Siyaset Arayışından Arayış Siyasetine CHP

Analiz
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | u b a t 2 0 1 3
seta .
SIYASET ARAYIINDAN ARAYI SIYASETINE
CUMHURIYET HALK PARTISI (2010-2013)

HATEM ETE, DOAN EKNAT
S E TA A N A L I Z
Analiz
S ay: 6 5 | u bat 2 0 1 3
seta .
SIYASET ARAYIINDAN ARAYI SIYASETINE: CUMHURIYET HALK PARTISI (2010-2013)

HATEM ETE, DOAN EKNAT
NDEKLER 1. GR | 4 2. CHPNN YEN KTDAR KOMPOZSYONU (2010-2012) | 6

2.1 NDER SAV DNEM | 7 2.2 MCADELE DNEM | 8 2.3 KILIDAROLU DNEM | 10
3.
ARAYI, TECRBE | 11
3.1 ORTANIN SOLU-DEMOKRATK SOL TECRBES | 12 3.2 SHP TECRBES | 13 3.3 1992 SONRASI CHP TECRBES | 15
4.
CHPNN DEM KARNES (2010-2013) | 17

4.1 LAKLK | 18 4.2 SVLLEME | 20 4.3 KRT MESELES | 22 4.4 KEMALST MRAS | 26
5.
DEME DRENCN KAYNAKLARI | 27

5.1 TRKYENN YEN SEMEN HARTASI | 28 5.2 PART TABANININ DEM PROJESNE DRENC | 29 5.3 TRKYE SYASETNN KODLARI | 31
6.
SONU | 32
2 0 1 3 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r
S YA S E T A R AY I I N D A N A R AY I S YA S E T N E : CHP (2010-2013)
ZET
Cumhuriyet Halk Partisi, Cumhuriyetin en eski partisi olmann yan sra 2010 ylndan itibaren ierisine girdii deiim sreci itibariyle de parlamenter siyasetin en gen aktr konumundadr. Deniz Baykaln istifas ve Kemal Kldarolunun CHP Genel Bakan olmasyla balayan srete gndeme gelen siyaset aray, partideki yeni ynetici kompozisyonu ve parti tabannn deiim ihtiyacna ikna olmamas gibi faktrlerin etkisiyle yerini herkesi memnun etmeye alan bir aray siyasetine brakm gzkmektedir. 2010 ylndan beri CHP siyasetine dair yorumlarda ve deerlendirmelerde en ok rastlanan kavram olan deiim, Trkiyenin 63 yllk ok partili sistem deneyimi sresince rejimin kurucu partisinin gndeminde dnem dnem yer bulmutur. 1960larn sonundan itibaren Ortann Solu-Demokratik Sol siyasetiyle birlikte tarihinde ilk kez devlet-toplum geriliminde sivillerin yannda yer alan CHP, Souk Savan son yllarnda Trkiye solunu sivil bir mecraya oturtan SHP bnyesinde ikinci bir siyaset deneyimi gerekletirmi; son olarak da Deniz Baykaln ynetiminde ykselen kimlik siyasetlerine kar rejimin irtica ve blnme korkularnn temsilcisi olarak ilev grmtr. Kemal Kldarolunun grevde olduu dnem ise CHP siyasetinin hzla deien Trkiye siyasetine ayak uydurma arzusu ve eski dnemden kendisine miras kalan semen grubunun karlarn temsil ettiini kantlama ihtiyac arasnda savrulan bir parti profili ortaya koydu. Bylece CHP, sivilleme, liklik, Krt meselesi ve Kemalizm gibi kendi gemii ve AK Parti iktidarnn n plana kard alanlarda gsterdii performansla birbirine taban tabana zt beklenti ve dnya grleri olan kesimleri tatmin ve temsil etme abasna girdi. Bu durum, CHP politikalarnda ilkesel pozisyonlarn, konjonktrel tavrlarn glgesinde kalmasn beraberinde getirdi. Trkiyenin yerel ve genel seimler ile Cumhurbakan seimi iin kez sanda gidecei 2014-2015 dnemi, Cumhuriyet Halk Partisinde 2010 ylndan beri gndemi megul eden deiim tartmalarnn akbetine dorudan etki edecektir. Partinin gl bir seim performans ortaya koymas, Kldarolu ve sosyal demokratlarn temsil ettii reformcu ve sivil eilimi glendirebilecekse de sandktan kacak olumsuz bir tablonun CHPyi yeniden militan bir siyaset anlayna ynlendirme potansiyeline sahiptir.
S E TA A N A L Z
SIYASET ARAYIINDAN ARAYI SIYASETINE: CUMHURIYET HALK PARTISI (2010-2013)

1. GR
Cumhuriyet Halk Partisi, rejimin kurucu partisi statsyle Cumhuriyetin en eski partisi olmann yan sra 2010 ylndan itibaren ierisine girdii deiim sreci itibariyle de parlamenter siyasetin en gen aktr konumundadr. zellikle 2002-2010 dneminde kendisini rejim partisi olarak konumlandran CHPde Genel Bakan Deniz Baykaln istifasyla balayan sre, Kemal Kldarolunu parti liderliine tarken, kamuoyunda da ana muhalefet partisine ynelik ilgiyi gzle grlr ekilde artrd. ki yl akn sredir devam eden bu dnemin yorumlanmasnda ortaya kan balca eilim, deiim-statko ikilii zerinden partide devam eden iktidar mcadelesinin anlamlandrlmaya allmas oldu. Bu gr, Kldarolu ve ekibinin CHP politikalarn radikal ekilde deitirerek partiyi kitlelerle btnletirecei varsaymna dayand. Kukusuz bu yaklam, CHPnin cari performans dkln Baykal liderliindeki ynetici kadroyla ilikilendirmekteydi. Bir baka deyile Cumhuriyet Halk Partisinin Deniz Baykal dneminde yaad performans sknts, partinin bu dnemdeki politik izgisinin bir sonucu olarak deil; Baykaln ahsnda bir liderlik problemi olarak kodlanmt. Takip eden dnemde Kldarolu bakanlndaki yeni ynetici grubunun CHP siyasetinde beklenen krlmay yaratamamas, eski Genel Sekreter nder Sav evresinde rgtlenen parti ii muhalefetin varl ile akland. Bu erevede Kemal Kldarolunun CHP lideri olarak pozisyonunu tahkim ettii srete parti ii muhalefetin kaybettii her mevzi, on yllk AK Parti iktidarna alternatif oluturacak yeni bir siyasal hareketin puan hanesine yazld. Ancak ana muhalefet partisinde iktidarn, 17-18 Temmuz 2012 kurultayyla kesin ekilde yeni ynetici kadronun eline gemesiyle iki yldr geerliliini koruyan mcadele dnemi/siyaset aray anlats geerliliini kaybetmi gzkmektedir. Bu durum, CHPnin artk bir siyaset aray ierisinde olmad; bunun yerine parti ynetiminin kendisinden farkl beklentileri olan semen bloklarnn tmne hitap edebilmek adna en temel zellii mulaklk olan bir aray siyasetini benimsediine iaret etmektedir.
22-23 Mays 2010 tarihinde gerekleen 33. Olaan Kurultay ile balayan sre, 2002 ylndan itibaren kendi siyasi geleceini Trkiyede gerilemekte olan vesayet rejimine endeksleyen CHPnin yeni koullara uyum salama mecburiyetinden kaynaklanan olaanst gelimeleri beraberinde getirdi. Olaanst kurultaylar, istifa arlar, imza kampanyalar ve kamuoyu nnde gerekleen sz dellolar ile hatrlanacak bu sre, CHPli siyaset yapclarnn kendi kendilerine farkederek gerekli grdkleri bir deiim aray ile deil, deien siyaset ikliminin ortaya kard beklenmedik suni bir krizin yaratt zorunluluk nedeniyle tetiklenmiti. Bu durum, CHPnin genel bakanlk koltuuna oturan Kemal Kldarolunun parti sylem ve politikalar zerinde sz sahibi olabilmek iin partinin fiili sahipleriyle mcadele etmesini zorunlu kld. Bu dnemde CHP yneticileri, Krt meselesinden laiklie uzanan geni bir yelpazede Trkiyenin meselelerini zme kavuturacak somut bir yol haritas zerinde anlaamadlar. Frtnal bir dnemin ardndan 2012 yaznda toplanan 34. Olaan Kurultayda tek aday olarak seime giren Kemal Kldarolunun 60 yeli Parti Meclisi iin yaplan oylamaya da damgasn vurmas, Cumhuriyet Halk Partisinin bana hazrlksz ve gsz bir lider olarak geen Kldarolunun, iki yl akn bir srenin sonunda, artk parti liderliini tahkim ettiini ortaya kard. Bu durumun siyaset aray yaklam asndan yaratt temel sonu, CHP politika ve sylemlerinde zaman zaman kendisini gsteren savrulmalarn bu noktadan itibaren parti ii muhalefete fatura edilememesi oldu. Ancak partinin artk rakipsiz bir ynetici kadrosunun komutas altna girmesi, CHP politika ve sylemlerinde yaratmas beklenen tutarll ortaya karmakta 2013 yl itibariyle baarsz oldu. Bu erevede mevcut tablo, ancak Kldarolunun eski ve yeni CHP siyasetlerini temsil eden isimleri kendi himayesi altnda bir araya getirerek partinin ulusalc ve sosyal demokrat kadrolarn ezamanl olarak tatmin ve temsil etme abas ile aklanabilir. Bir baka deyile partinin zirvesinde esen deiim rzgarlar, ksmen yeni ncelikleri olan bir iktidar denklemi ortaya karmakla birlikte yeni bir siyasal dil oluturmakta baarsz olmu; yeniden kurulan parti ii iktidar denklemi, CHP ynetiminin radikal bir deiim srecinden gemesini olanaksz klmtr. Cumhuriyet Halk Partisinde 2010 ylnda ortaya kan deiim iradesi, temelde 2002 ylndan bu yana devam eden AK Parti iktidarnn Trkiye siyasetinin yapsal kodlar zerinde yapt deiikliklerin etkisi altnda gndeme geldi. Bu dnemde iktidar partisinin vesayet sisteminin geriletilmesi, yrtme erki zerindeki yksek yarg ve bilhassa ordu denetiminin fiilen ortadan kaldrlmas gibi nceliklerle hareket etmesi dikkat ekiciydi. Ayn zamanda hkmetin Cumhuriyet rejimini karsna almadan resmi ideolojiyi setii alanlarda dntrmeye almas ve Krt kimliini ana akm siyaset zemininde merulatrmas da lkenin tabu konumundaki baz tehdit alglarn glendirdi. Bu erevede sklkla gz ard edilmesine ramen byk nem tayan bir gelime, iktidar partisinin yukarda bahsi geen admlarnn ana muhalefet partisinin siyasi ncelikleri ve yaklamlar zerinde yapt etki oldu. Bir baka deyile 20022010 dneminde AK Parti politikalar, CHPnin ayn dnemde sergiledii koyu lik, Krt meselesinin zmne ynelik demokratikleme reformlarna pheyle bakan ve vesayeti denetimin srdrlmesinden yana bir parti kimliini glendirmesine katkda bulundu. Bu erevede CHP, zellikle 2002-20010 dneminde Cumhuriyet rejiminin tehdit altnda olduu n kabul zerinden kurgulad siyasetinde liklik ve niter devlet
Partinin zirvesinde esen deiim rzgarlar, ksmen yeni ncelikleri olan bir iktidar denklemi ortaya karmakla birlikte yeni bir siyasal dil oluturmakta baarsz olmutur.
S E TA A N A L Z
Toplum nezdinde arzulad destei bulamayan parti, siyasetini toplumsal taleplere uyarlamak yerine snrl bir kesimin temsilciliine soyundu.
vurgusunu sk sk yer verme ihtiyac hissetti. Bu yaklamna toplum nezdinde arzulad destei bulamayan parti, siyasetini toplumsal taleplere uyarlamak yerine snrl bir kesimin temsilciliine soyundu. Cumhuriyet mitingleri srecinde en somut hlini alan bu yaklam, partinin 2007 seimlerinde beklenen performansn altnda kalmas zerine erozyona uramaya balad. AK Parti kapatma davasnn sonulanmas ve darbe teebbs davalarnn hz kazanmasyla birlikte CHP, parti politikalarn muhafaza ederken yeni semen gruplarna ve mttefiklere ulama abas ierisine girdi. Partinin 2008 ylnda Brkselde bir daimi temsilcilik aarak Avrupa Birlii ile ilikilerini gelitirmeye nem vermesi ve 2009 yerel seim kampanyasnda araf alm olarak bilinen ye alm hamlesiyle dindar semene el uzatmaya almas, CHPnin yeni g dengesine adaptasyonunun ilk gstergeleri olarak okunmaldr. Bir baka deyile CHPde 2010 ylndan beri sesli ekilde tartlmaya balanan deiim program, Trkiye siyasetindeki yapsal dnmlerden bamsz dnlemeyecektir. te yandan siyasi sistemde dengelerin hzla deitii ortama gl liderlik mekanizmas nedeniyle doal yollardan adapte olamayan CHPde deiim parolasyla yola kacak yeni kadronun gelii, kaset skandal gibi olaanst sreler sonucunda mmkn oldu. Kldarolu dnemine ynelik zellikle parti ii muhalefetten yaplan eletirilere damga vuran deiim yntemi, bir yandan deien Trkiyeye ayak uydurmaya alan ana muhalefetin dier yandan 2000li yllarda olgunlaan semen kitlesini yeni bir siyaset ve kimlik inas projesine ikna etmeye almasn beraberinde getirdi.
2.
CHPNN YEN KTDAR KOMPOZSYONU (2010-2012)
Deniz Baykaln srpriz istifas, ksa sre sonra 33. Olaan Kurultay toplayacak olan ana muhalefet partisinde bir liderlik krizi yaratt. Genel Bakana yaknlyla bilinen bir grup ynetici, 22 Maysta toplanacak kurultayda Baykaln yeniden parti liderliine gelmesi gerektiini savunurken, baka bir grup Baykaln yerine yeni bir ismin gelmesi gerektiini ifade ediyordu. Bu dnemde n plana kan isim, iktidar partisine ynelik yolsuzluk iddialarn gndeme getirerek kamuoyunda tannrlk kazanan ve 2009 yerel seimlerinde stanbulda baarl bir performans sergileyen Grup Bakanvekili Kemal Kldarolu oldu. Kldarolunun adaylk iddialarn reddetmesi ve kulislerde yaanan speklasyonlar, CHPnin zirvesinde yaklak bir hafta sren glge boksunun 17 Mays 2010 gn toplanan kavgal Parti Meclisi toplantsna kadar devam etmesine yol at.1 Dnemin parti szcs Mustafa zyrek, Deniz Baykala yeniden Genel Bakan olmas iin ar yaparken,2 Genel Sekreter nder Sav, ilk kez Kemal Kldarolunun adayln destekleyeceini aklad.3 Parti tekilatlar zerinde byk etkisi olan Savn destek mesaj, bir gn sonra toplanan l Bakanlar toplantsnda da yankland. Baykaln da geri dnmek istemediini aklamas4 ile uzlama zemini salanm oldu. Kldaroluna verdii destekle tm dengeleri deitiren nder Sav, kapanan bir devrin ardndan koltuunu korumay baaryor ve partinin bir numaral iktidar oda haline geliyordu.
1.
Aday deilim Baykal dner, Haber Trk, 16 Mays 2010. CHP zirvesinden aklama, Sabah, 17 Mays 2010. Kldaroluna Savdan destek, Yeni afak, 17 Mays 2010. Baykal: Aday olmayacam, T24, 18 Mays 2010.
2. 3. 4.
2.1 nder Sav Dnemi

33. Olaan Kurultaya tek aday olarak giren Kldarolu, delegelere hitaben yapt konumada5 birok sosyal demokrat heyecanlandran yeni bir dil kulland. 2002den beri koyu Kemalist bir ana muhalefet partisi olma hedefiyle hareket eden CHPnin yeni Genel Bakan, artk iktidara gelmek istediklerini aka ifade ediyor; parti ii demokrasiyi tesis etme ve sosyal adalet zemininde kitlelerin sesi olma vaadini dile getiriyordu. CHP liderinin ortaya koyduu yaklam, AK Parti iktidarna alternatif arayan medya organlarndan ve toplumsal kesimlerden vize almay baard. Bu dnemde CHPnin Kldarolu liderliinde yzde 30 oy orann yakalayaca tahmin edilirken, partide ok nemli bir srecin balad zellikle vurgulanyordu. Baykal dneminin umutsuzluu, yerini deiim rzgarnn tad heyecana brakt. Bu dnemden itibaren kamuoyunda CHPye dair yer alan deerlendirmelerin ezici ounluu, partinin radikal bir dnmn eiinde olduu varsaymna dayanyordu. Deiim meselesine dair temel soru, ana muhalefet partisinin kurultay srecinde kazand ksa vadeli kredinin ne lde partinin temel pozisyonlarna tesir ederek kalc olabileceiydi. Baz yorumlarda Kldarolunun kurultay konumas, yeni bir siyasal sylem kurgulamak yerine siyasal sylemi tamamen terk edip sosyal politikalara arlk verdii gerekesiyle eletirilirken, Krt meselesi, Ergenekon davas, barts meselesi ve genel anlamda devlet-toplum ilikileri tahayylnn konumada yer bulmamas, nemli bir eksiklik olarak deerlendirildi.6 Deiim gndemine ynelik bir baka eletiri de Genel Sekreter nder Savn koltuunu korumann yan sra 2008 ylnda Baykaln basksyla parti tznde yaplan deiikliklerin ertelenmesini salamasndan kaynaklanyordu. Kurultayda Parti Meclisine seilen stanbul l Bakan Grsel Tekinin de MYK dnda braklmas ile Kldarolu, CHPnin zirvesinde tek bana kalm; partide Sav dnemi balamt. Bir baka deyile Sav, Kldarolunun liderlie geli srecinde oynad rol ve parti tekilat zerindeki kontrol sayesinde CHPnin garantr ve hamisi pozisyonuna gelmeyi baarm oldu.7 Ksa siyasi gemii ve parti ierisindeki gzle grlr etkisizliini kitlelerde yaratt heyecanla dengelemek isteyen Kldarolu, bu dnemde parti politikalarna etki edemese de zellikle referandum kampanyas srasnda yapt baz aklamalarla gndeme geldi. te yandan Kldarolunun parti politikalaryla elien her hamlesi, yine Kldarolundan gelen bir dzeltme ya da Genel Merkezden yaplan kart bir aklama ile etkisizletirildi.8 33. Olaan Kurultayda liderlik yarna girmeyen Deniz Baykal, Kldaroluna destek verdii referandum deerlendirmesinde olaanst kurultay ars yaparak st kapal ekilde nder Sav eletirdi.9 Buna karlk Kldarolu, delegelerin kurultay talep etmediini ifade ederek Baykaln aklamasn geitirirken Sav, Baykaln aklamalarn kiisel hrs ve fantezi olarak nitelendirdi.10 te yandan Kldarolunun Grsel Tekini Genel Bakan Yardmcs olarak atamas, partinin zirvesinde yeni bir krizin yaklatn gsteriyordu.
5. te Kldarolunun kurultay konumas, Haber Trk, 22 Mays 2010. 6. Hatem Ete, CHPdeki Deiim: Lider deiimi mi, siyaset deiimi mi, SETA, 2010, s.24. Nee Dzel, Tanju Tosun: AKPnin yoksullarna gz dikti, Taraf, 24 Mays 2010. 7. Ayen Uysal, Continuity or Rupture: The New CHP or What Has Changed in the CHP?, Insight Turkey, Vol 13, No 4, Fall 2011, s.132. 8. 9. CHP ierisinde 2010 sonrasnda yaanan tartmalar iin bkz. Tablo 4. Rasim Ozan Ktahyal, Referandumun ardndan, Taraf, 15 Eyll 2010.
CHPye dair deerlendirmelerin ezici ounluu, partinin radikal bir dnmn eiinde olduu varsaymna dayanyordu.
10. Kldarolundan jet yant, Sabah, 15 Eyll 2010. nder Savdan Baykala cevap, Yeni afak, 15 Eyll 2010.
S E TA A N A L Z
CHPde Sav dneminin kapanmas, tpk Baykaln istifas gibi, parti iindeki gelimeler yerine olaanst hamlelerle gerekleti. 2008 ylnda Deniz Baykaln talebi zerine kabul edilen ve Genel Bakan geni yetkilerle donatan tzk deiiklii, 2008 kurultayndan sonra 2010 ylnda tekrar ertelenmiti. Bu durum, Genel Sekreter nder Savn otoritesini korumasn olanakl klmt. te yandan Yargtay Cumhuriyet Basavclndan parti ynetimine gnderilen yazda parti ynetiminin 2008 tzk deiikliklerine gre dzenlenmesi gerektii hatrlatld.11 Baykala yakn isimlerden Ankara Milletvekili Ylmaz Atein partinin hazine yardmndan mahrum braklaca ve hatta kapatlaca ynndeki iddialar, Sava kar oluan kamuoyuna katkda bulundu.12
CHPde Sav dneminin kapanmas, parti iindeki gelimeler yerine olaanst hamlelerle gerekleti.
Krizin zm iin Parti Meclisini toplantya aran Kldarolunun devam eden gerginlii gereke gstererek toplanty iptal etmesi zerine Genel Sekreter nder Savn Parti Meclisini toplayarak 27-28 Kasmda tzk kurultay toplanmas kararn aldrmaya almas kprlerin atlmasn tetikledi.13 Genel Bakan Yardmcs Hakk Sha Okayn toplanty deerlendirdii basn toplantsn takip eden dakikalarda bir aklama yapan Kldarolu, Sav ve Okay da ynetimin dnda brakan yeni listeyi Yargtay Cumhuriyet Basavclna ilettiklerini ifade etti.14 Sav ise partideki korku imparatorluunu yktklarn savunan Genel Bakana laiklik vurgusu ve saclama eletirisiyle cevap verdi.15 Partinin zirvesinde deien dengeleri temsil edecek yeni bir ynetici kadro kurmak isteyen Kldarolu, 18 Aralk 2010 gn olaanst bir kurultay toplayarak yeni bir Parti Meclisi kurulmasn salad. Kendisine Baykal dneminden miras kalan antidemokratik tzkten faydalanan Kldarolu, nder Sav parti ynetiminin dnda brakan listesi iin delegeden vize almay baard. Bylece 12 Eyll referandumunda beklentileri karlamayan CHP ynetimi, kamuoyundan yeni bir kredi alm oldu. nder Savn sahneden ekilmesi yle bir heyecan yaratmt ki, kamuoyunda yer alan deerlendirmelere gre yeni denklem CHPnin Krt meselesinden sivillemeye bir dizi alanda demokrat bir tavr sergilemesini salayacak; tamam sa gsteren bu oklar artk sola bakacakt.16 te yandan CHP ynetiminin artk parti iinde muktedir hale geldii ve her baarszlktan dorudan sorumlu olduu ifade edildi.17
2.2 Mcadele Dnemi

nder Savn tasfiyesinin ardndan olas bir baarszl fatura edecek tm mercilerden yoksun kalm gzken Kldarolu ynetimi iin asl snav, 12 Haziran 2011 seimleri oldu. CHP, 2011 seimlerinde 2007 genel seimlerine gre oylarn arttrsa da, bu oy art, parti yneticilerinin propaganda dneminde yapt baz aklamalarn ve kamuoyuna yanstlan beklentinin altnda kald. Kldarolunun genel seimlerde baarsz olmalar durumunda istifa edeceklerini sylemesi ve Grsel Tekinin seimler ncesinde yzde 30 oy orann baar eii olarak ortaya koymas, parti ii muhalefetin
11. 12. 13. 14. Yargtaydan CHPye: Tz uygulayn, NTVMSNBC, 27 Ekim 2010. Ate: CHP kapatlabilir, Yeni afak, 28 Ekim 2010. Kldarolunun denge hesab, Sabah, 29 Ekim 2010. Kldarolu nder Sava meydan okudu, Milliyet, 3 Kasm 2010.
15. nder Sav laiklii hatrlatt, NTVMSNBC, 3 Kasm 2010. nder Sav iini dkt, NTVMSNBC, 4 Kasm 2010. 16. 17. Koray alkan, CHPnin oklar yeni bir yn gsteriyor, Radikal, 19 Aralk 2010. Ahmet Hakan, Kemal Bey, Hrriyet, 18 Aralk 2010.
istifa arlarnda yer buldu.18 lk istifa arsn yapan Mesut Deer, Kldaroluna yakn isimlerden Sezgin Tanrkulunun akrabalarndan dahi oy alamadn savunarak ynetimi istifaya davet etti.19 Seimlerde aday gsterilmeyen Canan Artman da Yeni CHPyi bir Amerikan projesi olmakla sulayarak Kldarolunu baarszln faturasn demeye davet etti.20 Buna karlk Kldarolu, partinin oy artna dikkat ekerek istifa arlarn reddetse de muhaliflerin balatt imza kampanyas, krizin devam etmesine neden oldu.21 mza kampanyasnn 280 delegede kalmas, partililerin eski kadrolardan duyduu honutsuzluk ve muhaliflerin bir gelecek vizyonu ortaya koymamalarna baland.22 Seimler sonrasnda Kldarolunu kurultaya ekmeyi baaramayan parti ii muhalefetin bir sonraki hamlesi, Ocak 2012de balayan imza kampanyas oldu. nder Savn evresinde organize olan grup, parti ii demokrasiyi salamak iin olaanst tzk kurultay ars yaptklarn savunurken, Genel Merkezden yaplan aklamada 256 imzann yeterli olduu ifade edildi.23 te yandan seimler sonrasnda Sav ve Baykal arasnda oluan uzlama zemini, muhaliflerin delegeye sunacaklar tzk tasla zerinde anlama salanamamas nedeniyle ortadan kalkt. Yeter saysna birka gn ierisinde ulalrken partinin zirvesindeki mcadelede son aamaya gelinmi oldu.24 Muhalefetin imza kampanyasnn baarya ulamas, henz birka ay nce hedeflerin ok altnda kalan eski ynetici kadrosunun partililer nezdinde desteini yanstmyordu.25 Demokratik tzn CHPli siyasetiler asndan cazibesi, uzun sredir talep edilen bir deiiklik olmasndan kaynaklyd. Parti ii demokrasi sz veren Kldarolunun Baykal dneminden kalan geni yetkileri iade etmemesi, ekincelere neden oldu. Eski dzeni yeni bir ismin altnda srdrmek istemeyen farkl gruplar, nder Savn liderliine kar kmakla birlikte tzk talebine destek verdiler. Baykala kar yaran ve daha sonra Kldarolu ynetiminde parti szcs olan Haluk Koun yan sra Ercan Karaka ve sosyal demokratlarn yeni tzk yaplmasna scak bakmas da muhalefetin kampanyasna katkda bulundu.26 Parti genelinde ortaya kan yeni tzk talebi, Kldarolu ynetiminin kendi gndemiyle bir olaanst tzk kurultay toplamasn beraberinde getirdi. Bylece CHP ynetimi, deiime direnmek yerine otoritesini paylamak pahasna srece mdahil olmay tercih etti. Bu durum, muhalefetin kampanyasn demokratik tzn elde edilmesi iin yegane kanal olmaktan kararak delegeyi Kldarolu ile Sav arasnda temel bir tercih yapmaya mecbur kld.27 26 ubat gn Ankara Arenada cokulu bir kalabaln katlmyla gerekleen ilk kurultayda Kldarolunun teklif ettii deiikliklerin kabul, yeni CHP ynetiminin eski dnemden kalan delegeler nezdinde dahi
18. Kldarolu: Baarsz olursak gideriz, NTVMSNBC, 7 Eyll 2010. Grsel Tekin istifa edecek mi?, CNN Trk, 13 Haziran 2011. 19. 20. 21. CHPden Kldaroluna baarsz oldun istifa et ars, Bugn, 13 Haziran 2011. CHP Milletvekili Canan Artman: Kldarolu faturay demek zorunda, Zaman, 13 Haziran 2011. Baykal ve Sav imza peinde, Radikal, 25 Haziran 2011.
CHP ynetimi, deiime direnmek yerine otoritesini paylamak pahasna srece mdahil olmay tercih etti.
22. mza says 280de kald, Gerek Gndem, 4 Temmuz 2011. kald Bar Yarkada, Muhalifler neden baarsz oldu?, Gerek Gndem, 4 Temmuz 2011. 23. 24. 25. CHPde muhalefet dmeye bast, Bugn, 7 Ocak 2012. CHPde muhalifler hedefine ulat, Samanyolu Haber, 14 Ocak 2012. muhalifler Koray alkan, CHPde muhalifler kim ve ne istiyor?, Radikal, 31 Ocak 2012. muhalifler
26. CHPli vekil Haluk Ko da tzk kurultay iin imza verdi, Milliyet, 13 Ocak 2012. Karakatan tzk nerisi, Vatan, 12 Austos 2011. 27. CHP yine kart: gn arayla iki kurultay yaplacak, Zaman, 31 Ocak 2012.
S E TA A N A L Z
meruiyet saladn tescil etti. Kurultay salonuna gitmeyen nder Sav, yenilgi sonrasnda dzenledii basn toplantsnda kendilerinin gerek CHPli ve evsahibi olduunu ifade ederek mcadeleye devam edeceklerini aklad.28 Ertesi gn basna kapal olarak muhaliflerin ars zerine toplanan tzk kurultay ise formalite haline geldi. Mcadele dneminin son sahnesinde n plana kan aktrler, Kldarolu ile birlikte CHP ynetimine ykselen siyasetiler oldu. Tzk deiiklikleriyle uzun bir sreden sonra araf liste usulne gre ynetimi belirleyecek olan partide delege kompozisyonunu etkileme abalar, yeni ve eski ynetici kadrolar arasnda olduu kadar yeni yneticiler arasnda da srtmelere neden oldu. Genel Bakan Yardmcs Grsel Tekin, Nihat Matkap ve Erdoan Toprakn tekilat seimlerine etki ettikleri gerekesiyle grevinden istifa etti.29 te yandan mcadele dnemini resmen sonulandran gelime, CHPnin 17-18 Temmuz 2012 tarihlerinde toplanan 34. Olaan Kurultay oldu. nder Sav liderliindeki muhaliflerin Kldaroluna rakip karmak yerine araf liste ynteminden faydalanarak Parti Meclisi listesini delme stratejisi, kurultayda ok snrl etki yapt.30 Genel Bakann adaylarnn bulunduu anahtar liste, 60 yeli Parti Meclisinde ezici bir ounluk elde ederken, Kldarolunun tartmasz stnln ortaya koymu oldu. Bylece CHPde Kldarolu dnemi balad.
CHPnin 34. Olaan Kurultay Kldarolunun tartmasz stnln ortaya koymu oldu.
2.3 Kldarolu Dnemi

34. Olaan Kurultay, ana muhalefet partisinin 2010 ylnn sonundan itibaren ierisine girdii mcadele dnemini sona erdirirken, iki buuk yl nce gerek gc olmayan bir Genel Bakan olarak greve gelen Kemal Kldarolunun parti ii iktidar gzle grlr ekilde kendi elinde toplamay baardna iaret etti. Bylece istifa arlar, olaanst kurultaylar ve imza kampanyalaryla geen frtnal bir dnem de sonuland. Delegeden arzulad destei alan Kldarolu, MYK kadrosunu da arzulad ekilde oluturma imkan buldu. Bu tablo, kamuoyunun Cumhuriyet Halk Partisinden sabrla bekledii deiimin nnde eski kadrolarn parti iindeki varlndan kaynaklanan bir engel kalmadn gsteriyordu. te yandan partinin Temmuz aynda gerekleen kurultaydan bu yana yaad politika ve sylem savrulmalar, CHPnin deiimi iin gerekli olan eski kadrolarn tasfiye edilmesinin bu srecin tamamlanmas iin tek bana yeterli olmadn gzler nne sermektedir. Kemal Kldarolu ve ekibinin parti ii muhalefete kar verdii mcadelenin sonulanmas, CHP ynetiminin yeni kompozisyona gereken dikkatin verilmesini engellemi gzkmektedir. Kldarolunun eski kadrolar tasfiye etmesini olanakl klan (ve ayn zamanda bu tasfiye srecinden beslenen) balca gelime, CHPnin yeni ynetici kadrosunda birbirinden farkl siyaset tarzlar ve beklentileri olan ulusalc ve sosyal demokrat isimlerin birlikte bulunmasdr. Bu durum, ulusalc talepleri olan parti tabannn Kldarolunun yannda yer almasn olanakl klmakla birlikte CHPnin radikal bir reform programn hayata geirmesini de engelleyici bir ilev stlenmektedir. Bu du28. nder Savdan direni mesaj, Haber Trk, 26 ubat 2012. 29. Grsel Tekin istifa etti, Haber Trk, 3 Mays 2012. kr Kkahin, Tekinin istifasnn nedenleri, Hrriyet, 7 Mays 2012. 30. CHPde muhalefetin umudu arafa kald, Sabah, 17 Haziran 2012. Kurultayda liste enflasyonu, Yurt, 18 Temmuz 2012.
10
rum, 2010 ylndan itibaren bir siyaset aray ierisinde olan ana muhalefet partisinin mulak bir aray siyasetini srdrerek parti ats altnda siyaset yapan farkl gruplarn eilimleri arasnda kesin bir tercih yapamamasn beraberinde getirmektedir. CHPde mevcut tablo, parti ii iktidar pozisyonlarnn ana hatlaryla ulusalc isimler ve sosyal demokratlar arasnda paylaldn gstermektedir. Buna gre partinin merkez ynetiminde Kldaroluyla birlikte CHP siyasetinde yer almaya balayan yeni isimler ve Baykal dneminin birtakm muhalifleri yer bulurken, kamuoyunda daha ok grnrl olan parti szcl ve grup bakanvekillii gibi pozisyonlarn ulusalc eilimleriyle ne kan isimlerce doldurulduu sylenebilir. Bu dalm, parti taban asndan fay hatlarn temsil eden kritik meselelerde partinin tutarl bir pozisyon retmesini fiilen olanaksz klarken, kitlesel dzeyde yaanan ulusalc-sosyal demokrat ayrmasn da parti ynetiminde yeniden retmi oldu. Bylece CHP ynetiminin iki kanad, kendilerine ait siyasal gndemleri, ncelikleri ve bak alaryla partinin topluma verdii mesajlara kendi damgalarn vurma abasnda gzkmektedir. Kldarolu dnemi boyunca gzlemlenen bu durum, kamuoyunda yaygn kannn aksine yeni ynetici kadrosunun kkl bir deiim hedefi ve somut bir yol haritas olmadn; daha sivil ve demokrat bir siyaset anlaynn risk almadan, tedrici admlarla ve konjonktrel desteklerle gerekletirilmeye alldn ifade etmesi asndan nemlidir.
CHP ynetiminin iki kanad, partinin topluma verdii mesajlara kendi damgalarn vurma abasnda gzkmektedir.
3.
ARAYI, TECRBE
Cumhuriyet rejiminin kurucu partisi olan Cumhuriyet Halk Partisi, Trkiye toplumunun yaad dnmlerden yakinen etkilenmi; CHP ierisindeki krlmalar da benzer ekilde lke siyaseti zerinde gzle grlr etki yapmtr. Hikmet Bilann ifadesiyle CHP tarihi, Trkiye tarihinin eksenidir.31 Bu yaklamdan hareketle, Trkiye siyasetinin yapsal dnm geirdii dnemlerin CHP siyasetine kriz dnemleri ve muhasebe sreleri olarak yansd sylenebilir. Trkiyede ok partili sistemin ilerlik kazanmas ve askeri mdahaleler gibi srelerin yan sra Souk Savan sona ermesi gibi kresel lekte yansmalar olan gelimeler de Cumhuriyet Halk Partisi siyaseti zerinde etkili olmutur. Bu perspektiften bakldnda, partide 2010 ylndan itibaren sylem ve politika balamlarnda zaman zaman telaffuz edilen deiim arzusu, partinin kkl geleneinde bir istisnadan ziyade deiim silsilesine eklenen yeni bir halkay temsil etmektedir. Bir baka deyile CHPyi zellikle 2002 sonrasnda tanmlayan rejim partisi kimliinin doal bir konumlanma deil, siyasal konjonktr ve mcadelelerin bir dizi karar ve tercih zerinden CHP bnyesinde yaratt bir iktidar dengesinin sonucu olduu anlalmaldr.32 Bu erevede CHPlilerin bugn de tartmakta olduu partinin kitlelerle olan ilikisi ile dnya ve lke koullarna ayak uydurmas gibi hususlarn, aslen parti geleneinde olduka eskiye dayanmakta olduu sylenebilir. Trkiyenin en kkl siyasal hareketi konumunda olan CHP tarihinde ok sayda mcadele ve fikir ayrl yaanm olmakla birlikte, deiim hamlesinin incelenmesi, parti ierisinde bugn devam eden tartmalara k tutmas asndan zel bir neme sahiptir.
31. Hikmet Bila, CHP: 1919-2009, Doan Kitap: stanbul, 2008, s.7. 32. Bahsi geen dnemde CHPnin tm kamusal grnrlne damga vuran rejim muhafzl yaklam, partinin siyasal arenada mcadele ettii rakiplerinin yan sra 2010 sonrasnda partinin ynetici kadrolarnn dna itildiini hisseden muhalifler tarafndan da sklkla ifade edilmesi asndan nemlidir.
11
S E TA A N A L Z
3.1 Ortann Solu-Demokratik Sol Tecrbesi

Cumhuriyet rejimini kuran ve lkeyi 1946 ylna dek tek bana yneten Cumhuriyet Halk Partisinin otoriter reformist kimliinden syrlarak kitleci bir mecraya ynelmesinin en erken rneklerinden biri, 1965 ylndan itibaren somut ekilde ortaya kan ve 1980 askeri darbesine dek lke siyasetine damgasn vuran Ortann Solu-Demokratik Sol programdr. Cumhuriyet tarihinde ilk kez gerekleen rekabeti bir seimin sonucunda 1950 ylnda iktidardan kopan CHPnin 1965te ortaya koyduu siyasal vizyonun kkenleri partinin 1959da dzenlenen 14. Olaan Kurultaynda kabul edilen (ve 1961 Anayasasnn iskeletini oluturan) lk Hedefler Bildirisine dayandrlabilirse de Ortann Solu siyaseti, aslnda CHPnin ilk kez devleti ve hukuku dizayn etmek yerine kendi platformunu toplumsal taleplere uyarlamas asndan nemlidir. Tek parti dneminde 27 yllk iktidar boyunca CHPnin siyasal araylar, siyasal rejimin ideolojik ve idari rgtlenmesinde ihtiya duyulan dzenlemelere paralel olarak ortaya karken, iktidar kaybndan sonra CHP, deien siyasal ve toplumsal gelimelere kendi parti ideolojisi ve rgtn uyarlamak zere siyasal aray srecine girmitir. 1961 Anayasasnn ekillendirdii yeni siyasal rejim, 1990l yllardan itibaren balayan sivilleme hamleleri ve 2000lerde yaanan devlet-hkmet atmasnda n plana kan kurumlar ortaya karmakla birlikte sendikalama gibi baz haklar anayasal dzlemde tanyarak lkenin ehresini deitirmiti. Parlamenter siyaset, sk bir yarg denetimine ve askeri vesayete teslim edilirken, toplumsal talepler, kitlesel eylemler zerinden temsil ediliyordu. smet nnnn CHPsi, byle bir ortamda toplumsal talepleri parlamenter zeminde temsil etme rolne soyunurken, CHPnin, APnin yan sra solda da Trkiye i Partisiyle savaacan aklad.33 Bylece kendisini Ortann Solunda konumlandran parti, merkez parti kimliini radikal sol ile mcadele ederek tahkim etme yoluna gidiyordu. ehirli ii snfndan beslenen CHP, toplumda ykselen sosyal adalet talebinin parlamenter dzeyde temsilcisi haline geldi. Ortann Solu siyasetini ina eden partinin zirvesi, 12 Mart 1971 muhtras sonrasnda etkisi uzun sre hissedilecek bir krlmaya ahit oldu. Ordunun mdahalesi sonrasnda hkmet kurma grevini geri evirmek istemeyen nn ile Genel Sekreter Blent Ecevitin arasnda yaanan fikir ayrl, Ecevitin grevinden istifa etmesiyle sonulanrken; 1972 kurultaynda nn ve Ecevit arasnda yaanan liderlik yar, Eceviti CHPnin bana geirdi. Bylece 33 yl akn bir sre devam eden nn dnemi kapanm oldu. Bu dnemden itibaren daha somut admlar atan CHP, Souk Sava ikliminde radikal bir parti izlenimi vermemek adna sosyal demokratlk yerine Demokratik Sol kimliini benimseyerek; halklk ilkesine paralel olarak kyl nfusu arkasna almaya alt. Partinin 1973 ve 1977 parlamento seimlerinde gsterdii baar, bugn de CHPnin yeniden iktidar alternatifi haline gelme tahayylnn sembolik bir gstereni olarak gndeme gelmektedir. Ortann Solu-Demokratik Sol deneyiminin CHP tarihi asndan bir dier nemli yan da partinin bu dnemde Necmettin Erbakann Milli Selamet Partisi ile koalisyon hkmeti kurabilmi olmasdr. 1971 ylnda liklik kart faaliyetleri ve Atatrk devrimlerine aykr siyaset yrtt gerekesiyle Anayasa Mahkemesi tarafndan kapatlan Milli Nizam Partisinin yerine geen MSP, 1990l yllardan itibaren ortaya kan ve snrlar ideolojik eilimlerle izilmi CHP perspektifinin aksine Ecevit dneminin rejim savunucusu rolnden syrlarak gerek anlamda sivil bir siyasi parti konumuna geldiini ortaya koymutur.
33. Bila, a.g.e., s.182.
Ortann Solu siyaseti, aslnda CHPnin ilk kez devleti ve hukuku dizayn etmek yerine kendi platformunu toplumsal taleplere uyarlamas asndan nemlidir.
12
TABLO 1. CHPNN SEM PERFORMANSI, 1961-1977 Seim Dnemi 1961 1965 1969 1973 1977 Oy Oran (%) 36,74 28,75 27,37 33,30 41,38
CHPnin 2010 yl itibariyle gndemine ald deiim program asndan Ortann Solu/Demokratik Sol deneyimi, partinin siyasi pozisyonunu ve geleceini vesayet rejimine endeksledii ve toplumdan destek bulamad Deniz Baykal dneminin aksine insan odakl siyaset yapma isteine bir meruiyet zemini tanmas asndan nem tamaktadr. Blent Ecevitin CHP lideri olarak ortaya kt srete 1971 muhtras nedeniyle smet nn ile kar karya gelmesi, CHP siyasetinin balca tabu meselesi konumundaki asker-siyaset ilikileri erevesinde partinin gerek anlamda sivil bir siyaset yrtebileceini ortaya koymas asndan nemlidir. Ayn dnem, CHPnin ideoloji zerinden siyaset yapmak yerine krsal kalknmay gerekletirmek adna gndeme getirdii ky-kent gibi fikirlerin yardmyla proje siyasetini merkez sa iktidarlarn tekelinden karma baarsn gstermesine de sahne olmutur. Yine Ecevit dneminde CHP, devletin partisi olma kimliini reddederek Karaolan figr zerinden kitlenin taleplerini nceleyen bir anlay gelitirmitir. Bu balklarn yan sra Souk Sava atmosferinin gerekleri ile askeri darbeler ve ok partili seimler gibi Trkiye siyasetinin yapsal faktrlerinin de etkisiyle ortaya kan Ortann Solu-Demokratik Sol siyasetinin 12 Eyll 1980 darbesiyle son bulmas, CHP tarihinin Trkiye tarihiyle olan yakn ilikisine iaret etmesi asndan nemlidir. 1980 darbesinin ardndan Cumhuriyet tarihinde ilk kez kapatlan CHP, 1992 ylnda, kapatlan partilerin ayn adla yeniden kurulmasnn olanakl hale getirilmesi sonrasnda siyaset sahnesine geri dnmtr.
SHP deneyimi, anlaml bir kimlik arayna sahne olmutur.
3.2 SHP Tecrbesi

Cumhuriyet Halk Partisinin 1980 askeri darbesinin ardndan kapatlmas, 1980li yllarda bu gelenekten gelen siyasetilerin farkl kurumsal yaplarda faaliyet gstermesini beraberinde getirdi. Bu dnemde Erdal nnnn Sosyaldemokrat Halk Parti (SHP)si zellikle baarl olurken, Blent Ecevitin Demokratik Sol Parti (DSP)si de CHP gelenei ierisinde bir baka byk grubu temsil ediyordu. te yandan Trkiye siyaseti ve sol iin tarihi bir krlma, Sovyetler Birliinin yklmas ve Souk Savan sona ermesi ile ortaya kt. Kukusuz Trkiye solunun kendisini iinde bulduu bu kimlik krizi, hareketin dnyadaki benzerlerini de etkiliyordu. Bu dnemde zellikle SHP deneyimi, 1980li yllarn getirdii baarnn ardndan 1990larda girilen krizde Kemalist otoriter reflekslerin sosyal demokrat bak asn devre d brakmasnn ncesinde anlaml bir kimlik arayna sahne olmutur.34 CHP geleneinin SHP ats altnda yaad dnmn balca gstergelerinden biri, partinin uzun sre ihmal ettii proje siyasetinin de bir rnei olan 1990 tarihli SHPnin Dou ve Gneydou sorunlarna bak ve zm nerileri raporudur. Skynetim ve
34. Derya Kmrc, Trkiyede Sosyal Demokrasi Aray: SODEP ve SHP Deneyimleri, Agora: stanbul, 2010, s.261.
13
S E TA A N A L Z
SHP, Trkiye solunun Cumhuriyet dneminde gndemine sk getirmedii rejimle olan yakn ilikilerini de sorgulayan tartmalara ev sahiplii yapt.
olaanst hal uygulamalarna sahne olan blgelere ynelik detayl bir durum tespitiyle balayan metin, PKKnn 1984 ylnda balatt silahl mcadelenin glgesinde iddetin blge ve lkeye maliyeti kadar devletin de sivillere ynelik uygulamalarn sorunsallatrmaktan ekinmemitir. Krt kimliinin tabu olduu bu dnemde ana dil yasa ve kitlesel g hareketlerini deerlendirmekten ekinmeyen bir siyaset ina eden parti, bugn de lke gndemini megul eden bu konuda niter yap ve Trkenin resmi dil statsn koruyarak demokratik ve barl bir zmn salanmasn hedeflemitir. SHP, 1991 seimlerinde HEP ile seim ittifak yaparak Krt siyasi hareketinin temsilcilerine merkez siyasette yer vererek Krtlerin temsil problemine ynelik nemli admlar atmas itibariyle de gerek CHP geleneinde, gerek Trkiye siyasal tarihinde anlaml bir rol stlenmitir. Cesur siyasi admlaryla gndeme gelen ve 1990l yllarn ortasnda CHP ile birleen SHP, Trkiye solunun Cumhuriyet dneminde gndemine sk getirmedii rejimle olan yakn ilikilerini de sorgulayan tartmalara ev sahiplii yapt. Dnemin SHPli siyasetileri smail Cem ve Deniz Baykaln 1991 ylnda yaymlanan Yeni Sol isimli kitab, gelenein Souk Sava sonras ortaya kan demokratikleme basklar ile devletle olan ilikilerin devam arasnda oluan kartln acilen zme kavuturulmas adna en nemli admlardan birini temsil etmektedir. Buna gre Trkiye solu, deien dnyann gereklerini reddetmek yerine ortaya kan yeni koullarda kendi dorularn dile getirmenin yollarn bulmak durumundayd. CHPnin yeni siyasal-toplumsal hareketlerin glendii, slamc ve Krt milliyetisi kimlik siyasetlerinin ykseldii bir ortamda rejim muhafzl ve laiklik odakl bir Kemalizm zerinden kendisini tanmlamasna ksa sre kala bugn dahi parlamenter sol iin temel figrler olan Cem ve Baykal, sosyal demokratlarnn kendilerini gemi zerinden tanmlamalarna kar kyor ve 2000li yllarn Trkiyesini 1930larn ideolojik erevesine sdrmaya m almaktayz? sorusuyla devlet odakl siyasete kar kyordu.35 Ayn metin, CHP siyasetini daha sonra uzun bir sre esir alacak rejim paranoyasn da kapsayc bir laiklik anlay ile cevaplandryordu: Laiklik, arafl kadnlarn arafn yrtmak ya da bartsyle uramak deildir. ada ve demokrat yorumuyla laiklik, barts kullanann bu tercihinin de, kullanmayann tercihinin de ortak gvencesi olabilmesidir.36
TABLO 2. HP-SHP SEM PERFORMANSI, 1983-1991 Seim Dnemi 1983 1987 1991 Oy Oran (%) 30.46 24.74 20,75
1990l yllarn banda dnyada ortaya kan yeni sol siyaset anlay ve bugn Yeni CHP program olarak bilinen reformizm, Avrupa lkelerinde sol iktidarlarn ortaya kt 1990l yllarn ikinci yarsnda zirveye kan srele benzerlik gsterdii gz nnde bulundurulduunda SHP geleneinin 2010 sonras sre asndan nemi de daha net anlalmaktadr. Krt meselesinden laiklie, siyasi rejimin tehdit olarak kodlad alanlardaki gelimelerde radikal bir muhalefet yerine makul siyasi pozisyonlar
14
35. 36. Deniz Baykal ve smail Cem, Yeni Sol, Cem Yaynevi: stanbul, 1991, s.79. Baykal ve Cem, a.g.e., s.93.
nceleyen SHP siyaseti, deimeye alan CHP iin anlaml bir tarihsel deneyim ortaya koymaktadr. te yandan Souk Sava sonrasnda dnyada esen demokratikleme rzgarlarna srtn dnen ve tarihinin en karanlk dnemlerinden birini yaayan Trkiyede CHP geleneinin de benzer bir ekilde kresel sol siyasetin zdd bir istikamette srar ederek devlet odakl ve gvenliki bir siyaseti benimsemesi, yine CHP tarihi ile Trkiye tarihi arasndaki bir paralellik olarak ortaya km; parti ierisinde bugn de devam eden mcadelenin taraflarnn belirlenmesinde kritik rol oynamtr.. zellikle 2002 genel seimlerinin ardndan rejimin son kalesi haline gelen CHPnin 12 Eyll 2010 referandumu sonrasnda ierisine girdii muhasebe sreci de ayn ekilde anlalmaldr.
3.3 1992 Sonras CHP Tecrbesi

Cumhuriyet Halk Partisi geleneinde ne kan nc deneyim, yine bir kriz annda gndeme gelmitir. Yukarda zikredilen iki reform srecinin aksine 1992de yeni kurulan CHPnin ortaya k, partinin kendi bnyesinde yaad skntlarn bir yansmasyd. 1980 askeri darbesinden sonra kapatlan CHPnin yerine geen yaplardan HP-SHP gelenei, Trkiye solunun tarihinde devletin nceliklerini asgari dzeyde stlenen ve bunun yerine demokratik ve sivil bir muhalefet izgisi gelitirmeyi baaran ender hareketlerden biri olarak dikkat ekmekteydi. te yandan Souk Sava sonras dnemde dnyada esen demokrasi izgisine srtn dnen siyasi akl, CHPnin yeniden kurulmasnn ardndan hzla demokratik ideallerden uzaklaarak rejimin tehdit alglarna paralel bir siyaset gelitirmesinin koullarn hazrlad. Bu dnemde SHP, CHP bnyesinde eritilirken, SHP kkenli siyasetiler de fiilen partinin ynetici pozisyonlarndan uzaklatrlarak CHPnin Trkiye siyasetinde bugn temsil ettii ana izgiye gelmesi salanm oldu. Bu adan bakldnda Baykal dneminin ana hatlaryla siyasetsizlik ve statko destekilii ile parti iinde ve lke siyasetinde anti-demokratik eilimlere alan tanyan bir deneyimi temsil ettii sylenebilir. Yeniden devletin partisi olmak amacyla siyasal arenada yer alan CHP, 1990l yllar boyunca frtnal dnemler yaad. 28 ubat srecinde lkenin erken seime gitmesinde nemli rol oynayan parti, bu pozisyonunun ve siyasi etkisizliinin bir yansmas olarak 1999 genel seimlerinde baraj altnda kald. Deniz Baykaln seim sonularna tepki olarak istifa karar almas ve Altan ymenin ksa sreli liderlik macerasndan sonra geri dnmesini takip eden dnemde CHP, Anadolu Solu dncesini n plana atarak 2002 seimleri ncesinde politik ve ekonomik iflas nedeniyle itibarszlaan DSPnin brakt boluu doldurmak adna daha makul bir siyasi dil oluturmaya gayret etti. Bu anlatya gre Anadolu hmanizmasna dayanan Anadolu Solu dncesi, Souk Sava sonras dneme damgasn vuran slamc kimlik siyasetine kar Halk slam kavramn ortaya atyordu.37 2002 seim kampanyas srasnda bir televizyon programnda barts meselesi ile ilgili soruya yant veren Deniz Baykal da bartl kadnlarn politikaclarn kurban olduklarn ifade ediyor; bir anlamda partinin dini inanlar ve vicdan hrriyeti ile herhangi bir problemi olmadn dile getiriyordu.38 te yandan Baykal dnemini temsil etmeyen bu ina abas, partinin 2002 seimlerinde ana muhalefet konumuna ykselmesi ve kendi siyaset kulvarnda tek bana kalmas ile son bulmu oldu.
Souk Sava sonras siyasi akl, CHPnin demokratik ideallerden uzaklaarak rejimin tehdit alglarna paralel bir siyaset gelitirmesinin koullarn hazrlad.
15
37. 38. Enis Ttnc, CHPnin Mayas: Anadolu Solu, Sistem: Ankara, 2006, s.21. Ahmet Hakan, Deniz Baykal: CHP ve Anadolu Solu, Birey: stanbul, 2001, s.74.
S E TA A N A L Z
Deniz Baykaln CHPsi, devletin farkl kademelerinde liklik ve rejim zerinden yaanan sert tartma ve mcadelelerde taraf olmay tercih etti.
CHPnin 2002 genel seimlerinde Meclise dnmesine ramen AK Parti iktidarnn glgesinde kalmas, partiyi deien siyasi dengelerden azami fayday salamaya itti. 28 ubatta hkmetten uzaklatrlan Refah Partisinin halefi konumundaki AK Partinin iktidar olmas, vesayeti aktrlerin bir kez daha sivil hkmetle mcadeleye girmelerini beraberinde getirdi. Bu dnemde Deniz Baykaln CHPsi, devletin farkl kademelerinde liklik ve rejim zerinden yaanan sert tartma ve mcadelelerde taraf olmay tercih etti. zellikle 2007 ylna dek partinin ortaya koyduu siyaset, bu dnemde sivilleme hamlelerine meruiyet kazandran Avrupa Birlii ile arasna mesafe koyan ve laiklik zelinde Kemalist ideolojiyi gnlk siyasetin bir enstrman haline getiren yeni bir parti profilini ortaya kard.39 Bir baka deyile CHP, kendisini deimeye ve uzlamaya zorlayan koullarn yokluunda gerekten 1930lu yllarn devlet-toplum ilikileri tahayylne geri dnyor ve tam anlamyla bir rejim partisi konumuna geliyordu. 2002-2007 dneminde CHPnin benimsedii rejim partisi kimliinin zayflamas da Trkiyenin yapsal dnmlerinin bir yansmas eklinde gerekleti. AK Parti iktidarnn ilk dneminde yksek yarg ve ordu ile birlikte rejimin sigorta mekanizmalarndan biri olarak ilev gren Cumhurbakan Ahmet Necdet Sezerin grev sresinin Mays 2007de dolmas ve bu dnemde ortaya kan Cumhurbakanl krizi, 2007 yaznda erken seime gidilmesiyle sonuland. Bu dnemde Abdullah Gln adayl, rejime vurulacak son darbe olarak lanse edilirken, CHP de srele ilgili endieleri olan kitlelerin szclne soyundu. Cumhuriyet mitingleri ile rejimin somut desteiyle son mcadelesini veren parti, sandktan yine ana muhalefet partisi olarak karken; AK Partinin artan semen destei, Trkiye siyasetinde yeni bir dnem at. ktidar partisine ynelik kapatma davasnn 2008 ylnda sonulanmas ile Ergenekon ve Balyoz gibi gndemi megul etmeye devam eden darbe teebbs davalarnn balamas, yeni bir siyasal iklimi beraberinde getirdi. Bu dnemde zayflayan vesayet rejiminin desteini kaybeden CHP, 2008 ylnda Brkselde at daimi temsilcilik ve 2009 yerel seimleri ncesinde gerekletirdii araf alm ile bir aray ierisine girdiyse de baarl olamad. Parti zerinde kesin hakimiyet kuran Deniz Baykaln normal yollardan devrilememesi, CHP liderinin bir kaset skandalyla devrilmesini beraberinde getirdi. Bylece ana muhalefet partisi, tarihinde drdnc kez byk bir reform srecine girmi oldu.
TABLO 3. CHPNN SEM PERFORMANSI, 1995-2011 Seim Dnemi 1995 1999 2002 2007 2011 Oy Oran (%) 10,70 8,70 19,38 20,87 25,98
CHP tarihinin 1972den bu yana en otoriter, anti-demokratik ve devlet odakl siyasetine sahne olan Baykal dnemi, CHP siyasetinin Trkiyedeki siyasal rejimin kayg ve beklentilerini en yakn ekilde takip ettii; CHPnin geleceinin vesayeti aktrlerin
16
39. Bu dnemde Cumhuriyet Halk Partisinin Avrupa Birlii yeliine ynelik ekincelerinin daha genel anlamda Trkiye solu tarafndan paylaldn sylemek mmkndr. Buna gre Avrupa Birlii yelii, bir tr emperyalist smr projesi olarak tahayyl edilerek reddedilmitir. Konuyla ilgili bir deerlendirme iin bkz. Ahmet nsel, Solu Yeniden Tanmlamak, Birikim Yaynlar, 2009.
baarsna en sk ekilde endekslendii bir zaman dilimine iaret eder. 1992de yeniden kurulan CHP, 1995 ylnda SHP ile birlemesinin ardndan bu partiden gelen kadrolar tasfiye ederken, Trkiye solunda seyrek grlen sivil ve evrensel demokrat bir siyaset anlayn da ortadan kaldrd. 2002 seimlerinde DSPnin de semen tarafndan tasfiyesiyle birlikte CHP, kendisini 1980 ncesi CHP geleneine dayandran tek siyasi parti olarak kald. Bu durum, partinin 2002den itibaren ana muhalefet partisi olmasn beraberinde getirirken, lke siyasetinin yeni koullar da devlet-toplum geriliminde CHPyi devletin safna yerletirdi. 2007 Cumhuriyet mitingleriyle birlikte zirve noktasna ulaan bu rejim partisi kimlii, vesayeti aktrlerin AK Parti hkmetinin hamleleri ve toplumun desteiyle zayflatlmas ile birlikte yerini baarsz aray srelerine brakt. Kemal Kldarolunu da CHP liderliine tayan bu deiim ihtiyac, bir tercihten ok zorunluluk olmas itibariyle Baykal dneminin mevcut CHP siyaseti zerinde yapt en byk etkiyi temsil etmektedir.
4.
CHPNN DEM KARNES (2010-2013)
CHP siyaseti zerinde Deniz Baykaln istifa srecinden itibaren en byk etkiyi yapan kavram, kukusuz deiim olmutur. 2002-2007 dneminde CHP siyasetinin kendi geleceini vesayet rejiminin reflekslerine bilfiil endekslemesi, 2007 seimlerinde tm toplumsal canlla ramen partinin beklentilerin altnda kalmasnda nemli bir faktr olarak ortaya kt. Baykal ynetiminin bu dneme sonrasnda AB ile ilikilerini gelitirmek ve araf alm gibi etkisiz projelerle toplumsal talepleri tanmak gibi admlara ynelse de Mays 2010 itibariyle CHPnin Baykal ile yola devam etmesinin AK Parti iktidarn sona erdirmek adna etkili bir yntem olmad belirginlemiti. Kayna ne olursa olsun TBMM Genel Kurulunda 12 Eyll 2010 Anayasa referandumunda oylanacak son maddenin deerlendirilmesi srasnda internet ortamna szdrlan grntlerin hedefi, bu ekilde yorumlanmaldr. Referandum, 2002-2010 yllar arasnda, AK Partinin vesayet rejimi ile srdrd mcadelenin, vesayet aleyhine sonulandn gsteren nemli bir siyasal krlma andr. Vesayeti aktrlerin iktidar mcadelesini kaybetmeleri, ilk siyasal yansmasn, mcadele sresince vesayeti sistemin szcln stlenen CHPde bulmutur. CHPyi vesayet sisteminin siyasal szcs olarak konumlandran Baykal koltuunu kaybetmitir. Bu, CHPnin yeni siyasal koullara uygun olarak siyasetini deitirmesi gerektiine ynelik bir iaret/zorunluluk olarak okunabilir. Baka bir deyile, Baykal, CHP siyasal deiim srecinden geebilsin diye koltuunu terketmek durumunda kalmtr. Dolaysyla, Kemal Kldarolunu CHPnin genel bakanlna tayan srecin ana motivasyonu, CHPnin deiimidir. Kldarolu, CHPnin Baykal dnemi boyunca vesayeti aktrlere yaslanarak edindii siyasal gc, vesayeti aktrlerin yokluunda topluma ynelerek yeniden devirmek misyonunu stlenmitir. Bu erevede, Kldarolunun deiim misyonu, bir tercih deil, zorunluluktur. Kldarolu, CHPyi deitirmek zere Genel Bakan olmutur. Kldarolu, hangi dinamikler zerinden CHPyi deitirecektir? Bu sorunun cevab, deiimi zorunlu klan dinamiklerle ilikilidir. Hangi siyasal dinamikler CHPyi deimek durumunda brakmsa, CHP de bu dinamikler zerinden bir deiim programn gndemine alacaktr. Bu erevede, CHPnin geride kalan iki buuk yllk dnemde farkl zaman ve koullarda balatt deiim balklar, 2002 ylndan bu yana lkeyi yneten AK Partinin izledii siyasetin bir izdm olarak grlebilir. ktidar partisi,
Kemal Kldarolunu CHP liderliine tayan deiim ihtiyac, bir tercihten ok zorunluluk olmas itibariyle Baykal dneminin mevcut CHP siyaseti zerinde yapt en byk etkiyi temsil etmektedir.
17
S E TA A N A L Z
CHP tabanndaki temel fikir ayrlklarn zorlayan meselelerde parti ynetiminin risk almamaya alt gzlemlendi.
on yllk hkmet deneyiminde bir yandan temsilcisi olduu siyasal gelenein temel bir paras olan dini zgrlkleri gndeme getirirken, dier yandan kurucu bir misyonla lkenin uzun soluklu meseleleri olan Krt sorunu ve askeri vesayet sistemi ile yakndan ilgilendi. Bu dnemde vesayetle mcadele perspektifi, aktrler dzeyinde asker-siyaset ve yarg-siyaset ilikilerinde yeni bir denge olutururken, ideoloji dzeyinde de liklik ve Krt meselesinin yeni bir eksen dorultusunda deerlendirilmesini beraberinde getirdi. Trkiyenin AK Parti iktidar sresince bu alanda yaad dnm ve mcadeleler, bir yandan CHPnin 2002-2010 dnemindeki muhalefet izgisi zerinde etkili olurken, ayn zamanda da Kldarolu dneminde ska gndeme gelen deiim kavram erevesinde birer turnusol kd ilevi grmektedir. Cumhuriyet Halk Partisi bnyesinde ortaya kan deiim sylemi, Kemal Kldarolunun siyasal bir figr olarak anlaml bir parlamenter sol muhalefet ihtiyacnn bir yansmas olarak toplum nezdinde kabul grmesinin bir yansmas oldu. Geride kalan dnemde partinin devlet ve rejim odakl siyaset anlayndan insan odakl bir yaklama doru yol almas ynndeki beklenti, parti ii demokrasi gibi alanlarda rahatlkla karlanrken, CHP tabanndaki temel fikir ayrlklarn zorlayan meselelerde parti ynetiminin risk almamaya alt gzlemlendi. 1990l yllarn ikinci yarsndan itibaren CHPnin ynetici pozisyonlarndan dlanan sosyal demokratlar ile ayn dnemden itibaren ve zellikle 2002 sonrasnda- rejim temelli bir siyaset anlay ina eden ulusalc kesimlerin temel uzlamazlklarn tekil eden Krt meselesi, irtica ve sivilleme gibi hususlarn deerlendirilmesi, bu eilimi ortaya koymak asndan nemlidir. Genel Bakan seilmesinden nce zellikle Krt meselesi ile ilgili olarak parti izgisine olduka aykr aklamalar yapan Kemal Kldarolu, parti liderliine geldii 33. Olaan Kurultayda yapt konumada lkenin temel meselelerine temas etmedii gerekesiyle eletiri toplamt. te yandan Kldarolunun 12 Eyll referandumu kampanyas srasnda dikkat ekici klar yaparak yapc bir muhalefet sergileme arzusunu ifade etmesi, uzun sredir siyasetsizlie mahkum olan CHP asndan nemli bir gelimeydi. Bu dnemde partiden yaplan tekzip ve kar aklamalarn faturas parti ii iktidar dengelerine balanrken, Kldarolunun partinin kesin hakimi olduu 2012 ylnda da bu durumun devam etmesi, CHP siyasetinin yeni ve tutarl mesajlar retmesini olanaksz kld. Laiklik, sivilleme-vesayet, Krt meselesi ve Kemalist miras balamlarnda ana muhalefetin geride kalan iki buuk yllk dnemde sergiledii yaklamlar, bu istikrarszl vurgulamaktadr.
4.1 Laiklik
Cumhuriyet Halk Partisi siyasetinin 2000li yllarda ortaya koyduu temel siyasi pozisyon, laik rejimin saldr altnda olduu algs zerinden kendisini bir tr son kale olarak konumlandrmaktan ibaretti. CHPnin zellikle 2002-2009 dneminde yrtt laiklik odakl koyu Kemalist siyaset, 2009 sonras dnemde bir dnm srecine girmiti. Bu durumun balca iki nedeni, asker-sivil ilikilerinde g dengesinin siviller lehine gelierek vesayet rejiminin etkisini azaltmas ve iktidar partisinin laiklik kayglarn kuvvetlendirecek somut admlar yerine fiili zmlere ynelmesi oldu. Trkiye siyasetinde gzlenen bu trendler ve ana muhalefet pozisyonunun artk lke siyasetini etkilemeye yetmemesi, CHP ynetiminin rejim kayglarn ksmen arka plana atarak kitleselleme abasna girmesini beraberinde getirdi. Partinin 2009 yerel seimleri
18
ncesinde acemice gerekletirdii araf alm bu siyaset deiikliini gsterirken Deniz Baykaln eletirilere kar bu hamlesini savunmas da laiklik meselesinin CHP siyasetinde grnrln azaltt.40 Baykal dneminin son yllarnda gndemdeki yerini nispeten kaybetmesine ramen laiklik, Kldarolu dneminde ana muhalefet partisinin deitiini kitlelere gstermek (ve kamuoyunun CHPdeki deiim dinamiini lmek) iin kulland bir enstrman haline geldi. Bir baka deyile CHP ynetimi, kitleselleme ve yeni semen bloklarna alma arzusunu en somut ekilde laiklik konusunda att admlarla belli ederken, kamuoyunda CHPnin deiimini gzlemlemek isteyen yorumcular da partinin laiklik konusundaki admlarna byk nem hasrettiler. te yandan Kldarolunun temsil ettii deiim gndemine itiraz eden kesimler de partinin laiklik meselesinde yeterince sert olmad argmann yeni ynetici kadrosunu ypratmak ve itibarszlatrmak amacyla kullanma soktu. 2010 ylndan itibaren CHPnin laiklik meselesiyle olan ilikisi gz nnde bulundurulduunda, aray siyasetine paralel olarak bu alanda da net bir pozisyon belirlemek yerine yumuama ve sertleme isteyen iki kesimin taleplerinin eit ekilde temsil edilmeye alld grlecektir. 2010 ylnda nce liderini, takip eden aylarda da ynetici kadrosunu deitiren CHP, geride kalan dnemde bir yandan yeni semen bloklarna alarak iktidara gelme hedefini gerekletirmeye alrken dier yandan da partinin zellikle 2002 ylndan itibaren kemikleen tabanna rdn ispat etmeye alt. CHPnin laiklik meselesi ile ilgili pozisyonu balamnda bu ift ynl yaklam, parti yneticilerinin bir yandan irtica algs ve din dmanl etiketini zayflatacak reformist admlar atmalar, ayn zamanda da laiklikten taviz vermediklerini gstermeleri anlamna geliyordu. Daha yumuak bir laiklik anlaynn ipular, Kldarolunun parti liderliine seildii Mays 2010 kurultayndan itibaren grlmeye baland. Kurultay konumasnda alan haklar ve sosyal adalet vurgusu dahilinde bartl ii kadnlar partinin gndemine alan Kldarolu, 12 Eyll referandumu ncesinde dzenlenen mitinglerde herkesin okumasna olanak vereceklerini ifade ederek partinin laiklik ilkesini Baykal dnemindekinden farkl bir perspektiften grdn st kapal ekilde belli etmi oldu.41 te yandan bu ifadenin barts meselesi hakknda verilen bir mesaj olmadnn aklanmas,42 deiim iradesine glge drmekle birlikte parti tabannn telaa kaplmasn engellemeyi hedefledi. Ancak CHP liderinin ayn dnemde trban sorunu mutabakatla zlr; biz de taviz veririz aklamas, ana muhalefetin dindar semenle ilikisini tamir etmek istedii algsn yeniden kuvvetlendirdi.43 Anayasa deiikliklerinin kabul edilmesinin ardndan Kldarolunun performansn eletiren zmir Milletvekili Kemal Anadol ise Trkiyeyi karartma operasyonunun paras olmayacaklarn ifade ederek ulusalc tabann pheci pozisyonunu zetliyordu.44 Yeni CHP ynetiminin laiklik meselesinde gelitirdii yaklam, parti ierisinde devam eden hesaplamann deiim yanllar lehine sonulanmasyla kuvvetlendi. Bu d40. Cumhuriyet Halk Partisinin kurumsal gemiinde sklkla grlen rejim-kitle geriliminin laiklik meselesinde dorudan etkili olduunu sylemek mmkn deildir. rnein CHPnin en baarl kitleselleme srecini gerekletirdii 1965-1980 dneminde dahi Ortann Solu-Demokratik Sol dncesinin kendisini aka irticaya kar konumlandrd gz nnde bulundurulmaldr. 41. 42. 43. 44. Kldarolundan srpriz trban k, Milliyet, 1 Temmuz 2010. Kldarolu: yle demedim, Sol, 1 Temmuz 2010. Trban iin taviz veririz, Radikal, 8 Eyll 2010. AK Parti ile CHP uzlaamad, Haber Trk, 20 Ekim 2010.
Laiklik, Kldarolu dneminde ana muhalefet partisinin deitiini kitlelere gstermek iin kulland bir enstrman haline geldi.
19
S E TA A N A L Z
nemde Genel Bakan Yardmcs Nihat Matkapn Trkiyede irtica tehlikesi yok aklamas, ana muhalefetin dindar semeni dlamak yerine kazanmak niyetiyle hareket ettiini gsterirken, takip eden gnlerde Kldarolunun yapt CHPnin dine kar algs deiecek aklamas da daha yumuak bir laiklik anlaynn CHPnin deitii algsn kuvvetlendirmesine rnek tekil etti.45 Ayn ekilde, CHP ynetiminin 2011 ylnda stanbulda dzenledii iftar yemeinde Kldarolunun partinin hatalarndan ders aldn aklamas da laiklik konusundaki deiimin nemli admlardan biri olarak kaytlara geti.46
Partinin Baykal dneminde benimsedii tehdit alglar zerinden ileyen yaklamn yumuatt grlmektedir.
te yandan ana muhalefet partisinin laiklik zerinden yapt zeletiri srecinin tutarl bir yol haritas izlemedii aktr. Bu durumun en belirgin gstergelerinden biri, AK Parti hkmetinin teklifiyle Meclise gelen 4+4+4 eitim reformu programna ana muhalefetten gelen itirazlard. CHP ynetimi, bu srete hkmeti dini eitim konusunda izledii gizli ajanday aklayarak konunun tartlmasn salamaya arrken, Ankara Tandoan Meydannda yaplan grup toplantsyla dzenlemeye muhalefetini sokaa ekmeyi tercih etti.47 Bu mitingde alan pankartlarda gze arpan bilim-din kartl ve ocuk gelinler meselesi, Kldarolunun teknik itirazlarnn CHP tabannda laiklik zerinden anlamlandrldn ortaya koymas asndan nemliydi. Eitim sistemi tartmalarnda izledii stratejiyle ulusalc kitlenin kayglarn hafifleten CHP ynetimi, Anayasa Uzlama Komisyonu toplantlarnda da zaman zaman bu kesimin kayglarn temsil ederek tabannn desteini gvenceye alma yoluna gitti. Komisyonun din ve vicdan zgrln ele ald oturumda CHPli ye Konya Milletvekili Atilla Kartn, AK Partinin laiklii istismar ettiini savunmas, bu yaklamn bir gstergesi oldu.48 Cumhuriyet Halk Partisinin 2010 ilkbaharnda gerekleen lider deiikliinden bu yana laiklik meselesi balamnda izledii politikalara bakldnda, partinin Baykal dneminde benimsedii tehdit alglar zerinden ileyen yaklamn yumuatt grlmektedir. Bu durum, parti ynetiminin farkl dnemlerde dindar semeni ve kanaat nderlerini etkileyen admlar atarak deiim algsn kuvvetlendirme yoluna gitmesini beraberinde getirmitir. te yandan CHPnin dindar semenlerin temsiline talip olmas, partinin geleneksel kat laiklik anlaynn tamamen rafa kaldrlmasn da beraberinde getirmemitir.
4.2 Sivilleme
Laiklik konusunda herkesi memnun etmeye alan Cumhuriyet Halk Partisi ynetiminin sivilleme ve askeri vesayet konusunda da net bir ilkesel tavr gelitirmek yerine konjonktrel ve tutarsz bir yaklam sergilediini sylemek mmkndr. Baykal dneminde rejim bekisi misyonunu stlenen parti, AK Parti iktidarndan tedirginlik duyan vesayeti aktrlerle fiili bir ibirlii srecine girmiti. Bu dnemde CHPnin, bireysel haklar deil, Kemalist devletin gvenlik ve devamlln temel ama olarak benimseyen bir yaklam sergiledii sylenebilir.49 Bu erevede (askeri) vesayet rejiminin varln srdrmesi de Kemalist rejimin gvenlii zerinden merulatrld.
45. Trkiyede irtica tehlikesi yok, Taraf, 20 ubat 2012. CHP dine kar algs deiecek, Radikal, 4 Mart 2012. 46. 47. Kldarolundan iftar, Hrriyet, 16 Austos 2012. Onbinlerce kii Tandoanda, Hrriyet, 27 Mart 2012. Yeni anayasada laiklik kavgas, Radikal, 8 Austos 2012.
20
48.
49. Sinan Ciddi, Kemalism in Turkish Politics: The Republican Peoples Party, secularism and nationalism, Routledge, New York: 2009, s.99.
Kldarolu dneminde CHPnin sivilleme meselesine yaklamn belirleyen iki temel faktr, zellikle 2007 ylndan itibaren ordunun sivil siyaset karsnda mevzi kaybetmesi ve buna bal olarak demokratiklemenin muhalefet gndemine girmesi oldu. Bu dnemde son kale kimliinden syrlarak hkmetin sivilleme hamlelerinin aslnda anti-demokratik eilimlere kaynaklk ettii mesajn kitlelere aktarmaya alan parti, bilhassa 2011 YA krizi sonrasnda greve gelen komuta kademesini frsat bulduu dnemlerde eletirerek hkmeti dolayl olarak ypratmay hedefledi. Bir baka deyile Kldarolu dneminde CHP, genel bir prensip olarak askerin siyasetten el ekmesini veya askerin demokratik-sivil gzetimini savunmaktan ziyade, orduyu AK Parti iktidarn denetleme gcn yitirmesi, hatta AK Parti iktidaryla uyumlu bir politika izlemesi dolaysyla eletirdi. Kldarolu dneminde CHPnin Ergenekon davasna yaklam da, savunulan argmanlarn farkllna karn yarglananlarla srdrlen dayanma balamnda deimedi. Kendisini Ergenekonun avukat olarak tanmlayan Deniz Baykaln yerine geen Kemal Kldarolunun Ergenekon davasn hukukun stnl ve adil yarglama zerinden takip etmeye devam etmesi de CHPnin ordu-siyaset ilikileri tahayylnde kkl bir deiiklik olmadna iaret etmektedir.50 Ana muhalefet partisinin eitli eylem ve sylemlerle gndemde tuttuu Ergenekon davasnn aksine Hrant Dink suikast ve KCK operasyonlar gibi farkl gruplarn maduriyet addettii alanlarda benzer bir pozisyon sergilememesi de CHPnin samimiyeti konusunda soru iaretleri yaratmtr. Hkmetin askeri darbelerle hesaplama ve sivil demokrasiyi tesis etme konusunda samimiyetsiz olduu grn ifade eden ana muhalefet partisi, bu gr ilk olarak 12 Eyll referandumuna kar yrtt kampanyada dile getirdi. Darbecileri yarglamak iin halktan vize isteyen AK Partinin, darbelere zemin hazrlayan TSK Hizmet Kanununun 35. maddesini deitirmemesi eletirilirken, 12 Haziran seimlerinde Ergenekon davasnda tutuklu yarglanan Mehmet Haberal ve Mustafa Balbayn parti listesinden milletvekili seilmeleri ve takip eden dnemde ana muhalefetin ksa sreli Meclis boykotu, CHPnin srece mesafesini ortaya koydu.51 Bu dnemde CHP yneticilerinin zellikle zel Yetkili Mahkemeler rejimine kar yaptklar eletiriler, Meclisin 3. Yarg Paketi ile YMleri kaldrmasnn ardndan da devam etti. Bu durum, adil yarglama ve uzun tutukluluk srelerini ne srerek darbe teebbs davalarn itibarszlatrma yoluna giden ana muhalefetin politikadan ziyade sylem deiikliine gittiine iaret etti. Kldarolu ynetiminin 2012 ylnn ilkbaharnda Genelkurmay Bakan Necdet zeli hedef alan eletirileri de ayn ekilde CHPnin ordu-siyaset ilikilerinde konjonktrel bir tavr gelitirdii algsn kuvvetlendirdi. Bu dnemde Cumhuriyet gazetesi yazar Bekir Cokunun Paa isimli bir kpekten bahseden yazs ve stanbul Barosu Bakan mit Kocasakaln laiklik konusunda yapt biz zannettik ki ordumuz var; o gl ordu bizi korur aklamas zerine bir basn aklamas yaymlayan Genelkurmay, kamuoyunda askerlerin itibarn hedef alan ifadelerin yer almasn knamt.52 Ayn bildiri, ordunun parlamenter sisteme saygl olduunu hatrlatyor; askerlerin sivil siyasete bal hareket etmesinin normal bir durum olduuna vurgu yapyordu. Paa
50. 51. Babakan Ergenekonun savcsysa ben de avukatym, Radikal, 5 Temmuz 2008. CHP 35. Madde teklifi verdi, Milliyet, 30 Temmuz 2010.
CHPnin Ergenekon davasnn aksine farkl gruplarn maduriyet addettii alanlarda benzer bir pozisyon sergilememesi samimiyeti konusunda soru iaretleri yaratmtr.
52. Bekir Cokun, Paa, Cumhuriyet, 29 Nisan 2012. mit Kocasakal fena yakaland, Bugn, 1 Mays 2012. Paa isimli kpee sert tepki, NTVMSNBC, 3 Mays 2012.
21
S E TA A N A L Z
polemii sonrasnda Genelkurmayn yapt aklama, kamuoyunda tartlrken, AK Parti yetkililerinin TSKnn halk nezdinde saygnlna zarar verilmemesi ars yapmas, tartmalara yeni bir yn verdi. Babakan Erdoan, Bekir Cokunun kaleminden pislik aktn sylerken, hkmet cephesinin benimsedii pozisyon, sivil otoriteye tabi olduu srece gl bir ordu kurumuna sahip klacan vurgulad.53 Buna karlk ana muhalefetten yaplan aklamalar, Genelkurmayn eski gnlerdeki gibi kamuoyunda sren siyasi tartmalara mdahil olma abasn knarken, TSKnn sivil alana mdahalesi olarak yorumlanan bu gelimeye sessiz kalan AK Parti hkmetini samimiyetsizlikle sulad.54
Krt meselesi, CHPnin rejim partisi kimliinin bir uzants olarak gelitirdii blnme korkusunun objesi haline gelmiti.
CHP ynetiminin yukarda deinilen srelerde ortaya koyduu ordu-siyaset ilikileri vizyonu, bir yandan Baykal dneminden miras kalan rejim partisi algsn zayflatmay hedeflerken, dier yandan parti tabannn bilhassa Ergenekon davasna ynelik phelerini parlamenter zeminde temsil etmeye alt. Gerek Paa polemiinde, gerek darbe teebbs davalarnda CHPnin ak destek verdii isimlerin ulusalc kimlikleriyle n plana kmas, bu pozisyonun ana muhalefet asndan siyasi maliyetini asgari dzeye indirdi. Bu dnemde konjonktrel bir sivilleme perspektifiyle srece yaklaan CHP, toplumun tm kesimlerinin maduriyetlerini temsil etmek yerine seici bir rota belirleyerek deiim algsna glge drd. te yandan iktidar partisinin 2007 sonrasnda rakipsiz kald sivilleme alanna ana muhalefetin kstl ekilde de olsamdahillii, Trkiye demokrasisi asndan nemli bir gelime olarak not edilmelidir.
4.3 Krt Meselesi

Krt meselesi, 2010 ylndan itibaren siyaset arayn srdren Cumhuriyet Halk Partisi asndan nemli bir snav temsil etti. Souk Sava sonrasnda ykselen kimlik siyasetinin tayc aktrlerinden olan Krt siyasal hareketi, zellikle Sosyaldemokrat Halk Parti dneminde CHP geleneiyle demokrasi ve insan haklar zemininde bulumu; ancak Ekim 1989da Pariste toplanan Krt konferansna katlan 7 SHPli milletvekili partiden ihra edilmilerdi. Takip eden dnemde farkl partiler zerinden parlamenter siyasette kendisine yer aan hareket, CHPnin 1990lardan itibaren stlendii rejim partisi kimliinin bir uzants olarak gelitirdii blnme korkusunun objesi haline gelmiti. te yandan partide 2010 ylnda yaanan lider deiiminin ardndan sosyal demokratlarn uzun sre dlandklar ynetici kadrolarna dnmesi, CHPnin Krt meselesine baknda Baykal dneminin hegemon diline alternatif yeni bir yaklamn ortaya kmasn beraberinde getirdi. Bu durum, ana muhalefet partisinin geride kalan iki buuk yllk dneminde gze arpan tutarszlk tablosuna katk sunmakla birlikte Trkiyenin ierisinden getii kritik dnemelerde pozitif bir merkez siyaset formasyonuna katkda bulundu. 2010 ylnda CHP Genel Bakan seilen Kemal Kldarolunun bu tarihten nce Krt meselesi balamnda yapt baz aklamalar, ana muhalefet partisinin bu alanda neden daha cesur admlar atmad sorusunu akla getirmektedir. Partinin grup bakanvekilliini yrten Kldarolu, Mart 2010da PKK militanlar iin genel affn kabul edilebileceini savunarak parti ierisinde bir kriz yaratm; ancak bu aklama, bizzat
22
53. 54. O zatn kaleminden pislik akyor, Time Trk, 8 Mays 2012. Kldarolundan Genelkurmaya tepki, Sabah, 8 Mays 2012.
Deniz Baykal tarafndan eletirilmiti.55 CHPnin ulusalc kanad ile deiim yanllarnn Krt meselesi zerinden srdrd rekabet, Kldarolunun CHP lideri olmasnn ardndan da devam etti. 12 Eyll referandumu ncesinde dzenlenen bir mitingte Kldarolu PKK yeleri iin genel af sz verirken, Kemal Anadol ve Canan Artmann basn aklamalaryla bu ifadeleri knamas, partinin Krt meselesi alannda birbiriyle rekabet eden iki stratejisini temsil etti.56 Kukusuz bu durum, bilinli bir siyaset tercihinden ziyade parti ierisinde tm iddetiyle devam eden iktidar mcadelesinin bir yansmasyd. Krt meselesi, yalnzca eski ve yeni parti aktrleri arasnda gerginlie yol amam; Kldarolunun sosyal demokratlar ve ulusalclar birarada tuttuu yeni ynetici kadrosunda da zaman zaman kriz yaratmtr. Kldarolu dneminde CHP ynetimine dahil olan Sezgin Tanrkulunun 2011 sonbaharnda hazrlad Krt raporunun ulusalc kanat tarafndan PKK dncesi olarak eletirilmesi, partinin zirvesinde yaanan fikir ayrlklarn ortaya koymas asndan nemli bir gelimeydi.57 Yine ayn dnemde Tunceli Milletvekili Hseyin Aygnn bir gazeteye verdii mlakatta Dersim katliamndan tek parti iktidarn ve dolayl olarak Atatrk sorumlu tutmas, aralarnda Haluk Ko, Nur Serter ve Dilek Ylmaz Akagn gibi ulusalclk tartmalarnda adn ska duyuran aktrlerin de bulunduu 12 milletvekilinin parti ynetimini greve armas ile devam etmiti.58 Kldarolu ynetiminin bu tr kriz anlarnda parti ii disiplin vurgusunu n plana kararak CHP ierisindeki iki temel g blounun tartt meselenin ieriine temas etmeme stratejisi, zaman zaman konjonktrel nedenlerle bir bloun dierine tercih edilmesini de beraberinde getirdi. AK Partinin ulusal bayramlarn kutlanmasna ynelik dzenlemesinin gndeme oturduu dnemde CHP ynetimi, ulusalc kadronun nderliinde i Partisi ve TGB gibi radikal rgt ve partilerle birlikte protesto gsterilerinde yer almaktan kanmad.59 Yine Babakan Erdoann ulusalclara ynelik sert ifadeleri, Kemal Kldarolunun partisinin grup konumasnda ulusalc olduklarn aklamasna yol at.60 te yandan parti ii iktidar mcadelesinin Kldarolu ve ekibi lehine sonulanmas, ana muhalefet partisinin Krt meselesi erevesinde daha bilinli bir ift tarafl strateji belirlemesini olanakl kld. Temmuz 2011deki Silvan saldrsyla yeniden balayan atma sreci gvenliki enstrmanlar siyasal gndeme tarken, Kldarolu, Haziran 2012de aklad 10 maddelik zm paketini Babakan Erdoana gtrerek siyasette belirli lde yumuama salad.61 CHP lideri, takip eden dnemde Abdullah calann ev hapsine alnmasna da Mecliste mutabakat olumas durumunda engel
CHP ynetimi, ulusalc kadronun nderliinde i Partisi ve TGB gibi radikal rgt ve partilerle birlikte protesto gsterilerinde yer almaktan kanmad.
55. Kldarolu genel af istedi, CNN Trk, 7 Mart 2010. istedi Kldarolunun genel af k Baykal kzdrd: Bu szler yanl, Zaman, 10 Mart 2010. 56. Kldarolu memleketinde genel af dedi, CNN Trk, 25 Austos 2010. Genel af iin Kldaroluna CHPden bile destek yok, Radikal, 27 Austos 2010. 57. CHP Krt raporunu raftan indirdi, Haber Trk, 21 Austos 2011. Tanrkulunun Krt raporu kavga kard, Sabah, 23 Ekim 2011. CHPliler, Tanrkulunun Krt raporundaki ilk sayfay yrtt, Zaman, 23 Ekim 2011. 58. CHPli Hseyin Aygn: Dersim katliamnn sorumlusu devlet ve CHPdir, Zaman, 10 Kasm 2011. CHPde Dersim atla byyor, Haber Trk, 16 Kasm 2011. 59. 60. 61. CHP ve i Partisi de Ulusta olacak, Ulusal Kanal, 24 Ekim 2012. Kldarolu: Biz ulusalcyz, Bugn, 22 Ocak 2013. Doan Ekinat, CHPnin inisiyatifi ve siyasette yumuama umudu, Sabah, 9 Haziran 2012.
23
S E TA A N A L Z
olmayacaklarn ifade etti.62 2009da gerekleen Krt alm srasnda Ahmet Trk tarafndan MHP ile birlikte zmle birlikte misyonunu tamamlayacak partiler kategorisine dahil edilen CHP, bylece barl zm iin bir dizi nemli adma imza att.63 Ana muhalefet partisi, bu pozisyonunu Tunceli Milletvekili Hseyin Aygnn PKK tarafndan karlmasna dek korumay baard. Hseyin Aygnn 13 Austos 2012 gn Tunceli krsalnda PKK militanlar tarafndan karlmas, kamuoyunda ve siyaset dnyasnda infiale yol at. CHP ynetimi, iktidar partisini asayii salayamad iin eletirirken, Aygnn 48 sonra salverilmesinin ardndan kriz, CHPnin iki kanad arasnda yeni bir hesaplamaya dnt.64 Daha nce tek parti ynetiminin Dersim isyanlarnda oynad rol eletirerek gndem yaratan Aygnn bu kimlii, rgtn siyasetiyi hedef almasn anlaml klyordu.65 Aygnn serbest kaldktan sonra yapt ilk basn toplantsnda kendisini karan kiilerden gen arkadalar diye bahsetmesi, hkmet ve dier siyasi partilerden olduu kadar CHP ierisinden de sert tepkilere maruz kald.66 Parti Meclisi yesi Metin Feyziolu, rgtn halk savas bir organizasyon olarak tanmlanmasn kabul edemeyeceklerini ifade ederken, Kldaroluna yakn isimlerden Sezgin Tanrkulu ve Adnan Keskinin stres ve insani duygular vurgusu yapmas dikkat ekti.67 te yandan Aygnn yaratt kriz, CHPnin bir sredir izledii diyalog yanls politikay terkederek gvenliki bir dili n plana kard. Parti szcs Haluk Koun 2008 Oslo grmeleri zabtlarn PKK-AKP mutabakat metni olarak nitelendirip, kamuoyuyla paylamasnn ardndan Grup Bakanvekili Muharrem nce de katld bir televizyon programnda grmeleri iktidar ve PKK arasnda yaplan bir seim ittifakna benzeterek CHPnin gvenliki yaklamn perinlemi oldu.68 te yandan Kldarolu, terr durdurmaya ynelik tm grmeleri desteklediklerini aklayarak, Krt meselesine ilikin partisinden yaplan aklamalar dengelemeye alt.69 2013 ylnn ilk gnlerinden itibaren siyaset gndemini megul eden mral grmeleri iin de destek sz veren Kldarolu, ulusalc eletirilerin de hedefi oldu.70 PKKnn silahszlanmas iin hkmetin balatt mzakere srecine ynelik ulusalc evrelerin ynelttii eletiriler, Kldarolunun destek aklamasnn ardndan CHP ynetimini de hedef ald. Grup Bakanvekili Emine lker Tarhan, grmeleri yrten MT Mstear Hakan Fidan Apoizm ile sularken, Kayseri Milletvekili evki Kulkulolu da Kldarolunun kredi aklamasna istinaden toplumun verdii kredi bulunmamaktadr ifadesini kulland.71
ktidar mcadelesinin Kldarolu lehine sonulanmas, ana muhalefet partisinin daha bilinli bir ift tarafl strateji belirlemesini olanakl kld.
62. 63.
Drtl uzlama olursa ev hapsi de olabilir, CNN Trk, 17 Haziran 2012. Trk: CHP ve MHP misyonunu tamamlad, Yeni afak, 28 Austos 2009.
64. Hseyin Aygn PKK tarafndan karld, CNN Trk, 13 Austos 2012. Hseyin Aygn serbest brakld, Hrriyet, 14 Austos 2012. 65. Doan Ekinat, Republican Peoples Party must continue reforms despite PKK kidnapping, Todays Zaman, 14 Austos 2012. 66. 67. Hseyin Aygn yaadklarn anlatt, Cumhuriyet, 14 Austos 2012. Hseyin Aygnn kendisini karan terristleri vmesi CHPyi kartrd, Zaman, 16 Austos 2012.
68. CHPli Ko, AKP-PKK mutabakat metnini aklad, Hrriyet, 18 Eyll 2012. Muharrem nceden sert sulama, CNN Trk, 25 Eyll 2012.
24
69. 70.
Kldarolu: Terr durdurmak iin herkesle grlr, Milliyet, 21 Eyll 2012. Kldarolu: Kredi veriyoruz, sorunu zn, Time Trk, 5 Ocak 2013.
71. Emine lker Tarhan: Bebek katili calan sevgi kelebei oldu, lk Kurun, 7 Ocak 2013. CHPli Kulkulolu: Aygn barda tard, Radikal, 15 Ocak 2013.
Krt meselesi, Ocak 2013te, yalnzca hkmetin ortaya koyduu diyalog perspektifi ile deil, CHPde faaliyet gsteren farkl siyasal gruplarn mcadelesinde en belirgin mcadele alan olarak ortaya kmasyla da gndeme geldi. Tunceli Milletvekili Hseyin Aygnn, Pariste ilenen l cinayette hayatn kaybeden PKKl Sakine Canszn ailesine taziye ziyaretinde bulunmas, parti ierisinde ortaya kan gerginlii tetikledi.72 in gezisinde olan Kemal Kldarolu, temaslarn takip eden gazeteciler araclyla kontroln kendisinde olduu izlenimini verecek ifadeler kullandysa da CHP ierisinden Aygne ynelik sert tepkiler gelmeye devam etti.73 Deniz Baykal ve eski dnemin nemli isimlerinden Kemal Anadol, Hseyin Aygn zerinden CHPye ynelik bir siyasi operasyon yapld savn ne srd.74 23 Ocakta Hseyin Aygnn partiden ihra edilecei iddialarnn glgesinde toplanan Merkez Yrtme Kurulu, Kldarolunun bir kez daha parti ii disiplin vurgusu yapt; ancak szlerini eyleme dntrmekten ekindii bir denkleme iaret etti.75 Hseyin Aygn tartmasnn son bulduu izlenimini veren bu durum, bir gn sonra Meclis Genel Kurulunda grlen anadilde savunma dzenlemesine tepki gsteren zmir Milletvekili Birgl Ayman Glerin Trk ulusuyla Krt milliyetini eit, e deerde grdremezsiniz szleriyle yeniden kriz ortamna dnt.76 Glerin ifadeleri zerine Kldarolu, Etnik kimlik zerinden siyaset yaplmasna kar olduklarn aklarken, Adyaman Milletvekili Salih Frat, partiden istifa etti.77 25 Ocakta gerekleen Kldarolu-Gler zirvesinin ardndan Glerin ifadelerinin arkasnda durarak kendisinden zr dilenmesi gerektiini aklamas, tansiyonu ykseltirken, CHP ierisindeki sosyal demokrat ve ulusalc kanatlar arasnda tartma yeniden canland. TSKya ynelik kulland kattan kaplan ifadesiyle tepki toplayan ve daha sonra ynetimden karlan Sheyl Batum, katld bir televizyon programnda Glerin ifadelerini desteklediini sylerken, Genel Bakan Yardmcs Sezgin Tanrkulu ise Glerin szlerinin kabul edilebilir olmadnn altn izdi.78 Bu ayrma tablosu, CHPnin blnmenin eiinde olduu iddialarn kuvvetlendirirken, CHPnin bir aktr olarak ortaya kmasndaki en byk engelin parti iinde takip edilen denge politikas olduunu gsterdi.79 Sonu olarak, laiklik ve sivilleme balklarna benzer ekilde Krt meselesine ilikin tutumda da CHPde yekpare bir politika yerine elikili bir tutumun var olduu sylenebilir. CHP bnyesinde yer alan ulusalc ve (sosyal) demokrat kanatlar, btn siyasal balklarda olduu gibi Krt meselesi konusunda da ayrmakta ve bu ayrmalar kamuoyuna yanstmaktan geri durmamaktadrlar.
Ayrma tablosu, CHPnin bir aktr olarak ortaya kmasndaki en byk engelin parti iinde takip edilen denge politikas olduunu gsterdi.
72. 73. 74. 75. 76.
CHPli Aygn Sakine Canszn evine taziyeye gitti, Milliyet, 14 ocak 2013. Kldarolundan Aygne taziye tepkisi, Sol, 14 Ocak 2013. Baykal ve Anadoldan Hseyin Aygne sert szler, Ulusal Kanal, 15 Ocak 2013. Aygn meselesi imdi kapand, Milliyet, 24 Ocak 2013. Birgl Ayman Gler: Trk ulusuyla Krt milliyetini eit, e deerde grdremezsiniz, Sol, 24 Ocak 2013.
77. Etnik kimlik zerinden siyaset yaplmasna karyz, NTVMSNBC, 24 Ocak 2013. CHPde Krt atla: Salih Frat istifa etti, Radikal, 24 Ocak 2013. 78. Sheyl Batum Glere sahip kt, Milliyet, 25 Ocak 2013. CHPden kriz sonras mesaj, Hrriyet, 25 Ocak 2013. 79. Doan Ekinat, CHP Adna Kim Konuuyor?, SETA, 28 Ocak 2013.
25
S E TA A N A L Z
4.4 Kemalist Miras

Trkiyede kimlik siyasetinin ykseliine tanklk eden Souk Sava sonras dnem, devletin yeni siyaset tarzn temsil eden aktrleri merkez siyaset ierisine kabul ederek etkisizletirmek yerine kendisinin rakibi ve dman olarak kodlamasna sahne olmutu. CHP gelenei erevesinde bu temel tercih, Krt siyasal hareketine Meclis yolunu aan SHPnin siyaset sahnesinden tasfiye edilerek Deniz Baykal ynetimindeki CHPnin DSP ile birlikte rejim partisi kimliini benimsemesi ve devlet odakl olmayan bir sol siyasetin yaam alanndan mahrum braklmas eklinde tezahr etti. Devletin karlarn korumaya ynelik bu hamle, ok partili dnemde ilk kez bir kurucu figr olarak Atatrkn ve daha genel anlamyla Kemalist ideolojinin gnlk siyasetin bir enstrman haline getirilmesine yol at. zellikle 2002 sonras dnemde CHP siyaseti, kendi performansn semenin Kemalizm ballna indirgemek suretiyle ksa vadede taban dzeyinde saflar sklatrmasna ramen daha geni bir perspektiften devletin zirvesinde yaanan mcadeleyi bir Kemalizm anti-Kemalizm sava olarak kodlam oldu. Bu siyaset dili zerinden organize olan CHP kitlesi, 2010 ylndan itibaren yaanan adaptasyon abalarn da hakl olarak partiye ynelik bir operasyon olarak alglad. Bu adan bakldnda CHPnin mevcut i ekimelerinde, Kemalist ideolojinin partinin zorunlu grd deiim stratejisinin neresinde durduu sorusu, nemli bir tartma konusudur. CHPde bugn ulusalc kanat olarak anlan siyasetilerin Kemalizm konusundaki temel pozisyonu, Atatrk ve Kemalizmin tehdit altnda olduu algs zerinden korumac ve statkocu bir okumaya dayanmaktadr. Buna gre deiim ad altnda yaplacak herhangi bir revizyon, CHPnin Kemalist zelliklerine zarar verecek ve lkenin kendisini tehdit eden hareketlerden (slamclk, Krtlk, liberallik gibi) birinin etkisine boyun emesine neden olaca gerekesiyle kabul grmemektedir. Bu isimlerin nemli bir ksmnn, partinin yukarda deinilen srecin iinden gelmesi de bu adan nemlidir. rnein, 2013 ylnn banda Trk ulusu ile Krt milliyetini eit, e deerde grdremezsiniz szleriyle gndeme gelen Birgl Ayman Glerin Cumhuriyet mitinglerinde oynad rol itibariyle 2002-2007 dnemi CHPsinin temel siyasi pozisyonlarn tutarl ekilde temsil ettii bu adan vurgulanmaldr.80 Ulusalc isimlerin kendi pozisyonlarn tahkim etmek ve sosyal demokrat kadroyu itibarszlatrmak adna bavurduklar alt ok gerekesi de yine bu dnemde telaffuz edilmitir.81 CHPde yaanan lider deiiminin ardndan partiye katlan sosyal demokrat isimler ise, zaman zaman Kemalizm zerinden parti ii mcadelenin srdrlmesinde rol oynad. Kemalist mirasn tartmaya ald ilk byk kriz, Tunceli Milletvekili Hseyin Aygnn 10 Kasm 2011 tarihinde yaymlanan ve Dersim katliamnda sorumluluu CHP ve Atatrke atfeden rportajyla ortaya kt.82 Bu dnemde Aygnn aklamalarna ynelik herhangi bir adm atmayan CHP ynetimi, ulusalc vekillerin bakaldrmas sonrasnda meseleyi parti ii disiplin zemininde ele ald.83 Ancak tm aklamalara ramen Aygn ve 12 ulusalc vekil hakknda herhangi bir soruturma yaplmad. te yandan Babakan Erdoann devletin Dersimde yaptklar iin zr dilemesi ve d80. 81. Birgl Ayman Gler: zr bekliyorum, Cumhuriyet, 28 Ocak 2013. CHP ats altnda olacam, Gerek Gndem, 29 Ocak 2013. CHPli Hseyin Aygn: Dersim katliamnn sorumlusu devlet ve CHPdir, Zaman, 10 Kasm 2011.
Rejim partisi kimlii Kemalist ideolojinin gnlk siyasetin bir enstrman haline getirilmesine yol at.
26
82.
83. CHPde Dersim atla, Bir Gn, 16 Kasm 2011. CHPde Dersim atla: 13 vekil disipline gidiyor, Haber Trk, 17 Kasm 2011.
nem dnem CHP tarihiyle ilgili ariv belgelerini siyaset gndemine tamas, CHPde Kemalist mirasla ilgili kararsz tavrn, partinin siyasi rakipleri tarafndan istismar edilmesini beraberinde getirdi.84 Hseyin Aygnn taziye ziyaretini savunmak iin yapt Dersimli, insani kimliimle gittim aklamas da parti ierisinde tepki toplad.85 Deien Trkiye siyaseti, Souk Sava takip eden yirmi yllk rejim mcadelesinin sonularn bugn CHP ats altnda sregelen ulusalc-sosyal demokrat atmas bata olmak zere birok dzlemde ortaya kan tartmalarla deneyimlemektedir. 1990l yllardan itibaren rejimin devamndan yana tavr alan aktrler tarafndan gnlk siyasete alet edilen Kemalist ideoloji ve kurucu figr olarak Atatrk, sistemin hzla dnt bir ortamda tartma konusu olmaya devam etmektedir. CHP erevesinden bakldnda Kemalizm sorunsallatrlmamakla birlikte iki farkl ekilde yorumland sylenebilir: Ulusalclara gre Kemalizm, 1930lu yllarda meydana geldii ve 1990 sonrasnda radikalletii ekliyle dlayc ve kat bir rejimin belkemii olarak ilev grmelidir. Rejimin tehdit alan olarak grd blnme ve irtica, bu adan zellikle n plana kmaktadr. Buna karn sosyal demokratlar, Kemalist ideolojinin devrimci deiim potansiyelini vurgulayarak yeni koullara ayak uyduracak bir okuma yaplmasndan yana gzkmektedir. Birbiriyle uzlatrlmas mmkn gzkmeyen bu iki fraksiyonun CHP politikalarna tesir etme mcadelesi, partinin somut ve tutarl bir deiim programn hayata geirmesinin nndeki balca engellerden biri olarak ortaya kmaktadr.
CHP erevesinden bakldnda Kemalizmin sorunsallatrlmamakla birlikte iki farkl ekilde yorumland sylenebilir.
5.
DEME DRENCN KAYNAKLARI
Cumhuriyet Halk Partisinin Mays 2010da balayan deiim mcadelesi, 2012 yl itibariyle farkl gruplarn taleplerini ezamanl karlamay hedefleyen mulak bir aray siyasetine dnm durumdadr. Yukarda da bahsedildii zere bu tablo, iki yl akn sredir CHPnin radikal bir reform programyla kabuunu krmasn bekleyen kesimlerin beklentilerini boa karm gzkmektedir. CHP liderliinden nce ve geride kalan grev sresinde parti izgisini daha kapsayc bir mecraya ekmeye alan Kemal Kldarolunun ynetici kadrosu seimi ve siyasi pozisyonlar itibariyle partinin temel prensiplerini reddetmeden azami sayda semeni ikna etme stratejisini takip etmesi, yalnzca parti ierisinde otoritesini tahkim ederek liderlik pozisyonunu gvenceye almakla aklanamayacak kadar karmak bir duruma iaret etmektedir. Zira 34. Olaan Kurultay ile birlikte partinin rakipsiz lideri haline gelen Kldarolu, daha nce olduu gibi bu dnemeten sonra da CHPnin kamusal grnrl zerinde tekel kurmam; ulusalc ve sosyal demokrat isimlerin kamuoyu zerinden birbirleriyle rekabet etmesini olanakl klmtr.86 Bu erevede, ana muhalefet partisindeki reform programnn beklenenden yava seyretmesi, hatta tkanmas, bir ok faktrn yan sra zellikle faktre referansla aklanabilir.
84. 85.
Erdoan Dersim iin zr diledi, Milliyet, 23 Kasm 2011. Hseyin Aygnden ilk aklama, Szc, 16 Ocak 2013.
86. Bu durumun en somut gstergelerinden biri, Ergenekon davasnda kararn aklanmas beklenen 19 Aralk 2012 tarihinde Silivriye giden baz CHP yneticilerine gsterilen ilginin, ayn gn Pnar Selek davas iin stanbul Adliyesinde bulunan Sezgin Tanrkulu gibi isimlere ayrlan zamandan ciddi ekilde fazla olmasdr.
27
S E TA A N A L Z
5.1 Trkiyenin Yeni Semen Haritas

1990l yllar boyunca fazlasyla paral (fragmented) bir yap arz eden Trkiye parlamenter siyaseti, son on yllk dnemde semenlerin sayl siyasi parti etrafnda kmelendii yeni bir tablo ortaya karmtr. 2002-2007 dneminde siyasi partinin (AK Parti, CHP ve DEHAP) Mecliste temsil edilmesinin ardndan olaanst koullarda gidilen erken seimde MHP de bu aktre katlm; 12 Haziran 2011 seimleri de tekrar bu eilimi tescil etmitir. Bu dokuz yllk dnemde baraj geme ansn kaybeden kk partiler gittike marjinalleirken, bu partilerin semenleri zaten baraj stnde bulunan hareketlere ynelmeyi tercih etmitir.87 te yandan semenin drt parti etrafnda kmelenmesi, bu partilerin birincil genileme alanlar olarak ynelebilecekleri baraj altndaki partileri tamamen marjinalletirirken, Mecliste temsil edilen partileri dorudan birbirinin rakibi haline getirmi durumdadr.88 Bu rekabette, AK Parti ve BDP, semen potansiyellerini muhafaza etmeleri dolaysyla avantajl bir konuma sahipken, CHP ve MHP ayn semen havuzu iin birbirleriyle yarmak durumunda kalmaktadrlar. Siyasi partiler arasndaki bu konumlanma, CHP ve MHPyi, AK Parti ve BDP karsnda dezavantajl klmaktadr. Deiim arzusunun en somut ekilde hissedildii Cumhuriyet Halk Partisinin yeni ynetiminin baarsn oy oran ve iktidar pozisyonuna endekslemesi, sfr toplaml oyun haline gelen Trkiye parlamenter siyasetinde deiimin siyasi maliyetini de artrm oldu. CHPnin kemiklemi ulusalc semen kitlesinin Trakya ve Gney-Bat sahillerinde yer ald gz nnde bulundurulursa, partide farkl grevlerde bulunan ulusalc isimlerin medya grnrlnn semen sadakatini korumak konusunda avantaj salad aktr. Buna karlk bahsedilen blgelerde MHP ile yaran CHP, zellikle Krt meselesinde atmaya alt diyalog yanls admlarda milliyeti semenin basksn hissetmektedir. CHP, MHPye ynelik muhtemel semen kayn engellemek adna ya Krt meselesinde ulusalc tezlere platform amakta veya sol kimliini sk sk n plana karmatadr. Birok konuda hemfikir olan MHP ve CHP semeni arasndaki en nemli ayrma, eski dnemlere nazaran etkisini kaybetse de halen siyasal bir karla sahip olan sa ve sol aidiyet formlardr. CHP, MHPye muhtemel semen kayn engellemek adna kendi semeninin parti aidiyetini tahkim etmek zere sol bir sylem kullanmaya arlk vermektedir. Bu erevede, parti yneticileri yaptklar konumalarda Nazm Hikmet ve Deniz Gezmi gibi Trkiye solunun nemli figrlerine referans vermekte ve lm yldnmlerinde anma trenlerine katlmaktadrlar. CHP ynetiminin partinin sol kimliini vurgulamak iin setii bir baka yntem de Deniz Baykal dneminde nemli skntlar yaad Sosyalist Enternasyonal gibi uluslararas organizasyonlarda daha aktif grevler almak eklinde geliti. Kemal Kldarolunun rgtn bakan yardmclna seilmesinin89 yan sra Avrupal sosyal demokratlarla daha yakn ilikiler kurmas ve 2013n ilk dneminde gerekletirdii alt gnlk in Komnist Partisi ziyareti de sol parti kimliinin kuvvetlenmesine katkda bulundu.90
87. 2002 seimlerinde beinci byk parti olan Gen Parti, yzde 7.25 oy alrken 2011 seimlerini beinci tamamlayan HAS Partinin yzde 1in altnda kalmas, bu genel eilimin en somut gstergelerindendir. Bu konuda detayl bir alma iin bkz. Ekin Kadir Seluk ve Teoman Erturul Tulun, Gen siyasal oluumlar balamnda HAS Parti, Birikim 267 (Temmuz 2011). 88. CHP asndan bakldnda bu partiler, Yeiller ve EDP gibi sol partilerin yan sra Trkiye i Partisi gibi ulusalc hareketlere uzanan geni bir yelpazede yer alyordu.
CHP, semeninin parti aidiyetini tahkim etmek zere sol bir sylem kullanmaya arlk vermektedir.
28
89.
Kldarolu, Sosyalist Enternasyonal bakan yardmclna seildi, T24, 31 Austos 2012.
90. CHPnin d politika sylemi zerinden de sol kimliini vurgulad sylenebilir. rnein Suriye krizinde d mdahalelere kar bir tavr sergileyen partide Kldarolu, Arap Bahar erevesinde g kazanan demokrasi ve zgrlk syleminin emperyalizmin bir oyunu olduunu savunmutu.
5.2 Parti Tabannn Deiim Projesine Direnci

Cumhuriyet Halk Partisinde ynetici kadronun sk sk telaffuz ettii deiim ihtiyacnn semen seviyesinde hissedilmemesi, yukarda yer yer eletiriye tabi tutulan parti performans zerinde nemli etkiler yapt. Ecevit ve SHP deneyimlerinin aksine Baykal dneminin miras da, 2010 ylnda greve gelen yeni CHP ynetiminin ortaya koyduu deiim perspektifi asndan en skntl alanlardan biri olan taban direncinin meydana gelmesine katkda bulundu. Bu ereveden bakldnda CHPnin deiim karnesinde yer alan krk notlarn yalnzca partinin merkez tekilatnda yaanan mcadelelerle aklanamayaca ortadadr. Cumhuriyet dneminin nemli bir ksmnda tedavlde olan Souk Sava atmosferi, Sovyetler Birliinin yklmas sonrasnda Trkiye semeni zerinde kalc etkiler yapt. 1990 sonrasnda lkede slamc ve Krt milliyetisi kimlik siyasetleri ykselie geerken, siyasal rejimin bunlar merkez siyasette temsil yoluyla etkisizletirmek yerine tehdit olarak alglayarak dlamaya almas, semen davranlarnda da bir kutuplamay beraberinde getirdi. Baykal dnemi CHPsinde de ska rastland zere kendisini siyasi rejimin mttefiki olarak kodlayan hareket ve aktrler, rejimin blnme ve irtica korkularn stlenerek yeni bir semen kitlesi ortaya kard. Kamuoyunda endieli modern olarak tanmlanan bu semen tipi, bir zamanlar ehirli ii snfnn temsilciliine soyunan ve Krt siyasi hareketiyle dahi bir araya gelebilen CHPnin kendisini Bat ve Gney sahil eridinin ayrcalkl snflarn temsil etmeye adad bir dnemde ortaya kt. 1990l yllarn ortasndan itibaren SHP kkenli kadrolarn da CHPden dlanmasyla birlikte bu tablo daha da homojenleti. Bu zellikleriyle 1990 (ve zellikle 2002) sonras tipik CHP semeni, deiim ve demokratikleme admlarna pheyle bakarken, siyasi sistemi tehdit eden toplumsal gelimelere kar elitist bir perspektif gelitirdi. Bu erevede CHPnin Baykal dneminde kemikletirdii ve Kldarolu ynetimine miras kalan semen profilinin partinin deimek bir yana daha da sert bir muhalefet yrtmekle ykml olduu varsaymyla yeni dnemdeki deiim admlarna pheyle yaklat grlmektedir. Souk Sava takip eden yirmi yllk dnemin CHP semeninin alg ve beklentilerinde yaratt dnmn bilincinde olan yeni parti ynetimi, 2007de zirve yapan ulusalc dnya algsna alternatif bir perspektif sunabilmek adna zaman zaman parti izgisiyle elien hamle ve aklamalarda bulundu. CHP Genel Bakan Yardmcs Nihat Matkap bir gazeteye verdii mlakatta CHPnin hatalarn kendi davranlarnda aramas gerektiini vurgularken, parti politikalarna yirmi yldr kaynaklk eden irtica korkusunun da artk anlaml olmadna dikkat ekti.91 Parti ynetiminden Krt meselesi erevesinde yaplan genel af92 ve ev hapsi93 gibi nerilere toplumsal bar iin destek verilebilecei ynnde aklamalar yaplmas da ayn ilevi grd. te yandan CHP ynetiminin eski statik duruu revize etmek iin yrrle koyduu bu alternatif sylem taktii, partinin tabanndan ve sol kulvardaki daha radikal rakiplerinden tepki grd. Kemal Kldarolunu CHP liderliine tayan sre, kendisine kaynaklk eden olaanst gelimeler nedeniyle bu dnemde aka telaffuz edilmeye balayan deiim iradesine glge drd. Yeni CHP dncesine ynelik zellikle Baykal sonrasnda mevzi kaybeden ulusalc kesimler tarafndan dile getirilen eletirilerde, Kldaro91. 92. 93. Nihat Matkap: Trkiye daha fazla muhafazakrlamaz, Taraf, 20 ubat 2012. Kldarolundan genel af ars, Haber Trk, 25 Austos 2010. calana ev hapsi CHPyi ikiye bld, Star, 28 Austos 2012.
Baykal dnemi rejimin blnme ve irtica korkularn stlenerek yeni bir semen kitlesi ortaya kard.
29
S E TA A N A L Z
Deiim programnn yava ilerlemesinde parti semenlerinin deiime ihtiya olduu konusunda ikna olmamlklarnn pay az deildir.
lunun partili olmayan isimleri CHP ynetimine ald ve mezhepilik yapt iddialarnn yan sra Yeni CHPnin Trkiye siyasetini ekillendirmek isteyen bir emperyalist proje olduu da dile getirildi. Bu yaklama gre ana muhalefet partisindeki deiim projesinin amac, partinin kar devrimin Cumhuriyetle hesaplama srecinde muhalif olmaktan karlmas ve AKPnin kurduu yeni dzenin paras haline getirilmesinden ibaretti.94 Bu global perspektifin bir uzants olarak 2011 yl sonunda gndeme gelen ve Kldarolunun TESEV kurucu yesi olduuna dair tartmalar da bu algya katkda bulundu.95 Bir internet sitesinde yer verilen iddialar ile ilgili CHP Genel Merkezinden yaplan ilk aklama haberi yalanlarken, haberin yaymland internet sitesini de hayal rn ierik sunmakla itham etti.96 Daha sonra TESEVin kurucu yesi olduunu kabul eden CHP lideri, istifa basklarna cevaben Vakf kurucularnn istifas mmkn deil. Biz TESEVi kurduumuzda Soros falan yoktu aklamasn yapt.97 Kresel komplo iddialarn dile getiren kesimlerin gelitirdii bir baka anlat da Cumhuriyet Halk Partisinin hzla mezhepi bir siyaset zeminine savrulduunu konu edindi.98 Bu dnemde CHPyi Krt ve Alevi partisi haline getiren zihniyet olarak nitelendirilen yeni parti ynetimine ynelik saldrlar, Kldarolunun ahsnda reform ajandasn itibarszlama hedefine iaret etti.99 CHPde Alevilerin ynetim kadrolarna alnarak partinin mezhep partisi kimliine kavuturulduu iddias, 2011 seimleri ncesinde yaplan taban yoklamalarndan beklediini bulamayan isimler tarafndan da dile getirildi. rnein, 12 Haziranda Manisadan Milletvekili seilemeyen ahin Meng, her yerde Alevi adaylar ne karld iddiasn gndeme getirdi.100 34. Olaan Kurultay ncesinde tekilatlarda yaplan delege ve ynetim seimleri erevesinde de mezhep siyaseti iddialar tekrarland.101 Bu iddialarn ska gndeme gelmesi, Kldarolu ynetimini mezhepi olmadn kantlamaya itti. Bu erevede nemli bir gelime, CHP liderinin kendi dnemlerinde Alevi ynetici orannn azaldn ifade ederek mezhep siyaseti yapmadklarn savunmas oldu.102 Tunceli Milletvekili Hseyin Aygnn Mecliste bir cemevi yaplmas ynnde yapt bavurunun reddedilmesi zerine yapt Alevilik dindir aklamasna Kemal Kldarolunun kar kmas da partinin mezhepilik iddialarn ciddiye aldn gsterdi.103 2010 sonras CHP ynetimlerinin iaret ettii ve sylem dzeyinde balatt deiim programnn yava ilerlemesinde parti semenlerinin deiime ihtiya olduu konusunda ikna olmamlklarnn pay az deildir. Souk Savan bitiini takip eden yirmi yllk srede rejimin irtica ve blnme korkusunu CHP siyaseti zerinden kendi kimlii hline
94. Mazlum Vural, CHP nasl yeni CHP oldu, stanbul: Kstebek Kitap, 2012, s.54.
95. Ulusalc solun CHP dnda yer alan kanad ise 2010 lider deiiklii sonrasnda gndeme gelen operasyon iddialarnn bir benzerini kaset skandalndan ok nce dile getiriyordu. Bu perspektifi temsil eden bir deerlendirme iin bkz. Kemal Okuyan, Ergenekon ve AKP Arasnda Skan Sol, stanbul: Yazlama, 2009. 96. 97. Abdlkadir Selvi, Kldarolunun TESEV klasii, Yeni afak, 19 Kasm 2011. Kldarolunun TESEV yorumu, Gerek Gndem, 7 Ocak 2012.
98. Baykal dneminde Onur ymenin Dersim isyannn bastrlmasyla ilgili Meclis Genel Kurulunda kulland ifadeler, Kemal Kldarolunun istifa ars yapmasna neden olmutu. Bu adan CHPde Alevilik tartmalarnn lider deiikliinden nceye dayand not edilmelidir. Bu konuda nemli bir alma iin bkz. Cafer Solgun, Alevilerin Kemalizmle mtihan, stanbul: Tima, 2011. 99. 100. 101. 102. Ersin Ramolu, CHPde skandal gelime, Sabah, 19 ubat 2012. CHP ynetimine ar sulama, Bugn, 6 Nisan 2011. Sevilay Ykselir, CHPde Alevilere mahalle basks m var, Sabah, 27 Nisan 2012. Kldarolundan CHP Alevi partisi yorumu, Haber 7, 16 Temmuz 2012.
30
103. Aygn: Alevilik de dindir, Gerek Gndem, 10 Temmuz 2012. Kldarolu: Alevilik din deil inantr, Radikal, 23 Temmuz 2012.
getiren mevcut CHP taban, bu erevede Kemal Kldarolunun greve geli ekli ve temsil ettii siyaset anlayna pheyle yaklam; siyaset ve kimlik arayna kar yrtt mcadeleyi Kemalizm, niter devlet ve liklik odakl itirazlarn yan sra dorudan yeni Genel Bakann kimliini bir mcadele alanna dntrerek yrtmtr.
5.3 Trkiye Siyasetinin Kodlar

Kemal Kldarolunun CHP lideri olmasyla birlikte kamuoyunda ska telaffuz edilen Yeni CHP ifadesi, partinin zellikle 2002-2010 dneminde benimsedii koyu (militan) Kemalist rejim siyasetini bir kenara brakarak 1990l yllarn banda da gndeme gelen demokrat bir merkez sol kimlie brnmesini ngryordu. Bu hedefe ulalmas iin en ksa yol, 1990l yllarn sonunda Bat Avrupa lkelerinde iktidar ele geiren Avrupa sosyal demokratl rneinden dersler almakt. Parti kurultaylarnda Kldarolu, Ecevit dnemini sembolize eden mavi gmlei ve kendisine hediye edilen kasket ile yerellik vurgusu yaparken, ana muhalefetin 2011 seimlerinde kulland program, zellikle Alman sosyal demokrat hareketinden izler tayordu.104 SPD Genel Sekreteri Andrea Nahlesin 2009 ylnda kaleme ald manifestoya kaynaklk eden nc Yol dncesi, Souk Sava sonras sol siyasetin kreselleme ierisinde kendi dorularna uygun bir mecra reterek demokrasiyi n plana karmasn n plana koymutu.105 Kemal Kldarolunun Sosyalist Enternasyonal bnyesinde ald Bakan Yardmcl grevinin yan sra CHP ile Avrupa sosyal demokrat partileri arasnda yeni dnemde glenen ilikiler, bu adan nemlidir. Ancak CHPnin Avrupal bir sosyal demokrat parti olma hedefinin en nemli sknts, 2002 ylndan beri iktidarda bulunan AK Parti hkmetinin klasik anlamda neoliberal bir parti olmamasdr. Partinin sermaye gruplar ve piyasa ekonomisiyle ilgili herhangi bir itiraz dile getirmemesi ve zelletirme projelerine sk sk bavurmas bir kenara, AK Partinin zellikle sosyal gvenlik ve devlet yardmlar konusundaki srarc tavr, karma bir ekonomik stratejiye iaret etmektedir. Bu duruma ek olarak Trkiye siyasetinin Souk Sava sonras dnemde snf kimliinden ziyade kltrel alglar ve sembolik mcadeleler zerinden gelime gstermesi de nc Yol programnn kitleler tarafndan kabuln zorlatrm gzkmektedir. te yandan, Cumhuriyet Halk Partisinin 2010 ylndan itibaren aka telaffuz ettii Avrupa eksenli deiim program, ksa vadede partinin siyasi sylem eksikliine are bulsa da semen zerinde snrl etki yapabildi. Ana muhalefetin Avrupadan ithal ettii program, Almanya ve ngilterede uzun sreli sa muhafazakar hkmetlerin takip ettii neoliberal ekonomi politikalarnn etkisiyle ortaya kan ve temelde sosyal adalet temelinde projeler reten bir yaklamd. Snf kimlii zerine bina edilmi bu alternatif, anlaml bir ekonomik model tartmas yapmakla birlikte Trkiye siyasetinin ve solun devlet ve rejimle olan ilikisine dair bir ey sylemekte baarsz oldu.106 Bu grler, henz siyasal gndemin siyasal kimliklerin hak talebi ve siyasal sistemi demokratikleme gibi balklar tarafndan belirlenmedii 1980 ncesi siyasal kodla-
CHPnin en nemli sknts, AK Parti hkmetinin klasik anlamda neoliberal bir parti olmamasdr.
104. John Cruddas ve Andrea Nahles, Die Gute Gesellschaft: Das Projekt der Demokratischen Linken, SPDLinke Berlin, 2009. http://www.spd-linke.de/veroeffentlichungen/2493223.html 105. Bu yaklam, in rneinde grlen devlet kapitalizmiyle birlikte iki temel sol modeli temsil etmektedir. 106. Kemal Kldarolunun kritik meselelere temas etmemekle eletirildii 33. Olaan Kurultay konumas, bu erevede dikkat ekicidir.
31
S E TA A N A L Z
ki buuk yllk sreci, kadro mcadelesinin merkezde, siyaset araynn glgede yer ald bir parti-ii iktidar mcadelesi olarak okumak mmkndr.
ra denk gelmektedir.107 Oysa 1990lardan itibaren, semen davrann belirleyen en nemli dinamik ekonomik taleplerden daha fazla siyasal taleplerdir. Nitekim deiim ihtiyacn CHPnin gndemine sokan gelimeler de, toplumun ekonomik talepleri deil, siyasal merkezin ve rejimin yeniden yaplandrlmasna ynelik batan sona siyasal vasfna sahip gelimelerdi. Dolaysyla, Cumhuriyet dneminin bir asra yakn ideolojik ve siyasi atsnn sorguland, yeni atnn hangi dinamiklerle kurulacana ynelik kran krana bir mcadelenin srd bir dnemde CHPnin deiim arayna giri gerekelerini de unutarak apolitik bir siyasal manifestoyla semene seslenmesinin beklenen alm salamayaca akt. Bu erevede, askeri vesayet, laiklik, Krt meselesi, vb. bir dizi hususta Avrupa meneli bir programn sunabildii imkanlar snrl oldu.
6.
SONU
ki buuk yl akn iktidar mcadelesinin sonunda, Baykal dnemindeki CHPnin vitrinini oluturan siyasi aktrlerin neredeyse tamamnn deimesine karn, yeni CHP tanmlanmasn mmkn klacak yeni bir siyasal dilin ve bu siyasal dilin retilmesini mmkn klacak yekpare bir ynetici kadronun oluturulamam olmas, CHPdeki deiim dinamiinin oluum koullaryla birebir ilikilidir. Kldarolu, Baykaln Genel Bakan olduu dnemde, CHPnin yrtt siyaset anlayna yeni bir siyaset vizyonuyla muhalefet bayra am bir parti-ii muhalefet grubunun lideri sfatyla, siyasetin doal sreleri sonunda, CHPdeki iktidar mcadelesini kazanarak CHPnin Genel Bakan olmad. Aksine, yeni bir siyaset anlaynn benimsenmesi iin ciddi bir mcadele ve arayn var olmad CHPde, gayri meru bir siyasal mhendislik enstrmannn tetikledii kaos ortamnda beklenmedik bir ekilde Genel Bakanlk koltuuna oturdu. Bu erevede, iki buuk yllk sreci, kadro mcadelesinin merkezde, siyaset araynn glgede yer ald bir parti-ii iktidar mcadelesi olarak okumak mmkndr. Yaanan iktidar mcadelesinin, muhalif bir kadronun genel merkez karsnda yrtt bir mcadeleden te, genel merkezin tekilat ve semen karsnda yrtt bir mcadele olmas, bugnk CHPnin siyasi kodlarn belirledi. Kldarolu, normalde, parti-ii muhalefet grubunun lideri olarak balatmas gereken iktidar mcadelesini, CHPnin maruz kald siyasal mhendislik dolaysyla, bir Genel Bakan olarak vermek durumunda kald. Yekpare bir kadrodan ve erevesi belli bir siyasi vizyondan yoksun bir ekilde, semen ve seim basks da hissedilerek yrtlen iktidar mcadelesi, doal olarak, Kldarolunun CHPyi dntrme iradesini zayflatt. CHPnin kimlik aray, doduu ve yeerdii koullarn sunilii ve aray srdren aktrlerin hazrlkszl dolaysyla, hem kadro hem de siyaset anlay itibariyle eklektik bir yap dourdu. Genel Bakan olduunda, Kldarolunun, ne zerinde allm bir siyasal vizyonu, ne bu vizyonu hayata geirmeye uygun bir siyasi kadrosu, ne de etkili bir siyasal stratejisi mevcuttu. Sadece, Trkiye siyasetinin 12 Eyll (2010) referandumuyla girdii yeni evrenin zorunlu bir sonucu olarak CHPyi deitirme misyonuyla Genel Bakan olduunun bilincindeydi. Bu kstlamalarla dnm srecini hayata geirmek durumunda kalan Kldarolu, CHPnin dnmn snrlamaya yol aan birka yanl adm att. Kldarolunun bu sreteki en nemli yanl, Baykal dnemindeki aktr-
32
107. Bu ereveden bir deerlendirme iin bkz. Hatem Ete, 2010 Trkiyesine 1970 Model CHP, Star-Ak Gr, 30.05.2010.
leri tasfiye etmekte gsterdii kararll, Baykal siyasetini tasfiye etmekte gstermemesi oldu. Kldarolu, seim ve semen basksn da hissederek, Baykal siyasetiyle zdeleen kadrolar tasfiye ederken, ayn siyaseti daha gncel argmanlarla srdren yeni aktrlere alan at. zellikle Ergenekon davasndan tutuklu Mehmet Haberal ve Mustafa Balbayn 2011 genel seimlerinde aday gsterilmesi CHPnin siyaset araynda nemli bir krlmay tekil etti. Baka bir deyile, bu karar, CHPnin siyaset arayn rehin alan bir sonu dourdu. CHP bu kararla, hem deiim umudu tayan toplumsal kesimleri kstrd hem de CHPnin siyaset arayn srtlayan kesimleri zaafa uratt. Takip eden dnemlerde, CHP, Ergenekon davasndan tutuklu kesimlerle gsterdii dayanma rnekleriyle, siyaset araynn snrlarn izdi. Ksacas, Baykal siyasetine szclk eden yeni aktrler, CHPnin dnm snrlarn belirleyerek, hem kadro hem de siyaset dzeyinde eklektik bir yapnn CHPye hakim olmasna yol at. Kldarolunun yrtt dnm stratejisinin bir dier yanl, hazrlkl bir kadro, vizyon ve stratejinin yokluunda, merkezi tahkim etmek yerine ulara savrulmas oldu. Kldarolu, CHPnin i koullar itibariyle dezavantajl balad deiim stratejisine, orta ve uzun vadeli bir deiim program erevesinde lml-demokrat bir merkez ina etmeye ncelik vermesi gerekirken, btn kritik siyasal balklarda telif edilemeyecek fikirlere sahip aktrlere alan aarak partinin marjlarn tahkim etti. Bu yanl stratejisi, CHPnin uzlamaz fikirlere sahip kadrolarn tartmas zerinden srekli ayrmaya gebe bir vasatta durmasna yol at. Merkezi tahkim etme yava ama istikrarl bir deiim-dnm olanan salayacakken, ularn tahkim edilmesi her an gnyzne kan ayrmalar/atmalar zerinden partinin deiim ihtimaline direncin olumasna yol at. Partinin atlan yanl admlarla iine srklendii eklektik yap, siyaset tarzn da etkilemi grnmektedir. teden beri, merkez sol parti huviyetine sahip olan CHP, geni toplumsal kesimlerle barma adna girdii aray neticesinde daha da merkezde konumlanmak durumundayken, kadro dzeyindeki eklektik yapnn tetikledii ayrma, siyaset tarz itibariyle CHPyi neredeyse marjinal izgiye ekecek duruma gelmi grnmektedir. En son, Kldarolunun, siyasal izdm itibariyle milliyetilikle zdeletirilmesi mmkn olmayan ulusalclk akmn CHPnin alt oku ierisine almas, CHPnin marjinalleme riskini arttrm durumdadr. 2011 genel seimlerinde, eski CHPyi temsil eden aktrlerin partiye alnmas zaten yeterince dnm ve aray srecini sancl klacakken, bir de Ergenekon tutuklularnn aday gsterilmesiyle balayan sre, Kldarolunun ulusalcl alt ok arasnda saymasyla yeni bir evreye varm durumdadr. Ulusalclk, sahip olduu etkili ve radikal siyasal terminolojiyle, henz oluum aamasndaki mulak aray terminolojisini bastrm grnmektedir. CHPyi dntrme misyonu, ulusalcln taarruzu altnda zaafa uram durumdadr. Hemen hemen her siyasal karar annda bu tespiti dorulamak mmkndr. Kldarolunun kararszl ve dnm/aray srecinin krlganlnn yansra, ulusalcln CHPde glenmesini salayan bir dier etken, sahip olduu siyasal aktivizmdir. CHP, etkili bir muhalefet ve canl bir semen kitlesi adna ulusalcln siyasal aktivizmine teslim olmakta, teslimiyet arttka da yeni CHP umuduyla beraber, merkez parti huviyetini de kaybetmekle kar karya gelmektedir. Kritik dnemelerde merkez parti kimliinin alamet-i farikas olan soukkanll kaybeden parti, ulusal kamuoyu yerine kendi semen kit-
CHPnin gelecekte izleyecei rota, lkenin demokratikleme ve sivilleme admlarnn gelecei balamnda da belirleyici bir rol oynayacaktr.
33
S E TA A N A L Z
lesine hitap edecek eylem ve sylemlerle kamuoyunun gndemine gelerek radikal bir parti grnts vermektedir. Bu erevede, CHP, rgt veya cemaat yaplanmasndan siyasal partiye gei srecini tamamlamam, ulusal kamuoyu yerine kendi semen kitlesine-siyasal cemaatine hitap etme veya hesap verme kaygsyla siyaset yrten radikal veya marjinal siyasi partilerin veya gerekletirdikleri eylemlerle kamuoyunda gndem oluturmay hedefleyen protestocularn bavurduu eylemlere bavurmaktan imtina etmemektedir. Bu siyaset tarzna, belirli bir gndemle toplanan Meclis (aratrma) komisyonlarnda pankart ama ve temsili eylemler (biber gaz, kelepe, vb) gerekletirme; Meclis bahesinde toplu yryler dzenleme; radikal sol-ulusalc genlik derneklerinin dzenledii kutlama programlarna katlma; ancak marjinal genlik rgtlerinde veya siyasi partilerde rastland ekilde polisle atma grnts verme; toplumsal bar zedeleme riski yksek yerel mezhepi dayanma gsterilerine katlma, vb. bir ok eylem ve siyasal tutum rnek gsterilebilir. CHP, 2012 ylnn Eyll, Ekim ve Aralk aylarnda itirak ettii kitle eylemiyle de lider deiiminden beri yerlemeye alt merkez sol mecray riske atmaktan ekinmedi. i Partisi ve yerel sol gruplarn Eyll aynda Hatayda dzenledii Suriye ile dayanma mitinginde katlan parti, Esad yanls poster ve sloganlarn yer ald gsteride hem yerel bir mezhep gerilimine taraf oldu hem de uluslararas lekte meruiyetini kaybetmi bir rejimin mttefiki grnts verdi. Benzer ekilde Trkiye Genlik Birlii tarafndan dzenlenen alternatif Cumhuriyet Bayram mitinginde Genel Bakan ve st ynetim dzeyinde yer alan CHP, polisle gstericiler arasnda kan arbedenin ortasnda kalan Kemal Kldarolunun grnts ile kamuoyunda kendisine yer buldu. Son olarak Aralk aynda da, yukardaki eylemi organize eden btn gruplarn birlikte yer ald Silivri karmasna katlan CHP, hem darbeye teebbs sulamasyla yarglanan kesimlere kaytsz-artsz destekte bulunmu hem de marjinal ulusalc yaplanmalarla kurduu ittifakn kalcln tescillemi oldu. Silivride yarglanan iki milletvekiline sahip kma politikasnn da tesine geerek davada yarglanan herkese kefil olmas anlamna gelen bu eylem de, yukardaki iki eylem gibi, CHPnin merkez-sol hviyetine halel getirdi. Her durumda da CHPnin, hkmetin politika ve uygulamalarn eletirmek amacyla slogan, pankart ve programn kendisinin belirleyecei kitlesel protesto eylemleri dzenlemek yerine baz radikal grup ve partilerin kendi gndemlerine hizmet eden toplantlara itirak etmesi, partinin ana aktr deil, yardmc oyuncu grnts vermesine neden oldu. Mitingler CHPnin son dnemde toplum nezdinde ina etmeye alt algya zarar verirken, merkez parti kimliine de glge drd. Ulusalc yorumcularn CHPnin kitlelerle bulumas olarak lanse ederek alklad eylemler, Yeni CHP umuduyla yola kan partinin eski dnemde dahi kolay kolay zdelemek istemeyecei marjinal ulusalc gruplarla ibirlii yapmasn beraberinde getirdi. Sonu olarak, 2010 Maysnda bir d unsur marifetiyle CHPde balatlan deiim sreci, yla yakn bir srenin sonunda henz menziline varm grnmektedir. CHPnin deiim sreci, yapsal koullarn doal yansmalarndan olduu kadar Kldarolu bakanlndaki CHP ynetiminin ald kararlardan da etkilenmi grnmektedir. Nihayetinde, bugn, CHP iinde, devlet, toplum ve siyaset anlaylar birbirinden farkl, Trkiyenin siyasal sorunlarna zm reeteleri uzlatrlamayacak farkllkta, en genel anlamyla, iki kanadn var olduu sylenebilir. Bu kanatlarn asgari mtereklerde uz-
CHP, 2012 ylnn Eyll, Ekim ve Aralk aylarnda itirak ettii kitle eylemiyle de lider deiiminden beri yerlemeye alt merkez sol mecray riske atmaktan ekinmedi.
34
laarak CHPyi yekpare bir siyasal vizyona kavuturmalar zor grnyor. Bu zorluk, Trkiyedeki siyasal gelimelerin aktrleri her an tutum taknmak durumunda brakmas kadar, Kldarolunun liderlik slubundan da kaynaklanyor. Nihayetinde yla yaklaan bir aray srecinden sonra bugn CHP, dnm srecini tamamlayamam ve gn getike derinleen bir atma/ayrma yaayarak siyasal enerjisini heba eden bir parti grnts vermektedir. Kkl deiimi olanaksz klan bu eklektik hatta ayrk yap, 2010 ylndan beri bir siyaset aray ierisinde bulunan partinin 2012nin ikinci yarsndan itibaren deiim ihtimalinden kesilen umuda paralel olarak aray siyasetini izlemesini beraberinde getirmitir. Bylece Mays 2010da balayan yeni CHP umudu tketilmi grnmektedir. Trkiye, yzyllk siyasal sorunlarla yzleme sanclar ekerken, CHP siyasal enerjisini kendi i tartmalarna harcamaktadr. Kldarolu, parti ii ayrmay zor kararlar alarak sonulandrmak yerine, sorunlarn stn rtmeye ynelik idare-i maslahat bir tutum srdrmeye devam ettii srece de, bu siyasal enerji Trkiye siyasetine akmak yerine CHP ii tketici tartmalara akmaya devam edecektir. Trkiyenin yerel ve genel seimler ile Cumhurbakan seimi iin kez sanda gidecei 2014-2015 dnemi, Cumhuriyet Halk Partisinde 2010 ylndan itibaren gndemi megul eden deiim tartmalarnn da akbetine etki edecektir. Parti ynetiminin Meclis grubunu olutururken izleyecei politikann yan sra zellikle stanbul, zmir ve Antalya gibi kritik blgelerde sergileyecei performans, Kldarolu ynetiminin kredisini artrarak deiim umudunu kuvvetlendirebilecei gibi, CHPnin yeniden militan bir siyaset anlayna rcu etmesine de neden olabilir. Trkiyenin merkez siyasetinde yer alan iki partiden biri olan CHPnin gelecekte izleyecei rota, yalnzca sosyal demokrat hareket asndan deil, lkenin demokratikleme ve sivilleme admlarnn gelecei balamnda da belirleyici bir rol oynayacaktr.
2010 ylndan beri bir siyaset aray ierisinde bulunan partinin 2012nin ikinci yarsndan itibaren deiim ihtimalinden kesilen umuda paralel olarak aray siyasetini izlemesini beraberinde getirmitir.
35
KRT MESELES TEPKLER

Genel Bakan Deniz Baykal, Kldarolunun nerisi iin Bunu gndeme getirmek ve buradan bir araya girmek kesinlikle doru deildir ifadesini kulland.2
Mart 2010
Austos 2010
Ekim 2011
Ocak 2013
Ocak 2013
Ocak 2013
36
S E TA A N A L Z
GELMELER
SONU
zmir Milletvekili Kemal Anadol, Genel af siyasi bir karardr. Ben bir hukuku olarak sk sk af karlmasna karym szleriyle Kldarolunu eletirdi. zmir Milletvekili Canan Artman ise calan, terristi affedeni bu millet affetmez ifadelerini kulland.4 CHP Parti Meclisi toplants, Krt raporu tartmasna sahne oldu. PM yesi Mesut Deer, CHP ynetiminin mral azyla konutuunu savundu. Baz PM yeleri, tartmalar zerine raporun kapan yrtarak Tanrkulunu protesto etti. Ayn toplantda baz yelerin yapt kurultay ars, Kldarolu tarafndan engellendi.6 Kayseri Milletvekili evki Kulkulolu ve Bolu Milletvekili Tanju zcan, Twitter hesaplarndan yaymladklar mesajlarda kredi aklamasn protesto etti.8
CHPnin Batman il kongresinde konuan Grup Bakanvekili Kemal Kldarolu, Krt meselesinin zm ile ilgili Toplumsal barn bir paras olacaksa genel affa evet deriz ifadesini kulland.1 CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu Elazda katld yerel bir televizyon programnda PKKnn koulsuz silah brakmas halinde, genel affn tartlabileceini syledi.3 Genel Bakan Yardmcs Sezgin Tanrkulu, Krt sorununun zm iin yapt almay tamamlad. Raporda akil adamlar komisyonu kurulmas ve etnik kimlikten bamsz vatandalk tanm yaplmas gibi neriler yer ald.5 Hkmetin Abdullah calan ile grmelere balanacan aklamasnn ardndan Kldarolu, yeni kredi veriyoruz; sorunu zn diyerek srece destek verdi.7 Antalya Milletvekili Deniz Baykal, Hseyin Aygn figr zerinden CHPnin baka bir mecraya tanmaya alldn savundu.11
Tunceli Milletvekili Hseyin Aygn, Pariste l bir cinayete kurban giden PKK kurucularndan Sakine Canszn ailesine taziye ziyaretine gitti.10
Srece desteklerinin devam ettiini ifade eden Kldarolu, Biz elimizde iple gezip sonrasnda masaya oturmayz diyerek hkmeti eletirdi.9 Kemal Kldarolu, Aygnn taziye ziyareti hakknda Siyasette herkesin sorumlu davranmas lazm aklamasnda bulundu.12
13 Austos 2012 gn seim blgesinde PKK militanlar tarafndan karlan Tunceli Milletvekili Hseyin Aygn, 48 saat sonra salverilmesinin ardndan yapt aklamada kendisini karanlardan gen arkadalar olarak bahsetti.13
Kemal Anadol, parti ynetimine sert tepki gsterirken, parti ynetimini istifaya davet etti.14 Genel Bakan Yardmcs Sezgin Tanrkulu ise aklamalar insani aklamalardr, rahatszlk olmaz diye konutu.15
LKLK
CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu, Kzlar niversiteye trbanla gidecek demedim dedi.18
GELMELER
TEPKLER
SONU
Temmuz 2010
Eyll 2010
CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu, ktidarnzda bartl kzlar niversiteye girebilecek mi? sorusuna Herkesin okumasna olanak salayacaz. Bu konuda kimsenin endiesi olmasn. Biz bu sorunu zeceiz, zmeye de kararlyz cevabn verdi.16 CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu, Trkiyede barts sorunu olduunu ve buna ilgisiz kalamayacaklarn syledi.19
CHP stanbul Milletvekili Necla Arat, katld bir televizyon programnda Kldarolunun aklamalarn Parti Meclisi ve partinin yetkili organlarnda tartlm ve belirlenmi bir konu deil. Barts ile ilgili konu Parti Meclisine geldii zaman bu konuyu Trkiyenin ncelikli meseleleri arasnda grmediimizi dile getireceiz ifadesiyle eletirdi.17 CHP milletvekilleri Canan Artman, Nur Serter ve Necla Arat, bir gazeteye verdikleri mlakatta Kldarolunun barts meselesini gndemde tutmasn eletirdi.20 CHP Grup Bakanvekili Kemal Anadol, Trkiyeyi karartma operasyonuna ortak olamayz, tam tersine kar karz dedi.21
SVLLEME
Batum, Genelkurmay ve siyasilerden gelen tepkiler zerine CHP ve ordudan zr dilediini aklad.23
GELMELER
TEPKLER
SONU
Kemal Kldarolu, kttan kaplan tartmasn kapattklarn syledi.24
ubat 2011
Mays 2012
CHP Genel Bakan Yardmcs Sheyl Batum, katld bir televizyon programnda TSKnn rejimi koruyamadn aklamak iin Koca bir askeri yktlar, meer kttan kaplanm, biz bunu asker zannedermiiz ifadesini kulland.22 Cumhuriyet yazar Bekir okun ve stanbul Barosu Bakan mit Kocasakaln orduya ynelik eletirileri sonrasnda Genelkurmay bir bildiri yaymlad.25 Ulusal Kanal, Genelkurmay tutuklu ordu mensuplarn savunmak yerine hkmeti yurtsever muhaliflerden koruduu gerekesiyle eletirdi.26 Parti szcs Haluk Ko, Sayn Ouz Kaan Salc sonuna kadar hakldr. Hepimiz Ouz Kaan Salcnn arkasndayz diye konutu.29
Ekim 2012
CHP stanbul l Bakan Ouz Kaan Salc, 29 Ekim kutlamalar srasnda askerlere Sizin korumanz gereken cumhuriyete biz sahip kyoruz diye sitem etti.28
Kemal Kldarolu, Yeni CHPde kim olursa olsun, isterse Genelkurmay Bakan olsun, bildiri yaymlarsa yantn annda alr dedi.27 Kemal Kldarolu, Mecliste yapt grup konumasnda Darbeden medet uman CHPli olamaz diyerek Salcy eletirdi.30
Kasm 2011
KEMALST MRAS
GELMELER
TEPKLER
Parti ynetiminin Aygnn aklamalar karsnda sessiz kalmasn protesto eden 12 CHP milletvekili, TBMMde basn aklamas yapt.32
SONU
CHP Merkez Ynetim Kurulu, Hseyin Aygnn yan sra izinsiz aklama yapan 12 milletvekilinin de savunmalarnn alnmasn kararlatrd.34 Adyaman Milletvekili Salih Frat, partiden istifa etti.38 Kemal Kldarolu, Etnik kimlik zerinden siyaset yaplmasna karyz dedi.39
Tunceli Milletvekili Hseyin Aygn, CHP ve Atatrkn Dersim katliamnda sorumluluk sahibi olduunu syledi.31
Ocak 2013
zmir Milletvekili Birgl Ayman Gler, Meclis Genel Kurulunda yaanan anadilde savunma tartmalar srasnda Trk ulusuyla Krt milliyetini eit, e deerde grdremezsiniz ifadesini kulland.35
Nur Serter, katld bir programda Ben Atatrk savunduum iin hi kimseye savunma vermem dedi.33 Eskiehir Milletvekili Sheyl Batum, Gleri destekledi.36 CHP Genel Bakan Yardmcs Sezgin Tanrkulu, szler kabul edilebilir deildir diyerek tepki gsterdi.37
37
1. Kldarolundan genel af aklamas, Hrriyet, 7 Mart 2010. 2. Issz adama bir darbe de Baykaldan, Yeni afak, 10 Mart 2010. 3. Kldarolundan genel af aklamas, Radikal, 25 Austos 2010. 4. Genel af iin Kldaroluna CHPden bile destek yok, Radikal, 27 Austos 2010. 5. Krt sorununa 6 zm nerisi, Vatan, 11 Ekim 2011. 6. Tanrkulunun Krt raporu yrtld, Radikal,23 Ekim 2011. 7. AK Partiye yeni kredi ayoruz, Hrriyet, 5 Ocak 2013. 8. CHPde kredi isyan, Vatan, 6 Ocak 2013. 9. Kldarolu: Krt sorunu Erdoan ayor, Radikal, 8 Ocak 2013. 10. CHPli Aygn Sakine Canszn evine taziyeye gitti, Milliyet, 14 Ocak 2013. 11. Baykal ve Anadoldan Hseyin Aygne sert szler, Ulusal Kanal, 15 Ocak 2013. 12. Kldarolundan Aygne taziye tepkisi, Sol, 14 Ocak 2013. 13. Hseyin Aygnden ilk aklama, Sabah, 14 Austos 2012. 14. CHPde Aygn atla byyor: Kldarolu istifa etsin, Star, 28 Austos 2012. 15. Aygnn aklamalar insanidir, rahatszlk olmaz, Olay TV, 15 Austos 2012 16. Trban ve Krt sorununu biz zeceiz, Radikal, 1 Temmuz 2010. 17. CHPde trban tartmas, Hr Haber, 1 Temmuz 2010. 18. Kldarolu: yle demedim, Sol, 1 Temmuz 2010. 19. Kldarolundan barts aklamas, Cumhuriyet, 17 Eyll 2010. 20. Trban adm CHPyi kartrd, Milliyet, 5 Ekim 2010. 21. Trbanda uzlama yok, Vatan, 20 Ekim 2010. 22. Batumdan kattan kaplan aklamas, Hrriyet, 7 ubat 2011. 23. Kttan kaplan sz zr diletti, Milliyet, 8 ubat 2011. 24. Kldarolu kattan kaplan defterini kapatt, Radikal, 9 ubat 2011. 25. Bekir Cokun, Paa, Cumhuriyet, 29 Nisan 2012. TSK, Baro Bakann d krklna uratm, Radikal, 3 Mays 2012. Genelkurmaydan baz yazarlar aklamas, Radikal, 3 Mays 2012. 26. Genelkurmaydan yurtseverlere tepki, Ulusal Kanal, 3 Mays 2012. 27. Kldarolu TSKya sert kt, Milliyet, 8 Mays 2012. 28. CHPden askere ar tahrik, Star, 29 Ekim 2012. 29. CHP: stifas istenmedi, Gerek Gndem, 30 Ekim 2012. 30. Kldarolu: Darbeden medet uman CHPli olamaz, Zaman, 30 Ekim 2012. 31. CHPli Hseyin Aygn: Dersim katliamnn sorumlusu devlet ve CHPdir, Zaman, 10 Kasm 2011. 32. CHPde Dersim atla byyor, Haber Trk, 16 Kasm 2011. 33. Nur Serterden Kldaroluna rest, Haber Trk, 24 Kasm 2011. 34. CHPde Dersim atla: 13 vekil disipline gidiyor, Haber Trk, 17 Kasm 2011. 35. Birgl Ayman Gler: Trk ulusuyla Krt milliyetini eit, e deerde grdremezsiniz, Sol, 24 Ocak 2013. 36. Sheyl Batum Glere sahip kt, Milliyet, 25 Ocak 2013. 37. CHPden kriz sonras mesaj, Hrriyet, 25 Ocak 2013. 38. CHPde Krt atla: Salih Frat istifa etti, Radikal, 24 Ocak 2013. 39. Etnik kimlik zerinden siyaset yaplmasna karyz, NTVMSNBC, 24 Ocak 2013.
38
S E TA A N A L Z
Cumhuriyet Halk Partisi, Cumhuriyetin en eski partisi olmann yan sra 2010 ylndan itibaren ierisine girdii deiim sreci itibariyle de parlamenter siyasetin en gen aktr konumundadr. zellikle 2002-2010 dneminde kendisini rejim partisi olarak konumlandran CHPde Genel Bakan Deniz Baykaln istifasyla balayan sre, Kemal Kldarolunu parti liderliine tarken, kamuoyunda da ana muhalefet partisine ynelik ilgiyi gzle grlr ekilde artrd. Ana muhalefet partisinde iktidarn, 17-18 Temmuz 2012 kurultayyla kesin ekilde yeni ynetici kadronun eline gemesiyle iki yldr geerliliini koruyan mcadele dnemi/siyaset aray anlats geerliliini kaybetmi gzkmektedir. Bu durum, CHPnin artk bir siyaset aray ierisinde olmad; bunun yerine parti ynetiminin kendisinden farkl beklentileri olan semen bloklarnn tmne hitap edebilmek adna en temel zellii mulaklk olan bir aray siyasetini benimsediine iaret etmektedir. Trkiyenin yerel ve genel seimler ile Cumhurbakan seimi iin kez sanda gidecei 2014-2015 dnemi, Cumhuriyet Halk Partisinde 2010 ylndan itibaren gndemi megul eden deiim tartmalarnn da akbetine etki edecektir. Parti ynetiminin Meclis grubunu olutururken izleyecei politikann yan sra zellikle stanbul, zmir ve Antalya gibi kritik blgelerde sergileyecei performans, Kldarolu ynetiminin kredisini artrarak deiim umudunu kuvvetlendirebilecei gibi, CHPnin yeniden militan bir siyaset anlayna rcu etmesine de neden olabilir. Trkiyenin merkez siyasetinde yer alan iki partiden biri olan CHPnin gelecekte izleyecei rota, yalnzca sosyal demokrat hareket asndan deil, lkenin demokratikleme ve sivilleme admlarnn gelecei balamnda da belirleyici bir rol oynayacaktr.
Hatem ETE Lisans ve yksek lisans renimini ODT Sosyoloji blmnde yapan Hatem Ete, 20072008de doktora aratrma bursuyla Columbia niversitesinde aratrmalarda bulundu. Tek parti dnemindeki vesayeti konu edinen Democracy and Tutelary Regime in Turkey: The Political and Sociological Roots of Tutelage in Single-Party Era adl teziyle ODT Sosyoloji blmnde doktorasn tamamlad. eitli dergi ve gazetelerde yazlar yaymlayan Ete, SETAda Siyaset Aratrmalar Direktr olarak grev yapmaktadr. Yldrm Beyazt niversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blmnde retim yesidir. Doan EKNAT Boazii niversitesi ve New York Eyalet niversitesi-Binghamton Kresel ve Uluslararas likiler programndan 2009 ylnda onur derecesi ile mezun oldu. Columbia niversitesinde slam Aratrmalar alannda ayn niversitenin Orta Dou Enstits aratrma bursuyla yksek lisansn tamamlad. Oxford University Press bnyesinde slam Aratrmalar alannda almalar yapt. ngilizce, Almanca, Osmanlca ve spanyolca bilmektedir.
S E TA | S YA S E T, E K O N O M V E T O P L U M A R A T I R M A L A R I VA K F I Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE Te l : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 0 0 | Fa k s : + 9 0 3 1 2 . 5 5 1 2 1 9 0 www.setav.org | info@setav.org S E TA | Wa s h i n g t o n D. C . O f f i c e 1025 Connec ticut Avenue, N.W., Suite 1106 Washington, D.C., 20036 Te l : 2 0 2 - 2 2 3 - 9 8 8 5 | Fa k s : 2 0 2 - 2 2 3 - 6 0 9 9 www.setadc.org | info@setadc.org

Siyaset Arayışından Arayış Siyasetine CHP

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Siyaset Arayışından Arayış Siyasetine CHP

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Analiz

SIYASET ARAYIINDAN ARAYI SIYASETINE

CUMHURIYET HALK PARTISI (2010-2013)

SIYASET ARAYIINDAN ARAYI SIYASETINE: CUMHURIYET HALK PARTISI (2010-2013)

NDEKLER 1. GR | 4 2. CHPNN YEN KTDAR KOMPOZSYONU (2010-2012) | 6

CHPNN DEM KARNES (2010-2013) | 17

DEME DRENCN KAYNAKLARI | 27

SIYASET ARAYIINDAN ARAYI SIYASETINE: CUMHURIYET HALK PARTISI (2010-2013)

CHPNN YEN KTDAR KOMPOZSYONU (2010-2012)

2.1 nder Sav Dnemi

2.2 Mcadele Dnemi

2.3 Kldarolu Dnemi

3.1 Ortann Solu-Demokratik Sol Tecrbesi

SHP deneyimi, anlaml bir kimlik arayna sahne olmutur.

3.2 SHP Tecrbesi

3.3 1992 Sonras CHP Tecrbesi

CHPNN DEM KARNES (2010-2013)

4.3 Krt Meselesi

72. 73. 74. 75. 76.

4.4 Kemalist Miras

DEME DRENCN KAYNAKLARI

5.1 Trkiyenin Yeni Semen Haritas

Kldarolu, Sosyalist Enternasyonal bakan yardmclna seildi, T24, 31 Austos 2012.

5.2 Parti Tabannn Deiim Projesine Direnci

5.3 Trkiye Siyasetinin Kodlar

KRT MESELES TEPKLER

You might also like