olur, nemin kurumasi ile birlikte kalan sigara kokusu
hava kanallarindan temizlenemez ve klimanin her kullanima ailmasinda araca pis bir koku
yayilmasina neden olur.

4. Tam otomatik klimalarda derece ayarini dis sicaklik ile maksimum 7 derece Iark olacak
sekilde ayarlayin. Daha Iazla bir Iark hasta olmanizi ya da vcudunuzun direncinin
zayiIlamasina ve yorgunluk hissine neden olur.

5. Yksek hizda giderken klimayi devreye sokmayin, dsk hizda alistirip sonra hizi arttirin.
Uzun yolda illa ki durmaniz gerekmez, debriyaja basarak devri dsrn, klimayi ain ve
debriyajdan ayaginizi yavasa ekin. Aksini yapmaniz halinde klimanin kompresr ayak
kirabilir.

1

6. Klima sisteminin saglikli alisabilmesi iin 15 gnde bir deIa 10 dakika ya da ayda
ortalama 30 dakika sreyle alistirin. Aksi takdirde sistemde gaz oturmasi ya da gaz sizmasi
olabilmektedir. Hi alismayan klimalarda sorun byk lde elektrik arizasindan
kaynaklanirken, alistigi halde yeterince sogutamayan klimalarda bunun nedeni ogunlukla
evaporatrlerde toz birikmesinden kaynaklanmaktadir.

7. Polen Iiltresinin zamaninda degistirilmemesi, klima sisteminin iindeki sogutmanin
gereklestigi evaporatrde toz birikmesine neden olmaktadir. Soguyan hava, biriken tozun
tikadigi klima borularindan rahat geemediginden, yeterince soguma gereklesmiyor. Klima
sisteminde sogutmamin olustugu nemli bir blge olan evaporatre toz zerreciklerinin sizmasi,
zamanla bakterilerin olusmasina da neden oluyor. Biriken bakteriler, bnyesi alerjiye karsi
hassas olan srcleri rahatsiz edebiliyor. Evaporatrde biriken bakterileri yok etmek zere,
bu is iin gelistirilmis anti-bakteriyel sprey kullanilmasi nerilir.

8. Dur-kalkli traIikte ya da bir kuyrukta beklemeniz gerekiyorsa, egzoz kokusu almaya
basladiniz ise, klimanizin ayar dgmesini, ierideki havayi sirkle edecek konuma getirin.
Zira nde veya arkadaki aratan aracinizin ierisine dolacak egzoz gazi, sicak havanin da
etkisiyle bas agrisina ve haIiI apli zehirlenmelere sebep olabilir

9. ok tozlu ortamlarda klimayi alistirmayin. Kabin iindeki havayi devir daim ettirin. Aksi
halde evaporatr petekleri tikanir.

10. Klimayi, uzun sreli olarak, ok dsk sicaklik ayarinda ve en st hizda kullanmayin.
Solunum yolu hastaliklarindan tutun da, yz Ielcine kadar birok hastaliga sebep olabilecegi
doktorlarca sylenen bir durum.

11. Yakit tasarruIu ve iyi bir motor perIormansi iin klimanin devamli disaridan hava alip
sogutmasi yerine, kabin iindeki havayi belirli bir sicakliga getirdikten sonra bu havanin devir
daim etmesi daha dogrudur.

12. Klimalarda bulunan R12 veya R134 gazinin yilda 10 - 20 oraninda azalmasi normaldir.
Bunun zerindeki azalmalarda kaak kontrol yapilmadan gaz tamamlanmamasi gerekir.
Gazin tamamen bosalmis oldugu klimalarda gaz kaak sivisi ve azot gazi verilerek kaak
bulunur, tamir edilir ve gaz basilir. Tamamen yeni gaz basiminda gaz basilmadan evvel de
kesinlikle vakum yapilarak sistem havadan arindirilmalidir.
2


13. Klima sisteminde etkin bir ynetim saglayarak, klima sisteminin verimli alismasini
saglayan otomatik klima sistemli aralara tercih edilmelidir. Bylece yakit tasarruIu
saglanabilinir.

3


KAYNAKAR


engel, Y. A ve Boles, M. A. (2000), Mhendislik Yaklasimiyla Termodinamik, Literatr,
84-637, Istanbul

nternet Kaynaklar

http://cicekotogaz.com/otoklima.htm, (2011)

http://www.otobil.net/blog/2010/09/28/araclarda-klima-sistemleri-ders-1/, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/megan3.pdI, (2011)

http://www.scribd.com/doc/33482305/Automotive-Air-Conditioning-and-Climate-Control-
Systems, (2011) ( ualy S (200) AuLomoLlve AlrCondlLlonlng and CllmaLe ConLrol SysLems
8uLLerworLh Pelnemann Cxford )

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/klimasis.htm, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/megan4.pdI, (2011)

http://www.aiha.org/aihce06/handouts/janotkova.pdI, (2011) ( !anoLkova L ve avelek M
(200) new 1rends ln Lhe lleld of AuLomoblle Alr CondlLlonlng# 8rno unlverslLy of 1echnology
8rno 2 )

http://Iorum.donanimhaber.com/m-7361651/mpage-3//tm.htm, (2011)

http://automobiles.honda.com/inIo/news, (2011)

http://www.globaldensoproducts.com/hvc/electriccompressor.html, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/dersnotu.htm, (2011)

http://cygm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/tesisat/moduller/klimacihazlari
ninkesitgorunusvemontajresimleri.pdI, (2011)

http://www.obitet.gazi.edu.tr/obitet/klimalar/megan4.pdI, (2011)