G. Zafer YAVUZARSLAN Makine Mhendisi Gvenlii Uzman (A Snf) BASINLI KAPLAR LE YAPILAN ALIMALARDA GVENLK I.

. TANIMLAR : Kap : ine akkan doldurmak iin tasarlanm ve imal edilmi hazneye denir. Bir kap birden fazla hazneden oluabilir. Basnl kap : basnc 0.5 bardan byk olan kap ve ekipmanlara denir. Basnl ekipman : Her trl basnl kap ile balantl boru donanm, emniyet donanmlar ve basnl aksesuarlar anlamna gelmektedir. Eer; varsa basnl ekipman zerindeki flan, nozul, kaplin, destekler, kaldrma mapas vb. basnl ksmlara bal elemanlar da buna tanma dahildir. Emniyet aksesuarlar : Basnl kabn emniyetle iletilmesini salamak iin gerekli olan cihazlardr. Basn drme cihazlar : zin verilen limit aldnda devreye girerek basnc tamamen veya limit iinde kalacak ekilde dren cihazlardr. Emniyet valflar, Patlama diski, Bel verme ubuklar, Kontroll basn drme sistemleri, gibi Otomatik sistemler: Ayarlanan limit aldnda devreye girerek hata dzeltme imkanlarn faaliyete geiren, tesisi ksmen veya tamamen kapatan yada durduran sistemlerdir. Basn ve scaklk alterleri, Akkan seviye swichleri Emniyetle ilgili her trl lme kontrol ve dzenleme cihazlar. II. BASINLI KAP ETLER: Kazanlar ; Gaz tpleri, Hava tanklar, LPG tanklar, Kompresrler, Boru hatlar, Snai gaz tanklar. Kriojenik tanklar, Otoklavlar, Hidrolik akkan devreleri, Phnomatik akkan devreleri, Soutma niteleri, Hidrofor vb. a) Kazanlar ; Kazan Tanm : ine doldurulan akkann scaklk, basn vb. deerlerini proses iin istenilen snrlar arasna getirmekte kullanlan cihazlara kazan denir.

Literatrde geen bir baka deiik tanmda; Yaktn kimyasal enerjisini yanma yoluyla s enerjisine dntren ve bu s enerjisini tayc akkana aktaran ekipmanlara kazan denir. eklinde yaplmtr. Kazan eitleri; Scak su kazanlar 90/70 Kalorifer kazanlar, Kzgn su kazanlar, Kzgn ya kazanlar, Buhar kazanlar a) Dk basnl buhar kazanlar b) Orta basnl buhar kazanlar c) Yksek basnl buhar kazanlar d) Kompresrler: Atmosferden ald havay sktrarak basncn arttran makinelere hava kompresr denir. alma sistemi havann belli bir hacim iinde sktrlmasyla basncn arttrlmas ve depolanmas ilkesine dayanr. e) Hidrofor Sistemi: Basnc dk bir akkan belli bir rezervuardan veya direkt su ebekesinden alarak kullanm yerlerine basnl bir ekilde ileten, iletimini kullanm artlarna gre tamamen otomatik olarak gerekletiren pompa sistemleridir. f) Kriyojenik Tanklar: Kriyojenik scaklklar dediimiz -196C,-183C gibi hayli dk scaklklarda sv olarak bulunan bu gazlar, ancak s yaltm ok iyi salanm ve bu scaklklara dayankl malzemelerden yaplm kaplara denir. Havay ayrtrarak elde edilen oksijen,azot ve argon gibi gazlarn sv olarak depolamak ve tamakta kullanlmaktadr. g) Otoklav kazan: Svlar kaynama noktalarnn zerindeki scaklklara dek stmaya elverili, eperleri yksek basnca dayankl, szdrmaz kaptr. Otoklav sanayide de yksek basn ve scaklk gerektiren kimyasal tepkimelerin gerekletirilmesinde, konservelerin sterilizasyonunda, ayrca mikrobiyolojik aratrma laboratuarlarnda kullanlr. Ddkl tencere de basit bir otoklavdr. f) Boyler Kazan: Kalorifer kazanndan yada baka kaynaklardan gelen scak yada kzgn buhar serpantinler (borular) vastasyla iinde souk su bulunan bir deponun iinden geirilerek, binada kullanlacak scak suyun stlmasn salar. Srekli ve dzenli scak su temini salam olur. erisinde su basnl olarak tutulur. D ksmlarnn yaltlmas gerekir. III. BASINLI KAPLARDAN KAYNAKLANAN SALII VE GVENL TEHLKELER : Kabn patlamas indeki gazn ortama yaylp patlamas Ocaklarda oluan gazlarn patlamas Zararl ve zehirli gazlarn etkileri Zararl svlarn sramas Byk yangn ve facialara sebep olmas IV. BASINLI KAPLARDA ALINACAK GVENLK TEDBRLER :

KAZANLAR : A) Kazanlarla ilgili genel tedbirler : 1- Her eit buhar ve scak su kazanlar ile bunlarn malzeme ve tehizat, fennin ve tekniin ve kullanlaca iin gereklerine uygun bir ekilde yaplm ve kazanlar, salam bir taban zerine uygun bir ekilde monte edilmi olacaktr. 2- Her kazann grnr bir yerine, imalat firma tarafndan aadaki bilgiler yazl bir plaka konulacaktr : malat firmann ad, Kazann numaras, mal edildii sene, En yksek alma basnc. 3- Kazanlarda basnc, scakl ve su seviyesini gsteren aadaki l cihazlar bulunacaktr: Kazann en yksek alma basncnn iki katn gsterecek ekilde taksimatl manometresi olacak ve bunun en yksek alma basncn gsteren rakam, krmz izgi ile iaretlenmi bulunacaktr Scak su kazanlarnda bir termometre bulunacaktr. Kazanlarda birbirinden ayr en az iki adet su seviye gstergesi bulunacaktr. Bunlardan en az bir tanesi camdan olacak ve krlmamas iin mahfaza iine alnacaktr. Su gstergeleri, dorudan doruya kazana bal olacak en ok ve en az su seviyelerini gsterecek ekilde iaretlenmi bulunacaktr. 4- Buhar kazanlarnda en az iki adet emniyet supab bulunacak ve bunlar, dorudan doruya kazanla balantl olacak kazanla emniyet supaplar arasnda balant borusu zerinde, hibir ekilde buharn gemesini engelleyecek bir valf veya baka bir engel bulunmayacaktr. 5- Her imalat firma, kazann btn teknik karakteristiini gsteren ve muayenesinin Hkmet veya mahalli idarenin kabul ettii teknik elamanlar tarafndan yapldn belirten bir belgeyi, alcya verecektir. 6- Buhar ve scak su kazanlarnn; malinin bitiminde, monte edilip kullanlmaya balamadan nce, kazanlarda yaplan deiiklik veya onarm veya revizyonlardan sonra, ylda bir periyodik olarak ve en az ay kullanlmayp yeniden servise girmeden nce, kontrol ve deneyleri, ehliyeti Hkmet veya mahalli idarelerce kabul edilen teknik elemanlar tarafndan yaplacak ve sonular sicil kartna veya defterine ilenecektir. 7- Kazanlarn hidrolik basn deneyleri, en yksek alma basncnn en ok 1, 5 kat ile yaplacaktr, kontrol ve deneylerin sonucu uygun bulunmayan kazanlar, uygunluk salanncaya kadar kullanlmayacaktr. 8-Her iveren, iyerlerindeki kazanlar iin bir sicil kart veya defteri tutacak, bunlara, yaplan onarm, bakm ve deneyleri, gn gnne ileyecektir. 9- Kazanlar ehliyeti Hkmet veya mahalli idareler tarafndan kabul edilen kiiler tarafndan iletilecektir. 10-Kazanlarn giri ve k borular zerine, birer adet ana stop valf konulacak, bunlar abuk ve kolay kapanacak ekilde olacak, 11-Buhar younlamas halinde kullanlmak zere, kazanlarda blf tertibat yaplacaktr. Birlikte alan kazanlarn her birinde ayr ayr stop valf bulunacaktr. 12-Yaktlar otomatik olarak verilen kazanlardaki yakt besleyicilerinin alma basncna veya scaklna uygun olarak ayarlanabilen bir tertibat bulunacaktr. 13- yerinde kullanlan btn kazanlar, yangna ve patlamaya kar dayankl ayr bir blmede veya binada olacak ve kazan dairesinin stndeki katta, ii altrlmayacaktr.

Patlayc, parlayc veya kolay yanc maddelerle allan iyerlerindeki kazan dairelerinin dier atlyelere alan pencere ve kaplar bulunmayacaktr. Kazan daireleri srekli olarak havalandrlacaktr, Tabii havalandrmann yeterli olmad hallerde, uygun aspirasyon tesisat yaplacaktr. 14- Buhar ve scak su kazanlarnda onarm, bakm ve temizlikte, kazan iine veya baca kanalna girmek iin, yeteri kadar uygun ekil ve byklkte kap veya kapak bulunacaktr. 15-Kazanlarda suyun veya amurun boaltlmas iin, kazann alt ksmnda yeteri kadar boaltma valf veya musluu bulunacak, su veya amur bir boruyla kanala veya darya aktlacaktr. 16- Kazanlarda yakt olarak havagaz ve benzerleri kullanld hallerde, gaz besleme borular zerinde ayarlanabilir bir musluk ve sulu emniyet kaplar bulunacaktr. B) Yksek Ve Orta Basnl Kazanlarla Yaplan almalarda Alnacak Tedbirler : 1)Cehennemliklerin en yksek noktasnda bir veya daha fazla sayda patlama kapaklar bulunacaktr. 2) Kazandan ayr bulunan buhar kzdrclarnn buhar k yerleri ile n stclarn zerine en az birer adet emniyet supab konacaktr. 3) Her kazanda, deney basncn gsteren manometrenin balanmas iin, valf bir az bulunacaktr. 4) Ar su kullanlmayan kazanlarda, kazanta oluumunu nlemek iin tasfiye edilerek yumuatlm su kullanlacaktr. 5) Her kazann besleme suyu borusu zerinde, stop vanas ile geri tepme klapesi (ek valf) bulunacak ve bu boru, atein en scak blgesinden gemeyecektir. 6) Besleme suyunun kazana n stclardan geirilerek verildii hallerde, bunlarda da stop valf ve geri tepme klapesi bulunacaktr. 7) Paralel alan kazanlarn buhar klarna, stop valf ile geri tepme klapesi konacaktr. C) Alak basnl buhar kazanlar veya scak su kazanlar Alnacak Tedbirler : 1)Alak basnl buhar ve scak su kazanlarnda, basn 0, 5 at ve scaklk ise 110 *C gemeyecektir. 2) Her scak su kazanna bir adet genileme kab ve borusu (nefeslik) konacak, bunun bulunmad kapal sistemlerde, genileme valf bulunacaktr. Genileme valf, alma basncna gre ayarlanabilecek ve fazla basnc nleyecek ekilde yaplm olacaktr. 3) Genileme borusu ile genileme valfndan kacak scak sular, alanlara zarar vermeyecek ekilde dar atlacaktr. 4) Her alak basnl buhar kazan ile scak su kazannn besleme suyu borular zerine, en az birer adet stop valf ve geri tepme klapesi konacaktr. 5) Paralel alan alak basnl buhar kazanyla scak su kazanlarnn klarna, stop valf ve geri tepme klapesi konacaktr. 6) Alak basnl buhar kazan ile scak su kazanlarna otomatik yakt verildii hallerde, kazan basncnn 1 kilogram/santimetrekarenin (bir atmosferin) zerine kmasn nleyecek ve yakt kesecek bir tertibat bulunacaktr. 7) Gaz, kmr tozu ve akaryaktla otomatik alan scak su kazanlarnda scakln 120 *C nin stne kmasn nleyecek bir termostat bulunacaktr. D- Kazanlarn iletilmesi ile ilgili almalarda alnacak tedbirler : 1) Kazan dairelerine sorumlu, ilgili ve yetkililerden baka kimse girmeyecektir.

2) Kazanlar yaklmadan nce, kazanc tarafndan tm vanalarn, klapelerin, kapaklarn, emniyet supaplarnn durumu, yakt ve su miktarlar ve iletme ile ilgili btn hususlar gzden geirilecek ve kontrol edilecektir. 3) Kazanlar, ilk atelemede scakln birden ykselmesine engel olacak ekilde ve yava yava yaklacaktr. 4) Yakt olarak sv veya gaz maddeler kullanlan kazanlarn yaklmasndan nce, ocan iinde, beklerin aznda veya yaknnda ve kazann etrafnda dklm yakt bulunmayacak ve ocan ii, hava, gaz veya akaryaktn patlayc karmlar bulunmayacak ekilde iyice havalandrlm olacaktr. 5) Kazanlarn devreye girmesinde; ana k vanas almadan nce, emniyet ventili kontrol edilecek, boru tesisat zerindeki hava k vanalar, hava boaltlncaya kadar ak tutulacak ve kazan, gerekli basn ve scakla ulatktan sonra, ana k stop valf, yava yava alacaktr. 6) Kmrle stlan kazanlarda, snglemek, cruf ve kl almak iin, gerekli aralar bulunacak ve sngleme srasnda hava verme durdurulacak ve baca kapa alm olacaktr. 7) Kazann emniyet supaplar, vardiya deiiminde kontrol edilecektir. 8) Yakt olarak kmr kullanlan kazanlarn sndrlmesinde, ate dar ekilmeyecek, btn delik ve kapaklar kapandktan sonra kendi kendine snmeye terk edilecektir. 9)Sndrlen kazan, scaklk ve basn normale dnnceye kadar boaltlmayacak ve kazanc kontrole devam edecektir. E- Kazanlarn bakm ve onarmyla ilgili almalarda alnacak tedbirler : 1) Buhar basnc altnda bulunan kazanlarn basnla ilgili ksmlarnda onarm yaplmayacaktr. 2) Sndrlen bir kazann iine basn ve s normale dnmedike bakm ve onarm iin kimse sokulmayacaktr. 3) Paralel alan kazanlarn birbirleri ile olan balantlar kesildikten sonra, kr tapa ile kapatlacak ve vanalarn zerine uyarma levhalar konacaktr. 4) Kazann iinde yaplacak temizlik, bakm ve onarm iin, iinin kazan iine girmesinden nce blf, besleme suyu, buhar ve scak su k stop valflar ile dier btn vanalar kapatlacak ve zerlerine uyarma levhalar konacaktr. 5) Bakm ve onarm iin kazana girmi olan bir iiyi gzetleyecek ve gerektiinde ona yardm edecek dier bir ii kazan kapaklar banda bekletilecektir. 6) Ocak, ierisine ii girmeden nce, tehlikeli gazlara kar havalandrlm olacak ve onarm srasnda ve zellikle rutubetli gnlerde, vantilatr ve aspiratr altrlarak baca gazlarnn ve dumann kazana dolmas nlenecektir. 7) Kazan ierisinde gerekli tedbirler alnmadka, oksi asetilen kayna yaplmayacaktr. 8) Kazann temizliinde ve onarmnda, mekanik aletlerle allmas gerektii hallerde, bu aletleri altran basnl hava kompresrleri veya dier tahrik makineleri, kazann dnda bulunacaktr. KOMPRESRLER : Kompresrlerle ilgili genel tedbirler : 1-Kompresrlerde basn, ayarlanm basnca ulatnda, kompresr motorunun otomatik olarak durmas salanacak ve motorun durmas geciktiinde, basnl havay boa verecek bir gvenlik tertibat bulunacaktr.

2- Hava kompresrlerinin hz reglatr, periyodik olarak kontrol edilecek ve her zaman iyi alr durumda tutulacak ve bunlarda soutma suyunun aknn gzle izlenebilecei bir tertibat yaplacaktr. 3-Sabit kompresrlerin temiz hava emmeleri salanacak ve patlayc, zararl ve zehirli gaz, duman ve toz emilmesi nlenecektir. 4-Hava kompresr ile hava tanklar arasnda, ya ve nem ayrclar (seperatr) bulunacaktr. 5-Patlayc, parlayc ve zararl gaz kompresrlerinin yapld malzeme, sktrd gazn ve iindeki maddelerin kimyasal etkisine dayanacak nitelikte olacaktr. 6-Kompresrlerin gvenlikle almalarn salamak zere; kompresrlerin montajndan sonra ve altrlmasndan nce, kompresrler zerinde yaplacak deiiklik ve byk onarmlardan sonra, periyodik olarak ylda bir kontrol ve deneyleri, ehliyeti Hkmet veya mahalli idarelerce kabul edilen teknik elemanlar tarafndan yaplacak ve sonular, sicil kartna veya defterine ilenecektir. Kompresrlerin her kademesinde basn deneyi, o kademede msaade edilen en yksek basncnn 1,5 kat ile yaplacaktr. 7-Kompresrler zerine aadaki bilgiler yazl bir plaka, imalat firma tarafndan konacaktr. a) malat firmann ad, b) Yapld yl, c) En yksek alma basnc, d) Kompresrn sktrd gazn cinsi ve miktar, 8-Kompresrlerin hava depolarnda gvenlik supab bulunacak ve bu supaplarda, kan gazlara kar gerekli tedbirler alnacak ve emniyet supaplarnn aldn bildiren uygun uyarma tertibat yaplacaktr. 9-Sabit kompresrlerin depolar, patlamalara kar dayankl bir blmede olacak, seyyar kompresrler, alan iilerden en az 10 metre uzaklkta veya dayankl bir blme iinde bulunacaktr. BASINLI KAPLAR : Basnl Kaplarla ilgili genel tedbirler : 1- Ocaksz buhar ve scak su kaplar ile basnl hava depolar, gaz tpleri ve depolar gibi basnl kaplar ve bunlarn balantlar, tehizat ve malzemesi teknie uygun olacaktr. Basnl kaplarn grnr yerlerine imalat firma tarafndan; a) Kap hacmi (litre) b) letme basnc (kilogram/santimetrekare), c) Deneme basnc (kilogram/santimetrekare), d) Kontrol tarihi, bilgilerin yazl olduu bir plaka, konacaktr. 2- Basnl kaplarn kontrol ve deneyleri, ehliyeti Hkmet veya mahalli idarelerce kabul edilen teknik elemanlar tarafndan, imalinin bitiminden sonra ve monte edilip kullanlmaya balanmadan nce, veya yaplan deiiklik ve byk onarmlardan sonra, en az ay kullanlmayp yeniden servise girmeleri halinde ise tekrar kullanmaya balanmadan nce ve herhalde periyodik olarak ylda bir yaplr. Kontrol ve deney sonular, dzenlenecek bir raporda belirtilir ve bu raporlar iyerlerinde saklanr. 3-Basnl kaplarn zerinde, gerektiinde iine girmeyi salayacak kaplar veya kapaklar bulunacaktr. 4- Basnl kaplarn hidrolik basn deneyleri, en yksek alma basncnn 1, 5 kat ile yaplacaktr. Kontrol ve deney sonucu kullanlmas sakncal grlen, gvenlikle almay salayacak tehizat eksik olan ve balant paralar uygun bir ekilde balanmam bulunan basnl kaplar, eksikleri tamamlanncaya ve arzalar giderilinceye kadar kullanlmayacaktr.

5-Basnl kaplar zerinde, emniyet supab, boaltma vanas, manometre ve termometre gibi kontrol cihazlar bulunacaktr. Paralel alan basnl, kaplarn, giri, k, boaltma ve blf vanalar ayr ayr iaretlenmi olacaktr. Emniyet supaplar basnl kaplarn en ok kullanma basncna gre ayarlanacak ve bu basncn onda biri orannda bir basn artnda alacak zellikte olacaktr. 6-Basnl kaplarda bulunan emniyet supab, basnl kaba dorudan doruya bal olacaktr. 7- Otoklavlarn d gmlek etekleri, tabana kadar uzatlacak ve altndan geilmeyecek ekilde kapatlacaktr. 8-Eritme kazanlarnn blf vanalar, kazandan uzak ve korunmu bir yerden idare edilecek ve bu kazanlarda, basncn artn bildiren bir uyarma tertibat bulunacaktr. 9- Kat hamuru hazrlamak zere kullanlan kaynatma kazanlaryla benzeri kazanlar iindeki malzeme atklarnn veya tortularn, l ve emniyet cihazlarn tkamamas iin gerekli tertibat alnacaktr. 10-- kertme ve ayrma veya benzerleri gibi dikey, kapal ve basnl kaplara veya tanklara malzemenin buharla verildii hallerde, depo ile tankn arasnda uygun bir uyarma tertibat bulunacak ve depo ile tank banda bulunan iiler, birbirlerinden iaret almadan besleme vanasn amayacaklardr. 11- Basnl su ve hava tanklar ve depolar, bal bulunduu kazanlarn veya tesisatn en yksek alma basncna dayanacak salamlkta olacaktr. 12- Basnl asit kaplarnda, asit borusuna, bir adet aside dayankl malzemeden yaplm geri tepme klapesi konacaktr. 13- Soutma tesislerinde, soutma tanklarnn kapaklar ve delikleri, soutucu gazlarn kamasn engelleyecek ekilde salam yaplacak ve bu tanklarda sv kullanld hallerde, sv ykseklii gstergesi bulunacaktr.