Makro İktisat

A.S.
Akat
Makroiktisat Nisan 2002
A.S.Akat
MAKROKTSAT
Ders Notlar stanbul Bilgi niversitesi
GR
Kavramlar, Kurumlar, Veriler
Birinci Blm
A.S.Akat
A.S.Akat
Makroiktisat
Mikroiktisat tekil hane ve firmann karar srecini ve bunlarn piyasalarda karlkl balantlarn inceler Makroiktisat ok sayda hane, firma ve piyasay eanl etkileyen ekonominin tmne ait gelimeleri inceler Makroiktisadn temel ura, ekonomik byme, isizlik, enflasyon, faiz haddi, dviz kuru, d denge ve kamu dengesi arasndaki karlkl ilikilerin saptanmasdr Tanm gerei, makroiktisat iin iktisat politikalarnn tasarlanmas ve uygulanmas ok nemlidir Tartmalarn odanda kamunun ekonomiye mdahale biimler yer alr
Makroiktisadn zorluklar
Makroiktisat ayn anda hem soyut hem de somut olmak zorundadr Soyut: ekonomilerin davrann aklayan genel model ve teoriler gereklidir Somut: teorik ereve Trkiye, ABD, AB, vs. fiilen varolan somut ekonomilere uygulanmak zorundadr Halbuki zellikle farkl gelimilik dzeyindeki ekonomiler arasnda benzemezlikler ou kez benzerliklerden fazladr Maalesef makroiktisadn temel teorik erevesi gelimi lkelerin karlat sorunlara zm ararken olumutur Trkiyenin gemii ve bugn ise ok farkldr
A.S.Akat
A.S.Akat
Temel deikenler
GSMH byme hz: ekonomik faaliyetteki deiimin yn ve hacmi sizlik: i bulamayanlarn say ve oran demeler Bilanosu: ekonominin d dnya ile ilikileri Enflasyon: fiyatlar genel seviyesindeki deiim Faiz haddi: parann fiyat Dviz kuru: dvizin fiyat Kamu maliyesi: vergiler, kamu harcamalar, bte dengesi Para ve mevduat: para arz ve talebinin deiimi
Temel kurumlar
Maliye Bakanl: btenin hazrlanmas, uygulanmas ve vergiler Hazine: kamu borlanmas, d ekonomik ilikiler, mali sektr denetimi Merkez Bankas: para otoritesi, dviz rezervleri, demeler bilanosunun izlenmesi Devlet statistik Enstits: milli gelir, d ticaret, enflasyon, sanayi retimi, vs. temel veriler BDDK: bankaclk sektr denetiminden sorumlu st kurul IFI: Uluslararas mali kurulular (IMF ve Dnya Bankas)
A.S.Akat
A.S.Akat
Baz tanmlar
Boom: GSMHda hzl byme Resesyon: GSMHda ksa sreli eksi byme Depresyon: GSMHda uzun sreli eksi byme Deflasyon: fiyatlar genel seviyesinde d Maliye politikas: bte tarafndan temsil edilen kamunun vergileme ve harcama kararlar toplam Para politikas: Merkez Bankas tarafndan alnan para arz miktar ve faiz haddi kararlar Dviz kuru politikas: dviz kurunda kamu mdahalesi (olmamas dahil) D ticaret politikas: mal ve hizmet ihracatna kamu mdahaleleri
En basit model: evrisel akm

Makroiktisadn k noktas ekonominin btn asndan gelir ve harcama akmlarnn analizidir in z aslnda ok basittir Ekonomideki her harcama mutlaka bir ekonomik aktre gelir yaratr Ekonomideki her gelir mutlaka bir ekonomik aktrn harcamasdr Buna gelir ve harcama evrisel akm deriz evrisel akmn dzgn ileyiini hangi mekanizmalar salar? evrisel akm ne zaman bozulur? Bozulduu takdirde tekrar dzgn ileyii iin neler yaplabilir?
A.S.Akat
A.S.Akat
10
evrisel akm emas

Faktr gelirleri (TL) retim faktrleri (emek, sermaye, vs)
Gayrisafi Yurtii Hasla GSYH

Gayrisafi Yurtii Hasla (GSYH) ekonomideki toplam retim, gelir ve harcamalar ler Bir lke iinde belirli bir dnemde retilen nihai mal ve hizmetlerin toplam piyasa deerine eittir Devlet statistik Enstits (DE) itarafndan aylk ve yllk olarak hesaplanr GSYH ekonominin tm kanuni retimini kapsar Piyasaya kmadan hane iinde tketilen (tarm) ve yasak mallar (uyuturucu) kapsamaz retimde girdi olarak kullanlan mal ve hizmetlerin birden fazla hesaba girmesine izin verilmez (katma deeri ler)
Haneler
Mal ve hizmetler Harcamalar (TL)
Firmalar
Varsaymlar: Devlet yok; Finans yok; D dnya yok
A.S.Akat
11
A.S.Akat
12
Gayrisafi Milli Hasla GSMH

GSYH lke iinde belirli bir dnemde retilen geliri ler Ancak, lke iinde retilen gelirin bir blm yurt dnda mukim kii ve kurumlara aittir: rnein darya yaplan faiz ve temett demeleri Ayn ekilde, lkede mukim kii ve ahslarn yurt dndan gelirleri olabilir: rnein yurt dndan gelen faiz, temett ve ii dvizleri Gayrisafi Milli Hasla (GSMH) bir lkede mukim kiilerin elde ettikleri toplam gelirdir GSYHya yurt dndan net faktr gelirlerinin eklenmesi ile elde edilir
Tketim (C) haneler tarafndan tketim amac ile satn alnan tm mal ve hizmetleri kapsar (yeni konut hari) Yatrm (I) firmalar, haneler ve devlet tarafndan sermaye mallar, binalar (yeni konut dahil) ve stoklar iin yaplan tm harcamalar kapsar Kamu tketimi (G) yerel ve merkezi idare tarafndan satn alnan tm mal ve hizmetleri kapsar fakat transfer harcamalar dahil deildir Net ihracat (NX) mal ve hizmet ihracatndan mal ve hizmet ithalatnn karlmas ile bulunur Temel makro zdelik: Y = C + I + G + NX
GSMHnn bilekenleri
A.S.Akat
13
A.S.Akat
14
Milli Muhasebe Yntemleri

RETM Ciftcilik Ormanclk Baliklk Tarm Toplam Tasocakclg malat Elektrik, gaz, su Sanayi Toplam nsaat Sanayi Toptan ve Parakende Otel ve Lokanta Hizmetleri Ticaret Toplam Ulastirma ve Haberleme Mali Kurulular Konut Sahiplii Serbest Meslek Hizmetleri zafi Banka Hizmetleri SEKTRLER TOPLAMI Devlet Hizmetleri Kar Amac Olmayan zel Hizmetler TOPLAM Ithalat Vergisi GSYIH (Alc Fiyatlaryla) D Alemden Gelen D Aleme Giden Dis Alem Net Faktr Gelirler Toplam GSMH (Alc Fiyatlaryla) HARCAMA ZEL NHA TKETM Gida-iki Dayankl Tketim Mallar Yar Dayankl ve Dayanksz Tk. Mal. Enerji-Ulastrma-Haberleme Hizmetler Konut Sahiplii DEVLETN NHA TKETM HARCAMALARI Maa-cret Diger Cari GAYRSAF SABT SERMAYE OLUUMU Kamu Sektr Makine Techizat Bina naat Bina D naat zel Sektr Makine Techizat Bina+Konut Insaati STOK DEMELER Mal ve Hizmet hracat Mal ve Hizmet thalat NET HRACAT GAYRSAF YURT HASILA Istatistiki Hata GSYIH (statistiki Hata k.)
GELR CRETLER zel Sektr Kamu Sektr MAA zel Sektr Kamu Sektr KEND HESABINA ALIAN RANT KAR Firma-d kar Firma kar FAZ GELR
GSMH: Sektrler itibariyle (1)

( Katrilyon TL) Ciftcilik Ormanclk Balklk Tarm Toplam Tasocakclg malat Elektrik, gaz, su Sanayi Toplam nsaat Sanayi Toptan ve Parakende Otel ve Lokanta Hizmetleri Ticaret Toplam Ulastirma ve Haberleme Mali Kurulular Konut Sahiplii Serbest Meslek Hizmetleri zafi Banka Hizmetleri SEKTRLER TOPLAMI Kaynak : MB 2000 16,6 0,4 0,6 17,5 1,4 23,9 3,7 29,0 6,5 20,5 4,4 24,9 17,6 4,7 5,8 4,4 4,1 106,4 GSMH % Pay 13,2 0,3 0,4 14,0 1,1 19,0 3,0 23,1 5,2 16,3 3,5 19,8 14,0 3,7 4,6 3,5 3,3 84,7
A.S.Akat
15
A.S.Akat
16
GSMH: Sektrler itibariyle (2)

(Katrilyon TL) Tarm Toplam Sanayi Toplam Dier Sektrler Toplam SEKTRLER TOPLAMI Devlet Hizmetleri Kar Amac Olmayan zel Hizmetler TOPLAM Ithalat Vergisi GSYIH (Alc Fiyatlaryla) D Alemden Gelen D Aleme Giden Dis Alem Net Faktr Gelirler Toplam GSMH (Alc Fiyatlaryla) Kaynak : MB 2000 17,5 29,0 59,8 106,4 12,6 0,5 119,5 5,1 124,6 5,3 4,3 1,0 125,6 GSMH % Pay 14,0 23,1 47,6 84,7 10,1 0,4 95,2 4,0 99,2 4,2 3,4 0,8 100,0
GSYH: harcama kalemleri (1)

( Katrilyon TL) ZEL NHA TKETM Gida-iki Dayankl Tketim Mallar Yar Dayankl ve Dayanksz Tk. Mal. Enerji-Ulastrma-Haberleme Hizmetler Konut Sahiplii DEVLETN NHA TKETM HARCAMALARI Maa-cret Diger Cari GAYRSAF SABT SERMAYE OLUUMU Kamu Sektr Makine Techizat Bina naat Bina D naat zel Sektr Makine Techizat Bina+Konut Insaati TALEP (stok deimeleri hari) Kaynak : MB 2000 89,1 32,6 12,7 12,3 15,8 9,5 6,2 17,5 12,6 4,9 27,8 7,5 2,0 2,1 3,4 20,4 11,8 8,6 134,5 GSMH % Pay 71,5 26,2 10,2 9,9 12,7 7,7 5,0 14,1 10,1 3,9 22,4 6,0 1,6 1,7 2,7 16,4 9,5 6,9 107,9
A.S.Akat
17
A.S.Akat
18
GSYH: harcama kalemleri (2)

( Katrilyon TL) ZEL NHA TKETM DEVLETN NHA TKETM HARCAMALARI GAYRSAF SABT SERMAYE OLUUMU TALEP (stok deimeleri hari) STOK DEMELER Mal ve Hizmet hracat Mal ve Hizmet thalat NET HRACAT GAYRSAF YURT HASILA (GSYH) Istatistiki Hata GSYIH (statistiki Hata k.) Kaynak :MB 2000 89,1 17,5 27,8 134,5 2,7 30,0 -39,3 -9,3 127,8 -3,3 124,6 GSMH % Pay 71,5 14,1 22,4 107,9 2,2 24,0 -31,5 -7,5 102,6 -2,6 100,0
Milli gelir muhasebesi daima cari fiyatla tutulur Nominal GSMH mal ve hizmet retimini o dnemde fiilen geerli (cari) fiyatlarla hesaplar Reel GSMH mal ve hizmet retimini baz alnan yln (sabit) fiyatlar ile hesaplar GSMH deflatr nominal milli geliri sabit fiyatlarla milli gelire dntren enflasyon lsdr Halen 1987 yl baz alnmakta, yani reel milli gelir 1987 fiyatlar ile hesaplanmaktadr Dnemler aras karlatrmalarda reel GSMH kullanlr
Reel ve nominal GSMH
A.S.Akat
19
A.S.Akat
20
Nominal ve reel GSYH

Nominal GSYH (Triyon TL) 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Kaynak: MB 75 129 227 393 630 1093 1982 3868 7762 14772 28836 52225 77415 124583 72,9 75,9 72,9 60,3 73,5 81,3 95,2 100,7 90,3 95,2 81,1 48,2 60,9 % Deiim ndeks 100 173 304 526 843 1.463 2.652 5.177 10.388 19.769 38.591 69.892 103.604 166.729 69,7 75,5 57,6 59,2 63,5 67,4 107,3 87,2 78,0 81,2 75,3 55,8 50,9 GSMH Deflatr Reel GSYH 75 76 76 84 84 89 97 91 98 105 113 116 111 119 2,1 0,3 9,3 0,9 6,0 8,0 -5,5 7,2 7,0 7,5 3,1 -4,7 7,4 % ndeks 100 102 102 112 113 120 129 122 131 140 151 155 148 159 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 (Trilyon TL) Deiim
GSYH ve GSMH: TL ve US$

Nominal GSY H Faktr Gelirleri (Trilyon TL) 75 129 227 393 630 1.093 1.982 3.868 7.762 14.772 28.836 52.225 77.415 124.583 0,3 -0,05 3,0 4,1 4,3 10 15 19 92 206 557 1.293 868 1.013 75 129 230 397 634 1.104 1.997 3.888 7.855 14.978 29.393 53.518 78.283 125.596 GSMH Ortalama $/TL 860 1.434 2.124 2.609 4.180 6.881 11.047 29.818 45.846 81.591 152.438 261.675 421.076 625.208 GSMH 87 90 107 151 151 159 179 130 169 181 189 200 184 199 3,7 18,8 40,8 0,1 5,4 12,9 -27,7 30,5 6,9 4,5 5,5 -7,9 8,4 % 100 104 123 173 173 183 206 149 195 208 218 230 211 229 (Milyar $) De i im ndeks
Kaynak : MB
A.S.Akat
21
A.S.Akat
22
Uluslararas karlatrmalarda GSYHnn nfusa blnmesi sonucu elde edilen kii bana GSYH kullanlr Mal ve hizmetlerin fiyatlarnda lkeden lkeye grlen farkllklar uluslararas karlatrmalarda ek sorunlar yaratr Bir yntem nominal GSYHnin cari dviz kuruna blnerek dolara evrilmesidir Daha gereki yntem lkelerde ayn mal ve hizmetlerden oluan bir sepetin maliyetine bakmaktr Satn Alma Gc Paritesi (Purchasing Power Parity PPP) Dnya Bankas tarafndan hesaplanr
Uluslararas karlatrmalar
Dnya: kii bana GSMH

kii bana dolar, 2000 ABD Japonya Almanya Yunanistan Arjantin Meksika Rusya Brezilya Trkiye in Msr Hindistan Pakistan Bangladex Nijerya Kaynak: World Bank Gayrisafi Milli Gelir PPP (1) 34.260 26.460 25.010 16.940 12.090 8.810 8.030 7.320 7.030 3.940 3.690 2.390 1.960 1.650 790 GSMG- PPP ABD % 'si 100 77 73 49 35 26 23 21 21 12 11 7 6 5 2 Gayri Safi Milli Gelir (2) 34.260 34.210 25.050 11.960 7.440 5.080 1.660 3.570 3.090 840 1.490 460 470 380 260 (1) / (2) % 100 77 100 142 163 173 484 205 228 469 248 520 417 434 304
A.S.Akat
23
A.S.Akat
24
Fiyat endeksleri
Enflasyon fiyat endeksleri tarafndan llr ok sayda bamsz blmden oluan bir btndeki deiimi lmek iin endeksler kullanlr Farkl unsurlara belirli arlklar verilerek bir sepet oluturulur ve sepetin deeri izlenir Tketici Fiyatlar Endeksi TFE ve Toptan Eya Fiyatlar Endeksi TEFE en nemli endekslerdir 1994 baz yldr Aylk, yllk (son oniki aylk), yl sonu ve ortalama (son oniki ay yllk ortalamas) eklinde izlenir
TFE Gda ki Giyim Konut Ev Eyas Salk Ulatrma Elence Eitim Lokanta Dier
TFEnin bileimi
AIRLIK (% ) 100 31,1 9,7 25,8 9,3 2,8 9,3 2,9 1,6 3,1 4,4
A.S.Akat
25
A.S.Akat
26
TEFE-TFE fark
TEFE firma girdileri dzeyinde enflasyonu ler Drt ana kalemi vardr: Tarm (22.2 %), Madencilik (2.5 %), malat Sanayi (71.1 %) and ElektrikGaz-Su (4.2 %) Dier lkelerde retici Fiyatlar Endeksi kullanlr TFEde tketicinin satn ald nihai rnler, TEFEde ara mal ve girdiler vardr Gmlek, pantalon TFEde, kuma, iplik TEFEdedir TFEnin yarsndan fazlas hizmetler ve kiradr, TEFEde hizmet ve kira yoktur TEFE ne lt daha belirsiz bir endekstir
15 12 9 6 3 0
Aylk TEFE ve TFE
Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02
CPI
WPI
A.S.Akat
27
A.S.Akat
28
% 105 95 85 75 65 55 45 35
Yllk TEFE ve TFE

125
Ortalama ve yllk TFE

%
100
75
50
25 Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02
25 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001

CPI Annual CPI -Average
CPI -Annual
WPI-Annual
A.S.Akat
29
A.S.Akat
30
TFE: ubat 2000 ayrntlar

EN YKSEK ARTI DOMATES PORTAKAL ELMA KIVIRCIK ANS OYUNLARI MASRAFLARI YUMURTA BR BARDAK AY OTOBS CRET ODUN CRET BSKV KAIT MENDL EV TEMZLK SABUNLARI HAMBURGER EV KRASI TUVALET KAIDI POAA ANAHTAR YAPTIRMA CRET SICAK YEMEKLER KAITLI EKER BEYAZ PEYNR AYLIK % 48,5 28,6 24,1 14,2 11,1 10,1 7,3 6,1 5,6 4,4 4,0 3,5 3,3 3,2 3,1 2,7 2,6 2,3 2,2 2,1 YILLIK % 250,2 110,1 131,9 374,5 25,3 172,3 69,0 63,4 75,3 73,1 103,0 90,7 44,6 38,7 114,9 60,1 81,7 37,5 101,0 41,9 EN DK ARTI BADANACI VE BOYACI CRET PAMUK KANAPE VE DVAN BELEDYE SUYU TOZ EKER TAVUK ET OTOMOBL BUDAY UNU BELEDYE OTOBS CRET LAHANA MAZOT KALORFER YAKIT CRET LMON AYAKKABI LALAR BOT KAZAK DOALGAZ TAKIM ELBSE PANTALON AYLIK % 1,7 1,7 1,4 1,3 1,0 0,9 0,8 0,7 0,5 0,5 0,2 0,1 -1,5 -2,1 -4,7 -4,8 -5,8 -5,8 -6,2 -6,5 YILLIK % 53,5 107,9 43,5 76,0 147,1 76,2 92,1 130,0 81,7 430,5 106,5 132,9 16,8 66,7 68,8 70,3 68,0 80,5 63,6 57,8
TEFE: ubat 2000 ayrntlar

EN YKSEK ARTI MARUL TAZE FASULYE TTN SVR BBER DOMATES YUMURTA ZRA MCADELE LALARI BUHAR VE KALORFER KAZANI CAM UBUK-CAM PROFL TEMZLEME TOZLARI HAVALANDIRMA VE KLMA CHAZ DZ CAM (PENCERE, SERA CAMI) BSKV BYKBA-KKBA HAY. YEM ZOLE TULA (YALITIM TULASI) HAM PETROL TAKMR TEMZLK KAITLARI IPLAK BAKIR TEL (6mm ALTINDA) AYLIK % 42,4 41,9 35,7 34,8 28,7 14,8 14,3 12,9 12,5 11,5 10,9 9,9 6,8 6,0 5,5 5,3 5,2 4,4 3,0 YILLIK % 273,6 120,8 69,0 80,0 131,2 180,5 210,5 90,2 107,7 118,8 323,8 160,8 79,6 79,5 47,8 51,5 110,3 114,5 69,5 EN AZ ARTI SPER BENZN KOLATALAR BELEDYE SUYU MOTORN HORTUMLAR KALORFER YAKITI BUDAY UNU LPG TPLER (EV TP) SELLOZK BOYALAR KANATLI HAYVAN YEM KTKLER TUTKAL MARGARNLER AKRLK ELYAF YKSEK YOUNLUK POLETLEN NSAN SA. KUL. LALAR DOALGAZ AMONYUM SLFAT % 21 N GLSERN AYLIK % YILLIK % 2,3 2,1 1,6 1,2 1,1 0,7 -0,1 -0,2 -0,3 -0,9 -1,4 -1,7 -1,8 -2,2 -2,7 -7,2 -10,0 -10,6 -12,1 116,3 69,1 113,7 111,6 74,9 139,4 120,4 85,5 70,3 90,8 107,2 149,5 108,0 63,0 36,4 70,5 71,2 76,7 37,4
A.S.Akat
31
A.S.Akat
32
lme sorunlar
Sepet gerek durumu temsil etmeyebilir 1994 kriz yl idi TFEde kira pay ok yksektir Tarm rnleri TEFEye gereksiz volatilite getiriyor kame etkisi: nisbi fiyat deiince daha ucuz mal tercih edilir Yeni mallar: cep telefonu, bilgisayar yoktur Kalite art: beraberinde gelen fiyat artndan ayrdedilmelidir ABD iin uzun dnemde TFEnin enflasyonu % 0.5-2 arasnda yksek gsterdii hesaplanmtr
125
TFE, TEFE ve GSMH deflatr
100
75
50
25 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999
TFE-ort
TEFE-ort.
GSYH DEFLATR
A.S.Akat
33
A.S.Akat
34
retim ve byme REEL EKONOM

Byme, Yatrm, stihdam
kinci Blm lkeler arasnda hayat standardnda ok byk farklar olduunu kolayca gzlemliyoruz Keza, ayn lkenin de zaman iinde hayat standardnda byk deimeler olabilmektedir Zenginliin kkeninde ekonomik byme ve verimlilik artlar yatmaktadr Bugn fakir lkeler arasnda kii bana geliri zengin lkelerin 19uncu yzyl sonundaki dzeyine ulaamayanlar mevcuttur Baz lkeler hzla zenginlemi (Japonya), dierleri ise zaman iinde gerilemitir Dnya deneyimi reticidir
A.S.Akat
35
A.S.Akat
36
Dnyada byme
Kii Bana 1900 Kii Bana 1997 Byme yl Reel GSYH yl hz Reel GSYH LKE DNEM (balang) sralama (son) sralama (%) Japonya 1890 - 1997 1.196 6 23.400 2 2,82 Brezilya 1900 - 1997 619 10 6.240 9 2,41 Meksika 1900 - 1997 922 7 8.120 7 2,27 Trkiye 1927 - 1997 1.287 8 6.430 8 2,11 Almanya 1870 - 1997 1.738 5 21.300 4 1,99 Kanada 1870 - 1997 1.890 3 21.860 3 1,95 in 1900 - 1997 570 12 3.570 10 1,91 Arjantin 1900 - 1997 1.824 4 9.950 6 1,76 Amerika 1870 - 1997 3.188 2 28.740 1 1,75 ndonezya 1900 - 1997 708 9 3.450 11 1,65 Hindistan 1900 - 1997 537 13 1.950 12 1,34 ngiltere 1870 - 1997 3.826 1 20.520 5 1,33 Pakistan 1900 - 1997 587 11 1.590 13 1,03 Banglade 1900 - 1997 495 14 1.050 14 0,78 1997 US$ Fiyatlaryla (Satn alma gc paritesi)
Kii bana GSMH: eilimler

26000 21000 16000 11000 6000 1000
1927
1937
Japan
1947
Turkey
1957
Germany
1967
1977
US
1987
UK
1997
Argentina
A.S.Akat
37
A.S.Akat
38
Trkiyede ekonomik byme

1923 ncesi iin gvenilir ve anlaml veri yoktur 1923-2000 aras (78 yl) Trkiyenin ortalama GSMH byme hz % 4.5tur Ancak nfus da yllk ortalama % 2.3 artmtr Kii bana reel milli gelirin uzun dnem ortalama byme hz % 2.1dir Trkiye, Japonya, Kore, Tayvan gibi ekonomik mucize yaratmamtr Arjantin, ngiltere gibi nisbi gerileme yaamamtr Pakistan, Banglade gibi ekonomisi duraan kalmamtr Ayrntlar bir sonraki tablodadr
1923-2000 1927-2000 1927-1950 1927-1939 1939-1945 1945-1950 1950-2000 1950-1960 1960-1970 1970-1980 1980-1990 1990-2001
Trkiye: byme performans

Dnem GSMH
4,5% 4,5% 2,6% 6,5% -6,0% 6,3% 4,8% 5,8% 6,0% 4,4% 5,3% 3,2%
Nfus
NA 2,3% 1,8% 2,1% 1,2% 2,1% 2,4% 2,8% 2,5% 2,3% 2,4% 2,2%
Kii Bana GSMH

NA 2,1% 0,8% 4,3% -7,2% 4,0% 2,3% 2,9% 3,4% 2,0% 2,8% 1,0%
Yorum
Nfus verileri 1927'de balyor Sava yllar dahildir Sava yllar dahil Yeniden ina ve devletilir Savan ekonomik faturas Sava sonras toparlanma Demokrasi, darbe, kriz, vs. DP ekonomiyi dntryor Demirel ve planl ekonomi Poplizm ve kriz zal ekonomiyi da ayor sraf edilen onyl
A.S.Akat
39
A.S.Akat
40
Trkiye: kii bana reel GSMH

8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 1927 1937 1947 1957 1967 1977 1987 1997
Sabit 2000 fiyatlar (PPP USDollars)
Verimlilik ve zenginlik
Zenginlii belirleyen verimliliktir Verimlilik bir iinin bir zaman biriminde (saat, hafta, vs.) rettii fiziki mal ve hizmet miktarn ler Kii bana yksek milli gelire sahip lkeler tanm icab yksek verimlilie de sahiptir GSMHnn hzl bymesi verimliliin hzl bymesi ile zdetir Verimlilik ne retildiine deil, ne kadar etkin retildiine baldr nk mhim olan kii bana yksek katma deer retebilmektir svire, Danimarka rneklerini hatrlayn
A.S.Akat
41
A.S.Akat
42
retim fonksiyonu
retimde kullanlan girdiler ile rn miktar arasndaki ilikiyi retim fonksiyonu tasvir eder Y = A F ( L, K, H, N ) Y = rn miktar A = retim teknolojisi L = emek miktar K = fiziki sermaye miktar H = insan sermayesi N = doal kaynak miktar F girdilerin nasl birletiini gsteren retim fonksiyonudur Makroiktisatta lee gre sabit getiri varsaylr
Devlet ve byme
Uzun dnem byme hzlar kamu politikalar ile ok yakndan ilgilidir Baz nemli politikalar unlardr: Tasarruf ve yatrmn tevik edilmesi (K) Eitim ve insan sermayesinin teviki (H) Mlkiyet haklar ve siyasi istikrar (A, F) Yabanc sermayenin cezbedilmesi (K, A) Nfus artnn denetlenmesi (L) hracata ynelik byme (A) Aratrma ve teknolojinin teviki (A) Fiyat istikrar (hepsi)
A.S.Akat
43
A.S.Akat
44
Tasarruf ve byme
Kii Bana GSYH ortalama byme oran (% ) Gney Kore Singapur Japonya srail Kanada Brezilya Bat Almanya Meksika Trkiye ngiltere Nijerya ABD Hindistan Banglade ili Ruvanda 1960-91 ( % ) 7,0 6,7 5,4 3,3 2,7 2,6 2,6 2,4 2,3 2,1 2,0 1,9 1,5 1,4 1,3 1,2 Yatrmlarn GSYH iindeki pay 1960-91 ( % ) 24,0 32,0 34,0 26,0 24,0 19,0 27,0 16,0 20,6 18,0 13,0 22,0 14,0 4,0 20,0 4,0
Sermaye birikimi ve mali sistem

Byme iin sermaye birikimi, sermaye birikimi iin yatrm, yatrm iin tasarruflar yatrma kanalize edecek olan mali sistem gereklidir Makroekonominin z, bir ekonomide tasarruf yapanlarla yatrm yapanlarn ayn kiiler olmamas yatar Mali sistem, ekonomideki tasarruf ve yatrm kararlarnn egdmn salar Mali sistemi blmde ele alabiliriz:: Mali piyasalar Mali arac kurumlar Denetleyen kamu kurumlar
A.S.Akat
45
A.S.Akat
46
Mali piyasalar: tahvil ve hisse senedi piyasalardr Piyasada alnp satlan menkul deerlerle alr Mali arac kurumlar: bankalar ve yatrm fonlardr Tasarruf yapanla yatrm yapan arasnda araclk yaparlar Para gibi ok hassas bir rn sz konusu olduundan, dnyann her yerinde mali sistem sk dzenlemelere tabidir Kamu kurumlar: Merkez Bankas, Hazine, Sermaye Piyasas Kurulu, Bankaclk Denetleme ve Dzenleme Kurulu Kamu kurumlar mali sistemin dzgn ileyii gzetler
Mali sistemin blmleri
Nfus ve istihdam
Nfusun alabilir yataki blmne (15-65 ya aras) yetikin nfus denir Emek gc, issizler de dahil olmak zere mal ve hizmet retimi iin emeklerini arzeden insanlardan oluur stihdam art isizlik emek gcn verir Emek gcne katlma oran emek gcnn yetikin nfusa orandr Gelimi lkelerde emek gcne katlma oran daha yksektir Daha ok kadnn almas temel nedendir Nfus art dk lkelerde yetikin nfusun toplam nfusa oran daha yksektir
A.S.Akat
47
A.S.Akat
48
Uluslararas karlatrmalar
(Milyon) Toplam Nfus Erikin Nfus gc gc/Toplam Nfus Katlm Oran Kadn gc Oran Trkiye ABD Almanya Japonya Hindistan Turkey* 64 41 29 45% 71% 36% 268 175 65% 136 51% 78% 46% 82 56 68% 41 50% 73% 42% 126 87 69% 67 53% 77% 41% 961 587 61% 416 43% 71% 32% 64 41 64% 22 34% 54% -
Erikin Nfus/Toplam Nfus 64%
Btn saylar World Bank 1997; son stun (*iaretli) DIE
Gelimi lkelerin bir dier zellii emek gcnde cret ve maala alanlarn orannn % 90lara varmasdr ABD, Almanya, vs. sanayi lkelerinde nfusun % 10undan az ksm kendi iinde alan yada iveren statsndedir Trkiyede istihdamn yaps ok farkldr cret ve maala alanlar, geici iiler de dahil, istihdamn sadece % 45ini oluturur Kendi iinde alan, aile iletmesinde cretsiz alan ve iverenler ise istihdamn % 55idir sizlik kavramnn Trkiyede gelimi lkelerden farkl alglanmasnn geri plan budur
stihdamn yaps
A.S.Akat
49
A.S.Akat
50
Trkiye: nfusun dalm

cretli Yevmiyeli
Trkiyede sivil istihdam

millions cretsiz Aile isi Kendi Hesabna alan 5,1 5,1 7,3 1,8 1,1 20,4 millions 8,3 0,2 3,4 0,1 1,3 2,8 0,9 0,5 2,9 % 25% 25% 36% 9% 5% 100% % 41% 1% 17% 0% 6% 14% 4% 2% 14%
stihdam (20.4 milyon) yetikin nfus (41 milyon) sizler (1.6 milyon)
Emek gc (22 milyon)
veren Toplam Sivil gc Sektrel Tarm, Ormanclk, Avclk ve Balklk Madencilik ve Taocakl malat Sanayi Elektrik, Gaz ve Su naat ve Bayndrlk leri
Emek gc dnda (19 milyon=
Toptan ve Perakende Ticaret, Lokanta ve Oteller Ulatrma, Haberleme ve Depolama Mali Kurumlar Toplum hizmetleri
A.S.Akat
51
A.S.Akat
52
ktisatlar drt isizlik trn ayrdederler Yapsal isizlik Gizli isizlik Konjonktrel isizlik Geici isizlik lki sermaye yada insan sermayesi yetersizliinden kaynaklanr Ksa dnemde sadece makro politikalarla zlmez kincisi ok dk verimli istihdamdr Makroiktisatta nemli olan konjonktrel isizliktir Byme ile birebir ilikisi vardr Tam istihdam salam ekonomilerde bile bir miktar geici isizlik mutlaka olur
sizlik trleri
Neden isizlik olur?

Piyasa sisteminde isizliin neden ve nasl olutuu ok tartmaya yol amtr Teorik olarak, isizlik halinde cretlerin dmesi ve emek piyasasnn dengeye gelmesi gerekir Ama gerek hayatta byle olmaz Reel cretin dmesine ramen i bulamayanlar kalr Makroiktisat emek piyasas iin esneklik ve rijidite kavramlarn kullanr Yapkan cretler (tersi esnek cretler) yada yapkan fiyatlar (tersi esnek fiyatlar) makroekonomik dalgalanmalarn aklanmasnda nemli rol oynayan kavramlardr
A.S.Akat
53
A.S.Akat
54
GELR VE HARCAMA TEORS

lk model: Klasikler ve Keynes
nc Blm
ktisadi olaylarn karmakl teoriyi soyut modeller stnde almaya mecbur eder Bylece nisbeten basit kavramsal yaplar aracl ile temel ilikiler aa kartlr Geree yaklamak iin kstlayc varsaymlar adm adm gevetilir lk modelimizde u varsaymlar yapacaz: Enflasyon yoktur ve olmas sz konusu deildir; yani reel ve nominal ayrm gereksizdir Ekonomi da kapaldr: d ticaret, sermaye hareketi, dviz kuru yoktur Hatta, devlet yoktur
Model ve gerek
A.S.Akat
55
A.S.Akat
56
Milli gelir zdelii

GSYHnn ayn anda ekonominin toplam gelirini ve toplam harcamalar yansttn hatrlayalm Y = C + I + G + NX Y = C + S + T + NX Kapal ekonomide Net hracat kalemi der Y=C+ I+G Y=C+S+T Devleti de soyutlaynca iler iyice basitleir Y=C+ I Y=C+S Bu basit ilikiden yola kacaz
Tasarruf = Yatrm
evrisel akmn dzgn ileyici iin kazanlan gelirin tmnn harcanmas gerekir Tketim her iki denklemde varolduuna gre, tanm icab bu eitlik yatrm harcamalarnn tam tasarruf kadar olmas ile mmkndr S=I Halbuki, tasarruf ve yatrm kararlar farkl ekonomik aktrler tarafndan alnmaktadr Makroiktisat teorisinin ilk ama en nemli sorusu budur: bir ekonomide yatrm harcamalarnn tasarruflara eit olmasna ne ve nasl temin eder? ki zt hipotez vardr: Klasik ve Keynesyen
A.S.Akat
57
A.S.Akat
58
Klasikler: faiz haddi

Klasik yaklam milli gelirin (Y) harcama kararlarndan bamsz ekilde sabit olduunu kabul eder retimi sermaye, emek, teknoloji, vs. (retim fonksiyonu) belirler Yatrmlar faiz haddinin (i) azalan bir fonksiyonudur: faizler dnce yatrm harcamalar ykselir I=I(i) Tasarruflar faiz haddinin artan bir fonksiyonudur: faiz ykselince tasarruflar artar S=S(i) Tasarruf arz ve yatrm talebi borverilebilir fonlar piyasasnda biraraya gelir Faiz haddindeki deimeler ekonomiyi dengeye getirir
Borverilebilir fonlar piyasasnda denge

Faiz haddi Tasarruf
5%
Yatrm
TL 1,200 trl.
Borverilebilir Fonlar (trilyon TL)
A.S.Akat
59
A.S.Akat
60
Tam istihdam kuraldr

Modelin anlam ok aktr evrisel akm daima dzgn iler nk tasarruflardaki bir art yada yatrmlardaki bir azal halinde faiz haddi decek ve tasarrufyatrm eitlii salanacaktr Bu durumda evrisel akmda bir dzensizlik nedeni ile retilebilecek milli gelirin talep yetersizlii yznden retilememesi diye bir durum sz konusu deilidir Ekonomi daima emek dahil tm kaynaklarnn tam kullanld bir dengededir Eksi byme yada yaygn isizlik gibi durumlar varsa nedenleri baka yerlerde aranmaldr
Keynes: eksik istihdam

Keynes iin retim fonksiyonu sadece ekonominin retim kapasitesini snrlar; her hangi bir anda retilen miktar ise talebe baldr Keynesyen modelde Y sabit deil deikendir Yatrm harcamalar mteebbislerin yrtcl, teknolojik deiim gibi dsal nedenlerin etkisinde dsal bir veri kabul edilir I=I Tasarruflar milli gelirin artan bir fonksiyonudur (Y C) = S = S ( Y ) Her yatrm harcamas dzeyine, ona eit tasarrufu salayacak milli gelir dzeyi tekabl eder Denge noktasnda pekala isizlik olabilir
A.S.Akat
61
A.S.Akat
62
Gelir-harcama modeli
Tasarruf gelirin tketilmeyen ksmdr Dolays ile tketim fonksiyonu aslnda tasarrufu belirler C = C ( Y ) = + Y S = Y C = - + (1 - ) Y Dengede, ekonomideki toplam harcama (H) toplam gelire eit olmak zorundadr H = ( + Y) + I = Y Bu denklemi anca Y = ( + I) x 1 / (1 - ) Milli gelir otonom harcamalara ve tketim eilimi tarafndan belirlenir 1 / (1 - ) = arpan Katsaysdr
Saysal rnek
Tketim fonksiyonunun iki parametresi = 10 TL ve = 0.6 arpan katsays 1 / ( 1 0.6 ) = 2.5 I = 20 TL ise, Y = 75 TL; C = 55 TL; S = 20 TL Tersinden gidip Y = 100 TL haline bakalm: bu durumda C = 70 TL ve S = 30 TL buluruz Yani 100 TL gelir retildiinde sadece 90 TL harcama yaplmaktadr: rettiklerini satamayan reticiler mutlaka retimi dreceklerdir Y = 50 TL olsa, C = 40 TL ve S = 10 TL kar Yani 50 TL gelir retildiinde 60 TL harcama gelmektedir; retim art kanlmazdr
A.S.Akat
63
A.S.Akat
64
Gelir-harcama dengesi
Harcanan gelir H 75 TL geniletici ak C = 10 + 0.6 Y daraltc ak H = C + 20
Kim hakl?
Uzun dnemde milli gelir verimlilik ve onu belirleyen retim faktrleri tarafndan kstlanr Bunlar deimeden sadece toplam talepte art olmas ekonominin daha fazla retim yapmasna salayamaz Ksa dnemde durum farkldr; toplam talep yetersiz kalrsa ekonomi kapasitesinin altnda retim yapabilir Bu takdirde talep art geliri de ykseltecektir Klasik model uzun dneme ve genel duruma, Keynesyen analiz ise u yada bu ekilde evrisel akmn krld resesyon ve depresyon dnemlerine tekabl etmektedir
45O 50 TL 75 TL 100 TL Uretilen gelir Y
A.S.Akat
65
A.S.Akat
66
Modele devlet giriyor

imdi modeli gereklie doru bir adm daha yaklatrmak iin devleti ekleyebiliriz Devlet milli gelir zdeliine vergiler (T) ve kamu harcamalar (G) ile dahil olur Y=C+ I+G Y=C+S+T Tasarruf-yatrm eitliini kullanarak I=YCG I=S S=(YTC)+(TG) Kamu ve zel tasarruflar ayredebiliriz Sp = ( Y T C ) = zel tasarruf Sg = ( T G ) = kamu tasarrufu
zel tasarruf: gelirden vergiler ve tketim ktktan sonra kalan blmdr Kamu tasarrufu ikamu harcamalar yapldktan sonra kamuya kalan vergi gelirleridir
( T G ) kamu btesi dengesidir: eer bte a Sg = ( T G ) Sp = ( Y T C )
Tasarruf: zel ve kamu
varsa Sg negatif olacaktr Tasarruf daima yatrma eittir ama btenin dengesine gre zel tasarruf yatrma eit, kk yada byk olabilir
S=I+(GT)
Tanm icab, kapal ekonomide kamu a zel tasarruflarla karlanr
A.S.Akat
67
A.S.Akat
68
Dnyada vergi gelirleri

Vergi gelirleri GSMH oran % Fransa 38,8 ngiltere 33,7 srail 33,4 Almanya 29,4 Bulgaristan 25,1 Msr 22,6 Brazilya 19,7 Yunanistan 19,7 ABD 19,3 Kanada 18,5 Rusya 17,4 Pakistan 15,3 Trkiye 15,2 Endonezya 14,7 Meksika 12,8 Hindistan 10,3
Trkiye: kamu maliyesi

Konsolide bte: merkezi hkmet, yerel idareler ve ek bteye tabi kurumlar (niversiteler, fonlar, vs) Maalesef Trkiyede hkmetlerin bte dnda nemli miktarda harcama yapma gelenei vardr (grev zararlar, kamu iletme zararlar, vs.) Devletin ekonomideki payn lmenin bir yolu milli gelir serilerinde kamu tketimi kalemine bakmaktr Kamu tketimi devletin tm mal ve hizmet satnalmalarn kapsamaktadr Fakat faiz, sosyal gvenlik kurumlarna demeler, tevikler, vs. eklindeki transfer harcamalar haritir
Gelimi lkeler vatandalar daha ok vergi dyor ABDde vergi ABden daha dktr Trkiyede vergi gelirleri gelime dzeyine gre dktr
A.S.Akat
69
A.S.Akat
70
% 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 1987Q4
Kamu tketiminin seyri
Bte kalemleri
Faiz d denge: Gelirler Faiz d harcamalar Toplam harcama: Faiz d harcama + faiz demeleri Genel bte dengesi: Gelirler Toplam harcama Trkiyede ok uzun sredir konsolide kamu btesi ak vermektedir Buna karlk, faiz d denge her zaman ekside deildir nce kamu gelir ve harcamalarnn GSMHya oranna bakacaz Sonra her iki kalemin dalmn greceiz
1989Q4
1991Q4
1993Q4
1995Q4
1997Q4
1999Q4
Kamu tketimi/GSMH (cari fiyatlar)
A.S.Akat
71
A.S.Akat
72
% 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 1986
Faiz-d bte ve GSYH
Bte gelirlerinin dalm

% Toplam Bte Gelirleri Gelirden alnan vergiler Gelir vergisi Kurumlar vergisi Servetten alnan vergiler Mal ve hizmet. alnan vergiler KDV Petrol tketim vergisi Diger vergiler D ticaretten alnan vergiler Dier vergiler ve gelirler 1995 100,0 30,7 23,4 7,3 0,6 30,5 16,3 7,3 6,9 13,8 24,4 2000 100,0 31,4 18,9 12,5 1,0 34,0 15,0 9,8 9,2 12,8 20,7
1988
1990
1992
1994
1996
1998
2000
Non-interest expenditures / GDP
Revenues/GDP
A.S.Akat
73
A.S.Akat
74
Bte giderlerinin dalm

% Toplam harcamalar Personel Dier cari Yatrm Faiz demeleri D borc (TL) bor KT'lere transferler Dier Transferler Faiz d denge Bte dengesi 1995 100,0 29,4 8,3 5,4 33,7 5,9 27,8 2,7 20,6 15,2 -18,5 2000 100,0 21,4 7,7 5,3 43,9 3,5 40,3 1,9 19,8 16,3 -27,6 Sept.01 100,0 19,1 4,3 3,8 53,9 3,9 50,0 1,6 17,3 20,2 -33,6
Gelirler
Bte giderlerinin dalm

(% ) Faiz d harcamalar Faiz d denge Personel Dier cari Yatrmlar KT'lere transferler Dier transferler Faiz d harcamalar Personel Dier cari Yatrmlar KT'lere transferler Dier transferler 1995 100,0 81,4 18,6 36,1 10,2 6,6 3,3 25,3 100,0 44,3 12,5 8,1 4,0 31,1 2000 100,0 77,5 22,5 29,6 10,7 7,3 2,6 27,3 100,0 38,2 13,8 9,4 3,4 35,2 Oct.01 100,0 70,6 29,4 28,9 7,2 6,2 2,2 26,1 100,0 41,0 10,2 8,7 3,2 36,9
A.S.Akat
75
A.S.Akat
76
TL faiz demelerini enflasyon etkisinden arndrmak gerekir (enflasyon muhasebesi) Nominal faiz haddine ve enflasyona bal olarak reel faiz demeleri daha dktr Dolays ile reel (operasyonel) bte a daha kktr lk tabloda sadece konsolide bteye bakyoruz kinci tablo bte d harcamalar ele alyor nc tablo toplam kamu kesimini gsteriyor Drdnc tablo kamu borcunu veriyor GSMH yllk ortalama enflasyonu, bor stou ise Aralk sonu fiyat dzeyini verdiinden kamu borcu iin de enflasyon dzeltmesi gereklidir
Kamu ann hesaplanmas
Konsolide bte dengesi

GSMH'nin %'si olarak Faiz d denge Net faiz demeleri Bte dengesi Enflasyon dzeltmesi Reel faiz demeleri Operasyonel bte dengesi 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 ortalama 2000 19994-2000
-2,5 4,4
3,5 7,8
3,4 7,8
1,3
-0,2
4,1
1,5
4,6
2,6 11,0 -8,4 6,6 4,4 -1,8 -
11,1 8,9
12,6 13,1 15,8
-6,9 -4,3 -4,4 -9,8 -9,1 -8,5 -11,6 -11,2 2,8 1,6 -4,1 4,5 3,3 0,2 3,9 3,9 5,0 6,1 7,7 1,2 8,4 4,2 7,6 5,5 9,2 6,6
-0,5 -4,8 -1,4 -0,1 -4,0 -2,0
Net kamu borcu (center GNP) 27,1 31,0 30,2 34,8 31,8 33,7 48,6 50,6
A.S.Akat
77
A.S.Akat
78
Bte-d denge
GSMH'nin %'si olarak Faiz d denge "grev zararlar" Net faiz demeleri Bte-d dengesi Enflasyon dzeltmesi Reel faiz demeleri Operasyonel denge 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 average for 2000 19994-2000
Faiz d denge
Toplam kamu kesimi dengesi

GSMH'nn %'si olarak Konsolide bte Bte-d harcamalar Toplam kamu kesimi Faiz demeleri Net faiz demeleri Enflasyon dzeltmesi Reel faiz demeleri Toplam kamu kesimi Nominal denge Operasyonel denge Kamu borcu erilen reel faiz haddi Net kamu borcu (center-GNP) 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 ortalama 19994-2000
-3,1 -1,4 2,6 -4,8 -0,2 2,8 -5,0
-2,5 -1,1 2,3 -4,8 0,3 2,0 -4,4
0,4 -0,8 1,3 -0,8 1,0 0,3 0,2
-2,6 -1,9 0,8 -3,3 1,0 -0,2 -2,3
-1,8 -1,4 2,1 -4,0 2,5 -0,4 -1,5
-2,6 -1,2 3,8
-3,5 -1,6 9,0
-1,8 -1,2 6,1
-2,1 -1,3 3,6 -5,7 1,9 1,7 -3,5 -
-2,5 -3,1 -5,6 6,0 2,6 3,4
3,5 -2,5 1,0 10,1 4,8 5,3
3,4 0,4 3,9 9,1 4,9 4,2 -5,2 -0,3 13,9 30,2
1,3 -2,6 -1,3 11,9 6,0 5,9
-0,2 -1,8 -2,0 11,0 10,2 0,8
4,1 -2,6 1,6 16,4 11,5 4,9
1,5 -3,5 -2,0 22,1 9,7 12,4
4,6 -1,8 2,8 21,9 12,5 9,4
2,6 -2,1 0,6 14,6 8,5 6,1 -14,1 -5,3 -
-6,3 -12,5 -7,9 3,1 0,7 -3,2 2,1 6,9 -8,4 3,3 2,8 -4,6
-11,7 -9,1 -9,1 12,5 27,1 -4,2 17,1 31,0
-13,1 -13,1 -14,8 -24,1 -19,1 -7,1 17,0 34,8 -2,9 2,5 31,8 -3,3 14,5 33,7 -12,4 -6,6 25,5 48,6 18,6 50,6
Net kamu borcu (centerGNP) 27,1
31,0 30,2 34,8 31,8 33,7 48,6 50,6
A.S.Akat
79
A.S.Akat
80
Kamu borcu
% of GNP Merkezi Hkmet + TCMB TCMB net varlklar Merkezi hkmet D bor bor denmemi grev zararlar Nakit bor Nakit-d ve TCMB'ya TCMB elindeki devlet borcu Geri kalan kamu sektr D bor Net i bor Brt kamu kesimi borcu Net kamu kesimi borcu Net kamu borcu (center-GNP) 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
Kamu borcunun seyri

80 70 60 50 40 30 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
%
30,7
1,1 38,8
20,5 18,3 0,7 6,9 12,0
37,8
-0,9 45,3
22,8 22,5 1,9 8,7 11,9
34,5
1,3 42,8
23,6 19,2 2,1 9,3 8,0
39,5
3,0 48,0
23,2 24,8 4,2 12,8 8,2
37,5
7,7 48,4
21,9 26,5 5,2 15,8 5,5
38,9
8,0 48,5
19,0 29,5 7,5 17,9 4,0
52,2
9,0 62,4
22,2 40,2 na na na
49,8
7,8 58,8
18,8 40,0 na na na
71,4
4,4 83,0
22,8 60,2 na na na
7,0
8,5
7,0
5,5
3,2
1,6
1,2
1,2
7,1
4,4
5,7 -1,3
6,9
6,8 0,1
6,7
6,9 ,0,2
7,0
6,5 0,5
5,4
5,9 -0,5
5,5
6,0 -0,5
8,7
6,6 2,1
8,6
5,5 3,1
7,1
7,0 0,1
41,9 35,1 27,1
52,3 44,7 31,0
49,3 41,3 30,2
55,5 46,5 34,8
53,3 42,9 31,8
53,5 44,5 33,7
70,1 61,0 48,6
67,4 58,4 50,6
90,1 78,5 67,9
Net Debt/GNP
A.S.Akat
81
A.S.Akat
82
Klasik model borverilebilir fonlar piyasas ve faiz haddi stne ina edilmitir imdi tasarruf arz kamu tasarrufunu da kapsar S=(YTC)+(TG) Tasarruf gene faiz haddinin artan fonksiyonudur Yatrm gene faiz haddinin azalan fonksiyonudur Faiz haddi tasarruf ve yatrm miktarlar arasndaki eitlii salayarak evrisel akmn dzenli akn temin eder rnein yatrmlarda bir art faiz haddinin ykselmesi ile sonulanr Bir yandan yksek faiz zel tasarruflar arttrr Dier yandan baz yatrmlardan vazgeilir Bylece tasarruf ve yatrm birbirine eitlenir
Klasikler ve devlet
Klasik modelin kamu dengesi ile ilgili ok nemli bir sonucu vardr Kamu anda ani bir art varsayalm: toplam tasarruflar azalacaktr (tasarruf erisi sola kayar) Bu durumda faiz ykselir Yksek faiz yatrmlarn dmesine neden olur ve piyasa dengeye gelir Kamu a zel yatrmlar piyasadan kovmaktadr (crowding out) Dikkat: yatrmlardaki d kamu andaki arttan daha kk olacaktr nk yksek faiz zel tasarrufu arttracaktr Klasik yaklam , yatrmlar ve oradan bymeyi engelledii iin kamu aklarna kardr
Kamu a ve crowding out
A.S.Akat
83
A.S.Akat
84
Kamu a ve crowding out

Faiz Haddi 6% 5% 2. ...denge faiz haddi ykseliyor... S2 S1 1. 500 TL bte a borlanabilir fon arzn azaltyor... Demand
TL 800 0 3. ...ve zel yatrmda kullanlabilecek kaynaklar azalyor
TL 1,200
Borverilebilir Fonlar (TL trilyon)
Devlet Keynesyen modele kamu harcamalar G ve vergiler T yolu ile girer Kamu harcamalar milli gelir dzeyinden bamsz kabul edilir (otonom harcama) Bu durumda toplam harcama yledir: H=C+I+G Tketim fonksiyonunun deimedii kabul edilince, arpan katsays ve bamsz (otonom) harcama (, I, G) denge milli gelirini belirler Y = ( + I + G ) x 1 / (1 - ) Modelin mant devletin eklenmesi ile deimemektedir Ekonomi talep kadar retim yaparak dengeye gelmektedir
Keynes ve devlet
A.S.Akat
85
A.S.Akat
86
Keynesyen analiz iin kamu ann etkisi klasiklerin tam zttdr Ekonomide tasarruf fazlas nedeni ile kaynaklarn tam kullanlmadn kabul edelim Bu durumda kamu harcamalarndaki bir art toplam harcamada (H) bir ykselmeye tekabl ettiinden milli gelir (Y) artacaktr Ek harcama arpan katsays ile ek gelir yaratmakta, yani ek harcamay finanse edecek olan ek tasarruf bizzat ek harcama sayesinde olumaktadr Talep yetersizlii durumlarnda Keynesin bte a tavsiye etmesi bu analize dayanmaktadr Modelde crowding out yoktur
Keynes ve kamu a
Harcanan gelir H Ho
Gelir-harcama dengesi
C+I+G C+I C
45O Yo Uretilen gelir Y
A.S.Akat
87
A.S.Akat
88
Basit bir model aracl ile makroiktisatn baz temel kavramlarn akladk ki farkl yaklam birbirine zt sonulara ulayor ktisatlarn byk ounluu her ikisini de kabul etme eilimindedir Klasik reti uzun dnemde ve ekonominin kapasite snrnda olduu durumlarda geerlidir Keynesyen reti ksa dnemde ve ekonomide kullanlmayan kapasitenin varlnda anlamldr Dikkat: gerek ekonomiler ok daha karmaktr Para ve enflasyon, d denge, mali piyasalarda sorunlar, vs. daha gidilecek ok yol vardr Artk parann analizine geebiliriz
lk deerlendirme
PARA
Nereden gelir? Nereye gider?
Drdnc Blm
A.S.Akat
89
A.S.Akat
90
Ekonomik aktrlerin mal ve hizmet alm-satmnda dzenli ekilde kullandklar varlklara para denir Mal ve hizmet satanlarn deme arac olarak kabul ettikleri her ey paradr Tarih boyunca, iblm ve mbadele daima parann kefedilmesi ile sonulanmadr Parann ana ilevi vardr: Mbadele aracdr Hesap birimidir Servet saklama aracdr 20.inci yzyl balarna kadar bu ilevleri bizzat kendilerinin deerli olan madenler ifa etmitir (bakr, gm, altn)
Para nedir?
Bugn para olarak kullanlan banknot ve bozukluklarn kendi deerleri yok kadar azdr Kanuni para (fiat money) devletin kard kanunlar sonucu mbadele arac olarak kullanlr Btn dnya ekonomilerinin (ABD, AB, Japonya, vs.) paralar kanuni para statsndedir Bir lke iinde yaplan demelerde o lke parasn kabul etmek hukuki bir zorunluluktur (legal tender) Trkiyede Merkez Bankasnn kard banknotlar tm demelerde kabul etmek zorundayz Fiyatlar baka herhangi bir eye balayabiliriz (dviz, altn, mal, enflasyon, vs.) ama TL dnda bir deme arac talep edemeyiz
Kanuni para
A.S.Akat
91
A.S.Akat
92
Likidite kavram parann anlalmasn kolaylatrr Likidite, herhangi bir varln ekonominin mbadele aracna dnme kolayldr Tanm icab, para en likit varlktr: cebimizdeki banknotlar baka bir eye dntrme gerekmeden deme aracdr Vadesiz mevduat ve likit fonlar da likit varlklardr Vadeli mevduat, borsada kote edilmi hisse senetleri, yatrm fonlar daha az likit varlklardr Gayrimenkul, borsada kote olmayan irketlerde hisseler, hayat sigortas polieleri likit varlk deildirler
Likidite
Trkiye ekonomisinde para

Likit varlklarn somut biimi mevzuata bal olarak lkeden lkeye deiir Trkiyede be farkl para tanm yapabiliriz Dolamdaki para (banknotlar ve bozukluklar) Vadesiz mevduat hesaplar (ticari ve tasarruf) Vadeli mevduat hesaplar Dviz mevduat hesaplar REPO anlamalar (gecelik, haftalk, vs) Yksek ve dalgal enflasyon sonucunda TL parann ilevinden sadece ilkini ve ksmen yerine getirebilmektedir TLnin dandik para haline dnmesi ekonomik aktrleri dvizi para olarak kullanmaya itmitir
A.S.Akat
93
A.S.Akat
94
Para arz tanmlar

Para arz ekonomideki toplam kullanlabilir para miktadr Hangi kategorinin iine dahil edildiine bal olarak farkl ller vardr - M0 = Dolamdaki para - Para taban (BM) = M0 + bankalarn MBdeki mevduat - M1 = BM + vadesiz mevduat - M2 = M1 + vadeli mevduat - M2Y = M2 + dviz tevdiat hesaplar - M2Y+R = M2Y + Repo En yaygn kullanlan Para Taban ve M2Y+Rdr
Trkiyede para arz

2001 (yl sonu) (Katrilyon TL) (Milyar USD) M = Dolamdaki para BM = M + banka rezervleri M1 = BM + vadesiz mevduat M2 = M1 + vadeli mevduat M2Y = M2 + dviz mevduat M2+R = M2 + Repo M2Y+R = M2Y + Repo 4,9 6,1 11,1 46,3 104,7 50,3 108,7 3,4 4,2 7,7 32,1 72,6 34,9 75,4
A.S.Akat
95
A.S.Akat
96
Kanuni para, para basma tekelini elinde tutan kamu kurulular olan Merkez Bankalarn dourmutur Kamu tekeli: para basmak dnyann en karl iidir Cumhuriyet ncesinde, zel bir banka olan Osmanl Bankas para basma tekeline sahipti Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB) 1930 ylnda kuruldu ve 1932de ald Federal Reserve Board 1913de kurulmutur; ondan nce paray ABD Hazinesi basyordu Buna karlk Bank of England, Banque de France gemileri 18inci yzyla giden kurululardr Merkez Bankalar para politikasn yapar, bankaclk sistemini denetler, dviz rezervini tutar
Merkez Bankas
Genel Kurul ylda bir kez toplanr (Hazine arlkl) Banka Meclisi Genel Kurul tarafndan seilir Guvernr yada Bakan Hkmet tarafndan be yl iin seilen bankann tepe yneticisidir Para Politikas Kurulu yakn gemite para politikasn belirlemek zere tesis edilmitir TCMB hukuken para politikasn belirlemekte hkmetten bamszdr TCMB Bilanosu parasal gelimeleri zetler Varlk ve ykmllkleri TL yada dviz cinsinden olabilir Dolamdaki para TCMBnn ykmlldr (borcudur)
TCMB
A.S.Akat
97
A.S.Akat
98
MB bilanosu: kalemler
A.VARLIKLAR A.1-DIS VARLIKLAR A.2-IC VARLIKLAR A.2-a-Nakit Islemler A.2-aa-Hazine Borclari A.2-aa-i-Bankamiz Portfoyu A.2-aa-i-a-5 Kasim 2001 Oncesi DIBS A.2-aa-i-b-Ikincil Piyasadan Alinan DIBS A.2-aa-ii-Diger
P.YUKUMLULUKLER P.1-TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI P.1-a-Dis Yukumlulukler P.1-b-Ic Yukumlulukler P.1-ba-Doviz Olarak Takip Olunan Mevduat P.1-bb-Bankalarin Doviz Mevduati P.2-MERKEZ BANKASI PARASI P.2-A-REZERV PARA P.2-Aa-Emisyon P.2-Ab-Bankalar Mevduati P.2-Aba-Bankalar Zorunlu Karsiliklari
TCMB: varlklar
(Katrilyon TL) A.VARLIKLAR A.1-DI VARLIKLAR A.2- VARLIKLAR A.2-a-Nakit lemler A.2-aa-Hazine Borlar A.2-ac-TSMF'ye Kullandrlan Krediler A.2-aa-i-MB Portfy A.2-aa-i-1- 5 Kasm 2001 ncesi DBS A.2-aa-i-2-kincil Piyasadan alnan DBS A.2-aa-ii-Dier A.2-ab-Bankaclk Sekt. Alan Nalit Krediler A.2-ac-Dier Kalemler A.2-b-Deerleme Hesab A.2-c-IMF Acil Yardm Takip Hesab Mar.01 54,0 33,7 20,3 20,5 28,5 0,8 28,6 28,5 0,5 -0,5 0,1 -8,8 -0,4 0,2 % 100 % 62 % 38 % 38 % 53 %1 % 53 % 53 %1 -% 1 %0 -% 16 -% 1 %0 ub.01 54,6 33,7 20,9 21,1 29,4 0,8 29,5 29,4 1,0 -0,5 0,1 -9,1 -4,3 0,2 % Deiim -1,2 -0,2 -2,8 -3,0 -3,2 0,0 -3,2 -3,0 -52,6 10,0 -3,3 -91,5 0,0
A.2-ab-Bankacilik Sektorune Acilan Nakit Krediler P.2-Abb-Bankalar serbest Imkani A.2-ac-TMSF'na Kullandirilan Krediler A.2-ad-Diger Kalemler A.2-b-Degerleme Hesabi A.2-c-IMF Acil Yardim Takip Hesabi(Hazine)
P.2-Ac-Fon hesaplari P.2-Ad-Banka Disi Kesimin Mevduati P.2-B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI P.2-Ba-Acik Piyasa Islemleri P.2-Bb-Kamunun TL Mevduati
A.S.Akat
99
A.S.Akat
100
TCMB: ykmllkler
(Katrilyon TL) P.YKMLLKLER P.1-TOPLAM DI YKMLLKLER P.1-a-D Ykmllkler P.1-b- Ykmllkler P.1-ba-Dviz olarak Takip Olunan Mevduat P.1-bb-Bankalarn Dviz Mevduat P.2-MERKEZ BANKASI PARASI P.2-A-REZERV PARA P.2-Aa-Emisyon P.2-Ab-Bankalar Mevduat P.2-Aba-Bankalar Zorunlu Karlklar P.2-Abb-Bankalar Serbest mkan P.2-Ac-Fon Hesaplar P.2-Ad-Banka D Kesimin Mevduat P.2-B-DER MERKEZ BANKASI PARASI P.2-Ba-Ak Piyasa lemleri P.2-Bb-Kamunun TL Mevduat Mar.02 54,0 38,1 26,5 11,5 2,7 8,9 15,9 8,5 5,6 2,8 1,8 1,0 1,7 0,0 7,4 6,2 1,2 % 100 % 71 % 49 % 21 %5 % 16 % 29 % 16 % 10 %5 %3 %2 %3 %0 % 14 % 11 %2 Sub.02 54,6 40,5 28,0 12,4 3,6 8,8 14,1 8,7 5,7 2,7 1,7 1,0 0,2 0,0 5,4 4,7 0,7 % Deiim -1,2 -6,0 -5,4 -7,3 -26,0 0,3 12,6 -1,9 -3,1 0,8 3,3 -3,4 913,1 -23,1 35,6 30,9 66,2
TCMB: uzun dnem

(MLYAR USD) VARLIKLAR D Varlklar Varlklar TOPLAM DVZ YKMLLKLER Di Ykmllkler Ykmllkler MERKEZ BANKASI PARASI (%) Varlklar / Toplam Varlklar Yabanc Varlklar / Toplam Varlklar Net Varlklar / MBP Kaynak : MB 63,4 36,6 16,0 46,9 53,1 30,7 33,3 66,7 13,4 24,0 76,0 4,0 7,7 92,3 -0,3 -4,2 104,2 -0,4 -11,6 111,6 0,4 -7,4 107,4 -0,5 42,9 57,1 10,9 1989 21,2 7,8 13,5 13,2 9,0 4,2 8,0 1994 18,1 9,6 8,5 13,0 10,2 2,8 5,1 1995 23,3 15,5 7,8 17,6 12,9 4,7 5,7 1996 24,9 19,0 6,0 18,4 13,1 5,3 6,6 1997 22,9 21,1 1,8 19,7 12,4 7,3 3,2 1998 22,0 22,9 -0,9 20,3 13,7 6,5 1,7 1999 24,0 26,8 -2,8 21,1 12,4 8,7 2,9 2000 22,5 24,2 -1,7 21,1 12,9 8,2 1,5 2001 41,6 23,8 17,9 34,8 25,5 9,3 6,8
A.S.Akat
101
A.S.Akat
102
Dnya: MB bilanolar
MLYAR USD Varlklar 614 Dviz Varlklar (altn dahil & SDR) 27 Varlklar 587 Ykmllkler 614 Dviz Ykmllkleri 0 Ykmllkler 614 Dolamdaki Para 563 Karlatrma GSMH (2000 yl) 9646 Varlklar / GSMH (%) 6,4% Dolamdaki Para / GSMH (%) 5,8% FX Liabilities/Ykmllkler (%) 0,0% Dolamdaki Para/Ykmllkler (%) 91,7% 2000 yl sonu itibaryla ABD Bank Euro Federal of area Rezerv Japan ECB 919 30 889 919 0 919 468 4.337 21,2% 10,8% 0,0% 50,9% 835 397 438 835 13 822 371 6780 12,3% 5,5% 1,6% 44,4% Germany Bundes Bank 257 94 163 257 0 257 134 2058 12,5% 6,5% 0,0% 52,1% TCMB 42 24 18 42 35 7 3,7 202 20,8% 1,8% 83,3% 8,8%
Bankalar da para yaratr

Banka sistemi de mevduat-para yaratabilir Bankalar kredi atka para arz artar Bu sreci anlamak iin banka bilanolarna baklr Mevduat hem varlk hem de ykmllk oluturur Krediler varlk oluturur Bir bankann verdii kredi kendinde yada bir baka bankada mevduat halini alr Baslan bir birim TL iin bankaclk sisteminde yaratlan parann miktarn bize para arpan verir Geri planda bankalarn mevduata % 100n altnda nakit karlk tutmalar yatar
A.S.Akat
103
A.S.Akat
104
ki bankann bilanolar
A Bankas
Varlk
Rezerv TL 10.00 Kredi TL 90.00
Para arpan
100 TL ek para baslan bir ekonomide sonunda ne kadar para yaratlr? Bankalarn rezerv tutma orannn tersi kadar M=1/R Bankalarn rezerv tutma oran M = % 10 ise, para arpan M = 10 olacaktr
lk mevduat A Bankas kredisi B Bankas kredisi C Bankas kredisi Vs. Vs. Toplam para arz = TL = TL = TL = TL 100.00 90.00 [=0.9 x $100.00] 81.00 [=0.9 x $90.00] 72.90 [=0.9 x $81.00] vs. vs. = TL 1,000.00
B Bankas
Ykmllk Varlk
Rezerv TL 9.00 Kredi TL 81.00
Ykmllk
Mevduat TL 90.00
Mevduat TL 100.00
Toplam Varlk TL 100.00
Top.Ykmllk Toplam Varlk TL 100.00 TL 90.00
Top.Ykmllk TL 90.00
A.S.Akat
105
A.S.Akat
106
MBnn ekonomideki para miktarn (para arzn) kontrol etmesine para politikas denir MBnin elinde drt ana ara vardr Ak piyasa ilemleri AP tahvil piyasasnda bono-tahvil alm-satm ile likiditeyi ayarlar Dviz (FX) ilemleri dviz alm satm Banka karlk oranlarnn deitirilmesi: para arpan byk yada klr skonto haddinin (fonlama faizi) deitirilmesi: Mali sistem MB bor kararlarn etkiler Dikkat: para arzndaki deiim MBnin TL ykmllklerindeki deiimdir; ykmllk art para arz artna eittir
Para arz ve para politikas
Para ve mevduat
(Milyar USD) M1 Dolamdaki Para Vadesiz Ticari Mevduat Toplam Vadesiz Mevduat Vadesiz Tasarruf Mevduat Dier Vadesiz Mevduat MB Mevduat D1 (M1-Dolamdaki Para) M2 Toplam Vadeli Mevduat Vadeli Tasarruf Mevduat Vadeli Dier Mevduat Vadeli Ticari Mevduat Mevduat Sertifikas D2 (M2-M1) M2Y (M2+(Dviz Mevduat (TL)) Dviz Mevduat (TL) M2Y+Repo 1998 7,5 3,7 2,0 1,8 0,8 1,0 0,00 3,8 34,7 24,0 19,3 4,8 3,2 0,00 27,2 62,3 27,6 69,7 1999 9,1 3,7 2,6 2,9 1,2 1,7 0,00 5,4 41,9 29,0 23,6 5,4 3,8 0,00 32,7 74,4 32,5 81,9 2000 12,2 4,8 3,1 4,4 1,4 3,0 0,00 7,4 48,7 31,2 25,4 5,8 5,3 0,00 36,5 84,9 36,2 93,8 2001 7,5 3,3 1,9 2,2 1,0 1,2 0,00 4,2 31,3 21,0 17,3 3,7 2,9 0,00 23,8 70,9 39,5 73,0
A.S.Akat
107
A.S.Akat
108
Para taban
1998 (Katrilyon TL, Milyar USD) 1. PARASAL TABAN (a+b+c) a.Emisyon b.Bankalar Zorunlu Karlklar(TL) c.Serbest Rezerv 2. REZERV PARA (1+d+e) d.Fon Hesaplar e.Banka D Kesimin Mevduat 3.MERKEZ BANKASI PARASI (2+f+g) f. Ak Piyasa lemleri g.Kamu Mevduat TL 2,1 1,3 0,7 0,1 2,1 0,02 0,02 0,5 -1,8 0,2 $ 6,7 4,2 2,2 0,3 6,8 0,1 0,1 1,7 -5,8 0,7 1999 TL 3,9 2,4 1,0 0,5 3,9 0,03 0,02 1,6 -2,4 0,1 $ 7,2 4,4 1,9 0,9 7,3 0,1 0,04 2,9 -4,4 0,1 2000 TL 5,8 3,8 1,4 0,6 5,9 0,1 0,05 1,0 -5,2 0,2 $ 8,6 5,6 2,1 0,9 8,8 0,2 0,1 1,5 -7,7 0,4 2001 TL 7,8 5,3 1,6 0,9 8,0 0,1 0,1 9,9 1,2 0,6 $ 5,4 3,7 1,1 0,6 5,5 0,1 0,05 6,8 0,9 0,4
Para politikasnn baka gstergeleri vardr Net Varlklar MBnn likidite yaratmasnn ve para basmasnn iyi bir gstergesidir varlklardan baz kalemlerin kartlmas ile bulunur Net D Varlklar MBnn dviz ihtiyacn gsterir D varlklardan d dnyaya ykmllkler ve i bankalara dviz ykmllkleri kartlarak bulunur Net Dviz Pozisyonu MBnn toplam dviz kuru riskini ifade eder Dviz varlklarndan dviz ykmllkleri kartlarak bulunur IMF ile yaplan programlarda bunlarn hepsi farkl aamalarda performans kriteri olarak kullanlmtr
Dier parasal gstergeler
A.S.Akat
109
A.S.Akat
110
Parasal gstergeler
1998 (Trilyon TL , Milyar USD) PARASAL TABAN + Emisyon + Bankalar Zorunlu karlklar + Bankalar Serbest mkan NET VARLIKLAR + Varlklar - Dviz Olarak Takip Olunan Mevduat - Fon Hesaplar - Banka D Kesim Mevduat - Ak Piyasa lemleri - Kamu Mevduat NET DI VARLIKLAR + D Varlklar - D Ykmllkler - BANKALAR Dviz Mevduat NET DVZ POZSYONU + D Varlklar - Toplam Dviz Ykmllkleri TL 2,1 1,3 0,7 0,1 0,6 -0,3 0,7 0,0 0,0 -1,8 0,2 1,5 7,2 4,3 1,4 0,8 7,2 6,4 $ 6,7 4,2 2,2 0,3 -0,4 -0,9 2,1 0,1 2,5 -5,8 0,7 4,7 22,9 13,7 4,4 2,6 22,9 20,3 TL 3,9 2,4 1,0 0,5 -0,9 -1,5 1,7 0,0 0,0 -2,4 0,1 4,8 14,5 6,7 3,0 3,1 14,5 11,4 1999 $ 7,2 4,4 1,9 0,9 -4,4 -2,8 3,2 0,1 2,7 -4,4 0,1 8,9 26,8 12,4 5,6 5,7 26,8 21,1 TL 5,8 3,8 1,4 0,6 2,5 -1,1 1,2 0,1 0,0 -5,2 0,2 3,3 16,3 8,7 4,3 2,1 16,3 14,2 2000 $ 8,6 5,6 2,1 0,9 0,8 -1,7 1,8 0,2 3,0 -7,7 0,4 4,9 24,2 12,9 6,4 3,1 24,2 21,1 TL 7,8 5,3 1,6 0,9 20,6 25,8 3,1 0,1 0,1 1,2 0,6 -12,8 34,3 36,7 10,4 -15,9 34,3 50,2 2001 $ 5,4 3,7 1,1 0,6 12,5 17,9 2,2 0,1 1,7 0,9 0,4 -8,8 23,8 25,5 7,2 -11,0 23,8 34,8
Parann dolam hz para arznn cari fiyatlarla (nominal) GSMHya blnmesi ile elde edilir Ksa dnemde oynak olabilir fakat uzun dnemde belirli bir eilimi izler Trkiyede M2Y+R bl nominal GSMH yakn gemite srekli ykselmektedir Bu olgu mali piyasalarn derinlik kazanmas iaretidir Para arpan da ayn olayn iyi bir lsdr Mali sistemin bymesi, ayn miktar dolamdaki para ile daha byk bir para arznn elde edilmesi anlamna gelir Para arpan da yakn gemite srekli artmtr
Dolam hz ve mali derinleme
A.S.Akat
111
A.S.Akat
112
Para arpan
16 14 12 10 8 6 4 1991Q4
1995Q4
1996Q4
1997Q4
1998Q4
1999Q4
2000Q4
2001Q4
(M2Y+Repo) / Parasal Taban
Parann deer saklama ilevi bizi Trkiye iin ok nemli bir olaya getirir: para ikamesi (dolarizasyon) Yksek ve dalgal enflasyon yznden TLnin deer saklama ilevini kalmamtr Vatandalar nakit varlklarn beklenmeyen enflasyon ve kur deimelerine kar korumak iin dviz halinde tutmaktadrlar Dviz mevduat hem TL mevduatndan hem de GSMHdan daha hzl bymtr Dolamdaki nakit dviz miktarn bilmiyoruz ama 15-20 milyar dolara kadar kabilir Nakit dviz dolam ve dviz mevduatnn ykseklii para politikasn ciddi ekilde kstlamaktadr
Para ikamesi
A.S.Akat
113
A.S.Akat
114
Para ikamesi
Milyar USD Dolamdaki Para M2Y + Repo (1) Dviz Mevduat (2) MB Dviz Rezervleri MB Net Dviz Pozisyonu GSMH GSMH % PAY Dolamdaki Para M2Y + Repo Dviz Mevduat MB Dviz Rezervleri MB Net Dviz Pozisyonu Para kamesi ( 2 ) / ( 1 ) 3,4 25,6 4,3 4,5 -1,9 16,8 2,0 23,0 9,2 3,5 -3,0 39,9 1,8 34,1 13,5 9,6 1,3 39,7 2,0 44,1 17,5 12,5 3,1 39,6 2,4 46,5 18,0 12,5 1,5 38,6 2,1 48,2 26,0 12,4 -7,0 54,0 1989 3,7 27,8 4,7 4,8 -2,0 108,4 1993 3,6 41,8 16,7 6,3 -5,4 181,4 1998 3,7 69,7 27,6 19,7 2,6 204,6 1999 3,7 81,9 32,5 23,2 5,7 185,9 2000 4,8 93,8 36,2 25,1 3,1 201,5 2001 3,2 73,7 39,8 18,9 -10,7 153,0
Parann deerini nasl leriz? Bir birim parann farkl dnemlerde satn ald mal ve hizmet sepetini karlatrarak Baka trl sylersek, parann deeri Vm fiyatlar genel seviyesi Pnin tersidir Vm = 1 / P Dikkat: bu hali ile parann deeri sadece ayn lke parasnn iki ayr dnemdeki satn alma gcn karlatrmak iin kullanlabilir Para talebi parann deerinin azalan bir fonksiyonudur: parann deeri arttka daha az para talep edilir. Yani para talebi erisi azalan eimlidir
Parann deeri ve para talebi
Para talebi
Parann Deeri (Yksek) 1 3/4 1/2 1/4 (Dk) 0 Parann Deeri Fiyat Dzeyi 1 (Dk) 3/4 1.33 2 4 (Yksek) 1/2 1/4 (dk) 0 (yksek) 1
Para arz ve talebi dengesi

Para arz Fiyat Dzeyi 1 (dk) 1.33 A Parann Denge deeri Denge fiyat dzeyi Para talebi MBnn saptad Para miktar Para miktar 2 4 (yksek)
Para talebi Para miktar
A.S.Akat
117
A.S.Akat
118
Bir para ne zaman salam olur? Bu konuda ok illzyon mevcuttur Nfus, byklk, askeri g nemsizdir: svire, Danimarka, Singapur Kii bana gelirle bir ilikisi yoktur: Msr, Hindistan, in D akla balantl deildir: ABD Kanuni (fiat) parann deeri insanlarn ve piyasalarn o paraya ne kadar gvendiklerine baldr Gveni ekonomik politikalarn ciddiyeti ve ynetimlerin sorumluluk duygusu tesis eder Gemiinde enflasyon ve kriz olmayan lkenin paras salam olur nk gvenilir (svire)
Paray ne deerli klar?
Dnya ekonomik tarihinin bize gsterdii, uzun dnemde enflasyonun kural deil istisna olduudur Baz lkeler bazen enflasyon yaar; piyasa ekonomilerinde bar dneminde enflasyon olmaz 1970ler ve 1980ler dnya enflasyonunun iki-haneli saylara ykseldii tek dnemdir Bunda petrol fiyatlarndaki byk artn nemli pay vardr Trkiye gibi baz lkeler ise -haneli ve yaknndaki enflasyonla onyllar yaamtr Yksek enflasyon lkeleri genellikle hiperenflasyona derler: Trkiye bir istisnadr
Enflasyonun tarihi
A.S.Akat
119
A.S.Akat
120
Dnyada enflasyon: uzun dnem

TFE 1960 Almanya 100 svire 100 Hollanda 100 Belika 100 ABD 100 Japonya 100 Kanada 100 Tayland 100 Fransa 100 ngiltere 100 Hindistan 100 Msr 100 Kuzey Kore (*) 100 Yunanistan 100 Meksika 100 Trkiye 100 Arjantin 100 (*) Seri 1966 ylndan balamaktadr. (%) TFE 1998 327 370 469 495 545 563 604 739 797 1,277 1,960 3,594 2,057 6,006 386,831 10,671,487 147,354,786,447,214 Ortalama Enflasyon 3.2 3.5 4.1 4.3 4.6 4.7 4.8 5.4 5.6 6.9 8.1 9.9 9.9 11.4 24.3 35.6 109.0 TFE 2001 1.7 0.7 3.8 2.6 1.1 -1.4 1.3 0.3 2.0 1.3 4.9 2.5 -1.1 3.4 4.8 68.5 4.0
Dnyada enflasyon: onyllar

Ortalama 1960-98 1960s Almanya 3.2 2.6 svire 3.5 3.3 Hollanda 4.1 4.5 Belika 4.3 3.2 ABD 4.6 2.5 Japonya 4.7 5.6 Kanada 4.8 2.9 Tayland 5.4 1.9 Fransa 5.6 3.9 ngiltere 6.9 3.8 Hindistan 8.1 7.3 Msr 9.9 3.9 Kuzey Kore (*) 9.9 4.2 Yunanistan 11.4 2.2 Meksika 24.3 2.7 Trkiye 35.6 4.1 Arjantin 109.0 23.1 (*) Seri 1966 ylndan balamaktadr. Enflasyon (%) 1970s 5.0 5.1 7.5 7.9 7.7 9.8 8.6 9.8 9.9 14.3 7.8 9.4 15.8 14.6 17.2 26.9 134.4 1980s 2.0 2.8 1.9 4.3 4.2 1.8 5.3 3.5 5.8 5.8 8.6 17.4 4.8 18.6 73.9 44.9 390.5 1990s 2.8 2.3 2.6 2.1 3.0 1.1 1.9 5.0 2.0 2.9 9.5 11.5 5.6 11.7 19.7 81.2 15.9
A.S.Akat
121
A.S.Akat
122
Enflasyon dnyann her yerinde ve her zaman esas itibariyle parasal bir olaydr Baka deyile, ncelikle ekonominin mbadele aracnn (para) deeri ile ilgilidir Enflasyon Merkez Bankasnn para talebinin zerinde para basmas sonucu oluur Baslan para mal ve hizmet piyasalarnda talep fazlas yaratarak fiyatlar ykseltir Fiyatlardaki art para talebini arttrdndan baslan paraya tekrar talep oluturur Para miktarndaki deimenin fiyatlar hangi mekanizmalarla ve nasl bir zaman profili iinde deitirdii makroiktisadn nemli bir konusudur
Enflasyon parasal bir olaydr
Para miktar ile fiyat dzeyi arasndaki birebir iliki iktisadn en eski teorilerinden birini oluturur Parann miktar teorisi (Quantity Theory of Money) ekonomide para miktarnn parann deerini belirlediini ifade eder Para arz ile parann dolam hznn arpm bize fiyat dzeyi arp reel geliri verir MxV=PxY Denklemin sa taraf nominal GSMHdr Eer V ve Ynin sabit olduunu dnrsek, fiyat dzeyi Pdeki deime para arz Mdeki deimeye eit olacaktr rnein M iki katna karsa, P de iki kat olur
Miktar Teorisi
A.S.Akat
123
A.S.Akat
124
Miktar teorisinin iki hayati varsaym vardr Dolam hz istikrarl olmaldr Gelir esas itibariyle retim fonksiyonu tarafndan belirlenmelidir kisi de uzun dnem iin makul kabul edilebilir Ksa dnemde ise ikisi de deiebilir En az birka yl kapsayan uzun dnemde miktar teorisinin geerli olduu genellikle iktisatlar arasnda kabul grr Daha ksa srelerde ise para politikas (para miktar) ile gelir dzeyi arasnda bir iliki mevcuttur Trkiyede TFE ile M2Y+R arasndaki yakn iliki miktar teorisini doruluyor (1985-2001)
Miktar teorisi: deerlendirme
Trkiyede para ve enflasyon

10000 1000
100
10
1 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 M2Y+R Index (GNP growth adjusted) CPI INDEX
A.S.Akat
125
A.S.Akat
126
Klasik iktisatlar reel byklklerin para arzndan etkilenmediini nermilerdir Klasik dichotomy ekonomide reel ve nominal deikenlerin ayrmasna denir Byme, istiham, yatrm, reel cret, nisbi fiyatlar, vs. gibi reel deikenler fiziki yada sabit llerle hesaplanr Nominal deikenler ise nominal cret, nominal GSMH gibi parasal byklklerdir Parann tarafszl para miktarndaki deimenin reel deikenleri etkilememesidir Klasik dichotomy ve parann tarafszl miktar teorisinin mantiki sonulardr
Parann tarafszl
Hiperenflasyon aylk % 10 ve st fiyat artlardr Nedeni tekdir: kamu harcamalarn vergilerle karlayamayan hkmet giderek artan oranda para basma yoluna gider Yani hkmet harcamalarn enflasyon vergisi ile karlar Enflasyon vergisini para tutan herkes der MBnn para basmas karlnda elde edilen gelire seignorage (beylik hakk) denir Enflasyon ykseldike toplum paradan kaar ve ayn beylik hakkn toplamak iin baslmas gereken para miktar artar
Hiperenflasyon ve seignorage
A.S.Akat
127
A.S.Akat
128
Enflasyon kaynak israfna ve bylece ortalama byme hznn dmesine neden olur Enflasyon ekonomik aktrlerin gelirlerini azaltmaz: bir maln fiyat ayn zamanda onu retenin geliridir ktisatlar % 2-3n stnde enflasyonun ekonomi iin kt olduu kansndadr Enflasyonun maliyetleri Ksele maliyeti Men maliyeti Nisbi fiyat sorunlar Vergi arpklklar Para ikamesi ve dolarizasyon Servet dalmda keyfi bozulmalar
Enflasyonun maliyeti
MLL GELR, FAZ VE FYATLAR

LM-IS ve AD-AS Modelleri
Beinci Blm
A.S.Akat
129
A.S.Akat
130
Varsaymlar
nc Blmdeki modelimizi paray da dahil ederek yeniden ele alacaz Kapal ekonomi varsaymn srdryoruz: ekonomi d dnyaya bir sonraki blmde alacak Amacmz, enflasyonun da olabildii bir kapal ekonomide evrisel akmn ksa ve uzun dnemde dzgn ileyiini anlamaktr Neleri aryoruz? Reel deiken: milli gelir dzeyi Y , faiz haddi r, tasarruf S, yatrm I, reel para talebi M/P Nominal deiken: fiyatlar genel dzeyi P, nominal gelir P x Y, nominal faiz haddi i, vs. Politika deikeni: para arz Ms, kamu dengesi (T-G)
Btn deikenleri ayn modelde grmek ileri kartrcaktr ki ayr model kuracaz LM-IS (Liquidity Money Investment Saving) modelinde fiyat dzeyi P model dndan veriler Reel gelir Y ve reel faiz r model iinde belirlenir Toplam talep toplam arz (AD-AS: Aggregate Demand Aggregate Supply) modelinde reel faiz haddi r dardan verilir Reel gelir Y ve fiyat dzeyi P model iinde belirlenir nce LM-IS modelini, sonra AD-AS modelini inceleyeceiz
ki model
A.S.Akat
131
A.S.Akat
132
Model piyasann karlkl ilikilerini zetler ve nasl ayn anda dengeye geldiklerini aratrr Mal ve hizmet piyasas: toplam harcama ve gelir denklemi ifade eder Y=C+I+G=H Reel milli gelirin bykl bu piyasada belirlenir Borverilebilir fonlar piyasas: tasarruf-yatrm eitlii zetler S=I+(GT) Reel faiz haddi bu piyasada belirlenir Para piyasas: para arz ve talebinin eitlenmesidir Ms = Md Reel faiz haddi bu piyasada da belirlenir
LM-IS: piyasalar
Klasikler iin yatrm ve tasarruf reel faiz haddinin fonksiyonu idi Keynes tasarrufu milli gelirin fonksiyonu yaparken yatrm dardan belirliyordu Her iki modeli birletirebiliriz Tasarruf: reel faiz ve gelirin fonksiyonudur S = S ( r, Y ) Yatrm: reel faizin fonksiyonudur I=I(r) Borverilebilir fonlar piyasas denge koulu ayndr: S=I Dikkat: her gelir Y dzeyine farkl bir tasarruf arz erisi tekabl edecektir
Yatrm ve tasarruf
A.S.Akat
133
A.S.Akat
134
Tasarruf-yatrm dengesi
Faiz haddi r2 r0 r1 I(r) S( r , Y2) S( r , Y0) S( r , Y1)
Y1> Y0 > Y2
S2=I2
S0=I0
S1=I 1
farkl gelir dzeyi aldk Y1> Y0 > Y2 Daha yksek gelir daha fazla tasarruf anlamna geldiinden tasarruf erisini yukar kaydrd Bylece her gelir dzeyinde borlanabilir fonlar piyasasnda farkl bir denge olutu Buna gre artk Y ile r arasnda bir iliki kurabiliriz Ceteris paribus, Y arttka r dmektedir IS erisi farkl gelir dzeylerinde borlanabilir fonlar piyasasn dengeye getiren reel faiz haddi ryi gstermektedir Bte dengesi (T G) ve tketim ve yatrm fonksiyonlar veridir
IS erisi
A.S.Akat
135
A.S.Akat
136
Faiz haddi
IS erisi
r2
r0
r1
I=S
Y2 Y0 Y1 Milli gelir
Tasarruf-yatrm denkliine geri dnelim S=(YCT)+(TG) Tketim fonksiyonunda, vergilerde yada kamu harcamalarnda bir deiiklik IS erisini kaydracaktr Ayn ekilde, yatrm fonksiyonunda bir deime de IS erisini kaydracaktr IS erisi, tketim ve yatrm fonksiyonlar ve kamu dengesi sabit iken faiz haddi ile gelir arasndaki ilikiyi vermektedir r = IS (YC , I , T , G ) rnein kamu ann bymesi halinde IS yukar (IS1), tketim eiliminin dmesi halinde aa (IS2) kayacaktr
IS erisinde kayma
A.S.Akat
137
A.S.Akat
138
Faiz haddi
IS erisinde kayma
I or C
r0
I or G
IS1 IS2
Y2 Y0 Y1
IS0
Milli gelir
Bir nceki blmde para talebi M ile fiyatlar genel seviyesi P arasnda iliki kurduk lem saiki ile para talebi reel gelirin ve fiyat dzeyinin artan fonksiyonudur (miktar teorisi) Mdt = (1 / V) x (P x Y) = Md ( Y , P ) Ancak, parann frsat maliyeti kaybedilen faizdir Likidite talebi nominal faiz haddinin azalan bir fonksiyonudur Mdl = Md ( i ) Nominal faiz haddi = reel faiz haddi + enflasyon Bu durumda toplam reel para talebini gelirin ve reel faizin fonksiyonu olarak yazabiliriz (M / P)d = Md ( r , Y )
Likidite talebi d
A.S.Akat
139
A.S.Akat
140
Reel para talebi, reel faiz haddi, reel gelir ve fiyatlar arasndaki ilikiyi aalm P ve r sabit iken, gelirdeki art reel ve nominal para talebinin arttrr Y ve r sabit iken fiyatlardaki art nominal para talebini arttrr Y ve P sabit iken faizlerdeki bir art nominal ve reel para talebini drr Para piyasas MBnn kontrolndeki para arz ile para talebi eitlenince dengededir Md = Ms Farkl gelir dzeylerine (Y2> Y0 > Y1) tekabl eden para piyasas dengelerini saptayarak LM erisine ularz
Para piyasasnda denge
Faiz haddi
r
r1
Para piyasasnda denge

Y1> Y0 > Y2
r0
r2 M( r , Y2) MS
M( r , Y1) M( r , Y0) Para miktar
A.S.Akat
141
A.S.Akat
142
Faiz haddi
LM erisi
L=M
r1
r0
r2
Y2
Y0
Y1
Milli gelir
Para piyasasnda iki faktr ok nemlidir Para arzndaki her deime LM erisini kaydrr Likidite talebi ok sayda deikenden etkilenir rnein enflasyon beklentilerine, siyasi istikrarszla, sava haline, vs. gre likit olma arzusu deiecektir LM erisi para piyasasnda faiz haddi ile gelir arasndaki ilikiyi vermektedir ( = beklentiler) r = LM (YV, MS , ) rnein para arz artnca LM aa (LM2), beklentilerin ktlemesi halinde ise yukar (LM1) kayacaktr
LM erisinde kayma
A.S.Akat
143
A.S.Akat
144
Faiz haddi
LM erisinde kayma
LM1
LM0
MS
LM2
r1
r0
r2
Y0
Milli gelir
ki eri ayn eksenlere sahiptir: ayn ekil stnde bir araya getirebiliriz ki erinin kesitii noktadaki reel gelir Y ve reel faiz haddi r hem borverilebilir fonlar hem de para piyasasnda ayn anda dengeyi salamaktadr Denge gelir ve faiz dzeylerinde (Y0 , r0 ) Mal-hizmet piyasasnda harcama ve gelir eittir Borlanabilir fonlar piyasasnda tasarruf ve yatrm+kamu a eittir Para piyasasnda para arz ve likidite talebi eittir Tm dier gelir ve faiz dzeylerinde bir yada birka piyasa denge dnda olacaktr Model faizi ve gelir dzeyini eanl belirlemektedir
LM-IS dengesi
A.S.Akat
145
A.S.Akat
146
LM-IS dengesi
Faiz haddi
LM
r0
IS
Y0 Milli gelir
Maliye polikasnn gevediini kabul edelim: kamu a byyecektir IS erisi yukar doru kayar MB para arzn sabit tutarsa, faizler ykselirken gelir artar Eer ayn anda MB para politikasn gevetirse LM erisi de aa kayacandan gelir art daha da yksek olur ama faiz deimez MB para politikasn skarsa gelir sabit kalr ama faizler daha da ykselir Siyasi istikrarszlk sonucu beklentilerde bir ktleme ve tketim eiliminin dmesi ayn anda olursa IS aa LM yukar kayacandan gelir mutlaka der
Para ve maliye politikas
A.S.Akat
147
A.S.Akat
148
Gevek maliye ve para politikas

Faiz haddi
LM0 LM1
r0
IS0
Y0 Y1
IS1
Y
Milli gelir
Model Klasikler-Keynes ztln bir arayol bularak zmeye alyor Klasik ekoln bir yandan ksa dnemde geliri sabit tutmaktan vazgemesi dier yandan Keynesin likidite talebini kavramn kabul etmesi demektir Ksa dnemde gelir dalgalanmalar ve faiz haddinin para piyasalarndan etkilenmesi gerek yaamla uyumludur O nedenle makroiktisadn temel ilikilerini aklamakta yararldr Byk zafiyeti fiyat dzeyini dardan almasdr Keynesyen iktisatlar IS-LM yerine fiyat dzeyini kullanan toplam talep-toplam arz analizini gelitirmilerdir
LM-IS: deerlendirme
A.S.Akat
149
A.S.Akat
150
Toplam talep toplam arz

Model, gelir dzeyi-enflasyon ilikisini arz-talep dengesi aracl ile aklamaktadr ekil stnde dnelim: y eksenine fiyatlar genel seviyesi P, x eksenine ise milli gelir Y konur Toplam talep erisi Pnin azalan bir fonksiyonudur Toplam arz erisi Pnin artan bir fonksiyonudur Toplam arz ve toplam talep erilerinin kesitii noktada hem milli gelir dzeyi hem de fiyatlar genel seviyesi belirlenmektedir Toplam arz erisinde uzun ve ksa dnemi ayrdederek uzun dnemde hem retim fonksiyonu tahdidini hem de ksa dnemdeki dalgalanmalar bir arada aklamak mmkn olabilecektir
Toplam talep - AD
Toplam talep erisi hanelerin, firmalar ve devletin her fiyatta mal ve hizmet talebini gstermektedir Kapal ekonomide toplam talep tketim, yatrm ve devlet harcamalar toplamdr (ak ekonomide net ihracat NX eklenir) Y=C+I+G Tketim ve yatrm fonksiyonlar ve maliye politikas sabit iken, toplam talep, fiyat dzeyinin fonksiyonudur Y=F(P|C,I,G,T) Pnin gerilemesi, serveti arttrarak ve faizi drerek reel talebi arttrr (negatif eimli eri) Sabitler deiince AD erisi kayar
A.S.Akat
151
A.S.Akat
152
Toplam talepte kayma

Tketim fonksiyonun deimesi: tketim eilimindeki art eriyi saa, d sola kaydrr Yatrm eiliminin deimesi: yatrm arzusunda art eriyi saa, azal ise sola kaydrr Maliye politikas: gevemesi halinde (daha byk G yada daha kk T) eri saa, sklmas halinde sola kayar Her nde arpan katsays iler; saa kayta reel faiz ykselir sola kayta der Para politikas: gevemesi halinde eri saa, sklmas halinde sola kayar Para politikas geveyince reel faiz der, sklnca ykselir
Fiyat Dzeyi
Toplam talep erisi

P
Sk iktisat politikas Gevek iktisat politikas
P1
AD3
P2
AD2
AD1 Y2
Milli gelir
Y1
A.S.Akat
153
A.S.Akat
154
Toplam arz - AS
Toplam arz erisi firmalarn her fiyatta mal ve hizmet retim ve arzn gstermektedir Uzun dnemde retim fonksiyonu tarafndan belirlenir: LRAS dikeydir (klasikler) Ksa dnemde toplam arz fiyat dzeyindeki deimeden etkilenir: SRAS pozitif eimlidir Yatay SRAS erisi basit Keynesyen modeli verir SRAS ekonominin maliyet yapsn yanstr: daha fazla retim maliyeti ykselterek mmkndr Maliyet yapsn deitiren faktrler ksa dnem arz erisinde kaymaya neden olur cretlerde, vergilerde, kamu ve doal kaynak fiyatlarnda deiim, verimlilik art ve fiyat beklentilerindeki deime halinde toplam arz erisi kayar
Ksa dnem toplam arz - SRAS

Fiyat Dzeyi
Maliyet artyor
SRAS3
SRAS1 SRAS2
P2
P1
Maliyet dyor
Y1
Y2
Milli gelir
A.S.Akat
155
A.S.Akat
156
Uzun dnem toplam arz - LRAS

Fiyat Dzeyi
Uzun dnem dengesi

Toplam talep erisinin ksa ve uzun dnem toplam arz ile ayn noktada kesimesi ekonominin uzun dnem dengesidir Milli gelir tam istihdam dzeyindedir Fiyatlar stnde art yada azal basks yoktur Uzun dnem denge makroekonomik istikrar anlamna gelmektedir Eer her eri (AD, SRAS, LRAS) ayn noktada kesimiyorsa evrisel akmn dzgn ileyii bozulmutur Eer milli gelir tam istihdam dengesinin altnda ise ekonomi resesyona girmitir Eer milli gelir tam istihdam dengesinin stnde ise enflasyon gndeme gelmitir
LRAS1
LRAS2
Ekonomik byme
P2
P1
Y1
Y2
Milli gelir
A.S.Akat
157
A.S.Akat
158
Uzun dnem dengesi

Fiyat Dzeyi
Resesyonun iki nedeni

Uzun dnem dengeden sapma ya toplam talebin (talep oku) yada ksa dnem toplam arzn (arz oku) doru yerde olmamasndan kaynaklanacaktr Her iki durumda iktisat politikasnn tepkisi byk nem tar Hkmet, bir resesyonun ortaya kmas halinde para ve maliye politikalarn kullanarak mdahale edebilir Yada hi bir ey yapmadan piyasalarn ekonomiyi tekrar dengeye getirmesini bekleyebilir okun talepten yada arzdan gelmesine gre farkl sonular ortaya kacaktr rneklere bakalm
LRAS
SRAS
P0
AD Y0
Milli gelir
A.S.Akat
159
A.S.Akat
160
Toplam talepte d
Toplam talep erisinin sola kaymas ile balayalm Siyasi istikrarszlk, tketici-yatrmcnn karamsarl, vs. neden olabilir Hem milli gelir Y hem de fiyat dzeyi P der Hkmetin resesyona para ve maliye politikas ile mdahale etmediini kabul edelim sizlik cretleri drecek ve zaman iinde ksa dnem toplam arz erisi de sola kayacaktr Bu ekilde ekonomi yeni uzun dnem dengesine ayn milli gelir fakat daha dk fiyat dzeyi ile ulaacaktr ADde sola kayma ile oluan resesyon SRASn sola kaymasna yol aarak dengeyi salamaktadr
Fiyat Dzeyi
Talep kkenli resesyon

LRAS SRAS0 SRAS1
A
P0 P1 P2 AD1 Y1 Y0
B C
AD0
Milli gelir
A.S.Akat
161
A.S.Akat
162
Olumsuz toplam arz oku

Toplam arzda olumsuz ok maliyet yapsnda art yani SRAS erisinin sola kaymasdr Ak ekonomide devalasyon, doal kaynak fiyatlarnda ani bir art, enflasyon beklentilerinde ktmserlik neden olabilir Yeni dengede milli gelir derken fiyatlar ykselecektir: stagflasyon Resesyona kar iin devletin iktisat politikasnn gevettiini varsayalm (accomodating policy) Toplam talep saa kayar: yeni uzun dnem dengesinde milli gelir ayn ama fiyatlar daha yksektir Resesyonu engellemenin bedeli enflasyondur
Fiyat Dzeyi
Olumsuz arz oku

LRAS SRAS1 SRAS0
C
P2 P1 P0 AD0 Y1 Y0
A
AD1
Milli gelir
A.S.Akat
163
A.S.Akat
164
Resesyon ve iktisat politikas

Ekonomiden kaynaklanan iki resesyon durumunda iktisat politikasnn farkl iki eklini grdk Birey yapmadan beklemek: resesyon SRAS erisine sola kaydrarak kendi kendini tedavi etmektedir Maliye ve para politikasn kullanmak: toplam talepteki artla resesyondan klr ama fiyatlar ykselir lki daha iyi bir yol gibi duruyor ama bir sorun var Ksa dnem toplam arz erisinde aa (saa) kay uzun zaman ister, hzl olmaz Talebin canlandrlmas ise abuk sonu verir Resesyon-enflasyon amaz ok nemlidir
AD-AS: deerlendirme
Keynesyenler tarafndan en yaygn kullanlan modeldir Ekonomide esas sorun enflasyon yada enflasyon tehdidi ise, LM-ISe kyasla daha anlamldr LM-IS modeli ile elimez, tam tersine onu tamamlar Toplam talep erisinin negatif, ksa dnem toplam arz erisinin pozitif eilimi teoride baz sorunlar kartmaktadr ama saduyu ile tutarldr nemli bir sorun, fiyatlarn art hz (enflasyon) yerine mutlak dzeyi ile almasdr Resesyonla mcadele ile enflasyon arasndaki elikiyi net gstermektedir
A.S.Akat
165
A.S.Akat
166
Ak ekonomi AIK EKONOM

Kavramlar ve modeller
Altnc Blm Artk kapal ekonomi varsaymn terkederek ak ekonominin ileyiine bakabiliriz Bir ekonominin ak yada kapal olmas iki ayr srece tekabl eder D ticaret akmlar: lke dna mal ve hizmet satlmas ve lke dndan mal ve hizmet satn alnmasdr Sermaye akmlar: lke dnda varlk satn alnmas ve lke dna varlk satlmasdr Ak ekonomiler dnya mal-hizmet piyasalarnda ve dnya sermaye piyasalarnda yer alrlar Bu husus ok nemlidir: ak ekonomi, hem mal ve hizmet hem de sermaye akmlarn kapsar
A.S.Akat
167
A.S.Akat
168
Ak ekonomi olarak Trkiye

Dnyada mutlak olarak kapal ekonomi yoktur Her ekonomide ihracat ve ithalat vardr Mal ve hizmet ihracatnn GSMHdaki pay bir ekonominde aklk derecesini ler Sermaye hareketlerinin serbest olmas (konvertibilite) bir baka makul ak ekonomi lsdr Trkiye ekonomisi 1980e kadar nisbeten kapal bir ekonomi idi 1980lerde mal-hizmet ithalatn serbest brakt 1989da TLye konvertibilite saland 1996da AB ile Gmrk Birlii Anlamas ile ak ekonomiye gei tamamland
Trkiye da alyor: 1979-99

1979 ( MLYON USD) GSYH hracat Dviz Geliri thalat Dviz Gideri (%) Endstriyel hracat/Toplam hrac i Gelirleri / Dviz Gelirleri Dviz Geliri / GSYH Dviz Gideri / GSYH 92.774 2.261 4.798 5.069 6.271 34,7 35,3 5,2 6,8 107.012 11.780 22.472 15.792 21.511 78,9 13,5 21,0 20,1 183.755 29.326 53.249 40.692 54.613 90,0 8,5 29,0 29,7 1989 1999
A.S.Akat
169
A.S.Akat
170
GSMHda d dnyann pay 1975-2001

40 35 30 25 20 15 10 5 0 %
demeler Dengesi (Bilanosu)

Ekonominin d dnya ile tm ilemleri demeler Dengesinde (yada bilanosunda) yeralr TCMB aylk olarak Dni hesaplar ve yaynlar demeler Dengesi drt ana kalemden oluur Cari ilemler hesab Sermaye hesab Net hata ve noksan Rezerv deiiklikleri D daima dengededir: tanm icab ak yada fazla veremez Ana kalemlerin her birinde ak yada fazla olabilir ama hepsinin toplam daima sfrdr
1975 1980 1985 1990 1995 Dviz geliri/GSMH Dviz gideri/GSMH
2000
A.S.Akat
171
A.S.Akat
172
hracat, ithalat, net ihracat

hracat (X) ieride retilip dar satlan mal ve hizmetlerdir Ithalat (M) darda retilip ieride satlan mal ve hizmetlerdir Net hracat (NX) = D Ticaret A ihracatla ithalat arasndaki farkdr Dikkat: iktisatlar iin ihracat ve ithalat hizmetleri ve faktr gelirlerini de kapsar DE tarafndan her ay mal ihracat (Free On Board FOB), mal ithalat (Cost Insurance Freight CIF) ve d ticaret dengesi aklanr Bunlar iktisatlarn kulland anlamda ihracat, ithalat ve net ihracat deildir
Cari ilemler hesab

Dnin Cari lemler Hesab ekonominin her tr dviz gelir ve giderini kapsar D ticaret andan daha kapsaml bir ldr Cari ilemler dengesi Net hracat (NX) anlamna gelir Cari ilemler hesabnn alt kalemleri: Mal ticareti: ihracat, bavul ticareti, ithalat, altn, transit, vs. Grnmeyenler: turizm, faiz, navlun, kar transferi, dier grnmeyenler Transferler: ii dvizleri, resmi transferler D ticaret a (fazlas) ve cari ilemler a (fazlas) ok farkl eylerdir
A.S.Akat
173
A.S.Akat
174
D ticaret a ve d denge
(Milyar USD) Ticaret Dengesi Grnmeyenler Cari lemler Dengesi ABD EU - 11 Almanya Brezilya Rusya Trkiye spnya 2000 yl verileri -454 -10 52 -1 61 -27 -40 20 -15 -76 -25 -15 17 22 -434 -25 -24 -26 46 -10 -18
Dde, dviz geliri yada gideri olmayan dviz giri ve klar Sermaye Hesabna kaydedilir Sermaye hesab mali ilemleri kapsar: Yabanc dorudan sermaye yatrmlar (FDI) Portfy yatrmlar Uzun dnemli borlanmalar (1 yldan uzun) Ksa dnemli borlanmalar (1 yldan ksa) Net sermaye hareketi NFI (Net Foreign Investment) ekonominin d dnya ile varlk al veriini zetler ve sermaye hesab dengesi ile zdetir Net hata ve noksan kalemi kayna bilinmeyen dviz hareketlerini yakalar TCMB dviz rezerv deimeleri Dde yer alr
Sermaye hesab
A.S.Akat
175
A.S.Akat
176
demeler dengesi: zet sunum

A. CAR LEM LER DENGES HRACAT FOB HRACAT BAVUL TCARET TRANSIT TICARET THALAT FOB THALAT CIF ALTIN THALATI TRANST TCARET NAVLUN VE SGORTA DI TCARET DENGES DER M AL VE HZM ET GELRLER TURZM FAZ DER DER M AL VE HZM ET GDERLER TURZM FAZ DER TOPLAM M AL VE HZM ET DENGES KARILIKSIZ TRANSFERLER (ZEL) : NET GELRLER DER KARILIKSIZ TRANSFERLER (RESM ): NET GELRLER DER
demeler dengesi zeti: 1994-2001)

(MLYARUSD) HRACAT THALAT TCARET DENGES GRNMEYENLER ve TRANSFER GELRLER GRNMEYENLER ve TRANSFER GHARCAMALARI GRNMEYENLER VE TRANFER DENGES A. CAR LEMLER DENGES TOPLAM DVZ GELRLER TOPLAM DVZ GDERLER B. SERMAYE HAREKETLER (REZERV HAR) DORUDAN YATIRIMLAR (NET) PORTFY YATIRIMLARI (NET) TOPLAM BORLANMA (NET) C. NET HATA VE NOKSAN TOPLAM DVZ ARZI (NET) (A+B+C) F. TOPLAM REZERV DEM (+ d) TOPLAM 1994-2001 232,8 -328,0 -95,2 185,5 -101,0 84,5 -10,7 418,3 -428,9 12,6 6,1 -3,2 9,7 0,6 2,5 -2,5 GSMH % Pay 16,5 -23,2 -6,7 13,1 -7,1 6,0 -0,8 29,6 -30,3 0,9 0,4 -0,2 0,7 0,0 0,2 -0,2
B. SERMAYE HAREKETLER (REZERV HAR) DORUDAN YATIRIM LAR (NET) PORTFY YATIRIM LARI (NET) UZUN VADEL SERMAYE HAREKETLER KULLANIM LAR DEM ELER MEVDUAT (KMDTH-NET) KISA VADEL SERM AYE HAREKETLER VARLIKLAR (NET) VERLEN KREDLER BANKALAR DVZ MEVCUTLARI DER VARLIKLAR YKM LLKLER (NET) SALANAN KREDLER M EVDUATLAR C. NET HATA VE NOKSAN GENEL DENGE D. REZERV HAREKETLER ULUS. PARA FONU NEZD. VARLIKLAR ULUSLARARASI PARA FONU KREDLER RESM REZERVLER
A.S.Akat
177
A.S.Akat
178
Ak ekonomide tasarruf-yatrm
Milli gelir denklemini hatrlayalm Y = C + I + G + NX Dden NX = NFI Buna gre ak ekonomide tasarruf Y C G = I + NX S = I + NX = I + NFI Tasarruf = yatrm + Net sermaye hareketi Art NFI (cari denge fazlas) yurt dna net sermaye kdr ve tasarrufun i yatrmdan daha yksek olmasdr Eksi NFI (cari denge a) yurt dndan sermaye giriidir tasarrufun i yatrmdan daha kk olmasdr
ve d tasarruf
Yukardaki sonu ok nemlidir Ak ekonomide tasarruf-yatrm ilikisini yeniden ifade edebiliriz Ak ekonomi, i tasarrufun i yatrmdan farkl olabilmesine olanak tanr Ak ekonomide toplam tasarruf i ve d tasarruf toplamdr ST = S D + SF Dolays ile yatrm toplam tasarrufa eitlenir ST = S D + SF = I + SF = - NFI = - NX (yani cari denge a) D tasarruf yksek yatrm finanse eder
Toplam Tasarruf = Tasarruf + D Tasarruf
A.S.Akat
179
A.S.Akat
180
Dviz kurlar
Dviz kurlar ak ekonominin en nemli
fiyatlar arasnda yer alr Biri gzlenen dieri hesaplanan farkl kur Nominal dviz kuru (fiilen varolan) Reel dviz kuru (enflasyondan arndrlm) Satn alma gc paritesi dviz kuru (nisbi fiyat farkllklarndan arndrlm) Nominal dviz kuru bir birim lke parasnn satn ald yabanc para miktardr rnek: 1 $ = 1.300.000 TL Amerikallar kurdur; 1.000.000 TL = 0.769 $ Trkler iin kurdur Yksek enflasyon nedeni ile Trkiyede dviz kuru ters kullanlmaktadr
Dviz kurunda deiim

Ayn miktar TL ile daha ok dviz alabiliyorsak, TL nominal olarak deer kazanmtr Ayn miktar TL ile daha az dviz alabiliyorsak TL nominal olarak deer kaybetmitir Devalasyon ve revalasyon ayn anlama gelir fakat sadece sabit kur rejimleri iin kullanlr Nominal deiimi iki lke arasndaki enflasyon farklar ile karlatrarak reel dviz kuru bulunur Trkiyede bu hesab TCMB yaparak (Tartl Efektif Reel Kur TERK) yaynlamaktadr Nominal deiime ve enflasyon farklarna gre bir lke parasnn reel olarak ar-deerli yada dk-deerli olduu sylenebilir
A.S.Akat
181
A.S.Akat
182
Satn alma gc paritesi

Reel dviz kurlarn ne belirler? Uzun dnem iin en eski ve yaygn hipotez reel kurlarn satn alma gc paritesine gre belirlendiidir Mant basittir: uzun dnemde d ticarete konu olan bir rn (tradeables) her yerde ayn fiyata satlmaldr Reel kurlar, heryerde fiyatlar eitleyecek ekilde belirlenir; aksi halde ticaret karl olacaktr Ancak hizmetler iin bu mmkn deildir Dnya bankas lke fiyat yaplarn karlatrarak Satn Alma Gc Paritesi kurlar (PPP) hesaplar ve yaynlar
Nominal kur ve enflasyon

Nominal kurlarn seyrini izlediimiz zaman, uzun dnemde lkeler arasndaki enflasyon farklarnn bire bir nominal kurlara yansdn grrz Yksek enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli deer kaybeder Dk enflasyonlu lkelerde nominal kurlar srekli deer kazanr Trkiyede uzun dnemde nominal kurdaki deiimin tm enflasyon fark tarafndan aklanmaktadr Ancak satn alma gc paritesi hipotezi cari denge arlkldr Ksa dnemde sermaye hareketleri nominal kurun belirlenmesinde ok etkilidir
A.S.Akat
183
A.S.Akat
184
Ak ekonomide denge: klasik model

nce basit bir model stnde tasarruf, yatrm, d ak, reel faiz ve reel kur ilikisine bakalm Modelde klasik varsaym kullanacaz: milli gelir retim fonksiyonu tarafndan belirlenir Bu durumda, iki piyasa (borverilebilir fonlar piyasas ve dviz piyasas) ve iki deiken (reel faiz ve reel kur) olacaktr Deikenler iki piyasada birden belirlenecektir Borverilebilir fonlar piyasasn ve dviz piyasasn tek tek ele aldktan sonra ekonominin dengesini saptayacaz Dikkat: dviz kuru piyasada oluuyor (serbest kur rejimi); sabit kur rejimine sonra bakacaz
Borverilebilir fonlar piyasas

Ak ekonomide tasarruf zel ve kamu tasarrufudur S = Y C G = ( Y T C) + ( T G ) Tasarruf borverilebilir fonlar piyasasnda arzdr Yatrm borverilebilir fonlar piyasasnda taleptir Ak ekonomide tasarruf i ve d yatrm toplamna eit olmaldr S = I + NFI Bu eitlii denge reel faiz haddi temin eder Reel faiz haddi tasarrufla i ve d yatrmlarn eit hale gelmesini salayacak dzeyde oluur
A.S.Akat
185
A.S.Akat
186
Borverilebilir fonlar piyasasnda denge

Faiz haddi Tasarruf ( S )
Dviz piyasasnda arz ve talep

Dviz piyasasnda arz ve talep Net hracat NX ve Net Sermaye Hareketi NFI kkenlidir (NX = NFI) NX (cari ilemler dengesi) dviz piyasasnda TL talebini temsil eder (net ihracattan gelen dviz bozduruluyor) TLnin reel deer kayb TL talebini arttrr: NX erisi negatif eimlidir NFI (sermaye hesab dengesi) dviz piyasasnda TL arzn temsil eder (d yatrm iin dviz alnyor) NFI borverilebilir fonlar piyasasnda belirlenir; kurdan bamszdr: NFI erisi dikeydir Dikkat: NX ve NFI eksi yada art olabilir (cari ilemler dengesi ak yada fazla verebilir)
5%
Yatrm ( I + NFI)
TL 1,200 trl.
A.S.Akat
187
A.S.Akat
188
Dviz piyasasnda denge

Reel dviz kuru dviz piyasasnda TL talep ve arznn eitlenmesini temin eder Denge kurunda, net ihracattan gelen TL talebi net sermaye hareketinden gelen TL arzna eittir Eer dengede net ihracat eksi ise (cari dengede ak), TL talebi negatiftir dolays ile TL arz da negatiftir (yani sermaye hesabnda fazla vardr) Eer dengede net ihracat art ise (cari dengede fazla), TL arz pozitiftir dolays ile TL arz da pozitiftir (yani sermaye hesabnda ak vardr) Denge dnda, talep arzdan yksek ise (dviz bolluu) TL deer kazanr; arz talepten yksek ise (TL bolluu) TL deer kaybeder
rer
Reel dviz kuru
Dviz piyasasnda denge

NFI
rer0
NX
Dviz piyasnda TL miktar
A.S.Akat
189
A.S.Akat
190
Sermaye hareketleri ve faiz haddi

ki piyasa arasndaki ba net sermaye hareketleri NFI kurmaktadr nk NFI miktar borlanabilir fonlar piyasasnda belirlenmekte ama sonucu dviz piyasasnda gzkmektedir Net sermaye hareketini ne belirler? Ana belirleyici reel faiz haddidir faiz haddi ykseldike TL varlklar cazip olmakta, bu da d yatrm eksiye evirmektedir faiz haddi dtke tersi olacaktr NFI faiz haddinin azalan bir fonksiyonudur NFI erisinin istikrar ekonomiler iin ok nemlidir
r
Sermaye hareketleri ve reel faiz

Reel faiz haddi
NFI
Cari ilemler dengesi a NFI = 0 Cari ilemler dengesi fazlas Dviz piyasnda TL miktar
A.S.Akat
191
A.S.Akat
192
ki deiken, iki piyasada aralarndaki ba kuran net sermaye hareketleri fonksiyonu ile belirlenir Tketim ve yatrm fonksiyonlar, maliye politikas ve d talep veri iken, reel faiz dzeyi dviz kurunu belirler Tketim ve yatrmn artmas, maliye politikasnn gevemesi: reel faiz ykselir ve TL deer kazanr Ekonomide harcama artnca toplam arz arttrmann tek yolu ithalattr ve kur onu salar D talepte deime: sadece kuru etkiler (faiz sabit) NFI erisinde ani bir yukar kayma (gven bunalm) hem reel faiz artar hem de TL deer kaybeder (ubat 2001?)
Ak ekonomide denge
Ak ekonomide denge
(a) Borlanabilir fonlar piyasas Reel Faiz r Arz (S) Reel faiz r (b) Net sermaye hareketi
r1 Talep (I + NFI) Borlanabilr Fonlar miktar TL
r1 NFI Net sermaye Hareketi TL Reel Dviz Kuru Arz (NFI)
E1 Talep (NX) TL miktar (c) Dviz piyasas
A.S.Akat
193
A.S.Akat
194
Model basit ekilde kur-faiz ilikisini anlamaya yardmcdr Milli gelirin sabit tutulmas analizi kstlamaktadr Kur ve faiz reeldir; enflasyon, nominal faiz ve kur yoktur Para politikas yoktur (klasik dichotomy) Ak ekonomide kurun esas itibariyle tasarrufyatrm ilikisi ve i para-dviz tercihleri ile belirlenmesi nemli bir sonutur Modele likidite tercihi ve para politikas eklenince ak ekonomi iin LM-IS modeline geilir Bylece milli gelir Y de modelin isel deikeni halini alr
Klasik ak ekonomi: deerlendirme
Hatrlayalm: LM-IS modeli borlanabilir fonlar ve para piyasasndan oluuyordu Ak ekonomide NFI (net sermaye hareketi) ve dviz piyasas ekleniyor Kapal ekonomi IS erisinde sadece i yatrm vard: imdi i yatrm + net sermaye hareketi var LM erisi uygulanan kur rejiminden etkilenir: ak ekonomide kur rejimi (sabit versus serbest kur) para arznn kontrolnde ok farkl etki yapar Serbest kur rejiminde LM erisi kapal ekonomi ile ayn zellikleri gsterir Dengede, milli gelir, reel faiz ve reel dviz kuru eanl belirlenir
Ak ekonomide LM-IS
A.S.Akat
195
A.S.Akat
196
Denge byklkleri: Y1 , r1 , E1 Klasik ak ekonomi modeli ile aradaki nemli fark, reel faizin dviz kuru stnden net ihracat yani gelir dzeyini etkilemesidir rnein reel faizin dengenin altnda olduunu varsayalm Bir yandan dk faiz yatrmlar arttrdndan harcama ve milil gelir artacaktr te yandan TL deer kaybedeceinden net ihracat art da milli geliri olumlu etkileyecektir Tketim, yatrm ve maliye politikasnn etkisi klasik modele benzer ancak imdi milli gelir de ayn ynde hareket edecektir
Ak ekonomide LM-IS dengesi
Ak ekonomide denge
(a) LM-IS dengesi Reel Faiz r LM Reel faiz r (b) Net sermaye hareketi
r1 IS Y1 Milli gelir Y
r1 NFI Net sermaye Hareketi TL Reel Dviz Kuru Arz (NFI)
E1 Talep (NX) TL miktar (c) Dviz piyasas
A.S.Akat
197
A.S.Akat
198
Para politikasnn dengeye etkisine bakalm Gevek para politikas reel faizi drr ve buradan TLnin deer kaybna yol aarken ayn anda milli gelir artacaktr Dk faiz ve kur, bir yandan yatrm dier yandan net ihracat arttrarak geliri olumlu etkiler Gven bunalm yada benzer nedenle likidite ve dviz talebinde eanl ani artlar dnelim Likidite talebi LM erisinde, NFI art ise IS erisinde ciddi yukar kaya neden olur l etkisi vardr: r artar, E ve Y der Eanl ekonomik daralma, yksek faiz ve devalasyon bir mali krize iaret eder
Para politikas ve mali kriz
Dviz kurunun piyasada belirlenmesi varsaymn bugn iin gerekidir ama gemite ok sayda lke sabit kur rejimini semiti Sabit kur rejiminde dviz piyasasnda arz ve talep dengesizlii halinde piyasa kurun deimesi ile dengeye gelemez Bu durumda arz-talep fark MB rezervleri tarafndan karlanacaktr TL talebi fazla ise rezervler artacak, TL arz fazla ise azalacaktr Rezerv deimesi MBnn para arzn denetlemesini zorlatracaktr (FX ilemleri) Sabit kur rejiminde para politikas etkili deildir
Sabit kur rejimi
A.S.Akat
199
A.S.Akat
200
Sabit kurda dviz piyasas

Reel dviz kuru
ubat krizi ve dalgal kur

ubat krizi ncesinde dviz kuru MB tarafndan belirleniyordu (sabit kur) Gven bunalm sonucu NFI erisinde ciddi bir yukar kay olduunu kabul edelim Kur deiemeyeceine gre dviz piyasasna TL arzndaki (dviz talebindeki) art olduu gibi MB rezervlerinden karlanacaktr Rezerv dtke NFI erisi tekrar yukar kayar Faizdeki trmanma bu ak deitiremez Dviz kurunu serbest brakmaktan baka are yoktur Dikkat: dvize ynelen TL tanm icab para arzn kstlamakta ve faizi ykseltmektedir
rer
NFI
Rezerv kayb
rer1
rer2
Rezerv art
NX
Dviz piyasnda TL miktar
NX1
NFI
NX2
A.S.Akat
201
A.S.Akat
202
Kk ak lkede denge
Bir baka zel hale bakabiliriz: kk ak lke (SOE) yada tam sermaye seyyaliyeti (perfect capital mobility) Kanada-ABD, Hollanda-Almanya gibi, byk bir ekonomi ile btnlemi kk lkeler rnei Konvertibilite, kk lkede faizin byk lke faizine eit olmasn salayacaktr Bu durumda kk lkede faiz LM-IS erileri tarafndan belirlenmez, dardan verilir Onun yerine, LM-IS analizini reel dviz kuru ile yapmak olana oluur Yani y eksenine reel faiz yerine reel dviz kuru konur, x ekseni gene milli geliri temsil eder
Kk ak lkede IS-LM
Aadaki analize Mundell-Fleming modeli denir Mal ve finans piyasasn zetleyen IS erisi dviz kurunun azalan bir fonksiyonu olacaktr Bir: reel faiz dardan verilmitir dolays ile kur oynamalar harcamalar etkilemez ki: kur ykseldike net ihracat azalr, kur dtke net ihracat artar; yani kurun dmesi toplam harcamay arttrr Para piyasasn zetleyen LM erisi dikeydir Faiz darndan verilince, para arz ve talebi sabitlenir; yani para talebi kurdan bamszdr Dikkat: faiz sabit olduuna gre, her para arz miktarna bir tek milli gelir dzeyi tekabl eder
A.S.Akat
203
A.S.Akat
204
Kk ak lkede LM-IS dengesi

rer
Reel dviz kuru rer1
Politikalarn etkinlii
Kk ak lkede dalgal kur rejiminde maliye politikas etkin deildir Kamu aklar sadece dviz kurunu etkiler Buna karlk para politikas etkilidir: gevek para politikas (LM saa kayyor) kurun dmesi ile birlikte net ihracat stnden milli geliri arttrr Sabit kur rejiminde durum tam tersidir Gevek maliye politikas faizi yukar itince, d kaynak (scak para) MB rezervine girer ve para arz artar (LM saa kayar) Gevek para politikasnda para rezervi eriterek MBna geri dner (LM deimez)
LM0
LM1
Gevek para politikas
rer0
Gevek maliye politisas
rer2
IS1 IS0
Y0 Y2 Milli gelir
A.S.Akat
205
A.S.Akat
206
Ak ekonomide LM-IS: deerlendirme

Faiz haddi, dviz kuru ve milli gelir dzeyi arasndaki iliki makroiktisat iin ok nemlidir likinin kur rejimine ve sermayenin akkanlk derecesine bal olduu anlalmaktadr Kur rejimi ve sermaye akkanl zellikle maliye ve para politikalarnn etkinliini belirlemektedir Gven sorununu ve lke parasna ani bir saldry kavramsallatrma olanan vermektedir Modelin sadece reel byklklerle almas, yani enflasyon olgusunu kapsayamamas en byk eksikliidir O adan toplam talep-toplam arz analizi ile birlikte gtrlmesi daha yararldr
Ak ekonomide AD-AS
Son olarak toplam talep-toplam arz modelinin ak ekonomide ileyiine bakalm Dviz kurunda deime hem toplam talebi hem de toplam arz etkileyecektir Para ve maliye politikas ayn iken dviz kurunun dmesi haline bakalm Dk kur NX stnden toplam talebi arttrr (AD saa kayyor) Dk kur ithal girdi maliyetleri stnden toplam arz azaltr (SRAS sola kayyor) Her ikisi enflasyonisttir: fiyatlar artar Gelire etkisi belirsizdir: hangi erinin daha ok kaydna bal olarak gelir artabilir, azalabilir, sabit kalabilir
A.S.Akat
207
A.S.Akat
208
Ak ekonomide olumsuz arz oku

Petrol ithalats lke iin petrol fiyatlarndaki ani bir artn etkisini izleyelim Toplam arz azalr (SRAS sola kayar) ve ksa dnemde stagflasyon grlr Petrole denen ek dviz resesyonun dier ithalat azaltmas ile bulunduundan kur deimez Para (maliye) politikasnn gevemesi toplam talebi yukar kaydrr ama enflasyondaki artla birlikte d a da bytr Dviz talebindeki art kuru drr ve SRAS tekrar sola kayar (enflasyon hzlanr) Ak ekonomide olumsuz arz oku, devreye enflasyonun girmesi ile kapal ekonomiye kyasla daha da ciddi sorunlara yol amaktadr
Ak ekonomide olumsuz arz oku

Fiyat Dzeyi
LRAS
SRAS2
SRAS1 SRAS0
P3 P2 P1 P0
C B A
AD0 Y1 Y0
AD1
Milli gelir
A.S.Akat
209
A.S.Akat
210
Ak ekonomi: deerlendirme
Ak ekonomi hem mal-hizmet piyasasn (ihracat ve ithalat) hem de sermaye piyasasn (sermaye hareketleri) kapsamaktadr Dviz piyasas hem cari ilemler dengesinden hem sermaye dengesinden gelen dviz arz-talebi tarafndan belirlenir Ak ekonomide maliye ve para politikalarnn etkinlii ve ileyii kapal ekonomiden farkl ve daha karmaktr Ak ekonomide klasik analizle Keynesyenler arasndaki farkllk azalr Dviz kurundaki dalgalanmalar enflasyon-byme arasndaki gerginlii arttrc ynde etki yapar
MAKRO POLTKALAR
stikrar, kriz ve politika ikilemleri
Yedinci Blm
A.S.Akat
211
A.S.Akat
212
Byme-enflasyon amaz
Toplam talebin toplam arzdan daha hzl artmas halinde fiyat dzeyinin ykseldiini, aksi halde ise fiyat dzeyinin dtn grdk Genel kural, toplam arz zorlayan (LRASnn sandaki) talep dzeyinin enflasyona yol amasdr Buna karlk Trkiye dahil pek ok ekonomide hzl byme ile enflasyonun geriledii dnemler kadar stagflasyon dnemlerine raslanmaktadr Enflasyonla byme arasndaki ksa dnemli karmak ilikinin ortaya kartlmas o bakma ok nemlidir Her byme enflasyonist midir? Her klme enflasyonu drr m? Bu sorulara cevap arayarak balayalm
Enflasyon-byme ilikisini gsteren nemli bir analitik ve ampirik ara Phillips erisidir Phillips, ngilterede yksek isizlik oranlarnda daha dk enflasyon, dk isizlik oranlarnda ise daha yksek enflasyon gzlemlemiti sizlik orannn ekonominin byme hznn iyi bir gstergesi olduunu kabul edebiliriz Bu durumda, iktisat politikas sorumlular iin enflasyonla byme arasnda bir tercih zorunluluu ortaya kmaktadr Enflasyonda bir ykselmeyi kabul ederek maliye ve para politikalar aracl ile byme hzlandrlabilir Enflasyonu drmek ancak bymeden fedakarlk ederek mmkndr
Phillips erisi
A.S.Akat
213
A.S.Akat
214
Phillips erisi
Enflasyon %
ABDde makro politika

1960l yllarda, Keynesyen iktisatlarn nerileri erevesinde ABD ynetimleri Phillips erisini makro politikalarda kullandlar sizlii drmek iin enflasyonda kk artlar gze alnp toplam talep canl tutuldu 1961-1969 arasnda ekonomi aynen Phillips erisinin ngrd gibi davrand Enflasyondaki kk artlar (sekiz ylda % 1.5dan yzde 5e) isizlik orannn % 7den % 4n altna indirilmesine olanak verdi Ancak, 1970den itibaren bu iliki bozuldu Enflasyondaki art srerken isizlik tekrar ykselmeye balad
sizlik oran %
A.S.Akat
A.S.Akat
216
ABDde Phillips erisi

10 Enflasyon oran % 8 6 4 2 00 1 2 1973 1971 1969 1970 1968 1972 1967 1966 1962 1965 1961 1964 1963 3 4 5 6 7 8 9 10 sizlik oran %
Phillips erisinde kayma

Basit bir soru: Phillips erisi nasl kayar? Cevap enflasyon dinamiini anlamay salar unsuru ayrdedelim Beklenen enflasyon (e) Beklenen satlarn gerekleme oran (u un) Arz kkenli oklar () Fiili enflasyonu u forml verecektir = e - (u un ) + lk kalem beklentiyi, ikincisi talep enflasyonunu, ncs ise maliyet enflasyonunu ifade etmektedir Maliyet enflasyonunu soyutlayalm Ayn konjonktrde farkl beklentilere farkl Phillips erileri ve enflasyon oranlar tekabl edecektir
A.S.Akat
217
A.S.Akat
218
Beklentiler ve Phillips erisi

Enflasyon %
Enflasyonda inertia
Basit bir varsaym yapalm: beklentiler bir nceki dnem enflasyona gre olusun: e = -1 Ekonomi uzun dnem dengesinde olsun: u un = 0 Arz oku olmasn Formlden enflasyonun deimeden sreceini buluruz: = -1 Bu durumda enflasyonun nedeni talep fazlas olamaz nk yoktur Enflasyon, bir nceki dnemdeki enflasyon bu dnem de beklendii iin sregelmektedir Enflasyonun nedeni gemi enflasyondur Demek ki enflasyonu drmek uzun ve zahmetli bir sre olacaktr
e1 >e0 > e2
1 0 2 e2 e0 e1
sizlik oran %
A.S.Akat
219
A.S.Akat
220
Dezenflasyon ve fedakarlk oran

% 60 enflasyonla ortalama byme hzn tuturmu bir ekonomi dnelim Bu ekonomide enflasyon nasl tek haneye indirilir? Dezenflasyon: enflasyonla mcadele sreci Bir yntem, yllarca ekonomiyi resesyonda tutarak beklentilerin % 6ya gerilemesini salamaktr Ekonomi dezenflasyon boyunca potansiyelinin altnda bymek zorundadr Dezenflasyon nedeni ile kaybedilen milli gelir fedakarlk orann verir kinci yntem, tek seferde beklentilerin tek haneye indirilmesidir Bu yaplabilirse, fedakarlk oran sfr olacaktr: maliyetsiz dezenflasyon
Rasyonel beklentiler
Makro politikann amalanan sonular salamas beklentileri nasl etkilediine baldr Ekonomik aktrler beklentilerini nasl oluturur? Rasyonel beklentiler ekol, piyasalarn hkmetin uygulad politikalarn mantiki sonularn beklentilerine dahil edeceklerini nerir Bu durumda genileyici politikalar enflasyon beklentisini deitirerek Phillips erisinin kaymasna yol aar Yani enflasyon ykselirken isizlik azalmaz Ayn ekilde, hkmetin dezenflasyon kararll varsa piyasalar bunu alglayacandan dezenflasyonun fedakarlk oran dk olacaktr
A.S.Akat
221
A.S.Akat
222
2000 programnda kur apas

1999dan 2000e Trkiyede TFE % 68.8den % 39a gerilerken GSMH byme hz % - 6.3den % 6.4e ykseldi 2000 program ile devreye giren kur apas enflasyon beklentileri drd Phillips erisi ciddi ekilde aa kayd Hzl bymeye ramen enflasyon dt 2000 programnda fedakarlk oran negatifti: yani enflasyonu derken milli gelir artt Dviz kuru bazl dezenflasyon programlarn cazip klan, ok dk hatta eksi fedakarlk oranna olanak salamalardr Maalesef Trkiyede bu gerek kavranmad ve programn kmesine izin verildi
130 110 90 70 50
Kur apas ve Phillips erileri

Enflasyon
1994
1997
1996 1995 1993 1992 1998 1989 1990 2000 1988 2001 1991 1999
30 10,0
2000 kur apas 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 -2,0 -4,0 -6,0 -8,0 Byme -10,0
A.S.Akat
223
A.S.Akat
224
oklu denge
oklu denge makroiktisatta beklentilerin nemini gsteren bir baka ok nemli kavramdr Ayn reel politikalar ve byklklerle, beklentilere bal olarak ekonomi biri kt dieri iyi iki ayr noktada dengeye gelebilir 2000 programnn ilk dokuz ay ile daha sonraki be ay reel politikalar ve byklkler asndan ayndr lk dokuz ayda olumlu beklentiler byme ve dezenflasyon getirmitir (iyi denge) Kasm sonrasnda ktleen beklentiler ise ubat krizi ile sonulanmtr (kt denge) 2001 yaznda dviz kurunda oluan kpk-balon ktmser beklentilerden kaynaklanmtr (kt denge)
Poplizm
Poplizm kavram yksek enflasyonlu lkelerdeki makro sorunlarnn anlalmasn kolaylatrr Poplizm, bte ann her zaman ekonomiye zarar vermeyecei varsaym stne ina edilir ki variyant vardr: Enflasyon ekonomiye zarar vermez Keynesyen arpan an finansmann salar Poplist politikalar ya transferdir (memura zam, iftiye destek, erken emeklilik, vs) yada sosyal ierikli kamu yatrmlardr (okul, hastane, vs) Poplist politikalar ksa dnemde toplam talebi arttrarak enflasyonu ve byme hzn ykseltirler Uzun dnemde d dengesizliklere yol aarak ekonomik krizle sonulanrlar
A.S.Akat
225
A.S.Akat
226
Konvertibilite ve kriz
Poplist evrim (cycle) sermaye hesabnn serbest olup olmadna bal olarak farkl alr Konvertibilite yoksa, genel kural sabit kur rejimidir talep patlamas balang koullarna bal olarak birka yl hzl bymeden sonra byk d aklar, dviz ktl ve retimin durmas ile sonulanr (1955-58; 1978-79) Konvertibilite varsa bir sre d ak yksek faizle cezbedilen ksa vadeli sermaye (scak para) ile finanse edilir sonunda byk bir devalasyon ve ar bir resesyon yaanr (1994) 2001 krizi byle bir poplist evrime tekabl etmemektedir Krizi tetikleyen bilano sorunlar olmutur
Cari denge ve bilano krizleri

Trkiyenin sava sonras dnemdeki byk ekonomik krizi (1958, 1979 ve 1994) poplist politikalar sonucu oluan cari ilemler dengesindeki aklardan kaynaklanan krizlerdir 2001 krizi farkldr Geri planda, bata kamu bankalar (Ziraat ve Halk), bankaclk kesiminde ar vade ve kur riski alnmas sonucu bilanolarn bozulmas yatmaktadr Cari denge krizlerinde parann devalasyonu ksa srede ekonomik dengelerin yeniden tesisini salar ve ekonomi hzla resesyondan kar Bilano krizlerinde devalasyon krizi derinletirir ve bankaclk kesimi sorunlar resesyonu uzatr ve derinletirir
A.S.Akat
227
A.S.Akat
228
Sabit kur ve serbest kur

Sabit kurun avantaj tm ekonomik aktrler iin belirsizlii azaltmasdr Dviz kazanan kesimlerin uzun dnemli plan yapmalarn kolaylatrr Buna mukabil, dviz kurunu koruyabilmek iin i talebi ve byme hzn drme pahasna sk para politikalar uygulamak zorunluluu doabilir Reel kurdaki deimeler ani ve byk oranda olur; ekonomide hasar yapar Dalgal kur dviz kazanan ve kullanan kesimler iin belirsizlii arttrr Para politikasnn i talebin makul dzeyde tutulmas amal kullanlmas olanan verir Ani byk kur hareketleri yaanmaz
Kreselleme lemi
Ak ekonomi ve kreselleme lkelerin iktisat politikas opsiyonlarn snrlandrmaktadr politika arac: Sermaye akmlar (konvertibilite) Faizler (para politikas) Dviz kuru (kur rejimi) lem: bir devlet bu nden sadece ikisine hkmedebilir; ncs piyasaya kalacaktr Konvertibilite varsa, ya faizi yada kuru denetler Hem faizi hem de kuru denetlemek istiyorsa mutlaka konvertibiliteden vazgemelidir Gelimi lkeler konjonktre kar para politikasn ellerinde tutarlar; kur serbesttir 1990-2000 arasnda Trkiye kuru denetlemitir
A.S.Akat
229
A.S.Akat
230
Dandik Para ve dalgal byme

Para ikamesi TLye srekli ieriden saldr riskini getirmektedir Kuru korumann yolu yksek reel TL faizidir Olumsuz i yada d ok halinde para politikasn gevetme opsiyonu mevcut deildir Resesyonda genileyici para politikas uygulanamaynca daralma derinlemektedir Bu durumda kk oklarn bile byme hznda byk dalgalanmalar yaratmas kanlmazdr Serbest kurla reel faizler ve byme hz istikrarldr, dviz kuru ise dalgalanr Denetimli kurla kur istikrarldr, reel faizler ve byme dalgalanr
10 8 6 4 2 0 88Q4 -2 -4 -6 -8 -10 %
alkantl byme: 1988-2001
90Q4
92Q4
94Q4
96Q4
98Q4
00Q4
GSMH Byme Hz ( 1988-2001)
Ort.Byme Hz (1988-2001)
A.S.Akat
231
A.S.Akat
232
Reel GSMH 1987-2001

Milyar TL 130.000 120.000 110.000 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 1987Q4 1989Q4 1991Q4 1993Q4 1995Q4 1997Q4 1999Q4 2001Q4
Para talebinde istikrarszlk

Teknolojik yenilikler, sermaye hareketleri, para ikamesi, kayt-d ekonomi gibi etkenler para talebinin istikrarn olumsuz etkiler Yeni mali enstrmanlar ak ekonomilerde MB denetimi dndaki para-benzeri varlklar arttrmtr Dk enflasyonlu lkelerde bile ksa dnemde parann dolam hznda ve para talebinde byk oynamalar izlenmektedir Para talebinin ve dolam hznn abuk ve beklenmedik ynde deimesi MB ve para politikas iin nemli sorunlar yaratr Para arz, para talebi ve faiz arasndaki ilikiyi gzden geirmek gerekir
GSMH (Alc Fiyatlaryla)
A.S.Akat
233
A.S.Akat
234
Para arznn denetimi

MBnn para arz miktar stndeki fiili denetimi herzaman yeterince hassas deildir ki nemli sorunun altn izelim Hanelerin ve firmalarn arzuladklar mevduat/nakit oran hzla ykselebilir yada debilir Ayn ekilde bankalarn kredi/mevduat oran da piyasa koullarna bal olarak hzla deiebilir Bu durumda para taban sabit iken ekonomideki para arznn artmas yada azalmas mmkndr Para miktarn denetleme sorunlarnn anlalmas sonucu MBlar para politikasnda arl faiz oranlarna vermilerdir Yani faiz haddi para arzn belirler
Discretion versus rules

Para politikas fiilen nasl yaplmal? Discretionary politika sorumluluk ve yetkinin MBda olmasn ve MBnn istedii aralar ekonominin ihtiyalarna gre kullanmasn nerir Rules-based politika ise MBnn nceden aklad bir para politikas kuraln konjonktre gre deitirmeden aynen uygulamasn nerir 2000 ylndaki kur apas kurall politika rneidir; u anda ise MB para politikasnda istedii aralar ihtiyaca gre devreye sokma yetkisini haizdir Kurallara bal politika anlayna monetarizm ad da verilir Keynesyenler MBnn yetkilendirilmesini savunur
A.S.Akat
235
A.S.Akat
236
John Taylor Stanford niversitesi eski retim yesi ve halen ABD Hazine Bakan yardmcsdr ABD iin nerdii basit para politikas kural ile nldr; Fed Bakan Greenspann bu kural uygulad sylenir Kural MB iskonto haddini enflasyonun ve milli gelirin hedef byklklerden sapmasna balar id = + 2.0 + 0.5 ( 2.0 ) 0.5 [ ( Y Y ) / Y ] Eer enflasyon % 2 ve byme potansiyele eit ise iskonto haddi % 4 olacaktr Enflasyondaki art ve bymedeki hzlanma iskonto haddini arttracak, bymenin yavalamas ve enflasyondaki d ise drecektir
John Taylorun kural
Genel deerlendirme
Yksek enflasyon, para ikamesi, belirsizlik ve gven (credibility) sorunlar istikrarl ortamlar iin retilen teorik aralar geersiz hale getirir LM-IS ve AD-AS analizleri istikrarl ekonomilerde anlaml ekilde kullanlabilir Phillips erileri yksek ve dalgal enflasyon altnda yaayan istikrarsz ekonomilere daha uygundur Trkiyede enflasyon ve byme hznda grlen byk dalgalanmalar Phillips erisindeki kaymalar yanstmaktadr Poplist anlaylarn konvertibilite sonrasnda sregelmesi gelien lkelerde raslanan mali krizlerin en nemli nedenidir

Makro İktisat

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makro İktisat

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

A.S.

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

En basit model: evrisel akm

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

evrisel akm emas

Gayrisafi Yurtii Hasla GSYH

Varsaymlar: Devlet yok; Finans yok; D dnya yok

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Gayrisafi Milli Hasla GSMH

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Milli Muhasebe Yntemleri

GSMH: Sektrler itibariyle (1)

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

GSMH: Sektrler itibariyle (2)

GSYH: harcama kalemleri (1)

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

GSYH: harcama kalemleri (2)

Reel ve nominal GSMH

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Nominal ve reel GSYH

GSYH ve GSMH: TL ve US$

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Dnya: kii bana GSMH

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Aylk TEFE ve TFE

Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Yllk TEFE ve TFE

Ortalama ve yllk TFE

25 Oca.98 Tem.98 Oca.99 Tem.99 Oca.00 Tem.00 Oca.01 Tem.01 Oca.02

25 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

TFE: ubat 2000 ayrntlar

TEFE: ubat 2000 ayrntlar

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

TFE, TEFE ve GSMH deflatr

25 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

retim ve byme REEL EKONOM

Makroiktisat Nisan 2002

Makroiktisat Nisan 2002

Kii bana GSMH: eilimler

Makroiktisat Nisan 2002