Dr.

Hikmet Kvlcml
Trkiye Ekonomi Politikas Hakknda
Yaynlar

Trkiye Ekonomi Politikas Hakknda

Dr. Hikmet Kvlcml

Yaynlar Dijital Yaynlar ndir - Oku - Okut - oalt - Dat

Bu kitap ilk defa: 1937 ylnda Gnn Meseleleri Yaynlarnda yaynlanmtr. Bu kitap KXz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar Yaynlar

NDEKLER Yaynevinin Notu nsz I- SANAY A)ModernTekni k B) Modern gc II-TOPRA K A) Farkllamaya Engeller B)Asl Kyl Meselesi C) ki "Biare" are D) Sona Kalan are III- BARI Sava ve Bar Trkiye Bar Faizm ve Trkiye Douya Doru Bas! Trkiye ve Hitlerizm Demokrasi stndr 3 9 11 11 14 17 18 20 22 23 25 25 25 26 27 28 29

NSZ Cumhurbakanl Brosu'nun gazetelerde kan genelgesini okudum. Ondan, ciddi memleket meselelerinin ak ve kollektif tartlmas devrine girdiimiz anlamn kardm. Memnun oldum. Dorusu da, aldanmak bakalarnn iine gelebilir fakat aldanann daima aleyhinedir. Bu gerek ahslar iin olduu gibi, milletler iin de byle deil midir? Ve aldanmamak iin, her meselenin her trl tartlmasndan daha kestirme yol var mdr? Yeni hava iinde yurda ilikimi eserle gstermek iin bu satrlar kaleme alyorum. Grmdeki nans fark ne olursa olsun, indi [kiisel, kendi inancna gre] kalmamaya, ilmi bir surette olan olduu gibi koymaya altm. Ta ki memleket davasnda beslediim derin samimiyeti, hissiyatla deil, fikriyatla gstereyim. Cumhurbakanl -phesiz antaja ve arlatanla kamamak artyla- herkes sylesin, dedi. Bana yle geliyor ki, kt bir alkanlkla, henz herkes susuyor. Zaten meseleyi konumak iin, ilk sz alan galiba ben oluyorum. Halis bir tartmaya r aabilirsem ne mutlu! Biraz acele kaleme alnan fikirlerim arasnda, beeri [insani] baz kusurlar olabilir. Bunlar benden sonra sz alacak vatandalarn dzeltmelerini candan dilerim. HKMET KIVILCIMLI 28/9/937

Sultanahmet

smet nn, vatanda ve dnyada zel meseleyi takip etti: Sanayi, Toprak, Sulh [Bar]. I - SANAY Trkiye mokratik kapitali Cumhuriyeti tarihidir. devrim: banda tarihi, milli kurtulu Ecnebi eklinde bir de-

devrim

Kurtulu:

[yabanc] finans Milli sanayinin Bu

kovmaktr;

Trkiye'yi

modernletirmektir.

Modernlemenin anas modern teknik,

milli sanayi gelir.

babas modern i kuvveti (igc)dir.

iki retici g birbirinden ayrdolunamaz. A) MODERN TEKNK Modern teknik, Trkiye'ye anti-emperyalist bir ekilde girerse kurtuluu salamlatrr. Bu artlarda emperyalist sermaye cilve gsterir: tiyaz [ayrcalk] ter: cn] ister. mtiyaz, savala kazanlan 1. mbamszl [dnkredi bu-

barla teslimdir. Bu olamaz. 2. Sanayi getirmez, alacan is"talyanlar bize yapacaklar 17 milyonunu 13 milyonu 3. da 30 milyonluk istikrazn karlk olarak alnacak eya 1932 borlarmza tutacaklardr. iin

Geri kalan uktan

talya'dan

olarak verilecektir. fazla.

(Gazeteler, 28.12.932).

Faiz yzde 7

Getirdii sanayi ie yaramaz:

banda

Saraolu'na, Amerika'da, Japonlarla dokuma fabrikalar teklif edildi. Onun nayi iin,

rekabet edemeyen eski

yabanc sermayeye gvenilemezdi. [yava yava] birikerek sabeklemek, ge kalmakt. Nitekim Cumhuriyet-

Yerli zel sermayenin "tedricen" kurmasn

ten yz milyonlarca himaye ve ikramiye eken zel sermaye, ancak on milyona varan deerde clz bir sanayi kurdu.

Sovyetler'in hakim

yaptklar msait

sosyalist birikmeye deildi.

ise,

Trkiye'nin

snf ilikileri

Onun iin, smet nn, yerli ve yabanc sermayelerin tekil ettikleri iki u arasnda 1. Milli 2. Milli savunmay sermayeyi bir Etatizm, yani devletilik politikas gtt. Etatizmin hedefi iki idi: gerekletirmek; gelitirmek.

Bu uurda iki eit tedbir alnd: a) Koruyucu tedbirler: demiryolu, 1- erideki emperyalist sermayeyi temizlemek; 2- Dardaki trstlere kar Trk mallarn gibi. (Mesela afyon tekeli) 3- Yerli sermayeyi zarar ve iflastan kurtarmak; Zarar eden Samsun Temdit hattnn devletletirilmesi gibi. Vapur Trst kurulurken, Ankara'ya giden heyete nn yle demiti: "Biz sizin rimli] Fakat madem b) Kurucu 1- Nakliye: ziyan etmemeniz, iletmeniz sermayenizi iin baz devam daha msmir u [vehalde bir surette dnceler besliyorduk. ediyorsunuz, ediniz." (1.3.932) (savunma

rhtm, liman, vs. gibi imtiyazl irketlerin satn alnmas gibi. korumak; tekeller

ki siz kr ettiinizi iddia ve ilerinize Srasyla: tedbirler: Devlet

hi endiesiz dnnz

btesiyle imendiferler gibi

ve i pazar imkanlar geniledi). 2- Temel sanayi: Sovyetler'in 20 ylda malla denmek zere on para faizsiz atklar kredi ile doan dokuma kombinalar gibi (en nemli ithalat dokuma idi. lk be yllk plan byle kuruldu). 3- Ar sanayi: Evvelki tedbirlerin hazrlad zemin zerine, artk yabanc sermayenin gelmesi. Demir sanayii gibi. Bu son olay, devletiliin son haddi oldu. Fakat, devletilie kar akslmeller [tepkiler] yeni balamad. Celal Bayar, kontenjan ileri, d ticareti kritik bir devreye soktuu zaman iktisat vekili oldu. 23.5.932'de "Fazla sanayi"ye kar "tahdit" [snrlama] Devlet sermayefikri bilhassa o tarihte meydana kt. Devlet Sanayii Ofisi kuruldu. siyle kurulmu ve kurulacak fabrikalar, devlet itirakleri, kurulmas msaadeye veya mukaveleye bal fabrikalar bu ofise ve Ofis ktisat vekaletinin kontrolne verildi. 3.1.933'te li ktisat ursnn [Yksek Ekonomi Meclisi] kararlar ii tamamlad:

1- "Sanayi Bankasnn vaziyetini slah iin fabrikalar eskisi gibi ona ilhak etmek." Devlet sanayii bankaya geer. 2- "Bankay, halkn da katlabilecei bir kurum haline getirmek." Banka zel sermayeye devredilir. Ad Smerbank'a evrilir: Yeni muhtevaya [ierie] yeni ekil. 3- "Hkmetin, icabnda belirli bir sanayi dal ile ilgisi daha fazla olan mali kurulular araclyla da yardm etmesi"yle sanayinin bankalara ball artar; ikram mecliste iken, banka ile kaynam sermayeye ayrlr. (Bata Bankas) Smerbank kanunu "Bu evrede Halil, Nazilli fabrikasnn kuracaz. Fakat sizin ve Halkn zel temel atma merasiminde C. Bayar'n u sylediklerini anlatr: byk bir mensucat fabrikas iin bunu ve yani devlet yapacak. ahsi sermayesi olmad sermayeleriniz sonra ilave madde yava bu eder: var: anonim fabrikay "Byle

bydkten halka,

kabiliyetleriniz

gelitikten kendisi Ben bir

SZE devredeceiz"

bir devletilii istemez misiniz?" demi. "elbet isterim" derdim. konaca Bu kanunda

halk arasnda

olsaydm

"Devlete tesis edilen irket haline

ve edilecek fabrikalarn yava muhakkaktr." (4.6.933)

ok gemedi, li ktisat ras datld. Yani Trkiye'nin ekonomi politikas Bavekaletten ktisat vekaletine (nn'den Bayar'a) geti. Demek smet nn'nn ekilmesi 1930'lardan beri balamtr. nn ile Bayar arasndaki fark, hizmetleri bakmndan deil, hizmet ettikleri eilim bakmndandr. C. Bayar, Bankas eski genel mdrdr. zel bankalar grubunu tercih eder. Tekelciliin devleti eklini tutmamakla beraber, zel tekeli de asla Ticaret Odasnda diyordu ki: "Memleketin ken, yenisinin yeni tarzmz ihtiyalarn yaplmasna bir zihniyetin tatmin edebilen messeseler Bu varmsaade ifadesidir." edemeyiz. hareket reddetmez. 23.1.1933'de Bursa

Bildiimiz gibi, messeseler ihtiyacn yalnz neticesi deil, sebebidirler de. htiyacn bugn kontrol g, snr yoktur. O halde, bu "yeni zihniyet" serbest rekabete zttr; demek bir nevi inhisara [tekele] yakndr. zel sermaye yabanc sermaye ile daha abuk ve kolay anlaabilir. Trkiye sanayisi kemaline eriti mi? Yeni G..R. siyaseti

buna tamamen delil midir? Bilinemez. uras var ki devletilik, imdiye kadar yabanc finans kapitaline kar zel sermayeden daha derli toplu bir savunma sistemi gzkt. Fakat, bizce etatizm deil, bu savunma sistemi nemlidir. Emperyalizmden ancak o sayede kesin surette korunuruz. B) MODERN GC: Demokratik haklarn kazanm ii demektir. inin demokratik haklar, Trkiye'nin sanayilemesi iin hayati bir meseledir. Niin? nk; 1- Birinci gerek: Teknikle ii ancak karlkl bir surette modernleebilir. nce aletleri kaba ii krp dker. Demokratik haklarna erimeyen ii, sermayenin ondan bekledii kr vermez; istikrarsz ve ekonomice verimsizdir. Onun iin C. Bayar: " kanunu sanayide ok nemli olan maliyet fiyatlarnn istikrarna her zaman iin imkan salam olacaktr." (S.P., 7.10. 932) der. Demek, iiye demokratik haklarn vermek, evvela; sermayenin kar gereidir. 2- kinci gerek: Teknik gelitike, ii snf sayca ve kalitece byr. O, alet gibi pasif bir otomat deildir. Gittike aktif bir siyasi vatanda olur. Emekle sermaye arasndaki atmalar nlemek zere iilere baz demokratik haklar verilir. Onun iin C. Bayar: "Sanayinin zorluklara tahamml gsteren fedakar ve gayretli amelesini dnmek zaman oktan gemitir. Sy (emek) ile sermaye arasnda ahenk vcuda getireceiz." (age) der. Demek, iiye demokratik haklarn vermek, saniyen [ikinci olarak]: Emein dayatt zaruret gereidir. Bu iki gerein neticesi: 3- nc gerek: Yukarda yz milyonlarca lira fedakarla karlk ancak on milyonlarca liralk, clz bir zel sanayi dodu dedik. Aradaki doksan milyonlar ne oldu? Fazla kr eklinde bankalara ve binalara yatrld. Banka mevduatmzn artmasyla sevinip, mtemadiyen apartman yaplmasyla yerinenler oldu. Neticede sanayicilerden ziyade iratlar kafilesi oald. stihsal kuvvetleri [retici gler] fedakarlklar nispetinde geliemedi. Sebep? Bizde bilhassa, sermayeyi ilerlemeye zorlayacak olan yegane etkenin, yani serbest rekabetin domadan boul-

madr. Kapitalisti hergn daha mkemmel aletler bulmaya sevkeden rekabettir. Rekabet: 1) Sermayeler arasnda, 2) Sermayeyle emek arasnda olmak zere iki eittir. Serbest rekabetin siyasette ald isim demokrasidir. te, sermayenin geliim kanunu, bu iki eit rekabetin demokratik bir surette gelimesi demektir. Bizde, "gayr meru rekabet" aleyhtarl, vakitsiz bir tekelcilik oldu. Maamafih, kapitaliste ok daha mkemmel alet aratan kuvvet, bilhassa emein sermayeye kar rekabet mcadelesidir. Nitekim, Avrupa'da, bunca tekellere ramen, tekniin hl durmayp ilerlemesi, bata ii snfnn demokratik mcadelesi sayesindedir. Trkiye'de de ii snf demokratik haklarn tam kazandka, kapitalist onu istedii gibi altrarak mutlak artan deer (mutlak art deer) ekemez. O zaman, iin verimini artrmak iin retime daha yeni aletler sokmak suretiyle izafi artan-deer (nisbi art deer) ekmeye bakar. Hi olmazsa, Trkiye sanayisi derebeyi artklarndan kurtularak en mkemmel makinelere kavuur ve modernleir. Demek, iiye demokratik haklarn vermek, ikinci olarak; memleketin gelimesinin gereidir. i davas bu derece ulu bir yurt davasdr. C. Bayar kabineye girerken, yalnz ticaret meselesi deil, ii meselesi de kritik bir devrede idi. iler 3000 isiz namna 300 imzal dilekelerle Vilayete mracaat ediyorlard. Bankas'nn gazetesi olan "Milliyet", sayfalarnda "isizlere i" stunlar amt. Onun iin, C. Bayar Kanununa drt elle sarld. 10 seneden beri "derdest" olan kanunu, 6 yl daha inceledikten sonra kard. Bugnk Kanununda bahsi geen gerekten birincisi var; ikincisi 20 ila 30 dan fazla sonradan kacak talimatname vs. ile artla geici klnm; ncs yoktur. Halbuki, sosyal felaketlerimizin banda, kapitalistlerimizin iiyi gayrimkul altran mutlak artan-deer (mutlak art-deer) konanda badam olmalar gelir. Bizce serbest rekabet deil, "sanayinin kahre tahamml gsteren fedakr ve gayretli amelesi"nin demokratik haklar nemlidir. Eski ve yeni derebeyi artklarndan ancak o sayede kesin surette kurtuluruz.

Grlyor ki, . nn adeta teknik aku evkinden, ii meselesini, yani NSANI UNUTMUTU. Temenni edelim, vatann gelimesi adna, yukarki gerek de gzetilerek, iinin demokratik haklar verilsin ve bylece milli kurtuluun en nemli bir safhas daha gerek/etirilsin.

II - T O P R A K Her milliyet davas gibi, ona bal olan her demokrasi devrimi de, her eyden evvel temeli topraa dayanan bir kyl meselesidir. Nitekim, milli mcadele srasnda atlan "Kyl memleketin efendisidir" iar, bu gerein dsturlam bir delilidir. Fakat, zamanla "kyl" sznn yerine "ifti" geti... Halk Partisi'nin 1931 kongresinde sanayiciler namna R. [Recep] Peker: "Dn yz kurua alan fakat bugn elli kurua alan amelenin buday zarardan kurtarmak maksadyla yedii ekmei pahal/atrmak doru deildir." Derken, zrra [ziraatlar], tccar ve arazi sahipleri namna Vasf: "ifti efendidir dedik. Bunlara da programda sngercilik, balklk kadar bir yer ayrmak lazmdr" cevabn vermiti. Buradaki "kyl" yerine "ifti"nin gemesi, "Sanayi B a n k a s f n n "Smerbank"n istihalesi nemlidir. Filhakika, kyde derebey ilikileri baki kaldka, beyler karsnda kyllk bir tek kitle saylabilirdi. Fakat memlekette zamanla mal ekonomisi geliti. Yeni milli sanayi, daha ok, daha iyi ham ve ilk maddeler istedi. Dnya pazarnn tesirleri artt, i pazar geniledike, sanayicilerle muvazat [ztlklar]: ve ayniyet [aynlklar]: gsteren bir "zrra [ziraatlar]" tabakas dodu. Bu tabakann karakterlerini R. Peker, 25.10.931 tarihinde yle eletiriyordu. "Memlekette ttn eken bu tufeyliler [asalaklar], tccarlar, arazi sahibi olmadklar halde, yksek faizlerle para tedarik ederek ve amele tutarak ttn ektirdiler." te toprak ve ii kiralayarak ziraat yapan bu tabaka, bizde ifti veya zrra, baka yerlerde agraryen denilen ziraat kapitalistlerinden ibarettir. Ve bu ziraat burjuvazisi gnein altndaki "efendilik" hakkn istemektedir.

"Burjuvazi tarihte pek yksek bir devrimci rot oynad. Her nerede iktidar mevkiine geldi ise, orada, tm derebeyce, babaaha, obanca akane ilikileri parampara etti." (Marks) O, "Bizim kyde" daha baka trl hareket edemezdi. Orada da snfcl farkllama prosesini [srecini] canlandrd. te smet nn'nn zirai politikas, bu prose nnde ald vaziyete gre iki aama gsterir: 1- Farkllamaya engel olmak; 2- Olmaynca, derde are aramak. A) Farkllamaya Engeller: ki ekilde karld: 1- Teknik engeller: Trkiye'nin ziraat makinelendirilerek ilerletilirken, birdenbire ziraat makinelerine engel olundu. 16.6.930 tarihli kanunun 5. maddesi, yeniden traktr alacaklarn kanundan istifadesini kaldrd. Ziraat mektep ve messeseleriyle mcadele tekilatlarnda ve iktisat, ziraat vekaletleri emrinde bulunan traktrlerden bakas "istibdat" edilmeye (yani paras devlete verilerek sahibinden geri alnmaya) baland. Bu masrafa karlk milyonlar tahsis edildi. 1710 numaral kanunun 7. maddesi diyor ki: Ar yala ileyen traktrler 1/3 daha verimli iken: "Ziraat Bankas'nca denecek veya ar ya yakan veya gazojenli traktr bedelinden dlecek tazminat toplamna karlk yllk deme miktar 750 bin liray tecavz etmemek [amamak] zere, cem'an [toplam] 3 milyon 600 bin liraya kadar bankaya kar taahhtlerde bulunmaya Ziraat bakam yetkilidir ve ilh. (1932) 2- Kk retimi tevik: 1931'de, ttnn evvelki yl 200 iken, imdi 20 kurua dt grld. nk, dou ttnleri, 150-180 milyon kiloyu bulduu halde, ancak 100-110 milyon kilosu talep ediliyordu. Bu vaziyetle yaplacak ey, Trkiye reticilerini rgtlendirmek ve retimi modernletirmek yoluyla rnn maliyet fiyatn indirmek deil midir? R. Peker ise millete u tavsiyede bulundu: "Memleketimizde ttn ekimini snrlamak bir zaruret halini almtr. nk memlekette asl ttn reticisinden ziyade nne gelen (Ziraat kapitalistleri)... ttn ektirdiler. Ttnn maliyet fiyat bu gibilere 70-80 Kuru, mtevaz alan ttn reticisine 30 kurutur."
18

Yani, B. Recep de ortaya "maliyet fiyatn" atyor. Ama, onu drmenin yolunu modern byk retim deil, bilakis "mutavazi alan" dedii kk retimde gryor. Fakir kylnn ttn 30'a satmaya da boyun emesini, ttnn maliyet fiyatnn dknlne hamlediyor [balyor]. Halbuki, eer kk reticiler rnlerini yok pahasna satyorlarsa, bu hal o reticilerin maliyet fiyatnca daha ucuza elde edildiklerini deil, ancak ve yalnz, reticilerin Kut-Lyemuttan [ldrmeyip srndren bir geimden] daha aa bir geim felaketine katlandklarn gstermez mi? Trkiye'ye ilkel bir retim tarzn Trk kylsne yoksul bir hayat seviyesini tavsiye etmek, memleketi geri geri gtrmek arzusu deil midir? Ekonomi ve politikadaki bu eilim, fikir sahasna da abuk yansd. zellikle smet nn'nn devleti sanayi sahasnda muvaffak olmas ve o sayede uzun mddet iktidar mevkiinde rakipsiz kalmas, belli bir sosyetede (toplumda) devlet kurumunun mevcut snf ilikileriyle olan kesin ban, baz maal "dnr ve aydn insanla" unutturuyordu. Manzarayla gzleri kamaan "Kadro"cular gibi toy ukallar ktlar. "Yarm aydn'h beenmeyerek, drtte bir aydnlktan da daha aasna, demagojiye dtler. Devletilii kesin ve tek gerek derecesinde fetiletirdiler. Dnyay "Yeni bir Orta a"a (Yakup Kadri) doru gidiyor sandlar. "Esiz ve rneksiz bir elikisiz millet" (evket Sreyya) dalgasna kapldlar. Kk ky ekonomisini "Trkiye'nin rasin [salam, dayankl] temelleri" (smail Husrev) diye katedralletirdiler. Ve iin tuhaf, btn bu feci ekilde komik gerici Frazeolojilerini, kaln majskllerle [byk harflerle]: "TRK NKILABININ KENDNE HAS SEYR NDEK KANUNLN KADRO TELAKKSNE GRE TEDVN [kitaplatrma] DEOLOJS" damgasyla yaftaladlar. Halbuki, esasen devlet gibi devletilik de, hakim sosyal eilimin gayesi deil, aracs ve aletidir. Mutlak bir devletilik yok, birok devletilikler vardr: Buhran devletilii, sava devletilii, faist devletilii, bir kelime ile kapitalist devletilii ve nihayet sosyalist devletilii. 1- smet nn'nnki de, bir gelime devletilii adn alabilir. Trkiye'yi "Orta a"a deil, modern aa gtrr. "Ei ve rnei", medeni dnyadaki adyla "Bismarkizm"dir. i biten alet atlr. Devletilik de, hedefine vard gn, tpk Bismarkizm gibi, birdenbire olmama dnverir.

Nitekim, daha oktan, . nn, lisansz, "krs kapaklar"nn grltsyle protesto edildi. (16.6.934) Rasih (Antalya) olmayacak bahane ile yle kkredi: "Ne istiyorlar? Geen gn sylediim gibi, biraz insaf lazmdr. nsaf deil efendiler! ekilin gayr. Biraz da yerlerinizi bakalarna terkedin. Bu milletin bu yerleri igal edecek ok yksek adamlar vardr, onlar gelsinler, onlar igal etsinler." (Cum, 12.6.934) Velhasl, sbjektif kararlarla kyde farkllama durdurulamaz. Sermaye hakim bir sistem olduka, ky ehirden eddi in'le ayrlamaz. nk, mesela, binlerce ii dokuma kombinasna, kck kyl ailesinin ilkel tarzda yetitirdii pamuk kfi gelemez. Onun iin, C. Bayar Bursa sanayicilerine ve ziraatlarna yle diyordu: "Herhalde, gayemize doru yrrken, sanayimizin de, ziraatmzn da belli karlarn korumak lazm ve mmkn olduuna kaniim." (Cum, 25. 933) Bylece, amele kullanarak ziraat yapan ifti, zel kyl bahsinden km, genellikle sanayi meselesine evrilmi olur. B) Asl Kyl Meselesi: Fakat; bizde farkllama sreci kyl meselesini basite halletmemi, bilakis karmaklatrmtr. ifti unsur, henz ky ekonomisinin Trakya, Bursa, Eskiehir, Konya, Adana, zmir gibi evrelere has bir aznlktr. Geriye kalan kyl kitlesi olduu gibi duruyor. Ve Trkiye'de asl demokratik devrimin konusu, bu kyl ounluudur. Bu nemli ky davasnda: "Bizi ezen eyler, modern musibetlerin yanbanda, vakti gemi sosyal ve siyasi ilikilerden ibaret evresi ile birlikte, kadim yllanm retim ilikilerinin can ekierek yaamasndan doan btn bir sra maziden kalma musibetlerdir." (Kari Marks, Kapital) Yani, kyde: Orta a ilikileriyle modern ilikiler birbirlerine ta kartacak ekilde girift olmulardr. Bu asl kyl meselesine burada sadece iaret edelim: 1- Kadim ilikiler: Airet ve derebeylik ilikilerinden byk arazi sahipliine kadar birok eitler gsterir. Airet reisleri, orta maln ahsi mlk halinde zaptederler. Bilhassa douya doru gittike artan onlar veya yzlerce "ky sahibi" aalar ve onlarn stnde " b e y l e r vardr. Fakat, Bat taraflarnda da

derebeyi artklar daha az deildirler. Burada "byk arazi sahipleri" topra yutmulardr. Mesela, Burdur vilayetinde: "Mevcut kylnn nsf (yars) 20-60 dnm kadar bir araziye sahiptir. 100 ve 200 dnm araziye sahip olan kyn ayan ve eraf saylr. Arazinin nemli bir ksm 20 ve 30 kiinin elindedir. Bunlar memleket eraf olup belediye, zel idareler hizmetinde birer vazife almlardr. Bunlar, arazilerini ortaklk suretiyle iletirler." (M. Zeki, "Mntkamzn Kitab", s. 131, zmir 1930) 2- Sermaye ilikileri: Tefecilikten yabanc irketlere ve en modern fabrikalara kadar eit eit sermaye ilikileri kylye yapmtr. 1929'da Hizmet gazetesi yzde 3000 faiz alan ky tefecilerinden bahseder. Bakarsnz: "demi'te 20 gn evvel 120'ye satlan ttn 60 kurua dmtr." Bu "lesiye ve ldresiye" vaziyet, "irketlerin ttn blgelerini taksim etmek eklinde bir anlama yapm olmalarnn neticesidir." (Yeni Gn, 22.10.931) Fakat, yerli tccarlar, yabanclardan aa kalmazlar: "Baz tecimenler (bezirganlar) kylere ve kasabalara adamlar gndererek, sahildeki ihracat limanlarnda 3 kurutan arpa ve buday alacaklarn tellallar vastasyla halka yaydklar ve reticilerin aldanarak mal gndermilerse de, ihra iskelelerindeki ticarethaneler tellallarn yaymnn tersine olarak 2 kuru veya 90 paradan satn almak istedikleri ve bu suretle kylnn aldatlmak istendii (aldatlmam m?) anlalmtr." (Adana Tecim Gazetesi, 21.9.1935) Arkasndan, ultra modern sanayi irketleri gelir. Zingal Kereste irketi kurulduktan sonra, Kastamonu hinterlandnda kylnn odun kesmesi yasak edildi. Halbuki, ekilecek toprak az olduu iin, ora kyls hep ormanclkla geinirdi. Modern sanayinin kye sokuluuna bir nemli misal de eker irketleridir. Yalnz Alpullu fabrikas iin: "erke kynden Edirne'ye kadar uzanan pancar tarlalarnda, 50 ila 60 bin nfusa ekmek karan 15 bin ifti ve amele alyor" (Cumh., 23.7.932). Ve bu irketler pancar almadklar zaman, eker tketimini arttrmak iin, yz binlerce kylnn elinde kalan pancardan istifade etmelerini "kaaklk" diye takip ettirirler. Nihayet, bankalar sahneyi tamamlar. Kyde en byk "ekspropriyasyon Bankasdr. [kamulatrma, Son mlkszletirme]" manivelas Ziraat usul, btn ziraat
21

zamanda standardizasyon

rnlerine tatbik ediliyor. Bu, o rnler zerinde bankalarn geni lekte muamele yapmaya hazrlandklarn gsterir ve ilh. C) ki "Biare" are: Btn bu ilikiler iki neticeye varyordu: 1- Kylnn 2borlanmasna; Topraksz/amasna. menkulletirme; Fakat ikisi de "biare",

Onun iin . nn'ye iki eit are gsterildi: 1- Araziyi 2- Zirai kredi kooperatifleri. Birincisi toprak meselesini, ikincisi borlanma meselesini halledecekti. yani aresizdi. nk tatbikata geildii gn, birinci are ancak byk arazi sahipleri ile ziraat sermayesini bankaya kaynatracak; kooperatifler ise, sadece tefecilii bankalatrp sistemletirecekti. Olay ksaca hatrlatalm: I- TOPRAK: Kasm 1931 sonlarnda, Ziraat Bankas yle dnd: 1) "Bir raksz leri iin tarafta yarc, ortak toprak kiracs eklinde topkyller yn iratsz ve var." "Birok arazi sahiplerinin kymetsiz kalan elinde iletmedikvar". byk arazi

2) br tarafta:

3) Orta yerde herkesin alacakls banka duruyor. Bu z derde gsterilen biricik are u oldu: "Banka byle araziyi, lirli bir faiz getirecek ortaklara, sahiplerinden uzun seneler daimi ve besatn alarak yarc ve (Gazeteler) tahviller karlnda

ihtiyalar nisbetinde datacak".

Halbuki, daha evvel kylye metruk birka iftlik raa yoluyla satlmtr. Fakat, ounlukla ancak verimsiz topraklarn satlmas, vergi, irad ve faiz zaruretleri, sermayesi kuvveti olmayan kyly borlandrp geici olarak balad topraktan ok kere kanmam mdr? O halde, bankann bu tedbiri kime yarar. I bu Ziraat kapitalistlerine: maddeleri yetitiren dier arazi sahibi kyller de istifade edebilecekler". kimselerin de "hracat

tahvillerden

II- Tefeci kapitalistlere: Zrrdan alacakl olan

bu suretle kylnn deme kudretinin ok dt ve bir ok alacaklarnn denmesi mmkn olmayan ve rk bir hale geldii
22

bir srada

alacaklarn salamlatrmak frsatn

bulacaklar".

2- KRED: Bizde Kooperatif, sermaye biriktirme irketidir. Kooperatifler az zamanda azalarn tarayarak, isimlerini deitirirler. Zirai kredi kooperatifleri de, arabuk, isimlerini deilse bile, msemmalarn deitirmilerdir. Kredi kooperatiflerine en gzel ismi kyl dehas verdi: "Ky Bankas" dedi. Zirai Kredi Kooperatiflerinin akbeti u oldu: I- Tefeci eline gei: "Bu teekkllerde -esefle de olsa, ak biimde arzedeceiz ki- Kylnn byk dyinleri [alacakls] vaziyetinde bulunan sermayedarlar rehberlik yapmlardr". (Hamit Tahsin, Remzi Saka "Sermaye hareketleri" s. 222). Yani, Bankann yzde 9 faizini, kylye yzde 60'a mal ederler. II- retimi gerileti: "O suretle ki mnhasran retimi tevik maksadyla yaplm olan kredileri sermayedar alacakllar son santimine kadar smrmenin yolunu bulmular ve smrmlerdir." (age) "Geri bu sermayedarlarn da kyde ba, tarlas, ifti ve ubuu olabilir. Fakat bu iftlii tacir marabasyla -yarcsyla demektir- idare ve istismar eder. Onun asl ii bir bir ky deil, birok kyleri ve retim kaynaklarn sermayesinin hakimiyetine balamaktr", (age, s. 223) Yani, Kredi Kooperatifleri ilkel yarc usuln ebediletirirler. Demek, her iki tedbirin objektif neticesi: (Banka +Byk arazi sahibi+Tefeci)nin sentez/emesine varr. Yani, Finans kapitalin kye nfuz etmesine yarar. D) " S O N A KALAN" ARE . nn, Milli Mcadele atei iinde yetimi bir politikac sevkitabiisiyle [igdsyle] seziyordu ki, klasik manasyla demokrasi demek, umumiyetle kyde ve ehirde her trl derebeyi artklarn temizlemek, zellikle kyly toprak sahibi etmektir. Kyde derebey artklarn kaldrmann tek yolu, toprak meselesini halletmektir. Kye demokrasiyi sokmakla, finans kapitali sokmak iki bambaka davadr. Derebey artkl kyde finans kapital: Kambur stne kambur olur. Onun iin smet nn bu sefer meseleyi ak KOYDU: "Yurdumuzda, topraksz iinin says her tasavvurun stndedir. En ok topra taksim edilmi en mamur yerlerimizde bile kylnn yarsna yakn bir miktar toprakszdr. Bakalarna ait topraklar zerinde ok fena artlar iinde ve ok verimsiz olarak almak mecburiyetindedir".

Meselenin HALL iin dayand prensip klasikti. "Hibir vakit, hibir adamn maln zorla zaptetmek fikrinde deiliz. Fakat hibir surette kyly ilelebet topraksz kalmaya mahkm eden dar ereve iinde brakmaya raz olamayz. Topra kylye datmak meselesi medeni memleketlerin birer birer iinden getikleri rejim, tarmcl denilen bir ilerleme safhas olmutur." Prensibin tatbiki iin, devletilik esasna sadk kalnacak, 6 ylda 100 milyon lira harcanacak, ilk drt senede 1000 kombina kurulacak, sonra i genileyecekti. "Nasl kredi kooperatifleri kurulmusa", diyordu nn, "retimin dzenlenmesi ve oluumu iin de, planl ve katlml bir alma devresine girmek lazmdr. Yeni aletlerle harman makineleri, srme ve sulama tertipleriyle planl olarak tanzim edilmi bulunan zirai kombinalar vcuda getirmek istiyoruz." Dnld gibi kuvveden fiile ksa, her kombina, kyde demokrasinin almaz bir kalesi olur; kara bahtl topramz ve kylmz modern teknie kavuur. nn: "Emin olunuz arkadalar, memleketimizde yeni usul ve yeni alete kar kfi bir cazibe vardr" diyor. O da doru. Yalnz "nasl kredi kooperatifleri kurulmusa" sz var. Kredi kooperatifleri gstermediler mi ki: "Kanun vzlarnn [koyucularn] ok vatani ve demokratik olan endieleri gene sermayedar alacakllarn hesabna hizmet etmekten fazla fayda vermemitir." (H. Tahsin, R. Saka, age, sf. 223) u halde, kombinalarn " k o o p e r a t i f l e r e dnmemesi iin: Kitlelerin tekilatl ve uurlu faal yardm olmadka kitle davasnn hallolamayaca hatrlanmal idi. nk yukarda olan her eyin aadan geldii ve bu iin temelli bir kitle ii olduu: 10 milyon 354 bin 396 nahiye ve ky nfusundan 10 milyon 350 binini alkadar ettii aikrd. Fakat, "yeni aletlerle harman makineleri, srme ve sulama tertipleri"akyla coan . nn, bir prensibine daha sadk kalyor, kitle iini kitle dnda koyuyor, gene NSANI UNUTUYORDU. Ve bu sefer, toprak kanunu nutuklarnn zerinden ok gemedi, Ziraat Vekili ekildi. ok gemedi, bu husustaki dncelerini Meclise bir ikinci defa anlatamadan bavekil . nn ekiliyor!

III - BARI SAVA VE BARI: Cumhuriyet Trkiyesi, cihan yangnn karan emperyalistler elinden milli varln kurtararak domutur. kinci bir cihan savandan kazanacak hibir eyi olmad iin, iliklerine kadar bardr. Geri, her memleketin kendi varln d dmana kar korumas en mukaddes hakk ve vazifesidir. Bir lkenin, sa-

vunma uruna en ezici, yok edici silahlara bavurmamas yalnz cinnet deil, bir cinayettir de. nk bu, klelie boyun emek olur. Fakat, bugn genellikle sava dendi mi, bakalarnn topranda ve ekmeinde gz olan emperyalist savalar muradolunur. Ve bunlar, ancak, silah fabrikatrlerine yarar. Amerika'da, silah ticaretini tetkik eden zaretlerinin silah fabrikalarnn Cumhurreisi Hoover'in komisyon, emrinde "Harbiye ve Ticaret nebulunduklarn" ve Eski

1925'te silahlar snrlama anlamasna

nasl engel olduunu meydana karmt. (6.12.934, Cum.) Yani, sava artk milletlerin deil, bir avu finans kapitalistinin kanl politikasdr. Bugnk cihan politikas basitleiyor. Grmek isteyen her gzn farkettii bir bar ve bir de sava cephesi oluuyor. mokrasilervar. Bar cephesinde Fransa, Amerika, Sovyetler ve Sava cephesinde: Almanya, talya ve Japonya muhafazakr hkmetine ramen ngiliz milleti gibi byk degibi byk faizm devletleri var. Ve her millet, bu iki rahmetten birini tercih zorunda kalyor. TRKYE mutur. BARII: kadar demokrasi ve bar cephesini tutberi bar Sovyetler'le prensibine balayan bir timsal arkadalndan

Trkiye, imdiye lk silah

karlkl eitlik ve dostluk ilikileri,

saylabilir. Bu Temmuz ortalarnda, T. R. Aras ve i bakan, H.P. [Halk Partisi, CHP] sekreteri . Kaya Sovyetler cra Vekilleri Reisi Molotof'la grtkten sonra Tas ajans ezcmle u teblii neretmitir. "Milletlerin hayat iinde meydana kan saldr eilimleri yznden uluslararas ilikilerde imdi mevcut olan bozuk vaziyet, btn bar devletlere genel barn emniyetini taksim edilmez bar ve kolektif emniyet esas zerinde korumay amir olmaktan geri kalmamtr." Teblide anlan "Saldr eilimleri" nedir? Cihan faizmidir. Filhakika, faizmin sava, ve demokrasinin bar olduu, artk bir mterife gerei (tartlmaz gereklik)dir. Bugn, yalnz Habeistan ve in gibi yar smrgeler deil, spanya gibi bizzat Avrupa lkeleri de faizmin kan ve ateiyle bunalyor. Amerika'da Roosevelt: "Sava ilan edilmeden, siviller, kadnlar ve ocuklar bombalarla katlediliyorlar" diye haykrrken, Hitler u "serbest nazm" okuyor: "Elimizde bulunan arazi bizim iin ok dardr. gelere ihtiyacmz vardr." (Son nutku) Bizim smr-

FAZM VE TRKYE: Bunlardan bize ne mi diyeceksiniz? Acele etmeyin. Bize, pek uzak, ta Uzakdou'daki Japon faizmini ele alalm. Onun in'e yaptklarn bilmeyenimiz yoktur. Fakat ayn Japonya'nn Bavekili tarafndan 25 Temmuz 927 tarihinde Mikado'ya arzedilen ve 932'den beri tatbikine giriilen "Tanaka Plan"ndan haberi olanlarmz pek ok olmasalar gerektir. Bu ftuhat planndan bir paray okuyalm: "in'i zaptetmek iin, nce Manurya ile Moolistan' zapta mecburuz in'in btn zenginlik kaynaklarn elimize geirir geirmez Hindistan', Adalar' (Avusturalya'yi), Kk Asya'y (ran', Trkiye'yi), Orta Asya'y (Sovyet lkesini) hatta Avrupa'y fethetmeye geebiliriz." Bu Plan biz Trkleri ilgilendirmez mi? talya faizmi Ege blgemize bir ok atm mesafedeki 12 aday boyuna silahlandryor. Orada Alman hava kuvvetlerine bir s veriyor. Milli faist airi Gabriyel Danniyo'nun [Gabriele D'Annunzio], Anadolu'ya dair savurduu tiradlar kolay unutulmuyor. Musolini de besbelli bir ekilde kendini btn slamlarn

hamisi ilan ediyor. Eski Roma mparatorluu'nu ihya edeceini hemen hergn tekrarlarken, Akdeniz'in bir Romen gl, "Mare nostrum" olduunu mtemadiyen tekrarlyor. Bu az biz Trkleri alakalandrmaz m? DOU'YA DORU BAS!: Alman Nazizmi hepsinden baskn grnyor. Kayzer'in "Drang nach Osten!: Dou'ya doru bas!" politikas: Balkanlar ve Anadolu yoluyla Msr'dan Afrika'ya, Badat'tan Hindistan'a, ran'dan Orta Asya'ya sarkmak istiyordu. Cihan savanda boulan bu emelleri, Hitlerizm basbdelmevte (dirilie) uratt. Nazilerin "Dou'ya doru bas!" politikalar ikiyzldr. Biri Litvinof'un: "Corafi komnizm aleyhtarl" dedii tarzda, Sovyetler'e atmaktr. Fakat paratl kzl alaylar, Berlin'de Hitler'in yatak odasn bile grecek kadar ykseldike, bu aleni yaygara blf balonu gibi alalyor. Buna karlk, Nazilerin senelerden beri sessiz sedasz gttkleri teki "Dou'ya doru bas!" politikas, Balkanlar'dan Yakn Dou'ya girmeye alyor: 1- Balkanlar'a zirai buhran durgunluundan; 2- Yakn douya snai gelime hareketinden... ilh. istifade ederek sokuluyor. Mesela, Trkiye'nin Almanya'dan kredi ile ald 36,3 milyonluk eyasnn 29.6 milyonu, resmi dairelere ait, yani etatist [devleti] siparilere mahsustur. Almanya'nn Balkan ticareti 1 ylda 121,2 milyon artar. Ayn ylda ise baka memleketlerden mesela 153 milyon ald eyay 63 milyona drr. Yani, Alman ticareti artmyor, bir silah gibi Balkanlar'a evriliyor. Ve ayn zamanda cihana tehditler savruluyor. Yani, Hitlerizm, ticareti yem, siyaseti yumruk gibi kullanarak, kk devletleri sava cephesine srklemeye abalyor. Yakndou'da, Trkiye'den sonra bamsz bir ran var. ran'da Fransz profesrlerine ramen, ekonomi ileri Almanlara geiyor. ve Merkez bankalarnn birlemesiyle meydana gelen Milliye bankas, mene ve klering mukavelelerini Deutsche Verrechnungsschek adl Alman bankasyla yapyor. "A. G. Siemens irketi Tahran'da bir ube am bulunuyor. Bu ube Siemens messesesinin ticari muamelelerinden baka, ona benzer btn Alman teebbslerini de santralize etmeye

tahsis olunmutur. u halde, bu ube, Douda Alman sanayi makinesinin yaylma ve serpilme ekseni saylabilir." (Mercure d'Orient, 12.1.936) ve ilh... TRKYE VE HTLERZM: 1933 Hazirannda Londra'da 99'lar ktisat Konferans toplanmt. Alman delegesi Hgenberg aka diyordu ki: "Trkiye'nin sanayi kurmasna ne hacet var? O, Avrupa snai mallarn kendi zirai rnleriyle deimelidir" ve ilh. Yani, Nazi Almanyas Trkiye'yi cihan savandan evvelki gibi, yabanc finans kapitaline hammadde yetitiren bir yar smrge vaziyetinde grmek istiyordu. Bu ara, Naziler fikirlerini gizlediler; fakat fiilleri daima Hgenberg'in hedefinden ayrlmad. 1936'da Trkiye ithalatnn yzde 44', ihracatnn yzde 5'i Almanya ile olup, bu ithaltn yzde 78'i demir, makine, nakliye vastas, bakr, cam, boya, ecza, pamuklu, yn, iplik ve dokumas; ihracatn yzde 88'i: meyva, yn, ttn, pamuk, zahire, deri, krom ve nebati mahsullerdir. (Merkez Bank blteni 23) "Trkiye Ticaret odalarndan 40 odann Berlin Trk Ticaret odasnda aza yazlmalar. Alman muharrirlerinden 20'ye yaknnn" (Blten, 13.1.936) makale konusu oldu. Fakat, Almanya btn Trk mallarn kullanmad. Bakalarna devretti. Bu sayede: 1- Trk ticaretini kendine balamaya; 2- Trkiye rnlerini gayet ucuza alarak, kendi mallarn iki misli pahal satmaya urat. Geri, Merkez bankasnn Eyll hesaplarna gre, Trkiye'nin bloke paras baka 19 memleket bankalarnda 29,5 milyonken, tek Almanya'da 24,5 milyondu (kredi ile 60,8 milyon ballk). Fakat, birka defa inktaa (kesintiye) urayan son Alman-Trk ticaret mukavelesi esnasnda bir daha anlald ki, bu para mekanizmasna dayanan Hitlerizm, 99'lar konferansnda zahiren (grnrde) geri ald teklifini, batnan (gizlide) hl korumaktadr. Gerekte, bugn Trkiye'de, casuslua elverili baz elektrik ileri haricinde, sanayimsi Alman teebbs kalmam gibidir. Nihayet, Eyll'de yaplan Nrnberg kongresinde, Alman propaganda nazr Gbbels baklay azndan kard ve dedi ki: "talya'da, Japonya'da, Macaristan'da, Brezilya'da, TRKYE'DE, Portekiz'de, mcadeleye Lehistan'da, artk gzle

grlecek bir ekilde giriilmi bulunuluyor. Bugn Almanya bu tedafi [savunmac] CEPHENN BAINDA bulunmakla pek mftehirdir (nr). Biz ALMANLAR ADOLF HTLER'N DARES ALTINDA YEN BR CHAN VAZFES FA ETMEY ZERMZE ALMIIZDIR. Yeni bir Avrupa kurulmak zeredir." Burada, "Yeni Avrupa" denilen ey: Hlg zamanndaki gibi meydanlarda kitaplar yakmak; evlerin musluklarna, kahve masalar altna mikrofon sokup vatandalar jurnallemek; mahkemesiz bir tabanca ile insan ldrdkten sonra yangn ve kanun karmak, yzbinlerce masumu "konsantrasyon kamp" denilen dahili sera (esirler) kararghlarnda tel rg hapsine almak, yabanc lkelerde korkun bir casus ebekesi kurarak aalk suikastler ve kargaalklar kkrtmak; demokrat memleketlerin millet hainleriyle el ele vererek, vatan kan ve demirle bomak; savunmasz kadn, ocuk ve ihtiyarlarn bana dinamit yadrmak vs... ise: Mersi! Modern silahlarla Orta a "barbarln" ihya etmekse: Kayser gibi halefinin de boyunu lmesi iin meydan aktr! Fakat, Nazileri "BA" ve teki milleti kuyruk eklinde tasvire kalkan Alman propaganda nazr, Trkiye'yi de azna almakla kalmyor, ayrca, faist memleketler ortasnda, "Adolf Hitler'in rehberlii altna" girmi gstermek kstahlna kadar varyor. Gbbels bu creti nereden buluyor? DEMOKRAS STNDR: Nazi Bakan nce "Tedafi [savunmac] cephe" diyor. Fakat, daha sonra "tedaf", sznn "tecavz" demek olduunu da yle itiraf ediyor: "MUKABL TAARRUZ [kar saldr] kuvvetleri artk seferber edilmitir. Almanya cihan dmanna kar bakaldrmtm" (Nrenberg Nutku) Lkin, btn bu yrtclklar bar ve demokrasi taraftarlarn korkutamaz. Bu saldrmalar can ekien bir hayvann son debeleniidir. Nazi Almanyas, asl Almanya, asl Alman milleti deil, Alman silah fabrikatr ve yunkerlerine kukla olan, en oven, en mrteci, en suikast ve mtecaviz bir cihan afeti olan faizmin bakaldrma veya ban yeme alametidir. Dnyada medeniyet barbarlktan stn olduu gibi, demokrasi de faizmden ok stndr. O kadar atp tutan faizm,

demokrat devletlerin bir darbede verdikleri Nyon karar nnde, derhal kuyruunu ap arasna alvermedi mi? Onun iin, Roosevelt dedii gibi: "Uluslararas kanun prensiplerine saldran yzde on aznln tehdidine urayan dnya halknn yzde doksan iin, gelecei, bar, hrriyeti nazar itibara almalyz; bar isteyen bu yzde doksan dnya nfusu, dilediini yaptrmann yolunu bulabilir ve bulmaldr." Yalnz Roosevelt, faizmi dnyada yzde 10 sayarken, faist devletlerin tekmil nfusunu gz nnde tutuyor. Lakin, o yzde onun da binde 999'dan fazlas faizmin sadece mazlumudur. Ve elbet: "Bir ey dyk oldukta mttesi olur." (Yani: OK EZLEN ABUK PATLAR!) Cumhuriyet Trkiyesi'nin de yksek milli menfaatlerine eksen, demokrasidir. Ve biz, bu lkede, herhangi bir gericinin gafil avlayamayaca kadar uyank demokratik cumhuriyeti kuvvetlerin artk v a r o l d u u n a kaniiz. H. KIVILCIMLI