BYOLOJK EVRM

Fransz doa bilimcim Georges Louis LeClerc orijinal yaratl srasnda, yalnzca belirli sayda tr yaratlm olabileceini; dier trlerin de, deiik doal olaylar sonunda bu kurucu trlerden evrimlemi olabileceini ileri srmtr. Erasmus Darwin, trlerin, yeni trlere dnebileceinini nermitir. Lamarck, canllar, sonradan edinilen karakterlerin bir nesilden bir sonraki nesle aktarlmasyla deimekte ve evrimlemektedir.

 Charles Darwin gney amerika sahillerinin i kesimlerinin jeolojik yapsn, bitkilerini, hayvanlarn ve fosillerini almtr. Darwin, bir tr iinde belirli zelliklere sahip baz bireylerin seilip oaltlmasnn ve dierlerinin ayklanp atlmasnn, evrimsel deiimin temelini oluturduunu ileri srmtr. Doal seleksiyon mekanizmas nasl iliyor? Evrimi altran mekanizma nedir?

 teori szc=tahmin, nsezi, gr Bilimsel anlamda teori=ok sayda gzlemlerden ve deneylerden ortaya kan ve onlar aklayan ilke ve sonutur. Darwin teorisi (1859) bir tahmin deil, doadaki trler zerinde yaplan gzlemleri aklayan denenmi ilkeler ve prensiptir.

Doal seleksiyon yoluyla Evrim ilkeleri

1. Her trn bireyleri, yetikin hale gelip yaayabilecek olanlarn saysndan, ok daha yksek sayda yavru retme yeteneine sahiptir. 2.Doal populasyonlarn bykl, zaman iinde deimeden aa yukar ayn kalr. (populasyon=bir bitki veya hayvan trnn,belirli alanlarda bulunan bireylerinin toplamndan oluur) 3. Yaama ve reme konusunda, canllar arasnda rekabet vardr. 4. Bir populasyondaki bireyler, kendilerinin yaama ve reme ansn etkileyen karakterler bakmndan, birbirlerinden farkllklar gsterir. 5. En avantajl karakterlere sahip olan bireyler yaayp daha ok sayda yavru verirler.

Sentetik Evrim Teorisi

Darwin, bir trn bireyleri arasnda grlen eitliliin kaynann ne olduunu bilmiyordu. Kromozom, gen, ve DNA 20. yzylda anlalmaya baland. Bugn eitliliin ana kaynann genetik mutasyonlar ve rekombinasyon olduu bilinmektedir. Yeni trlerin ortaya kn aklayan ve geni kabul alan ilk model 1942de gelitirilmitir. Trleme konusunda yeni mekanizmalar kefi, hala srmektedir.

Yapay Seim, trlerin deitirilebildiini kantlamaktadr.

ilek bitkisi ngilterede yapay seim yoluyla retilmeye balanmtr, ok sayda yeni varyeteler ortaya kmtr. Gvercinlerin yapay seleksiyon yoluyla retilmesi sonucunda, birbirlerinden ok farkl varyeteler olumutur.

Karlatrmal anatomi, canllar arasndaki evrimsel ilikileri aklar.

Karlatrlmal anatomi; farkl canllarda bulunan organlarn yapsal ayrntlarn karlatran ve inceleyen bir bilim alandr. deal bir evrimsel snflandrma sistemine gre, organizmalar homolog yapda olup olmadklarna baklarak gruplandrmaldr. Greke homologia=uyuma, uyuan Homolog yaplar, ortak kkenden (orijinden) gelirler, ancak farkl grevler yapabilirler.

 Tomurcuk pullar, brakteler, dikenler, ve iek ksmlar birbirleriyle homolog yaplardr. Hepsi ayn temel organn-fotosentetik yaplarn- deiiklie uram ekilleridir. Darwin, birbirleriyle akrabalk ilikisi olan canllarda, farkl grevleri yerine getirmek iin deiiklie uram homolog organlarn varln, evrimin beklenen bir sonucu olarak yorumlamtr.

 Birbirlerine benzeyen ve benzer grevleri yapan yaplar, her zaman homolog olmayabilirler. Bezelye bitkisinin tendrilleri (sarlc kollar) yapraklardan gelimitir. zm bitkisinin tendrilleri deiime uram gvdeden gelimilerdir. Her iki birkideki tendriller ayn grevi yerine getirir Bunlar birbirlerine analog olan organlardr.

 Greke analogos= orantl, uygun Analog organlar, ayn grevi yerine getiren fakat farkl evrimsel kkenden gelen organlardr. Analog organlar, evrimsel adan ilgin yaplardr. Bu yaplar, birbirleriyle ilikili olmayan canllarda farkl organlarn, ayn grevi yapmak zere nasl deiime uradn gsterirler. Doal seleksiyon olay, canllar, bulunduklar evreye uyum yapmalar iin ynlendirir.

 Eer, birbirleriyle evrimsel ilikisi bulunmayan canllar, benzer evre koullarnda bulunurlarsa, doal seleksiyon zamanla benzer uyum yaplar ortaya kar. Bu olaya convergent (ayn noktada birleen) evrim ad verilir. Convergent evrimin baka bir ekli de, mimikri olaydr. Bu olayda, bir canl, baka bir canlya ya da cansz varla benzeyecek ekilde evrimleir. Gney bat Afrika llerinde yaayan ve Lithops cinsine ait olan bitkiler, yetitikleri ortamda bulunan kk akl talarna benzerler.

Proteinlerdeki ve DNAdaki deiimler, evrimsel deiimleri izlemeye yarar

Yapsal olarak birbirlerine benzeyen ve yakn akrabalk ilikileri bulunan canllarn, biyokimyasal bakmdan da birbirlerine benzer olduu gsterilmitir. ki tr birbirlerine ne kadar yakn akraba ise, onlarn proteinleri ve DNAlar da o kadar benzer olmaktadr. Buna dayanarak, bir gen iin ilgili proteinleri ya da nukleotid dizisini inceleyerek, belirli bir bitki grubu (familya, cins,. vb) iinde, evrimin kalplarn ve iddetini anlamak olasdr.

Fosiller, byk-lekli evrimsel deiimlerin kaytlarn salar

Gemite yaam canllarn korunmu kantlardr. Fosil ieren kayalarn ya, radyoaktif izotoplar kullanlarak, yanlgsz bir ekilde bulunabilir. Kaya eidi, fosilin oluturduu evre koullar hakknda pek ok bilgi sunar. Fosilin kendisi de, o canlnn ekolojisi hakknda nemli bilgiler verir. Belirli bir canl grubuna ait fosiller, deiik jeolojik devirler boyunca izlenerek, o canlnn evrimsel tarihi (canlnn makro-evrimi) ortaya konulabilir.

 Makro-evrim, jeolojik devirler iinde yeni trler olumasn salayan deiimler olarak tanmlanr. Fosil kaytlarn alan evrimciler arasndaki son tartma, iki ayr gr zerinde odaklanmtr. Kademeli trleme (gradualizm) Noktalanm denge yoluyla trleme (Punctuated equilibrium) Kademeli trleme gr, geleneksel Darwin yaklam iinde aklanan grtr.

 Evrim belirli bir hzla durmadan devam etmekte, canldaki deiimler yava ve kademeli birikimler halindeki sonraki kuaklara aktarlmaktadr. Ancak, bu kademeli evrimsel deiimleri yanstan, her bir kademeyi temsil eden ve arada bulunmas gereken canllarn hepsi de, fosil kaytlarnda bulunamamaktadr. Niles Eldredge ve Steven Jay Gould, 1972 ylnda, fosil kaytlarnn sanld gibi eksik olmadn ileri srmlerdir.

 ok sayda fosil zerinde alan bu aratrmaclara gre, fosil kaytlarnda anszn (jeolojik anlamda) ortaya kmakta; pek az deiiklikle 5-10 milyon yl kadar nesillerini srdrmekte; ve sonra yine anszn ortadan kaybolmaktadr. Kaybolan tr yerine, ona akraba olan fakat ondan belirgin bir ekilde farkl olan baka bir tr ortaya kmaktadr. Bu olay nasl yorumlanacaktr?

 Yeni ortaya kan bir tr, atalarndan farkl olan pek ok yapsal zellik gsterir. Sonra bu yeni tr, hibir deiiklie uramadan, ya da ok az deiikliklerle, milyonlarca yl neslini devam ettirir. Bu durumda, ad geen tr denge durumundadr. Bu denge, aradan 5-10 milyon yl getikten sonra, belki de evredeki hzl bir deiim nedeniyle ksa sre iinde noktalanmakta, ya da kesintiye uramaktadr. Bu arada, hzl evre deiimine paralel olarak hzl yapsal deiiklikler olmakta; ve sonuta da yine tr veya trler ortaya kmaktadr (bu nedenle, eksik olduu sanlan fosil kaytlar, bu hzl deiimden kaynaklanmaktadr).

Evrimsel gler, bir populasyonun gen havuzunda allel frekanslarn deitirince, evrim ortaya kar

Darwinin evrim teorisi + Mendelin temel genetik ilkeleri=populasyon genetii Her populasyonun bir gen havuzu vardr. Gen havuzu, bir populasyondaki btn genlerin ve o genlere ait tm allellerin toplamn ifade eder. Populasyon genetii, tm populasyonlardaki genleri ve onlarn frekansn ineleyen bilim daldr.

 Populasyon genetikikleri, gen havuzunu ve bu havuzdaki genlerin zamanla nasl ve niin deitiini inceler. Tad allellerin yararl (stn zellikli, avantajl) kombinasyonlarna sahip bireyler, daha az avantajl allel kombinasyonlarna sahip bireylere gre, daha ok yaama ve daha ok yavru brakma ansna sahiptir. Bir nceki kuaktan bir sonraki kuaa doru gidildike, gen frekansnda olan kk apl deiimlere mikro-evrim denir.

Mutasyon gen havuzuna yeni genler katarak, eitlilik salar

Bir canlnn kaltsal maddesinde meydana gelen herhangi bir deiime mutasyon denir. Bir sonraki kuaa aktarlabilen mutasyon reme hcrelerinde grlen mutasyondur. Mutasyonlar gen dzeyinde grlebildii gibi, kromozom dzeyinde de grlebilir. Gen mutasyonu olunca bir allel baka bir forma deimi olur. Kromozom mutasyonu, tek bir kromozom parasn, tek bir kromozomun tamamn, ya da canlnn tm kromozom takmn da kapsayacak ekilde olabilir.

 Gen mutasyonunda normal olarak, bir DNA zinciri iinde, sadece bir veya birka tane nkleotidin deimesi sz konusudur. Transkripsiyon srasnda bir hata yznden, doada kendiliinden rastgele ortaya kabilir. Ya da baz kimyasal maddeler ve radyasyon tarafndan ortaya karlabilir. Nkleotid sras deiince, bu deiimin miktarna ve genin ilevinde yol at etkiye bal olarak, canl iin faydal veya zararl bir sonu ortaya kar.

 Genler, normal olarak, bir kromozom zerinde belirli sabit noktada (lokus) yer alr. Ancak, nadiren, hareket ederek (ounlukla ayn kromozom zerinde) baka bir yere tanabilmektedir. Bu genlere srayan genler denir. Barbara McClintock Msrda bu genleri bulmutur. 1984de bu aratrmas ile Nobel dl almtr.

 Tek bir kromozomun tamam yok olabilir, ya da normal bir kromozom takmna, bir tane fazladan olacak ekilde tek bir kromozom eklenebilir. Bu durumlara anplodi denir. Tm bir kromozom takm iki katna kabilir. Byle bir durumu da poliploidi denir. Poliploidi, yeni trlerin ortaya kmasnda etkin neme sahiptir.

Rastgele-olmayan elemeler, allel frekanslarn deitirir

Eer bireyler elerini, toplumdaki olas bireyler arasndan rastgele deil de belirli fenotipik (da vuran, d grn) zelliklerine gre seerlerse, byle bir eleme rastgele-olmayan bir elemedir. Rastgele-olmayan eleme, bir sonraki kuaktaki bireylerin oluturduu gen havuzunda, allellerin gen frekanslarnn bir ncekine gre deiik olmasna yol aabilir. Bitkiler arasnda kendi-kendini-dlleme, bir eit rastgele-olmayan elemedir.

 Tavus kularnn diileri, kuyruk tyleri daha ssl ve daha byk olan erkek bireyleri semekte; bylece bu kular arasnda ou kez rastgele-olmayan bir eleme gereklemektedir. Bu zellik, belirli bireylere, kuaktan kuaa sadece onlarn genlerinin aktarlmasn salayan bir avantaj ve uyum deeri kazandrmakta: bunun sonucu olarak,gnmzde yaamakta olan tavus kuu erkeklerinin hepsinin kuyruk tyleri olduka ssl olmaktadr.

 TEEKKRLER.