ANADOLU NVERS TES S OS YAL BLMLER DERGS

ANADOLU UNIVERSITY JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES

Ci l t/ Vol . : 10 - S ay / No: 3 : 213238 (2010)

DJTAL SANAT
Z

Yrd. Do. Dr. Zhal ZEL SALAMTMUR*

Elektronik ortamda retilen sanat olarak ksaca tanmlanabilen dijital sanat, ada bilgiyi, bak ve bilinci, teknolojiye ilikin kuramlar ve kavramlarla deitirmekte ve dntrmektedir. Birden fazla sanatsal biimi ya da teknik anlatm bir arada kullanabilen dijital sanat, insann evresiyle, bilgiyle, teknolojiyle, estetikle olan etkileimini sorgulamaktadr. Dijital sanat, her yeni gelien sanat biiminde olduu gibi geni bir balamda ve oklu bak tercih eden uzun sreli almalarla tanmlanmaya ve snflandrlmaya allmaktadr. 1990'lardan gnmze dek olan geliimin incelendii bu makale de, dijital sanatn karakteristikleri ve kategorizasyonu ele alnmaktadr. Bu balamda dijital sanatn kavramsal ve kuramsal olarak nasl anlamlandrlabildii incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Sanat ve Teknoloji, Dijital Sanat, Dijital Teknoloji.

DIGITAL ART
Digital art that can be shortly defined as the art produced in electronic field has been changing and transforming contemporary knowledge, point of view, and conscious with the theories and concepts related to technology. Digital art that can use numerous art forms or technique descriptions together inquires the interaction of person with his own environment, knowledge, technology and aesthetics. Digital art has been tried to be classified and defined with long-term studies preferring multiple views as each new developing art form in a wide extend. In this article in which the development having been studied since 1990s till today, the characteristics and classification of digital art have been dealt with. It is studied how digital art can be interpreted in terms of conceptual and theoretical. Keywords: Art and Technology, Digital Art, Digital Technology. ABSTRACT

Ege niversitesi letiim Fakltesi, e-posta: zuhal.ozel@ege.edu.tr

213

214

Dijital sanatn ortaya kt 1990'lardan gnmze dek olan geliiminin incelendii bu makalede, dijital sanatn geliim srecini, karakteristiklerini ve kategorizasyonunu, dnyadan ve Trkiyeden almalaryla dikkat eken sanat ve yapt rneklerini sunmak amalanmtr. Dijital sanatn kavramsal ve kuramsal anlamda lkemizde rnekleri bulunmasna ramen, henz bu alanla ilgili derleyici ve btnleyici almalarn yeterince yaplmam olmas bu makalenin k noktasn oluturmutur. 21. yzyln sanat dnyas, fizik, kimya, optik, elektronik gibi giderek gelien teknolojiler ile etkileime girmi, internet sanat, yazlm sanat vb. yeni biimlerin, multimedya vb. katk ve kark tekniklerin ortaya kmasna neden olmutur. Gnmzde teknolojiye ve bilgisayara yaknlk duyan sanatnn alma alannn snrlarn geniletmi, alglayn, dnce yapsn ve davrann deitirmitir. Daha nceki alarda teknolojik gelimelerin sanatsal yaraty bu kadar dorudan ve derinden etkilediini sylemek mmkn deildir. 2. SANAT VE TEKNOLOJ

Sanat kollarnn douu, gelimesi ve olgunlamas belirli bir sre ierisinde gerekleirken, dijital sanatn ok hzl ve ksa srede gelimesi, beraberinde belli kavramsal tartmalar da getirmitir. Dijital sanatn, sanat olup olmad tartmasnn yan sra sanatsal bir akm olma olasl da gndeme gelmitir. Bu tartmalarda kesin sonuca zaman ierisinde ulalacaktr, ancak dijital alan reddedilemez bir sanatsal anlatm biimi olarak kabul edilmitir. Bu sanatsal anlatm formuna uluslararas dzeyde beslenen ilgi oalrken, tm dnyada bu tr sanat eserlerini sergileyen mze ve galerilerin saysnda ki art dikkat ekici boyuta ulamtr.

Dijital sanat, bilgisayarlarn gelimesi ve grafik ileme yazlmlarnn artmasyla gerekleen bilgisayar devrimi sonucu domu, kurallarn, ifade biimlerini, karakteristik zelliklerini ve etik deerlerini dier sanat dallarnda olduu gibi zamanla gelitirerek yerletirmeye alan bir oluum olarak dikkat ekmitir. Dijital sanat, fizik, matematik gibi bilimlere olan yaknlndan dolay geleneksel anlamyla sanat, sanat, sanat yapt ve izleyici kavramlarn deitirmektedir. Bilgisayar teknolojisi, sadece bask, resim, fotoraf, video, mzik ve heykel gibi sanatn geleneksel formlarn dntrmekle kalmam, internet sanat, yazlm sanat, piksel sanat, dijital sergilemeler ve sanal gereklik gibi tm yeni formlarn da sanatsal almalar olarak kabul edilmesini salamtr.

Gelien teknoloji ile birlikte corafi kstlamalarn azalmas, fiziksel engellerin ortadan kalkmas, dijital teknolojilerin ucuzlamas gibi etkenler insanln yaamnda sanatsal ve kltrel anlamda deiimleri de beraberinde getirmitir. zellikle dijital teknolojiye ynelik yeni vaatler ve olanaklar, geleneksel sanata meydan okuyarak, yeni biimsel sunumlarn olumasna neden olurken, yeni anlatm biimlerini de dourmutur. Dijital teknolojilerin merkezinde bulunan bilgisayar, gnmzde sanat ve sanat yaptn retme biimlerinde deiikliklere neden olmutur.

1. GR

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Dijital sanatn temeli olarak kabul edilen teknoloji, gnmzde hayatn ve sanatn btn alanlarna girdiinden artk ada sanat retiminin yalnzca bir arac deil ayn zamanda ortam ve medyas durumuna gelmitir. Dijital teknolojiler, yeni anlatm biimleri yaratmakta devrim nitelii tarken, dijital sanatla anlam glenen melez, yapay organizma ve zeka gibi kavramlar daha sk sanatlar megul etmeye balamtr. Teknolojinin, bilimin ve sanatn bulutuu noktada ada sylemler artm, sanatn bir tr aratrma nosyonu n plana kmtr. Sanat yaptlarnn k noktalar artk yalnzca doa deildir. Betimlemek zorunda olunan doa da artk yoktur. nk teknolojik gelimeler bunu oktan anlamsz klmtr (Akadoan, 2006, s.328).

Dijital Sanat

215

Dijital bir dosya elektronik yolla depoland ve hibir esine zarar gelmeden yeniden retilebildii iin, dijital sanat asl kavramyla farkl ekillerde iliki kurmutur. Baz sanatlar kendi dosyalarndan sadece tek bir bask alm, bylece tek bir asl baskya sahip olurlarken, baka sanatlar kendi eserlerinden snrl sayda oaltmlar yapmlar, bazlar da ak, herkesin dilediince kullanabilecei kopyalar hazrlamlardr (Wands, 2006, s.12). nternette sergilenen sanat eserleri ise zaten kamunun mal haline gelmi ve herkesin izlemesine ve kullanmna almtr.

Benjamin'de gelenekle moderniteyi birbirine balayan ey yeniden retim kavramdr. Teknolojik olarak yeniden retilen sanat, Cadavaya gre biricik orijinalin yerine bir kopyalar okluu koyarak, aural sanat yaptlarnn retiminin temelinin ta kendisini yani otorite ve sahicilik iddialarn dayandrdklar, zaman ve mekandaki tekilliklerini ykmaktadr. Artk her yapt ikame edilebilir olmutur (Cadava, 2008, s.79). Tekniin sze gelmi hali olan teknolojinin kurtarc ve diyalektik ilevinden bahseden Walter Benjamin, bu alandaki ilerlemenin, sanat, toplum ve kltr iin yeni imknlar saladn dnmektedir. Tekniin olanaklaryla yeniden retimi demokratik bir hareket olarak yorumlayan Benjamine gre, teknik salt bilimsel bir olgu olarak deil, ayn zamanda sanatsal bir olgu olarak da deerlendirilmelidir.

Mitchelle gre, mekanik imaj oaltma Benjaminin iddia ettii gibi ortaya konan deerin yerine geerek, dijital grntleme ve maniplasyon teknikleriyle daha ileri gitmitir. Gnmzde, dijital kopyalama a, mekanik yeniden retim ann yerine gemitir (1992, s.52). Bu ekilde ok sayda ve ucuza mal edilen tpk-basmlar retilebildiinde hem sanat yaptlarnn zamanla bozulmasna kar bir nlem alnm, hem de bu deerli kltr miraslar btn insanla mal edilebilmitir. Benjaminin mekanik retimle aurann kayboluu dncesi, dijital ada yeniden soruturulmaya balamtr. Aurann kayboluunda asl grnt yerini dijital asl kopyalara brakm, sanat eserinin orijinal biriciklik zellii oaltma teknolojisi ile son bulmutur.

Benjamin, sanat ve teknoloji zerine 1935de yazd temel ve en nl eseri Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada Sanat Yapt adl denemesinde, Sanat eserinin tekniin yardmyla oaltlabilirlii, kitlenin sanatla olan ilikisini deitirmektedir (1995, s.62) demektedir. Tekniin yeniden oaltabilme zellii ile ilkel toplumlarda yksek klt deere sahip olan sanatn, halka ulaabilir hale geldiini vurgulamaktadr. Ancak, yeniden retim teknii, yeniden-retilmi nesneyi gelenek alanndan koparmakta, birok oaltm yaparak, esiz bir varoluun yerine bir kopyalar okluunu koymaktadr.

Donanm ve yazlm zerine temellenen bilgisayar teknolojisi, srekli yeni ifade biimleri arayan sanat ile iie gemi, teknoloji ile sanatn yaknlama oran artmtr. Teknoloji, gnmzde zaman, hz ve alglama biimlerinde radikal deiimlere neden olmutur. 20. yzyln son eyreinde, bilgisayar teknolojisi ve onu takip eden internet teknolojisi bilginin ynetimini ele geirmi, paylam ve sanatsal faaliyetlerin en youn varolduu alan olarak kabul grmtr. Gnmzde sanatlar, internet zerinde sergi aarak mekan snrlamasna bal kalmakszn ayn anda tm dnyaya ulaabilmekte, dnyann her yeriyle bilgi ve sanatsal aktarm salayabilmektedir. nternet teknolojisi, insanlarn sanata katlmlarn ve sanatsal eitimi kolaylatrmakta, web mzeleri yaygnlamakta, sanat eserlerinin grntlerine eriim olanaklar alabildiine genilemektedir.

Teknoloji ve sanat, tarih boyunca birbiriyle doru orantl gelien ve insan dier varlklardan ayran iki temel unsur olarak varolmutur. Dolaysyla, bir yaptn yarat srecinde teknolojinin varl, sanatta doay yanstmaktan uzaklaarak bir deney grnts vermitir. Sanat, baka aralarla ya da tekniklerle retmesi mmkn olmayan sanatsal yaptlarn bilgisayar teknolojisini kullanarak retmeye balamtr. Bilgisayarn devreye girmesiyle birlikte ncelikle gerein anlam, ierii, konumu neredeyse tmden deimitir. Sanallk artk her alanda ve dzeyde yerleik gerein yerini alm, sanatsal retimde n plana kmtr.

216

Aslna baklrsa hibir teknolojik bulu toplumlardan ayr dnlememektedir. Toplumun iinde bulunduu duruma gre, ihtiyalarna gre ve sahip olduu retim maddelerine gre ekillenmektedir (Artan, 2007, s.89). Dolaysyla denilebilir ki, teknolojik retim toplumsal olgunun bir parasdr, dijital teknolojiler de yeni bir amaca hizmet etmektedir ve toplumsal, kltrel, ekonomik sonular iermektedir. Pek ok kratr ve eletirmen, dijital sanata fotoraf, sinema ve videonun mekanik ve elektriksel srelerinin evrimci bir gelimesi gzyle bakmaktadrlar. Bu yaklam, fotorafn desen ve resimden gelen bir evrim srecinde ortaya ktn ileri sren daha geni kapsaml bir tarihsel perspektifin parasn oluturmaktadr. Sinema, fotoraftan sonraki evrimde mantksal olarak atlm bir admdr; videonun da film teknolojisinin yerine getii dnlebilir. Keza internet de, en iyi rnekleri radyo ve televizyon olan kitle iletiim aralarnn gelikin bir rnei saylabilmektedir (Wands, 2006, s.11-12). amz sanatnn en nemli zelliklerinden biri, sanatsal disiplinlerin arasndaki ayrmn ortadan

Benjamin, yeni oluumlarn temellerinin eski tekniklerin iinde atlaca yasasna inananlardandr, nk portre resmin gelitirdii bakr-gravr basknn (mezzotint) dayand oaltma (reproduction) teknii ancak sonradan yeni fotoraf tekniine balanabilmitir (2001, s.20). Dijital sanat, geleneksel ara ve trlerin grnmn taklit etmektedir. Yani, bir grntnn retiminde dijital aralarn hangi derecede rol oynad ve dijital olarak almann ne zaman dzenlendiini ou zaman sylemek zordur. Ayrca, yaygn inan, geleneksel ve dijital sanattan hangisinin nerede balayp nerede bittiinin bilinememesidir (Nalven ve Jarvis, 2005, s.8). Sanatta teknolojik determinizmden yana olan argmanlar, bu i ieliin, sanatlarn o eserleri yaratmalarna imkan tanyan teknolojinin gelimesi olduunu ilan etmilerdir. Yine de sanata modern kltrn bir yaratc yansmas olarak bakacak olursak, dijital sanat ada sanatn bir alt-kmesi olarak deerlendirilebilmektedir (Wands, 2006, s.11). Dijital teknoloji ile biimlenmeye balayan son dnem sanat eserlerinde saylarn, simgelerin, sanal biim, ifade ve kurgularn oalmakta olduu gzlenmekte, yazlm, animasyon gibi eserler dijital sanat olarak nitelendirilmektedir. Dijital ada sanat eseri retiminin kolaylatn sylemek mmkn deildir, nk alt edilmesi gereken zorluklarn, gerekli bilgi ve ura faaliyetinin artabilecei ve tekrara gitmeden retim yaplmas gerektii bilinmektedir.

Balangtan beri sanatlar sanat eserlerini retirken zamannn teknolojisini kullanarak malzeme zenginlii salamlardr. Gemiten gnmze sanatsal retim geleneksel yntem, mekanik yeniden retim ve dijital yntem olmak zere aamada ele alnabilmektedir. Geleneksel yntemlerle retilen eserlerin biricik ve zgnlkleri mekanik yeniden retim yntemleriyle son bulmutur. Sanayi Devrimi ve mekanizasyonun geliimiyle birlikte meydana gelen teknik gelimeler, 1830larda fotorafn bulunuuyla yeniden-retim ve kitle iletiiminin olanakl duruma gelmesi geleneksel yntemlerle retilen eserleri daha geni kitlelere ulatrmtr. Bilgisayar araclyla ve saysal yoldan imge retimi ve sanal eserler retme gnmzde dijital yntemle birlikte yaygnlamtr. Ancak, bilgisayar sanatn kabul etmede, balangta geleneksel sanat ve mekanik yeniden retim toplumlar olduka isteksiz olmutur. Dijital teknolojinin gelimesiyle, ada sanat tarihinin geleneksel anlamda, dijital sanat balamnda uyarlanmas zorunlu hale gelmi, mhendisler, programclar ve sanatlar ortak alarak sanat rnlerini yaratmaya balamlardr.

Geleneksel sanat ve bilgisayar teknolojisinin yollarnn kesimesiyle varolan dijital sanatn hem teknik hem de estetik yn, varolan sanat biimlerinden tremitir. Teknolojik gelimelerle birlikte srekli olarak kendini yenileyen sanat, teknikleri kartrarak yeni oluumlar aramaya balam, yeni sanat akmlar eski sanat dallarna alternatif oluturmutur. Sanatnn ele geirdii teknolojik olanaklar giderek geleneksel sanatn snrlarn zorlamtr.

3. GELENEKSEL SANATTAN DJTAL SANATA

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Dijital Sanat

217

kalkm olmasdr. Filmler fotoraflar ierebilmekte, videolar film ieriinden ve fotoraflardan yararlanabilirken, internet metin, grnt, ses ile video ve animasyon gibi zaman-tabanl iletiim aralaryla ba kurabilmektedir.

Dijital sanatn ncl olan evresel sanat, kavramsal sanat, happeningler, beden ve gsteri sanatlar, onlara geleneksel sanat kalplaryla yaklam imkansz klsa bile an dinamiklerinin kavranmasnda etkin bir role sahiptir (uhac, 2009, s.1). Sanatlar klasik sanatta da ada sanatta da kendi ifadelerini baka bir nesneyle aktarma ihtiyacn duymulardr. Yeni medya teknolojilerini kullanan sanat projeleri, ierikte ve uygulamada hem sosyal hem de matematik, fizik bilimlerinin tezlerinden, bulgularndan, verilerinden yararlanmakta, bu olgulara sanatsal anlamlar yklemekte, ada bilgiyi, bak ve bilinci, teknolojiye ikin kuramlar ve kavramlarla deitirmekte, dntrmektedir. Bu dnm esnasnda, birden fazla sanatsal biimi ya da teknik anlatm bir arada kullanabilen dijital sanat, her yeni gelien sanat biiminde olduu gibi geni bir balamda ve oklu bak tercih eden uzun sreli kuramsal almalarla tanmlanmaya ve snflandrlmaya allmaktadr. 4. DJTAL SANATIN TANIMI VE GELM

Dijitalize olmu yenidnyann sanat olarak kabul edilen dijital sanat, genel anlamda dijital teknoloji ile retilen sanal nesnelerin estetik deerlerle kurguland sanat biimine denmektedir. The Digital Art Practices & Terminology Task Force (DAPTTF) tarafndan 2005 ylnda hazrlanan Dijital Sanat ve Bask Szlne gre, dijital sanat, bir veya daha fazla dijital ilem ya da teknoloji ile yaratlan sanat (Johnson ve Shaw, 2005, s.10) olarak tanmlanmaktadr. izgen ise, matematiksel olarak 0 ve llerin oluturduu yeni teknik dille ekranda gelitirilen grselin grafik programlarla veya zel yazlmlarla balayan dnyasna ve bu altyapnn yeni bir teknik ara olarak sanatsal anlatma, retimlere yansmasna dijital sanat demektedir (izgen, 2007, s.69). Dijital sanat retiminde, teknolojinin yan sra sanatn dier alanlarnda olduu gibi, nokta, izgi, k, form, doku, renk vb. temel sanat eleri kullanlmakta, dnce snrlarn aan bir hayal gc, yaratclk gerekmektedir. Ayrca, bilgisayar kullanm, programlara ve dijital sanatn retilecei fotoraf makinesi, video kamera, tarayc gibi aralara da ihtiya duyulmaktadr. Dijital sanat, bilgisayar destekli bir sanat formudur. Dijital sanat, fraktal sanat gibi tamamen bilgisayar destekli olabilecei gibi, taranm fotoraflar rneinde grld gibi baka kaynaklardan alnm da olabilir. Dijital sanatn uygulaycs olan sanatlar, taranm olan eitli tekniklerdeki resimleri bilgisayar programlarn kullanp deitirerek yeni rnler ortaya koyabilirler (Keser, 2005, s.101). Dijital sanat, bilgisayar sanat ya da bilgisayarl sanat olarak da isimlendirilmesine ramen, bu terimler kapsam tam olarak karlamamakta, ancak bilgisayar, dijital sanat ierisinde ok nemli bir yere sahip bulunmaktadr.

Dijital sanat denildiinde karmza ok geni bir alma alann ve sreci kapsayan bir kavram kmaktadr. Bilgisayar teknolojilerinin kullanld ilk grafik dzenlemelerden, geleneksel sanat formlarnn (fotoraf, heykel, resim vb.) snrlarnn geniletilmesi, yeniden retilmesi, kopyalanmas, oaltm ve arivlenmesi iin kullanlmasna; gnmz mhendislik inas, etkileimli gerek/sanal ortamlara ya da yapay zekann geliim srecini ve sonularn ortaya koymaya ynelik projelere dek neredeyse btn almalar dijital sanat bal altnda tanmlanmaktadr (uhac, 2009, s.1). Bilgisayar, dijital sanat retiminde geleneksel anlamda bir yardmc aratan vazgeilmez bir ortak yaratc konumuna kadar uzanmaktadr. Bu balamda dijital sanat ierisinde bilgisayar sadece ifadeyi somut bir ekilde anlatmakta kullanlan, bir ressam iin tuval, fra veya boya gibi bir yardmc ara deil, ayn zamanda retim srecine ortak olan bir yaratc konumuna ulamtr.

218

Sanat yapt, genellikle izleyicinin katlm ile balayan, interaktif yntemlerle sren, yn deitiren, sonlanan ya da sonsuz bir srece dnen bir hal alabilmektedir. Dijital sanat, bazen teknolojinin, bazen de kavramlarn snrlarn zorlayarak sanat olgusunu bal bana bir deneyimleme olarak gren felsefeye daha da fazla yaklamaktadr. Eserler, bilgisayar programlaryla elde edilebilen rasgeleletirme/deneyimleme ilemiyle retilerek, internetle birlikte sanat yaptnn sanatnn tekelinden kartlarak demokratikletirilmesini salamtr. Dijital sanatn arlkl yaylma mecras internettir. nternet, insanlarn her geen gn gittike artarak retilen bilgiyi saklama, paylama ve ulama istekleri sonrasnda ortaya km bir teknolojidir. Dijital sanat, genel olarak internette yayld iin, bu sanat dal teknoloji yatkn belirli bir kitle tarafndan daha youn bir ekilde bilinmekte ve kabul edilmektedir. Ancak u da bir gerektir ki, gnmzde dijital sanata ynelik pek ok nemli sergi, nemli sanat galerilerinde yaplm ve sanatseverlerce ilgiyle izlenmitir. Dijital sanat eserleri, mzeler, kurumlar ve zel koleksiyonerler tarafndan toplanmaktadr. Ancak, dijital sanat eserlerini toplanmas, sunumu ve korunmas, sanal mze, mlkiyet ve telif hakk gibi konular halen tartlmaktadr. Dijital sanatn tarihi, teknoloji ve bilimin tarihi tarafndan biimlenmi, dijital teknoloji ve sanat elerinin bir araya gelmesiyle ilk rnekler retilmeye balanmtr. Bilgisayarn gelimesi ile gerek anlamda uygulama alan bulan dijital sanat, balangta yaygn bir teknoloji olmad iin daha ok bilim adamlarnn eser verdii bir alan olarak dikkat ekmitir. Bilim adamlar, yalnzca bir ara ya da ortam olarak grmedikleri bilgisayarda, soyut bilgiyi yaratarak, yeni sanal grntler retmilerdir. 4.1. Dijital Sanatn lk rnekleri

Christiane Paul, dijital sanat rneklerinin ilk olarak bilgisayar sanat olarak adlandrldn, daha sonra oklu medya (multimedya) sanat isminin kullanldn, bugn gelinen noktada ise tm bu almalarn yeni medya sanat olarak bilindiini belirtmektedir (Paul, 2008, s.7). Dijital sanat ya da Paul'un tanmyla yeni medya sanat, ou zaman ncl sanat formlaryla ortak kavramlara deinmektedir. Dijital sanat, hem ada sanata karakterini veren kavramsal alt yapy paylamaktahatta geniletmekte- hem de sosyal ve matematik bilimlerin verilerini sanatsal srece katmaktadr. Bunun yannda bu sanat biimi, yarat ve denetimleme iin de yeni imkanlar yaratmaktadr (uhac, 2009, s.2). Dijital sanat, interneti, a balantlarn, zgn yazlmlar, sanal gereklii, sanal ortamlar, yapay yaam ve organizmalar, GPS teknolojilerini, veri tabanlarn, robotlar, bedene taklan balklar, protezleri, makine uzantlarn kullanlmakta, yapay zeka, veri grntleme ve haritalama, hiper-metinsel (hypertextual) anlatlar ve oyunlar dijital sanat eseri olarak kabul edilmektedir. Geleneksel sanat eseriyle aksine gnmzde insan tarafndan alglanan biimiyle sanat eseri ayn ey deildir. Temel biim, teknoloji ile insan tarafndan algsal, duygusal, zihinsel, fiziksel ve tinsel hale getirilmitir. Teknolojinin sanatsal etkinlie katld dijital sanatta deneyimleme, hem zihinsel hem de fiziksel bir eyleme dnm, btn duyular iine almaya balamtr. Dijital sanat, temelde insann evresiyle, bilgiyle, teknolojiyle, estetikle ve bunlarn sonucunda z bilinciyle olan etkileimini sorgulamaktadr. Bu etkileim iinde sanatsal ifadenin rol, bnyesinde barndrd anlam eitlilii ve eyleme dnk ynelimleriyle, tpk kavramsal sanatta olduu gibi nem tamaktadr.

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

1946 ylnda silah ve nkleer hesaplamalar iin elektronik veri ileme kapasitesine sahip ilk bilgisayar ENIAC (Elektronic Numerical Integrator and Computer), ABDli bilim adamlar tarafndan gelitirilmitir. ENIAC ile balayan ilk bilgisayar rneklerinde matematiksel hesaplar yaplmaya balanm, bu hesaplamalar sonucunda elde edilen veriler estetik amalar dorultusunda kullanlmtr. Sanat biimleri iinde matematiksel, geometrik, bilimsel, soyut ve teknolojik temeller, dijital sanatn balangcnda nemli kaynaklar oluturmutur. Teknoloji alannda uzmanlam bilim adamlar ile sanatlar ortak almalara yneltmek amacyla 1966da New Yorkta Amerikan Sanat ve Teknoloji Deneyleri (EAT) adl bir kurulu oluturulmutur. Bunu Arjantin, ngiltere, Yugoslavya ve Japonyada kurulan baka merkezler izlemi, eitli sergiler dzenlenmitir.

Dijital Sanat

219

Bilgisayar teknolojisi denilince gzard edilmemesi gereken bir lke olan Japonyadan nemli eserler veren Digital Art sanats Yoshiyuki Abe dikkat ekmektedir. Abe, yaptlarnda geometrik nesneleri, ounlukla da hiperbolik ve parabolik yzeyler ile rastlantsal elerin oluum srelerini konu almtr. Yllardr birok uluslararas Elektronik Sanat sergisinde yaptlar yer alan Abenin de konu hakknda birok yayn bulunmaktadr (Telli, 2009, s.2). Ayrca dijital sanat rn veren Ruth Leavitt, Lillian Schwartz, Vera Molnar, George Nees, Manfred Mohr, Yoichiro Kawaguchi, Laurence Gartel, Jean-Pierre Hbert gibi pek ok isim saylabilmektedir. 4.2. Trkiyeden lkler

Dijital sanatn zel tarihine bakarsak, fotoraf ve grsellik alannda ok gl bir okul olan Alman Stuttgart Teknik Yksek Okulu, ilk kez New Yorkda Howard Wise Galleryde bilgisayar sanat sergileri amaya balamtr. 1968de ise, Londra ada Sanatlar Enstits-ICAda Avrupada ilk bilgisayar sanat sergisi alm, arkas eitlenerek, glenerek gelmitir (izgen, 2007, s.69). En allmam bilgisayar sanat retimlerinden biri, bilgisayarlar programlamak, 80lerin balarnda ressamlk kariyerini brakan, baarl bir ngiliz soyut ressam olan Harold Cohene aittir. Amac, kendi almasnda kulland sanatsal kompozisyonun kurallarn bilgisayara retmektir ve bu ama, AARON isimli (Artificial Intelligence/Yapay Zeka) bir programla sonulanmtr. Balangta, byk bir buzdolab boyutunda mini bilgisayarlar zerinde alm, 1983te Londrada Tate Galeride bu tarzda sergi yapmtr (King, 2002, s.90). 1986dan sonra Paint programlar, programlama dili bilmeyen sanatlarn kullanmna uygun hale gelmi, 1987 ise dijital alan sanatlar iin olduka kullanl olan Photoshop program Thomas Knoll tarafndan gelitirilmeye balamtr. 1990l yllarn sonuna doru internetin ve grnt ileme programlarnn yaygnlamasyla dijital sanat daha ok kiinin yaratc olmasn ve yarattklarn paylamasn salamtr. Bu altyaplarn, programlarn gelimesi ve yaygnlamasyla dijital sanat, zgn grnt ortamlarndan heykel sanatna, dijtal enstelasyondan performansa, video, mzik ve ses sanatna, dijital animasyona genilemitir.

Dijital sanatn ilk nclerinden saylan Amerikal matematiki ve sanat Ben Laposky, 1950li yllarn banda dalga formlarndan elektronik grntler yaratmtr. Soyut Geometrik Resim, Kbizm, Senkronizm ve Ftrizmden esinlenmi ve almalarn ilikilendirdii sanat formlar arasnda Op Sanat gstermitir. nclerden kabul edilen bir baka sanat ve matematiki Herbert W. Franke, 1956da yapt ilk almalar olan Elektronik Soyutlamalar Ben Laposkynin almalar ile byk benzerlik gstermitir. Daha sonra ise ynetmen olan John Whitney Srnin almalar dikkat ekmitir. Deneysel filmler reten Whitney, sanatsal amalarn gerekletirmek iin gerekli teknolojik ve matematiksel yeteneklerini gelitirmitir. Bu ilk rneklerden sonra Charles Csuri, Michael Noll, Frieder Nake, Edward Zajec, Kenneth Knowltona ait dijital almalar grlmektedir.

lkemizde dijital sanatla en ok grafik ve fotoraf alannda gemie sahip sanatlarn ilgilendii ve sanatsal almalar rettii gzlenmektedir, ancak heykel, mzik, sinema gibi sanatsal alanlardan gelenlerde bulunmaktadr. Dijital eser reten sanatlarn says gittike artmasna ramen, sanat galerilerinde yer bulma ve toplumca izlenme oran henz yeterli dzeye ulaamamtr.

izgene gre, lkemizde sanat evresini ilk kez Digital Sanatla tantran, zcan Onurdur. Gzel Sanatlar Akademisinden 1960l yllarda mezun olduktan sonra resim ve heykel almalarn srdrrken dijital alemdeki gelimeleri de izlemi, Pariste PC ortamnda ilk grafik programlar gelitiren ekibe dahil olmutur (izgen, 2007, s.68). zcan Onur, o gnlerde rettii grnt demetlerini bugnn digital ortamndaki aktarm ve kt olanaklar olmad iin, ekrandan fotorafik yolla ekip, basm ve bunlar stanbulda ve Pariste 1986 yllnda Elektropentr isimli sergisinde izleyicisine sunmutur.

220

Trkiyede de giderek gelimeye ve yaylmaya balayan dijital sanatn gstergesi olarak Digital Sanat ve Kltr Vakf kurulmutur. Bu vakfn amac, dijital teknolojilere dayal, bireysel ve toplumsal yaam kltrn ve bu kltrn her trl sanatsal yansmalarn Trkiye`de gelitirmek ve bu yolla Trkiye`nin AB ve gelimi dnyada yerini almasna hizmet etmektir. Bilgisayar, fotoraf, video, internet, yazc, tarayc, izim, hesaplama ve llendirme cihazlar gibi eitli aralar ve ortamlar dijital teknolojinin temelini oluturan gelimelerdir. Bu aralarn yan sra fotoraf ileme, resim yapma, 3 boyutlu grnt ve animasyon retme programlar dijital eserlerin retiminde kullanlmaktadr. 5. DJTAL SANAT OLUTURMA

2000li yllardan sonra Trkiyede dijital sanatn gelimesi ve yaylmas iin vakf ve gruplarn kurulduu grlmektedir. Dier disiplinlerin nda dijital sanat alannda yeni kalplar retmeyi hedefleyen NOMAD, 2002 ylnda bamsz bir oluum olarak kurulmu, 2006 ylnda bu alandaki ilk dernek olmutur. ekirdek yapsn tasarmclar, mhendisler, mimarlar, kratrler ve yazarlar oluturan NOMAD, sanatlar arasnda ibirlii salamay hedefleyen teknik ve teorik bir altyap zerine kurulmutur. NOMADn ana ekibi Baak enova, Emre Erkal ve Erhan Muratolu'ndan olumaktadr. 2003 ylnda gerekletirdikleri ctrl_alt_del, Trkiye'deki ilk iitsel sanat (sound art) festivali olma zelliini tamaktadr.

Dijital sanat alannda dikkat eken ilk isimlerden biri de 1984 ylndan beri sanatsal ve eitsel almalar yapan Hamdi Telli, son almalarnda nesnelerin gzle grlen biimlerinden yola km, bilgisayar grafiklerinden ve fotoraflardan yararlanmtr.

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Yazl metinle, ses ya da video kaytlaryla yaplan kolajlardan, karmak matematiksel fonksiyonlar araclyla kurgulanan grnt ya da seslere kadar gnmzde sanatsal retim anlamnda geni bir olanaklar kmesinin var olduu grlmektedir. Dijital alan sanatlarn ve bilim adamlarnn bir baka alma alann da, sanal yaam, sanal dokunma, dokusal hissetme, sanal koku ve tat oluturmaktadr. Dokunmann yasak olduu sanatsal eserlere dokunulabiliyormu, kokusu alnamayan nesnelerin ise kokusu varm hissi vermek adna almalarn ve aratrmalarn yrtmektedirler. Bu almalarn byk ounluu sunumlar, gsterimler ve performanslar eliinde projeksiyon ile bir yzeye yanstlarak gerekletirilmektedir. Projeksiyon dijital an en nemli sunma ve ifade etme arac olarak kullanlmaktadr. Dijital sanat gibi yeni sanat biimleri geliirken, genellikle tanmlayc bak asyla beraber ina edilmektedirler. Bu nedenle, yaplan tanmlamalar nem kazanmakta, Christiane Paulun kitab Digital Art, bu sanat biimin ieriinin tanmlanmasnda ve snflandrlmasnda nemli yap talarndan biri olarak kabul edilmektedir. Paule gre, dijital sanata ynelik snflayc nemli ayrmlardan biri, teknolojinin ara ve ortam olmasna yneliktir. Fotoraf, bask, heykel ya da mzik gibi geleneksel sanat nesnelerinin oluturulmas iin bir ara olan dijital teknolojiler, retilen, saklanan ve sadece 6. DJTAL SANATIN SINIFLANDIRMASI

Pek ok sanat halen geleneksel yntemleri kullanarak eserlerini retirken, baz sanatlarda geleneksel aralarda bulamadklar yaratc frsatlar grdkleri iin dijital aletlere ynelmilerdir. Dijital teknolojilerle birlikte sanatlarn sahip olduklar biimler artarken, iinde bulunduumuz teknoloji an yanstan ada eserler retme ans da onlar etkilemektedir. Ayrca sanat, farkl uzmanlk alanlarndan kiilerin bir araya geldii ekiplerle birlikte de alabilmektedir. rnein mhendisler, bilgisayar programclar, ses teknisyenleri ve mimarlar dijital sanat iinde etkin bir role sahip bulunmaktadrlar.

Dijital Sanat

221

Dijital tekniklerin salad imknlarn eitlilii, sanatlara bunlar ara, ortam veya konu olarak kullanabilme seimi yaratmtr. Dijital sanatn daha iyi anlalabilmesi iin gereken snflandrma bu almada, Paulun Digital Art kitab temel alnarak yaplmaktadr. 6.1. Dijital Teknolojilerin Ara Olarak Kullanlmas

dijital formatta sunulan, etkileimli veya katlmc zelliklerini kullanan dijital teknolojiler iin ortam olarak kullanlmaktadr (Paul, 2008, s.8). Paule gre, bu iki tr dijital teknoloji kullanmnn ana zelliklerinin bir ksm ortak olmasna ramen, davurumlar ve estetik ifadelerinde farkllklar bulunmaktadr. Bu iki kategoriyi kesin bir snflama olarak deil, bir melez tr olarak grmek gerekmektedir.

Her geen gn daha fazla sanat resim, izim, heykel, fotoraf gibi alanlarda eserlerini retmek iin dijital teknolojiyi bir ara olarak kullanmaktadr. Baz durumlarda eserler, dijital ortamn ayrt edici zelliklerini ve estetiini yanstrken, baz durumlarda ise bir sanat eserinin dijital srete retildii belli olmamaktadr. zellikle, fotoraf alannda kullanlan dijital teknolojilerle ok fazla maniplasyon yaplmakta, fotoraf, resim, grafik, heykel gibi farkl sanat biimleri arasnda bir kombinasyona gidilerek kolajlar retilebilmektedir. 20. yzyln balangcnda Kbist, Dadaist ve srrealistlerin kulland kolaj, montaj, kurgu ve kendine mal etme tekniklerinin dijital teknoloji ile gelimi ve kolaylam olduu dikkat ekmektedir. Dijital sanat konusunda ska dlen yanlglardan biri kavramn dijital fotoraf ile kartrlmasdr. Fotoraf sanatnn retim tekniklerinin tamamen dijital teknolojiye kaymas, fotoraflarn oka maniple edilerek, elde edilen almalarn fotoraf tanm dna kmas, dijital sanat rnlerinde fotorafn kullanlmas gibi nedenler bu karmaann olumasna yol amaktadr. Ancak dijital sanat rn oluturma, kendi bana bir uygulama alandr ve bu alanda fotoraf kullanlabildii gibi, fotoraf kullanlmadan da dijital sanat eseri retilebilmektedir.
6. 1. 1. Di ji tal Grntl eme: Fotoraf ve Bask

Dijital fotoraflk, snrsz bir ileme, maniplasyon, depolama ve aktarma olanana sahip grlmektedir. Gnmzde eitli kitle iletiim aralarnda karlalan grntlerin byk bir ounluu, bilgisayarda ilenmi veya oluturulmu grntlerden olumaktadr. Fotoraflarn dijital enformasyon biiminde kaydedilmesiyle, bu sre yoktan var olan grntleri retebilir hale getirmitir. Dijital grntlemenin temelinde, geleneksel tekniklerden dijital teknolojiye sanatlar almalarn retirken fotoraftan olduka youn bir ekilde faydalanm, gerek hayatta asl olmayan kompozit fotoraflar retmilerdir.

1980lerde ilk rnekleri dikkat eken ancak 1990larn ikinci yarsndan sonra yaygnlamaya balayan dijital fotoraflk gelecein fotorafl olarak grlmtr. Dijital fotoraflk, grntnn dijital fotoraf makinesiyle yazmlanmas ya da negatif, pozitif kart basklarnn taranmas, bilgisayar ortamnda grntler zerinde deiiklik yaplmas, renk, doku, yaz girilmesi ve elde edilen ilenmi bu grntlerin kn alma ilemlerinin tamamn kapsamaktadr.

Dijital sanatn ilk rnekleri, bask kalemli ya da nokta vurulu yazclardan alnm basl grntlerden ya da bilgisayar ekranlarnn fotoraflarndan olumutur. Basklar, bir masast yazcda baslan kk formatl dijital fotoraftan, boyu ve geniliiyle eitli ebatlardaki zel basklara dein pek ok forma brnebilmitir. Ayrca, ortaya kan grnt, serigraf gibi bask alma yntemleriyle tamamlanabilmi, geleneksel izim ve resim medyasyla eletirilebilmi ya da enstalasyonlar, heykeller ya da video gsterileri eklinde birletirilebilmitir (Wands, 2006, s.14-15). Gnmzde, eitli boyutlarda, fotoraf kalitesinin altnda veya stnde, dorudan bilgisayardan alnabilen negatif-pozitif film kaydedici ve eitli ebatlarda karta bask olarak kayt yapabilecek pek ok yazc tr bulunmaktadr. Bunun yansra elektronik posta yoluyla eserler datlabildii gibi, web sitesinde de sergileme yaplabilmektedir.

222

Gerekst birletirmeler ya da geleneksel grntlerde deiiklik yapan sanatlar, fotorafln geleceini belirleyen rnekler sunmaktadrlar. Bunlar arasnda bilgisayarda resimleri birletiren James Porto, bir fotorafdan ok plastik cerrah gibi insanla hayvan birletiren fantastik portreler reten Daniel Lee, stdyosunda reklam ve ticari fotoraf reten Raymond Meier, birden fazla grnty bir araya getirerek yeni kompozisyonlar oluturan Charly Franklin, birok fotoraftan resim tarznda, daha fantastik almalar reten Frank Horvat, biimsel deiimler yaratan Inez van Lamsweerde, resim ve fotoraf birletirerek mitsel ykler anlatan Allessandro Bavari, Meksikal fotoraf Pedro Meyer, fotoraf ve resmi bilgisayarda bir araya getiren Maggie Danon, fotoraf zerinde renksel oynamalar yapan Ltf zgnaydn, insan ve evresini sorgulayan Adnan Ata, dsel kurgular yapan Reha Bilir, geleneksel ve dijital teknolojiyi kartran ve dnceyi n plana alan Sadk Demirz, disiplinleraras yaklam ar basan Orhan Cem etin, fotoraf tabanl dijital grntler reten lke Veral, fotoraf ve kark teknik kullanarak kavramsal almalar reten Tahir n, fantastik fotoraflar reten Mehmet Turgut saylabilmektedir.
6. 1. 2. Heykel

Dijital fotoraflar saylarn kombinasyonunda olumakta, fotorafta yaplan her trl dijital deiiklik fotorafn deimesine neden olmakta ve bu durum maniplasyon olarak deerlendirilmektedir. Maniplasyon uygulamalarnn yeni dijital teknolojilerle kolaylamas nedeniyle, postfotoralktan sz edilmeye balanmtr. Postfotoraflkda, gerek ve hayalgc birbirine karmaktadr. Kimin ekim yapt deil, olayn ne ekilde kurguland nem kazanmaktadr. Gerekten daha gerek, mistikten daha mistik olaylar yani hipergerekler yaratlmaktadr. Grntleri retme ve ileme olanaklarnn gelimesi ve postfotorafik hayal gcnn artmasyla, grntler gerek dnyadaki gndergelerinden daha bamsz olmaya balamlardr.

Bilgisayarda retilmi kompozit fotoraflarn ncleri arasnda yer alan aktivist sanat Nancy Burson, yeni dijital teknolojiyi yaratc bir ekilde kullanmtr. Burson, Seeing and Believing: The Art of Nancy Burson (Grme ve nanma: Nancy Bursonun Sanat) isimli retrospektif sergisiyle adn duyurmu, Warhead I (Sava Bal I) gibi politik duyarlla sahip almalar retmesinin yan sra, morphing (biim deitirme) ad verilen bir veritabanndan dierine eritme yntemiyle farkl cinsiyet ve rklardan oluan kompozit portreler yaratmtr. Bilim adamlarnn genleri deitirmesi gibi, o da ironiden uzak, dramatik bir perspektiften alglanabilen kendi portrelerini oluturmutur. Burson, hem geleneksel fotoraflk hem de dijital teknolojileri kullanarak, kltrel deerlere meydan okuyan ve grsel alglamann snrlarn test eden, sanat ve bilim arasndaki pek ok balanty kefederek, grsel bilginin deiebilirliini gsteren maniplatif bir sanat olarak tannmaktadr. Bursondan sonra Matiesse ve Picasso gibi sanatlarn eserleriyle kompozit grntler reten Lillian Schwartz, ounlukla kompozit ve kolaj eserler reten Robert Rauschenberg, fiziksel gerekliklerin temsili olmayan grntler reten Andreas Mler-Pohle gibi sanatlar dikkat ekmektedir.

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Heykel sanatlar ta (kireta, mermer), tahta, fildii, kemik gibi yontulabilen, kil, balmumu, al, imento, kaba mukavva (kartonpat) gibi biimlenebilen, maden gibi eritilebilen, dklebilen, dvlebilen malzemeleri kullanmaktadrlar. Gnmzn dijital heykel sanatlarnn ise bilgisayar temel alma alan olmu, boyutlu nesnelerin yaratlabilmesi iin CAD (Computer-aided design/bilgisayar destekli tasarm) teknolojilerini kullanmaya balamlardr. Otocad, 3Ds Max, Alias

Heykel sanat, canllar veya eyay, maden, tahta gibi eitli malzemeyle boyutlu (ykseklik, genilik, derinlik) biim yaratarak temsil etme sanatdr. Kesim, biimleme, kalplama, oyma, kabartma gibi zel tekniklerle hazrlan heykeller, 21. yzylda dijital teknolojilerin gelimesi ile birlikte ok ynl aratrmalara sahne olmutur. Bilgisayar destekli izim, modelleme, animasyon, bask ve fiziksel eser kts alma teknikleri gelitirilmitir.

Dijital Sanat

223

Heykel sanatlar eserlerini dijital ortamda say veritabanlarndan oluturmakta, istedikleri adan bakarak kt almadan nce son halleri zerinde deiiklik yapabilmektedirler. Bu balamda bilgisayar grafiinin nclerinden biri olan Charles A. Csuri, bilgisayarla retilebilecek olan heykeli bir sanat formu olarak grm ve deerlendirmitir. boyutlu yazlmlar ilk kullanan heykeltra Kenneth Snelson olmu, Bruce Beasley ve Rob Fisher heykel yapmnda bilgisayar kullanmay savunmulardr. Sanat ve genetik arasndaki ilikiyi irdeleyen Suzanne Anker, dijital teknoloji olmadan retilemeyen kafatas almalaryla Robert Lazzarini, bilgisayar modellemelerinden yararlanan Dan Collins, yapay sanat anlaylarna kar estetik kayglara ilgi duyan Michael Rees, beden ve temsil arasndaki ilikiyi sorgulayan Karin Sander, dijital teknolojileri kullanarak yapt ilerini digital heykeller olarak nitelendiren Ansel Atilla, yapt modellerden bronz dkm alabilen Ahmet Arif Eken, boyutlu almalaryla Sekin Pirim gibi isimler dijital heykel alannda dnyada ve Trkiyede eser veren sanatlar arasndadr. 6.2. Dijital teknolojilerin ortam olarak kullanlmas

Baz sanatlar dijital teknolojileri sadece tasarm arac olarak kullanrken, bazlar hem tasarm hem de eser kts iin kullanmakta, bazlar ise sadece sanal dnyada var olan eserler retmek iin tercih etmektedir. Dijital heykelin gelimesiyle birlikte doan sanal heykeller, k heykeller ya da dier bir deyile holografik sanal heykeller, bilgisayarlarn yaygnlat 1980lerden beri yaygn olarak denenmektedir. Sanal heykellerde varlan malzemesizlik aamas, heykel sanatnn plastik (yorumsal) ve dokunulabilir olma zelliine meydan okumakta, klasik anlamda heykel sanatnn yerekimi yasasn ortadan kaldrma, hareket ve devinim kazandrma gibi zelliklerinden dolay snrlarn zorlamaktadr.

Maya, Zbrush, Mudbox gibi yazlmlarda izim ve modelleme yoluyla retilen tasarmlardan istenilen malzemeye kt alabilen otoina gibi teknolojiler sanatsal amalarla kullanlmaktadr. Bu teknolojilerle eski malzemeler ve heykeltralk yntemleri ile retimi mmkn olmayan, etkileimli, sanal, hareketli, kurgusal vb. karmak sanat eserleri yaplabilmektedir.

Enstalasyon (yerletirme), film, video, animasyon, internet ve a sanat, yazlm sanat gibi yeni olan ya da gemii ok uzun olmayan sanat trleri, dijital teknolojileri sanat eserlerinin retilmesinden sunumuna kadar dijital bir platform olarak grmektedir. Dijital formatta sunulan bu sanat trleri, etkileimli, dinamik, kiiye zel olabilmekte, katlmc zellikleri ile genellikle n plana kabilmektedirler. Dijital sanat trleri, teknolojileri ortam olarak kullanrken, bu ortamn imkanlarn, olanaklarn, zelliklerini aratrmakta ve bulunan yeni teknikleri sanatsal amalarla sunmaktadr. ada sanatn kendine has trlerinden biri olan enstalasyon, ak havada ya da kapal bir meknda sunulan, tanabilir ya da mekna zg olan, belirli bir hacim kaplayan ve izleyici katlmn nemseyen bir sanat daldr. Bu sanat tr, 1970'lerde ekillenmeye balayan izleyicinin sadece bakmakla kalmayp dnyada yaad gibi sanat eserinin iinde 'yaamas' dncesini iine almaktadr. Anlam, neden ve ilikiler btn olan enstalasyon sanat, zne ve nesne birliktelii iinde alglanmaldr.
6. 2. 1. Enstal asyon (Yerl eti rme) S anat

nceleri radikal bir sanat yaratm biimi olarak kan enstalasyon sanat, 1980'lerden itibaren mzeler ve galeriler tarafndan tamamen kabul grm, 20. yzyl sonlarnda yaygn bir sanat tr olmu ve dijital teknolojilerin gelimesiyle birlikte daha da yaygnlamtr. Enstalasyon sanat, Ftrizm ve Dadaizm hareketlerinden olduka beslenmi bir tarz olarak grlmekte, Ftrizm sanatlarnn bilime yaknl dijital enstalasyon sanatnn olumasnda etken olduu kabul edilmektedir.

224

Ik tasarmlaryla dikkat eken Fikret Kemal Yiitcan, tek kaynaktan gelen k tek bir glge yaratmakta ve glgenin yer deitirmesi zamann hareketini yanstmakta olduunu dnmektedir. Hacim ve derinlik veren k-glge balantsnda, k grmeyi glge ise grlenin gerekliini alglamay salamakta, boyutlandrmay belirlemektedir. Yiitcan, armasan da Gelir isimli enstalasyon almasnda, izleyicinin alglanarak, kaynan pozisyonunun deimesini salamaktadr.
6. 2. 2. Fi l m, Vi deo ve Ani masyon

Beliz Demirciolu Cihandide Intouch isimli videosu ile izleyicilerin enstalasyona yaklatklarnda grntlere dokunabilecei bir alma retmitir. Tonlar ve doygunluklar deien piksellerden oluan video, izleyiciye srprizler sunmaktadr. Tanzanyal ve Ganal ocuklarn grnr hale gelebildii videoda, bu izleyici asndan sabr ve aba gerektiren bir balantdr, o nedenle piksellerin grnty ortaya karmas iin bir sre boyunca ekrana dokunmalar gerekmektedir. zleyiciler ellerini geri ektiklerinde, pikseller eski karanlk hallerine geri dnmektedir. Afrikada elverisiz yaam koullarna maruz kalan ocuklara yardm eli uzatmann ilgi ve aba gerektirdiini vurgulayan bir enstalasyon olarak dikkat ekmektedir.

Yeni nesil dijital sanatlar arasnda yer alan Burak Arkan, sanat ve aratrmac olarak makinalarn ve insanlarn etkileimiyle byyen al sistemler yaratmaktadr. lerinde kltrel srdrlebilirlik, al ortamlarda yaratclk, mikro emek, ve yeni nesil politika konularyla uramaktadr. Yaratt sistemlerden paralar bask, animasyon, grsel yazlm ve eitli elektronik/fiziksel malzemeler olarak sunmakta, etkileimli enstalasyonlar dzenlemektedir. Mypocket isimli almasyla dikkat eken sanat, 2 yllk kiisel finansal kaytlarn dnyaya at bir eser retmitir. zel bir yazlm ile kaytlarn gelecekteki harcamalarn ngrmek amacyla incelemitir.

Gnmz dijital anda fiziksel uzam ile balantl olan enstalasyon eserleri, sanal gereklikle i ie girebilmekte, etkileimli bir ortam yaratabilmektedir. Bu konudaki nemli sanatlar arasnda video enstalasyonlaryla Jeffrey Shaw, plastik perde, ie gibi materyallerle kurduu ortamlar elektronik aletlerle harekete geiren Shih-Chieh Huang, bask ve enstalasyonu bir araya getiren Ian Haig, geleneksel resim ile dijital ortamlar harmanlayan Jeremy Gardiner, LED klarla artc enstalasyonlar yapan Erwin Redl gibi isimler saylabilmektedir.

Sanat eserinin sergileme veya gsterim aamalarn vurgulayan enstalasyon sanat, ok geni bir alana yaylm, ok farkl biimlerde ve sanat tarzlaryla bir arada olabilmektedir. Gnlk ve doal malzemelerin yansra gnmzde video, ses, performans, bilgisayar ve internet gibi yeni mecralardan da yararlanan melez (hibrid) bir tarzdr.

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Dijital sanat, bilgisayar yazlm ve donanm kullanarak elektronik ortamda hareket eden grntler ve sinema filmleri yaratma konseptini geniletmi ve hzlandrmtr. Son yllarda izlediimiz birok sinema filminde, animasyonda, televizyon reklamnda ve video eserinde dijital sanatlarn hayal gcnn snrlarn zorlayan ve yeniden tanmlamaya ynelik nemli etkisi gzlenmektedir.

Matrix veya Yzklerin Efendisi gibi filmlerde bilgisayar sistemleri film yapmnda kamerayla edeer bir rol stlenmekte ve bu filmlerde yaratlan dnyalar bal bana dijital sanat elerini iermektedir. Toy Story (Oyuncak Hikayesi), A Bugs Life (Bir Bcein Yaam), AntZ (Karnca Z), Shrek gibi sadece bilgisayarda retilen filmler ise zel bilgisayar yazlm ve donanm teknolojileri kullanlarak retilmitir. Ayrca, bilim adamlar tarafndan gelitirilen sinema salonlarn tarihe kartracak interaktif sinema almalar hzla ilerlemektedir. Avustralyal Doktor Dennis Del Favero ve Alman profesr Jeffrey Shawn interaktif sinema cihaz, 360 derecelik bir ekrandan olumakta, ekrann ortasnda dnen bir platform ekran istenilen yne evrilebilmektedir.

Dijital Sanat

Bilgisayar animasyonunda yenilik getiren iki isim Larry Cuba ve Larl Sims olmutur. Cuba, bilgisayar programclndan soyut animasyonlar retirken faydalanm, Sims bilgisayar algoritmalar vastasyla su akntlar, yangn, duman, yamur gibi doal fenomenleri taklit edebilmitir (Wands, 2006, s.143). Grsel sanatlara ve animasyona bestecilikten geen Dennis H.Miller, znel/nesnel, kamusal/zel, i/d gibi ikili ilikilerden yola kan Muntadas gibi nemli animasyon sanatlar dikkat ekmektedir. Amerikada 2003 yl ortalarnda gsterime giren ve haslat rekorlar kran animasyon filmi Nemo: Kayp Balk filminin yaratc ekibinde yer alan Erdem Taylan, illstratr ve animasyon ynetmeni Kerem Sami Hnal, teknolojinin gnmzde animasyon sanatlar iin ok ey sunduunu dnen Canda iman gibi isimler Trkiyede animasyon sanatnn gelimesine katkda bulunmaktadrlar.
6. 2. 3. nternet ve A S anat

Dijital ncesi dnemde animasyonlu bir film veya alma retmek olduka zor olmutur. Film endstrisinde binlerce izim yaplarak retilen animasyonlar gnmzde bilgisayar destekli betimleme olarak adlandrlan grafik programlar ile ok daha kolay ve hzl retilebilmitir. 1990l yllarda gereki, boyutlu bilgisayar animasyonlarn yaratlmasyla balayan sre, tablet kalemi ya da maus araclyla ekran zerine yaplan izimden olumaya balam, fra ya da kalemle yaplm gibi grnebilir olmutur. Animasyon retiminde genellikle boyutlu yazlmlarla allmakta, desen eklenebilmektedir. Ancak iki boyutlu animasyon yaratan sanatlar fotoraf ve videoyu eserlerini retirken kullanabilmektedirler.

Dijital videolarnda doadan esinlenen ve minimal bir estetik yaratmak iin optik fenomenleri, simetri ve geometriyi kullanan Opy Zouni, artan kentsel homojenlii aksatan ve eletirel katlma dzlem sunan ilerin yan sra alg, yanltma ve gzetleme temalar zerine enstelasyon ve video yerletirmeler reten Rafael Lozano-Hemmer, almalarnda biliim teknolojilerini youn biimde kullanan Trkiyede de etkileimli video yerletirmesi sergilenen ngiliz sanat ve akademisyen Paul Sermon video sanat alannda nemli isimler arasnda yer almaktadr. Trkiyede ise yeni araylar arayan Nancy Atakan, srreal hayal gcn, doa ve teknoloji arasndaki kavramsal keiflerini yanstan Haluk Akake, farkl disiplinleri ieren video yerletirmeleriyle Hseyin alayan, resim, performans ve video almalar ile Gl ztekin, an sorunlaryla ilgilenen Erin Seymen saylabilmektedir.

1980lerin sonlarnda gelitirilen bilgisayar ile videonun birletirilmesi, projeksiyonda yeni teknolojik gelimeler ile birlikte daha karmak video sanatnn yaratlmasna yol amtr (Dempsey, 2002, s.259). Sinemada izleyici filimle yaltlm bir ortamda ba baa kalrken, herhangi bir video yerletirmesinde ya da oynatmnda monitr, ekran ve televizyon gibi aletler n plana kmaktadr. Bu balamda 20. yzyln sonlarnn yeni medyas, video sanat ve onun melez formlar ve trevleri olmutur. Video sanat gnmzde daha ok baka ortam ve aralarla birle-tirilmekte, rnein byk bir enstalasyonun ve performansn bir paras olarak kullanlabilmektedir.

225

Dijital sanatn formlarndan biri olan internet sanat, sosyal ve toplumsal ilikiler a (network) kurabilme zelliine sahip bir sanat biimidir. Maddesiz ve yaptsz bir sanat olan internet sanat adn kulland ortamdan almakta, web sanat, a sanat, net sanat olarak da isimlendirilmektedir. Net sanat isim olarak 1994-1999 yllar arasnda erken dnem internet sanat ve Vuk osi, Alexei Shulgin, Olia Lialina, Heath Bunting and Valry Grancher, Etoy gibi sanat ve sanat gruplar iin kullanlmaktadr.

nternet sanat bir akm olarak, medya sanatnn ve elektronik sanatn bir parasdr ve birincil materyal olarak interneti kullanan, ounlukla interaktif olan bir sanat ve kltr formudur. Artistik web sitelerinde, e-mail projelerinde, artistik internet yazlmnda, internet temelli ya da somut bir form alabilmektedir (Keser, 2005, s.177). Ayrca internet sanat, metne dayal eserler, fotoraf ve izim, internet enstalasyonlar, online video ve ses sanat, radyo almalar, tarayc sanat, spam sanat, kod iiri gibi uygulamalar da kapsamaktadr. Gnmzde internet ortamna ek olarak cep telefonlar, tanabilir bilgisayar sistemleri, GPS (Global Positioning Systems) gibi aralarn kullanm da eklenmitir.

226

Trkiye'de internet sanat, dnyada olduu gibi bir gelime gstermemesine ramen, bu konuda retim yapm kiiler ve gruplar bulunmaktadr. Bunlarn banda yer alan Xurban, Hakan Topal ve Gven ncirliolundan olumaktadr. Xurban, felsefi ve siyasi fikirlerini cesurca ileri sren, yaptklar ilerde fotoraf, video, bilgisayar grafikleri, enstalasyon ve etkileimli dijital medyay birletiren bir gruptur. A ortamndaki ilk eserlerini 1990larn sonlarnda vermeye balayan Genco Glan, el yordamyla ilerlemek durumunda kald alanda birok teknii ve tanm kendi gelitirmek zorunda kalm, 2000lerin bandan itibaren nternet ortamnda canl reklmlar, canl kameralar ve canl sesleri birletirerek internet sanat ya da ksaca net sanat ad verilen ileri karmtr. Sanat ve teknolojinin yenilikilik ve toplumsal etki konusundaki kesiimleri dnda, ada sanatn dier disiplinlerle olan etkileimi ile ilgilenen Ali Mihrabi gibi isimler de saylabilmektedir.
6. 2. 4. Yaz l m S anat

nternet sanat, bir sanat formu olarak gelimeye devam etmekte ve teknolojik ilerlemenin yansmalar sanatlarn almalarnda izlenebilir olmaktadr. Joan Heemskerk ve Dirk Paesmanstan oluan Jodi, en tannm internet sanat grubu olmu, 1990l yllarn ortalarndan itibaren web projeleri, ksmen tarayc fikrini sorgulayan almalar, absrd yazlmlar, bilgisayar virsleri, sistem kmeleriyle n plana kmlardr. Jake Tilsonun almas The Cooker, hem sanatlar hem de izleyiciler arasnda olaanst corafik balantlar kurma imkn salam, genel bir yiyecek temasna bal olarak dnyann drt bir kesinden hayret uyandracak derecede eitli grntler, metinler, deneyimleri bir araya toplamtr. Massaschusetts lnstitute of Technology (MT) Medya Laboratuarnda Estetik ve Komptasyon Grubu direktr John Maeda, grsel sanat ile bilgisayar bilimini bir araya getirerek Op Sanat akla getiren optik bir dinamizm sergilemitir.

Hem sanatnn hem izleyicinin yaratc bir zgrlk ortamna sahip olduu bu teknolojik format, geleneksel mze ve galeri ortamndan karak genel anlamda ada sanatn deimesi ve genilemesine katkda bulunmutur. Bilgi paylam arac olan internet, internet kltr, teknolojitoplum ilikileri gibi konular irdelemekte, sanatlar ile izleyiciler arasndaki etkileimin yan sra sanatlar ile teknisyenler arasndaki ibirliine de bal olmaktadr. nternet, sanatlar tarafndan daha nce grlmemi zellikleriyle yeni bir ara ve yeni bir paylam tarz getirmitir. Sakl olan HTML gibi kodlar grnr klmakta, teknolojinin yaratt karmak sistemi gzler nne sermekte, vektr tabanl web aralarn kullanarak kalite kayb olmadan her boyuta uygulanabilir klmaktadr.

1989da ngiliz bilimci Timothy Bernerse-Lee (1955) tarafndan Avrupa Parack Fizik Laboratuarnda alan fizikilere yardmc olmas iin bulup gelitirdii World Wide Web, kendi sitelerine sahip, yalnzca 5000 kullancnn bulunduu 1990l yllarn ortalarnda sanat pratiine uygun bir form haline gelmitir (Dempsey, 2002, s.286). 1993te Mosaic, 1994de Netscape Navigator ve 1995te Internet Explorern yaygnlamasyla internet sanat, performans sanat, pop sanat, kavramsal sanat gibi farkl sanat biimleriyle etkileim ierisinde gelimitir.

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Bilgisayarn istenilen ilemleri yapabilmesi iin gerekli olan komutlar topluluu olarak nitelenebilen yazlmlar, hem bilgisayar sistemini oluturan donanm birimlerinin ynetimini hem de kullanclarn ilemlerini yapmak iin gerekli olan programlardr. Yazlm gelitirmek sadece kod yazmak deil, ayn zamanda tasarm bilgi ve becerisi isteyen bir alan olarak deerlendirilmektedir. Gn getike tasarmclar mhendislik, mhendisler de tasarm bilgi ve becerilerini artrmaktadrlar. Dijital sanatn her tr, yazlmdan bir ekilde faydalanmasna ramen, yazlm sanat, kkenleri sanatnn yazd programlarda olan yaratc eser olarak tanmlanmaktadr (Wands, 2006, s.164). Bilgisayar programclar tarafndan gelitirilen yazlmlar, otomatikletirilmi bir sreten ziyade sanatsal bir sre olarak deerlendirilmektedir. Dier sanat trlerini reten sanatlar gibi, yazlm sanatlar da eserlerini sergilenmek zere retmekte, yazlm ve yazlmla ilgili kavramlar

Dijital Sanat

227

Dnyada yazlm sektrnn nde gelen lkeleri ABD, Almanya, ngiltere, Hindistan, srail, rlanda ve sve olarak sralanmakta, Trkiyenin ise henz bu lkelerle yarabilecek kapasitede olmadn ancak hzla ykselen ve gelien bir yapya sahip olduu dnlmektedir. Bu nedenle yazlm sanatnn sektrel gelimeye paralel bir gelime sergiledii gzlenmekte, sanat ve aratrmac olarak Burak Arkan grsel yazlmlaryla dikkat ekmektedir. Sanal gereklik, bilgisayar zerinde retilen, katlmclara gerekmi hissi veren, etkileimli bir ortam olana salayan, boyutlu izlenebilen bir sanat alannn yaratlmas olarak deerlendirilmektedir. Bilim kurgu filmlere konu olarak yaygnlamaya balayan sanal gereklik, gerek d boyutlu bir uzaya ulama ve dolama frsat sunmaktadr. zellikle oyun ve elence dnyasnda daha fazla uygulama olana bulan sanal gereklik, tp, mhendislik gibi alanlarda da bilimsel amal kullanlmaktadr.
6. 2. 5. S anal Gerekl i k ve Geni l eti l mi Gerekl i k

1990larn sonlarndan itibaren sanatsal anlamda etkin olmaya balayan yazlm sanat, 2000li yllarda Transmediale (Berlin), Prix Ars Electronica (Linz) ve Readme (Helsinki) gibi uluslararas sanat festivallerinde kendine yer bulabilmitir. Alexei Shulgin erken dnem yazlm sanatnn nde gelen isimlerindendir. Londral sanat grubu I/O/D 1998 tarihli Web Stalker projesi, Maciej Wisniewskinin network tabanl yazlm ve enstalasyonlar, Golan Levinin gerek zamanda soyut animasyonlar ve etkileimli yazlm sistemleri gibi almalar ile grlmektedir.

almalarnda n plana kmaktadr. Ayrca, rn, zaman, maliyet asndan yazlm gelitirmede insan etkeni ok fazla nem tamakta, sanatsal anlatm etkilemektedir.

Kullanc, bilgisayarlarn yaratm olduu bu ortamda istedii yere gidebilmeli, yani kontroln kendi elinde olduunu hissetmelidir. Sanal gereklik teknolojisinde bu amala yksek performansl ve gelimi grafik gcne sahip bilgisayarlar ile insan bilgisayar ortamna tayan elektronik balk, zel veri eldiveni, gzlk veya tm vcudu kaplayan bir giysi kullanlmaktadr. Geniletilmi gereklik ad verilen sistem ise, temelde, baa taklan bir gsterici, takip etme cihaz ve tanabilir kk bilgisayardan olumaktadr. Bu donanmlar sayesinde insann hareketleri ile ilgili bilgiler annda bilgisayara aktarlmakta ya da dokunma, fiziksel zelliklerini hissetme ve evredeki sesleri iitme duyularn da kapsayacak ekilde katlmc kendini ortamn iinde hissedebilmektedir. Bu ekilde insan ile bilgisayar ortamndaki boyutlu dnya arasnda gerek ortamdakine benzer bir iletiim kurulmaktadr.

Sanal gereklik kavramnn ilk ortaya k 1950'lere Ray Bradbury'e ve William Gibson'a uzanmakta, zaman iinde siberuzay (cyberspace), yapay gereklik (artificial reality), sanal dnya (virtual world), sanal evre (virtual environment) gibi farkl terimler kullanlmaktadr. Sanal gereklik teriminin ortaya k ise 1980lerin sonunu bulmutur. Bu terimi ilk defa 1989'da bir bilim adam olan Jaron Lanier kullanmtr. Lanierden gnmze sanal gereklik olduka ileri bir dzeye ulam, grsel ve iitselin yansra koku, nem ve dokunmak gibi duyulara da hitap edilecek dzeye ulamtr.

Sanatlar sanal ortamn boluunu gerek olmayan nesnelerle doldurarak yeni bir gereklik kategorisi sunmaktadrlar. Sanal gereklik dalnda nc Kanadal sanat Charlotte Davies, boyutlu grnt, hareket edebilir sinema sistemleri ve interaktif anlatnn nc isimlerinden Jeffrey Shaw, elektronik medya zerine younlaan Agnes Hegeds, sosyal ve kltrel konular ele alrken etkileimli 3D sanal gereklii kullanan Tamiko Thiel gibi isimler saylabilmektedir. Aya rini Mzesi'nde alan sergide yer alan Fransz sanat Mathieu Briand'n Sanal Gereklik Kasklar, Avustralyada yaayan ressam Fsun Salamn Sydney Macguiriew niversitesinde sanal ve sanal gereklik ilikisi zerine alt projesi gibi almalarn yansra, Avatar, Dnyann Merkezine Yolculuk, Shrek gibi gsterime giren boyutlu filmler lkemizde sanal gereklik kavramnn yerlemesinde etkili olmutur.

228 6. 2. 6. S es ve Mzi k S anat

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Sanatlarn mzik ve ses sanat eserleri yaratmaya duyduklar ilgi performans, enstalasyon gibi dier dijital sanat trleriyle etkileimin artmasna neden olmautur. Bu alann nde gelen isimleri arasnda ses ve mzik yaratrken bedenin ince hareketlerini temel alan David Rokeby, ezamanl grnt ve ses performanslaryla Golan Levin, ses ve grnt arasndaki iliki zerine younlaan Toshio Iwai, elektronik mzik tasarmcs Tolga Tzn, elektronik mzik bestecisi lhan Mimarolu gibi isimler saylabilmektedir. Dijital sanat rnlerini yaratrken sanatlar, simlasyon, kopyalama, yanlsama, yapay yaam, veritabanlar, aktivizm ve haktivizm gibi baz kavramlarla ii ie olmakta, bu kavramlar yardmyla eserlerini en etkili ekilde anlamlandrmaktadrlar. Bilgisayar retimlerinden oluan yeni bir grsel kltrn toplum hayatnn her alanna girdii gzlenmektedir. 7. DJTAL SANATTA ANLAMLANDIRMA TEMALARI

Mzik bestecisi, geleneksel yntemlerle yapabildii pek ok editing ilemini bilgisayarda ok daha zahmetsizce gerekletirebilmekte, kesme, kopyalama ve yaptrma ilemlerini basit bir ses kart ile gerekletirmek gnmzde mmkn hale gelmektedir. Ayrca, glkle elde edilebilen ses efektleri, yank ve koro etkileri dijitalleen dnem sonrasnda ok daha ulalabilir olmutur.

Mzik seslerle retilen bir sanattr ve insanlar yaadklar toplumlarda seslerle etkileim ierisinde bulunmaktadrlar. Bireyler alglarn, kiiliklerini, dncelerini ve tarzlarn birletirerek sesler yardmyla kendilerini ifade edecekleri mzikler yaratmaktadrlar. Dijital teknolojilerin gelimeye balamas ile Mzik Arac Saysal Ortak Yzeyi" anlamna gelen MIDI teknolojisi ile saysal dizgeyle alan mzik aralarnn birbirlerini denetleyebilmeleri olana bulunmutur.

Bilgisayarn gnlk hayatta kullanlan birok araca girmesi gibi mzik ve ses sanatlarnda da etkin olmaya balamas artc olmamtr. Mzik eserlerinin retim safhasnn yan sra CD, DVD, MP3 dosyalar eklinde mziin saklanabilmesi ve internetten dalabilir olmas da ayrca dijital ses ve mzik sanatnn gelimesi iin etken olmutur.

Dijital teknolojilerin retimde etkin olduu ve bu balamda simlasyon ilkesinin ne kt sanat dnyasnda, gerek ancak modelin bir kopyas olabilmekte, gerein artk doayla olan ilikiden deil daha nceden retilmi nesnelerden ve gereklerden, ksacas yapay bir dnyadan hareket edilerek retilebildii sylenmektedir. Dijital retim yntemleri tmyle gelenekselin yerini almasa da, trler aras melez eserlerin artmasna neden olmaktadr. Yaratlan bu melez almalarda, sanal karakter ve mekanlarn, gereklik alanna dahil olduu bir sre balamakta, bilgisayar yazlmlaryla ikincil bir gereklik alan olan sanal gereklikler retilmektedir.

Dijital sanat genellikle veri formuna yani, dijital depolama ortamnda birler ve sfrlar topluluu olarak duran bir bilgisayar dosyasna brnmektedir. Bazen bu -eserin fiziksel bir icrasnn sz konusu olmad net sanatnda grld zere- nihai form olarak ortaya kmaktadr. Sz konusu verilerin daha somut bir eye dnp dnmemesi sanatya baldr. Bilgisayarlar daha gl hale gelip, yazlmlar daha gelitike, verilerin brnebilecei formlarn eitlilii (genellikle oklu-formlar ya da st-formlar eklini alarak) artmaktadr (Wands, 2006, s.14). Yeni dijital teknolojiler, farkl grme biimleri, alternatif retim alanlar yaratarak dier teknolojik deiimler gibi insann alma olanaklarn ve potansiyelini gelitirmeye balamtr. Bilgisayar teknolojileri sanatsal retimde maniplasyonu alabildiine kolaylatrrken, canl imgelerin yeniden retimi konusunda devrim gerekletirmi grnmektedir.

Dijital Sanat

229

Sanatsal anlatm genellikle beraberinde politik anlatm da getirmektedir. Bu balamda, toplumsal deime ya da politik deiiklik yapmak zere kastl bir ekilde eylem yapan aktivistler dijital sanat iinde olduka youn olarak varlk bulabilen sanatlar olmaktadrlar. Eskiden beri varolan aktivist sanatlarn bilgisayar yazlm ve donanmlar, internet, mobil iletiim aralar, fotoraf makinesi ve videolar gibi dijitalleen ortamlar vastasyla protesto ve muhalefet etme konusunda zgrletikleri sylenebilmektedir. Siyasi kartlk dnda aktivist sanatlar din, feminizm, evre, vejetaryenlik gibi toplumsal hareketleri destekleyerek, insanlarn davranlar zerinde deiimler yaratmaya da alabilmektedirler. Ayrca, toplumsal hareketleri destekleyen yasad ancak iddet iermeyen dijital eylemler yapan haktivistler (aktivist hackerlar) web sitelerini igal etme, virs saldrlar, bilgi hrszl, bilgisayar sistemlerini gertme gibi yntemlerle protestolarn siber dnyada gerekletirmektedirler. Bilgisayar yazlm ve donanmn kullanarak elektronik ortamda grsel veya iitsel sanat eserlerinin retimi olarak grlen dijital sanat, bilim ve teknolojiyle ok sk biimde i ie gemi bir sanatsal anlatm biimidir. 1980li yllardan itibaren rnekleri grlmeye balayan bir olgu olarak olduka hzl bir geliim gstermi, dijital teknolojiler sanatsal retimin vazgeilmez ara ve ortamlarndan biri haline gelmitir. 8. SONU

Dijital sanat bugn teknolojiyle sanatn, gerekle sanalln, yerleik algyla duyu yitiminin, dolaysyla d gerekmi gibi yaatan yanlsamalara gnderme yapmaktadr. Yanlsama, gerekliin sanat yaptnda yeniden retilmesi demektir ve bir eserde imgelerin gnderme yaptklar gereklikler olarak deerlendirilmektedir. Bu balamda yeniden retim yerleik perspektivik gerekliin yok oluunu da gndeme getirmektedir.

Oluturulan bu grntler, aslnda, Baudrillardn simulakrumu yerine gemekte ve asl olmayan bir kopya olarak yaratlmaktadr. Bu grntlerde asl gerek yok olmu ve bir simulakrum tarafndan yerleri alnmtr. Orijinalin oktan kaybolduu simlasyon evresinde, grntler gerek dnyadaki anlamlardan ve gndergelerden bamsz olarak retilmektedir. retilen sanat eserlerinde ya da bilgisayar oyunlarnda simlatif anlatmlarn youn olarak kullanld gzlenmekte, asl olmayan kopyalar ve kiilikler izleyenler veya oyun oynayanlar tarafndan almlanmakta, yeni yaamsal gereklilerin kurulduu gzlemlenmektedir.

Gnmzde dijital grntleme ve fotoraf, dijital heykel, dijital enstalasyon, performans, mzik ve ses, animasyon, sanal ve geniletilmi gereklik, internet ve a, film ve video almalar kendi bana ya da internet zerinde yaratlan etkileim ortam ile oluturulan sanatsal retim biimlerine dnmtr. Christiane Paulun yapt bu snflamann dnda dijital sanat ve elektronik ortamda retilen sanat kapsam altnda fotorafik maniplasyon, oklu ortam projeleri, dijital resim, fractal sanat, algoritmik sanat, etkileimli sanat, sistemler sanat, dijital iir, dijital efektler, video oyun sanat, piksel sanat gibi farkl isimler altnda farkl anlatm biimleri kategorize edilebilmektedir.

Dijital sanat yeni gelien bir sanatsal anlatm biimi olarak grlmesine ramen, temelde geleneksel sanatn teorik altyaps ve kuramlar zerine temellenmekte, heykel, resim, grafik gibi hem geleneksel hem de yeni dijital anlatm biimleri bir arada harmanlanabilmektedir. Bununla birlikte dijital sanat, bir ara ve ortam olarak kullanlan dijital teknolojiler vastasyla simlasyon, yapay yaam, maniplasyon, etkileim gibi farkl anlatmsal ieriklerle kendini zenginletirerek farkllatrmaktadr. Dijital sanat ve eserlerini daha iyi kavrayabilmek iin, dijital teknoloji ve ada sanat ilikisini, eserlerin nasl ve hangi teknolojilerle retildiini, dijital sanatnn i dnyasn ve anlatm tarzn irdelemek gerekmektedir.

230

Yaplan aratrma sonucunda dijital sanat ve biimlerinin dnyada temsilcileri olduka ok sayda olmasna ramen, Trkiyede gelimekte olan bir sanatsal anlatm biimi olarak grlmekte ve ounlukla teknolojik gelimelere yakn olan daha gen kuak sanatlar tarafndan temsil edildii dnlmektedir. Bilim adamlar veya teknolojik geliimler zerine alanlarn yan sra grafik tasarm, grsel iletiim gibi sanatsal eitim alan kiilerin dijital sanat rnleri yaratt grlmektedir. Dijital sanatn lkemizde gelime gstermeye balad bu dnemde, dijital teknolojilerin artk sanat dnyasnda orijinallii ya da yenilik zelliinin geride kald, artk post-dijital dneme girildii sylemi yaygnlamaya balamtr. Bu balamda, dijital aralarn sanat yapma srecinin btnleyici bir paras haline geldii gr kabul grmektedir.

Dijital sanat gibi geni bir alan kapsayan bu makale, 21. yzyln sanat akmlarn etkileyen farkl sanatsal anlatm biimlerini, dijital teknolojiler araclyla retilen farkl trlerin birbiriyle ilikisini ve etkileimini, sanatsal retim yntemlerini aklayarak, dijital sanata ynelik kavram karmaasna aklk getirmeye almtr. Bu balamda, gnmz teknoloji ann sanat olarak deerlendirilen dijital sanat, geleneksel sanat kalplarndan yola karak, aidiyeti olmayan farkl ve hayali kimlikler yaratan, bilgisayar oyunlarn kendi ynlendiren, sanal topluluklar kuran, varolan kalplar ykmaya veya yeniden retmeye alan, ilemselliin estetiini yaratan ve bu amala bilgisayar yazlm ve donanmlarn kullanan bir sanat tr olarak deerlendirilmektedir.

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Dijital Sanat

231

Cadava, Eduardo (2008). Ik Szckleri. ev: Aziz Ufuk Kl, Metis Yaynlar: stanbul. Dempsey, Amy (2002). Art in the Modern Era. Thomas and Hudson Ltd.: London. Keser, N. (2005). Sanat Szl. topya Yaynevi: Ankara.

Benjamin, Walter (2001). Fotorafn Ksa Tarihesi. ev: Ali Cengizkan, YGS Yayn: stanbul. izgen, Gltekin (2007). Sanat Kprs Srat Kprs. Arkeoloji Sanat Yaynlar: stanbul.

Benjamin, Walter (1995). Tekniin Olanaklaryla Yeniden retilebildii ada Sanat Yapt, Pasajlar. ev: Ahmet Cemal, Yap Kredi Yaynlar: stanbul.

Artan, idem E. (2007). Fotorafn Sanatsal Deerinin tesinde Kullanm Alanlar zerine Bir Tartma: Bilgi mi, Propaganda m?, Cogito (52). Yap Kredi Yaynlar: stanbul.

Akadoan, Irmak . (2006). Temel Sanat Eitimi ve Dijital Ortam. Epsilon Yaynclk: stanbul.

KAYNAKA

Gibson, Steve (2008). Transdisciplinary Digital Art. Sound, Vision and the New Screen, Eds. Adams, Randy; Gibson, Steve; Mller Arisona; Stefan, Springer, Berlin-Heidelberg.

Nalven, J. ve Jarvis J.D. (2005). Going Digital: The Practice and Vision of Digital Artists. Thomson Course Technology: USA. Paul, Christiane (2008). Digital Art. Thames and Hudson: London. Paul, Christiane (2002). Renderings of Digital Art, Leonardo, Vol. 35, No. 5.

Mitchell, William J. (1992). The Reconfigured Eye: Visual Truth in The Post-photographic Era. The MIT Pres: Cambridge.

King, Mike (2002). Computers and Modern Art: Digital Art Museum, Creativity and Cognition. Eds: Ernest Edmonds, Linda Candy, Terence Kavanagh, Tom Hewett, Lougborough University, ACM Pres: New York.

Wands, Bruce (2006). Dijital an Sanat. ev: Osman Aknhay, Akbank Kltr Sanat Yaynlar: stanbul. NTERNET KAYNAKLARI uhac, Glizar (2009). Dijital Sanat ve Beden. http://gulizarcuhac.com/marmara_full.html (eriim tarihi 15 Temmuz 2009).

Johnson, Harald ve Shaw, John S. vd. (2005). Glossary of Digital Art and Printmaking, http://www.dpandi.com/DAPTTF/glossary.html (eriim tarihi 21 Haziran 2009).

Telli, Hamdi (2006). http://www.alpmansanat.com/ggc/alpman/show_cat.php?cat_id=67&lan_id= 4&menu =devam_alpman (eriim tarihi 10 Haziran 2009).

232

RESMLER

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

R esi m 1. Ham di Tel l i , Di gi t al A rt 08.

R esi m 2. Li l l i an S chw art , Monal eo, 1987.

Dijital Sanat

233

R esi m 3. Harol d C ohen, Unt i t l ed, 2005.

R esi m 4. C harl es A . C suri , Horse Pl ay , 1996.

234

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

R esi m 5. Mi chael R ees, A Li fe S eri es 002, 2002.

R esi m 6. A nsen A t i l l a, The Tai l or of Di ct at or, 2005.

Dijital Sanat

235

R esi m 7. A hm et A ri f Eken, Di j i t al Hey kel .

R esi m 8. Erw i n R edl , S hi ft i ng, Very S l ow l y , 1998-9.

236

Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

R esi m 9. C harl ot t e Dav i es, Osm ose, 1995.

R esi m 10. Gol an Lev i n, A udi ov i sual Env i ronm ent S ui t e, 1998-2000.

Dijital Sanat

237

R esi m 11. K en Gol dberg, Mori , 1999.

R esi m 12. Laurence Gart el , C oney Isl and Baby , 1999.