HASAN L YCEL KLASKLER DZS

PLATON
GORGAS YA DA RETORK STNE
EVRENLER: MEHMET RFAT, SEMA RFAT

TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI

gorgias ya da retorik stne PLATON zgn ad: GORGAS grsel ynetmen: BROL BAYRAM grafik tasarm ve uygulama: TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI TRKYE BANKASI KLTR YAYINLARI istiklal caddesi, no: 144/4 beyolu 34430 istanbul Tel. (0212) 252 39 91 Fax. (0212) 252 39 95 www.iskultur.com.tr

Genel Yayn: 939

Hmanizma ruhunun ilk anlay ve duyu merhalesi, insan varlnn en mahhas ekilde ifadesi olan sanat eserlerinin benimsenmesiyle balar. Sanat ubeleri iinde edebiyat, bu ifadenin zihin unsurlar en zengin olandr. Bunun iindir ki bir milletin, dier milletler edebiyatn kendi dilinde, daha dorusu kendi idrakinde tekrar etmesi; zek ve anlama kudretini o eserler nispetinde artrmas, canlandrmas ve yeniden yaratmasdr. te tercme faaliyetini, biz, bu bakmdan ehemmiyetli ve medeniyet dvamz iin messir bellemekteyiz. Zeksnn her cephesini bu trl eserlerin her trlsne tevcih edebilmi milletlerde dncenin en silinmez vastas olan yaz ve onun mimarisi demek olan edebiyat, btn ktlenin ruhuna kadar iliyen ve sinen bir tesire sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet ittisali, zamanda ve meknda btn hudutlar delip aacak bir salamlk ve yaygnl gsterir. Hangi milletin ktpanesi bu ynden zenginse o millet, medeniyet leminde daha yksek bir idrak seviyesinde demektir. Bu itibarla tercme hareketini sistemli ve dikkatli bir surette idare etmek, Trk irfannn en nemli bir cephesini kuvvetlendirmek, onun genilemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemiyen Trk mnevverlerine kranla duyguluyum. Onlarn himmetleri ile be sene iinde, hi deilse, devlet eli ile yz ciltlik, hususi teebbslerin gayreti ve gene devletin yardm ile, onun drt be misli fazla olmak zere zengin bir tercme ktpanemiz olacaktr. Bilhassa Trk dilinin, bu emeklerden elde edecei byk fayday dnp de imdiden tercme faaliyetine yakn ilgi ve sevgi duymamak, hibir Trk okuru iin mmkn olamyacaktr. 23 Haziran 1941 Maarif Vekili Hasan li Ycel

Trke evirinin nsz

Felsefe tarihileri Gorgias' hem boyutu hem de ierii bakmndan, Platon'un (.. 428/427-348/347) "byk" diyaloglarndan biri olarak grrler ve Platon'un bu diyalogu yaamnn nemli bir dneminde, etkin siyaseti brakp tmyle felsefeye yneldii yllarda (.. 387'ye doru) oluturduuna inanrlar. Retorik stne alt baln tayan Gorgias'da, Kallikles, Khairephon, Gorgias, Polos ve Sokrates, halka sylev verme ve sz bir ynetim biimi haline getirme sanat olarak da tanmlanan retorii hemen her adan, ama zellikle de siyasal ve ahlaksal deeri asndan ele alp tartrlar; bu tartmalarda Sokrates'in retorik konusundaki retisinin, sofistlerin retorik hakkndaki grleriyle att grlr. Gorgias, iinde tad konularn zenginlii, eitlilii, nemi bakmndan da dikkati eker. Ama, diyalogda ana eksen, o dnemdeki retorik sanatna, anlayna getirilen eletiridir. Dolaysyla bu diyalog, Platon'un kurmu olduu yeni okulun bir bildirgesi olarak kabul edilir. Gorgias' dilimize, Emile Chambry'nin 1967'de yaymlanan Franszca evirisinden aktardk: Platon, Protagoras - Euthydeme - Gorgias - Menexene - Menon - Cratyle, Paris, GarnierFlammarion, s. 165-284 (notlar: s. 484-488). eviriye eklediimiz dipnotlar da yine E. Chambry'nin aklamalarna dayandrdk. Kendi koyduumuz dipnotlarysa, T..N. (Trke'ye evirenin Notu) ksaltmasyla belirttik. evirimizde ayrca, Alfred Croiset ve Louis Bodin'in 1924'te yaymlanan Franszca evirisinden de byk lde yararlandk: Platon, (CEuvres completes, cilt III, 2. blm, Paris (GorgiasMenon), Societe d' Edition "Les Belles Lettres", s. 87-224. Bu arada, gerektiinde, bir nc eviriye, yaptn ngilizce evirisine de bavurduk: The Dialogues of Plato (ngilizce'ye eviren: B. Jowett), New York, Random House, 1. cilt, 1937 basks, s. 503-587. Mehmet Rifat Beylerbeyi, Mart 1999

GORGAS Konuanlar

KALLKLES, SOKRATES, KHAREPHON, GORGAS, POLOS

KALLKLES - Sizin yaptnz gibi, ancak savaa ve kavgaya ge katlabilir insan, Sokrates. Atasz de byle der. SOKRATES - Yoksa, denildii gibi, lenden sonra m geldik? Ge mi kaldk acaba? KALLKLES - Evet, hem de nefis bir lenden sonra; nk Gorgias ynla gzel ey anlatt bize az nce. SOKRATES - Btn su, u grdn Khairephon'da, Kallikles: Bize agorada bo yere zaman kaybettirdi. KHAREPHON - zlme Sokrates, hatam gidermeye alrm. Gorgias dostumdur; istersen hemen imdi ya da dilersen bir baka sefer bize ayn eyleri yine anlatr. KALLKLES - Ne diyorsun Khairephon, Sokrates Gorgias' m dinlemek istiyor? KHAREPHON - Evet, biz de zaten tam bunun iin geldik. KALLKLES - yleyse istediiniz zaman bana gelin. Gorgias bende kalyor, sizinle de oturup konuur. SOKRATES - Sa ol Kallikles; ama Gorgias bizimle konumak ister mi bakalm? Sanatnn z nedir, bu sanatyla ne yapmaya, ne retmeye alr, onu renmek isterim. Anlataca teki eyleri de senin dediin gibi bir baka sefer dinleriz. KALLKLES - En iyisi bunu ona soralm, Sokrates; nk senin renmek istediin de onun anlatacaklar arasnda. Az nce burada bulunanlardan, kendisine akllarna gelebilecek her eyi sormalarn istiyor ve hepsini de yantlayacan sylyordu. SOKRATES - Mkemmel, sor yleyse ona Khairephon. KHAREPHON - Ne soraym? SOKRATES - Ne olduunu sor. KHAREPHON - Yani ne demek istiyorsun? SOKRATES - Diyelim ki, meslei ayakkab yapmcldr; o zaman sana kundurac olduunu syleyecektir. Anlyor musun imdi ne demek istediimi? KHAREPHON - Evet anlyorum ve ona soracam. Syle Gorgias, Kallikles'in de dedii gibi sana sorulabilecek her soruyu yantlayacan, doru mu? GORGAS - Doru Khairephon, benim de az nce herkese sylediim buydu zaten; ayrca unu da belirtmeliyim ki yllardr hi kimse artabilecek bir soru sormad bana.

KHAREPHON - yleyse yant vermekte hi de zorluk ekmeyeceksin Gorgias. GORGAS - Hele bir sor bakalm Khairephon. POLOS - Gerekten de yle, Zeus hakk iin. Ama istersen nce bana sor Khairephon. nk Gorgias yorulmu olmal, ne de olsa uzun bir konuma yapt demin. KHAREPHON - Ne yani Polos, Gorgias'tan daha iyi yant vereceini mi dnyorsun? POLOS - nemli olan seni tatmin edecek bir yant vermek deil mi? KHAREPHON - Bana gre hava ho, madem istiyorsun konu bakalm. POLOS - Sor. KHAREPHON - Peki soruyorum: Gorgias da kardei Herodikos^ gibi ayn sanat uyguluyorsa Gorgias'a ne diyebiliriz? Kardeine ne diyorsak onu deil mi? POLOS - Evet. KHAREPHON - yleyse ona hekim dersek doru sylemi oluruz. POLOS - Evet. KHAREPHON - Sanat, Aglaophon'un olu Aristophon'un^l ya da erkek kardeinin sanatyla ayn ise o zaman Gorgias'a ne diyebiliriz? POLOS - Ressam, elbette. KHAREPHON - Ama Gorgias'n asl sanat nedir, ona ne demeliyiz? POLOS - Bak Khairephon, dnyada insanlarn deneyimle elde ettikleri saysz sanat vardr. nk deneyim, yaammza, sanata gre yn verir, deneyimsizlik ise yaam rastlantlarn akna brakr. Kimi insan bu sanat, kimi de u sanat seerken, en iyi sanatlar seenler en mkemmel insanlardr. te Gorgias da bu mkemmel insanlardan biridir ve sanat btn sanatlarn en gzelidir. SOKRATES - Gryorum ki Polos gayet iyi konuuyor, Gorgias. Ancak Khairephon'a verdii sz tutmu saylmaz. GORGAS - Nasl yani Sokrates? SOKRATES - Bana yle geliyor ki sorulana tam olarak yant vermiyor. GORGAS - yleyse kendin sor ona istersen. SOKRATES - Hayr. Ama eer sen bana yant vermek istersen sana sormay yelerim, hem de seve seve; nk btn bu konumalardan anladm kadaryla Polos karlkl konuma sanatndan ok retorikle uram. POLOS - Neden Sokrates? SOKRATES - nk Polos, Khairephon sana Gorgias'n sanatnn ne olduunu soruyor, sense onun sanatnn ne olduunu syleyecek yerde, sanki eletiriyorlarm gibi bu sanat vyorsun. POLOS - Btn sanatlarn en gzeli olduunu sylemedim mi? SOKRATES - Kukusuz syledin ama, sana onun sanatnn nitelii deil, bu sanatn ne olduu ve Gorgias'a ne diyeceimiz soruluyordu. Az nce Khairephon'un verdii rnekleri ksaca ve doru olarak yantladn. imdi ayn biimde bize Gorgias'n sanatnn ne olduunu ve ona nasl bir ad vermemiz gerektiini syle. Ya da en iyisi ustas olduun sanatn ne olduunu ve sana ne diyeceimi sen kendin syle bize, Gorgias.

GORGAS - Benim sanatm retoriktir Sokrates. SOKRATES - Sana hatip dememiz gerekir yleyse. GORGAS - Hem de iyi bir hatip Sokrates. Homeros'un^ da dedii gibi "ben byle olmakla vnyorum". SOKRATES - Benim istediim de buydu zaten. GORGAS - Beni byle adlandr yleyse. SOKRATES - stelik sanatn bakalarna da retebileceini syleyemez miyiz? GORGAS - Evet benim de, yalnz burada deil, her yerde sylediim bu zaten. SOKRATES - Peki Gorgias, imdi yaptmz gibi konumamz soru ve yanarla srdrmeye ve Polos'un balatt uzun konumalar bir baka sefere brakmaya raz msn? Yalnz verdiin sz tut ve sorularma ksa ksa yantlar ver. GORGAS - Baz sorular gelitirilmi olarak yantlamak gerekir. Ama ben elimden geldii kadar ksa konuacam, zaten vndm eylerden biri de budur: Kimse ayn eyleri benim sylediimden daha az szle belirtemez. SOKRATES - stediim de bu Gorgias. imdi bana yalnzca ksa konumadaki ustaln gster, yantlar uzun tutmay ise bir baka sefere brak. GORGAS - Tamam Sokrates, greceksin ki imdiye kadar benden daha ksa ve zl konuan birine hi rastlamadn. SOKRATES - Peki, mademki retorik sanatnda usta olduunu ve hatip yetitirdiini iddia ediyorsun, bana u retoriin ne olduunu sylesene. Szgelimi, dokumacnn sanat kuma dokumaktr, deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Mzik de ezgiler bestelemektir, deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Hera hakk iin, yantlarna hayranm Gorgias: Daha ksas olamaz. GORGAS - Gerekten ben de bu konuda yeterince baarl olduumu sanyorum Sokrates. SOKRATES - Doru! yleyse retorik hakknda da ayn biimde yant ver bana. Bu bilginin konusunun ne olduunu syle. GORGAS - Szler. SOKRATES - Hangi szler Gorgias? Hastalara sala kavumalar iin izleyecekleri yolu gsteren szler mi? GORGAS - Hayr. SOKRATES - Demek ki her trl sz retoriin konusuna girmiyor. GORGAS - Kesinlikle hayr. SOKRATES - Ama yine de retorik konumay retir, deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Dolaysyla, hakknda konumay rettii eyler stne dnmeyi de retir, deil mi?

GORGAS - Elbette. SOKRATES - Ama az nce szn ettiimiz tp da hastalar stne dnme ve konumay retmez mi? GORGAS - Tabii. SOKRATES - yleyse tbbn konusu da szlerdir. GORGAS - Evet. SOKRATES - Hastalklarla ilgili olan szler mi? GORGAS - Kesinlikle. SOKRATES - Beden eitiminin konusu da bedenlerin iyi ve kt durumuyla ilgili szlerdir, deil mi? GORGAS - Kukusuz yle. SOKRATES - Demek ki btn teki sanatlar iin de ayn ey geerli Gorgias: Her sanatn konusu, kendi alanna giren eylerle ilgili szlerdir. GORGAS - Elbette. SOKRATES - Mademki szlerle ilgili sanata retorik diyorsun, konusu sz olan teki sanatlara da neden retorik adn vermiyorsun? GORGAS - nk Sokrates, teki sanatlarda sanatnn btn bilgisi el ilerine ve benzeri eylere dayanr. Oysa retorik hibir el ii gerektirmez, btn eylem ve etkisi szlerdedir. te bu nedenle retoriin konusunun szler olduunu iddia ediyor ve verdiim tanmn doru olduunu savunuyorum. SOKRATES - Retorik szcnden ne anladn pek iyi kavrayamadm. Ama az sonra daha iyi anlayabileceimi sanyorum. Syle bana: Birok sanatn var olduunu kabul ediyorsun deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Btn bu sanatlarn bazlar zellikle nesnelerin yapmyla ilgilenirler ve sze gerek duymazlar, bazlarysa sz hi mi hi kullanmazlar. Resimde, heykelcilikte ve daha birok sanatta olduu gibi i, sze bavurmakszn gerekletirilebilir. yle sanyorum ki, retorikle hibir ilgisi yok dediin sanatlar bunlardr. yle deil mi? GORGAS - Dncemi tam anlamyla kavradn Sokrates. SOKRATES - Ama daha baka sanatlar vardr ki ilerini yalnzca szle gerekletirirler, eyleme sanki hi gereksinmeleri yoktur, ya da pek az gereksinme duyarlar. Szgelimi aritmetik, hesap, geometri, ans oyunlar ve daha birounda sze eylem kadar hatta eylemden de ok i der. yle ki sz bu sanatlarn tek eylem ve retme arac olur. Sen de herhalde retorii bu tr sanatlarn arasna katyorsun. GORGAS - Evet, yle. SOKRATES - Bu sanatlardan hibirine retorik adn vermek isteyeceini sanmyorum. Ancak senin szlerini olduu gibi ele aldmzda, btn gc sze dayanan bir sanatn retorik olduunu sylediin anlalyor; u retorik stnde tartmak istersek yle diyebiliriz: "Demek ki, Gorgias, senin retorik dediin aritmetik, yle mi?" Ama ben senin aritmetie de geometriye de retorik dediini sanmyorum. GORGAS - Yanlmyorsun Sokrates; byle dnmekte haklsn.

SOKRATES - Peki imdi de, soruma verdiin yant tamamla. Mademki retorik dorudan sze ilikin sanatlardan biridir ve retorik gibi daha baka sanatlar da vardr, yleyse sen sze dayanan bu retoriin konusu nedir onu anlatmaya al. Eer bana birisi demin saydm bu sanatlardan herhangi biri hakknda soru sorsayd, szgelimi "Aritmetik^ nedir, Sokrates" deseydi, az nce senin yaptn gibi szle ileyen sanatlardan biri olduunu sylerdim. Ayrca, "Ne ile ilgili szler?" diye sorsayd, birbirlerine gre byklkleri ne olursa olsun tek ve ift saylarla ilgili szler derdim. Yine ayn biimde bana, "Hangi sanat hesap diye adlandryorsun?" deseydi, hesabn da yalnzca szle ileyen sanatlardan biri olduunu sylerdim. "Ne ile ilgili szler?" diye sorsayd, halk toplantlarndaki kararname yazclar gibi yle derdim: Hesap aritmetik gibidir, nk o da ayn eylerle, yani tek ve ift saylarla ilgilenir; hesabn aritmetikten ayrld nokta tek ve ift saylar yalnzca kendi ilerinde deil birbirleriyle olan bantlarna gre incelemesidir. Ve bana astronominin ne olduunu sorsalard, onun da, amacn yalnzca szle gerekletiren bir sanat olduunu sylerdim. Ayrca, "Ya bu astronomideki szlerin neyle ilgisi var Sokrates," diye ekleselerdi, yldzlarn, gnein, ayn hareketleri ve bu hareketlerin karlkl hzlaryla ilgisi var derdim. GORGAS - ok iyi yantlar vermi olurdun. SOKRATES - imdi de sra sende Gorgias. Retorik, amacn yalnzca szlerle gerekletiren sanatlardan biridir, deil mi? GORGAS - Evet, yle. SOKRATES - imdi bu szlerin neyle ilgili olduunu syler misin bana? Yeryznde bulunan btn eyler arasnda hangisi retorie zg szlerin konusuna girer? GORGAS - nsanla ilgili btn ilerin en bykleri ve en mkemmelleri girer Sokrates. SOKRATES - Ama Gorgias senin bu sylediin hi de ak seik deil, pekl tartma konusu olabilir. Herhalde lenlerde sylenen arky duymusundur; bu arkda yaamn iyilikleri saylrken, en nemlisi salk, ikincisi gzellik, ncs de airin dedii gibi, hilesiz kazanlm zenginliktir, denir. GORGAS - Duydum tabii ama, ne demek istiyorsun pek kavrayamadm? SOKRATES - te airin vd btn bu gzel eylerin yaratclar, szgelimi bir hekim, bir beden eitimi hocas, bir sarraf derhal ortaya kp sana kar cephe alrlar. Saldrya nce hekim geer ve yle der: "Gorgias seni aldatyor, Sokrates! nsanla en byk iyilii yapmay amalayan onun sanat deil, benimkidir." Ben o zaman ona, "Sen kimsin ki byle konuabiliyorsun?" diye sorsam, hi kukusuz bana hekim olduunu syler. "Ne demek istiyorsun yani? yiliklerin en byn senin sanatn m yaratr?" desem, hi kukum yok ki bana u yant verir: "Benim sanatm salk getirdiine gre, bunun tersini iddia edebilir misin Sokrates? nsanlar iin salktan daha byk bir iyilik var mdr, syleyebilir misin Sokrates." Hekimden sonra beden eitimi hocas gelip, "Eer Gorgias sana sanatyla insanla benimkinden daha byk bir iyilikte bulunduunu gsterebilirse buna ok aarm Sokrates," dese, ben de ona, "Dostum sen kimsin, iin nedir?" desem, "Beden eitimi hocasym, iim ise insanlarn bedenlerini gzelletirmek ve glendirmektir," diye yant verir. Beden eitimi hocasndan sonra bu kez de sarraf hem de btn tekileri son derece kmseyerek bana yle der: "Hadi bakalm Sokrates, Gorgias ya da baka biri zenginlikten daha byk bir iyilik yaratsn da grelim." "Ne yani, sen zenginlik mi yarayorsun?" diye sorsak, "Evet," der. "Peki ama nasl?" desek, "Sarrafm da ondan," diye yant verir. Bunun zerine ona, "Zenginliin insanlar iin iyiliklerin en by olduunu mu savunuyorsun?" diye sorsak, "Elbette," der. Ben de, "Ama bak Gorgias kendi sanatnn seninkinden daha byk bir iyilik yarattn iddia ediyor," derim. Tabii bundan sonra o, "Bu iyilik nedir, Gorgias anlatsn da renelim," der. Dn ki, ayn soruyu onlarla birlikte ben de soruyorum sana Gorgias. Sen imdi

bize, insanlar iin iyiliklerin en by olarak grdn ve yaratmakla vndn eyin ne olduunu syle. GORGAS - Gerekten de iyiliklerin en ycesidir bu Sokrates. Bu iyilik hem insanlarn zgr olmalarn hem de ayn zamanda kendi lkelerindeki insanlara hkmetmelerini salar. SOKRATES - Yani ne demek istiyorsun? GORGAS - unu demek istiyorum ki, benim sanatm mahkemede yarglar, Meclis'te senatrleri, halk meclisinde ve btn teki toplantlarda yurttalar ikna etme gcne sahiptir. Bu gle, hekimi de, beden eitimi hocasn da kendine kul kle edersin; u mehur sarrafa gelince, onun kendisi iin deil de, bakalar iin, konumasn ve kitleleri ikna etmesini bilen senin iin para biriktirip zengin olduunu grrsn. SOKRATES - yle sanyorum ki Gorgias, retoriin sence ne olduunu elinden geldii kadar doru olarak gsterdin. Anladma gre retoriin bir ikna etme iisi olduunu ve btn abasn bu yolda harcadn ne sryorsun. Bu sanatn, dinleyicileri ikna etmekten de teye uzanan bir gc olduunu da savunabilir misin? GORGAS - Hayr, Sokrates, yaptn tanmlama bence ok dorudur, nk retoriin asl abas budur. SOKRATES - Dinle beni Gorgias; unu bilmeni isterim ki, bir tartmada her eyden nce ne konuulduunu ak seik olarak bilmek isteyen insanlar varsa onlardan biri herhalde benim, br de umarm ki sensin. GORGAS - Biraz daha aklar msn Sokrates? SOKRATES - Aklayaym: Retorikten gelen u szn ettiin ikna tam anlamyla nasl bir eydir, neye dayanr? Bu iknann yaps ve konusu hakkndaki dnceni sezdiimi sanmakla birlikte, retoriin yaratt bu iknadan ne anladn ve bu iknann hangi konulara uygulandn sylemeni isterim yine de. Ne dndn tahmin etmekle birlikte neden onu kendim anlatacam yerde sana soruyorum. Bunu senin iin deil de tarttmz konunun daha bir aklk kazanarak gelimesi iin yapyorum. Sana yeniden sormakla da ne kadar hakl olduumu anlamsndr herhalde. Szgelimi, sana Zeuksis'in ne tr bir ressam olduunu sarsaydm da, sen de bana canl varlklarn ressamdr diye yant verseydin, hangi canl varlklarn resmini izdiini sormakta hakl olurdum deil mi? GORGAS - Elbette. SOKRATES - nk onunkilerden farkl bir yn canlnn resmini yapan baka ressamlar da vardr. GORGAS - Doru. SOKRATES - Bu tr resimleri izen yalnz Zeuksis olsayd sylediin geerli olabilirdi. GORGAS - Elbette. SOKRATES - yleyse yalnzca retorik mi ikna eder, yoksa bu ikna gcn salayan baka sanatlar da var mdr, syler misin? Aslnda unu demek istiyorum: Ne retirsek retelim, rettiimiz ey konusunda bakalarn ikna edebilir miyiz? GORGAS - Evet, hi kukusuz ki ikna ederiz Sokrates. SOKRATES - Az nce szn ettiimiz sanatlara dnelim yine. Aritmetik ve aritmetiki bize saylarla ilgili eyleri retmez mi? GORGAS - Kukusuz retir. SOKRATES - Demek ki o da ikna eder.

GORGAS - Evet. SOKRATES - yleyse aritmetik de bir ikna etme ustasdr, deil mi? GORGAS - Evet, yle. SOKRATES - Dolaysyla bize, bu nasl bir iknadr ve ne tr konulara uygulanr diye sorsalar, ister tek, ister ift olsun saylarn bykln reten bir iknadr diye yant veririz sanrm. Az nce szn ettiimiz br sanatlara da bakarsak, onlarn da ikna etme iini yerine getirdiklerini anlatabileceimiz gibi, bunun ne tr bir ikna olduunu ve neyle ilgilendiini de gstermi oluruz, deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - yleyse retorik tek ikna etme ustas deildir. GORGAS - Doru sylyorsun. SOKRATES - Peki mademki yalnz retorik deil, teki sanatlar da bu etkiyi yaratyor, az nce ressam konusunda yaptmz gibi, retoriin hangi ikna stne kurulu bir sanat olduunu ve bu iknann neye uygulandn sormamz doru olur herhalde. Sen de byle bir sorunun yerinde olduunu kabul ediyor musun? GORGAS - Evet. SOKRATES - Peki, mademki benimle ayn grtesin yant ver o zaman Gorgias. GORGAS - Bu ikna etme, az nce de belirttiim gibi, mahkemelerde ve teki toplant yerlerinde ortaya kar, konusu da doru olan ya da doru olmayan eylerdir. SOKRATES - Dncende bu tr ikna etmeye ve yine bu tr konulara yer verdiini biliyordum Gorgias. Ama ak seik gibi grnen bir konu hakknda az sonra sana benzer bir soru sorduumda arp kalmaman iin unu yeniden belirteyim ki, seni sorgulamadaki amacm, kesinlikle kiiliini hedef almak deil, tartmann dzenli olarak gelimesini salamaktr. Birbirimizin dncelerini sezdiimizi bahane ederek bunlar aceleyle nceden syleme alkanln edinmememiz gerekir. Senin de mesleini kendi tarzna ve kendi dncene gre yapman beklenir. GORGAS - Mkemmel bir yntemin var Sokrates. SOKRATES - yleyse tartmamz srdrp bir de unu inceleyelim. Senin bilmek dediin bir ey var m? GORGAS - Evet, var. SOKRATES - Peki, ya inanmak dediin bir ey? GORGAS - Elbette var. SOKRATES - Bilmek ile inanmak, bilim ile inan sana gre ayn m, yoksa farkl eyler mi? GORGAS - Bence farkl eyler Sokrates. SOKRATES - Byle dnmekte haklsn Gorgias. Bunu kantlayabilirim de. Szgelimi sana, "Bir yanl, bir de doru inan var mdr, Gorgias?" diye sorsalar, sanrm ki evet diye yant verirsin. GORGAS - Evet. SOKRATES - Peki ama bir yanl bir de doru bilim var mdr? GORGAS - Yoktur tabii.

SOKRATES - Demek ki, bilmek ve inanmak ayn ey deil. GORGAS - Doru. SOKRATES - Bununla birlikte, inananlar da bilenler kadar ikna olmulardr. GORGAS - Doru. SOKRATES - yleyse biri bilimsiz inanc, teki de bilimi yaratan iki eit ikna kabul edebiliriz deil mi? GORGAS - Gayet tabii. SOKRATES - Mahkemeler ile teki toplant yerlerinde retorik doru ile yanla ilikin olarak bu iki ikna yolundan hangisini kullanr acaba? Bilimsiz inanc yaratan m, yoksa bilimi yaratan m? GORGAS - Elbette ki inanc yaratan Sokrates. SOKRATES - Bundan kan sonuca gre retorik, doru ile yanl stne bilgi veren bir ikna etme ustas deil, inandran bir ikna etme ustasdr deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - yleyse diyebiliriz ki hatip, mahkemelerde ve teki toplant yerlerinde, doru ile yanl retmez, yalnzca oradakileri inandrmaya alr. Hem zaten bu kadar byk kalabal ok az bir sre iinde, stelik de bylesine byk konular stne bilgilendiremez. GORGAS - Gerekten de hayr. SOKRATES - O zaman, imdi, retorikten ne anladmz incelemeye alalm; nk ben hl bu konudaki dncemi tam olarak saptam deilim. Eer devlet, hekimler, gemi yapmclar ya da teki zanaatkrlardan birilerini semek iin bir meclis kurarsa, bavurulacak kiiler konuma ustalar olmayacaktr herhalde, deil mi? nk bu zanaatkrlarn en usta olann semek gerekecektir. Ayn biimde, sur ina etmek, liman ya da tersane yapmak iin de hatibe deil mimarlara bavurulur. Yine, komutanlar semek, bir orduya sava dzeni vermek ya da bir kaleyi fethetmek iin sz sanat uzmanlarna deil, sava sanat uzmanlarna danlr. Bu konuda sen ne dersin Gorgias? Mademki hatip olduunu ve hatip yetitirebileceini sylyorsun, sanatn stne bize bilgi vermek de sana der. u anda srf senin iyiliini dndm iin byle davrandm da unutma. Kimbilir belki de burada bulunanlar arasnda senin mezin olmak isteyenler vardr. Hem birounun bu istekle dolu olduunu, ama bir trl cesaret edip sana soramadklarn biliyorum. Bu nedenle, sorular yalnzca benim deil onlarn da sorduunu kabul etmen gerekir. Sana ynelttiimiz sorular unlar Gorgias: "Senin derslerini izlemekle ne kazanrz? Devlete hangi konular hakknda bilgi verebiliriz? Yalnzca doru ile yanl stne mi, yoksa Sokrates'in az nce szn ettii konular stne mi? te bu sorular yantlamaya al Gorgias. GORGAS - Evet sana retoriin gcn btnyle ve aka gstermeye alacam Sokrates. nk izleyeceim yolu sen belirledin. Sen de bilirsin ki Atina'daki bu tersanelerin, surlarn ve limanlarn bir blm Themistokles'in, bir blm de Perikles'in tleri stne ina edilmitir, meslekten olanlarn tleri stne deil. SOKRATES - Themistokles'in bu konuda t verdiini duydum, Gorgias. Perikles'e gelince i sur'un^l yaplmasn tlediini kendi kulamla iittim. GORGAS - Gryorsun ki Sokrates, az nce sylediin eyler arasndan bir seme yapmak sz konusu olduunda, bu konuda fikir verenler ve bu fikirleri kabul ettirenler hatiplerdir. SOKRATES - Beni de artan ve sana konumamzn ta bandan beri retoriin gc hakknda soru sormama neden olan da bu ya zaten Gorgias. Gerekten de bu adan bakldnda retorik bana olaanst byk grnyor.

GORGAS - Retoriin btn gleri kendinde topladn bilseydin ne derdin kimbilir, Sokrates. Sana bu konuda arpc bir kant vereceim. Birok kez, kardeimin ya da teki hekimlerin yannda bulunduum sralarda, kendilerine verilen ilac imek istemeyen ya da bak ve atele cerrahi yoldan tedavi olmaktan ekinen hastalara rastladm. te hekimin bir trl ikna edemedii bu hastalar ben srf retorik sanatyla ikna edip yola getirdim. Diyelim ki herhangi bir ehirde, ya halk meclisi nnde ya da teki toplantlardan birinde hatip ile hekimden biri hekim olarak seilecek, seni temin ederim ki, eer hatip isterse hekimi alt edip kendini setirmesini bilir. Ayn biimde, baka bir zanaatkar ile rekabete girdiinde de, eminim ki hatip yine kendini setirecektir; ne de olsa konuma ustas olan adam topluluk nnde herhangi bir zanaatkardan daha ikna edici bir biimde konuur. te retoriin gc de yaps da budur. Bununla birlikte, retorii de btn teki arpma sanatlar gibi uygulamak gerekir. Yumruk atmasn, dvmesini ve klla saldrmasn bilen insan, sanatnn ustalklarn herkese kar ayn biimde kullanmamaldr; insann dostunu da dmann da alt edecek kadar hnerli olmas, dostlarn dvmesi, yaralamas ve ldrmesi iin bir neden deildir. Ayn biimde, herhangi birinin Palaistra'da alp, gl kuvvetli olmas ve ustaca dvmesini bilmesi, babasn, annesini, ya da akraba veya dostunu ldrmesi iin bir neden deildir, Zeus hakk iin; ayn zamanda bu, beden eitimi ve dv hocalarna hrslanp onlar ehir d etmek iin bir neden olamaz. nk bu retmenler, sanatlarn rencilerine, bakalarna saldrsnlar diye deil, kendilerini savunsunlar, dmanlarna ve kt yola sapanlara dorulukla kar koysunlar diye retirler. Ama renciler kimi zaman hocalarnn rettiklerinin tersine glerini ve sanatlarn ktye kullanrlar. Bu nedenle kt olanlar hocalar deildir ve sanat bu sulardan sorumlu tutulamaz: Bence btn su rendiini ktye kullanandadr. Ayn dnceyi retorie de uygulayabiliriz. Hi kukusuz hatip herkesle her ey hakknda konuabilecei iin istedii hemen her konuda karsndakini herkesten ok ikna edebilir. Ama bu ona, hekimlerin ve teki zanaatkarlarn itibarn yok etme yetkisi vermez; tam tersine insan, retorii de teki arpma sanatlar gibi dorulukla kullanmaldr. Ama retorik sanatnda ustalam biri gcn ve sanatn ktlk yapmak amacyla kullanrsa, sulanp ehirden kovulacak kimse, hocas deildir bence; nk o bilgisini rencisine doru yolda kullansn diye aktarm ama, rencisi bu bilgiyi tamamyla ters ynde kullanmtr. Demek ki, asl sulanacak, ehirden kovulacak ve ldrlecek kimse retmen deil, bilgiyi ktye kullanandr. SOKRATES - Senin de, Gorgias, benim gibi birok tartmaya katldn ve bu tartmalarda bulunanlarn ele aldklar konuyu tanmlamakta ve konumay hem kendilerini hem de bakalarn aydnlatacak biimde bitirmekte ne kadar glk ektiklerini grdn sanrm. Ama ekimeye balarlar da ilerinden biri tekine yanldn ya da ak seik konumadn sylerse, fkelenirler ve kendilerine kskanlk nedeniyle kar kldn dnrler; tartma da sorunlarn incelenmesinden kp kavgaya dnr. Hatta bazlar sonunda, kaba adamlar gibi, ylesine kfrler edip irkin szler syleyerek birbirlerinden ayrlrlar ki, orada bulunanlar byle bir tartmaya katldklar iin kendilerine kzarlar. Sana btn bunlar niye sylyorum biliyor musun? Retorik stne imdi dediklerinle daha nce belirttiklerin birbirini pek tutmuyor. Ama yine de szlerini rtmekten ekiniyorum: Byle bir ey yaparsam amacmn konuyu aydnlatmak deil de seninle az kavgas olduunu sanmandan korkuyorum. Eer sen de benim gibi biriysen sana seve seve sorarm, yok deilsen, sormaktan vazgeerim. Peki ben nasl biriyim? Ben, yanl bir ey sylediklerinde eletirilmekten holanan, bakalar yanl bir ey ne srdnde, onlarn bu fikirlerini rtmeyi seven ve eletirmek kadar eletirilmekten de holananlardan biriyim. Hatta diyebilirim ki, dncemin rtlmesini daha ok isterim; nk insann kendini ktlklerin en bynden kurtarmas bakalarn kurtarmaktan ok daha iyidir; nk, bence, insan iin en byk fenalk, onun, tartlan konu hakknda yalan yanl dncelere sahip olmasdr. Dedim ya, eer sen de benimle ayn durumda olduunu kabul ediyorsan, konumamz srdrelim; yok konumamz burada keselim diyorsan, keselim ve tartmaya devam etmeyelim.

GORGAS - Ben de senin anlattn insanlardan biriyim Sokrates. Ama galiba bizi dinleyenleri de dnmemiz gerekir. Siz gelmeden ok nce de ben uzun uzun konuup onlara anlattm; imdi tartmamza yeniden balarsak, belki ok uzun srer. Bu nedenle onlar da dnelim; eer ilerinden baka ii olanlar varsa engel olmayalm onlara. KHAREPHON - Burada bulunan beylerin sizi ne kadar dinlemek istediklerini, u iittiiniz seslerden de anlarsnz sanrm Gorgias ve Sokrates. Bana gelince, bylesi bir konumay ve bylesi konumaclar brakp gidecek kadar acele ve daha nemli bir iim yok. KALLKLES - Tanr hakk iin, ben de bugne kadar birok konumada hazr bulundum, Khairephon; ama hibirinden bugnk kadar zevk aldm anmsamyorum. Yani diyebilirim ki, btn gn byle tartsanz daha ok memnun olurum. SOKRATES - Bence hibir saknca yok Kallikles, yeter ki Gorgias kabul etsin. GORGAS - Bana sorulacak btn her eyi yantlayacama dair sz verdiime gre artk kabul etmemek benim iin ayp olur. Mademki, bizi dinleyenler rahatsz olmuyor, o zaman konumay batan al ve bana dilediin sorular sor. SOKRATES - Bak Gorgias, konumalarnda beni u noktalar artyor. Ama belki sen doru sylemisindir de ben yanl anlammdr. Derslerini izleyecek olanlar hatip olarak yetitirebileceini sylyorsun deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Hem de rencini, konu ne olursa olsun kalabal eitecek biimde deil de, ikna edecek biimde yetitirebileceini iddia ediyorsun deil mi? GORGAS - Evet, yle. SOKRATES - Ve yine az nce, konu salk bile olsa, hatibin hekimden daha ustalkla ikna edeceini sylyordun. GORGAS - Evet, en azndan kalabaln nnde. SOKRATES - Kalabalk demekle bilgisizler demek istiyorsun herhalde; nk, bilgili insanlar nnde, hatip kukusuz hekimden daha az ikna edici olacaktr. GORGAS - Doru. SOKRATES - Mademki, hatip hekimden daha ustaca ikna edebiliyor, bu, onun bilgili olandan daha ikna edici olduunu gstermez mi? GORGAS - Kesinlikle yle. SOKRATES - stelik kendisi hekim olmad halde deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Ama hekim olmayan, kukusuz hekimin bildii eyleri bilmez. GORGAS - Gayet tabii. SOKRATES - yleyse hatip ikna etmekte hekimden daha becerikliyse, bilgisizler nnde konuan bilgisiz de bilgiliden daha beceriklidir, ikna etmekte. Bence, bundan byle bir sonu kar. Sen de ayn fikirde misin? GORGAS - Byle bir sonu kanlmazdr, en azndan bu durumda. SOKRATES - Btn teki sanatlar ele aldmzda, hatibin ve retoriin stnl hep ayn stnlk deil midir? Bilgisizlerin nnde bilgililerden daha bilgili grnmek iin retoriin birtakm eylerin gerekte ne olduunu bilmeye gereksinmesi yoktur.

GORGAS - Retorikten baka bir sanat renmeden, btn teki sanatlarn ustalaryla ba edebilmek byk kolaylk deil mi Sokrates? SOKRATES - Hatibin bu sanatn snrlar iinde kalarak teki sanat ustalarna eit olup olmadn, az sonra, sra geldiinde ele alp inceleriz. imdi nce, hatibin, salk ve teki sanatlarda olduu gibi, doru ile yanl, irkin ile gzel, iyi ile kt karsnda da ayn olup olmadn inceleyelim; hatip birtakm eylerin gerek biimini tanmadan ve iyi ile ktnn, gzel ile irkinin, doru ile yanln ne olduunu bilmeden btn bunlar bilgisizlere bilenden daha iyi bildiini gsterebilir mi? Ya da retorik renmek isteyen birinin bunlar senden ders almadan nce bilmesi veya renmi olmas gerekir mi? Yoksa, bir retorik hocas olarak, okuluna gelene, bunlarn hibirini retmeden (bu da zaten senin iin deil) onu kalabaln karsna, bilmedii halde her eyi bilirmi gibi, drst olmad halde drstm gibi kacak biimde yetitirebilir misin? Ya da, bu konularda nceden doru bilgiler edinmemi birine retorik dersi vermen kesinlikle olanaksz m? Bu konudaki dncen nedir Gorgias? Zeus hakk iin, az nce verdiin sze uyarak bize retoriin gcn aklayver. GORGAS - Dncem u ki Sokrates, o, bunlar bilmese bile yanmda renir. SOKRATES - Tamam, ite iyi konumak buna derler. Demek ki, herhangi birini hatip olarak yetitirebilmen iin, onun ya nceden ya da senin okuluna girdikten sonra doru ile yanln ne olduunu renmi olmas gerekir. GORGAS - Kukusuz. SOKRATES - Peki, ama dlgerlik renmi olan bir kimse dlgerdir deil mi? GORGAS - Evet dlgerdir. SOKRATES - Mzik renmi olan biri de mzikidir deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Tp renmi olan da hekim deil mi? Bylece ayn ilkeyi btn teki sanatlara uygulayabiliriz sanrm. yleyse herhangi bir sanat renmi bir kimse o sanatn ustas olmu saylmaz m sence? GORGAS - Evet saylr. SOKRATES - Yine bu ilkeye gre doruluu renmi olan dorudur deil mi? GORGAS - Hi kukusuz. SOKRATES - Doru olann yapt i de dorudur deil mi? GORGAS - Evet. [SOKRATES - Demek ki, retorik sanatyla yetien birinin doru olmas, doru olann da doru iler yapmak istemesi gerekir. GORGAS - Evet, besbelli. SOKRATES - Dolaysyla doru adam hibir zaman bir yanllk yapmak istemeyecektir. GORGAS - Evet, istemeyecektir.^ 1 SOKRATES - yleyse, hatip, bizim akl yrtme biimimize gre, kesinlikle doru bir insandr. GORGAS - Evet. SOKRATES - Bu bakmdan hatip hibir zaman yanllk yapmak istemez.

GORGAS - yle olmal. SOKRATES - Anmsyorsan, az nce, bana, eer dv, dv sanatn ktlk yapmak iin kullanrsa, suu beden eitimi hocasna ykleyip ehir d etmenin doru olmayacan sylemitin; ayn biimde, hatip de retorii kt yolda kullanrsa, sulanp ehir d edilecek olan kimse retorik hocas deil, retorii kt yolda kullanan olmaldr diyordun, deil mi? GORGAS - Evet. SOKRATES - Az nce hatibin doruluktan hibir zaman ayrlamayacan grmedik mi? GORGAS - Evet grdk. SOKRATES - Konumamzn bandan beri retoriin konusunun tek ve ift saylarla ilgili szler deil de, doru ve yanlla ilgili szler olduunu sylyordun deil mi, Gorgias? GORGAS - Evet. SOKRATES - Byle sylediini duyduum anda, daima doru stne sylevler veren retoriin hibir zaman yanl bir ey olamayacan dnmtm. Ama az sonra, hatibin de retorii kt yolda kullanabileceini belirttiini duyunca, olduka ardm, ve szlerinin birbirini tutmadn sanp, srf bu nedenle, sen de benim gibi eletirilmekten holanrsan tartmamz srdrelim, yoksa keselim dedim. Ama, sorunu yeniden ele alp incelediimizde, sen de gryorsun ki, hatip retorii yanl bir yolda kullanamayaca gibi doru yoldan da ayrlamyor. Gerek olan hangisi bunlarn? Sorunu tam bir akla kavuturmak iin olduka uzun tartmamz gerekecek Gorgias. POLOS - Nasl yani Sokrates? Btn bu sylediklerin retorik stne olan asl dncelerini belirtmiyor mu? Gorgias sana, srf kendi kibarlndan tr, hatibin doruyu, gzeli, iyiyi bildiini ve btn bunlar nceden bilmeyenlere retebileceim syledi; bundan dolay szleri arasnda baz elikilere rastlanabilir; yle sanyorum ki, onu kendin bu sorunlarn iine soktuun iin de memnunsundur... Diyebilir misin bana, kim doruyu bilmediini ve de bunu bakalarna retemeyeceini syleyebilir? Tartmay byle bir dzeye getirmek iin insann kt niyetli olmas gerekir. SOKRATES - Bak sevgili Polos! Bizler dost ve ocuk sahibi olmay undan dolay istiyoruz: Yalannca hatal bir ey yaparsak, siz genler hem hareketlerimizi hem de szlerimizi dzeltirsiniz. u anda bile, ben ya da Gorgias tartrken yanl bir ey sylersek hi durma dzelt. Bu senin grevin. yle ki, u ya da bu konuda bizim kabul ettiimiz ama senin yanl bulduun baz eyler varsa, onlar da kendi istediin biimde yeniden ele alabilirsin. Yalnz bir tek eye dikkat etmen gerekir. POLOS - Neye? SOKRATES - Konumann banda kendini kaptrmak zere olduun sz uzatma hevesine hibir zaman kaplmamaya. POLOS - Ne demek yani, istediim kadar uzun konuamaz mym? SOKRATES - Yunanistan'n en zgrce konuulan ehri Atina'ya gelip de, byle bir zgrlkten yalnzca kendinin mahrum brakldn grseydin, o zaman gerekten mutsuz olurdun gzel Polos. Ama bir de kendini benim yerime koy: Eer sorularma yant vermek istemez de uzun uzun konumay yelersen, o zaman, seni dinlemeden gitmeme izin verilmezse ben de mutsuz olmaz mym? Ama, az nce yaptmz tartmaya ilgi duyuyor ve dzeltecek yanlar buluyorsan sen de, az nce belirttiim biimde, Gorgias ve benim gibi yapp houna gitmeyen yanlar kimi zaman sorarak kimi zaman da yanayarak deitir. Hem karndakinin dncelerini rt, hem de karndaki senin dncelerini rtsn. Gorgias'n bildiklerini senin de bildiini sylyorsun deil mi? POLOS - Evet.

SOKRATES - Sen de onun gibi herkesin sana istediini sorabileceini ve sorulanlarn hepsini yantlayabileceim sylyorsun deil mi? POLOS - Kesinlikle. SOKRATES - Peki yleyse, houna hangisi gidiyorsa, onu yap: Ya sor ya da yantla. POLOS - Ben de yle yapacam. Yantla bakalm, Sokrates. Mademki, Gorgias'n sana retoriin ne olduunu anlatmakta zorlandn sylyorsun, o zaman retoriin ne olduunu sen syle. SOKRATES - Retoriin bence ne tr bir sanat olduunu mu soruyorsun? POLOS - Evet. SOKRATES - Dorusunu sylemek gerekirse retorii bir sanat olarak kabul etmiyorum Polos. POLOS - Peki o zaman sence retorik nedir? SOKRATES - O senin geenlerde okuduum incelemende^ 1 sanat olarak gsterdiin bir ey. POLOS - Yani? SOKRATES - Bir tr grenek. POLOS - Demek ki sence retorik bir grenektir. SOKRATES - Evet, eer senin itiraz edecek bir eyin yoksa tabii. POLOS - Peki neye yarar bu grenek? SOKRATES - Nee ve zevk vermeye. POLOS - yleyse retorii zevk verdii iin gzel bir ey sayyorsun deil mi? SOKRATES - Bak Polos, ben sana retorik hakknda ne dndm anlattm m ki, sen ikinci soruya geip, gzel bulup bulmadm soruyorsun. POLOS - Retorii bir eit grenek saydn sylemedin mi? SOKRATES - Mademki zevk vermeyi bu kadar nemsiyorsun, bana zevk verecek kk bir ey yapar msn? POLOS - Memnuniyetle. SOKRATES - yleyse sar bakalm bana, al ne tr bir sanat olarak gryorum? POLOS - Peki soruyorum: Alk sence nasl bir sanattr? SOKRATES - Alk bir sanat deildir, Polos. POLOS - Nedir yleyse syler misin? SOKRATES - Syleyeyim, bir eit grenektir. POLOS - Peki neye yarar? SOKRATES - Nee ve zevk vermeye, Polos. POLOS - yleyse alk ile retorik ayn ey midir? SOKRATES - Hayr ama, her ikisi de ayn meslein birer parasdr. POLOS - Hangi meslein?

SOKRATES - Gerei sylemek galiba biraz sert kaacak. Gorgias yznden gerei sylemeye ekmiyorum. Mesleini gln klmaya altm sanmasndan korkuyorum. Aslnda Gorgias'n rettii de benim dndm mdr bilmiyorum; nk az nce yaptmz konumalarda dncesini tam olarak anlam deiliz. Ama benim retorik diye adlandrdm ey hi de gzel olmayan bir eyin parasdr. GORGAS - Hangi eyin Sokrates? Hi ekinmeden syleyebilirsin. SOKRATES - Bak Gorgias, bence retorik, sanatla hibir ilikisi olmayan, ama keskin gr, yiitlik, insanlarla konuup anlaabilmek iin stn yetenek isteyen bir itir. Ben bu iin zn dalkavukluk diye adlandryorum. Dalkavukluk da birok blmden oluur. Alk ite bu blmlerden biridir. Herkes al bir sanat olarak kabul eder ama bence o bir sanat deil, bir deneyim, bir grenektir. Ayrca, retorii, sslenmeyi ve safsatacl da dalkavukluun blmleri sayyor ve bu drt blmn de drt ayr konusu bulunduunu kabul ediyorum. imdi, Polos bana sormak istiyorsa sorsun; nk, daha henz ona retorii dalkavukluun hangi blm olarak grdm anlatmadm. Bu konuda ona hl yant vermediimi fark etmiyor da, retorii gzel bulup bulmadm sormakta srar ediyor. Ama ben retorikten ne anladm aklamadan, onu gzel ya da irkin mi bulduumu sylemeyeceim; nk konumann dzenini bozmak istemiyorum Polos. Eer, benim ne dndm renmek istiyorsan, retoriin bence dalkavukluun hangi blm olduunu sor. POLOS - Peki, yleyse soruyorum: Sence retorik dalkavukluun hangi blmdr? SOKRATES - Retorik bence siyasetin bir blmnn benzeridir. Yantm anlayabildin mi? POLOS - Ne demek istiyorsun? Yani gzel mi yoksa irkin mi? SOKRATES - Mademki sana, syleyeceim eyi nceden anlyormusun gibi yant vermek gerekiyor, bence irkin; nk ben kt olan her eye irkin derim. GORGAS - Zeus hakk iin Sokrates, szlerinden ben de bir ey anlamyorum. SOKRATES - Buna hi amam; nk dncemi tam olarak aklamadm henz; ama ne de olsa Polos gen ve atelidir. GORGAS - Onu brak da, sen bana retoriin siyasetin bir blmnn benzeri olduunu nasl savunacan anlat. SOKRATES - Retoriin bence ne olduunu anlatmaya alacam. Eer retorik sandm gibi bir ey deilse Polos szlerimi rtr. Hi kukusuz beden ve ruh denilen iki ayr ey vardr deil mi? GORGAS - Vardr, elbette. SOKRATES - Her ikisinin de salk denen bir durumu bulunduuna inanyor musun? GORGAS - Evet. SOKRATES - Ve bu saln gerek deil de grnte bir salk olabileceini de kabul ediyor musun? Yani unu demek istiyorum: Birok kimse salkl grnd halde hastadr; hekim ya da beden eitimi hocasndan baka biri, bu insann grnd gibi salkl olmadn pek kolay anlayamaz. GORGAS - Doru sylyorsun. SOKRATES - Ben de ayn biimde, beden ile ruhta, hi de iyi olmadklar halde, onlar iyi gsteren bir eyin bulunduunu sylyorum. GORGAS - ok doru.

SOKRATES - Bakalm imdi, sylemek istediklerimi sana daha ak seik olarak anlatabilecek miyim? Nasl iki tz varsa ben de iki sanat vardr diyorum. Biri ruhla ilgilidir: Bunu siyaset diye adlandryorum. teki ise bedenle: Ancak bunu tek bir adla belirtemeyeceim hemen. Ama, bir btn oluturan beden bakmn ikiye ayryorum: Beden eitimi ve tp. Ayn biimde, siyaseti de ikiye ayryorum: Biri beden eitimine denk den yasama, tekiyse tbba denk den yarglama. Bu her iki grubun sanatlar ayn konuyla ilgilendiklerinden, tbbn beden eitimiyle, yarglamann da yasamayla byk ilikisi vardr, ama aralarnda yine de ayrlklar bulunur. Birbirine ok yakn bu drt sanatn bir blm bedenin, teki blm de ruhun bakmyla ilgilidir. Dnerek deil de tahmin yoluyla elde edilen dalkavukluk da drt blme ayrlp bu sanatlardan her birinin klna brnerek kendini onlardan biriymi gibi gsterir. yiyi arayp bulmak diye bir kaygs yoktur, arad yalnzca aptallar zevkin ekiciliiyle bylemektir; onlara derhal bir tuzak hazrlar ve srf bu nedenle hepsinin saygsn kazanr. te alk da tbbn grnne brnp bedene yararl olan besinleri biliyormu gibi ylesine bir tavr taknr ki, a ile hekim ya ocuklarn ya da ocuklar kadar az dnceli insanlarn nnde, kim hangi besinlerin daha yararl, hangisinin daha zararl olduunu biliyor diye bir tartmaya giriseler, hekimin alktan lmesi gerekir. Benim dalkavukluk dediim de budur ve irkin bir eydir; nk, iyiyi arayaca yerde hoa giden arar; bu szlerim sana Polos. Ayrca unu da belirtmeliyim ki, dalkavukluk bir sanat deil bir grenektir, nk ilgilendii eylerin gerekte nasl olduunu ve nasl yaratldn aklayamaz. Ben akldan yoksun olan byle bir eye sanat diyemem. Bu konuda itiraz edecein bir ey varsa tartmay srdrmeye hazrm. Evet, yine sylyorum, yemek piirme dalkavukluu, tbbn klna brnd. Ayn biimde, zararl, aldatc, baya olan, zgr bir insana yakmayan ve kkrtmak iin biimlerden, renklerden, parlaklktan, giysilerden yararlanp beden eitimiyle elde edilen gzellii ihmal ederek, ereti bir gzelliin peinde koan sslenme de beden eitimi klna brnd. Sz daha fazla uzatmadan sana geometricilerin diliyle konuup (belki o zaman beni daha iyi anlarsn) yle diyeceim: Beden eitimine gre sslenme ne ise tbba gre de alk odur; ya da beden eitimine gre sslenme ne ise, yasamaya gre de safsataclk odur; ve tbba gre alk ne ise, yarglamaya gre de retorik odur. te btn bu eyler arasndaki doal ayrlklar bunlardr; ama yine de birbirlerine yakn olmalar nedeniyle, safsataclar ile hatipler ayn alanda ve ayn konular stnde alrken karmakark olup, birbirlerinden ayrt edilemez bir duruma gelirler ve asl ilerinin ne olduunu kendileri bilmedii gibi br insanlar da bilmez. Gerekten de, ruh bedene egemen olmayp da beden kendi kendini ynetseydi, ve alk ile tbb ruhun kendisi inceleyerek ayrt etmeyip de bunu beden, kendisine verilen zevklere gre deerlendirseydi, Anaksagoras'n u szn ettii dzensizlik hi de eksik olmazd sevgili Polos (bu senin bildiin bir eydir): "Her ey birbirine karm olacak"^, tp, salk ve alkla ilgili eyler birbirinden ayrt edilemeyecekti. Retorik konusundaki dncelerimi anladn herhalde; beden iin alk ne ise, ruh iin de retorik odur. Sana uzun uzun konumay yasaklam olan benim, bu kadar uzun konumam belki bir tutarszlk oldu ama, yine de balanmay hak ediyorum; nk, ksa konutuum zaman beni anlamamtn: Verdiim yantlardan hibir anlam karamadn iin sana aklamalarda bulunmam gerekti. Sra gelip de ben de senin verdiin yantlar anlayamazsam, o zaman sen de szlerini genileterek konu. Ama szlerini anlarsam, benim o szlerle yetinmeme kar kma sakn. imdi yantma kar syleyecein bir ey varsa, hadi syle. POLOS - Ne diyorsun? Retoriin dalkavukluk olduunu mu iddia ediyorsun? SOKRATES - Yalnzca dalkavukluun bir paras olduunu sylyorum. Ne o Polos, daha bu yata bellein zayflamaya balam; ya yalannca ne olacak? POLOS - yi hatiplere ehirlerde dalkavuk gzyle baklp pek sayg gsterilmediini mi sanyorsun? SOKRATES - Soru mu soruyorsun yoksa konumaya m balyorsun?

POLOS - Soru soruyorum. SOKRATES - yle sanyorum ki onlar dikkate almyorlar bile. POLOS - Nasl dikkate almyorlar? Devletin en gl olanlar, onlar deil mi? SOKRATES - Gl olmay bu gc elinde bulunduranlar iin iyi bir ey sayyorsan, hayr. POLOS - yle sayyorum. SOKRATES - O zaman, bana gre hatipler yurttalarn en gsz olanlardr. POLOS - Ne demek yani? Hatipler de tiranlar gibi, istediklerini ldrtp, istediklerini de srgn edip mallarna el koyamazlar m? SOKRATES - Her sznde kendin iin mi konuuyor, kendi dnceni mi aklyorsun, ya da bana kendi dncemi mi soruyorsun, bir trl anlayamyorum, Polos. POLOS - Senin dnceni soruyorum tabii. SOKRATES - Peki, dostum; ama bana ayn anda iki soru birden soruyorsun. POLOS - Nasl iki soru? SOKRATES - Az nce bana hatiplerin de tiranlar gibi istediklerini ldrdklerini, istediklerini de srgn edip mallarna el koyduklarn sylemedin mi? POLOS - Evet, syledim. SOKRATES - yleyse, ben de bu szlerinde iki ayr soru bulunduunu sylyorum; ve her ikisini de yantlayacam. Bence, Polos, hatipler ve tiranlar devlet iinde ok az bir gce sahiptirler; nk, az nce de belirttiim gibi, kendilerine en iyi grnen eyleri yaptklar halde kendi istedikleri eylerin hemen hemen hibirini yapmazlar. POLOS - Peki, bu gl olmak deil midir? SOKRATES - En azndan Polos'un dediine gre deil. POLOS - Ben deil mi dedim; tam tersini sylediimi sanyorum.
m SOKRATES hakk iin deil dedin; nk gl olmann bu gc elinde bulunduran iin iyi bir ey olduunu sylyorsun.

POLOS - Evet yine sylerim. SOKRATES - Akldan yoksun birinin kendisine gzel grnen bir eyi yapmasnn, kendisi iin iyi bir ey olduunu mu sanyorsun? Gl olmak dediin bu mu senin? POLOS - Hayr. SOKRATES - yleyse, hatiplerin saduyuya sahip olduklarn ve retoriin bir dalkavukluk deil, bir sanat olduunu gstererek szlerimi rtmeye alacaksn, Ama eer rtemezsen, devlet iinde hoa gideni yapmann hatipler ve tiranlar iin iyi bir ey olmad kesinlikle dorulanacaktr; bununla birlikte, gl olmak senin dediin gibi iyi bir eydir; ancak sen de itiraf edersin ki, saduyusu olmayan bir insann houna gideni yapmas kt bir eydir, deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Eer Polos, Sokrates'in szlerini rtemez ve ona hatipler ile tiranlarn kendi istediklerini yaptklarn ispat edemezse, bunlarn devlet iinde gl olduklar nasl sylenebilir? POLOS - Bu adam da...

SOKRATES - Ben onlarn kendi istediklerini yapmadklarn savunuyorum, hadi rt szlerimi. POLOS - En iyi sandklar eyi yapklarn az nce sylemedin mi? SOKRATES - imdi de sylerim. POLOS - yleyse kendi istediklerini yapyorlar demektir. SOKRATES - Hayr. POLOS- Holarna gideni yaptklar halde mi? SOKRATES- Evet. POLOS - ok deersiz ve bo eyler sylyorsun Sokrates. SOKRATES - Ben de senin gibi konuaym bari: Canmn ii Polos, tut iindeki hnc, konuma sakn a c ^ 1 . Eer bana soru sorabileceksen, sor da yanldm gster; yoksa kendin yant ver. POLOS - Ne demek istediini anlamak iin sana yant vermekten baka bir ey dnmyorum, SOKRATES - nsanlarn, bir ie giritiklerinde, yaptklar eyi mi yoksa ulamaya altklar eyi mi istediklerini sanyorsun? Szgelimi sence, hekimin verdii bir ilac yutanlarn istei, verilen bu tatsz ilac imek midir, yoksa bu ilacn getirecei salk mdr? POLOS - Salktr, elbette. SOKRATES - Ayn biimde, denize alanlar ya da alverite bulunanlar her gn yaptklar eyi istemezler; hem syler misin kim ister denizle boumay, tehlikeye atlmay, skntya dmeyi? Onlarn istedikleri, bence, denize almakla elde edecekleri zenginliktir; nk insan zengin olmak iin denize alr. POLOS - Kukusuz. SOKRATES - Her ey iin de byle deil midir? nsan bir sonuca ulamak iin bir i yaparsa, istedii bu yapt ey deil, erime uruna bu ie katland sonutur. POLOS - Doru. SOKRATES - imdi de syler misin bana, dnyada iyi ya da kt olmayan veya ikisinin ortas olmayan bir ey var mdr? POLOS - Byle bir ey olamaz, Sokrates. SOKRATES - Bilgelii, sal, zenginlikleri ve btn teki benzer eyleri iyi, bunlarn tersini de kt diye nitelendirmiyor musun? POLOS - Evet. SOKRATES - Ne iyi ne de kt olan eyleri kimi zaman iyi, kimi zaman kt eyler olarak, ya da oturmak, yrmek, komak, denizlere almak, veya ta, tahta ve btn ayn cins nesneler gibi iyilikle de ktlkle de ilgisi olmayan yansz eyler olarak grmyor musun? Senin ne iyi ne de kt olan dediin eyler bunlar m, yoksa baka eyler mi? POLOS - Hayr, bunlar. SOKRATES - nsan bu yansz eyleri iyi eylere varmak iin mi yapar, yoksa bu yansz eyleri elde etmek iin mi iyi eyler yapar? POLOS - Yansz eyleri iyi eylere ulamak iin yapar.

SOKRATES - Demek ki, yrdmz zaman iyinin peinden gideriz; bunun kendimiz iin en iyi olduunu dnrz. Ama yrmeyip de durursak, yine ayn ama uruna, yani iyi uruna dururuz deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Bunun gibi herhangi birini ldrsek ya da mallarna el koyup srgn etsek, btn bunlar iyi olduklarna inandmz iin yaparz, deil mi? POLOS - Kukusuz. SOKRATES - yleyse bu tr eyler kendisinden hep iyilik beklendii iin yaplr. POLOS - Elbette. SOKRATES - Bir eyi bir ama uruna yaparken, istediimiz, bu yaptmz ey olmayp da, ulamaya altmzdr dediimizde, seninle anlamtk, deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - nsanlar ldrmeyi, srgn etmeyi, mallarna el koymay geici bir heves uruna istemeyiz. Btn bunlar, bize yararl olduklarnda yapmak isteriz; eer zararlysalar istemeyiz. nk senin de belirttiin gibi, istediimiz, iyi olan eylerdir; ne iyi ne de kt olanlara gelince, onlar da kt olanlar gibi, istemeyiz. Doru deil mi? Hakl mym, deil miyim, Polos? Hadi yant versene. POLOS - Haklsn. SOKRATES - Bu konuda seninle anlatmza gre, yle syleyebiliriz herhalde: Bir tiran ya da bir hatip kendine zararl olduu halde yararl olduunu sanarak herhangi birini ldrtt, ya da ehirden srgn ettii veya malna mlkne el koyduu zaman kendi houna gitmi olan eyi yapm olur deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Yapt, sonu olarak kt bile olsa, yine de kendi istediini yapm deil midir? Hadi yant versene. POLOS - Hayr, sanrm istediini yapm olmuyor. SOKRATES - yleyse, senin de belirttiin gibi gl olmak iyi bir eyse, byle bir gce sahip olan kimse kendi ehrinin ynetiminde ok gl olabilir mi? POLOS - Hayr, olamaz. SOKRATES - Demek ki devlet iinde ok gl olmayan biri kendi istediini deil de kendi houna gideni yapar, derken haklymm. POLOS - Sanki sen, Sokrates, devlet iinde houna giden eyi yapabilme zgrlne sahip olmay, yapamamaktan ok istemezsin; ve yine sanki sen, herhangi bir adamn istedii kimseyi ldrttn, malna el koyduunu, zincire vurduunu grdn zaman, kskanp onun yerinde olmak iin can atmazsn! SOKRATES - Btn bunlar hakl olarak m yoksa haksz olarak m yapar? POLOS - ster yle olsun, ister byle yine de kskanlacak bir ey deil mi? SOKRATES - Byle konuma Polos. POLOS - Neden? SOKRATES - nk kendilerine imrenilemeyecek olanlar ile zavalllara imrenmemeli, onlara acmaldr.

POLOS - Ne yani benim sylediim kimseler bu tr insanlar m? SOKRATES - Nasl yle olmasnlar ki? POLOS - Herhangi biri cannn istedii bir insan ldrtse, ve bunu hakl olarak yapsa, ona zavall ve acnacak bir kimse gzyle mi bakarsn? SOKRATES - Hayr, ama hi de imrenilecek bir ey olarak grnmyor bana. POLOS - Zavall olduunu az nce sylemedin mi? SOKRATES - Evet, haksz olarak ldren iin syledim; stelik de acmal dedim. Hakl olarak ldren de imrenmeye demez. POLOS - Asl acnacak ve zavall olan haksz olarak ldrlen deil midir? SOKRATES - Onu ldren kadar deil, ve hakl olarak ldrlen kadar da deil, Polos. POLOS - Nasl olur ama Sokrates? SOKRATES - Bal gibi olur. nk, ktlklerin en by hakszlk yapmakr. POLOS - En byk ktlk hakszlk yapmak m! Bu hakszla uramak daha byk ktlk deil mi? SOKRATES - Hi de deil. POLOS - Yani sen hakszlk yapmaktansa hakszla uramay m istersin? SOKRATES - Ne birini ne de tekini isterim; ama ya hakszlk yapmam ya da hakszla uramam gerekseydi, hakszlk yapmay deil, hakszla uramay yelerdim. POLOS - yleyse sen tiran olmay kabul etmeyeceksin deil mi? SOKRATES - Eer tiranlktan benim anladm anlyorsan hayr. POLOS - Yineliyorum, benim iin tiranlk demek, devlet ynetiminde istedii gibi davranmak, ldrmek, srgn etmek ve her eyi kendi zevkine gre yapmaktr. SOKRATES - Sevgili Polos brak da konuaym; sz sras sana gelince eletirirsin beni. Diyelim ki, halkn agorada topland bir srada, koltuk altma bir kama saklayp, sana u szleri sylyorum: "Polos, bir tirannkine eit, mthi bir g elde ettim: u grdn insanlardan hangisinin lmesini istersem, o, yargm verdiim an lecek; hangisinin kafasn krmak istersem, o kafa derhal krlacak; hangisinin elbisesi yrtlacak dersem, o elbise yrtlacak. te, ehirdeki gcm bylesine byk olacak." Szlerime inanmadn grp de, sana kamam gstersem, o zaman herhalde bana yle dersin: "Byle olduktan sonra, herkes gl olur, herkes istedii evi atee verir, Atinallarn tersanelerini, kadrgalarn ve ister devletin mal olsun ister kiinin, btn gemileri yakp ykabilir, Sokrates." yleyse her hoa gideni yapmak byk bir gce sahip olmak saylmaz deil mi? POLOS - Bu koullar altnda elbette deil. SOKRATES - Bu tr bir gce nasl kar koyulur; bir fikrin varsa syler misin? POLOS - Evet sylerim. SOKRATES - Syle hadi. POLOS - Kim byle davranrsa cezalandrlr. SOKRATES - Cezalandrlmak kt bir ey deil midir? POLOS - Ktdr, hi kukusuz.

SOKRATES - Sen de gryorsun ki gen dostum, insan houna giden ve kendine yarar salayan eyleri yaparsa byk g sahibi saylyor, ve bu da ancak o zaman iyi bir ey oluyor. te byk g denilen budur bence; bundan tesi ktlk ve gszlktr. Ayrca unu da inceleyelim: Az nce sylediimiz o ldrmenin, srgn etmenin, insanlarn malna mlkne sahip kmann kimi zaman iyi, kimi zaman da kt olduunu kabul etmedik mi? POLOS - Ettik, tabii. SOKRATES - yleyse, bu noktada seninle anlayoruz, deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Hangi durumda bunlar yapmak daha iyidir? Nasl bir ayrm yapyorsun, syler misin? POLOS - Hayr, Sokrates, kendi soruna kendin yant ver. SOKRATES - yleyse, Polos, mademki beni dinlemek istiyorsun, ben bu davranlar hakl olarak yapmann iyi, haksz olarak yapmann ise, kt olduunu sylyorum. POLOS - Szlerini rtmek o kadar g ki! Bir ocuk bile yanl dndn sana kantlayabilir. SOKRATES - Bu ocua ok minnettar kalacam gibi sen de szlerimi rtp beni sama eyler sylemekten kurtarrsan, sana da o kadar minnet duyarm. Seni seven bir insan honut etmekten ylma ve szlerimi rt. POLOS - Szlerini rtmek iin, gemiteki rneklere bavurmak gerekmez Sokrates: Dnk ve bugnk rnekler sana yanldn ve de haksz olan insanlarn mutlu olduklarn gstermeye yeter de artar bile. SOKRATES - Hangi rneklerden sz ediyorsun? POLOS - Makedonya'da hkm sren u, Perdikkas'n olu Arkhelaos'u'-^ grmyor musun? SOKRATES - Grmyorsam da kendisinden sz edildiini duydum. POLOS - Mutlu mu yoksa mutsuz mu sence o? SOKRATES - Bir fikrim yok Polos; ne de olsa kendisiyle henz karlamadm. POLOS - Grm olsaydn, mutlu ya da mutsuz olduunu elbette ki bilirdin; ama burada kalarak, onun mutlu olduunu baka bir yoldan renemez misin? SOKRATES - Zeus hakk iin hayr. POLOS - Yani undan emin olabiliriz ki Sokrates, bu byk kraln bile mutlu olup olmadn bilmediini syleyeceksin. SOKRATES - Byle demekle gerei sylemi olurum; nk bu kraln bilgi ve dorulukla olan ilikilerini bilmiyorum. POLOS - Ne yani mutluluk yalnzca bunlardan m oluur? SOKRATES - Evet bana gre yle Polos; erkek ya da kadn, her kim ki drsttr, o mutludur; her kim ki doru yoldan ayrlmtr ve ktdr, o mutsuzdur bence. POLOS - yleyse, senin savunduun bu fikre gre, Arkhelaos mutsuzdur deil mi? SOKRATES - Doru yoldan ayrlmsa evet dostum. POLOS - Nasl doru olsun ki? Perdikkas'n erkek kardei Alketas'n klesi olan bir kadndan doduu iin bugn sahip olduu tahtta hibir hakk yoktu. Yasalara gre, o, Alketas'n klesiydi;

eer yasalara uymu olsayd, Alketas'a klelik edecek ve senin de ileri srdn gibi mutlu olacakt, ama, o en byk sular iledii iin, ite grdn gibi son derece mutsuz oldu. nce Perdikkas'n zorla elinden ald taht sanki geri vermek iin, efendisi ve amcas olan bu Alketas' arttrd; onu, kendi evinde arlad ve olu Aleksandros ile birlikte sarho etti; z yeeni olan ve kendisiyle hemen hemen ayn yata bulunan bu Aleksandros ile babasn bir yk arabasna koyup kard ve sonra her ikisini de bodurup ortadan kaldrd. Bu cinayeti iledikten sonra insanlarn en mutsuzu olduunu fark etmedi ve hi de pimanlk duymad. Aradan ok gemeden de, kardei ve Perdikkas'n meru olu olan, stelik yasalara gre iktidara gemesi gereken, yedi yalarndaki bir ocua gzlerini dikti. Onu mutlu etmek iin okutup yetitirecei ve iktidar kendisine brakaca yerde, kuyuya atp boduktan sonra, annesi Kleopatra'ya olunun kaz kovalarken kuyuya dp ldn syledi. te bugn Makedonya'da en fazla su ilemi olan bu adam, Makedonyallarn en mutlusu deil en mutsuzudur. Ve belki de bata sen olmak zere birok Atinal bu Arkhelaos'un yerinde olmaktansa, herhangi bir Makedonyalnn yerinde olmay yeleyecektir. SOKRATES - Ta bandan beri retorik sanatndaki ustaln vm, ama karlkl konuma sanatn ihmal ettiini sylemitim sana. Ben, doru olmayan bir insann mutsuz olacan sylediimde, bir ocuun bile szlerimi rtmek iin kullanabilecei, senin de beni haksz olduum konusunda ikna etmek iin bavuracan yol bu, yle mi? Sana nasl olur da inanabilirim sevgili dostum, iddialarnn hibirini kabul etmiyorum ki. POLOS - Kt niyetlisin de ondan; aslnda sen de benim gibi dnyorsun. SOKRATES - Sevgili Polos, beni mahkemelerde hatiplerin ileri srdkleri kantlarla alt etmeye alyorsun. Gerekten de mahkemelerde, savunduklar eyleri destekleyecek birok nemli tank bulabilen hatipler, kar taraf yalnzca bir tek tank bulabildii ya da onu bile bulamad zamanlar, rakiplerinin fikirlerini rttklerini sanrlar. Ama, fikirleri bu biimde rtmek, gerei bulmay salamaz, nk susuz bir kimse, yetkili gibi grnen birok sahte tann szleriyle pekl sulu saylabilir. Eer imdi de gerei sylemediimi kantlamak iin birtakm tanklar kazanmak istiyorsan, zaten senin bu sylediklerinden sonra hemen btn Atinallar ve yabanclar seninle hemfikir olacaklardr. Benim gerei sylemediimi ispatlamak iin, ister Dionysos tapnanda sral duran sehpalarn 1 ^ sahibi Nikeratos'un olu Nikias ile erkek kardelerini, ister Pytho'da grdmz o gzel adaklar yapm olan Skellios'un olu Aristokrates'i^ 1 , istersen de btn Perikles ailesini ya da dilediin herhangi bir Atinal aileyi karabilirsin karma. Ama ben, tek kalmama karn yine de ylmayacam; nk beni inandramyorsun; yalnzca, elimden mallarm ve gerei almak iin karma bir sr sahte tank kartyorsun. Buna karlk, ben, tank olarak seni gstermez ve ileri srdklerim konusunda seninle uyuamazsam, bizi ilgilendiren bu konu hakknda deerli hibir ey yapmadm sanacam. Ayn biimde, btn teki tanklar gndermez ve benim sylediklerimle uyuup lehine tanklk etmemi salayamazsan senin de bu konuda hibir ey yapmadn sylenebilir. Demek ki, iki trl kant rtme yolu vardr: Biri senin ve tekilerin inand, bryse benim kabul ettiim. Bunlar birbirleriyle karlatrp, aralarnda bir fark bulunup bulunmadn grmeye alalm. Ne de olsa, uyuamadmz konular olduka nemlidir, ve gerei bilmek ne kadar gzelse, bilmemek de o kadar utan vericidir. nk, sonunda, kimin mutlu, kimin mutsuz olduunu bilip bilmemeye dayanmaktadr. imdi, bizi ilgilendiren bu nokta zerinde duralm: Arkhelaos'un cinayet iledii halde mutlu olduuna inanman, insann ktlk ya da hakszlk yaptnda mutlu olabileceini savunduunu gsterir. Senin de demek istediin bu deil mi? POLOS - Evet tam anlamyla bu. SOKRATES - Ben de byle bir eyin olanaksz olduunu ileri sryorum. te seninle uyuamadmz ilk nokta bu. imdi brne geelim: Sulu bir insan cezaya arptrlrsa ve yaptklarnn cezasn ekerse mutlu olur mu?

POLOS - Hayr; tam tersine ok mutsuz olur. SOKRATES - yleyse, sence sulu olan bir kimse cezalandrlmazsa mutlu olur deil mi? POLOS - Elbette. SOKRATES - Ben, yle dnyorum ki Polos, su ileyen ya da sululuk duygusunu iinde tayan bir insan, her zaman mutsuzdur. stelik, iledii sular cezasz kalrsa ve yaptklarnn cezasn ekmezse mutsuzluu daha da artar. Ama tanrlar ve insanlar tarafndan cezalandrlrsa ve yaptklarnn cezasn ekerse bu mutsuzluu biraz olsun azalr. POLOS - Tuhaf eyler sylyorsun Sokrates. SOKRATES - Bak arkadam, duygularm seninle paylamaya alacam; nk seni bir dost olarak kabul ediyorum. Anlaamadmz noktalar senin de grp bilmeni isterim. Az nce hakszlk yapmann hakszla uramaktan daha kt bir ey olduunu sylemitim. POLOS - Doru. SOKRATES - Sen de hakszla uramann daha byk bir ktlk olduunu syledin. POLOS - Evet. SOKRATES - Ayrca, hakszlk yapanlarn mutsuz olduklarn syledim, sen de szlerimi rttn. POLOS - Zeus hakk iin evet. SOKRATES - Sen yle sanyorsun Polos. POLOS - yle sanmakta da haklym. SOKRATES - Olabilir. Ama sen te yandan, cezaya arptrlmayan sulularn da mutlu olduklarn savunuyorsun. POLOS - Elbette. SOKRATES - Bense, ceza ekmeyenlerin en mutsuz, sularnn cezasn ekenlerin ise daha az mutsuz olduklarn sylyorum. Bu dncemi de rtebilir misin? POLOS - Bunu rtmek az ncekini rtmekten daha g Sokrates. SOKRATES - G deil, olanaksz Polos; nk, gerek asla rtlemez. POLOS - Ne diyorsun? te sana rnek olarak, tiranl zorla ele geirmek iin hazrlad bir suikast srasnda sust yakalanan ve ikenceye arptrlan kt ruhlu bir adam gsteriyorum; ikence srasnda gzlerine mil ekilir, kendisine trl eziyetler edilir, kolu baca sakat braklr, ayn ikencelerin, karsna ve ocuklarna da yapldn grr; sonunda armha gerilir, bedeni ziftle svanr ve diri diri yaklr; imdi bu adam ikencelerden kurtulup da tiranl ele geirseydi ve ehrin hakimi olup hayatn diledii gibi yaasayd, bylece de hem yurttalarnn hem de yabanclarn zlem ve hayranln ektii bir hayat srseydi daha mutlu olmaz myd? Senin rtlmesi olanaksz dediin eyler bunlar m? SOKRATES - Yine beni korkutup sindirmek istiyorsun yiit Polos; ama az nce tanklar getirmeye altnda olduu gibi rtemiyorsun bu szlerinle de sylediklerimi. Ne olursa olsun, bir ayrny anmsamama yardm et. "Bu adamn tiranl zorla ve hakszlkla ele geirmek istediini," syledin deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - yleyse, tiranl zorla ve hakszlkla elde etmeyi baaran ile cezaya arptrlandan biri brne gre daha mutlu deildir. nk, iki mutsuzdan biri brnden daha

mutlu olamaz; ama en mutsuz olan, cezadan kurtulup da tiran olandr. Ne demek bu, Polos? Benimle alay m ediyorsun? Hibir kant ileri srmeden yalnzca srtarak alayl alayl bakmak, fikirleri rtmek iin yeni bir yol mu yoksa? POLOS - Hi kimsenin savunamayaca eyleri ileri srmekle, zaten tamamyla rtldne inanmyor musun, Sokrates? Burada bulunanlardan herhangi birine sor istersen. SOKRATES - Ben siyaseti deilim Polos; nitekim geen yl rastlanyla senatr seildikten sonra, bakanlk sras benim iinde bulunduum toplulua gelince, sorunu oya sunmak bana dtnde bu iin nasl yaplacan bilmediimden gln durumda kaldm. Bu nedenle, benden, burada bulunanlarn fikrini almam isteme, ve de eer onlarn tanklna bavurmaktan daha iyi bir kantn yoksa, brak da az nceki gibi bir de ben sana soraym; sen de benim kant gstermekten ne anladm arar ve bu yolu bir dene. Ben, savunduum eyler hakknda sana bir tek tank gsterebilirim; o da kendisiyle tarttm kiidir, btn tekileri hi hesaba katmam bile. Yalnzca bir tek tann oyuna bavurur, teki dinleyenlerle asla tartmaya girmem. Bakalm, benim kant gstererek seni rtmeye almama raz olacak ve sorularm yantlayacak msn? Ben, una inanyorum ki, sen, hatta ben ve btn teki insanlar, hakszlk yapmann hakszla uramaktan ve de ceza grmemenin ceza grmekten daha kt olduunu sanyoruz. POLOS - Ben de tam tersine, ne benim ne de baka bir kimsenin bu fikirde olduunu savunuyorum. Sanki sen hakszlk yapmaktan ok hakszla uramay m yelersin? SOKRATES - Evet, sen de, senin gibi herkes de bunu yeler. POLOS - Tam tersine; ne ben, ne sen, ne de bir bakas ister byle olmasn. SOKRATES - Peki bana yant verecek misin? POLOS - Elbette vereceim; nk karlnda senin ne diyebileceini merak ediyorum. SOKRATES - Mademki merak ediyorsun, yleyse, sanki sana ilk kez bir soru yneltiyormuum gibi yant vermeye al bana. Sence en byk ktlk hakszlk yapmak mdr, yoksa bu hakszla uramak mdr, Polos. POLOS - Uramaktr bence. SOKRATES - Peki ya en irkini hangisidir? Yapmak mdr, uramak mdr? Yant ver. POLOS - Yapmaktr. SOKRATES - Mademki en irkinidir, yleyse en ktsdr de. POLOS - Hi de deil. SOKRATES - yle anlyorum ki, sen grdm kadaryla, gzel ile iyinin, kt ile irkinin ayn eyler olduuna inanmyorsun. POLOS - Kesinlikle hayr. SOKRATES - Peki bakalm, una ne diyeceksin? Beden, renk, biim, ses, uralan i gibi birok eye nedensiz yere mi gzel dersin? Szgelimi gzel bedenleri ele alalm; bunlara ya yararl olduklar iin ya da grnleri bakanlarn houna gidip onlara zel bir zevk verdii iin gzel demez misin? Bunlarn dnda sana bir beden iin gzel dedirtecek baka bir neden var m? POLOS - Hayr yok. SOKRATES - Bu sylediklerimiz, biim, renk gibi btn teki eyler iin de geerli deil midir? Ya belli bir zevk verdikleri ya yararl olduklar ya da hem zevk verdikleri hem de yararl olduklar iin gzel diye nitelendirmiyor musun bunlar? POLOS - Evet.

SOKRATES - Bu sylediklerimiz, seslerle ve mzikle ilgili olan eyler iin de geerli deil midir? POLOS - Evet. SOKRATES - Yine ayn biimde yasalar ve uralan iler arasnda gzel olanlar, baka bir nedenden tr deil, ya yararl, ya ho, ya da hem yararl hem de ho olduklar iin gzeldirler. POLOS - Grne gre yle. SOKRATES - Bu sylediklerimiz, bilgilerin gzellii iin de geerli deil mi? POLOS - Sanrm yle; hem sonra gzeli, ho ve i y i 1 ^ ile tanmlamakla ok iyi yaptn. SOKRATES - O zaman, irkin de, bunlarn tersi olan ac ve kt ile tanmlanabilir, deil mi? POLOS- Elbette. SOKRATES - Demek ki, iki gzel eyden biri brnden daha gzelse, bu onun tekini bu iki nitelikten birinde ya da her iki nitelikte de atn gstermez mi; yani ya zevk vermede, ya yararl olmada, ya da her ikisinde de tekinden stn olduunu gstermez mi? POLOS - Kukusuz gsterir. SOKRATES - Ve de iki eyden biri brnden daha irkinse, bu ya daha ok ac verdii ya da daha ok ktlk getirdii iindir. Sence de byle olmas gerekmez mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Peki, yaplan ya da uranlan hakszlk stne ne diyorduk az nce? Sen hakszla uramann daha kt, hakszlk yapmann ise daha irkin olduunu sylemiyor muydun? POLOS - Evet sylyordum. SOKRATES - Eer hakszlk yapmak hakszla uramaktan daha irkinse, hem ac verici hem de irkin demektir; nk, biri tekine gre ya daha ok ac verir ya da ok ktlk eder, ya da hem ac verir hem de ktlk eder. Bunun da byle olmas gerekmez mi sence? POLOS - Gerekir hi kukusuz. SOKRATES - nce, yaplan hakszln uranlan hakszlktan daha m ac verici olduunu, ve hakszlk yapanlarn hakszla urayanlardan daha m ok ac ektiini aratralm. POLOS - Hayr sylediin gibi deil, Sokrates. SOKRATES - Demek ki, hakszlk yapmak daha ok ac verici deildir. POLOS - Hayr deildir. SOKRATES - Eer daha ok ac verici deilse, hem ac verici hem de ktlk edici de deildir. POLOS - Elbette hayr. SOKRATES - yleyse, teki daha oktur. POLOS - Evet. SOKRATES - Yani ktlk deil mi? POLOS - yle olmas gerek. SOKRATES - Mademki hakszlk yapmak ktlk getirir, yleyse hakszlk yapmak hakszla uramaktan daha ktdr.

POLOS - Elbette. SOKRATES - Az nce herkes gibi sen de hakszlk etmenin hakszla uramaktan daha irkin olduunu sylemedin mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Yine az nce bunun ayn biimde, daha kt bir ey olduunu da grmedik mi? POLOS - Grdk. SOKRATES - imdi, sen daha irkin ve daha kt olan bir eyi daha az irkin ve daha az kt olan bir eye yelemez misin? Yant vermekten ekinme Polos; bundan sana hibir ktlk gelmez. Kendini bir hekime nasl korkmadan teslim edebiliyorsan, tartmaya da ayn biimde brakver kendini. Ve de soruma ya evet ya da hayr de. POLOS - Yok Sokrates, bir tercihte bulunamayacam. SOKRATES - Tercihte bulunabilecek biri var mdr sence? POLOS - Bu dnce biimine gre yle sanyorum ki yoktur. SOKRATES - Demek ki, benim, senin, ve de baka birinin hakszlk etmeyi hakszla uramaya tercih etmeyeceini sylemekle doru demiim; nk hakszlk etmek ok kt bir eydir. POLOS - yle sanyorum. SOKRATES - Sen de gryorsun ki Polos, benim kantlama yolum ile seninki karlatrlnca, aralarnda hibir benzerlik yok. Sen, benden baka herkesin oyunu kazanmsn. Ben ise, yalnzca, senin sz ve tanklnla yetiniyorum; yalnzca senin grn yeter bana, bakalarnn fikrini sormam bile. Bu nokta stnde, imdilik pek fazla durmadan seninle uyuamadmz bir ikinci noktay inceleyelim: Sulu olan bir insann cezalandrlmas senin dediin gibi ktlklerin en by mdr, yoksa benim dediim gibi cezadan kurtulmak mdr ktlklerin en by? Konuyu u adan ele alalm: Yaplan bir yanlln cezasn ekmek ile sulu olunduunda hakl olarak cezalandrlmak sence ayn eydir deil mi? POLOS - Evet ayn ey. SOKRATES - imdi de bana doru olan her eyin doru kald srece gzel olmadn syleyebilir misin? Yant vermeden nce bir dn. POLOS - Hayr Sokrates; ben de yle sanyorum. SOKRATES - Bir de unu incele: Herhangi biri, bir ey yaparsa, bu kiinin yaptndan etkilenen baka birinin de bulunmas gerekmez mi? POLOS - yle sanyorum ki gerekir. SOKRATES - Biri yapar teki katlanrsa, katlanan kiinin katland ey ile yapan kiinin yapt ey bir deil midir? te bir rnek sana: Biri vurursa, bir eye vurulmu olmas gerekmez mi? POLOS - Elbette. SOKRATES - Kuvvetli ya da hzl vurursa, vurulan eyin de ayn biimde vurulmu olmas gerekmez mi? POLOS - Evet. SOKRATES - yleyse, vurulan eyin zerindeki etki, vuran eyin yaptdr deil mi? POLOS - Kesinlikle.

SOKRATES - Ayn biimde biri yakarsa, yanan bir eyin bulunmas gerekmez mi? POLOS - Gerekir kukusuz. SOKRATES - Yakan kimse ok yakar ve iddetli bir ac verirse, yanan nesne de yakann bu yak biimine uyar, deil mi? POLOS - Elbette. SOKRATES - Biri keserse de ayn ey sz konusu deil midir? Kesilen bir ey vardr o zaman da. POLOS - Evet. SOKRATES - Kesen kimse byk, derin ya da ac vererek kesmise, kesilen nesne de kesenin bu kesi biimine uyar, deil mi? POLOS - yle. SOKRATES - zetlersek, az nce sylediimin, btn durumlarda da byle olduunu kabul ediyorsan, o zaman herhangi bir etkenin yapt etkinin, etkilenenin urad etki ile ayn olduunu kabul ediyorsun demektir. POLOS - Evet, ediyorum. SOKRATES - Bu konuda anlatmza gre, syler misin bana, cezaya arprlmak ac ekmek midir, yoksa bir ey yapmak mdr? POLOS - Elbette ac ekmektir, Sokrates. SOKRATES - Yani bu ac ekmek de bir ey yapann iidir. POLOS - Kukusuz ceza verenin iidir. SOKRATES - Hakkyla cezalandran biri, doru olarak cezalandrmtr deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - O zaman yapt bu hareket doru mudur, deil midir? POLOS - Dorudur. SOKRATES - ledii bir sutan dolay cezalandrlan bir kimse doru bir davranla karlam olur deil mi? POLOS - yle olmal. SOKRATES - Oysa biz, doru olan bir eyin gzel olduunu kabul etmitik? POLOS - Evet etmitik. SOKRATES - yleyse, bu iki adamdan biri gzel bir ey yaparsa, teki, yani cezalandrlan da gzel bir eye katlanr. POLOS - Evet. SOKRATES - Ama, gzel olduuna gre iyidir de; nk, gzel, ya ho ya da yararldr deil mi? POLOS - ok doru. SOKRATES - Demek ki, cezalandrlann ektii ac da iyidir. POLOS - Evet, yle olmal.

SOKRATES - yleyse, bunda bir yarar da vardr. POLOS - Evet. SOKRATES - Ne var ki, bu benim anladm biimde bir yarar m bakalm? Herhangi bir kimse hakl olarak cezalandrlmsa, ruhu da iyilemi olmaz m? POLOS - Olabilir. SOKRATES - yleyse cezalandrlan kimse ruhunun ktlnden de kurtulmu olur deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Bylece de, ktlklerin en bynden kurtulmu saylmaz m? Sorunu bir de dolayl olarak u adan incele. Kendine servet salamak isteyen bir adam iin, yoksulluktan daha fena bir ktlk dnebiliyor musun? POLOS - Hayr, dnemiyorum. SOKRATES - Sana gre ktlk, bedenin yaps bakmndan, zayflk, hastalk, irkinlik ve ayn trden teki kusurlar arasna girmez mi? POLOS - Evet girer. SOKRATES - te yandan ruhun da ktlkleri olduuna inanmyor musun? POLOS - nanyorum elbette. SOKRATES - Bu ktlkleri de, hakszlk, bilgisizlik, kallelik ve benzeri biimlerde adlandrmyor musun? POLOS - Kukusuz. SOKRATES - Demek ki, sen u eye karlk yani servet, beden ve ruha karlk, yoksulluk, hastalk ve hakszlk olmak zere kusur bulunduunu sylyorsun. POLOS - Evet. SOKRATES - Peki, bu kusurdan hangisi daha irkindir? Hakszlk, yani, ruhun kusuru, ktl deil mi? POLOS - Hem de tekileriyle karlatrlamayacak kadar. SOKRATES - Peki, bu en irkini olduuna gre en ktsdr de deil mi? POLOS - Yani ne demek istiyorsun, Sokrates. SOKRATES - unu demek istiyorum: En irkin olan ey, ya en ok ac veren ya en ok zarara neden olan, ya da bu ktlklerin her ikisini de yapan eydir; seninle az nce anlatmz nokta da buydu zaten. POLOS - Doru. SOKRATES - Oysa, az nce, en irkin olar eyin hakszlk ve genellikle de ruh ktl olduunu kabul etmedik mi? POLOS - Ettik. SOKRATES - En irkin ey de, ya en ac verdii ve en kt olduu ya en zarar verdii ya da her ikisine birden neden olduu iin irkin deil midir? POLOS - Elbette.

SOKRATES - yleyse haksz, lsz, kalle ve bilgisiz olmak, yoksul ve hasta olmaktan daha m ktdr? POLOS - Konutuklarmzdan sonra bana deil gibi geliyor Sokrates. SOKRATES - Demek ki ruh ktlnn dnyann en irkin eyi olmas iin, ya ok zarar verici ya da en ok ktle yol ac olmas gerekir; nk senin belirttiine gre, ruh ktl en ok ac veren ey olamaz. POLOS - Doru. SOKRATES - Ama en ok zarar veren de ktlklerin en bydr. POLOS - Evet. SOKRATES - Demek ki, hakszlk, lszlk ve genellikle ruh ktl dnyadaki ktlklerin en bykleridir. POLOS - yle grnyor. SOKRATES - Bizi yoksulluktan kurtaran hangi sanattr? Para yapma sanat deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Ya hastalktan? O da tp deil mi? POLOS - Hi kukusuz. SOKRATES - Ya ruh ktlnden ve hakszlktan? Eer sorumu yantlamakta glk ekiyorsan, deitirerek yle saraym: Bedeni hasta olan birini nereye ve kime gtrrz? POLOS - Hekimlere, Sokrates. SOKRATES - Ya hakszlk edip lsz davrananlar nereye gtrrz? POLOS - Yarglara demek istemiyor musun? SOKRATES - Sularnn cezasn ekmeleri iin deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Hakl olarak ceza verenler, adalet kurallarna uyarak cezalandrmazlar m? POLOS - Evet. SOKRATES - yleyse, para yapma sana yoksulluktan, tp hastalktan, adalet de lsz davranlardan ve hakszlk yapmaktan kurtarr. POLOS - yle gibi. SOKRATES - Peki bu szn ettiin eylerden hangisi daha gzeldir? POLOS - Hangi eyler? SOKRATES - Para yapma sanat, tp ve adalet. POLOS - En gzeli adalettir, Sokrates. SOKRATES - Mademki en gzeli adalettir, yleyse o da, ya en ok zevk verir ya en ok yarar salar ya da her ikisini birden yaratabilir. POLOS - Doru. SOKRATES - Hekimlerin eline dmek ho bir ey midir? nsan hekimler tarafndan tedavi edilmekten zevk mi alr?

POLOS - Sanmyorum. SOKRATES - Ancak, byle olmasnda da bir yarar vardr, deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - nk, insan byk bir ktlkten kurtulur; bu nedenle, acya katlanp sala kavumak onun yararnadr. POLOS - Kukusuz. SOKRATES - Bu koullarda insan ne zaman en iyi fiziksel durumdadr? Hekimlerin tedavisindeyken mi ya da hi hasta deilken mi? POLOS - Elbette ki hi hasta deilken. SOKRATES - Gerekten de mutluluk ktlkten kurtulmak deil, ktle hi uramamaktr. POLOS - Doru. SOKRATES - Bedeni ya da ruhu hasta olan iki insandan hangisi en mutsuzdur? Tedavi grp hastalktan kurtulan m, yoksa tedavi grmeyip hastal stnde tayan m? POLOS - yle sanyorum ki tedavi grmeyen. SOKRATES - Cezasn ekmek, insan en byk ktlkten, yani ruh ktlnden kurtarr, demedik mi az nce? POLOS - Evet, dedik. SOKRATES - Gerekten de ceza insan uslandrr ve daha drst yapar; adalet de ruh ktln tedavi eden tp gibidir. POLOS - Doru. SOKRATES - Dolaysyla, insanlarn en mutlu olan, ruhunda hibir ktlk tamayandr; nk az nce grdmz gibi, ruh ktl ktlklerin en bydr. POLOS - Hi kukusuz. SOKRATES - Mutlu olmada ikinci sray ktlkten kurtulmu olan alr. POLOS - yle. SOKRATES - Ve bu insan da kendisine uyarda bulunulan, azarlanan ve cezasn eken biridir. POLOS - Evet. SOKRATES - yleyse en mutsuz yaam sren insan ktlkten kurtulmak yerine onu kendi iinde saklayan kimsedir. POLOS - Gerekten de yle. SOKRATES - Oysa bu insan, en byk sular ileyen, en byk hakszlklar yapan sonra da her trl uyar, paylama ve cezadan kurtulabilen bir insan deil midir? Senin de sylediin gibi, Arkhelaos ile teki tiranlar, hatipler ve zorbalar da ayn durumda deil midir? POLOS - yle grnyor. SOKRATES - te bu insanlar, Polos, en ciddi hastalklara yakalandklar halde hekimlere bavurmaktan ekinen ve her trl tedavi usulnden kaan kimselere benzerler; bunlar ac verir diye ate ve demirle tedavi grmekten korkan ocuklar andrrlar. Sen de ayn fikirde deil misin?

POLOS - Evet. SOKRATES - nk, bana yle geliyor ki, bu adam beden sal ve salamlnn deerini bilmiyor. Zaten seninle anlatmz ilkelere gre yarglayacak olursak, cezadan kurtulmann yollarn arayanlarn da ayn biimde davrandklarn syleyebiliriz, Polos. Bu insanlar cezalarn ac veren yann grrler de yararl olan yann grmezler. stelik de, hastalkl, bozuk, drst olmayan ve kt bir ruhla yaamann hastalkl bir bedenle yaamaktan daha acnacak bir ey olduunu bilmezler. Bu da, onlarn ceza ekmemek ve ktlklerin en bynden kap kurtulmamak iin ellerinden gelen her eyi yapmalarna yol aar. Zengin olmak, e dost edinmek ve inandrabilmek iin, sz syleme sanatnda olabildiince usta olmak isterler. Diyelim ki, kabul ettiimiz ilkeler dorudur, o zaman, tartmamzn ortaya kard sonular grebiliyor musun? Yoksa bu sonular birlikte mi karmamz istersin? POLOS - Evet, birlikte karalm ltfen. SOKRATES - Bu sylediklerimizden, en byk ktln hakszlk yapm olmak ve hakszlklar iinde yaamak olduu ortaya kmaz m? POLOS - Elbette. SOKRATES - te yandan, insann bu ktlkten cezasn ekerek kurtulacan da grmedik mi? POLOS - Evet, grdk. SOKRATES - Cezasz kalmak ise ktln srdrlmesine yol amaz m? POLOS - Evet. SOKRATES - Demek ki, hakszlk etmek byk ktlklerin arasnda ancak ikinci srada yer alr; ama cezasz kalm hakszlk btn ktlklerin hem en by hem de ilkidir. POLOS - yle grnyor. SOKRATES - Sevgili dostum, seninle anlaamadmz nokta da bu deil mi zaten? Sen, Arkhelaos'un, en byk sular iledii ve her trl cezadan kurtulduu iin mutlu olduunu savunuyorsun; ben ise, tersine, sularnn cezasn ekmeyen Arkhelaos'un ya da herhangi birinin, doal olarak, en mutsuz insan olduunu sylyor ve hakszlk yapann hakszla urayandan, cezasz kalann da cezasn ekenden her zaman daha mutsuz olduunu savunuyorum, deil mi? POLOS - Evet. SOKRATES - Bu da, benim doru konumu olduumu kantlamaz m? POLOS - yle grnyor. SOKRATES - Nihayet kabul ettin. Peki Polos, mademki benim sylediim doru, yleyse retoriin byk yarar nerededir? Gerekten de seninle anlamaya vardmz ilkelere gre, her eyden nce hakszlk etmekten saknmak gerekir; nk, bunun yeterli bir ktlk olduunu kabul etmitik, deil mi? POLOS - Doru. SOKRATES - yleyse, insann ya kendisi ya da yaknlk duyduu baka biri bir hakszlk yapmsa, o kimse, hakszlk hastalnn mzminlemesinden ve insann ruhunda onulmaz bir yara amasndan korkup, aynen bir hekime bavuruyormu gibi, cezasn hemen ekebilecei yere gitmeli, yani yarg nne kmaldr. nceden sylediklerimiz hl geerliyse, daha baka ne diyebiliriz ki Polos? Tek yol, ortaya kan sonula bu sylediklerimiz arasnda bir uyuma yapmamz deil mi? POLOS - yle Sokrates, gerekten de baka ne diyebiliriz ki?

SOKRATES - Demek ki, kendimiz, ana babamz, dostlarmz, ocuklarmz ya da lkemiz bir hakszlk yaparsa, kendimizi savunma konusunda retoriin hibir yarar olmaz bize, Polos. Retorikten ancak, nce kendi kendimizi, sonra da ana babamz ve dostlarmz hakszlk yaptklar her sefer sulamak, suumuzu gizlememek ve onu ileyen, ceza ekip sala kavuabilsin diye suu aa karmak iin yararlanlabilir. Retorik insan, hem kendi kendine hem de bakalarna ylmadan kar koymaya, srf, iyi ve gzel uruna, hem de acy hi hesaba katmadan, hekimin kesip dikmesine ve dalamasna katlanr gibi, gz kapal ve cesurca kendini ortaya koymaya zorlar. Eer ilenen suun cezas dayaksa, sulu dvlr; hapse atlmaksa sulu zincire vurulup hapse atlr; para cezas ise, detilir; srgnse, srlr; lmse, ldrlr. Kendine ve yaknlarna kar ilk tanklk edecek yine insann kendisi olmal ve retorii sularn itiraf ederek, ktlklerin en by olan hakszlktan kurtulmak iin kullanmaldr. Bu sylediklerimi kabul ediyor musun, yoksa etmiyor musun, Polos? POLOS - Dorusu, bu sylediklerin bana tuhaf geliyor Sokrates; ama belki de, az nce sylediklerimizin bir sonucudur. SOKRATES - yleyse, ya ilk sylediklerimizi geri almak ya da bu sonular kabul etmek gerekir. POLOS - Evet, yle. SOKRATES - imdi bir de tersini ele alalm. Diyelim ki bir insan dmanna ya da baka birine ktlk yapacak (yeter ki dmandan bir ktlk gelmesin, nk byle bir durumda insann tetikte olmas gerekir). O zaman, o insann cezalanmamas ve yarg nne kmamas iin byk aba harcanp gerek sze gerekse eyleme bavurulmaldr; eer yarg nne karsa, kurtulmas ve ceza yememesi iin yle aba sarf etmeli ki, ok altn almsa geri vermesin, ve bunu kendisi ve dostlar iin saklayarak, hakszca ve ahlakszca harcasn; iledii sularla lm hak ettiyse, lmden kurtulsun ve eer olanaklysa asla lmesin. Ya ktlklerinde lmsz olsun, ya da en azndan bu ktlk dolu haliyle olabildiince ok yaasn. te, bence bu amalar gerekletirmede yararlanlr retorikten Polos; nk hakszlk yapamayacak bir kimseye byk bir yarar dokunacan hi sanmyorum retoriin. Herhangi bir yarar olsa bile, daha nce ileri srdmz kantlardan da anlalaca gibi, bu yarar yine de hibir ey salamaz. KALLKLES - Syle bana Khairephon, Sokrates ciddi mi konuuyor, yoksa aka m ediyor? KHAREPHON - yle sanyorum ki, ok ciddi konuuyor, Kallikles; ama en iyisi bunu kendisine sormak. KALLKLES - Tanrlar hakk iin, ben de yle olmasn diliyorum. Syle bana Sokrates, senin u anda ciddi konutuuna m inanalm, yoksa aka ettiine mi? nk, ciddiysen ve gerei sylyorsan, bu, toplumsal yaammz altst etmen anlamna gelir ve yle grnyor ki, bizlerin de gerekenin tam tersini yapmas demektir. SOKRATES - Bak Kallikles, insanlar ayn tutkulara sahip olmayp da, herkesin kendine zg bir tutkusu bulunsayd, birinin tekine kendi duyduunu anlatmas kolay olmazd. Byle konumamn nedeni, u anda bizim, yani senin ve benim ayn durumda olduumuzu ve yine her ikimizin de iki eyi, benim Kleinias'n olu Alkibiades'i ve felsefeyi, senin ise Atina Demos'unu Li^l ve Pyrilampos'un olu Demos'u sevdiini fark etmemdendir. Oysa, gzel konumana karn, sevdiin ne derse desin ve nasl dnrse dnsn, sen tersini iddia edemiyor ve bir dnceden tekine geip duruyorsun. Toplantlarda, bir gr ortaya koyduunda, Atina Demos'u bu gre kar karsa, sen de hemen bu gr savunmaktan vazgeiyor ve szlerini onun isteklerine gre ayarlyorsun; Pyrilampos'un yakkl olu Demos iin de aynn yapyorsun. Bu da senin, sevdiinin isteklerine ve szlerine kar koyamadn gsterir. Yine, eer, biri, her konumanda onlarn houna gidecek eyler sylediini grp de arsa ve bu szlerini ok sama bulsa, sen ona, sevdiklerin szlerini deitirmedike, doruyu konumak bile istesen, onlar gibi konumaktan geri kalmayacan sylersin.

Benden de ayn yant alacan dn ve sylediklerimi iitince armayp sevdiklerimden biri olan felsefenin bu tr konumasn engelle. u anda, benden iittiklerin aslnda onun szleridir ve o, benim br sevdiklerimden daha az deikendir; nk Kleinias'n olu bir yle, bir byle konuur, ama felsefe her zaman ayn szleri savunur. Seni artan szleri hep o sylemitir, ve onun konumalarna bizzat sen de katldn. Yineliyorum, sen benim deil onun szlerini rteceksin. Ona, hakszlk yapmann ve hakszlk yaptktan sonra da ceza ekmeden yaamann, ktlklerin sonuncusu olmadn kantla. Yoksa, Msrllarn tanrs stne sana yemin ederim ki, Kallikles kendi syledikleriyle elikiye decek ve srekli bir eliki iinde yaayacak. Oysa ben, sevgili dostum, kendi kendimle uyuamayp elikiye dmektense, akordu bozuk kt bir lir almay, ahenksiz bir koroyu ynetmeyi ve hatta insanlarn birouyla fikir asndan elimeyi yelerim. KALLKLES - Bana yle geliyor ki, gerek bir halk hatibi gibi sylevlerinden kvan duyuyor ve Polos da sulad Gorgias gibi senin karnda gsz kald iin byle konuuyorsun, Sokrates. Polos'un dediine gre, sen, Gorgias'a, retorik renmek isteyen biri, doruluun ne olduunu bilmeden senin okuluna gelirse, ona retorik sanatn retir misin diye sorduunda, o, hayr demeye utandndan ve beklenilenden baka trl bir yant alnca gcenen insanlarn nyarglarna kar koymak istemediinden, retebileceini syledi. Bu itirafla, Gorgias'n, szleriyle bir eliki iinde olduu ortaya kt; senin de aradn buydu zaten. te bunun zerine, Polos seninle alay etti ve yle sanyorum ki, byle yapmakta haklyd. Ama, gryorsun ki, Polos da aynen Gorgias'n durumuna dt. Ben onun, hakszlk etmenin hakszla uramaktan daha irkin olduunu kabul etmesini doru bulmuyorum. Sen, bunu frsat bilerek gsterdiin kantlarla, onu susturdun; nk o kendi dncesini sylemeye cesaret edememiti. Aslna baklrsa, gerei aramak bahanesiyle, doaya gre deil de, yasalara gre gzel olan stne konuup sradan bir hatip gibi davranan sensin. Oysa, ounlukla, doa ve yasalar birbirine karttr. Bu nedenle, insan utanp dndn sylemekten ekinirse, szleri birbirini tutmaz olur. Sen de, bu srr fark edip ortaya kardndan, tartma srasnda tuzak kurmaya alyorsun. Biri, sana yasalara dayanarak konusa, sen doaya dayanarak sorular yadrrsn, doadaki dzenden sz etse, sen yasalardaki dzen hakknda soru sorarsn. Szgelimi, imdi, yaplan ve uranlan hakszlk konusunda da ayn tutum iindesin. Polos, yasalara gre en irkin olan eyden sz ederken, sen, tartmay doaya bavurarak srdryorsun. nk doaya gre en kt olan ayn zamanda en irkindir de; aynen hakszla uramak gibi. Ama yasalara greyse, en kt ve en irkin olan ktlk yapmaktr. Hakszla uramak da, bir insana deil, yaamaktansa lmeyi yeleyen ve kendini de sevdiklerini de bu hakszla kar koruyamayacak durumda olan bir kleye uygundur. Ama bana gre, yasalar gsz insanlar iin ve onlarn byk bir blm tarafndan yaplmtr. Bu nedenle de, yasalar kendi karlarn dnerek yaparlar, ve yine kendi karlarn dnerek bu yasalar ya verler ya da alaya alrlar. En gl olanlar, kendilerine stnlk salayabilecek olanlar korkutmak ve bu stnl elde etmelerini engellemek iin, kendi payna denden daha ounu elde etmeye almann ayp ve hakszca bir ey olduunu ve de bakalarndan daha fazlasna sahip olmak istemenin tam anlamyla bir hakszlk sayldn sylerler. Ama, kendilerine gelince, daha stn alanlarla eit deerde olmaktan baka bir ey arzulamazlar sanrm. te bu nedenle, yasa dzenine gre, herkesten daha fazlasna sahip olma tutkusu doru deildir ve irkindir; hakszlk denilen de budur. Ama gryorum ki, doann kendisi bile en mkemmelin en fenadan, en glnn de en zayftan daha stn olmasnn doru olduunu sylyor ve bunun yalnzca hayvanlarn dnyasnda deil, insanlarn dnyasnda da byle olduunu ynla rnekle kantlyor ve btn ehirlerde, btn rklarda, en glnn zayfa hkmetmesinin, stelik ondan daha stn olmasnn kabul edildiini gsteriyor. Gerekten de, Kserkses Yunanistan'da, babas da Skythia'da hangi hak adna savap durdular? Bu konuda sana saysz rnek verebilirim. Ama bu insanlar yle sanyorum ki, doru yolu izlemek iin, insanlarn koyduu yasalar deil de, doruluun doasna gre, ve Zeus hakk iin, doa yasasna gre hareket ettiler. Aramzdaki en mkemmel ve en glleri, aynen aslan yavrular gibi kk yata alp, byclk ve gzbaclkla yetitirir ve onlara eitlie sayg gstermenin gerektiini, gzelin de dorunun da

bu olduunu retiriz. Ama, btn bu balar sarsp koparacak ve bylece onlardan kurtulacak gte bir insan karsa ortaya, eminim ki, yazlarmz, gzbaclmz, bylerimizi ve de doaya uymayan btn yasalar ineyerek bakaldrr, ve klemiz iken efendimiz oluverir; ite o zaman da doa doruluunun tm gcyle parladn grrz. yle sanyorum ki, benim btn bu sylediklerimi Pindaros u lirik iirinde aka ortaya koyuyor: "Yasa, dnyann, lmllerin ve lmszlerin kraliesi".^^ "Bu yasa", diye ekler, "en iddetli hareketleri bile dorulayp, o gl eliyle her eyi ynetir. Bunu Herakles'in yapt ilerden anlyorum, nk onlar satn almad halde..." iiri ezbere bilmiyorum ama, sylemek istedii aa yukar bu ite. Buradan karlabilecek anlam ise u: Geryones'in kzlerini satn almad ve bu kzler kendisine verilmedii halde, Herakles doaya gre hakl olduunu sanarak ve zayflarla kklerin kz ve mallarnn en mkemmel ve en gl insanlara ait olduunu dnerek, bu kzleri alp gtrmtr. te gerek budur. Felsefeyi bir yana brakp daha nemli ilerle urasan sen de bu gerei grebilirsin. Felsefeyle genlikte uramak gzel eydir, Sokrates; ama, stnde gerektiinden fazla durulursa, insan iin ykm olur. nk, insan ne kadar iyi niteliklerle bezenmi olursa olsun, eer ileri yalara dek felsefeyle urarsa, sekin ve saygdeer bir insan olmak iin renilmesi gerekli eylerden habersiz kalr. Gerekten de o zaman, devletin yasalarndan hibir ey anlamaz ve gerek zel gerekse kamu ilikilerinde nasl konuacan bilemez; zevk ve tutkular stne, ksaca insanlarn karakterleri stne, hibir deneyimi olamaz. Nitekim, zel bir ile ya da bir kamu iiyle grevlendirilecek olsa, siyaset adamlar sizlerin konuma ve tartmalarnza katldnda nasl gln bir duruma dyorsa, o da ayn biimde herkese alay ve glme konusu olur. Euripides'in de dedii gibi: "Herkesin parlad ve kendini adad sanat, kendi kendini at ve gnn byk blmn onun iin harcad sanattr"^-. Ne var ki, pek anlayp kvramad bir ey olursa, insan ondan saknr ve onu eletirir; oysa tekini, byk bir saygyla ver ve byle yapmakla da kendini vyor sanr. Ama, bana kalrsa, en iyisi her ikisini de renmektir. Eitilecek kadar felsefe renmek gzel bir eydir ve gen biri iin felsefe yapmak ayp deildir; ama, yallnda da felsefeyle uraan insan gln olur; bu gibileri de, bana dili dolaan ve ocukluk eden kimseleri anmsatr Sokrates. Kekeleyip duran ve oynayan bir ocua rastladm zaman, bunlar o yataki bir ocua yak ve ona zgr adam havas verdii iin houma gider ve beni elendirir. Oysa, ak seik konuan bir ocuk grrsem, bu nitelik beni artr, iittiim szler kulam trmalar ve baya grnr. Ama, buna karlk, dili dmlenen ve oynayp duran kimse, yan ban alm biriyse, bu hali ok gln olduu gibi, kendisine hi yakmaz ve krbalanmay da hak etmi olur. Felsefeyle uraanlar da bende ayn duyguyu uyandrr. Bir gencin felsefeyle uramasn sever, yerinde bulurum; bu bana, onun zgr bir adam olduunu gsterir. Tersine, felsefeyle ilgilenmeyen de, bence, gzel ve yce bir i yapabileceine inanmayan basit bir adamdr. Ama yal bir adamn, hl felsefeyle uramas ve bundan vazgememesi bence kamlanmay hak ettiini gsterir Sokrates. Az nce sylediim gibi, bir insan ne kadar yetenekli olursa olsun, bu gibi durumda, airin de d e d i i 1 ^ gibi, herkesin parlayp sivrildii ehrin merkezinden ve toplantlardan kaarak kendini adam olmamaya, btn mrn bir kede -drt genle, azndan hibir zgr, byk ve yce sz kmadan, fsldaarak geirmeye mahkm eder. Bana gelince, Sokrates, sana kar ok iyi duygularm var. u anda yle sanyorum ki, az nce belirttiim Euripides'in oyunundaki Zethos'un Amphion iin besledii duygular uyanyor iimde sana kar. Ben de, sana, Zethos'un kardeine verdii tlere benzer tler vermek ve senin asl ilgilenmen gereken eyi bir yana brakp "ok cmert gnln ocuksu bir tavrla deitirdiini ve

doruluk stne olan tartmalarda doru bir sz sylemediini, gerek gibi grnen ve ikna edici eylerle ilgilenmediini ve merte bir t vermediini" sylemek istiyorum. Ama yine de, sevgili Sokrates, bana kzma: Sana olan dostluumdur bana btn bunlar syleten. Senin ve senin gibi felsefe incelemelerini bu denli ilerleten kimselerin, iinde bulunduu u durumda grnmesi seni utandrmyor mu? u anda, seni ya da senin gibi olanlardan birini tutuklasalar ve ilemediiniz bir sula sulayarak hapse gtrseler, ok iyi bilirsin ki, arr, aklnz yitirir ve ne syleyeceinizi bilmeden, aznz ak kalrsnz; mahkemeye karldnzda da, sizi sulayan kimse ne kadar adi ve hor grlecek biri olursa olsun, eer isterse sizi pekl lme mahkm ettirebilir. Oysa, syler misin bana Sokrates, "ok yetenekli bir insan kt bir duruma srkleyen", kendi kendini ya da herhangi baka birini koruyamayacak ve en byk tehlikelerden kurtaramayacak bir duruma getiren, dmanlar tarafndan yoksul braklmasna ve kendi lkesinde erefinle yaayamamasna neden olan bir sanatn, ne gibi bir deeri vardr ki? Sylemesi biraz kaba kaacak ama, byle bir adamn surana amar indirmeye hakkmz vardr. nan bana, benim iyi dostum, inan da gereksiz laflar bir yana brak ve Musalarn sevdii ilerle ura, ve bilge bir adam olmaya al; ister bunaklk densin, ister aptallk, "u seni bombo bir evde oturmaya zorlayan kibarlklar bakalarna brak da, vr zvr eyler stnde tartma yapanlar deil, varlkl, saygdeer ve bin trl stnl olanlar rnek al kendine." SOKRATES - Eer ruhum altndan yaplm olsayd, Kallikles, altnn deerini snadklar talardan birini, hem de en iyisini bulmak houma gitmez miydi sanyorsun? Bu tala ruhumu snayp onun gerekten de iyi yetitirildiini grmek, beni iyi durumda olduuma ve yeniden snanmann gerekli olmadna inandrmaz myd? KALLKLES - Bu soruyla nereye varmak istiyorsun, Sokrates? SOKRATES - Syleyeyim: Sana rastladm iin ne kadar talihli olduumu dnyorum. KALLKLES - Nasl yani? SOKRATES - Eer ruhumun dnceleri stne benimle ayn fikirde olursan, onlarn mutlak doruluklarndan kesin olarak emin olacam. Gerekten anladm ki, bir ruhun iyi ya da kt olarak yaadn inceleyebilmek iin, u sende bulunan nitelie sahip olmak gerekir: Bilgi, iyilik gzetme ve ak yreklilik. ou kez, yle insanlara rastlyorum ki, senin gibi bilgili olmadklarndan beni bir trl anlayamyorlar; kimileri de bilgili olduklar halde senin gsterdiin ilgiyi bana gsteremediklerinden gerei sylemek istemiyorlar. u Gorgias ve Polos adl iki yabancya gelince, her ikisi de bilgilidir, her ikisi de bana dosta davranr ama tam anlamyla bir ak yreklilik gsteremedikleri gibi ok da ekingendirler. Hem bu ekingenlii ylesine ileri gtryorlar ki, en nemli konular stne konuurken bile, bunca dinleyicinin karsnda, sahte bir utangalk gstererek birbirlerinin sylediklerinin tersini syleyiveriyorlar. Sen ise, tersine, bakalarnda olmayan btn bu niteliklere sahipsin: Birok Atinalnn da dorulayaca gibi gl bir renim grmsn ve benim iyiliimi istersin. Btn bunlar nereden mi anladm? Syleyeyim. Siz drdnzn, yani sen, Aphidna'l Tisander, Andration'un olu Andron ve Kolargos'lu Nausikydos'un, felsefe yapmak iin bir araya geldiinizi biliyorum. Bir gn, bu almay nereye kadar ilerletmek gerektii konusunda tartrken iitmitim sizi. Bu konuda ok fazla derine inmenin gereksiz olduunu ve insann gereinden fazla bilgili olunca da farkna varmadan bozulabileceini sylyordunuz birbirinize. En yakn dostlarna verdiin tlerin aynn bana da verdiini grnce, bunu, bana kar duyduun yaknln bir kant olarak kabul ettim. Tam bir ak yreklilikle ve sahte bir ekingenlik gstermeden konuabileceini az nceki szlerinle de kantladn. Demek ki, imdi u noktay aka aydnlatm olduk: Tartma srasnda benimle olduun noktalar stnde yeterince durduumuzu kabul edip, yeniden ayn konular tartmaya girimeyeceiz; nk, benim sylediklerimi kabul etmen, bilgisiz ve ar ekingen oluundan ileri gelmemektedir, ayrca srf beni aldatmak iin bana hemfikir hakknda derecede dn de

vermiyorsun. nk, ne de olsa benim dostum saylrsn; hem bunu kendi aznla sylyorsun. Demek ki, aramzda varacamz bir anlama, tam bir geree ulatmzn kant olacaktr. Oysa, Kallikles, btn tartma konularnn en gzeli u senin bana eletiri olarak ynelttiin ve insann ne olmas gerektiinin, daha dorusu, ister yallkta ister genlikte olsun, hangi alanda ne dereceye kadar almas gerektiinin aratrlmasdr. Bana gelince, eer davranmda bir yanllk yaparsam, emin ol ki, bu isteyerek deil, bilgisizlikten yaplmtr. Bu nedenle, aynen balangtaki gibi bana her an kendi dnceni syle; hangi sanat semem gerektiini, bu alanda nasl baarya eriebileceimi aka belirt ve szlerini dinleyip kabul ettiim halde onlara uymadm grrsen, bana aynen bir kalle gzyle bak ve o zaman hibir ie yaramayan bana bir tek t bile verme. Ama konuyu yeni batan bir kez daha ele alalm: Pindaros ve sen doaya gre doruluktan ne anlyorsunuz? En glnn, en zayfn mallarna el koymasn m, en iyinin daha az iyilere hkmetmesini mi, ya da en deerlinin daha az deerliden ok daha fazlasna sahip olmasn m? Doruluk stne baka bir dncen var m, yoksa ben mi tam olarak anmsamyorum? KALLKLES - Evet, az nce de ayn eyi syledim, imdi de ayn eyi sylyorum. SOKRATES - Ama, en iyi adam ile en gl dediin adam ayn mdr? Az nce ne demek istediini pek iyi anlayamamtm. En iyi dediklerin en gl olanlar mdr? Ayrca, en zayflarn da en gl olanlara boyun emesi mi gerekir? Byk devletlerin kk devletleri doann verdii hakla alt ettiklerini sylerken, yle sanyorum ki onlarn daha kudretli ve daha gl olduklarn belirtmek istedin. Bu da en kudretlinin, en glnn ve en iyinin ayn ey olduklarn ortaya karr. Peki en kk ve en zayf olan insan, hi en iyi olabilir mi ve de en kt olan insan hi en gl olabilir mi? Ya da en iyinin ve de en glnn tanm ayn mdr? Benim senden kesin bir biimde aklaman istediim ite bu: En kudretli, en iyi ve en gl ayn ey midir, yoksa ayr eyler midir? KALLKLES - Sana aka syleyeyim ki, her de ayn eydir. SOKRATES - Doa dzenine gre, az nce senin de belirttiin gibi, ounlukta olanlar yasalar bireye kar yaptklar iin tek bana olan insana oranla daha gl deiller midir? KALLKLES - Kukusuz. SOKRATES - yleyse ounlukta olanlarn buyruklar en kudretli olanlarn buyruklardr deil mi? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Ayn zamanda da bu buyruklar en iyilerin buyruklardr; nk sylediine gre en kudrei olanlar en iyi olanlardr. KALLKLES - Evet. SOKRATES - Demek ki onlarn buyruklar en kudretli olanlarn buyruklar olduu iin, doaya gre de en gzel buyruklardr. KALLKLES - Evet. SOKRATES - Oysa, az nce de sylediin gibi, ounlukta olanlar doruluun eitlikte olduunu ve hakszlk yapmann hakszla uramaktan daha irkin sayldn dnmezler mi? Sylediim gerek deil mi? Sen de u anda sahte ekingenlikten uzak tut kendini. ounluk, bakalarndan ok deil de, onlar kadar varlkl olmay doru, hakszlk yapmay da hakszla uramaktan daha irkin sayar deil mi? Bana yant vermekten ekinme, Kallikles; nk sen de benim gibi dnyorsan eer, doru ile yanl birbirinden ayrt etmeyi bilen baka bir kimsenin de benimle ayn dncede olduunu grmekle fikrimi daha da salamlatrm olacam. KALLKLES - Evet, ounluk byle dnr ite.

SOKRATES - Demek ki hakszlk yapmann hakszla uramaktan daha irkin olmas ve doruluun eitlikte olmas, yalnzca yasa gereince deil, doa gereincedir de. Ancak, az nce, yasa ile doann birbiriyle elitiini ve benim bunu bildiim halde doaya gre konuanlar yasaya, yasaya gre konuanlar da doaya ynelttiimi, hem de kt niyetle ynelttiimi sylemekle, hi de gerei konumam ve beni haksz yere sulam oluyorsun. KALLKLES - Anlalan, bu adam sama sapan konumaktan ylmayacak. Syle bana, Sokrates, bu yata, birtakm szck oyunlar yapmaktan, birinin dili srerse bunu frsat bilip alay etmekten utanmyor musun? En kudretliler demekle en iyilerden baka bir ey mi demek istediimi sanyorsun? En kudretli ve en iyi olann bence, ayn ey olduklarn sylemedim mi, sana? Beden gcnden baka hibir eyi olmayan ynla kle ve ne idii belirsiz bir sr adamn bir araya gelip syledikleri u ya da bu sz, yasa diye kabul edeceimi mi sanyorsun? SOKRATES - yle olsun pek bilgili Kallikles. Demek sylemek istediin buydu. KALLKLES - Evet tamamyla buydu. SOKRATES - Evet sevgili dostum, en kudretli szcn bu anlamda ele aldn ok nceden beri tahmin ediyordum; bu konudaki dnceni daha ak bir biimde renebilmek iin de ayn soruyu sana yeniden sordum. nk, sen de iki kiinin bir tek kiiden daha iyi olduuna, klelerinin de senden daha iyi olduklarna inanmyorsun aka; buna neden olarak da onlarn senden daha gl olduklarn ileri sryorsun. yleyse, konuyu batan alarak syle bakalm bana: Mademki en iyiler en gller deildir, o zaman en iyiler kimlerdir. Yalnz benimle sert konuma ki, szlerini dinlemeden kap gitmeyeyim, sevgili Kallikles. KALLKLES - Alay m ediyorsun benimle Sokrates? SOKRATES- Az nce, benimle alay ederken szn ettiin Zethos adna yemin ederim ki, alay etmiyorum Kallikles. Hadi bana en iyiler dediin insanlarn kimler olduklarn syle. KALLKLES - Daha deerli olanlar. SOKRATES - Birtakm szcklerle yetinip, hibir ey anlatamadn gryor musun sen de? Syler misin bana, en iyilerden ve en kudretlilerden, en bilgeleri mi yoksa bakalarn m anlyorsun? KALLKLES - Evet, Zeus hakk iin yemin ederim ki en bilgeleri anlyorum. SOKRATES - yleyse sana gre bir tek bilge adam, binlerce aklsz insandan daha iyidir. Emir vermek ona, emre itaat etmek de bakalarna der. Emir veren kimsenin ise, emir alanlardan daha varlkt olmas gerekir. Bir tek kiinin binlerce kiiden daha kudretli olduunu sylediinde -szck oyunu yapmyorum- bunu demek istiyordun herhalde. KALLKLES - Evet, bunu demek istiyordum. Bence en iyi ve en bilge olann deersizlerin bana gemesi ve onlardan daha byk paya sahip olmas doaya uygundur. SOKRATES - Dur biraz! u syleyeceime ne diyeceksin bakalm? Aynen imdi olduu gibi, birok kii belli bir yerde toplanmz ve hepimize yetecek kadar ok yiyecek ve ieceimiz var; topluluumuzda kimileri gl, kimileri de gsz olmak zere her eit insan bulunmakta ve yine aramzdan biri kimilerinden daha gl, kimilerinden de daha gsz olmasna karn, hekim olduu iin, tekilerine gre, salk ilerinden daha iyi anlamaktadr. te bu hekim bizlerden daha bilgili olduu iin hepimizden daha iyi ve daha kudretli saylmaz m bu koullar altnda? KALLKLES - Saylr elbette. SOKRATES - Eer durum byleyse, o en iyi olduu iin yiyecek ve ieceklerin en byk payna m sahip kmaldr? Baa getii iin btn erzakn pay edilmesi ona dmez mi aslnda? Bu yiyecek ve ieceklerden beslenmek iin yararlanrken, kimileri kendisinden daha byk, kimileriyse daha kk pay aldklar halde, o srf tedirgin edilmemek iin bakalarndan daha ok

almamaya dikkat etmemeli midir? Bir rastlant sonucu eer hepsinin en zayfysa, en iyi olduu halde, herkesten daha kk bir pay almaldr, deil mi, aziz dostum? KALLKLES - Bana yiyecek, iecek, hekimler ve daha bir sr sama sapan eylerden sz ediyorsun. Oysa benim sana szn ettiim eyler bunlar deil. SOKRATES - Ne olursa olsun en iyi dediin en bilge olan deil midir? Evet mi, hayr m? KALLKLES - Evet. SOKRATES - En iyi olan da herkesten daha byk paya sahip olmaldr demiyor musun? KALLKLES - Evet ama, yiyecek ve iecek konusunda deil. SOKRATES - Anladm. Sen belki de giyecek konusunda demek istiyorsun. Dokuma sanatnda en usta olan en byk harmaniyeyi mi giymeli, ehirde en deiik ve en gzel giysilerle o mu dolamal? KALLKLES - Hangi elbiselerden sz edip duruyorsun? SOKRATES - Ayakkablara gelince, burada da en byk pay bu iin ustasna, bu iten en iyi anlayana der. Kimbilir, belki de kundurac, herkesten daha ok ayakkabya sahip olmal ve belki de en byk ayakkablar o giymeli. KALLKLES - Ne ayakkablar be kardeim, neler samalayp duruyorsun? SOKRATES - Szn etmek istediin btn bu saydklarm deilse, belki de topra ilemeyi bilen bir iftidir: Kimbilir belki de o herkesten daha ok tohum alabilmeli ve topran olabildiince ok ekmelidir. KALLKLES - Nasl oluyor da, hep ayn eyleri yineleyip duruyorsun byle Sokrates? SOKRATES - Yalnzca ayn eyleri deil Kallikles, ayn zamanda da ayn konular. KALLKLES - Tanrlar hakk iin, tarttmz konu sanki kunduraclar, rpclar, alar ve hekimlermi gibi hep bunlardan konuup duruyorsun. SOKRATES - Sen, yani sonunda bana en kudretli ile en bilgenin, neleri teki insanlardan ok daha fazla almaya hakk olduunu sylemeyecek misin? Ne benim ileri srdklerimi dinlemek istiyorsun ne de kendiliinden konuuyorsun. KALLKLES - Gryorsun ki konuuyorum. Hem de, deminden beri. Ne var ki, en kudretliler derken kunduraclar ve alar deil, devlet ilerini gerektii gibi ynetebilecek olan hem zeki hem de cesur insanlar dnyorum; nk, bunlar, dndklerini gerekletirebilen ve ruh zayfl yznden korkaklk gstermeyen kimselerdir. SOKRATES - Senin bana ynelttiin eletiriler ile benim sana ynelttiklerimin ne kadar ayr eyler olduklarn fark ediyorsundur herhalde, deerli Kallikles. Sen, benim srekli olarak ayn eyleri sylediimi ileri sryor ve beni bundan dolay suluyorsun; ben de tersine, seni ayn konular stne hibir zaman ayn eyleri sylememekle suluyor, en iyi ve en kudretli olarak en glleri, sonra da en bilgeleri gsterdiini sylyorum. imdi de baka bir tanmlama yapp ancak cesur insanlarn en kudretli ve en iyi insanlar olduunu sylyorsun. Ksaca belirtir misin artk, sence kimlere ve de nelere gre insan en iyi ve en kudretli olabilir? KALLKLES - Demin syledim ya: Bence, en iyi ve en kudretli insanlar, kamu ilerinden anlayan ve cesur olan insanlardr; devlet ynetmek onlarn iidir ve aynen ynetenlerin ynetilenlerden daha varlkl olduklar gibi, onlarn da tekilerden daha ok varlkl olmalar gerekir. SOKRATES - Peki, onlar kendilerine gre yneten mi yoksa ynetilen midir? KALLKLES - Ne demek istiyorsun?

SOKRATES - Herkes kendi kendini ynetir demek istiyorum. Yoksa kendi kendini ynetmek gereksizdir de, yalnzca bakalarn ynetmek mi yeterlidir? KALLKLES - Kendi kendini ynetmekten ne anlyorsun? SOKRATES - Karmak bir eyi deil. Herkesin anlad gibi, lml ve kendi kendinin efendisi olmay; zevklerine ve tutkularna hkmedebilmeyi anlyorum. KALLKLES - ok hosun! Ilml dediklerin budalalardr. SOKRATES - Nasl olur; budalalardan sz etmediimi herkes, pekl anlayabilir. KALLKLES - Bence, kesinlikle onlardan sz ediyorsun, Sokrates. nsan herhangi birinin klesiyse nasl mutlu olabilir ki? Sana, doaya gre gzel ve dorunun ne olduunu aka syleyeyim: yi yaamak iin tutkular bastrmamak, tersine onlarn olabildiince gelimesini salamak; en gl olduklar anda onlar cesaret ve zeka yoluyla honut klmak; ve her trl isteklerini yerine getirmek. Ama bu, yle sanyorum ki, herkesin stesinden gelecei bir i deil. Bundan dolay da, tutkularnn isteini yerine getiremeyenler, bu konuda becerikli olanlar, srf utanlarn ve gszlklerini rtbas etmek iin sularlar. Bu tr insanlar arln irkin bir ey olduunu syleyerek doann daha zengin niteliklerle yaratt kimseleri kul kle etmek isterler ve kendi tutkularn honut edebilecek bir biimde dindiremedikleri iin de, kendi korkaklklar yznden lmll ve doruluu verler. nk, kraln olu olarak dnyaya gelme ansna sahip olan ya da doal olarak kendinde bir komutanlk, bir zorbalk, bir hkmdarlk elde edebilecek gc bulan kimse iin lmllktan daha utan verici, daha kt bir ey var mdr? Hi kimse tarafndan engellenmeden yaamn btn iyiliklerinden yararlanabilecekken, halkn yasalarna, szlerine ve alaylarna boyun emek durumuna decektir. Ve kendi lkesinin hakimi olan bu adam, dostlarna dmanlarndan daha fazla bir ey veremedikten sonra, doruluun ve lmlln u szde gzellii onu nasl olur da mutsuz klmaz ki? Aradn sylediin gerek, ite u Sokrates: Bolluk iinde yaama, lszlk ve zgrlk glyse, erdemi ve mutluluu oluturur; geri kalan btn bu gzel dnceler, doaya aykr olan bu uzlamalar samadr ve birer hitir. SOKRATES - Konumandaki ak yreklilik, gzel bir yiitliin belirtisi, Kallikles. Bakalarnn dnp de syleyemedii eyleri sen aka syleyiverdin. Hibir zaman uzlama yoluna gitme ki, biz de nasl yaamann gerektii konusunda aka bir fikre sahip olalm. Hem syler misin bana: nsan, nasl olmak gerekiyorsa yle olmak iin tutkularn engellememeli, tersine bu tutkular olabildiince gelitirip btn isteklerini yerine getirmelidir, deil mi? Erdemin de bundan ibaret olduunu ileri sryorsun herhalde? KALLKLES - Evet, benim de sylemek istediim bu. SOKRATES - yleyse hibir gereksinmesi olmayann mutlu olduunu sylemek yanltr. KALLKLES - Evet, nk bu hesaba gre talar ile llerin ok mutlu olmalar gerekir. SOKRATES - Bununla birlikte, senin anlattn gibi olsa bile, yaam yine de ok tuhaftr. Kendi kendime Euripides'in' l9 ' u dizelerde gerei syleyip sylemediini sorarm: "Kim bilir belki de yaamak lmektir lmek de yaamak." Belki aslnda birer lyz bizler de. Bir gn, bilgili bir a d a m d a n 1 ^ iittiim gibi, yaammz bir lm, bedenimiz bir mezardr ve ruhumuzda tutkularn bulunduu yer, yaradl gerei, duygudan duyguya geiverir, bir utan br uca atlayverir. Sicilyal ya da t a l y a l ^ zeki bir efsane yazar, szckler stnde oynayarak ruhun bu yerine, uysall ve safl yznden f der; aklszlara da ilenmemiler adn verir. Tutkularn bulunduu ruhun o lsz ve hibir ey tutamayan yerini de agzl oluu nedeniyle, delik bir fya benzetir. Senin dncenin tersine,

bu adam, Hades'te -grnmezi byle adlandrr- oturanlar arasnda en mutsuzlarn bu ilenmemiler olduunu ve delik flara yine delik eleklerle su tadklarn gsteriyor Kallikles. Bunlar bana anlatann szlerine baklrsa, bu adam elek szcnden ruhu anlamakta, aklszlarn ruhunu da bir elee benzetmektedir; nk, bu ruh bir elek gibi delik deiktir; nk bu ruh hi sadk deildir ve unutkandr, her ey akp gider ondan. Bu alegori, olduka tuhaf ama, sana anlatmak istediim eyi de ok iyi belirtiyor; nk, amacm, dnceni deitirip seni, dzenli ve her gnn kendisine getirdiiyle yetinmeyi bilip de fazlasn arzulamayan bir yaamn agzl ve hrsl bir yaamdan daha stn olduuna ikna etmektir. Bilmem dnceni deitirip seni, ll insanlarn nefsini tutmayanlardan, lszlerden daha mutlu olduuna inandrabildim mi? Yoksa, ayn trden daha yzlerce rnek gstersem bile fikrini deitirmeyecek misin? KALLKLES - Bu son sylediin daha doru Sokrates. SOKRATES - yleyse sana yine ayn okulun 1221 ileri srd baka bir benzetmeyi syleyeyim. Dn bakalm, ll ve lsz olan bu iki yaamdan her birini birok fs olan iki adamla karlarabilir misin? Diyelim ki, bir adamn flar ok salam ve bu flardan biri arapla, br balla, bir ncs stle, tekileri de ender grlen, pahal ve ancak bin bir glkle elde edilen ikilerle dolu olsun; flar bir kere doldu mu, bu adamn onlara koyacak hibir eyi kalmaz; bu bakmdan da, hibir kaygs olmaz ve ii rahat eder. teki adam da, diyelim ki, szn ettiimiz ilk adam gibi, g de olsa iki bulabilmektedir; ancak, flar delik ve atlak olduu iin, ok byk skntlara katlanarak onlar gece gndz hi durmadan doldurmak zorunda kalr. Eer bu iki adamn durumuna iki eit yaamn denk dtn kabul ediyorsan, lsz adamn yaam, llnnkinden daha mutludur diyebilir misin? Verdiin alegori rneiyle seni, ll yaamn lszden daha iyi olduuna inandrabildim mi, yoksa inandramadm m? KALLKLES - nandramadn Sokrates. Flar dolu adamn hibir zevki yoktur artk. Benim de az nce ta gibi yaamak deyiim, flarn doldurduktan sonra ne zevki ne de znts kalan bu adam anlatmak iindi. Yaamn tadn veren ise, onu elden geldiince doldurmaktr. SOKRATES - Ama eer ok doldurulursa, o kadar ok akmas, bunun iin de byk delikler olmas gerekmez mi? KALLKLES - Gerekir elbette. SOKRATES - yleyse, senin vdn bir lnn ve bir tan yaam deil, bir yamurkuunun J^l yaamdr. Syler misin bana: Sen, insan ackmal, acknca da yemeli mi demek istiyorsun? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ve de insan susamal, susaynca da imeli deil mi? KALLKLES - Evet, hem de btn isteklere sahip olup onlar tatmin edebilmeli ve mutlu yaayabilmek iin bu isteklerde bir zevk bulmal. SOKRATES - ok gzel, deerli Kallikles. Szlerini baladn gibi srdr ve sahte ekingenlikten sakn. te yandan, ayn eyden ben de uzak durmalym. Ama her eyden nce, sen bana syler misin: nsan uyuza yakalanp da kanmak isteyince, btn mrn istedii gibi kanmakla geirirse, mutlu mu yaam saylr? KALLKLES - Samalyorsun Sokrates; herkes seni gerek bir halk hatibi sanacak. SOKRATES - Polos ve Gorgias' da byle artp rkttm, Kallikles; ama, senin de arp rkmende hibir saknca yok; nk sen olduka cesursun. Yalnz yant ver.

KALLKLES - yleyse, insan kanarak, ho bir biimde yaayabilir, diyorum. SOKRATES - Ho bir biimde yaanyorsa, mutlu yaanyor demektir. KALLKLES - Elbette. SOKRATES - nsann yalnzca bandaki kantlar m hotur, yoksa sorularm daha da ileriye gtreyim mi? Bu zevkle ilgili olarak sana baka sorular sorulsa, ne yant vereceini dn, Kallikles. En belirgin rnei vermek gerekirse, bir fahienin yaam irkin, utan verici ve sefil deil midir? Arzu ettikleri eyleri bolca elde ediyorlar diye, bu tr insanlarn mutlu olduunu syleyebilir misin? KALLKLES - Konumamz bu tr konulara yneltmekten utanmyor musun, Sokrates? SOKRATES - Tartmamz bu konular stne ben mi yneltiyorum, yoksa, her trl zevkin mutluluk olduunu gayet rahatlkla syleyen ve zevkler arasnda iyiler ile ktleri ayrt etmeyen sen mi? Bir kez daha syler misin bana: Sence ho ile iyi ayn ey midir, yoksa, ho olup da iyi olmayan eyler de var mdr? KALLKLES - Srf ilk sylediimle elikiye dmemek iin, bu iki eyin birbirinden ayr olduunu deil de, ayn ey olduunu sylyorum. SOKRATES - Daha nce sylediklerini rtyorsun, Kallikles. Ve eer dndnn tersine konuursan, benimle birlikte gerei aratrma niteliine sahip olamazsn. KALLKLES - Sen de ayn eyi yapyorsun, Sokrates. SOKRATES - Eer yle bir ey yapyorsam, ben de senin gibi hakszm demektir. Ama iyi dn, sevgili Kallikles: yilik belki de herhangi bir zevkte deildir; nk byle olsa, az nce st kapal olarak szn ettiim utan verici sonular birbiri ardndan skn ederdi. KALLKLES - Evet, en azndan sana gre yle Sokrates. SOKRATES - Ama sen ileri srdn kantlar gerekte savunuyor musun, Kallikles? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse sylediklerini ciddiye alp tartmak gerekir deil mi? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Peki, mademki, sen byle dnyorsun, syler misin bana: Bilgi diye adlandrdn bir ey var m? KALLKLES - Evet, var. SOKRATES - Az nce bir eit cesaretin de bilginin yannda yer aldn sylemedin mi? KALLKLES - Syledim. SOKRATES - Cesaretin bilgiden farkl oluu nedeniyle, bunlardan iki ayr ey diye sz etmedik mi? KALLKLES - Evet, yle, sz ettik. SOKRATES - Peki zevk ile bilgi birbiriyle ayn m, yoksa ayr eyler mi? KALLKLES - Ayr sanrm, ey insanlarn en bilgesi! SOKRATES - Cesaretin de zevkten farkl olduunu mu sanyorsun? KALLKLES - Kukusuz.

SOKRATES - yleyse imdi, Akharnania'l Kallikles'in, ho ile iyinin ayn ey, ama bilgi ile cesaretin birbirinden ve iyiden farkl olduu konusunda sylediklerini anmsamaya alalm. KALLKLES - Ama Alopekai'li Sokrates bizim gibi dnmyor, deil mi? SOKRATES - Hayr, dnmyor; eer Kallikles de dncesini tam bir dorulukla incelerse, kendi de yle dnmeyecektir. Syler misin bana: Mutluluk ile mutsuzluun birbirine kart iki durum olduuna inanyor musun? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Birbirlerine kart durumdaysalar, aralarndaki ilgi aynen salk ile hastalk arasndaki ilgiye benzemez mi? nk, ne de olsa, insan hem salkl hem de hasta olamaz ve de hem saln kaybedip hem de bir hastalktan kurtulamaz, deil mi? KALLKLES - Ne demek istiyorsun? SOKRATES - Szgelimi, bedenin istediin herhangi bir parasn al ve dn. nsan gz iltihab denilen bir gz hastalna yakalanabilir mi? KALLKLES - Elbette yakalanr. SOKRATES - yle sanyorum ki, insann gzleri hem salkl hem de hastalkl olamaz. KALLKLES - Olamaz elbette. SOKRATES - yi ama, insan gz iltihabndan kurtulunca gzlerinin saln da yitirir mi; sonunda hastalk gidince salk da elden gider mi? KALLKLES - Hayr. SOKRATES - Elden gitmesi zaten insan artan sama bir ey olur, deil mi? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - yle sanrm ki, bunlar srayla olur: nsan hastalannca saln yitirir, iyileince de salna kavuur. KALLKLES - Evet. SOKRATES - Gllk ve zayflk iin de ayn ey sz konusu deil midir? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Hzllk ve yavalk iin de yle deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yilikler ve mutluluk ile bunlarn tersi olan ktlkler ve mutsuzluk srayla gelip, srayla gider, deil mi? KALLKLES - Evet, ben de ayn dncedeyim. SOKRATES - yleyse insann, ayn anda hem yitirdii hem de sahip olduu eyler varsa, bu eylerin iyilik ile ktlk olmad apak ortada. Bu konuda seninle anlatk deil mi? stersen iyice bir dn de ondan sonra yant ver. KALLKLES - Bu konuda seninle tam olarak anlatk. SOKRATES - Peki yleyse, imdi seninle anlatmz konular stnde duralm. Aln ho mu yoksa kt bir ey mi olduunu savunuyordun? Ben alk olgusundan sz ediyorum. KALLKLES - Kt bir ey olduunu, ama acknca yemenin de ho bir ey olduunu savundum.

SOKRATES - Anlyorum. Ama alk kt mdr, yoksa deil midir? KALLKLES - Ktdr. SOKRATES - Susamak da yle deil mi? KALLKLES - Hem de ok kt. SOKRATES - Sorularm oaltaym m, yoksa her gereksinme ve istein kt olduunu kabul ediyor musun? KALLKLES - Kabul ediyorum; yeter, sorularn kes artk. SOKRATES - Peki ama, susaynca imek sence ho, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Kullandn "susaynca" sznn, "ac duyunca" anlamna geldii kesin, deil KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ama imek bir gereksinmenin karlanmasdr ve bir zevktir, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse, insan su ierken zevk duyar diyorsun, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - En azndan susam olduunda deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Yani ac duyduunda. KALLKLES - Evet. SOKRATES - imdi ortaya nasl bir durum ktn gryorsun deil mi? Susayp da iilince hem zevk hem de ac duyulur, diyorsun. Bu da, istersen ruhta, istersen bedende, ya da herhangi bir yerde olsun, ayn yerde ve ayn zamanda meydana geliyor deil mi? Doru dnmyor muyum? KALLKLES - Doru dnyorsun. SOKRATES - Bununla birlikte, ayn zamanda mutlu ve mutsuz olmann olanaksz olduunu sylemedin mi? KALLKLES - Evet, syledim. SOKRATES - te yandan da, insann ac duyarken ayn zamanda sevin de duyabileceini sylyorsun, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse, sevin mutluluk deil, ac da mutsuzluk deil; ayrca, ho da iyiden farkl bir ey. KALLKLES - Sylediin bu incelikleri pek kavrayamyorum, Sokrates. SOKRATES - Aslnda ok iyi kavryorsun ama, bilmezlikten geliyorsun Kallikles. Konuyu biraz daha aalm. KALLKLES - Bakalm, daha neler zrvalayacaksn?

SOKRATES - Amacm, fikirlerimi rtmek isteyen senin ne becerikli, ne kurnaz bir adam olduunu gstermek. imizden her biri, susuzluu geince artk su imekten de zevk almamaya balar deil mi? KALLKLES - Ne demek istediini anlayamyorum. GORGAS - Byle konuma Kallikles. Hi olmazsa, bizi dnerek yant ver de u tartmamz sona ersin artk. KALLKLES - Ama, Sokrates'in dedii dedik: Sizin sylediklerinizi rtnceye kadar bir sr basit ve anlamsz soru soruyor. GORGAS - Ne nemi var sence? Onun sylediklerine deer bimek zorunda deilsin. Brak da Sokrates istedii gibi kant gstersin. KALLKLES - Mademki Gorgias byle dnyor, hadi bakalm, u sama ve anlamsz sorularn sor. SOKRATES - Ne mutlusun ki Kallikles, Kk Srlar renmeden nce Byk Srlar rendin.' 2 ^ Byle bir eye izin verilebileceini sanmyordum. Tarmamza braktn yerden balayalm. imdi, syler misin bana: nsann susuzluu gemise, onunla birlikte zevk duymas da gemez mi? KALLKLES - Evet, geer. SOKRATES - Alk ve teki istekler iin de ayn ey sz konusu deil mi? Yani, istek kalmaynca zevk de kalmaz deil mi? KALLKLES - Evet, doru. SOKRATES - Ac ve zevk de ayn anda kesilir deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yilikler ile ktlklere gelince, bunlarda durum tersine dner. nk bunlar ayn anda yok olmaz. Bunu daha nce kabul etmitin; imdi de kabul ediyor musun? KALLKLES - Evet, ediyorum; peki sonra? SOKRATES - Bu da, dostum, iyinin ho ile ktnn de ac ile ayn ey olmadnn kantdr; nk insan bunlarn bazlarndan ayn anda kurtulabilir; bazlarndan da, aralarnda farklar bulunduu iin kurtulamaz. Durum byleyken, nasl olur da, ho iyi ile, ac da kt ile bir tutulabilir? Ama, istersen, sorunu dolayl olarak bir de u noktadan incele; nk yle sanyorum ki, verdiim kanttan sonra bile dncemi kabul etmedin. Syle bakalm: Sence, iyiler kendilerinde birok iyilik bulunduu iin iyi, gzeller de kendilerinde birok gzellik bulunduu iin gzel deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ama senin iyi dediklerin aklszlar ve korkaklar m? Az nce, onlara deil de cesur ve zeki olanlara iyi diyordun. Yine iyi dediklerin bunlar deil mi? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Syler misin bana, aklsz bir ocuun sevin duyduunu hi grmedin mi? KALLKLES - Grdm. SOKRATES - Kafasz bir insann da sevindiini grdn m?

KALLKLES - Grdm ama, bunu sormakla nereye varmak istiyorsun? SOKRATES - Bir yere varmak istediim yok. Yalnz sen yant ver. KALLKLES - Grdm. SOKRATES - Ya da tersine, akl banda bir adamn ac ektiini ve sevin duyduunu grdn KALLKLES - Evet. SOKRATES - Peki kimler sevinci ve acy daha canl olarak duyar, bilgeler mi yoksa aklszlar m? KALLKLES - Bu adan aralarnda pek byk bir fark olmadn sanyorum. SOKRATES - Bu kadar bana yeter. Savata korkak adam grdn m sen? KALLKLES - Kukusuz grdm. SOKRATES - Peki, dman geri ekilirken kimler daha sevinli grnyordu, korkaklar m yoksa yiitler mi? KALLKLES - Her ikisi de ayn derecede sevinliydi ya da sevinleri aa yukar aynyd. SOKRATES - Aradaki farkn nemi yok; anladma gre korkaklar da sevin duyuyorlar, deil mi? KALLKLES - Evet, hem de ok. SOKRATES - yle sanyorum ki aklszlar da? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Peki, dman ilerleyince yalnz korkaklar m arr, yoksa yiier de mi? KALLKLES - Her ikisi de. SOKRATES - Ayn derecede mi? KALLKLES - Korkaklar belki de daha ok. SOKRATES - Dman geri ekilirken daha ok sevinmezler mi? KALLKLES - Belki. SOKRATES - Demek ki, sylediine gre, aklszlar ile bilgeler, korkaklar ile yiitler ac ve sevinci ayn derecede duyar, ama korkaklar yiitlerden daha ok duyar, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ama bilgeler ile yiitler iyi, korkaklar ile aklszlar ktdr, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse, iyiler ile ktler sevin ile acy aa yukar ayn derecede duyarlar? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Peki, iyiler ile ktler ayn derecede iyi ve kt mdrler ve ktler iyilerden de daha m iyidir? KALLKLES - Zeus hakk iin, ne demek istediini anlayamyorum.

SOKRATES - yilerin kendilerinde birok iyilik bulunduu iin iyi, ktlerin de kendilerinde birok ktlk bulunduu iin kt ve de zevklerin iyi, aclarn da kt olduunu sylememi miydin? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Sevin duyanlarda da iyilik ve zevk vardr, nk sevinlidirler, deil mi? KALLKLES - Hi kukusuz. SOKRATES - Oysa, sevinli olanlar, kendilerinde iyilik bulunduu iin de iyidirler, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Peki, ac eken de ktlk ve acyla dolu deil midir? KALLKLES - Doludur elbette. SOKRATES - Ktlerin de kendilerinde ktlk bulunduu iin kt olduklarn sylemitin. Bu grnde srar ediyor musun? KALLKLES - Evet, ediyorum. SOKRATES - yleyse sevin duyanlar iyi, ac duyanlar ktdr deil mi? KALLKLES - Kesinlikle. SOKRATES - Ve de bu duygular ne kadar glyse iyilik ve ktlkleri de o kadar gl; ne kadar zayfsa, iyilik ve ktlkleri de o kadar zayf; ne kadar birbirine eitse, iyilik ve ktlkleri de o kadar eittir, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Oysa, sen sevin ile acnn, bilgeler ve aklszlar, korkaklar ve yiitlerde birbirine eit, hatta korkaklarda daha fazla olduunu sylyorsun. KALLKLES - Evet. SOKRATES - Bu itiraflarndan kan sonular, imdi benimle zetlemeye al; nk, gzel eyleri iki ya da kez yinelemenin gzel olduunu sylerler. Bilge ile yiidin iyi olduunu sylyorduk, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Aklsz ile korkan da kt olduunu deil mi? KALLKLES - Kukusuz. SOKRATES - te yandan, sevin duyann da iyi olduunu. KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ac duyann da kt. KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Ve de son olarak iyi ile ktnn ayn ac ve sevinci duyduklarn, hatta belki de ktnn daha ok ac ve sevin duyduunu syledik deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse, kt olan, iyi olan kadar kt ve iyidir, hatta ondan daha da iyidir. Ho ve iyinin ayn eyler olduunu savunursak, bu sonu da ncekiler gibi zoraki bir sonutur. Yani, bunlar kanlmas olanaksz sonulardr. Deil mi, Kallikles?

KALLKLES - Uzun sredir seni dinliyorum Sokrates ve kendi kendime insan bo bulunup da bu adama en ufak bir dn verse, hemen bu dne ocuk gibi byk bir sevinle smsk sarlr diye dnyor, bu yzden de szlerine uyuyorum. Benim de herkes gibi, kimi zevkleri daha iyi, kimilerini de daha kt bulmadm m sanyorsun? SOKRATES - Ah, Kallikles, yle kurnazsn ki! Beni ocuk yerine koyuyorsun: Kh yle, kh byle konuuyorsun ve beni aldatmaya alyorsun. Balangta, beni aldatmak isteyeceini sanmyordum, nk seni bir dost olarak kabul ediyordum. Ama yanlmm. En iyisi, eski bir atasznn de belirttii gibi, verdiin kadarn alp elimdekiyle yetinmeliyim. yle sanyorum ki imdi sen, zevkler farkldr, bunlarn kimisi iyi kimisi de ktdr diyorsun, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yiler yararl olanlar, ktler de zararl olanlar, deil mi? KALLKLES - Kesinlikle. SOKRATES - Ama yararl olanlar iyilik getirenler, zararl olanlar da ktlk yapanlardr, deil KALLKLES - Evet. SOKRATES - imdi de, az nce szn ettiimiz, yemek ve imek gibi beden zevklerinden sz etsen! Bu zevklerden, bedene salk, g ve her trl fiziksel nitelik kazandrana iyi, bunlarn tersini kazandrana da kt demiyor musun? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Aclar da aynen byle; kimisi iyi, kimisi kt deil midir? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Btn eylemlerimizde yelememiz gerekenler de iyi zevkler ve iyi aclar deil midir? KALLKLES - Kukusuz. SOKRATES - Ktler deil. KALLKLES - Deil elbette. SOKRATES - Eer, anmsyorsan, Polos ile ben, insann btn davranlarn iyiye gre dzenlemesi gerektiini kabul etmitik. Sen de bizim gibi, btn eylemlerimizin iyilikle bitmesi gerektiini ve baka eylere kavumak iin iyilik yapmann deil de her eyin iyiye kavumak iin yaplmas gerektiini mi dnyorsun? Yani bu konuda sen de bizimle ayn dncede misin? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse insan her eyi, hatta ho olan bile iyilik iin yapmal, yoksa iyilii ho eyler iin deil. Doru mu? KALLKLES - Doru. SOKRATES - Herhangi biri, ho eyler iinden hangisinin iyi, hangisinin kt olduunu anlayabilir mi, yoksa bunun iin her birinde uzman olan bir kimse mi gereklidir? KALLKLES - Bu bir uzman iidir. SOKRATES - imdi, Polos ile Gorgias'a sylediklerimi yeniden gzden geirelim: Eer anmsyorsan, kimi sanat dallarnn yalnzca zevki gzettiini ve yalnzca zevk verdiini, ayrca iyi ile ktnn ne olduunu bilmediini, buna karlk kimi sanat dallarnn da iyi ile kty

bildiini sylyordum. Zevk verenler arasna, al bir sanat olarak deil, bir grenek olarak koydum; iyilik edenler arasnda da tbb saydm. Dostluk tanrs hakk iin, Kallikles, benimle dalga gemek gerektii fikrini aklndan kar ve bana yant verirken dndnn tersini syleyip, geliigzel yantlar verme. Ayrca, syleyeceklerimi de aka olarak dinleme. Gryorsun ki, tarttmz konu orta zekl bir insan megul edebilecek en ciddi konulardan biri. Yani, nasl yaanmas gerektiini; bana nerdiin yaama biimine uyup da, halk nnde ya retorik ya da bugn sizlerin yapt gibi siyaset yaparak, erkeke yaamak m, yoksa felsefeyle mi uramak gerektiini ve de bu tr bir yaamn ncekinden hangi bakmlardan ayrldn tartyoruz. Belki de yaplmas gereken en iyi ey, az nce benim de yapmay denediim gibi, bunlar birbirinden ayrt etmek ve ayrt ettikten sonra da, bu iki yaam biiminin birbirinden nerelerde ayrldn bulmak ve ikisinden hangisinin seilmesi gerektiini incelemektir. Kimbilir, belki de ne demek istediimi hl kavrayamamndr. KALLKLES - nan ki kavrayamadm. SOKRATES - yleyse daha aka anlataym. Mademki, her ikimiz de iyi ile houn varln ve houn iyiden farkl olduunu kabul ediyoruz ve mademki, bunlardan birini elde edebilmek, biri hou, br de iyiyi amalayan bir eit alma ve hazrlk gerektirmektedir... Ama, her eyden nce, sen bu dediklerimi kabul edip etmediini syle. Ediyor musun? KALLKLES - Evet, ediyorum. SOKRATES - imdi, Polos ile Gorgias'a dediklerimi doru buluyorsan, onlar da kabul ettiini syle. Onlara, aln bence bir sanat deil de bir grenek, tbbn ise tersine bir sanat olduunu sylyordum, aa yukar. nk, tp bir hastay tedavi etmeden nce, hastann bnyesini inceler, yapt her eyin nedenlerini bilir ve bunlar niin yaptn da aklayabilir. Buna karlk alk, yalnzca zevkle urar, amacna beceriksizce ve zevkin yapsn da nedenini de incelemeden ynelir. Hibir eyi ak seik olarak gremeyen gerek bir kr gibi, yalnzca uygulama ve grenek yoluyla, her zaman yaplan eyleri edinir ve zevki de bu yolla elde etmeye alr. nce, bu sylediklerimi doru bulup bulmadn belirt, sonra da ruhla ilgili olan ayn tr mesleklerin de bulunup bulunmadn akla. Yani, baz mesleklerin sanata uyarak ruhun iyiliine altklarn, bazlarnn ise, onun iyiliini dnmeksizin yalnzca, alk konusunda da belirttiim gibi, ruhun zevkini ve ona bu zevki salama yollarn aradklarn dn. Zevkler arasnda en iyi ve en ktlerini ayrt etme konusuna gelince bu mesleklerin byle bir eye aldrmadklarn ve iyi ile kty dnmeden yalnzca zevk vermekle uratklarn gr. Bence, Kallikles, bu tr meslekler vardr ve bu mesleklerin yapt eyler tam anlamyla bir dalkavukluktur; nk dalkavukluk da, yararl ya da zararl olabileceini hi hesaba katmakszn, bedene, ruha ya da herhangi bir eye zevk verirken aynen bu biimde davranr. Bu konuda bizimle ayn grte misin, yoksa baka trl m dnyorsun? KALLKLES - Hayr, seninle ayn grte deilim ama, srf tartmay srdrebilmen ve Gorgias' sevindirebilmen iin, bu konu stnde durmayacam. SOKRATES - Szn ettiim bu dalkavukluk, bir tek ruha kar m, yoksa iki ya da daha ok ruha kar m kullanlr? KALLKLES - ki ya da daha ouna kar. SOKRATES - yleyse, gerek karlarn gzetmeden bir sr ruh honut edilebilir, deil mi? KALLKLES - yle sanrm. SOKRATES - imdi, bana byle bir etkiyi yaratan mesleklerin hangi meslekler olduunu syler misin? Ya da istersen, ben sana soraym; sen de, bu kategoriye giren bir meslek olursa evet, olmazsa hayr de. F l t ^ alandan balayalm. Bu meslek sana, baka hibir ey gzetmeksizin, yalnzca bize zevk vermeye yarayan bir meslek olarak grnmyor mu, Kallikles.

KALLKLES - Evet, yle grnyor. SOKRATES - Buna benzeyen btn teki meslekler iin de ayn ey sz konusu deil midir? Szgelimi, yarmalarda kithara 12 ^ alanlar iin? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Korolar eitmek ve dithyramboslar'- 271 yazmak iin de ayn ey sz konusu deil mi? Meles'in olu Kinesias' n [281 dinleyicileri iyiletirecek eyler mi, yoksa yalnzca seyircilerin houna gidecek eyler mi sylediini sanyorsun? KALLKLES - Kinesias'n hoa gitmek istedii besbelli, Sokrates. SOKRATES - Ya babas Meles, kithara eliinde ark sylerken, iyilik mi dnyor sanyorsun? Syledii arklar insan uyuttuu halde, o da seyircileri honut klmak istemiyor mu? Dn bir kere; kithara eliinde sylenmi iirler ve dithyramboslar yalnzca zevk vermeyi amalayarak yazlmamlar mdr? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ya u trajedi denen yce ve harika iirin amac nedir? Ne ister, ne yapmay arzular? Btn istei seyircilerin houna gitmek midir, ki ben yle olduunu sanyorum; yoksa kt ama seyirciler iin ho ve gzel bir ey varken, onu yok ederek, ister sevindirsin, ister zsn, ho olmayp da yararl olan m dile getirir? Trajedi, bu ikisinden hangisini yapar sence? KALLKLES - Hoa gitmeyi ve halkn zevklerini okamay amalad bir gerek, Sokrates. SOKRATES - Oysa, az nce, btn bunlarn dalkavukluk olduunu sylemedik mi? KALLKLES - Syledik. SOKRATES - Ama herhangi bir iirden ezgiyi, ritmi ve ly karrlarsa ortada szlerden baka bir ey kalr m? KALLKLES - Kalmaz elbette. SOKRATES - Oysa, bu szler kalabala ve halka sylenir deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Demek ki iir de halka sylenen bir eit szdr. KALLKLES - yle grnyor. SOKRATES - Yani hatibin sylevidir. Sen, airlerin tiyatrolarda hatiplik yaptklarna inanmyor musun? KALLKLES - nanyorum. SOKRATES - yleyse, ocuk, kadn ve erkek, hem de kle ve zgr her trl insandan oluan bir halkn yararlanabilecei bir eit retorik bulduk. Ama bu retorii bir dalkavukluk olarak kabul ettiimiz iin, ona pek deer veremiyoruz, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Peki. imdi de Atinallar ya da teki devletlerin halklar iin yani zgr insanlar iin olan retorik stnde dnelim biraz da. Sence, hatipler her zaman en byk iyilii gzeterek yurttalarn szleriyle olabildiince erdemli klmak iin mi konuurlar, yoksa yalnzca onlarn houna gitmeyi dnerek ve halkn karn bir yana itip yalnzca kendi karlarn gzeterek, halkla, ocuklarla konuurmu gibi mi konuurlar? Ve de byle konuup halk honut ettikleri zaman, yurttalarn iyi ya da kt kldklarna dair bir kayg duyarlar m sanyorsun?

KALLKLES - Bu soru o kadar basit deil. Yurttalarn kar iin konuan hatipler olduu gibi, senin sylediin biimde konuan hatipler de vardr. SOKRATES - Yeter. Halkla iki trl konuma yolu varsa, bunlardan biri dalkavukluk ve utan verici bir konumadr; tekiyse, drst, yani, yurttalarnn ruhunu olabildiince iyi klan, dinleyicilerin houna gitsin gitmesin, her zaman iyiyi syleyen konumadr. Ama, sen daha byle bir retorik grmedin. Ama eer, bu zellikleri tayan bir hatip biliyorsan, hemen adn syle. KALLKLES - Zeus hakk iin, bugnk hatipler arasnda byle birini gsteremem sana. SOKRATES - Ya eski hatipler arasndan, sze balar balamaz Atinallar daha iyi klan birini gsterebilir misin? Ben byle birini bilmiyorum. KALLKLES - Ama nasl olur? Themistokles'in, Kimon'un, Miltiades'in, hatta u geenlerde len ve senin de dinlemi olduun Perikles'in byle bir hatip olduunu iitmedin mi? SOKRATES - Bak, Kallikles! Daha nce de ileri srdn gibi, insann kendi tutkularyla bakalarnn tutkularn tatmin etmesinin gerek bir erdem olduu doruysa, bu sylediklerine kar kamam. Ama, durum byle deilse ve isteklerimiz arasndan insan kt klan deil de daha iyi edeni yerine getirmenin gerektiini, bunun da bir eit sanat olduunu sylemek zorunda kalrsak, bu hatiplerden birinin, szn ettiimiz niteliklere sahip olduunu ne srebilir misin? KALLKLES - Sana nasl bir yant verebileceimi bilemiyorum. SOKRATES - yi dn, bulursun. Hadi istersen, yava yava birlikte inceleyelim; bakalm hangisi bu niteliklere sahip. Her sznde en byk iyilii gzeten adam, geliigzel deil de, bilinli olarak konuur deil mi? O da, btn teki zanaatkarlar gibi, ne yapmak istediini bildii iin, yaptna gerekli olan gereleri oradan buradan toplamaz; yalnzca zel bir biime sokabilecei gereleri seip toplar. Szgelimi, u ressamlara, mimarlara, gemi yapmclarna ve istediin herhangi bir iiye bak. Greceksin ki, her biri, dzenli bir biim elde edebilmek iin, btn gerelerini dzenli olarak yerletirmekte ve gerelerinden her birini de, daha nce yerletirdiklerine gre ayarlayp koymaktadr. Her zanaatkar iin zellikle de, az nce szn ettiimiz bedenle uraan u beden eitimi hocalar ile hekimler iin de bu byledir: Onlar bedeni dzeltip dzenlerler. Bu konuda anlak deil mi seninle? KALLKLES - yle olsun bakalm. SOKRATES - yleyse, bir evde kurallara uygunluk ve dzen varsa, o ev iyidir; dzensizlik varsa, o ev ktdr. KALLKLES - Evet. SOKRATES - Bir gemi iin de byle, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Bedenlerimiz iin de ayn eyi syleyemez miyiz? KALLKLES - Kukusuz syleyebiliriz. SOKRATES - Ya ruhumuz? Kuralsz ve dzensiz olursa m, yoksa kurall ve dzenli olursa m iyidir? KALLKLES - Daha nce belirttiklerimize gre, ikinci varsaym geerli olmal. SOKRATES - Peki, ya kural ile dzenin bedendeki etkisine ne ad vermeli? KALLKLES - Herhalde salk ve gten sz etmek istiyorsun? SOKRATES - Evet. Peki, ya kural ve dzenin ruhtaki etkisine ne ad vereceiz? Beden iin yaptn gibi dnp de bana syleyiver.

KALLKLES - Peki, niye sen sylemiyorsun, Sokrates? SOKRATES - stersen sylerim. Diyeceimi doru bulursan kabul et; yoksa, szlerimi rt ve beni durdur. Bana kalrsa bedendeki dzene salamlk ad yakr. Salk ve btn teki fiziksel nitelikler bundan doar. Doru mu? KALLKLES - Doru. SOKRATES - Ruhtaki dzen ve kurala da yasaya uygunluk ve yasa denir; insanlar hem doru hem de kurallara bal klan, te yandan doruluu da, lmll da oluturan budur. yle deil mi? KALLKLES - yle. SOKRATES - te benim szn ettiim, hem sana hem de erdemi izleyen hatibin ruhlara ynelik btn sylevlerinde ve ayrca btn eylemlerinde gzetecei ey bu. Byle bir hatip, halka bir ey verirken ya da halktan bir ey alrken, her zaman yurttalarnn ruhunda doruluu yaratp hakszl karp atmay, orada lmll filizlendirip dengesizlii yok etmeyi, ksacas, ona btn erdemleri verip btn ktlkleri de almay dnr. Bu sylediimi kabul ediyor musun, yoksa etmiyor musun? KALLKLES - Ediyorum. SOKRATES - Gerekten de, hasta ve durumu kt olan bir bedene, hi yaramayacak ve hatta, iyi dnlecek olursa, daha kt gelecek bol besin vermek, leziz ikiler iirmek ve benzeri btn gzel eyleri vermek neye yarar, deil mi? Doru mu dnyorum, Kallikles? KALLKLES - Evet, doru. SOKRATES - yle sanyorum ki, bir insan iin hasta beden ile yaamak hi de iyi bir ey deildir. nk, bylece kt bir yaam srmek zorunda kalr, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - te srf bunun iin deil midir ki, hekimler genellikle salkl olanlar istediklerini yapmakta, szgelimi, acknca istedikleri kadar yemekte, susaynca da istedikleri kadar imekte serbest brakrlar da, buna karlk hastalar istedikleri kadar yiyip imekten alkoyarlar. Bu konuda da benimle ayn grte misin? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ruh iin de kural ayn deil midir, deerli Kallikles? Dncesizlii, dengesizlii, hakszl ve dinsizlii nedeniyle kt olduu srece, onu istedii, arzu ettii eyden uzaklatrmak ve onun, kendisini daha iyi klacak eylerin dnda baka bir eyle uramas engellenmelidir. Ayn grte misin sen de? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Ruh iin en iyi olan da bu deil midir? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Ama birini arzusundan uzaklatrmak, onu cezalandrmak deil midir? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Demek ki, az nce dndnn tersine, ceza, ruh iin dengesizlikten daha iyi imi. KALLKLES - Ne demek istediini anlayamyorum, Sokrates. stersen bana deil de, baka birine sor.

SOKRATES - Bu adam kendisine hizmet edilmesini hi istemiyor ve szn ettiimiz eye, yani cezaya katlanmyor. KALLKLES - Sylediklerine hi aldrmyorum. Sana da srf Gorgias' memnun etmek iin yant verdim. SOKRATES - Peki ama, ne yapalm yani? Konumamz bitirmeyip de yarda m keselim? KALLKLES - Nasl istersen. SOKRATES - Bir masal bile yarda braklmaz derler. Eksik grnmesin ve ne demek istedii anlalsn diye onu tamamlamak gerekir. Konumamz bir sonuca balayabilmemiz iin, sen de geri kalan sorulara yant ver. KALLKLES - Amma bask yapyorsun Sokrates! Sonunda sen bu tartmay ya burada keseceksin ya da baka biriyle srdreceksin. SOKRATES - Kim benimle tartmak ister ki? Herhalde tartmamz yarda kesecek deiliz. KALLKLES - Sen kendin yalnz bana konuarak ya da kendi sorduuna kendin yant vererek srdremez misin tartmay? SOKRATES - Epikharmos'un dedii gibi, eskiden iki kiinin sylediini, imdi benim tek bana sylememi mi istiyorsun?' 2 ^ Korkarm ki sonunda yle yapmak zorunda kalacam. Ama bana gre, tarttmz konu stnde doru ya da yanl her ne varsa, bunu ortaya karmak iin hepimiz yarmalyz; nk, bu noktay aydnlatmamz hepimizin kazanc iindir. Ben dncelerimi sizlere aklayacam, iinizden biri sylediklerimde yanl bulursa, beni durdurup szlerimi rtsn. Hem zaten, ben de sylediklerinden emin bir adam olarak konumuyor, sizlerle birlikte aratryorum. Eer iinizden biri, sylediklerimin tersini ileri srdnde, doruyu konuuyor gibi grnrse, onun szlerini herkesten nce ben kabul ederim. Bunu sizlere sylememin nedeni, belki tartmay sonuna dek gtrmek istersiniz diyedir. Yok eer istemiyorsanz, konumamz burada kesip dalalm. GORGAS - Bana kalrsa Sokrates, dalmayalm da, szlerini sonuna kadar gtr. yle sanyorum ki, brleri de benim gibi dnyor. Ben ahsen, syleyeceklerini dinlemek istiyorum. SOKRATES - Bense kendi amdan, Gorgias, Amphion'un Zethos'a sylediklerini Kallikles'e syleyene dek onunla tartmak isterdim. Ama, mademki tartmamz bitirebilmek iin bana yardm etmiyorsun, yleyse beni en azndan dinle ve yanl bir ey sylediimi grrsen durdur, Kallikles. Eer bana yanlm gsterirsen, senin bana yaptn gibi kzmam; tersine, seni bana iyilik edenlerin en bana koyarm. KALLKLES - Hadi dostum, kendi kendine konu da tartmay bitir bakalm. SOKRATES - Dinle yleyse. Tartmay yine en bandan ele alacam. "Ho ile iyi ayn ey midir? Kallikles ile benim kabul ettiimiz gibi, hayr deildir." "Hou iyiye varmak iin mi ya da iyiyi hoa varmak iin mi yapmaldr? Hou iyiye varmak iin yapmaldr." "Ho, varl bize zevk veren, iyi ise varl bizi iyi eden eyler deil midir? Kukusuz." "yleyse, biz ve teki iyi olan eyler, iimizde bulunan baz niteliklerden dolay iyiyiz. Bu bana tartma kabul etmez gibi grnyor, Kallikles." "Ama, herhangi bir eye, szgelimi, eyaya, bedene, ruha ya da hayvana zg bir nitelik, ona bir rastlant olarak ve eksiksiz bir biimde gelmez; her birinin yapsna uyan bir dzenlemeden, bir doruluktan ve bir sanattan gelir. Doru deil mi? Bana kalrsa doru." "O zaman, her eyin erdemi, bir dzen iinde yatmaktadr, deil mi? Evet." "yleyse, herhangi bir eyi iyi yapan, o eyde kendine zg bir dzen bulunmasdr. Benim de grm yle." "Bu nedenle, kendine uygun bir dzeni olan ruh, kendine uygun bir dzeni olmayan ruhtan daha iyidir, deil mi? Elbette." "Ama dzenin egemen olduu bir ruh, iyi dzenlenmi bir ruhtur, deil mi? Hi kukusuz." "yi dzenlenmi bir ruh da isteklerinde lmldr deil mi? Elbette."

"yleyse, isteklerinde lml olan bir ruh iyidir, deil mi? Bence bunlara kar sylenecek hibir ey yok. Eer sence varsa, syle." KALLKLES - Devam et dostum. SOKRATES - "Demek ki ben lml olan ruh iyi, lml olmayan ruh ise ktdr diyorum. Hem, lml olmayan ruhun aklsz ve dzensiz olduunu da grmtk. Elbette." "Ilml bir insan tanrlara ve insanlara kar olan devlerini yerine getirir; nk bu grevleri yerine getirmezse lml olamaz. Evet, dediin gibi olmas gerekir." "nsanlara kar olan devlerini yerine getirirken dorulukla, tanrlara kar olan devlerini yerine getirirken de dindarlkla hareket etmi olur; oysa, dorulukla ve dindarca davranm olan kimse, doru ve dindar deil midir? Evet" "Ayn zamanda cesurdur da; nk, izlenmesi de kanlmas da gerekmeyen bir eyin izlenmesi ya da ondan kanlmas lml bir adamn ii deildir; lml bir adam, yalnzca kanlmas ve izlenmesi gereken eylerden kanr ya da bu eyleri izler; ister nesne olsun ister insan, ister zevk olsun ister ac, bunlardan ya kanr ya da bunlar arayp durur, devine de tam anlamyla bal kalr. Bu nedenle, Kallikles, lml bir adamn, grdmz gibi doru, cesur ve dindar olmasndan tr, tam anlamyla iyi bir insan olmas, iyi olduu iin de btn yaptklarnn iyi ve doru, bundan dolay da, kendisinin mutlu ve talihli olmas, kt iler yapan kt adamn da mutsuz olmas gerekir. Oysa, bu kt adam, lml adamn tersidir ve bu da, senin dengesiz dediin adamdr." te benim ileri srdm ve doru olduuna inandm ilkeler bunlar. Eer bu ilkeler doruysa, herkesin bildii gibi, mutlu olmak isteyen insan, lml olmaya almal, arlktan btn gcyle uzak durmal ve ceza ekecek bir duruma dmemeye bakmaldr. Ama kendisinin ya da yaknlarndan birinin ceza ekmesi gerekiyorsa, bu ceza ekecek olan kimseler ister tek tek kiiler olsun, isterse de btn lke halk olsun eer mutlu olmak sz konusuysa, o kii ya da kiiler cezaya arptrlmak ve cezalarn da ekmelidir. Bence, insan, yaamn dzenlemek istiyorsa, bu amac her zaman gz nnde bulundurmaldr. Ve de insan eer mutlu olmak istiyorsa, kendisinin ve devletin btn gcn doruluk ve lmllk stnde toplamal, her iini bu ama urunda yapmal, tutkularnn dizginini serbest brakp onlar tatmin etme peinde komamal, zaten byle bir ey derman olmayan bir hastalktr, ve dolaysyla bir haydut gibi yaamaktan kanmaldr. Hem byle bir adam ne bir bakas tarafndan ne de tanr tarafndan sevilir; nk kimseyle iliki kuramaz, iliki kurulmaynca da dostluk olmaz. Bilginler^ 1 , yer ile gn ve tanrlar ile insanlarn, dostluk, kural, lmllk ve dorulukla birbirlerine bal olduklarn sylerler, Kallikles. Bu yzden de, dostum, btn bu evrene dzensizlik ve karklk adn deil, dzen adn verirler. Ama yle sanyorum ki, sen btn bilginliine karn buna dikkat etmiyorsun ve geometrik eitliin^ 1 , hem tanrlar, hem de insanlar katndaki byk kudretini unutuyorsun. Sen, tersine, eitsizlie daha ok ynelmek gerektiini dnyor ve geometriyi hesaba bile katmyorsun. Ama, stnde durmayp geelim. imdi, sen, ya benim kantlarm rtp mutlularn mutluluklarn dorulua ve lmlla borlu olmadklarn, mutsuzlarn da bu mutsuzlua ktlk yznden dmediklerini gster ya da kantlarm doru buluyorsan, ortaya kacak sonular iyice incele. Oysa bu sonular, Kallikles, benim, bir hakszlk yaplmsa, insan hem kendini, hem olunu, hem arkadan sulamak ve byle bir sulama yaparken retorikten yararlanmal fikrini ne srdmde ve senin de ciddi konuup konumadn sorduumda sylediim szlerdir. Demek ki, Polos'un sahte bir ekingenlik gstererek benimle anlatn sandn, u hakszlk yapmann hakszla uramaktan daha irkin ve bu nedenle daha zararl olduu dncesi doruymu. Ayrca, iyi bir hatip olmak iin de doru olmak ve doruluk bilimiyle uramak gerektii doruymu; bu konuda da, Polos, Gorgias'n bu dncemi sahte bir ekingenlikle kabul ettiini ne srmt. Durum byle olduuna gre, senin eletirilerini inceleyelim imdi. Benim, kendime, dostlarma, yaknlarma yardm edemeyecek ve kendimi byk tehlikelerden kurtaramayacak bir durumda bulunduumu, ve tpk alak bir adam gibi, - u senin gl anlatmnla dile getireyim- yzme bir amar indirecek, mallarma el koyacak, beni ehirden kovacak ya da daha kts ldrecek bir

kimsenin klesi olacam ve byle bir durumda bulunmann da dnyann en utan verici eyi sayldn iddia ederken hakl olup olmadn grelim. Bu senin fikrin. Benim fikrime gelince, birok kez yinelememe karn bir daha sylememde hibir saknca olmayan u fikir: En utan verici ey, haksz yere dayak yemek, kol ve bacaklarnn koparldn ya da gelirinin kesildiini grmek deildir, Kallikles. Bence en utan verici ve en kt ey, beni ve yaknlarm haksz yere dvmek, yaralamak, malm almak, beni kle etmek ve evime zorla girmektir. Diyeceim, bana ya da bana ait herhangi bir eye kar hakszlk yapmak, hakszla urayan benden ok, bu hakszl yapan iin daha kt ve daha irkindir. Daha nceki konumalarmzda ortaya kan gerekler, yle sanyorum ki, deyim yerindeyse, birbirlerine demirden ve elmastan nedenlerle baldr. Sen ya da senden daha gl biri bunlar birbirinden ayramazsanz, benim kullandm dilden bakas kullanlamaz, eer gerei sylemek gerekirse. Dorusu, ben hep ayn eyi syleyip dururum; geri neden olduunu bilmiyorum ama, bugn seni grdm gibi, btn tandm insanlar arasnda da gln olmadan konuabilen bir tek kiiye rastlayamadm. Bir kez daha yineliyorum, durum byledir; ama durum byleyse ve hakszlk, hakszlkta bulunan iin ktlklerin en byyse, ve ne kadar byk olursa olsun, bundan daha by de iledii suun cezasn ekmemek ise, insann bundan kurtulmak iin kendi kendine yapmas gereken ve yaplmamas ok gln olan, yardm hangisidir? En byk zarar bizlerden uzaklatracak yardm deil mi? Evet, bu konuda en irkin eyin, kendine, dostlarna ve yaknlarna yardm edememek olduu tartlamaz. kinci srada bizi ikinci ktle kar koruyan yardm gelir; nc srada bir nc ktlkten koruyan; ve bu bylece srp gider. Diyeceim, ktlk ne kadar byk olursa, ona kar koyabilmek de o kadar gzel, kar koyamamak da o kadar utan verici olur. Sylediim gibi, deil mi, Kallikles? KALLKLES - Baka trl olamaz. SOKRATES - Hakszlk etmek ile hakszla uramak; bu iki eyden en kt olan bizce hakszlk etmektir. Bu durumda, bir insann hem hakszlk etmekten kanmak hem de hakszla uramaktan kendini koruyabilmek iin ne elde etmesi gerekir? Gl m olmas gerekir, yoksa iradeli mi? unu demek istiyorum: Hakszla uramamak iin onu istememek yeterli midir, yoksa ondan korunmak iin yeter derecede gl m olmak gerekir? KALLKLES - Elbette ki gl olmak gerekir. SOKRATES - Peki, ya hakszlk etmeye gelince? Hakszlk etmeyi istememek yeterli midir dorusu, insan istemeyince hakszlk edemez-, yoksa, hem gl olmak hem de bir sanat edinmek mi gerekir? Ne de olsa herhangi bir meslein bilinmesi ve uygulanmas insan hakszlk etmekten alkoyar. zellikle, bu noktaya yant ver, Kallikles. Polos ile ben tartma srasnda, hi kimsenin isteyerek hakszlk etmediini, buna karlk hakszlk yapanlarn istemeyerek bu yolu setiklerini sylediimizde doru dnyorduk, deil mi? KALLKLES - Srf szn bitirebilmen iin, doru dndn kabul ediyorum, Sokrates. SOKRATES - yleyse, hakszlk etmemek iin, hem gl, hem sanat sahibi olmak gerekir. KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Peki hakszla hi uramamann ya da olabildiince az uramann yolu nedir? Sen de benim gibi mi dnyorsun bakalm? Bence, lkede iktidar ya da tiranl elde tutmak veya grev bandaki hkmetin dostu olmak gerekir. KALLKLES - Doru konutuun zaman seni nasl itenlikle onayladm gryorsun Sokrates. Bu szlerini ok doru buluyorum.

SOKRATES - imdi syleyeceim de sence doru mu bir dn bakalm: Bana yle geliyor ki, insan insana balayan en sk dostluk, eski bilgelerin de dedii gibi, benzeri benzere balayan dostluktur. Ya sence? KALLKLES - Bence de yle. SOKRATES - yleyse, iktidarn vahi ve kaba bir tirann elinde bulunduu bir lkede, eer bir tirandan daha iyi bir yurtta varsa, tiran ondan ekinir ve hibir zaman onu tam anlamyla sevemez. KALLKLES - Doru. SOKRATES - Ama, o lkede kendisinden daha kt biri de bulunuyorsa, tiran onu da sevemez; nk onu hor grr ve dostluunu kabul etmek istemez. KALLKLES - Bu da doru. SOKRATES - yleyse, onun dostluk edebilecei tek insan, kendi gibi ayn yaradlta olan, ayn eyleri ktleyen ve ven ve de kendisine boyun emeye, nfuzu karsnda pes etmeye raz olan kimsedir. te bu adam, o lkede byk bir gce sahip olur ve hibir kimse ona ktlk etmekle vnemez. Doru deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Demek ki, byle bir lkede bir gen kendi kendine "Nasl gl olup da kendimi her trl hakszlktan koruyabilirim?" diye sorsa, yle sanyorum ki, ona gsterilecek yol, hi zaman yitirmeden lkenin efendisi ile ayn eyleri sevip yine ayn eylerden nefret etmek ve olabildiince ona benzemeye almaktr. Doru deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - te bu, kendini hakszlktan koruyabilecek ve dediiniz gibi, lkede gl olabilecek bir adam. KALLKLES - Doru. SOKRATES - Ama hakszlk etmemeyi de baarabilecek midir? Yoksa hakszlk eden efendisine benzedii ve onun sayesinde byk bir itibar salad iin baaramayacak mdr? Ben tersine, onun olabildii kadar ok hakszlk etmek ve buna karlk ceza grmemek isteyeceini sanyorum. Sen ne dersin? KALLKLES - yle grnyor. SOKRATES - Demek ki, ktlklerin en by onun benliini saracak, efendisini taklit etmesi ve gl olmas yznden de ruhu soysuz ve aalk bir ruh olacaktr. KALLKLES - Btn dnceleri nasl oluyor da altst ediyorsun ayorum, Sokrates! Bu taklitinin eer isterse tiran taklit etmeyeni mahvedeceini ve malna mlkne el koyacan da bilmiyor musun? SOKRATES - Biliyorum sevgili Kallikles! nsann bunu bilmemesi iin sar olmas gerekir; nk bunu, senden, az nce Polos'tan ve btn ehir halkndan birok kez iittim. Ama imdi sen de unu dinle: Evet eer isterse ldrr, ama o zaman da kt bir insan, drst bir insan ldrm olur. KALLKLES - nsann isyan etmesine neden de bu deil mi zaten. SOKRATES - Hayr, hi olmazsa akln gsterdii gibi, saduyulu biri iin deil. nsann gsterdii abalarn gerek amacnn olabildiince uzun yaamak ve bizi tehlikelerden her zaman koruyan sanatlar uygulamak olduunu mu sanyorsun? Aynen bizi mahkemelerde kurtaran ve uramam tlediin u retorik gibi.

KALLKLES - Zeus hakk iin, evet! Sana iyi bir t vermiim. SOKRATES - Peki deerli dostum, yzme de nemli bir sanat mdr sence? KALLKLES - Zeus hakk iin hayr. SOKRATES - Oysa bu sanat da yzme bilmeyi gerektiren kazalarda insan lmden kurtarr. Ama bu sanat baya buluyorsan, sana daha nemlisini, gemi kullanma sanatn syleyeyim. Bu sanat da retorik gibi yalnz ruhlar deil, bedeni ve mallar da en byk tehlikelerden korur. Hem bu sanat, basit ve alakgnll bir sanattr; olaanst eyler yapyormu gibi grnmek istemedii gibi vnmez de. Mahkemelerdeki hitabetin salad yararlarn aynsn o da salad halde, bizleri Eghina'dan buraya sa salim getirdiinde, yalnzca iki obolos 1 ^ 21 ister sanyorum; Msr'dan ya da Pontos'tan getirirse bizi, bu byk hizmetin karlnda ve az nce sylediim gibi, kendimizi, ocuklarmz, mallarmz ve karlarmz kurtard iin, bizleri limana karrken en fazla iki drahmi 1 ^ 1 ister. Bu sanat bilen ve btn bu ileri baarm olan adam da, karaya knca rhtmda, gemisinin yannda, ekingen bir tavrla dolap durur. nk sanrm o, boulmaktan kurtararak iyilik ettii yolcular ile hakszlk ettii yolcular birbirinden ayrt etmenin gln bilmektedir; ve nk o, yolcular limana indirirken, onlarn gemiye ilk bindiklerinden daha salam bir beden ve ruhla karaya kmadklarn bilmektedir. O zaman, kendi kendine yle der: "Eer ar ve onulmaz bir hastala yakalanm biri boulmamsa lmemek onun iin bir mutsuzluktur. Bu da, benim ona hibir iyilik yapmadm gsterir. Yine ayn biimde baka biri, bedeninden daha deerli olan ruhu onulmaz hastalklara tutulmusa, onun artk yaamaya gereksinmesi yoktur. Ve ben de, denizden, mahkemelerden ya da teki tehlikelerden kurtarmakla ona hibir iyilik etmi olmam." nk o, kt kiinin hep mutsuzluklar iinde yaadn bildii iin, yaamann kendisine hibir yarar salamayacan da bilir. te bu nedenle, bizi kurtard halde gemicinin bbrlenmek diye bir alkanl yoktur; ayn biimde sevgili dostum, makine yapmcsnn da gemici kadar deilse de ordu komutan ya da baka biri kadar nemli eyler kurtard, szgelimi bazen ehirler kurtard iin bbrlenmek diye bir alkanl yoktur. Onun mahkeme hatibiyle karlatrlabileceine inanmyorsun deil mi? Oysa, o da sizin gibi konumak isterse Kallikles, teki sanatlarn deersiz olduunu syler ve eitli kantlar gsterip sizin de makine yapmcs olmanz ister. Ama, sen onu ve sanatn kmseyip, kendisine makineciden baka bir ey olmadn sylediin gibi, ne kzn oluna vermek ne de onun kzn kendine almak istersin. Bununla birlikte, sanatn yceltmene yol aan nedenler incelendikten sonra, az nce szn ettiim makineci ile tekilerini sen ne hakla kmsyorsun? Onlardan daha iyi olduunu ve daha stn bir aileye bal bulunduunu syleyeceini biliyorum. Ama, en iyi olan ey benim sylediim gibi deilse ve erdemli olmak yalnzca kendini ve maln mlkn kurtarmaksa, ben yine de makineciyi, hekimi ve bizi korumak iin yaratlm teki sanatlar karalamaya alman gln bulurum. Ama iyi dn, benim pek sevgili dostum! Kimbilir, belki de ruh soyluluu ve iyilik kendini ve bakalarn tehlikelerden kurtarmaktan baka bir eydir. nk, emin ol ki, az ya da ok yaamak, gerek anlamyla insan olan birinin kurtulmas gereken bir kaygdr. Yaama balanmak yerine kadnlarn syledii "Kimse alnyazsndan kurtulamaz" 1 ^ 1 szne uyarak, bu ii tanrya brakmal ve yaanlan sre iinde de iyi yaamaya bakmaldr. Bunun iin, insann yaad lkedeki siyasal oluuma kendini uydurmas m gerekir? Byle bir durumda, eer Atinallarn sevgisini kazanmak istiyorsan ve devlet ilerinde gl olmay arzuluyorsan, elinden geldii kadar Atinallara benzemeye almalsn. te sevgili dostum, incelenmesi gereken asl sorun budur. Ay kendilerine doru ektikleri sylenen Thessalia'l kadnlarn 1 ^ 1 balarna gelen kt eylerin bizim bamza gelmemesi iin bu davrann bana ve sana yararl olup olmadn aratrman gerekir; nk, bizler de en sevdiimiz eylerin zararna olarak iktidar elde etmeye almaktayz.

Ama, yaadn ehirde birinin sana, iyilikte de ktlkte de iktidarn yapsna uymadan da gl olabilmenin yolunu reteceini sanyorsan, bana yle geliyor ki byk bir yanlg iindesin Kallikles. Atina Demos'unun ve Zeus hakk iin, Pyrilampos'un olu Demos'un dostluunu gerekten kazanmak istiyorsan, onlar taklit etmen deil, onlara doal olarak benzemen gerekir. Demek ki, seni onlara tam olarak benzetebilecek kii, senden, tpk istediin gibi, bir siyaset adam ya da bir hatip yaratabilir ancak. Aralarndan her biri yaradllaryla uyuan szleri sever; buna karlk, kendisine yabanc gelen eylerden holanmaz. Sen de ayn biimde mi dnyorsun sevgili dostum? Syleyecek birka szn vardr herhalde, deil mi Kallikles? KALLKLES - Nasl oluyor da bana haklymsn gibi grnyorsun, anlayamyorum Sokrates! Bununla birlikte, dinleyicilerinin ou gibi ben de szlerinin tmne inanamyorum. SOKRATES - nk, ruhunda kk salm olan Demos ak bana kar koyuyor, Kallikles; ama ayn konular stnde daha ok durup dnrsek o zaman belki szlerime tam olarak inanrsn. u iki eyi yani beden ve ruhu yetitirmenin iki yolu olduunu, bunlardan birinin zevki, tekinin ise yalnzca iyiyi gzettiini ve hoa gitmeyi dnmeksizin btn abasn bu yolda harcadn sylemitik; imdi sen ne olursa olsun bu szlerimizi anmsa, byle bir ayrm yapp yapmadmz syle. KALLKLES - Evet yapk. SOKRATES - Ayrca, zevke ynelmenin de baya bir dalkavukluktan baka bir ey olmadn sylemitik, yle deil mi? KALLKLES - Madem yle istiyorsun, yle olsun. SOKRATES - tekiyse tersine, ister beden olsun, ister ruh, eline neyi alrsa onu olabildiince yetkin klar deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Bundan dolay da devlete ve yurttalara yaptmz hizmetler ile bu yurttalar olabildiince yetkin klmaya almalyz deil mi? Yoksa, az nce grdmz gibi, byk zenginlik, iktidar ya da herhangi bir kudreti elde edecek kiilerin drst duygular olmazsa, onlara yaplacak herhangi bir hizmetin hibir yarar dokunmayacaktr. Bunun byle olduunu kabul edelim mi? KALLKLES - Eer seni sevindirecekse edelim. SOKRATES - imdi, diyelim ki, surlar, tersaneler ve tapnaklar gibi en nemli kamu yaplarn ina etmek iin birbirimizi yreklendirdik, her eyden nce, u mimarlk denen sanat bilip bilmediimizi, eer biliyorsak, kimden rendiimizi, kendi kendimize sormamz gerekmez mi Kallikles? Ne dersin? KALLKLES - Evet, kukusuz. SOKRATES - Daha sonra da, dostlarmzdan biri iin ya da kendimiz iin herhangi bir bina ina etmisek, bu binann gzel olup olmadn da aratrmamz gerekir deil mi? Byle bir aratrmay yaparken de usta ve nl hocalarmz olduunu ve gerek onlarla birlikte gerekse onlardan ayrldktan sonra tek bamza gzel binalar ina ettiimizi grrsek, bu koullar altnda, kamu ilerine pekl giriebiliriz. Ama bunun tersine, hibir hocamz olmam, nemli bir bina ina etmemi ya da birok deersiz bina ina etmisek, kamu ilerine girimek ve birbirimizi byle bir ie yreklendirmek herhalde delilik olur, deil mi? Doru konumuyor muyum? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Her ey iin de byledir. Eer, szgelimi, devlet hekimi olmak isteiyle birbirimize bu sanat iyi bildiimizi syleyerek kendimizi yreklendirirsek, yle sanyorum ki, her eyden nce, sen ve ben karlkl olarak birbirimizi u sorularla snarz: "Tanrlar hakk iin,

bakalm Sokrates'in sal nasldr? Bugne kadar, kle olsun, zgr olsun herhangi birini iyiletirmi midir?" te yandan, ben de senin iin ayn sorular sorarm; ve de eer yabanc olsun ya da Atinal olsun, erkek ya da kadn olsun hi kimseyi iyiletirmemisek Kallikles, Zeus hakk iin, bir adam zel hekimlik sanatnda deneyim kazanmadan, birok baar elde etmeden ve bu meslei uygun bir biimde yerine getirmeden, atasznn dedii gibi, mlekilii su kp y a p a r a k ^ l renmek isteyecek ve devlet hekimi olmaya kalkacak, stelik de bakalarn bu ie yreklendirecek olursak, bunun kadar gln bir ey olur mu? Byle bir davran tam anlamyla bir delilik deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Siyaset yaamna atlan, benim de bu ilere atlmam isteyen ve bu yaamdan uzak kaldm iin beri knayan ey sen insanlarn en iyisi! Birbirimizi snayp unlar sormamzn zaman geldi artk: "Bakalm, Kallikles hi, bir yurtta iyi klm mdr? Yabanc olsun, yurtta olsun, kle olsun ya da zgr olsun, eskiden kt, haksz, sefih ve aklsz bir kimseyken, sonradan Kallikles sayesinde drst olmu bir kimse var mdr?" Bu sorular sana sorsalar nasl yant verirdin, syler misin bana? Seninle konuup da iyi olan birini gsterebilir misin? Devlet ilerine girimeden nce, zel yaamnda byle bir ey yapmsan bana yant vermekte neden ekmiyorsun? KALLKLES - Her zaman stn gelmek istiyorsun, Sokrates. SOKRATES - stn gelmek iin deil, lkemizde nasl bir siyaset uygulamak gerekiyor, bu konudaki dncelerini gerekten renmek iin soruyorum. bana getiinde, bizleri olabildiince iyi yurtta yapmann dnda baka bir eyle urar msn? Devlet adam grevinin bu olduunu birok kez kabul etmedik mi? Ettik mi etmedik mi? Yant versene! Mademki senin yerine yantlamam gerekiyor, yleyse, sylyorum: Evet kabul ettik. Eer iyi bir adamn yurduna salamas gereken yarar buysa, az nce szn ettiin kimseleri anmsa ve bana Perikles'lerin, Kimon'larn, Miltiades'lerin, Themistokles'lerin iyi yurtta olduklarna inanp inanmadn syle. KALLKLES - Evet, inanyorum. SOKRATES - Eer iyi idiyseler, her birinin yurttalarn eskisinden daha iyi kldklar kesindir, deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Demek ki Atinallar, Perikles halk arasnda konumaya balad zaman deil de, konumasn bitirdii zaman m daha iyi idiler? KALLKLES - Belki. SOKRATES - Kabul ettiimiz ilkelere gre bu devlet adam iyi bir yurtta ise, verilecek yant "belki" deil, "elbette" olmalyd deerli Kallikles. KALLKLES - Peki, sonra? SOKRATES - Hi! Yalnz una yant vermeni istiyorum: Atinallar Perikles sayesinde daha m iyi oldular, yoksa, onun yznden bozuldular m? Devlet memurluuna ilk defa bir cret^7-^ koyduu iin Perikles'in Atinallar tembel, korkak, geveze ve paragz yaptn sylemek istiyorum. KALLKLES - Bunu kulaklar yrtk Lakedaimon hayranlarndan^^ renmisindir Sokrates. SOKRATES - Ama bu, kulaktan duyulan bir ey deil, senin de benim kadar kesinlikle bildiin bir ey: Balangta Perikles byk bir itibar kazanmt ve o sralarda pek erdemli olmayan Atinallar onu aalayc bir cezaya arptrmamlard; ama onun sayesinde drst olduklarnda, Perikles'i, yaamnn sonuna doru hrszlk suundan mahkm ettiler; hatta, kt kii diye az kalsn lm cezasna bile arptracaklard.^^

KALLKLES - Peki bunun iin de Perikles kt myd? SOKRATES - Herhalde, bir eek, at ya da kz bakcs, Perikles'in durumunda olsayd, yani bakmakla ykml olduu, ifte atmayan, boynuz vurmayan, srmayan hayvanlar, btn bunlar yapabilecek derecede vahiletirseydi, kendisine kt kii denirdi. Uysal hayvanlar alp sonradan vahiletiren bir hayvan bakcsna sen de kt dersin, herhalde, deil mi? KALLKLES - Seni memnun etmek iin evet. SOKRATES - Peki, yleyse, beni memnun etmek iin unu da yantla: nsan da hayvanlar snfnda yer almaz m? KALLKLES - Kukusuz yer alr. SOKRATES - Perikles'in de gtmek istedii insanlard deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - yleyse Perikles bir devlet adam niteliklerine sahip olsayd, az nce kabul ettiimiz gibi, Atinallarn onun abalaryla daha doru olmalar gerekmez miydi? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Oysa, dorular, Homeros'un da dedii gibimi uysal olurlar. Ne dersin? Sen de byle mi dnyorsun? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Bununla birlikte, Perikles onlar ynetmeye baladktan sonra daha da vahiletirdi, hem de hi beklemedii biimde, kendisine saldrt. KALLKLES - Bunu da kabul etmemi istiyor musun? SOKRATES - Sylediimi doru buluyorsan, evet. KALLKLES - yle olsun. SOKRATES - Ama onlar daha vahiletirmekle, daha haksz ve daha kt yapmtr, deil mi? KALLKLES - yle, SOKRATES - Bu hesaba gre, demek ki Perikles iyi bir devlet adam deildi. KALLKLES - Sen yle diyorsun. SOKRATES - Zeus hakk iin, sylediklerine baklrsa, sence de yle. Ama biz imdi Kimon'dan sz edelim. Ynettii insanlar tarafndan tam on yl sreyle srgnde yaatlmam myd? Themistokles'e de ayn biimde davranp, onu da srgne mahkm etmemiler miydi? Marathon galibi Miltiades'e gelince, p r y t a n i s ^ l kendisini kurtarmasayd, onu da lm uurumuna atmayacaklar myd? Eer bu adamlar senin dediin gibi erdemli olsalard, bu tr davranlarla karlamazlard. yi arabaclarn sava arabasnn zerinde nceleri dimdik durup da iyice ustalatktan ve atlarn terbiye ettikten sonra yere dmeleri hi de normal deildir. Bu ne arabaclk sanatnda ne de baka bir sanatta olabilir, yle deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Grne baklrsa, az nceki konumalarmzda bu ehirde bildiimiz kadaryla iyi bir siyaset adam yok derken haklymz. Sen bile, adalarmz arasnda byle birinin bulunmadn, ama gemite bu tr siyasetilerin yaadn sylyor ve onlar tekilerden ayrt ediyordun. Ama, onlarn da gnmzdekilere tpatp benzediini grdk. Bunlar hatip oldularsa

bile, ne gerek retorii kullandlar, -nk kullansalard devrilmezlerdi- ne de dalkavukluk retoriini. KALLKLES - Bununla birlikte Sokrates, gnmzdeki siyaset adamlarndan birinin, onlarn gerekletirdii eserlere benzer eyleri gerekletirebilmesi iin ok ey gerekir. SOKRATES - Ben de sevgili dostum, devletin hizmetkr olduklar iin onlar ayplamyorum. Byle bir greve sahip olmakla gnmzdekilerden stn ve ehrin isteklerini yerine getirmede de onlardan daha becerikli olduklarn sanyorum. Ama, ehirdeki halkn isteklerini deitirmede ve bu isteklere kar koymada, bu halk ikna ederek ya da zorlayarak, en iyi yurtta durumuna getirmede eskilerle gnmzdekiler arasnda hibir fark yok. Oysa, iyi bir yurttan tek devi de budur aslnda. Gemiler, surlar, tersaneler ve birok benzeri eyleri yapmada, gnmzdekilerden daha becerikli olduklar konusunda seninle ayn fikirdeyim. Durum byle olduuna gre, tartmakla gln duruma dyoruz: Konutuumuz srece ayn konu evresinde, stelik birbirimizi anlamadan dnp durduk. Her eye karn, eminim ki, sen birok kez, bedene ve ruha bakmann iki yolu olduunu fark ettin ve syledin: Bu yollardan, baya olan biri, bedene asa yiyecek, susamsa iecek, mse giyecek, rtnecek, ayakkab, ksaca, bedenin isteyebilecei her eyi vermektir. Ayn rnekleri, beni daha kolaylkla anlayabilmen iin kullanyorum. Bu eyleri yapanlar, toptan ya da perakende satclar ve bu eylerden birini ya da brn hazrlayan ekmeki, a, dokumac, kundurac ve sepici gibi zanaatkrlardr. Ama beden bakmyla gerekten ilgilenen beden eitimi ve hekimliin varl bilinmediinde, bu meslekleri uygulayan kimselerin, beden bakmnn kendilerine dtn sanmas, bakalarnn da bunu byle kabul etmesi ok doaldr. Ancak, btn mesleklere egemen olan ve bu mesleklerin rnlerinden yararlanan hekimlik ve beden eitimi, hangi yiyecek ve hangi ieceklerin beden iin yararl olduunu bilmektedir. Oysa, btn teki sanatlar byle bir eyden habersizdir. Bu nedenle, beden bakm asndan, bu sanatlar baya ve aalk olarak bilinir, zgr bir adama yaramaz olarak tannr; oysa, beden eitimi ve mzik, hakl olarak bu sanatlara stn tutulur. Ruh konusunda da bu byledir. Sylediklerimi anladn sanyorum, nk szlerimi, daha sylediim anda kavrar gibi grnyor ve kabul ediyorsun. Ama, ksa bir sre sonra bana, ehrimizde drst insanlarn bulunduunu sylyorsun. Bunun zerine, sana bunlarn kimler olduunu sorduumda, bana siyaset yaamndaki yle insanlar sayyorsun ki, bu, sana beden eitimi konusunda, beden gelitirmedeki usta kiileri sorduum halde senin bana byk bir ciddiyetle, ekmeki Thearion'u, Sicilya al stne bir kitap yazm olan Mithaikos'u ve arap tccar Sarambon'u saymana benziyor; stelik de bunlardan birinin ekmek, brnn yahni, ncsnn ise arap vererek bedene iyi baktklarn sylyorsun. Dostum, sen beden eitiminden hibir ey anlamyorsun, desem, belki de kzarsn. Bana btn ileri, gereksinmelerimizi karlamak olan, ama bu konuda neyin gzel ve iyi olduunu bilmeyen hizmetkrlar gsteriyorsun. Bunlar, mterilerini tesadfen doyurup imanlatabilirler; bunun iin de vlmeleri olaandr. Ama, sonunda, doyurup imanlattklar insanlarn eski salklarn yitirmelerine yol aarlar. Bu insanlara gelince, hastalanmalarna ve eski salkl hallerini yitirmelerine neden olanlar, srf bilgisizliklerinden dolay sulayamazlar. Ama, dnmeden yaptklar lszlkler sonunda hastalandklarnda, yanlarnda kendilerine t verecek kimseler bulunursa, btn suu onlarn stne yklemeye, onlar knayp hrpalamaya alrlar. Buna karlk, ktlklerine asl yol am olan birincileri verler. te, sen de aynen onlar gibi davranyorsun, Kallikles. Atinallara her istediklerini vererek onlar son derece memnun etmi adamlar vyorsun. Bu adamlarn, devleti byttn sylyorlar ama, eski siyasetilerin eseri olan bu bymenin, ii cerahat dolu bir bandan baka bir ey olmadn grmyorlar. nk, bu adamlar, lkeyi limanlarla, tersanelerle, surlarla, hara ve daha birok deersiz eyle kapladklar zaman, ll ve doru olmay dnmyorlard. Zayflama belirtileri grldnde, Atinallar orada bulunup da kendilerine t vermek isteyenleri sulayacaklar, ama buna karlk, asl ktlklerine neden olan Themistokles'i, Kimon'u ve Perikles'i veceklerdir. Belki de, bu ktlklere neden olmadnz ama bu

ktlklere yol am olanlara yardm ettiinizden, yeni edinmi olduklaryla birlikte eskiden elde ettikleri eyleri de yitirdikleri iin, kendini savunmazsan sana ya da dostum Alkibiades'e saldracaklar. te bugn, olduka sama bir eyin gerekletiine tank oluyor ve eskilerin de ayn biimde davrandklarn duyuyorum. unu gryorum ki, ehir halk, sulu saylan devlet adamlarndan birini cezalandrd zaman, btn herkes bu kt davrantan tr fkeleniyor ve bundan yaknyor. Devlete birok hizmette bulunduklarn, devletin ise onlar haksz yere ortadan kaldrdn haykryorlar. Ama bu tamamyla yalandr; nk, bir devlet bakan ynettii devlet tarafndan hibir zaman haksz yere yok edilemez. yle sanyorum ki, devlet adam grnenleri sofistler arasna katmak gerek. Sofistler, her konuda akll ve arbal olduklar halde, bu konuda kimi zaman samalklar yaparlar. Bu sofistler, erdem hocalar olarak grnrler ve mezlerini kendilerine kar hakszca davranmakla, cretlerini vermemekle ve rendikleri bilgilerin karlnda hibir minnet duymamakla sularlar. Oysa, bundan daha sama bir ey olabilir mi? lerindeki hakszlk duygusunu yok ederek yerine doruluu koymu bir stadn sayesinde iyi ve drst olmu insanlar nasl olur da yitirdikleri eyler yznden ona hakszlk edebilirler! Byle bir eyi sama bulmuyor musun arkada? Bana yant vermek istemeyiin yznden gryorsun ki upuzun bir sylev ekmek zorunda kaldm, Kallikles. KALLKLES - Sana yant verilmezse tek bana konuamaz msn? SOKRATES - Belki de konuabilirim. Bana yant vermediin iin byle uzun uzun konuuyorum ya! Ama, dostluk tanrs adna, syle bana, sevgili dostum, bir adam iyi insan ettiimizi syledikten ve bu adam da bizim sayemizde iyi olduktan sonra, onu ktlkle sulamak samadr deil mi? KALLKLES - Bence de yle. SOKRATES - nsanlara erdemli olmay retmeyi meslek edinenlerin bu tr konutuklarn bilmiyor musun? KALLKLES - Evet, biliyorum ama, neden hibir deeri olmayan bu insanlar stnde duruyorsun? SOKRATES - Peki, sen lkeyi yneten ve onu olabildiince yetkin klmaya alan insanlarn sonunda bir frsatn bulduklarnda, bu lkenin son derece kt olduunu syleyip onu sulamalarna ne dersin? Bunlarla tekiler arasnda bir fark var m sence? Polos'a dediim gibi, sevgili dostum, sofistlik ile retorik bir btndr ya da en azndan birbirlerine ok yakndrlar, birbirlerine benzerler. Ama sen, bilgisizliin yznden retoriin ok gzel bir ey olduunu sanyorsun, tekini de kmsyorsun. Gerekteyse, yarglamaya karlk yasama, tbba karlk da beden eitimimi ne kadar gzelse, sofistlik de retorie oranla o kadar gzeldir. Bence yetitirdikleri kimseleri ktler neye hakk olmayan tek insan siyaset hatibi ile sofisttir, safsatacdr. nk, aksi takdirde, iyi ettiklerini ileri srdkleri kimselere hibir iyilikte bulunmadklarn gstererek kendi kendilerini sulam olurlar. Doru deil mi? KALLKLES - Kukusuz. SOKRATES - Eer syledikleri doruysa, yine hibir cret almadan iyilikte bulunacaklar da onlardr. Gerekten de, herhangi bir hizmet grm ya da szgelimi beden eitimi retmeninden hzl komasn renmi bulunan biri, retmen kendisine gvenmi ve cretini, hzl komay rettii anda alacana dair bir szleme yapmamsa, retmenine minnet borcu duymayabilir. nk, yle sanyorum ki, insanlar drstlkten saptran, komadaki yavalk deil ktlk duygusudur. Deil mi? KALLKLES - Evet.

SOKRATES - Demek ki, retmenin renciden koparp att ey eer ktlk duygusuysa, retmen artk mezinin hakszlk yapacandan korkmaz ve de insanlar gerekten erdemli klyorsa, yapt hizmeti gven iinde, kaytsz artsz yerine getirir. Doru deil mi? KALLKLES - yle. SOKRATES - Bu nedenle, szgelimi mimarlk ve teki sanatlarda t verirken, para almann ayp olmadn sanyorum. KALLKLES - yle grnyor. SOKRATES - Ama, elden geldiince drst bir adam olmak, evini ya da lkesini ok iyi bir biimde ynetmek sz konusu olunca, tlerini para karlnda vermeyi herkes utan verici bulur deil mi? KALLKLES - Evet. SOKRATES - Nedeni de kukusuz, btn iyilikler iinde, bunun, iyilik grm olana, bu iyilii aynen geri verme duygusunu alam olmasdr. Bu yzden de, iyilik yapana minnet duygusu beslemek iyi, beslememek de kt bir belirti olarak grlr. KALLKLES- Evet. SOKRATES - yleyse devlete zen gstermek iin hangi yntemi izlememi istersin: Atinallar olabildiince iyi etmek iin bir hekim gibi onlara kar m kaym, yoksa, hizmet edip, onlar honut klmaya m alaym? Gerei konu, Kallikles! Benimle nasl drste konumaya baladnsa, dncelerini imdi de ayn biimde belirt. Kesin ve merte konu. KALLKLES - Onlara hizmet etmeni sylyorum sana. SOKRATES - Demek ki beni dalkavukluk mesleine, pohpohlamaya aryorsun, aziz dostum. KALLKLES - Mysia'l mesleine diyelim, istersen^-'; nk dediimi yapmazsan... SOKRATES - Birok kez syleyip durduun eyleri yineleme bana. Yoksa ben de sana ayn yantlar vermek zorunda kalacam. Herhangi birinin beni ldreceini sylediinde, sana kt bir adam drst bir adam ldrm olur, diyeceim. stelik de maln mlkn elinden alr, dediinde; bunlar, nasl kullanacan bilemeyeceini, bunlara sahip olduu zaman da, eer hakszca kullanrsa benden hakszca ald iin, hakszca kullanacan, utanarak kullanacan, utanarak kulland iin de kt yolda kullanacan syleyeceim. KALLKLES - Bakyorum, her eyden uzakta yaadn iin bana byle bir eyin gelmeyeceinden, kt m kt ve aalk bir adam yznden mahkeme nne kmayacandan pek eminsin, Sokrates. SOKRATES - Bu ehirde, herhangi birinin bana bir gn byle bir eyin gelebileceini dnemezsem, ben gerek bir budalaym demektir, Kallikles. Ama, undan eminim ki, eer gnn birinde mahkemeye karsam ve szn ettiin tehlikelerden biriyle karlarsam, beni mahkemeye srkleyecek olan kimse kt bir adamdr; nk, hibir zaman iyilik bilir bir adam susuz birini sulamaz. Ve o zaman eer, lm cezasna arptrlrsam, bunda alacak hibir ey yoktur. Neden byle bir eyi beklediimi syleyeyim mi? KALLKLES - Evet syle. SOKRATES - yle sanyorum ki, gnmzde gerek siyaset sanatna bal olan tek deilse de, tek tk Atinaldan biri de benim; stelik bu sanat yalnzca ben uygulamaktaym bugn. Herhangi biriyle konutuumda, onu, honut etmeyi dnmem, nk en hoa gideni deil, en yararl olan gzetirim; ve senin bana tlediin gzel eyleri yapamayacam iin de yarglarn nne ktmda ne diyeceimi bilemem. Bylece, ben de, aynen Polos'a sylediim duruma derim.

Ann sulad hekim gibi ocuklarn nnde yarglanrm. Bu tr yarglarn karsnda u szlerle sulandrlan hekimin syleyeceini dn: "ocuklar! u grdnz adam, sizlere ktlk ettii gibi, aranzdan en genleri kesip dalayarak bedenlerinin biimlerini bozdu, onlar zayflatp boarak umutsuzlua srkledi, bu genlere en ac ilalar verdi, onlar benim gibi nefis ve deiik yiyeceklerle besleyeceine, ala ve susuzlua zorlad." Byle bir tuzaa den hekimin ne diyebileceini sanyorsun sen? "ocuklar! Btn bunlar sizlerin sal iin yaptm," diyerek gerei sylerse, bu yarglarn nasl bir grlt ve patrtyla kar koyacaklarn dn. Herhalde ok iddetli bir grlt patryla deil mi? KALLKLES - Kukusuz yle. SOKRATES - te bu hekim ne syleyeceini bilemez. Sen de yle sanmyor musun? KALLKLES - Elbette. SOKRATES - Yarg nne kacak olursam, ayn eyin benim de bama geleceini iyi biliyorum; nk, yarglara, iyilik ve hizmet saydklar zevkleri insanlara saladn syleyemeyeceim; hem zaten bu eyleri yapanlarn da elde edenlerin de yerinde olmak isteinde deilim. Eer beni, genleri inanszla drerek bozmakla, yallar da yalnzken ya da halk arasnda, ac szler syleyerek kk drmekle sularlarsa, onlara, "Beni byle konuturan doruluktur ve bylece sizlere hizmet etmi oluyorum, yarglar." diye hitap ederek gerei syleyemeyeceim gibi, bir baka eyi de syleyemem ve bu yzden alnma ne yazlysa onu beklemek zorundaym. KALLKLES - Bir insann byle bir duruma dmesi ve kendini savunamayacak kadar gsz olmas gzel midir, Sokrates? SOKRATES - Evet, Kallikles, yeter ki, birok kez kendisine verdiin eyi elinde bulundurabilsin; yani, insanlara ve tanrlara kar hakszca bir ey sylememi ve yapmam olduunu ileri srerek kendi kendini koruyabilsin, demek istiyorum. nk, bildiimiz gibi, kendini en iyi savunma yolu budur. Eer, kendimi de bir bakasn da bu biimde koruyamayacam bana kantlarlarsa, ister kalabaln nnde olsun, ister tek tk insann karsnda olsun, isterse de kendi kendime kalm olaym, yine de kzarp utanrm. Ve byle bir gszlk lmme neden olursa, ok kzarm; ama pohpohlayc retorii bilmemek yznden yaamm yitirmek zorunda kalrsam, lm rahata karlayacamdan emin olabilirsin. nsann kendisi aklsz ve korkak olmadktan sonra, lmn kendisi korkun deildir. Korkun olan, haksizliktir; nk, mutsuzluklarn en by Hades'e sularla dolu bir ruhla gitmektir. stersen, sana bunu bir hikye ile kantlayaym. KALLKLES - Mademki aklaman bitirdin, oldu olacak onu da anlat. SOKRATES - Dinle yleyse u gzel hikyeyi! Sen masal sanacaksn ama ben gerek bir hikye olduuna inanyorum; nk, anlatacaklarm dorudur, bundan emin olabilirsin. Homeros'un dedii gibi, Z e u s ^ , Poseidon ve Plton babalarndan kalan imparatorluu aralarnda bltler. Oysa, Kronos zamannda, insanlarla ilgili bir yasa vard. Ayn yasa her zaman var olmutur ve tanrlar arasnda bugn de srmektedir. Buna gre, drst ve dine bal bir mr srm olan kimse, ldkten sonra Mutlu adalarna^ 1 gider, orada her trl ktlkten uzaktr ve tam bir mutluluk iindedir. Buna karlk, hakszlk ederek yaam ve dinden uzak bir mr srm olan da, Tartaros 1 ^ denilen ve iinde gnahlarn cezas ekilen zindana gider. Oysa, Kronos zamannda ve Zeus'un hkm srd ilk yllarda, insanlar lmeden hemen nce, yani daha yaarken, yaayan yarglar tarafndan yarglanrlard. Bu nedenle, verilen yarglar da ok ktyd. Sonunda, Plton ve Mutlu adalarnn bekileri Zeus'u bularak ona, iki tarafa da gelen insanlarn arasnda, orada bulunmay hak etmemilerin yer aldn sylediler. Bunun zerine, Zeus yle dedi: "Bu hakszlklara bir son vereceim. Yarglarn kt olmas, insanlarn giyinik olarak yarglanmasndan kaynaklanyor; nk, onlar daha yaarken yarglyorlar.

Bundan dolay da, ruhlar kokumu birok insan, gzel bedenle, soylulukla ve zenginlikle rtl bulunuyor. te yandan, yarg srasnda da, birok tank, onlarn drst olarak yaadklarn sylyor. Ve tabii, yarglar da bu grne ve szlere aldanyorlar. Ayrca, onlar da giyinik olarak, hem de ruhlarnn nnde bir pee gibi rten gzler, kulaklar ve de btn bedenleri varm gibi yarglyorlar. Kendilerini ve yarglayacaklar kimseleri rten bu eyler, onlarn grlerini engeller. Yaplmas gereken ilk i, insanlarn lecekleri saati bilmelerini nlemektir; nk bunu nceden renmi oluyorlar. Dolaysyla, Prometheus'a buna bir son vermesini syledim.'^ Ayrca, insanlar plak olarak yarglanmaldr. Yarg da, ldkten hemen sonra sorguya ektii kimsenin ruhunu yalnzca kendi ruhuyla inceleyebilmek iin plak ve lm olmaldr. Verilecek yargnn drst olmas iin yarglanan kimsenin yannda yaknlarndan biri bulunmamal ve zerinde tad btn atafatl eyler de dnyada braklm olmaldr. Bu dzensizlie ben, sizden nce tank oldum; sonunda da, yarg olarak oullarmdan n grevlendirdim: kisi Asya'daki Minos ve Rhadamanthys, teki de Avrupa'daki Aiakos. ldkleri zaman, k r d a ^ , biri Mutlu adalarna teki de Tartaros'a giden iki yolun kavanda yarglarn vereceklerdir. Rhadamanthys, Asyallar, Aiakos da Avrupallar yarglayacak.^^ Minos'a gelince, br ikisi yarg vermede glk ekerse, yargnn elden geldii kadar drst olmas iin en son sz hakkn ona veriyorum." te Kallikles, iittiim ve doru olduuna inandm hikye bu. Bundan yle bir sonu karyorum. yle sanyorum ki, lm, ruh ve bedenin birbirinden ayrlmasndan baka bir ey deildir. Birbirlerinden ayrldklarnda da, insann salnda naslsalar yine ayn durumlarn srdrrler. Beden, yapsn, grd bakm ve geirdii kazalarn izleriyle birlikte korur. Szgelimi, bir insan salnda, ya yaradl gerei, ya grd bakm ya da her iki nedenden dolay uzun boyluysa, ldkten sonra da bedeni uzun boylu kalr; eer imansa, cesedi de imandr ve btn teki eyler iin de bu ayndr. Nitekim, salar salnda uzunsa, ldkten sonra da uzundur; eer bir adam krbala dvlmse ve bedeninde krba izleri ya da benzeri yaralar kalmsa, bunlar cesedi zerinde de grlr; yaarken eli aya krlmsa ya da arpk urpuksa bu sakatlklar ldkten sonra da ayn kalr. Szn ksas, insann fiziksel yapsnda grlen hatlarn tm ya da hemen hemen tm, ldkten sonra da bir sre iin byle kalyor. Bana yle geliyor ki, Kallikles, ruh iin de ayndr. Ruh bedenden ayrlnca, insan yaradlnn btn niteliklerini ve insann girip kt eitli mesleklere gre geirdii deiikliklerin izlerini tar. ller, yargcn nne, szgelimi Asyal ller Rhadamanthys'in nne ktklarnda, o, bu lleri yanna yaklatrr ve ruhlarn kime ait olduklarn bilmeden inceler. ounlukla, elini Byk Kral'n ya da herhangi bir kral ya da zorbann stne koyar ve onlarn ruhunda salkl hibir ey bulunmadn, yalan yere yaplan yeminlerin ve hakszln onu krbalayp yaralar atn, doruluktan uzak yaad iin bu ruhta hibir eyin drst olmadn, onda her eyin yalan dolanla, palavraclkla bozulduunu ve de babozukluun, gevekliin, kstahln, kendini tutamazln bu ruhu dzensizlie ve irkinlie boduunu anlar. Bunun zerine de Rhadamanthys, onu rezil ederek, cezasn ekmesi iin doru hapse gnderir. Cezalandrlan adam, hakl olarak cezalandrldnda, cezadan yararlanp daha iyi olmaya bakmal ya da ektii acy grp de korksunlar ve iyi insan olsunlar diye bakalarna rnek olmaya uramaldr. Ama, tanrlarn ya da insanlarn verdii cezalardan yararlanmasn bilen insanlar, yaptklar ktlklere are bulunabilecek insanlardr. Bununla birlikte, cezadan yararlanmak, gerek bu dnyada, gerekse Hades'te ancak ac ve eziyet ekmekle olur; nk, ac ve eziyet ekmek hakszlktan kurtulmann tek yoludur. En kt cinayetleri ileyip de sonunda iyileemeyecek olanlar asl rnek olacak kimselerdir. ektikleri acnn kendilerine hibir yarar yoktur; nk, onlar iyileemeyenlerdir; ama, yaptklar hatalardan dolay en byk, en ac veren ve en korkun cezalar ekenleri grenler, bundan kendilerine bir yarar karmakta ve orada, Hades hapishanesinde gerek bir korkuluk gibi asl duranlar, oraya gelen her suluyu hem elendirmekte hem de korkutup uyarmaktadr.

Eer Polos'un dedii doruysa, Arkhelaos ve ona benzeyen btn teki zorbalar bu saydklarmdandr. Hem yle sanyorum ki, rnek olanlarn ou da tiranlar, krallar, zorba hkmdarlar ve siyaset adamlardr; nk keyf iktidarlar sayesinde, en ar ve en dinsizce sular ilemilerdir. Nitekim, Homeros da buna tanklk ediyor; nk, Hades'te sonsuza dek ceza grenlerin, Tantalos, Sisyphos ve Tityos gibi kral ve zorba hkmdarlar olduunu anlatyor Thersites'e ve teki basit insanlara gelince, hi kimse onlar iyileemez olarak gstermedii gibi, byk cezalara da arptrmad; nk bu insanlar gl deillerdi; belki byle olduu iin gl olanlardan daha mutluydular. Gerekten de, Kallikles, en kt insanlar, kudretliler arasndan kyor. Bununla birlikte, onlarn arasnda da hayranlk duyulacak erdemli insanlarn bulunmasna hibir engel yok. nk, ktlk etme olana ellerinde olduu halde, btn mrlerini drste geiren insanlarn bu davranlar ok g ve vlecek bir eydir, Kallikles. Ama, bu nitelikteki insanlara ok az rastlanr. Ne var ki, bu ehirde ve teki ehirlerde kendilerine verilen ileri drstlkle yrtm erdemli insanlar var ve ilerde de var olacak. Hatta, bunlardan birinin btn Yunanistan'da n kazand grlmtr; bu, Lysimakhos'un olu Aristides'tir. Ama, iktidara geenlerin ou da kt insan oluverir, deerli Kallikles. Az nce anlattma dnelim. Rhadamanthys, ite bu kt adamlardan birini eline geirirse, kim olduunu ve hangi aileye bal olduunu deil de yapt ktlkleri bilir, yalnzca. Yapt ktlkten emin olunca da, iyi insan olup olamayacana gre, stne bir iaret koyup Tartaras'a gnderir. Sulu adam da oraya varnca, durumuna uygun den cezay eker. Ama Rhadamanthys, baka bir sefer de, ister basit bir yurttan isterse de baka birinin olsun, dine bal ve drste yaam birinin ruhuyla, zellikle de btn mr boyunca yalnzca kendi ileriyle uram ve bakalarnn iine burnunu sokmam bir filozofun ruhuyla karlanca, kendisine hayran olur ve onu Mutlu adalarna gnderir. Aiakos da ayn biimde davranr. Her ikisi de ellerinde bir sopa tutarak yarglarlar. Bu yarglar gzeten Minos'a gelince, o oturmaktadr ve yalnzdr. Elinde de altn bir asa vardr. Homeros'un Odysseus'u onu u szlerle anlatr: "Elinde altn bir asa tutarak ve lleri yarglayarak. te ben bu hikyelere inanyor ve ruhumu yarg karsna en salkl bir biimde karmaya alyorum. Ynla insann peinden kotuu an ve ereften uzak kalmaya bakyor, yalnzca doruyu aryorum. Yaadm srece olduu kadar, saati gelip lrken de, elimden geldii kadar gerekten doru olmaya alacam. Btn insanlar ve bu arada da seni Kallikles, verdiin tlere uymayarak, bu tr bir yaam srmeye ve u dnyadaki savalarn en ycesi olarak bildiim bu savaa katlmaya aryor ve az nce szn ettiim yarglanma an senin iin de gelip attnda, kendini savunamayacaksn diyorum ve bundan dolay seni ayplyorum. Aigina'nn olu olan yargcn nne geldiinde, bu yarg elini stne koyup, seni mahkemesine gtrecek ve sen orada azn ak kalacaksn; ban da benim bamn burada dnd gibi dnecek ve belki de suratna rezil edercesine vurulup, hakaretler yadrlacak. Belki de hikyemi bir kocakar masal diye kabul ediyor, sylediklerimi bu yzden de kmsyorsundur. Bundan daha iyi ve daha doru olan bir baka hikye arayp bulursak, bu hikyeyi kmsememiz alacak bir ey deildir. Ama, gryorsun ki, bugnk Yunanllarn en bilgili insanlar olan siz nz; yani sen, Polos ve Gorgias, teki dnyada bile yararl grnen bu yaamdan daha baka trl bir yaam bulamyorsunuz. Tersine, ele alp da rttmz ynla dnce arasnda bir tek u sarslmadan ayakta kalabilmitir: zel yaammzda da kamu yaamnda da hakszla uramaktan ok hakszlk etmemeye dikkat etmeli ve iyi grnmeye deil de, iyi olmaya almaldr. Eer bir adam ktlk yapmsa, doruluktan sonra gelen ikinci iyilik, cezasn ekip de dorulua varmak olduu iin, o adam cezaya arptrlmak ve cezasn ekmeli; hem kendini hem de saylar az ya da ok olsun bakalarn pohpohlamaktan saknmal; ve gerek szlerinde gerekse eylemlerinde doruluktan sapmamaldr. imdi, iyi dinle beni ve hem yaarken hem de ldkten sonra akln izdii mutluluk yolunu izleyerek peimden gel. Brak kmsesinler seni aklsz diye, maskaraya evirsinler, hatta

isterlerse, Zeus hakk iin, brak da dvsnler. Sana yaplacak bu hakaretlere hi aldrmadan katlan; eer gerekten drst ve erdemli bir insansan bunlardan hibir ac duymazsn. Daha sonra, hepimiz erdemli olunca, gerekirse siyasete atlr ya da baka bir meslek edinmemiz gerekiyorsa, imdi olduumuzdan daha yetkin olduumuz iin dnp karar veririz. nk u andaki durumumuzda, ylesine bilgisiziz ki, ayn ve en nemli konular hakknda durmadan fikir deitiren bizlerin sanki bir eymiiz gibi palavralar skmaktan utanmas gerekir! Demek ki, karmza kan ve yaarken de lrken de izlenmesi gereken en iyi yolun doruluk ve teki erdemler olduunu syleyen gerei bir klavuz olarak benimsemeliyiz. Seni batan karan ve benim de uymam istediin o deersiz retiyi bir yana atp ite bu yolu tutalm ve bakalarn da bu yolu izlemeye aralm Kallikles!

[1] Gorgias'n kardei olan bu Leontium'lu Herodikos, Protagoras'n sofistler (safsataclar) arasnda sayd, beden eitimi hocas ve hekim olan Selymbria'l Herodikos ile kartrlmamaldr (Protagoras, 316 e). Aristophon'dan sz eder. Polygnotos'un, babas Aglaophon'dan resim dersi ald sylenir.

[4] Yunanllar, aritmetii (Yun. arithmetike) ya da saylar kuramn hesap sanatndan (Yun. logistike) ayryorlard. [5] Perikles Atinallara bir i sur yapmalarn tlediinde Sokrates 29 yandayd: Pire ile Atina'y ve Phaleron ile Atina'y birbirine balayan surlar arasndaki bu i sur, birinci sura paraleldi; birinci surun dman tarafndan yklmas durumunda, onun yerini almak zere yaplmt. Uzun Surlar .. 456'da, i sur ise .. 440'a doru ina edilmiti. [6] Keli ayra iindeki blm Sokrates'in kantyla pek uyum gstermez, sonradan eklenmi gibidir. [7] Polos'un, sanatn ilkesi olan deneyim stne bir inceleme yazd ileri srlr. [8] Anaksagoras'n kitab u szlerle balyordu: "Her ey birbirine karmt; sonra btn evrene dzen veren ruh grnd." [9] Tanrya sayg gstermek iin onun ad verilmeden edilen yemin. [10] Polos 'un slubuyla alay etmek amacyla Yunanca'da yaplm aliterasyon Franszca'ya "Retiens ta rancoeur, Polos de mon coeur" olarak, Trke'ye de Franszca tmce rnek alnarak bu biimde aktarlmtr. (T..N.) [11] Arkhelaos Makedonya tahtn .. 413'te ele geirerek lmne kadar (.. 399) hkm srmtr. Thukydides (II, 100), bu caninin lkesi iin yapt hizmetlerden vgyle sz eder: "Mstahkem mevkilerin says azd; ama sonradan Perdikkas'm olu Arkhelaos, kral olunca, varln gnmze kadar korumu olan surlar yaptrd, dz yollar atrd ve askerlik ilerine eki dzen verdi, kendinden nceki sekiz kraln toplayamad kadar at, silah ve eitli levazm toplad." Sarayna yazarlar ve sanatlar davet etti. Euripides, Agathon, mziki Timotheos konuklar arasnda yer ald. Sarayna Sokrates'i de armt ama Sokrates bu davete uymad (Aristoteles, Retorik, 11, 23, 8). [12] Bu sehpalar, dzenlenen tiyatro oyunlar srasnda Nikias ve erkek kardeleri tarafndan kazanlm dllerdir. Burada sz konusu edilen Nikias, Sicilya seferinin mutsuz komutanlarndan nl Nikias'r. [13] Aristophanes'in Kular'da (125 ve tesi) telmihte bulunduu, Skellios'un olu Aristokrates, Thukydides tarafndan (VIII, 89), Drt Yzler Meclisi'nin oligarisini eletiren soylular partisinin nderlerinden biri olarak gsterilir. [14] Grlyor ki Polos burada, Sokrates'in kullanm olduu yararl szc yerine iyi szcn kullanyor. Nitekim Sokrates de zararl yerine kt szcn kullanyor. [15] Demos: "Halk" anlamnda Yunanca szck. Atina Demos'u: Atina halk. (T..N.) [16] Pindaros, para 169.

[17] Bu dizeler Euripides'in, gnmze ancak birka blm kalm Antiope adl oyunundan alnmtr.

[19] Bkz. Polyidos (para 639 N). [20] Bu bilgili adam belki de Pythagoras' Philolaos'tur. Bkz. para 15 D. [21] Sicilyal szcyle Agrigente'li Empedokles'in, talyal szcyle de bir Pythagoras'nn belirtildii sanlr. [22] Pythagoras' okulun sz konusu olduu sanlmaktadr. 'un yamurkuunu rnek olarak semesinin nedeni, bu kuun, itii suyu yuttuktan sonra dar pskrtmesidir. [24] Kk Srlarla ilgili trenler Atina'da, Byk Srlarla ilgili olanlarsa Eleusis'te yaplrd. Kk Srlar edinilmeden Byk Srlar renilemezdi.
n r

[25] Platon, insann ruhunu gevettii iin flt yasaklar. Bkz. Devlet, III, 399 d.

[26] Platon kithara'nn, yarmalarda alnmasna kar kar, yalnzca; nk sanatnn bu yarmalarda kendini gstermekten ve dinleyicilere zevk vermekten baka bir ey yapmadna inanr. Ama buna karlk Atinal genlerin eitiminde kithara'nn alnmasn salk verir. [27] Dithyrambos: Dionysos onuruna sylenen lirik iir. (T.N.) [28] Kinesias, dithyramboslar yazan bir airdi. Aristophanes onun slubunu alaya alm (bkz. Kurbaalar, 153; Bulutlar, 333; Kular, 1379), manzum komedi yazar Strattis, onu adn verdii bir piyesiyle eletirmi, bir baka manzum komedi yazar Pherekrates (para 145 K) ise, onu mzik sanatnn eski ciddiliini bozan kiiler arasnda gstermitir. [29] Epikharmos'un bir komedisinde yer alan ve yazar Athenaios (7, blm 16) tarafndan derlenerek bize ulaan bir dizeye yaplm telmih: Kendisine soru sorulan kii yant vermediinde, bu kez soruyu sorup yant vermek ayn kiiye der. [30] Bu bilginler Pythagoras'lar ile evrenin olumasn ve varoluunu "dostluk" ve kart "uyumazlkla aklayan Empedokles'tir. [31] Geometrik eitlik say stne deil, oran stne kurulmutur. Bkz. Yasalar, 757, b. [32] Drahmi'nin altda biri deerindeki Eski Yunan para birimi. (T.N.) [33] Eski Yunan'da kullanlan gm para. (T..N.) [34] Andromakhe'nin Hektor'a syledii sz, lyada, VI, 488. gre ay gkten indiren byc kadnlar, kr ve ktrm oluyorlard. [36] Zor ilere hibir hazrlk yapmadan girien kimseler iin kullanlan atasz niteliinde deyim. Ayrca, bkz. Lakhes, 187 b. [37] Perikles, .. 462-461'de askerlere ve yksek yarg kurulu yelerine maa balamt.

[38] Bunlar tpk Lakedaimon'lular gibi dv (boks) yapmaya dknd ve kulaklar yumruk izleri tayordu. Bkz. Protagoras, 342 b. [39] Atinallarn Perikles'i yarglamalar ve bu devlet adamnn gerek kiilii iin bkz. Thukydides, II, 65 ve Plutarkhos, Perikles'in Yaam, XXXI ve XXXV. [40] Odysseia, VI, 120 ve baka yerler. [41] Eski Yunan'da birok ehirde (sitede) grevli ba yarg. (T..N.) [42] Bedeni glendiren ve salk koruma yoluyla hastalklar nleyen beden eitiminin hastalklar iyiletiren tptan daha stn olduu syleniyor. [43] Anlam tartmal bir tmce. Kallikles'in unu demek istedii sanlr: "Dalkavukluk mesleine demek yerine pekl Mysia'l mesleine diyebilirsin; yani onu, dalkavuk szcnden daha aalayc bir szckle nitelendirebilirsin, ama yine de her eye karn, eer bana bir ktlk gelsin istemiyorsan, bu meslei uygula." Mysia'llar barbar ve aalanan bir halkt. [44]lyada, XV, 187-188. [45] Homeros'ta Mutlu adalarndan sz edilmemekte, bu adalarn ad Hesiodos'ta gemektedir (ler ve Gnler, 170-171); buna karlk Odysseia'da (IV, 563) Menelaos'a vaat edilmi olan Elysion ovasndan sz edilmektedir. [46] Homeros Tartaros'un varln benimser ama bunu bir tr, tanrlar iin ceza yeri olarak grr. [47] Burada Aiskhylos'un bir ans sz konusudur (Prometheus, 256): "lmllerden, alnyazlarn nceden bilme yetisini ekip aldm." [48] Kukusuz "ruhlarn, hayaletlerin gezindii iriotlaryla kapl kr"dr (Odysseia, XXIV, 13-14) burada sz konusu olan. [49]Minos ve Rhadamanthys, Fenike kral Phoiniks'in kz olan Europe'nin oullardr; dolaysyla kkenleri bakmndan Asyal saylrlar, Aiakos ise rmak tanrs Aigina'nn oludur. [50] Odysseia, XI, 576 ve tesi. [51] Odysseia, XI, 569.
AO