Catia Ortaminda Makina Elemanlari Ile Tasarimda Otomasyon

CATIA ORTAMINDA MAKNA ELEMANLARI LE TASARIMDA OTOMASYON
brahim UTANIR
YKSEK LSANS TEZ MAKNA ETM
GAZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS
UBAT 2007 ANKARA
brahim UTANIR tarafndan hazrlanan CATIA ORTAMINDA MAKNA ELEMANLARI LE TASARIMDA OTOMASYON adl bu tezin Yksek Lisans tezi olarak uygun olduunu onaylarm.
r. Grv. Dr. Yunus KAYIR Tez Yneticisi
Bu alma, jrimiz tarafndan oy birlii ile Makine Eitimi Anabilim Dalna Yksek lisans tezi olarak kabul edilmitir. Bakan: ye ye ye ye Tarih : Prof. Dr. Mahmut GLESN : Prof. Dr. Ulvi EKER : Do. Dr. Osman GRDAL : Yrd. Do. Dr. Hdayim BAAK : r. Grv. Dr. Yunus KAYIR : 01/02/2007
Bu tez, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits tez yazm kurallarna uygundur.
TEZ BLDRM Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada orijinal olmayan her trl kaynaa eksiksiz atf yapldn bildiririm.
brahim UTANIR
iv
CATIA ORTAMINDA MAKNA ELEMANLARI LE TASARIMDA OTOMASYON (Yksek Lisans Tezi) brahim UTANIR GAZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS ubat 2007 ZET Makine paralarnn vb.) byk bir ksmn o standart rnn makine retim elemanlar kalitesini
oluturmaktadr. Bir makinenin imalat ncesi; btn paralar ile (makine elemanlar, birlikte tasarlanmas, etkilemektedir. Yaplan tasarmlarda bir sreklilik vardr. nk yaplan tasarm; uygun tasarma ulalncaya kadar da srekli deimektedir. Dolays ile tasarm srelerinin uzunluu, hata kaynakl geri dnler ve standart olmayan almalar her zaman kaynak kayb oluturacaktr. Bu almada, bir sistem gelitirilmitir. Sistemde tasarmda ihtiya duyulan makine elemanlar daha ksa srede oluturulabilmektedir. Sistem; CATIA BDT/BD ortamnda gelitirilmitir. CATIA V5 programnn kullancya ak; kod girme ve program gelitirme aralar; Knowledgeware, VBA ve Catalog aralar kullanlmtr. En yaygn kullanlan makine elemanlarnn ihtiya duyulduu her an oluturulmasnda kullanc etkileimli diyalog pencereleri oluturulmutur. stenilen makine elemannn CATIA ortamnda; kat ve parametrik bir yapda otomatik olarak modellenebilmesi salanmtr. Sonu olarak; tasarmdan imalata olan rn gelitirme sreci boyunca; kk de olsa baz ilemlerin otomasyonu gerekletirilmi; olas kayplar azaltlmtr. Bilim Kodu Anahtar Kelimeler Sayfa Adedi Tez Yneticisi : 708.3.028 : BDT, zelletirme, Otomasyon, Makine Elemanlar : 198 : Dr. Yunus KAYIR
THE AUTOMATION IN DESIGN WITH MACHINE ELEMENTS IN CATIA CAD PROGRAM (M.Sc.Thesis) brahim UTANIR GAZ UNIVERSITY INSTUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY February 2007 ABSTRACT A lot of machine parts consist of standard machine elements. Designing a product together with all other parts affects manufacturing quality. There is a stable process in all designs implemented. Because, the design is constantly modified to make it optimal. Therefore, long design periods, feed back because of mistakes, and non standard works will cause time loss. In this study, a system has been developed. Standard machine elements necessary for each design can be modeled much faster. This system was developed in CATIA CAD/CAE/CAM program. Knowledgeware, VBA and Catalog tools which have open structure for the user to input codes and write programs of CATIA V5 were used to develop this system. In this system; the dialog windows are implemented to model standard machine elements which are commonly used. Any selected machine element can be automatically modeled in solid and parametric structures by the system. Due to some design processes were automated in all through the improvement of product process from design to manufacturing, some automation in design were achieved and reduced time loss. Science Code Key Words Total Page Project Manager : 708.3.028 : CAD, Customization, Automation, Machine elements : 198 : Dr. Yunus KAYIR
vi
TEEKKR
almalarm sresince deerli yardm ve fedakarlklarn esirgemeyen, bilgi ve katklaryla beni ynlendiren danmanm r.Grv. Dr. Yunus KAYIR beye, deerli arkadalarm Ufuk AHN, Bar HULSOLU, Blent TAVUKUOLU ve Abdullah KILI a yardmlarndan dolay teekkr bir bor bilirim. Ayrca bugnlere gelmemde hibir fedakrlktan kanmayan ve desteiyle daima yanmda olan aileme teekkr ederim.
vii
NDEKLER Sayfa ZET...iv ABSTRACT......v TEEKKR....vi NDEKLER.......vii EKLLERN LSTES..xi SMGELER VE KISALTMALAR.xviii 1.GR.1 2. LTERATR TARAMASI..6 3. OTOMASYON KAVRAMI...13 3.1. Otomasyonu Tevik Edici Etmenler14 3.1.1. Esnek retimde uygunluk .15 3.1.2. retimde yksek kalite .15 3.1.3. Ekonomiklik...15 4. BDT, BD, BDM VE YY KAVRAMLARI..17 4.1.Bilgisayar Destekli Tasarm.. ...17 4.2. Bilgisayar Destekli retim..20 4.3. Bilgisayar Destekli Mhendislik. 20 4.4. rn Yaam Ynetimi. ...20 5.BLGSAYAR DESTEKL TASARIMDA KULLANILAN MODELLEME TEKNKLER..22 5.1.Geometrik Modelleme...22 5.1.1.Tel kafes modelleme.23 5.1.2.Yzey modelleme.23
viii
Sayfa 5.1.3.Unsur tabanl modelleme..24 5.1.4. Kat modelleme....24 5.1.5.Kat modellemede veri yaplar.25 5.2.Parametrik ve Varyasyonel Tasarm..27 5.2.1.Parametrik tasarm27 5.2.2.Varyasyonel tasarm..28 6.BLGSAYAR DESTEKL TASARIMDA SIKLIKLA KULLANILAN MAKNE ELEMANLAR........29 6.1. Dili arklar..29 6.2. Rulmanlar..34 6.2.1. Rulman eitleri...35 6.3. Kamalar.39 6.4. Segmanlar.....41 7. BLGSAYAR DESTEKL TASARIMDA OTOMASYON/ZELLETRME....42 7.1. BDT Sistemlerin Otomasyonu..........................44 7.2. Bilgi Tabanl Mhendislik45 8. BLGSAYAR DESTEKL TASARIM PROGRAMLARI...49 8.1.Catia...49 8.2. Ug/Nx...50 8.3. Pro/Engineer....51 8.4. Mechanical Desktop.52 8.5. Autodesk Inventor....53 8.6. Solidworks...54
ix
Sayfa 9. CATIA LE OTOMASYON..55 9.1. CATIA zelletirme/Otomasyon Gelitirme Aralar....58 9.2.Makro Oluturma..64 10. GELTRLEN SSTEM................68 10.1. Kullanlan Yntemler...72 10.2. CATPart Sistemi ile Modelleme (Yntem I)...73 10.2.1 VBA komutlar ile makine elemanlar modelleme....76 10.2.2. Bilgi taban komutlar ile makine elemanlar modelleme.94 10.3. CATProduct ile Modelleme (Yntem II)..113 11. GELTRLEN SSTEMN KULANILMASI.128 11.1. Tasarm Modl (CATPart) le Sistem Ayarlar...128 11.2. rn Modelleme ve Montaj Modl (CATProduct) ile Sistem ayarlar...136 12. SONU VE NERLER........141 12.1. Sonular.142 12.2. neriler..144 KAYNAKLAR.....145 EKLER..148 EK-1 VBA ile dili ark uygulamalar .....149 EK-2 Knowledge Based Engineering ile dili ark uygulamalar ...158 EK-3 Katalog sistemi dili uygulamalar .....161 EK-4 VBA rulman uygulamalar .....163 EK-5 Knowledge Based Engineering ile rulman uygulamalar ...173 EK-6 Katalog sistemi rulman uygulamalar ....182 EK-7 VBA segman uygulamalar ....184 EK-8 Knowledge Based Engineering ile segman uygulamalar ..186 EK-9 Catolog (CATProduct) segman uygulamalar ....188 EK-10 VBA segman uygulamalar ..190 EK-11 Knowledge Based Engineering ile kama uygulamalar .......192
Sayfa EK-12 Katalog sistemi kama uygulamalar .....193 EK-13 Knowledge Based Engineering ile kanal uygulamalar .......194 EK-14 Otomasyon sistem uygulamas .197 ZGEM..198
xi
EKLLERN LSTES ekil ekil 2.1. ekil 2.2. ekil 2.3. ekil 2.4. ekil 2.5. ekil 2.6. ekil 2.7. ekil 2.8. ekil 4.1. ekil 5.1. ekil 5.2. ekil 6.1. ekil 6.2. ekil 6.3. ekil 6.4. ekil 6.5. ekil 6.6. ekil 6.7. ekil 6.8. ekil 6.9. ekil 6.10. Sayfa Gelitirilen uzman tasarm sistemi.....6 BDT ve bilgi taban sistem ilikisi..7 Parametrik olarak tasarlanm sabit bilyeli rulman....8 Kat modelde kullanlan ller.....9 bileziin tasarlanmas.....9 Gelitirilen sistemin yaps...10 Excel sayfas.10 Rulman seiminde kullanlan form..10 Tasarm srecinde Sandorun Y-ekilli yaps.....18 B-rep temsil yntemi....25 Temel elemanlar ve boolean ilemlerin elemanlar zerindeki etkileri......26 Evolvent erisi..29 Helis dili arklarn kinematik ve geometrik bantlar..30 Dz dili ark...31 Helis dili ark..32 Dz kremayer mekanizmas.32 Dz konik dili ark.................32 Helisel konik dili ark.....33 Spiral dili arklar....33 Sonsuz vida ve ark mekanizmas....34 Hipoid konik dili.....34
xii
ekil ekil 6.11. ekil 6.12. ekil 6.13. ekil 6.14. ekil 6.15. ekil 6.16. ekil 6.17. ekil 6.18. ekil 6.19. ekil 6.20. ekil 6.21. ekil 7.1. ekil 7.2. ekil 7.3. ekil 9.1. ekil 9.2. ekil 9.3. ekil 9.4. ekil 9.5. ekil 9.6. ekil 9.7. ekil 9.8. ekil 9.9.
Sayfa Rulman ve elemanlar...35 Sabit bilyeli rulman lleri.36 Eik bilyeli rulman lleri..36 Eksenel bilyeli rulman lleri...37 Silindirik makaral rulman lleri..37 Rulman eitleri ...39 Kama rnei.39 Kama lleri...40 Kama eitleri..40 Segman rnei..41 Segman lleri....41 Otomasyon gelitirme adm....44 BTM ve dier rn gelitiriciler...46 BTM sistemlerinin salad faydalar..47 Catia V5 otomasyon katmanlar...56 Macro giri mens..59 Makro penceresi...60 Visual basic editor....60 Bilgi tabanl rn gelitirme ablonlar61 Design table..62 rnek tasarm tablosu..63 Tasarm tablosu edit table....63 Makroya giri mens..64
xiii
ekil ekil 9.10. ekil 9.11. ekil 9.12. ekil 9.13. ekil 9.14. ekil 9.15. ekil 9.16. ekil 10.1. ekil 10.2. ekil 10.3. ekil 10.4. ekil 10.5. ekil 10.6. ekil 10.7. ekil 10.8 ekil 10.9. ekil 10.10. ekil 10.11. ekil 10.12. ekil 10.13. ekil 10.14. ekil 10.15.
Sayfa Makro ktphane penceresi.64 Makro dizin tanmlama penceresi65 Makro isim tanmlama penceresi.65 rnek model.65 Stop record...66 Vba ara yz ....66 rnek model kullanc ara yz...67 Dili izimi iin kullanlan evolvent erisi..69 Evolvent erisi ile oluturulan dili..69 Sistem yntem tanm ..73 Gelitirilen sistemin catpart ksm74 Vba dili modelleme ara ubuu76 Vba dz dili modelleme diyalog penceresi.77 Dz dili otomatik parametre seim zellii79 rnek dz dili modeli.80 Helisel dili modelleme diyalog penceresi...81 Vba rulman ara ubuu..82 Sabit bilyeli rulman diyalog ekran..82 Sabit bilyeli rulman standart seim mens83 Rulman 625 standart lleri...83 Rulman otomatik parametre seim zellii .84 Oluturulan sabit bilyeli rulman modeli...84
xiv
Sayfa Eik bilyeli rulman diyalog penceresi..85 Eksenel bilyeli rulman diyalog penceresi.86 Silindirik makaral rulman diyalog penceresi..87 Kama ara ubuu87 Kama modelleme diyalog penceresi............................................88 Kama standart seim mens...89 Kama standart lleri.89 Kama otomatik parametre seim zellii.90 Oluturulan kama modeli.90 Segman ara ubuu.....90 Segman diyalog penceresi91 Segman standart seim mens...92 Standart segman lleri..92 Segman otomatik parametre seim zellii.93 Oluturulan segman modeli..93 Bilgi tabanl dili ara ubuu.94 Dz dili parametreleri.94 Dz dili fonksiyon eitlikleri..95 Bilgi tabanl dz dili girdi penceresi...96 Dz dili parametre giri penceresi..97 Bilgi tabanl helis dili parametreleri...98
Helisel dili fonksiyon eitlikleri ..98
Helis dili parametre penceresi....99
xv
Sayfa Bilgi tabanl rulman komut ubuu....100 Sabit bilyeli rulman parametreleri..100 Sabit bilyeli rulman fonksiyon eitlikleri...100 Sabit bilyeli rulman girdi penceresi...101 Sabit bilyeli rulman parametre penceresi...101 Eik bilyeli rulman parametreleri..102 Eik bilyeli rulman fonksiyon eitlikleri...102 Eik bilyeli rulman parametre penceresi....103 Eksenel bilyeli rulman parametreleri.....103 Eksenel bilyeli rulman fonksiyon eitlikleri...104 Eksenel bilyeli rulman parametre penceresi...104 Silindirik makaral rulman parametreleri.......105 Silindirik makaral rulman fonksiyon eitlikleri....105 Silindirik bilyeli rulman parametre penceresi....106 Bilgi tabanl kama komut ubuu..106 Kama parametreleri...106 Kama fonksiyon eitlikleri.....107 Kama girdi penceresi.....107 .. Kama parametre penceresi.108 Bilgi tabanl segman komut ubuu..108 Segman parametreleri....109 Segman fonksiyon eitlikleri..109 Segman girdi penceresi..110
xvi
Sayfa Segman parametre penceresi......110 Bilgi tabanl kanal komut ubuu..111 Kama kanal girdi penceresi...112 Kama kanal parametre penceresi..112 Segman kanal girdi penceresi...113 Segman kanal parametre penceresi...113 Gelitirilen sistemin product ksm....114 Katalog dz dili excel sayfas...115 Katalog dz dili snf penceresi....116 Katalog dz dili seim penceresi..116 Katalog dz dili n izleme penceresi...117 Katalog helis dili seim penceresi....117 Katalog sabit bilyeli rulman excel sayfas......118 Katalog rulman snf penceresi...119 Katalog sabit bilyeli rulman seim penceresi.....119 Katalog sabit bilyeli rulman n izleme penceresi......120 Katalog segman excel sayfas....121 Katalog segman snf penceresi..122 Katalog segman seim penceresi....122 Katalog segman n izleme penceresi....123 Katalog kama excel sayfas....124 Katalog kama snf penceresi.125 Katalog kama seim penceresi.......125
xvii
Sayfa Katalog kama n izleme penceresi.126 rnek montaj..126 rnek teknik resim.....127 Catia program ana sayfas.....128 Catia part alma ortam giri penceresi ...129 Catia tasarm ara yz....129 Vba macros girii ..130 Macros vba projeleri ..130 Vba dosya altrma penceresi..130 rnek vba arayz penceresi ..131 Customize penceresi...131 Vbann ikonlatrlmas.132 Bilgi tabanl komutlarn ekrana arlmas...133 ablon dosyann seim penceresi...........................134 Bilgi tabanl komut seim ve parametre penceresi.....135 Catia product alma ortam giri penceresi..135 Catia montaj modl ara yz.136 Katalog dosya penceresi.....136 Katalog dosyas arma penceresi....137 Katalog dosyas seim penceresi....138 Katalog dosyas snf seim penceresi....139 Katalog dosyas snf arma penceresi....139 Sistem komutlar....140
xviii
xviii
SMGELER VE KISALTMALAR Bu almada kullanlm baz simgeler ve ksaltmalar, alamalar ile birlikte aada sunulmutur. Simgeler Z a B Do Da Db Df m D d r r1 B d4 d2 d5 a s Ksaltmalar BDT CAD BD CAM Aklama Di Says Kavrama As, derece Di Genilii, mm Blm Dairesi ap, mm Di st ap, mm Taban Dairesi ap, mm Di Dibi ap, mm Modl Rulman D ap, mm Rulman ap, mm Rulman D Yarap, mm Rulman Yarap, mm Rulman Genilii, mm Segman D ap, mm Segman ap, mm Segman Yuva ap, mm Segman Az Genilii, mm Segman Kalnl, mm Aklama Bilgisayar Destekli Tasarm Computer Aided Design Bilgisayar Destekli retim Computer Aided Manufacturing
xix
Ksaltmalar BDM CAE YY PLM VY PDM B-REP CSG PAM BTM KBE API VBA
Aklama Bilgisayar Destekli Mhendislik Computer Aided Engineering rn Yaam Ynetimi Product Life Management rn Veri Ynetimi Product Data Management Boundary Representation Constructive Solid Geometry Pazar Aratrma Merkezi Bilgi Tabanl Mhendislik Knowledge Based Engineering Application Programming Interface Visual Basic for Applications
1. GR Dnya pazarndaki yksek rekabet artlar ve imalat stratejileri, rnlerin tasarm aamasnda sk sk deiiklikler yaplmasn gerektirmektedir. Bu deiiklikleri rnlere mmkn olan en ksa zamanda ve en az maliyetle uygulayabilmek iin firmalarn Ar-Ge blmlerinde ve akademik dzeyde youn almalar yaplmaktadr. Bir rnn ortaya k maliyetinin byk bir yzdesi, o rnn tasarm ilemi srasnda olumaktadr. Teknoloji alannda yaplan btn almalar, en ksa zamanda ve en az maliyetle mteri memnuniyetini esas alarak istenilen kalitede retim yapmay hedeflemektedir. Bilgisayarlar gelimi donanm ve yazlm imknlaryla, teknoloji alanna birok yenilik ve hz kazandrmaya devam etmektedir. Gnmzde endstriyel rnler retilmeden nce bilgisayar ortamnda tasarlanmakta, montaj edilmekte, hareketlendirilmekte, varsa hatalar dzeltildikten sonra imalata geilmektedir. Klasik yntemlerle yaplan tasarmda harcanan zaman, bilgisayarla yaplan toplam tasarm zamannn yarsndan fazlasn kapsad ve ayn oranda da rn maliyetini etkiledii grlmtr. Bu nedenle rnn tasarmndan imalatna gerekli olan zaman en aza indirmek iin bilgisayar destekli sistemlerin kullanmna gidilmektedir. salanmaktadr. Bilgisayar destekli tasarm ve modellemeye ynelik sistemlerin kullanm, dnyadaki gelimelere paralel olarak lkemizde de gn getike artmaya balamtr. zellikle bilgisayar destekli imalatn sanayimiz iinde yer tutmaya balamas, dolayl olarak bilgisayar destekli tasarm mecburi hale getirmitir. zellikle rekabetin hat safhada olduu gnmz piyasasnda ayakta kalabilmenin en nemli yolu en ksa zamanda en iyiyi verebilmektir. Bu sebeple tasarm iindeki gelimeler, farkllamalar ba gstermitir. Herhangi bir rn tasarm yaplrken daha esnek daha verimli alabilmesi iin parametrik tasarm gelitirilmitir. Bylelikle de deien para boyutlar ve deiiklikler ok daha ksa zamanda yaplabilmesi imkn salanmtr. Buda zaman ve zamana bal maliyetleri azaltmtr. Bylelikle de zamandan ve maliyetten byk kazanlar
Herhangi bir retim, rn tasarm ve rn imalat olmak zere iki safhas bulunmaktadr. rn tasarm; basit anlamda hesap makineleriyle hesaplama ve elle izme, deneme, vb. yntemlerle yaplabildii gibi daha ileri dzeyde bilgisayar destekli sistemlerin kullanm ile de gerekletirilebilmektedir. Bilgisayar ile yaplan tasarm ilemlerine bilgisayar destekli tasarm (BDT) olarak adlandrlmaktadr. Klasik tasarma karn bilgisayar destekli tasarmda; oluturulan izimlerin hzlca deitirilmesi, standartlar, simgeleri ve baka bilgileri kapsayan bir ktphane oluturulmas, makro ve parametrik tasarm denilen yntemlerle otomatik izim, vb. ilemler kolaylkla yaplabilmektedir. Baka bir deyile BDT sistemleri tasarm ilemlerinde otomasyonu salamaktadr. Ayrca klasik tasarmda yaplamayan ya da ok zor olarak yaplabilen parann tel kafes, yzey ve kat model eklinde boyutlu olarak grntlenmesi, bunlarn almalarn denetlemek iin benzetim denilen ilemle hareketlendirilmesi, sonlu eleman yntemiyle ok daha kapsaml hesaplarn yaplmas, vb. ilemlerde gerekletirilebilmektedir. Bir BDT yazlm, kullanc ara yz ile tasarmcnn bilgisayar uzman olmasna gerek kalmadan tasarm ilemini bilgisayar zerinde yapabilmesini salar. BDT ncelikle bir sretir. Bu sre yalnzca kiilerin eylemleri zerinde deil tasarm kurulularnn yeniden yaplandrlmas asndan da ciddiyetle zerinde durulmas gereken bir konudur. Bilgisayar destekli tasarm sreci u admlardan oluur: Karar, Tasarm, Matematiksel model, Geri gn(tek aama), retim. Bilgisayar destekli tasarmla yaplan mhendislik ve retim konular; bilgisayar sistemlerini, veri tabanlarn, grafik ve modelleme tekniklerini, saysal matematii ve
eitli retim tekniklerini ieren ok disiplinli bir teknolojik uygulama olup hzla gelimektedir. Kiisel bilgisayarlardan balayan bu sistemler ana bilgisayarlarn kullanld zel paket sistemlere kadar uzanr. Fabrika iinde retim zincirinin btn halkalarnda kullanlan bilgisayar destekli sistemler byk yatrmlar sonucu elde edilebilmektedir. Ancak bu pahal, fakat yksek dzeyde retken olan sistemlerin verimli ve ekonomik kullanabilmeleri kullanclarn bilgi birikimine bal olmaktadr [1]. Dolays ile yatrmlarn dk maliyetli BDT sistemleri zerine yapm birok firma bundan umduklarn bulamamlardr. Bu firmalar rekabetteki yerlerini koruyabilmek iin yksek performans ve retkenlie sahip ak sistemlere ynelmek zorunda kalmlardr. Bu noktada firmalarn karlatklar balca sorun 21. yzyla girerken tasarm ve retim dzeyleri konusunda ne tr bir yaklamla yatrm yapacaklar olacaktr. te bu probleme getirilebilecek en kkl zm: etkin bir sre ynetimi ve kontrolne bal olarak gelien amacna uygun tasarm ve gelimeye zg bir rn modelleme sistemidir. Bu zm herhangi bir projenin btn aamalarnda kullanlabilir. En nemlisi aa uygun bir teknoloji sunduundan klasik BDT yaklamndan daha stn bir dzeyde olmasdr [2]. Endstriyel makine elemanlarn hesaplar karmak zaman alc ve tekrar gerektiren hesaplardr. Bu nedenle hata yaplmas olduka kolaydr. Bu elemanlarn hesaplanmasnda sadece drt ilem iermemekte ve birok karar verme ilemi de bulunmaktadr. Tm bu zellikleri nedeniyle makine elemanlarnn hesaplanmasnda bilgisayar desteinin gereklilii ortaya kmaktadr. Bu elemanlarn aktarld iyi bir bilgisayar program tasarmcya mutlaka byk kolaylk salayacaktr. Gnmzdeki tasarm yazlmlar ilk yklendiklerinde beraberlerinde kullancnn birok iini grebilen tasarm aralar ierir. Ayn zamanda tasarm yazlmlar, her yeni srmnde bir nceki srmde yaplan ii kolaylatran yeni aralar kullanma sunar. Bununla birlikte bu yazlmlarnn, her kullancnn tm isteklerini yerine getirmesi mmkn deildir. Bir kullanc iin mutlaka olmas gereken bir zellik, bir baka kullanc iin gereksiz olabilmektedir.
Tasarm yazlmlarn reten firmalarn birou, kullanclarn byk ksmn memnun edebilmek ve ayn zamanda rekabet iin sat fiyatn minimum seviyede tutabilmek iin modler yap zmne bavurmaktadr. Modler yap ile kullanc da iine yaramayan zellikler iin para demez. Firmalar ayrca; kullancya yazlm iine baz tanmlamalar yapabilme, kodlar yazabilme frsatn vererek, bu modler yapy daha da esnek bir ekilde kullanabilme kapsn ak brakmaktadrlar. Her kullanc tasarm sresince kendi tanmlamalarn alt tasarm program zerinde kullanabilmeyi ister. rnein; rn tasarmnda; kullanlacak malzemelerin herhangi bir yerde deil de, ayn BDT dosyasnn iinde tanmlanmas gibi. Bu durumda; kullancnn kendi kodunu tasarm yazlm iine yerletirmesi byk bir frsat ortaya karmaktadr. rnein, bir kalp tasarmnda, kalplanacak malzemenin zelliine bal olarak, kalp boyutlarnn ve tasarmnn otomatik olarak deimesi gibi. Daha buna benzer birok karar mekanizmasna sahip tanmlamalar ile ayn ilemlerin rutin olarak tekrarlanmas zorunluluu ortadan kalkmakta, ilemler otomatiklemektedir. Tasarm yazlm iinde yaplan her tanmlama ve kod, tasarmn belli kriterlere uyan bir standart tasarm olmasn da salar. Tm bu katma deerler tasarm srelerinin ksaltlmasn ve bu srelerin hataszlatrlmas salayan nemli birer parametre olurlar. Tasarm srelerinin uzunluu, hata kaynakl geri dnler ve standart olmayan almalar her zaman kaynak kayb anlamna gelmektedir. Bu kayplar ortadan kaldrmak iin gnmzde kullancya ve tasarm yazlmna i dmektedir. Tekrarlama ilemleri yaplrken zamann ou nerede harcanyor? Ya da gn ve gn etkinlikler iinde farkl grevlere hedefleyen nemsiz deiiklikler ile dokman iinde ayn ya da benzer bilgileri defalarca tekrarlamak dorumudur? te bu gibi sorulara otomasyon iyi bir zm olabilir. nk kk bir mdahale ile i sreci balangtan bitie kadar otomatikletirilebilir. Otomasyon, etkinlikler iin bir buton ile ksa tekrarlamal etkinliklerine bir zm salar. rnein bir mekanik tasarm projesinin yaklak olarak yzde 60'nn standart paralardan olutuu dnlrse oluturulabilecek bir standart ktphane ile bilgisayar destekli tasarm
programlarnda, proje sresi ksalmakta ve tasarm ile ilgili bilgiler elde edilmektedir. Gelitirilen BDT programlar, ok yaygn olarak kullanlan programlama dilleri ile desteklemektedir. Bunlar;
C / C++ on Windows, Linux ya da Unix-gibi sistemler VC++ / VB6 ve daha st versiyonlar ObjectARX, ve dier belirli teknolojiler VBA, Perl, Python, PyCAD scripting teknolojisi vb.
Bu almada, BDT ilemlerinde baarl bir otomasyon salayabilmek iin sklkla kullanlan ve tasarm srasnda zorluklar oluturan elemanlarn (dili, rulman, segman, kama, kama kanal, vb.) ksa srede grafik ekran zerinde 3 Boyutlu (3D) ve parametrik bir yapda otomatik olarak modellenmesi gerekletirilmitir. almada yazlm paketi olarak; tasarmda otomasyon gelitirme ynelik en esnek ve en gl bir yapya sahip olmas nedeni ile CATIA paket program kullanlmtr. Hazr elemanlarnn parametrik olarak oluturulmasnda CATIA programnn Knowledgeware zellii ve Visual Basicin CATIA iin zelletirilmi bir sekli olan VBA(Visual Basic for Application) programlama yz kullanlmtr. almay destekleyecek ynde gelitirilecek yntemlerin programa kolayca uyarlanabilmesi iin, program esnek algoritmayla tasarlanmtr. Bylece programn yetersiz kald durumlarda yeni programlarn eklenmesi mmkn hale getirilmi ve alma gelimelere ak braklmtr.
2. LTERATR TARAMASI Tasarm ve tasarm problemlerine ynelik yaplan almalarn bir ksm aada zetlenmitir. Myung S. ve arkada, Takm tezgahlar iin ekil tasarm metoduna dayal olarak i paralarnn bilgi tabanl parametrik tasarmyla ilgili bir alma yapmlardr. Bu almada, i paralarnn ve bunlarn montajlarnn parametrik olarak modellenmesinde uzman sistem kullanlmtr. Sitem; ticari bir BDT program ile birlikte kullanlan bir uzman sistemden olumaktadr [3]. Gelitirilen uzman sistem tasarm sistemi aadaki bilgi ve verileri
kullanabilmektedir: ekilsel tasarm iin bilgi; topoloji tasarm, para seimi ve para dzenlemesi. Parametrik modelleme iin tasarm snrlamalar. lem zellikleri. Tasarma ait Heuristic bilgi.
ekil 2.1de uzman tasarm sistemine ait yap gsterilmektedir. Gelitirilen sistemde; bilgi taban, unsur ktphanesi, para ktphanesi sistemin temel paralardr.
ekil 2.1. Gelitirilen uzman tasarm sistemi
Tasarm uzman sistemi ticari uzman sistem ats, ticari BDT sistemi ve tm sistemi birletiren API (Application Programming Interface); Programlama ara yz uygulamalarndan olumaktadr. Burada uzman sistem iskeleti olarak Neuron Datann V4.0 IRE versiyonu ve ayrca BDT sistemi olarak Unigraphics Solutionsa ait Solid Edge yazlmnn V4.0 versiyonu kullanlmaktadr. ekil 2.2de BDT sistem ile tasarm bilgi taban arasndaki iliki gsterilmektedir. Tasarm ile ilgili bilgi tasarm eleman ierisindeki metotlar tarafndan oluturulmaktadr.
ekil 2.2. BDT ve bilgi taban sistem ilikisi Halkac, H. S. ve arkada, ktlesel zelletirme, zel protez tasarmlar gibi yeni rn konfigrasyonlarnn tasarmn tasarm parametrelerinin deitirilmesi ile hzl ve kolayca salayan parametrik tasarm felsefesi zerinde durmulardr. Parametrik tasarmda temel tekil eden kstllk kavram rneklerle aklanmtr. Tasarm tablosu ve Excel VBA aralar kullanlarak gelitirilen bir parametrik tasarm rnei, Excel sayfalar, program ara yzleri ve ak emas ile tantlmtr. Gelitirilen programla yataa gelen eksenel ve radyal kuvvetlerin, devir says ve rulman mr
gibi parametrelerin girilmesi ile sabit rulmanl yatak boyutlar elde edilerek, eitli konstrksiyonlarda kullanlabilecek kat modelleri oluturulabilmektedir. ekil 2.3'de bu almann uygulama ksmnda ele alnan rulmanl yatan parametrik tasarmna ait birka rnek yatak grlmektedir.
ekil 2.3. Parametrik olarak tasarlanm sabit bilyeli rulman Bir tek kat model oluturularak sabit rulmanl yataklarn yzlerce eidini modellemek mmkn olmutur. Bu rnekte rulmanl yatak; mil ap, yatak d ap ve yatak genilii belli olduu zaman btn geometrik parametreler belirlenmi olacak tarzda modellenmitir. Rulmanl yataa uygulanan eksenel ve radyal kuvvetler, yatak mr, mil devir says gibi mhendislik kstllklarnn belirlenmesi ile de rulmanl yatak tablolarndan faydalanlarak tasarmn serbestlik derecesi sfr yaplmtr. Bu uygulamada sabit bilyeli yatan mil ap, d ap ve genilii bilindii zaman rulmanl yatan modelini oluturabilecek iki kabul yaplmtr. Bu kabullere gre ekil 9.5'deki boyutlar cinsinden; 1- Bilye yuva ap; "ap fark"nn 2/3 kadardr 2- Bilezik kalnlklar; "ap fark"nn 1/3 kadardr.
ekil 2.4. Kat modelde kullanlan ller
ekil 2.5. bileziin tasarlanmas ekil 2.5'de grld gibi i bilezik 2D taslaktaki gibi bir kesitin yatay eksen etrafnda dndrlmesi ile elde edilir. rnek uygulamada kat modeli oluturmak iin rulmanl yatak tablolarndan alnan sadece adet parametre kullanlmtr. Bunlardan birincisi mil ap, ikincisi yatak genilii, ncs de d aptr. bileziin tasarlanmas iin bu parametrelere ilaveten bilye ap ve bilezik kalnlna ihtiya duyulacaktr. Bu ller yaplan kabuller dorultusunda bilinen parametreler cinsinden baz eitliklerle zlmtr [4]. Sistem; SolidWorks tasarm ortamnda; programlama ara yzleri kullanlarak gelitirilmitir (ekil 2.6) .
10
ekil 2.6. Gelitirilen sistemin yaps Sistem; Rulmanlara ynelik bilgileri Excel sayfalarnda tutmaktadr (ekil 2.7). Kullanc girii iinde bir ara yz sayfas kullanmaktadr (ekil 2.8)
ekil 2.7. Excel sayfas
ekil 2.8. Rulman seiminde kullanlan form
11
Janitza, D. ve arkada, toplam zelletirme rnlerinin BDT modellerinin oluturulmasnda kullanlan yazlm aralar zerinde durmulardr. Yaplan bu alma ile BDT yap ierisinde mterilerin kendi kiisel rnlerini tanmlayabilmesine olanak salayan bir yazlm gelitirerek bylelikle mteriler birka deikeni deitirerek kendi rnlerinin BDT modellerini oluturabilmektedir. Bu alma i ynetimi, rn gelitirme ve retim alanlaryla ilgi birka alt projeden olumaktadr. Bu ksmda gsterilen alt proje kii zg rnlerin analiz ve modellenmesinde kullanlan yeni bir yapy iermektedir. Bu almada iki ayr yaklamdan bahsedilmektedir. Birinci yaklamda mterilerin kendi rnlerini tanmlarken internet benzeri bir ara yz kullanmasdr. kinci yaklamda ise BDT sistemler ierisine entegre edilecek bilgiler ile olduka yksek derecede esneklie sahip BDT modellerin oluturulmasdr. Bu almann can alc noktas mterileri rn gelitirme safhasna dahil etmektir Bunun iin ya gelitirme srecinin karmaasn azaltmak yada mteriler iin analiz aralar gelitirmek gerekmektedir [5]. Hefeng, B. ve arkadalar, yaptklar almada kremayer bak ile imal edilmi silindirik dz dili arklarn bilgisayar ortamnda modellenmesini gerekletirmi ve geometrik ifadeler elde etmitir [6]. Rao, almasnda gerilme analizinde kullanmak zere helisel dili arklarn boyutlu modelini elde etmek iin temel matematiksel denklemler vermitir [7]. Arkan, M. ve arkada, almalarnda daha nceden Tsay tarafndan kullanlm olan di oluturma metodunu kullanarak, boyutlu di modelini Ideas programyla gerekletirmilerdir [8]. Akkurt, M. ve arkada, helisel dili arklarn tasarm iin Autocad-ADS lisann kullanan bir program gelitirmilerdir. Bu programda, ilk aamada girilen veriler
12
kullanlarak nce dili ark boyutlandrlmakta ve imalatta kullanlabilecek izimler Autocad programnda otomatik olarak elde edilmektedir [9]. Fetvac, M. C., iki boyutlu dz dili modellenmesini gerekletirmi ve ANSYS programnn parametrik dizayn modln etkin olarak kullanarak di kuvvetlerinin tatbikinde otomasyon salayan bir makro program gelitirmitir [10]. Fetvac, M. C. ve arkada, evolvent profilli dz dili arklarn tasarm ve simlasyonu ele alnmtr. Kesici takmn geometrisi ve profil kaydrmann di geometrisindeki etkileri incelenmitir. Ayrca dilerin hareket evriminin herhangi bir annda konumlarn gsteren resimler ve animasyon dosyalar elde edilmitir. Bu ekilde ilenen konular destekleyici mahiyette grsel materyaller rencilerin istifadesine sunulmutur [11].
13
3. OTOMASYON KAVRAMI Gnmzde en ok kullanlan kelimelerden biri haline gelen otomasyon kavram eitli biimlerde ifade edilmektedir. Bu tanmlamalardan bazlar unlardr: Endstriyel, tarmsal, idari vb. ilerin yrtlmesinde insan mdahalesinin bir lde veya tamamen ortadan kaldrlmas; ilerin otomatikletirmesi olarak adlandrlr. En dar anlam ile otomasyon, otomatiklemekten gelmektedir. Basit bir frnn scaklnn denetlenmesi ve ilem evrelerinin devreye konulmas gibi yaln ilemlerden, bir kimyasal ilemin bilgisayarla yrtlmesi gibi karmak ilemlere kadar pek ok konuda otomasyondan yararlanlmaktadr. Otomasyon veya endstriyel otomasyon; endstriyel makinelerde ve proseslerde insan operatrlerin yerini almasyla bilgisayar ve elektronik teknolojisinin kullanlmasdr, mekaniklemede bir admdr. Baz avantajlar: tekrarlanabilirlik, daha iyi kalite kontrol, israfn engellenmesi, yeni i sistemleri ile btnleme, retimin artmas ve insana dayal i gcnn azaltlmasdr. Baz dezavantajlar ise yksek balang maliyetleri ve srekli bakm maliyetleridir. Otomasyon, bir sreci ynlendirmede sz konusu olan zihinsel ilevlerin tmn ya da bir blmn teknolojik organlara aktarmadr. Otomasyon, bu zelliiyle basit makineletirmeden daha yksek bir dzeyde yer alr. Gnmzde her alanda teknoloji gelitirmek ve teknolojik yenilikleri insan hayatnn birer paras haline getirmek, tm endstri alanlarnda yksek kaliteli retim gerekletirmek iin kanlmaz bir gereklilik haline gelmitir. nsann fiziksel gc snrl olduundan, fazla fiziksel g gerektiren iler iin insan tarafndan ynetilen makineler gelitirilmitir. Sanayi a bu makinelerin adr. Ancak bu makinelerin kendi kendine karar verme kabiliyeti olmadndan almalar iin genellikle srekli bir kullanc gerekmektedir. Teknoloji alanndaki gelimeler arttka insann yerini alacak, kendi kendini kontrol edebilen otonom sistemler
14
zerindeki almalar ilerlemektedir. nsan sadece kendinde var olan dnebilme yetenei sayesinde kendi yerine alacak, belli bir i yapma konusunda uzman, mekatronik elemanlar retmektedir. Zamanla bu kavram genilemi ve bir ilemi bandan sonuna kadar insan mdahalesi olmadan gerekletirebilecek robotlu otomasyon sistemleri ortaya kmtr. Bilgi ann rn olan bu karmak sistemler, eitli alglama elemanlar yardmyla evresinden haberdar olan, evreden gelen bu verileri ve kendi bilgi tabanndaki verileri kullanarak karar verebilen ve herhangi bir operatr yardmna gerek duymadan kararlarn sonularn uygulayabilen sistemlerdir. Otomasyon sistemine gemi bir tesisteki otomasyon sistemlerinin faydalar unlardr: retim maliyetlerindeki d, Personel saysnda azalma, Daha ksa srede retim, Hatal imalat saysnda byk lde azalma, Kapasite ve verimliliin art, Teknolojik retim kolayl, Verimlilik, Gvenli retim, Planl retim dnemi, rn kalitesinde standardizasyon.
3.1. Otomasyonu Tevik Edici Etmenler nceleri birok kii ve kurulu tarafndan isizlik yarataca kukusu ile otomasyona kar klmtr. Ancak, zellikle gelimi lkelerde otomasyon uygulamalarnn zararl olduunu gsteren yeterli gerekeler gsterilemedii iin bu dnceden vazgeilmitir. Yaplan istatistikler, otomasyonun isizlik zerindeki etkisinin ok az
15
olduunu ortaya koymaktadr. rnein otomasyona geildikten sonra Japonyada isizlik oran %2 dolaylarnda kalmtr [12]. 3.1.1. Esnek retimde uygunluk Endstriyel robotlar ile ayn retim ilemi deiik ekillerde gerekletirilebilir ve bu ilemler program kontrol ile seilebilir. lem kontrolnn getirdii bu esneklik, robotlu retim hattnda farkl rnlerin ard ardna, vakit kaybetmeksizin ilenmesini salar. Bu gerekler ksa dnemde retim planlamasn kolaylatrd gibi, uzun dnemli planlama esneklii de getirir. Yeni bir mal retiminde veya retilmekte olan bir malda deiiklik yaplamamasnda balca engellerden biri olan ilk yatrm masraflar, retim hattnda sanayi robotlarnn etkin olarak kullanlmas ile engel olmaktan kar. Yeni retimlere balamann dk bir risk iermesi, sanayicilerin yeni teknoloji ve yeni rn gelitirme cesaretlerini arttrr [13]. 3.1.2. retimde yksek kalite Endstriyel robotlar yksek kalite ve gvenilirlik gerektiren alanlarda uygulanmtr. Ancak endstriyel robotlarn hzla yaylmasna en byk neden tutarllklardr. Robotlu retim sistemlerinde retim hz ve rnn imalat zellikleri retim boyunca alla gelmi retim sistemlerine oranla ok az deiiklik gsterir. Bu tutarllk planlama ve kontrol kolayl getirdii gibi, fire orann drdnden maliyeti direkt olarak azaltr. 3.1.3. Ekonomiklik Otomasyona gemi lkeler, daha az zamanda yksek kalite, ucuzluk, verimlilik, daha az ii, gibi kstas elde ettiklerinden dnya pazarndan daha fazla pay almlardr. Dnya pazarn ele geiren bu lkeler ekonomik olarak bymler,
16
ekonomik olarak byyen bu lkeler parasal gc elde ettiklerinden dnya lkeleri arasnda sz geen, dinlenen, lkeler arasna girmilerdir. retimde Otomasyona ynelik olarak ilk klasik tezgahlar kullanlmtr. Daha sonra kam kontroll, pim kontroll tezgahlarn kullanlmaya balanmas, retim hznn ve kalitenin artrlmasn salamtr. Sonraki gelime saysal kontroll (NC) tezghlarn uygulanmas biiminde olmutur. Bilgisayar sisteminin tezgha uygulanmas sonucunda bilgisayar saysal denetimli tezghlar (CNC) ve bilgisayar kontroll sistemler ortaya kmtr. Sadece retimde deil bilgi ilem, dokmantasyon, aratrma ve gelitirme almalarnda zel hazrlanm olan bilgisayar programlar kullanlmaktadr. te bu sayede 20. yzyl banda insanolu daha az alarak daha ksa srede en mkemmelini retmektedir[13].
17
4. BDT, BD, BDM VE YY KAVRAMLARI 4.1.Bilgisayar Destekli Tasarm (BDT) Bir rnn, istenen zellikleri karlayacak ekilde bir dizi sistematik ilem zincirinden sonra rn modelinin son biimine getirilmesi srecine tasarm denir. Tasarm sreci olduka karmak bir yapya sahip olup bu sre sadece bir denklem veya bir algoritma ile zlemez. Dolaysyla tasarm probleminin zmnde sistematik bir yntemin uygulanmas gerekir. Bu tr bir yntem Sandor tarafndan ortaya konulmutur [14]. Y-ekilli bir yapya sahip olan bu strateji ekil 4.1de gsterilmitir.
18
ekil 4.1. Tasarm srecinde Sandorun Y-ekilli yaps [14]
19
Bilgisayar destekli tasarm, fikirden rne giden aamada dinamik bir ortam oluturmak amacyla ilemi kolaylatrmak, hzlandrmak, kalitesini ykseltmek vb amalar iin ara olarak bilgisayardan yararlanma eylemi olarak tanmlanr. BDT yntemlerinin getirdii yararlar unlardr; Kaliteli tasarm: Bilgisayarda gelitirilen model zerinde bir ok seenekler deerlendirildiinden ve model parametrelerinin optimizasyonu yapldnda tasarm kalitesi yksektir. Tasarm Gvenirlii: Yaplan tasarm iin daha hassas analiz yntemleri kullanldndan benzeim yntemleri ile model denendiinden gvenilirlik snrlar yksektir. Tasarm Zaman: Tasarm iin harcanan zaman olduka azaltlmtr. Dkmantasyon: Tasarm tantan teknik resimler, raporlar ve renkli ve otomatik olarak ok ksa zamanda hazrlanabilmektedir. Malzeme ve iilikte ekonomi : Yaplan optimum bir tasarm sonucu daha az malzeme ve emek kullanlmaktadr dolaysyla tasarm ve imalat daha ekonomik olmaktadr. Deiim kolayl: Tasarmda ve imalat ynteminde yaplacak deiiklikler ok hzl bir ekilde uygulanabilmekte ve hatalar ksa zamanda dzeltilerek yeni modeller retilebilmektedir [15-16].
20
4.2. Bilgisayar Destekli retim (BD) retim aamasnda bilgisayarn kullanlmasna Bilgisayar Destekli retim denilmektedir. BDde yaygn olarak kullanlan sistemler unlardr: CNC tezgahlar, Endstriyel robotlar, Otomatik klavuzlu aralar, CAM programlar, Programlanabilir Mantk Kontrol (PLC).
4.3. Bilgisayar Destekli Mhendislik (BDM) Btn mhendislik ilemlerin yrtlmesinde; ok kapsaml veya zel bilgisayar yazlmlarnn kullanlmas bilgisayar destekli mhendislik denir. BDM de kinematik ve dinamik analiz yntemleri uygulanarak bilgisayar desteiyle sistem ve mekanizma analizleri yaplabilir. Sonlu elemanlar analizi gibi teknikleri kullanan gelimi yazlmlar araclyla paralarn mukavemet ve gerilme analizleri yaplabilir. BDT ve BDM arasndaki btnlemenin gereklilii aratrma gelitirme ortaya kar. 4.4. rn Yaam Ynetimi (YY) YY kavram 2000 ylnda ilk kez IBM tarafndan ortaya atlmtr. O zamandan beri hem IBM, hem kavram kabul eden dier satc firmalar (EDS, PTC ve son olarak Autodesk), hem de imalat uygulamalar pazarnda faaliyet gsteren danmanlk irketleri tarafndan gelitirilmeye devam edilmektdir. VY yaklam verimlilik zerine odaklanmaktadr. Bir tasarm uygulamasn kullanrken kiilerin verimlilii ya da takmlarn verimlilii zerinde durmakta ve kullanlan aralar bu amac gerekletirme derecelerine gre deerlendirilmektedir.
21
YY kavram tasarm ve mhendislik srecinin temel yapsn da sorgulamaktadr. rn tasarland ama imal edilebilir deil, rn zamannda kt ancak mteri tarafndan kabul edilebilir bir maliyet yapsnda deil, ok kaliteli ama servis verilememektedir. Bu yaklamn iletmelere katks, sreleri btnletirme ve e zamanl mhendislik motivasyonunu artrmasdr.
22
5.BLGSAYAR DESTEKL TASARIMDA KULLANILAN MODELLEME TEKNKLER Mekanik Tasarm ve imalat sanayisindeki teknolojik geliim sonucu yaygnlaan BDT sistemleri, tasarm ve imalat srecini etkilemitir. Yeni tasarmlar, hi olmad kadar hzl bir ekilde gelitirilebilmekte, yetenekli BDT yazlmlar mteri gereksinimlerine gre zmlerin retilebilmesini salamaktadr. Ayn zamanda, rnlerin kalitesi ve dayankll artrlabilmekte ve maliyetler drlebilmektedir. Son yllarda BDT alannda nemli gelimeler olmutur. Her yeni gelime yeni ihtiyalardan ortaya km ve yeni teknikleri de beraberinde getirmitir. Bu modelleyiciler arasndaki temel fark desteklenen bilgi seviyesidir. lk gelitirilen modelleme programlar sadece tel ereve eklinde modelleme yapmakta ve iki boyutlu izim ilemlerini desteklemekteydiler. Sadece nokta ve izgi ile izim yapmak mmkn olabiliyordu. Parametrik ve snrlandrma temelli sistemlerin devreye girmesi ile, deiken geometrili veya denklemleri ieren tasarm problemlerinin zmnde byk kolaylklar salanmtr. Ancak tm bu yaklam veya sistemlerin hi birisi BDT/BDU btnlemesi veya tasarm-retim aras tam otomasyon salanmasnda yeterli olamamtr. nk bu tur sistemler; doru, daire, prizma veya silindir gibi dk dzeyli temel elemanlar kullanarak para geometrisini temsil edebilmektedirler. Ayrca bu tr elemanlar veya bunlardan oluan nesneler; ne tasarm fikirlerini ifade etmeye ne de retim ilemlerini otomatik yapmaya uygun deildir. 5.1.Geometrik Modelleme Geometrik modelleme ilemi cisimlerin ekilleri ve byklkleri gibi cismin geometrisi ile ilgili bilgileri bilgisayarn hafzasnda temsil etmek depolamak ve ilemek amacyla matematiksel bir model oluturma ilemidir. Geometrik model, parann matematiksel analizi, ilem planlamas, retimi, kalite kontrol ve hatta reklam brorlerinde kullanlabilecek tek resmidir. Bundan dolay geometrik model
23
BDT/BD ilemlerinde baarl bir otomasyon yapabilmek iin anahtar rol oynar [17]. Geometrik modellemede drt teknik vardr. 1. Tel kafes modelleme 2. Yzey modelleme 3. Unsur tabanl modelleme 4. Kat modelleme 5.1.1.Tel kafes modelleme Tasarm sonularnn ok hzl bir ekilde kontrolne olanak salayan modelleme tekniidir. Bu modelleme tekniinde modeller olduka kk bilgi ilem zamanna ve hafza kapasitesine ihtiya duyarlar ve i paralarnn ke noktalarnn tespitinde iyi sonu verirler. Ancak bu modeller veri olarak boyutlu uzaydaki izgilerin balang ve biti noktalarnn koordinatlarn kullanan izgilerden olumu modellerdir. Bu nedenle cisimler hakknda yeterli bilgi salamazlar. Cismin yzeyleri ile ilgili hibir bilgi vermedikleri gibi modeller cisimlerin i ve d yzeylerinin temsillerinde baz belirsizlikler olutururlar. Modeli yorumlamak iin sadece keler ve bu keleri birletiren izgileri kullanmak durumunda kalrlar. Bu durum basit bir modelden bile deiik yorumlarn kmasna neden olabilir. 5.1.2.Yzey modelleme Tel kafes modellere gre cisimler hakknda daha fazla bilgi veren bir tekniktir. Bu teknik ile model bir tel kafes model zerinde bir grup yzey paras tanmlamak suretiyle oluturulabilir. Bu ilem; tel kafesin zerini ince bir film malzemesi ile kaplanmas gibidir. Yzey modellerde yzeyler kk yzlerin bir topluluu olarak ifade edilirler. Yzey modeller cisimlerin yzeylerini ve snrlarn byk bir hassasiyetle belirler. Bylece
24
NC tezghlarda ilenmek zere dzgn ve srekli yzeylerin oluturulmasn salam olurlar. En ok kullanldklar alan bilgisayarlarca hazrlanan eitli animasyon ve grafiklerdir. 5.1.3.Unsur tabanl modelleme Unsur bir geometrik model zerinde bulunan ve daha ok tasarm sonras ilemler iin gerekli olan bir ekil bilgisidir. rnein; bir blok iinde alm bir delik, bir parann kenarna alm bir pah, bir unsurdur. Bir kat model parann hacmini ve ktle bilgilerini bize verebilir fakat zerinde bulunan bir kanal ve deliin olduunu ve bunlarn llerini bize direk olarak veremez. Biz ancak bu bilgileri baka algoritmalar kullanarak kat model zerinden karabilir ve karlan unsur bilgilerini tasarm sonras ilemlerde kullanabiliriz. rnein, bir delik unsuru iin imalat esnasnda otomatik olarak ona uygun matkap ucu seilebilir. te tasarm sonras ilemler iin gerekli olan bu bilgiler kat modelden karmak yerine daha tasarmn oluturulmas esnasnda paralar bu unsurlarn birleimi veya karm eklinde modellenebilir [18-19]. 5.1.4. Kat modelleme Kat modelleme teknii eitli cisimlerin temsilleri ve modellenmeleri iin en uygun modelleme tekniidir. Bu teknik kat cisimlerin tam manasyla temsil edilebilmelerine ve kat modellere ait kat cismin hacmi, atalet momenti, arlk merkezi, yzey alan gibi eitli geometrik zelliklerin otomatik olarak hesaplanmalarna olanak salar. Modellenecek cisimlerin hem yzeyleri hem de hacimleriyle ilgili yeterli bilgi bu teknik yardmyla salanabilmekte dolaysyla gereine en yakn modeller elde edilebilmektedir.
25
5.1.5. Kat modellemede veri yaplar Modellerin belirtilmesinde CSG ve B-REP olmak zere iki temel teknik vardr. Bunlara ek olarak octree ve faceted olarak iki alt ve hibrit teknii bardr. B-REP modelleyicileri, topoloji teorisine dayanr. Faceted modelleyiciler mevcut yzey trlerini sadece dzleme indirgeyen B-REP modelleyicileridir. B-REP ve Hibrit modelleme teknikleri gnmzde en sk karlalan ve mekanik tasarmlarn kullanmna en uygun teknolojilerdir. B-REP Modelleme Teknii (Boundary Representation): B-REP tekniinde kat cisim snr elemanlar ile belirtilir. Bu elemanlar iki grupta toplanabilir. Cismi oluturan geometrik elemanlar (noktalar, eriler, yzeyler) Bu elemanlar arasndaki ilikileri belirleyen topolojik elemanlar
ekil 5.1. B-REP temsil yntemi Bu teknikte kat cisim yzeyleri, kenarlar ve kelerinin bir listesi ile bu elamanlar arasndaki topolojik ve komuluk ilikisi birlikte depolanr. CSG Modelleme Teknii (Constructive Solid Geometry): CSG modelleme tekniinde kat model, blok, silindir, kp kre, koni gibi boyutlu geometrik elemanlardan oluur. Bu temel elemanlar ou kez daha basit elemanlar olan dzlem uzaylarn bir
26
birleimidir. Dzlem uzaylar boyutlu uzay boluk ve kat blgeler olmak zere ikiye ayran sonsuz byklkteki dzlem yzeyleridir.
ekil 5.2. Temel elemanlar ve boolean ilemlerin elemanlar zerindeki etkileri Kat modeller temel elemanlar zerine birleim kesiim ve fark gibi boolean ilemlerin uygulanmas ile oluturulur. Temel elemanlar ve Boolean ilemlerin elemanlar zerindeki etkileri ekil 5.2de gsterilmitir. B-REP teknii ise bilgisayarlarla hazrlanan eitli grafik uygulamalarnda grnt analizlerine ve NC tezgahlarda ince tala kaldrma ilemlerinde son derece uygundur. Tasarmcya olduka karmak modellerin oluturulmas hususunda byk bir serbestlik verir. Ancak modellerin oluturulmas daha zordur. Verilerin depolanmas ve nakledilmesi byk hafza kapasitelerine ihtiya duymalar nedeniyle daha masrafldr. Hibrit Kat Modelleyiciler: Hibrit kat modelleyiciler oul veri yaplar kullanan standart B-REP modelleyicilerin bir uygulamasdr [17].
27
Modelin oluturulma srecinde, kullancnn kendi modelleme tekniine uygun bir ekilde modelleme yapt bir tekniktir. Bu nedenle tasarmc modelleme ortamnda, modelleme teknikleri arasnda tamamen esneklik ierisinde gei yapabilir. Tek ara yz ierisinde bu tekniklerin tamam ayn anda kullanlabilir. Hibrit modelleme ile tasarm yapan kii kat, yzey, v.b gibi ayrm gzetmez. Tm disiplinler ve fonksiyonlar tasarmcnn elinin altndadr. Tasarmc alma esnasnda hangi fonksiyona ihtiyac varsa snrszca istediini kullanr, genelinde her ey parametriktir [20]. 5.2. Parametrik ve Varyasyonel Tasarm Parametrik ve varyasyonel tasarmn amac tasarm mhendisinin kavramsal tasarm modifikasyonu ve para gruplar tasarm uygulamalarn basitletirecek yksek seviyedeki aralar salayarak tasarm eilimini kapsayan bir yap oluturur. Bunlar ok gl teknikler olup dikkatli kullanlmaldrlar. 5.2.1.Parametrik tasarm Eski modelleme sistemlerinin ou tasarmcnn boyutsal deiim yapabilmesine imkan tanyan mekanizmalara sahip deildi. Oysa tasarmcnn modelde sk sk deiiklikler yapmas gerekebilir. Parametrik tasarmn ile model zerinde deiiklikler hzl bir ekilde yaplabilir. Parametreler model oluturma ilemini tmden ele alr. Bir parametre deitiinde ilem modeli gncelleyerek ardk dzende kendisini yeniler. Parametrik tasarm sisteminde kullanc tasarm olutururken geometriyi geometrik snr artlarn ve boyutlar belirler. Parametrik tasarmda mhendislik denklemleri sadece boyutlara yeni deer atamada kullanlr ve ancak tasarm iin geerli zel bir durum program tarafndan belirlendikten sonra boyutlara deer atanabilir.
28
5.2.2.Varyasyonel tasarm Varyasyonel tasarm, parametrik tasarm sistemine benzemekle birlikte burada geometrik ilikiler tasarm zelliklerini birbirine balayan denklemlere dayanr. Varyasyonel sistemlerin avantaj denklemlerin tamamnn geometrik olmasn gerektirmemesidir. rnein modelin boyutlaryla parann hacmi, arl veya mukavemeti arasnda bir balant kurulabilir. Varyasyonel tasarm ardk bir ilem deildir. Denklemleri ayn anda zmlemesiyle sonuca ilerlerken problem bloklarnn tek tek zmne gerek kalmaz. Tasarm probleminin zmnde ardk zm srasnn izlenmesine gerek yoktur. Tasarmn durumunu temsil etmek iin geometrik bantlar ile mhendislik bantlar birbiri ile alabilir [17].
29
6.BLGSAYAR DESTEKL TASARIMDA SIKLIKLA KULLANILAN MAKNE ELEMANLARI Makine elemanlarnn boyutlandrma sreci eitli alanlarda kapsaml bilgi, tecrbe ve youn bir mhendislik almas gerektirmektedir. Tasarmc hesaplama srecinde faktrlerin ne anlama geldiinden, imalat bilgilerine kadar uzanan geni bir bilgiye ihtiya duyar. Tasarmcnn bu bilgilere gvenli ve hzl bir ekilde ulamas tasarm srecinin verimliliini etkiler. 6.1. Dili arklar Dililer hareket ve kuvvet iletmek amac ile kullanlan ok nemli bir makine elamanlardr. Silindirik parann zerine veya ierisine alacak olan dili iin bir dizi hesaplamalarn yaplmas gerekmektedir. Dili arklarn di boyutlar di saysna bal olarak deimektedir. Dili arklar yksek hz iletimlerinde, yksek kuvvetlerin kaldrlmasnda ve dayanm gerektiren yerlerde gvenle kullanlmaktadr. Dolays ile dili arklar; hemen hemen her makinede kullanlmaktadr [21]. Dili arklarda, dilerin di yan yzeylerine, zel bir biim verilmektedir. Dili yan yzeylerinin profili bir sikloid veya bir evolvent yuvarlanma erisidir.
ekil 6.1. Evolvent erisi [22]
30
Bugn retilen dili arklarn byk bir ksmnda di yan profili evolvent erisine gre yaplmaktadr (ekil 6.1). Kavrama (kuvvet) as, kavram diler arasndaki kavrama ynn, evolvent diin biimini ve temel daire apn tayin eder. Kavrama as genellikle 15 -20 dir. Kavrama as ve blm dairesi, blm dairesini belirtirler. Diliye ait blm dairesi, di st dairesi ve di dibi dairesi izildikten sonra a hattndan izilen 20 adaki kuvvet dorusuna izilen teet dzlem ile kontak noktas bulunur. Kontak noktasndan geen daire temel dairesidir (Db=Do.Cosa) bir doru bir daire evresinde kaymadan yuvarland zaman, doru zerindeki bir nokta evolvent erisi izer. Temel dairesi, dorunun yuvarland dairedir.dili merkezinden klan dik doru izilir. Ya da evolvent, rnein gerilmi yay bir silindirden (temel dairesinden) salnrsa, yay zerinde alnan bir nokta evolvent erisini oluturur. Artan temel dairesi ap ile evolvent erisi azalmaktadr. Sonsuz byklkteki bir temel dairesi apnda evolvent dz doru, dili arka, dili ubuu (kramayer) haline gelmektedir. Bundan dolay bir evolvent dilisi, dorusal di yan yzeyi olan bir takmn yuvarlanmasyla imal edilebilmektedir [22].
ekil 6.2. Helis dili arklarn kinematik ve geometrik bantlar [23]
31
Eksenleri ayn dzlemde paralel olan iki mil arasnda g ve devir ileten arklara silindirik veya aln dili arklar denir. Dilerin yn ark eksenine gre paralel ise dz silindirik dili ark denir (ekil 6.3).
ekil 6.3. Dz dili ark Dilerin yn ark eksenine gre al ise helisel silindirik dili ark denir (ekil 6.4).
ekil 6.4. Helis dili ark Herhangi bir dili arkn yarap sonsuz yapldnda kremayer denilen ubuk eklinde bir dili eleman elde edilir. Bu elemann dz veya helisel silindirik arkla
32
almasna gre dz kremayer mekanizmas (ekil 6.5) veya helisel kremayer mekanizmas meydana gelir.
ekil 6.5. Dz kremayer mekanizmas Eksenleri ayn dzlemde bulunan fakat kesien iki mil arasnda g ve devir ileten arklara konik dili arklar denir. Konik dili arklar dz veya helis di profiline sahip olabilirler (ekil 6.7).
ekil 6.6. Dz konik dili ark
33
ekil 6.7. Helis konik dili ark Eksenleri ayn dzlemde olmayan miller arasnda g ve devir ileten dili arklara spiral dili arklar (ekil 6.8) denir.
ekil 6.8. Spiral dili arklar Bu dililerin pratikte ok kullanlan zel bir hali, uzayda eksenleri birbirine dik olan sonsuz vida mekanizmasdr (ekil 6.9).
34
ekil 6.9. Sonsuz vida ve ark mekanizmas Ayrca spiral dili ark grubuna dahil olamayan fakat eksenleri ayn dzlemde olmayan ve kesimeyen hipoid konik dililer (ekil 6.10) da vardr.
ekil 6.10. Hipoid konik dili 6.2. Rulmanlar Makinelerdeki hareket ileten yataklarn ounda rulmanlar kullanlr. Bu nedenle rulmanlar da her trl makinede bulunabilecek nemli bir makine elemandr (ekil 6.11).
35
ekil 6.11. Rulman ve elemanlar Yllardr kullanlan rulmanlar makine paralarndaki dnel aksamlar arasndaki srtnme ve anmalar azaltmak iin kullanlr. Rulman tipleri kullanld yerlere gre farkllk gstermekle birlikte hepsinin temelindeki ama ayndr. Radyal, eksenel ya da her iki yndeki kuvvetlerin karlanmasnda deiik tip ve ebatlarda bu rulmanlardan yararlanlr. 6.2.1. Rulman eitleri Sabit Bilyeli Rulman: Rulmanlarn kullanlabilecei btn devir saylar iin uygun ve fiyat dier rulmanlara gre nispeten ucuz olduundan en ok bu tip rulmanlar kullanlr. ekil 6.12de Sabit bilyeli rulman lleri grlmektedir.
36
D, Rulman d ap d, Rulman i ap B, Rulman genilii r, Rulman kesit yarap
ekil 6.12. Sabit bilyeli rulman lleri [24] Eik Bilyeli Rulman: Bu tip rulmanlar radyal kuvvetlerin yan sra olduka yksek bir eksenel yk tayabilirler. Genilik bakmndan olduka fazla yer igal eden bu tiplerin yerine ift eik bilyeli rulmanlar kullanlmaktadr. Radyal ve her iki ynde etki eden eksensel kuvvetleri karlar. Ulatrma aralarnda ve dili kutularnda kullanlr. ekil 6.13de Eik bilyeli rulman ve lleri grlmektedir.
D, Rulman d ap d, Rulman i ap B, Rulman genilii r1, Rulman d kesit yarap r, Rulman i kesit yarap
ekil 6.13. Eik bilyeli rulman lleri [24] Eksenel Bilyeli Rulman: Tek sral ve ift sral olarak yaplrlar. Tek sral yatak hafif ve bir ynde etki eden ykler iin kullanlr. ift sral eksensel yatak, byk ve her iki ynde etki eden ykler iin kullanlr. ekil 6.14de Eksenel bilyeli rulman ve parametre lleri grlmektedir.
37
D, Rulman d ap D1, Rulman i ap B, Rulman genilii r, Rulman kesit radyus
ekil 6.14. Eksenel bilyeli rulman lleri [24] Silindirik Makaral Rulman: Scakln yksek olduu ve sadece ykn mil eksenine dikey olarak etki ettii yerlerde kullanlr. Elektrik motorlarnda, motorlarda, yuvarlanan aks yataklar olarak, ulatrma aralarnda, takm tezghlarnda, v.b. yerlerde kullanlr. ekil 6.15de Silindirik Makaral rulman ve parametre lleri grlmektedir. D, Rulman d ap d, Rulman i ap B, Rulman genilii r1, Rulman i kesit yarap r2, Rulman d kesit yarap
ekil 5.15. Silindirik makaral rulman lleri [24] Konik Makaral Rulman: Eksenel ykleri tek ynde tayabildiklerinden, burada da ift olarak monte edilirler. Yataklar paralara ayrlabilir, dolaysyla d ve i bilezikler yerlerine ayr ayr taklabilir. Mil eksenine dikey ve bir ynde paralel
38
olarak etki eden kuvvetleri karlar. Tekerlek ve dili ark yataklar olarak, ulatrma aralarnda, takm tezghlarnda, v.b. yerlerde kullanlr. (ekil 6.16.b) F Makaral Rulman: Yuvarlanan aralar d bileziin kresel kavisine uygun olarak f biimindedir. Radyal ve her iki ynde etkiyen eksenel kuvvetleri karlar. Flar d bileziin kre biimindeki yuvasnda saa sola oynadklar iin mile oynaklk verilmi olur. Vagonlarn aks yataklarnda, hadde makinelerinde, v.b. yerlerde kullanlr (ekil 6.16.c). neli Rulman: Radyal ynden snrl boyutlara sahip yerlerde kullanlrlar. Bu yataklar; komple, tek bilezikli veya bileziksiz olabilir. Bileziksiz yataklarn monte edilecei mil ve gvde yzeylerinin sertletirilmi olmas gerekir. (ekil 6.16.d) ne yataklar ok kk bir hacme yerletirilebilen rulmanl yataklardr. Bunlar zellikle salnml hareketlerdeki yksek radyal zorlamalara kar elverilidir. ne yataklar eksensel ykleri tayamazlar. D bilezii bulunan (ekil 6.16daki d.1 ve d.3), d ve i bilezii bulunan (ekil 6.16daki d.2 ve d.4), yalnz i bilezii bulunan (ekil 6.16daki d.6), bileziksiz ineli yataklar (ekil 6.16daki d.5) gibi. Takm tezgahlarnda, g makinelerinde, vb. yerlerde; zellikle hacim tasarrufunun istendii modern konstrksiyonlarda kullanlrlar [24, 25, 26]
39
ekil 6.16. Rulman eitleri a) Silindirik Makaral b) Konik makaral c) F makaral d) neli 6.3. Kamalar Sanayide ok kullanlan bu elemanlar; dnerek hareket ve kuvvet ileten, kasnak, dili ark, kavrama, vb. benzer elemanlar, sklebilir ekilde sabitler. Kamalar; hareket iletiminde araclk yapan, paralar sktran ve balayan elemanlardr [26]. ekil 6.17de bir kamaya ait boyutlar gsterilmitir.
ekil 6.17. Kama rnei
40
ekil 6.18. Kama lleri Kamalar kullanlacaklar yere gre deiik tip ve boyutlarda imal edilmektedir. ekil 6.19da sanayide yaygn kullanlan kama eitleri gsterilmitir.
ekil 6.19. Kama eitleri [26]
41
6.4. Segmanlar Segmanlar, sklebilir bir balama, sabitleme elemandr (ekil 6.20).
ekil 6.20. Segman rnei Deiik boyutlarda ve tiplerde imal edilmektedir. ekil 6.21de rnek bir segman verilmitir. d2, Segmann i ap b, Radyal kalnlk d5,Segman yuvas ap a, Segman az genilii s, Segman kalnl
ekil 6.21. Segman lleri
42
7.BLGSAYAR DESTEKL TASARIMDA OTOMASYON/ZELLETRME Bugn artk birok kurulu, rekabet glerini arttrmak, ayakta kalabilmek iin, ileri teknolojilerden yararlanmaktadr. Ancak; ileri teknolojilerden yararlanmak sadece donanmsal yatrmlara arlk verilmesi, eklinde yaplmas durumunda bilgi teknolojilerinden elde edilecek yararlarn snrl kalmasna neden olmaktadr. Bilgi teknolojileri kapsamnda program teknolojilerinden yararlanmak balangta ok kolay olmamtr. Baz program reticileri, piyasa ihtiyalarna uygun zmler sunamadklar iin, piyasann bu durumdan byk kayplar olmutur. Buna ramen, balangtaki bu srecin kazanmlar, program reticileri iin nemli deneyimler olarak ortaya kmtr. ok hzl byyen bir pazara sahip olan program sektrnde, hem program reticileri, hem de hedef sektrler asndan uygun rn gelitirme srelerinin oluturulmas gerekmektedir. zelletirme/otomasyon retme sreci daha ok firmadan gelen talep zerine balar. Otomasyon oluumun kullanc asndan olduka kolay ara yzlere sahip olma zorunluluunun yannda, kullanclara gelitirilecek zelletirme iin ne derecede eitim verilmesi gereklilii de bu aamada planlanmaldr. ok sayda iletmenin olduu bir sektrde, kurulular bilgi teknolojilerine daha az nem veriyor ya da yeterli yatrm yapabilecek bteyi ayramyor olabilirler. Bu gibi durumlarda da uygulamann, gereksinim duyduu donanmsal ihtiyalar ve yetimi personel ihtiyac, analiz aamasnda mutlaka deerlendirilmelidir. Gnmzde otomasyon/zelletirme sistemleri, bankaclktan otomotiv sanayisine, salk bilgi sistemlerinden irket ynetimine, telekomnikasyon sistemlerinden hava tamaclna, ok geni alanlarda kullanlan bilgisayar sistemlerinin ok nemli ve kritik bir parasn oluturuyor. Bilgisayar sistemleri artk gnlk hayatn her alannda youn ve etkin bir ekilde kullanlmakta olduundan, zelletirme tm disiplinlerde uygulamalar olan bir alan olmutur.
43
Gemi 10 yldan bu yana baarl bir BDT sistemi iin doru yazlm ve donanm yeterli grlmekteydi ayrca birok uzman BDT sisteminin baarl olabilmesi iin; eitimin tek ve yegne faktr olduunu ne srm, yetenekli ve motive olmu kullanclarn olmas gerektii zerinde durmutur. Fakat; bilgisayar programlarnn bir amaca ynelik zelletirilebilmesi (customization) sayesinde otomasyon gerekletirilebilir. Bylelikle temel girdi parametreleri programa girilerek programn kendisinin otomatik olarak paray tasarlanmasn salanabilir. Yaplan bu otomasyon kullanclara ve irketlere byk kolaylk salar. Bylece tekrarlamal ve mantksal ilerin zaman ve hatalar dolayl yollardan azaltmak iin otomatikletirilir. zelletirmenin byk avantaj kolay uygulanabilir olmas ve zaman tasarrufu salamasdr. Eer bir tasarm iin 15 dakika harcanyorsa otomasyon bu tasarmn 5 dakikada yapabilir ve herhangi tasarm iin 10 dakika kazan elde edilebilir. Bunu haftalk ve yllk sreye oranladmzda otomasyon sayesinde olaanst zaman kazanlar elde edildii grlmektedir. Bunu ana faydann yan sra bu tr sistemleri kullanmann vermi olduu moral motivasyon otomasyonun gzle grlmeyen faydalar arasndadr. Otomasyon yeni kullancnn eitilme zamanlarn azaltt gibi eski kullanclarn verimini arttrmaktadr. Ayn zamanda otomasyon; Tasarm zamann azaltr, hzl tasarmlar oluturur, Gvenlii, standardize ve kaliteyi arttrr, Kullanm kolayl nedeniyle zel nitelikli personel ihtiyacn azaltr, Aralarnda mutabakat olan tasarmlar oluturur, Tekrar kullanml tasarm salar, En iyi zmler sunar, Tekrar gzden geirme abasn azaltr, Hzl tasarm alternatiflerini karlatrma ve oluturmak iin esneklii salar, PDM ve analiz sistemleriyle btnleik alr.
44
7.1. BDT Sistemlerin Otomasyonu Bir BDT sisteminin otomasyonunun gelitirilmesinde ncelikle, herhangi bir tasarm iin ablon tespit edilmelidir. Tasarmda yaygn olarak kullanlacak olan standart elemanlar tespit edilip gerekli yerlerde tanmlanmaldr. Tm elemanlar gerekli byklklere adapte edilebilmeli, balantlar seilebilmeli ve ilgili yerlere konumlandrlmaldr. Bir para iin destekleyen deikenler ayarlanabilir ve herhangi bir seviyede model parametreleri deitirilerek ayarlanabilmelidir. Herhangi bir geometriye uyarlanmas sistem tarafndan otomatik yaplmaldr. Bill Kramere gre Otomasyon Gelitirme Adm ekil 7.1de gsterilmitir.
ekil 7.1 Otomasyon gelitirme adm
45
BDT/BD/BDM) ynelik otomasyon gelitirme iki ekilde yaplabilmektedir. 1. Sitemlerin kendi programlama yaps iinde (destekledii programlama dilleri kullanlarak) 2. Sistem dnda, bamsz uygulamalar iin yaygn programlama dilleri (C, C++, Java, Visual Basic, vb.) kullanlarak) zelletirilme srasnda kullanlan baz programlama dilleri unlardr: PRO/Toolkit, J-Link, Pro Programs, Visual Lisp, C, C++, Visual Basic, U-Func, AutoLisp, DCL ve scripts VB,VBA, NET, ARX, ADS, SDS, OpenDwg ve Dxf libraries, OpenGL ve DirectX libraries.
7.2. Bilgi Tabanl Mhendislik (BTM) BTM, bilgi yneticileri ve otomasyon tasarm arasnda kpr ba kuran bir yntembilimidir. YY, VY, BTM bugnn kantlanm rn gelitirici aralar ierisinde yer alr (ekil 7.2). BTMin amac: PLM hayat evriminin ieriini yakalamak iin kullanclar uzmanlam tasarm ortam salamaktr. BTMin tasarm ortam genellikle komutlar ya da yksek seviyeli dilin formunda salanr. Yksek dereceli dil kullanm daha kolay ve hzldr. rn tasarm fonksiyonlarn kesin ekilde otomatikletirmek iin tasarm kurallar, kstlamalar, irketin tasarm ve imalat tecrbeleri uygulanmaldr.
46
BTM teknolojisinin hedefi; retim verimliliini arttrmak, rn kalitesinin birbirine uygunluunu ve devamn salamak iin yksek dereceli programlama ynetimi ile tasarm organizasyonlar temin etmektir.
ekil 7.2. BTM ve dier rn gelitiriciler Bir ok geleneksel tasarm otomasyon yaklamlar, rn geliim formlasyonun dinamik eksikliinden yaknr. Bir rn deiikliklerinde her zaman, bilgisayar kaynak kodunu gncellemek, deitirmek iin bilgisayar programclarna ihtiya duyulur. Geleneksel tasarm otomasyon yaklam bilgi boluu ve iletiim eksikliinden yaknr. Bu ilem dinamik deildir. Kurallar tekrar yaplandrlamaz, baka bir deyile ne zaman bir bilgi kefedilir veya eski bilgi yenisiyle yer deitirilirse eklenen maliyet ve gecikmeler zel gelitirilmi program ile gncellenmi olmaldr. Bir tasarm otomasyon program tamamland zaman sk sk eski olan rn gelitirimindeki deiim ve gelime iin az esneklik temin edilir. BTM sistemlerinin salad avantajlar unlardr; (ekil 7.3) 1. Tasarm zamann azaltr 2. Tekrar kullanma izin verir
47
3. En az tekrar alma ve tasarm kalitesini gelitirir 4. cretleri drr 5. Sanal prototipe izin verir ve performans hzl ekilde analiz ederek sisteme uyarlar. 6. Uzun vadeli bilgi depolama ve dzenleme 7. zellikle kk teebbsler iin pazar kabuln arttrmak 8. Tasarm ileminin deerini artrmak biimsellii eklemek 9. Mevcut tasarm zmlerinin tekrar kullanmn kolaylatrmak 10. levsellik tarafndan zelletirme uygulamas semek iin yetenek
ekil 7.3. BTM sistemlerinin salad faydalar Endstride kullanlan baz BTM programlar unlardr: CATIA-> Knowledgeware UGS ->Knowledge Fusion KTI ->(Knowledge Technology International) ICAD 1986 da pazardaki ilk BTM CATIA V5 ->Tasarm ablonlar Design++ - Design Power, 1989 AML - TechnoSoft Inc., 1992
sistemidir.
48
GDL Genworks, 2001.
49
8. BLGSAYAR DESTEKL TASARIM PROGRAMLARI Bilgisayar Destekli Tasarm alannda kullanlan birok yazlm bulunmaktadr. Zaman iersinde bunlara yenileri eklenmektedir. Gnmzde yaygn olarak kullanlanlar; CATIA, UG/NX, PRO/ENGINEER, MECHANICAL DESKTOP, AUTODESK INVENTOR, SOLIDWORKS.
8.1.Catia CATIA, srekli gelitirilen yeni nesil bir BDT/BD/BDM sistemidir. CATIA irketlere genel zm sunan bir yazlmdr. Kavramdan ayrntl tasarma kadar CATIA; rn gelitirme srecindeki btn temel aktiviteleri zerinde barndrr. Tasarmc 2D ve 3D tel kafes, kat modelleme, montaj modelleme, melez modelleme, teknik resim ve dier birok seenekleri kullanarak rn gelitirebilir. CATIA da deiik para modelleme teknikleri kullanlarak, basit ve karmak kat model paralarn tasarlanmas ve bunlar zerinde deiikliklerin yaplmas mmkndr. CATIA ile; i boaltma, kat model analizleri (yzey, hacim, arlk atalet deerleri vb.), katdan yzey geometriye gei, kat (solid) ile yzey modelleme tekniklerinin birlikte kullanm gibi operasyonlar yaplabilmektedir. Formlar ve karmak tasarmlar sz konusu olduunda; CATI en uygun aralar sunmaktadr. Karmak yzeylerin kolayca oluturulabilmesi, deiiklik yaplmas, analiz edilebilmesi ve ynetilmesi gibi birok ara bulunmaktadr. Bu aralar, estetik, aerodinamik ve dier kstlar olan tasarmlar zerinde alan stilist ve tasarmclara
50
yardmc olur. Yksek kaliteli kaplama (rendering), yeteneiyle sanal grntleri doal grntlere dntrebilmektedir. zel tasarm modlleri yardmyla nokta bulutlarndan yzey elde edilmesi uygulamalar da gerekletirilebilmektedir. Montaj ksmnda snr artlar tanmlandktan sonra temas, mesafe, e eksenlilik, paralellik zellikleri kullanlarak, montajn analizi ve modifikasyonu, hareket edebilirlik testleri yaplp para listeleri oluturulabilir. 3B geometriden teknik resim oluturma, llendirme ve yaz tekniklerini CATIA ortamnda verimli kullanm salanmaktadr. CATIA; kullanm ihtiyacnza en uygun zmn en ekonomik ekilde seilebilmesi iin hazr paketlerlerden (modl) oluturmutur. Bunun znde, modllerden olumu paket konfigrasyonlar vardr. Konfigrasyonlar 3 ayr platformda organize edilir. Bunlar, her biri deiik seviyelerdeki mteri ihtiyacn hedefleyen P1, P2 ve P3 platformlardr: CATIA Platform P1, ileride gelimi dijital rn gelitirme altyapsn hedefleyen kk ve orta lekli firmalar hedeflemektedir. P1 ile retilen belgeler ileride problemsiz olarak P1 veya P3'e aktarlabilir. CATIA Platform P2, rn, proses ve kaynak modellemesi ihtiyac olan ileri tasarm mhendislii uygulamalar yapan mterileri hedeflemektedir. CATIA Platform P3, ok ileri dzeyli bilgi-tabanl dijital rn ve proses gelitirme ortam sunar. 8.2. Ug/Nx UG/NX, teknik olarak gelimi bir kullanm ortamna sahiptir. NX zerinde tm modller yazlmdan kmakszn tek bir veri taban ierisinde kullanlabilmekte, bir btn halinde saklanabilmektedir. Modller arasnda rahat gei ve i ie alma imkan mevcuttur. NX kat modelleme gl NX melez modellemeyi iermektedir. Melez modelleme, parametrik modelleme ile unsur tabanl geometrik modellemeyi birletirmektedir. Unsur tabanl bir ortam ierisinde kat, yzey ve tel kafes zelliklerini bir arada kullancya sunmaktadr ve bu modelleme teknikleri birbirleri
51
ile entegre olarak almaktadr. Parametrik modelleme yapan herhangi bir sisteme gre, NX geni ve zengin fonksiyonlar sayesinde birok modelleme tekniini desteklemektedir. Bylece tasarm iin gerekli olan modelleme tekniini kullanc rahatlkla belirlemekte ve bunu NX yardmyla uygulamaya sokmaktadr. NX Hybrid Modeleme yaps ile tasarm esnasnda ihtiya olarak ortaya kan parametrik girdileri de eklemeye msaittir. NX bnyesinde melez modellemeyi en iyi ekilde gerekletirmesidir. Basit iki boyutlu izimden balayp boyuttaki erileri, tel kafes modelleme, yzey modelleme ve kat modellemeyi unsur tabanl bir ortamda ayn anda kullanmay mmkn klmaktadr. Herhangi bir aamada herhangi bir yntem ile yaplan deiiklik otomatik olarak tm tasarma, montaja, teknik resme ve dier aamalara yansmaktadr. 8.3. Pro/Engineer Pro/E, B-Rep Solid Modeling teknolojisini kullanmaktadr. Bu yazlm tamamen parametriktir. Tasarlanabilen nesneler, montaj grubuna ait ller birer parametreye balanarak tanmlanabilmektedir. Burada unsur esasl tasarm, mhendise kolay ve doal bir modelleme ortam sunmaktadr. Bu durumdan yararlanlarak, model zerinde alacak bir delik iin deliin yerinin iaretlenmesi, apnn ve boyunun belirlenmesi yeterli olmaktadr. Pro/E, tek bir veri taban kullanmasndan dolay, boyutlu model, teknik resim, sonlu eleman modeli gibi tm bilgiler bu veri tabanna yazlmaktadr. Tasarmn herhangi bir aamasnda yaplan bir deiiklik tm modl ve hesaplara yansyarak annda gncellenmektedir. Pro/E, binlerce paradan oluan karmak montaj gruplarnn kolaylkla
tasarlanmasna olanak salanmaktadr. Programn bnyesinde 20000den ok standart balama elemanlar, kalp paralar, elektrik balant izimleri mevcuttur. Ayrca tasarm retim aac sayesinde montajdaki paralara ayr ayr ulamay salar. Montaj ynetimi ve montaj ilem planlama kabiliyetine sahiptir.
52
8.4. Mechanical Desktop Mechanical Desktop (MDT) ile tasarm sreci iki boyutta oluturulan eskizlerden balar. Eskizler, otomatik olarak snrlamalar uygulanarak profil haline getirilir. Kullanc, birden fazla eskiz zerinde ayn anda ilem yapabilir. izimin her aamasnda eskizin boyutlar ve ekli deitirebilir. MDT, kullanclara tasarm deikenleri ile alma olanan sunar. Tasarm deikenleri tanmlanrken, Microsoft Excel ile deikenler oluturulup, bunlar paraya balanabilir. MDT, yeni n-kenarl yuvarlama teknolojisi sayesinde, birok ileri derecede ve karmak yuvarlamalarn yaplmasn salamaktadr. Farkl kat modeller arasnda birleme, karma ve kesiim alma ilemleri parametrik olarak yaplabilir. MDTnin ierdii yeteneklerden birisi olan, 2 boyutlu ucu ak ya da kapal ayrc izgi (split line) yardmyla yzey ayrma unsurunu uygulayarak karmak modeller oluturabilir. zellikle kalp tasarmclarnn erkek ve dii kalb olutururken kullandklar ve memnuniyet ile karladklar zelliklerden birisi de para ayrmadr. Kullanclar iin ilevsel olabilecek baka bir zellik de para modellerin, kenarlarnn ya da yzeylerinin kopyalanmasdr.
MDT, oluturulan boyutlu modellerin teknik resimlerinin otomatik olarak alnmasn salar. Teknik izim grnlerine kaynak, yzey przll sembolleri ve geometrik toleranslar eklemek gibi ilk anda gze arpan yardmc unsurlar vardr. Montaj modelleme ile izim dosyas iinde varolan birden fazla para arasnda iliki kurma, snrlamalar atama gibi ilemleri yapmak olanakl olmaktadr. Kullanc, montaj oluturan paralar izim iine alarak, bunlarn birbirlerine gre konumlarn, snrlamalar kullanarak tanmlar. Paralarn serbestlik dereceleri bir sembol araclyla gsterilir. MDT, montaj paralarnn birbirlerine gre konumlandrlmasnda akll-snrlamalar kullanmaktadr. MDT, oluturulan montajlarn dkmante edilmesini de salar. Snrlamalar tanmlanm ve bitmi bir montaj patlatlr ve bir sahne (scene) yaratlr. Kullanc tarafndan tanmlanan bir patlatma katsays orannda, bileenlerin yerleimi salanr.
53
MDT, 2B ve 3B olarak 1.2 milyondan fazla standart para iermektedir (civata balantlar, balama elemanlar, delme burlar, rulmanlar, segmanlar, kamalar, punto delikleri, elik profiller). Bu standart paralar, ister 2B olarak isterse de 3B olarak izime yerletirilebilir. Ayrca, makine sistemleri bal altnda, 2B ve 3B mil tasarm yer almaktadr. Silindirik, konik mil paralar, dililer, deiik standart profilli paralar, az ama gibi paralar ile miller tasarlanr. Mil paralar zerinde kanal ama, pah krma, yuvarlama ve bunlar zerine rulman, segman, kama gibi standart paralar yerletirme mil tasarm zelliklerinden dierleridir.
8.5. Autodesk Inventor Autodeskin gelitirdii Autodesk Inventor, 1985den itibaren pazarda grlen ilk yeni 3B tasarm teknolojisine dayanyor. Autodesk Inventor, akll bir ekilde tasarmcnn yapt ii izlemektedir; sezgisel kullanc ara yz ve alma ak mant ile yaplan ileme gre ekranda tasarmcya kolaylklar sunmaktadr. Autodesk Inventor, blnm veri taban zellikleri ve OpenGL grafik motoru sayesinde, byk montajlarn tasarmnda ve ynetiminde belirgin bir hza sahiptir. Autodesk Inventor ile 10,000 ve daha fazla paradan oluan montajlar hzl bir ekilde tasarlanabilir ve grntlenebilir. Autodesk Inventorun uyarlanabilir tasarm zellikleri sayesinde, modelin biiminden nce ilevi saptanr ve geometrisi de montajdaki konumuna bal olarak kar. Eskizleri 3B paralara dntren gl geometri tanmlama zellikleri, mekanizma animasyonlar, tasarm bilgilerinin kaydedildii Mhendisin Not Defteri gibi yetenekler kullanclarn engellere taklmadan tasarmlarn gerekletirmelerini salar. Autodesk Inventor, tasarm bilgilerinin yeniden kullanmn Tasarm Elemanlar ile zmektedir. Bir tasarm eleman, makrodan daha fazlasn ierir; programlamaya gerek kalmadan nesnelerin zelletirilmelerini ve tasarm bilgilerinin yeniden kullanmn salar.
Autodesk Inventor , paralarn montaj ierisinde yerleimleri konusunda yeniliki bir zellik iermektedir. Bileik "iMates" olarak adlandrlan bu yenilik ile tanmlanan snrlamalar tek ve bileik bir snrlamada toplanabilmektedir. Tasarmc, parann
54
montaja nasl yerleeceini tanmlar, daha sonra dikkat edilmesi gereken bu bileik snrlamadr. Bileik snrlama, parann yerleimini salayan tm snrlamalar ierir. 8.6. Solidworks
SolidWorks yeniliki, kullanm kolay, Windows iin hazrlanm 3 boyutlu tasarm programdr. Her trl makine, tesis, rn tasarmnda Windows'un kolaylklarn kullanarak hzl bir ekilde izim yapmanz salar. SolidWorks Animator, SolidWorks' e entegre edilmi, SolidWorks'un iinde alan bir animasyon programdr. Dosya transferi veya dosya dnmne gerek yoktur. Hzl ve kolayca SolidWorks ortamnda animasyonlar oluturur. Bunlar; dinamik olarak montaj hareketi, montajlar ama/kapama animasyonlar, dndrlebilir animasyonlar olabilir. Bu animasyonlar istenirse AVI formatnda kaydedilebilir. Bylece Windows ykl her bilgisayarda seyredilebilir. Solidworks ile tamamen uyumlu dizayn analiz yazlmdr. Bu yazlm sayesinde paralar, birleik modelleri ve metal levha modelleri yapsal ve sl etkilere kar hzl bir ekilde analiz edilebilir. Bu modl sayesinde Solidworkste tasarlanan bir para internet yada intranet yoluyla baka irketlerle, kar tarafta Solidworks yazlm olmamasna ramen, paylalabilir.
55
9. CATIA LE OTOMASYON CATIA V5; kullanc tanmlama, kod yazm, renme fonksiyonlarn ve daha fazlasn bir arada ieren bir yazlmdr. Kullanc tanmlamalar parametre oluturulmas eklindedir. Tasarm iindeki herhangi bir paraya ynelik, istediiniz zellikleri ieren, kullanc tanml ve formle edilebilir parametreler oluturulabilir. rnein bir kalp paras iin "Malzeme" adnda bir parametre oluturup, bu parametre iine, parann yaplaca malzemenin standart kodunu girebilirsiniz. Bylece para ve malzeme ilikili iki veriyi ayn belge iinde saklam olursunuz. Bu parametreler kullanmda ayrca formle edilebilir. CATIA V5 iindeki kod yazm; Visual Basic (VB) ya da CAA lisans (Component Application Architecture) zerinde oluturulmaktadr. VB uygulamalar son CATIA kullanclar tarafndan kullanlrken, CAA ise CATIA zerinde yazlm gelitiren firmalar tarafndan kullanlr. Ayrca program gelitirme ara yzleri (Scripts) ile programlama yapmak da mmkndr. CATIAnn kendi iine kod yazmnda, kullanc tanml formlarnn
kullanlabilmesine imkan vermesi nedeniyle VBA (Visual Basic for Applications) programlama ara yzleri tercih edilir. VBA, yazlm gelitirme ortam lisans gerektirmeyen bir ortamdr. Fakat; VBA ile gelitirdiiniz kodlar derleyip (compile) "exe" dosya haline getiremezsiniz. Kullanclarn ihtiyalar dorultusunda srm 5in mimarisi; yeni nesil teknolojileri ve standartlar kullanacak ekilde tasarlanmtr. Bunlardan bazlar: C++, Object Oriented Programming (OOP), Common Object Requester Broker (CORBA), JAVA, OPENGL vb. Bunlarn yannda; ilemler arasndaki uyumlu geiler iin CATScript, VBScript, Visual Basic ve makro programlama dili, tasarm kataloglar iindeki birletirmeler iin de UDF, Product Template CATIA mterilerine sunulur. CATIA V5, rn gelitirme sre performansnn arttrlmasnda kullanclara yardmc olacak tasarm otomasyon aralar ve bilgi rnlerine sahiptir.
56
CATIA V5de Otomasyon Katmanlar ekil 9.1de zelletirme ve yrtme kolayl asndan CATIA V5de otomasyon katmanlar gsterilmektedir. CAA (CATScripting): Gl bir tasarm otomasyonu aracdr. CATIAda etkileimli ve tekrarlamal grevlerde otomatikletirmek iin kullanlr. CATScripting, basit ve kullanc dostudur. KBE uygulamalarn baarmak iin en yksek yarar salar. VB/VBA: Microsoft Visual Basic (VBA) dnyada ok tercih edilerek kullanlan hzl programlama dilidir. Tm Microsoft Office programlar ve birok dier program ilerinde CATIAnnda bulunduu, geni apl bir programlama tekniidir. VBA alma prensibi olarak ekirdek yazlm programlamay, programlama ara yz ile birleik kullanlr.
ekil 9.1. CATIA V5 otomasyon katmanlar CATIA Knowledgeware CATIA da Bilgi Tabanl sistem kullanlarak aadaki avantajlar elde edilir.
57
Verimlilik VB ya da CAA retkenlik asndan %80-%90 verim salar. Kullanlan ablonlar tasarm baladnda %50-%80 verim salar.
Nitelik Standartlara ball arttrr. Tasarm ortamnda disiplinlerin kurulmas etkili olur. Otomatik model kontrol salar.
birlii Departmanlar arasnda iletiimi arttrr. Bunun yan sra; Bilginin yakalanmas ve tekrar kullanmasnda, Standardizasyon ilemlerinde, Tasarm ilemlerinde, Montaj oluturmada 2 boyutlu teknik resim retmede malat ilemlerinde Sonlu elemanlar analiz ilemlerinde Arayz ilemlerinde (data tama, transferi v.b) kullanlr.
CATIA da Visual Basic ile Bilgi Tabanl Mhendislik kullanlmasnn sebepleri unlardr; Kullanm ve renmesi kolaydr. Uygulamalar hzlca gelitirilebilir.
58
Birok VB programclar tarafndan kullanlr. Etkindir. Tm interaktif ilevsellikler VBe ak braklmtr. Part Design, Surface Design, Assembly Design, Drafting, Sketcher,
Manufacturing, Analysis, vb modllerde ilem yaplabilir. Doru fonksiyonellik kullanldnda kullanc ihtiyalar giderilir. VB/Knowledgeware btnleik uygulamalarda en iyi ilevsellik ve
boyutlandrma kombinasyonunu sunar. Bilgi tabanl mhendislik uygulamalar yalnz Catia V5 Knowledgeware rnlerinde kullanlarak gelitirilebilir. VB ve VBA, CAAdan daha yavatr. Ayrca Knowledgeware lisanslar iin ilave cret, ilevsellikte snrl, kapsamda snrldr. CATIA da CAA kullanlmasnn sebepleri unlardr; Otomasyonun kanlmaz tipi iin CAA gereklidir. Data modelinin uzatlmasnda gereklidir. VB kodlar pratiklik iin olduka yavatr. CATIA ile tam btnleik gereklidir. CAA; VBe yeni ara yzler eklemek iin kullanclara izin verir.
9.1. CATIA zelletirme/Otomasyon Gelitirme Aralar CATIA programnda; iki alma ortamna ynelik zelletirme/Otomasyon Gelitirme Aralar bulunmaktadr; 1. CATIA Tasarm ortam (CATPart) 2. Montaj ve rn gelitirme Ortam (CATProduct)
59
Bu aralardan tasarm ortamnda oluturulan zelletirme, Catiada ilave lisans isterken montaj ortamnda kullanlmak iin oluturulan zelletirmede, ek lisans gerekmemektedir. Bununla birlikte tasarm ortamnda oluturulan VB ve Knowledge zellikleri montaj ortamnda kullanlabilir ancak ilem sras asndan sre kaybna (ayr ayr sayfalarda VBA ya da Knowledge elemanlar oluturulmas ve daha sonradan montaj ortamna tek tek arlmas gibi) neden olmaktadr. 1. CATIA Tasarm ortam (CATPart) CATIAda tasarm uygulamalarna ynelik otomasyon gelitirilmesinde deiik aralar bulunmaktadr. Macro Program ana menlerinden Toolsun altndaki Macro komutu kullanlr. Macro komutunun seilmesi ile kullanlacak yntemler grntlenir (ekil 9.2).
ekil 9.2. Macro giri mens Macros, bu yntem ile kullanlabilen makrolar listelendii, yeni makrolarn oluturulmasna, tekrar dzenlenmesine, silinebilmesine, altrlabilmesine, vb. ilemlere izin veren bir pencere kullancya sunulur (ekil 9.3).
60
ekil 9.3. Makro penceresi Visual Basic Editor Visual Basic Editor ile var olan bir makro dzenlenebilir ya da yeni bir makro oluturulabilir (ekil 9.4)
ekil 9.4.Visual basic editor
61
Knowledgeware CATIAnn ana mens Insert altnda bulunan Knowledge Templates (ekil 9.5) komutu seilerek Bilgi Tabanl rn gelitirme yntemine girilir.
ekil 9.5. Bilgi tabanl rn gelitirme ablonlar CATIA V5 Knowledgeware; tm etkileimli uygulamalar gelitirdii gibi; fikirden rn tasarmna birok geite kullanlr. Tasarm ablonlar, bilginin tekrar kullanm iin olduka kullanl ve kullanm basit olan aralar ile kullanc dostu olmasyla verimlilii ve rn tasarm hzn arttrr. 2. Montaj ve rn gelitirme Ortam (CATProduct) CATIAda montaj ve rn gelitirme uygulamalarna ynelik otomasyon gelitirilmesinde deiik aralar bulunmaktadr. Catalog (Design Table) ekil 9.6da verilen CATIA ara ubuklarndan iaretlenen simge ile Catalog (Design Table) aracna gei yaplmaktadr.
62
ekil 9.6. Design table Tasarm tablolar, bileen gruplar ynetmek ve oluturmak iin bir ara salar. Bu bileenler farkl parametre deerlerinde mekanik paralar olabilir. Mekanik paralarn kolayca tasarlanmasnda temel aratr. Bir tasarm tablosu CATIA dokmandan oluturulabilir daha sonra tasarm tablosuna gnderilir. Dokman uygulamak iin dokman veri tasarm tablosundan arlabilir edilir. D deerlerden CATIA dokmann src parametreleri iin tasarlanan deerler Windows Microsoft Excel dosyasnda ya da izelgelenmi text dosyasnda saklanr. Doru tablo parametreleri ile doru dokman parametrelerini ilikilendirmek iin tasarm tablolar kullanlr (ekil 9.7).
63
ekil 9.7. rnek tasarm tablosu Bu tablonun Edit Table zellii ile Excele balanarak deerler tekrar dzenlenebilir (ekil 9.8).
ekil 9.8. Tasarm tablosu edit table
64
8.2.Makro Oluturma Burada, CATIAnn otomasyon gelitirme aralarndan sadece biri olan VBA kullanlarak kullancya ait bir tasarm elemannn oluturulmasna deinilecektir. Bunun iin srasyla aadaki ilemler gerekletirilmektedir. Makro kaydetmek iin Tools->Macro->Start Recording seilir ve makroya isim verilir (ekil 9.9).
ekil 9.9. Makroya giri mens Macro libraries butonu ile ekrana gelen sayfadan Library type-> VBA Projects olarak seilir (ekil 9.10). Daha sonra; Create New Library butonu seilerek dosyann kaydedilecei yer belirlenir (ekil 9.11).
ekil 9.10. Makro ktphane penceresi
65
ekil 9.11. Makro dizin tanmlama penceresi Onay ileminden sonra pencereden klr ve ekranda ak bulunan ekil 9.12deki pencereden Makro ismi tanmlanr ve Start butonu ile yaplan ilemler kayt altna alnr.
ekil 9.12. Makro isim tanmlama penceresi Bu ilemin ardndan CATIA komutlar kullanlarak ekil 9.13deki gibi rnek bir model oluturulur.
ekil 9.13. rnek model stenilen model oluturulduktan sonra makro ilemi Stop Record butonu seilerek durdurulur (ekil 9.14)
66
ekil 9.14. Stop record Tools->Mocro->Visual Basic Editor seenei ile modellenen rnee ait gerekli parametre deerleri ile oluturulan kodlarn grntlendii VBA programlama ara yz ekrana gelir (ekil 9.15).
ekil 9.15. VBA ara yz VBA programlama ara yznde ekrana gelen kodlar, rnek modele ait parametre deerleri ile kullanlarak kullanc etkileimli ara yz oluturulabilir (ekil 9.16). Bylelikle bu modelin srekli kullanlabilir durumu getirilmesi salanr.
67
ekil 9.16.rnek model kullanc ara yz
68
10. GELTRLEN SSTEM Bu almada; bir BDT/BD ortamnda yaplacak tasarm ve modelleme iin kullanlacak makine elemanlarnn otomatik olarak oluturulmasna ynelik bir sistem gelitirilmitir. Sistem, CATIA ortamnda ve CATIA V5 programnn kendine zg program ve rn gelitirme yaps kullanlarak oluturulmutur. Sistem; en yaygn kullanlan makine elemanlarnn modellenmesine ynelik olarak tasarlanmtr. Makine imalat sanayisinde ok eitli makine elemanlar kullanlmaktadr. Btn makine elemanlarnn sisteme dhil edilmesi zaman ve alma asndan gereksiz olaca dnlmtr. Dolays ile bu almada rnek olarak baz makine elemanlarnn kullanmna gidilmitir. Gelitirilen sistemde kullanc tarafndan girilen parametreler dorultusunda boyutlandrlmasn yaparak 3 boyutlu modelleyebilmektedir. Bu sistem ile oluturulan makine elemanlar unlardr.: 1. Dililer Dz; Helisel, Sabit bilyeli rulman, Eik bilyeli rulman, Eksenel sabit bilyeli rulman, Silindirik makaral rulman
2. Rulmanlar
3. Kama 4. Segman Ayrca kama ve segman elemanlarna yuva tekil edecek kama ve segman kanallar parametrik bir ekilde kullancnn isteine bal olarak oluturulabilir.
69
Dili Modelleme Mevcut BDT yazlmlar; spline erisinin ve helisin matematiksel ilemlerinin okluundan, dosya iinde fazla yer kaplamasndan dolay dili ark izdirme ynne pek gitmemektedirler. Dili ark modelleyebilen Solid Edge, Solid Works, vb. yazlmlar ise; dili ark evolvent erisi kullanmadan oluturulmas yoluna gitmektedirler. Gelitirilen sistemdeki dz ve helis dili arklarn dileri; 6 noktadan geen evolvent erisi (ekil 10.1) ile oluturulmaktadr. Bylelikle; dili modellenmesinde kullancnn karlaaca zorluklar ve zaman kayplar giderilmitir.
ekil 10.1. Dili izimi iin kullanlan evolvent erisi
ekil 10.2. Evolvent erisi ile oluturulan di Dililerin oluturulmasnda kullanlan bantlar unlardr:
70
Dili formlleri Blm Dairesi ap=Modl *Di says /2 Di st ap=Blm Dairesi ap +Modl Di Dibi ap=Blm Dairesi ap *cos(Kavrama As) Taban Dairesi ap=Blm Dairesi ap -1.25*Modl Kavsak erisi=Modl*0.38 Pah=Modl /4 Adm=Modl *PI Oluturulan evolvent erisi iin yatay ve dey eksendeki koordinat bantlar unlardr: Evolvent eri formlleri x =(Di Dibi ap * ( cos(Adm * PI * 1rad ) + sin(Adm * PI * 1rad ) * Adm * PI ))*1mm y = (Di Dibi ap * ( sin(Adm * PI * 1rad ) - cos(Adm * PI * 1rad ) * Adm * PI ))*1mm stenen parametreler Kavrama as, Di says, Helis as, Genilik, Delik ap, Kama genilii, Kama ykseklii, Kademe yarap, Kademe boyu.
71
Rulman Modelleme Sabit Bilyeli Rulman, VBA, Bilgi Taban ve katalog sistemine ynelik olarak Sketch modelleme teknii kullanlarak oluturulmaktadr. CATIA ekrannda; eleman oluturan tm parametre ve komutlar rn aacnda grlebilir. Model zerindeki deiiklikleler, buradan kolaylkla yaplabilmektedir. Eik Bilyeli rulman, Eksenel bilyeli rulman ve Silindirik Makaral Rulman tipleri Feature (unsur tabanl) modelleme teknii ile oluturulmutur. Dolays ile CATIA ekranndaki rn aacnda; sadece elamann parametre deerleri grlmektedir. Model zerinde; bu parametre deerleri ile deiiklik yaplabilir. Rulmanlarn oluturulmasnda kullanlan bantlar unlardr: Bilye yarap=(D ap - ap )*0.15 Bilye adeti=int((D ap + ap)/(Bilye yarap*2))+1 stenen parametreler ap D ap D yarap yarap Genilik Kama Modelleme Kama, VBA ve katalog sisteminde Sketch modelleme teknii ile oluturulmutur. Bilgi tabanl sistem iin ise Feature modelleme teknii kullanlmtr. stenen parametreler Kama ykseklii,
72
Kama genilii, Kama boyu. Segman Modelleme Segman, VBA ve katalog sisteminde Sketch modelleme teknii ile oluturulmutur. Bilgi tabanl sistem iin ise Feature modelleme teknii kullanlmtr. stenen parametreler D ap, ap, Segman Yuvas ap, Radyal Kalnlk, Segman Az Genilii, Segman Kalnl. 10.1. Kullanlan Yntemler Bu sistemde Visual Basic Application (VBA) yan sra CATIA Bilgi Tabanl Mhendislik (BTM) ile kataloglar kullanlmtr. Oluturulan sistem elemanlar CATIAnn para modelleme modl olan Part Designn yan sra montaj modelleme modl olan Assembly Design ile kullanlabilmektedir. BTM ve VBA ile oluturulan makine elemanlar; Part Design modlnde CATPart olarak; kataloglar ise Assemmbly Design modlnde CATProduct ierisinde otomatik olarak kullanma sunulmutur (ekil 10.3).
73
ekil 10.3. Sistem yntem tanm Sistem algoritmasnda, ilk karar verilmesi gereken nokta sistemin bir CATPart dosyasnda m yoksa tekbir CATProduct dosyasnda m modelleneceidir. CATIA programnn yaps asndan VBA ve Knowledgeware (Bilgi Taban) komutlar CATPart dosyalar iinde kullanma sunulmutur. Standart kataloglar ise CATProduct dosya iinde kullanlmaktadr. Fakat istenildiinde CATPart ile oluturulan elemanlar, montaj komutlar ile CATProduct iine eklenebilmektedir. 10.2. CATPart Sistemi ile Modelleme (Yntem I) CATIAnn CATPart ksmnda; Makine Elemanlar; temel iki programlama yap iersinde oluturulmutur (ekil 10.4).
74
ekil 10.4.Gelitirilen sistemin catpart ksm
CATPart ksmnda VBA komutlar ile oluturulan sistem; makine elemanlar; 1. Kullanc Girili Parametre, 2. Otomatik Parametre, olmak zere iki seenekle oluturabilecek ekilde gelitirilmitir. Kullanc Girili Parametre: lgili makine eleman iin btn parametre girileri kullanc tarafndan yaplr.
75
Otomatik Parametre: Makine eleman, gerekli en az parametre girii ile veya kullanlaca yerdeki ilgili dier elemandan referans alnan l deerine (ap, kanal genilii, vb.) gre oluturulur. Bylelikle de dier tm parametre deerleri sistem tarafndan otomatik olarak seilir. Makine elemanlarna ynelik parametre tanmlama srasnda sisteme eklenen standart ller ile gerekli l deerlerine ulaabilir. Komut grevi yerine getirilip ilgili elemann grafik ekranda modeli oluturulur gerekirse model parametreleri zerinde geriye dnk deiiklikler yaplabilir. VBA komutlar ile oluturulan makine elemanlarn her biri CATIAnn kendi modelleme komutlar ile modellene paralarla ayn zelliklere sahiptir. Dolays ile makine elemanlarna ynelik olarak CATIAnn kendi komutlar ile deiiklie gidilebilmektedir. Bununla birlikte, VBA ve Bilgi tabanl komutlar ile oluturulan elemanlar; CATIAnn dier modleri ile de kullanlabilmektedir. Bilgi Taban ile oluturulan elemanlarn parametreler zellii unsur eklinde ya da CATIA komut zellikleri ile oluturulmutur. rnein; bir rulmann CATIA grafik ekrannda oluturulabilmesi iin kullanlabilecek komutlar; sketch, shaft, v.b gibi temel komutlar ile oluturulduundan sistem komutlar ile kullanldnda da tekrar bu alt komutlar rn aacnda grlebilir. VBA ve Bilgi Taban Komutlarnda seim srasnda montaj olacak modelin referans dzlemi, yn ve eklenecek elemann mekanizma noktasnn koordinatlar (X, Y,Z) biliniyor ise alan CATPart dosyasna dzlem, nokta ve doru setirmeden nce seim elemanlar ilgili yerlerde oluturulabilir. Bilgi tabanl komutlarndan ilgili komutu seiminden sonra ekrana gelen dialog mens yardmyla seim ve gerekli parametre girii yaplr. Seim srasnda montaj olacak modelin referans dzlemi, yn ve eklenecek elemann mekanizma noktasnn koordinatlar (X, Y, Z) biliniyor ise alan CATPart dosyasna dzlem, nokta ve doru setirmeden nce seim elemanlar ilgili yerlerde oluturulabilir. Segman Sketch, Pad, Hole vb. gibi komut zellikleri yerine bir unsur olarak oluturulduu
76
iin istendiinde kanal parametreleri model aacndan ift tklamayla deitirilebilir. Ayn zamanda VBA komutlarnn kullanm iin gerekli olan dzlem (Plane), nokta (Point), izgi (Line) gibi elemanlar bilgi taban komutlaryla uygularken sadece eksen (Axis) yeterli olacaktr. Burada Point olarak Axisin orijin noktas, Line olarak istenilen eksen, Plane olarak da istenilen dzlem seilebilir. 10.2.1. VBA komutlar ile makine elemanlar modelleme Makine elemanlar iin ayr ayr komut ubuklar (Toolbars) oluturulmutur. VBA yaps iinde oluturulan makine elemanlar; 1. Dililer Dz Dili ark Helis Dili ark
ekil 10.5. VBA dili modelleme ara ubuu
Dz Dili ark: VBA Dili Komutlar komut ubuundan Dz Dili ark komutu seildiinde ekrana aadaki ekil 10.6daki gibi diyalog ekran gelir. Kendi iinde iki blmden oluan bu mennn Girdiler blmnde dz dilinin yeri sayfa sfrnda oluturulan XY, YZ ve XZ dzlemleri seilir.
77
ekil 10.6. VBA dz dili modelleme diyalog penceresi Dz dili diyalog ekran; aada bir ksm verilen VBA program satrlar ile oluturulmutur. Dz dili iin kullanlan vba program satrlar
Private Sub CommandButton1_Click() Form1.Hide TextBox1.Text = "" xsel.Clear Dim listOfType(0) listOfType(0) = "HybridShape" Status = xsel.SelectElement2(listOfType, "DuzlemXY", True)
78
If ((Status = "Cancel") Or (Status = "Undo") Or (Status = "Redo")) Then xsel.Clear GoTo 100 Else Set ref1 = xsel.Item(1).Reference TextBox1.Text = ref1.Name xsel.Clear End If 100: Form1.Show xsel.Clear End Sub Dim parametre1 As String parametre2 = TextBox6.Text Dim factory As InstanceFactory Set factory = Part1.GetCustomerFactory("InstanceFactory") factory.BeginInstanceFactory factory.BeginInstantiate factory.PutInputData "DuzlemXY", ref1 Dim param1 As Parameter Set param1 = factory.GetParameter("K") param1.ValuateFromString (parametre1) Dim Instance As ShapeInstance Set Instance = factory.Instantiate factory.EndInstantiate factory.EndInstanceFactory Part1.Update
Dz dili iin tanmlanacak parametreler kendi iinde iki blmden oluturulmutur. Bunlar; Kullanc Girili Parametre ve Otomatik parametredir. Kullanc Girili Parametre zellii onaylandnda diliyi oluturacak parametre deerleri tanmlanr ve tanmlanacak parametreler tamsay deil ise virgl ya da nokta destei ile tanmlanabilir. Otomatik parametre onaylandnda ise Delik yarap dnda dier tm parametreler pasif olur ve ekrana gelen seim mensyle (ComboBox) uygun dz dili seilir (ekil 10.7) ve hangi parametrenin men iinde hangi zellie karlk geldii ana men iinde grlr. Burada dikkat edilmesi gereken husus;
79
Otomatik
Parametre
zelliinde
mile
uygun
delik
yarap
parametresi
tanmlanmas gerekir.
ekil 10.7. Dz dili otomatik parametre seim zellii Otomatik dz dili oluturmada kullanlan vba program satrlar
Private Sub ComboBox2_Change() satir = Form1.ComboBox2.ListIndex TextBox5.Text = ComboBox2.List(satir, 1) TextBox8.Text = ComboBox2.List(satir, 2) TextBox10.Text = ComboBox2.List(satir, 3) TextBox11.Text = ComboBox2.List(satir, 4) TextBox14.Text = ComboBox2.List(satir, 5) TextBox6.Text = ComboBox2.List(satir, 6) End Sub TextBox5.Text = "20" TextBox8.Text = "2" TextBox10.Text = "15" TextBox11.Text = "2,3" TextBox14.Text = "4" TextBox6.Text = "22" TextBox12.Text = "12" TextBox13.Text = "14,5" Form1.TextBox15.Visible = True Form1.ComboBox2.Visible = False Form1.TextBox5.Enabled = True Form1.TextBox8.Enabled = True Form1.TextBox10.Enabled = True
80
Form1.TextBox11.Enabled = True End Sub Private Sub OptionButton4_Click() Form1.TextBox15.Visible = False Form1.ComboBox2.Visible = True Form1.TextBox5.Enabled = False Form1.TextBox8.Enabled = False Form1.TextBox10.Enabled = False Form1.TextBox11.Enabled = False End Sub
Gerekli parametreler tanmlandktan sonra men iindeki UYGULAYIN butonu ile dz dili modeli ekranda oluturulur. k butonu ile de ilem sonlandrlr (ekil 10.8).
ekil 10.8. rnek dz dili modeli
Helis Dili ark : VBA Dili Komutlar komut ubuundan Helis Dili ark komutu seildiinde ekrana ekil 10.9daki diyalog mens gelir.
81
ekil 10.9. Helisel dili modelleme diyalog penceresi Komut kullanm Dz Dili ark komutuna benzerdir ancak girdi olarak helis dilinin yeri sayfa sfrnda oluturulan merkez nokta seimi yaplr. Parametre girii srasnda mende var olan Helis As pozitif olarak tanmlanabildii gibi negatif olarak da tanmlanabilir. Buradaki pozitif deer helis yn olarak sol helisi temsil etmektedir, negatif deer ise helis yn olarak sa helisi temsil etmektedir. Rulmanlar Sabit bilyeli rulman, Eik bilyeli rulman, Eksenel rulman, Silindirik makaral rulman.
82
ekil 10.10. VBA rulman ara ubuu Sabit bilyeli rulman: VBA Rulman Komutlar komut ubuundan Sabit bilyeli rulman komutu seildiinde ekrana ekil 10.11deki diyalog mens gelir.
ekil 10.11. Sabit bilyeli rulman diyalog ekran Kendi iinde iki blmden oluan bu mennn Girdiler blmnde rulmann grafik ekrandaki yerini belirlemek iin Dzlem1, Dzlem2, Doru ve Nokta seimleri yaptrlr, burada rulmann sayfa sfrnda oluturmann dnda uzayda istenilen koordinatlarda tanmlanan dzlem ve noktaya gre rulman oluturulabilir. Girdi blmnde seim srasnda dzlem, doru ve noktann pozisyonu grsel olarak men ierisinde verilmitir.
83
Parametreler ismiyle oluturulan ikinci blmde ise Sabit Bilyeli Rulmann parametreleri tanmlanr. Tanmlanacak parametreler kendi iinde iki blmden oluturulmutur. Bunlar; Kullanc Girili Parametre ve Otomatik parametredir. Kullanc Girili Parametre zellii onaylandnda rulman oluturacak parametre deerleri tanmlanr, parametrelerin karl men iinde grsel olarak verilmitir. l deerleri iin modellemeyi hzlandrmak asndan dnyadaki standart l deerlerini grmek iin zellii kullanlabilir (ekil 10.12).
ekil 10.12. Sabit bilyeli rulman standart seim mens
ekil 10.13. Rulman 625 standart lleri Otomatik parametre onaylandnda ise i ap dnda dier tm parametreler pasif olur ve ekrana gelen seim mensyle (ComboBox) uygun rulman seilir (ekil 10.14) ve hangi parametrenin men iinde hangi zellie karlk geldii ana men
84
iinde grlr. Burada dikkat edilmesi gereken husus; Otomatik Parametre zelliinde mile uygun i ap parametresi tanmlanmas gerekir.
ekil 10.14. Rulman otomatik parametre seim zellii Gerekli parametreler tanmlandktan sonra men iindeki UYGULAYIN butonu ile ilem yaptrl, ilemin iptali iin ise k butonu kullanlr (ekil 10.15).
ekil 10.15. Oluturulan sabit bilyeli rulman modeli Eik bilyeli rulman: VBA Rulman Komutlar komut ubuundan Eik bilyeli rulman komutu seildiinde ekrana ekil 10.16daki diyalog mens gelir ve komut kullanm Sabit Bilyeli Rulman komutuna benzerdir.
85
ekil 10.16. Eik bilyeli rulman diyalog penceresi
Eksenel rulman: VBA Rulman Komutlar komut ubuundan Eksenel Bilyeli rulman komutu seildiinde ekrana ekil 10.17deki diyalog mens gelir ve komut kullanm Sabit Bilyeli Rulman komutuna benzerdir.
86
ekil 10.17. Eksenel bilyeli rulman diyalog penceresi
Silindirik makaral rulman : VBA Rulman Komutlar komut ubuundan Silindirik Makaral rulman komutu seildiinde ekrana ekil 10.18deki diyalog mens gelir ve komut kullanm Sabit Bilyeli Rulman komutuna benzerdir.
87
ekil 10.18. Silindirik makaral rulman diyalog penceresi Kamalar A iimli Kama
ekil 10.19. Kama ara ubuu Kama: VBA Kama Komutlar komut ubuundan A Biimli Kama komutu seildiinde ekrana ekil 10.20deki diyalog mens gelir.
88
ekil 10.20. Kama modelleme diyalog penceresi Kendi iinde iki blmden oluan bu mennn Girdiler blmnde kamann grafik ekrandaki yerini belirlemek iin Dzlem, Doru ve Nokta seimleri yaptrlr, burada kamann sayfa sfrnda oluturmann dnda uzayda istenilen koordinatlarda tanmlanan dzlem ve noktaya gre rulman oluturulabilir. Girdi blmnde seim srasnda dzlem, doru ve noktann pozisyonu grsel olarak men ierisinde verilmitir. Parametreler ismiyle oluturulan ikinci blmde ise kamann parametreleri tanmlanr. Tanmlanacak parametreler kendi iinde iki blmden oluturulmutur. Bunlar; Kullanc Girili Parametre ve Otomatik parametredir. Kullanc Girili Parametre zellii onaylandnda kamay oluturacak parametre deerleri kullanc tarafndan tanmlanr, parametrelerin karl men iinde grsel olarak verilmitir. l deerleri iin modellemeyi hzlandrmak asndan dnyadaki standart l deerlerini grmek iin zellii kullanlabilir (ekil 10.21).
89
ekil 10.21. Kama standart seim mens
ekil 10.22. Kama standart lleri Otomatik parametre onaylandnda ise kama ykseklii dnda dier tm parametreler pasif olur ve ekrana gelen seim mensyle uygun kama seilir (ekil 10.23) ve hangi parametrenin men iinde hangi zellie karlk geldii ana men iinde grlr. Burada dikkat edilmesi gereken husus; Otomatik Parametre zelliinde kama kanalna uygun kama ykseklii parametrelerin tanmlanmas gerekir.
90
ekil 10.23. Kama otomatik parametre seim zellii Gerekli parametreler tanmlandktan sonra men iindeki UYGULAYIN butonu ile ilem gerekleir. k butonu ile de ilem sonlandrlr.
ekil 10.24. Oluturulan kama modeli Segman Normal Tip Segman
ekil 10.25. Segman ara ubuu
91
Segman : VBA Segman Komutlar komut ubuundan Segman Normal Tip komutu seildiinde ekrana ekil 10.26daki diyalog mens gelir.
ekil 10.26. Segman diyalog penceresi Kendi iinde iki blmden oluan bu mennn Girdiler blmnde segmann grafik ekrandaki yerini belirlemek iin Dzlem1, Doru ve Nokta seimleri yaptrlr, burada segmann sayfa sfrnda oluturmann dnda uzayda istenilen koordinatlarda tanmlanan dzlem ve noktaya gre de oluturulabilir. Girdi blmnde seim srasnda dzlem, doru ve noktann pozisyonu grsel olarak men ierisinde verilmitir. Parametreler ismiyle oluturulan ikinci blmde ise Segmann parametreleri tanmlanr. Dier diyalog pencerelerinde olduu gibi, kullanc ister; Kullanc Girili
92
Parametre zelliini isterse de Otomatik Parametre girii zelliklerini kullanma imknna sahiptir. Parametrelerin karl sayfa iinde grsel olarak verilmitir. l deerleri iin modellemeyi hzlandrmak asndan dnyadaki standart l deerlerini grmek iin zellii kullanlabilir (ekil 10.27).
ekil 10.27. Segman standart seim mens
ekil 10.28. Standart segman lleri Otomatik parametre onaylandnda ise i ap dnda dier tm parametreler pasif olacaktr. Ekrana gelen bir seim mensyle uygun segman seilir (ekil 10.29) ve hangi parametrenin men iinde hangi zellie karlk geldii diyalog penceresi
93
iinde grlr. Burada dikkat edilmesi gereken husus; Otomatik Parametre zelliinde mile uygun Segman i ap parametresinin tanmlanmas gerekir.
ekil 10.29. Segman otomatik parametre seim zellii Bu ilemin ardndan dier diyalog pencerelerinde olduu gibi UYGULAYIN butonu veya k butonu kullanlr.
ekil 10.30. Oluturulan segman modeli
94
10.2.2. Bilgi taban komutlar ile makine elemanlar modelleme Bilgi Taban Dili komutlar Dz Dili ark Helis Dili ark
ekil 10.31. Bilgi tabanl dili ara ubuu
Dz Dili ark : CATIA ortamnda bir ablon ile oluturulmutur. Dz dili ablonunun oluturulmasnda; ilikili matematiksel fonksiyon ve parametreler ile birbirine uygun bir ekilde balanmtr. ekil 10.32de Dz Dili parametreleri ve ekil 10.33de Dz Dili fonksiyonlar grlmektedir.
ekil 10.32. Dz dili parametreleri
95
ekil 10.33. Dz dili fonksiyon eitlikleri Bilgi Taban Dili Komutlar komut ubuundan Dz Dili komutun fare ile zerine yaklaldnda komut ismi grlebilir. Komut seildiinde ekrana geometrik elemanlarn seiminin yaplaca ekildeki gibi bir diyalog penceresi gelir (ekil 10.34). Seilen elemanlar (Plane, Point, Line, vb.) ile veya dili eksen (Axis) tanm yaplarak ilem gerekletirilebilir. rnein XY Plane yerine Axis XY, ya da Line yerine X Axis ya da Point yerine Axis Orijin seilebilir.
96
ekil 10.34. Bilgi tabanl dz dili girdi penceresi Yaplacak seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca men gelir (ekil 10.35).
97
ekil 10.35. Dz dili parametre giri penceresi Gerekli parametreler tanmlandktan sonra Close butonu seilir ve OK ile ilem tamamlanr. Kullanm iin ihtiya duyulan eleman ilgili komut ubuundan seilen ve gerekli parametreler tanmlanarak grafik ekrana dhil edilen elemann parametreleri zerinde deiiklik yaplmak istendiinde rn aacndan gerekli parametreye ift tklanarak deiiklik yaplabilir.
Helis Dili ark : Komut kullanm Bilgi Tabanl Dz Dili ark komutuna benzerdir. Dz dili iin oluturulan ablona benzer bir ablonda Helisel Dili ark iinde oluturulmutur. ekil 10.36da Helis Dili parametreleri ve ekil 10.37de Helis Dili fonksiyonlar grlmektedir.
98
ekil 10.36. Bilgi tabanl helis dili parametreleri
ekil 10.37. Helisel dili fonksiyon eitlikleri Komut kullanm Dz Dilide olduu gibidir. Gerekli geometrik eleman seimleri yapldktan sonra ekrana gelen (ekil 10.38) Helis Dili parametreler diyalog penceresinden parametre girii yaplr. Parametre penceresinde Helis As pozitif olarak tanmlanabildii gibi negatif olarak da tanmlanabilmektedir. Buradaki pozitif
99
deer helis yn olarak sol helisi temsil etmektedir, negatif deer ise helis yn olarak sa helisi temsil etmektedir.
ekil 10.38. Helis dili parametre penceresi Gerekli parametreler tanmlandktan sonra Close butonu seilir ve OK ile ilem tamamlanr. Parametreleri zerinde deiiklik yaplmak istendiinde rn aacndan gerekli parametreye ift tklanarak deiiklik yaplabilir. Bilgi Taban Rulman komutlar Sabit bilyeli rulman, Eik bilyeli rulman, Eksenel rulman, Silindirik makaral rulman,
100
ekil 10.39. Bilgi tabanl rulman komut ubuu
Sabit
bilyeli
rulman:
CATIA
ortamnda
R625
adnda
bir
ablon
oluturulmutur. Rulman tanmlamas iinde matematiksel fonksiyon ve parametreler ile birbirine uygun bir ekilde balanmtr. ekil 10.40da Sabit Bilyeli Rulman parametreleri ve ekil 10.41de Sabit Bilyeli Rulman fonksiyonlar grlmektedir.
ekil 10.40. Sabit bilyeli rulman parametreleri
ekil 10.41. Sabit bilyeli rulman fonksiyon eitlikleri Bilgi Taban Rulman Komutlar komut ubuundan R625 komutun fare ile zerine yaklaldnda komut ismi grlebilir. Komut seildiinde deerlerinde olduu gibi ekrana; geometrik elemanlarn seiminin yaplaca bir diyalog penceresi (ekil
101
10.42) gelir. Buradan; XY Plane yerine Axis XY, Line yerine X Axis, ya da Point yerine Axis Orijin seilebilir.
ekil 10.42. Sabit bilyeli rulman girdi penceresi Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca sayfa (ekil 10.43) gelir.
ekil 10.43. Sabit bilyeli rulman parametre penceresi
102
Eik bilyeli rulman: R628 adnda bir komut ablonu oluturulmutur. Komut kullanm Sabit bilyeli rulman komutuna benzerdir. ekil 10.44de Eik Bilyeli Rulman parametreleri ve ekil 10.45de Eik Bilyeli Rulman fonksiyonlar grlmektedir.
ekil 10.44. Eik bilyeli rulman parametreleri
ekil 10.45. Eik bilyeli rulman fonksiyon eitlikleri Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca men gelir (ekil 10.46).
103
ekil 10.46. Eik bilyeli rulman parametre penceresi
Eksenel rulman: R711 adnda bir komut ablonu oluturulmutur. Komut kullanm Eik bilyeli rulman komutuna benzerdir. ekil 10.47de Eksenel bilyeli rulman parametreleri ve ekil 10.48de Eksenel bilyeli rulman fonksiyonlar grlmektedir.
ekil 10.47. Eksenel bilyeli rulman parametreleri
104
ekil 10.48. Eksenel bilyeli rulman fonksiyon eitlikleri Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca men gelir (ekil 10.49).
ekil 10.49. Eksenel bilyeli rulman parametre penceresi Gerekli parametreler tanmlandktan sonra Close butonu ilem tamamlanr.
Silindirik makaral rulman: Bu tip rulman iin R5412 adl bir komut ablonu oluturulmutur. Komut kullanm Eik bilyeli rulman komutuna benzerdir. ekil 10.50de Silindirik makaral rulman parametreleri ve ekil 10.51de Silindirik makaral rulman fonksiyonlar grlmektedir.
105
ekil 10.50. Silindirik makaral rulman parametreleri
ekil 10.51. Silindirik makaral rulman fonksiyon eitlikleri Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca men gelir (ekil 10.52).
ekil 10.52. Silindirik bilyeli rulman parametre penceresi
106
Bilgi Taban Kama komutlar Kama,
ekil 10.53. Bilgi tabanl kama komut ubuu
Kama: Dierlerinde olduu gibi bu ilem iin de bir A Biimli Kama ablonu oluturulmutur. ekil 10.54de Kama parametreleri ve ekil 10.55de Kama fonksiyonlar grlmektedir.
ekil 10.54. Kama parametreleri
ekil 10.55. Kama fonksiyon eitlikleri Komut seildiinde ekrana; grafik ekran zerinden geometrik elemanlarn (Plane, Point, Line, vb.) seiminin yaplaca ekil 10.56daki bir diyalog ekran gelir. VBA Komutlarndaki gibi tekrar geometrik elemanlarn tanmlanmasna gerek duyulmadan Axis tanm yaplarak ilem gerekletirilebilmektedir.
107
ekil 10.56. Kama girdi penceresi Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca sayfa (ekil 10.57) gelir. Gerekli parametrelerin girilmesi ile ilem gerekleir.
ekil 10.57. Kama parametre penceresi Parametreleri zerinde deiiklik yaplmak istendiinde rn aacndan gerekli parametreye ift tklanarak deiiklik yaplabilir.
108
Bilgi Taban Segman komutlar Normal Tip Segman
ekil 10.58. Bilgi tabanl segman komut ubuu
Segman: CATIA ortamnda rnek bir Segman ablonu ile oluturulmutur ve bu ablonu oluturan elaman ilikili matematiksel fonksiyon ve parametreler ile birbirine uygun bir ekilde balanmtr. ekil 10.59da Segman parametreleri ve ekil 10.60da Segman fonksiyonlar grlmektedir.
ekil 10.59. Segman parametreleri
109
ekil 10.60. Segman fonksiyon eitlikleri Komut seildiinde ekrana ekil 10.61deki gibi bir diyalog sayfas gelir.
ekil 10.61. Segman girdi penceresi
110
Geometrik seim ileminden sonra tklanan Parameters butonu ile parametrelerin tanmlanaca sayfa (ekil 10.62) grntlenir.
ekil 10.62. Segman parametre penceresi Bilgi Taban Kanallar komutlar Oluturulacak kama kanallar Bilgi tabanl komutlar ile kullanlabilir ve Feature modelleme teknii kullanlmtr. Kama Kanal Segman Kanal
ekil 10.63. Bilgi tabanl kanal komut ubuu
Kama Kanal: Bilgi Taban Kanal Komutlar komut ubuundan Kama Kanal komutun fare ile zerine yaklaldnda komut ismi grlebilir. Komut seildiinde ekrana grafik ekran zerinden seim yaptrlacak geometrik elemanlarn seiminin
111
yaplaca diyalog mens gelir (ekil 10.64). Seim ileminde dikkat edilmesi gereken husus, nokta olarak seilen eleman kanaln merkezini tanmlar, dzlem ise kanaln modelden kartlaca yzeyi belirler. Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca men gelir (ekil 10.65).
ekil 10.64. Kama kanal girdi penceresi
ekil 10.65. Kama kanal parametre penceresi
112
gerekli parametreler tanmlandktan sonra Close butonu seilir ve OK ile ilem tamamlanr. Oluturulan kanal sketch zellii yerine bir unsur olarak oluturulduu iin istendiinde kanal parametreleri model aacndan ift tklamayla deitirilebilir.
Segman Kanal: Komut seildiinde ekrana grafik ekran zerinden seim yaptrlacak geometrik elemanlarn seiminin yaplaca diyalog mens gelir (ekil 10.66). Seim ileminden sonra Parameters zellii kullanlarak ekrana parametrelerin tanmlanaca men gelir (ekil 10.67).
ekil 10.66. Segman kanal girdi penceresi
113
ekil 10.67. Segman kanal parametre penceresi Oluturulan Segman kanal; Kama kanal gibi sketch zellii yerine bir unsur olarak oluturulduu iin istendiinde kanal parametreleri model aacndan ift tklamayla deitirilebilir. 10.3. CATProduct ile Modelleme (Yntem II) Katalog ile oluturulan standart elemanlar montaj dosyasna dorudan arlr ve bu dosyada parametreler deitirilebilir ve kayt edildiinde ilgili standart numarasna gre ana montaj dizinine kaydedilir. Standart kataloglar ile sistemde oluturulmu elemanlar unlardr; Dz Dili ark, Helis Dili ark, Sabit bilyeli rulman, Eik bilyeli rulman, Eksenel rulman, Silindirik makaral rulman, Kama, Segman.
Bu komutlar montaj ortamnda kullanlp kaydedildii takdirde ayr CATPart dosyas olarak elde edilir (ekil 10.68). lem uygulamasnda CATIAnn Tools mensnde
114
yer alan ktphane komutu olan Catalog Browser ile oluturulan katalog ve bunlara bal elemanlardan gerekli olan seilir. Catalog Browser komutu seildiinde ekrana gelen menden sistemde Excel yardmyla hazrlanan katalog dizininin adresi tanmlanarak elemanlar montaj ortamna arlabilir. Ekrana dhil edilen elemanlarn kendi iindeki parametrelerinin tekrar deitirilmesi gerektiinde, bu ilem montaj iinde yaplabilir.
ekil 10.68. Gelitirilen sistemin product ksm
115
Dili ark komutlar Montaj ortamnda kullanmak iin dili komutlarndan Dz Dili ark ve Helis Dili ark oluturulmutur. ekil 10.69da hazrlanan Dz Dili katalounun Excel sayfasnda hazrlan ve parametre deerleri grlmektedir.
ekil 10.69. Katalog dz dili excel sayfas Catalog Browser ile Disliler.catalog dosyas seildiinde ekrana ekil 10.70 deki men gelir.
116
ekil 10.70. Katalog dz dili snf penceresi Kullanm iin ilgili dili ark ift tklamak suretiyle snflandrldnda ekrana gelen menden (ekil 10.71) gerekli dili ark ift tklanarak seilir.
ekil 10.71. Katalog dz dili seim penceresi
117
Bu ilemden sonra seilen dili, model eksenine gre n izlemesi grafik ekranda grlr. Ayrca ilem srasnda seilen dilinin kabul iin ekil 10.72deki pencereden OK seilir, baka bir dili seimi iin ise Cancel seilir.
ekil 10.72. Katalog dz dili n izleme penceresi Ayn ilem sras Helis dili ark iin yaplabilir. ekil 10.73de Helis Dili ark katalou grlmektedir.
ekil 10.73. Katalog helis dili seim penceresi
118
Rulman komutlar Montaj Rulman ortamnda kullanmak iin; Rulman625, Rulman628, Rulman711,
Rulman5412 rulman tipleri iin komutlar oluturulmutur. Bu amala; ekil 10.74de katalounun Excel sayfasnda hazrlan ve parametre deerleri grlmektedir.
ekil 10.74. Katalog sabit bilyeli rulman excel sayfas Catalog Browser ile Rulmanlar.catalog dosyas seildiinde ekrana ekil 10.75deki men gelir.
119
ekil 10.75. Katalog rulman snf penceresi Kullanm iin ilgili rulman tipi ift tklamak suretiyle snflandrldnda ekrana gelen menden (ekil 10.76) gerekli rulman tipi ift tklanarak seilir.
ekil 10.76. Katalog sabit bilyeli rulman seim penceresi
120
Bu ilemden sonra seilen rulman, model eksenine gre n izlemesi grafik ekranda grlr. Ayrca ilem srasnda seilen rulmann kabul iin ekil 10.77deki pencereden OK seilir, baka bir rulman seimi iin ise Cancel seilir.
ekil 10.77. Katalog sabit bilyeli rulman n izleme penceresi Segman komutlar Montaj ortamnda kullanmak iin segman komutlarndan Segman471
oluturulmutur. ekil 10.78de hazrlanan Segman katalounun Excel sayfasnda hazrlan ve parametre deerleri grlmektedir.
121
ekil 10.78. Katalog segman excel sayfas Catalog Browser ile segman.catalog dosyas seildiinde ekrana ekil 10.79 daki men gelir.
122
ekil 10.79. Katalog segman snf penceresi Kullanm iin ilgili segman ift tklamak suretiyle ekrana gelen menden (ekil 10.80) segman tekrar ift tklanarak seilir.
123
ekil 10.80. Katalog segman seim penceresi Bu ilemden sonra seilen segman, model eksenine gre n izlemesi grafik ekranda grlr. Ayrca ilem srasnda seilen segmann kabul iin ekil 10.81deki pencereden OK seilir, baka bir segman seimi iin ise Cancel seilir.
ekil 10.81. Katalog segman n izleme penceresi
124
Kama komutlar Catia V5 montaj ortamnda kullanmak iin oluturulan kamann hazrlanan kama katalounun Excel sayfasnda hazrlan ve parametre deerleri ekil 10.82de grlmektedir.
ekil 10.82. Katalog kama excel sayfas Catalog Browser ile kama.catalog dosyas seildiinde ekrana ekil 10.83deki men gelir.
125
ekil 10.83. Katalog kama snf penceresi Kullanm iin ilgili kama ift tklamak suretiyle ekrana gelen menden (ekil 10.84) kama ift tklanarak seilir.
ekil 10.84. Katalog kama seim penceresi Bu ilemden sonra seilen kama, model eksenine gre n izlemesi grafik ekranda grlr (ekil 10.85).
126
ekil 10.85. Katalog kama n izleme penceresi Sistemi oluturan elemanlar; Part modellemede olduu gibi dier CATIA modllerinde de kullanlabilir. ekil 10.86da elemanlarn CATIA Assembliy modlnde kullanmna rnek gsterilmitir.
ekil 10.86. rnek montaj
127
ekil 10.87de elemanlarn CATIA Drafting modlnde kullanm gsterilmitir.
ekil 10.87. rnek teknik resim
128
11. GELTRLEN SSTEMN KULANILMASI CATIA V5 R16 yazlm altrldnda ekrana ekil 11.1deki gibi CATIAnn ana penceresi gelir. Tasarmc; buradan kullanmak istedii alma ortamna gei yapabilmektedir. Bu ilem iin standart ara ubuu veya File ana mens kullanlabilir
ekil 11.1.CATIA program ana sayfas
11.1. Tasarm Modl (CATPart) iin Sistem Ayarlar Standart ara ubuundan ya da File mensnde New komutu seildiinde ekrana CATIA alma ortam adlarnn sraland men (ekil 11.2) gelir. Bu alma da oluturulan VBA ve Bilgi tabanl komutlarnn kullanlmas iin alma ortam olarak Part seilir.
129
ekil 11.2. CATIA part alma ortam giri penceresi Bu ilemin ardndan ekrana CATIA Part Design modl gelmektedir (ekil 11.3).
ekil 11.3. CATIA tasarm ara yz VBA Komutlar VBA ile oluturulmu olan sistem komutlar iin; CATIAnn Tools ana mensnden (ekil 11.4) macros seenei tklanr.
130
ekil 11.4. VBA macros girii Alan Macros Libraries penceresinden (ekil 11.5) kullanlmak istenilen VBA seilir.
ekil 11.5. Macros vba projeleri Seilen VBA adna ift tklamann yaplmas durumunda; ekrana yeni bir sayfa gelir (ekil 11.6). Bu sayfa zerinde bulunan Run butonuna tklanmas ile de seilen VBAnn kullanc ara yz CATIA ekrannda grntlenmesi salanr (ekil 11.7).
131
ekil 11.6. VBA dosya altrma penceresi
ekil 11.7. rnek vba arayz penceresi
132
Makine Elemanlarna ynelik oluturulan VBA komutlarnn CATIA ekrannda simgesel komut (icon) olarak kullanlmas mmkndr. Bunun iin; Tools mensnden Customize seilir. Bu ilemin ardndan ekrana Customize penceresi grnr (ekil 11.8).
ekil 11.8. Customize penceresi Bu pencerede bulunan Commands sekmesi tklanr . Alan Commands sayfasndan Macos seilir ve istenilen bir ara ubuu iine ya da kullancnn tanmlayaca yeni bir ara ubuu iine srklenerek brakl. Bylelikle de; VBA komut ubuu simgesi ile komut eriimini salam olur (ekil 11.9).
133
ekil 11.9. VBAnn ikonlatrlmas Bilgi Tabanl Komutlar CATIAda para modelleme ortamnda Insert ana mensnden Instantiate From Document seenei (ekil 11.10) ile makine elemanlar iin oluturulmu olan CATPart dosyalar arlr. Kullanc buradan istedii makine eleman iin ilgili dosyay seer (ekil 11.11). Seilen dosya CATIA ekranna yklenir (rnek olarak ekil 11.12.de Sabit bilyeli rulman dosyas arlmtr).
134
ekil 11.10.Bilgi tabanl komutlarn ekrana arlmas
135
ekil 11.11. ablon dosyann seim penceresi
ekil 11.12. Bilgi tabanl komut seim ve parametre penceresi
136
Eer istenirse VBA iin yaplan ilemlerde olduu gibi bilgi tabanl komutlara ulamak iin simgesel komut ara ubuklar oluturulabilir. 11.2. rn Modelleme ve Montaj Modl (CATProduct) iin Sistem ayarlar Sistemde oluturulan Standart kataloglarn kullanlmas iin CATIA alma ortam olarak Product seilir (ekil 11.13).
ekil 11.13. CATIA product alma ortam giri penceresi Alan CATIA Product ekrannda (ekil 11.14); gelitirilen makine elemanlarna ait komutlara ulamak iin Tools ana mensnden Catalog Browser kullanlr.
ekil 11.14. CATIA montaj modl ara yz
137
Bu ilemin ardndan; CATProduct modl iin oluturulan dosyalarn grntlendii bir sayfa ekrana gelir (ekil 11.15). Bu sayfa zerinde; Current ksmnda (sol taraf) daha nce kullanlm catolog dosyalar grntlenmektedir. Kullanc isterse dorudan bu dosyalar CATIA tasarm ortamna dahil sayfann edebilmektedir. Eer ilgili makine eleman (dosyas) ilk defa kullanlacaksa bu durumda sayfann dosya ama simgesi (Browser another) kullanlmas gerekmektedir (ekil 11.16).
ekil 11.15. Katalog dosya penceresi
138
ekil 11.16. Katalog dosyas arma penceresi Bu ilemin ardndan ekrana; *.catalog dosyalarnn grntlendii bir sayfa gelir (ekil 11.17). Buradan ilgili makine eleman iin catolog dosyas seilir (rnek olarak dililer seilmitir).
ekil 11.17. Katalog dosyas seim penceresi Dililer Catologun seilmesi ile birlikte Catalog Browser sayfasnda sol tarafta dili tipleri sralanr.
139
Kullanc sralanan dili tiplerinden herhangi birini ift tklayarak kullanma aabilir (ekil 11.18). Dilinin seilmesi ile birlikte (rnek olarak Dz dili seilmitir); diliye ait catalog snf (boyutsal parametrelere gre ayrlmtr) adlar verilir (ekil 11.19).
ekil 11.18. Katalog dosyas snf seim penceresi Dili snf adna ift tklanmas ile sayfann en altnda (Catolog Browser) o dili iin parametre deerlerinden oluan bilgiler grntlenir. Kullanc; istenilen diliyi dili bilgilerini gzden geirerek (rnein; dili modl, vb.) kullanabilir.
ekil 11.19. Katalog dosyas snf arma penceresi
140
Dilinin CATIA Product ortamnda kullanm iin dili snf adna ift tklama yaplr. Gelitirilen sistemde; Makine elemanlarna ynelik olarak ekil 11.20de verilen CATIA ana mens komutlar ve ara ubuklar kullanlmaktadr.
ekil 11.20. Sistem komutlar
141
13. SONU VE NERLER 13.1. Sonular Bu tez de; bir BDT program ile rn gelitirme srecindeki retkenlii ve etkinlii arttrmak iin BDT programnn zelletirilmesi/otomasyonu ynnde almalar yaplmtr. CATIA programna ynelik olarak gelitirilen sistem; rn gelitirme srecinde kullancya ynelik birok imkan berberinde sunmaktadr: Makine imalat sanayisinde yaygn olarak kullanlan makine elemanlarnn tasarm ortamnda modellenebilmesi; oluturulan ara yz ile kolaylatrlmtr. Bylelikle; kullanc; kendi tasarm ortamnda istedii makine elemann kolaylkla modelleyebilmektedir. Karmak bir modelleme yapsna sahip makine elemanlarnn (Dili arklar, rulmanlar, vb.) oluturulmas; tasarm uzmanlarnn ve tecrbeli program kullanclarna ihtiyac azaltmaktadr. Makine elemanlarna ynelik yaplacak hesaplamalar; kullanlacak tasarm ve modelleme teknikleri; kullanclardan alnarak bilgisayara/programa verilmitir. Makine elemanlarnn ve kanal unsurlarnn hazr bir ekilde oluturularak yaplan tasarma yerletirilebilmesi; yrtlen almalara devam salamaktadr. Makine elemanlarnn oluturulmasna ynelik gelitirilen VBA diyalog
pencerelerinde kullancya iki farkl yntemin sunulmasna ve ilemlerin daha esnek yrtlmesi imkann vermektedir. Bylelikle kullanc kendine zg boyutlara sahip bir makine elemann (dili, segman, vb.) Kullanc Girii yntemi ile oluturabilmektedir. Ayrca Otomatik Parametre Girii ile de kullanc standart olan makine elemanlarnn, belirleyecei bir deerine (Rulmann i ap, vb.) gre rahatlkla oluturabilmektedir.
142
Bu alma ile oluturulmu olan elemanlar; CATIAnn btn zelliklerini kullanmaktadr. Dolays ile CATIA ile model gelitirilmesi srecindeki btn imkanlara sahiptir. Dz dili ark, helis dili ark, eksenel bilyeli rulman, sabit bilyeli rulman, eik bilyeli rulman, silindirik makaral rulman, segman ve segman kanal, kama ve kama kanal gibi elemanlar; boyutlu olarak grafik ekranda oluturulabilmektedir. Oluturulan tm elemanlarn parametreleri daha sonradan tekrar dzenlenebilir. Ayn ya da farkl sistemin deiik boyutlarndaki tiplerinin hzl tasarm yaplabilir, tasarmda ileride zerinde deiiklik yaplmas muhtemel boyutlar parametrelerle tanmlanarak, yaplacak deiikliklerin sonular teknik resim zerinde grlebilir. Bu elemanlarn oluturulmasnn otomatik olarak salanmas; tasarmda olas insan hatalarn ve zaman kaybnn azaltlmasnda ve tekrar gerektiren ilemlerden kurtarmtr. Yrtlen ilemlere ynelik olarak; otomasyon kullanlmas sayesinde zaman kazanlar elde edildii bilinmektedir. Bu almada belli bir lde otomasyon salanmtr. Dolays ile almalarn haftalk ve yllk srelere oranladnda olduka byk zaman kazanlarnn elde edilecei grlecektir. Oluturulan sistemdeki makine elemanlar manuel tasarm ile yapldnda, tasarmdaki zaman, kalite vb. alardan %80-%90 verim salar. Tasarm otomasyonu yeni kullancnn eitilme zamanlarn azaltt gibi eski kullanclarn verimini arttrmaktadr. Oluturulan elemanlar ile tasarmndaki hesap aamasn kolaylatrp, ilem sresini ksaltmaktadr. Ayrca 2 ve 3 boyutlu modelleme iin harcanacak sreyi en aza indirmektedir. Bu sayede farkl parametrelerle farkl zmlere daha kolay ve ksa srede ulalmaktadr.
143
Visual Basic, Knowledge ve Tasarm tablolar ile oluturulan elemanlarn kendi CATPart dosyalar olduu gibi bu dosyalar montaj, teknik resim, imalat ya da analiz modllerinde btnleik olarak kullanlabilir. Visual Basic ve Knowledge ile oluturulan elemanlar istenirse ara ekseninin dnda grafik ekranda istenilen konumda grntlenebilmektedir. Gelitirilen sistemin oluturduu makine elemanlar; farkl CATIA platformlarna (P1, P2, vb.) herhangi bir kayba uramadan tanabilir. Gelitirilen sistem ile; makine elemanlarnn 3 Boyutlu ve kat modelleme tekniklerine gre oluturulmas; bu elemanlarn rn gelitirme srecinde yaplacak analiz ve testlerde dorudan kullanlrln salamaktadr. CATPart sistemindeki VBA komutlar ile oluturulan makine elemanlarn her biri CATIAnn kendi modelleme komutlar ile modellene paralarla ayn zelliklere sahiptir. Dolays ile makine elemanlarna ynelik olarak CATIAnn kendi komutlar ile deiiklie gidilebilmektedir. Bununla birlikte, VBA ve Bilgi tabanl komutlar ile oluturulan elemanlar; CATIAnn dier modleri ile de kullanlabilmektedir. Bilgi Taban ile oluturulan elemanlarn parametreler zellii unsur (feature) eklinde oluturulmutur. Dolays ile CATIA ekranndaki rn aacnda; sadece elamann parametre deerleri grlmektedir. Model zerinde; bu parametre deerleri ile deiiklik yaplabilir. CATPart sistemindeki VBA komutlar ile oluturulan makine elemanlarn her biri iin girdi olarak kullancdan; plane(dzlem), line(doru), point(nokta) istemektedir. Bilgi tabanl sistemde ise bu geometri tiplerinin yan sra ekranda var olan eksen takm kullanlarak plane yerine XY, YZ, XZ dzlemleri, Line yerine X, Y, Z Axis, Point yerine Axis orijin seilerek ilem hzlandrlabilir. CATProduct ile modelleme ile oluturulan standart makine elemanlarn her biri montaj modelleme ortamnda katalog numarasna gre hzl bir ekilde dorudan
144
arlr ve bu dosyada parametreler deitirilebilir ve kayt edildiinde ilgili standart numarasna gre ana montaj dizinine kaydedilir. Makine elemanlarnn ekranda oluturulan modelleri; veri paylam teknikleri ile (Grafik standartlar; IGES, SAT, STEP, vb.) deiik BDT sistemleri arasnda kullanlabilir. 13.2. neriler Sisteme dahil edilmi olan makine elemanlarnn says ve tipi artrlabilir. Makine elemanlarna ynelik olarak sisteme; uzman bilgilerine dayal kullanc ynlendirmeleri eklenebilir. Uzaman sistemler kullanlarak; zerinde allan modelin herhangi bir yerinde kullanlmas gereken makine elemanlarnn otomatik olarak setirilmesi salanabilir. Tasarm ekrannda oluturulan makine eleman zerinde yaplacak deiikler iin dnyadaki standart katalog bilgileri ile etkileimli bir ara yz gelitirilebilir. Dolays ile kullanc; piyasada bulamayaca bir eleman sistemden oluturmasn isteyemeyecektir. Kullancya yardmc tablolar grsel olarak sunulabilir.
145
KAYNAKLAR 1. Kaftanolu, B., Bilgisayar destekli tasarm nedir, ATSO Dergisi, 17:183, (1991). 2. akr, C., Bilgisayar destekli tasarmda geometrik modelleme teknikleri ve kat modelleme teknii, Mhendis ve Makine Dergisi, 33: 7-11, (1991). 3. Myung, S., Han S., Knowledge based parametric design of mechanical products based on configuration design method, Korea Advanced Institute of Science and Technology, South Korea, (2001). 4. Halkac. H., Seluk, Yiit. O., Parametrik Tasarm Ve Solidworks CAD Program le Bir Uygulama, M.hendis ve Makine, 45: 537, (2004). 5. Janitza. D., Irlinger. F., Software Tools For Supported Cad-Modeling Of Mass Customization Products, Technische Universitaet Muenchen, Garching, Deutschland , 2004 6. Hefeng. B., M. Savage., R. J. Knorr., 1985, Computer Modeling of Rack Generated Spur Gears, Mechanism and Machine Theory, 20(4):351360, (1985). 7. Rao. C.,R.,M., Muthuveerappan. G., Finite Element Modeling and Stres Analysisi of Helical Gear Teeth, Computers and Structers, 49(6) : 10951106, (1992). 8. Arkan. M., A., S., Tamar. T., Tooth Contact and 3-D Stress Analysis of Involute Helical Gears. Proceedings the ASME 6th International Power Transmission and Gearing Conference, Prentice Hall ,256-301, (1992). 9. Akkurt. M., ENGN. ., Silindirik Helisel Dili arklarn Autocad ortamnda ADS ile nteraktif Tasarm. 6. Uluslararas Makine Tasarm ve malat Kongresi, ODT, Ankara, 463-471, (1994). 10. Fetvac. M.,C., Ansys Sonlu Elemanlar Analiz Program ile Dz Dili arklarn Modellenmesi, Mhendislik ve Makine Dergisi, 40: 41-44, (1999). 11. Fetvac. M., C., mrak C., E., Dz Dili ark Grsel Materyallerinin Bilgisayar Ortamnda Elde Edilmesi, Mhendis ve Makina, 44:48-51, 2003. 12. Pekirciolu, N., Otomasyon ve Entegre Kalite Kontrolu, Verimlilik Dergisi, 15-19, (1992). 13. Yeralan, S., IIK, C., Nisan, Robotlu retim Seenek mi? Zorunluluk mu?, Sanayi Mhendislii Dergisi, 35: 26-28, (1994).
146
14. Dimarogonas, A., D., Computer Aided Machine Design Prentice Hall, January 1989. 15. Mftolu, S. , , CAD/CAM/CAE Yazlm Seiminde Yeni Kriterler, Mhendis ve Makine Dergisi, 26:34 (1999). 16. Bodur, A., CAD Sistem Seiminin ncesi, Stratejisi ve Yntemleri, 4. Ulusal Makine Tasarm ve malat Kongresi Notlar, ODT, Ankara, 16-19, (1990). 17. akr, C., Bilgisayar destekli tasarmda geometrik modelleme teknikleri ve kat modelleme teknii, Mhendis ve Makine Dergisi, 33: 7-11, (1991). 18. Kaya., N., , Kurgu Planlama ve Moduler Aparat Tasarmnda Unsur Kullanm, Doktora Tezi, Uluda niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Bursa, 24-26, (1999). 19. Brkl, A., Unsur Tabanl Modellemede Kullanlan eitli Unsur Tanma Teknikleri. Mhendis ve Makine Dergisi, 39:35-47, (1998). 20. Utanr, ., Unigraphics NX2 Mekanik Modelleme ve Montaj, Asil Yayn Datm, Ankara, 24, (2005). 21. Akkurt, M., Makine Elemanlar 2, Birsen Yaynevi, stanbul, 85-88, (1990) 22. Bac, M., Makine Teknik Resmi, Milli Eitim Basmevi, Ankara, 126128, (1994). 23. Dzgn, D., Uygulanm Makina Elemanlar, Birsen Yaynevi, Ankara, 103, (2001). 24. zda, N., Gedikta M., Teknik Resim, stanbul Teknik niversitesi Makinea Fakltesi Ofset Atlyesi, stanbul, 144-151, (1981). 25. Fischer, U., Tabellenbuch Metall, VERLAG EUROPA-LEHRMIT Nourney, Vollmer GmbH Co, Berlin, 58-60, (1992). 26. zl, A., H., zl. S., Makina Resmi ve Elemanlar, Ankara, 26-30, (1986). 27. Karaglle. ., Pala Z., Microsoft Visual Basic 6.0, Trkmen Kitabevi, stanbul, 203-207, (2001). 28. Uysal., M, Visual Basic 6.0 le Yazlm Gelitirme, Beta Basm YaymDatm, stanbul, 122-125, (1999).
147
29. Trk Standartlar Enstits, 1973, TS 1440, Ankara, 101, (1970).
148
EKLER
149
EK-1 VBA ile dili ark uygulamalar Uygulama 1 Dz Dili ve Helis Dili arklar CATPart sayfa sfrna gre hazrlandndan Helis Dili ark iin dilinin merkez noktasnn tanmlanmas gerekir. Reference Elements ara ubuundan Point komutuna girilir (ekil 1.1).
ekil 1.1. Catia reference elements Ekrana gelen pencereden (ekil 1.2) Point Type-> Coordinates ve Axis System-> Absolute Axis System olarak seilir.
ekil 1.2. Catia nokta tanmlama penceresi Koordinatlar X=0, Y=0, Z=0 olarak tanmlanarak nokta oluturulur (ekil 1.3).
150
EK-1 (Devam) VBA ile dili ark uygulamalar
ekil 1.3. Oluturulan nokta 1 VBA Dili Komutlarndan Dz Dili ark ikonu seilir (ekil 1.4)
ekil 2.4. Seilen vba helis dili komutu komut seildiinde ekrana Helis Dili diyalog pencere gelir (ekil 1.5).
ekil 1.5. Seilen vba helis dilinin penceresi
151
EK-1 (Devam) VBA ile dili ark uygulamalar Bu pencereden girdileri yapmak iin kullanc tarafndan oluturulan nokta Merkez Seimi butonu ile yaplr (ekil 1.6).
ekil 1.6. Nokta yakalama penceresi Daha sonra ilem tipinin seilecei Parametreler blmnden Kullanc Girili Parametre zellii seilir (ekil 1.7)
ekil 1.7. Parametre seim dialou

Kavrama As=20 Modl=2,5 Genilik=49 mm Kama Genilii=3 mm Kademe Boyu=4 Delik ap=25 mm Di Says=38 Helis As=-18 (sol helis) Kama Ykseklii=3 mm Kademe Yarap=25 mm
Parametre deerleri tanmlanp UYGULAYIN butonu seildiinde grafik ekranda ekil 1.8deki gibi bir dili modeli oluturulur.
152
EK-1 (Devam) VBA ile dili ark uygulamalar Oluturulan Helis Dilinin helis as deiiklii iin; CATIA rn aacnda bulunan Parameters altndaki Helis As ift tklanr. Helis As=15 olarak girildiinde a deeri ve helis yn deitirilmi olur (ekil 1.9).
ekil 1.8. Vba ile oluturulan helis dili modeli
153
ekil 1.9. Helis asnn tekrar deitirilmesi Uygulama 2

Dili Tipi Dz Dili Girilen Parametreler Kavrama As=20 Modl=2 Genilik=17 mm Kama Genilii=2,3 mm Kama Boyu=4 mm Delik Yarap=6 mm Di Says=23 Kama Ykseklii=14,5 mm Kama Yarap=13 mm
Girdiler Absolute(Mutlak) YZ Dzlemi Absolute(Mutlak) XY Dzlemi Absolute(Mutlak) XZ Dzlemi
Parametre Seimi Kullanc Girili
154
ekil 1.10. Seilen vba dz dilinin penceresi Uygulama Sonucu
ekil 1.11. VBA ile oluturulan dz dili modeli
155
EK-1 (Devam) VBA ile dili ark uygulamalar Parametre Deiimi
ekil 1.12. Di says ve geniliin tekrar deitirilmesi Uygulama 3

Dili Tipi Dz Dili Parametre Seimi Otomatik Parametre Girilen Parametreler Absolute(Mutlak) YZ Dzlemi Absolute(Mutlak) XY Dzlemi Absolute(Mutlak) XZ Dzlemi Delik Yarap = 7 Otomatik seilen parametreler Kavrama As=20, Modl=2, Genilik=21, Kama Genilii=2,3mm , Kama Boyu=4 mm, Di Says=25, Kama Ykseklii=16,5mm, Kama Yarap=16mm)
Girdiler
156
EK-1 (Devam) VBA ile dili ark uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 1.13. Vba otomatik parametre ile oluturulan dz dili modeli Uygulama 4
Dili Tipi Helisel Dili Otomatik seilen parametreler Kavrama As=20, Modl=1,5, Genilik=53 mm, Parametre Seimi Otomatik Parametre Kama Genilii=3 mm, Kademe Boyu=4 mm, Di Says=63, Girilen Parametreler Delik Yarap=32 Helis As=-18 (sa helis), Kama Ykseklii=3 mm, Kademe Yarap=29 mm
157
EK-1 (Devam) VBA ile dili ark uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 1.13. Vba otomatik parametre ile oluturulan helis dili modeli
158
EK-2 Knowledge Based Engineering ile dili ark uygulamalar Uygulama 1

Dili Tipi Dz Dili Girdiler Absolute(Mutlak) YZ Dzlemi ya da Axis YZ Plane Absolute(Mutlak) XY Dzlemi ya da Axis XY Plane Absolute(Mutlak) XZ Dzlemi ya da Axis XZ Plane Tanmlanan Parametreler Kavrama As=20 Di Says=36 Modl=2,25 Genilik=32 mm Kademe ap=25 mm Kademe Boyu=6 mm Delik Yarap=14 mm Kama Genilii=2,9 mm Kama ap Kamaykseklii=30mm
ekil 2.1. Seilen bilgi tabanl dz dilinin penceresi
159
EK-2 (Devam) Knowledge Based Engineering ile dili ark uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 2.2. Bilgi taban ile oluturulan dz dili modeli Uygulama 2

Dili Tipi Helisel Dili Tanmlanan Parametreler Kavrama As=20 Di Says=54 Girdiler Absolute(Mutlak) YZ Dzlemi ya da Axis YZ Plane Absolute(Mutlak) XY Dzlemi ya da Axis XY Plane Absolute(Mutlak) XZ Dzlemi ya da Axis XZ Plane Modl=1,5 Genilik=65 mm Helis As=8 Delik ap=20 mm Kama Genilii=2,9 mm Kama Ykseklii=3,5 mm Kademe Yarap=25 mm Kademe Boyu=6 mm
160
EK-2 (Devam) Knowledge Based Engineering ile dili ark uygulamalar
ekil 2.3. Seilen bilgi tabanl helis dilinin penceresi Uygulama Sonucu
ekil 2.4. Bilgi taban ile oluturulan helis dili modeli
161
EK-3 Katalog sistemi dili uygulamalar Uygulama 1 Dili tipi Dz Dili DD1 Seilen Dili Numaras
Uygulama Sonucu
ekil 3.1. Katalog ile oluturulan dz dili modeli Uygulama 2 Dili tipi Helisel Dili HD28 Seilen Dili Numaras
162
EK-3 (Devam) Katalog sistemi dili uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 3.2. Katalog ile oluturulan helis dili modeli
163
EK-4 VBA rulman uygulamalar Uygulama 1

Rulman Tipi Sabit Bilyeli Rulman Parametre Seimi Kullanc Girili Parametre Girilen Parametreler D ap=80 mm ap=40 mm Genilik=18 mm Yarap=1.2 mm
Girdiler Dzlem 1-> ZX Dzlemi Dzlem 2-> XY Dzlemi Merkez nokta-> X=10, Y=-25, Z=32 Doru yn-> Z yn
ekil 4.1. Seilen vba sabit bilyeli rulman penceresi
164
EK-4 (Devam) VBA rulman uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 4.2. Vba ile oluturulan sabit bilyeli rulman modeli 1 Uygulama 2
Rulman Tipi Sabit Bilyeli Rulman Dzlem 1-> XY Dzlemi Dzlem 2-> XZ Dzlemi Merkez nokta-> X=10, Y=-25, Z=32 Doru yn-> Y yn Girdiler Parametre Seimi Kullanc Girili Parametre Tanmlanan Parametreler D ap=80 mm ap=40 mm Genilik=18 mm Yarap=1.2 mm
165
ekil 4.3. Vba ile oluturulan sabit bilyeli rulman modeli 2 Parametre Deiimi
ekil 4.4 Sabit bilyeli rulman parametrelerinin tekrar deitirilmesi
166
EK-4 (Devam) VBA rulman uygulamalar Uygulama 3

Rulman Tipi Sabit Bilyeli Rulman Dzlem 1-> XY Dzlemi Dzlem 2-> YZ Dzlemi Merkez nokta-> X=0, Y=0, Z=0 Doru yn-> X yn Girdiler Parametre Seimi Otomatik Parametre Tanmlanan Parametreler ap=50 mm Seilen otomatik parametreler D ap=90 mm, Genilik=20 mm, Yarap=1.2 mm
Uygulama Sonucu
ekil 4.5. Vba otomatik parametre ile oluturulan sabit bilyeli rulman modeli
167
EK-4 (Devam) VBA rulman uygulamalar Uygulama 4

Rulman Tipi Eik Bilyeli Rulman Parametre Seimi Kullanc Girili Parametre Girilen Parametreler D ap=100 mm ap=55 mm Genilik=33.2 mm Radys=2.5 mm D Radys=2.5 mm
Girdiler Dzlem 1-> YZ Dzlemi Dzlem 2-> ZX Dzlemi Merkez nokta-> X=100, Y=50, Z=-100 Doru yn-> Y yn
ekil 4.6. Seilen vba eik bilyeli rulman penceresi
168
ekil 4.7. Vba ile oluturulan eik bilyeli rulman modeli Uygulama 5 Rulman Tipi Eik Bilyeli Rulman Dzlem 1-> YZ Dzlemi Dzlem 2-> ZX Dzlemi Merkez nokta-> X=100, Y=50, Z=100 Doru yn-> Y yn Girdiler Parametre Seimi Otomatik Parametre ap=15 mm Girilen Parametreler Seilen otomatik 1 numaral parametreler (D ap=35 mm, Genilik=11 mm, Radys=1 mm, D Radys=1.5 mm)
169
ekil 4.8. Vba otomatik parametre ile oluturulan eik bilyeli rulman modeli Uygulama 6 Rulman Tipi Eksenel Bilyeli Rulman Dzlem 1-> XZ Dzlemi Dzlem 2-> YZ Dzlemi Merkez nokta-> X=100, Y=50, Z=-100 Doru yn-> -X yn Girdiler Parametre Seimi Kullanc Girili Parametre D ap=28 mm ap=11 mm Genilik=11 mm Radys=1 mm Girilen Parametreler
170
EK-4 (Devam) VBA rulman uygulamalar
ekil 4.9. Seilen vba eksenel bilyeli rulman penceresi Uygulama Sonucu
ekil 4.10. Vba ile oluturulan eksenel bilyeli rulman modeli
171
EK-4 (Devam) VBA rulman uygulamalar Uygulama 7 Rulman Tipi Silindirik Makaral Rulman Dzlem 1-> YZ Dzlemi Dzlem 2-> XZ Dzlemi Merkez nokta-> X=100, Y=50, Z=-100 Doru yn-> Y yn Girdiler Parametre Seimi Otomatik Parametre Girilen Parametreler ap=45 mm Seilen otomatik 7 numaral parametreler (D ap=85 mm, Genilik=23 mm, Radys=, D Radys=2 mm)
ekil 4.11. Seilen vba silindirik makaral rulman penceresi
172
ekil 4.12. Vba otomatik parametre ile oluturulan silindirik makaral rulman
173
EK-5 Knowledge Based Engineering ile rulman uygulamalar Uygulama 1 Knowledge ile rnek bir Eksenel Bilyeli Rulman oluturmak iin; File->New komutu ile yeni bir CATPart dosyas alr. Reference Elements ara ubuundan Point komutuna girilir. Eksenel Bilyeli Rulmann merkezi grafik ekran zerinde sayfa sfrnda oluturulabildii gibi kullancnn girdii istenilen nokta koordinatlarnda da oluturulabilir. Koordinatlar X=45, Y=15, Z=-6 olarak tanmlanarak nokta oluturulur (ekil 5.1).
ekil 5.1. Oluturulan nokta 2 Reference Elements ara ubuundan Line komutuna girilir (ekil 12.33). Line Type>Point-Direction olarak seilir.
174
EK-5 (Devam) Knowledge Based Engineering ile rulman uygulamalar
ekil 5.1. Catia izgi oluturma penceresi Point olarak nceden oluturulan nokta, Direction olarak Rulman dik olarak konumlandrmasnda kullanlan eksen seilir (Y Axis) (ekil 5.2).
ekil 5.2. Oluturulan izgi Reference Elements ara ubuundan Plane komutuna girilir (ekil 5.3).
175
ekil 5.3 Catia dzlem oluturma penceresi Plane Type olarak Parallel Through seilir. Reference olarak daha nceden oluturulan ve douruya dik dzlem ekseni seilir (XZ Dzlemi), Point olarak ise izilen nokta seilir, daha sonra oluturulan dzleme dik ve izgiye teet dier dzlem tanmlanr (YZ Dzlemi). Burada dikkat edilecek husus; nokta, izgi ve dzlemler tanmlanan nokta ile btnleik olmaldr (ekil 5.4).
ekil 5.4. Oluturulan dzlemler Bilgi Tabanl Rulman Komutlarndan R711 ikonu seilir (ekil 5.5).
ekil 5.5. Seilen bilgi tabanl rulman komutu
176
EK-5 (Devam) Knowledge Based Engineering ile rulman uygulamalar Komut seiminden sonra girdilerin yaplaca ekil 5.6daki pencere gelir.
ekil 5.6. Bilgi tabanl rulman girdi penceresi Bu pencere yardmyla istenilen girdiler grafik ekran zerinde yaplr (ekil 5.7).
a) ekil 5.7. Seim elemanlar
b)
Pencere zerindeki Parametrers zellii kullanlarak Eksenel Bilyeli Rulmann parametre deerleri tanmlanr (ekil 5.8).
177
ekil 5.8. Seilen bilgi tabanl r711 parametre penceresi Paremeters ap=15 mm D ap=30 mm Genilik=12 mm Radys=1 mm
Close butonu ile pencereden klarak Preview zellii ile modelin ekran zerindeki durumu incelenir ve ilem onaylanr (ekil 5.9).
178
ekil 5.9. Bilgi taban ile oluturulan r711 modeli Model zerinde deiiklik yaplmak istendiinde CATIA rn aacnda rulman eleman iin oluturulan R711 altndaki ilgili parametrede deiiklik yapmak iin Radys Deeri ift tklanr (ekil 5.10).
ekil 5.10. R711 parametrelerinin tekrar deitirilmesi Ekrana gelen pencereden Radys deeri=0.2 olarak girildiinde modeldeki deiiklik ekil 5.11deki gibi olacaktr.
179
ekil 5.11. Parametreleri deitirilen model Uygulama 2 Rulman Tipi Sabit Bilyeli Rulman (R625) Birinci Dzlem-> YZ Dzlemi ya da Axis XZ Plane kinci Dzlem-> XZ Dzlemi ya da Axis YZ Plane Rulman Merkezi-> X=100, Y=50, Z=100 ya da Axis Origin Rulman Yn-> Y yn ya da Axis Y Girdiler Girilen Parametreler D ap=47 mm ap=20 mm Genilik=14 mm Radys=1 mm
180
ekil 5.12. Seilen bilgi tabanl r625 parametre penceresi Uygulama Sonucu
ekil 5.13. Bilgi taban ile oluturulan r625 modeli Uygulama 3 Rulman Tipi Eik Bilyeli Rulman (R628) Birinci Dzlem-> YZ Dzlemi ya da Axis XZ Plane kinci Dzlem-> XZ /Axis YZ Plane Rulman Merkezi-> X=100, Y=50, Z=-100 ya da Axis Origin Rulman Yn-> Y yn ya da Axis Y Girdiler Girilen Parametreler ap=15 mm D ap=35 mm Genilik=13 mm D Radys=0.5 mm Radys=0.5 mm
181
ekil 5.14. Seilen bilgi tabanl r628 parametre penceresi Uygulama Sonucu
ekil 5.15. Bilgi taban ile oluturulan r628 modeli
182
EK-6 Katalog sistemi rulman uygulamalar Uygulama 4 Rulman Tipi Sabit Bilyeli Rulman (R625) SBY6208 Seilen Rulman Numaras
Uygulama Sonucu
ekil 6.1. Katalog ile oluturulan r625 modeli Uygulama 5 Rulman Tipi Rulman5412 SMY2208 Seilen Rulman Numaras
183
EK-6 (Devam) Katalog sistemi rulman uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 6.2. Katalog ile oluturulan r5412 modeli
184
EK-7 VBA segman uygulamalar Uygulama 1 Segman Tipi Segman Normal Tipi Parametre Seimi Kullanc Girili Parametre
Girdiler Dzlem -> YZ Dzlemi Merkez nokta-> X=75, Y=-3, Z=-25 Doru yn-> Y yn
Girilen Parametreler D ap=13 mm Segman Az Genilii=3.8 mm ap=16.2 mm Segman Yuvas ap=1.7 mm Radyal Kalnlk=2.3 mm Segman Kalnl=1 mm
ekil 7.1. Seilen vba segman penceresi
185
EK-7 (Devam) VBA segman uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 7.2 Vba ile oluturulan segman modeli
186
EK-8 Knowledge Based Engineering ile segman uygulamalar Uygulama 1 Segman Tipi N.Segman Girilen Parametreler Girdiler Dzlem -> XY Dzlemi ya da Axis XY Plane Merkez nokta-> X=0, Y=0, Z=0 ya da Axis Origin Doru yn-> X yn ya da Axis X D ap=20 mm ap=19 mm Segman Yuvas ap=2 mm Radyal Kalnlk=2.6 mm Segman Az Genilii=4 mm Segman Kalnl=1 mm
ekil 8.1. Seilen bilgi tabanl segman parametre penceresi
187
EK-8 (Devam) Knowledge Based Engineering ile segman uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 8.2 Bilgi taban ile oluturulan segman modeli
188
EK-9 Catolog (CATProduct) segman uygulamalar Uygulama 1 CATIA ana mensnden; File->New komutu ile yeni bir CATProduct alma ortam alr. Ekrana gelen CATProduct sayfasndan; Tools->Catalog Browser komutu seildiinde ekrana Catalog Browser penceresi gelir. Bu pencere zerinde bulunan Browse another catalog butonu ile kullanlacak segman katalog dosyalar gsterilir (ekil 9.1).
ekil 9.1. Seilen segman katalou Seilen dosyaya ift tklanr. Ekrana; segmanlarn boyutlandrlmasna gre sralandrlm segman adlar gelir (ekil 9.2).
189
EK-9 (Devam) Catolog (CATProduct) segman uygulamalar
ekil 9.2. Seilen segman snf penceresi Buradan segman adna ift tklandnda Standart segman lleri ekrana gelir ve devamnda; segmann ekranda modeli oluur (ekil 9.3).
ekil 9.3. Katalog ile oluturulan segman modeli
190
EK-10 VBA segman uygulamalar Uygulama 1 Kama Tipi A Biimli Kama Parametre Seimi Otomatik Parametre Girilen Parametreler Kama Ykseklii=3 mm Seilen otomatik 2 numaral parametreler (Kama Genilii=3 mm, Kama Boyu=36 mm)
Girdiler Dzlem -> YZ Dzlemi Merkez nokta-> X=0, Y=20, Z=0 Doru yn-> X yn
ekil 10.1. Seilen vba kama penceresi
191
EK-10 (Devam) VBA segman uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 10.2. Vba ile oluturulan kama modeli
192
EK-11 Knowledge Based Engineering ile kama uygulamalar Uygulama 1 Kama Tipi A Biimli Kama Girilen Parametreler Girdiler Dzlem -> YZ Dzlemi ya da Axis YZ Plane Merkez nokta-> X=75, Y=-30, Z=-25 ya da Axis Origin Doru yn-> Y yn ya da Axis Y Kama Ykseklii=5 mm Kama Boyu=30 mm Kama Genilii=5 mm
ekil 11.1. Seilen bilgi tabanl kama parametre penceresi Uygulama Sonucu
ekil 11.2 Bilgi taban ile oluturulan kama modeli
193
EK-12 Katalog sistemi kama uygulamalar Uygulama 1 Kama Seilen Rulman Numaras 2x2x20
Uygulama Sonucu
ekil 12.1. Katalog ile oluturulan kama modeli
194
EK-13 Knowledge Based Engineering ile kanal uygulamalar Uygulama 1 Kanal Tipi Segman Kanal Girilen Parametreler Girdiler Dzlem -> XY Dzlemi ya da Axis XY Plane Kanal dn yn-> X yn ya da Axis X Kanal balang l yzeyi-> Face Segman Kanal Genilii=12 mm Kanal Yarap=28 mm Kanal Konum ls=15 mm
ekil 13.1. Seilen bilgi tabanl segman kanal parametre penceresi
195
EK-13 (Devam) Knowledge Based Engineering ile kanal uygulamalar Uygulama Sonucu
ekil 13.2 Bilgi taban ile oluturulan segman kanal Uygulama 2 Kanal Tipi Kama Kanal Girilen Parametreler Girdiler Dzlem -> XY Dzlemi ya da Axis XY Plane Kanal yn-> X Yn Merkez nokta-> X=90, Y=0, Z=49 Kama Kanal Genilii=8 mm Kama Kanal Boyu=25 mm Kama Kanal Derinlii=5 mm
196
EK-13 (Devam) Knowledge Based Engineering ile kanal uygulamalar
ekil 13.3. Seilen bilgi tabanl kama kanal parametre penceresi Uygulama Sonucu
ekil 13.4. Bilgi taban ile oluturulan kama kanal
197
EK-14 Otomasyon sistem uygulamas Uygulama 1 Bu uygulamada kullanlan makine elemanlar yukarda anlatlan uygulamalarla oluturulmutur. Elde edilen makine elemanlar montaj ortamnda bir araya getirilmitir (ekil 14.1.). Modeli oluturan elamanlarn parametreleri rn aacndan ift tklayarak deiiklik yaplabilir.
ekil 14.1 Sistemi oluturan elemanlarn bir model zerinde uygulanmas
198
ZGEM Kiisel Bilgiler Soyad, ad Uyruu Doum tarihi ve yeri Medeni hali Telefon Faks e-mail Eitim Derece Lisans Lise Deneyimi Yl 2005-2007 Yabanc Dil ngilizce Yaynlar 1. Glesin, M., Gll, A., Utanr, ., 2003,Unigraphics NX le Modelleme, Asil Yayn Datm, Ankara. 2. Utanr, ., 2005,Unigraphics NX 2 Mekanik Modelleme ve Montaj, Asil Yayn Datm, Ankara. Hobiler Basketbol, Yzmek.
: UTANIR, brahim : T.C. : 01.01.1980 Bursa : Bekar : 0 (224) 342 01 38 : : ibrahimutanir@yahoo.com. Eitim Birimi Gazi niversitesi Talal retim retmenlii Blm Tophane E.M.L Yer BLTM Bilgisayar Destekli Tasarm ve retim San. Tic. Ltd. ti. Mezuniyet tarihi 2003 1997 Grev CAD/CAE/CAM Danman

Catia Ortaminda Makina Elemanlari Ile Tasarimda Otomasyon

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Catia Ortaminda Makina Elemanlari Ile Tasarimda Otomasyon

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CATIA ORTAMINDA MAKNA ELEMANLARI LE TASARIMDA OTOMASYON

YKSEK LSANS TEZ MAKNA ETM

GAZ NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

UBAT 2007 ANKARA

r. Grv. Dr. Yunus KAYIR Tez Yneticisi

Helis dili parametre penceresi....99

ekil 2.1. Gelitirilen uzman tasarm sistemi

ekil 2.4. Kat modelde kullanlan ller

ekil 2.7. Excel sayfas

ekil 2.8. Rulman seiminde kullanlan form

ekil 4.1. Tasarm srecinde Sandorun Y-ekilli yaps [14]

ekil 6.1. Evolvent erisi [22]

ekil 6.2. Helis dili arklarn kinematik ve geometrik bantlar [23]

ekil 6.6. Dz konik dili ark

D, Rulman d ap d, Rulman i ap B, Rulman genilii r, Rulman kesit yarap

D, Rulman d ap D1, Rulman i ap B, Rulman genilii r, Rulman kesit radyus

ekil 6.17. Kama rnei

ekil 6.19. Kama eitleri [26]

ekil 6.21. Segman lleri

ekil 7.1 Otomasyon gelitirme adm

GDL Genworks, 2001.

ekil 9.4.Visual basic editor

ekil 9.8. Tasarm tablosu edit table

ekil 9.10. Makro ktphane penceresi

ekil 9.16.rnek model kullanc ara yz

ekil 10.1. Dili izimi iin kullanlan evolvent erisi

ekil 10.4.Gelitirilen sistemin catpart ksm

ekil 10.5. VBA dili modelleme ara ubuu

ekil 10.8. rnek dz dili modeli

ekil 10.12. Sabit bilyeli rulman standart seim mens

ekil 10.16. Eik bilyeli rulman diyalog penceresi

ekil 10.17. Eksenel bilyeli rulman diyalog penceresi

ekil 10.21. Kama standart seim mens

ekil 10.24. Oluturulan kama modeli Segman Normal Tip Segman

ekil 10.25. Segman ara ubuu

ekil 10.27. Segman standart seim mens

ekil 10.30. Oluturulan segman modeli

ekil 10.31. Bilgi tabanl dili ara ubuu

ekil 10.32. Dz dili parametreleri

ekil 10.36. Bilgi tabanl helis dili parametreleri

ekil 10.39. Bilgi tabanl rulman komut ubuu

ekil 10.40. Sabit bilyeli rulman parametreleri

ekil 10.43. Sabit bilyeli rulman parametre penceresi

ekil 10.44. Eik bilyeli rulman parametreleri

ekil 10.46. Eik bilyeli rulman parametre penceresi

ekil 10.47. Eksenel bilyeli rulman parametreleri

ekil 10.50. Silindirik makaral rulman parametreleri

ekil 10.52. Silindirik bilyeli rulman parametre penceresi

Bilgi Taban Kama komutlar Kama,

ekil 10.53. Bilgi tabanl kama komut ubuu

ekil 10.54. Kama parametreleri

Bilgi Taban Segman komutlar Normal Tip Segman

ekil 10.58. Bilgi tabanl segman komut ubuu

ekil 10.59. Segman parametreleri

ekil 10.61. Segman girdi penceresi

ekil 10.63. Bilgi tabanl kanal komut ubuu

ekil 10.64. Kama kanal girdi penceresi

ekil 10.65. Kama kanal parametre penceresi

ekil 10.66. Segman kanal girdi penceresi

ekil 10.68. Gelitirilen sistemin product ksm

ekil 10.71. Katalog dz dili seim penceresi

ekil 10.73. Katalog helis dili seim penceresi

ekil 10.76. Katalog sabit bilyeli rulman seim penceresi

ekil 10.81. Katalog segman n izleme penceresi