ELEKTRK KUVVETL AKIM TESSLER YNETMEL BRNC BLM Ama, Kapsam, Dayanak, Uygulama ve Tanmlar Ama ve kapsam Madde

1- Bu Ynetmelik, elektrik kuvvetli akm tesislerinin kurulmasnn,iletilmesinin ve bakmnn can (insan hayat) ve mal emniyeti bakmndan gvenlikle yaplmasna ilikin hkmleri kapsar. Aadaki tesisler bu Ynetmeliin kapsamna girmez: - Elektrik Tesisleri Ynetmelii kapsamndaki tesisler, - Elektrikle ileyen tatlara ilikin besleme ve cer hatlar, - Maden iletmelerindeki elektrik tesisleri. Ancak, elektrikle ilgili teki ynetmeliklerde kart bir hkm bulunmadka bu Ynetmelik hkmleri uygulanr. lgili Trk standartlar bu Ynetmeliin tamamlayc ekidir. Ynetmelikte bulunmayan hkmler iin EN, HD, IEC, VDE gibi standartlar gz nne alnr. elimeler durumunda sralamaya gre ncelik verilir. Herhangi bir tesisin bu Ynetmelik kapsamna girip giremeyecei konusunda bir kararszlk ortaya karsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn bu konuda verecei karar geerlidir. Dayanak Madde 2- Bu Ynetmelik, 3154 sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanunun 28 inci maddesine gre hazrlanmtr. Uygulama Madde 3- Bu Ynetmelik yeni kurulacak tesislere ve kurulu tesislerde deiiklie urayacak ksmlara uygulanr. Bu Ynetmeliin herhangi bir maddesinin uygulanmas yerel koullar nedeniyle zorluklar, yada teknik gelimeyi nleyecek durumlar ortaya karrsa, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'na yaplacak gerekeli bavuru zerine, Bakanlk yalnzca o bavuru iin sz konusu maddenin uygulanmamasna izin verebilir. Tanmlar Madde 4- Tanmlar; genel tanmlar, elektrik tesislerinde ar gerilimlere ilikin tanmlar, hava hatlarna ilikin tanmlar, kablo ebekelerine ilikin tanmlar olmak zere drde ayrlmtr. a) Genel tanmlar: 1) Elektrik kuvvetli akm tesisleri: nsanlar, dier canllar ve eyalar iin baz durumlarda (yaklama, dokunma vb.) tehlikeli olabilecek ve elektrik enerjisinin retilmesini, zelliinin deitirilmesini, biriktirilmesini, iletilmesini, datlmasn ve mekanik enerjiye, a, kimyasal enerjiye vb. enerjilere dntrlerek kullanlmasn salayan tesislerdir. 2) Alak gerilim: Etkin deeri 1000 volt ya da 1000 voltun altnda olan fazlar aras gerilimdir. 3) Yksek gerilim: Etkin deeri 1000 voltun stnde olan fazlar aras gerilimdir. 4) Tehlikeli gerilim: Etkin deeri, alak gerilimde 50 voltun stnde olan, yksek gerilimde hata sresine bal olarak deien gerilimdir. 5) letme eleman: Elektrik enerji tesislerini oluturan generatr, motor, kesici, ayrc, anahtarlama (balama) hcresi vb. cihazlardr. 6) Santral: Elektrik enerjisinin retildii tesislerdir.

7) A (Enterkonnekte) ebeke: Santrallerin birbiri ile balantsn salayan gzl ebekedir. 8) letim ebekesi: Yerel koullar nedeniyle belli yerlerde retilebilen ve a ebeke ile en st dzeyde toplanan enerjiyi tketicinin yaknna ileten kablo ve/veya hava hatt ebekeleridir. 9) Datm ebekesi: letilerek tketilecek blgeye tanm olan enerjiyi, tketiciye kadar gtren ebekedir. 10) Ana indirici merkez: Gerek enterkonnekte ebekeden alnan enerjiyi, daha kk seviyeli iletim ebekelerine, gerekse iletilerek datm blgesine tanan enerjiyi seilmi datm gerilimi seviyesine dntren transformatr merkezleridir. 11) Ara indirici merkez: ki veya daha fazla yksek gerilim seviyesi kullanlan ebekelerde enerjiyi bir yksek gerilim seviyesinden dierine dntren transformatr merkezleridir. 12) Datm transformatr merkezi: Yksek gerilimli elektrik enerjisini alak gerilimli elektrik enerjisine dntren transformatr merkezleridir. b) Elektrik tesislerinde ar gerilimlere ilikin tanmlar: 1) Ar gerilim: Genellikle ksa sreli olarak iletkenler arasnda ya da iletkenlerle toprak arasnda oluan, iletme geriliminin izin verilen en byk srekli deerini aan, fakat iletme frekansnda olmayan bir gerilimdir. 2) ar gerilim: Toprak temaslar, ksa devreler gibi istenilen ya da istenilmeyen balama olaylar ya da rezonans etkileriyle oluan bir ar gerilimdir. 3) D ar gerilim: Yldrml havalarn etkisiyle oluan bir ar gerilimdir. 4) Baka ebekelerin etkisi ile oluan ar gerilim: Baka ebekelerin, sz edilen ebekeye etkisi sonucunda oluan gerilimdir. c) Hava hatlarna ilikin tanmlar: 1) Hava hatt: Kuvvetli akm iletimini salayan mesnet noktalar, direkler ve bunlarn temelleri, yer stnde ekilmi iletkenler, iletken donanmlar, izolatrler, izolatr balant elemanlar ve topraklamalardan oluan tesisin tmdr. 2) letkenler: Gerilim altnda olup olmamasna bal olmakszn bir hava hattnn mesnet noktalar arasndaki plak ya da yaltlm rgl ya da tek tellerdir. 3) Yaltlm hava hatt kablolar: Yaltlm hava hatt kablolar, yaltlm faz iletkenleri ile yaltlm ya da yaltlmam ntr iletkeni birbirine yada tayc bir tele bklerek sarlm tek telli, sktrlarak yuvarlatlm ok telli ya da rgl iletkenlerden oluan kablolardr. 4) Demet iletkenler: Bir faz iletkeni yerine, iki ya da daha ok iletken kullanlan ve iletkenler arasnda hat boyunca yaklak olarak ayn uzaklk bulunan dzendir. 5) Anma kesiti (Nominal kesit): letkenlerin standartlarda belirtilen kesit deeridir. 6) Gerek kesit: rgl iletkenlerin, yapm toleranslar dikkate alnmakszn, net kesit deerleridir. 7) letken kopma kuvveti: letkenlerin hesapla bulunan teorik kopma deerinin %95'i ya da kataloglarda "kopma yk" olarak belirtilen deerdir. 8) En byk ekme gerilmesi: -5 C'da hesap iin esas olan ek ykte ya da en kk ortam scaklnda ek yksz yahut +5 C'da rzgar yknde oluan iletken gerilmelerinin en byk yatay bileenidir. 9) Yllk ortalama ekme gerilmesi (EDS: Every day stress): Yllk ortalama scaklkta (genellikle + 15C'da) rzgarsz durumda oluan, iletken ekme gerilmesinin yatay bileenidir. 10) Salg (sehim): letken ile iletkenin iki ask noktasn birletiren doru arasndaki en byk dey uzaklktr. 11) letken donanm: letkenle dorudan doruya temasta olan ve iletkenlerin balanmas, gerilmesi ve tanmasna yarayan paralardr. 12) zolatr balant elemanlar: zolatrleri mesnet noktalarna ve iletken donanmlarna, izolatr elemanlarn birbirine balamaya yarayan paralardr. 13) Direin yararl tepe kuvveti: Diree gelen rzgar yk dnda, tepeye indirgenmi teki kuvvetlerin izin verilen yatay bileenidir.

14) Direk akl (menzil): ki komu direk arasndaki yatay uzaklktr. 15) Rzgar akl: Direin iki yanndaki aklklarn aritmetik ortalamasdr. 16) Arlk akl: Direin iki yanndaki iletkenlerin yatay teetli noktalar arasndaki yatay aklktr. 17) Hava hatt eitleri: i) Kk aralkl hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasndaki aklk, plak iletkenler iin 50 m'yi, yaltlm iletkenler iin 60 m'yi amayan hatlardr. Not: Kk aralkl hatlarda 50 m'den byk aklklar: Kk aralkl hatlarda en byk aklk olan 50 m'lik aralk ancak kanlmaz nedenlerle arttrlabilir. Kk aralkl hatlarda topografya durumu nedeniyle, 50 m'den fazla bir aklk gerekirse, bu blm byk aralkl hatlar gibi ilem grr. ii) Byk aralkl hatlar: Birbirini izleyen iki direk arasndaki aklk, plak iletkenler iin 50 m'yi, yaltlm iletkenler iin 60 m'yi aan hatlardr. d) Kablo ebekeleri ile ilgili tanmlar: 1) Enerji kablolar: Elektrik enerjisinin iletilmesi veya datlmas iin kullanlan, gerektiinde toprak altna da denebilen yaltlm iletkenlerdir. 2) Ring kablo ebekeleri: Bir indirici merkezin dier barasnda nihayetlenen ve ounlukla bir noktada ak iletilen kablo ebekeleridir. 3) ki taraftan beslenen kablo ebekeleri: Bir indirici merkezin bir baka indirici merkezde nihayetlenen ve ounlukla bir noktada ak iletilen kablo ebekeleridir. KNC BLM Genel Hkmler Kuvvetli akm tesislerinin gvenlii Madde 5- Kuvvetli akm tesisleri her trl iletme durumunda, cana ve mala herhangi bir zarar vermeyecek ve tehlike oluturmayacak bir biimde yaplmaldr. Herhangi bir kimsenin dikkatsizlikle de olsa yaklaabilecei uzaklktaki kuvvetli akm tesislerinin gerilim altndaki blmlerine (aktif blmler) dokunulmas olanaksz olmaldr ve ilerideki blmlerde belirtilen emniyet mesafeleri ile koruma nlemleri salanmaldr. Elektromanyetik alanlara kar duyarl tesislerin gzetilmesi Madde 6- Elektrik tesisleri, yaknlarnda bulunan elektromanyetik alanlara kar duyarl tesislere etkileri, ilgili standartlarda msaade edilebilir snrlar iinde olacak biimde yaplmaldr. Enerji tesislerinin oluturduklar rahatsz edici elektrik ve manyetik alanlar msaade edilen snrlar iinde kalacak ekilde zayflatlmal ve yksek harmoniklerden temizlenmi olmaldr. Doann korunmas Madde 7- Kuvvetli akm tesislerinin tasarmlanmasnda ve yapmnda, teknik ve ekonomik bakmlardan birbirine ok yakn birka zmn bulunmas durumunda, bunlar arasndan doaya en az zarar veren zm seilmelidir. NC BLM Topraklamalar, Koruma Yntemleri, Sigorta, Minyatr Kesici ve Kesiciler Topraklamalar ve koruma yntemleri Madde 8-a) Topraklamalar ve endirekt temasa kar dier koruma yntemleri: Elektrik kuvvetli akm tesislerinin topraklanmasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Endirekt temasa kar ebeke tiplerine gre uygulanabilecek dier koruma yntemleri ve ebeke tip snflamalar iin Elektrik Tesisleri Ynetmelii'nde belirtilen ilgili hkmler de gz nne alnr. b) Ar gerilimlerin olumasn nlemek veya ar gerilimleri zayflatmak iin alnacak nlemler:

1) ar gerilimlerde: 1.1) Toprak temas sonucunda oluacak ar gerilimlere kar alnacak nlemler: 3 amperden kk kapasitif toprak temas akmlarnda ark, zel bir nlem alnmadan kendi kendine sner. Toprak temas akmnn daha byk deerlerinde ebekenin yldz noktas aada belirtildii gibi topraklanmaldr. i) Sndrme bobini zerinden topraklama: Uygun deerli bir reaktans bobini ile temas noktasndaki akmn kalc akm deerine dmesi ve arkn snmesi salanmaldr. Geni ebekelerde kalc akm, arkn snmeyecei kadar bykse ebekeyi blerek snme salanmaldr. ii) Dirensiz ya da kk bir omik ya da reaktif diren zerinden topraklama: Bu durumda ark otomatik tekrar kapama ile sndrlebilir. Bu yntem hava hatlarnda kullanlr. Kablolu ebekelerde tekrar kapama rlesi kullanlmaz ve tekrar kapama yaplmamaldr. 1.2) Balama olaylar sonucunda oluacak ar gerilimlere kar alnacak nlemler: i) Bu konuda balama teknii ile ilgili olarak aadaki nlemler alnabilir: - Bota alan transformatrlerin devrelerinin ayn anda iki taraftan kesilmesi nlenmelidir. - Transformatrler ile reaktans bobinlerinde olduu gibi seri bal endktif direnler, ksa devre durumu dnda hep birlikte devre d edilmemeli, ayr ayr devreden karlmaldr. ii) Balama olaylar sonucunda oluacak ar gerilimleri kltmek iin en uygun nlem, transformatrlerin yldz noktalarn dirensiz olarak ya da kk omik direnler zerinden topraklamaktr. iii) stenilerek ya da kendiliinden olan ama ve kapamalar sonucunda oluan ar gerilimler kesici, ayrc ve sigortalarda alnacak yapmsal (konstrktif) nlemlerle de kltlebilir. Ar gerilimler, rnein akmlarn sfrdan geme annda kesilmesi, kontaklar arasnda tekrar atlamalarn nlenmesi ya da devre alr veya kapatlrken uygun direnlerin balanmasyla kltlebilir. 1.3) Rezonans olaylar sonucunda oluan ar gerilimlere kar alnacak nlemler: i) Yldz noktas dirensiz topraklanan ebekelerde rezonans olaylar olumaz. ii) letken kopmas sonucunda rezonans olay nedeniyle oluan ar gerilimler kopma noktas ebekeden iki tarafl beslenerek (ift hat ya da kapal ring hatt gibi) nlenir. iii) Yeralt kablolu ebekelerde, uygulanabildiinde i ar gerilimlere kar parafudr veya arktan dolay zarar olumayacak yerlerde eklatr kullanlmas tavsiye edilir. 2) Hava koullarnn etkisiyle oluan d ar gerilimlerde: 2.1) Ar gerilimlerin olumasn nleyen ya da bunlar snrlayan yapmsal nlemler: i) Hatlar ve transformatr merkezleri iin yer seiminde hava koullar iyi olan ve yldrm tehlikesi az olan yerler seilmelidir. Hatlar, geecekleri yerin doal koruyucu zelliklerinden yararlanabilmek iin olabildiince yama ve vadi gibi yerlerden geirilmelidir. ii) Hava hatlarnn iletkenleri, gerekli durumlarda zerlerindeki yeter saydaki toprak iletkenleri ile korunmal ve iletme akm devresindeki elemanlara yldrm dmesini nlemek iin gerekli nlemler alnmaldr. Yldrm younluunun fazla olduu yerler hari 36 kV'a kadar olan hava hatlarnda toprak iletkeni kullanlmayabilir. 2.2) Elektrik tesis ve aygtlarn yldrm etkisinden korumak iin parafudr, eklatr (atlama aral) gibi koruyucu aygtlar kullanlmaldr. zellikle 400 kVA'ya kadar olan tesislerde eklatr kullanlmas tavsiye edilir. 3) Baka ebekelerin etkisi ile oluan ar gerilimlerde: 3.1) Elektrostatik ve elektromagnetik etkilerle oluan ar gerilimler iin alnacak nlemler:

i) Birbirini etkileyecek akm devreleri arasndaki aklk olabildiince byk tutulmaldr. Akm devrelerinin birbirine elektromagnetik etkilerini yok etmek iin bu devreler aprazlanmaldr. ii) Birbirini etkileyecek kablo hatlarnda endklenecek gerilim, zel metal zrh kullanlarak ve kabloyu yaltm transformatrleri ile ksa paralara blerek kltlebilir. Not: Yaltm transformatr, ok farkl potansiyellerdeki sistemler arasnda enerji iletiminde kullanlan, primer ve sekonder sarglar birbirinden ayrlm transformatrdr. 3.2) Gerilimin bir ebekeden tekine dorudan doruya gemesine kar alnacak nlemler: Bunun iin yalnzca aadaki yapmsal nlemler alnr: i) Yaklama alanlarnda iki ebeke arasnda yeter derecede yaltm salanmas. ii) Hatlarn birbirine yaklamalarna ve kesimelerine ilikin gereklerin yerine getirilmesi. Yeterli yaltm salayacak mesafeler gerilim atlama mesafeleri ve havada yaltma aralklar konulu TS'larnda belirtilen hususlara uygun olmaldr. (TS 855, TS 4238, TS 8800 ve ilgili dier Trk Standartlar) 4) Darbe topraklama direncinin Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii'nde belirtilen yntemle hesaplanan deeri salad irdelenmelidir. c) Ar akm etkilerine kar alnacak nlemler: Tesislerin btn blmleri, iletme koullar nasl olursa olsun, ksa devre akmnn kesilmesine ve bu kesilme an da dahil olmak zere, en byk ksa devre akmnn etkisiyle insanlar iin herhangi bir tehlike olumasna, yangn kmasna, ya da tesislerin zarara uramasna engel olacak biimde dzenlenmeli ve boyutlandrlmaldr. Her koruma eleman hemen nndeki iletme elemannn korunmasn salayacak ekilde, bu elemann anma deerlerine gre ayarlanmal, gerekirse daha sonraki iletme elemanlar iin de yedek koruma grevi grebilmelidir. Koruma rlelerinin toplam kademe zamanlar, kullanlan iletme elemanlarnn tip deneyleri ile kantlanm anma ksa devre akmna dayanma srelerinin zerinde ayarlanmamaldr. Isnma bakmndan ksa devre akmnn srekli deeri, elektrodinamik etkiler bakmndan ise en byk geici darbe deeri gz nnde tutulmaldr. Ar akm koruma rlelerinin faaliyete geme akm, oluacak minimum arza akmna gre ayarlanmaldr. Toprak arzas gibi hallerde arza akmnn yk akmndan kk olduu tesislerde rleler bu iki akm ayrt edecek lme dzenleriyle donatlmal veya tesisin toprak direnci, minimum hata akm yk akmndan byk olacak ekilde tesis edilmelidir. Sigorta, minyatr kesici ve kesiciler Madde 9- Tesislerdeki elektrik donanmlarnn ar akmlara kar korunmas genel kural olarak sigortalarla ya da kesicilerle yaplacaktr. Sigortalar minyatr kesiciler ve kesiciler bulunduklar yerde ulalabilecek en byk ksa devre akmn gvenlikle kesebilecek deerde seilmelidir. zerine tel sarlarak kprlenmi veya yamanm sigortalar kullanlmamaldr. Ar akmlara kar koruma dzeni, arza olduunda tehlike altnda kalan iletkenlerin akmnn kesilmesini salayacak biimde yerletirilmelidir. Buna karlk topraklanm sistemlerde, ar akmlara kar koruma dzeninin almas srasnda topraklama tesisleri sistemden ayrlmamal; topraklama tesisleri direnci ykseltilmemelidir. Bu tip aygtlarn kabul grm, tarafsz (akredite edilmi) laboratuvarlardan alnm btn tip deney raporlarnn bulunmas gereklidir. DRDNC BLM Kuvvetli Akm Elektrik Aygtlar Aygtlarn ark ve kvlcmlardan korunmas Madde 10- Kuvvetli akm elektrik aygtlar, kullanlmalar ya da iletilmeleri srasnda oluacak ark ve kvlcmlar, insanlar ve eyalar iin tehlikeli olmayacak biimde yaplmal ya

da dzenlenmelidir. Bu durum kullanlan her aygt iin yrrlkteki TS'da (yok ise srasyla EN, HD, IEC, VDE'de) belirtilen tip deneyleri ile dorulanm olmaldr. Yangn tehlikesi bulunan yerlerdeki sigortal ayrclarda oluabilecek arklarn yarataca yangn tehlikesini en aza indirmek zere, bu tip ayrclarn bulunduu direklerin altna 10 cm. kalnlnda ve 3 metre yar apnda bir blgeye mcr dklecek veya grobeton atlacaktr. Aygtlarn srekli yk altnda snmas Madde 11- Kuvvetli akm elektrik aygtlar ve bunlarn balant elemanlar, anma akm ile srekli yklenmeleri durumunda ilgili standartlarda yer alan scaklk art deneylerinde belirtilen en fazla scaklk artlarn amayacak biimde yaplmal ve dzenlenmelidir. Kendileri iin zararl olmamakla birlikte, teki aygtlara getiinde tehlikeli olabilecek yksek scaklk oluan aygtlar, civarndaki yanabilen gereler iin yanma tehlikesi yaratmayacak biimde yaplmal ve dzenlenmelidir. Aygtlarn gerilim altndaki blmlerinin yaltlmas Madde 12- Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmleri iletme gerilimi ve yerel koullar gz nne alnarak topraa kar ve kendi aralarnda gvenli ve srekli bir biimde yaltlmaldr. Aygtlarn koruyucu kutular Madde 13- Kuvvetli akm elektrik aygtlarnn gerilim altndaki blmlerine rastgele dokunmay nlemek iin yaplan kutular, bir arza annda oluabilecek i ve dardan gelebilecek mekanik zorlamalara kar dayankl ve aygtta ark olusa bile tehlikesiz bir manevra yaplabilecek biimde olmaldr. Bu koruyucu kutular aygtn bulunduu yerin koullarna uygun koruma derecesine sahip olmaldr. Koruma derecelerinin tanm, ilgili standartlarda belirtildii gibidir. (Not: Burada kutu kelimesi mahfaza anlamnda kullanlmaktadr.) Aygtlarn dzenlenmesi Madde 14- letme srasnda zerinde manevra yaplacak aygtlar ve okunacak l aletleri kolayca ve tehlikesizce ulalabilen yerlere konulacak ve kullanl olacaklardr. Balama tesislerinde kullanlacak olan elle ya da yaltkan pensler ve benzer aletlerle kumanda edilen sigortalar, ayrclar ve kesicilerin kumanda kollarnn tutma noktalar, uygun bir ykseklie yerletirilecektir. Ancak bu ykseklik, manevra srasnda baslan zeminden en az 50 cm. ve en fazla 170 cm. ykseklikte olacaktr. Aktaki tesislerde bu ykseklik gerektii kadar arttrlabilir. Aygtlarn kumanda dzenleri Madde 15- Elektrik aygtlarnn kumanda blmleri, kullanma srasnda oluabilecek d ve arza halinde ise i zorlamalara zararl bir biim deiiklii olmakszn ilgili standartta belirtildii ekilde dayanmaldr. Bunlar ayrca, arza durumunda gerilim altndaki blmlere dokunmayacak biimde dzenlenmelidir. Tama organlarna ilikin kollar, tel halatlar ve zincirler kopma halinde gerilim altnda bulunan tesis blmlerine dokunmayacak biimde dzenlenmeli ve korunmaldr. Kesici, ayrc ve yk ayrclarnn konumlar Madde 16- Kesiciler ve ayrclar ak konumlarnda her trl hava koullarnda, devreyi tam ve gvenli bir biimde ayrm olmaldr. Burada ana kontaklarn konumlarnn gzle grlmesi art deildir. Bu aygtlarn ak ve kapal konumlar gvenli bir dzenle konum gstergesi ile fark edilmelidir. zellikle son konumlar yanlmaya yer vermeyecek biimde iaretlenmelidir. Yardmc akm devrelerinin ar akmlara kar korunmas

Madde 17- Ana otomatik aygtlar yardmc bir akmla altran ama elektromknatslar, rleler vb. yardmc aygtlarn akm devrelerine genel kural olarak sigorta konulmamaldr. letme teknii bakmndan kullanmlar gerekli olursa bu devreler ve sigortalar yardmc akmn birka katn srekli olarak tayabilmelidir. Aygtlarn koruma topraklamasna balanmas Madde 18- Kuvvetli akmla alan metal gvdeli elektrik aygtlarn ve koruyucu kutularn topraklama iletkenine balamak iin bir dzen bulunmaldr. Aygtlar zerindeki yazlar Madde 19- Btn kuvvetli akm aygtlar, l transformatrleri, l aletleri ve sigortalarla birlikte tm devre kesme aygtlar zerinde, bunlarn ilgili standartlarda belirtilen iaretleme bilgilerini ak olarak gsteren silinmez ve bozulmaz, kolayca grlebilen ve anlalabilen yazlar ya da iaretler bulunmaldr. BENC BLM Elektrik Tesisleri Tesislerin dzenlenmesi Madde 20- Tesisler gerek iletme, gerekse onarm ve bakm iin ksa srede abuk ve gvenle izlenebilecek biimde ak olarak dzenlenmelidir. Btn nemli tesis blmlerine ve aygtlara kolayca ulalabilmeli, bunlar zorluk ekilmeden yerlerine konulabilmeli ya da yerlerinden karlabilmelidir. Ayn tesiste deiik gerilim ve akm trleri bulunursa bunlarla ilgili tesis blmleri olabildiince ayr gruplar halinde toplanmal ve yer bakmndan da birbirinden ayrlmaldr. Tesisler arza, onarm ve bakm nedeniyle eitli blmlerin devre d olmas durumunda da iletmenin olabildiince kesintisiz srebilecei biimde blmlere ayrlarak dzenlenmelidir. Devre d edilen tesis blmleri ya da aygtlar uygun ve kolayca grlebilecek ayrma dzenleri ile gerilimsiz duruma getirilebilmelidir. Tesisler yaplrken, gelecekteki genilemeler ve yapm ileri srasnda iletmenin srecei gz nnde bulundurulmaldr. Uyarma levhalar Madde 21- eitli yerlere ve tesis blmlerine, grevlilerin makineler, aygtlar ve iletkenlerin ne ie yaradn aka anlayabilecei biimde bozulmaz trden yaz, iaret ve emalar konulmaldr. Ayrca elektrik tesislerinde uygun yerlere aadaki levhalar aslmaldr: 1) Elektrik akmnn neden olduu kazalarda yaplacak ilk yardmla ilgili ynergeler, 2) Tesisin balama emas, 3) Tesisin iletilmesi srasnda alnmas gereken zel nlemlerle ilgili ksa ynerge. Yanabilen gereler Madde 22- Yanabilen gereler, yangn ve duman tehlikesi oluturmayacak biimde dzenlenerek ya da yanmayan bir rt ile kaplanarak kullanlabilir. Elektrik tesisleri iinde tesise bitiik konut vb. gibi blmler dnda, aatan yaplm gere kullanlmaz. Konutlarda ve baka iler iin kullanlan yaplarda zellikle yal transformatrn bulunduu blmler teki yap blmlerinden atee dayankl ve kabilecek bir yangnn yaylmas nlenecek biimde ayrlmaldr. Tm kaplar mahal dna alacak ynde ve elik satan yaplmaldr ve transformatrlerin i arzalarna kar hzla etkili olan koruma dzenleri kullanlmaldr. Aydnlatma

Madde 23- Btn tesis blmleri olabildiince gn ile iyi biimde aydnlatlmaldr. Ayrca bu blmlere yeterli ve dzgn dalml elektrik aydnlatma tesisi yaplmaldr. Elektrik aydnlatma tesisinden yararlanlamayan durumlarda manevra ve denetleme yerlerinde tehlikesizce dolaabilmek ve gerekli almalar yapabilmek iin zel aydnlatma tesisleri kurulmaldr. Yaplan aydnlatma tesisi, YG. hcreleri ve AG pano odalarnda en az 250 Iux, transformatr odalarnda en az 150 Iux aydnlk dzeyini salamaldr. Transformatr merkezlerinde her bir mahalde yeterli sayda (en az bir adet) akmlatrl acil durum lambas veya yeterli kapasitede akmlatr var ise akden beslenen aydnlatma lambalar bulunmaldr. Sz konusu lambalar srekli insan bulunan yerlerde enerji kesintilerinde otomatik devreye girecek ekilde yaplmaldr. Dier yerlerde lambalar uygun bir tedbirle manuel olarak yanmaldr. Demelerin yapl Madde 24- Hareket eden makine paralar ve gerilim altndaki tesis blmlerinin yaknndaki demeler, insanlarn kaymasn ve tkezlemesini nleyecek biimde yaplmaldr. Bu olamyorsa gerilim altnda olan ya da hareket eden tesis blmlerine dokunmay nlemek iin ayrca koruyucu nlemler alnmaldr. Yzey kaplamalar tozlanmaya neden olmayacak malzemelerden yaplmaldr. Demede bulunan yksek gerilim kanallarnn kapaklar herhangi bir arza srasnda oluan i basnla yerlerinden frlamayacak ekilde monte edilmelidir. Yksek gerilim tesislerinin bulunduu yerlerin baka iler iin kullanlmamas Madde 25- Yksek gerilim tesislerine ayrlan ve iletilmekte olan yerler, gvenlik iin gerekli olan (manevra ubuu, izole eldiven vb.) gerelerden baka eyalar depolamak iin ya da baka bir amala kullanlamaz. letme ve bakm aygtlar Madde 26- letmede kullanlan (Manevra ubuklar, sigorta pensleri, yaltkan eldivenler, yaltkan sehpalar gibi) btn aralar standardnda belirtildii srelerde, yoksa imalatnn ngrd srelerde denetlenip bakm ve onarm altnda bulundurulmaldr. Bu denetlemeler kalc bir ekilde kayt edilmelidir. Bir tesis blmnde eitli byklkte gerilimler bulunuyorsa, yanllklar nlemek iin bu gibi aletlerin en yksek gerilime gre yaplm olan kullanlmaldr. Bakm ve onarm Madde 27- Tesislerin ve aygtlarn teknik belgelerinde belirtilen aralklarda bakm ve onarmlar yaplmaldr. Yaplan bakm ve onarmlar kalc bir ekilde kaydedilmelidir. Elektrik iletme aygtlarnn yerletirilmesi ve korunmas Madde 28- Elektrik iletme aygtlarnn iletme, bakm ve onarmlar tehlikesizce yaplabilecek biimde yerletirilmelidir. letme grevlilerinin alrken zerinde durduu yerler ve geitler her zaman bo braklmaldr. Elektrik iletme aygtlar ve koruma dzenleri, aralarnda 250 volt'dan fazla gerilim bulunan blmlere ayn anda ve rastgele dokunulmasn nleyecek biimde tesis edilmelidir. Elektrik iletme aygtlarnda yangn kmas ve yaylmas uygun dzenlerle olabildiince nlenmelidir. Yaltlm yksek gerilimli iletme aygtlarnda alak gerilimli blmler Madde 29- Topraa kar yaltlm olarak kurulan yksek gerilimli makine ve aletlerle temasta bulunan alak gerilimli devreler, grdkleri i ve dzenlenmeleri bakmndan yksek gerilimli tesis blmleri gibi ilem grmelidir. Bu madde zellikle doru akml seri makinelere, dorultmalara (redresrlere), salara (kondansatrler) vb. uygulanr. Topraa kar yaltlm olarak kurulan makinelerin yaknnda

alrken, zellikle tanlabilir el lambalar, bklgen kablolar, vin zincirleri vb.'nin elle kullanlmasnda dikkatli olunmaldr. Akmlatrler ve bulunduu yerlerin havalandrlmas Madde 30- Akmlatrlerin kullanlmas gerektiinde bakm gerektirmeyen veya kuru tip akler olmas zorunludur. Aklerin kapasiteleri, besledikleri tketicilere iletmenin gerei olan sre kadar yetebilecek ekilde olmaldr. Kuru tip aklerin kullanld yerlerde havalandrma iin ek bir nlem alnmasna gerek yoktur ve ayrca ak odas bulundurulmas gerekmez. Mevcut kurun asit akmlatrlerin mrleri tamamlandnda yerlerine bakm gerektirmeyen veya kuru tip akler tesis edilmelidir. Kurun - asitli akmlatr odalarnn zellikleri Madde 31- Kurun - asitli akmlatr odalar kuru haval, serin, sarsntsz olmal ve olabildiince scaklk deimelerinin etkisinden uzak bulundurulmaldr. Akmlatrler ok yksek ya da alak ortam scaklklarna kar korunmaldr. Kurun - asitli akmlatr odalar olabildiince don tehlikesinden uzak olmal, stma gerei duyulmamaldr. Kurun - asitli akmlatr odalar hi bir ekilde ak ate ya da kzarm cisimlerle stlmamaldr. Kurun - asitli akmlatr birimlerinin birbirinden farkl biimde snmalar da nlenmelidir. Dardan kolayca ulalabilen, rnein insanlarn gelip getii yollara ak olan akmlatr odalarnn pencereleri sk rgl tel kafes ya da telli camla korunmaldr. Kurun - asitli akmlatr odalarnda kaplar ve pencereler darya doru almaldr. Kaplar, pencere ereveleri, duvarlar, tavanlar akmlatr yerletirilen deme ve dzlkler elektrolit etkisine kar dayankl olmaldr. Gerektiinde bu etkiye kar koruyucu boyalar kullanlmaldr. Kurun - asitli akmlatr odalarndaki elektrik tesisleri iin nemli ve benzeri yerlere ilikin iletken, kablo ve elektrik iletme gereleri kullanlmaldr. Bu yerlerde akkor telli lamba ve su geirmez tip armatr kullanlmal, kvlcm yapabilen kollektrl vantilatrler kullanlmamaldr. Anahtar, priz vb. gibi iletme srasnda alevlenmeye sebep olabilecek, kvlcm karan elektrik aralar akmlatr odalarnn darsna konulmaldr. Kurun - asitli akmlatr odalarnda amonyak gibi zararl gazlar bulundurulmamaldr. Kurun - asitli akmlatr bataryas iin gerekli gerelerin konaca bitiik bir blme olmal ve burada lavabo bulunmaldr. Akmlatrlerin bulunduu yerler tercihen doal havalandrmann yeterli olabilecei biimde yaplmaldr. Pencere, kap vb. ile havalandrma iin gerekli hava salanamazsa, akmlatr tesislerinin byklne gre kvlcm yapmayan vantilatr, havalandrma borular ya da kanallar vb. gibi yapay havalandrma dzenleri kullanlmaldr. Bu boru ve kanallar elektrolit etkisine kar dayankl olmal, duman bacalarna ya da ateli (ocak, vb.) yerlere ak olmamaldr. Akmlatr bataryalarnn yerletirilmesi Madde 32- Bataryalar, kolayca ulaabilecek ve denetlenebilecek biimde yerletirilmelidir. Yerletirme konusunda havalandrma durumu da dikkate alnmaldr. Bataryalar bir ya da birka katl raflar zerine yerletirilirse, gerekli almalarn yaplabilmesi iin aralarnda uygun aklklar braklmaldr. Her batarya birimi topraa ve yere kar yaltlmaldr. Kurun asitli aklerin tespit edildii yaltkan gereler elektrolitlere dayankl olmaldr. Kurun - asitli bataryalar aadaki gibi yerletirilebilir: - Ta, tula ya da betondan yaplm deme ya da dz yerlere konulan elektrolitlere dayankl yaltkanlar zerine,

- Raflar zerine. Bu durumda raflar elektrolit etkilerine kar dayankl olmaldr. Raflarn altndaki yerler de temizlenebilmelidir. Akmlatr tesislerinde geit genilikleri Madde 35b/1'de aklanan byklkte olmaldr. Bu geitlerin tavan ykseklii 2 m'den az olmamaldr.

Akmlatr balant iletkenleri Madde 33- Kurun - asitli akmlatr odalarnda ayr kmeler arasnda ya da pano ile oda arasndaki balantlar, elektrolit etkilere dayankl yaltlm iletkenlerle ya da kablolarla yaplmaldr. Akmlatr bataryal tesislerin d.a. ksmnda gerilim her iki kutupta da kesilerek ayrlmaldr. Grevlilerin korunmas Madde 34- Mevcut Kurun - asitli akmlatr iletmesinin tehlikesine kar grevlilerin dikkatli olmalar salanmal ve bu grevlileri tehlikelerden korumak iin aadaki nlemler alnmaldr: 1) Kibrit - akmak dahil ate yaklmamaldr, 2) Kvlcm karacak aletler kullanlmamaldr, 3) Cep telefonlar kapatlmaldr, 4) Asit ve/veya asitli suyla temas edildiinde, hemen temas eden uzuvlar temiz su ile ykanmaldr, 5) eride birikmi gaz varsa mahal hemen terk edilmelidir, 6) Genel ve zel i gvenlii tavsiyelerine uyulmaldr. Yap iindeki tesislerin yaplmas Madde 35-a) Havadaki en kk aklklar: 1) Yap iindeki yaltm yetenei deneyleri yaplm balama (anahtarlama) tesislerinde kullanlacak en kk aklklar, izelge - 1'de gsterilmitir. izelge - 1 Yap iindeki balama tesislerinde kullanlacak en kk gvenlik aklklar A Um ao a H A1 B C A2 Un (kV) (kV) (mm) (mm) (mm) (mm)(mm) (mm) (mm) 0,4 1 60 72 2500 72 102 172 500 3 3.6 77 95 2500 95 125 195 500 6 7.2 105 130 2500 130 160 230 500 10 12 140 170 2500 170 200 270 500 15 17.5 180 220 2500 220 250 320 500 30 36 320 390 2620 390 420 490 590 60 72.5 600 720 2900 720 750 820 920 154 170 1330 1600 3630 1600 1630 1700 1800 Un: Anma gerilimi (fazlar aras), Um: zin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (fazlar aras), ao: Gerilim altndaki paralarla topraklanm blmler arasndaki en kk aklk olup, bu aklk (ao = 7,5 Um + 50mm.)dir. a: Gerilim altndaki paralar arasndaki (fazlar aras) en kk aklk (a = 1,2 ao) H: Geitler zerinde gerilim altndaki korunmam tesis blmlerinin zeminden en kk ykseklii (H = ao + 2300 mm, en az 2500mm.) A: Ak ya da her taraf rtl tesislerdeki dolu duvar ve kaplar iin gvenlik aklklar (ekil - 2) A1: letken olmayan rtler (sert kat vb.) iin A1 = a,

A2: En az 1800 mm yksekliinde iletken rt (sa vb.) ya da "C"de akland gibi hcre kapsnn arkasnda ayrca tel kafes ya da ta bulunursa A2 = a + 30 mm, B: En az 1800 mm yksekliinde tel kafes dzenler ve tel kafes kaplar kullanlrsa gvenlik aklklar (B = a + 100 mm) (ekil - 2), C: En az 1000 mm yksekliinde demir parmaklk ya da ykseklii 1800mm'den kk tel kafes ve kap dzenleri kullanlrsa gvenlik aklklar (C = a + 200 mm, en az 500 mm.) (ekil - 2) Fabrikada yaplm ve denenmi olan tesislerde yaltm yetenei istenilen deerde ise, en kk (ao) ve (a) aklklarnn salanmas zorunlu deildir. 2) Asenkron alabilen ve yaltm gerilimleri ayn olan tesis blmleri arasndaki aklklar en az izelge - 1'deki (ao) deerlerinin 1,2 kat olmaldr. Fabrikada yaplm ve denenmi olan tesislerde, yaltm yetenei istenilen deerde ise, en kk aklklarn salanmas zorunlu deildir. 3) Gerilimleri farkl tesis blmleri arasndaki aklklar izelge - 1'deki daha byk gerilimlere ilikin deerlerin en az 1,2 kat olmaldr. 4) Aygtlarn ya da izolatrlerin balant noktalarnn topraa olan aklklar izelge - 1 'deki (ao) aklklarndan kk olursa aadaki (i ve ii)'deki hkmler uygulanmaldr. i) Deney gerilimine gre boyutlandrlm olan aygtlar ve izolatrler, denenmi balant yerlerine bunlara ilikin montaj talimatna gre balanmaldr. ii) Yaltm yetenekleri rnein model deneyi ile dorulandnda, zellikle yaltc ara paralarda ve yaltlm iletkenlerde daha kk aklklar kullanlabilir. b) Geitler ve kaplar: 1) Geitlerin genilii: Geit ve giri yerlerinin genilii, rahat hareket etmek ve gereleri tamak iin yeterli olmaldr. Geit genilikleri izelge-2'de verilen deerlerden kk olmamal ve kumanda dzenleri, ayrma noktalarnda bulunan arabal balama tesisleri gibi knt yapan paralar geitleri daraltmamaldr. Topraa kar gerilimi 250 volta kadar olan tesislerde izelge-2'deki deerler 20 cm. kadar azaltlabilir. Byk tesisler iin geni geitler salk verilir. Tam kapal tesislerin arkasndaki montaj yerlerinin duvar ile akl en az 60 cm. olmaldr. nden mdahaleli tam kapal sistemler, basn boaltma dzeni varsa duvara tam olarak dayandrlabilir. 2) Geitlerin ykseklii: i) Kilitli elektrik iletme yerlerinde geitler zerindeki gerilim altndaki plak, korunmam blmlerin yerden ykseklii en az izelge-1'deki (H) kadar olmaldr. ii) Kilitli yap tipi elektrik iletme yerlerinde herhangi bir koruma dzeni yoksa, topraklanm izolatr taban demirinin st kenar yerden en az 2300 mm. ykseklikte olmaldr. (ekil-3) 3) Kilitli elektrik iletme yerlerinin klar ve kaplar: i) k ve kaplar, tesis ierisinde bulunan ve tehlikeli durumlarda darya k salayan yolun uzunluu 20 m.'den fazla olmayacak biimde dzenlenmeli ve koridorlarn her iki yanna da k kaps yaplmaldr. Sabit merdiven ve kayma dzenleri kullanlabilir. Gerilimleri 60 kV ya da daha byk olan yap iindeki tesislerde, tehlikeli durumlarda darya kmay salayan ve uzunluu 40 m.'yi amayan k yollar kullanlabilir.

ii) Kap kilitleri, grevli olmayan kimselerin girmesini nleyebilecek fakat tesisin ierisinde bulunanlarn buradan ayrlmasna engel olmayacak biimde yaplmaldr. Bu koul, yap giri kaplar ve tehlikeli durumlarda darya k salayan kaplar dardan ancak gvenli anahtar (yuval deil) yardm ile alabilirse yerine gelmi saylr. Bu kaplar dardan kilitlenmi olsalar bile, ierden anahtar kullanlmadan bir mandal ya da benzer bir basit dzen ile kolayca alabilmelidir. iii) Kap nndeki alan genel trafie aksa, kaplar atee dayankl ya da yanmayan gerelerden yaplm olmaldr. iv) Kaplarn serbest ykseklii en az 200 cm. ve serbest genilii en az 70 cm. olmaldr. v) Havalandrma delikleri, gerilim altndaki blmlere dokunmay ve yabanc cisimlerin ieriye girmesini nleyecek biimde yaplmaldr. izelge-2 Yap iindeki tesislerde en kk genilikler (F) (ekil-1'e baknz) Geit genilii Geit ya da giri yerlerinin Geitin bir tarafnda Geitin iki tarafnda kullanlma amac gerilim var. (mm) gerilim var. (mm) Denetleme F1= 1000 F2= 1200 El ile altrma (manevra) F3= 1200 F4= 1400 **************** * EKL VARDIR * **************** ekil-1 Hcre cephelerinin tel kafes kap ve dolu duvar olmas durumunda geit genilikleri c) Hcreler, balama dolaplar, tablolar vb. Balama (alt) dolaplar, balama tablolar vb. tesis blmlerindeki tm gei ve giri elektrik iletkenleri ok ak ve anlalabilir biimde balanmal ve kolayca zlebilmelidir. Balant ular kolayca denetlenebilmelidir. Her taraf kapal olan ve ykseklii 220 cm.'den az olan hcreler, balama dolaplar, balama ereveleri vb.'nin st blmleri kapal olmaldr. d) Dokunmaya ve rasgele dokunmaya kar korunma: 1) Yap iindeki tesisler grevli olmayan kimselerin giremeyecei biimlerde kilitli olarak yaplmaldr. 2) Koruma dzenleri ile gerilim altndaki plak tesis blmleri arasnda izelge-1'deki (A), (B), ya da (C) gvenlik aklklar braklmaldr. (ekil-1) 3) Tesis blmlerinde alma srasnda alan kiilerin tesis blmlerinde alrken korunmas iin tesisler koruma dzenleri uygulanabilecek biimde yaplmaldr. Yukarda belirtilen koruma iin yaltkan levhalar kullanlmas halinde bunlar yanl ilemlerde (arpma gibi) durumlar tehlikeli olarak deimeyecek biimde tespit edilmelidir. Levhalar gerilim altndaki paralara dorudan doruya temas etmemelidir. **************** * EKL VARDIR * **************** ekil-2 Ak balama tesislerinde koruma alanlar (taranm blmler) ve en kk ykseklikler. ekil zerindeki deerler yalnzca 30 kV'a kadar geerlidir. 45 kV ve daha byk gerilimler iin ekil-4'e baknz. ekil-2'deki harfler, izelge-1'deki aklklar gstermektedir. 4) Arza etkilerine kar korunma:

zerine balama aygtlar taklan ereveler ve balama dolaplar yanc gerelerden yaplmamaldr. Ara blmeler ve rtler de g tutuabilen ve nem emmeyen (almayan) gerelerden yaplmaldr. Yaltlm bara uygulamalarnda yaltkanlar burada belirtilen hususlara uygun olmaldr. e) Ksa devre etme ve topraklama: k hatlarnn topraklanmasnda kullanlan topraklama donatm hcre iindeki teki aygtlar topraklamyorsa, gerektiinde topraklama ve ksa devre etme dzenlerini balamak iin hcrede ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler braklmaldr. Hcrelere girmeden topraklama salanabilmelidir. Hcre kaps balama srasnda ak olabilir. f) Aydnlatma ve havalandrma: Tesislerin aydnlk iddeti en az 250 lux olmal, nemi giderilmeli ve damlamalar nlenmelidir. Aydnlatma ve havalandrma tesislerinin iletkenleri, olabildiince arktan tehlike grmeyecek biimde yerletirilmelidir. Ayrca acil durum (Emergency) aydnlatmas yaplmaldr. zerinde allmas ya da bakm yaplmas zorunlu olan tesis blmleri (lamba armatrleri gibi) teknie uygun olarak ve dikkat edildiinde alanlar iin yksek gerilimli tesis blmlerine hi bir dokunma tehlikesi bulunmayacak biimde kurulmaldr. g) aretler ve uyarma levhalar: Bara sistemleri, hcreler, klar ve teki nemli tesis blmleri yeter sayda ak ve kolay okunulabilecek biimde iaretlenmelidir. Hcre sistemlerindeki iaretler, hcre kaplarnn ak ve kapal oluuna gre kolayca grlecek ve kartrlamayacak bir biimde taklmaldr. plak iletkenler uygun biimde iaretlenmelidir. letkenlerin tantc renkleri TS 6429 da ngrld gibi olmaldr. Baralarn tamamen boyal olmasna gerek yoktur. Bu Ynetmelikte istenilen uyarma levhalar, uyarma yazlar, etiketler vb. tesislere kolayca okunulabilecek biimde yerletirilmelidir. Yaltkan ubuk (stanka) ve kskalar, gerilim denetleme aletleri, topraklama ve ksa devre etme dzenleri kolayca girilebilen kuru bir yerde saklanmaldr. h) Manevralar srasnda ters beslemeyi nlemek ve gvenlii salamak bakmndan manevra srasna gre kilidi zlen kilitleme dzenlerinin (Loop interlock) kullanlmas tavsiye edilir. i) Ynetmelik deiikliinin yrrle girdii tarihten itibaren iki yllk gei sresini mteakip en fazla iletme gerilimi 36kV'a kadar (36kV dahil) olan, yeni yaplacak yksek gerilim tesislerinde, ilgili standarda uygun bu standartta ngrlen tm tip deneyleri yaplm, metal muhafazal tip hcreler/anahtarlama ve kumanda tesisleri kullanlacaktr. Ak hava tesislerinin yaplmas Madde 36-a) Havadaki en kk aklklar: 1) Ak havadaki tesislerde kullanlacak en kk aklklar izelge-3'de gsterilmitir. 2) Asenkron alabilen ve yaltm gerilimleri ayn olan tesis blmleri arasndaki aklklar en az izelge-3'deki (ao) deerlerinin 1,2 kat olmaldr. izelge 3'de kullanlan harflerin anlamlar: Un: Anma gerilimi (fazlar aras), Um: zin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (fazlar aras), ao: Gerilim altndaki paralarla topraklanm blmler arasndaki en kk aklk (ao = 7,5.Um +50mm., fakat en az 100mm.) a: Gerilim altndaki paralar arasndaki (fazlar aras) en kk aklk (a = 1,2 ao mm., fakat en az 100 mm.), H1: Gerilim altndaki blmlerin zeminden en kk ykseklii (H1 = ao + 2400mm., fakat en az 2500mm.), H2: Arazi, cadde vb. yerlerde gerilim altndaki blmlerin zeminden en kk ykseklii (H2'ye ilikin deerler izelge-8'den alnacaktr.),

A: D tel itlerle aygtlar arasndaki en kk gvenlik akl (A = ao + 1800 mm.). Bu aklk ierisinde 6 m.'den daha az ykseklie gerilimli blmler konamaz. B, C: Dorudan doruya zemine konulan yksek aygtlarla evrelerindeki koruma dzenleri (engeller) arasndaki en kk aklk (ekil-4). En az 1800 mm. yksekliinde koruma dzenleri kullanlrsa B = ao + 100 mm., fakat en az 600 mm. olmaldr. En az 1000 mm. Yksekliinde koruma dzenleri kullanlrsa C = ao + 1250 mm. olmaldr. izelge-3 Ak hava anahtarlama tesislerinde kullanlacak en kk gvenlik aklklar Un (kV) 3 6 10 15 30 60 154 220 380 Um (kV) 3.6 7.2 12 17.5 36 72.5 170 250 420 ao (mm) 100 105 140 180 320 600 1330 1930 3200 a (mm) 100 130 170 220 390 720 1600 2320 3840 H1 (mm) 2500 2500 2550 2580 2720 3000 3730 4330 5600 H2 (mm) A (mm) 1900 1910 1940 1980 2120 2401 3130 3730 5000 B (mm) 600 600 600 600 600 700 1430 2030 3300 C (mm) 1350 1360 1390 1430 1570 1850 2580 3180 4450

3) Yaltm gerilimleri farkl tesis blmleri arasndaki aklklar, izelge-3'deki en byk yaltm gerilimlerine ilikin (ao) deerlerinin en az 1,2 kat olmaldr. 4) Aygtlarn ya da izolatrlerin balant noktalarnn topraa olan uzaklklar, izelge-3 'teki (ao) aklklarndan kk olursa aadaki gibi davranlmaldr: Deney gerilimine gre boyutlandrlm olan aygtlar ve izolatrler, denenmi balant yerlerine bunlara ilikin montaj talimatnamesine gre balanmaldr. Tesis gerilimsiz duruma getirilmeden (B) ve (C) aklklar ile belirlenen alanlara girilemez. b) Tesisler iindeki geitler ve geit yollar: 1) Geit ve benzeri yerlerin genilii: Geit ve geit yollarnn genilii rahat almak ve gereleri tamak iin yeterli olmaldr. Geit genilikleri izelge-4'de verilen deerlerden kk olmamal ve kumanda dzenleri, kumanda dolaplar gibi knt yapan paralar geitleri daraltmamaldr. Byk tesisler iin byk geitler salk verilir. 2) Geitlerin ykseklii: Koruma dzenleri it ve dierleri iin izelge-3'te verilen ykseklikler, tesislerin bulunduu yerdeki olaan kar ykseklikleri, bunlarn koruma deerini nemli biimde azaltmazsa, geerlidir. izelge-4 Ak hava tesislerinde en kk geit genilikleri (F) Geit ya da giri yerlerinin kullanlma amac Denetleme El ile altrma (manevra) Geit genilii Geitin bir tarafnda Geitin iki tarafnda gerilim var. (mm) gerilim var. (mm) F1= 1000 F2= 1200 F3= 1200 F4= 1400

i) Yrnlen yzeyler zerinde korunmam, plak ve gerilim altnda bulunan blmlerin yerden ykseklii, evreleri itle evrilmemise en az izelge-3'teki (H1) kadar olmaldr. (ekil-3)

ii) Tesisteki aygtlarn tanabilmesi iin gerilim altndaki blmlerle aygtn en yksek noktas arasnda en az izelge-3'teki (a0) akl braklmal, fakat bu aklk 500 mm.'den kk olmamaldr. iii) evresi bir koruma dzeni ile evrilmemi bir aygtn topraklanm bir izolatr taban demirinin st kenar, btn gerilimlerde yerden enaz 2300 mm. ykseklikte bulunmaldr. (ekil-3) **************** * EKL VARDIR * **************** ekil-3 Tesis ierisinde itle evrilmemi yrnlen yzeyler zerindeki iletkenlerin yerden ykseklikleri (izelge-3'e gre). c) Dokunmaya ya da rastgele dokunmaya kar korunma: 1) Ak hava tesisleri grevli olmayan kimselerin giremeyecei biimde kilitli olarak yaplmaldr. 2) itle evrilmi tesisler ierisindeki koruma dzenleri: Dolu duvarlar ve tel kafes dzenler en az 1800 mm. ykseklikte olmaldr. 3) Tesisler ierisindeki koruma alan (ekil-4): Tesisteki aygtlarn evresindeki koruma dzeni (rgl tel, parmaklk vb.) ile aygtlar arasnda izelge-3'deki (B) ve (C) gvenlik aklklar braklmaldr. **************** * EKL VARDIR * **************** ekil-4 Tesis ierisindeki koruma alan ve en kk ykseklik (H1) 4) Ak hava tesislerinin d iti ve koruma alan (ekil-5, 6, 7) i) Ak hava tesislerinin evresi, zerinde yksek gerilim tesislerine kar uyarma levhas bulunan ve ykseklii en az 1800 mm. olan bir itle evrilmelidir. **************** **************** **************** * EKL VARDIR * * EKL VARDIR * * EKL VARDIR * **************** **************** **************** ekil-5 Dayanak (mesnet) ekil-6 Yere konulan ve geitsiz ekil-7 Yere konulan ve geitli zerindeki normal iti bulunan normal iti bulunan aygtlarda koruma alan aygtlarda koruma alan aygtlarda koruma alan ii) Ak hava tesislerinin giri kaplarna dilli anahtar ya da gvenli anahtarlar ile alan kilitler ve uyarma levhalar taklmaldr. iii) Ak hava tesislerinde d itin ierisinde izelge-3'e gre gvenlik aklklar olan bir koruma alan braklmaldr. (ekil-5, 6, 7'deki taranm alanlar) Dorudan doruya zemine konulan aygtlarn d ite olan uzakl izelge-3'teki (C) deerinden kk olamaz. (ekil-6) Fakat tesis gerilimsiz duruma getirilmeden taranm alana girilemez. iv) D it ile yanndaki aygt arasnda bir geit bulunursa, aygt ile d it arasnda (B1 + F) ya da (C2 + F) akl braklmaldr. (ekil-7) 5) Her yan kapal tesis ve iletme aralar iin it yaplmas gerekmez. d) Ksa devre etme ve topraklama: k hatlarn topraklayan topraklama donatm, hcre iindeki baka aygtlar topraklamyorsa, topraklama ve ksa devre etme dzenlerinin balamaya ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler braklmaldr.

e) Mesnetler, iletken donanmlar, izolatrler: Mesnet ve portallarn dayanm hesab ile ak hava balama tesislerinde germe iin kullanlan ekmeye zorlanan iletken donanmlarnn, izolatrler ve izolatr balant paralarnn boyutlandrlmas hava hatlar iin uygulanan ilkelere gre yaplr. f) Aydnlatma: Tesislerin aydnlk seviyesi en az 60 lux olmaldr. Aydnlatma tesislerinin iletkenleri, olabildiince arktan tehlike grmeyecek biimde denmelidir. zerinde allmas ya da bakm yaplmas zorunlu tesis blmleri (lamba armatrleri vb.) teknie uygun olarak ve alanlar iin yksek gerilimli tesis blmlerine hi bir dokunma tehlikesi bulunmayacak biimde kurulmaldr. g) aretler, uyarma levhalar: Bara sistemleri, klar, transformatrler ve teki nemli tesis blmleri kolayca okunabilecek ekilde TS 6429'da belirtilen biimde iaretlenmelidir. Bu Ynetmelikte gerekli grlen uyarma levhalar, uyarma yazlar, etiketler vb. tesislerde kolayca okunabilecek biimde yerletirilmelidir. Transformatr merkezleri Madde 37-a) Datm transformatrlerinin havalandrlmas: 1) Transformatrlerin havalandrlmas iin gerekli nlemler alnmaldr. Datm transformatrlerinin havalandrlmas iin zel koullar dnda (kompakt transformatr merkezleri vb.) rnek bir ekil aada verilmitir. Bu zmn uygulanamayaca yerlerde (zel koullarda) cebri veya zel doal havalandrma yaplmaldr. Hava girii kurangalez (Havalandrmann ya ukuru vastasyla alttan yaplmas) ile de salanabilir. **************** * EKL VARDIR * **************** rnek ekil: rnek bir Datm Transformatr Hcresi (Verilen rnek ekil zorunlu olmayp sadece bilgi vermek amacyla yer almtr.) 2) Doal havalandrma iin gerekli panjur boyutlarna rnek bir hesap ekli aada verilmitir. H: Transformatr tank yatay ekseni ile hava k panjuru yatay ekseni arasndaki ykseklik fark (m) P: Transformatrn toplam kayb (kW) AL: Hava giri k panjurlar alan (m2) olmak zere: AL = 0,188P/(karakk)h eklinde hesaplanr. Ancak k panjuru alannn hesaplanan (AL) deerinden %10 byk olmas tavsiye edilir. 3) Cebri havalandrma yaplan yerlerde termostat kontrol gereklidir. Transformatr odas ortam scakl 40C yi gememelidir. 4) Panjur tel kafesleri, yabanc madde ve canllarn girmesini engellemek iin en fazla 0,5x0,5 cm2'lik gzlerden olumaldr. b) Transformatr ya ukurlar: Ya hacmi 1500 1.'ye kadar olan yal transformatrler iin, transformatrn bulunduu blmde bu yan tmn alabilecek byklkte bir ya toplama haznesi yaplabilir yada uygun ykseklikte eii bulunan ve ya geirmeyen zemin bu amala kullanlabilir. Ya hacmi 1500 1.'den fazla olan yal transformatrler iin transformatr blmesinin altna (rnek ekildeki gibi) veya dna szdrmaz betonarme olmak kouluyla ya ukuru

yaplacaktr. Bu ukurun galvanizli elik zgarann altndaki ya toplanan blmnn hacmi en az transformatr ya hacmi kadar olmal ve ya zgarasnn zerinde en az 5 cm. kalnlkta akl bulunmaldr. Yapnn iindeki veya dndaki ya ukurlarnn kanalizasyon ebekesine, topraa, akarsu, gl ve denize balanmas kesinlikle yasaktr. c) Transformatr odalar: 1) Transformatrler duvarlarla en az 60 cm mesafe olacak ekilde yerletirilmelidir. Eer transformatrn tm boyu boyunca iki tarafl alan kap (kapaklar) var ise bu mesafe (hava sirklasyonu salamas iin) 30 cm'ye indirilebilir. 36kV'a kadar transformatrlerin en st noktas ile tavan arasnda en az 60 cm mesafe bulunmaldr. Kompakt trafo merkezleri iin bu bent (c.1) geerli deildir. lgili standartlar ve zel artnamelerde belirtilen koullara gre dzenlenir. 2) Transformatr odalarnda demede kademe bulunmas yasaktr. Odann i yzeyleri toz yapmayacak bir malzeme ile kaplanmaldr. Tavanlara kesinlikle boya yaplmayacaktr. d) Transformatrlerin elektriksel balantlar tesadfen temas edilmeyecek ekilde yaplacaktr. e) Yap iinde kullanlan transformatrlerin yksek gerilim geit izolatrlerinin elektriksel balantlarnn yaltm, uygulama gerilimine uygun bir malzeme veya gemeli tip ile salanmaldr. f) Transformatrler yer altna, bodrumlara ve yksek katl yaplarn st katlarnda da tesis edilebilir. Yeralt ve bodrumlardaki transformatrlerde, rutubet, havalandrma ve su basknna kar nlemler alnmaldr. Transformatrlerin yerine konulmas ve gereinde deitirilmesi durumlarnda arl ve en byk boyutlar gz nnde bulundurulmal ve gerekli nlemler alnmaldr. g) nsanlarn youn bulunduu paniin yaanabilecei tm yaplar, bodrumlar, yksek katl binalar, hastaneler, tiyatrolar, al-veri merkezleri, okullar gibi yaplar bamsz olarak yksek gerilimle enerjilendirildiinde ana bina iindeki transformatrler gvenlik asndan kuru tip olmaldr. h) Ynetmelik deiikliinin yrrle girdii tarihten itibaren iki yllk gei sresini mteakip, primer gerilimi 36 kV'a kadar transformatrlerin (transformatrle ayrlmaz bir btn oluturan donanmlar dahil) en byk dtan da (d) boyutlar; A (cm) transformatrn boyu, B (cm) transformatrn eni, C (cm) transformatrn ykseklii olmak zere; gc 630 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 170 cm, B = 135 cm, C = 195 cm; gc 1600 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 210 cm, B = 185 cm, C = 245 cm; gc 2500 kVA'ya kadar olan transformatrler iin A = 230 cm, B = 215 cm, C = 265 cm'yi aamaz. i) Deprem ykleri: Transformatr merkezlerinin yapmnda yatay deprem ykleri gz nne alnacaktr. Deprem blgelerinde oluacak deprem ykleri F = C.W forml ile hesaplanacaktr. Burada: F: Her elemann arlk merkezine etki eden kuvveti (kg-kuvvet), W: elik aksam veya elektrik tehizatnn ktlesi (kg-ktle), C: 0,5 g'dir. (g = 9,81 m/sn2 olarak yerekimi ivmesidir) Transformatr merkezlerindeki elik aksam ile elektrik tehizat yukarda verilen forml ile hesaplanacak kuvvetlere dayanmaldr. zellikle izolatrler ve balant noktalarnn davran tahkik edilmelidir. Datm transformatrlerinin balama (alt) dzen Madde 38- Her datm transformatrnn alak gerilim kna termik manyetik acl ana kesici konulmaldr. Ancak sekonder ksma konulacak ar akm rlesinin primer taraftaki yk ayrcsn, bir ksa devre halinde sigortann kesme sresinden daha ge uyarmas koulu ile (primer ksma sekonder korumal kesici konulmas halinde koulsuz)

elektrik retim-iletim- datm hizmetlerini yrten irketler alak gerilim ksmna ana kesici koymayabilir. Alak gerilim besleme hatlar klarna mutlaka koruyucu dzenler ve en azndan yk altnda ama kapama yapabilen dzenler konulmaldr. G transformatrlerinin st ve alt gerilim tarafndaki ebekelerden elektriksel olarak ayrlmas Madde 39- Her g transformatr*, primer ve sekonder taraflarna sekonder korumal kesici ile techiz edilecektir. Bu kesicinin gerilimden ayrlmas iin gerekli dzenlemeler yaplmaldr. Sekonder taraftaki kesicilerin kesme gc ve mekanik dayanm transformatrn baland alt gerilim baras ksa devre gcne gre boyutlandrlmaldr. Rleli kesicilerin rleleri ve koruma devreleri, transformatrn arza ve ar yk akmlarna uygun olarak seilmi olmaldr. Transformatr merkezlerinde baraya giren tm hat fiderleri topraklanabilmelidir. Ak ve kapal alan ring sistemlerde, bu topraklama dzeni bamsz alan topraklama ayrclar olmaldr. Bu topraklama ayrclar hat gerilimli iken toprak temasn nleyecek elektriksel ve/ veya mekanik kilitleme dzenlerini ihtiva etmelidir. Bu dzenler salanamad takdirde hattn gerilimsiz olduunun anlalmas salanarak topraklama ayrcs kapatlmaldr. Kesicilerle kendi ayrclar arasnda kilitlenme dzenleri bulunmal, bu durumda kesiciler kapal konumda iken ayrclar alp, kapatlamamaldr. Bu kilitlenme dzenleri mekanik, elektriksel yada mekanik - elektriksel tipte olabilir. Primer ve sekonderde bulunan kesici, ayrc, akm transformatr bara ksa devre akmna gre seilmelidir. Sekonder tarafta kullanlan ayn cihazlar transformatrn baland alt gerilim baras ksa devre akm gz nne alnarak seilmelidir. Her iki halde de kesme akmnn dinamik zorlamalarna kar dayanabilmelidir. *G transformatr, ykseltici-indirici merkezler aras enerji iletiminde kullanlan YG/YG transformatrdr. Ar yke ve ksa devre akmlarna kar koruma Madde 40-a) Anma gc 400 kVA'ya kadar (400 kVA dahil) olan datm transformatrlerinin giri tarafna sigortal ayrc tesis edilerek transformatr korunmaldr. Mmkn olabilen hallerde primerdeki sigortal yk ayrcs ile sekonderdeki ana alter arasnda kilitleme dzeni salanmaldr. Anma gc 400 kVA'dan byk datm transformatrlerinin besleme tarafnda rleli bir kesici kullanlarak transformatr ksa devre ve ar yke kar btn kutuplarnda korunabilecei gibi, anma gc 1600 kVA'ya kadar (1600 Kva dahil) olan datm trafolarnda ksa devre kesme gc uygun sigortalar ile donatlm sigortal yk ayrcs bileik cihazlar da kullanlabilir. Ksa devre akmlarna kar korunma bulunmayan sadece yk akmnn alp kapatld yerlerde, uygun anma akm ve ksa sreli dayanma akm zelliklerinde yk ayrclar kullanlabilir. b) 36 kV kademesine kadar trafo merkezlerinde, gerilim transformatrleri baraya sigortal ayrc zerinden balanmaldr. l transformatrlerinin snflar, enerji lm iin akm transformatrlerinde 0,5, gerilim transformatrlerinde 1, koruma iin her ikisinde en az 3 snf olacaktr. Enerji lm dndaki l aletleri iin l transformatrleri 1 snf olmaldr. Bu konuda ilgili elektrik irketlerinin kurallarna da uyulmaldr. 24 kV'un stndeki gerilimlerde, 36 kV'luk sistemlerde gerilim l transformatrlerinde balant faz-toprak aras olacaktr. c) Bir transformatr merkezinden kan alak ve yksek gerilim hatlar ar akma kar ayr ayr korunmaldr. Deney yerleri ve laboratuvarlara ilikin hkmler

Madde 41- Deney yerleri ve laboratuvarlar, teki blmlerden tesis olarak ayrlmal ve bu blmlere yalnzca zel izni olan kimseler girebilmelidir. Yazl levhalarla ve baka zel yntemlerle grevlilerin korunmas salanmaldr. Montaj ve yapm yerlerinde elektrik makinalar deneyleri, ancak deneyler sresince geici olarak kullanlan tm koruyucu dzenler yeterli olursa ve dikkatsizlikle bu yerlere yaklalmas nlenmek kaydyla yaplabilir. ALTINCI BLM Elektrik Hatlar Hava hatlar Madde 42- Aadaki hkmler, akta tesis edilen ynetmelik kapsamndaki tm elektrik hava hatlarna uygulanr. letkenler ve izolatrler Madde 43-a) plak iletkenler: 1) letkenlerin zellikleri ve kullanlmas: i) letkenler bakr, tam alminyum, elik zl alminyum ya da salamlk ve kimyasal dayankllk bakmndan bunlara edeer olan alamlardan yaplmaldr. letkenler ilgili standartlara uygun olacaktr. ii) Bir telli (som) ya da rgl elik iletkenler, ancak kullanldklar yerde oluabilecek korozyon etkilerine kar srekli olarak dayanabilecek ekilde metal rt ile kaplandklar takdirde kullanlabilir. iii) Kesitleri ve cinsleri ne olursa olsun hava hatlarnda kullanlan alminyum iletkenler ile, kesitleri 16 mm2'den (16 mm2 dahil) byk bakr iletkenler rgl olmaldr. iv) Bir merkezin k ile ilk mesnet noktas olan direk arasnda ve direk stndeki kprleme ve atlamalarda bir telli iletken de kullanlabilir. v) Yksek gerilimli hava hatlarnda yalnz rgl iletkenler kullanlr. vi) letkenlerin kopma kuvveti, alak gerilimli hatlarda en az 350 kg., yksek gerilimli hatlarda ise en az 550 kg. olmaldr. vii) Hava hatlarnda kullanlan plak rgl iletkenlerin kesitleri aadaki deerlerden kk olamaz. AG Bakr Tam alminyum elik/alminyum elik Bronz 10 mm2 21 mm2 ---16 mm2 16 mm2 YG 16 mm2 --21/4 mm2 16 mm2 16 mm2

Alak gerilimli kk aralkl hatlarda 10 mm2 kesitli bir telli veya rgl bakr iletkenler ya da iletkenlik bakmndan buna edeer olan baka iletkenler kullanlabilir. 2) letken ekleri: ki direk arasnda eklerden olabildiince kanlmaldr. Artk teller eklenerek kullanlamaz. Zorunlu durumlarda iki direk arasnda her iletken iin ancak bir ek yaplabilir. Lehim ve kaynakla ek yaplmamaldr. Ekler iyi bir iletkenlik ve srekli bir salamlk salamaldr. Alminyum iletkenler rlerek ek yaplamaz. ekmeye zorlanan iletken ekleri, en byk ekme kuvvetinin 2,5 kat ile iletken kopma kuvvetinin %90'nndan kk olanna dayanmaldr. Ek malzemeleri ilgili standartlara uygun olmaldr. 3) Hat iletkenlerinin kollara ayrlmas:

Hat iletkenlerinden bir kol ayrldnda, balant noktasna koldan dolay nemli lde bir ekme kuvveti gelmemeli ve balant yeri iletkenlerin dayanmn nemli lde zayflatmamaldr. Ana hat ve kol iletkenlerinin gerelerinin farkl olmas durumunda, ek yerinde korozyona engel olmak iin gerekli nlemler alnmaldr. 4) letken ba: Ba, iletkenin izolatr zerindeki durumunu srekli olarak koruyacak ve aadaki varsaymlara gre yaplacaktr: i) Tayc ba: Ba, iletken ile iletkene gelen rzgar ykn ya da buz ykn tamaldr. ii) Durdurucu ve nihayet balar: Ba, iletken kopma yknn %90' ile iletkenin en byk ekme kuvvetinin 2,5 katndan en kk olanna eit bir kuvvetle yklenmelidir. 5) letken donanm: i) letken donanmlarndan da akm geeceinden, bu donanmlarda izin verilecek en byk srekli akmda, iletkeninden daha yksek scaklk olumamal ve olas ksa devre zorlanmalarna da dayanmaldr. ii) letkenlerin mesnet izolatrlerine balanmasna yarayan donanmlar, d ykleri tayabilecek biimde boyutlandrlmaldr. Bunlar ayrca iletkenleri, iletmedeki bileke ekme kuvvetlerine kar gvenilir biimde tutmaldr. iii) Hava hatlarnn ke direklerindeki traversler bileke kuvvet dorultusunda olmaldr. iv) letkenlerin zincir izolatrlere irtibatlanmasna yarayan ve ekmeye zorlanan gergi klemensleri, en byk iletken ekme kuvvetinin 2,5 kat ile iletken kopma kuvvetinin %90 'ndan, kk olanna dayanmaldr. v) Zincir izolatrlerde kullanlan tayc klemensler, kopma kuvvetleri bakmndan d ykleri en az 2,5 emniyet katsays ile karlayabilecek biimde boyutlandrlmaldr. Bu klemensler ayrca, iletkenlerin bileke ekme kuvvetlerini gvenle tamaldr. vi) elik, temper ya da elik dkmden yaplm iletken donanmlar paslanmaya kar korunmu tipten olmaldr. b) Yaltlm hava hatt kablolar: 1) Bu kablolarda tama grevi ya ayr bir ask teli ya da dorudan doruya kendi ntr iletkeni ile yerine getirilir. Ancak ntr iletkeni ask teli olarak da kullanldnda, bunun mekanik bakmdan gerekli dayanm salad dorulanmaldr. Bu durumda ntr iletkeninin yaltlm olmas zorunlu deildir. 2) Bu kablolarn yaltlmasn salayan klflar, kullanldklar yrelerde ve yerlerde oluabilecek her trl elektrik ve mekanik dayanm azaltacak ya da bozacak etkilere kar dayanacak biimde olmaldr. 3) Ask telli ya da kendi kendini tayan biimdeki yaltlm hava hatt kablolar, mekanik zorlanmalar bakmndan tek bir iletken olarak varsaylmaldr. Kablo yapsndan ileri gelen mekanik yklenmeler iletken boyunca dzgn biimde dalm olmaldr. 4) Kablolarn yaltlm faz iletkenlerinin birbirlerinden kablo boyunca herhangi bir noktada ayrt edilebilmeleri iin yaltkan rtleri zerinde iletken boyunca gzle ve dokunma ile seilebilecek farkllklar olmaldr. 5) Yaltlm hava hatt kablolarnda ekler yalnzca durdurucu direkler zerinde yaplabilir. 6) Yaltlm hava hatt kablolar izolatrl olarak kullanlmaldr. 7) Yaltlm hava hatt kablolar ilgili standartlarda belirtildii gibi olmaldr. 8-i) Ayr ask teli bulunmayan kablolarn izolatrlerinin ve izolatr balant paralarnn mekanik dayanm plak iletkenlerdeki gibi olmaldr. ii) Ayr ask teli bulunan kablolarda: (1) zolatrler, izolatrn kopma kuvveti izolatre etki eden kuvvetlerin en az 1,75 kat ile, iletkenin kopma kuvvetinin 0,70'inden en by olacak biimde, (2) zolatr balant paralar ile izolatrn tespiti iin kullanlan balant paralar, izolatre etki eden kuvvetlerin en az 2 kat ile iletkenin kopma kuvvetinin 0,80'inden, en by olacak biimde seilir. 9) Yaltlm hava hatt kablolarnda hesap ap: dt = 2 df + dn'dr. Bu formlde;

dt= Kablonun hesap ap df= Faz iletkeninin d ap dn= Ntr iletkeninin d apdr. c) zolatrler: zolatrler hava etkilerine ve iletme srasnda oluacak elektrik, ekanik ve elektrodinamik zorlanmalara dayanacak nitelikte olmal ve aadaki biimde boyutlandrlmaldr. 1) Elektriksel boyutlandrma: zolatrler, ilgili Trk Standardlarna uygun olmaldr. 2) Mekanik boyutlandrma: i) Mesnet izolatrleri: Mesnet izolatrlerinin kopma kuvveti izolatrlere etki eden kuvvetlerin en az 2,5 kat ile iletkenin kopma kuvvetinin %90'ndan en by olacak biimde seilir. ii) Zincir izolatrler: Zincir izolatrler, bu izolatrn kopma kuvveti ile izolatre etki eden kuvvetlerin en az 2,5 kat ile iletken kopma kuvvetinin %90'ndan en by oluacak biimde seilir. Birden fazla paralel sral zincir izolatrlerde (n) paralel sral zincirin izin verilen yk bir sral zincirin izin verilen yknn (n) katna eit olmaldr. iii) Dier eit izolatrler: Bunlar yukarda sz edilenlerin dnda kalan ubuk izolatrler, dolu ekirdekli mesnet izolatrleri ve iki balkl (motor) izolatrler olup bunlarda da en az yukarda sz edilen izolatrlerdeki gvenlik koullar aranr. 3) zolatr dolgu gereci ve balant paralar: i) zolatrleri demirlerine tespit etmek ve eitli izolatr blmlerini birletirmek iin kullanlacak dolgu gereleri ve balant paralar, herhangi bir genleme ya da benzeri olaylar nedeniyle bu izolatrlerde ar zorlanmalar oluturmamaldr. Bunlar olas ksa devre zorlanmalarna kar dayankl olmaldr. ii) Mesnet izolatrlerinin tespit edilmesi iin kullanlan balant paralar, izolatre etki eden kuvvetlerin en az 2,5 kat ile iletkenin kopma kuvvetinin %90'ndan byn karlamaldr. iii) Zincir izolatrlerin balant paralar ise yapld malzemeye gre en az aada belirtilen emniyet katsaylar ile d ykleri karlamaldr: - elik balant paralar iin 2,5 - Kark alaml paralar iin 2,5 - Temper dkm ve elik dkm paralar iin - Dkm alaml paralar iin 4

Birden fazla paralel sral zincir izolatrlerin zincirlerinden birinin kopmas durumunda geriye kalan ve ekmeye zorlanan balant paralar, gerecin kopma kuvvetinin %50'sinden fazlasna zorlanmamaldr. Uzaklklar Madde 44-a) Hava hatlarnda iletkenler arasnda alnmas gerekli en kk uzaklklar aadaki gibi hesaplanacaktr: 1) Malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri ayn olan, ayn ya da farkl yatay yzeylerde bulunan iletkenler arasndaki en kk (D) uzakl aadaki formle gre hesaplanacaktr. D= k. (Fmak + 1)ss1/2 + (U/150) Burada; D: Direk zerinde iletkenler arasndaki uzaklk (m) k: Bir katsay olup bu katsay alak gerilimde 0,35 yksek gerilimde 0,50 alnacaktr. Fmak: Hesaplanan direin en byk aklna ilikin en byk salg (m)

l: Tayc zincir izolatrn uzunluu (m) (Mesnet izolatrnde 1=0 alnacaktr.) U: Hattn fazlar aras anma gerilimi (kV) 2) Bir direk zerinde birden fazla sistem bulunursa ve bunlarda malzeme, kesit, salg ve anma gerilimleri farkl ise, bu iletkenler arasnda alnacak en kk "D" uzakl, her devrenin kendi salg ve gerilimlerinin madde 44-a/1'de verilen formlde yerine konmas ile bulunacak deerlerden en byne eit olacaktr. b) Konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar madde 44-a/1 yada a/2'deki gibi hesaplanmakla birlikte ayrca aada belirtildii gibi izilecek iletken salnm diyagramlarna (ekil-8'e baknz.) gre gerilim altndaki iletkenler arasndaki uzakln (U/150) m.den daha az olmad dorulanacaktr. Bu uzaklk 0,20 m'den az olamaz. Bu salnm diyagramlar, +5C ve %70 rzgar yk ile blgenin en byk scaklnda ve %42 rzgar yknde izilecektir. letken salnm kontrolnde en byk sapma as (alfa), 50'ye kadar (alfa)/4, 506230'a kadar 1230' sabit ve 6230'dan byk sapma alarnda ise iletken salnmlar arasnda (alfa)/5'e kadar bir asal kayma varsaylarak gerekli dorulamalar yaplacaktr. Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr. c) Yukarda hesaplanan konsol ve travers boylar ile bunlar arasndaki uzaklklar ayrca kamlanma kontrol yaplarak dorulanacaktr. Bir direkte birbirinin stnde bulunan iletkenlerden, alttaki iletkenin zerindeki buz yknn birdenbire dmesinden sonra, alttaki iletkenin dey dzlemde bir srama yapaca varsaylarak sramadan sonra stteki buzlu iletkene uzakl (U/150) m.den az olmayacaktr. Bu uzaklk 0,20 m.'den az olamaz. Bu madde yalnzca yksek gerilimli byk aralkl hatlara uygulanr. d) Ayn direk zerinde bulunan yksek ve alak gerilimli iletkenlerin balant noktalar arasndaki dey uzaklk en az 1,5 m. olacaktr. e) Alak gerilimli kk aralkl hatlarda iletkenler arasndaki uzaklk 0,40 m. den az olmayacaktr. Bu uzaklklar aadaki durumlarda kltlebilir: - Gerilimleri birbirine eit olan ayn faz iletkenlerinde, - letkenlerin birbirine dememesi iin gerekli gvenlik nlemleri alnm olan hatlarda f) Hat iletkenleriyle topraklanm metal blmler arasndaki uzaklk en az (U/150 + 0,05) m. olacaktr. Bu uzaklk yksek gerilimli hava hatlarnda 0,20 m.den, alak gerilimli hava hatlarnda da 0,05 m.den az olamaz. U: Fazlar aras anma gerilimidir (kV). g) Toprak iletkeni ile faz iletkenleri arasndaki uzaklk, toprak iletkeninin faz iletkenlerini yldrma kar maksimum 30'lik a altnda koruyabilecei biimde hesaplanacaktr. h) letkenlerin 46 nc maddeye gre hesaplanan en byk salgl durumda zerinden getikleri yer ve cisimlere olan en kk dey uzaklklar izelge-8'de verilmitir. i) Hava hatt iletkenleri ile yanndan getikleri yaplarn en kntl blmleri arasnda, en byk salnm konumunda en az izelge-5'te verilen yatay uzaklk bulunmaldr. izelge 5- Hava hatt iletkenlerinin en byk salnml durumda yaplara olan en kk yatay uzaklklar Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi kV 0-1 (1 dahil) 1-36 (36 dahil) 36-72,5 (72,5 dahil) Yatay uzaklk m 1 2 3

72,5-170 170-420

(170 dahil) (420 dahil)

4 5

k) Yksek gerilim hatlar, hatlara rastgele dokunmay nleyecek nlemler alnmak koulu ile elektrik iletme yaplarna tespit edilebilir. l) Yaplarn yanndan geen ya da tespit edilmi bulunan alak gerilim hatlar herhangi bir aygt kullanmakszn rastgele dokunulmayacak biimde tesis edilmelidir. m) Elektrik kuvvetli akm tesislerinin civarlarndaki dier tesislere olan yaklam mesafeleri izelge-6'da verilmitir. n) letken ekimini ve hat gvenliini bozan btn aalar budanmal ya da kesilmelidir. Meyve aalarnn kesiminden olabildiince kanlmaldr. Hat iletkenlerinin en byk salnm konumunda aalara olan en kk yatay uzaklklar izelge-7'de verilmitir. LETKEN SALINIM DYAGRAMI

D1 U/150 U: Fazlar aras anma gerilimi (kV) D1: 3-4 arasndaki noktalarn 4'ne en yakn uzakl (m) M0, M1, M2, M3: Salnm erilerinin dairelerinin merkezidir. Not: Bu diyagram i /4 durumu iin izilmi bir rnektir| **************** * EKL VARDIR * **************** ekil-8 letken salnm diyagram

i: letkenin +5C'da %70 rzgarl durumdaki salnm as k: Koruma telinin +5C'da %70 rzgarl durumdaki salnm as

izelge-7 Hava hatt iletkenlerinin aalara olan en kk yatay uzaklklar Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi kV 0-1 (1 dahil) 1-170 (170 hari) 170 170-420 (420 dahil) Yatay uzaklk m 1 2,5 3,0 4,5

o) Alak ve yksek gerilimli demir direklere zeminden en az 4 m. ykseklikte ve gerilimli blme 3 m.den daha fazla yaklamayacak bir trmanma engeli tesis edilecektir. Ayrca ykseklii 50 metreyi geen hatlarda gndz iareti ve 80 metreyi geen hatlarda gndz ve gece iareti bulundurulmas zorunludur. p) Her tip yksek gerilim direine zeminden en az 2,5 m. ykseklikte ve kolayca sklmeyecek biimde bir lm tehlike levhas taklacaktr. Yalnzca beton direkler zerine gmme ya da yal boya ile kmayacak biimde lm tehlikesi iareti yaplabilir. r) Hava alan pist orta noktasndan 5 km. uzana kadar olan yerlerde ve hava seyrsefer cihazlarnn bulunduu yerlerde, havaclkla ilgili kurulularn kurallarna aynen uyulur. Hava hatlarnn mekanik hesaplarnda kullanlacak varsaymlar

Madde 45- Hava hatlarnn mekanik hesaplarnda gz nne alnacak varsaymlarn kullanlaca blgeler ile bu blgelere ilikin buz ykleri ve en dk, en yksek ortam scaklklar izelge-9'da gsterilmitir. Bu blgeleri gsteren harita Ynetmeliin sonunda eklidir. zel koullar gerei, tabloda belirtilenlerden daha yksek buz yk olutuu bilinen veya beklenen yerlerde daha byk katsaylar kullanlr. Buz younluu 0,6 kg/dm3 alnacaktr.

izelge-9 Blgelere ilikin buz ykleri ve ortam scaklklar Blge No. 1 2 3 4 5 Buz yk katsays k 0 0,2 0,3 0,5 1,2 Buz yk kg/m 0 0,2d 0,3d 0,5d 1,2d Ortam scakl (C) En dk En yksek -10 50 -15 45 -25 40 -30 40 -30 40

letkenler Madde 46-a) letkenlerin en byk zorlanmalar: 1) Hava hatlarnda kullanlacak iletkenlerin en byk ekme zorlanmalar, iletkenin kopma dayanmnn %45'ini gemeyecektir. 2) Hava hatlarnda kullanlacak iletkenlerin +15C'da rzgarsz durumda ekme zorlanmalar iletkenin kopma dayanmnn %15'ini gemeyecektir. Ancak titreimi sndrc nlemler alndnda bu deer %22'ye kadar arttrlabilir. 3) Kk aralkl hatlarda (mterek direkli hatlar dahil), 10 mm2 kesitli bakr iletkenler iin 12 kg/mm2 ve 21 mm2 alminyum iletkenler iin 7 kg/mm2'lik en byk ekme gerilmesi esas alnarak +5C iin hesaplanan salglara paralel olacak ekilde teki iletken gerilme ve salglarna gre hazrlanacak izelgeler kullanlacaktr. Byk aralkl hatlarda -5C'da iki kat buz yk alnarak ask noktalarnda iletkenin en byk gerilmesinin, kopma dayanmnn %70'ini amad dorulanacaktr. izelge-8 Hava hatt iletkenlerinin en byk salg durumunda zerinden getikleri yerlere olan en kk dey uzaklklar letkenlerin zerinden getii yer Hattn izin verilen en yksek srekli iletme gerilimi (kV) 0-1 (1 dahil) 1-17,5 36 72,5 170 420 En kk dey uzaklklar (m) (sularn en 4,5* 5 5 5 6 8,5 5* 5,5* 7 1,5 2,5 2 2 9 4,5 6 7 7 2,5 3,5 3 2 9 4,5 6 7 7 2,5 3,5 3 2 9 5 6 7 7 3 4 3,5 2 9 5 7 8 9 3 5 5 2,5 9 6 9,5 12 12 5 8,7 8,7 4,5 9 9

zerinde trafik olmayan sular kabark yzeyine gre) Ara gemesine elverili ayr, tarla, otlak vb. Ara gemesine elverili ky |ve ehir ii yollar ehirleraras karayollar Aalar zerine herkes tarafndan klabilen dz daml yaplar zerine herkes tarafndan klmayan eik daml yaplar Elektrik hatlar Petrol ve doal gaz boru hatlar zerinde trafik olan sular ve kanallar (bu

uzaklklar sularn en kabark dzeyinden geebilecek tatlarn en yksek noktasndan llecektir.) letiim (haberleme) hatlar 1 Elektriksiz demiryollar (ray demirinden 7 llecektir) Otoyollar 14

2,5 7 14

2,5 7 14

2,5 7 14

3,5 8 14

4,5 10,5 14

(*) Yaltlm hava hatt kablolar kullanldnda bu ykseklik deerleri 0,5 m. azaltlacaktr. izelge-6 Elektrik kuvvetli akm tesislerinin civarndaki tesislere olan en kk yaklam mesafeleri (m) Topraklama Sistemleri le Yan yana Birbiriyle Yan yana veya Birbiriyle kesime Direk veya dier veya paralel kesime paralel olma hali hali(direk ayana) elektrik olma hali (D iletkenin mesafeleri(m) topraklamalar mesafeleri mesafeleri max.salnml ile olan (m) (m) izdm ile boru mesafeleri (m) ekseni) mesafeleri 0-170 kV 0-170 kV 0-72 kV 72-420kV 0-72kV 72-420kV 0-420 kV (72 kV dahil) (72 kV dahil) 0.6* 0.4* 4(10***) 10(30***) 3 10 2** Yeralt Kablolar le Enerji Nakil Hatlar le

Tesis Tr

Doal Gaz Ve Petrol Boru Hatt(LNG, LPG dahil)

* Zorunlu hallerde yre ve zel artlar karsnda bu mesafeler alnacak baz tedbirlerle yukarda belirtilen mesafelerin yarsna kadar kltlebilir. Yeralt kablosu ile gaz ve petrol boru hatt arasnda izole PVC veya PE gibi maddeler konulmaldr. Bu gibi maddelerin boyutlar, et kalnl en az 5 mm. olmak art ile: a) Kesime halinde gaz veya petrol boru hatt apnn 2 kat genilik ve kesiim iz dmlerinin iki kat uzunluunda, b) Paralel gitme halinde gaz veya petrol boru hatt apnn 2 kat geniliinde ve normal paralellik mesafesi kadar uzunlukta olmaldr. ** Elektrik tesisleri topraklamalar ile gaz veya petrol boru hatt tesisleri veya topraklamalar kesiiyor veya aralarndaki uzaklk 2 metreden az ise, topraklama iletkeninin her iki taraf gaz veya petrol borusu zerindeki kesime noktasndan itibaren 2'er metre olmak zere veya boru hattndaki temas gerilimi 50 volt'tan az olacak ekilde izole edilmelidir. *** Basn ykseltme (pompa-kompresr), basn drme ve datm istasyonlar gibi boru hatt blmlerinin yeryznde eriilebilen tehizatlarna vb. ksmlarna olan en kk yaklam mesafeleridir. NOT: ENH direklerinin demiryolu ve karayoluna olan en yakn yatay uzakl, metre olarak, hangisi daha bykse; ya direin toprak st tm boyundan 2 metre daha byk, ya da karayolu veya demiryolu istimlak snrnn dnda olmaldr. GSM baz istasyonu kulelerinin, elektrik kuvvetli akm tesislerine olan en yakn yatay uzakl, kulenin toprak st boyundan

2 metre daha byk olmaldr. Ayrca "Mobil Telekomnikasyon ebekelerine Ait Baz |stasyonlarnn Kurulu Yeri, lmleri, letilmesi ve Denetlenmesi Hakknda Ynetmelik" hkmlerine de uyulur. b) Byk aralkl hatlarda iletkenlerin ekme gerilmelerini ve bu gerilmelere ilikin en byk salglar hesaplamak iin aadaki varsaymlar ayr ayr gz nne alnacaktr: 1) letken, 1. Blgede -10C 2. Blgede -15C 3. Blgede -25C 4. ve 5. Blgelerde -30C scaklkta rzgarsz ve buzsuz olarak bulunmaktadr. 2) letken zerinde -5C scaklkta izelge-9'daki buz ykleri vardr. 3) 1. Blgede 50C 2. Blgede 45C 3., 4. ve 5. Blgelerde 40C scaklklarda rzgar esmedii varsaylacaktr. 4) letkenler zerine -5C scaklkta, yatay ve hatta dik ynde rzgar estii varsaylacaktr. Rzgar kuvveti Madde 48-b/1'de belirtildii biimde hesaplanacaktr. c) zel durumlar: 1) Hat birden fazla blgeden geiyorsa, her blgedeki hat blm o blgeye ilikin deerlerle hesaplanacaktr. 2) Direkler zerinde malzeme ve kesiti farkl iletkenlerin bulunmas durumunda direk akl, en kk akl veren iletkene gre saptanacaktr. 3) 1. Blgede bulunup ykseltisi (kotu) 600 m.'yi aan arazideki hatlarn hesab 2. Blge koullarna, 2. Blgede bulunup ykseltisi 900 m.'yi aan arazideki hatlarn hesab 3. Blge koullarna ve 3. Blgede bulunup ykseltisi 1600 m.'yi aan arazideki hatlarn hesab 4. Blge koullarna gre yaplacaktr. Bu durumda madde 46-c/1 de gz nne alnmaldr. Kk aralkl alak gerilim hatlarnda arazi ykseklik farklar gz nne alnmaz. Direkler Madde 47-a) Snflandrma: Direkler aadaki gibi snflandrlr. 1) Tayc direkler: Grevleri yalnzca iletkenleri tamak olan ve iletkenlerin tayc ba ile baland dorusal gzergahta ya da kede kullanlan direklerdir. 2) Durdurucu direkler: Grevleri hem hat iletkenlerini tamak, hem de durdurucu ba ile bunlar tespit etmek olan, dorusal gzergahta ya da kede kullanlan direklerdir. 3) Son direkler (nihayet direkleri): Hattn balangcnda ya da sonunda kullanlan direklerdir. 4) Ayrm (datm) direkleri: Bir ya da daha ok hattn ayrld yerlerde kullanlan direklerdir. Direk hesaplarnda gz nne alnacak kuvvetler Madde 48-a) Dey kuvvetler: Dey kuvvetler, direk ve travers arlklar ile izolatr, iletken donanm ve aada belirtilen ek yklerden oluur. Tek telli ya da rgl iletkenler iin k(karakk)d kg/m.'lik bir buz yk varsaylr. Burada d (mm) olarak iletken apn, (k) blgelere gre deien bir katsayy gsterir. Bu (k) katsaylar izelge 9-'da verilmitir. Direk ve traverslerde buz yk olmad varsaylr. Montaj yk, iletkenin konsol ya da traverse baland yerde 100kg. olarak alnr.

Direklerin yatayla 30'ye kadar a yapan gelerinin boyutlandrlmasnda, ayrca baka bir yk hesaba katlmakszn bu gelerin ortalarnda 100 kg.'lk bir montaj yk bulunabilecei varsaylacaktr. b) Yatay kuvvetler: 1) Rzgar kuvveti: i) Faz ve toprak iletkenlerine etki eden rzgar kuvvetinin hesaplanmasnda: 200m.'ye kadar olan rzgar aklklar iin, W = c.p.d.aw (kg) bants, 200m.'den byk olan rzgar aklklar iin, W = c.p.d.(80+0,6.aw) (kg) bants kullanlacaktr. Not: Arazi koullar zorunlu klmadka direk aklklarnn birbirinden ok farkl olmamasna dikkat edilecektir. Burada; c: Rzgarn etkisinde olan enin biimine, byklne ve yatay niteliine bal dinamik rzgar basn katsays (izelge-10'a baknz) p = v2 / 16: Dinamik rzgar basnc (kg/m2) (izelge-11'e baknz), v: Rzgar hz (m/s), aw: Varsaylan rzgar akl (m), d: rgl ya da tek telli iletkenin ap (m)'dr. Zincir izolatr salnm asnn hesabnda, yukarda bulunan rzgar kuvvetinin %70'i alnacaktr. izelge-10 Dinamik rzgar basn katsaylar (c) No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Rzgarn etkisinde bulunan geler Profil demirinden yaplm tek yzl kafesler Profil demirinden yaplm kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direkler Borulardan yaplm tek yzl kafesler Borulardan yaplm kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direkler Daire kesitli aa, elik boru ve beton direkler Altgen ve sekizgen kesitli elik boru ve beton direkler ap 12,5 mm.'ye kadar olan iletkenler ap 12,5 ile 15,8 mm.'ye kadar olan iletkenler ap 15,8 mm.'den byk olan iletkenler c 1,6 2,8 1,2 2,1 0,7 1,0 1,2 1,1 1,0

ii) Kare ya da dikdrtgen kesitli kafes direklerde rzgarn etki ettii iki paralel yzden yalnzca birisi gz nne alnacaktr. En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60m.'den byk olan kare ya da dikdrtgen kesitli direklerde rzgarn hat dorultusuna gre 45'lik bir a altnda geldii varsaylacaktr. Bu rzgar yk, dinamik basn direin yan yzlerine paralel ve dik bileenlere ayrlarak hesaplanabilir. Rzgarn etki ettii yzey olarak bu iki yzn sz edilen bileenlerin etkisinde bulunan yzeylerinin dey dzlemdeki izdmleri alnacaktr. izelge-11 Dinamik rzgar basnc (p) Arazi zerindeki ykseklik m 0-15 15-40 40-100 Dinamik rzgar basnc kg/ m2 Direkler, traversler ve izolatrler letkenler 55 44(*) 70 53 90 68

100-150 150-200

115 125

86 95

(*) Uzun aralkl hatlarda bu deer 53 kg/m2 olarak alnacaktr. 2) letken ekme kuvveti: letken ekme kuvvetleri 49 uncu maddedeki eitli yklenme varsaymlarna gre alnacaktr. Direklerin hesaplanmas iin yklenme varsaymlar Madde 49- Her tip direin hesaplanmasnda aada o tip diree ilikin verilen varsaymlardan her biri ayr ayr gz nne alnacaktr. Hatlarn dzenlenmesi gerei normal alma durumunda burulma momentinin etkisinde kalan direklerde ayrca o moment de gz nnde bulundurulmaldr. a) Tayc direkler: 1) Normal tayc direkler: 1. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgar kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler. 2. Varsaym: Hat dorultusunda diree ve izolatrlere gelen rzgar kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin %2'sine eit tek yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. 3. Varsaym: Zincir izolatrl hava hatlarnda direkte en byk zorlanmay oluturabilecek bir iletkenin (demet iletkenlerde demeti oluturan iletkenlerden tmnn) ya da bir toprak iletkeninin kopmas durumunda, en byk ekme kuvvetinin 1/3' (mesnet izolatrl hava hatlarnda 1/5'i) ile buzlu dey kuvvetler. Faz iletkeni says altdan fazla olan hatlarda iki fazn iletkenlerinin koptuu varsaylacaktr. 4. Varsaym: (Yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine, iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m2, direklere ve izolatrlere 30kg/m2'lik dinamik rzgar basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda direin rzgarn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 arttrlarak alnacaktr. 5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %100' ve br yanndaki iletkenleri ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %50 si koulunun projede kullanlan ortalama aklk esas alndnda oluturduu hat ynndeki fark kuvveti ile buzlu dey kuvvetler (izolatr sapmas gz nne alnacaktr). 2) Kede tayc direkler: 1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: Hattn a ortayna dik dorultuda diree ve izolatrlere gelen rzgar kuvveti ile iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetinin %2 sine eit tek yanl ekme kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. 3. Varsaym: Normal tayc direklerin nc Varsaym'nn ayn. 4. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere toprak iletkenlerine hattn aortay dorultusunda ve bileke ynnde 20 kg/m2, direklere ve izolatrlere 30 kg/m2'lik dinamik rzgar basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgarn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 arttrlarak alnacaktr.

5. Varsaym: 380 kV ve bunun stndeki enerji iletim hatlarnda arlk aklnn yars direin bir tarafnda, teki yars br tarafnda olmak koulu ile buzlu durumda direin bir yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %100' ve br yanndaki iletkenler ve toprak iletkenleri zerindeki normal buz arlnn %50'si koulunun oluturduu hattn a ortayna dik ve paralel dorultudaki kuvvetleri ile buzlu dey kuvvetler. 6. Varsaym: +5C'da iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgar kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler. b) Durdurucu direkler: 1) Normal durdurucu direkler: 1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki yanda ise izelge-12'ye uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr. 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. 4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgar kuvveti ile buzsuz tm dey kuvvetler. izelge 12- Direk hesaplarnda kullanlacak ekme kuvveti zayflama Yzdeleri letkenlerin toplam says (toprak iletkeni hari) Tek yanl zayflama yzdeleri % 2 100 3 75 4 60 5 50 6 ve daha ok 40 5. Varsaym: (yalnzca 380kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere, toprak iletkenlerine, hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m2, direklere ve izolatrlere 30 kg/m2'lik dinamik rzgar basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgarn etkisinde kalan yzeyi, buz nedeniyle %50 arttrlarak alnacaktr. 2) Kede durdurucu direkler: 1. Varsaym: letkenlerin en byk ekme kuvvetlerinin bir yanda %100 olduu, teki yanda ise izelge-12'ye uygun bir zayflama varsaylarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler. Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr. 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturulabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %75'i ile buzlu dey kuvvetler 4. Varsaym: +5C'da iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin rzgarl durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgar kuvveti ve buzsuz dey kuvvetler.

5. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 6. Varsaym: (yalnz 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) -5C'da her blgeye ilikin normal buz yk zerine 20 kg./m2'lik rzgar estii varsaylarak iletkenlerin ve toprak iletkenlerin bu durumdaki ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke (aortay) ynnde buzlu iletkenlere ve toprak iletkenlerine 20 kg/m2 lik, diree ve izolatrlere 30 kg/m2'lik rzgar basnc ve buzlu dey kuvvetler. Bu varsaymn uygulanmasnda direin rzgarn etkisinde kalan yzeyi buz nedeniyle %50 arttrlarak alnacaktr. c) Son direkler: 1. Varsaym: letkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerine eit tek yanl bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. Ayrca iletkenlerin tespit biimlerine gre bir burulma momenti var ise bu moment. 2. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde iletkenli hatlarda bir iletkenin, ten ok iletkenli hatlarda ise ayn taraftaki iki iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %100' ile buzlu dey kuvvetler. (Demet iletkenler sz konusu olduunda bir demet tek bir iletken gibi varsaylacaktr) 3. Varsaym: Direkte en byk zorlamay oluturabilecek biimde bir toprak iletkeninin kopmas durumunda en byk ekme kuvvetinin %100' ile buzlu dey kuvvetler. 4. Varsaym: Hat dorultusuna dik dorultuda diree, izolatrlere, iletkenlere ve toprak iletkenlerine gelen rzgar kuvveti ile hat ynnde bu rzgarl durumdaki ekme kuvvetleri ve dey kuvvetler. 5. Varsaym: (yalnzca 380 kV ve daha byk gerilimli hava hatlar iin) Her blgeye ilikin normal buz yk zerine iletkenlere ve toprak iletkenlerine hat dorultusuna dik dorultuda 20 kg/m2 lik, direklereve izolatrlere 30 kg/m2'lik dinamik rzgar basnc ile hat ynnde bu durumdaki ekme kuvvetleri. Bu varsaymn uygulanmasnda, direin rzgarn etkisinde kalan yzey, buz nedeniyle %50 arttrlarak alnacaktr. Gerilimleri 380 kV'un altnda olan hatlarda, arazinin durumuna ve meteorolojik koullara gre gerektiinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'na veya Bakanlka yetkili klnan ilgili kurulularna yaplacak gerekeli bavurma ile buz zerine rzgar estii varsaym uygulanabilir. d) Ayrm direkleri: 1. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin en byk ekme kuvvetlerinin bilekesine eit bir kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. 2. Varsaym: En byk bileke kuvvetini verecek biimde ana hat ya da kollardan birinde izelge-12'ye uygun bir zayflama gz nne alnarak bulunacak bileke kuvvet ile buzlu dey kuvvetler. Byk aralkl hatlarda tayc ba ile balanm direklerden ancak gevek ekilmi iletkenler ile en fazla 20 m.'lik kollar ayrlabilir. Yoksa ana hat durdurucu ba ile balanmaldr. Bu durumda ana hatlarda zayflama gz nne alnacaktr. 3. Varsaym: Ana hat ve kollardaki iletkenlerin ve toprak iletkenlerinin +5C'daki rzgarl ekme kuvvetlerinin bilekesi ile bu bileke ynnde ana hat kuvveti ile buzsuz dey kuvvetler. 4. Varsaym: Byk aralkl hatlarda en byk zorlamay oluturabilecek biimde her iletkeninki ayr ayr alnmak koulu ile bir tek iletkenin kopmas durumunda en byk ekme kuvveti ve buzlu dey kuvvetler. Direk varsaymlarna ilikin genel hkmler

Madde 50-a) Varsa dey arlklardan dolay oluabilecek eilme momentleri, diree ilikin varsaymlarda verilen her yklenme durumunda hesaplanacaktr. b) Toprak iletkeni kuleleri ile traversler, konsollar, varsa yukar kaldrmaya ve direin iki yannda farkl arlk aklklarndan dolay oluacak dndrme momentlerine gre de kontrol edilecektir. c) En st traversinin st yzne kadar olan ykseklii 60 m.'den byk olan kare ya da dikdrtgen kesitli direklerde yukarda belirtilen direk yklenme varsaymlarna ek olarak, rzgarn diree, iletkenlere, toprak iletkenlerine ve izolatrlere hat dorultusuna gre 45'lik bir a altnda geldii varsaylacaktr. d) Yalnzca durdurucu ve son direklerde, toprak iletkeni kulelerinin, traverslerin, konsollarn ve izolatr demirlerinin hesab direk yklenme varsaymlarndaki en byk kuvvetler gz nne alnarak yaplacaktr. e) Birinci blge iin yaplacak direk hesaplarnda: - Tayc direklere ilikin 3. Varsaymlarda, - Durdurucu direklere ilikin 1., 2. ve 3. Varsaymlarda - Kede durdurucu direklere ilikin 1. ve 2. Varsaymlarda, - Son direklere ilikin 2. ve 3. Varsaymlarda - Ayrm direklerine ilikin 2. ve 4. Varsaymlarda, ayrca rzgar kuvvetleri gz nne alnmayacaktr. f) Birinci Blgede en byk iletken gerilmesinin +5C'da rzgarl durumda ya da en kk scaklkta oluabilecei gz nnde bulundurulacaktr. Demir Direkler Madde 51- Direk elemanlarnn boyutlandrlmas ve direk gereleri iin varsaylan en byk gerilmeler: Demir direklerin bas, eki ve eilmeye alan btn elemanlarnda akma gerilmesine gre emniyet katsays 1,5'dan az olmayacaktr. a) Demir direklerin hesaplanmasnda eitli gerilmeler iin izelge-13'de verilen kesitler kullanlacaktr. Direk elemanlarnn boyutlandrlmasnda da (1,5 emniyet katsaysna gre dzenlenmi olan) izelge-14'de verilen deerler esas alnacaktr. izelge-14'de verilen elik eitlerinden bakalar, mekanik nitelikleri bunlar iin geerli olan kalite ynetmelii ve yapm standartlarna uygunsa ve bu gerelere ilikin deerler, en az St 37'nin deerlerine edeerse kullanlabilir. b) Kullanlmasna izin verilen baka bir elik iin kabul edilen ekme ve eilme gerilmesi izelge-13'n birinci satrnda St 37 iin verilen gerilmenin, ()F/2400 kg/cm2 ile arplmas ya da akma gerilmesinin emniyet katsaysna blnmesi ile bulunabilir. Burada; ()F eliin kg/cm2 olarak kalite ynetmeliinde garanti edilen en kk akma snrdr. c) elik kafes direklerin basya alan ve bu nedenle burkulmaya zorlanan ubuklar, burkulma dayanm bakmndan aada gsterilen biimde boyutlandrlmaldr: ()em = S. ()/F Burada; S: ubuk bas kuvveti (): Burkulma katsays, F: Dolu elemann kesiti (elemann zayflatlmam kesiti), ()em: Bas emniyet gerilmesidir. Bu deer 1,5 emniyete gre St 37 iin 1600 kg/cm2, St 52 iin 2400 kg/cm2'dir. St 37 ve St 52 eliinden yaplm ubuklarn eitli narinlik deerleri () iin dzenlenmi olan () burkulma katsaylar, izelge-16 ve izelge-17'de verilmitir.

1) elik kafes direklerin boyutlandrlmasnda kullanlacak kebentlerin malzeme kalnlklar en az dikmelerde 5mm, yk tayan teki elemanlarda 4 mm ve sfr elemanlarnda 3 mm olmak koulu ile aada belirtilenlerden daha kk olmayacaktr. - Sfr elemanlarnda L 35x35x3 (TS 908/1 - FE37) - Yk tayan elemanlarda (dikme dnda) 40x40x4 - Dikme elemanlarnda L 50x50x5 (TS 908/1 - FE37) Kebentin i erilik yarapnn bittii nokta ile profil kenarna olan uzaklk (b) ve kebent kalnl (t) ise; b/t oran 16'dan byk olmayacaktr. 2) Narinlik deerlerinin st snrlar: i) Dikmelerde ve ana bas elemanlarnda (konsol ve dikme): 120 ii) teki bas elemanlarnda (apraz ve benzeri): 200 iii) Sfr elemanlarnda (hesaba gre yk tamayan elemanlar): 250 iv) Yalnz ekiye alan konsol elemanlarnda: 300 v) Yalnz ekiye alan teki elemanlarda: 500 3) A tipi direklerde burkulma boyu olarak direk toprak st boyunun %65'i alnmaldr. 4) Bas elemanlarnn hesabnda uygulanabilecek teki yntemler: Bas elemanlarnn hesaplanmasnda, yukarda aklanan yntem dnda, hesap biimi verilmek koulu ile (CRC yntemi vb.) baka yntemler de kullanlabilir. izelge 13 deki simgeler: F: ubuun dolu kesiti ()F: En kritik yerlerdeki yrtlma izgisindeki btn deliklerin yzeylerinin toplam eb, e: Zayflatlm kesitin arlk ekseni ile bas veya eki kenar lifleri arasndaki uzaklk. Wb, W: ubuun eilmede bas veya eki kenar gerilmeleri iin esas alnan dayanm mukavemet momenti. dd: Delik ap. dc: Cvata ap. d: Cvatann ekirdek ap F1: Balanm kenarnn kesiti I: Deliksiz kesitin atalet momenti ()I: Yatay ubuklarn eki kesitlerindeki en kritik yerdeki yrtlma izgisindeki btn gediklerin, zayflatlmam kesitin arlk eksenine gre hesaplanm atalet momentlerinin toplam. Fk: Perin ya da cvatann enine kesiti. Fd: Delik evresi yzeyi. F: Cvatann ekirdek kesiti. t: Balanacak elemanlarn en kritik kalnl. izelge-13 eitli zorlanmalar iin hesaplarda kullanlacak elik kesitleri No Zorlanma eidi Gerilme eidi Aklamalar 1 2 Boyuna kuvvetin blmler 3 4 etkisindeki Bas eki

Her iki yanandan balanm kebent

Hesaplarda kullanlacak kesitler F F-F

Yalnzca bir kenarnda en 0,8(F-F) az iki perin ya da cvata ile balanm kebent Toplam olarak yalnzca bir perin ya da bir cvata F1-F ile balanm kebent Wb = I/eb W=(I- I)/e Fk=(/4).dd2 Fd = dd.t Fk=(/4).dc2 Fd = dc.t

5 6 7 8 9 10 11

Eilmeye zorlanan blmler Kesilmeye zorlanan Perin ve perdahl cvatalar Kesilmeye zorlanan kaba cvatalar

ekmeye zorlanan perdahl Fc=(/4).dc2 ve kaba cvatalar d) Bas ubuklarnn ularnn yana sapmalar nlenebilirse, kafes direklerin dikmelerinde lb burkulma uzunluu olarak ubuun (l) sistem boyu alnr. Ular kaymayacak biimde saptanm olan ve kesitleri dikmelerden daha kk olan apraz ubuklarn (diyagonallar) boyutlandrlmasnda basit ve kesien aprazlar iin (ekil9'da a, b, c ve d'deki aprazlar) burkulma uzunluu olarak lb = 0,9 l uzunluu alnr. Birisi basya teki ekiye alan kesien iki apraz ubuun kesime noktas, bu ubuklar birbirine uygun biimde balanmlarsa, tayc dzlemde sabit bir nokta olarak dnlebilir. Kafes sisteminde ancak aprazlarn kesime noktasnda dzleme dik i rg kullanlrsa, lb = 0,9 l alnabilir. teki btn durumlarda lb = l alnr. e) Bir ubuun burkulmas, burkulma uzunluu iindeki balantlar nedeniyle belirli bir dorultuya bal olursa, bu durumda atalet momenti, bu dorultuya dik eksene gre alnmaldr. izelge-14 elik gereler iin izin verilen gerilmeler No Zorlama ve Gere eidi Bas, eki ve eilme gerilmesi St 37 Perin ve Perdahl cvatalarn kesme St 52 gerilmesi St 36 ya da 3.6 (3D) St 44 ya da 5.6 (5D) Perin ya da perdahl cvatalarn kullanlmas durumunda delik evresi basnc Yap elemanlar Perin ya da perdahl cvatalar St 37 St 36 ya da 3.6 (3D) St 52 St 44 ya da 5.6 (5D) Kaba cvatalarn kesme gerilmesi 3.6 (3D) 5.6 (5D) zin verilen gerilmeler Kg/cm2 1600 2400 1600 2400

Bas eki Kesme Delik evresi basnc Kesme Delik evresi basnc eki

1 2

4000 4800 1120 1500

Kaba cvatalarn delik evresi basnc Yap elemanlar Cvatalar St 37 3.6 (3D) St 37 5.6 (5D) St 52 5.6 (5D) Kaba cvatalarn ve cvatalarn eki gerilmesi perdahl 3.6 (3D) 5.6 (5D)

2500 2860 3340 1120 1500

Not: 3.6 (3D) ve 5.6 (5D) perin ya da cvata gerelerinin 267 no'lu DIN normunda belirtilen eski ve yeni kalite iaretleridir. Bir kafes direkte dikmeler eit kenarl kebentlerden yaplmsa ve aprazlar ekil-9'da a ve b'deki gibi dzenlenmise, dikmelerin hesaplanmasnda Ix atalet momenti kullanlr. aprazlar ekil-9'da c ve d'deki gibi dzenlenmi hesaplarda en kk In atalet momenti kullanlr. **************** * EKL VARDIR * **************** ekil-9 Direk Anm Cvatalar Madde 52- Mekanik olarak zorlanan cvatalarn aplarna gre kebentlerin ularnda kenarlarnda ve cvata merkezleri arasnda bulunmas gerekli en kk uzaklklar izelge15'de gsterilmitir. Demir direklerde kullanlan kebent ve levhalardaki delikler, gerelerin dayanmn zayflatmayacak ve plak gzle grlebilen yrtlma, atlama, ezilme ve apak oluturmayacak biimde alacaktr. Demir direklerin konsol ve traverslerinde srekli ekmeye zorlanan elemanlardaki deliklerin zmba ile delinmesine izin verilmez. Demir direklerde ap 12 mm'den kk cvata kullanlmamal ve somunlarn gevememesi iin gerekli nlemler alnmaldr. izelge 15- Cvata delik merkezlerinin ulara, kenarlara ve birbirlerine olan en kk uzaklklar Cvata ap (mm) Kuvvet dorultusundaki delik merkezinin uca olan uzakl (mm) Eklerde ve travers eki elemanlarnda delik merkezlerinin uca olan uzakl (mm) Kuvvet dorultusuna dik dorultuda delik merkezinin kenara olan uzakl (mm) Cvata merkezleri arasndaki uzakl (mm) En kk kebent kenar (mm) 12 20 25 14 23 30 16 25 35 20 30 40 22 35 45 24 40 50 27 45 55 30 50 65

16

18

20

25

27

30

34

38

35 35

40 40

44 45

54 60

59 65

64 70

70 75

80 80

16 ve 17 no'lu izelgelerde () = lb/i, i = (I/F)ss1/2'dir. Burada, lb: Burkulma uzunluu (cm) (dikmeler iin ld, aprazlar iin lc) F : Dolu elemanlarn kesiti (cm2), i : atalet yarap (cm), I : dolu elemann hesaplarda kullanlacak atalet momenti (cm4), () = Varsaylan bas emniyet gerilmesi/Elemann gvenle tayabilecei burkulma gerilmesi. Beton Direkler Madde 53-a) Enerji iletim ve datm tesislerinde; 1) Betonarme direkler: - Savurmal (santrifjl) - Titreimli tiplerde kullanlabilir. 2) n gerilimli beton direkler: - Savurmal (santrifjl), - Titreimli tiplerde, kullanlabilir. izelge-16 () narinlik deerlerine gre () burkulma katsaylar (St 37 iin) +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |() |0 |1 |2 |3 |4 |5 |6 |7 |8 |9 |() | +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 20| 1,04|1,04|1,05|1,05| 1,06| 1,06| 1,06| 1,07| 1,07| 1,08| 20| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 30| 1,08|1,09|1,09|1,10| 1,10| 1,11| 1,11| 1,12| 1,13| 1,13| 30| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 40| 1,14|1,14|1,15|1,16| 1,16| 1,17| 1,18| 1,19| 1,19| 1,20| 40| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 50| 1,21|1,22|1,23|1,23| 1,24| 1,25| 1,26| 1,27| 1,28| 1,29| 50| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 60| 1,30|1,31|1,32|1,33| 1,34| 1,35| 1,36| 1,36| 1,39| 1,40| 60| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 70| 1,41|1,42|1,44|1,45| 1,46| 1,48| 1,49| 1,50| 1,52| 1,53| 70| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 80| 1,55|1,56|1,58|1,59| 1,61| 1,62| 1,64| 1,66| 1,68| 1,69| 80| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 90| 1,71|1,73|1,74|1,76| 1,78| 1,80| 1,82| 1,84| 1,86| 1,88| 90| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |100| 1,90|1,93|1,94|1,96| 1,98| 2,00| 2,02| 2,05| 2,07| 2,09|100| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |110| 2,11|2,14|2,16|2,18| 2,21| 2,23| 2,27| 2,31| 2,35| 2,39|110| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |120| 2,43|2,47|2,51|2,55| 2,60| 2,64| 2,68| 2,72| 2,77| 2,81|120| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |130| 2,85|2,90|2,94|2,99| 3,03| 3,08| 3,12| 3,17| 3,22| 3,26|130| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |140| 3,31|3,36|3,41|3,45| 3,50| 3,55| 3,60| 3,65| 3,70| 3,75|140| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |150| 3,80|3,85|3,90|3,95| 4,00| 4,06| 4,11| 4,16| 4,22| 4,27|150| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+

|160| 4,32|4,38|2,43|4,49| 4,54| 4,60| 4,65| 4,71| 4,77| 4,82|160| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |170| 4,88|4,94|5,00|5,05| 5,11| 5,17| 5,23| 5,29| 5,35| 5,41|170| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |180| 5,47|5,53|5,59|5,66| 5,72| 5,78| 5,84| 5,91| 5,97| 6,03|180| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |190| 6,10|6,16|6,23|6,29| 6,36| 6,42| 6,49| 6,55| 6,62| 6,69|190| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |200| 6,75|6,82|6,89|6,96| 7,03| 7,10| 7,17| 7,24| 7,31| 7,38|200| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |210| 7,45|7,52|7,59|7,66| 7,73| 7,81| 7,88| 7,95| 8,03| 8,10|210| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |220| 8,17|8,25|8,32|8,40| 8,47| 8,55| 8,63| 8,70| 8,78| 8,86|220| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |230| 8,93|9,01|9,09|9,17| 9,25| 9,33| 9,41| 9,49| 9,57| 9,65|230| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |240| 9,73|9,81|9,89|9,97|10,05|10,14|10,22|10,30|10,39|10,47|240| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |250|10,55| -| -| -| -| -| -| -| -| -|250| +---+-----+----+----+----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ b) Beton direklerin hesaplanmasnda eliin akma gerilmesine gre emniyet katsays 1,5 'dan, krlma deneyinde ise krlma emniyet katsays 2'den az olmayacaktr. Beton direklerin ve traverslerinin hesabnda ve yapmnda yrrlkteki Trk Standartlar uygulanacaktr. Bu standartlarn kapsamad konular olursa, ilgili dier yabanc standartlara uyulacaktr. Bu durumda i sahibi, hangi standarta uyulacan teknik artnamesinde belirtecektir. Not: Kompozit direklerin emniyet katsaylar beton direklerdeki gibi olacaktr. Aa direkler Madde 54-a) yldan fazla kullanlacak aa direin tm rmeye kar etkili ekilde (emprenye vb.) korunmaldr. b) Aa direklerin tepesi yamur sularnn rtc etkisine kar etkili biimde korunmaldr. ift ve A tipi aa direklerde balantlar yamur sularnn birikmesini nleyecek biimde yaplmaldr. c) Aa direk malzemeleri iin izin verilen gerilmeler izelge-18'de gsterilmitir. d) A tipi direklerde burkulma uzunluunun ortasndaki kesitte atalet momenti en az: I = n.5.P.l2 (cm4) olmaldr. Yalnz sert aalarda I = n.3.P.lss2 (cm4) alnabilir. Burada; P: Bas kuvveti (ton), l: Burkulma uzunluu (m) n: Burkulma emniyet katsays olup, n = 4 alnacaktr. izelge-17 () narinlik deerlerine gre () burkulma katsaylar (St 52 iin) +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |() |0 |1 |2 |3 |4 |5 |6 |7 |8 |9 |() | +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 20| 1,06| 1,06| 1,07| 1,07| 1,08| 1,08| 1,09| 1,09| 1,10| 1,11| 20| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 30| 1,11| 1,12| 1,12| 1,13| 1,14| 1,15| 1,15| 1,16| 1,17| 1,18| 30| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 40| 1,19| 1,19| 1,20| 1,21| 1,22| 1,23| 1,24| 1,25| 1,26| 1,27| 40|

+---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 50| 1,28| 1,30| 1,31| 1,32| 1,33| 1,35| 1,36| 1,37| 1,39| 1,40| 50| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 60| 1,41| 1,43| 1,44| 1,46| 1,48| 1,49| 1,51| 1,53| 1,54| 1,56| 60| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 70| 1,58| 1,60| 1,62| 1,64| 1,66| 1,68| 1,70| 1,72| 1,74| 1,77| 70| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 80| 1,79| 1,81| 1,83| 1,86| 1,88| 1,91| 1,93| 1,95| 1,98| 2,01| 80| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ | 90| 2,05| 2,10| 2,14| 2,19| 2,24| 2,29| 2,33| 2,38| 2,43| 2,48| 90| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |100| 2,53| 2,58| 2,64| 2,69| 2,74| 2,79| 2,85| 2,90| 2,95| 3,01|100| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |110| 3,06| 3,12| 3,18| 3,23| 3,29| 3,35| 3,41| 3,47| 3,53| 3,59|110| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |120| 3,65| 3,71| 3,77| 3,83| 3,89| 3,96| 4,02| 4,09| 4,15| 4,22|120| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |130| 4,28| 4,35| 4,41| 4,48| 4,55| 4,62| 4,69| 4,75| 4,82| 4,89|130| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |140| 4,96| 5,04| 5,11| 5,18| 5,25| 5,33| 5,40| 5,47| 5,55| 5,62|140| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |150| 5,70| 5,78| 5,86| 5,93| 6,01| 6,09| 6,16| 6,24| 6,32| 6,40|150| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |160| 6,48| 6,57| 6,65| 6,73| 6,81| 6,90| 6,98| 7,06| 7,15| 7,23|160| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |170| 7,32| 7,41| 7,49| 7,58| 7,67| 7,76| 7,85| 7,94| 8,03| 8,12|170| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |180| 8,21| 8,30| 8,39| 8,48| 8,58| 8,67| 8,76| 8,86| 8,95| 9,05|180| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |190| 9,14| 9,24| 9,34| 9,44| 9,53| 9,63| 9,73| 9,83| 9,93|10,03|190| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |200|10,13|10,23|10,34|10,44|10,54|10,65|10,75|10,85|10,96|11,06|200| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |210|11,17|11,28|11,38|11,49|11,60|11,71|11,82|11,93|12,04|12,15|210| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |220|12,26|12,37|12,48|12,60|12,71|12,82|12,94|13,05|13,17|13,28|220| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |230|13,40|13,52|13,63|13,75|13,87|13,99|14,11|14,23|14,35|14,47|230| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |240|14,59|14,71|14,83|14,96|15,08|15,20|15,33|15,45|15,58|15,71|240| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ |250|15,83| -| -| -| -| -| -| -| -| -|250| +---+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+-----+---+ izelge- 18 Aa malzemeleri iin izin verilen gerilmeler AA CNS amgiller 1. Lif dorultusunda 2. Life dik dorultuda Sert aalar Eilme gerilmesi kg/cm2 145 --eki gerilmesi kg/cm2 145 --Bas gerilmesi kg/cm2 110 35 18 30 Kesme gerilmesi kg/cm2

1. Lif dorultusunda 2. Life dik dorultuda

190 ----

190 ----

120 50

20 40

Not: Burada amgiller iin 500 kg/cm2, sert aa iin 800 kg/cm2'lik krlma dayanm varsaylmtr. amgiller ve sert aalar dnda direkler kullanlmak istendiinde eki gerilmesi iin emniyet katsays 4 olacaktr. Topraa gml direklerde burkulma uzunluu, direin ortasndaki takoz ya da saplamadan, gmlme derinliinin yarsna kadar olan uzaklktr. e) ift direkler uygun biimde birbirine balanacaktr. Takozla birbirine balanacak ift direkler btn uzunluklar boyunca en az 4-6 takoz ile donatlacak ve cvatalarla vidalanacaktr. f) Zorunlu haller dnda, ormanlk alanlarda aa direk kullanlmamaldr. Direk lenteleri Madde 55-a) Lente halat olarak scak galvanizli, iinde lifli blm bulunmayan elik halatlar kullanlacaktr. b) elik lente halatnn kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'dan kk olmamaldr. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin zerinde bulunan blmnn kesiti 25 mm2'den, zemin iinde kalan blmnn kesiti ise 50 mm2'den az olmayacaktr. Zemine giren blm, ap en az 10 mm. olan yuvarlak demirden de olabilir. c) Lente balant paralarnda etkin kopma ya da kayma yk, halatn maruz kalaca maksimum ykn 2,25 katndan kk olamaz. d) Lente halatlar tekrar gerilmeyi salayacak dzenlerle donatlacaktr. Bu dzenler yerden ulalabilecek ykseklikte bulunacaktr. e) Balant paralar zlmeye kar gvenlik altna alnmaldr. f) Lenteler ancak zarar grmeyecekleri ve trafii gletirmeyecek yerlerde kullanlr. g) Lenteler balandklar direkteki iletkenlerin fazlar aras anma geriliminin en az iki katna eit kuruda atlama ve bir katna eit yata atlama gerilim deeri olan izolatrler ile yaltlmaldr. zolatrlerin mekanik dayanm, en az lentenin dayanm kadar olmaldr. zolatrn tespit edildii yer, zerinden geen iletkenlerin yatay izdmlerinin anda kalmaldr. zolatrn yerden ykseklii en az 2,40 m. olmaldr. Lenteler; topraklanm veya aa direkli alak gerilim hatlarnn en alt iletkenlerinin en az 50 cm. altnda balanm ise yaltlmayabilir. Temeller Madde 56-a) Temellerin boyutlandrlmas: Direkler, devrilmeye kar gvenlik bakmndan 49 uncu maddede belirtilen yklenme varsaymlarndaki koullarn en arna gre hesaplanacaktr. Temel hesaplarnda mutlaka direk tasarmna esas olan emniyet deerlerinin zerinde bir emniyet salanacaktr. Direk temellerinin hesaplanmasnda eitli topraklar iin izelge-19'daki deerler kullanlacaktr. b) Direklerin temel iinde kalan blmnn korunmas: 1) Demir direklerde toprak iinde kalan metal blmlerin korozyon ve rmeye kar korunmas iin gerekli nlemler alnacaktr. Beton temelli demir direklerde beton iinde kalan paralarn korunmas iin nlem gerekmez. 2) Aa direklerin toprak iinde kalacak blm en az aadaki uzunluklarda olacaktr. Zeminden balayarak ykseklii 8 m'ye kadar olan direklerde 130 cm, 8 m'yi geen her bir metre iin bu uzunlua 10 cm eklenecektir. Aa direkler yerel koullarda dikkate alnarak epeevre talarla tutturulmaldr. izelge-19 Direk temellerinin hesaplanmasnda kullanlacak zemin karakteristikleri

Zemin cinsi Dolma toprak, doal olarak Yapkan olmayan toprak: ince ve orta irilikte kum ri kumlu, daneli toprak (1-3mm.) 1/3' akl olan akll kum Yuvarlak akl Keskin kenarl balast Yapkan toprak, balk, kil

1,5m. derinlikteki zemin emniyet gerilmesi kg/cm2 0,6 1

Toprak younluu kg/m3 1600 1800

sel srtnme as Derece

Toprak ev as Derece

32 30

30 30

1,6 2 2 1

1900 1800 1900 1800 2000

34 30 30 36 25

28 30 30 27 32

Aa direklerin temel iinde kalan blm ile toprak stndeki yaklak 30 cm.'ye kadar olan blmnn, toprak ierisindeki sularn etkisi ile rmesini nlemek iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu nlemler direin yukarda anlan blmlerinde en az direin st blmnn dayanklln salayacak nitelikte olacaktr. Aa direkler dorudan doruya beton iine gmlemez. 3) izelge-19'daki deerlerin geerli olabilmesi iin, temel ukurlarnn kusursuz biimde doldurulduu ve sktrld varsaylmtr. 4) Temelde su karsa en elverisiz temel suyu dzeyi dikkate alnarak temelin tama kuvvetinin zayflamas hesaba katlacaktr. 5) Temel hesaplarnda demirsiz betonun younluu en ok 2200 kg/m3, demirli betonun younluu ise 2400 kg/m3 alnacaktr. Hava hatlarnda topraklama Madde 57- Hava hatlarnn topraklamasnda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. Yksek Gerilim Havai hatlarnda direklerin tek tek topraklanmas halinde, sz konusu ynetmelikte belirtilen toprak gei direnci elde edilemedii takdirde toprak gei direncinin bu deerde olmasn salayacak nlemler alnmaldr. Kablolar Madde 58- Bu Ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna uygun kablolar kullanlacaktr. Bunlar bulunmadnda Madde 1'de belirtilen standartlara uygun kablolar kullanlacaktr. a) Kablo seimi: Kablo seiminde aranlan teki koullarn yannda aadakiler de gz nnde bulundurulacaktr: 1) Anma gerilimi: Kablolar iin iki anma gerilimi kullanlr: U: Fazlar aras gerilim, U0: letken ile metal klf ya da toprak arasndaki gerilim. 2) Yk akm:

Kablo kesitleri, yk akmna bal olarak eitli kablo tiplerine, deme durumlarna ve ortam koullarna gre standartlarda belirtilen ya da yapmclar tarafndan bildirilen ykleme durumlarna gre belirlenir. Kablo kesitinin belirlenmesinde gz nnde bulundurulacak koullardan bazlar aadadr: - Gelecekte yk artlar - zin verilen iletken scakl (srekli kullanmadaki iletken scakl, seilen kablo tipi iin belirtilen deerlerden byk olmamaldr.) - Kabloda oluan snn darya atlmasnda etkili olan ortam koullar (topran sl direnci vb.) - Kablonun tek ya da ok damarl oluu - Kablonun havada ya da yeraltnda denmi olmas - Kablonun denme yntemi - zgl s dayanm Bu hesaplarn yaplmasnda ilgili standardlarda yer alan kablolarla ilgili izelgelerden yararlanlacaktr. 3) Ksa devre dayanm: Kablolar kullanlacaklar ebekelerde oluacak ksa devre akmlarna dayanmaldr. Kablolarn ksa devre dayankll hesapla gsterilmelidir. ksa devre sonucunda kablo iletken scakl PVC yaltkanl kablolarda en ok 160C, XLPE yaltkanl kablolarda en ok 250C olacaktr. zellikle tek damarl kablolarda kablo tutturma paralar, ksa devrenin neden olaca kuvvetlere dayanacak boyutta seilmeli ve aralarnda yeterli aklk olmaldr. 4) Gerilim dm: Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif empedans da gznne alnmaldr. Gerilim dm indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim datm ebekelerinde %7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hallerinde ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu durumda gerilim dm %10'u amamaldr. Alak gerilim tesislerinde gerilim dm %5'i amamaldr. Kendi transformatr bulunan tesislerde, transformatrlerin AG kndan itibaren gerilim dm bakmndan en kritik durumda olan tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde %6,5, motor yklerinde %8'i amamaldr. Ring olmas halinde yksek gerilim iin yukardaki aklamalar aynen geerlidir. 5) Etkin g kayb: Kablo kesiti madde 58-a/2, 3 ve 4'de belirtilen yntemlere gre hesaplanacak en byk kesite uygun olarak seilir. Ancak hat kayplar da gz nne alnarak daha byk kesitli (ekonomik kesit) kablolar kullanlabilir. nemli kablo hatlarnda ekonomik hesap, kablo maliyeti, hat kayplar, yllk kullanma sresi, enerji fiyat, reel faiz, amortisman sresi gz nne alnarak yaplmaldr. Bu durumda ekonomik kesite klmas tavsiye edilir. 6) Dielektrik kayb: zellikle yksek gerilimli ve uzun kablolar kullanldnda zel koullar dnda dielektrik kayb dk olan kablolar (XLPE gibi) seilmelidir. 7) Mekanik koullar: Kablo kullanlaca yerdeki mekanik koullar gz nnde bulundurularak seilmelidir. Mekanik zorlanma olan yerlerde, buna dayankl kablo cinsleri seilmelidir. rnein ekiye alan kablolarn zrh olmal, eimli yerlerde ve ek kutularnn yaknnda, eki kuvvetini tayan kelepelerle tutturulmaldr.

Topraa dorudan gml kablolarn elik zrhl olmas tavsiye edilir. elik zrhsz kablolarn yeraltnda beton kanallar, beton bzler veya beton muhafaza iine alnm PVC borular iinde kullanlmas tavsiye edilir. 8) Kimyasal etkiler ve d etkiler: Kablolar dendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, rutubet ve hava koullar ile teki evre etkilerine dayanacak tipte seilmelidir. 9) Kablolar iletme koullarna uygun tipte seilmelidir. 10) Yer durumu: Kablolar denecekleri yerlerin zelliklerine uygun tipte seilmelidir. nsanlarn youn bulunduu, paniin yaanabilecei tm yaplar, yksek katl binalar, hastaneler, tneller, tiyatrolar, okullar, al-veri merkezleri gibi yap ve yerlerde yangn annda az duman karan, halojensiz zellikli kablolar kullanlmaldr. b) Kablolarn denmesi: 1) Yer alt kablolarnn dendikleri yerler kimyasal, mekanik ve sl etkilerden olabildiince uzak yada bunlara kar korunmu olmaldr. 2) Kablo ve evresini yangn tehlikesinden korumak ve yangnn yaylmasn nlemek iin kablolar yanc maddeler zerine denmemelidir. Kablolarn varsa jt tabakalar soyulmaldr. 3) Yap girilerinde kablolar boru iine alnmal, kablo ile boru arasndaki boluk elastik silikon yada benzeri bir madde ile doldurulmaldr. Bu amala imento kullanlamaz. Mekanik darbelerin oluabilecei durumlarda elik borular kullanlmaldr. elik borular nerede kullanlrsa kullanlsn faz ayn borudan geirilmelidir. Tek damar olmas durumunda anti manyetik malzeme kullanlmaldr. 4) Y.G. kablolarna dahilde ve harite kablo bal yaplacaktr. Kablo balklar, kabloya su, nem girmesini nleyecek ekilde olmaldr. AG kablolarda su girmesini nleyecek tedbirlerin alnmas durumunda kablo bal kullanlmayabilir. 5) Kablo ekleri mutlaka zel ek aksesuarlar veya ek kutularnda yaplmaldr. Ekler, mekanik bakmdan gvenilir, iine su ve nem szmasn nlemeli ve iyi bir elektrik iletkenliini salamaldr. Ekler tesis edildii yere uygun tipte seilmelidir. 6) Kablolarn koruyucu klflar yada yaltkanlar bulunduklar yerlerde zorlanmamal ve zedelenmemelidir. Kablolar gerektiinde koruyucu bz yada borular iine alnmaldr. 7) Tek damarl kablolarn tespitinde kullanlan elemanlar manyetik halka oluturmamaldr. 8) Tek damarl sistemden oluan beslenmelerde tek sra yerleme dzeninde damarlar, L1 L2 L3 L3 L2 L1 L1 L2 L3 L3 L2 L1 eklinde, birden fazla katl yerlemede, katlar arasnda en az 20 cm olmak kouluyla 1. kat 2. kat L1 L2 L3 L3 L2 L1 L1 L2 L3 L3 L2 L1 L1 L2 L3 L3 L2 L1 eklinde olmaldr. Bu beslemelerde ayn faz kesinlikle yan yana tesis edilmemelidir, baka bir deyile L1L1L1, L2L2L2, L3L3L3 dzeni eklinde yaplmamaldr. Sistemler arasnda en az bir kablo ap kadar aralk olmaldr. Ayrca tm sistemlerin uzunluu yaklak eit olmaldr. 9) Kablolarn en kk kvrlma yarap, D kablonun d ap olmak zere izelge-20 deki gibi olmaldr. izelge-20 Kablolarda en kk kvrlma yarap Kablo kvrlma yarap (R) Kablo damar Says

 damarl Bir damarl

XLPE VE PVC Yaltkanl A.G. 12 x D 15 x D

XLPE ve PVC Yaltkanl Y.G. 15 x D 15 x D

Zrhl Kablolar 15 x D 15 x D

10) Deme srasnda kabloyu ekmek iin btn iletkenler bir araya getirilip ekme klemensi ile birbirine balanmaldr. En byk ekme gerilmesi bakr iletkenler iin 5 kg/mm2, alminyum iletkenler iin 3 kg/mm2 yi gememelidir. 11) Yeraltna denecek kablolar, sokak ve alanlarda en az 80 cm derinlie gmlmelidir. Bu yerlerin dnda en az 60 cm olmaldr. Bu derinlik zorunlu durumlarda zel koruyucu nlemler alnarak 20 cm dolaylarnda azaltlabilir. 12) Ak havada denen kablolar olabildiince gne nlarnn etkilerinden korunmaldr. 13) Kablolar duruma gre toprak iine, kablo kanallarna yada duvarlara tutturulan delikli tavalara veya merdiven raflara denmelidir. Deliksiz yaplm tavalarla kablo denmesi tavsiye edilmez. Toprak iine yerletirilen kablolarn altnda ve stnde yaklak 10 cm kalnlkta elenmi kum bulunmaldr. Kablonun zerindeki kumun zerine ve ayn kanala denen AG ve YG kablolar arasna tm kablo boyunca dolu tula veya en az 6 cm kalnlkta beton plaka veya plastik vb. malzemelerden yaplm koruyucu elemanlar yerletirilmelidir. Bylece ukuru aan iilerin kazma darbelerinden kablo korunmal ve orada kablo bulunduu nceden anlalmaldr. Bu koruyucunun yaklak 30 cm zerine ise en az 10 cm geniliinde polietilenden yaplm uyar eridi konulmaldr. 14) Bir enerji kablosu ile baka bir enerji kablosu yada kumanda kablosu arasndaki en kk aklk 7 cm'den az olmamak koulu ile kablo ap kadar olmaldr. Kumanda kablolar arasnda aklk gerekmez. 15) Bir enerji kablosu ile telekomnikasyon, demiryolu, otoyol vb. ile ilgili kablolarn birbirlerine yaklamalar yada birbirlerini kesmeleri durumunda aralarndaki aklk en az 30 cm. olmaldr. Bu aklk daha kk olduunda kablolar yanmayan gerelerden yaplan levha, yarm bz yada borularla korunmaldr. 16) Demiryolu, su kanal ve zerinden tat arac geen yollarn altndan geirilecek kablolar elik, HDPE yada beton muhafazal PVC borular veya beton kablo kanallarnn iine denmelidir. Bu boru ve kanallarn st kenarlar, ray alt kenarlarndan ve yol yzeylerinden en az 1 m aada olmaldr. c) Kablolarn korunmas: Kablolar ar gerilimlere kar ularna konacak parafudrlarla korunabilir. d) Kablolarn topraklanmas: Kablolarn topraklanmas iin Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii'ndeki hkmler uygulanr. e) Kablo yerlerinin iaretlenmesi: Kablo tesisleri bulunan kurulular, bunlarn yerlerini tam olarak iaretleyerek bu kablolarn gei gzergahlarn gsteren planlar, belediye ve mcavir alan snrlar iinde ilgili belediyelere, dier yerlerde de ilgili mlki idare amirliklerine vermelidir. Yer alt kablo gzergahlar kaplamasz yerlerde iaretli beton kazklarla, kaplamal yerlerde oyulmu iaretlerle belirtilmelidir. yle ki gzergah grnmeyen kablolar (mesela hendek iindekiler), kablo gzergah ve nitelii anlalacak ekilde iaretlenmelidir. Bu erevede dz gzergah maksimum 100 m'de bir, ek ve branman yerleri dn noktalar vb. yanlgy nleyecek ekilde iaretlenmelidir. Bu iaretler yerine gre beton kazk, pirin veya dkm levha yada kaldrm kaplamasnda oyulmak suretiyle yaplmaldr. f) Kablo renk kodlar TS 6429 standartna uygun olacaktr.

YEDNC BLM letme Gvenliine likin Hkmler Kuvvetli akm tesislerine girmek Madde 59- Kuvvetli akm tesislerine meslekten olmayan kimselerin girmesine ve zel gereler olmadan bunlara dokunulmasna izin verilmez. Ayrca tesislerin giriinde iletme personeli iin gerekli i gvenlii malzemeleri her zaman hazr bulundurulacaktr. Bu tesislere herhangi bir nedenle geici olarak herkesin girmesine izin verilirse, meslekten olmayanlarn, tehlikeye uramasn nleyecek nlemler alnacaktr. Kuvvetli akm tesislerine girilmesi ziyaretiler iin tehlikeli olacaksa bunlarn ancak iletme tarafndan zel olarak grevlendirilmi olan ve tesisleri tanyan bir kimsenin gzetimi altnda kk topluluklar halinde girmesine izin verilir. Kuvvetli akm tesislerinde almak Madde 60- Tm yksek gerilimli kuvvetli akm tesislerinde teknik konulardan sorumlu elektrik mhendisi olmaldr. 154 kV ve daha byk kuvvetli akm tesislerinde (uzaktan kumanda edilen TM ler hari) iletme sorumlusu olarak en az bir elektrik mhendisi bulundurulmaldr. Bu Mhendisin i gvenlii ve i emniyeti asndan sorumluluu, tesiste uyulmas gereken i gvenlii yntemlerini tespit etmek, emniyetli bir iletme iin uyulmas gerekli kurallar belirlemek ve gerekli ara gereleri tespit ederek sz konusu kurallara uyulmas ynnde denetlemeler yapmaktr. Kuvvetli akm tesislerinde yapm, bakm ve iletme esnasnda ii yapan elemann kiisel hatalarndan oluacak kazalarda bu mhendise hukuki sorumluluk yklenemez. Yeterli gvenlik nlemleri alnmadan ve zel aralar kullanlmadan yksek gerilim altnda hibir ekilde alma yaplamaz. Kuvvetli akm tesislerinde yksek gerilim altnda ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl'nca yetkilendirilmi olan kurum ve kurulular tarafndan bu amala alm olan eitim kurslarn bitirerek "Kuvvetli Akm Tesisleri'nde Yksek Gerilim Altnda alma zin Belgesi" alan elektrikle ilgili fen adamlar ya da bir mhendisin sorumluluu ve gzetimi altnda olmak zere teki grevliler alma yapabilir. Yeterli elektrik bilgisi olmayan kimseler yardmc olarak altrlacaksa bunlara nceden ilgili kurulular tarafndan hazrlanan gerekli ynergeler verilecek ve aklamalar yaplacaktr. Mterek direklerde alak gerilimli blmlerde alma yaplacanda yksek gerilimli hattn gerilimi mutlaka kesilecektir. Gerilim altnda olmayan tesis blmlerinde allacanda gerilim altnda bulunan teki blmler nedeniyle alanlarn her hangi bir tehlikeye uramamas iin gerekli nlemler alnacaktr. 61 inci maddedekilerin dnda rnein u nlemler alnabilir: - Gerilim altndaki tesis blmlerinin kapatlmas ya da yaltkan bir klfla rtlmesi, - alma srasnda srekli gzetim, - alma yaplan yerin bir engelle evrilmesi. Ancak, bu durumda aygtlarla tehlikesiz ve serbest olarak hareket edilebilmelidir. alanlarn gvenliini salamak iin alnacak nlemler Madde 61- letme sorumlular genellikle yaplacak iler iin grevlendirilen kiilere iin sresi, yeri, cinsi ve nemine ilikin yazl ynergeler vereceklerdir. Aadaki durumlarda yazl ynergeler verilmeyebilir: 1) i yapmakla grevlendirilen kimselerin yeterli teknik bilgi ve grgs varsa, kendisi ve yardmclar iin gerekli gvenlik nlemlerini kendi sorumluluu altna alabilirse, 2) letme sorumlusu tm devre ama ve kapama ilerini kendisi yapar ya da gzetimi altnda yaptrr ve yaplan ileri kendi denetlerse. Szl olarak ya da telefonla verilen emirler, bu emri alan kimseye tekrar ettirilecektir.

lgililerin saatleri birbirine gre tam olarak ayarlanmal ve ek gvenlik nlemi olarak ie balarken gerilimin kaldrlmas ve i bittikten sonra gerilimin uygulanmas srasnda yeterli sre braklmaldr. Kuvvetli akm tesislerinde yaplacak bakm-onarm almalar srasnda alanlarn hayatnn korunmas asndan mutlaka alnmas gereken nlemler aada aklanmtr: a) Gerilimin kesilmesi: Bakm ve onarm yaplacak yere enerji salayan tm kesicilerin almas ve bunlara ait ayrclar ile ayrma ileminin emniyet altna alnmas gerekir. b) Tekrar gerilim verilmesinin nlenmesi Gerilimin kesilmesi iin alm olan kesici ve ayrclarn bir bakas tarafndan yanllkla kapatlmasn nlemek zere gerekli nlemlerin alnm olmas gerekir. Bu maksatla, bu aygtlarn varsa tahrik ve kumanda kilitleme dzenleri kilitlenebilmeli, aygtlarn zerine "kapamak yasaktr", "hat zerinde allyor" gibi yazlar aslmaldr. Bu nlemler, rnein kesicilerin kapanmasn nleyici anahtarl kilitleme dzeninin anahtarnn yetkili kii tarafndan alnmas ile de daha emin ekilde salanabilir. Bir alma yeri birden fazla noktadan besleniyorsa, (a) ve (b) bentlerinde belirtilen nlemler her besleme noktas iin uygulanacaktr. c) allacak yerde gerilim olmadnn kontrolu: Tesislerin bir blmnde alma yapmak iin gerilimin kaldrlmas gerekiyorsa, devre kapama ve amalarnn belirli bir zamanda yaplacan bildirmek yeterli deildir. allacak yeri besleyen tm kesicilerin alm olmasna ramen sz konusu tesis blmnn gerilim altnda olup olmad gerekli l veya gsterge cihazlar ile denetlenmeli ve denetleyen kimse gerilim olmad kansna vardktan sonra almaya balanmaldr. zerinde allacak bir tesisin gerilim altnda olmadnn saptanmasnda, yalnz devresi kesildikten sonra l aygtlarnn gstergelerinin geri gitmesi, anahtar kapatlan lambalarn snmesi, ya da transformatr grltlerinin kesilmesi gibi zelliklere gvenilmemelidir. bittiinde alanlarn tehlikeyle karlamayacaklarna kesinlikle inanldktan sonra tesisler gerilim altna alnmaldr. d) allan blme yakn yerlerde, iletme esnasnda gerilim altnda bulunmas gerekli baka blmler varsa, bu blmlerdeki gerilimli ksmlara dokunmay nleyecek nlemler alnmaldr. rnein bir anahtarlama hcresi iinde allrken, kesici ald halde, tesisin dier blmlerinde iletmeye devam edildii iin, baralarda gerilim bulunabilir. Blmelendirilmemi hcrelerde, hcre iine, hcre kaps kapal iken sokulmu bulunan bir ayrma plakas ile bu koruma nlemi alnm olmaldr. Byle bir nlem alnamyorsa, baralarn gerilimlerinin mutlaka kesilmesi gerekir. Bara blm blmelendirilmi bir hcrede bu ilave nleme gerek yoktur. e) Ksa devre etme ve topraklama: Gerilimi kesilmi yksek gerilim tesislerinde allacaksa, allacak blm nceden topraklanm olan bir dzenek zerinden ksa devre edilecektir. letmelerin sorumlu kimseleri, i sresince alanlarn tehlikeyle karlaabilecei hibir devre kapama ilemi yaplmamasn salayacaktr. Ksa devre ve topraklama, ancak btn almalar bittikten ve bunlar yapanlarn hepsine haber verildii kesin olarak renildikten sonra kaldrlabilir. Balama hcresi iinde alldnda, bu hcreler kablo k veya bara topraklama ayrclar ile donatlm ise, bu aygtlarn kapatlmas ile istenen art salanabilir. k hatlarnn topraklanmasnda kullanlan topraklama donanm hcre iindeki teki aygtlar topraklayamyorsa, gerektiinde topraklama ve ksa devre etme dzenlerini balamak iin hcrede ya da aygtlar zerinde sabit balant yapmaya uygun plak blmler braklmaldr.

Topraklama dzenleri, hcrelere girmeden topraklama tesislerine balanabilmelidir. Hcre kaps balama srasnda ak olabilir, ancak bu durumda kapnn alabilmesi iin mutlaka kesicinin ak olmas art gerekli kilitlemelerle salanm olmaldr. Topraklama ve ksa devre etme ii, alma yaplan yerin yaknnda ve olabilirse buras ile akm kaynaklar arasnda yaplacaktr. Topraklama ve ksa devre etme dzenleri, yaplan almalardan dolay ve alma sresince hi kaldrlmayacak biimde tesis edilecektir. Bir elektrik enerji tesisinde, yukarda belirtilen nlemler alnmadan hibir bakm ve onarm almas yaplmamaldr. Bu arta ramen tesisin yaplacak iler srasnda geriliminin kesilmesi imkansz ise, birisi iten sorumlu tutulan en az iki kii grevlendirilmelidir. Grevlilere verilecek donatm ve ynergeler Madde 62- Kuvvetli akm tesislerinde alan grevlilere, alt kurulu yada iletme tarafndan yapaca i ve ykmllkler konusunda bilgi verilecek ve gerekli aklamalar yaplacaktr. Geici olarak ya da gzetim altnda tehlikesiz ilerde alanlara yapacaklar ilere ilikin ynerge verilmesi gerekir. Yaptrlan i, salk ve yaam iin tehlikeli ise, i yaptran, alanlar gerekli koruyucu malzemelerle donatmak zorundadr. Tesisin uygun noktalarnda, kaza durumlarnda gerekli olacak ilk yardm malzemeleri ve kurtarma aygtlar her an gvenle kullanlabilir durumda hazr bulundurulacaktr. alma konusunda teki tesislerin sahipleri ile uyuma Madde 63- Bir tesisin sahibi bakalarnn tesisine zarar verebilecek ya da onu tehlikeye sokabilecek almalar yaptrmak durumunda ise; ya da bu almalar srasnda kendi grevlileri teki tesisler nedeniyle tehlikeye urayacaksa, teki tesisin sahiplerine nceden haber verecektir. Bu durumda her trl bozukluk ve tehlikeleri nlemek iin gerekli nlemler taraflar arasnda karlkl anlama ile alnacaktr. Bu trl anlamalarda 61 inci madde hkmlerine uyulacaktr. nemli tesis merkezleri arasnda iletiim (haberleme) balantlar Madde 64- nemli elektrik retim ve datm tesisleri her an genel ya da zel telefon iletiim tesisleri aracl ile birbirine balanacaktr. Hava hatlarn gerilim altna alma bildirimi Madde 65- Tesisi bitirilen hava hatlarna ilk gerilim uygulanmasndan en az gn nce yerel gereklere ve olanaklara gre aadaki bilgileri de kapsayan bildiriler yaynlanacaktr: - Hava hattnn yeri, - Hava hattnn gerilimi, - Doabilecek tehlikeler, - Hat dolaynda bulunanlarn dikkat edecei konular. Bu konuda Elektrik Tesisleri Kabul Ynetmelii'nde yer alan dier hkmlere de uyulur. Hava hatlar iletkenlerinde yaplacak deiiklikler Madde 66- Bir hava hattnda iletkenlerin kesitinin arttrlmas ya da hatta yeni iletkenlerin ekilmesi durumlarnda direklerin ve temellerinin o sradaki gerek dayanmlarnn artan yke gre yeterlilii dorulanacaktr. Kuvvetli akm tesislerinin denetimi ve gvenlii Madde 67-a) Hava hatlarnn denetimi: letme tarafndan belirli srelerde hava hatlar ve direkler, topraklamalar dahil denetlenmeli ve yoklanmaldr. Yoklama ve bakmn sonular dzenli olarak kaydedilmelidir. b) Hava hatlar dndaki kuvvetli akm tesisleri:

letme tarafndan tesisin zellikleri gz nne alnarak belirli aralklarla denetleme ve yoklamalarn sresi hi bir zaman 2 yl gememelidir. Yoklama ve bakmlarn sonular dzenli olarak kaydedilmelidir. Devre d edilen hatlar Madde 68- Devre d edilen kullanlmayacak hatlar topraklanmaldr. Uzun sre iletme dnda braklacak hava hatlar ya tamamen sklecek ya da iletmede bulunan hatlar gibi dzenli biimde belirli srede bakm yaplacaktr. SEKZNC BLM Yrrle likin Hkmler Yrrlkten kaldrlan ynetmelik Madde 69- 21 Kasm 1978 tarih ve 16466 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii yrrlkten kalkmtr. Yrrlk Madde 70- Bu Ynetmelik yaym tarihinde yrrle girer. Yrtme Madde 71- Bu Ynetmelik hkmlerini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan yrtr. EK-1 **************************** * BUZ YK HARTASI VARDIR * **