Dr.

Hikmet Kvlcml
Yol.8 Yedek G: Milliyet (Dou)

Yaynlar

Yol.8 Yedek G: Milliyet (Dou)

Dr. Hikmet Kvlcml

Yaynlar Dijital Yaynlar ndir - Oku - Okut - oalt - Dat

Bu kitap ilk defa: 1978 ylnda Yol Yaynlar tarafndan yaynlanmtr. Bu kitap KXz sitesinin dijital yayndr. Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve datmak serbesttir. Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar Yaynlar

NDEKLER Yay nevinin Notu Giri Ermenilik. Usl ve Plan I- Krt Milliyeti Tarihi Durum Nicelike Krtlk Niteliki Krtlk (Millet Olarak) A) Yurt Birlii B) zdil Birlii C) Kltr Birlii D) Ekonomi Birlii II- Sosyal likiler ve Kyllk Snflar A) ehir Kk Burjuvalar B) Aydnlar C) Burjuvalar Kyllk A) Beylik ve Aalk (Airet) B) Kyllk i Snf ve Kyllk III- Smrge Siyaseti Aalkla Uzlama Ekonomik Smr Siyasi Bask TEPKLER Sosyal Psikoloji Anarik Tepkiler Siyasi Tepkiler syanlar I- eyh Sait syan II- Ar Da syan Parti ve Dou 3 9 15 21 25 31 35 36 36 38 40 51 53 55 59 63 65 71 83 87 89 105 125 161 161 167 171 181 183 187 193

GR Marks "Bakalarn ezen halkn kendisi hr olamayacaktr"

der. Bugnk emperyalizm altnda ileri lkeler proletaryasnn bana gelen de budur. Bugn, btn "medeni" kapitalist lkelerde komnizme kar sosyalizmi, sosyal demokrasiyi, yani smrgeci soygunla uzlamay tutan halk, ayn zamanda kendisinin iletilip soyulmasn, yani smrgeler gibi anavatan da ezen, u khne bir kabuk haline gelmi kapitalist ilikilerini ve burjuvazinin her gn biraz daha zor ve iddetli hakimiyet ve saltanatn, l kendi bana bir mddet daha bela etmekten krdan baka bir ey yapmyor. Smrge, yar-smrge, tabi bamlkeler adn alan baka milletlerden alnan fazla bir kemik paras uman "halk"lar, kendi kulluklarn efendilie benzeten, "hizmeti" kullanan Dou "miriyvo"[yarc]lar gibi, klelemenin derin ukurunda biraz daha bocalamaktan ileriye geemiyorlar; nk kleletirme sisteminin olas gediklerini kapatm, yrtklarn yamam oluyorlar. Trkiye'de yabanc ve ezilen bir millet var mdr? "Tarih Devrimcilerine sorarsanz: Adem evlad iinde btn medeniyetleri yaratan milletler, tpk Adem'in oullar gibi, bir asldandr. Trk! Kuzey ynnden Alp dalarna, Grnland'dan Antil adalarna kadar btn dnya Trktr!.. Fakat gzmzn nndeki sistemi ile mistik ideo-emperyalizm akasn kfi grerek iin somut gerekliine bakarsak, epey...[Birka kelime okunamad] bir bambakalkla kar I amak mmkn deildir. Nasl? Dnyadan getik, u kaytl 10 milyon, nfus saymnca 13.5 milyon nfuslu Trkiyecikte bile mi, baka milletler de var? Bu, kkburjuva heyecann afokondan ldrecek olan byle bir ihtimal, kkrtabilecei her trl isterik krizlere ramen, bir ihtimal deil, canl bir gerektir. Ve zaten ankaya Kk ile Yldz Saray

arasnda, patrtl ve teatral bir med ve cezirle yalpa vuran, son dnyay saran Trklk keif ve teorileri, bu gerein manevi i zembereklerinden boandrd Hegelyanist, tepesi taklak bir itiraf heyecanndan bakas mdr? Arasra gazetelerde okursunuz. Bir zel muhabir, Giresun'un tesindeki halkn Laz olmayp, Trk bulunduunu olmak iin, tanperver, Halk", Lazla yle bir pas atar: cesur, Lzlarn Franszlar duymasn!..), zel bir dile sahip doutan zeki, Trklerden "Dil ispat etmi va"Esasen mert (Aman kabiliyetli, biricik farklar, "Karadeniz

misafirsever olan

olmalarndan ibarettir." (. 17.1.1933) baka konuanlar verilecei Veya

Ferit:

Cumhuriyet, Trke'den Kaymakamlk dili ar cezalar

Devrimi"ne dair Drtyol Trkeden soruturma (Son burjuva

yle bir "Hkm-i Karakui" [keyfi hkm] gzmze arpar: "Drtyol'da zel: baka yaplarak lisan konuulmayacak: mahallerde iddetli ilan tarafndan genel tellllarla yz

herhangi

hakknda

edildi." bir

Posta, 23.9.932) Kimbilir hangi matmazelden bulamayan zppesinin ak intikam kadar farfara ve mrsz doup len: "Vatanda Trke konu!" naralarn andran bu trden "un" [szde] gerekler, Trkiyemizin kuzeyini, gneyini, dousunu ve batsn saran e'niyyetlere [gerekliklere] kar sklm "vatanperver"ane kovanlardan baka bir ey midir? Fakat biz bunlar ve buna benzer olaylar, aa-yukar tm Balkanlarda geeceiz. ortak olan Konumuz, bilinen "aznlklar" ban strateji ve farzederek devrim ilikilerinde nemli

bir yaylm aacak olan geni, alkan, mazlum kitlelerdir. Bu zellikte ezilen ynlar Trkiye'de var mdr? Evet, bu ynlarn herkes anlamasn diye, mphem ve esrarengiz ve anonim bir ad vardr: "Dou" veya "Dou Vilayetleri!" Bu yle karanlk bir deyimdir ki, Cumhuriyet burjuvazisi bugn ona istedii anlam verir, onu beendii biim ve ekillerde takdim eder; ve kimse, ne Kemalizm'in ne demek istediini, ne denilmek istenenin ne olduunu bir trl anlayamaz. Fakat biz, ne anonim irketler Kemalizmiyiz, ne esrara inanan kkburjuva aydnyz. Onun iin, bu anonim esrar perdesini kaldrarak altnda gzlenen "Medusa ba"n grmekten [Bir kelime klmz kmldamaz. Ve eer Lenin'in deyimiyle ...

okunamad] "Marksistler")

"Marksist"ler,

(yani

burjuvazinin

hoafna

giden

[Birka kelime okunamad] olarak kalmak iste-

miyorsak, bu meseleyi olduu gibi ... "anonim srlar perdesi" altndaki somut maddeyi, ad ve sanyla armaya mecburuz: Trkiye'deki "Dou" meselesi ve "Dou Vilayetleri" nesnesi bir milliyet davasdr! Evet, Trkiye i ve d ilikilerinde ve siyasetinde olduu gibi, ieride ve darda grnnde de "diyalektik" bir lkedir. yle ki: Da kar "tbi" (baml) durumundan kurtulamayan kapitalizm Trkiyesi; ie kar zalim, eski deyimiyle "mseltan ve mefnehum" bir "metb" (kendisine tbi olunan)dur. Mehur grelilik teorisinin Trkiye'nin sosyal bnyesindeki grn yadrganmamaldr: 1Trkiye'nin kendisi: "Dou'nun su gtrmez ezilen milletleri"nden biridir. Buna inanmayan ve bunu bilmeyen kalmamtr. Fakat: 2- Trkiye kendi iinde: rtbas edilemez bir "Dou'nun ezen milleti"dir. Buna inanan ve bunu bilen ise, zannedildiinden pek azdr. Daha dorusu bu ikinci kk bilenler, belki yalnz mistik Kemalizmin kendisi ile, bir de zellikle "arabay eken ve "bunu tayanlardr. in kamaya, "hsn-i tefsir"e [iyiye yormaya] Bu, olann bogelir tarafn kuyrukyalayclar bol bol arayabilirler. Dnyada, Trkiye, "Dou" ile "Bat"y

ciddiliini biraz daha belliletirmekten baka bir eye yaramaz. birbirinden ayran az veya balayan kprdr. Bu durumundan ilham ald iin mi nedir, Trkiye, iinde bulunduu emperyalist dnyaya pek benzer. Dnyann yer yer ikiye blnlerinden biri de, epey beraber, "cihet-i erb" [drt yn]'ya gre anlamsz olmakla

blndr. Herkesin aznda dolar: Yeryznde (Dou) ve (Bat) diye iki zt kutup var. Deyimce bundan daha az anlamsz olmamak zere, yine byle bir bln de, Trkiye iin azlarda do I ar: Dou Vilayetleri, Bat Vilayetleri. Bu deyimleri anlamsz bu I uyoruz; nk, Dou ile Bat arasndaki ztlk, sanki sosyal olaylar srf iklim belirtileri ile izah edi gibi, bir taraftan gnein domas, te tarafta batmasndan ileri geliyormu gibi gsteriliyor. Bununla beraber her zaman iin "galat- mehur lgat- fasihten yedir." [yaygn, yanl, yaygn olmayan doru szden yedir] Sze deil, ze bakarsak, grrz ki, dnya

iinde bir "Doulu" bir "Batl"ya nasl bakarsa, Trkiye iinde de, "Doulu"luk ile "Batl"lk birbirlerini ayn gzle grrl er. Batnn gznde Doulu sadece bir "vahi"dir; bir Doulu iin ise Batl bir "dmandr..." Bu ne demek? Birinci olarak bu, u demektir: Genellikle Bat ve Dou iki homojen blge saylyor ve ne Batl ne Doulu meseleyi snfsal bakmdan koymuyor. Halbuki Dou'da da Bat'da da insan ynlar, snf ve elikili birer toplum fertleri olduklarna gre, ayrca ikiye blnrl er: 1- Hakim snflar; 2- Mahkm snflar. Herhangi bir top l umda hakim snf, hakim anlayn cra kitlelere kadar yayd iin, genellikle azlarda dolaan ve kafalar kurcalayan anlamlar, hakim snflar ile basmakalp terimlerden ibaret kalmaya mahkm oluyor. Gerek halde gerek Dou'nun, gerek Bat'nn hakim anlaylar arasndaki elikiler, ... [Drt kelime okunamad] bir: "Sen yemiyesin, ben yiyeyim; senin olmasn, benim olsun" davasdr. Meselenin iyzn bylece aa vuramayan Dou ve Bat hakim snflar, gn gibi aydn meseleleri pandomima ekline sokuyorken, kendi aralarnda, tekelci kapitalizmin suyunca, uzlama frsatlarn hi karmyorlar. kinci olarak u demektir ki, zellikle: 1Bat'daki mahkm snflar, hakim snflarn sistematik propagandalar altnda, Doulu 2- Dou'daki aksine, hakknda yalnz bir eyi reBat'dakilerin tamamen kemiiyle, derisiyle, Hangi

nebiliyorlar: Doulu vahidir! Niin vahidir, nasl vahidir, yok. mahkm snflar ise, ne olduunu, "Batl"nn etiyle,

hergn duyuyor. Ve Batl'dan her yedii tekme, dipik ve sng nnde u kanaati kkletiriyor: Batl dmandr! Batl dmandr, neden dmandr, yok. ki taraf da zannediyor ki; gerek "vahi"lik, gerek "dman"lk anadan doma bir huy, tabii, ftri [yaradltan gelen] bir zarurettir. Tekrar edelim, bunu byle zannedenler, zellikle iki tarafn da geni, alkan, mahkm snflardr. Yoksa gerek Dou'nun, gerekse Bat'nn hakim snflar, birbirlerinin ne kadar vahi, ne derece medeni, ne biim dost, ne eit dman olduklarn domuz gibi bilip duruyorlardr. Buraya kadar sylediklerimizin, ayn zamanda hem dnya iindeki, hem de Trkiye iindeki Dou ve Bat Dou'lu ve Bat'l iin olduunu ilaveye hacet var m? yi ama, bu (Dou) ve (Bat) kelimeleri altnda ne saklanyor? Dnya iindeki Bat

ve Dou bln, z snf blnnn nasl bir uzants, dal buda ise, Trkiye'deki Dou ve Bat Vilayetleri bln, esas itibaryla snf blnnden doar. Fakat daha zel anlam, zalim milletle, mazlum milletin ilikisi oluundadr... Biz Trkiyemizden ayrlmayalm. Trkiye'de Dou ve Bat bln milliyet bakmndan nedir? Daha ak koyalm. "Bat"da hakim millet Trk olduuna gre, Dou'da hangi milliyetler mahkmdur?.. Trkiye'de bugn Dou Vilayetleri denilen yerin ne olduunu greceiz.. Bu Dou Vilayetlerinin evvel ezel, mehur veya mehul, her nasl olursa olsun iki ad vard: Ermenistan - Krdistan. Buralara bizzat Osmanl mparatorluu tarafndan verilen Bugnn haritasnda isimler bunlardr. byle isimler bulunmamasna

ramen, bu iki isimden anlalan, Dou Vilayetlerinde Ermeni ve Krt milliyetlerinin bulunup bulunmadn aratrmak lazm gelecektir. Burackta, nce birincisine ksaca bir iaret edelim:

ERMENLK Osmanl mparatorluunda, arlk Rusya's kabet ve anahtar noktas, bugnk ile ngiliz embir

peryalizmi arasnda Orta Asya pazarlar stnde balayan reDou Vilayetlerinde, Ermenistan hkmeti veya zerklii kurup kurmamak meselesi idi. Bu meseleye, bir zamanlar "Dou Meselesi" denirdi. Osmanl mparatorluu derebey saltanat eklini muhafaza ettii srece, Dou Vilayetlerinde iki zmre vard 1- Krtlk: Daha ok derebey klan ve airet sistemler iinde, dank, siyaset d bir kalabalk eklinde idi. 2- Ermenilik: Genellikle burjuvalaan ve stanbul, Trabzon gibi nemli ticaret merkezlerindeki kodaman kapitalist rkdalaryla sk skya bal, ngiliz mallarn ran yaylasndan Asya'ya tamakla grevli bir kk burjuva ounluu zerinde kurulmu bezirganlk manzumesi demekti. Emperyalist elikilerin d k krtmalar yznden biraz daha iddetle alevlenen Krt-Ermeni elikisi, bu iki zmre insann arasndaki din, dil ve ilh. farklarndan ok, adeta bu rejim farkndan doma bir derebey-burjuva elikisi oldu. ki kutup, Osmanl Avrupa'snda geni apta rol oynayan: yerel artlar yznden Dou Vilayetlerinde, aksine, ikincilerin malubiyeti ile halloldu. Merutiyet burjuvazisi, "Dou Meselesi"nin terr altnda, ilk ve byk tehlike olarak grd Ermenilie ulland. Zaten Osmanl saltanat iinde kalm milliyetler iinde, -Balkanlar bir tarafa braklrsa- siyasi bilin ve rgte kavumu en keskin [talepler ileri sren] yn, Ermenilerdir. Merutiyet metalibli Mslman-Hristiyan (derebey-burjuva) elikisi, daha ok tarihi ve Balkanlar'dakinin

burjuvazisi, birok sahada olduu gibi, Ermeni mil I iyetiliine kar da, derebeylikle elele verdi. Elele verdii derebeylik, teden beri iki ayr rejim kartl ile Ermenilie kar tutulan Krt

derebeylii idi! ttihad ve Terakki devlet cihaz, illegal bir kararla baa geti; Krt derebeyleri milis rgtler ha I inde silahlandrld, Krtlkle Trklk, Ermenileri, dnyada nadir grlm sinsi bir vahet iinde katliama uratt. Fakat bu katliamdan Trk Merutiyet burjuvazisi kadar ve belki ondan ok daha fazlasyla yararlananlar Krt derebeyleri oldu. Ve Krdistan'da derebeylik biraz daha rakipsiz, apul ettii Ermeni mallaryla, biraz daha iman oldu. Bugn, Ermeni meselesi denince ne anlyoruz? Verilen resmi rakamlara Trkiye'de 75 inanmak lazm gelirse, Ermenistan'da 900 bin, bin, Suriye'de 150 bin, Yunanistan'da 35 bin Bugn Dou Vilayetlerinin "gzenek"leri

kadar Ermeni vardr.

iinde gizlenip kalm bir hayli Ermeni rkndan insan var. Fakat bunlar, dinleri ile birlikte dillerini de gnden gne kaybediyor ve hakim Krt psikolojisi ve etkisi altnda Krtleiyorlar. Dou Vilayetlerinde imdi "mhtedi" [slamiyeti kabul eden] sfat ile tannan eski Ermeniler, adeta hayatlarn kurtaranlarn bir nevi gnll kleliini unutmak ve unutturmak iin, ErmenilikI erini henz unutmam olmalarna ramen, eski hatralarna kar bir lm sessizlii ile hassas olmak mecburiyetindedirler. Birka nesil sonra hereyi unutmaya mahkm olan bu "mhtedi"ler, bugn Dou Vilayetlerinin en yoksul demirba marabalar halinde, bugn bile zaten aralarnda daha ok bir din fark bulunan ve rk ve kltrce ayn kkten geldikleri, yzyllarca ayn doal ve sosyal evrenin beraberi olduklar Krtlerle kaynam ve Ermeni'den ok Krtlemi bir haldedir. Onun iin bu mhtedileri, Dou Vilayetlerinin Krt toplumundan ayrmak olduka sun'i ve g olacaktr. Bu artk Krtlemi saylabilecek olan Ermeniler dndaki gerek Ermenilere gelince, yukardaki rakamlar bunlar hakknda yeterli bir fikir verebilir. Genel olarak komnizm ve zel olarak Sovyet Devrimi, btn milliyetler davas gibi Ermenilik meselesini de fiilen halletmi olmak durumundadr. fazlas (%77,9) Bir defa sayca Ermenilerin drtte nden Ermenistan Sovyet Cumhuriyetine girmitir. Fakat Cumhuriyet

Bu suretle, Dnyada biricik ii ve kyl devleti, Ermenilere yurt meselesini kknden halletmi oluyor. burjuvazisinin Sovyet Devrimine yalnz bu meselede borlu ol-

duu eyler bundan

ibaret deildir.

Komnizm ve Sovyetler

Devrimi emperyalizmi sevindiren,

komnizme ve Trkiye'nin,

bana bela olabilecek bir Ermeni meselesini, tamamyla likide etmek yolunda bulunuyor. Bu likidasyonun ynn ada snf mcadelesini yle meydana karyor. A) Komnizmin Rol: Ermeni milleti mazlum olduu kadar kahraman bir yndr. Fakat phesiz bu kahramanlk rnekleri iinde en byk yararll gsteren, btn deerlerin yaratcs olan snf, yani Ermeni alkanlardr. Ermeni proletaryas da, btn lkelerin ii snflar gibi, sosyal smrden olduu kadar, milli basklardan da Onun iin kurtulmu yaamak lksn tamakta hakldr. btn yeryznde, btn milli basklarn manive-

las, yine ve daima snf zulmnn itici gc ile ilemektedir. Snf bilincine kavuan her kitle gibi, Ermeni proletaryas da, btn zulmlere kar giriilecek biricik dvn snf dv olduunu renmitir. Komnizm, Ermeni alanlar snflarna maddi ve manevi rnekler ile gstermi bulunuyor ki, gerek milli, gerekse sosyal kurtuluta, dman snflarn ve emperyalizmin oyunca olmamak iin, realist ve dnya lsnde bir gr ufku ve Leninist bir taktik zaruridir. Bu taktik ile Trk burjuvazisinin Ermeni halkna yapt zulm unutmak szkonusu bile deil. Fakat Trk burjuvazisinden alnacak en byk intikamn, Trkiye alkan ynlaryla ve dnya syla elele vererek, bata bizzat Ermeni proletaryaburjuvazisi gelmek

zere, Trkiye kapitalizmini, tm dnya emperyalizmini, tepesi aaya getirmek olduunu unutmamak lazmdr. Bu bakn, Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti dnda yerleik Ermeni alkan snflar arasnda gnden gne yerletiine, Ermeni proletarhergn yeni ve anlaml rnekler gryoruz. duklar, evirmek emperyalizmin istedii Ermeni yiitliini karsnda

yasnn bir Pilsudski Lehistan' kurmaya ne kadar dman olistismar etmek iin taknd tavrlarla manevralar

ve at kavgalarla besbelli oluyor. Eskiden beri Ermeni siyasi partiler iki nemli koldu: rgt); 1- Tanakyanlar (Milliyeti Ermeni 2- Hnakyanlar (Sosyal Demokrat Ermeni rgt).

Dnya devrimleri anda akmlar elbet olmutur.

btn Sosyal

Demokrat partilerinbir Ermeni kom-

de olduu gibi, Ermeni Sosyal Demokrasisinde de sa ve sol Bu sayede bugn nistlii, Ermenistan dnda da gcn hissettiriyor. Bunun en canl rneklerini, Ermenistan dnda Ermeniliin en kalabalk ve sayca en ok olduu, resmen mevcut Ermenilerin sekizde birinin (%12,9) bulunduu Suriye'de gryoruz. O Suriye'deki Ermeni halk, oraya Trk burjuvazisi ile Krt derebeylerinin klnandan cann kurtarmak iin kamt; orada Ermeni proletaryas, dnya proletaryasnn bilinli bir paras olduunu gsterircesine, snf niteliini, milli kinin stnde tutmay biliyor. Bugn Yakndou ii snflarna rnek olacak bu snf bilincine, naslsa burjuva basnna szm iki habercik ahit olsun: 1- Tanaklarn, berlere taraftar aleyhine nn fat gre bir gazete, Hnaklara Le Liban anlan Hcumu: isminde gazete "Suriye'den verilen haTanak Komitesi kt ghuruve Beyrut'ta Ezenak isminde kan,

dier bir Ermeni gazetesi Bu makalenin etmiler. idaresini basmlar, Doruluk komiteye

nemli bir makale yazmtr. Tanaklar,

akam

datmlar ve malzemeleri tahrip adamakll

alanlara

yazarlara Hnak Ermeni

bir dayak atmlardr." mensup olduundan di bu

derecesi mensup

belli olmayan bu haberin sonu yle bitiyor: "Le Liban gazetesi Komitesine amele Tanaklara bilemekteymiler." Hcumu: olanlarla, (Cumhuri-

yet, 2.12.931) 2- Komnistlerin szlnn den arasnda r kilise, telef 13. Tanaklara mensup "Ermenistan bamErmenilerbulunduklaKomnist Ermeniler arbedede 3 kii yldnm mnasebetiyle Beyrut'taki Tanaklarn tutulmu,

Tanak cemiyetine karlkl

gsteriler olmutur. taa

komnistler tarafndan

olmutur."

B) Sovyet Devriminin Rol: Ermenistan Cumhuriyeti dnda kalan Ermeniler arasndaki honutsuzluu, emperyalizm, daima kendi tarafna yontan bir nalnc keseri haline getirmeye uram ve uramaktadr. zellikle Irak, Suriye, Trkiye snrlar, emperyalizmin bu gibi tahriklerinin gerek ekonomik gerek siyasi eitlerine sahiptir. Bu blgelerde Krtlk gibi Ermenilik de, kh Irak, kh Krt

milli hareketlerine kar Fransz ve ngiliz emperyalizmleri ve onlarn yerli uaklar tarafndan -eski zamanda kale duvarlarn delmeye yarayan koba gibi- ikide birde kullanlr. Burjuva basnnda sk sk yle haberlere rastlarz. "Halep, son 21 (zel) (Hasi) Ermeniler, isteriz' nayak giriim diye ve - Suriye dahilinde bulunan kasabasna kasabann barmlar, birka mdahalesi gnderilip hkmet (Deyrizr)den ybir isyan hcum 'bagnlerde yerletirilen konana sonra

zelli kiilik msellah karmtr. ederek, mszlk Bu isyana Franszlarn lardr. Suriye

[silahl]

bir Ermeni kafilesi kanl bayran indirmiler, yaygaralar tutuklanm zerine

Cumhuriyet olanlarn

koparmlardr. fakat az sonra braklm-

serbest

Ve ilh" (Son Posta, 22.9.932) Belki de onun maksad, Dou Vilayetlerinde teden Mamafih bu gsteriler-

Ermeni burjuvazisinin bu tr gsterilerden ne bekledii bilinemez. beri iinden tand ekonomik ilikiler srecinde rol oynamak, kaaklk ticaretini sistemletirmektir. den bizim anladmz u iki neticedir: 1- Ermeni halkn yok yere emperyalizmin dama ta ve safras haline getirmek: Ondan bir sene (Musul Yukardaki Hasi hadisesi, kar Irak iin ne Fransa'nn Krtlerine tiyan Trkiye ile Suriye ... kar, Kuzey Irak'ta oluturmak" [Bir kelime okunamad] nce Irak hkmeti, ve Kerkk'te) 25.4.1931)

oynad bir oyundur. ounluu

"bir Hris-

(Cumhuriyet,

"Krt, Asuri, Ermeni kardelii fikri"ni ortaya atarken, gerek halde, Krt aknna Ermeni seddini siper etmekten baka valar ve zenginleri deil, yine Ermeni fukaras ve iisidir. 2- Krt hareketine diken olmak: Grdk: Irak Hkmeti, Barzan Krtlerinin nne gemek iin Ermenileri kullanyordu. Ar Da syan srasnda yle bir haber grlyor: "Beyrut'tan Adana manya, de na mlar, gazetelerine Bulgaristan, bildirildiine Fransa gre, Tanaklar tarafndan kynde Rove Yunanistan'dan gelen temsilcilerin yapyordu? Yazk ki, arada lenler hi phesiz Ermeni burju-

katlm ile kar olup

Lbnan'n

(Tecemdun)

bir toplant yap-

bu toplantda ksaca,

Krt ihtilalinin Ermeni yurdu davasdier konular grlmtr."

olmad meselesi ve

(Cumhuriyet, 27.9.1930)

Bu ksa haber bize gsteriyor ki, Ar Hadisesi gibi ne olaca bsbtn belirsiz ve ikinci derecede bir harekette Ermeni burjuvazisi, ortada ne fol ve ne de yumurta bulunmamasna ramen, paalar svyor. Yarn daha nemli bir harekette, Krt ve Ermeni atmasnn nerelere varabilecei bundan anlalmaz m? Ermeni burjuvazisinin Tanak Cemiyeti, bu psikoloji ile hergn yeni bir macera aramaya ve biraz daha ok anariye ve nihilizme dklmeye doru gidiyor. Son zamanlarda Makedonya Komitecileri ile de talihini denemeye varyor. Uurlar olsun. Bizi ilgilendiren Ermeni kapitalistleri ve emperyalizmin uaklar deil, Ermeni halk, Ermeni Proletaryasdr. Meseleyi bu bakmdan koyarsak, hi olmazsa Trkiye'nin bugnk snrlar iinde, srf bir Ermeni fakir hareketi, bir kitle hareketi olmaktan tamam ile uzaktr. Baka deyim ile, geni halk tabakalar iinde derin hareketler uyandracak bir Ermenilik meselesi, Trkiye iinde imknszdr. Trkiye'nin dnda ve komularndaki Ermenilie gelince; yukarda temas ettiimiz Ermenilik ve komnizm noktas, Ermeni proletaryas ile burada vermek istediimiz Sovyetler Birlii'nin rol, o meseleyi de belli bal bir taktik veya strateji davas olmaktan karyor. Sovyetler Birlii, yllardan beri bir barnacak yer arayan mlteci Ermeni proletaryasna ve alkan halkna kucan at ve hr bir yurt sunuyor. Balkanlarda, Suriye'de emperyalizmin kanck oyunlarna kurban gitmemeye layk olan Ermeni alkanlarn, Sovyet vatandalna aryor. Bu ar olumlu ve aktr, daha 1931 senesi sonlarnda stanbul'a Ermenistan Ticaret Komiseri ahurdikyan bu i iin gelmiti. Gazeteler meseleyi yle anlattlar. Sovyetler temsilcisi Ermenileri caktr. rin, cistan haklar mektedir. ve urada de burada "sk sk snr hadiselerine sebep gtrmek iin teebbste bulunan Cemiyeti Azerbaycan, Yunanistan'da Milletler olan Ermenistan'a bulunaErmenilestlenGralma

Gerek Suriye, Batum'a

gerekse

kadar nakil masraflarn alm olan

Sevk edilecek gen Ermeni iileri, 50 Rubleden 300 Rubleye

ve Ermenistan'da

eitli fabrikalarda

kadar cret alacaklardr."

(Cumhuriyet, 8.11.931) Bu meselede de, Kemalizm, dnya proletaryasnn ve Bolevizmin bir daha elini psn der, asl konumuza geeriz.

USL VE PLAN uras muhakkak ki milliyet meselesi, Komintern'in oldu-

undan ok, partimizin en zayf cephesidir. Halbuki, dnya devrimleri anda, proletarya devriminin yaratt yeni uluslararas denge ile birlikte, geri lkelerin milli kurtulu hareketleri ve bu hareketlerin proletarya devrimi ile olan ilikileri, denilebilir ki 3. Enternasyonali 2.'den ayran en nemli karakteristik noktalardan biridir. Dier noktalardan biri de, Trkiye'nin kendisi, bu milli kurtulu hareketlerinden bir nemlisine sahne oldu. Fakat bu kurtulu hareketi, Kemalist burjuvazinin iktidar ve diktatoryas altna girdii iin, kapitalist vasflarndan ve elikilerinden kurtulamad. Ve kurtulamazd da. Yukarda iaret ettiimiz gibi, Trkiye d ilikilerinde mazlum bir mill et olmasna ramen, i ilikilerinde zalim bir millet roln oynamaktan geri kalmad. Bugn Trkiye nfusunda nemli toplam tutan iki milli varlk mevcut: Trklk-Krtlk. Siyasi, ekonomik hakimiyet ve stnlk, Trk burjuvazisinde olduu iin, Krt halk mistik ve belirsiz "Dou Vilayetleri" kelimesi altnda, zel ve gizli bir alma, bir smrge, iddetli bir temessl [asimi I asyon] ve daha dorusu bir imha siyasetine uratld. Kemalizmin bu smrgeci, yok edici siyaseti birok tarihi ve siyasi zaruretler yznden, uluslararas denge iinde bugne kadar adeta tarafsz bir ilgi veya ilgisizlikle grld. Hatta belki emperyalizm Trkiye'nin bu "Dou Meselesi"ne daha byk bir ilgi gstermeyi, eitli manevralarna uygun buldu. Tarihi ve siyasi sebepler arasnda en nemlisi, Kemalizmin oyunca sayesindedir. Dou Vilayetlerinde imdiye derebey unsurlaryla Halbuki derebeyliin kadar emperyalizmin olan arpyor grnebilmesi

Krdistan'da ayaklandrd

veya ayaklandrabildii ynlar iin szkonusu olan ey, dini alet etmek veya emperyalizme alet olmaktan ok ekonomik ve milli

baskya kar bir tepki idi. Yani Krt halk, zulm denizine den herhangi bir insan gibi, emperyalizm veya feodalizm ylanna sarlmaktan baka bir ey yapmyordu. Bu mazlum halk, ackl durumunda yalnz brakmamak iin, onun zel durumunu inceleyip tespit etmenin zaman artk gelmi ve gemi bulunuyor. nk bizzat "emperyalizme alet olan" zmreler bile, bu kitleler arasnda artk srf dini ajitasyonlardan baka usllerle propaganda ve hareket yaratmak teebbsndedirler. Bu ve buna benzer teebbsler karsnda Kemalizmin imdiye kadar ald tavr, imdiden sonra da uygulayaca tedbirler iin rnektir: Kanl te'dib [uslandrma] seferleri -ilan edilmemi daimi skynetim- askeri imha siyaseti! Kemalizmin "Dou Vilayetleri'ndeki galip taktii budur. Trkiye Proletaryas ile onun keif kolu, bu militarist diktatorayla ayn derece btn ezilenlerin bilinli klavuzu olmak mecburiyetindedir. Dou Vilayetleri meselesi, bir bakmdan aramilliyet meselesi olduuna gre, meseleyi bu

trmakta, -dnyada yeni devrim dalgalarnn yaknl oranndageri ve ge kaldmz muhakkaktr. Leninizm'de milliyet meselesi ... [Bir kelime okunamad] soyut olmaktan ok somut bir davadr. Lenin, milliyet meselesini ele alp incelerken tutulacak usl yle tarif eder: "Mevcut prensipler szle ve hereyden evvel nflarn, iilerin, baka deil, fakat somut ak karlarn, tarihi gdc durumun ezilen sgetab ezen, gaileri, haliyalansnflarn ekonomik durumun tahlili;

smrlenlerin birey olmayan,

karlarndan (baml) smren, ile

milli denilen Gene;

karlarn mazlum,

nel anlayndan btn

iyice ayrdetmek lazmdr. haklara sahip olan

ve hukuk eitliinden istifade etmeyen milletleri, milletlerden "Bu suretle, en zengin, yeryz nfusunun tarafndan kle

dikkat ve itina

ayrdetmek gerekir."...

yet byk ounluunun, ne konulmasn, kleletirmeyi

ekonomik olarak en

gayet kk bir kapitalist milletleri aznl mali sermaye maskelemeyi dener.

ve emperyalizm Demokratik

devrine has olan burjuva

na kar koymak gerekir." (Lenin, Tm Eserleri, c. 25, s. 286) Lenin'in bu metodolojik satrlar, bize herhangi bir milliyet meselesini yor. nasl koymak gerektiini yeterli derecede retiBuna, Leninizmin yine milliyet meselesi hakkndaki teki

prensiplerini de ilave edersek, milliyet meselesini aratrrken,

hangi tutum noktalarndan yryeceimiz daha belli olur. Bu noktalar ylece tespit edebiliriz: 1 - Milliyet meselesi mevcut ve mutlak prensiplere gre deil, somut: a) Tarihi b) zellikle ekonomik tahliller ile aratrlr*. 2 rn maldr. 3 4 Milliyet meselesinde hakim milletle mahkm milletin (zalimlerle mazlumlarn) karlarn iyice ayrdetmelidir. Milliyet meselesinde demokratik burjuva "Milliyet meselesi reform ile (rgt- halledilir." z itibar ile bir kitle meselesidir. palavralarn ile) demilli kurtulu hareketinden ayrmak gerekir veya Stalin'in dedii gibi: il, 5 Yani: a) Ortada bir millet bulunmal; b) Mesele: Lenin'in "horoz d" dedii milliyet ... deil [Bir kelime okunamad] "halkn geni kitleleri iinde bir tepki fEsasiye devrimle Milliyet meselesinde hakim snflarla, mahkm snflaileyenlerin) karlar birbirine kartrlma(iletenlerle

Milliyet meselesi,

krtr." (Lenin, Marksizm'in Karikatr, vs.) olmal... 6 - Milliyet meselesinin u sylenenlere gre esas, bir kyl meselesidir. Burjuva devrimleri anda kyl hareketi, demokrasi devriminin bir paras idi. Fakat bugnk proletarya devrimi anda hakim millet finans kapitali, mahkum milletin zellikle kylsn soyup soana evirdii iin, kyl meselesi kk burjuva vasfyla, hakim millete kar bir mahkm millet meselesi ve bu suretle de bir dnya devrimi meselesi olmutur. 7 - Milliyet meselesi bir dnya devrimi meselesi olduuna gre, olumlu veya olumsuz vasf, ancak dnya devrimine oran ve grelilikle belirir. Giri balangcmzda genel olarak atmz sorudan sonra vardmz mantki netice u oldu: Trkiye'nin iindeki Dou meselesi genel olarak bir milliyet meselesidir, zel olarak Krt mil I iyeti meselesidir. Mesele bylece durulatrldktan sonra, aratrlacak konular aa yukar unlardr:

1 - Trkiye'de bir Krt milliyeti meselesi var m? 2 - Sosyal olarak Krt milliyeti davas, z itibar ile bir kyl meselesi midir? 3 - Krt kyll smrge basks altnda mdr? 4 - Krt milliyeti, bu basklara kar ne gibi tepkiler gsteriyor? (Bu tepkilerde snflarn rol?) 5 - Krt milliyeti davasnn dnya devrimi ve Trkiye proletarya devrimi ile ilikileri nelerdir?

I- KRT MLLYET TARH DURUM

Yunanl Herodot, Kzlrmak'n alt mecrasnn batsna KatoAsya derdi. Romallar, Frat snrna kadar uzanan ayn blgebugn Roma Dou Vilayetleri dediimiz yi Mikro-Asya adyla anarlard. te bu aa veya kk Asya denilen Anadolu'nun tesi, yerdir. Gerek Yunan, gerekse medeniyetleri tarafndan,

Anadolu'dan ayr tutulan bu lke, Arap-slam istilasna kadar Fars mparatorluunun elinde kald. 8. yzyl son I arna doru Selukilerin, 15. yzyl ortasndan sonra Timur torunlarnn hkmnde yaad (Akkoyunlular). Osmanllar, ilk defa Yavuz Sultan Selim devrinde Acemlerle yaplan aldran muharebesinden sonra, yani 16. yzyln son eyreine doru, Diyarbakr tesine kadar Krdistan' ele geirdiler. Fakat, o bezirgan derebey istilaclnn i yz malm; o zamanki devlet snrlarnda zapt ve istilann anlamlar, bugnklere oranla adeta metafizik bir belirsizlik, grelilik ve istikrarszlk iinde idi. Onun iin Osmanl mparatorluunun Dou ile Bat (Acem ile Avusturya) arasnda bitmez tkenmez zikzaklar esnasnda, Yavuz'dan ok sonra, daha uzun mddet, ta Sultan V. Murat devirlerine kadar, Krdistan'da Acem derebeyleri ve atolar hkm srd. Krdistan blgesinin uzak tarihi gz nnden geerken u neticeler belli oluyor: 1- Krdistan yaylas Anadolu'dan ayr bir lke olarak kalmtr: dan sonra Gerek Yunan medeniyeti, gerek Roma imparatorluu devrinde bu ayrlk ufak tefek farklarla aynen kald. OnBizans ve Acem devletlerinin doal snrlar, uzun mddet hep Anadolu yaylas ile Krdistan yaylasnn snrlar oldu. Roma medeniyeti gibi kadim imparatorluklarn daha ge bir rneinden baka birey olmayan Osmanl mparatorluu

iinde Krdistan, Anadolu ile bitiikliiyle, marur Acemlerden Trklere 2geen yar-bamsz yaylas derebeylikler halinde sarp bir ada gibi kald. Krdistan drt yol azdr: slm Arapl (veya Arap bezirgnl), Irak'ta Basra ve Kfe kararghlarn kurduktan sonra, ran' zaptetmek isterken, mn ele geirmiti. Cevdet Paa kaan ran'llar "... ... Krdistan d[Bir kelime okunamad]

[Bir kelime okunamad] adl mevkide top-

lanmlard" diyor, "ki buradan Fars ve zerbeycan ve Dastan yollar ayrlyor." Hatta ran'llar "bir kere dalrsak, fi-mbad [sonradan] toplanamayz" (Cevdet Paa Ksas Enbiyas, s. 545) der. 100 bin l brakncaya kadar savunmada bulunmulardr. Fakat Krdistan Dou'ya: Hint, in, Orta Asya ve Rusya pazarlarna giden karayollarnn ba deildi. O zamanki bilinen Bat, Avrupa dnyasnn balca uraklar olan Ak ve Karadeniz yollarnn da iki koldan (Halep ve Trabzon'dan) ura idi. Zaten Anadolu'nun smrgeliinin bir anlam da bu idi. 3- Krdistan yaylas her medeniyetin ura oldu: Douyla Bat arasnda deniz yollarnn bilindii devirlerde, bu en byk kpr roln oynayan blge, zaruri olarak btn istilac medeniyetlerin gelip getii bir kervansaray halini ald. Bunu ispata kalkmak bouna zahmettir. Yalnz karakteristik bir rnek: Eski mzeler mdr Halil bey "Tarih-i Osmani Encmeni Mecmuas"nda Amida Kara Amid isimli kitabn bibliyografisini yaparken, slmiyetten, Osmanll(Diyarbekir) beldesinin,

n eline geinceye kadar, tam 23 hkmet grp geirdiini kaydediyor. Osmanl mparatorluu, btn teki imparatorluklar gibi, Krdistan'n sosyal bnyesinde herhangi bir deiiklik deildi. Yine daima ataerkil klan ve airet manzarasn koruyor. Yalnz Osmanl imparatorluu adna, belirli yol uraklarnda (yar misafirhane, yar ... [Bir kelime okunamad] klkl) atolar kuran baz resmi derebeyler, bu yollardan geecek bezirgan kervanlarnn, etraftaki airetlere kar gvenliini salyorlard. Bazen, 20 saatlik bir yar apl ember iindeki geni bir blge (bugnk 5-10 Trk vilayeti) iinde bulunan tm airetler, imparatorluun oradaki temsilcisi derebeye inkyad ederdi eerdi]. Balarndan bir imparatorluk gitmi, tekisi [boyun gelmi.

Bu, yerli airetlerin umurunda bile deildi. Onun iin airetler stnde saltanat srmek, sureta ln becerebilmek demekti. (grnte) bir ip cambazkapitalizmin merkeziHayriye" Derebey Osmanllnn son desaltanat devletinin Hatta "Tanzimat-

virlerine doru, Trk burjuvazisi adna, yabanc dayatt reformlarla yan yana, kl kmldamad.

lemesi balad ve kuvvetlendii zamanlarda, Krdistan'daki klan sisteminin sralarnda kk derebeyliklerin "ilga" edilmesi [ortadan kaldrlmas], Krdistan airetleri iin bir felaketten ok bir nimet olmutur. Tam merkeziyetli bir devlet ebekesi kuruluncaya Merutikadar, airetler daha babo ve serbest kalmlard.

yet burjuvazisinin sahnede grn, Krdistan airet ulularnn, aa ve beylerinin ekmeine ya deil, kaymak srmtr. Sylediimiz gibi Krdistan'da milli uyan; i gelime ve d kkrtmalarla byyen Ermeniliin, tarihinde nadir grlr bir lde apul edilmesi, bir sanatlar da apul olan aa, bey ve ulular biraz daha tombullatrmak ve kuvvetlendirmekten baka bir netice vermedi. Tarihin ters cilvelerinden biri de, Krdistan yaylalarnda gerekleti. Yalnz ekonomik temel st katlara etki etmez, st katlar da, hatta ayn derecede ekonomik temele etki ederler. Siyasi hakimiyeti elinde tutan Trk burjuvazisi, ekonomik olarak geri bir klan sistemi (Krt airet ve beyleri) ile elele vererek, daha yksek bir ekonomik geliimi temsil eden Ermeniliin, Trkiye'deki kkn hemen hemen kazyabilmitir. Trk burjuvazisi birdenbire, koca Krdistan'da srf Krtlkle kar karya kalvermiti. Bereket versin, Osmanl orbasna henz algamndan turbuna kadar her nesne kartrlabiliyordu. Zaten Trklk bile, daha ancak Krdistan'n merkezinden gelmi bir Krt memurunun (Ziya Gkalp'n) derleyip toplamaya kalkt ve Durkheim'den samalad bir dayanmaclk perdesi altnda, Trklk ideolojisi ile yeni uyanyordu. Ga I iba olan, basit bir dei toku idi: Trk'lk, Krt'le maddeten imanlamak imkanlarn (Ermeni apulunu ve katliamn) balatyordu; sunuyordu. Atekes ile buna karlk olarak Krtlk de, TrkOsmanl mparatorluu'nun le manen kabarmak ideolojisini (Ziya Gkalp Trkln) birlikte, tahtndan inmeye bir trl raz olamayan Merutiyet burjuvazisi temsilcileri, hatta hanedan temsilcilerinden daha kt bir

akbetle,

hi olmama dner. Cumhuriyet burjuvazisi, dnya

proletarya devriminden ald hzla, yeni yeni sahneye karken, Bolevik devriminin snrlarnda birka beki kpei dikmek isteyen emperyalizm, bilinen Beyaz Ermenistan ve Beyaz Grcistan gibi bir de Beyaz Krdistan kurmak emelinde idi. Esasen o zamanki Trkiye'nin belli bal merkezlerinde, Krt aydnlar tarafndan zayf, anodin [kansz] bir Krtlk akm ve rgt ba gstermiti. Krtlk akm, daha bu ilk taze uyan devrinde iken dnya lsnde gr yokluuna veya sosyal bnyenin arlna kurban gitti. 1Dnya lsnde gr yokluuna kurban gitti: nk Trkiye'de ksaca "atekes yllar" denilen devir, dnyada a I an proletarya devrimleri ann en dalgal ve frtnal bir aamas idi. Dnya lsnde bir gr ufkuna sahip olabilen, hatta dnyaya bile hacet yok, burnumuzun dibinde arl deviren Bolevik lkelerinde olan biteni, ne kadar az olursa olsun fark eden herhangi bir siyasi akm, arabuk grp anlayabilirdi ki, bugn dnyada rol oynayan en byk kuvvet, dnya ii snfnn ideolojisi, Komnizm ve Bolevizmdi. Yeryznde herhangi bir geri memleketin milli kurtuluu, ancak ve ancak bu byk kudretle elele verdii zaman cidden ve devaml surette tutunabilir, olumlu bir rol oynayabilir. u halde eer szkonusu olan bir Krt milli kurtulu hareketiyse, bu hareketin biricik amaz yolu vard: Komnizmle el ele vermek. Yani yakn Sovyet devriminden hz ve yn almak. Yeni domu Krt milliyetilii bunu yapmad. Halbuki Trk burjuvazisi bunu yapt. 2- Sosyal bnyenin ve gemiin arl altnda ezildi kald: Krdistan'n hakim ve galip sosyal bnyesi, (klan), airet ululuu ve beylii sistemi idi. Bu sistem gelecei deil, gemii zleyebilirdi. O zaman gemie drt elle sarlm: a) Trkiye'de saltanat b) Dnyada emperyalizm vard. Onun iin, Krdistan'daki galip vasf bu gericiliin ettiriyordu. milli ve milletleraras katmerli peinden srklenmeye mecbur kald; Marksizm'in ikinci

temelli prensibini bir daha onaylyor: Varlk, dnceyi tayin Eer birinci ktaki gr ufkuna dnce, ktaki Krdistan'n sosyal bnyesine varlk dersek, o dnce ktln bu varln basksndan baka hibir ey izah etmez. Onun iin biz, o zamanki Krtlk akmnn temsilcilerini buda-

lalkla,

kafaszlkla

itham edecek kadar hayalperest olamayz.

O krizli devrede btn zrhllarna, fiyakal taburlarna, gayet camgz ve paral casus ve hafiyelerine ramen emperyalizm, lm titreyileri geiren akn bir canavar haline dnmt. Onun, Krtle Ermenilie ve ilh. o srada glmser grn bile, lm devrindeki bir tetanozlunun "rire hyppocratique: dyk- Hi-pokrati"sinden, Sokratvari srtndan baka birey deildi. Bu srt, ondan medet umanlar penesine geirmek isteyen bir vahi hayvann hilekr ehre oyunundan farkszd. O zamanki Krt milliyetilii bunu gremedi; fakat gr ufkunu bu kadar daraltan ey, zekaszl ve kabiliyetsizlii deil, iinden doduu ve temsilcisi olmak istedii Krdistan sosyal bnyesinin, ruhuna yapt bask idi. 0 zamanki Krt milliyetilii, tarihi durumu yznden kendisine hl derebeyleri lider yapt. Hl bir iskeletten farksz olan Sultanla uzlat. Hl, anavatanda patlayan ii hareketi nnde vahi hayvanlara mahsus bir panik ruh haline dm emperyalizmden medet umdu. Anadolu'da daha bir depreme, ve toplama balangc sezilmek zere halifenin iken, Bedirhanilerden [gizli a(Kmran-Celadet-Cemil), na aldklar rak konspirasyonuna

lmasna] dayanarak, ngiliz binbas Noel ile birlikte, yanlar15 krt atlsna yaslanaraktan "Malatya'ya savaaKrt bayran" ekmeye kalkyorlard. girdikleri zaman,

(Gazi'nin Nutku) Krt milliyetileri, mazlum Krt (Miriyvo)larnn iine girerek, Krt kylln barut gibi ihtilalciletirecek devrim sloganlar ve rgtleri yaratacak ve Anadolu kyllnn Milli Kurtuluu ile eit hakl ve mterek anti-emperyalist cepheli bir mttefik gibi kardeleecek yerde, sultann ve musallat emperyalizmin, Anadolu'da yeni beliren milli harekete kar aleti olmak tehlikesine dt. Malatya'da ngiliz binbas ve onbe Krt at I s ile Bedirhanileri karlayan Mutasarrf Bedirhani Halil ile Harput Valisi Galip idaresinde, Sivas kongresini bozmaya kalkmak, ne yaptn bilmemek, o zamanki taktie gre dosta kl ekip, dmann kucana dmek idi. Krtleri lm darbesi ile vuran etkenlerin banda u iki sebep gelir: 1 Milli kurtulu ve bamszlk hareketinin z itibar kyllk meselesi olduunu ile bir geni, alkan bilememek,

yani objektif olarak kitleden kopmak. Halbuki, o ikiyzl Cumhuriyet burjuvazisi btn aybyla beraber, hi olmazsa palavra da ve sahtekrca da olsa, bir: "Memleketin efendisi kyldr" ikiyzll ile Trk kylln aldatmak silahn kullanmt. Ve hl bile bunu kullanyor. 2 - Subjektif olarak Krtln belini ortasndan balta ile kran ikinci nemli etken, onun rgtte de derebey artklarna dayanmas, aa ve bey eflerle ve kadrolarla i grmeye kalkmasdr. Halbuki bir Krt mnevverlii (aydnlar) ve kyll bloku pekl mmkn olabilirdi. Bu objektif ve subjektif sebepler yznden, stanbul'da Mardin yolu ile gelen ve 13. Diyarbakr kolordusunun bir svari alayna ramen, olayszca Malatya'ya karlanarak giren Bedirhaniler, buuk subayn rgtl mdahalesi nnde il yavrusuna dndler. Eyllden sonra Erzurum kongresinde bunlarla uzlamann daha doru olacan ... [Bir kelime okunamad] askeri rgtn Malatya ksmna Mustafa Kemal, u telgraf ekiyordu: Urfa ve civarnda ngiliz kuvvetleri azlktr. "Krtlerin snda ne de, sosyal olarak baarl olsalar bile, kadar baarl olacaklarn askeri gler kartakdir buyurursudereceye

nuz" (Gazi'nin Nutku)... Baka deyimle, Cumhuriyet burjuvazisi Krt aa ve beylerinin "sosyal olarak baarl" olabileceklerini bile tahmin etmiyordu. Ve gerekten de yle oldu. Hemen hemen ayn tarihlerde, tara burjuvazisi adna Mustafa Kemal Paa, stanbul burjuvazisi adna Bahriye Nazr Salih Paa, imzaladklar 11 Eyll 1335 (1919) tarihli ikinci protokolde, saltanat makam, hilafet hakknda bir sr gvenceden sonra u satrlar imzalyorlard: "Krtlerin ylmasnn bamszl amacna ynelik grnen sylentilerin yanne gemek konusu grld." (Gazi'nin Nutku, 1

s. 146) Artk ondan sonra, doru veya yanl, hakl veya haksz, her Krt hareketinin alnna mehur damgalar basld durdu: - Gericidir, 2 - Yabanc parasyladr... O zamanki durumu tahlil eden bir milletvekili, Sakarya'dan sonra Franszlarla gney anlamas biterken, Zalim avu isminde birinin Kogiri taraflarndaki "talann" "Divrik, verilmesi iin lisi", 3.1.932) byle aklar ve anlatr: Kuruay, Kemah telgraflar ekmitir... "Aliar adl haydutlar", ve parma Refahiye, civarn birletirerek zerklik Yabanc paras

bu oyunu oynuyordu." (Urfa Milletvekili eref, "Birinci Millet Mec-

NCELKE

KRTLK Kuzey Karadeniz

Trkiye Cumhuriyetinde, Anadolu'nun ve

kylarnn dnda, bir "Dou Vilayetleri" kavram ve damgas var. Onyedi vilayet snrn iine alan bu blgeye, ... [Bir kelime okunamad] saymayanlar iin, herhalde bir kapris eseri olarak byle bir isim taklm saylamaz. lnden ve ktasndan Bu blge, bir corafya bnk Kemalizm, iba ret de deildir.

gya genel bir kanun kisvesi altnda oluturduu Umumi Mfettilikler oyununu yalnz bu blgenin bana "Birinci Mfettilik" ad ile oynad. Ve herkesten iyi Kemalizm bilir ki, bu yle kuru bir merkeziyet, yani genel ilerde, halkn ilerini kolaylatrmak ve ilh. samalar gibi, bir burjuva devleti iin bouna masrafl olacak bir klfetten ileri gelmez. Birinci mfettilik, Krdistan halknn ba ucunda aslm bir Demokles'in klc, bir ilan edilmemi kelbi (kpeke) skynetim, bir en yrtc ebedi terrdr. Bu vasflar gznnde tutulduktan sonra, btn bu blgenin nce bir ayrdediliinin, sonra militarist bir zulm sistemi ile idare olunuunun, Kemalizmin keyfi veya babasnn hayr iin yaplm ve yaplmakta olmad kolay anlalr. Dou Vilayetleri blgesinin asl ad: Krdistan'dr ve bunun byle olduunu anlamak iin, hatta Dou Vilayetlerinin i I erine doru Bavekilvari bir seyahat yapmaya bile pek gerek yoktur. Trkiye Cumhuriyeti atlasn anz, yle kasaba isimi erine bir gz gezdiriveriniz; "Dil Devrimi"nin bu isimleri Trkeletirmek konusundaki btn gayretlerine ramen, byk oun I uunun, sizin -yani Trklerin- anlayamayacamz bir dilden olduunu hayretle grrsnz: Hakkri-Van-Bitlis-Siirt-Mardin-HarputUrfa-Malatya-Sivas ve ilh. srf vilayet adlar olan bu ke I imelerin Trke ile bir ilgisi var m? Geri belli olmaz, bakarsnz bir "tarih devrimcisi" kar, bize (Atena)nn (at-ana) olduunu rettii

gibi,

mesela:

Malatya'nn Trke

(mal-at-ye)

kelimelerinden,

Mardin'in (Mert: erkek + in'den: erkein oturduu maara) szlerinden, bilmem Siirt'in (seyirtmek: acele komak) lafndan, yok Bitlis'in (bitli sa) palavrasndan geldiini ve daha kimbilir neleri Trkeletiriverir. Esasen vilayet isimleri gemiin birer yadigr da saylabilir. Fakat bir memleketin hangi kavme ait olduunu gsterecek asl isimler, kk kasaback ve ky adlardr. Biz geliigzel bir rnek olmak zere, Bavekil smet Paann Byk Millet Meclisinde temsil ettii "intihap dairesi" (seim blgesi)ni ve Dou Vilayetlerinin en Bat Vilayetini, yani Malatya'y ele alalm; ve onun da ky isimlerini deil de daha ikinci derecede olan kaza ve nahiye adlarn, resmi devlet yllnda grelim. Malatya vilayetinin sekiz kazas ile nahiye merkezleri unlardr: 1 - Malatya: Merkezinde Porga, spendre, Tahir, Kuzene, Kal'a; 2 - Ariha kazasnda: Srg, Levent, Gurack; 3 - Arapgir kazasnda: otik, Motmur; 4 - Ptrge'nin: Keferdiz, Merdis, Tahsis, Sinan; 5 - Ein kazasnda li [sakn Lenin'in menei olmasn?], nseti, An Pakeli; 6 - Khta kazasnda, Tokariz, Merdis, Alut, Sincik (Bremise); 7 - Adyaman: Samsat, Kuyucak, Karck, algan, Tut; 8 - Hekimhan: Hasan Celebi, Gelenge. u halde Cumhuriyet burjuvazisinin "Dou Vilayetleri" dedii Krdistan'n bugnk Trkiye snrlar iinde mevkisi, tuttuu yer nedir? 1928 ve 1929 tarihli T.C. yllna gre: "Trkiye'nin kaytl genel nfusu" 10.915.909 kii; Trkiye'nin yzlm 762.730 km2'dir. 17 Dou Vilayetinin (Erzincan, Erzurum, Elaz, Urfa, Beyazt, Bitlis, Hakkri, Diyarbakr, Siirt, ebinkarahisar, Gaziantep, Kars, Gmhane, Mardin, Mara, Malatya, Van) anlan devlet yllnca m (251.131)
2

nfusu 2.738.287 kii ve yzl-

km 'dir. Yani Dou Vilayetleri Trkiye Cum-

huriyetinin nfusa %24,7'si, arazice %32,8'i oranndadr. Yuvarlak hesap sylenecek olursa, Trkiye Cumhuriyetince yar resmi ekilde snrlar izilen Krdistan, bugnk Trkiye'nin nfusa (1/4) drtte biri, arazice (1/3) te biri demektir. Fakat bu oranlar phesiz, Trkiye iinde Krt ounluunu oluturan vilayetler iin byledir. Yoksa Krt halknn bulunduu blgeler, bu 17 vilayetin snrlarndan bir hayli daha genitir. vilayetleri Batda Sivas ve Adana, kuzeyde Ardahan ve Artvin snrlarn aar. Yukarda, Zalim avuun "talan"

ettii, Aliar'llarn zerklik istedikleri vilayetine dahildir. kelime okunamad] beylere zayf dmesi rak tarla olarak yava Dicle buralar istila devam yava, ile Dou taraflarnda

blgeler,

ksmen Sivas bir Krt

seyahat eden

dman, Beyazt ve Ar Da blgelerindeki Krtlerin ... [Bir bahsederken unlar yazyor: ve sonra da ekirge Ve ykm Krtler yok seyyar bir hayat geiren "Fakat dereolabir bu Krtler, Pek ackl kalmamlar Yalnz am kaba edilmesi neticesi uram

kaynaklarnda

memleketi

hcumuna da da hatta

gibi harap

etmilerdir! etmektedir. daha

pek derindir.

buralarda

Kuzeye, Ardahan'n rgtyle

Kafkasya'ya otlaklarnda

sokulmulardr.

Grcistan ahlkla,

snrnda, ayn

geidinde [Artvin

vilayeti] bile bunlar ayn

vahi hislerle, (Yusuf

toplum

grmekteyiz." 10.7.930)

Mazhar, iine s-

Ararat Eteklerinde, Cumhuriyet, Fakat Krtlk deyince, onu drmak yeterli deil.

srf Trkiye snrlar

Eski dnyada bugn Dou ve Bat diye bir snflandrma nasl mmknse, tpk yle iki Balkan vardr: 1 - Bat Balkanlar; 2 - Dou Balkanlar. Bat BalkanI arn bilmeyenimiz yoktur: Genel olarak Balkanlar dediimiz Avrupa ksm. Fakat Asya "Balkanlar" veya "Dou Balkanlar" diye henz ad konulmam bir "Balkanlar" var ki, onun herkese bilinen bir tek ismi yok. Muz gibi, yiyenin niyetine gre eni deitiren birok isimleri var. Bu Balkanlar bugnk Krdistan'n snrlar Krt, Ermeni, Arap, Sryani stndedir. Avrupa Balkanlar gibi, Asya Balkanlarnn da, byk ve tarihi geitlii yznden: ve ilh. gibi birok rk ve kavimler karmakark, ili dl, sellemeh-s-selm (uluorta-bir arada) bulunurlar. Avrupa Balkanlar gibi, Asya Balkanlarnda da bu arapsa haline gelen rklar ve milletler, ikide birde atrlar; u veya bu yabanc devletin ad ve hesabna komiteciler yetitirirler. Bir farkla ki, Asya Balkanlarnda Doululuk hakimdir. "Asyallk" ... [Bir kelime okunamad] btn iddetiyle hkm srer. te Krt I k denince ve bu Asya Balkanll iinde, olduka homojen bir rk ve ... iinde [Bir kelime Bat okunamad] Birlii temsil eden bir nfus anlalr. Krt deyince, yalnz Trkiye snrlar bulunanlar hatrlanmamal. ran'da, Kuzey Irak'ta ve hatta Suriye'de de Krtler mevcuttur. Krtlerin Kafkaslar'a kadar ktn, yukarda geen bir fkrada

grmtk. Ar isyan, Trkiye'ye kar ran Krtleri iinde hazrland; Ar isyanndan, birka ay sonra, bata Barzan eyhi olmak zere, Irak hkmetine kar kkrtlan Krt hareketi, Irak'ta patlam ve senelerce srmtr.

NTELKE

KRTLK (MLLET OLARAK)

Niceliine, miktar ve saysna ksaca iaret ettiimiz Krt I k nitelike ne haldedir? Baka deyimle millet olarak bir Krtlk var mdr? Bunu aratrmak iin nce millet denilen gerekliin: 1 - Tarihi; 2 - stikrarl bir gereklik olduunu hatrlamak lazmdr. Sras ile soralm: 1 - Krtlk istikrarl bir varlk mdr? Evet. Krdistan denilen blgenin yzyllardan beri tannm sosyal zellikleri ve bu blgelerde oturan insan kmelerinin iinde belki en eski bir kavim olarak ("tarih devrimcileri" duymasn) Krtlerin bulunuu, bugn bir varlk olan Krtlk camiasnda su gtrmez bir istikrarn mevcut olduunu, Krtln, bir fatih peinde toplam gelge bir kalabalk olmadn, belki imdi de dahil olmak zere imdiye kadar stnden sel gibi ap geen binbir fatihe ramen bir mevcudiyet olarak kaldn ispata yeterlidir. 2 - Krtlk tarihi bir gereklik midir? Buna da evet. Gerekte Krt kavmi ve Krt airetler camias, yzyllardan beri mevcut oluuna rakarlk gelen, Dou'nun mazlum men, bamsz bir Krtlk, bir Krt milliyeti davas, ancak dnya proletarya devrimleri ana milletlerindeki milli uyan tarihinden nce ciddi surette balam deildi. Osmanl mparatorluunda, derebey sistemi galip geldii mddete, Krdistan ilerinde Krtlk akm deil, airet gayreti hakimdi. "Bamsz Krdistan" sz, Krtln millet olarak bir baka millete kar konuluu, ancak yakn dnemin ve bugnn meselesidir. Tarihte Krtlk gereinden bahsederken, bu bylece bilindikten sonra, bilinen "rk" projesini de unutmayalm. Trk burjuvazisi, o mstesna "Tarih devrimcilii" ... [Bir kelime okunamad] ile btn "medeni" milletlerin Trk olduklarn ispat ederken "vahi" Krtlerin de "rken" "an-asl" (aslnda) Trk olduklarn veya "halis-d dem" [safkan] Trkleri Krtletirdiklerini ileri srmekten geri kalmyor. Ad geen yazc, bu

noktaya yle temas eder: bir zat vard... Trkler burada bak adama!.. gafile, k o bir Krtlerin

"yanmda aydn ve dnr geinen ve adetini grerek: derin demiti. '-Azeri Zavall n"Ar ne etkiler yapyorlar...

hane sahibinin durum zerinde

Bu Krtten ok Trk andryor'... Krtleebileceini idi ve havsalasna (Yusuf

hadiseyi tersine Trk'n

grmesi gerektiini anlatamadm... byledir de..." Mazhar,

sdramyordu.

Fakat gerek byle

Da Eteklerinde", Cumhuriyet, 19.7.930) Tabi ciddi bir konuda "Krtlemi" olanlarn olduklarn anlamak, "kan ancak Kemalist milliyetiliin, o da nalnc hangi "rk"tan bavurmak, kabilinden muayenesi" usllerine keseri

harcdr. Halbuki byle bir metodun mantki neticesini Anadolu Trklerine de uygulamaya kalkmak gibi, Kemalizm iin tehlikeli, bizim iin bouna bir olaslk da vardr. O zaman kimlerin kanlarnda nelerin bulunacan "Allah bilir"di... Fakat milliyetin, tarihi ve sosyal bir kavram, rkn ise doal ve evresel bir nitelik olduunu bilenler iin bu znt ve yapmacklarn anlam yoktur. Onun iin biz, insanlarn "Krtlemi" veya "Trklemi" olduklaryla deil, bugn sosyal olarak "Krt" m, "Trk" m tannd ile yetineceiz. Bu iki ana hat izildikten sonra, milliyet meselesinin zelliklerini de arayalm. Millet deyince, somut olarak nasl bir topluluk hatra gelir? 1 - Yurt birlii, 2 - z dil birlii, 3 - Kltr birlii, 4 - Ekonomi birliini, btn halinde temsil eden bir topluluk. Krt I k byle bir topluluk mudur? Bakalm: A) Y U R T BRL Krtlerin, yzyllarca bakmndan bamsz, zel dnya

Yukarda geen dncelerden sonra sre Anadolu'dan corafya

yollarnn geit ve ura olmu, iklim ve tabiata az ok homojen bir yurt iinde bir arada yaam bir topluluk olduklarn ispata gerek kalmaz. B) Z DL BRL Krte, Trke ile hatta taban tabana zt bir dildir. Fakat acaba btn Krtlerce konuulan biricik bir dil var m? Burada u iki noktay unutmamak lazm:

1- z Dil Birlii: Milli bir birlikten bahsederken, mutlak istisnasz: Dil birlii deil, z dil birlii kastedilir. Bugn Krdistan'n baz vilayet merkezlerinde ekonomik karlar Trk burjuvazisi ile az ok uzlaabilen baz Krt burjuvalar ile Krt aydnlar arasnda, Krteden kozmopolit bir tiksini vardr. Bu hal, hl bugn bile Trkiye'nin kltr merkezinde yaayan monerlemi Trk burjuvalarnda grlenden farkszdr. Frenke veya frenkletirilmi Trke konumay bir stnlk sayan Trk burjuvalar, bir Anadolu Trklnn varln nasl inkr etmezse, tpk ylece, Dou Vilayetlerinin Trklemi gzken kocaman Krt tccar, mteahhit ve memurlar da, yegane bir Krt dilinin varln yok edemez. Esasen, millet dili olarak dil birlii denince, geni halk tabakalarnn konutuu ana dil, z dil hatra gelir. Dou Vilayetleri denilen Krdistan'n halk dili byle bir dildir. 2- ive Farklar: Krdistan'n eski medeniyetlere urak bir drt yol az oluu, ok eski zamanlardan beri, burada ana hatlarnda ortak, yegane bir dilin domasna ve yaamasna imkn vermitir. Fakat, sosyal bnyenin hl bugn bile yar klan ve yar derebey durumunda kal, eitli semt ve zmrelerin Krteleri arasnda baz farklarn bulunmasn icabettiriyor. Lkin bu farklar haddinden fazla bytmemeli; hele Trkiye gibi, nemli bir aznln en ufak kltrel varlna bile tahamml edilemeyen bir memlekette, bu memleketin, en belirsiz siyasi hareketin affedilmez bir cinayet sayld ksmnda, bu farklar pek doal bulmak gerekir. Bununla beraber, eitli iveler arasndaki farklar, herhangi bir Dou milleti iinde bulunabilecek farklardan daha byk deildir. Yerinde inceleme yapm olan yoldalarmzn verdikleri bilgilere gre, Krdistan'da ve Krtler arasnda, adeta birbirinden farkl iki dil gibi saylan iki ive var: Asl Krte, Zazaca... Halbuki bu iveler arasndaki belli bal farklar, u eit nanstan ibarettir: harflerin deimesi: 1- kinci derece Mesela baz kelimelerin asl Krtesin-

de (p), (g) (d) harfleri, Zazacasnda srasyla (c), (t), (b) gibi harflere istiml ediyor [dnyor]. Veya asl Krte denilen ivedeki (e), (i) sesli harfleri, Zazacann ov-oy seslerine dnyor. Bugnk Trke, eitli vilayet ve semtlerde bu kadarck

deiikliklere uramaz m?..

Mesela bir buday kelimesini ele buda, budey, buydey, bo(y) harfi olmama

alalm. Bu kelime Anadolu'nun eitli blgelerinde, yalnz herkesin bildii u ekillere girer: harfine dnyor veya yor... day-bugday, bdey, byde ve ilh... () harfi sert (g) veya (y) bsbtn kalkyor; dnyor. Sesli I erden (u) harfi, (), (o) (); (a) harfi (e) oluFakat btn bu deiiklikler, Trkiye'de bir Trk milleti gsIerebilir mi? 2Eklemelerin deimesi: bulunmadn

Mesela asl Krtede, (im), (dim) ile biten kelimeler, Zazacada (i), (e) eklemeleri ile sonlanyor. stanbul yresindeki (geliyorum), Anadolu'da, ya aradan (ru) kaldrlarak (geliyom), veya bsbtn acayip ilavelerle (gelipdurum), (gelippatrm) biimlerine girmez mi? 3- B a k a dillerden gelme: Krtede en ok Acemce olmak zere, batya doru gittike artan tek tk Trke ve gneye doru zere Arapa indike, Trkeden biraz fazlaca olmak kelimelerin kelimelere rastlanlr. Fakat yabanc

binbir eidi ile dolu olan Trke, bu ynden Krteyi geride bile brakr. Yalnz burada bir yn hatra gelir. Tarihi menelerine [kkenlerine] baklrsa, Krtler, eski Farsl istilaclarn, Krdistan yerlileri ile kaynamasndan doma saylr. Krtede, Acemcenin byk bir nfuzu olabilir. Bu itibarla Fakat fiillerinin

bnyesine bak I acak olursa, Krte kklerini ayr bir dil saymak gerekir. Her ne olursa olsun, hatta Krtenin Farisiceden kma bir dal budak olduu kabul edilse bile, bugnk Krte ayr bir birliktir. Ve nasl Azeri lehesi ile Osmanl Trkesi, bugn Azerbeycan ve Trkiye gibi iki baka millet yurdunun gerekliine engel deilse, tpk bylece, ailevi balar uzanan bir Krte de, bamsz bir millet dili olmaktan geri kalamaz. C) KLTR BRL Krtlerin kendilerine has bir zihniyeti, bir "milli ruh"u var m? Krtleri yakndan tanyan yolda I armz bize, geri mahiyette de olsa, Krtlerde kuvvetli bir karakter zellii bulunduunu nakletmiler ve Krtleri her tanyan iin bunu teslim etmemek imkn bulunmadn- sylemi I erdi. Gerekten Krdistan'n Krtle has ortak zelliklerin bulunduunu, o her tarafnda,

kadar ki, bu zelliklerin, burjuvazinin bile dn patlatacak kadar ok salam ve sarslmaz olduunu, bizzat burjuva yazclar da skntdan terleye terleye anlatrlar. "Dou Vilayetleri"ndeki epey orijinal incelemelerinde tek olan Yusuf Mazhar anlatyor: "Kafkasya'dan tirmiler... na larn ve mnden] yerletirilen hicret etmi Dastanl civarnda, kii, kabul hemen Trkleri Tal buralara ay ky yerleetraf[zulonBunlardan Diyadin

-drt bin

Krtlerin ve

taaddilerinden

korunabilmek iin, saran bu

bir airet oluturarak, takip

birok adetlerini aynen ksmen koruyabilmilerdir.

etmek sayesinde, varlklarn zorla reisi olan bal kar, Murat olarak Krtledilinden deiKrtlere [asimile duo

drt taraflarn Beyle rin

ilkel insanlar arasnda Dastanllarn kendi isteklerine

grmtm. hayata

Bunlarn ve

geirdikleri sakin nasl adavet Bu Dier dinlemelidir? tirmitir. byle yenilmiler, olmulardr]. ruyoruz, r Krt sene vardr. kyler, ta Soluksu hatta

az ok insani hislere beslediklerini, Dastanllar

[dmanlk] saldrganlklar,

bu adamn gerei gibi baka

Dastanllar yerletirildikleri kendilerini adeta ortaya temessl

blgelerde,

oluumlarla

koruyamadklarndan etmilerdir

kaynamlar Bu fenomenin (Erzincan)

kn her yerde grp (bakn

gibi kuvvetli Trk muhitinde ne..) Vilayet merkezinin, [zulmnden] bulamamlardr. Bunu Mecidiye isyan bir ky ahalisi, Bu

"kuvvetli Trk muhiti" [klar] olmaktan evvel saldrlarndan,

geceleri ziyalaKrtlerin iin, 20-30 hl

grnecek kadar yaknnda taaddisinden baka are tamamlanmtr... sylerler... resasndan (Z.Y, imdi Beyaztaa,

kurtulabilmek hadise bilenler

Erzincan'da kynn, ortaya Kr halde

Eer sorarsanz size: -Gmtepe, gibi-

Geit kynn blgelerde hatoturduu bir tek bir

Krtletiini asilerin

kan Yusuf'un

Kzlkaya,

Karabulan ilh. buralarda

[reislerinden], tadklar Cumhuriyet,

Trk isimlerini

Trk kalmamtr."

18.7.930)

Geri bu itiraflarda, retici glerin gayet geri olduu

blgede, insan kmelerinin nasl arabuk daha ilkel rgt ekillerine dndkleri de var. Fakat dikkat edilirse bu ekil deitiri, srf bir sosyal bnye deiiminden ibaret kalmyor. Krtlerin yalnz yaay tarzna uyulmuyor; ayn zamanda, olduu

gibi Krt dilini ve kltrn benimseyi ve Krtleme kendini gsteriyor. Bu rnekler, Krt kltrnn ve zihniyetinin, oradaki yaay tarzlarnn da hzlca yardm ile, ne kadar etkili olduunu yeterli derecede anlatr. Ve bu zihniyet btn Krdistan iinde, az ok nans farklar ile beraber, ortak ve geneldir. Trk burjuvazisi, Krtle kar iki eit tedbir kullanyor: 1- skn siyaseti... 2- Tehcir (g ettirme) siyaseti... Rum ve Ermeni aznlklar stnde denenen ve Trk Burjuvazisinin epey istedii gibi dnen bu siyaset, Krtle kar tutunabilecek mi? Yani Kemalist burjuvazi Trkiye'nin te birine varan Krtl ortadan kaldrabilecek mi? Birinci tedbir, yani isknla, btn korumalara ramen aksi neticeler elde edildiini, burjuvazi bizden iyi bilir. Dou Vilayetlerinde yerletirilen gmenler, hatta vilayet merkezlerine en yakn olan kylerde bile, ya Krtleip kayboluyor veya geldii yere kamaya mecbur oluyor. Tehcir [g ettirme] ve imha usllerine gelince: lk olarak, memleketin te birini bir taraftan br tarafa kaldrp atmak ne mmkndr ne de burjuvazinin beklediini verir. kinci olarak ulu orta imhaclk, zellikle u kltr konusunu ilgilendiren nemli neticeler vermektedir. Krt halknn cidden nesli boldur. Verdii kurbanlar, ... [Bir kelime okunamad] Trkle kar ezilen bir Krtlk varolduu kanaatini, tm Krdistan halk iinde genelletirmek, yaymak ve derinletirmekten baka hibir rn vermiyor. u halde, Trk burjuvazisinin hakimiyet ve basksnn mddet ve iddeti ile doru orantl olarak Krtln zihniyeti ve kltr genileyecek ve homojenleecektir. Krdistan halknn yle bir "Krt kafas" deyii vardr ki, bu kafa ezildike byyen ve kesildike oalan masal devlerinin balarna benziyor. D) EKONOM BRL Tarihi millet gerekliinin oluturulmas demek, zel anlam ile bir memlekette kapitalizmin douu demekI ir. Fakat bugn biz o orak kapitalizm ncesi dnyasnda deil, emperyalizm dnyasndayz. Emperyalizm ise, deil kapitalizm ncesi, deil kapitalizm, kapitalizmin de "ryp, dalan" ve lm aamasdr. Emperyalizmin bu zelliinin bir ifadesi de, kapitalist ilikileri erevesine smayacak kadar geni ve evrensel bir ekonomik an, tm yeryzn sarm olmasndadr. u halde daha me-

selenin somut iine girmeden nce, ayda veya bir baka yldzda bulunmadna gre, Krdistan'n da yeryznde olduunu, yani biricik dnya kapitalist ekonomisi iinde saylabileceini kabul etmek gerektir. Meseleyi genel I ikten ve soyutluktan ekip karrsak, bir memlekette milliyet ilikilerinin domas, kurtulmas anlamna gelir. pazar ilikilerinin o memleket lsnde genileyerek, gelgelikten ve rastlantsallktan Krdistan'da egemen retim tarz henz ataerkil, kapal ekonomi olmaktan kurtulmu deildir. Fakat, btn geri lkelerde ortak olan bu zellik, Krdistan lsnde geni ve olduka devaml pazar ilikilerinin domu olmasn reddetmez. Onun iin, byle pazar ilikilerinin mevcut olup olmadn deil, -nk vardr- fakat Krdistan'a has, yani Trkiye'den az ok bamsz bir pazar ilikilerinin bulunup bulunmadn tespit etmek yeterlidir. Krdistan'n kendisinin, bamsz pazar ilikileriyle Anadolu'dan ayr kaln bize aka gsterecek iki su gtrmez olay var: 1 - Kaaklk, 2 - Gm para. 1 - KAAKILIK: Gney snrlarndaki bitmez tkenmez apul sahneleri, gney snrlarna Trkiye'den kaan Ermeni I erin yerlemesi, gney snrlarna yakn Hoybon Krt stiklal Cemiyetinin karargh kurmas, gney snrlarnn bir kaak karakollar zinciri ile kuakvari kuatlmas... te drt olay ki, Kemalist burjuvazi iin tarifi gayet kolay birer mesele: Vatan hainlii! Fakat biz biliyoruz ki, bireye svmekle, o ey yok edilmi olmaz. Haydi 250-300 kiilik etelerle ikide birde Urfa ovalarnda, davarn, devesini, srsn "hat altna" gtren apul sahnelerini, genel olarak kaakla zemin hazrlayan keif kolu taarruzlar sayalm. Fakat teki manevi taarruz tarafn, "Ermeni yurdu"nu, "Krt bamszl"n nereye balayacaz? Ya bu mthi ve sistematik kaakln kendisi niin? Hi phesiz btn bu sorgularn topuna birden cevap verebilecek olan u "her yerde hazr ve nazr" ... [Birka kelime okunamad], Emperyalizmin Nusaybin hattn braktrmayan pazar, Ermeni ve Krt ajitasyoncularna snr boyunda ... [Bir kelime okunamad] aldrtan pazar, Erzurum'dan ve Erzincan'dan kalkp ... [ki kelime okunamad] kredi ile kaak alveriine gelenlerin kblesi ve cazibesi pazar! Bu pazar Krdistan pazardr ve Krdistan pazar bu pazardr. Kaakln en byk sebebi kim ve nedir?

a) Kemalizm, b) Krdistan pazar. a) Kemalizm: Evet alacak bir ey yok. Kaakl en ok kovalayan gibi, en byk davet eden de Kemalizmin ta haline

kendisidir. Cumhuriyet burjuvazisinin elikileri bir deildir. pazar, tekelci ve tefeci sermayenin kurbanlk koyunu getiren ve bu mthi kriz yllarnda, dnyann hibir yerinde grlmedik derecede yksek tekelci fiyatlar halka dayatarak, hayat ate pahasna eviren Kemalizm, kaakla en byk yemi hazrlayan bir sistemdir. Nitekim bunu bir komnist deil, bizzat Finans Kapital yayn organnn en sunturlu ba makalesi de itiraf eder: o kadar az "yle yaplmal ki", der, "o kadar vasi [geni] ve snrlanm itibari olan bir lkede, hattnn bir snrn yrd biri okkas fiyata Yani ise gayet baka baka hayat artlarna mangalarla

iki tarafndaki halk, tabi yirmi olmamaldrlar. kurua, (Yani teki ayn alan maldr.

imendifer kurua

zerinde kurulmu iki ky, yetmi Kemalizm Trkiye'ye (Milliyet,

mesela ekeri, yemeye

mecbur olma-

hakim "olmamaldr" gibi kaaklk nlenmek ne-

bir ey...)

Yoksa ne yaplrsa

yaplsn,

dir bilmez kalacaktr"

10.12.931) baka hayat artlarna

b) Krdistan pazar: Tabi Trkiye'nin btn snrlarnn "iki tarafndaki ahali, fiyata gayet baka tabi"dir. Halbuki kaak ticaretin, normal alveri derecesine

girdii Dou Vilayetlerinde buna sebep, sadece bir tek deildir. Belli bal sebeplerin nnde, burjuvazinin "o kadar geni, o kadar az mangalarla snrlanm" deyiinden de anlalaca zere, Krdistan pazarnn, Anadolu'dan ok, doal ve tarihi sebeplerle Suriye'ye bal oluu gelir. Mesela: a) Trablus, Nizip, Besni, Malatya; b) Saraypnar, Suru, Urfa, Siverek, Elaz; c) Resulayn, Viranehir, Diyarbekir, Osmaniye, Palu, Ki, Erzincan... ve ilh. yollar ile ta Karadeniz y a y l a l a r n a ^ (belki oradan stanbul'a) ve Erzurum, Kars yaylalarna, Van glnn
<?> "Dier taraftan miktarda tur. Suriye'den Ayntapllarn ithali, adeta ve gmrkl [Gaziantep] vesairenin o k fazla k a a k eya ki, buras maln satn t a m a m e n halini durdurmuHalep'ten o

Bu d u r u m k a r s n d a t c c a r a k n bir t r a n s i t mallar, S i v a s , Zile, T o k a t , Samsun Erzurum'a (Ali Nihat,

bir hale g e l m i t i r . merkezi

Kaaklk o kadar almtr.

oalmtr getirilen den havaliye ve

Merzifon, hergn

Niksar kaaklar tarafndan arlyor. Buna

kadar getirilmektedir. b i n l e r c e altn Elbistan'da Durum-i

Kaaklk yznkarktisadiye, Cum-

Halep'e kaaklar tarafndan 22.11.930).

lk i h r a c a t y a p l a m y o r . " huriyet,

telerine

kadar sistematikman

ileyen

kaaklk,

kervanlarn

yzyllardan beri getikleri yerlerden geirmekten baka bir i yapmyor. Cumhuriyet burjuvazisi, Fevzipaa - Diyarbekir hattyla Ergani Bakr Madeni irketini sevindirdii kadar, kaakl da yerindirmek ve btn ordularnn "tedip sefer"lerine, seyyar, sabit jandarma ve it srs gibi milis ktalarnn imha terrne ramen, henz yabancs ve uza kald Krdistan ... pazarn fethetmek istiyor. "Kaaklar" tefrikasnn yazcs diyor: "Fakat imdi Trk demiryolu, namad] kaakla miryolu, Malatya son bir sene zarfnda bir ket kaa [Bir kelime okuTrablus, Dou'ya Nizip giden Malatya debir kltr." olduka vurmutur. snrlandrd. kar

- Besni yolu ile en ok kaan Malatya'ya sokard. pazarnda demiryollar, kaakla, fesatla ekilmi

(Nair Hakk, "Kaaklar", Milliyet, 24.2.931) Bu kl, Krdistan pazarnn geleneksel ve doal balarn ne dereceye kadar kesip atacak? Bunu zaman gsterecektir. Hatta gsteriyor bile. zel kaaklk mahkemelerine, gmrk ordularna ramen, burjuva basnnda anl bir zafer gibi bir haftada, falan yerde u kadar kaak eyaya el konuldu haberleri "kervann yrd"n gsteriyor: "Gneyde yakalanan kaaklar ve kaak eya Ankara 8 hafaza y takip ktalar edilmi (A.A.) - Bu ayn ilk haftas iinde, Gney snrmzda kiloya 40 gmrk mukaaklk olave krk tarafndan, be bin

ve 4' yaral,

43 kaak yakalanmtr. yakn kaak gmrk eyas otuz drt kilo esrar,

Bu olaylarda,

otuz bin adet sigara kd, hayvan elde edilmitir. Fevzipaa 20-25 mular iki kiilik ve 24 -

silah,

(9.2.933) kaak eya ile gelmekte bir olan tututanesi

"Fevzipaa'da yakalanan kaak eya Halep'ten snrda brakp bir kafile, eyalar Burada, mahkm muhafzlarla kaak (3.933) kapitalizm dzeninde pazar ilikileri, he Ie atmaya eya

kamlardr. olmutur."

lerinden

yakalanmtr. tccar hapse

maazalarnda

bulunduran

Niin? nk biz, sosyal ynlerin tabiata stn geleceine inananlardanz; fakat, hele u anarik, insan iradelerini oyuncak haline getiren

Krdistan gibi asrlk geleneklerine doal kolaylklar temel yapm bir blgede, zannedildiinden fazla hkmn srdrecektir.

Sonra, demiryolunun ektiini suni kl ne kadar halis elikten olursa olsun, acaba Dou Vilayetlerine mesela Bursa ipeini, hibir zaman kaak suni ipein iki misli fiyatna olsun tayp getirebilecek midir? Hayr. Dou Vilayetleri veya Krdistan etrafnda kopan ekonomik ve siyasi frtnalarda emperyalizmin hi mi rol yoktur? Aksine pek byk rol vardr. phesiz o kadar ucuza srlen mallar, onun srprodksiyonudur [retim fazlasdr]. Hatta emperyalizm yalnz stoklarn boaltmakla da kalmyor, kaak ticaretinin merkezlerini de sanayi teebbsleriyle ykseltiyor. Mesela Antakya ve skenderun'da onbinlerce Ermeni'nin birletiklerini ve yer yer imarl kasabacklar kurduklarn anlatan "Kaaklar" yazar: yen "Buralar snra uzaktr" kuruluk diyor. (N.H., "Fakat kaak mal Milliyet, iletezgahlar buralara 18.12.931)

Bol bol yetitirilen mallarn, kaak depolarndan snr boyundaki askeri garnizonlar arkasnda emniyet altna alan emperyalizmdir. Gney imendiferlerine harl harl kaak mal tatarak zenginleen emperyalizmdir. Karlk olarak Trk mallarna buday yedirten, "Gbir hat gayet ar gmrkler ve nakliye tarifeleri basarak, ktlk eken Suriye'ye Trk buday yerine, Amerikan yine emperyalizmdir. ney treni, kaak H. oluyor." (N. meydan, ekmee konan tyle rneklerini kaak tayan, Milliyet, Fransz ticaretinden ile dolu idi. tayan hep burjuvazi versin: kazanan

24.2.931)

"Saraypnar istasyonunun Suriye budaya, demiryolunun, gmrklere bir duzngetiriyor, legalGney

yzlerce buday uval muhtat. rnlerini ok pahalya

idaresindeki

Trk tarm

tarifesi, ac

ar vergi, bahsettiler.

Trk maln Suriye'ye sokmamak iin durumdan Suriye ekmeini ta H., Amerika'dan age) kainatta

var rmtr.

Oradaki komisyoncular bu

fakat komu maln yiyemiyordu." (N. yalizm, daima emperyalizmdir.

Fakat emperhedefi,

Onun

illegal apuldur. u halde, bu yanp yaknmalar niye? Burada ibretle grlecek olan mesele emperyalizmin talan deil, onu bilmeyen yok; bu talann Krdistan snrlarnda niin bu kadar elverili zemin bulduudur. Bu niinin iki sebebi var: a) Manevi (siyasi) sebep: Trkiye'de genel olarak kapitalist dzeni ve zel olarak bu dzenin Krdistan'daki basks, ka44

akln ideolojik ve psikolojik hakl karln gerektirir. Gerekten de, Trkiye'de dzen kapitalizm olunca, Krdistanllarn da Bat Vilayetlerindeki burjuvalar gibi fazla kr peinde komasnda "ayp" veya "gnah" aranabilir mi? Sonra Krdistan'da hergn eitli ve kanunsuz -evet burjuva kanunlarnn bile legalitesi dnda- soygundan ve apuldan baka yapt hibir ey yokken, bu ezilen blge nfusundan, Cumhuriyet burjuvazisinin karlarna balta vurmak hrs ve arzusu nasl silinebilir? "Vatan ihaneti" gzel... Fakat bu "Bat Vilayetleri" burjuvalarnn malikanesi demek olan "vatan"da, genel olarak "Dou Vilayetleri"nin teba ve kul yerine konulmaktan ve hakaret grmekten baka ne mevki ve kar vardr? Onun iin "kaaklar" yazarnda kullanmay d. okuyoruz: bir vatan "Fakat ihaneti bugn Ermeni Resulayn, yznden kaak bysaymayanlarn age,

Bu kaak oca da, burada

bugn 350 dkkanl, bilerek veya

yle byle iki Krdistan

yz evli bir l kasabas oldu." (N.H. Gerekten yazar,

Milliyet, 25.12.931) bilmeyerek,

halkndaki, Dou Vilayetlinin kafasnda ve yreindeki ideolojiyi ve psikolojiyi okumu oluyor. Bir Dou Vilayetli, "kaak kullanmay bir vatan ihaneti" deil, belki bir intikam borcu, bir alma farzediyor. Nitekim, yakalanm bir kaak hakknda, u satrlar izitiriliyor: Korkusu fine leke edebiliriz. yor, yoktu. Gene bu sefer naslsa "ihanet" deil, "Satt maln dnse % 50'sini deyerek almt. kredi aarlard. Fakat kaaklk erekaakl etmek kendisine Yani

tutulmutu, bir "an" ve

kaaklk anna, Dou "eref" sayyor. btn

srlmt." Dikkat! "Viranehirli kaak,

Vilayetli,

Artk bol bol dua viran

memleketi

iin her seferinde 40 altn, bunu ne gnah, nerelerinde emekliyor bu

50 altn

alarak vatanna ihanet edi(Makyavelist siyasetin

ne ayp sayyordu. (N.H,

kk burjuvack?) Biz nce bununla, age) Kemalist burjuvazinin

bu fikirle mcadele edeceiz..." Halbuki tam

bir burjuvazinin,

hele

asla "mcadele" edemeyecei, etse bile daima apa oturaca ey, tam bu "fikir" deil midir? b) Maddi (ekonomik) sebep: Hep yukardan balyoruz. nce manevi ve siyasi sebepten bahsettik. Bu ... [ki kelime okunamad] bir slp. Yoksa zaten byle sebeplerden bahsedi

bile, onlar izah edecek tarihi maddeci temellerin bulunduunu gstermekten baka bir ey ifade etmez. Dou Vilayetlide niin byle bir "Hyanet-i vataniye" hareketini "an" ve "eref" bilen ideoloji ve psikoloji yaylmtr? Bu boaz sklan bir insann ruh hali olduu kadar, gbek ba kesilen bir ocuun depreniine de benzer. Bu ruhsal durumun bir derin etkeni de, Dou Vilayetlerinin bamsz Krdistan pazar oluundadr. Bunu bize burjuva dili ile syleyecek, biri Krdistan'n en Bat, tekisi en Dou blgelerine ait iki rnek: Bat'dan rnek: "Elbistan'da alm ekonomik durum: Memleketin ekonomik durumunun noktas) olduu ackl halini arzetmek isterim. davar, deme deni-

Elbistan (Dou Vilayetlerinin en Bat's olan Mara'n en kuzey hububat bol ve Suriye'ye yapa, len kilim ve birok hammadde sevk ve ihra eden, olduka nemli bir kasabadr. Genel Savatan Dou'dan Dou'nun olan Mersin, Buras evvelce btn ithalatn Halep 'ten getirirdi. sonra rnek: ona stanbul ve "Eskiden Bugn Mersin'den skenderun, demiryoluyla getirtmeye ta Van'a balakadar bal bi-

mtr." (Ali Nihat, "Elbistan'da...", Cumhuriyet, 22.11.930) iskelesiydi. Malatya'ya bugn

rekabet ediyor:

Fakat skenderun

zim iin kaak limandr." (Nait Hakk, lk", Milliyet, 18.12.931)

Hudut boyunda "Kaak-

Bu iki rnek bize Krdistan pazarnn, hl Anadolu'dan ayr olan bir birlii temsil ettiini gstermez mi? Yunus diye Nadi Efendi, emperyalizmden "Mandater Fransa gvensizliin snr ile ahbapl ve "hsnniyet"i grdk m diye sorduu bir bamakalesinde: "imkadar hayr" diyor, kaakln ve akdolunan anlahayr. kurmada aklkla kayt ve taahht edilmi olmasna ramen, Aksine, resmi ellerle nnde gibi olduunu farzettirecek bir durum niin bulunmaktan

tevik ediliyor

tulamadk ve kurtulamyoruz." Fakat daha aada emperyalizmin bu "tevik"lerinde muvaffak olduunu, farknda olmadan karyor: Trk snrlar "Trkiye'den kp gitmi olan Ermeni mlteboyunca sralamaktaki maksad, her eyden var mdr?" ("Gney Sboazndan cilerini, evvel,

dostane olarak dnmeye imkan kaak

nrlarmzn Arkasnda Neler Oluyor", Cumhuriyet, 18.12.931) Yani emperyalizm, karakollarn "Trk snrlar yunca sralamak" iin hereyden evvel, mevcut maddi durum-

dan ve unsurlardan istifade ediyor. Gerekten, dikkat edilecek olunursa btn kaaklk sistemi, hep Krdistan'n eski kurtlar tarafndan grlr. rnekler: "Sryani Akbez'in) diye tannr. Mardinli ba (Dou Vilayetli) Halep'deki oka Yorgi, burann (Meydan mteahhidi kaaksdr. Milliyet, garnizonun ilgilidir,

stihbarat ileriyle de

derler" (N.H.,

"Kaaklar",

18.12.931) Yani eski

Krdistanl, imdi

Krdistan snrnda kaaklk ederken hem mteahhit I ik, hem casusluk eklinde emperyalizmle el eledir. "Arap pnar nis Tayan) haftada onbe ... vagon kaak sarf eder. okunamad] [yani H., Urfa age, tali Bu kr(OnhanDou Viete l srm noktasn nce layetinde] 24.12.1931) "Kulhac Ermenilerin vastasyla iinde ve Arslanta, Serap pnarnn depolardr. bu Kulhac'da Melik Ahmet ve Hain Bozan, Arslan aracsdr. oka Bunlar bizim kaak sokmulardr. " (age) Ta'nda Hro, "Trkiye doma [ki eski ve kelime

kefetmitir. Ermeni, yararlanarak

Bu Suru'da ilh..." (N.

Tanaklardan,

dayand

sermayesinden

Milliyet,

topraklarmzdaki akrabalar haritas babalar brahim paa mehur ekiya mve da yaatmasna el ele

adamca

yaamaya

mecbur tutulan

denen mehur ekiyann, yetiirmi!) sade edilmitir." ... [Bir

(demek ki taradan da kelime okunamad]

devrini Cumhuriyet zamannda

aireti sergerdele-

rinden Halil ve adamlar buradaki Ermeni kaaklaryla babaadr." (age, ruz, Bogos, Mardin'li... Ebu Ahmed, den kale, kadar mal srer ... Ekberyan'dr. Suriye'nin Milliyet. olu en 25.12.931), kr, Viranehir'li"Agop burann Virahehir'li Miro, Buras

"Mardin'li eyh-l Butenekeci

[Bir kelime okunamad], Lice'li Hao, Halep'li maruf kaaksdr. Akakale'nin ta Erzincan'a Bir HalepliAkama[Bir kelime okunamad] (age)

bakas Krdistanl...

hakimi ba kaak Ekber elindedir. etelerin,

Byk kapital,

geni kredi bunun toplanan H.,

(Urfa'dan-Dou Vilayetinden) kaan Ermenilerin, drt bir tarafnda

Tanak dkntlerinin Milliyet, 27.12.931) grnd

kamdr (karargahdr)." (age, N. Emperyalizmin siyaseten

durgun

gnlerde, 1 - BamKemalizmin

ekonomik ve sistematikman kulland imknlar: enteresan manzaradan karacamz netice, ne

sz Krdistan pazar, 2 - Bu pazarn eski etkilileridir. Bizim bu

nasl bir kapanda kuyruunun kstrlm olduu, ne emperyalizmin skenderun ve Antakya'y elinden brakmakla Cumhuriyet burjuvazisine oynad oyun ve aradaki kr dv deil, sadece u konumuzu ilgilendiren eden olaydr. Dou Vilayetleri ekonomikman bamsz bir pazardr. Veya Trkiye'den ok ve Anadolu'dan fazla Suriye ile baldr. Bu pazar smren emperyalizm, hatta gelin alay eklindeki m a h f e l e r l e ^ kaak eya sokmann hnerini, yani mahalli artlarn ve ilikilerin cn ccn bilen Krdistan pazarnn eski millerini kullanyor. 2- G M PARA: Kaaklk denilen perdenin arkasnda, nasl Krdistan ekonomi birliini temsil eden bir bamsz pazar ilikilerinin tepkisi gizli ise, gm para tekerleklerinin stnde yryen de, Dou Vilayetlerinin kendine has deiim ilikileridir. Bu gm para gereklii, biraz da ataerkil ekonominin kapal ve defineci zellii ile ilgilidir. Fakat esasen Dou Vilayetlerinin gm paras, Dou Vilayetlerinin kaaklndan kl kadar ayrt edilemez. (Kaaklk + Gm Para = Dou Pazar) z, Krdistan'n ekonomik dininin "teslis"inden [lemesinden] baka birey deildir. u halde gm para olayna deerken ve ... [Bir kelime okunamad], bu "vahdet"i temsil eden "teslis" znn bir kesine dokunmu olmaktan baka bir ey yapmyoruz. Bamsz Dou pazar "ruh" ise, gm para onun somut "olu"dur. Kaaklk da, bu oulun u fani dnyadaki douudur. Onun iin, kim ki kaaklk der, gm para der ve Dou pazar der. Elbistan'n kaak ve Suriye'ye srmszlk yznden "alm olduu ackl hal"inden ... [Bir kelime okunamad] [hl]
<*>

balayan, dier
bu

hemen gm paray syler: Gney

hinler

"Elyevm madeni
her hileyi grlr. memuda kalr. bez, Kayakalana-

burada
iyi ay bir

Vilayetlerinde
burann byk kaps

olduu
emmek bir gelin

gibi
iin alay

"Urfa'y "Birka

tanyan evvel, deve, gelin

servetini nnde

dnmlerdir. Urfa'nn zerinde alay, sokulur, bir Harran bir Telli runun arpar. caklarn Babo kaak pullu "Bu mahfe, ok mahfeyi Bir etrafta Urfa'ya temas tetkike de ne kalabalk. girerken, olan "Gelin kaak deilmi." bir ve ot balar. grsnler? ipek, kaak Hakk, (Nait bir zabta kaak Kaaklar devesi ua ortada

muazzam gzne Polis, anlaynca, le lavanta, dnen pullayp

merasimle

gneydeki aralarna

Ermenilerle tarafa

her biri deveyi

kaarlar. gelin, birey

yakalarlar. soktuklar baka

"Allayp aklar,

memlekete kauuktan 27.12.931).

kaak

Milliyet,

para dolamdadr." (Ali

Nihat, age, 22.12.930)

Krdistan

pa-

zar, adeta doal bir tepkiyle Kemalizm'in Allah'n, yani Cumhuriyet parasn snrlarndan ieri uratmyor. Ve hatta snrlar dnda bile kovalyor. ... [Birka kelime okunamad] Kinatn Trkln ispata kalkan ve sonra TrkI , karki dalarla birlikte yarattna inanan Kemalizm, mem I eketin yarsnda hl Sultanlarn turalaryla ssl Kuru ve Mecidiyenin tannmasn, on senelik atp tutmalarna ramen, bugn grmezKrdistan iinde, "Malmdur ki, BlgeKat dBtn lie gelmekten baka trlsn yapamyor. "yabanc" sayldn, en sadk kulu snr sinde vilayetlerimizde altn, mecidiye ve adna ve ve genellikle

Cumhuriyet burjuvazinin ve onun bekisi Kemalizmin nasl bir itiraf etsin: eski Dou Anadolu dolamdadr. tpk (Siirt yabanc tutuluyor.

bunlarn paralar "not" diyorlar ve

paramzn

buralarda para

vizi gibi yabanc alveriler madeni

zel bir muameleye zerinden

tbi

oluyor."

Milletvekili

Mahmut, Milliyet, 18.5.932)

II- SOSYAL LKLER VE KYLLK Snflar Dou Vilayetlerinin "namuslu" bir istatistiini bulmak hayaldir. Bununla beraber, burjuva basnn verdii rakamlara gre (Milliyet, 7.1.931), son nfus saymnda, Dou Vilayetlerinde 2.673.478 kiide 1.798.888'ine "mesleksizler veya meslei binfusunun % 67.60'n linmeyenler" deniliyor. Dou Vilayetleri

(yani 2/3'sinden fazlasn) tekil eden bu kategori iinde, hi phesiz btn mevcut snflarn ant ve dkntlerinden tortulam "declasse"ler nemli bir toplam tutar. Bunlar arasnda eri obanlktan artm, serserilemeye kadar varm, yar dilenci, yar lmpen unsurlar ounluu tutar. Bankas'nn dare Heyeti Bakan, Trabzon-ran transit osesinden bahsederken, Kemalist "Halk" demagoglarna has olan "suret'i haktan grn" ile" Dou Vilayetleri halkn yle tanmlyordu; "Bu isiz, yol gsz yle ve bir blgeden muzdarip, geecek ki, onun halk bugn bukaderine ah eder durumunda

lunuyor." (Milliyet, 21.2.932). te "Dou Vilayetleri" nfusunun bu te ikisinden fazlasn tekil edenlerin iinde ou (biz diyelim nfusun yarsna yakn, siz deyin yarsndan fazlas) bu "isiz gsz ve muzdarip, kaderine ah eder durumda" olan insanlardr. Bir ihtill kyametinde, olumlu ok olumsuz rolleri kadar ve belki daha isizlerinrol ar basabilecek olan ve sanayi

den farkl oluu ve ilkelliiyle tam "lmpen proletarya"drlar. ounluunun ehirde deil de, krlarda dank bulunmasyla ayrt edilebilecek olan bu zmreye, bu kadarck iaret etmekle yetineceiz. phesiz, sosyal Bu, srf "isiz, gsz ve ac eken" insanlk, kkleri asla derinletirilmemi olan mahalli

ayaklanlarda ve isyanlarda, amasz ve disiplinsiz brakldklar oranda, bozguncu roln oynamtr. Elle tutulur amal ve demir disiplinli bir sosyal devrimde bile, bu zmreler, dank kylden daha ok, gdlmesi g bir anari unsuru olabilir. Biz, Dou Vilayetlerinin retim sreci iinde aktif rol oy-nayan unsurlara gelelim. Yine burjuvazinin verdii rakamlara gre, bir "meslek" sahibi gsterilen zmrelerin toplam 873.673 kii olarak gsteriliyor. z nfusu temsil edenleri bunlar sayacak olursak, bu toplam iindeki snf ve zmre blnleri yle ayrlyor: 1- "Tarmclar": 753.406; 2- "Sanayi erbab": 37.453; 3- "Ticaretle megul olanlar": 33.404; 4- "eitli meslek erbab": 25.228; 5- "Serbest meslek erbab": 6.689; 6- "PTT'ciler": 7.646; 7- "Memur": 9.847; 8- "Hkimler": 917'dir. Bu rakamlar snf ilikileri bakmndan tasnif edilecek olursa, u neticeler elde edilir: 1 - Kyllk, 2 - teki snflar ve zmreler.. Ve bu iki cephenin karlamasnda, kylln (Tarmclar) adeta btn ve yce bir kitle hlinde ykseldii ve tm nfusun % 86.24'n kaplad anlalr. Dou Vilayetlerinin onda dokuzuna yaklaan bu byk ynn gzden geirilmesini biraz daha aaya brakarak, burada, ona "kar" koyduumuz "teki snf ve zmre"lere bakalm. Bunlar iinde balca u zmreler var: A) ehir ve kasaba kkburjuvalar, B) Tefeci, ticaret kapitalistleri, C) Aydnlar ve devlet memurlar. Bunlarn Trk burjuvazisi ile ilikilerine gre ksaca blnlerine bakalm:

A)

EHR KKBURJUVALARI

Bunlar "sanayi", "ticaret" ve "eitli meslek" erbab denilenler arasnda aramak gerekir. Sanayi erbab nfusun % 4.28'i, ticaret erbab % 3.82'si, eitli meslek erbab % 2.88'i olarak gsteriliyor. Biliyoruz ki, Dou Vilayetlerinde tam kapitalist sanayi denilecek bir ey henz gelimi deildir. u halde, istatistikte "sanayi erbab" diye gsterilen snf, s rf ve tamamyla "zanaatkarlar" diye bildiimiz kkburjuvalardr. Ticaretle megul olanlar, yukardaki saysna gre % 3.82'dir. Fakat bunlar, kkburjuva ve kapitalistlerden ok, adeta pre-kapitalist ekonominin bezirgan ilikilerini ... [Bir kelime okunamad] ve doal ekonominin etrafnda birikmi, onu kurt gibi kemiren kk tacirler, eriler, ... [Bir kelime okunamad]den ibarettirler. Bunlarn % 3.82'den % 2'si ehir kkburjuvalar srasna girebilir. eitli meslek erbabndan da hi olmazsa % 2.88'den % 1'inin bu ehir kkburjuval bulur. Demek Dou kategorisine girdiini kabul edecek olursak, ehir kkburjuvalarnn nfusa oran % 7.25'i Vilayetlerinde, kyllk dndaki snf ve zmreler toplamnn yarsndan hayli fazlas, bu ehir kkburjuvalardr. Bunlarn, Trk burjuvazisi ile genel olarak ezilen snflar arasnda sallanaca malm. vazisine kar, 1- T r k bu Fakat, Trk burjuDou Vilayetleri ehir kkburjuvalarnn ile menfaat beraberlii: Derebeylik Fakat

dostluu ve dmanl yle terazilenilebilir: burjuvazisi andka ve ifls ettike, ehir kkburjuvazisinin, velev az muteber de olsa, bir mterisi elden gidiyor demektir. Trk burjuvazisinin genileyen devlet sistemi, Dou Vilayetleri ehir kkburjuvalarna, kalabalk bir asker, j a n d a r m a ve memur mterileri kazandryor. Hem de bu yeni mteriler herhalde derebeyler kadar "az muteber" bir deyici deildir.

2 - Trk burjuvazisi ile menfaat ztl: Trkiye'de kapitalist sanayi, Bat Vilayetlerine toplanmakta devam ediyor. Dou ehir kkburjuvalarna, Btn Batda sanayinin geliimi, hele k-

k zanaatkarlara ekmek brakmaz.

kapitalist lkele-

rinde orta snflarn bana gelen budur. Fakat Dou Vilayetlerinde ehir kkburjuvalarnn bana gelen, bu normal geliim akbetlerinden daha beterdir. nk kapitalist ge I iimin ilerledii lkelerde, anan ve dklen ehir kkburjuvalar iin, gelien yeni ve ileri sanayide, mutlak olmasa bile, izafi oranlar dahilinde bir i g bulmak mmkndr. Oysa Vilayetliler iin bu imkn iki bakmdan snrldr: a) Bir defa Trkiye'de geliecek sanayi, burjuvazinin yordamnca ve memleketin yaylmncadr. Sanayice bu kadar geriliine ramen, daha bugnden, birok retim dallarnda burjuvazi yeni fabrikalar almamas metalibini (taleplerini) srmeye balamtr. igc talebi, kadar olamyor. b) Ondan sonra, genel olarak Trkiye iin bu yetersizlik kolay muhakkak iken, mesele zel olarak Dou Vilayetlerine uygulanrsa, yetersizliin yokluk derecesine doru dt yas y a r a t m a m a k iin olduu bir rakiple kadar, anlalr. nk, burjuvazi, Dou Vilayetlerinde Krt proletarbat sanayisini tehlikeli da genel olabir tarafa bouturmamak iin de, oralarda u btn anan orta tabakalar arzn ileri halde, Trkiye lsnde geni bir kapatacak Dou

rak snai geliimi -tek tk finans kapital gerekleri braklrsa-, adeta sistematikman men ediyor.

c) Nihayet, burjuvazinin ... [Birka kelime okunamad] u halde, Dou Vilayetleri ehir kkburjuvalarnn akbeti olabilir? Bata snfndan olmak (deklaselik) gelmek ne zere,

zellikle proleterlemekten ok, kyllemeye doru bir ric'at [geri ekili]... Onun iin, ekonomik olarak deilse bile Dou ehir kkburjuvalar, velev demokratik bir devrim hzna, - bu hz onun dkkncn talan etmeye varmadka, - kar koymaz; belki hz muvaffak olduu oranda, devrimin senden benden grltc ve antuzyazml [cokulu] taraftar olur. Onun iin, ehir kkburjuvalar, ehir burjuvalarndan ok, zaten organikman ilikili bulunduklar Dou kyllne bal ve eilimlidirler.

B) A Y D I N L A R Daha ok "eitli meslek erbab" ile memurlar ve "serbest meslek erbab" arasnda aranmaldr. nce, serbest meslek hi erbabnn % 90' ve belki daha fazlas, memurlarn da

olmazsa % 75'i yerli aydnlardr. eitli meslek erbabnn da, yine en aa ehir kkburjuvalarndan gayrs: % 1.88'inden % 1.5'u da, Dou Vilayetleri aydnlarndan saylabilir. u tahminlere gre: Serbest meslek % 0.68 + eitli meslek % 1.5 + Memur % 1.59 = % 3.77... Yani, meslek sahibi Dou Vilayetlileri iinde % 3-3.5 mmkn. Bu aydnlar iinde, phe yok ki, mutlak ounluu bile tam bir orta tahsil grm saylamazlar. Onun iin bilgi ufuklar, belki bir ehir kkburjuvazisininki -koyunun kadar bile var denemez. benzer keiye AbdurrahNe are ki, durumlara bunlar, zellikle memurluk gibi ve buna bulunmad yerlerde kadar bir aydn toplam bulmak

man elebi rtbesi verilii kabilinden- bir getiler miydi, arabuk kendilerini etraflarn saran halk tabakalarndan yksek grmeye zenirler. Geim tarzlar bir sanayi iisininki bile olmad halde, halkn srtndan geindikleri Dou Vilayetleri kadar bilinlerine aydnlarn, iki

aksederekten, onlar birer "kabaramazsn kel Fatma", birer "le dinde vaniteaux" haline getirir. Trk burjuvazisinin zafer arabasna kategoride toplanabilir: 1Manevi Balar: Btn bu aydnlar, istisnaszcasna, Trk okullarnda tahsil grrler. nk Trk burjuvazisi, Krtlk aznlnn kltr ihtiyacn deil, varln bile "yemin billh" ile inkr eder. Trk kltrnn mutlak etkisi altnda yetien bu aydnlar iinde, Krtl "Bat" burjuvalar gibi, bir "vahilik" balayan faktrler u

grmek modadr. olmazsa aka

Doulu aydnlardan, hele yksek tahsil grkabul edenleri parmakla gsterilebilir. Onun

mleri ile, byk ehirlerde oturanlar arasnda Krtln hi iin, grnte olsun, bu aydnlar iinde ounlua yakn bir oran "Trklemi" gzkrler. 2- Maddi Balar: Krt kyllnn Ekonomik olarak, bu aydnlar, alkan burjuvazi tarafndan apulunda Kemalist

hazr bulunur ve arac olurlar. "Bal tutan parman yalar". Deil Dou Vilayetlerinde, Bat Vilayetlerinde bile, "sacro-saint; mukaddes ve mbarek" burjuva kurumlarnn en ufak eletirisini su gz ile gren ve mesuliyet kelimesinin srf finans kapitale tannd ve halk iin tti kuundan daha mehul bulunduu Trkiye'de, Kemalizm arslannn paralad Krt kyll ve fakir halknn vcudundan dklen cklarn da karnn doyurmaya yarar. Mamafih, bu genel karakteristie ramen, homojen olmayan Krt aydnln u iki kategoriye ayrmak gerekir: a) st zmre aydnlar: Bunlar, ya serbest meslekler (zellikle doktorluk ve avukatlk) gibi, karlar burjuva zenginlii ile sk skya bal ve zaten ancak "hali vakti yerinde" olan snf ve zmreler iinden kabilmi kimselerdir; veya bizzat derebeylik ve tefeci sermayenin kasaba ve ehirlerde, mahalli idarelerde temsilciliini ve halka kar savunmasn yapan, nemli mevkileri tutmu yarm yamalak aydnlardr. Bun I arn ezici ounluu (corrompu: satn alnm, bozuk) unsurl ar, siyaseten ve ekonomik olarak "tok" mahlklardr. Oxford niversitesinde yetimi bir Hindli, Entelicens Servis'in bayra altna snan bir Gandist, bu yksek tabaka Krt aydnlarnn ideoloji ve ruhiyatna (psikolojisine) akrabadr. sterlerse, suratlarna dilini pek az bildikleri Krtlk yerine, kltryle yetitikleri Trkln maskesini geirirler ve aalarnn veya efendilerinin hadiseyi, yrekleri bir iareti ile Mustafa Kemal'den ok Kemalist geinirler. Vatan ve millet adna, falan paralayan telgraflarla tel'in de ederler. Bunlarda Dou Vilayetlilik namna kalan ey: Hemen hemen bir batl kadar olamamaya boynunu teslim etmi, Dounun "aa"ln tevekklle kabul etmi karanlk bir tevazu, korkak bir siniklik ve ahsiyetsizlikten ibarettir. Amakrk krsklar, Krt aydn-

lar mmkn mertebe kabarmaktr. Bereket versin ki bu zmre nicelii derecesinde nitelike byk de ild ir.(* b) Alt zmre aydnlar: Bunlar daha ok halk iinden, orta halli kyllerden veya deklase kk asillerden gelirler. Bunlarn "alt zmre" olular, aydnlk derecelerinden ok, Krdistan'n alt tabakalarna yaknlklar itibaryladr. Yoksa, alt zmre aydnlar iinde, mutlaka "st zmre" aydnlarndan daha az bilgili, daha az gr ufuklu insanlar vardr anlamna gelmez. Alt zmre aydnlar, st zmrenin "aka" sylemediini syler. Trkl stne almaz, Krtln aka syler. Bunlardan Krtle kar en berbat smrge zihniyetini uygulayanlar vardr; fakat, hatta onlarda bile bu uygulamann hakszlna, yanllna ait iin iin bir kanaat vardr. Yalnz bu kanaatini aa vurmaz. Zaten vursa bile: lk olarak olan biteni izah edebilmek iin, elinde, belirlenmi hibir olumlu l yoktur. kinci olarak bu olanlarn kanlmazln, o Dou kadercilii ile felsefeletirmitir. Bu felsefe, alt zmre aydnn bir kbus gibi sarm, sava cephesinin boucu gazlar gibi ezmi ve sersemletmi bulunuyor. st zmre aydn, silik ve sahte bir mangr gibi ahsiyetsizdir. Alt zmre aydn, aman vermez bir sel basknna uram insanlar gibi, sarlp tutunacak bir saman p bul amaz. Bazan can havli ile ahsiyetini kurtarmak iin yanndaki felket arkadalarnn boazna, fakat pek de isteye isteye olmayarak sarlr; kaynayan honutsuzluklarn boaltacak yer bulamaz. Bu iki kutup arasndaki fark neden? Buna yukarda da iaret ettik:
stanbul tep "denilen O stnde Fakat Halkevi'nde "Mara'n Kl Ali Bey, "O... cokun taraf, kimdir?" insanlara bizi, ok, m u h a k k a k u kfidir... bir insanca "mthi arada Kurtulu Gn!" bir nutuk" "Onu kutlanyor. Bu yoktur! Gazi bu "Trende Gaziannutkun Ona, "Ali "cokun" olacak: tarihlerin Cengiz

iin iin

Kahraman

sylyor. bilmeyen O, ve

m e l o d r a m a t i k "Gazi" ilin A l l a h l a t r l bu... " alk zaferi tufan derim. iinde" geitirilen

yaamak sessiz iki

demektir." kaynayan, (eski Ms"O"

sylenen

oyunu"ndan meddahn Gazi'dir), "Son grdn nen;

sedasz baka yani

grltye etti. O

Dou Vilayetleri lmanlar Allah'a klc

aydnlnn km "h"

Kemalizmle

i l i k i l e r i n e dair, ilgili Kemalistlerin

bizzat bir K e m a l i s t mistisizminde

azndan

satrck daha "O"; : azl dikkatleri

derlerdi,

ile b e r a b e r M a r a ' a esnasnda Mara'ta

gittii z a m a n

bireyler g r e m e m i olacak eken bir yeni genlik ay-

ki, b i z i m " k a h r a m a n " Kl'n n u t k u n d a seyahati ve zldn" reniyoruz.

Gyme

(trnak)

iindeki

szler

(Cumhuriyet,

12.2.933)

1- st zmre aydn:

Trk burjuvazisi,

apulunda yap-

t omuzdaln mkfatlandrr.

Kemalist sistem sayesinde

komprador vurgunculukla, yava yava nce az ok para sahibi olur. Sonra bu para ile Kemalist klliyetin bir cz' (tmln bir paras) olan tefeci sermayedar haline gelir. Tefeci sermayedarlndan arazi sahipliine gemek, st zmre aydn iin yeryznn biricik lksdr. u halde bu zmre kendiliinden aa halk tabakalarna deil, st tabakalarna ve Krdistan'n burjuva unsurlarna yakndr. "Gz yukarda"dr. 2- Alt zmre aydn: Hrriyetle yaplan resmi brigan-dage [ekiyalk] ve "yama Hasan'n brei"nden ald ufak payla, maann ve kazancnn yetersizliini ve an ancak kapatabilir. Onun iin "ykselmek", tefeci ve arazi sahibi olmak, uzak bir seraptr. O seraba kavumak istemez deil, ama kavuamayacan da bilmez deil. Hatta fakir Krt halknn soyuluunda ufak bir aksaklk, onu, gsterili icraata baylan Kemalizmin, gya suiistimal mcadelesine yem dahi edebilir. Onun iin alt zmre aydn, burjuva unsurlarndan ok, fakir halka yakndr. Yaln z, Kemalizmin, halkla kendi arasna gerdii sun'i ... [Bir kelime okunamad] "in seddi"ni kendiliinden anlayabilecek manevi hamlesi henz yoktur. Gzleri aada, ba dktr. Bu iki zmrenin snrlarnda dolaan iki tipik ... [ki kelime okunamad] "... unsurl ar" bulunduunu ilveye gerek var mdr? "Dou Vilayetleri" aydnlnn sayca azlna ramen nemi neresindedir? Cumhuriyet burjuvazisinin, yerli halk ezip soyuunda maddi manevi ara vastas ve alet oluunda... Hi unutmamal ki, Kema l izm Dou Vilayetlerinde siyasi rgtn bu aydnlar avlayabildii oranda kuvvetlendirir. Ve manevi nfuzunu ayn zm reler ile propaganda eder. u halde Kemalizm, Doudaki temel ini iki diree dayatyorsa, direklerden birisi bu aydnlktr. Cumhuriyet burjuvazisi, Douda iki bacakla yryorsa, bacan bir tanesi aydnlktr-.

C) BURJUVALAR Dou Vilayetlerinde burjuva unsurlar var m? Var. Bu unsurlarn zmreleri nelerdir? Dou Vilayetlerinin klasik anlam ile "burjuva"dan ok "burjuvalaan" unsurlar iinde egemen tip: Ticaret kapitalisti ile tefeci sermayedardr. Bu iki balca kategoriden sonra gelenler finans kapitalistler ve en belli belirsiz olanlar da sanayi kapitalistleridir. Sanayi kapitali burada hl koza devrinde, el ima I thanesi aamasndadr. Banka kapitali, Bat'daki rolne Dou'da da girimek zeredir. Ge gelmesine ramen ... [Bir kelime okunamad] btn sivrilmi kapitalistlerini biricik finans kapital kampnda derlemek ve Trk burjuvazisinin kasalaryla balayarak ve Devlet bankalarnn uydusu haline getirmek teebbsndedir. Burjuva unsurlarn oran % 1-1.5 civarnda. Dou Vilayetlerinin burjuvalama srecine uyan unsurlar balca u kkten gelir: 1- Aalardan, 2 - Tccarlardan, 3 - Aydnlardan. 1- Aydnlardan: Nasl geldiini bahsinde kaydettik. Bunlar mteahhitlikten, dirler. 2- Aalardan geli: Aa deyince ounlukla derebey ve derebey art arazi ve emlk sahipleriyle, pek ok az ve seyrek olarak da, baz kaln ve mreffeh kylleri muradediyoruz. Bunlar ksmen kendiliklerinden ve ksmen Kemalizm'in idari ve siyasi tedbirleriyle, yava yava ller halinde kalan topraklarn, yine ksmen n n ten, gnller elen il akeye eviriyor ve akeleri iletmenin kapitaliste yollarn, bazan aramadan bile buluyorlar. Daha ok irat kapitalistlie eilim gsteriyorlar. Tarm burjuvalar. 3- Tccarlar: Bu zmreye: a) i kkten byten bezirganlar, manifaturaclar ve ilh. azmanlar, bir kelime ile zelgenel hizmetler denilen ekle kadar eitli-

likle tacirler;

b) Katrclar (byk veya

kk bir nevi ticaret

kervanclar); c) Kaak tccarlar girer... Bu grupta burjuvalaan unsurlar, iliki ve alaka l arna gre halkla Kemalizm arasnda dizersek, Kemalizme en yakn olanlarn banda aydnlktan gelme burjuvalar, sonra aalktan gelmeler, en sonra da nc zmre (gelir). nc zmre iinde de, yine Kemalizmle en ok elime halinde olanlar, tersine dizilile, yani aadan yukarya evvela kaaklar, sonra katrclar, nihayet zellikle tccarlardr-. Kategori itibaryla tarifleri u olan, Dou Vilayetlerinin burjuvalam unsurlar iinde yukardaki stratejik snflandrma, daha ok ufkiliine (yatay olarak) bir blmdr. Halbuki srf byle bir snflandrma da yetmez. Ayrca akuliliine (dikey olarak) de bir snflandrma yapmak gereklidir. Yani aadan yukarya doru da tabakalar ayrdetmek icap eder. Baka deyimle bu kategori iinde, ufak kapitalistlerle daha kaln ve kodamanlar ayn menfaat ve dncede deildirler. Genel kural olarak denilebilir ki; burjuvalaan unsurlar, iinde daha byk olan sermayeliler, daha kk sermayelilerden ok, Trk burjuvazisi ile emek-birlii ve smr beraberlii kurmulardr. a) Burjuvalam aydnlar, eskiden beri bal olduklar Kemalist devlet cihaz ile ili dldr. Onun iin Trk burjuvazisi ile hemen de szltsz bir klik halinde bulunur. Henz Trk burjuvazisi ile ciddi bir uyumazlk meselesi yok gibi, b) Burjuvalam aalarn Kemalizmle bir gemite, bir gelecekte olmak zere iki mz [anlamazlk] kategori honutsuzdur. nk; 1- Gemiteki ve aslndaki snfn izlerini psikolojisinde tar; 2tke, imdiki durumda ve gelecekte, Finans Kemalist burjuvazinin bytBu sinir sistemi demek olan Kapital, ebekesini noktas vardr. Bu

bu zmrenin epeyce bir ksmna

kar tefeci sermaye

ile balam olan eliki giderek atmalara urayacaktr.

zmreden, gelierek tarm kapitalisti olmak yeteneini gsterenlere kar ise, Trk burjuvazisinin oktan gveni kalkmtr. Do u Vilayetlerinde tarmn makinelemesi deil, ilerlemesi bile Kemalizme dokunuyor. Onun iin oralardaki traktrleme teebbsleri, daima szle verilen vaadlere ramen, krtasiyeci faaliyet iinde bountuya getiriliyor. Ve sadakati su gtrmez

unsurlar buluncaya kadar rnek iftliklerden ileriye geemiyor. Bu yzden, bu zmre burjuvalam Dou Vilayetlileri iindeki tepkiler, "milli" denilen z burjuva eiliminden ok, "gerici" denilen geriye hasret mahiyetinde kalyor. c) nc kategorinin eidi iinde Krdistan tarihi ve ekonomik artlar bakmndan en ortodoksu, burjuva temsilcisi katrclar oluyor. Bunlar kaakla da bular, zellikle tacirlik de yaparlar. Fakat ilerinde Kemalizmin mutemedi olan milletvekillerinden, en hoyrat pranlara kadar gayet farkl, fakat Krdistan burjuvazisinin btn zelliklerini temsil eden tipler yetiir. Krdistan'n i kylerine doru dal budak salan dei toku ilikilerinin temsilcileri, zellikle bu nc kategori tacirlerdir. Mamafih, bunlar i kylerde de henz bamsz birer kuvvet eklinde gzkmyorlar. zellikle airetler arasnda ticaret yapabilmek iin, ya airet balaryla tanm veya orann yerlisi olmak gerekir. Talandan kurtulabilmek ve serbeste ticaret yapabilmek iin klasik art, aann akrabas olmaktr. Yoksa dorudan doruya airet iine girmek bir macera olur. Aa zaten sorulursa mal satmaz. Fakat perakende mal satmaz, yoksa Bu senelik rnnn fazlasn toptan sal a kartmaz deil.

satlar gibi, genel olarak ehirle ky arasndaki deiim, hele airetlerin esas sosyal bnyeyi tekil ettikleri blgelerde -ki bu blgeler Krdistan'n byk bir ksmn tutar-, hep aa ile ili dl hsm, akraba olmu tacirler tarafndan yaplr. O zaman, aann adamlar ayn zamanda tacirin muhafzlar olur. Bu tacirlerin ounluu, olduka bir kapital biriktirebilirlerse, topraa dnerler. Ky tefecisi, retici gleri az ok gelitirmi arazi sahibi ve tarm kapitalizminin reymi [embriyon] olur, bazen de aalamaya kadar kararlar (giderler). Bunlar Trk burjuvazisinden ok Krt kyllne ve Bat Vilayetleri pazarlarndan ok Suriye pazarna tabidirler. Bunlar, sk idarede aalar glgede brakan ve ar ekonomik ve mali basklarla btn varlna haratan ok ortak kan, hem ekonomik hem de siyaseten zulmne uradklar Kemalizme candan dmandrlar. Bununla beraber, derebey art ilikilerle de daha dost saylamazlar. Onun iin "... [Bir kelime okunamad]" zeredirler.

KYLLK Yukarda oranlar, Dou Vilayetleri nfusunun onda birini bulan, yukardaki bu snf ve zmrelerden sonra, Dou Vilayetlerinde koskoca bir "kyllk" ktlesi var demitik. Bu byk yn iinde, farkllama eilimi ne olursa olsun, hakim ilikiler henz klan ve derebey ilikileri olduu iin, kyllk deyince, burjuvazinin "ifti" dedii kelimenin altnda gizlenen gz nne getirmek mmkndr. Malm, derebeylik Osmanl kendi imparatorluunda Tanzimat Hayriye'den beri resmen "mlga" [kaldrlm] dr. Fakat bu "ilga" ancak derebeyliin plmt. Krdistan kendine "lav" edilecek hale gibi kalmt. Nitekim geldii, zayflad yerler iin ve merkezi derebeylik adna yaderebeylii olduu Glhane Hmayunundan ok sonra, aidat yerine, daha 19. yzyln ikinci yarsn bey ve aal bir tarafa brakarak, geri kalan tm toprak retmenlerini

getikten sonra 1272 (1855)'lerde, eski "kesim" yani derebey merkeziyetli saylan "aar" konulabilmiti ki, bu ekil de, doal ekonomiyi "tekerrr" ettirme dzeninden baka bir ey deildi. Cumhuriyet burjuvazisi de "ya benzemesin" dedeleri gibi, yani Tanzimat burjuvazi gibi, derebeylii bir daha "ilga" etti. cak geni Kemalist da smet kitlelerin burjuvazi Paa'nn Fakat ekonomik realiteler, o Byk Millet kollektif hamleleriyle ise herhangi bir kitle etkilenebildiine ve hareketinden evvel hazretlerinin Meclisi duvarlarndan gemeyen ferman okumalarla deil, an-

ezel d patlar bir nesne bulunduuna gre, bu seferki "ilga" sk sk bavurduu "zaman" keyfine brakld. Baka deyimle "apka devrimi", "dil devrimi", "din devrimi", "tarih devrimi" diye btn burjuva reformlarn davul zurna ile iln ederek "efkr umumiye"yi bolamamay gden Kemalizm, burnu dibinde memleketin te birini (ve bel-

ki yarsndan fazlasn) ahtapot gibi sarm derebey ve artklar ilikilerini, genlie ve kitlelere hedef gstererek, demokral ik burjuva devriminin en zaruri gereklerini olsun baarmay, tehlikeli bir oyun bildi. te onun iin, tam kapitalizm geliiminde, gayet farkllam eitli zmre ve kategorilere, ta tarm burjuvazisinden, tarm proletaryasna kadar zt kutuplar arasnda sralanan tabakalara blnen kyllk, Dou Vilayetlerinin yar derebey ve yar kln hakim sistemi iinde, henz birok tabakalarn tohum halindeki amalgamas [alam] gibi, henz tek dze ve tek para grlen bir yn manzarasn kaybetmemitir. Fakat hele burjuvazinin "ifti" diye and byk % 86,24 oran iindeki btn insanlarn, bir makastan kma karlar olan, biricik bir hamur oluturduklar sanlmamal. Aksine ky nfusu deyince, bunu da ikiye blmek gerekir: 1 - Genel olarak bey ve aa denilen snf, 2 - Mahkm kyllk. Ancak byle bir, ikiye paralantan sonradr ki, iki belli bal snf gzmze arpar. Ve o zaman kyllk deyince, ufak tefek farkllklara ramen hakim beylie ve aala kar, genel karlar ortak, biricik bir kyllk snf gn gibi aydn ve belli olur. Bu iki snf ayr ayr incelerken, ayn zamanda her ikisinin karlkl ilikilerine de deinelim:

A)

BEYLK ve AALIK (ARET)

Krdistan sosyal bnyesindeki hakim sistem, orta aa has ve "efradn cami ayarn mni" bir "derebeylik : feodalizm", saylamaz. Ezberden hkm verileceine, olana yakndan blgelerde "airet" sisteminin egemen baklacak olursa, ta Urfa, Malatya'dan, Erzurum, Van, Erzincan'a kadar uzanan grlr. olduu FaDerebeylik, Krdistan tarihinde de yer tutmutur. olmutur. O hakimiyetler zamannda, kervan uraklar

kat orada derebeylii temsil eden, ancak eski Trk ve ran hakimiyetleri belli Krdistan'n kurulmu bal tmsekleri ve bnyesinde stnde

karal beyazl yaln kaleler tremitir. Fakat bu derebeylikler, airetlerin kendi damgalarn salayamamakszn, stnde kal gibi airetlerin stnde adeta zeytinyann su

kalmlardr. Ya dklr veya yanar yanmaz, eski saltanatlarn kandili snm, fakat kandilin dibindeki su, olduu gibi kalmtr denilebilir. Fakat uzun yllar ve belki de yzyllarca yan yana ve alt alta, st ste yaam olan ortodoks derebey sistemi ile airet sistemi arasnda, hibir iliki veya mdahale olmamtr demek, soyutlamann cvttrlmas olur. Kandilin iinde yanan zeytinya bittikten sonraki su, kandile ya konmadan nceki

suya nasl hi benzemezse ve yanan yadan sonra birok kirli ve zehirli lekeler ve mundarlklar yadigr kalm ise, tpk ylece Krdistan airet sistemi de, gelmi gemi derebeylerden bir sra artklar ile rengini, safln kaybetmiti. Airete airetliini kaybettiren bir sebep de, kapitalizmde ve kapitalizmin son aamasnda bulunuudur. Onun iin beylik ve aalk kelimeleri altnda tarif edilen airet sistemi, bugnk Krdistan'da sosyal uzviyetin [organizmann] hcresi demek olan "klan = airet" eklinin derebeylemi ve burjuva dzenindeki rneidir. Onun iin bu sisteme deyim yerinde ise "feodalo-klan : derebeyce d-

zen demek daha doru olur. Airetin ekonomik temeli yer yer, ufak tefek deiiklikler gsterir. doal gelinir. z doal ekonomi kalmak rast zere, airette, obanlktan kervan ticaretiliine kadar, adeta bir evrim srecinin basamak basamak aamalarna Airet arasnda, kylln aalara, aalarn beylere Fakat bu

tabi oluu gibi bir hiyerari (mertebe zinciri) vardr.

hiyerari ba, hi de derebeylikteki kadar kuvvetli ve devaml deildir. Mesela Dersim'den Araratlara ... [ki kelime okunamad], ne ismi ne cismi bugn tannmayan baz kabile taslaklarna bal, Sadi, zal, Haran, Haydaran, Demenek, Alan, Haryan gibi airetler var. Bunlardan bazlarnn arasndaki ahsi hsm akburada kadn rabalk gibi balar bir tarafa braklrsa -nk

alnr satlr bir nesne sayldndan, baka airetten kadn alan, davar alm gibidir!- hemen hemen her airet, hatta baz yerlilerin deyimince "mutlak surette hr"dr. Airetlerin ekonomik faaliyetleri, z itibaryla gayet ilkel bir kara saban bozuntusu ile tarmdr. Hatta pek ok i kylerde hl kadim klelik devrinin el deirmenleri hkm srer. te bize, doal ekonominin aile i blmne ufak bir rnekle balayan ksa bir manzara: "Bir randan konan ta nnde, ardan ilerisinde kadn (yazar: vard ki, aldairetinin birisi Yufta ki, ncdz orman "Gireler"in kysnda Haydaranl yapyor,

merkezi ve Soluksu kynde misafirdir) hamur youruyor, s kann altnda yi hamuru el ile ikincisi bunu kaln ve arpa de yufkay altta dar

bir yufka

ate yanan bir sa zerinde piiriyor. halitasnn benziyordu. [karmnn] bir un ile (Bu krtler, hasl olan yaplmt

ezilmesinden tmeyi

bu hali ile

bir kepek peltesine

zahire-

deirmende

bilmezler)"

(20.7.930,

Cumhuriyet,

Yusuf Mazhar, Ararat Eteklerinde) retici glerin bu derece ilkel olduu yerlerde barnacak ... [ kelime okunamad] kulbelerinden farksz bir amur tmsei, Krtlerin giydikleri kavuk klahlara benzer yuvarlak veya daml kulbe lerden ibarettir, i ksmlar yeralt deliklerinden oluur Ayn gezgin yazar, tasvir eder: "Bu idi. konak, medeni yerlerde ratib, iinde hayvan bile balanlmayacak kadar karanlk, Eer Haydaranl [rutubetli] bir Krd'e havasz bir yer alt stanbul sokanda bir airet reisinin "konak"n yle

airetinden

rast bu

gelir sorarsanz, konan,

Soluksu'daki gibi

Hayadaranl age)

airet

reisinin yalan-

Karnak saray

tasvir ederek kendisine

dan ibaret bir gurur yapar." (Y.M., geiminin iki ucundan

Airetin geim esas budur. Fakat bu yer "ortalama"dr. Airet biri obanlkta, tekisi bezirgnlktadr. Srmeli ukur'da dolaan Yusuf Mazhar, bize obanlk tarznn hakim bulunduu yerlerden birini gsteriyor: "Buralar eskiden beylerinin srlerinden lemeye ve ve beylere ok gzelmi... Fakat imdi, mal bunlar, miktarn ou olan sahann pek airet koyun besdayanan msait ky aalarnn olduu

ibaret bir servete sahiptir ki, yetitirmeye Cumhuriyet,

dnunda

(altndadr)dr." (Y.M.,

22.7.930)

Marks, Kapital'inde, ilk mal deiiminin gebe kabileler arasnda ve toplu bir ekilde baladn syler. Krdistan'n, kn Suriye ve Irak'a, yazn Erzurum yaylalarna doru inip kan oban ve gebe airetleri, burann cra kelerindeki deiimlerde nemli unsurlardr. Kemalizm bile, bunlara devaml olarak gneye mal satmalarn ve oradan para getirmelerini tavsiye ederek o yolda dviz bekler. Bir eit kervan bezirgnl yapan bu gebe airetler, phesiz kollektif al veri temsilcisidirler. Ve kaaklkta byk bir rol oynarlar. lar. Bu bakmdan Kemalist burjuvazi ile, adeta hergn silahl mcadele durumunda kalrBirbirlerini yemeleri, Kemalizmi rahat brakmalarna vesiByle bir ekonomi stnde kurulacak sosyal rgtn le olur.

ekli malm. Toplum Ekonomisi obanlktan tarma geerken, toplumun vasf da artk ilkel komnizme veda eder. Anaah (matriyarkal)ln masum ve yumuak insan ilikilerinden, Babaah (Patriyarkal) devrinin zorbalna ve ilk snfl toplumun diktatrlne istihale eder (dnr). Bu devrede, Ulu (babaah) hep ve ruh, teki fertler hi veya madde haline gelir. te Krdistan airetlerindeki aann vasf, bir derebeyinden ok Babaah ve ulu ruha yakndr. Yusuf Mazhar, urad yerlerde grd Babaah (patriyark)lar yle anlatr: "Airet evresinde emrindedir. durlar... reisleri, Krt, bunlarn btn kudret toplamdr... Kuzey reisin ferdi kazan sahibidir. Fakat kazand,

Bu sebeple,

reisler airette kutsal g,

kutsal nfuznemli ve (Nite-

Reislerin bu kuvveti baz durumlarda airetin

siyasi ilerinin para ile grlmesini de salamaya yetiyor.

kim

burjuvazi

bunu epey kul l anyor) Airette kiisel hak yalnz hakk, Bey'in nefsinden nebean eder

Beydedir.

Dier fertlerin

[kaynaklanr]. (Yusuf Mazhar, age, Cumhuriyet, 19.7.930) Onun iin de aann evi hatta ky, patriyark'n trbesi kadar kutsaldr. Yukarda bir "konak" tasvir edilmiti. Hseyin Paann oca Biraderzadesi imi. ve konaa Yusuf Bey'in evi ve l Airetinin Haydaranl Airetine "Buras kr HaydaranKrtlerin

mensup

nezdinde bu kye

byk bir hrmet beslenilmitir."

(Yusuf Mazhar, age, Cumhuriyet, 20.7.930) Hemen btn davalarda, bu ayar bir reisin hkm sahibi olmas doal deil midir? Halbuki burjuva yazar bu neticeyi grnce aakalyor: "Hayret edilecek", olunacakkylnn etmesidir... ttla [bilgisi] [veya urad diyor, "-veya esbab ariz ve amik tatbik halen bir mracaat sebepleri derinliine dolay Bazen incelenecek] airet reisine

bir tecavzden derecesine

Cinayet

varmayan age,

hadiseler hkmetin 22.7.930)

haricinde braklr.

cinayet hadisesinde bile

hkmet haberdar olmaz." (Y.M.,

Cumhuriyet,

Bu metinden de anlalaca gibi, hatta "cinayet hadisesi" nin bile hkmete aksetmesi iin, olayn faillerinin baka airete kamas lazmdr. Yoksa ayn airet iinde hkmete yer verilmez. Bu ekonomik ve sosyal "atmosfer" iinde yaayan halkta, yaygn bir "ulu" veya -Krdistan halknn azndan, Trk basnnn "mnci" [kurtarc] karl olarak hi dmeyen- "sahip", fikrinin gerei kendiliinden anlalr. Ad geen gezginci yazar, kendisini dman airet snrndan geiren aann silahl adamlarndan biri ile konuuyor. Bu adam Celali mltecisiymi. "Bugn", airetin na diye devam ediyor "gencin kendisini git, en byk endiesini, eski airetinin Ben nsan dedim ki: altktan iki Bu barmas takdirinde, daha intikamsonra

terk edecekleri dncesi oluturuyordu. uzaklara stersen yaayabilir. olur. seni

kadar korkuyorsun, her yerde Orada hatn da bundan

Hasankale'ye

gndereyim. gnl raiinde ayrl-

ok almadan, evirdikten Trkeyi Bizim

bundan iyi geinirsin; sonra, iyi geirdii

Krt delikanls sylediim sz kafasnn hayattan syleyen Bey'imiz birisi: olmazsa karsa

bir mddet mayacan Biz oralarda

evirip anlatt.

Beyefendi... halimizi kim bizi kim ar-

yapamayz.

sorar? Bize kim sahip kalar? dedi.

olur? Elimizden kaza

(Y.M., age, Cumhuriyet, 20.7.930)

Burjuva

basnnn btn maal burjuva ve kkburjuva-

cklarnn Mustafa Kemal hakknda, baka kelimelerle de olsa, buna benzer serenadlar yapanlarndan ayr gayr olmayan yazarak, Krt delikanlsnn bu sosyal olarak doal [var olmayan], yoksun]." ideoloji ve psikolojisini tinefisten yle tasvir ediyor: "bunlarda bamszlk ve hrve ruhlar izze(age)

riyet hisleri temelinden mefkud mcerrettir [onurdan

Krdistan airetlerinin, babaah (patriyarkal) bnyesini belli eden rf ve adetlere karakteristik bir rnek de, kadnn konumudur. Bir kz seven olann babas, kzn ailesine bir kii gnderir, sz alrsa bu sefer yine olan tarafndan bir ka kii giderek kzn babas ile pazarla giriir. Fukaralar iin 1.000, orta halliler iin 5 bin, aalar iin ise 15 bin kuru (gm) para kadar bir "Kalnt" (yani "balk") kesilir. Sonra bir yemeni veya seccade gibi kz satlmtr. bir "dilba" [nian] baland myd, artk Kza kimse karamaz. Dn hazrl bitince, kz alr getirirler.

olann babas "mum datr", atllar gider;

(arada sylemi olalm ki, burada asl nikh, "Seyid"lerin yaptdr. Hkmete, bilinen kelimesi ile "muhbir-i sadk" dman tarafndan "ihbar" edilmezse, evlenmenin tescili d mescili yoktur) Bylece satlan kzn yeni sahibi kocasdr. Koca, satn alkarsn ldrmek de dahil olmak zere cezalandrmakta hakldr, kimse karamaz. Yalnz kz ldrd zaman, babasna "kzn kann" der (yani bir miktar para veya birka dnm toprak verir) ve mesele kapanr gider. Ortaa Avrupasnda iki eit derebeylik vard: - Ruhani. 1- Fani, 2 Krdistan'daki aalk iin de byle bir snflandrma

yapmak mmkndr. 1 - Seyidlik ve hlk (ruhani), 2 - Asl Aalk (fani). "Seyid" (Trke "efendi", "sahip")ler, zel deyimiyle "din hademleri [hizmetlileri]" dir. Ve aala nazaran bamszlklar tamdr. Bunlarn bir nevi Avrupa'daki "moine: kei"lere karlk gelen "tlib"leri yani, bir tr "ruhani muhafzlar", bir de "mrid"leri vardr. Bu mridler, aadan, halktan ve herkesten olabilir. Seyidin bir eit mmeti veya teb'asdrlar, Seyidler, bir nevi mezhepe mam Cafer'i, Muhammet'ten stn tutan byk Seyid Sabun'a, bir ka ylda

Bektai babalardrlar. Hatta nceden seyid kabile l erinden en bir kere "niyaz" (bir eit ruhani vergi-hara) gtrrlermi. Bunlar namaz kldrmaz; na-

maz "Trklere ait" bir mesele sayarlar. Bugn Dou Vilayetlerinde tannan yalnz Seyid kabilesi vardr ki, bunlar da silsile-i meratiplerine (hiyerarilerine) gre: cezbesi) veriiyle maddeleir. ancak seyidle evlenebilir. Seyyid Sabun -Baba kapal Fakat Mansur- Kran'dr. Hiyerari, kn byne "niyaz" (din Seyidlik, airet klannn kastln ideolojiletiren ve dinletiren rgttr. Mesela, seyid Krtle, mridiyle evlenemez. seyidin mridi de baka dinden adamla evlenemez. (Hele Ermeni ile evlenirse lanetlenip, afaroz edilir.) te adeta bir tr aalk stne aalk demek olan seyidlik ile, asl dnyevi ve fani aalk arasnda, ekonomik ve siyasi nfuz bakmndan bir rekabet kolayca alevlenebilirdi. O zamana kadar, pusuda yatan bu rekabet, eyh Sait isyan ile birlikte, epey enteresan bir ekil ald. Ve bir zamanlar Merutiyet burjuvazisi ile elele vererek Ermenilii ekspropriye eden [mlklerine el koyan] Krdistan aalar, eyh Sait syannda da, ezeli yaradllar gerei, Cumhuriyet burjuvazisi ile birleerek, seyidlii ekspropriye etmeye teebbs ettiler. Grnte Zazalara kar Dersim Krtleri kyordu. Fakat iin daha derinliinde bu maddi aalk ile manevi aaln arpmas da gizli idi. Kemalizm, din dogmalar eklinde Trkle dmanlk geleneini devam ettiren seyidlii ve tekkeleri bu suretle yasak etmitir. Bu yasan, btn burjuva yasaklar gibi i yzn aratrmak uzun srer. Yalnz uras unutulmamal ki, bugn seyidlik, sadece kendi janrnda yarm illegaliteye gemi olmaktan baka trl etkilenmi gzkmyor. Krt kylerinde btn merasimi ve tekilatyla olduu gibi yayor. Yukarda sylediklerimiz, seyid kabileleridirler. Yalnz nceden olduu gibi, imdi Bekta- Veli'ye "niyaz" gtrlmyor. O kadar. Hala ta Kars'a ve ... [Bir kelime okunamad] kadar "devr"e giden seyidler vardr. Hatta bunlar arasnda hkmetin eline naslsa dm bazlar, yolda tekrar kartlacak kadar nfuzlular bile kar.

B) KYLLK Burada, oluturan Krdistan nfusunun dorudan hi phesiz doruya onda sekizini

byk yna, Krdistan

temas ediyoruz.

Fakat kyllk deyince, onun aalkla ilikisini esas biliyoruz. Tezimiz de bu. kyll deyince, balca drt tip gz nne gelir: 1- skan edilmi kyller; 2 - "Ameliye"ler; 3Dorudan aa idaresindeki kyler; 4- Serbest (muhtarla idare edilen) kyler; 1- skn edilmi kyller: Trk burjuvazisinin, zellikle vilayet merkezlerine yani devlet nfuzunun az ok duyulduu yakn yerlere, zellikle kadim Osmanl Avrupa'sndan ayartarak, veya mbadele eklinde zorla, yerinden yurdundan ederek srkledii ve buralarda iskn ederek, aklnca Trk kltrn yayma vastas yapmak istedii Trk kyl kolonileri var. Bunlar tipik kyldrler. Fakat nce iskn edildikleri kylerin ortak ikyetleri, sonra Kemalizm kanunlarnn bilinen elastikiyeti yznden bunlara vaadedilen af yllar ok kereler sakat l anr. Onun iin, bu unsurlar, zaten aznlk olduklar bu blgelerde, imtiyazl ve yabanc olularnn evrelerinde uyandrd dmanln da katlmas ile, ekonomik olarak tutunmaya zaman bulamadan, bir anlamda "harcanr"lar. Esasen Krtln ve evredeki doal ve sosyal artlarn mthi temessl [asimilasyon] etkisi bu Trk kolonilerini arabuk ufaltr. Ve en sonunda ya ortadan bir vahdet [birlik ve btnlk] olarak kaldrr veya airetletirerek yine Krtletirir. Yusuf Mazhar, Srmeli ukur'u tasvir ederken diyor: "Kyler seyrek ve harap, lemi Azeri Trk'lerdir ve lklar sayesinde, o saldrlarndan korunmu airetin nfus azdr... her ky, (Y.M., basksndan ve Kylerin ahalisi Krtdier airetlerin de bir airetle ilgileri ve balCumhuriyet, 22.7.930)

kalr."

Bu bakmdan Dou Vilayetlerinin bu tip kyll, Trk burjuvazisi iin bir dayanak olmaktan uzaktr. Pek yeni iskn edildikleri baz mahallerde, olsa olsa, eyh Sait syannda rneklerine rast gelindii gibi bu unsurlar, Krtlerle birlikte silah depo l arn yama ederek, kk mlklerinde olan biteni beklemekten ve nadir ihtimallerle de, bozguna urayan Trk hkmetine, greceli bir ekilme noktas oluturmaktan baka rol oynayamazlar. 2- "Ameliye"ler: "Dou Vilayetlerinin ky ekonomisi ehresine damgasn vuran en orijinal ve herhangi bir sosyal alt stlkle nemli bir yedek g oluturacak olan zmre, bu Trkedeki ii kelimesinin karl olan "ameliye"ler yndr. Bunlar belki yukarda sz geen serseri - dilenci, ky lmpenleri kadar yoksul ve ihtilalci ruhludurlar. Ve ky lmpenlerinden farklar, retici ve yaratclklarn inanlmaz bir dayankl lkla korumu olmalardr. Ameliyeler, ya hi topra olmayan veya devede kulak kabilinden, hibir zaman ne kendisini ne de hele ailesini geindiremeyecek kadar bir ufak topra olan, onun iin bir tr tarm iilii ile geimini temin eden ky retmenleridirler. Ameliyeler, dnyann en yoksul insanlardrlar. Krdistan'n paryas mevkisindedirler. Bunlarn says, he l e tarm mevsimlerinde, Krdistan retmen kylsnn yars ve yarsndan fazlas orannda byktr. nk, gerek kk ekinci durumunda fakat aala bal olan veya dorudan doruya beyin topranda "maraba: miriyvo" sfatyla ileyen her kylnn yannda ya daimi, hatta bazen yaad srece, adeta iftlik ua azap gibi, veya geici, yani bir mevsimlik, birden ok fazla sayda byle "ameliye"ler alr. Kyl b a h s i n d e ^ de iaret ettiimiz bu unsurlar, zellikle Krdistan'n en kalabalk unsurlardr. Tarm iilerinden farklar: glerini henz kapitaliste deil, aann yar topranda yar kiracs olan "miriyvo"ya satmasdr. Marabadan fark: Yalnz toprak yokluundan ufak bir retim arac da bulunmayndandr. deil, en

Bununla beraber, miriyvo ve asl tarm iileri ile Krdistan'n "ameliyeleri, rgatlar, "hizmetkr"lar arasndaki fark bu kadar bile keskince konamaz. nk bazen "ameliye"lik yapann da, dediimiz gibi, "ldrmeyip, srndren" bir toprak parac, ek<?> Bkz. Y a y n e v i m i z d e n k a n "Yol 5c M t t e f i k : 72 Kyl"

len bulunabilir. Sonra "miriyvo" demek, mutlaka topra olmad halde, kz, saban gibi, retim arac bulunan bir retmen demek deildir. nk, yle miriyvolar vardr ki, ne topra, ne aleti ve ne de kz yoktur. Btn bunlar aasndan veya beyinden alr-. Ve rnn de eklen te ikisini mal sahibine verir. Bu kyller i Krdistan'da miriyvolarn ounluunu olutururlar. Bunlar hangi zmreye koymal? Tam toprakbend mi yoksa menkul [tanabilir] retim aral maraba m veya "ameliye" mi saymal? Bunlarn "Dou Vilayetleri" bakmndan ortak zellikleri, airetin babaah ilikilerinde srekli ve uzun bir farkllama sreci ile yava yava deiime uratlarak kagelen ve ortak klan mlkiyetinin paralanmas ile doan elikilere bal olularndadr. Bu iki zmre kyllkten sonra, Krdistan'da iki eit ky var demitik: 3 - Aann idaresindeki kyler 4 - Serbest kyler. Fakat aann idaresindeki kyler de ayrca iki eittir, a) Aann ky b) Aa idaresindeki ky. Baka deyimiyle eit ky var: 1 - A a n n ky: Aann tapu mlkdr. 2- Aann idaresindeki ky: Szde topra ekenlere ait olan fakat derebeyin patentesi altnda bulunan ky. 3- Serbest ky: Yani muhtarla idare edilen ve gya aann karmad ky... Gerek halde bu eit ky de, bugn fiilen Krdistan aa - beylerinin emrindedir. Ya aradaki fark nedir? Bunu anlamak iin en eski ekonomi ekillerinden, kapitalist ekonomisine doru balayan eilimlerin kylerde yaratt sonular hatrlamak yeterlidir. Bu sonular gznnde canlandrmak iin, u iki sreci tekrarlayalm: 1- Derebeylikte: Avrupa derebeylii, topranda kyly istismar ederken yeni usllere bavurmutu. Derebeylik grm ve anlamt ki, kyl, toprakbend olarak, alt toprakta yaratcla fazla nem vermiyor ve kendinin olmayan topran tkeniini kaytszlkla karlyor. Halbuki bu kylde, velev ki illzyon trnden olsun, bir eye ve bir topraa sahip olu hrs uyandrld m, kylnn alma gayreti ve retim kabiliyeti, ncekinden ok fazla artyor. O zaman (11. yzyldan sonra) derebeyliklerin yannda "censive" denilen, yani hara veya cizye veren "commune"ler domaya balyor. Komnler veya "ky"ler: 1 - Bir asil tarafndan bir takm soysuzlara verilmi tasarruf sahalardr. 2 - Bu sahalarda oturanlar, derebeyin ahsndan ok makamna bir oens, cizye veya hara verirler. Dere-

beyler bu alverite krl olacaklardr. nk; haraca balanan kyller eskisinin iki misli almaya balamlard. Halbuki eskisinden pek fazla bir farkla yaamadklar halde, derebeyine daha ok hara verebiliyorlard. nk, btn artk rnleri, daima derebeye aitti. 2- Klann dalmas: zellikle Marks tarafndan ngiltere'de kapital birikii esnasndaki ky olaylarnn tespit edil i ekillerinde buna dair pek ok rnekler gsterilmitir. zlmeye balayan klann, o zamana kadar ortak olan mlkiyeti ortakln kaybetmeye balar. Fakat bu kaybedi senyrlerin lehinde olur. Klann sradan fertlerinin, o zamana kadar tannm bir ahsi mlkleri bulunmad iin, klan kodamanlar frsat karmazlar. Arazilerinin snrlarndaki ufak mlkceizleri de birer birer itle rdrerek kendi snrlar iine alrlar. Buna engel olmann ne imkn ne de sonucu vardr. Ve eski klan ulular yeni landlord'lar haline gelir. te bugnk Krdistan kyll iinde olan biteni kavramak iin, bu iki sreci bir anda zihnimizde canlandrmamz gerekir. Bugnk Krdistan, aa yukar bu iki eit srecin ayn zamanda sarma dola olarak hkm srd bir sahadr. Krdistan sosyal bnyesinin bu zelliini bildikten sonra artk Krdistan kyllnn ve kylerinin nitelii daha kolay anlalr: 1- A a n n ky: Airetin ortak topraklarnn, airet kodamanlar tarafndan ahsen benimsenilii ve zorla gaspediliidir. Kyl konusunda, bir aann hangi usllerle kylnn topraklarn zaptettiini, bizzat burjuva yazclarndan okumutuk. Bugn aa zulm ile kvranan birok miriyvo'larn azndan dinlersiniz: u kadar yl evvel falan mezra, babalarnn ve filan komularnn mlk imi. Krdistan aal hal bugn bile, Kemal ist burjuvazi ile elele vermi, baz kylye toprak datma pal avralarna ramen, aa ve bey mlkiyetini toparlamak faaliyetindedir. ... [Bir ka kelime okunamad] Ki burada kyl artk aann toprakbendi demektir. Geri topraa demirbalan bugn "kanunen" "kaldrlmtr." Fakat "sosyal olarak" deil... Yukarda Yusuf Mazhar'la, "sahip"siz olamayan Krt delikanlsnn konumas "airet bendlik"e bir rnektir. 2- Aann idaresindeki kyler: Yani btn idari yetkileri ve icra kudretleri aann elinde toplanm olan, aaya dorudan doruya bal kyler. Bunlar adeta, Avrupa'da 11. yz-

yldan sonra beliren " c o m m u n e " ile aann mlkiyeti arasnda bir gei tipidir. Yani tam "komn sensitive" bile deildir. nk kylnn ahsi mlkiyeti bile henz formelman [biimsel] olsun tam saylamaz. Yani hem ferdin tasarrufu var, hem de eski klann ortak mlkiyeti tannr. Bu ekle yukarda zikri geen gezginci yazar da rastlyor ve onu yle karakterize ediyor: "Gney'de olduu gibi, buralarda kyller beylerin hesabna almazlar... Herkesin kendisine zel ifti, ubuu, hayvan, arazisi vardr... (Biraz da lahana turusuna buyurun:) Buralarda Krtleme hadisesi, (yazcya gre klan sistemi demek Krtlk demektir!) halk kiisel tasarruf isteinden soyutlayacak kadar eski deildi ve ekonomik etkenler bu hadisede dorudan doruya etkili olmamlardr (El mn fi batn el ir [anlam airin karnnda])... Fakat herkesin kiisel olarak sahip olduu tasarruf hakknn, airet reisine zaruri bir biimde aidiyeti [ait oluu] vardr. Airet reisi, gelenek ile belirlenmi snrlar dairesinde, genellikle her ahsn tahamml edebileceini bildii bir derecede, bu hakka itirak eder... Fakat itirak ekli dolambal ve bazen gaddarca bir hileden ibarettir. Ve ahsn tahamml derecesi de son snrdadr. Bu sebeple kyller pek fakirdir..." (Yusuf Mazhar, age, Cumhuriyet, 22.7.930) Serbest kyler: Tekrarlamaya hacet yok ki, bunlarn ad "serbest ky"dr; san "la communa censitive"in aa yukar kendisidir. Ondan fark, ortaa komnlerinin ortodoks derebey ilikileri iinde, bizim "serbest ky"mzn ise dnya kapitalizminin emperyalizm aamasnda bulunuundadr. Serbest kylerde mlkiyet daha ok ahsa malolmu durumdadr. Kyn idaresi de, formelman burjuva dzenini honut klacak ekildedir. Muhtarla idare olunur. Fakat bu grnle bbrlenecek kadar Kemalist olmaya olayn tahamml yoktur: aaln da kendine gre Kemalizm kadar bir "elastikiyet"i vardr. Kemalizmin arasra yapt seim komedyalar kadar, aann da demokrasi tuluatnda aktrlk yapamayacan sanmayn. Adet yerini bulsun diye herkesle beraber Kemalizmin u "serbest ky"lerinin de bir muhtar ve bir de idare heyeti seilir. Fakat seilen muhtar ve heyet aann adamlarndan bakas olamaz. Bu tarz aann da arayp da bulamaddr. Krdistan ky l sn dinlerseniz, size aalarn uzak kyleri kendiliklerinden serbest braktklarn anlatrlar. Gerekten aann bu tarzdan kaybettii ey pek azdr,

fakat kazand o kadar az deildir. nk bu defa hara vermeyen kyl yoktur. Hara alndktan sonra ise, kylnn serbest yani daha ok alr olmas daha krl bir itir., Ondan sonra aa, Kemalizm ve ksmen de alkan kyllkle (alkan kyllkle "ksmen", nk manevrann i yzn bilmeyecek kyl yok gibidir) kendi arasna "im-permable" bir perde germitir. Kyde olan biten aann direktifi altndadr. Fakat bu olan bitende aa iin bir "mesuliyet" taraf ortada bulunamaz. Bylece aa, ezeli deve kuu masaln oynar. te Krdistan kyleri bu sistem altnda yaar. Bu kylerde yaayan veya zulm gren kyller, ya ilkin iaret ettiimiz "ameliye"ler, ya yaratt rnn te ikisini aaya ve yarsn Kemalist devlete veren "miriyvo"lar, ya da ad "serbest" hara veren, vergi veren, vermezse aann, jandarmann, tahsildarn talanna urayan "serbest", "hr" kyllerdir. Bu tipin arasnda deyimi caiz ise "kl kadar fark yoktur". nk bugn hr kyl olann, yarin miriyvolamas ve br gn "ameliye" haline gelmesi, Kemalizmin sayesinde kanunlam veya bilinen demagojinin zel deyimi ile "tedvin edilmi" bulunur. Krdistan kyllnn bu tarafta daha ok aalkla olan ilikilerinin hepsine birden dokunuyoruz. Fakat Krdistan aal ile Kemalizmi birbirinden ayrmak ne kadar zor!.. Krdistan'da bugn, aaln kyllk zerinde yaptklarn birer birer saymak ve her sayta ve olanda, Kemalizmin ... dolaysyla boyunu posunu grmemek imknszdr. Bat'da olduu gibi Dou'da da Kemalizm ile aalk biricik soygun dnyasnda, -arz kresinde olduu gibi- iki zt kutup halinde kendiliinden bulunur. Evet kapitalizmle derebey-klan sistemi birbirinin taban tabana zdd olabilir. Fakat bugnk emperyalist dnya iinde ztlarn birlii adeta diyalektik bir kesin kural hkmne gelmemi midir? Onun iin, aaln daha zel ve "st bnyece: su-perstructurel" vasflarn daha aadaki zel balna brakarak, burada aaln ve airet sisteminin Krdistan kyll zerindeki klasik ekonomik basksna son bir iaret edelim. Hara ve cizyeden bahsettiimizi anlamak iin tekrar tekrar sylemeye gerek yok. Krdistan kyllnden -Kemalist burjuvazi deil- aalk ve beylik ka trl hara ve ba alr? Ka trl aalk varsa, o kadar trl... Ka trl aalk vardr? ki trl: a) Ruhani aalk (seyidlik) = "Niyaz": Burjuvazi, dinin,

dnya ile alkasn epey "subtilise et sublime" eder; ve Trkedeki bilinen anlam ile bu "sblime"yi tam "tatl selemen : sublime doux" [incelme,tatlandrma]haline getirdikten sonra ilahi tevekkle susayanlara sunar. Feodal dinin bu kadar incelie ve maskelenmeye ihtiyac yoktur. Geri o biraz frenklerin melodram, bizim ortaoyunu dediimiz klk kyafette sahneye kar. Ama, hi olmazsa trke ezan gibi "devrimci" (dram: facia)lara da kalkmaz. stediini mistik bir aklabanlkla aka ister. Alacan aldktan sonra, kapitalist ekonominin, sivri sinekten ya kartan "art-deer" asna karlk, bezirgnln benzer kanununa uyaraktan aldna karlk "hibir ey" de olsa, eymi "zan" edilen "birey" verir. Krdistan'mzn seyidleri ite bu ikinci kategori dindalardandr. Krdistan seyidi, Kemalist tahsildarlar gibi her ay banda deil, senede bir defack ve makineli tfek tayan j a n d a r m a ile deil, daarcn tayan eekceizi ile birlikte "devr"e kar. Ettii "niyaz", ald "niyaz"dr; ve trbesinde "ra" yakt iin, ahireti'ni aydnlatmak isteyenlerden "ralk" derler, toplanr. Ruhani aalarmz, ahiret ticaretinde bir aldklar bir de sattklar ve yine aldklar = ralk ve niyazn ta I ipleri, seyidlerini grmeye gelirler. Seyid ve eei ile karlanca, seyidin nnde "rk"ya varrlar ve eeini perler. Seyid, dual bir "glbank"dr eker. Esseyidin ayan pen, bahiini nne brakr: Bu alnan "niyaz"dr. " ralk" bir "amin" ile toplanr. Merasim cuma geceleri olur. Seyid, mridlerinden telli bir tanburay eline alr. Kylleri nnde diz ker. Yer yer "eriat yolu"ndan vaaz eder. Bu yol kara kapl "buyruk"da yazlr. Sonra tabi gelsin ralk, eyrek veya mecidiyeleri... Verdikleri = cennet, grdnz m bir kere... yle burjuva dininde olduu gibi septik bir cennet deil, somut, u kadar gm kuruluk bir cennet. Artk cennetin anahtar (yani gm kuru), gnahkr mridin iledii suun derecesince pahaldr. Tabi btn "ruhani" sistemler gibi seyidliin "ruhani" alverii de bundan ibaret kalamaz. Dodun, ldn, hastalandn, sa kaldn, evlendin, boandn "seyid" efendinin "nefes"i seninledir. Dou Vilayetlerinin "manevi bask" dedikleri bu ahret soygunu, velhasl u maddi dnyann en iliilmeyen noktalarn bile "Meryem ana"nn bekaretine dndrr. Yalnz Meryem'in kzlna dokunan amcas hazretleri testereli bir "mcazat"a [ceza ekme] urad halde, seyidlerimizin her

marifeti "Allah kerim", "mecidiye" ile denir. Mesela hi kimse "eyh" veya "seyid"den izin almadka evlenemez. Arazide, "sz" onundur. Kemalizm seyidlikle mcadele ediyor mu? Elbette... Hatta halka cennet satyor, gizli ayin yapyor, manevi basksn arttryor diye, eyh veya seyid aleyhinde "ihbar"da bulunan rakiplerini, "su sabit olmadndan", "ihbar eden"i, "iftirac" sfat ile "adaletin penesine" teslim eyleyerekten... Bilmem bizim darlfnun [niversite] "pire-fesrleri veya pre-srfeleri", bilinen "yat" borusu alan allamelikleri vezninde [bilgilikleri lsnde] bir "Krdistaniyat" icadedebilmi ve orada buna benzer rnekleri, "btn halinde" ve "ariz ve amik" [enine boyuna] incelemiler midir? Yalnz, u tarihi maddeciliin dayatt ekonomik determinizme bakn ki, tpk ortaa derebeyliinin ruhanileri gibi, bizim seyidler de, eyh Said edilenin seyidi kendisine yanaamaz, isyannn olmasna kadar bir nevi afaroz: "tel'in" bile tatbik ederlermi. Ve afaroz kaps nne ta diker kabul ve halktan da kimse oraya yaklaamaz olurmu. "Mel'un", din harici sayldna gre, lnce "mslman" mezarlna edilmez ve bu hal 15-18-28 sene srermi... namad] "u iten kurtulu "yolunu karrlar" imi... b) Fani aalk (Beylik) = Hara: ster bal isterse serbest olsun, hara vermeyen kyl yoktur. toplar; Hara ya ayn olur veya nakd. Ayn vergide, mesela aa bir kye gider, ahaliyi hepsine zel takdir ve kanaatine gre bir kei, kz, Nakd vergi de adamna yatak ve ilh. gibi keser bier ve alr. [ kelime oku-

kadar" paray bulabilen olursa, "buyruk"tan bu

gre 200'den 700'e kadar "madeni" (gm) kuru kadar. Aann en az ald hara 10-50-100 gm kurutur. Pek alamad derecede fakir olanlar da var. (Kemalizmden fark: Kemalist burjuvazi milyonerden de, fakir, topraksz Krt paryasndan da ayn yol vergisini alr. Kapitalist adalet ve eitlii, derebey balar ile byle boy lr.) Hara, senede en ok defa alnr. Ve beyin hkmne (tahsildarn hkm gibi) temyiz ve naks yoktur. (tiraz edilemez.) Aalar, 1933'te Trkeye evrilen "Hkmdar" mrlerinde ellerine almam olduklar halde, sosyal ve doal yetenekleri ile en mkemmel Makyavelizm pratisyenleridirler:

"Bu sebeple kyller pek fakirdir. Bu fikrin neticesi, kylleri beylere ve aalara btn btn mnkad (balj klmak oluyor... Beyin hesabna kyl ekavet (ekiyalk) eder ve airet mnazaalarnda (anlamazlklarnda^ onun emri ile hayatn feda eder. Hkmete kar bey adna yalan syler ve itaat etmemeye alr." (Yusuf Mazhar, Cumhuriyet, 22.7.930) Derebey-klan aalk ve beyliinin geni sahas iinde, gemiin bu tanmaz yk ile yan yana: Kemalizmin mali ve siyasi boyunduruu + pazar ilikilerinin kemirici tahribat + bu ilikilerin olduka gelitii yerlerde, tefeci sermayenin apulu ve ilh. zel balklarla incelemeye deer ve kyll in I eten ayr zulm artlardrlar. Bu konuyu kapatmadan nce biz, biri Dou Vilayetleri kyllne has, tekisi tm Trkiye kyllnde ortak olan iki kk noktaya ksaca iaret ederek, Kemalizmin etkisini zel konusuna brakacaz : 1- Krdistan'a has pazar ilikilerinde: Bir rnek: Krdistan'n dolam arac gm paradr. Bugn dnyada en istikrarsz ve dalavereli para demek olan gm parann bir ad da: Smrge paras olmak gerektir. Gm para, o yn ile Trk ve Krt burjuvalarnn, Krdistan kyllne ne orap rdklerini anlamak iin, son kriz seneleri zarfnda, gm parann "not" para (banknot) ile olan deiimindeki inip kmalar hatrlamak gerekir. Bir defa genel kural olarak, kylnn rn I erini satt mevsimlerde gm parann fiyat drtte bir orannda kadar der. Ve tersine kyl devlet borlarn, vergileri deyecei tarihlerde, bu meselelerin kurtluunda barometre ha I i ne gelen mahalli tccarlarn alacak hassasiyetleri ve manevralar sayesinde, derhal "not" kar ve gm para bir eyrek derecesinde alalr. Bu suretle Krdistan kyll, elindeki pa rann alm kabiliyeti yar yarya dt halde, her eyin tam muadelet (eitlik) zere akm ettiine kanar; ve bu krl ky dalaveresinde yalanan daima bu ehir burjuvalardr, Mamafih bu yar yarya ziyan, kambiyo piyasasnda dviz bulabilenler iindir. kylerde, Krdistan kylsnn var, tahsildarn insafna baldr. Dou Vilayetlerinde bir "not" (kt lira) 28-30 gm kuru ederken, kyl, tahsildara bir liralk vergisini 3 mecidiyeden (yani 60 gm kurutan) hesaplayarak verir. O zaman kylnn aldan % 25 veya % 50 iken % 100' bulur kar. Kaaklk ve onunla

mcadelenin dourduu zikzaklar gibi teki inip kmalar ayr konudur. Bu eit zel zikzaklardan sonra, gm parann bir de genel mnhanisi (erisi) gelir. Son dnya krizinin ilk 1930 yl ile 1932 lerdeki not ve gm paralarn teadln (denkliini) ve eitli rnlerinde bu oranlarla karlatrmasn gznne getirirsek, Krdistan kylsnn, yalnz bu "grnmez" ilem sebebiyle ne derecelere kadar soyulduu, daha aydnlk bir surette gzkr. 1930 senesinde bir "not" 20 ile 28 gm kuru arasnda idi. 1932 de "not" 58-60 gm kurua kt. Bylelikle, nce bir ham I ede Trkiye'nin eer yar deilse [bir Siirt milletvekiline gre memleketin yarsnda gm para akar] hi olmazsa 1/3'inde, kk kylln kyda kede kara gn iin saklayabildii be on akeceizi, evvelce 100 ederse bu gn 50 etmeye balad. Fakat facia bu kadarla bitse yine iyi. Bir de bu parann gerek alm kabiliyeti ve kyl btesinde at gedii anlamamz iin pazardaki eya fiyatlarna bakalm. Rasgele kylnn en ok ald ve satt iki mal elimize alalm: 1930 da yan okkas 30 kuruken, 1932 de 33 kurutur, halbuki basma 1930 da 5-6 kuru iken 1932 de 13 kuruu buluyor. Bu rakamlardan ne anlalr? u anlalyor ki, parann alm gc % 50 derecesinde dt halde kyl, kendi rnn ancak % 10 kadar fiyatlandrabiliyor. nk o al veriinde fiyat birimi olarak gm paray tanr. Gm para ise her zaman ayn 30 kuru olar ak grnyor. Fakat madalyonun ters taraf bsbtn baka ehrededir: Kyl evvelce 100 kurua ald malzemeyi imdi ortalama 250 kurua alyor, dier deyimle kylnn satt rn, onda bir, orannda artt halde, satn ald sanayi rn I eri iki mislini bulmutur!.. Ve hazini u ki, kyl bu mthi altstln rakamn olsun el ile yakalayamaz bir halde, zdrabnn bilinaltn patlatan kzgnl ve gerginlii altnda eziliyor. 2- Krdistan'a has olmayan kapitalist ilikilerinde: Aaln byk arazi sahipliinden tefeci sermayedarla doru gelitii blgelerde, tefeci sermaye ile kyllk arasnda btn ilikiler, aynen ve aslna uygun bir surette ve belki aslndan da daha feci tarzlarda alr yrr. Tefeci sermayenin, hatta byk arazi sahiplerine bile musallat olmaya balad blgelerde, aaln "yayn organ"lar veya yeni icra ve iflas kanunlarndan ikayeti olan tefeci ticaret kapitalistleri temsilcileri tarafndan szan

olaylar "Dou Vilayetlerini" de sarmaya baladn gsterir. ki ksa rnekceiz: Elbistan'da: "Tccar kylye kredi zerine muamele yapar, alacan haslat zaman alr. hracat yaplamyor, durumun en fenas, kylye kredi zerine muamele yaplmamas, ve kylnn rnlerinin para etmemesidir. En l unun okkas bir kuru madeni paradr." (Cumhuriyet, 22.11.1930) Urfa'da: "ktisadi durum: Blgemzden Suriye'ye ihracatmz geen seneye oranla fazladr. (Yukardaki "ihracat yaplamyor" diyordu) kyl tarlasn ekmi saylr. Yalnz zahire ihracat az olduundan fiyat pek dktr. Budayn kilosu alt-yedi kurutur. (Yukardaki unun okkas 1 gm kuru, yani 2 kuru ile yz paradr diyordu! Her ne ise...) Yalnz ikyet edilecek bir nokta varsa, kylnn murabahaclar (tefeciler) elinde inlemesidir. (Sonra asl maksad ilave ediyor), Kyl demekle yalnz ifte yapan ekinci deil, ziraat ile [iftine yapmadan] uraan arazi sahipleri de ayni durumdadr. Bunu eitli defalar Milli gazetede yaynlamtm. Yzde 25 il 75 faiz veren ekinciler vardr. Hapis cezasnn kalkmas bunlarn syanetine (korunmasna) kfi deildir. Zira tefecilerin ikinci sene para vermemesi onlar iin daha feci bir ceza olur. Bunlar mteselsil ve mtevali (zincirleme ve ardarda) bor altnda kvranan ve tefeciler namna alan ve kazanan biarelerdir." (Urfa Milli gazete sahibi: Cumhuriyet 26.12.1930) Sosyal durum ve felketlerle, tabii afetleri burada tekrarlamak uzun srer.(*)

(*) " D o u d a Mardin dier Bu 23 bir -

KURAKLIK Civardaki ksm Harran kazas tmden, ksmen Suru, Viranehir kuraklktan doru kazalar ile kylerin Siverek, Bu mezralar kurumutur. ile Hatta beraber Gebizim

hayvanlarn yemesi civar kylleri enlerde araziye de, getmektedirler.

iin d e o t y e t i m e m i t i r . Diyarbakr taraflarna kylerini bir ksm hayvanlar kyller, geici olarak terketmilerdir.

Suriye'deki

kyller gene otsuzluk y z n d e n

getmilerdir."

 SINIFI VE KYLLK Buraya kadar geen aklamalar, bundan sonra gelecek

olanlarn da (gsterecei gibi) Krdistan iinde eer bir milli bask ve bir milliyet meselesi varsa, bu mesele, znde kyl meselesinden baka birey olamayacan kfi derecede gsterir. Krdistan'da proleterleen unsurlar, genelikle bir nevi Bunlara "Krt paryas" adn almaya layk olan ve ora nfusunun iinde nemli bir toplam tutan balca "ameliye"lerdir. ky plebleri, "airet tarm iileri"de denilebilir. neleri" iileri, nakliye iileri Pek byk bir

yekn tutmad muhakkak olan "ev sanayii" ile "el imaltha(ofrler, imendifer iileri ve hamal ve hele inaat, bina ilh), ehir iileri n, (frn, elektrik,

yap iileri, un ve kereste fabrikalar iileri) saylar ve oraherhalde Dou Vilayetlerindeki burjuvalam ve burjuva unsurlardan birka misli fazla bir toplam tutarlar. Son Fevzipaa-Malatya-Ergani-Diyarbakr hatt, Erzurum-Sivas hatt, Sivas-Samsun hatt ile buna benzer bayndrlk ileri, hele Ergani bakr madeni gibi, Trk burjuvazisinin son zamanlarda byk bir nem vermeye balad ihra (exportation, exraction) iletmeleri, Krdistan'da bugnden yarna varln hissettirecek byk, merkezi ve kuvvetli bir Krt proletaryasnn kitlesini hazrlamak zeredir. itirmekte Krt iileri, hakknda, bugn Krdistan fakir halknn kara talihini deroln oynayabilecei muhakkak olan henz "snfn kendisi" durumundadrlar.

keif kolu

Batda olduu gibi douda da, ii snfnn nicelii ve nitelii Kemalist burjuvazinin "susu konspirasyonu" mutlaktr. Onun iin tam ve doru rakam zerinde fikir kurmann imkn yok. Fakat Dou Vilayetlerinde az ok tetkik yapabilmi yoldalarn "gzlemlerine baklrsa, oralarda hi olmazsa aydnlar derecesinde yani % 3 kadar kk byk sanayi, nak-

liye, maden iileri bulunduunu kabul etmek zarurettir. Tabii ehir kk burjuvazisi dediimiz esnaf reticiler arasndaki, mehur deyimi ile "bin yll bir kurua" alan rak-iileri bu orann iine almyoruz. Buraya kadar geen rakamlardan yuvarlak hesap bir netice karmak istersek, Dou Vilayetlerindeki snflarn kitlece oranlar yledir: Mazlum kyllk: % 85; dier kk burjuvalar: % 7; ehir proleterleri: % 1.5; orta ve byk aalar ve beyler: herhangi bir strateji plannda % 1.5; aydnlar; % 2; ehir burjuvalar: % 0.5. te Krdistan'da, rol oynayabilecek snflarn birbirleri ile olan oranlar aa yukar ve yuvarlak hesap, bu rakamlarla gsterilebilir. ehir burjuvalarnn gerek kapitalist denecek unsurlar ikiyz kiide bir kii olarak gsteriliyor ki, az deil, belki oktur bile. ehir kk burjuvalarn % 7 olarak gsteriyoruz. Yukardaki aratrmamzda, bun I ar % 7.25 buluyorduk. phesiz her iki oran da olduka yksektir. Yukarda da tekrarladmz gibi, eer ehir kk burjuvalar'nn ilettikleri raklar bu orandan ayracak olursak, asl kk burjuvalarn oran belki de % 5 ve hatta % 4'lere kadar debilir. Fakat yine, burada bile bile bir rnek : Dou Vilayetleri raklarnn henz geleneksel babaah zihniyetinde ve esnaf psikolojisi ile dolu olduklarn farz ve kabul ederekten, bu raklar da esnaf, ehir kk burjuvas sayyoruz. % 86.5 diye gsterilen ziraatlar iinde yalnz % 85'ini kyllk, bir oran % olur. 1.5'unu aalk ve Aydnlara beylik saymak aalk lehinde aratrmamzda, gelince yukardaki

bunlar % 3-3.5 kadar bulmutuk. Fakat bunlardan bir ksmn Trklemi, teki ksmnn da Kemalist devlet cihazna kpeke balanm entegre olduunu gz nne getirirsek, gerek Krt aydnlarnn % 2'yi gemeyeceini teslim etmek lzmdr. Bu yuvarlak oranI ara gre, devrim stratejisinde rol oynayacak snflar hangileridir ve bu snflar arasndaki ilikiler nasl olabilir? lum Hereyden nce, kylln Krdistan devrimi milli bir zulmden her kurtulu olduuna gre, ky kk burjuvazisinin, yani mazihtillidir. Fakat emperyalizm devrinde, sosyal devrim ister istemez dnya proleterya devrimi ile biricik cephe kurarak yaayabilecei iin, btn bu cins devrimlerin

olduu

lkelerde,

proleteri er ne kadar aznlkta

bulunurlarsa

bulunsunlar, ihtillci rollerini oynamaya arldrlar. Genel kural olarak konulan ayn meseleyi buradaki zellii iinde tetkik edelim. Nfusun ounluunu tekil eden mazlum Krt kyll, her hangi bir devrimde hangi snflarla mttefik olabilir? Krdistan'n imdiye kadar geirdii isyan ve ihtill tecrbelerine bakalm. Krt kyll balca iki snfn rehberlii altnda iki nemli isyan yapm grlyor: 1 - eyh Sait isyan; 2 - Ar isyan... eyh Sait isyannda Krt kyll dorudan doruya ve belli bal snf olarak, ruhani ve fani bey ve aalarnn rehberliini kabul etti. Fiyaskonun kanl akibetleri, Krt kyll iin mthi bir ders ve ceza oldu. Ar isyan, daha ok bu aa ve beylerle burjuva devrimcilerinin, "milli" denilen damgasn tar. Ondaki k de, Krt kyllnn hl iliklerini szlatan bir eamet (uursuzluk) oldu. u halde, Krdistan mazlum kylln kurtarmak hususunda Krt aalar ile beylerinin ve Krt burjuvazisinin bu ite ne becerebildikleri meydandadr. Krt aalar ile Krt burjuvalar kozlarn oynadlar. imdi Krt kyll, her ikisinin rehberliine kar olan gvenini derinden derine kaybetmitir. Geriye kim kalyor? Krt kyll kendisine hangi snflar mttefik ve klavuz bulabilir? nk bu kadar rgtsz ve bu kadar cahil ve dank braklm byk bir yn, kendisine sadk ve candan bulamadka muvaffak ve mantki bir mttefik ve klavuz snf neticeli bir mcadeleye ve

zafere kavuamaz. Derebeylik ve aalk bu rolden bilfiil ekarte edildiine gre, Krdistan'da, Krt kyllnn kurtulu mcadelesinde klavuz ve mttefik olacak hangi snflar kalyor? Aydnlarla proleterler. Krt proletaryas ne kadar yeni, siyasi mcadelede tecrbesiz ve rgtsz olursa olsun, Krdistan kyllne klavuz olmaya aday mdr? Evet biz Krt proletaryasnn bu adayln yalnz nicelik oran bakmndan kestirebiliriz. Birisi (burjuvazi) % 0.5, tekisi (beyler, aalar) % 1.5 gibi oranlarda olan iki snf, kyll isyana srkleyebildi. % 1.5 gibi bir oranla, nicelike gerek Krt aa ve beyler snflar, gerek Krt burjuvazisi snfndan ayr ayr hi de aa kalmayan Krt proleterya snf vardr. Eer bu snf rgt ve mcadeleci kabiliyetini gelitirerekten Krt aydnlarnn ve de zellikle ve hele ky sadk "ameliye"si, aydnn menfaatliini ve emek

beraberliini temin edebilirse, Krdistan'n bamsz siyasi ve sosyal kurtulu dvnde, Krt kyllnn en aldanmaz Bu suretle Krdistan'da Keve en kabiliyetli yolda olabilir.

malist burjuvaziye ve ksmen Kemalizmle sarmadola olmu Krt burjuvazisine, Krt aalna kar: Krt kyll + Krt proleteryas (ii snf) + Krt aydnlar... Krdistan ihtillinin stratejik ilikileri byle olabilir.

III- S M R G E SYASET Trkiye Byk Millet Meclisi'nin yamacnda ve Bakan'nn

arkasnda asl duran byk bir levhada yle yazarm: "Hakimiyet Milletindir"; biz grmedik... "Dou Vilayetlerinin ta Kzlrmak vadilerinden, Ar yamalarna kadar uzanan alnna yle bir yafta yaptrlmtr: "Hakimiyet Jandarmanndr..." Bunu gzmzle gryoruz. Fakat bir gn, sahtekrl sevmeyen bir el, her iki levha veya yaftay alp da tersine evirecek olursa grlr ki, her ikisinin de arkasnda daha iri ve hakiki harflerle yazlan ve asl olan ey udur: "Hakimiyet Burjuvazinindir". Bunun yle oluu, Trk burjuvazisinin orada henz aldatabildii alkan Trk ktleleri, Trk milleti yapmann ksmen "millet" demagojisi ile aldatp uysallatrabilmesi; burada (yani Douda) ise, Krtlimknszl yznden soygununu, dpedz ve aka srf "sng" kuvvetine dayanarak yapmaya mecbur tutulmas yzndendir. 1931 bey, ruz: raber, kndan sonlarna doru, dekoratif srtnda Dahiliye Vekili biridir. endieyi Frenk devlet kr Bununla mucib Kaya beolan yaadamlarna "Tefti mahsusluk seyahati o bulunan olaan

Dou Vilayetlerinde tefti seyahatine karken, okuyoturlardan surette yol blgenin bir zellii, blgede daimi

(gerektiren) 27.10.1931) Siyasette

durumun

normallemesi hakknda aacaktr."

kanaat

olumasna

(Cumhuriyet, niin endie

bir "blgenin zellii daimi surette

verici olur?.. O blgedeki insan kitlelerinin tmn saran derin bir honutsuzluk bulunduu endie" zeredir... iin... On senelik Cumhuriyet berrejimine ramen, Trk burjuvazisi neden hl "daimi surette Nasl oluyor da, derin honutsuzluu taraf edilmedi? Orada "durumun normale dnd"ne kanaat

getiremedi? Trk burjuvazisini "o blgede" skan nedir?.. Yukarda aratrdk, orada bir Krt milliyeti var. Bu milliyet, esas itibar ile geni kyl tabakalarnn kurtulu hamlesine vurulan darbelerle, her gn esas meselenin milliyet ve onun da balca kyl meselesi olduu anlaldktan sonra, sra bu lkenin "endie verici" olan zelliini grmeye ve Trk burjuvazisinin burada be I irli "normal duruma dnme" hakknda ne yaptn anlamaya ge I ir. Bir daha, eyleri adlarla aralm: Trk burjuvazisi, bir zamanlar iln ettii gibi, Krt milletini karde mi sayyor; yoksa ona en berbat smrge usllerini mi uyguluyor?.. Yukardan beri olan szn gelii, ikinci kk syler. u halde, bugn Krdistan'da smrge usllerinin uygulandn 1 - Aalkla nelerden anlayabiliriz?.. Balca u noktadan:

uzlamas; 2 - Ekonomik metodlar; 3 - Siyasi metodlar...

AALIKLA

UZLAMA

Avrupa kapitalistleri, geri dou lkelerine saldrdklar zaman, oradaki byk derebey saltanatlarn tahrip ve yama etmilerdi. Bugnk emperyalizm devrinin kapitalizmi, eskiden tahrip ede ede, ... [Birka kelime okunamad] ufalad derebeylik stnde, bugn yeni bir saltanat kurmaktadr. Bu saltanat, Finans kapitalin derebey ball tacyla talan demektir. Gerekten bugn, Avrupa emperyalistlerinin smrge siyasetlerindeki idare tarz I ar, yerli derebeylerle el ele vermekle vasflanr. Son demine gelen her snf gibi, kapitalizm de gemite yapacak tutanak arar. ve yararlanma tan Mesela Hindistan smrgesinde topraktan intifa hakk derebey devletinin tekelindedir. Anava-

kapitaline, arazi vergisi yerine senelik "Redevance" veren

"zemindar"lar veya "Talukdarlar"dr. ran, Fas, Msr vesairede emperyalizm, koca arazi sahiplerinin yerli rgtlerini kullanaraktan arazi iradn yakalar. te taraftan en ilkel yaama vastalarndan mahrum kalan alkan kyllk, a ve aylak geni bir kr nfusu halindedir, Memlekette tek tk ve serpiik bir halde bulunan yerli sanayiler, fazla kr nfusunu ememez ve bu nfus da g edecek, yerinden kprdayacak halde deildir. O zaman alkan smrge kyll zemindarlarn ebedi serfleri, toprak-bendleri, paryalar haline gelirler. u halde, bir memlekette yabanc kapitalizmin yerli derebeylik ve artklar ile el ele vermesi, bir ke I ime ile o memleketin smrgelemesi demektir. Dou Vilayetlerinde, Trk burjuvazisi ile Krt aal arasnda bir uzlama ve elbirlii var m? Var. Bunu u bakmdan ksaca gzden geirmek kfidir: a) Arazi meselesi; b) dare; c) Mahkeme...

a) Arazi Meselesi: Trk burjuvazisi tm Trkiye hakknda olduu gibi, Dou kyls iin de toprak vaadinde bulundu. eyh Sait isyan zerine, Krt aalarndan bir ksmn Bat Vilayetlerinde gezmeye gtrd zaman, Krt kyll o halka has olan tabii ve devrimci evki ile aalarn topraklarna sessizce durum etmeye balad. Krdistan kyllnn bu hali, adeta bir an iin topra ahsi mlk olmaktan kartmlar gibiydi. Halbuki Kemalist burjuvazinin maksad, byle korkun bir manzaraya seyirci kalmak deildi. Esasen aa nfusunun krlmaya yz tutmas halk arasnda her trl zulme kar bir ayaklanma anlay da peyda edebilirdi. Derhal aalar yerlerine dndrldler. Ve o zaman "Kyllere Armaan" risaleciinde baz burjuva eli kalem tutanlarnn yazmaktan saknamadklar facialar fasl balad. Mamafih, Kemalist burjuvazi, bir kere naslsa bozutuu aala kar Krdistan'da kendini tutacak unsurlar yaratmak lzumunu hissetti. skn siyaseti yetemezdi. "Kylye toprak" en parlak bir "yem borusu" olabilirdi. Ve boru alnd. Birinci sahne: Mesela Fransa: Burjuvazi hesaplamtr. Krdistan aalarn modern arazi sahipleri ve tefeci sermayedarlar haline getirecek. 1902 senesi 5.702.752 kyl ailesi iinde 300 hektardan fazla topra olan en byk arazi sahipleri 4280 kii kadard. Burjuvazi de, byk arazi sahipleri iin aa yukar bu oran kfi grd: Mesela 3010 dnm (334 ksur hektarlk) arazi, Krt bey ve aalarna braklacak, aalarn fazla arazileri hkmetin garantisi altnda, topraksz kylye zrnk [ok az] paraya satlacak. Kemalist burjuvazi, bunu ciddi bir plan dahilinde deil, en ok kuvvetini hissettirecei tek tk blgelerde, yle bir deneme tarznda yapmaya teebbs etti. Mesela kaymakam ile genel mfettii yaveri, kye giderek bir iln verdi. "Marabalar, ya toprak satn aln, veya sizi sreceiz!" lk bakta dehetli "halk" gzken bu ilann, biraz dnnce, ne pis ve zalim bir burjuva metodu olduu kolayca anlalabilir. Burjuvazi, bir zaman gezmeye gtrd aal tekrar, hem bu sefer daha tehlikeli ve fena olarak kylnn bana musallat ediyor. Onunla siyasi ve idari sahada birleiyor. Sonra kylye dnp: Aadan korkmayn, satt topraklar satn aln diyor. Fakat aa uzun sz sevmez. Ksaca haber verir: Benim topram "ylan kemiidir, yiyenin boaznda kalr". Kyl, hereye razdr, tek bir avu topra olsun... Aaya

u teklifi yapar: Hkmete vereceim 20 senelik taksidi 5 senede deyelim, geri kalan 15 senede ayn taksitleri bir daha aaya deyelim... Fakat burada henz "teori" safhasndayz. kinci Sahne: Jandarma yzbas ile ktip efendi kayt ve tescil muamelelerini yapmak ve kylye arazi "datmak" zere gelirler. Ktip efendi zaten aann amcazadedir. Aann evine konuklatlr. Bir kuzu dolmas ziyafetinde arazi bltrlr: a) Aann alaca (3010) dnm yerine (30.100) dnm ayrlr (defterde yazan 3 bindir, ama ketim (saklanan) toprak bunun on misli fazladr) b) Aann btn silsilesi, kars, kardei, olu, kz, ksra... Ayrca birer tapu ile bu blmden hisselerini alrlar. yle ya : Aann yalnz ahsna 3 "bin" dnm deil mi idi? c) Aann topraklar o kadar genitir ki, bu blmden sonra da, satla karlacak, zaten aann da pek iine yaramayan, en orandan bir miktar toprak kalmtr. te kylye datlacak [yani para ile satlacak] toprak budur. Bu toprak satlr. Ama kime? nce aann adamlarna... Yani gene aaya... Artk bln blmden sonra da, daha bir ksmck toprak kaldysa, yukardaki tehditlere ramen, gz kararm kyllere nihayet satlr... Ameliyata girdik... Ve Kemalist devlet cihaz ile Krdistan aaln, ziyafet sofrasnn banda kucak, kucaa "toprak inklb" yaparlarken buluyoruz. nc Sahne: Aann amcazadesi, her topraksz kylye 50 dnm yazar fakat kylye verilen gerek tarla 30 dnm gemez. Aa yalnz burada % 40 ilk apulunu, Kemalist devlet cihaz sayesinde yapmtr. Mamafih kyl buna da razdr. Karl 20 senede bileik faiz usl ile denecek. Bir kylnn ortalama ne vereceini hesaplayalm: 8 lira devlete vergi (bu ite devletin gayesi de bu... nk bunu aadan alamyordu) + 12 lira da aaya arazi paras = 20 lira nakden denecek. Budayn okkasn 2 kurua satabilen mutlu. Bir kylnn bu paray bulabilmesi iin demek bin okka rn elde etmesi lzmdr. 1931 senesi Diyarbakr "rnek iftlii"nde ortalama bir dnmden (67) kilo rn alnyordu (52.32 okka). Bizim kylmz dnmden ortalama 50 okka alrsa, 30 dnmden 1500 okka buday rn alacak demektir. imdi bir baka hesaba geelim. dir "mlga"[kaldrlm]dr. Biliyoruz, Aar 4-5 senebir Krdistan Bu mesele hakknda

kyls ile Kemalist hakim arasnda yle bir konuma geer: "Hakim: - Aann Aarn niin veriyorsunuz? Meclisi idare karar var, % 2'den fazla vermeyin!.. Kyl: - yle ama... O ehir etrafndaki kyler iin... Bizim kyde olmaz... " Kyde olan udur: kyl "Aar" olarak 1.25/10 + "noksan ard" 2/10 + "tohum" 3/10 = 6.25/10 rn, yani yukardaki 1500 okka budayn 937.5 okkasn bu yere yatracak, elinde kalan 562.5 okkadr. Bunu yesin mi satsn m?.. Toprak alan kylnn tam 50 dnm de olsa ve 50 sinden de buday alsa ve rn hibir kaza belaya uramadan tam verimle hasat edilse 2500 okka eder. Bunun 1537.5 okkasndan geri kalan tam 1000 ki I o buday bile olmayacak. Vergi ile arazi taksidini vermek iin bu buday satabilirse, ne yiyecek? Nihayet yalvara yakara topran aaya satmayacak, veya brakp bir tarafa kamayacak m?.. Drdnc Sahne: Bir aa, u maskara "arazi datm"n kadar bin liralk harmann yaktrr. tasdik eden muhtarn, u

Cumhuriyet burjuva adaletini istedii vicdani ve maddi, btn subut ve kanaat unsurlarn bir rpda hazr ediveren aa, ayni muhtar hrszlk suu ile de ayrca 5 gnlk yerdeki hapishaneye iletir iletmez, o zamana kadar toprak alma merasimini bekleyen btn kyller, Adli Katiplikteki mukaveleyi imzalamaya gitmekten vaz geerler: Aann topra gerekten "ylan kemiidir", Kylnn de "boaznda kalm"tr. Mamafih adalet yerini bulmutur: olan Kemalizmin kylye "arazi datt"nn de20 lira arazi iin verililini mi istiyorsunuz? Btn ismi Ktib-i Adli defterine gemi kyller her sene muntazaman: yorlar. Hem de bu toprak kendisinin deil... "kema-fis- sabk" (eskisi gibi) bilfiil aanndr. Topra benimsemek cretini gsteren tek tk kstahlara gelince: Bir gece aann adamlar tarafndan evlerinde baslr, bir ka kadn ve ocuk ls evdeki btn erkekler yaral der ve olanca mallar yama edip gtrlr... Yine hem de, ortada ne ahit var ne de ispat!.. Ezeli Sahne: Kapitalist, sermaye biriktiriinde ne kadar doymazsa, aa da toprak hrsnda o kadar hudutsuzdur. Kemalist burjuvazi, basma kalp hlyalarna devam ede dursun, aa

doymak nedir bilmez genileme

hrsn

muhtelif kanallardan

tatmine urar. Bunun iin iki yol vardr: 1- Feodal uslleri: "Burun srterek" tarla almak: Bir kyde evvelce hepsi hepsi 42 tarla varken, sonradan aann 105 tarlas meydana gelir. Aa, faraza bir topraa gz m dikti; o topraklar zerindeki kylleri birbirlerine drr; arada birisi vurulur, tekisi "katil" sfat retiyle, onun hazrlataca ile Kemalist adaletin penesine. ilmhaberKurtulmasnn bir tek yolu var: Topran aaya devretmek sumuhtelif ihtiyar heyeti leri, uydurma j a n d a r m a zabt varakalar ve yalanc ahitlerle kurtulmak. Arazi aann elindedir. kysnda, Dnyada aann bilmedii Mesela falan suyun kalma aaBir ve bulmad "hile-i eriyye" mi yoktur!..

bir kylcn ecdadnn ecdadndan

lk, bereketli bir ba var. Snrlar yllardan beri malum. kklerinden yolunur. Peinden topran zerinden

gece aann adamlar, baa girerler. Btn asmalar yere kadar bir srg, geirilir. Ertesi gn bakan, orada dn aalk mamur bir ban mevcud olduuna dair bir iz bile gremez. Aa topraa arpa ektirmitir. Snrlar, aann topra ile kaynamtr. Artk eski ba sahibi, eceline susad ise trtllara arzuhal vermeye gitsin. 2Kapitalist usller: Merutiyet burjuvazisinin Ermeni talanndan beri yeni usller, srf krtasiyeci metotlar meydana gelmitir. Tapu da "adam"dr. memurlar, aann ya Ermeni hsm akrabalar, veya mallarn besbedavadan mlkErmeniler kesilirken hkmetin mttefiki olan Hl bugn Dou Vilayetlerinde metruke" (terkedilmi

aalar, derhal mevcut btn zerlerine yazdrvermilerdi. birka "metruke" veya ras" vardr.

"emvali

ler) denilen -Fikret'in deyimi ile- "han- yama: yama sofHer gn biraz kabaran aa, bunlar bir "slub-u Byle yapamazsa, Kemalizm Metrukehakimane" ile snrlar iine alr.

tarafndan aaya eksiltme ile mzayedeye karlr.

nin stnde senelerden beri yerlemi, ev, ba, bahe yapm, tarla am fakir ve alkan kyller doludur. Onlarn ruhu bile duymadan emvali metruke, yok pahasna aann mal oluverir. Bundan da mrleri var! Bir kyde Trke bilen stanbul kaldrm inemi ve ilh. nitelikte yeni bir aa trer. Bir gn bu yeni aa, karakol kumandan ve iki sngl j a n d a r m a ile gelir, hi bir eyden haberi olmayan gzelce bir tarlann evvel sahibi

kylye, k!

der..

Bre aman...

Kyl niin kacan sorar:

Aa elinde o arazinin kendisine, u hi bir eyden haberi olmayan sahibi tarafndan satldn, btn kanuni belgeler ve yollar ile ispat eder. De I iller, aalayan kylnn suratna arplr. aresiz, kyl Vilayete koar. Tapu memuru, her eyin kanuni ve ilemlerin de tamam olduunu bildirir... Ve sonra, galiba epeyce acd iin, kylnn kulana fsldar: "Bu muamelelerin sahte olduunu biz de biliyoruz ama, ne are herif bir kere ahit ispat bulup mahkemede hak kazanm... Sonra valiye ulam... Sizi kim dinleyecek... Hi yorulmayn..." Ve kyl,

son metelii ile ald silaha sarlarak daa kar. O zaman Kemalizmden u unvan kazanr: Canavar ekiya!.. Tarih nasl bir "tekerrr" olmasn! Senelerden beri Kemalizmin kylye arazi "datt" bir blgeden bakn ne "ho seda"lar geliyor: "Palu'da mna yeti; l tr. bey halk ve kitleleri, byk arazi ve emlak sahipleri naalmaktadr. aa Hkmetin yetitirmeye tedbirlerin fedakrl son zamanlardaki mehur faalimsait bir anormal tasarruf usuygulunmasn arttrm kolaylatrm[Mamatoprak ve sahibi

yerine,

ok makul kar

Bu suretle halk aa hkmete

ve beyden kurtulunca,

olunca

olacaktr."

fih 1928-1929 dan beri be senedir, Kemalizmin gya toprak meselesi ile urat bu yerde, szn sonu yle gelir: "Palu kasabas En halkndan, ve hi kimse yoktur ki bir ky sahibi olan olmasn. beylerin nemli arazi emlak Cemit beyin soyundan

elindedir." (B. Turgud, "eyh Sait ve Dou Derebeyliinin Beldesi Olan Palu'nun Tarihesi", Son Posta, 1.11.1933) b) dare: Yukardaki "arazi meselesi", sistem olarak KeBu kere olaylaUluslararas malizm ile Krt aal arasndaki konspiratr uzlamann derecesini ve derinliini kfi derecede gsterir. olur. r ufak memurlarn suistimali saymak da safdilliin daniskas Esas itibaryla bu mesele yle konulabilir: burjuva devriminin burjuvazi, bir paras ve zarureti olduu

halde, arazi mlkiyetini kaldrarak topra milliletiremedi ve alkan snflarn artk-deerlerini byk irad arazi sahipleri ile paylamaya raz oldu. Tek, "ahsi mlkiyetin" kutsallna, mbarekliine toz konmasn diye. liini, btn gsterilerine ve Bizim milli burjuvazi, yani muhafaza zaruretine Kemalizm de, ikide birde hrlat ve tepitii Dou derebeyprestijini

ramen, nn

...

[Bir kelime Dou

okunamad] aalar ve

mazlum

Krt

kyll-

ek-rnlerini

beyleriyle

paylamaya

mecbur kald ki, kapitalizm ncesi ilikilerden kurtulacak olan "Dou Vilayetlerinde herhangi milli bir hareket olmasn diye... Meselenin iyz bu olunca, Dou aal ile Kemalist burjuvazinin sarma dolalnda anlalmayacak hibir ey yoktur. Nitekim Kemalist devlet cihaznn en kk mstahdeminden, en byk erknna kadar, aalkla yaplan uzlamada eit eit kahramanlara rast gelmek iin, Dou Vilayetlerini bilenlerle iki kelime konumak kfidir. O zaman renilir ki, bir haraca kta, btn kylnn evindeki "uval sicimine kadar" derleyip toplayarak konana getiren ve kylnn getirdii yalar iin kp mp yetmeyince bir bina kadar satan hazineler yapan Erzincanl Mustafa aa, Kemalist devlet cihaznn en nemli rkn (temel direi) olan smet Paa'y oluna kirve etmitir!.. Aalar, 1927'den beri, fakir Krt halk stndeki hakimiyetlerini yeni usllerle pekitirmeye baladlar. Yine eskisi gibi silahl adamlar var fakat j a n d a r m a karakollar ile de gayet sk, zel ve yar-resmi balar vardr. Bu silah fark bakmndan byle... Fakat kylye kili olmay kar, aalar Byk Millet Meclisine btn kadar etbilirler ve burjuva devlet cihazna entegre

olmulardr. imdi Krt aalar da birok ilerini Trk tefecisi gibi, Kemalist devletini maa gibi kullanarak becermeye yava yava alyor. Tabii karlk olarak, Kemalizm de, birok ilerini aann "himmeti" ile baarr. Geri ara sra meydana gelen ekinilmez arpmalarda sk sk gen jandarmalar harcanr. Ama buna karlk da, cumhuriyet hkmeti eline den aalar epeyce "saar". Kapitalizm dzeninde, ayn zmre kapitalistler arasnda bile olabilen bu gibi "rekabet" trnden olaylar bir tarafa braklrsa, her trl ztlklaryla birlikte Dou aal ve Kemalizm ayn ip stnde oynayan iki cambazdr. Unutmamal ki, bu an I amada beraberlik, ayn snflarn zmreleri arasnda deil; birbirine olduka zt iki ayr snf arasndadr. Onun iin, bugnk Trkiye ile Yunanistan dostluuna, Trk - Yunan kardeliine benzer. Basit uyumalardan fazlas, bu beraberlikten beklenemez. Ama tam birlik yoktur diye, bir kompromi de yoktur denemez. Aalkla Kemalizm arasndaki kompromi, - ister dosta ister dmanca olsun - vardr. Misl:

Genel olarak idarede: "Beyleri" en ok kukulandran ey halkn hkmetle temas etmesidir. her areye ki ile memurlar "Tahsildar rini sa talik bavuruyorlar. imza bundaki vergiyi edemeden [abuklukla] Bu temas menetmek iin olmayan baz idare (22.7.1930) em"Hkmetin arzularn o kadar alaederler ki, hakim istemez. edemez, vazgeemiyorlar"

kolaylktan tebell ilh."

mkelleften

Mbair adliyenin age,

Bir ey soruturulacakCumhuriyet,

halka sorulmaz...

(Yusuf Mazhar,

22.7.1930). Bir burjuva yazarndan daha fazla ne sylemesi istenebilir? Vergiyi aa toplar, Kemalist adaletin nfuzunu aa temsil eder, jandarma ii aann stndedir ve ilh... Tahsildar, mbair, savc hep aa ile el ele vererek alrlar. Hem bu syl endii gibi "baz idare memurlar"na has deildir. Dou Vilayetlerinde en ufak bir iin byk ve hakkndan gelmek isteyen memur ne kadar girmeye ve kk olursa olsun, aalarn yaknna

beylerle senli benli olmaya mecburdur. Yoksa en ksa zamanda ayann alt karpuz kabuu oluverir!.. Hem bu, tekrar edelim, mahalli memurlara da mahsus deil. Mesela: Hozat'ta mitir. blgeye nn rica anlamn, "Mazgirt 16 kasaba Halk ve uzatarak (A.A.) Dahiliye airet En byk devlet direkVekili kr Kaya mensuplarn kurtarc kabul Bey etleri de nemli bir i iin "halka sorulmasna" imkn brakmaz. halkn, gelen

airet mensuplar cumhuriyetin

hkmetin

elini bu imk-

feyizlerinden

istifadeleri

etmilerdir." bu

(Cumhuriyet,

17.11.1931)

Burjuva vekilinin halk ve airet mensuplarn kabul ediinin gn Trkiye'de anlamayacak tek adam yoktur. Hozat kasabas, yukarda ad geen Palu kasabas gibi, her biri bir ka kaane sahibi olan "halk" ile meskndur. Airet namna bir vekil grmeye gelenlerin kimler olacan tekrarlamayalm. u halde Dahiliye Vekili de, aalarla Maarifde [Eitimde]: byk arazi sahiplerini kay"kabul" etmi ve onlarla konumutur. "Kaymikeyim" (Krdistan'daki makamn telffuzudur) bir hoca getirtecei zaman hangi kye verilmesi lzm geldiini aadan sorar. Aa kye devletin gnderdii bir hocay sokmak istemez. Fakat, hayr da demez. yle bir ky gsterir ki, orada din dersi istemeyen asi kzlbalar oturur. Tabii hoca kye varr varmaz, kzlca kyamet kopar ve hoca

ardna bakmadan svr. O zaman aa, kaymakama u gerei syler: "Canm bu meretlerin ocuklarn okutaym da yarn ocuklarmn burnuna m dikilsinler?" Ve zaten Genel Mfettilikten "Krtleri okutup da, Krdistan'da bir Arnavutluk mu yapalm?" Kararn bellemi olan kaymakamn fikri de, baka yoldan beyler ve aalarnkiyle birleir. Onun iin bu Krt meselesinin ac hatralar arasnda, yle hikayelere rast gelirsiniz : Bir maraba ocuu, naslsa erkekli, kzl aa ocuklarnn kafilesine kararak beraberce ders almak frsatn ele geirir. Belki de hayati bir nem gren ocuk, aazadelerin bir senede rendiini, devam ettii bir ay iinde kavrar... Durumu (renen) aa, snf teftie gelir. Bu hali gzleriyle grnce (kendilerinkinden yaa ok kk olan) maraba yavrusunu "namahrem kzlar" ile (evvelce bir ay hi sesini karmamken imdi) bir arada okutmay "namus"ca uygun bulmaz. Hoca, kulana "ne yapalm aa emretti" diye fsldayaraktan ocuu dershaneden uratr... Babas hocaya itiraz edecek olur: Ayn cevabn terrc darbesi!.. apul: "bu yerler, ocaklardr. kovuunun yaam eyhin, insan, Orneblili eref "Birinci Millet Meclisi" hatratnda, ve gaflet Bir ta duruyor. Dou Vilayetlerinde, Dersim bu dalar ve bu Burada iinde, yaayan ban bu hakknda yle talklar, taa o tmden insanlar ilkel bir tasvir yapar: cahil

adamlardr. gsterip eline

dayayarak yz bin yl evvel davran ldrmek iin

adem beyin

ceddi gibi hl,

Bunun yalnz birka yz kelimelik bir dili ve verdii tfei vardr. soymak ve kinleridir.

te bunlar bu dalarn sa(memmi'ne, ey-

Marifetleri de yalnz adam ldrmek ve rasgelen ky, hepsini gtrp eref, vermektir." (Orneblili Milliyet, 2.1.1932)

kervan,

he, seyyide)

Airetler talancdr. Bu muhakkak, fakat Marks'n Kapital'inde Roma iin dedii gibi, ... [ kelime okunamad] talan edilecek bir ey bulmakszn talan yaplamaz. Zaten airetler en ok birbirlerini talan ederler. Srf talanla geinen milyon nfusu tasvir etmek, hem aann, hem Kemalizmin ayr ayr talan ettii alkan Krt miriyvolarn, Bankasnn hissedarlar yerine koymaktan farkl mdr? Onun iin Krtlerin "yalnz ldrmek ve rast gelen ky, esnaf kervan soymak" ile deil, belki maraba olarak beye hara, kncaya Kemalizme vergi vermekten can kadar almakla geindiini hatrdan karmak iin

Cumhuriyet burjuvazisinin tayin ettii milletvekili olmak lzmdr. Burada doru sylenen yn, Krt fukarasnn, apul edilen eylerin hepsini memmine, eyhe, seyide gtrddr... Lkin mesele burackta ve bylece bitmez. Talan rgtlendiren aadr. "Kolba"larn emrinde hareket eden birer "kol" ile yollar kestirir. Davarlar evirtir ve ilh... Talandan gelen mallarn, gayet kk bir ksmn kolbaya, bir iki iltifat kelimesini de adamlarna balar. Geri kalan eyann epeyce bir ksmn, yksek mlkiye ve j a n d a r m a memurlarna ayrr. Aalarla, kaymikayimin arasndaki mektuplamalara bir gz atan, ok kere Kemalist devlet cihazla aalk arasndaki sk dayanma ve kaynama derecesi karsnda gzlerine inanamaz. Baz mektuplarnda kaymikayim, aaya, ard koyunlar kendisine gnderirse, imdiye kadar olduu gibi meseleyi kapatacan, yoksa, bu sefer iin pek aa kmas sebebiyle, kt olacan bildirir. Bu gibi omuzdalklar, talan yapan aadan daha baskn birisine ait mallar iin yazya dklr. c) (Mahkeme) Burjuva Adaleti: Cumhuriyet devrinde Karagzle Hacivat heyetine sokulan o "Lanifrel", o "millet adna yarglama yapan" "hakim", Bat Vilayetlerinde olduka "perde Dou Geri hacet yoktur. kurup, mum yakar" ve bu perdenin arkasnda oynarlar. Vilayetlerinde ne "perde" ve ne "mum"a heybetleri orada da "zll-u hayal :

hayal glgesi" ahslardan

farkszdr. Ama oyunlar, Bat Vilayetlerinin komnist mahkemelerinden farkszcasna ve hatta ona ta kartrcasna, ve ortaoyunuvari perdesiz merdesizdir. Burjuva adaleti, dnyann pek az yerinde, Krdistan'da olduu kadar aleni ve maskesiz srtr. Kemalist burjuvazi, Dou Vilayetlerinde yalnz subaylarna gvenir. nk orada fiilen hakim kuvvet, jandarma ve askerdir. Fakat bu asker ve jandarma ile adalet arasnda su szdrmaz bir emek beraberlii var ... [Bir ka kelime okunamad] Aal, devrimci metotlarla yok edemeyeceini ve yok etmek istemediini hisseden Kemalizm, o kendiliindenci ve uursuz burjuva kaderciligi ile Dou Vilayetlerinin geleceini, kendisinin de pek iyi anlayamad, fakat akntya kaplmcasna uymaya mecbur olduu bir "aamal geliim" siyasetine bel balam, grmekten holanmyor. te Doulu vilayetlerinin "adalet"i, bu burjuva "aamal geliim"ciliinin tam ete kemie brndr. Aal

asla rktmeden eritmek! Bu grev jandarma ile adalet arasnda leilmiir... Adaletin bu z rol, onu bazen kutsal kitaplarda tasvir edilen "Allah" kadar mutlak yetkili, bazan da leblebicinin ra veya aann ke I olan veya lokanta garsonu kadar "emre amade" klar. Aaln "sorgulanamaz"l ile kapitalizmin "idarei masalahatl" Kemalist adaletin karakteristiidir. Belli baz snrlar dahilinde, nasl adamlarna dayanan derebey, baka hibir kuvvet ye mesuliyetten korkmakszn dilediini yaparsa, erlerine emir veren subay, mbairlerine "hkm ki" diyen sual hakim -burjuvaziye kar "Hak, hibir hesap verme kavramnn mesuliyeti olmad oranda-, "lysel amma yefal" [yaptklarndan olunamayan]'dir. kuvvetindir" ne olduunu gz ile grmek ve eli ile tutmak isteyen, Dou Vilayetlerine gitsin. Orada yle "hakkm" diye haykran aalar vardr ki, gzlerinin madeni parltsnda, bu "hak"knn, adalet huzurunda ka altna alnp satldn renmekten daha kolay hibir ey yoktur. Onun iin burada "hakkm var" diye barabilen, mutlaka kuvvetli saylr; ve hakl deil, kuvvetli olduunu zann ile hrmet grr. te bu eit bir adaletin, fakir Krdistan halk ile temasa geii cidden ackldr. Dou Vilayetleri "mecburi hizmet"i zarfnda, emekliliinin temin her devrin edemeyecei bir dnyalk dorultuymakta bir may gaye bilen Kemalist adalet temsilcileri ile bukalemun gibi rengine girmekte ve her eit soyguna emsalsiz olan derebeylik, "hem ye hem yedir" sloganyla dnlsn... "Tekilat- Esasiye" (Anayasa)'nin

kere elele verdiler miydi, artk Krt fukarasnn bana gelen yasaklad "ikence, eziyet, angarya" Krdistan nnda pek hafif deyimlerdir. Dou Vilayetlerinde burjuva adaletinin hummal faaliyeti hakknda bir fikir edinmek iin, u iki enteresan olay biraz dnmek yeterlidir. 11933 senesi balarnda bir stanbul akam gazetesi, her stanbul'da her bin nfusa bir avukat dtn yazyordu. Halbuki Dou Vilayetlerinin merkez kazalarnda, biz diyelim yz, siz deyin her on kiiye den bir avukat bulunabilir. Orada yle ehirler vardr ki, ardaki dkknlarn yars avukat ve arzuhalci dkkndr. Bunlarn ticareti, adalet alm satmdr. halknn uradklar ya-

2-

Dil devrimcileri

ne

kadar sevinseler yeridir:

Krdistan

halk, adaletin resmi dili sayesinde epey Trke renmilerdir. Fakat Krt kylsnn rendii Trke, alatmak arasnda akn insan gldrmekle ibret vericidir. brakacak derecede

Halkn en ok bildii "malumat" ve "Trke" hep adliye hileleri, mahkeme oyunlar ve adliyeci deyim ve terimleridir. Trke su ve ekmek istemesini bile bilmeyen yle kyller vardr ki: "Merkunun laporunda darp sri mare ve ilh." (merkumun raporunda zarp iareti mahadem demekti) tarznda, size, mahkeme zabtlarnn btn cmlelerini tekrarlayabilirler. Bu iddetli adalet sreci, bu Kemalist adliye deirmeni hava iin dnmyor. Birka rnek: Krdistan fakir halknn kemiklerini tyor. ... [ki kelime okunamad] kyl, aadan 3000 1000 kuruunu arada der. Tam

kuru senet ile dn alr.

rn zamannda aa 2000 kuruunu ister, halbuki kyl hemen o dakika deyecek durumda deil. Aa, kylye ceza olarak, bu sefer nce ald 1000 kuruu da inkr ederek -nk aa kyly her kaza balar, ama kyl aadan verdii 1000 kurua karlk imza isteyemez, aa iin bu hakarettir!- "icra"ya 3000 kuru alacakl gibi mracaat eder. Meseleye ahit var ama kim aann aleyhinde ahitlik edebilir? Zaten kyl kendini toplamaya vakit bulamadan "adalet" tarladaki rne haciz koymutur bile... Derebey: Herhangi bir iten ierledii kylnn tarlasn, aa sktrtr ve adamlarna kendi tohumlarn attrr. A kalan kyl, aay ikyet etmeyi gze alacak babayiitlerden ise bir dileke ile kaza mahkemesine bavurur. Ka dileke verirse, hepsi de sistematikman kaybolur. nk mahkeme bakatibi aann akrabasdr, savc gizli ve sadk ahbabdr. Aradan seneler geer bir tek yurdundan olan kyl, oldu olacak bari aaya bir ey yapabilir miyim diye tekrar bir mracaat yapar... kanunu gereince kyly Fakat Kege kaldn Tatar aas: sene evvel olan olay, son erteleme keenlem yekndur [tmden olmam]! malist adaletle, u kadar madeni altna uyuan aa, herhangi istedii gibi mahkum veya beraat ettirmek iktidarnhadadr. sterse beraat ettirir, aann kardei veya damad

kimlere bir ziyafet eker. Veya bir gece savc beyin evine zel ziyarette bulunur. "Filn adam bana balayn!" dedi mi, zanl

veya tutuklunun suu hakknda "vicdani kanaat" hasl olmamas imkn yoktur. Ufak bir formalite hazrlndan sonra "su sabit olmadndan" ad geenin, beraatine gidilir. ster mahkm ettirir: kim sahip "Bey, bizim beyimiz olmazsa hatrmz kim sorar? Bize kar." Dou Vilayetlerinde olur! Elimizden bir kaza karsa bize kim arka

(Yusuf Mazhar, Cumhuriyet 20.7.1930)

ahitlik, para akesi 5 mecidiyeden 15 mecidiyeye kadar deien alnr satlr bir maldr. "Davasnn crm bilir!" Aann emrinden az bir saptma, fakir Krt kyls iin lmlerden lm beenmeyi icabettirir. Bir hrszlk, bir yaralama, bir cinayet ve ilh. sulamalarla, ilenmemi su, iki kere iki drt edercesine, Cumhuriyette burjuva adaletinin diledii ahit ve ispatlaryla heyeti birlikte hazrlanverir. iln ilmhaberlerini Ertesi gn j a n d a r m a onbas, lzm gelen zabt evrakn dzenler. Aann, muhtar ve idare mhrler ve arabuk Cumhuriyet savcsnn tutuklama mzekkeresi kesilir. Aylarca tutuklama ve yllarca mahkmiyet elde bir... Bu Kemalizm + aalk ittifak karsnda Krdistan kyls, burjuva kaldrm airlerinin ve satlk basnn yazarlarnn beceremedikleri edebiyatlar yaraHkmete satlan bir topran

tr: "Yoncam damma kaldrsam, oluum ocuumla yaklacam bilirim (iyi anlatmyor: yoncasn bien miriyvo) "Tarlada braktm, cayr cayr yakld. Kime ikyet edersin... Aa, marabann kpei demirimi yedi dese, inanrlar. Biz, aann kpei ekmeimizi, pekmezimizi, etimizi yedi aman desek; "yalan sylyorsunuz aann kpei toktur" cevabn verirler..." te Kemalist adaletin, Krt kyls az ile tasviri. Adalet madem kylnn aaya ait demiri yediini kabul eder. nk aa, bu yalann mecidiyelerle tuttuu ahitlere ispat ettirtecek kanun yollarn elinde tutar... Aa, ait ekmei yiyebileceini duymak bile
( )

kylnn, marabaya istemez...

( )

Marabann kalr.
maddesinde Krt fakiBir her

btn dualar adalet nazarnda: "kul mcerret" *

* Bilmem, rinin burjuva yazl cumhuriyetinin deildir... hangi her kanununun, Dou yazldr veya kulanda maraba Yalnz

hangi

Vilayetinin,

k p e gibi t a d bir s u v a r d r : " M a k a m l a r i g a l " s u u ! bir s u r e t l e v e r d i i ederse, dilekelerin yrmediini, sonra hl ilh. g r d k t e n inat eder,

herhangi

davalarnn ayak ile t a h t -

adalet n n d e kaybedildiini v e . direr v e i k a y e t i n e d e v a m tevkif [gzaltna] alnr. Sk

derhal "makamlar

igal" suu

ise i k a y e t et!

Yalnz,

bu adalet sermayesi "faslnda" kapitalist Kemalizm,

aal kullanaym derken, aalk Kemalizmi yle bir kullanr ki, "adalet" hanmefendi, Galata yosmasnn vizitesi en aalarndan da aa der. Mesela aa, dmann erisine (silahl adamna) vurdurur. Dman da bir aa ise "kann arayan" vardr. u halde adalet gayrete gelecektir. Kim vurdu? Aann adamlarndan biri... Hangisi olduunu bir aa bir de vurann kendisi (ve tahminen kylnn deyimiyle bir de Allah) bilir. Onba ile aa zabt evraknda anlarlar. Aa, her gn srtnda sadist zevkini sopa ile tatmin ettii "miriyvo"larndan en apaln, jandarmaya ve "adaletin penesine" teslim eder. Memo yerine Azzo'yu tutuklattrr. nk Memo, yine yarn br gnk talanda veya dmanla kavgada eli silah tutar bir kuvvettir, Azzo ise, insanl inene inene topran demirba bir davar halinde hayvanlatrlm saysz miriyvolardan biridir. Azzo, adaletin cbbeli ve klahl huzurunda, kyamet gnnn terazisini ve zebanilerini grm gibi ne diyeceini oktan armtr. Sorulan eylere ya glmek ya alamakla cevap verir. Bereket, pek de akl yerinde grlmedii iin, Azzo mahkm edilemez. O zaman aa bir tala birok kular vurmutur: En kt miriyvosunu bile kayp etmedii gibi, vurdurduunu gme getirmi, erisini cezadan kurtarm ve Kemalizm sayesinde nfuzunu iki kat etmitir. Yok, mahkeme bir grubu mahkm ederse, adam sende, gnde be alt fert, baka airetlerden kap aann himayesine snmyor mu? Aasna feda olsun kuzular... Kuzularn parasn verdi aa!.. Bu ksa aklamadan kolayca anlalabilir ki, Dou Vilayetlerinde aann btn uslleri ile mevcut olmas ve yeni artlara adapte oluu, yeni soygun usllerini talim etmekten baka bir deiiklik tanmamas, ancak Kemalizmin silahl silahsz yarBilinemez, belki de Kemalizmin karlk olarak, ancak elbirlii sayesindedir. aaya veya dm ve elbirlii sayesindedir. aaln nk silahl

Dou Vilayetlerinde mevcut olmas da, ve silahsz yardm ve mazlum marabalar ve

kyller arasnda,

beye kar tepremek isteyen en ufak bir hareket zerine, aa derhal kazay, vilayeti hatta daha sonra Byk Millet Meclisini haberdar eder. Kyl isyan teebbsndedir. O zaman btn jandarmalar, civardaki askeri kol I ar, tayyareler, kprdamak isteyen kyll olduu yerde dondurur. Hkmete kar koy-

mak eilimini gsteren herhangi bir isyan hareketinde derhal, Kemalizmden maa alan sadk aalarla, milis gleri, mazlum Krt halknn etrafn sarar. Kemalizm "nm- nmi-i hazret-i ehriyariye" [padiahn naml ismine] mevlt okutarak, halk, hareketi kkrtmaya kalkt zaman bu gerici besleyiini, alkan Trk kylsnn dindarlna ykledii gibi, Krdistan'da, aalkla ve kylerle gizli ibirliini de "Dou Vilayetleri" nlusunun gericiliiyle izah etmekten holanr. Gerekte Kema I izm, bamszlk sava srasnda nasl geni ve demokratik bir kyl hareketinden korktuu iin hilafeti sonuna kadar kutsayp, bizzat kendisi ekilip gidinceye kadar, halka kar bir kalkan gibi kullandysa, tpk ylece, bugn de Krdistan'da, gene geni ve demokratik bir kyl hareketinin varabilecei aamalardan d atlad iin, Krdistan fakir halkna kar, aal ve beylii kalkan gibi kullanyor ve Krtln derebeyce paralanndan, kapitalist hakimiyeti apulu adna, usuz bucaksz bir zevki e haz alyor. Krt fakir halk da, Kemalizmin her gn srtnda oynayan satr ile pratik bir suretle retmitir ki Kemalizm, Dou Vilayetlerinde derebey ve derebey artklaryla mttefiktir. Onun iin, Cumhuriyet burjuvazisinin ara sra, krs yksekliinden derebeylie kar szde savurduu palavralara asla kulak asmyor. Aala kar mcadeleye getii gn, karsnda btn yrtcl ile Kemalist devlet cihazn bulacan biliyor. Onun iin, aal kaldraym derken, daha zalim ve katmerli bir uuruma yuvarlanmak tehlikesine dmekten korkar ... [Bir ka kelime okunamad] Ad geen burjuva yazar bile, bir yerde bunu olduka ak bir surette yle itiraf ediyor: "Bu sahada daha derken karlar. hesizdir! yaayan halkn, yle geirdikleri hayattan olabileceine vardr. (Yani Dimyat'a aadan daha emin, pgimesut bir hayat mevcut Onlarda evdeki bulgurdan (Yusuf Mazhar, inanmadklar pirince

bir kanaat olmaktan

kurtulaym Ayn yazar,

derken, hem aa hem sermayenin tuzana uramaktan) korCumhuriyet, 12.7.1930) "bu hissi, bu kanaati, eski devirler"in dourduunu sylyor ve "Cumhuriyet'te dzelecektir" diyor. Ama buraya kadar olan rnekler ve aklamalar bile, burjuva Cumhuriyetinin, bu "yanllklar" ne dereceye kadar ve nasl "dzelttiini" yeterli derecede gstermez mi?

EKONOMK

SMR

Dou Vilayetleri, meyva (zm ve kays ilh.), hayvani rnler (ya, st, deri, yn), otlu rnler (pirin, patates ve ilh.)ce, bereketli, tarmsal bir blgedir. Bugn, doal ekonominin buradaki geniliine iaret edecek surette, hemen her vilayette pamuk ve kenevir yetiir. Mamafih, baz blgelerinde ttn ve afyon, hatta incir, zeytin ve kereste de pazara kabilir. Fakat, Dou Vilayetlerinin smrge ekonomisine zellikle elverili olan varl, zengin hammadde kaynaklaryla dopdolu oluudur. Yeraltnda gml duran cevherler arasnda kurun, gml kurun, demir ve kkrt gibi, Trkiye'nin baka yerlerinde bulunanlarndan baka, o kadar sk rastlanlamayan inko, krmz boya, tuz, ap, snger ta gibi madenler, hesaba katlacak zenginlik I erdir. Ama Dou Vilayetlerinde, zellikle modern sanayide dnyadaki krize ramen, nemlerini ve pazardaki deerlerini kolay ko I ay kaybetmeyen bakr, manganez, kalay ile altn, gm gibi kymetli madenlerin, zellikle kmr, petrol adl enerji kaynakI aryla yan yana duruu, bu blgedeki hammadde hazinelerinin anlamn bsbtn canlandrr. Dou Vilayetlerinin ekonomik bakmdan zerinde durulacak bir nc vasf, bol igc kayna olabiliidir. Bu blgelerin ekonomik gereine ramen nfus younluu, tarihi etkenlerle orantl bir kudret gsterir. Bunu anlamak iin, Dou Vilayetleri ile Bat Vilayetleri arasnda doum, lm ve nfus itibaryla ksa bir karlatrma yapmak yeter. "T.C. Devlet Yll (1928-1929)" isimli resmi kitabn rakamlarn alalm. Elaziz, Beyazt, Hakkri, Diyarbakr, Gaziantep, Van hari olmak zere, 11 Dou Vilayetinde, bir yl zarfnda doanlar 46.589, lenler 18,864 kiidir. Yani doanlar lenlerden ikibuuk defa (% 247,8) daha fazladr. Bu doum ve lmleri nfusa oranlarsak, doumlar nfusun (11 vilayete nfus toplam 1.914.167 oldu-

una gre) % 2,48'i, lmlerse %0.98'i oranndadr. [Birka kelime okunamad], 7 vilayette doanlar 33.148 iken, lenler 20.876 dr. Bu vilayetlerde (zmir, Manisa, Edirne, sparta, el, Burdur, Bolu) doum, lmn ancak birbuuk misli % 158,7'dir. Baka deyimle ve yuvarlak hesap: Bat'da senede 3 kii doarsa, iki kii lr, halbuki Dou Vilayetlerinde senede 6 kii doduu halde ancak 2 kii lyor. Baka deyimle, nfus Bat Vilayetlerinde senede birden az fazla artyorsa, Dou Vilayetlerinde hemen hemen 3'e yakn artyordur. Dou Vilayetlerinde doumlar daha ok, lenler daha az. Bat Vilayetlerinde, Dou'ya oranla doumlar daha az, lmler daha oktur. Onun iin Dou Vilayetlerinde, her ylda nfus tam % 1,50 artt halde, 7 Bat Vilayetinde, ayn sene iinde nfus ancak % 0,67 orannda artyor. Dou'da nfus her sene, Bat'dan ikibuuk - kat fazla artyor. te Trk burjuvazisi, Dou Vilayetlerini ve Krdistan', bu noktadan smrge uslleriyle smryor: 1- Tketim hammaddesi; 2- retim hammaddesi, 3- gc ynnden... Bunlara bir drdncs olarak maliyenin satrn da ilave edersek, Trk burjuvazisinin, Krdistan' ekonomik olarak eziine az ok dikkate deer rnekler bulunmu olur. Bugn smrge deyince ne anlyoruz? Anavatan, Finans Kapitalinin emrinde tutulan kapal ve ak kle pazar ve hammadde kayna olan, siyaseten baml bir memleket. Finans Kapitalin anavatan, smrge memleketin daimi tarmsal kalmasn, bu pazar ve hammadde kaynan elinden karmamak ister. u halde, bir blgenin smrge durumunda tutulduu, bir kelime ile, o blgede sanayi geliiminin, siyasi maksatlarla durdurulmasndan anlalr. Trk burjuvazisi, Dou Vilayetlerinde byle bir maksat takip ediyor mu? Evet. Trkiye Finans Kapitalinin organ, dou hakknda yazda ne diyor: "Her sosyal reformun birinci aamas, hemen hemen gerekletirilmi sayabileceimiz, nizam ve emniyetin kurulmas ve gelitirilmesi." (Ekonomic D'orient, 16 Kasm 1931, s. 444) "Nizam ve emniyet" iin mi "reform" lazm ,yoksa reform iin mi "nizam ve emniyet" lzm? Bunu mnakaa edecek deiliz. Yalnz, undan iki ey anlyoruz. 1- Sekiz on senelik cumhuriyet burjuvazisi henz, Dou Vilayetlerinde "nizam ve emniyet"i tamamyla "kurduuna ve gelitirdiine" kendisi de kani deildir. 2- Fakat bu "nizam"

kurulursa, Dou'da "siyasi ve ekonomik slahat" yapacaktr. Dikkat ediyorsunuz; Bat Vilayetlerinde, nerede ise Yalova'daki Gazi tesisatna "Yalova sefas devrimi" diyecek kadar, her deiikliin adna "devrim" diyen Kemalizm, Dou'da bu kelimeyi azna almaktan korkuyor. Sadece masum ve muttaki (saknan, ekinen) bir slahat. Hatta bu kelimenin bile, Trke gazetelerde, Trkesinden deil, Franszcas olan "reform" (Siirt Milletvekili Mahmut, Milliyet Bamakalesi, 30.12.931) dan bahsediyor... Bu reformlar neler olabi I irler? Eer kylye bu "arazi datm," baz aann fazla topran satmak ise bunun hemen hemen gereklemi" sayldn, o (1931) tarihlerde, Dou Vilayetlerindeki rnekleri ile yukarda grmtk, Ondan baka ise acaba nedir? Yukardaki satrlarn stnden bir seneden fazla zaman getikten sonra, dev I et sanayisi karsnda telaa den Trk burjuvazisine teminat vermek iin, Gazi ile eski Bankas mdr Lhak Ekonomi Vekili Cell, Bat ve Gney Vilayetlerinde tura ktklar zaman, Cell, Balkesir Ticaret Odasndaki sohbetinde: "Yeni kurulacak fabrikalardan bir ksmnn, Dou Vilayetlerinde kurulacan, nk bu konudak prensibin, dengeli ekonomi sistemi olduunu sylemitir." (Son Posta, 22.1.1933) Fakat burjuvazinin szne deil zne, palavrasna deil yapt iine bakmak Boleviklerin adetidir. ncelikle, Ekonomi Vekili beyefendinin bu sz syledii yer bile Trkiye'nin Bat Vilayetidir. Eer o sz Diyarbakr'da sylemi olsa idi, bir derece anlaml olabilirdi. kinci olarak, ayn adam ve Gazi, bu "inceleme gezi"lerinde, Dou Vilayetlerinin en bat tarafnda, Adana snrndaki Gazi Ayntab'[Gaziantep]n tesinde, hatta yle ekli olsun bir "inceleme" yapar grnmediler. Syledikleri sze ramen, gezilerinin izdii snr, Dou Vilayetlerini, Bat Vilayetlerinden ayran snrdr. Bu da gsteriyor ki, Trk burjuvazisi, Krdistan' sanayiletirmeye gelmiyor. Bu gelmeyiini, zellikle daha ak bir surette gze batran olay udur: 1932 senesinde, Sovyetler Birlii'nin verdii 16 milyonluk kredi ile, Trkiye'de dokuma ve eker sanayisi kurulacak. Sovyet uzmanlar, Trkiye'ninkilerle birleiyorlar, memlekette inceleme yapacaklar. Fakat bu incelemenin sahas, Gazi hazretlerinin "inceleme" sahas ile tpatp geliyor. Uzmanlar, -hatta yerel talep ve srarlara ramen- Dou Vilayetlerini darda brakan bir snr iinde incelemede bulundular. Yani "yeni kurulacak fabrikalardan bir ksmnn, Dou

Vilayetlerinde kurulaca", olan

bitene gre, ekonomi vekilinin

uydurduu bir laftr. Hatta Sivas'ta bile bir eker fabrikas amak isteyen ekoslovaklara izin verilmedi. (Bunda Bankasnn rol de ayr tabi.) Kemalizm, her konuda, Dou Vilayetlerinin sanayice ve hatta ekonomik olarak ilerlemesine engeldir. Cumhuriyet burj uvazisi iin Dou Vilayetleri, "extra ekonomi; ekonomiler d" bir blgedir. Kemalizmin, Trkiye'de kapital biriktirmek iin, son senelerde epeyce grlt ile ortaya att kooperatifi I ii bile, Dou Vilayetlerine ok grd gznne getirilirse, Dou Vilayetleri hakknda ne dnd aka anlalr. Birinci Umumi Mfetti, Macaristan'dan M. Canadi isminde birini getirterek, diktatr olduu 9 vilayette inceleme yaptryor. Bu uzmann yazd kitap, buralara kooperatifin zararl geleceini an I atm! 1932 ortalarna doru millet meclisindeki kitaba dayanarak, Trkiye'de "bamsz" zmir milletvekili, bu

kooperatifiliin "zararl" olduunu, Halk Partisinin yanl yolda yrdn iddia ediyor. Halk Partisi genel sekreterinin cevab u oldu: "Uzmann bahsettii baz snrl kooperatifler yaplmas de bu kitab Zabtlar, ben vilayetlerimizde, imkann bana bugn sormu derhal olsalard, tarmsal

okuyarak ayn Cumhuriyet, yani henz

deerlendirmelerde 27.6.932) gereklememitir.

bulunurdum" (Meclis men hemen

Ekonomik reform yaplmaz: gereklemi"

nk "nizam ve emniyet he-

Kooperatifler derhal yaplmaz. nk her halde nizam ve emniyet yok! Uzman, kendisi yorumlar. Hangi demagojide bu kadarlk kaypaklk bulunmaz? Halk Partisi "imknsz"dr diye hatta burjuvazinin Halbuki bile: her ikisinin de anlam, Kyl kooperatif "zararl"dr, iin

kitlelerini daha yakndan ve rgtl biriktirmek iin hl bir nimet olan, bir oluuyve Krdistan'da Krdistan'da

surette soymak ve sermaye umu,

kooperatif kadar her rejime adapte olabilen elstiki Kemalizmin, on seneden sonra korktuudur. Trk gulamaktan karlyor: la: burjuvazisi,

Dou Vilayetlerinde her trl ekonomik rgt, binbir tedbirle nk ekonomik olarak orasn smrgeletirmek, siyaseten orada Krtlk davasn uyandrmamak istiyor. MeseKrdistan'da fabrikalar alrsa, bir Krt sanayi proletaryas toplanacak, bu proletarya, ekonomik ve milli baskya kar, Krt burjuva ve aalarn glgede brakrcasna harekete gee-

bilecektir. Krdistan'da tarm kooperatifleri kurulursa, aaln karsnda dank ve malup inleyen Krt kyll iinde snf farkllamas ve bunun neticeleri ile birlikte rgtl direni belirir ve bu direni kabiliyeti, Kemalizmin de iine gelmez. Kemalizmin, Dou Vilayetlerindeki ekonomik siyasetini anlamak iin u ksa noktalar gznnde tutalm: IFNANS-KAPTAL

Kemalist burjuvazi, Dou Vilayetlerini layk ile smrebilmek iin iki eye muhtat: 1 - Orada kendisine mttefik hazrlamak, 2- Oralarda kendisine ekonomik rgt ve kurumlar kurmak. Bu iki ii, bildiimiz gibi dnyann btn smrgeci anavatan hkim snflar teden beri uygularlar. Bu iki kuu vuracak bir tek ta vardr. Finans kapital hazretleri. Finans kapital sayesinde 1- Yerel deerleri finans Kemalizm u neticeleri elde edebilir:

kapitalletirmek, 2- Finans kapital ile kaynaan deerlere bal snf ve zmreleri, Kemalizmin kuyruuna takmak, 3- Belli bal deiim merkezleri demek olan vilayet merkezlerini, bu finans kapitalin nfuz ve smrsne uygun gelecek ekilde bezemek ve her trl giriimleri, finans kapital emrinde toplamak; 4- Tarm finans kapitalin emrine sokmak ve ilah... Herhangi bir anavatan, herhangi bir smrgede, bu birbirinden kan neticeleri bir ebeke gibi yayamadka tutunamaz. A) Y e r e l deerleri finans kapitalletirme: Ar Da isyan temizlendikten sonra, Trk burjuvazisi, yalnz zor ve iddetle ilerin yryemeyeceini, Dou Vilayetlerinin ekonomik mekanizmasnda hkim rol oynayacak bir sistem billurlarn, kurmann kendi devzaruretini daha etraflca anlad. Ve ondan sonra yava yava, Dou Vilayetlerindeki let cihaznn teebbs etti. Krdistan dank servet koyaca ana sermayenin etrafnda derlemeye

Bu rgtn banda, Dou Vilayetlerinin iinbulunan, Birinci Umumi Mfettilik

de zellikle zel bir terr sistemini tatbik edegeldii ve koyu hakimiyetinde blgesinin dokuz vilayetini biricik bir bankann altnda toplamak gelir. Bunu dorulayan havadisler 1931'den beri balad halde ancak 1932'de asl eklini buldu : "9 Dou Vilayeti kendi aralarnda bir banka ayorlar: 9 Diyarvilayetin bekir (zel) Genel Mfettilik blgesi dahilindeki

katlmyla

(Diyarbekir)da

bir Yardm 15 bin, Dier

Bankas de

alyor. idareleri

Diyarbede, bt-

kir zel idare btesinden sedar kaydolunmutur. elerinin 26.10.1932) mali izni orannda

Mardin

6000 lira ile his(Son Posta,

vilayetler zel

denek vermilerdir."

"Diyarbekir'de 300 bin lira sermayeli bir banka kuruldu: Diyarbekir (zel) - Birinci Genel Mfettilik blgesine dahil bulunan, Diyarbekir, Elaz, Urfa, Mardin, Siirt, Mu, Hakkari Beyazt, Van Vilayetleri zel dareleri ile baz kimselerin itiraki neticesinde 300 bin lira sermayeli bir (Yardm Bankas) tekil edilmesi Bu doyum takarrr etmitir. haber aktr: (Kararlatrlmtr) (Son Posta, 3.11.1932) iki ksa Devlet (zel idare) ba mayay (sermayeyi) tohum gibi atyor. Ve bu ilk tohum etrafnda tpk halindeki bir eker eriyiine atlm billurun etrafnda kimselerin itiraki) olduu gibi, orak dank servetler (baz

billurlayor. Avrupa'daki byk kapitalistlerin yaptklarn, bizde Kemalist devlet cihaz yapyor. Tabi bu Dou Bankas veya (Yardm Bankas) Cumhuriyet burjuvazisinin kodaman bankalarndan birinin patenti altnda, fakat yine tabi, bu ksa haberler iinde onun grlmez varln sezmek imknszdr. B) Yerel snf ve zmrelerden mttefik derlemek: Trk burjuvazisinin, Dou Vilayetlerinde dayand snf ve Bata byk arazi sahipleri zmreler ve ile nizmreler hangileridir? Malm: burjuvalatka

koca mteahhitler gelmek zere, genel olarak burjuvalaan ve kozmopolitleerek Trkleen hayet iskn edilenlerden tutunabilen ve sivrilen baz Trk aileleri... Yukarda banka kapitaline itirak ettikleri kayt olunan "baz kimseler", daha evvelce Kemalizmin aalktan tefeci arazi sahipliine doru gelitirmeye urat kimselerle, devlet hazinesinin kurdu haline gelmi burjuvalam unsurlardr. Nitekim burjuva gazetesi de belirtiyor : "Bu re, banka iskn edilen sanayi gmenlere, erbabna kyllere, ikrazatta iftileemlk sahiplerine, bulunacaktr

(kredi verecektir)" (Son Posta, 3.11.1932) 300 bin liralk bir sermaye ile hangi sanayi erbabna yardm edebileceini sonraya brakalm. Fakat burada ak surette gzken zellik, Krdistan'n tarmc snflar ile olan bayd. Anlan ifti = ta-

rm kapitalisti; ve emlk sahibi de = bilinen arazi sahibi olduuna gre, banka zellikle bu iki snf iine alacak ve bunlarn kudretini, kendi kudreti yapacak bir kurumdur. Ya kyl? Evet kylye de "ikrazat" yaplacak, fakat tpk Ziraat Bankasnn Batda yapt cinsten, tarm kapitalistleriyle, byk arazi sahiplerinin tefeciliini sistemletirerekten, tarm kapitalistleri ve arazi sahipleri vastasyla, kyly, tefecilerle tepelemek suretiyle. O zaman, Kemalizmin kanaatine gre, douyla batnn arasndaki fark, sadece batda tefecilik denilen eyin, (Dou da) "talanclk" adn almasndan ibaret kalacaktr! Bylece Dou Vilayetlerinde, finans kapital hazretleri yerleip (yerel servetleri Finans kapitalletirerek) bulduktan) sonra kkletikten ne yapacak? (kendine smr mttefikleri bunu "kendinden bilir"...

Trk burjuvazisi, Trkedeki tiryaki sznce, "kr karde" gibi Kemalizm, Trkiye'de ezel den beri ilemi bulunan emperyalizmden hayli ders almtr. Emperyalizm, Trkiye'ye dal budaklarn saldktan sonra ne yapmt? Bu finans kapitalin sayesinde: 1- Trkiye'nin merkezi ehirlerinde, bayndrlk ve imar ilerinin imtiyazlarn zerine almak, 2- Trkiye'nin tarmsal rnlerini ticaretin kodamanlar elinde tekelletirmek. lad metotlar, Dn emperyalizmin Trkiye hakknda uygubugn, Cumhuriyet burjuvazisi, Krdistan'a

aynen uygulamaktan baka birey yapmyor. C) mar ve Bayndrlk imtiyazlarn zaptetmek: Dou Vilayetlerinde burjuvalaan unsurlar, zellikle son zamanlarda btn kuvveti ehir imar ve bayndrlk ilerine yerdiler. Yeni binalarla, salam ve devaml bir gelir temin etmek; bir ehrin btn kkburjuva retimlerini bir darbede parampara ederek, o ksm retimi birden bire dnk aazade arazi sahibi ile mteahhit ve ilh. kodamann eline geirmek (mesela bir ehrin btn kk ve serbest frnlarn kapattrdktan sonra, a I an deirmen fabrikasna bal birka frnla ve yalnz fabrika biridir); unundan yaplmasna msaade verilen ekmekle, btn ehrin ekmek ihtiyacn tekelletirmek balca ekillerden Be I ediye btesiyle uyuarak ehrin aydnlatma iini bir elektrik santralcilii ile bir elde toplamak ve ilh. te finans kapital canavarnn deyim yerinde ise kendisine "yuva" yap, Dou Vilayetlerinde byle geliti ve devam ediyor.

Yardm Bankasn haber veren fkra yle bitiyordu: sahipleriyle, kar kylye kredi aacak olan bu banka, (yani finans ekonomik kapitalin mran (bayndrlk) Posta, belediyelerin yapamad grd) Mfettilik Genel

"Arazi ve -

zel idare yapmakta

ilerini de yapmak suretiyle, hareketlerin geliimine

blgesinde

etken olacaktr." (Son

26.10.1932)

Bankann nemli bir hedefi de "bayndrlk ileri" oluyor. Burjuva diyalektii ile, gya belediye ve zel idarelerin yapamadklar ileri yapmay zerine alyor. Halbuki bizzat u bankann sermayesinde en byk ve ilk hissedarlar bu belediye ve zel idarelerden baka kimdir? Kemalizm burada da kapitalist yetitiriyor. Fakat bu kapitalistleri, tpk yabanc kapitalistler gibi resmi devlet sermayelerinin beraberliinde ve bir eit kontrolnde yetitiriyor. Ta ki kendi karlarna sadklatrsn... Bu imar ve bayndrlk imtiyaz ve tekelleri, ekonomik yap paralarnn, karlkl doas kanunu yznden elbette tek tk baz istisnai gelimelere kap ayor. Fakat, bu sanayi ne kadar kapitalist vasfnda olursa olsun, her cinsten olamaz. D) Tarmsal rnleri tekelletirmek: Osmanl imparatorluunda, Trkiye'nin tarmsal rnlerinin ihrac, tamamyla yabanc finans eline geirmekle urayor. kapitalin elinde toplanmt. Cumhuriyet burjuvazisi, bu ticareti yava yava ve ksmen Mamafih byk lde tarmsal Finans kapitalin tekeHatta bu yalnz rnlerin lindedir. ihracat bugn hl yabanc zaman Bat Vilayetlerindeki Trk burjuvazisinin temel sanayisine rekabet edebilecek

Dou Vilayetlerinin tarmsal rnleri de, bugn Trk elinde tekelletirmektedir. ile yaplyor.

finans kapitalinin

yukardaki banka ile deil, belki onu glgede brakacak derecede byk bir sermaye kitlesi 1931 senesinde bu konuda balanan teebbs, belki Trkiye'nin tm yerli Trk ticaret gruplarn glgede brakacak byklktedir. "Dou Vilayetleri Vilayetleri tazeliini hayvanlar korumak ile rnleri: yumurta ihra teebbs Trabzon ve edecek 16 (A.A.) Dou ve meyvelerini, tesisler lezzet

suretiyle,

meydana

getirmek zere, bir milyon ( limiti yarm mayeli bir irket oluumuna hkmetin 200 bin lira ile itirak edecei,

milyondur!) lira serBu irkete, Trabzon'un 200 bin,

olunmutur.

Erzurum'un rn da

300 bin

lira

ile lira

dahil olacaklar temin

ve

dier kasabalavaadolunmutur."

toplam

300 bin

edecekleri Hindistan

(Cumhuriyet,

18.6.1931) Kumpanya"larnn

16. yzyl Avrupasnn "Dou

bir minyatrn andran bu trden finans kapital tecemmleri [ylmas, birikmesi] aka yazlp izildii gibi, btn merkezi devlet, mahalli idare ve belediyelerle en kodaman Karadeniz banker ve tccarlarn, en byk emlk ve arazi sahiplerini birbirleri ald ile hal ve hamur ederek, Dou Vilayetlerinden batya doru yuvarlanan, yuvarlandka ezip inedii, bnyesi iine kk mlkleri yuta yuta gelen, geldike imanlayan, byten, dalaan tam efradn cami ayarn mani, adyla sanyla bir finans kapital dr. II- PAZAR VE HAMMADDE Trkiye'de 1977 Tevik-i Sanayi Kanunu ile gelimeye balayan sanayi ubeleri, saylabilir. hemen hemen kasa uslne eritiler beklemeyi, Ar sanayinin Trkiye'de kurulacan

mucizeye inananlara brakalm. Son zamana kadar, i pazara yetmez grnen eker ve dokuma sanayisi de, bu yllar iinde, Bankas ile ek'lerin aacaklar eker, Sovyetlerin gnderdikleri dokuma fabrikalar ile artk Trkiye pazarn dolduracak demektir. Baz retim kollar, artk mevcut ve ak Trkiye pazarlarn doldurmu, darda pazar aramaya dadr. Trkiye'ye yeni kalkm durumBu yeni pazarlar lzm, yoksa olmaz!

pazarlar nerede bulacak? Kendisine imdiye kadar yan bakan Krdistan ilerinde, az ok yar kapal bir ekonomiye bal duran Dou Vilayetlerinde... Bu bir. kincisi: Trkiye, u ar retimle "sk nefes"lie uram emperyalizm devrinde, dnya pazarna rn sanayi eyas karp, satmaya kalkacak kadar Donkiotluu mmkn grmyor. Onun iin sanayi retici glerini, kendi kabuu iinde, kendi ya ile kavrulacak aptan ileri gtremeyeceini biliyor. Onun iin Dou Vilayetlerine ve Krdistan'a nazaran, bu bakmdan metbu [kendine balanlan] geinen Trkiye burjuvazisi, dnya pazar ilikilerinde emperyalizmin ister istemez tebsdr. Trkiye'nin bu tbiyeti [bamll], bugn siyasi sahada azalm grlmesine ramen, ekonomik olarak devam etmekten geri kalmamtr. Bu

tbiyetin ifadesi, Trkiye'nin dnya pazarna ancak tarm rnleriyle, hammaddeleri ihra edebilmesidir. Krdistan ve Dou Vilayetleri, yukarda iaret ettiimiz gibi, zengin, kymetli maden damarlar ile doludur. Dnya krizi, tarm rnlerini yok pahasna indirdii zaman, yeni ihracat mallar olarak, bu yeralt hammaddelerinden para edeceklerin iletilmesi, bsbtn emrivaki oldu. Mesela, Kars'n Kazman taraflarnda, 3 milyon altn liralk toz altn madeni ile zenginlik derecesinin snr bile henz izilemeyen Ergani tarafndaki bakr ve keza altn madenleri, Trk burjuvazisinin rkekliini btn iddeti ile kamlamaktan geri kalamazd. Hele maden ilerinin mteahhitliini stne alm Bankasnn, eski genel mdr Lhak Ekonomi Vekilliine geleli beri, madencilik perspektifi bsbtn artt. Madenlerden alnan vergi, yzde bire indirildi. Patlayc maddeler, madencilere maliyet farklar ile temin olundu ve ilh... Banda Deutsch Disemto Bank'n bulunduu Otavi Nord Deutsche Raffinerie Mallgesellschaft - Otto Wolff Hirsch Kupfer firmalarndan olumu, kuvvetli bir Alman grubu, yar yarya Trk - Alman hisseli bir sendika oluturarak, Ergani'de faaliyete hazrland. Herhangi bir emperyalist memleket, smrgelerinde pazar ilikilerini geniletmek ve orada gml duran yeralt hazinelerini iletmek iin ne yapar? Evvela bundan nceki "finans kapital" ksmnda grdklerimizi. Ve ondan sonra da i pazarlar amak ve yeraltlarn kartrmak iin zaruri olan teki tesisat kurar. Bu tesisatn banda ne gelir? Anavatan mallarn ieriye, hammaddeleri darya tayacak vastalar. Bunlarn banda da: imendiferler! te smet Paa hkmetinin, finans kapital ebekesinden sonra "memleketi demir alarla rmek" siyaseti de, siyasi ekonomik olarak bu anlama gelir. Samsun-Sivas, Ankara-Sivas imendiferlerinin inas, Toros ve Mersin-Adana hatlarnn hkmete satn alnmas, ayrca ad geen Kazman'a kol atacak olan Sivas-Erzurum, tekisi Fevzi Paa-Malatya izgisi ile Ergani bakr madeninden geecek ve Van Glnn petrol kaynaklarna doru uzanacak olan iki demiryolunun aamalardr. stanbul'a "kamyon mbaaya etmek (satn almak) zere" gelen Van ve Siirt havalisi, bayndrlk ileri mteahhidi, tccardan Nuri bey, nakliye siyaseti ve anlamn u satrlarla zetliyor: "O larnn tarafn, bundan da ncelikli btn eski derdi, nakliye ara(kolmaydr. Halk, hkmetlerin, seyyiatnn

tlklerin, faaliyetine alamadklar evresinde, zaman, ire sevkine

gnahlarn) uygun iin geni imkn ve olan

cezasn bu

ekmektedir. emeinin olup, bile

Her

trl retime

tarm gayve

yerlerde, bir halde kazancn

hibir karln Hizan ya

zntl rnn

fazla

ret etmemekte

grmemektedir. bulunduunu hububat, olan

fndk baheleri dinliyorlar. halde, m

sylediim vesanakil Mardin'e

beni hayretle olduu

Siirt'ten

vardr? hracat istasyonu bir ton eyann

bir gnlk yol mentonun verimlidir. deildir. arala

kamyonla

creti 90 liradr. siz kyas ediniz.

Benim Mersin'den 34 liraya aldm bir ton i300 liraya rakip mal olmutur. dolayorum. Artk durumu Anadolu ok iten yol bile ve Vazifem dolays ile

yerine nakli, Aralar olsa, Memleketi

lkelerle aziz

rekabetimiz

canlandracak,

smet Paann 26.9.1930)

nakliye siyasetidir."

(Cumhuriyet,

Bir Trk burjuvasnn, btn Trk burjuvazisi adna Krdistan'a sulan, bundan baka trl ifade edilebilir miydi? Trk burjuvazisi iin Krdistan'n "btn derdi", ne Birinci Mfettilik terr, ne jandarma saltanat, ne aa basks asla deil, sadece "yol ihtiyac"dr. Halbuki, harika azndan kan szler besbelli ediyor ki, bu "ihtiya", ancak oralarda mteahhitlikle resmen ve ticaretle zel olarak, fakir Krdistan halkn smrge apuluna uratmak iin uraan Trk burjuvazisinin "btn derdi"dir: nk: trl tarmsal faaliyete uygun"dur. 2) nk mesafede 1) O yerlerde "geni fndk baheleri" ne kadar da "her 150 kilometrelik rnlerinin (Siirt-Mardin) tanacak Krdistan tarm

tonuna, 90 lira gibi ar bir masraf veren kodaman Trk tccarlar, istediinden l ve sper normal bir kr, tkrna tamamyla koyamaz. 3) nk, Trkiye'yi haraca kesen stanbul'un, yar yabanc, yar yerli byk imento irketleri, imentolarn Dou Vilayetleri pazarna, normalin on misli kadar bir nakliye masraf ile gnderdike, Krdistan pazarn lyk ile tekelletirmi ve smrm saylamaz. Andmz Alman-Trk mali grubunun Ergani sendikas, bakr madenini, Sinop veya Mersin limanna naklettirmenin yerine ... [ki kelime okunamad] develerle tamaya kalkarsa yayan kalr ve ilh, ilh... Buraya kadar sylediklerimizden ne kt? Trk burjuvazisinin, Krdistan pazarn amak ve soymak iin, orada genel olarak bayndrlk ilerini ve zel olarak ulam aralarn gelitirmesi, zifa-

fa girecek damadn, suratn usturalatmaya raz olmas gibi art ve zaruret deil mi? Nitekim bir mteahhit ve tccar Trk kapitalisti "o tarafn btn derdi, yol ihtiyac ve nakliye aralarnn eksikliidir" demedi miydi? Bu aklamann tek mantki neticesi olarak, Krdistan'da ekonomik olarak smrsn kuvvetlendirmek isteyen Trk burjuvazisinin, orada hi olmazsa yol faaliyetini canlandrmas ve kuvvetlendirmesi gerekmez mi? Evet. Halbuki, aslnda bizzat kendisi, geri bir memlekette bulunan Trkiye kapitalizmi, bu noktada bile son finans kapital gruplarnn (mesela Ergani Bakr Madeni irketi'nin) Exigences (iltica)lar dnda, hatta bu "yol ihtiyac"n tatmin etmekte bile Krdistan' gelitirmemek iin, sistematik bir plan takip eder. Bunu anlamak iin Kemalizmin, bir Dou Vilayetlerinde, bir de Bat Vilayetlerinde takip ettii yol siyasetini, bizzat kendi resmi belgelerinin verdii rakamlarla ksaca karlatrmak yeter. Karlatrmann oranl olmas iin, Bat Vilayetleri iinde zel ve genel gelirleri, genel olarak Dou Vilayetlerindekilerle eit olanlarn setik. Karlatrmaya girecek olan vilayetlerden, 1- Dou Vilayetleri: (Erzincan, Erzurum, Elaz, Urfa, Beyazit, Bitlis, Diyarbekir, Siirt, ebin Karahisar, Ayntap, Kars, Gmhane, Mara, Malatya, Van) olmak zere 15 vilayettir. 2- Bat Vilayetleri: ki gruptur, a) Salam ose orann arayacaklarmz (Edirne, el, Burdur); b) Yeni ina olunmakta olan ose oranlarn arayacaklarmz. (Edirne, el, Bolu) vilayetleridir. Bunlarn, ncelikle her birinin yzlmlerine oranla, bir de zel gelirlerine oranla mevcut yollarnn yzdesini bulmak ve sonra bu mevcut yollar iinde salam olanlarn oran ile yaplmakta olan yollarn orann tespit etmek iin, ad geen devlet tebliinden aldmz rakamlar derleyelim: Tekrar edelim; karlatrma iin, ele aldmz Bat Vilayetlerini byk gelirli olmayanlardan setik. Mesela: Drt Bat Vilayeti iinde, zel geliri en ok olan Edirne'nin zel geliri 728.264 liradr. Dier biri 600 bin ksur ve teki ikisi 300 bin ksur 1.209.870 lira, Diyarbekir'inki 720.268 lira zel gelirli vilayetlerdir. Dou Vilayetleri iinde ise, yalnz Malatya'nn zel geliri lira, Erzurum 694.720 lira ve ilh.'dir... Ne hacet, biz btn 15 Dou Vilayetini birden, 3 Bat Vilayeti ile karlatryoruz. Yzlm itibaryla (a) grubu (Edirne, el, Burdur) 15 Dou Vilayetinin % 10.7'si, (b) grubu (% 10.2) si; zel gelir bakmn-

dan (a) grubu 15 Dou Vilayetinin % 19.9'u, (b) grubu (Edirne, el, Bolu) % 23.3' oranndadr. Bunlar yuvarlak hesaba evirelim: misli oranndan daha byktr. Trk burjuvazisinin, Bolevizmden renip kullanmaya zendii kelimeler pek oktur. Fakat Bolevizmle, Trk kapitalizmi burjuvazinin aznVilayetlerindeki arasnda, temelden birbirine zt iki rejim fark bulunduu iin, orada doru olan szler, ok kere bizim Mesela: Yukardaki mteahhit tccar, da, halk kandrmaya yarayan modern birer yalan eklini alr. Dou "yolsuzluu", "eski hkmetlerin seyyiat" [gnahlar] ile izah ediyor. Acaba bu sz doru mu? Yani saltanat devri, Bat Vilayetlerinde fazla yol yaptrarak, Dou Vilayetlerini bsbtn 15 ihmal etmi midir? Bunu olaylar ve rakamlarla aratralm: Gerekten kilometre kareye den genel yol uzunluu, Dou Vilayetinde ortalama 36.6 metre, (a) grubu Bat Vilayetlerinde 63.2 metre (kilometre falan deil hal) ve (b) grubu Bat Vilayetleri ise 93.2 metredir. Bu rakamlara baknca, kilometre kare bana, Dou Vilayetlerine nazaran (a) grubunda iki mis I i; (b) grubunda 3 misli fazla yol gzkyor. Ve bu oran gz nne alnnca, denilebilir ki: Saltanat hkmeti, Dou Vilayetlerine bir yol yaptrd ise (a) grubu vilayetlerine 2, (b) grubu vilayetlerine 3 yol yaptrmtr... nk phesiz, mevcut yollarn btn uzunluu eskiden kalmadr. Fakat, biz meseleyi bir vilayetin yzlm itibaryla deil, o vilayetin zenginlik derecesini gsteren mesela, zel geliri itibaryla koymaya mecburuz. Yani gerek Osmanl mparatorluu devrinde, gerek bugnk Cumhu riyet burjuvazisi devrinde bir vilayette yaplabilecek yol, o vilayetin genilii hesaba katlarak deil, ekonomik gelime derecesine baklarak yaplabilirdi. Ekonomik gelimeye delil olarak ise, elimizde bir vilayetin zel gelirinden bakas yok. Daha dorusu, devlet bir vilayetten ne kadar para alrsa, o vilayete de o kadar yol yapabilir farz ediyoruz. (imendifer hatlar bundan hari.) te yukardaki oranlar, her vilayetin zel gelirine oranla tekrarlayacak olursak, u rakamlar elde ederiz: Her vilayetten alnan zel gelirin birer liras bana, ne kadar uzunlukta yol dyor? 15 Dou Vilayetlerindeki, btn zel gelir toplamnn her liras u 15 Dou Vilayeti, teki 3 Bat Vilayetinin yzlmce on misli, zel gelirce be

bana, mevcut btn yollardan den yol uzunluu, 1.1 metredir (Yani Dou Vilayetlerinde her zel gelir liras bana 1 metre 10 cm'lik yol dyor.), (a) grubunda zel gelirin her lirasna 1.05 (1 Metre 5 cm'dir); (b) grubuna 1.2 (1 metre 20 santim); u oranlara gre, eer mevcut Trkiye Vilayetlerinin yollar genellikle saltanat devrinden kalm farz edilirse, Osmanl mparatorluu devrinde, aa yukar gerek Dou gerekse Bat Vilayetlerinde yaplan yollarn uzunluu, her vilayetin zel gelirlerine gre, her vilayetin zenginlii ile doru orantl imi. u halde, "Eski Hkmet"leri ne mdafaa ne de itham etmeyi dnmeksizin diyebiliriz ki, imparatorluk her vilayete kudretince vermi... Fakat, acaba Cumhuriyet burjuvazisi de byle mi yapmtr? Yoksa, Dou Vilayetleri vey vilayet, Bat Vilayetleri has vilayet mi saylmtr? Bu soruya cevap vermek iin u iki noktay aratralm: 1- "Eski Hkmet"lerden ne kadar yol kalmsa kalm, fakat Cumhuriyet Hkmetleri, bu yollar Dou Vilayetlerinde ne dereceye kadar ve Bat Vilayetlerinde ne oranda koruyabilmitir? Baka deyimle, mevcut yollar iinde salam ose I erin oran Douda ne kadar, Batda ne kadar? Bunu bulursak, Cumhuriyet burjuvazisinin Dou Vilayetlerini mi, yoksa Bat Vilayetlerini mi daha ok gzettii anlalr. 2 - Her vilayette yeniden yaplmakta olan yollar ne orandadr? Eer Dou Vilayetlerinde yeniden ina olunan yollar, Bat Vilayetlerinde yeniden ina olunanlarla ayn oranda iseler, mesele yoktur. Cumhuriyet burjuvazisi her iki tarafta da ayn "mran" (bayndrlk) siyaseti takip ediyordur. Aksi halde mesele de terstir. Salam yollarn oran: 15 Dou Vilayetinde, kilometre kareye den salam yol 12.2 metre: (a) grubu Bat Vilayetlerinde kilometre kareye den yol 31.4 metredir. Fakat bir de zel gelire gre bakalm: Her lira bana 15 Dou Vilayetinde den yol 0.3 metre (yani 30 santimetre), halbuki (a) grubunda 0.5 (50 santimetre)'dir. 15 Dou Vilayetinin mevcut btn yollara oranla salam kalan yollar %32.8, (a) grubunda salam yollar btn yollarn %49.1'idir. Yani yuvarlak hesap edilirse, sa I am kalan yollar, Dou Vilayetlerinde hemen hemen 1/3 (3'te bir), Bat Vilayetleri hemen hemen 1/2 (yar yarya) dr. u hesapa, mevcut yollardan korunmu olanlarn durumu, batda doudan

%40 daha fazladr. Baka deyimle, Kemalizm Bat Vilayetlerinin yollarna, Dou Vilayetleri yollarndan hemen hemen iki misli kadar daha fazla dikkat ve zen gstermitir. Btn Dou Vilayetlerini deil de, zel geliri, (a) grubu Bat Vilayetlerinin zel gelirinin (1.4 milyon) hemen ayn olan Dou Vilayetindeki salam yollarn btn yollara orann aratrrsak (bu Dou Vilayeti Diyarbakr, Van, Erzincan'dr ve zel gelirleri toplam 1.428.186 liradr.) (a) grubu 3 Bat Vilayetinde salam osenin oran %49.1 olduu halde, 3 Dou Vilayetindeki salam osenin (doal mevcut yollar toplamna) oran %15,9 olarak bulunur. Yeniden ina olunan yollar: 15 Dou Vilayetinde, yeniden yaplan yollar kilometre bana 3.8 metre (3 metre 8 desimetre)dir. (b) grubunun 3 Bat Vilayetinde ise, kilometre bana 47.7 metre (47 metre 7 desimetre) yeniden yol yaplmaktadr. zel gelirin bir liras bana, Dou Vilayetlerinde 0.1 metre (10 santimetre), (b) grubu Bat Vilayetlerinde 0.7 metre (70 sanr imetre)lik yol yaplyor. Yani Kemalizm, Bat Vilayetlerinde Dou Vilayetlerine nazaran 7 misli fazla yeniden yol yaptrtyor. Halbuki; her iki ksm vilayetlerden de, ayn miktar para topluyor!.. 15 Dou Vilayetinde, mevcut yollarn uzunluuna oranla yaplan yollarn uzunluu %10.5'dir. (b) grubu 3 Bat Vilayetinde bu oran %50.6'dr. Yani Kemalizm Dou Vilayetlerine 1/10 (onda bir) orannda yeni yol ekledii halde, Bat Vilayetlerine 1/2 (yar yarya) yeni yollar katmaktadr. Tekrar edelim. Bu oranlar, Kemalizmin toplad zel gelir bakmndan ayn gelirde olan Bat ve Dou Vilayetleri iindir. Yeniden yol yapma konusunda, Kemalizmin, Dou Vilayetlerini ne kadar geri braktn anlamak iin, 15 Dou Vilayetinin arazice onda biri ve zel gelirce 5'de biri orannda kk olan 8 Bat Vilayetinde yaplan yeni yollarn rakamlarna bir gz atmak yeterlidir. 15 Dou Vilayetinde yeniden 864+885 kilometrelik yol yapld halde 3 Bat Vilayetinde 1066+201 kilometrelik yol yaplyor. Yani 3 Bat Vilayetinde kendisinden 5-10 misli byk olan 15 Dou Vilayetinden %12,3 (eksik deil) fazla yeniden yol ina edilmektedir! Bu min oranlar resmi bulmak iin, asl rakamlar u ksa bizzat Kemalizyaynndan alyoruz. karlatrmalarla

varabileceimiz genel netice udur:

1- Kemalizm Dou Vila-

yetlerine, hatta smr iin zaruri olan yol yapma konusunda bile, geri bir smrge muamelesi yapyor; 2- Bu siyaset Kemalizmin tarihi ile beraber balar... Kemalizm Krdistan' laykyla soyabilmek iin: Orann tarm rn ve hammaddelerini, tefeci fiyatlar ile yok pahasna ekebilmek ve kendi sanayi rnlerini orada srm edebilmek iin ana vatanlarn ekonomisini disi hi olmazsa, btn emperyalist kadar olsun, Dou smrgelerinde yaptklar

Vilayetinin yollarn dzeltmeye mecburdur. Krdistan'n kapal paralamak iin, bundan daha doal bir zaruret ve mecburiyet de yoktur. Ne are ki Krdistan esasen, "kenhimmete muhfa bir dede" durumunda olan Trk finans kapitali gibi, pi bir kapitalizmin smrgesidir. Onun iin, orada Kemalizmin uygulad ekonomik usller, hatta normal bir smrgecilik bile deil de, adeta bir taht-el mstemlekecilik (=sous-calonialisme) en aa smrgeciliktir. III- MALYE SATIRI "la maallah" Kemalizmin maliye giyotininin, ne ayar nesne olduunu burada tekrarlayacak deiliz... Zaten Kemalist devlet cihaznn, Trk kylsne uygulad sistem, ey, bugnk Hind ve in kylsnn bandaki satrdan Dou Vilayetlefarksz deil... Burada iki kelimecikle kayt etmek istediimiz Krdistan ve

Kemalist devlet cihaznn,

ri stndeki basksnda, genel olarak kyll soyuundaki baka zel I iklerden bir kan hatrlatmaktr.
15 a r k Vilayeti Yzlm zel (Trk Mevcut Salam Yeni Olan (Kilometresi): 222.501 a) E d i r n e , el, B u r d u r 24.025 1.443.162 1.519+455 7 5 4 + 649 b) Edirne, el, B o l u 22.795 1.697.911 2.125+427 1.066 + 201

Gelir T o p l a m Liras): Yolun 8.225 + 992 2.704 + 192 olunmakta 864 + 885 ose: 7.246.622

Uzunluu: na Yol:

A) Kitapta yazl vergiler (szde legal vergiler): Bunlardaki bir nicelik, bir de nitelik bakmndan zelliklere ksa bir temas edelim:

1- Nicelike vergiler: Vergiler, Kemalizm sahneye kalberi, en aa 10 misline karlmtr! Aar, genellikle Dou Vilayetlerinin i kylerinde szde kalkmtr. Gerekte, eskiden nasl 1/8 aar alnyor idiyse bugn de aynen, -10 misline karlm arazi vergisinden baka- rnn sekiz misli vergi olarak alnyor. Yol paras, Bat Vilayetlerinde 10-12 liray gemedii halde, Dou Vilayetlerinde 15 liray bulur. Aada greceimiz sebepler yznden, topran verimli veya verimsiz olmas da hesaba katlmaz. Ortalama 10 dnm (yani bir hektar ... [Bir kelime okunamad] dnm kadar fazla) topra olan bir kyl, her eit vergilerin toplam olarak, ylda 70 lira vermeye mecburdur. Dnm bana 7 lira! Fakat verginin niceliini, bir veren kyl, bir de Allah (yani pazar) bilir. nk Dou Vilayetlerinde dolamda olan para gmtr. Yukarda kaydettiimiz gibi, gmn piyasas zemin ve zamana gre oynar. Ortalama olarak Krdistan'da bir lirann 30 kuru olduu tarihlerde, tahsildar, kylden 1 lira iin 3 mecidiye (yani 60 kuru) alr. Krdistan kylsnn bu yk altndan nasl kalkacan sormayn. nk bu kalkma, ... [ki kelime okunamad] doruya kalkr. Yani kiisel veya kollektif isyan eklinde olagelir... 2- Nitelike vergiler: Vergilerin nitelii denince u 3 zellik derhal gze arpar: a) Modern cizye: Gemi derebey, bezirgan saltanatlar zamannda merkezi vergiler, derebey usl ile kiisel kudrete gre ... [Bir kelime okunamad] bir aa veya reisin hkmndeki toplulua, toptan bir cizye eklinde biilirdi. Bugn Kemalizm de, genel olarak Dou Vilayetlerinde yerel zelliklere adapte olaraktan, bu cizye us I n modernletirmitir. Dnm kavram zaten Krdistan halk iin mehuldr. Onun iin vergiler, dnm bana deil, genel olarak Nahiye bana kesilir. Tabi bu toptan verginin, alkan Krdistan kyls iinde, hangi ellerle ve ne suretle paylatrld kendiliinden anlalr. b) Modern talan: Vergiler, Trkiye Cumhuriyeti kanunlarna gre, halktan 3 taksitle alnrlar. Halbuki Dou Vilayetlerinde, Trk polisinin bilinen deyimi ile- orman kanunu hakimdir. Onun iin vergiler, tahsildarn iine geldii zamanda ve bir kerede "tahsil" edilir. O zaman hrriyet edebiyatlarnn, mehur demagojilerinde, sultan zaptiyesinin kyly talan ediine dair izilen

sahneler, cumhuriyet burjuvazisinin Kemalist jandarma ve tahsildar tarafndan, elifi elifine "temsil" edilir. Kylnn nesi var, nesi yoksa, yata, ana, mlei, davar ve her eyi gasp edilerek, hara mezat olunur. Buna "modern talan" ad verilemez mi? Dou Vilayetinin, vergiler anketine cevabn bir daha okuyalm: "Gazetenizde vergilerin arlndan bahsediyorsunuz. Bize kalrsa, bu meseleyi yalnz stanbul halkna sormamaldr. Bir defa da Anadolu iftilerinin durumunu yakndan incelemeli ve hangi vergilerin kylye ar geldiini onlara sormaldr. Bu meyanda, tahsilatn ne suretle icra edildii de renilmelidir. Anadolu'da bir ky tahsildarnn, bir kaymakam, bir ube reisi kadar yetkisi vardr. Ky tahsildar, vergisini bir taksitte vermeyen kylye eza cefa ettii gibi, onun altndaki yatan vesairesini de derhal mzayedeye karr. Bu doru bir hareket midir?" (Kemahl A, "Vergiler Hakknda Anket", Cumhuriyet, 22.11.1930) c) Vergi sahtekrlklar: Yukardaki vergi sisteminin baltas altnda kyl ne yapar? "Ya isyan eder daa kar, veya ezilip mahvolur. Fakat mahvolmak istemeyen kylnn, boazna geirecei son bir cankurtaran vardr ki, onun boynunu son defa olarak boyunduruklamaktan baka bir netice vermez. Hi le... Evet, kyl son bir are olarak tahsildarla anlamay ve verecei verginin yarsn tahsildarn ahsna rvet vererek, teki yarsndan kurtulmay dener. Bat Vilayetlerinde, fakir kyl iin ehveni er bir are olan bu usl, zellikle Dou Vilayetlerinde, btn facialarn oynar. Bir rnek: Muo'nun 50 koyunu var. Yalnz 20'sini yazdrr. Aksilie bakn ki ... [Birka kelime okunamad] bir "gizli dman", tahsildara haber verir. Tahsildar gelir. 30 koyundan 3'er lira alacak olsa 90 lira eder. Muo bu paray ryasnda grmemitir. Tahsildarl a uzlamaktan baka aresi yok. Uzlar: 30 deil 9 koyun "sirkat" (alnm) yazlr ve bu 9 koyun iin 27 lira resmi vergi verir. Geri kalan 21 koyun iin, kyl, tahsildara (2 mecidiye altn + 15 not) yani 25 lira kadar bir para rvet verir. Szde uzlalr... Fakat az zaman sonra, ayn tahsildar, ald rveti az grr. Daha ister. Kyl veremeyince, geri kalan 21 sirkat koyunun 63 lira vergisini talep eder. Bu ani darbeden aalayan kyl, aknln katmerleyen cehaleti yznden meseleyi savcya anlatr. O, tahsildara rvet verdiini bir dileke ile bildirmesini syler. Dileke verilir verilmez:

Kyl hapishanededir. Rvet alan tahsildar serbest gezdii halde, kyl, rvet verdii iin zindanda! B) Kitabnda yazlmayan vergiler: (Szde illegal vergiler): ncekilere "szde legal" dedik, bunlara da "szde illegal" diyoruz; nk "legal" dediimiz vergilerin, gerek nicelik gerek niteliinde yle "antikalklar" var ki, bunlar hibir kitap yazmaz. u halde illegal dediimiz vergiler, yle ulu orta, geliigzel ve ak sak istenir ve alnr ki, deme legal vergilerini, her devlet bu kadar zorbalk ve iddetle tahsile kalkamaz. Onun iin bunlara legal de desek olur. Bir kelime ile Kemalizme gre, zaten her sahada olduu gibi vergilerde de legal ile illegalin snr, derebey snrlar gibi bir eydir. O snrlarda dnyann en vahi apullar, taarruzlar haklara bali olur [eriir]. Kitapta yazlmayan vergilere rnekler oktur. Biz burada iki rnek verelim: 1- Daimi ba (tayyare vergisi): Emperyalist igal ordu I ar, soyduklar smrgelere, ayrca kendi masraflarn da detirler. Trkiye halk gibi ve ondan pek fazlasyla da biare Krdistan halk, Dou Vilayetlerini kasp kavuran asker ve jandarma masrafn tar; fakat mesele bununla bitmez. Krt paryalar, ikide birde balarna bomba yadran tayyarelere, en ok ve ebediyen haragzar [hara verici] olmak gibi ackl bir talihe atmlardr. Ortaa Avrupasnda, kafile kafile oradan oraya dolaan bir serseri dilenciler tipi ve snf tespit edilir. Krdistan'n da, herhangi bir horoz tmez, gn batmaz kasabacna urarsanz, orada ilk gznze arpan ey, her mahalleden fkrp kan, sngl asker blklerinden sonra, bu "serseri dilenci"lerdir. Yalnz Krdistan'daki serseri dilencilik, biri resmi, tekisi gayrresmi olmak zere iki eittir: 1- Gayrresmi dilencilik: Bilindii gibi "mesleksizler veya meslei mehul olanlar" grubudur. Bunlar, u zavall lkenin zavalllnn, canl sr halinde srndr. 2- Resmi dilencilik: Veya "eli bayrakl dilencilik", tayyare cemiyetinin sanatdr". Her Krt kasabacnda, jandarma karakolu ile yan yana veya alt alta st ste, nnde bir ay yldzl bayrak sarkan "Trk Tayyare Cemiyeti" levhas grlr. Bunu, ortaan serseri dilenciliklerine benzetmitik. Fakat rgt ve soygun ynnden Tayyare Cemiyeti, her tepede bir ato kurmu, yannda silahl adamlar yatan bir derebeyi veya btn geitleri tutmu, Zalolu Rstem tipinde bir ekiyaya daha ok benzer. Civar kyler, Kemalizm sayesinde, Tay-

yare Cemiyetinin de teblar ile meskndur. Bu defa, kylnn btn rnlerinin ve hayvanlarnn %1'i, ister istemez Tayyare Cemiyetinindir. Ondan baka, mesela her ift hayvanndan 1 lira "Tayyare anesi" almak, veya hara isteyen derebey, fidye-i necad [kurtulma paras] isteyen ekiyann da, Tayyare Cemiyetinin de, Tanzimat Hayriye devrinden beri kaldrlm olan "kesim" e benzer ekilde, ky bana u kadar lira keyfi hkmn savurmak ... [Bir kelime okunamad] kyde, zengininden, ... [Bir kelime okunamad] deil -nk bunlar Kemalizmin gya mttefikleridir- fakir halktan szdrmak her gnn "olaan" genel ilerindendir. Bir baka Dou Vilayetinin, naslsa kabilmi sesini bir baka defa daha dinlemek srasdr. "... Bundan baka, ift hayvanlarnn her birinden bir lirayla tayyare ianesi alnyor. Alm ve satm zerinden esasen tayyare ianesi alndna gre, artk kydeki ift hayvanlarndan hi olmazsa 20 kuru alnmaldr. Bundan baka, Tayyare Cemiyeti mesela bir kye 60 lira iane yazyor. Halbuki bu iane yalnz kyn ifti ksmndan alnyor. Dier ticaretle itigal eden daha zenginlerden alnmyor" (Diyarbekir muhabirinden, Vergiler anketine cevap, Cumhuriyet, 26.11.930) 2- Nbet nbet ba: Krt ilinin bir ad da "isyan iller" olmutur. imdiye kadar daima baarszlkla sonulanm isyanlarda, Kemalizmin gnderdii uslandrma seferleri, Krt halkn, bir koyun srsn kurdun paralayndan daha yrtcdr. Militarist bir terrle, eline geen Krtleri yere kadar diler, sonra, sefer masraf yaptm diye, ayn blgeler halkndan, eski zamandaki feodal iftarlarnda verildii gibi bir "di kiras" alr. Yani isyann masrafn da ayrca, alktan yklan kylere detir. Bu sylediimiz de, bir komnistin szyle kalmasn. Bakn Trk finans kapitali -kimse anlamasn diye- genlii "vatanda Trke konu" palavras ile sokaa dkmesine ramen, kendisi "Franszca konutuu" zaman bu "di kiras"ndan nasl bahseder? Konu, boyuna ak veren btenin dengesi konusudur. Aklarn nasl kapandn anlatmaktadr. Finans kapitalin Frenke organ, tamamyla yle der: "Bununla beraber, (Ar Da) fitne hareketinin bastrlmas gibi, nceden grlmez bir cins mesai vardr ki, ancak ayn vilayetin btesinin, baka blmleri stnden gerekletirilecek ekonomilerle temin edilebilirlerdi. Yaplm olmas gereken de budur" (L'Economiste d'orient, 10 Janvier 1931, stanbul)

SYAS BASKI (.T.) "Vurun tutulmayn; s...n, s n!"... Btn eski

Babali, lhak Ankara caddesi ile Ta Han'n terbiyeli maymununa evrilmi edebiyat kk burjuvalar, btn "aydn ve dnr insanlk" ... [Bir kelime okunamad] gibi "kat kat dnceye gark olsun, kelab- straba mer katmer utanca dp, baz [kudurma acsna]. (Katilerde skntdan dktkleri

gl kokulu ter iinde boulsunlar...) Olay olaydr... Sonra, haber verelim ki bunu sadece "aslna uygun" surette nakletmekten baka kast ve gnahmz yoktur: Bu slogan, Krdistan'n bana modern bir Atilalk kesilmi olan, Birinci Genel Mfettilik tarafndan aynen, btn muhafz, subay, j a n d a r m a ve asker ktalarna "illegalmen" yaylan paroladr! Kemalizm, "ordular ilk hedefiniz Akdeniz" dedikten sonra, btn "vatan"da, btn Trk burjuvazisini toplayan Halk Partisinin bayra stne, halka kar ekilmi Kemalist yataann stne, her gze grnmez casus mrekkebiyle [yazlan] bu yukardaki slogan, btn (aa, tefeci, finans kapitalist, kaln memur) ayeti ile yan yana dizilmedi mi? Kemalizmin bayra, bu iki slogan da sentetize eden bir "... [Bir kelime okunamad]"dr. Yalnz Ankara'da dalgalanan bu bayran stndeki sloganlardan: "nna fetahnalek = biz senin iin fethettik" nasl Bat Vilayetleri tarafndan gzkr(se); Dou Vilayetlerinin tarafna bakan Kemalist, bayran yznde ise: "Vurun tutulmayn! ve ilh." parolas grnr... Onun iin, "vurun tutulmayn ve maskesiz cisimleniidir; yasetinin zdr. ilh." slogann Krdistan'da Krdistan'da gerekletiren Birinci Genel Mfettilik, o blgedeki Kemalist siyasetin uygulanan smrge siblokuna hitaben sylenmi: Buyurdu "inna fetahnalek = biz senin iin fethettik"

Genel

Mfettilik,

1926 senesinden

beri

terre

balayan

Kemalizmin, memlekette tutunabilmek iin, gereken blgelerde uygulanabilecek daimi terr vastasn el altnda bulundurmak iin rnda bir "kanun" ile legalize ettii, smrgeci, bir kurumdur. Krdistan'a, uyguland. Dahiliye vekili, Para militarist diktatrle dayanan ilk defa 1927 sonla-

mfettiliin yalnz

Krdistan'a has kalmasn, aradan be alt yl getikten sonra yle izah etmek istemiti: bulunmadndan! "Btede gulanmtr. karl olmad Kaya, iin, yalnz Dou iin, evresinde uyMfettii bulunmad yalnz Dou evresinde bulunmadndan, adam

uygulanmtr." (kr

Mecliste) cevap

nutku, Cumhu-

riyet, 26.6.1932) Halbuki biraz daha aada, "Birinci (sanki ikincisi varm gibi) Genel Mfettiliin "zellikle Krdistan'da uygulannn!" orann genel ve zel idaresi iin bir zaruret olduunu ayn beyanatta okuyoruz: 1- Genel idare Esasen Genel idare ve zarureti: "Bu, dorudan esas doruya genel olutuve asayi emniyet meselesine ait olan kuruluunda bir niteliktir ki: bu asayi adedi 30

Mfettiliin

maksad

ran nitelik de bu olmutur." Nitekim, daha yukarda, meselesini daha somut olarak yle koyuyordu: tilik 2000 akn Dou'ya girmezden dolaan, ete evvel, 10 alaylar Dou'da mevcuttu. ile 40 arasnda tane ete vard fertlerinin

"Genel Mfet-

ve Ar Danda, Gney snrlarmz, (kr Kaya,

kiilik silahl

diyarlar gibi ykcln saldrsna 26.6.1932) zel idaresinin Karakollar yokken, Diyarbekir'in un

maruzdu."

Cumhuriyet,

2- zel idare zarureti: Finans kapitale "yuva eelemek"te; "Genel Mfettilik saisini kette emniyetini yaptrld. faaliyeti ledir. haline dur. temin Dou balad. Van'da da mesaileriyle, yaparak, fabrikalar de Keza en halini ilerine Bat'daki bilen Osmaniye, vilayetlerin intizam balad. gibi meve birletirdiler. hibir fabrika yollarn atrld.

ettiler.

Bayndrlk,

MemleElektrikler bayndrlk imdi y-

Vilayetlerimizde

eski

varsa, Elazz da Van,

aradaki fark

takdir ile grrler. Van'n

bayndrlk faaliyeti balamtr.

bir ehir

gelmek zeredir. Nfus olmaynca

byk mahrumiyeti nfusu-

tabii ki bayndrlk da ge olur." (age)

Bu aklamadan

bir daha anlalyor ki,

Birinci

Mfettilik

idaresinin Dou'da iki amac var. 1- Finans kapitale yuva yapmak, 2- Bu yuvay emniyet altna almak. Nitekim, stunlar doldurarak, dahiliye vekilinin beyanndan da, Krdistan'da mazlum bir kyllk olduundan, bu kylln derebeylikle olan ilikisine ve cumhuriyet burjuvazisinin, Krt kyll hakknda dndklerine dair bir tek satr deil, kelime bile yoktur. Mazlum Krt halk hakknda, dahiliye vekilinin azndan dklen szler unlardr: "Asi"ler "aki"ler, "ete"ler, "ekiya"lar... "yola getirmek", "amansz bir takip", "birer birer imha etmek", "bir tek nefer kalmayncaya kadar hepsini tepelemek" ve ilh... dr. (26.6.932, Beyanat) Sonra hi sklmadan, srek avndan bahseden bir avc itahyla az sulana sulana, Kemalizmin Krdistan siyasetinden bahseden ayn vekil, bilinen burjuva terslii ile Dou Vilayetlerinde "bayndrlk" olmas iin "nfus" istiyor, "nfus" iin "bayndrlk" deil! Tpk yn satabilmek iin krplacak koyun srs isteyen burjuva gibi... Dou Vilayetlerinde, zellikle Birinci Genel Mfettilie bal olan blgede, in-Japon Sava gibi, iln edilmemi bir skynetim kasrgas ortal kasar kavurur. Yayn namna, eksiltme ilnlarn yaynlamak artn yerine getiren tek tk vilayet gazetelerinden baka, hemen hibir ey yoktur. tk methiye sayfalar, Birinci Genel Diyarbekir'de, kyl "aa"lara, Gazi'nin mucizelerini sayklamaya yarayan tek Mfettiliin aalk iinde kalan tahrikatn [ajitasyonunu] yazar. Urfa'da kan bir gazete, dorudan doruya demagojik bir perde altnda, byk arazi sahipliinin yayn organln yapar. Bir kelime ile, burada, hatta Bat Vilayetleri'ndeki basn derecesinde, hi olmazsa kapitalist unsurlarnn bir nevi "otokritik"ini beceren vastalar da yoktur. nk, Trk burjuvazisi, Krt aalna gvenemez. Hatta gven deil, tahamml dahi edemez. Halk Partisi, btn aa, tefeci, finans kapitalist hatta ksmen de aydn snflarnn en "mezhebi geni" blokunu tekelletirmitir. Onun dnda legal bir parti deil, hatta "bamszc" bir eletiri bile, Kemalizmin tylerini kirpi gibi diken diken eder. Bat'da, byle diken stnde oturan cumhuriyet burjuvazisi, Dou Vilayetlerinde deil siyasi, hatta

kooperatif kadar zararsz bir ekonomik oluumu (bizde kollektif irket veya geici kredi kooperatiflerini) bile "zararl" bulur. Halkn en ufak ikyeti, en feci krtasiyecilikten, imha tehditlerine kadar her eit ve tarzda bastrlr. Bir kyl bir dileke yazdrsa, onun kesine kimin tarafndan yazldn gsterecek bir imza kondurmaya mecburdur. Ta ki, icabnda yazan bulunup piman edilsin, veya derdini yazdracak adam bulamasn... Krdistan'da yazlan her dileke iin mutlaka bir misli "fidye" ve iki misli de "posta" masraf alnr. Bu yzden dileke verebilmek iin, o Dou Vilayetlerinde pek seyrek rastlanabilen cinsten, cebinde 2-3 lira bulunan bir adam olmak arttr. Fakir halktan bir Krt iin, btn bu merasimi yerine getirmek, "ait olan makama" bir dileke vermek iin yeterli deildir. Eer dileke hoa gitmez bir ikayette ise, kayt ve posta cretlerinin alnmasna ramen, sepete atlr. nk, gya numara vermek iin, burjuva demokrasisinin icadettii kayt ilemi adeti, "Dou Vilayetleri iin gstermeliktir. Hibir kyl, verdii dilekenin kayt numarasn hibir zaman renemez. Yani damga vergisinin geliri artsn diye, dzenlice, en masum dilekleri bildiren dilekeler bile be on defa tekrarlanmadka yerini bulmaz. Kaybolurlar. Fakat, bir meselenin, herhangi bir memurcua dokunur ekil ald grlmesin. Eer ikyet eden kyl ve halktan biri ise, ikyet derhal boulur. Ve ikyeti hi ummad bir taraftan, en beklemedii bir darbe ile sersemleir. ikyet ettiine ve edeceine bin kere piman olur. nk btn Krdistan memurlarnn en bynden en kne kadar nasl bir hiyerarileri varsa, tpk ylece uyulmas art olan bir gizli anlamalar, halka kar adeta iaretle anlaan harikulade bir birleik cepheleri ve memur dayanmas vardr. Bu aklamay niin kaydettik? Trk burjuvazisinin, en aa smrge muamelesine uratt Krdistan halkna, hatta kendi kapitalist kanunlarnn tespit ettii vatanda haklarn bile yasak ettiini hatrlatmak iin. Yoksa btn Kemalizm idaresinde u iki nokta esastr: 1- ikyet eden aa veya burjuva ve (bu ikisinin karna zt o l m a m a k art ile) aydn ise, dileke usl, hibir arzaya uramakszn roln oynar. Halktan bir ferdin dilekesi, ay I ar ve yllarca srndkten sonra, bir hasr altnda can verir.

2- Fakat farz edelim ki, Krdistan halkndan birinin dilekesi "yksek makamat"a eriti... Ne olacak? Millet meclisinin daima yapt gibi, evvel "ait olduu veklete" oradan "Birinci Genel Mfettilie", oradan: Vilayet, kaza, nahiye vastas ile nihayet mutlaka, halkn ikyeti olduu memurun veya arkadann eline geecek deil mi? "Millet Meclisi"nin talep ettii soruturmay, kendisinden ikyeti olunan memurluk veya o memurluun te btn bal olduu aalk yapmayacak m? bunlar, Dou Vilayetlerinde "mecburi Bu kadar tehlikeli bir maceraya hangi zavall kyl katlanabilir? hizmet"e gnderilen veya gnderilmeyen yle bir memur tipi yaratmtr ki, Senegal veya Hindi ini'ndeki Fransz memuru, bunun yannda belki de "insafl" kalr. Bu yzden Krdistan'da her ey bir gizli faaliyet havas iinde akar. Aa, memurla, memur, burjuvazi ile koklaa koklaa, kulaktan aza veya bir romann ad gibi "dudaktan kalbe" ... [ kelime okunamad] iler piirilir. Dou memuru gayet krl bir yamadadr. Yava yava anan eski bir sosyal yap stnde yeni kanunu temsil eder ve incelerken, Dou Vilayetleri memuru, hem kanunu, hem de anan rejimi kemire kemire yaayan bir sansar gibi iler. Arada, burjuva kanunu tam burjuva memurunu ve burjuva memuru da tam burjuva kanununu, kara tencerenin yuvarlanp isli kapan buluu gibi bulmutur. Kemalizm, bu efendilere, gze grnmeden, yank sesle u dn vermitir: "Yeyin efendiler, yeyin! Bu han- itiha sizin. Yeyin doyuncaya, atlayncaya, patlayncaya dein." Ne eletiri, ne tefti, ne ikyet, ne soru, ne de cevap! Savaa girimi bir ordunun fertleri -dou memuruna oranla- belki yaptklarndan daha ok "sorumlu"durlar. Kemalizm sermaye biriktiriyor! kat bunlar: Hi ikyet, hi tefti, hi mesuliyet olmuyor mu? E... devede kulak kabilinden oluyor. Fa1- Ya byk aalarla burjuvalarn ahbap avuvari kar omuzdalam meikyetleri. 2- Veya bu "han- yama sofras"nda, teki memurlarla gizli dayanmasn bozanlara murlarn ortaklaa boykotu, "tecziye" [cezalandrma] eklinde oluyor... Ki, bu da pek nadir ve istisnai hallerden saylr. Kemalizm, Dou Vilayeti memurluunu o kadar ba bo brakmtr ki, bu resmi klik bazen bindii dal kesen yobazlar kadar kk

karlar iinde boulur. Ve kapitalist dzen iin almayacak surette, bizzat dayand sistemi ve devlet iktidarn teh I ikeye drr. eyh Sait syannda, Dou Vilayetlerinin idare-i maslahat memurunun az-buz rol olmamtr. Zaten her zaman oynad z rol de budur. Bir rnek: Diyarbekirli mi ne? Her halde Trk burjuvazisinin kendi kltr ile idealize edebildii nadir aydnlardan biri, Muallim Mehmet Emin, eyhlerin isyan kararlatrdklarn Vali Cemal'e syler. Vali, byle birey yoktur ve olamaz der... Mehmet Emin ii dahiliye vekletine aksettirecek kadar ileriye gider. Vekalet valilikten sorar. Vilayet ayn cevabn tekrarlar. Muallim durmaz, bir daha vekalete bavurur. Bu srar gren Vali, galiba "makamlar igal" maddesini Fakat gafletin inceleyerek Muallimi yakalad gibi hapse atar! ekilen Vali deil, Mehmet Emin'dir. Sivil rgt ve Yol hele asker bu olan Kemalist devlet cihaznn, j a n d a r m a tasavvur edebilmek mmkndr. emetotlarn

kaba gene Muallimin banda patlar. lk isyanda daraacna

kesmek yalnz ekiyalarn ve aalarn harc deildir.

hir ortasnda bile, bir j a n d a r m a neferi, istedii Krd, istedii angarya iin evirir. evrak istemek, cidiye veya Neferlerin bir nemli kazan kayna da, byle "medeni" merasimden aaEn kytenha sokakI arda rastgeldikleri kimseden, anlamad vesaire genellikle layan Krt kylsn bir iyi patakladktan sonra, birka mekuruunu alarak, ltfen serbest brakmaktr. bu sahnelerden sonra, byk ehir ortasnda oynanan destanlarn doldurur. ad "yumurtac"dr. Krdistan

deki j a n d a r m a n n yaptklar veya yapabilecekleri,

uzun facia

halknn dilinde jandarmann

Bir mfreze herhangi bir soruturma veya

takibe kmasn. Artk nne gelen ky halk, bilsin bilmesin byk aalarn buyruu ile- alakrba mavzer falakas ile birer birer ikenceden geirilir. in daha feci taraf, Krdistan kylerini bir afet gibi saran mfrezelerin bu ikenceleri uyguladktan sonra, ayrca izzet ve ikram grmek haklarndadr. Daya "yiyen" kyl, yumurtasn, stn, ekmeini, davarn da, bu istilaclara yedirmek mecburiyetindedir. Karakol jandarmasnn sosyal ve idari btn meselelerde, mutlak bir iktidar vardr. Kyde karakolla ky aas elele ilerler. Aa, soygununu jan-

darma vastasyla yaptrtr, miriyvolarn karakola sevketmekle sindirir. Karakol, bir kimse hakknda, aann iaret ettii ekilde bir zabt evra dzenledi miydi, artk o evran hkmn bozacak yeryznde hibir kuvvet yoktur. "Byk Millet Meclisi" kylerdeki soruturmalarn, j a n d a r m a vastasyla yaptrr. Karakol soruturmay isterse yapar, isterse yapmaz. Daima istedii ekilde yapar. Karakol bir Krd ldrmeye kadar yetkilidir: Kat vurdum! Der, mesele kalmaz. Kemalizm, kyde aalkla en gzel sentezlerinden birisini oluturan ve temsil eden karakol nizamn, siyasi ve sosyal sahada brakmaz. Karakol, yalnz Kemalizmle aaln soygununa alet olmakla kalmaz. Bizzat karakolun kendisi de, civar kylerin kayman smren bir soyguncudur. Jandarmalar arasnda karakola gitmek bir nevi krl talihtir. 1- Nbet yok, mesuliyet yok ve ilah... yok. 2- Masraf da yok: "Karakoldakiler on para sarfetmezler" para arttrrlar. Yaasn ... [Bir kelime okunamad] "yumurtaclk!.. Asker bast yerde ot bitirmeyerek, btn phelendii kyleri gazya ile yakmak iin jandarmaya yardmclkla grevlidir. Mesela: sarlr, Bir kyn ekiya yatakl ettiinden, pheiin ksa bir mhlet verildikten lendi mi, kyn etraf bombal ve makinal tfekli mfrezelerle ieridekilere kmalar sonra, yal paavralarla ve gaz dkerek, kyn btn canl ve cansz mevcudu ile birlikte duman havaya savurulur. Tekrarlamaya bilmem gerek var m. Kyl, kynde yalnz cann kurtarabilirse kurtarr. Dahiliye vekili "Trkiye hakknda, ile, eskiden beri etken yukarda sylediini olmu yani sakin bir fikir vardr" balangc

nfus azln, aada reddetmek ve mesela, Belika'ya oranla Trkiye nfusunun az olmadn ... [ki kelime okunamad] almak iin, bu Trkiye'de "da ta var halbuki Belika'da da, ta, l gibi birey yoktur." (Cumhuriyet, 26.6.932) diye ancak Kemalist demagoji de grlen "el anlam fi batn el air" [anlam airin karnnda] dedikleri cinsten bir cevher yumurtlad meclis beyanatnda, Krdistan Birinci Genel Mfettiliinin, ordu, jandarma elele vererek baard nemli faaliyetlerinden birini de yle anlatyor: "Genel Mfettiliin iyiliklerinden birisi de orada

Dnya y

Sava 9

ve bin

atekes zamanndan Bilirsiniz ki, birletirip mavzer toplanmtr. ordumuzun 8.

kalan Bunlar,

silahlar

toplama-

baarm

olmasdr... mesaisini

bir senede

yalnz Mardin Genel Mfettigrleri

vilayetinde liin, neticesidir.

rgtn

dzenleyen kolordu

doru

phesiz,

kumandanlnn vatan ve

ve subaylarnn cumhuriyet iin n Burjuvazi

(nefer yoktur!) alanlara

yksek kudretli grleri ve baBu vesile ile oralarda ve (age) vazifemdir" aziz kanlar-

arlar, bata gelen etkenlerdir.

minnetleri arzetmek

dkenleri rahmetle yad etmek ne zaman

iktidar mevkisini salamlatrdysa, o

zaman daima halk kitlelerinin silahlarn toplar. Engels'in Fransz ihtillleri rneklerinde, snf ilikileri iin kard bu sonu, bizde milli aznlklara kar aynen tekrarlanan ezeli usldr. Osmanl mparatorluu, salnda, Balkan milletlerine ve aznlklarna bu usl uygulamt. Cumhuriyet burjuvazisi, ayn usl bugn Dou Vilayetleri halknn ... stnde hkmettiriyor. Rumeli aznlklarna nasl belli olmasn diye, kum torbalar ile dvle dvle kan kusturulduunu, her trl ikence ve bask altnda lm sunulduunu, bugn iktidar mevkisinde gdc roln oynayan Kemalistlerden ou pek iyi bilirler. Bu bildiklerini, bu gibi zulmlerin ekilmesiyle hangi kinlerin biildiini ve akbetin nereye vardn hi dnmeden, Krdistan'da bir daha deniyorlar. Bu iler sylendii kadar basit deildir. Bir vilayetten, bir senede 9 bin mavzer toplamak iin, hi olmazsa 20-30 bin kiiyi sra dayandan geirmek gerekir. Hele o vilayetlerde, henz snf mcadelesi dorudan doruya ve ulu orta silah mcadelesi, sosyal ilikiler, silah ilikisi eklinde olagelmektedir. Zaten dahiliye vekili de, meselenin i yzne dokunuyor. "Bata", "8. ordu kumandanl arnn, subaylarnn yksek kudretli grlerini getiriyor... nk silah kuvveti ancak silah kuvveti ile kalkar ve silah ancak silahla zaptedilir. Silahlarn arpmasndan hangi "brika hakikatlerin" [gerek imeklerinin] ktn, bugn batakiler bile sormaz. Nitekim "evvelemirde vatan ve cumhuriyet iin arpanlar"dan bahseden vekil beyefendi, bu beyanat 1932 ortalarnda yaptna gre, bugn mazlum Krdistan'n banda yanan sinsi ve bitmez tkenmez i sava yangnn yeterli derecede anlatm oluyor. Vekil beyefendi ayn zamanda,

"kefen soyucu" burjuva ikiyzllne has parlak szlerle ve bir mezar talkncsnn vazifesini yapan soukkanll ile din frkln taklit ediyor: "Aziz kan I arn dkenleri, rahmetle yad" ediyor. Bu yobazca ifadeyi, siz Krdistan'daki anlam ile dnn. Bir nefer iin on Krt kylsn, bir subay iin, on Krt kyn mahveden Kemalist burjuvazi, elbette "kanlarn dkenleri rahmetle yad" etmekle kalmyor, fakir Trk ocuklarn, mazlum Krdistan halk ile boazlatran, akan kanlar sermayeletiren Kemalizm, iki tarafta da gaddar kinleri, kanl hnlar var kuvvetle kkrtarak, bu sayede Krtl "imha"ya urayor. Brokrasi cenderesi, j a n d a r m a terr, yaln arruzu... yaseti... te Krdistan'da Trk burjuvazisinin kl ordu tasmrge si-

(Krtasiyecilik - Jandarma - Ordu) zulm znn,

oluturduu temel stnde ykselen Kemalist siyasetin bir ka zelliini daha tespit edelim : I- A A L I K L A LK Krdistan'da layan kanl patlayan her isyandan sonra Trk burjuvazisi boutuu bu ... kadar, aala kar yeni bir tehdit savurur. nk, hisseder ki patkavga iinde Trkler Krtlerle birbirinden baka iki rejim de boazlar. yerine getirilmeyen ve getirilmeyecek olan Fakat hibir zaman, [Bir kelime

okunamad] tehditle, ortaln yattrlmas ile birlikte unutulur. Yine Kemalizm, aalkla sarma dola yaar. Ve bir daha herkes "aamal geliim"e smarlanr. Fakat ok gemeden, aalar kh kh Kemalizmin tutturdu: 1925 eyh Sait isyanndan sonra bir ksm ele ba aalar, Bat Vilayetlerine srldler. kendi iradeleriyle savaarak, bana msaadesine dayanarak, airetlerinin "Hkmetimiz mahalli verilmitir. sahip ve

dndler. 936 Ar Da syan srasnda burjuva basn ayn teraneyi tlm, nmden len idari tedbir almakla beraberindekiler dameguldr. Airetler lavedilmi, araziye kredi ile reislerin

araziler halka fazla

Bundan sonra reisler 500 dArazi sahibi edi(Cumhuriyet,

olamayacaklardr.

kylye,

tohumluk datlmaktadr."

27.7.930)... Fakat btn bu "iyimser glendirme"lere ramen airetlere ... [ki kelime okunamad] ve aalk ayak stnde, eli krbaldr. nk Kemalizm, snf ilikilerine dorudan doruya

bal olan hibir sosyal meselede "halk" olamad. Yani, burjuva demokrasisini kuramad. Ve daima gerek devrimci metotlardan d patlad. Bu, belki herkesin kulan dolduran yaygaralara zd gelir. Fakat zaten ztlklarn gerei buradadr. Airet arazisi denilen ey, yukarda da sylediimiz gibi, airet aasnn ahsi mlk deildir. Klan'n mterek mlkiyeti, ataerkil sistemden herkesin olan toprak, yasultanlar tatafndan derebey ilikilerine kadar uzanan bir sr dejenere rnesanslara uram ve airette bir zaman haline gelii, Osmanl va yava aalarn mal haline sokulmutur. Topran aa mal mparatorluu'nda balam ve Trk burjuvazisi ile beraber tam kvamn bulmutur. Sultanlar, baz ilerine yarayan reislere, fermanla bu kadar ky peke ekmilerdir. Fakat Osmanl mparatorluu'nda bu gibi pekeler, genellikle tmar ve zeamet usllerinde olduu gibi, topra belirli ahslara mutlak surette mlk etmezdi. Mlkiyetten ok, bir eit tasarruf, hatta idareci tasarruf hakk verilirdi. Trk burjuvazisi, kapitalist kanunlar ile birlikte, padiahlarn aalara verdikleri bu tasarruf hakkn, ahsi mikiyet hakkna evirmekte gecikmedi. sonra, byle Nitekim, yz milyonlarca ufak mlkletirilmlk, daha hl son zamanlara kadar bir dizi formalitelerden kapann elinde kalrcasna ahslara miyor mu? u halde, hatta hukuken bile, airet arazisi aann hibir zaman mal olmamtr. Burjuvazi istese, hi bir "kanuna" ... [Bir kelime okunamad] arpmadan toprak mlkiyetini alkan, kyllere mal edebilir. Fakat "voulare c'estpauvaire: istemek, yapabilmek, muktedir olmaktr." Trk burjuvazisi ise bunu yapabilemez. Bunu yapamaynca, tam aksini pekl yapabilir. Nitekim, Dou Vilayetlerinde son kadastro faaliyetleri ile yapt da budur. Aalarn ahsi mlkiyetlerini consolide etmek!.. Kemalizmin aala yapt bu hizmete karlk, aalk da aheste aheste byk arazi sahipliine (500 dnm lftr, esas 3010 dnmdr) doru evrilirken, yeni "rtnme" usllerine mracaat ediyor. Eskisi kadar ak sak gezmiyor. Aaln Kemalizm'le bu son uzlama manevras u iki taktik ile belli olur. 1- "Tesettr: rtnme": Batda Kemalizm, nasl Trkiye'de "kapitalist"lerin ve " s n f l a r n bulunmadn yemini billah ile tekrar ediyorsa tpk yle, Dou'da da aalk; artk her-

kesin bir olduunu, aa- maraba kalmadn ayan hayret bir "incelik" ile onaylar durur. Snf dvnn en kesin ve son aamalarna kavutuu devrimizde, bu modern taktik, son sava usllerinin demagojisinde Kemalizmle aaln iyi anlatn gstermez mi? 2- Maa kullanma: Eskiden aalk kendi hkmn yrtmek iin bir sr silahl adam ve teb'a [uyruk] kullanmaya ve tabi bunlarn masrafna katlanmaya mecburdu. Kemalizmle anlaal beri, artk bu gibi klfetlere yer kalmamtr. Aa, arazi sahipliine dnmeyi gze alabildii oranda, Trk burjuvazisinin silahl adam (jandarma)lar emrine amadedir. Sonra halk soymakta, aaln hoyrat muamelelerinden daha nazik, dolambal ve artc usller, aaya eskisinden daha elverili soygunlar temin eder. Onun iin Kemalizm devrinin aalar, eskilerinden daha az masrafla daha ok soygun yapabiliyorlar, Baka deyimle, kendi elleri ile atei tutacak yerde, Kemalist paalarn maas ile yakalyorlar. Srgnden geldikten sonra aa kylden teberi istedii, herhangi bir apul yapmaya giritiinde ... [ki kelime okunamad] karakolla oktan anlamtr: Tehdit, iftira, mahkeme, yalanc ahit... ve ilh. ile, biraz ge de olsa, hi de g olmayan yoldan maksadna kavuuyor... II- TEHCR VE SKN (G ettirme ve yerletirme) Fakat Kemalizm "yedii ekmek gibi" biliyor ki Krt aal ile elele vermek, asla Trk mtegallibesi ve tefecilii ile uzlamak kadar istikrarl ve emin bir ey deildir. Gittike "milli" ve tek olan Krdistan hareketleri, bazen, hele kk aalar, pek ok kere peinden srkler. Zaten aalk da kendi besledii silahl adamlarla, maan Trk burjuvazisinden alan jandarmann arasndaki farkn farknda olmuyor deildir. Onun iin Krdistan'da sosyal ve siyasi kargaalklar her alevlendike Trk burjuvazisinin bavurduu bir baka are de g ettirme ve iskn siyasetidir. Mesela: Daha Ar syan bastrlrken, isyan haberleri stununda Hkmet Douda edilmemi kaldracak, bu skn men bu konulara rastlarz; "Ankara 30 (telgrafla) karar vermitir. gebelii olanlara tamahad135

genel bir temizlik yapmaya braklmayacak, devlete kitle arasnda kar

hibir airet Bu suretle,

di bildirilecektir.

kabile hayat Dou

evresinde son

gnlerini yayor. ktlklerden

Trkiye

tek

bir dzen

etrafnda

toplanm, ola-

arnm,

namuslu 31.7.930)

vatandalarn

memleketi

caktr." (Cumhuriyet,

Byle mr hayller, gazete stunlarndaki

kadar hayatta

da kolay ilan ettirilip uygulanabilseydi ne iyi oluverirdi. Ne are ki parlak haberlerle gzleri kamaan burjuva kalem uaklarna ramen, evdeki pazar, burjuva arsna asla uyamaz. Nitekim, ondan sonra g ettirme ve iskn hakknda ne yapldn ayn basnn stunlarnda takip ederseniz, ylda bir habere zor rastlarsnz. Yukardaki haber 1930'da yazlmt: 1931: 405 g tr." aile, ve "Ankara 3 (A.A.) durumunda Bat Bat olan ile - ran'da snrmzn Dousunda seybulunan Halikanl airetine Hkmet bu mensup airet yerleAna farta yerlemek etmitir. Bat 1000 zere memleketimize kararlatrmbugn yar bir kabile

Vilayetlerinde Vilayetlerine "Trabzon -

hkmetimize

mracaat

fertlerinin tirilecek Vapuru rilmitir. maktadr. karar iskn 1932:

yerletirilmelerini 17 kii ve

(16.10.931)

Vilayetlerinde

Halikanl

airetinden

sevk edilmilerdir."

(18.11.1931) trenle 9 aile getitutyerletirilmesine elli kiilik bir toplam blgesinde

"Dn ehrimize Adana yolu ile Bu ehre getirilen bu aileler, Bu ailelerin anakkale (16.8.932)... sonra 932'de ancak

verilmitir." edildikten

te bu kadardr ol hikyet... 931'de daha bin kii g ve 50 kiiyi buluyoruz... bir Neden? Tabi bunda, g ve yerletirme ilerinin, olduka

masraf toplam tutabildii gibi sebepler de vardr. Fakat bata gelen sebep, hi phesiz bu usllerin burjuva smr hedeflerine aykr dndedir. Gerekten de kapitalist, aletleri deil, canl aletleri smrr. Trk burjuvazisi de Krdistan'n dan tan deil, oradaki mazlum ve canl halk kitlelerini soyabilir. Byle herhangi bir g siyaseti devam ettike Krdistan'n sszlamas, orada smrlecek alkan insan ynlarnn yokluu, boyere masrafa karlk krn yokluu gibi ters bir netice Trk burjuvazisini arabuk korkutmutur. Nitekim 1931 sonundan beri g ve yerletirme hareketi durdurulmutur. nk Bankasnn dare Heyeti Bakan ... [ki kelime okunamad] Trkiye finans kapitali (Ekonomist D'orient) de, ayn yln sonlarnda bu noktay yle tespit etmilerdir:

"Hkmet meksizin pulmene de

bu

kabilelerden Eer bu gmenler yokluuna

bir

miktarn bu

Ege

Anadolu'sunda derhal, gecik"depoki hi

yerletirmektedir. yeni (nfus

gmenlerin geirilmezse, ve

yerine,

blgeler

sszla)

terkedilecek, (Econo

ekonomik

bir ilerleme

olmayacaktr."

D'oriente,

10.12.931, s. 444) Demek Kemalist burjuvazi, gerek aalkla mcadeleyi gerek g ettirme ve yerletirme siyasetini baaramamaya mahkm olmutur. Aalkla Trk burjuvazisinin btn boy lme teebbsleri, fatalman [mukadder olarak] uzlamaya varmtr. ... [Bir cmle okunamad] G ettirme siyaseti de grdmz gibi, mali ve sosyal sebeplerle tutunamaz. Bilindii gibi, evvel Kemalizm, mali kudret itibar ile devaml bir "ekonomik" g ettirme siyasetine devam edemez. Paras yoktur. Fakat hepsi bu kadar deildir. Araya belki bu mali yokluktan daha nemli olan sosyal sebepler de karr. Krdistan halknn ne mthi bir temessl [zmleme, asimilasyon] kabiliyeti olduunu, iine ald btn yabanc insan I ar nasl arabuk hazm edip Krtletirdiini, burjuvazi de bizim kadar bilir. Airet topluluunun Krt kyll ruhunda yle derin bir etkisi vardr ki, Dou Vilayetlerinde yerletirilen Trk gmenler, ya su iindeki zeytinya damlas gibi civar Krtlkten tecrit olmaya -ki bunun uzun mddet devam edebilmesinden daha imknsz hibir ey yoktur- veya evresi ile ilikiye girdii oranda eriyip birliini kaybetmeye mecburdur. Bir Krt erkei bir Trk kz ile evlense, Trk kz girdii ailenin arabuk ... [ki kelime okunamad] bir paras olduu ve Krtletii halde, Trk erkein ald Krt kz, hibir zaman Trk ailesi ile hal ve hamur olmaz ve daima ana baba evinin Krtln baaryla temsil eden bir paras olarak kalr. Bu klan ve airet sisteminin mthi kollektivitekudretli ve etkili halde Trk burKrdistan'daki sinin, dank aile sistemlerinden ok daha yerletirmenin neticesizlie mahkumdur; u

olduunu gsterir. Madem ki aalk uzlamaya, g ettirme ve juvazisi ne yapabilir? Neticesi karanlk bir imha, bask ve asimilasyon siyasetine girmek... te Kemalizmin smrge siyasetindeki bu usle de bir deelim:

III- MHA SYASET Osmanl mparatorluu'nun Balkanlarda ok denedii imha siyasetini, merutiyet burjuvazisi, "Dou" Balkanlar"nda Ermenilere kar uygulad. Bunu uygulayan "ttihad ve Terakki" frkas rehberleri, yaptklarnn hesabn sonra bir bir kanlar ile demi olmalarna ramen, az ok baarl olmulard. bana tedip [uslandrma] seferleriyle Fakat merutiyet burjuvazisi, yukarda kaydettiimiz gibi bu siyasetinde kendi herhangi terrist Genel Mfettilik basks altnda deil, Krdistan'da iki zt sosyal kuvveti arptrarak ... [Birka kelime okunamad] "mmet" prensibine dayanan Osmanl saltanat sayesinde mslman Krtl hristiyan Ermenilie, gerekte tefeci nizamn, kapitalist ilikilerine saldrtarak baarl olabilmiti. Bugn Krdistan'da aka bir Krt toplumu var. Ve Krtler baka unsurlar sratle asimile ediyor, emiyor. Sosyal rejim bakmndan, eski derebey klan sistemini kemiren kapitalist ilikileri var. Yani ortada bir eyin ztl ve arpmas mevcut, fakat bu seferki ztlk, kapitalist ilikilerinin lehinde gelimek mecburiyetinde bulunduu iin, Krdistan'da Kemalizmin ekonomik apulu devam ettii oranda ve bu apulla doru orantl olarak, bir Krt milliyet akm ve hareketi byyecektir. Bu tarihi bir zarurettir. u halde, bir adliyecinin komnistler hakknda syledii gibi, bu i, vurduka tozuyacaktr. Bununla beraber Kemalizm "eme-i prhun fenadan : fani kan dolu emeden" bir kere imitir. Artk "ban alamaz, bir dahi baran- beladan" [bel yamurundan]... syanlardan sonra balayan "uslandrma seferleri", u kadar kilometre mesafe iinde rast gelen btn kyleri atee vermek ve kamaya teebbs eden kylleri dere ilerinde, birer birer kuruna dizmek eklinde srer. syan isyanla lr. li yle Ar hareketinden dorudan diyordu: danda 26.6.932) sonra, ok kere ete ikinci isyana kadar, ance doruya "Genel bal hareketleri Dou'ya olan devri

Mesela;

eyh Sait syanndan sonras iin dahiliye vekiMfettilik girmeden 100 adedi 30 ile 40 arasnda 200 silahl Bunlara kar iki tane ete (Meclis

Douda vard,

fertlerin

ete alaylar mevcuttu."

beyanat,

kategori tedbir alnr: Birok teh-

1- "Tecil"[Erteleme] kanunu ile enselemek:

likeli unsur, Kemalist burjuvazinin bu "kanuni" vaadine inanmaya ve d tecil hazrdr. indi. Dahiliye asi Bugn vekili airetler onlar da hizmet "bu kanun dahil memleketin (Beyanat) sayesinde birok Dou'da eteler yola da bugn Gney'de olarak birok oldular,

dalardan

birer sadk evlaBir ksmnn aldanp

memlekete

etmektedirler.

getirilmesi byle kanununa

idari olmutur."

Fakat

inanan ve kyne dnenlerden ou, yolda vurduruluyor veya

deilse yarn, herhangi bir sradan bahane ile, bazen de hi sebepsiz anszn hapiste rtlyor. 2- Dorudan terr ilan: Dou Vilayetlerinde Ortodoks Kemalizm budur. Zaten Krt gencinin de er ge sonu budur. Dahiliye balad. ra Yado, vekili: Bunlarn "Dier bir ksm ierisinde Bunlar son Bunca hakknda amansz vard, bir takip kadar Bunlar ok mehur olanlar Bu ekiyalar da varncaya Sait'in eyh nefesine ilk hat-

Resul vesaire gelir. edildi. eyh

Erzurum'a

gelebiliyorlard. rer imha da imha imha

kadar birer bi-

dkntlerindendi.

edilmitir.

En sonra

Tahir denilen adamn soyu

edildi."

(Beyanat)

Biliriz ki, ekiya genelikle kylnn mevcut rejimden ektii zulme kar yapt tepkidir. Gerekte elebalar, likide edilmek istenen "ruhani megalo"dan, eyhlerden, seyitlerden hatta hocalardan pek ou idi. Fakat bunlar isyanlarn kylnn derin honutsuzluu aleyhine dayanarak yapabiliyorlard. Onun iin Krt kyll, daa kanlar btn dnya kyll gibi korur, besler ve bakar. u halde yaplan "imha" hareketleri yalnz eyhlerin "ceset"lerine zel kalmyordu, tersine yukarda jandarma ve asker seferleri hakknda iaret ettiimiz ekillerin en fecileri, alkan ve mazlum Krt kyllnn can ve kan ile oynuyordu. Bugn hl da oynuyor. Ve galiba Kemalizmin mr olduka da oynayacaktr. Trk burjuvazisi, grnte emperyalizme kar kopard sahte yaygaralarda "Dounun mazlum milletleri"nin hakknda harl harl secde ettii halde, nedense bu hakk Krt milliyetine teslim etmek yle dursun, yeryznde Krt milleti diye bir eyin varln i itmek bile istemiyor. Fakat ad ile san ile bir millet yle Kemalizmin zannettii kadar kolay rtbas edilemeyecei iin, cumhuriyet burjuvazisi var kuvvetini byle isyan ve isyan

arkasndan gelen isyan dkntleri ve ete sava frsatlarn hi karmayarak, bu milleti "imha" etmeye veriyor. Ve dank Krk kylsn bsbtn paralayan budur. Aalk iindeyken kopard her mitsiz hareketi vahi bir zevkle de karlamyor deil. Ve her harekette binlerce ve onbinlerce mazlum Krt kylsn mahvetmeyi lezzetle ilan ediyor. Ar Da sancs tuttuu sra yle haberlere rastlyorduk: "Byk Ar'nn de tam sisten grnmeyen Ordumuz eklinde ku bile yksek btn zirvelerinde Dou Hele dehhareket etli kar frtnalar sahas lyordu: burada edildi. ran'a derece memur ve vardr. evresin(31.7.930) ayrnts ile imha 35-40 Oraya karak Ar'dan

bir demir pene

hakimdir. uurulmuyor." olmutur.

civarndaki yerlerde "Ar ok Da ihtilli Ar de

Dahi I iye vekili ayn meseleyi daha ak, bir iftiharla tekrar1930'da Dann Fakat Onun kn altnda] kadar anlatld. etkenleri bu [sfrn tepesine tamam

Edilmeyenler kaanlar, souk olan yapt iinde

kat.

sene

mevsimin

taht el sfr ta

bir srada bir

Ar'dan

ieri girdiler.

askerlerimiz Ar'nn (Cumhuriyet,

soukluk

tek nefer kalmayncaya 26.6.932)

kadar hepNe

sini tepelediler."

Kemalizm bize dilerini gsteren bu glle sorabilir:

yapalm? syanclara kar baka trl hareket edilemez. eteleri bastrmak zarurettir. Ya yannda kuru da yanar, emperyalizmin para ile avlad Seyidlere, eyhlere meydan brakaydk, Krdistan' bir ngiliz, Fransz veya talya smrgesi yaptraydik daha m devrimci bir hareket etmi olurduk? Zaten Kemalizmin daima syledii de budur. Fakat biz de kendisine unlar soralm: ayaklandran ki isyanlarn isyan Bir yerde geni gerici halk tabakalarn Vilayetlerindesebepsiz olur mu? Dou

sebebi srf aaln

hamlesi ve yabanc

parma y z n d e n olabilir mi? Eer ortada ezilen geni halk tabaka I ar olmasa, o tabakalarn yerinden oynatlmasna imkn var mdr? u sinde kimin sorulardan olduu halde isyanlarn byle devam edegelmerol esastr? eyh Sait syanna srf irticadr disonra isyanlarn en byk sebebinin Bunu aaya Kemalizm brakalm.

yelim. Ya son Ar Da meselesi de yle midir? Ve ilh... Bu daha etraflca anlalabilir.

Krdistan'da

kyl

devriminin

elifini

bile

azna

almayan,

Dou'ya demokratik burjuva devrimini bsbtn yasak eden, buna karlk Krt aal ile elele vererek Krdistan' ekonomik ve siyasi olarak smrgeletiren Cumhuriyet burjuvazisi, elbette Dou isyanlarndaki mevkisini kendisi herkesten daha iyi bilir. Bu isyanlar yapanlar belli olabilir, fakat bu isyan kkrtan Kemalizmdir. nk Kemalizmin iktidar mevkisinden nce, Krdistan'da byle kapsaml isyanlar yoktu ve Kemalist sistemin kuruluundan onlarca yl getikten sonradr ki, Krdistan, Dou'nun Balkan ve isyan blgesi, ate lkesi haliBirinci Genel doas Mfetolarak ne geldi. syann iyz bulunduktan sonra, artk uslandrma seferlerinin uygulamas, ekiya rgt, tiliin tertibat ve ilh. canavarln aklanabilir. sistematik anlam imha ancak imha ekilleri'ndeki vahet, zulm ve kapitalist dzenin nasl

Mamafih biz Cumhuriyet burjuvazisinin Dou'da siyasetini rgtlendirdiine dnelim.

Ar Da (1930) syanndan sonra, Birinci Genel Mfettiliin ahsnda Kemalizm, Krdistan aal ile yeni ve fiili bir anlamayapt. Milis rgt!.. Byk aaln, kk aalara ve btn Kemalizmle uzlam aaln, devlet cihazyla birlikte Krdistan fakir halkna kar ete rgt, bir milis hareketidir. Ar Da syan ile birlikte yeni bir ekle giren Krdistan isyan, Trk burjuvazisine gericilikle (aalkla) daha sk el birlii yaparak, halk hareketine kar yeni usller kullanmann zaruretini retti. Bu usl Krdistan halkn birbirine krdrtmak ve daha az j a n d a r m a ve asker harcatmak itibaryla tasarrufa da elveriliydi. Ve Kemalizme, hibir masrafa malolmuyordu. Yalnz Krdistan halknn srtndan geinen asalaklarda silahl apulcularn saysn arttryordu. Cumhuriyet burjuvazisi, milis rgtne yalnz silah ve cephane verir; milisin geimi byk aalarn ambarndan, yani Krdistan alkan kylsnn srtndan kar. daresi, hkmet kontrol altnda, byk aalarn kol balar ve bazen yakn akrabalar tarafndan olur. Onun iin Ar Da syannn stnden fiilen iki ay gemeden, Birinci Genel Mfettilik Urfa'nn "Milli u beyanat ballk ve veriyordu: sadakati "Halkmzn cumhuriyete zikregsterdii her zaman sitayile Gazete"sine

debilirim. lerine milis bunu Dou

Dou

Vilayetlerimize etmek ve

haricin zere

irticai

tecavz hareketedercesine, eserleriyle gibi dier ve

kar, rgtne ispat

mdafaa

halkn Urfa'da

rekabet olduu

dahil olmalar de milis

canl hareketleri

etmeleri inkr edilemez,

Vilayetlerinde

rgt yaplmtr.

(Cumhuriyet,

24.10.1930) Dou Vilayetlerinde milis rgt, eskiden jandarma ve askerin yaptn daha derin ve geni lde yaptka, halka kar uygulanan zulm uslleri, milis rgtnde artk burjuva ferdiyetiliinden km, tam derebey mant ekline girmitir. Malum, kapitalist dzende bir sutan ancak o suu Fakat ileyen sorumludur. Her koyun kendi bacandan aslr.

Dou Vilayetlerinde bu tarz dzen keenlem yekndur [hi yok gibidir]. Bir su ileyeni ele geirmek isteyen Kemalizm, birka j a n d a r m a ile birlikte bir koyun srs kadar kalabalk aa milisini, sulunun kyne saldrtr. Kyde sulunun oluk ocuu, anas, babas, kars, kardeleri ve uzak yakn btn akrabas silahl bir ember iine alnarak, dalara klr. Yolda kadn ve ocuklara istenilen rezalet ve hakaret uygulanabilir. Zaten Dmanok kere, bu ie sevkedilen milisler hkmetin arad adamn ayrca ahsen, yani aa tarafndan "dman"drlar. larnn oluk ocuunu ellerine geiren bu cahil insanlar, gerek hkmete ve aaya yaranmakta, gerekse -ve en ok- ellerine den kurbanlardan azami fayday salayabilmek maksad ile bir eit insan "srekli av"na beraberce srkledikleri mazBu lumlar, yolda bin trl ikence ve hakaretlere uratrlar.

zavall kadn ve ocuklar da niin pelerine alyorlar diyeceksiniz? Basit. Faciann bykl nnde, daa kann artk lm gze alp da karsn, kzn bu halde grmektense, teslim olmay gze almas iin. oluk ocuun dadan daa srklenip paralanmas, masum "terr" kurbanlarnn her gn canlarna tak deyip, istenilen adam teslime raz olmalar ve kendi candan sevdiklerini pusuya drmekte aalk ve Kemalizmle elele vermeleri iin yine bir nc nokta dierlerinden ... [Bir kelime okunamad] hi de daha az! sulu deil. Belki pek ok kere o konuyu arz ... [ kelime okunamad] maddi zaruretler yznden daha nemlidir bilen biliyor. Milisler, aann Kemalizme hizmet ettirdikleridir. Birinci Genel Mfettiin "her zaman

sitayile zikr"ettii "ballk ve titizlik" aalarn

bu

hizmetin-

den baka bir ey deildir... Eh! Milisler melike deildirler. Yer ierler, aa ise silahl adamlarn, deti zere apul sayesinde geindirir. u halde "takip edilen adamlarn -ki tekrar edelim, bunlar hemen hemen daima aann zel dmanlardr- evini barkn gya arama bahanesiyle alt st etmek, hsm akrabasndan ie elverili ne var ne yoksa hepsini birden talan etmek. Aann mali kudreti iin olduu kadar, milislerin geimi, maa iin de lzmdr. Yoksa "babas hayrna" hi kimse hizmet etmez deil mi? Milisin bu sylediimiz birinci ksm faaliyetini, jandarma ve asker de "pekal" yapabiliyordu. Ve gene de yapar. Milisin bu ksm faaliyette nitelike olmaktan ok nicelike bir rol vardr. Yani yaplan i daima ayndr; yalnz Milisin araya karmas ile bu i, birka misli bym ve arlamtr. tedii ... [Birka kelime okunamad] Eskiden aann Kemalizmle birlikte ezmek iskimselerin oluk ocuu j a n d a r m a ve askerlere yama ile birlikte milisler, daha ettiriliyordu. imdi bu ii j a n d a r m a

ok ve daha sistematik bir surette yapyorlar. Fark bu... Fakat Kemalizmin hibir zaman yapamad bir ey var ki, milislerin nemli ve asl zelliklerinden biri, bu eyi yapabilmelerindedir. Milislerin bu ikinci vazifeleri: Batan aann menfaati adna ve iradesi altnda, Kemalizm iin bir eitlik (casusluk + hafiyelik) roln oynamalardr. Kyde en ufak bir hareketi, domadan aaya haber vermek, pheli ahslarn btn hareketlerini geceli gndzl takip etmek konusunda Kemalizm diz boyu altn dkse, milislerden arzu ettii iin hizmeti deyemez. O nedenle birinci Kemalizm Krdistan aal artk tpk emniyetin

ubeleri kadar "aziz"dir. Ve (Krt aal + Trk burjuvazisi) "kutsal ittifak" altn deerindedir. Kemalizm, Dou'da sng stnde oturuyor. dr. Eer yapm olduu kanunlarla Krdistan'da yaamaya kalksa ld gn... [Birka kelime okunamad] Zulm ve imha kuvvetle1- Tutulduu kyden aa hapishaneye hakimdir. kadar sterse rinin eline den Krt kylsnn "hayat ve memat"lar yeni sistemin elindedir. olan yolda adamlarndan Krt kylsnn hayatna

birine veya j a n d a r m a y a

ufak bir iaret verir.

Sevkedilirken, Krt bir derenin iinde kuruna dizilir. 2- kinci lm yolu, bir hapishaneden br hapishaneye giden yoldur. Aa, tutuklanan adam ldrmek istemez veya o yetkiyi snrlandrm bulunursa, likte baka hkmdr. hapishaneye gelen sank, evrak ile birBu Kemalist adaletinin Krt kyls, iki bir mahkemeye nakledilir.

Bu sefer imha edilmek istenen

hapishane arasndaki yolda, kat diye ldrtlr. Bu ikinci imha usl, bu ilk komnist 15'leri Karadeniz'de baltalayan usl, bildiimiz gibi Kemalizm kadar eskidir. yerde klasikletirmemitir. Fakat Kemalizm bu usl Krdistan'da uygulad kadar belki hibir Mesela elli kiilik bir kafile, kol halinde veya otobsle yola karlr. Yolda birinin j a n d a r m a lar nedense yorulur ve istirahat iin geri kalr. Veya bir kamyonun lastii patlar... Sonra bir daha artk geri kalan kafilenin ismini iiten olmaz. Ve yalnz, btn mazlum kitleler arasnda dehetle uyank duran, uyumayan gizli faaliyetler sayesinde "Yolda firar etme[l olarak] kadar boyunlarna kulaktan kulaa yaylr. Bazen terr olsun diye, bile bile resmi makamlar tarafndan u ekilde duyurulur: ye kalkanlar, jandarmalar tarafndan derdest edilmilerdir." Halbuki ayaklarndan meyyiten

zincir ve kelepe iinde perinlenen biare mahlklarn kaacak deil, yerlerinden kprdayacak halleri yoktur. zetle isyan zamannda: ldrebilirsem krdr der. Kemalizm ne kadar Krt kyls binbir bask Normal zamanlarda da

ile sulad Krt kyllerinin, kaaksa, evini kyn ykar, ele geerse, sevkiyatta kat diye vurur ve bu "amansz" imha siyaseti, Dou Vilayetlerinde bir Krtlk bulunmad ve bulunamayacan ispat etmek iin urar. Milis rgt, bu imha siyasetini "derinletirir". Ekonomik smr ve siyasi sosyal bask aaln ve Kemalizmin "temizleyemedii" biareleri birbirine krdrr, hapishaneler dolar. Srf toprak meselesi yznden, Kemalizmin halledemedii ve edemeyecei bu sosyal dava yznden, Krdistan halknn, birbirini ne kadar yediini, ve Kemalist sosyal ve siyasi rejimin bu bakmdan ne kadar "aydnlk!" olduunu grmek iin bir Dou ve birde Baty hapishanesindeki mahBir Dou kmlarn "Katil" suundan oranlarn yapmak yeter.

ve bir de Bat hapishanesinde, mahkmlar toplamna gre ka-

tillerin says, bize Kemalizmin Dou vilayetlerinde smr ve zulm rejimi olarak ne kadar ar bastn gsterebilir. stanbul hapishanesinde, krizden ok uzak devirlerde. 1340 senesinde katiller hukuk mahkmlarnn % 8.9'unu gemez. 1341 de bu oran % 7.9'a dmtr. Yani kapitalizm gelitike, stanbul'da hrszlk ve ilh. adi sularn oran, katillere nazaran artar. Halbuki bir Dou Vilayetinde, dnya krizinin ortasnda (1928), 396 mahpusun 222'si katildir; yani % 54-60!.. Dou Vilayetlerinde Bat Vilayetlerinden 6-7 misli fazla insan ldrenler var... stanbul'da 1 kiiye karlk Dou Vilayetlerinde 6-7 baka kii lrse bunda sosyal dzenin arlndan hangi sebep

aranabilir? Sosyal yapnn bizatihi arlndan baka Trk burjuvazisinin ekonomik smr ve siyasi basks altnda smrge zulmlerinin her eidine urayan Krdistan halk, bu imha siyasetine kar ka trl tepki gsterir? zellikle u iki ekilde: 1- Ky yakp daa kmak: Mesela, falan kazann fa I an kylerinden 15 kii, uradklar zulmden kurtulmak iin kendi evlerini yakp daa kar. Hatta bakalarn da beraber gelmeye tevik etmek iin, teki evlerden de birkan atee verirler... teki kyller daa kmaz fakat arkadan bir tabur asker gelir... Her iki kye de ate alr. 7 kii lr, kyl de karlkl ate amaya mecbur kalr ve oluk ocuu, silahlaryla birlikte daa kar... Cumhuriyet ordusu her iki ky ta temelinden cayr cayr yakar... te Krdistan'n her kynde her gn iitilen hikye... 2- "Trtllara birini, arzuhal" vermek: Krdistan'da Burada ikayezdrap tin ne demek olduunu yukarda grdk. bunlardan

az ok karakteristik bir surette, gerek halkn

derecesini ve gerekse bu zdrabn Kemalizm brokrasisinden karlan tarzn burjuva diliyle anlatlm ekilde tespit edelim. Ar Reisi Da syanndan sonra. Kurmay Bakan] Kadnlarnn bildirildiine gre, refakatinde Erkn Paa Harbiyei Umumiye Dou'da... (Halk [Genel Fevzi

mbarei bir ey sanyor) ve: "Savur Savur'dan Fevzi Mardin Paa, Valisi Fevzi byk Birinci Genel halde Paa'ya Genel Mfetti Savur'a ikayetleri: Bakan Tali, otobrahim gitmi, Kurmay

Talat Beyler olduu

mobilinden lar geene] lardan Beyden

hkmet konana el aman" diye dilekeler

inerken feryat Bu ve

bir takm ederek dilekelerde, Kaymakam idi"

kyl baz Osman

kadn[ad ahsSabri

Uyanyoruz zulm dolayl

mmaileyhe

vermilerdir. iddias ikayet

grdkleri olarak

edilmekte

(Cumhuriyet,

18.10.1930)... Buradaki zalim "ahslar", tahmin edilebilecei gibi aalk ile milis rgtdr. Ve halk bu arada kaymakam da (Kemalist devlet cihaz temsilcisi sfatyla) bu iin yannda biliyor. Fakat bildiini aka syleyemeyecei ... [Birka kelime okunamad] iin, "rtl" anlatyor. Bu "yanyoruz

el a m a n " haykrna "Kemalist " (Kemal, smet, Fevzi Paalarn biri nasl karlk verir? Ayn burjuva gazetesine gre yle: brahim Tali Beye meydan verilmeyeceini "Fevzi Paa, dilekeleo da herhangi bildirit verenlere ri okuduktan sonra, bir hakszla vermi, dileke

mitir." (Gazete) Yani Trkedeki mehur deyimiyle "it ite, kuyruuna" buyurur...

Milis suiistimali hakknda ise, Birinci Genel Mfettiliin ne dnd, yukardaki olaydan belli asayii ilenmi olur. ihll porlarna, ihbarlarna eden bir cinayet benzeyen vakasna 6 gn sonraki mracaatta bahsedilerek, beyanatndan casus ramilislerinin bu rg"Kimlii mehul birka imza bu hareketlerinden ile istibdadn Urfa

ehir haricinde

iaretle,

lzumsuz olan

tn ref'i [kaldrlmas] gerektir [tamamen mensuplarndan imdiye inzibat

arzusu belirtiliyor. ve asayii olmad ihll

Bu isnat klliyen hilaf eden hibir hareket,

gerek ddr].

Sk bir ekilde olan rgt hkmete muhakkaktr."

kadar hibir hadise

("Dou Vilayetlerinde Milis rgt", Cumhuriyet, 24.10.930) IV- BASKI Gerek kltr ve gerekse idare ynnden Kemalizm'in Krdistan'da takip ettii gaye, orada bir Krt halknn varln inkr etmek, bu varl her konuda yok etmek, ezmek ve susturmaktr. dari ve kltrel durumun hedefi budur. dari Bask: Ar Da syanndan sonra, Cumhuriyet burjuvazisi yeni bir "Belediyeler Kanunu" yapt. Bu kanun me-

rutiyet burjuvazisinin dzenledii eski

kanunu

bile fazla de-

mokrata buluyor ve belediyenin icra kuvvetini, yani lfta deil ite, belediyeyi, fiilen hkmetin emrine veriyor. Burjuvazi, Trk iisinin kuvvetini hissettirdii byk ehirlerden zellikle stanbul'da bunu uygulad. Fakat bu kanunun asl yaman uygulamas Krdistan'da oldu. Bugn Birinci Genel Mfettilie bal 9 vilayetin hemen btn kazalarnda Kaymakam ile bir belediye reisi yoktur. Krdistan'da Trk burjuvazisinin dorudan doruya etkisi altnda tutabildii birka vilayet merkezi, mstesna saylrsa, geri kalan her belediyenin fiili idaresini o evrenin hkmet reisi elinde tutar. Her kaymakam, ayn zamanda btn muhtar, millet meclisi ve ilh. seimlerini yaptran belediye reisidir de... Dikkat edilirse Dou Vilayetleriyle, Bat Vilayetlerinde ayn Belediye kanununun uygulan birbirinin zdddr. Bat'da Bat vali belediye reisidir. Yani byk ehirlerin belediyesi Kemalist devlet cihaznn demokrasi tanmaz bir parasdr. nk Vilayetlerinde belediye kanununun pratik hedefi Trkiye ii snfnn devrimci hareketidir. Dou'da belediye reisi kaymakam, yani daha ok byk olmayan kasabalarn belediyesi, Kemalist devlet cihaznn bir parasdr. nk Dou Vilayetlerinde belediye kanununun pratik hedefi Krdistan halknn isyanc hareketidir. Nitelik ynnden Dou'yla Bat arasnda bu fark var. Fakat nicelik ynnden belediye idaresinde hastr. bsbtn terrist usl, ancak Dou Vilayetlerine Hi phesiz Hindistan

smrgesinde emperyalizm bu konuda geni yetkiler tanmtr. nk anavatan, o smrgenin arazi sahipleri ve burjuvalaryla ok daha ileri metodlar sayesinde bir ittifak kurmutur. Halbuki Trk burjuvazisi, Krdistan smrgesinde uygulamaya mecbur kald barbar smrgecilik yznden henz mttefiki bulunan ... [Birka kelime okunamad] aalkla bile pek snm bir halde deildir. Onun iin tpk hkmet karsnda, hatta "Byk Millet Meclisi" gibi, kaymakam karsnda belediye meclisinin de ismi var cismi yoktur. Onun iin Krdistan devlet cihaz bakmndan jandarma ile tahsildarlarn stnde ve Genel Mfettilikle valilerin altnda diktatr kaymakamlardr... Dou Vilayetlerinde yerel idare laftr. Herey militarist ve terrist Kemalizmin en

zorbaca emir ve yasaklamasna tabi tutulur. Ar

isyanndan

sonra Dou Vilayetleri belediyeleri hakknda gazetelerde sk sk yle telgraflar okumaya baladk: "Van, Malatya, Siirt, Erci, Beiri be lediyelerine vali ve kaymakamlar bakacak..." (Milliyet, 9.3.1931) Ayn tarihten nce Cumhuriyet'te kan bir liste, Krdistan'n hemen hemen btn kazalarnda belediyeleri kaymakamlarn eline geirtiyordu: Ankara - 16 (telefonla) - "Beyazt, Lice, ban, ehir, nan, Hakkari Kulk, Nazimiye, Gerze, ifa Vilayet merkezleri belediye Muradiye, Saray, Bakale, Diyadin, apakur, edilecektir" Puzluca, Mutki, Tutak, reislii Soru, Bulank, reislikleri valiler, Sivere, Varto, Sinan, Viranemdiitak, Palu, Malazgirt.Ge-

Pervaz, belediye

Beytlebab

kazalarnn

kaymakamlar

tarafndan

(Cumhuriyet,

17.11.1930)

Kltrel Bask: Bir Dou Vilayeti (Siirt) milletvekili ve Bankas kodaman olan Milliyet Ba yazar Mahmut, "Dou ve Gney Vilayetlerimizi zel Bir dareye mi Tabi Tutuyoruz" balkl bir ba makalede ileyen u bize, Dou Vilayetlerinin gen, aydn "Maateessf Dou ve yalan birok fikir ve en akl geinen bu hele Gya hkmetin irkin, tabakalarna haberi veriyor: uydurma

Gney vilayetlerimizin halk arasna kanaatler yaylm... baz genler ve Bu aydnlar da onlar En kt

kanaatleri,

kazanm... ebedi

blge halkna kar zel bir bak noktas Krtleri yormu. okutmamak, imi! En dncesinde 21.12.1931) memurlar

varm! Bu halk, bu blgeye

bir karanlk iinde (Mahmut,

brakmak gnderiMilliyet,

nemlisi liseler almyormu."

te Bankasnn ve Halk Partisinin bir mutemedi bir Dou milletvekili, Dou ve Gney vilayetleri gezesenden bu intibalarla dnyor... birok" eyleri Milletvekili Mahmut "bu ve buna tavsif ediyor benzer

"iftiralar" diye

[vasflandryor].

Bu sz iitince siz de kendi kendinize hayret edebilirsiniz... Acaba hangisi iftira? Yoksa Kemalizm Dou Vilayetlerini, Krt ounluunun tanyor? Hayr. u ki, yoktur. mahallerinde, Krtln kltrel haklarn m Kemalizm, deil Krtln kltrel haklarn, "Gerek bu blge halk iin gizli ve zel bir politikas Krt diye

hatta varl n bile tanmaz. te ayn yaz sylesin: hkmetin Onun nazarnda Trk vatan btndr (yani

birey

yok!)

vatandalar Krt'e Esasen deildir. mensup

ayr byle

ayr

muamelelere

tabi

tutmak bir m?

(galiba Trk'e Trk, anlayna sebep baka de uymaz. mevcut

Krt demek) (nk...)

Cumhuriyet idaresinin ortada var karmzda edenler (kltr) Trk'ten

bir yol tutmak iin iddia

rklara

olduunu

(hemen hemen (Mahmud, age)

: Varsa boyunu grelim! gibi birey) aksine Trk milliyeti, Trk hars istiyor."

bu blgede herkes

St Milletvekili Krdistan'da Trk'ten baka rk dnemiyor. ... [Birka kelime okunamad] Fakat szkonusu olan "rk" m ya? Kltr bu gn rk m yoksa milletin mi vasfdr? Ayn rktan saylan Balkanlarla Trkler, bu gn millet olarak baka baka kltrden deil midirler? u halde Krdistan'da bir rk deil bir millet olarak Krtlk var m, yok mu onu arayacaz... Bunu ise yukarda aradk ve bulduk : Dou Vilayetlerinde, kyl meselesine dayanan bir Krt milliyeti davas vardr. Trk burjuvazisi bu milliyetin kltrel hakkn tanyor mu? Hayr. Deil bu millet ve kltr hakk, hatta ... [ kelime okunamad] bulunabilecei bile imkanszdr. u halde, Kemalizm Krdistan'da bal gibi smrge siyaseti takip ediyor. nk bir milletin en ilkel haklarndan olan kltr hakkn tanmyor. Bakaca nokta var: ngiltere Msr'da, Hindistan'da, Gney Afrika'da, ve Kanada'da ngilizceyi elinden geldii kadar ok yaymak ister. Hatta bu ngiliz smrgeleri iinde, halk srf ngilizce konuanlar bile vardr. Ana vatan, smrgeyi kendisine daha iyi baml klabilmek iin, onu kltrel esareti altna almaya da urar. Hatta smrge siyasetinin ekonomiden sonra gelen nemli bir genileme art da bu kltr nfuzunu kkletirmektir. Bu gn, Dou Vilayetlerinin pek aznda konuulan Trke, Franszlarn Tunus ve Suriye smrgelerinde konuulan Franszcadan oran itibaryla ok daha azdr. Anavatan, ezdii milletler iinde kendisine satn alaca snf ve unsurlar, kendi kltr ile yetitirdii oranda sadk kul yapabilir. Tpk bunun gibi, Trk burjuvazisinin de Krdistan'da Trk kltrn yaymas, Trk okulu, amas smrge siyasetinin alfabesidir. Siirt Milletvekili de "esasen byle bir yol tutulmas iin bir sebep de yoktur" derken, bunu muradediyor. Yani: Krdistan'da

Trk kltrn yaymamak iin ortada Halbuki olaylar olaylardr: "Son

bir sebep de yoktur...

istatistiklere gre Diyarbakr

ve Erzurum beldesi en az eitim blgeleridir." (Cumhuriyet, 8.10.1930) Sebep? Siirt Milletvekili bu sebebi aklnca bize veriyor: "etkinin balca sebebi bte darldr" (Milliyet, Bamakale, 21.12.931). Bu Kemalist ve ... [Drt kelime okunamad] milletvekili her zaman bu "bte darl" ile "ikna" veya "iskat" edebilir, Fakat az ok siyaset ve sosyolojiyle temasa geenler bunu yutabilirler mi? Bolevik devrimi yapt zaman, hi olmazsa bugnk Krdistan kadar geri olan bugnk Ermenistan Cumhuriyeti hakknda herhangi tarafgir bir fikir yrtmek iin, Kemalist basnda yazlabilenlerden bir rnek okuyalm: "1919-1921 tarihlerinde Ermenistan okullurnda rencilerin toplam 47 bin'di. imdi 217 bin kiiye ulamtr. Ermenistan'da 9 yksek okul vardr ki bunlarn rencisi 8 bin'dir. Teknik okullar ve uyguyamal niversite ile birlikte yksek renci 32 bin'e ulayor. Ermenistan'da ilerlemitir. Ermeni ve aznlk dillerindeki basn fevkalade milli aznlklar Ermenistan'daki Trk ve Krt aznlklarnn nef'ine Bu

[yararna] ok iler meydana getirilmitir.

iin ayrca okul ebekeleri vardr." (Cumhuriyet, 27.1.1933) te, milli bask, smrge siyaseti gtmeyen bir sistemde kltrn gelimesi byle olur ve aznlklar byle haklandrlr... Boulmaz. Yoksa her eyi "bte" ile izah etmeye, bilinen brokrasi kafasyla zenirse, maliye vekaletine verilecek bir iaretle, daha Siirt miasndan tutmu yapanlar Mahmut, nelere kadir olunmazd? yaama sz telin "Tekrar ediyorum", diyor. yer Milletvekili: deildir. buralarda "Bu halkta ayrlk eilimleri yoktur. Krtlk herkese adna syleyenleri (Siirt ve Trk caajitasyon Milletvekili

ayr bir durumda

arzusu hi bir kazada

ediyorum.

Milliyet, 21.12.1931) ocaklndan, Dou Balkanlar ekl ine

Ancak "Amin!" sesleriyle karlanabilecek olan byle "resmi iyimserlikler"ler isyan giren Krdistan hesabna gln derecede kuru teselliler deil midir? Bir tek halk muhtarnn, bir tek kyl belediye azasnn, bir tek Krt milletvekilin, bir tek yerel bamsz ve halka tercman olan gazetenin bulunmad Krdistan ilerinde Krtlk

adna sz syleyenleri protesto edenler bulunur mu? Elbette: Krdistan'da Kemalizmle uzlaan byk aalk ne gne kalm! nk aalk, zaten ekonomik ve sosyal bakmdan daha yksek bir aamay temsil eden zttdr. Zaten Krdistan'da millet kavramnn taban tabana ittifaknn bir Kemalizmin aalkla

anlam da bu deil midir? Aalarn uyruu halinde yaayan insan ynlar, bir millet tekilatnda birlemi insanlardan daha kolayca yabanc bir milli baskya raz olmaz m? Maraba, kendisine aa denilen "sahib"i tanr. Onun iin, Krt aasnn Trk beyi diye bir sahibi bulunmasn bile doal grr. sahibinin Trk veya dnlecek durumlardandr. Hele kendi Krt olmas bir toprakbent iin en sonra Byle kuzuyu kim krpmaz? Bu

bask sistemlerine ramen Krdistan'da bir ayrlk eilimi, hem de denize denin ylana sarlmasndan daha feci psikolojiler yaratan bir "ayrlk eilimi" hakimdir, geneldir, mthitir. Ve Kemalizmin orada, hatta kendi kltrn bile yaymaktan ekinmesinin esas sebebi o bte mte deil, bu korkudur. O zaman u satrlar daha iyi anlayabiliyoruz: "Esasen disinden reye bir devletin, bile oktan herhangi olsa, iflas bir halk kitlesini hatta age) kenidaEvet, sayr rktan kr cahil brakmak suretiyle etmitir" (Mahmut, ayr rktan" olan

kalkmas

bir smrgeci

memleket "kendisinden

mrgelerine bile kendi kltrnn stne saldrtr. Fakat, o bizim Kemalist burjuvazi iin deil... Birinci Genel Mfettiliin toplad gizli bir konferansms toplantda, Kemalist memurlar, oybirlii ile u neticeye varmlard: "Krtleri de okutalm da, bamza yeni bir Arnavutluk derdi mi aalm!.." Ne hacet, Krdistan halk btn bunlar bilmese bile, gznn nnde olan biteni grmeyecek kadar kr mdr? Bugn Krdistan'da ... [Bir kelime okunamad] Kemalizm, her gn Siirt milletvekilinin syledii gibi "yeni kurumlar amak" yle dursun, stanbul'un her kazasnda bir iki yeni lise alrken, Krdistan'daki orta okullar, retmen okullarn birer birer kapatmakta, bte varlnn btn oyunlarn Dou Vilayetlerine yklemekten geri kalmyor. "Lise"ler Silvan snrndan inceleme Dou'ya ve geirilmiyor. "Ne are ki, her insanda tam bir var olduunu farz edemeyiz, mantk kuvvetinin

halkn akl makalesini halinde mazsa, doal

daha yle

ok gznde bitiriyor: memurlar

ve kulandadr." (Milliyet, "Eer halk,

age)

Bu satrlar biz deil, ayn "sadakatlu" Siirt mebusu yazyor. Ve kendileriyle daimi temas konusu ve bulaiftiralar olduu hainlerin olarak aleyhinde bir ikyet

yapmak istedii her trl sulama

etkisiz kalr." (age) Biz de bunu sylemedik miydi? Ate olmayan yer-

Tamam!

den duman kar m? , Kemalist burjuvaziye: "Dou Vilayetlerini smrge yaptn!" demekte deil, bu denilene Krdistan halkn inandrmaktadr. Dou Vilayetleri buna arabuk inanyor. nk, Siirt Milletvekilinin de farknda olmadan azdan kard gibi, halk sylenen laftan ok, kendi gzne ve kulana inanr! Laftan ne kar? Mesela bugn, eski mslman birisi, Ermenistan Cumhuriyeti, buna develer de Bolevizrn meydanda. aalarnn stanbul'da tortulaan dkntlerine, asi bir soygun ve apul "hasret"ine tutulan Sovyetlerin glmez mi? tohumlar Niin? nk smrgesidir demeye Ermenistan'da, 12 sene kalksa,

rakamlar

iinde okullardak ren-

ci saysn % 461.7 (drt buuk mislinden fazla) arttrmtr. Trk Burjuvazisi Krdistan' gerilikle istedii kadar sulayabilir. Yukardaki Trk basn on binlerce nce kltrel geliimin ekonomik temelini bile bize retebi I ir: almtr. alktan Ermeniyi ve ve Sovyet idaresinin lmekten bence bizzat ii ona retihalbuki 78 ge"Sovyet Devleti Ermenistan'da ilk senedeki kurtarmak, Tarm

ar bir yk miras Rusya'dan resinden minin milyon tirmitir. ve Kara baka Erivan erzak

tohumluk getirmek

olmutur.

Sovyet ida-

Ermenistan'da sonradan

sanayi yok gibidir. Ruble getirilen sanayi

deeri daha ve 1932'de Kilise'de

ancak yirmi milyon meydana milyon sanayi sratle kurulan 22.500 60 144 yeni

tutuyordu,

Ermenistan'da

1931'de

Rublelik imalat meydana Erivan, makina merkezi elektrik kurulmutur. ve tehizat sulama elektrik

Bu sanayide

bin ii alyor. kimyevi madde muazzam kilovat

Leninakan Bundan fabrikalar ilerlemitir. olu-

muazzam pamuk, Memleketin Leninakan Bu Drogar' da fabrika ve

kurulmutur. turulmutur. almtr. 1919'da

civarnda

tesisat

elektrik fabrikas, ancak 450

bir ay nce retmektedir. kilovat elek-

Ermenistan

elektrik

tesisat,

trik

retebiliyordu.

imdi ise tarm bin nce

bu bile,

miktar 56 sanayi ekilen

bin

kilovata ancak 30

k82 bin

mtr. bin

Ermenistan'da imdi 400

gibi

ok saha

ilerlemitir.

Sovyet idaresinden hektard hektarna pamuk

Ermenistan'da hektara term 125 bin

kmtr, sahasnn

bunun yzde

ekilmektedir, Ermenistan'daki

hektar arazi

kanallarla krkn Er-

sulanmaktadr. kollektif yani menistan sanayi ve

mterek

iftilikler oluturmaktadr. memleketi iken,

Vaktiyle

geride kalm bir tarm

imdi ileri bir 27.1.1933)

tarm yurdu olmutur." (Cumhuriyet,

Ermenistan i ve d savalar geirdi ve ancak 1923'lerden sonra kendine geldi. u halde Trkiye Cumhuriyeti ile yat da, niin ayn sre zarfnda Sovyet Cumhuriyeti Ermenistan'da hi bulunmayan sanayi retimi 144 milyona, elektrii 78 misline, tarm ekinini drt be misline, yalnz kanallarla sulanan araziyi eskiden ekilmi toprak toplamnn hemen bir buuk misline ykselttii halde, Kemalist Cumhuriyeti Krdistan'da aa aa iki un fabrikas aarak ekmein okkasn stanbul'dakinden bir buuk misli fazlasna ykseltmekten baka bir halt edemedi? nk Kemalizm, Krdistan' bir smrge, hem de barbarca ezilen ve soyulan bir smrge yapmtr. Byle bir smrgede, yerli halkn milli varln bile inkr eden Kemalizm, hi orada kltrel geliime hizmet edebilir mi? V. T E M E S S L (Asimilasyon) Trk burjuvazisi g ettirme, yerletirme ve imha siyasetleriyle bir taraftan andrmaya urat Krtl, srf bu yolla tketmek imkanszln grd. O zaman, yani son zamanlarda, u son iki usl daha kahredici bir ekilde uygulamak ve gelitirmek lzumunu hissetti: 1 - dari, kltrel bask siyaseti; 2 - Temessl siyaseti. Kemalizmin "Krtenin masnn!) teden beri diline dolad Bu nakarat hep bu: buralarda sebepleri yaylmasnn bsbtn ihmalini, (Krdistan'da kaytszln Mahmut, isyanlar) en Krte bata yaylkaydetto-

bakadr.

sebepler arasnda

eski saltanat idaresinin 21.1.1931)

mek lazmdr." (Siirt Milletvekili humlarn neticesidir.

Milliyet Ba Makalesi, eskiden ekilen tohumlar bugn bize

"Bu hareketler (Krt

Vaktiyle ekilen frtna

yldrmlar bitiriyorlar. reketleri yapanlara meydana gelmezdi,

Bunlar mazinin Genel Mfettilik

gnahlardr. bu tayin

Eer o elim

ha-

Trk olduklar

anlatlsayd

hediseler gerek-

edilmesine

ten iknaym" (Dahiliye Vekili kr Kaya, "Meclisteki Beyanat", Cumhuriyet, 26.6.932) Fakat bu nakarat bile o Kemalizmin pek aklabanca becerdii: "Cesaret arzederken sirkatin sylemelerinden biri deil mi? "Ah! O kr olas Osmanl mparatorluu" denilmek isteniyor. Ne yapalm beyler: "Niin ise; bu Krdistan' Trkletirmemiler." imparatorluunun bt n Sizin bugn dnyay "Trk"letirmek aOsmanl

banz ne kadar zaruri

rk ve kavimleri "mmetletirmek veya tebalatrmak" ile iktifa eylemesi de [yetinmesi] o kadar tarihi bir zaruretti. nk Kemalizm kapitalizm dzenidir; Osmanllk derebeylik rejimi idi. Kemalizm'de evet olan Osmanllkta hayr olacakt. Kapitalizmin ak dediine derebeylik kara diyecekti ve ilh... Yo, eer Cumhuriyet burjuvazisinden ikayetler varsa ... [ki kelime okunamad] Daha ne yapsnd? Bu "ttihad ve Terakki" ciler ki, sizi bugn uzlatmz Krt aalndan ok daha tehlikeli bir rakip olan Ermeni kapitalistlerinin milliyet davasndan kurtarmtr... olacana varr. Merutiyet burjuvazisinin Ermenilie atabildii satr, imdi siz Krtln srtnda deniyorsunuz. Her tarihi devir kendi hkmn uygular, fakat her devir tarihidir, gelir geer ve geince hkmn de bir daha dnmemek zere geirip gtrr. Ama nasl oluyor da, bu beyler Krdistan'da Trk'ten ayr bir birliin bulunmadn ispata yetecek olan Bu Krtenin "yaylmas"n olsun saklamay unutmuyorlar. ... [Bir keli-

me okunamad] anlamlarn elimesi srkleyip gtrmez mi? Her ne ise, bu ite etekleri tutuan Trk burjuvazisinin bir kere gz kararmtr. Onun iin "Dou meselesi"nde daha ztlklar iin rpnmaktan kurtulamayacaktr - . Dou Vilayetlerinde Trk kltrn yaymak iin en ilkel tedbir orada okullur amaktr; halbuki bir yerde okul amak, ola ki yabanc kokusunu tayan da olsa, o yer halknn kltr seviyesini az ok ykseltir... Zulmn frtnalar kopard bir lkede ise her hangi bir eit kltr nn aydnl, gzleri aabilir, mazlumlarn kurtuluuna yeni perspektifler aabilirler... Ne malm Trkln akm iin ... [ kelime okunamad] yetiti-

rebilen Krdistan'n, bir gn kendi fikir yapcsn da yaratmas! O kadar imkansz mdr. "Ne yapmal?.." te Trk burjuvazisini kvrandran soru... Kltr gcyle yapamayacan anlayan Kltrel asimilasyon yumuak, Halbuki Kemalizm zlgtndan Kemalizm, kanun zoruyla ve parlak nutuklarn tehdidiyle asimilasyon siyasetine giriiyor. okayc bu siyasette bile usllerle "dahil olma siyaseti"dir.

militarist (asker-banker-yunker)

ayrlamyor. Kemalizmin Krdistan'daki yeni asimilasyon siyasetine iki rnek : 1 - Parlak tatbik tehditleri: Bavekil smet Paa, 1932 senesi sonlarnda Dou Vilayetleri gezisinden dnd zaman, btn Trkiye aydn ve kk burjuvalarnn yreklerini hop hop hoplatacak ve az sularn zrl zrl aktacak eitten parlak birer nemli nutuk irat buyurdular. Bu nutukta bir kere: "Sonra dahas var; nefsimize gvenerek syleyebiliriz ki, Trkiye'ye den drlahalimizi Bu ilerin ana dktan endie ve temel esaslarnn ne olduunu en doru olarak biz ta aada "ok sevineceiniz, eklinde marur olacamz ediyorum"

Trkler biliriz" diye epey (Bravo sesleri, iddetli alklar) sonra, gibi mbalaa ile ifade edici tedbirlerden kanmak iin, bir durum ifade

etmeyeceimiz

tekerlemeler arasndaki "halimizi endie" etmek, Trkiye'ye ait ilerin "ne olduunu en doru olarak biz Trkler biliriz" kekelemeleri, stlerindeki yldzlardan rplak edilirlerse : "Korkmayn yahu! Ne korkuyorsunuz korkacak bir ey yok, korkumuzu hi olmazsa kimseye aktrmayalm ve ilh." gibi palav tac tesellilerden baka bir anlama gelmez. Gerekten smet Paann aznda gevelediinin "ne olduu en doru olarak biz Trkler biliriz." Bu muhakkak ama, paamz lahana turusu ile perhizi (birlikte) tavsiye edecek kadar acemi tabipliklere kalkarsa, bunun ne olduunu "doru olarak" anlamak iin Kemalist burjuvaziden diplomal Trk olmaya hacet kald m? Mesela "Trkm" diyen anonim irketleri gibi, "Krdm" diyen Trk vatandalarmz iinde de, lahana turusu ile perhizin yanyanalndan kan iir ve edebiyet dolu ztl kaldracaklar bulunamaz m? A) gveni, vatann Perhiz: kanunlarn "Memleketin yazl asayii, gibi emniyeti, uygulanmas ve vatandalarn ve btn kaynam olduu

Trk milletinde,

Trk devletinde snm

olmak

anlay ve

her sene batsnda,

bir ncekinden, kuvvetlidir drt kesini

gzle her sene

grlecek hi

elle

tutulacak dousunda

kadar ak, dolarz. Vatandan [ball] gze

ileri,

(alklarj.

Memleketin olmazsa olan ba-

bir iki defa ri gezdim. merbutiyeti vatann

Bu sene Dou Trk Milliyetine ve Trk yrrlkte

Vilayetlerinde birok yerleve Trk Devletine Trk ve Paa kudreti kanunlarnn, Hazretlerinin

devletinin, olan nfuz (smet aada ou

her kesinde

riz bir surette B) yakn seni, rafnda intiba

arpmaktadr" Daha

nemli Nutkunun Metni, Cumhuriyet, 21.11.1932). Lahana turusu: sknt sanlabilir. bir zamanda, doksan milli ile ilerin bir hal "belki bugn de baz syledim yetmii, ama sekolduu esasl yzde yerler iin Mahsus kelimesiyle

nk senelerin Yakn ayn Biri, surette Bu

gitmitir.

bir zamanda grlmesi, sene ve

memleketin Ankara'da

her ta-

kadar doal

olacaktr.

gezilerimden

iki

dndm.

vatandalarn ve

Trk Devletinde kendisitedbirleri, isabet "ka-

ni ilgili grmek hissi ok ilerlemi Dieri bizim hem ettiimizin milli idealde de zaman yllarla geirmeden, hem

ok kaynam bir haldedir. olarak bulmakta (age) Evvela

dahili siyasette icabeden doru

srekli dorulanmasdr.

nunlarn yazl olduu gibi uygulanmasn ak, ileri kuvvetli ve daha bilmem nasl gryor. Sonra "yakn bir zamanda memleketin her tarafndan milli ilerin ayn surette grlmesi" midini, "olacaktr" istikbal narasyla vaad ediyor. Bu gr ve vaad edi bize birey gsteriyor: "Kanunlarn yazl olduu gibi" veya "memleketin her tarafnda... ayn surette" uygulanmas "yzden yetmi, seksen, doksan" laftan ibarettir. Kemalist bavekili "resmen, alenen ve ak, ileri, kuvvetli" bir surette ilan ediyor ki: Trk burjuvasinin kitapta yazlan kanunlaryla hayatta olan uygulamas arasnda, "memleketin Dousunda, Batsnda, drt kesinde" dalar kadar fark vardr. Niin? sinin nk gemi : "Hi phe yoktur ki, devirlerden sesleri, ve en esasl Trkiye'nin alklar.) Trkiye'dir. Cumhuriyet Trkiye'farklarndan devleti gemi esasl birisi de ve vatan asrlardan bir farkTrkler btn

milli bir devlet olmasdr. olmasdr." (Bravo bir anda mz budur. grlen Bu

Trk'n "Btn olan Burada

daima

grlecek,

memleket

yaayan

ve

Trk

vatanperverlii

ve

Trk messir

milliyetilii ve

bu

memleketin (Bir daha balangcgirmedi va-

idaresinde,

mukadderatnda

hakimdir.. nutkunun

bravo sesleri, alklar)".

(Paann ayn

dr.) Bu nutuk emperyalizme kar sylenmiyor. Zaten bugn Trkiye'de hangi yabanc sermaye Trk klna tanda olmad. Nutkun bu "nemli" anlamn anlayabilmek iin "hadiseyi seyir halinde" olmak, bavekilin onu, Krdistan gezisinden dner dnmez sylediini asla unutmamak gerekir. O zaman kolayca kavranlr ki "Trk kanunlar ancak Trkler iindir. Trk olmayan bahtszlara kanunlarn yazl olduu gibi uyguyanmas..." sz konusu olamaz. "Cumhuriyet Trkiye'sinin btn gemi devirl erden en esasl farklarndan birisi de" budur... Zavall Krdistan kyls, mkl bir durumda kaldka daima unu telkin etmekte geri kalmaz: "Biz Krdk, vahiyk." Trk burjuvazisi ise ona, "vahi" olduunu kabul ettirmitir, fakat "Krt" olduunu asla unutturamam tr. u halde bu byk alkan idaresinin halk kit l eleri, Krdistan denilen yerlerde kaderinde etkili ve Baka hakim" olamayacaktr: btn gnah Ve oturduka, Krt zihniyeti ve Krt dili ile yaadka "Bu memleketin anadan nk "Trk" deildir. hibir ey deil,

Krt olarak domu ve yle yaam olmaktr...

Trkiye Cumhuriyeti altnda mahkmdurlar.

Krtler "idare ve mukadderat"a

Bavekil nutku bunu sylyor... are? Trklemek... Nasl? Bavekil "kolay" diyor ve Krtlerin Trklemesi iin u teyi bu veriyor. memlekette "Trk milliyetisi yaayan mensup ve ve Trk vatanda anormal btn her hangi fertten olmann verdii reeolmak iin, hi bir ey sahip

istemiyoruz.

Trk olmay sevmek (Bravo

Trk olmay kabul etmek haklara ve alklar.) Kanuni durum durumukenvatantatmin

Trk milliyetine byledir. Bat'da, disinin dan ettim mahrum ki,

olmak iin yeterlidir... yzmzde memleketin Trk her olduunu Trk'n muz byledir.

sesleri,

de samimi olan kanaatimiz tarafndan kabul msaade olduu

(Al bir daha: her nail bilen,

Bravo sesleri, alklar.) Dou'da ve dolatmz zaman, eden her hangi bir her hangi Herkesi

haklardan

birisinden

olmas

endiesine

etmedim.

Trk olmay iftihar edilecek bir aama

olarak yrekten

kabul eden hukukum hipdir. let ve Bu

ve byle alan

vatanda benim gibi, olmak iin ve zihniyet, esaslar ve btn

benim btn sebeplere samilli deveder

gibi her hakka

sahip

kanaatimi her yerde syledim Byle bir idare genilemesine Devleti olmasndaki

ve bu szlerimde gadevletin ancak kuvvetlendirir! hizmet nemli

yet samimiyim... Trk Onun artmasna

ykselmesine

(nihayet iddetli alklar)

("smet Paa

Hazretlerinin

Nutku", Cumhuriyet, 21.11.1932). smet Paa'ya gre ("Tarih devrimcilerinin o derin safsatalarna ona yalnz "Trk olmay ramen) Trkiye'de yaayan her hangi bir ferdin vatanda haklarnn tannmas iin kabul" etmesi deil, ayn zamanda "Trk olmay sev"mesi "Trk olmay iftihar edilecek bir aama olarak yrekten kabul etmesi" gerekli ve yeterlidir. Mslmanlkta bir "Ehed enl ilahe illallah..." Kelimesi "mmedi Muhammed" muamelesi grmek iin yeterli, fakat Kemalizm daha "realist"dir. "Trk olmay kabul" ettim diyenin bir de yreini muayene ediyor... Doru mu, deil mi diye... Halbuki bunun imkn var m? Bir Frenk kapitalisti, Trkiye'ye yatrd sermayesini d kapitalistlerin rekabetinden korumak iin, belki Kemalizm'den ok Kema l i zm ve Trk taraftar olabilir. Hatta isterse dinini dilini bile deitirebilir... sterse, yani bunda bir kr grrse... Ki gerekten, bu gn Trkiye'de alan herhangi Frenk sermayesinin, dnyann hi bir tarafnda grmedii bir kr iinde alkaland muhakkak olduuna gre, Trkiye'deki btn yabanc kapitalistleri birer TA. (Trk Anonim irketi) iin olmaktan daha faydal bir yol bulamamtr da... "Onun

yrekten" Trk olurlar lakin, Krdistan alkan ve fakir halk iin i byle mi? Hayr. Aksine Trk olmak ne kadar "iftihar edilecek bir aama" olursa olsun, Maddi yoksulluun ve acnn en dehetlisine Trk burjuvazisinin apulu yznden uram bulunan Krt kylsyle manevi bir "aama"y "yrekten kabul" istese, kendini zorlasa da kabul edemez... nk bunda bir kar yoktur ve olmaz da. nk Krt kyls "Trkm" derse, hatta Bunu "yrekten kabul" ettiini de sylese, bir smrge kyls gibi ezilecektir... O zaman, ona din deitirmekten bin kere daha g olan millet deitirmesi teklif olunduka, Krt

kyll de "yrek"ine de sokmamak isteyen zehirli bir ylan grm gibi rkecek ve Trklkten nefreti, "vagon-li" irketinin muhabbetinden besbeter olacaktr. Yavuz Paa'nn verdii bu "nemli nutkun" stnden en ok iki buuk ay gibi ksa bir zaman gememiti ki, burjuva basnnn birinci sayfasnn birinci stunlarnda, stnde tipik Krt kyls kyafetli birok insanlarn bulank resmini tayan yle bir yiz.": haber okuyoruz: "Ankara (zel) tarafndan son hazrlanp iskan geen kanunu sene hkmet ok kosunulan tasars, mzakere rn "Dahiliye tarafndan nularndan tasar dir. lekette yklm ve lmlaan lkeleri, mayan nnyor mekle vekaleti "Milli bir nfus siyaseti takibi arifesinde-

Millet Meclisine meclisin

muhtemeldir ki, programla Bu projenin brakt olacaktr. nfus

bahar toplantsnda Derin bir inceleme hazrlanm ile

birini tekil etsin. atmak esassz

olan bir bir projememgayret kknden

iin

kymetli daha

kanunlamas Hilafetin

emperyalist saltanatn bir tanesi intikali, camia mezhep olan

miraslardan ciheti

Osmanllara ve

savalar,

mslmanln kitlelerini katmaya

yerine

gemesi sfethedilmi asimile imtiyazlar ki olbaz taverilbunlarn tamamen altnda nfus Trk sikltrm-

ahalisi mslman engel oluyordu. Trk

Trkle, baz hatta

"Kanuni deiiklikler

Sleyman ve hileli bu

kanunlaryla ekiler

kltrne

kimseler ve zmrelere imtiyazlar airet da dura Artk

eski zeamet rgtnde getirilerek reislerine, dura, beylerine

vcuda

kalmayarak

voyvodalara

geniletiliyordu normal

tafsiyesi, dalna milli ze ve

Osmanl saltanatnn kadar neticelenmiti. korumaya, muasr medeniyete nicelik temin ve

eriye eriye bir sistem milli

bnyemizi

salamlatrmaya, daha

ok katlmalar yatkn

istenen

kitleleri zerinde nfusunu, yaseti maksad 4.2.933). takibine

verimli bir surette nitelike karar verilmitir. edecek btn

devlet eliyle ilemeye, Yeni nfus

gelitirmeye

bir nfus

kanunu projesi bu Posta,

esaslar ierektedir" (Son

TEPKLER SOSYAL PSKOLOJ

Krdistan halk ve mazlum Krt kyll ekonomik olarak (klan-feodal) sisteminde yayor. Fakat bu sistem kapitalist ve bezirgan ekonomileriyle de ili dldr: ... - Derebey - Bezirgan - Kapitalist... Bu drt eit ekonomik ilikilerin arapsa olduu bu lkede, bir de ayrca smrgecilik denilen yaman kamnn sakladn dnelim; artk her zaman ekonominin drt bal bir canavar gibi ahlandn ve Dou kylln btn sosyal ve siyasi ilikilerinde ne kadar akna dndrdn, ne derece antipatikletiini tahmin edebiliriz. ve sosyal yapnn iinde, By l e bir ekonomi Krdistan halkn saracak psikoloji-

de ayn derecede kargaalklar olacaktr. Bu psikolojide hakim vasf babaahlca olutur. Fakat babaah psikolojisinin de, derebey psikolojisine dejenere oluu, sonra bu soysuzlam psikolojiye -en leperesant [ryp dklme] ve le comporitim [zlp dalma] zelliklerini damgalayan (bezirgan + kapitalist) mikrobunun bir kere girmi bulunmas, zavall Krdistan kyllnde iler tutar, bir sosyal psikoloji brakmamtr. phesiz bt n bu drt eit sosyal psikoloji z itibaryla hakim psikoloji, yani hakim snflar psikolojisidir. Fakat hakim snflarn bu soysuzlatrc psikolojisine kar kan mahkm ve mazlum ynlarn psikolojisi de z itibaryla maraba psikolojisinden syrlamamtr. phesiz, son ekonomik gelimeler, gittike bir Krdistan proletaryasnn bamsz psikolojisine doru manevi gelimeleri de kkrtacaktr. Fakat bugn iin Krdistan halknn topyekn psikolojisine en kpeke deiim psikolojisi ile soysuzlatrlm babaah + yar toprak klesi psikolojisidir.

2- Bu psikolojinin banda btn kyllkte ortak olan hurafelere, gelir. (rivayetlere - uydurma batl itikatlar, konulara hikayelere) itikata berbat inanlar bir eFakat bu mehdi beklemekten ok daha bir etkiye

karanlk ve aykr kildedir. Krdistan

kadar genileyen

kyll "kanun" kadar genel

deil, aasnn keyfi gibi pek dar, pek oynak bir kanuna tabi ola ola hereyin ahsta doduuna, bir ahs ki bir eyi kuvvetle koparr o eyi mutlaka yapabileceine, fakat yaplan ve edilen her eyin muhakkak surette kiiliklerden ok, daha insan st tlsml kuvvetlerden ileri geldiine ve ilh. zaman, ve hurafeler ahslar. 1- Krdistan ynlarnn psikolojisinde ilk zellik: eskilerin ... [ kelime okunamad] dedikleri trden dehetli ve arabuk bir alnganlk ile hereyin mutlaka hoa gider olmasn istemek, isteyince de yle farzetmektir. Sosyal "nfantilisme psychosocialigique: ruhi ocuklamlk" adnn verilebilmesi [ki kelime bir zaruinanr. O miriyvo ve ameliyelerin gznde ahslar hurafeleir

mmkn olan bu hal belki her insanda vardr. Tarihimizde her snf kendi mantn, kendi karnn ls ile ... okunamad.] Bu hal gln olmaktan ok maddeci

rettir. Zorbaca veya tapu hileleri ile gaspettii toprakta kendisine Allahtan gelme bir kutsal mlkiyet hakk bulunduunu ima eden aa, en zeki ii ve kylleri soyup soana eviren, biriktirdii sermayesine dayandka hereyin "akl"dan ktna inanan aptal burjuva... daha Nasl bu anlaylarnda glnten baka ey iseler, Krdistan kyll de houna giden

her uydurmaya mutlak surette inanmakta ve kendi hassasiyetine hitap etmeyen en mantki olaylar inkr etmekte. Bu yle bir mantktr ki, 3- Krdistan ilk insan topluluklarnda rastlanlan "klnlk: nc psikolojik Pro-logique" kavramna doru yaklalr. kyllnde gze arpan durum, elikili haleti ruhiye (psikolojik durum)dir. Bu psikolojik durum elikisini yle bir dizi ile verebiliriz: a) Mthi yalan syleme kabiliyeti; a) Mthi yalana inanma kabiliyeti; c) Mthi alakgnlllk ve ilah... b) Mthi kendini beb) Mthi benliksizlik; enme ve methetme; c) Mthi kstahlk ve ilah...

Ktleler iinde yaylan bu elikiler psikolojisi, phesiz btn dierleri gibi kylln kendi "has mal" olmaktan ok geleneksel bir din hakim psikolojisinin, babaah derebey psikolojisinin artk bsbtn rm ackl manzarasdr. 4- Pazar kanunlarnn en "kan iici" ve paralayc ekliyle Krdistan' kasp kavurmas, deiimin elle tutulur kiisel rneine, paraya kar yaman bir zebunluk [zayflk, acizlik] ruhu dourtur. Derebeyliin hakim olduu devrede Allah paralatrld, para haline kalp edildii halde, burada para Alla hlatrlmaktadr. Ve paraya tapma en miskin, en kk paraya tapma, belki pek az birey olduu kadar en sinik, kpeksi ekliyle yoksul bir Krdistan'da ye" dir... hkm srer. Konuulan szler arasnda, en ok yer tutan: "Mecidiye Allah Kerim" ile "Allah Kerim MecidiBe mecidiyeye bir adamn katil olduuna ahadet edilir, be mecidiye iin katledilen en yakn ve sevgili akrabann kan aranmaz, be mecidiye iin adam ldrlr... Bu drt eit olumsuz psikoloji vasfn, olanlar olduu gibi teslim etmekten baka hi bir maksatla tespit etmediimizi ilaveye gerek yok. Esasen btn mazlum snflar gibi, Krdistan halk da, kusurlarnn olduklar gibi hatta yzne vurulmasndan alnmaz. Btn bunlar kendisi de derinden derine karanlk bir bilin alt ile sezer ve btn bunlardan kendi kendisinden tiksinie benzer bir zdrapla ve aka ikayetidir. Bir zaman Bat Vilayetlerinde duyulan "Trk milleti adam olmaz" palavras, bu zihniyeti besleyen bir Krdistan "Edebiyat Cedidesi"nin mevcut olmayna ramen, bugn Krdistan'da iitilir: "Krt milleti adam olmaz..." Fakat bu psikolojik durum bile, btn o drt kategori psikolojiye kar alkan Krtlk iinde, olumlu veya olumsuz ekilde balam bir tepkiden baka ne manaya gelir? phesiz biz bu olumsuz psikolojiyi, Kemalizmin tkrldm salon aydnlar ve "ktphane fareleri" gibi Krdistan halknn herhangi medeni muameleye gelemeyecei, ilelebet vahi kalaca ve mahvedilmeye layk olduu eklinde malaylarna Krdistan duu gibi yem vermi olmak iin deil; halknn baya samazlum haklarna baksine

lyk olduu ekonomik ve-siyasi pratik sahada yanlmalara

kavumas, smrge zulmnden kurtuluu iin, meselenin olkonularak, meydan

rakmamak iindir.

Bu olumsuz karakteristikten ne gibi pratik

neticeler kabilir? Sras ile unlar: 1- Paraya Allah'tan fazla tap, Krdistan'da bugnk (aalk + Kemalizm) kombinezonu hakim olduka, Krdistan halkn bol para dkecek herhangi emperyalist mdahalelerine, tabi bir hadde kadar ve daima gelge de olsa alet yapabilir. 2- ryp dal halinde olan ztlklar psikolojisi, tan kyllnn, herhangi kesin den direncinin Krdisbirbir mcadele annda

paralanmasn, bir panik psikolojisine malup

dmesini icabettirir. u halde Krdistan kyllne, sosyal kurtulu hareketinde klavuz olacak, ztlklar iinde sallanmalarnda bir mttefik lazmdr. 3- Krdistan kyllnn hurafeleri ahslatrma, ve ahslar hurafiletirme psikolojisi. Klan + feodal sistemlerinden biraz daha syrlabilmi olan anadolu kylsndeki "mehdi" Bunun, Krt bekleme psikolojisinden daha karanlka bir tarzdadr. Krdistan milyonlar dilinde baka hip..." Babaahlk ilikilerin en koyusu

bir deyimi de vardr; "Saiinde yaayan

kyll, ektii ikenceleri, kendisini benimseyecek ve koruyacak bir "sahip" yokluuna atfeder. Bu hal, ikinci neticenin daha kangrenlemi ifadesidir. Bu gn Krt kyll son ve mitsiz bir umma ile, henz eski "sahip"lerinden, "Aa"lardan birey beklermi gibi grnyor. Fakat Krt kyllnn ruhunu, iinden okuyanlar iyice anlarlar ki, kyllk, aaln Kemalist devlet cihaz ile elele verdiini ta benliinde, yreinde hisseder. Fakat "zor oyunu bozduu" iin, aaya hl "sahip" Halbuki "zorla gzellik olmaz" Burjudemek mecburiyeti var.

vazinin zorla dayand "hrmet" hissi gibi Krt kyllnn aalna kar bir "itaat"i var Lkin kyllk "hrmet" etmeye mecbur olduu Trk burjuvazisi gibi, "itaat"den ayrlamad Krt aalnn da kendisine "Sahip" olamayacan biliyor. Krt kylsnn arad sahip, sevdii ve ardndan gitmek istedii kurtarc klavuzdur. Krdistan fakir halk yle bir "sahip" aryor ki, bu ona "sahip ksn". Yani dar zamannda yardmc ve rehber olsun. Fakat "sahip olmasn" yani bana bir efendi, bir bey, bir aa kesilmesin. Bu kelime ile, Krdistan halk, kendisi ile dert orta, kendisinden daha derli toplu harekete

kabiliyetli, kendisine bir ltuf olarak deil bir kurtulu vazifesi olarak klavuz olacak bir yolda aryor. lacak bir ey yok. 4 - Krdistan halknn, belki de kapitalist mantndan bambaka, var. bizim dn tarzmzdan apayr bir "yourt yiyii" Bundan ne netice kar? Krdistan halkn ztlklar iinde eer deyim caizse "Krte konumalar" Kelimelere bakmayn: Patriyarkl dilde "yolda" sz "sahip" ekline de girebilir, a-

kvranmaktan kurtararak ona "kurtarc klavuz yolda" olacak snf ve rgtlerin; icabettii... Maalesef tarih ncesinden ortaaa kadar doal ve sosyal paralanlarla baka bakalamann eitlerine urayan insanlk, kapitalizm zamannda da, bir rejimin eitsiz geliimi yznden, ekonomik ve sosyal uluslararaslama eilimine ramen, insan ynlar arasnda, ztlkl farkllamay arttrmaktan geri kalmad. Onun iin, mantktan, mantk ncesine kadar uzanan bir dizi dn tarzlarnda rastlayacamz rnekleri ve nanslar hesaba katmaya mecburuz. te "Krte konumak" derken, Krdistan halknn mant ile, onun dn dili ile anlamay muradediyoruz. Yoksa yutulmak, yanltmak tehlikelerinden kurtulunamaz. Krdistan halknn kurtulu mttefikliini gren snf, o halka kar kullanaca taktikte bu zel mant gz nnde tutmaya daima mecburdur. Yukarda mesela, bugnk bunun kk bir rnekciini de grdk, kyll, kendisine bir "sahip" Krdistan

ister. Bunu iiten insan, eer sze deil bu szn altnda gizlenen maddi manaya dikkat etmez ise ap kalabilir. Nasl olur, btn Krt halknn ektii hep Trk veya Krt sahiplerinden deil midir? Krt kyll bu gibi zalim sahiplerden kurtulmadka, kendine gelebilir mi? Ve ilh. Halbuki mesele hi de byle telalara brakmaz: Krt fukaras sizinle "Krte" konumutur. Siz onun anlamn Trke veya Arapa anlyorsunuz... "Krte konumay" iyi bilmiyorsunuz... te bizim, Krdistan halkndaki mantki nitelikteki psikolojik zelliklerden anladmz... Bu "olumsuz"lara, Krdistan halk gibi btn alkan birok "olumlu" zellikleri icabeden ve bugnk ilave kyllkte de mterek olan aratrmasnda yer tutmas

etmek iin sayp dkmeye lzum gryoruz. Yalnz, bir strateji Krdistan

fakir halknda daha ilk bakta gze arpan iki noktaya iaret etmeden gemek "Tepkiler" bahsinin daha kolay anlalmasndan behemahal bir noksanlk brakmak deildir. ki nokta cuklardr ki, onlar iin lmek ve ldrmek en iyice bkm olan : 1 - Pervaszlk: Krdistan halk hayatn o kadar doal obasit bir mcadele ekilleridir. Btn zulm grenler gibi u kt hayattan Krdistan kyllne gre, yaamakla lmek bir birinden pek ayrt edilemeyen iki biim zaruretten baka bir ey deildir. Onlar iin arprken lm korkusu yoktur. 2 - Rejimden ylgnlk: lamann kaymakl tadna Kemalizmle uzlam ve bu Krt aalarla, uzKrt konmu olan,

burjuvalar bir tarafa braklrsa, Krdistan halk iinde mevcut sosyal ilikilerden "llallah" demeyen bir tek fert yoktur. Orada herkes, Lenin'in deyimi ile istemiyoruz, tahamml edemiyoruz, diyor. Bunun anlam malum. Bu psikolojik "girizgah"dan sonra genel olarak Krdistan'da mevcut rejime kardaki kar yaplan tepkileri gzden geirelim. Yubu tepkiler stnde ok durkarakteristikten sonra

mayacaz. Bunlar kategoride grelim : 1 - Anarik tepkiler; 2 - Siyasi tepkiler; 3 - syanlar...

A N A R K TEPKLER Ezilen kylnn, ilk tepkisi silahn alp, daa kmaktr. Geen aklamalarmzda, Krt kylsnn niin ve nasl hatta evini ve barkn brakp daa ktn grmtk. Anadolunun fakir Trk kylleri de, anarik tepkilerinde, ekiyala dklyorlard. Fakat Krdistan'daki gibi ekiyalk gerek nicelik ve gerekse nitelik itibaryla, Anadolu'daki ekiyalktan ok daha dehetlidir. Gerekten de bu ekiyalklar, devir devir patlayan isyanlarla da baldrlar. Fakat Dahiliye Vekletinin sand gibi hi de srf "isyan dkntlerinden ibaret deildirler. gerekse ekiyalk dorudan (Kemalizm Belki gerek isyanlar ve + Aalk) zulmlerine

kar, ayn tepkilerin eitli ekillerinden biridirler. Zulm gren kyl, en canavarca ekillerde zalimlemeye mecbur braklr. eteler, yazn oalmak kn azalmak suretiyle byyp klen fakat hemen daima saylar 15-20'yi geer gezgin oluumlardr. Mesela, okursunuz: Diyarbakr Muhabirimiz yazyor: "Savur ve azl Midyat blgelerinde srekli ekiyalkla 18'i l halk bizar eden takip bel kollakesilen taimha ekyalardan (Dayrboranl) Ahmet Aziz etesi bana

rmz tarafndan sktrlarak, olarak tutulmulardr. (Ramanl) kiplerinden edilmitir. Abdullah

bunlardan

ve 24' de diri

Beiri kazas halknn 15 kadar adamlar ve atmada

ile jandarmalarmzn ete tamamyla

kurtulamam

(Cumhuriyet, 4.12.930)

Krt eteleri, Krdistan ilerindeki faaliyetleriyle kalmazlar. Bu faaliyetlerini ta orta Anadolu'ya kadar geniletirler. Bir rnek: "orum celemede, 11 (zel) orum'un baz kazalarnda yollar tehlikeli yaplan inalmaya bir fen Sungurlu hali blgesinde bir hal kan

balad" balangcndan sonra, jandarmasz yola memurunun anlatlr:

"Cevad Bey bir araba ile Ilgn ka-

rakoluna meydana

kilometre

mesafedeki ekyalarn yol sonra

dere 15

iine kii

gelince Etrafta

5-6 tek

kii tk anla-

karak

kendisini

durdurmulardr. avuu Krte ve

adamlar grlmesinden lmaktayd. tamamen ormanla yalm ki eyasn bu

kadar fen

olduu

Haydutlar arabac aldktan kamlardr." Sungurlu,

memurunun Unutma-

bireyler konuarak drt vilayet

(Cumhuriyet,

16.8.1931)

Dou Vilayetlerinden

uzakta bir yer. Ankara vilayetinin hemen snrc stndedir. Kemalizm, olayn Ankara'ya ettiini bizden iyi bilir. etelere kar hkmetin ald iki tedbir vardr: 1 - Hile ile faka bastrmak; 2 - Tarama usl... 1- Hile: Mesela bir ka vilayette birden ekiyalarn affedildiine, teslim olurlarsa bir daha yapmamak zere ceza grmeyeceklerine dair gizli ak ilanlar yaplr. Fakat bu ilanlarn gazetelere aksedilii "Mu, itibaren ekiya Erzurum, kaytsz ilan yledir: Beyazt, artsz "Teslim olmaya davet edilen ekiyalar" Van vilayetleri blgelerinde soyguncutarihinden takdirde ilan inenlerin teslim Vekletinin Kazara olmadklar emri kyne ka saatlik mesafesinde cereyan

luk ve ekiyalk yapan 58 ekiyann 20 Temmuz 1931 hkmete Dahiliye 7.8.931) olunacaklar (Cumhuriyet,

zerine

edilmitir."

bana geleni bugn Dou Vilayetlerinde bilmeyen azdr-. 2- Tarama: Btn vilayet kaymakamlar ve jandarma kuvvetleri, seyyar alaylarla elele verecek, ky ky, yaka yka, ikence ve dayakla ekiya tararlar; Mithat Bey burada ve jandarma ri, bir anda Bitlis, fnda, asayi hararetli bir faaliyet sarf etmektedir. kumandanlarnn tarama Malazgirt, da "Mu (zel) Dokuz itirak kazann takip ksa Yeni valimiz temin iin kaymakam mfrezelel ve Bu ve inzibatn ykmlln ettii

hilesine balamlar ve apakur, Suluhan

bir zaman zar4.2.933)

ve civarnda Posta,

diri olarak 21

aki yakalamlardr." (Son

tartma usllerinin ekillerine yukar da temas etmitik. Bu gibi taramalar ok kere Krdn daimi ormanda sakl bulundurduu silahn da almak iin iyi takipleri gibi silah arkasndan halk, gya ekiyaln kendilerini kullanmak silahlar kazada tedarik toplamaya nceden ve etmek gelir: bir frsattr. kk byle Ekiyalarn kaznrm Bu iin Bu

"Diyarbakr muhabirimizden: ekiyadan muhafaza idiler. mecburiyetinde

baarlar (ekiyalarn nan silahlar takip

tutulmas) mfrezelerine

zerine, teslim

halk ellerinde

bulu-

etmektedirler." (Cum-

huriyet, 4.1.12.1930) Mamafih yle blgeler vardr ki, Kemalizm orada airet sisteminin kendi idari rgt yerine gemi bulunmasna pikincesine aldrmaz. O zaman airet reislerinin apulculuk rgtn de ho grmeye mecbur olur, mesela : "Dou ye geri bir Vilayetlerinde halde bulmu, inceleme Bey, sebebini tarafndan gezisi yapmakta sormutur. olan Dahilibunun halkFakat veVekili kr Kaya emikeze'i gezerken yaplan saldrla haydutlar kasabay pek olduu an-

Kendisine kasaba

sebebinin latlmtr. nn bu

Dersim akileri Dalarda bela ok

yaayan

Dersim

bana defaki

kesilmilerdir. bunlara

Dersim'de beri srp kar

ekiyalk yeni birey gelmektedir. nlemler almann kararlar

deildir.

eski zamanlardan anlatm,

incelemeler, (Cumhuriyet,

kesin

lzumunu bir daha rilmitir."

bu konuda

icabeden

17.11.931) sonras iin de alnamaz.

Fakat bu "kesin nlemler" on seneden fazla geen Kemalist rejimde alnamadna gre, ondan nk Krdistan'da aalar airet sistemleri halinde hakim kletelerin ele gemesinde en ok yardm

mak ve airet elikilerinden istifade ederek Krdistan'a hakim olabilmek lazmdr. olanlar: Krdistan'n yerlisi olarak jandarmalar ve milis rgt

ile, bunlarn kylerde bal olduklar aalar, aa adam I ardr. Nihayet pheli ky halkn zincirlemecesine mfreze I erin peine takp canlar kncaya kadar dadan daa srnmek ve ilh, gibi uslleri tekrarlamaya hacet yok... u yine halde eteyi tutturan ihbarlardr. rnek: civarnda ihbarlar ve ikenceler vastasyla drdnc da gecesi bu kyolavu kapatmak, zerlerine kumandan bilgiler sonra yolcular "Haydutlar bu ayn

Nemrut Da soymak t lanmtr. kye tarafndan maksatlar

yol kesip

teebbslerinde "kinci

bulunmulard.

Fakat sulularn

haber alnr alnmaz vaka:"Sulularn karakol ve

bir mfreze Abdlkadir

gece ehrimiz civarndaki bir verilmitir." (Son

geldikleri jandarma haber alnm

merkeze

Posta, 21.8.1932) Bu konu daha ok uzatlabilirdi...

SYAS T E P K L E R Krt kyllnn maddi ve manevi durumunu grdk: En koyu babaahlk ilikileri iinde boulan, en karanlk cehaletle yolunu gremez durumundadr. Krdistan aydnlar sinmi ve susmu, iin iin titriyor: o da "Mehdi" bekliyor. Krdistan'da mevcut tarm iisi genel olarak kyllk iinde nemli bir nicelik ve nitelik tekil ediyor. Fakat kyllkle olan uzvi [organik] ba bu zmrenin henz bamsz ve geni bir rgt ve iisi, kk, yani kalabalk fertleri olmayan fabrikahareketini imkansz brakyor. Dou Vilayetlerinde genel olarak sanayi larla, el imalathaneleri ve katrl, demirli demirsiz nakliye vastalar iisidir. Bu dank ve her trl rgtten yoksun ii snf iinde de henz Krdistan'a has bir hareket, hele siyaset belirmi deildir. Bu bakmdan Dou Vilayetlerinde siyaset derecesinde ykselmi herhangi bir oluum ve hareket ancak st snflara ve Kemalizme kar kalabilmi olan eski hakim snflara has olaca gibi mantki bir neticeye varmamak mmkn deildir. Onun iin son zamanlara kadar, Krdistan'da gelmi gemi btn siyasi rgt ve faaliyetlerin ruhu Kemalizmle henz uzlamam Krt aal ve beyliinin ideolojisi olmutur. Snf ilikileri bakmndan, Krdistan'da olan siyasi tepkiler iinde dier zmrelerden de honutsuz unsurlar yok deildir. Fakat biz unsurlar deil, bir hareketin snfsal ynn muradediyoruz. lak surette Fakat Krdistan siyasi Kemalizmle hareketleri arasnda, bir ksm mutuzlamam byk bey ve

aalarndan baka snf ve zmreleri kabul etmemek, olaylar olduklar gibi grmemek olur. Nitekim Krdistan blgesindeki 1- Krt aydnsiyasi hareketlere, byk bey ve aalardan baka iki nemli ve dikkate deer snf ve zmre daha karmtr:

lar; 2- Kk asiller... Kapitalist, fabrikasn iletmek iin nazari memurlar, pratik usta balar nasl kullanyorsa, denilebilir ki Krdistan davas etrafnda kopan grltlerde de byk ve kaln Krt aalar, Krt aydnlar ile kk asileri, sa ve sol el gibi kullanr. Aalar, dnen unsur olarak aydnlar ve yapan unsur olarak bu kk asilleri kullanyor. Fakat madem ki her siyasi hareket, son zamanlara kadar fatalman (mukadder olarak) Kemalizmle uzlamam "muhalif" Krdistan aalnn hakimiyeti altnda oldu, u halde 1- Bu hareket fatalman emperyalizmin aleti oldu; 2- Bu hareket, yukarda sylediimiz anarik tepkiler, yani eteler kadar bile olsun alkan fakir kylle yakn ve lyk olamad. Emperyalizmin kucana dmek ve fakir Krt kyllkten uzaklamak... te Krdistan'n en son siyasi tarihesinde ad duyulmu btn siyasi rgtlerin nitelii bu oldu. Bu ksaca karakteristiini yaptmz siyasi rgte rnek, eyh Sait isyanlarndan sonra "Gney snrlar" civarnda teekkl eden "Hoybon" (Krdistan Krt Muhipleri [Sevenleri] Cemiyeti)dir. Atekes yllarnda Hrriyet ve tilaf, gericilerinin kurduklar "ngiliz Muhipleri Cemiyeti" gibi birey.. Bu cemiyetin hasnda hep eski hanedan ve paa oullar var. Ta atekes yllarnda, Sultann parmayla ve yedi sekiz Krt svarisiyle bir "Krdistan" yapmak iin dnyay emrine amade sanan Bedirhaniler ve Cemilpaazadelerin ismi, bugn de "Krt Muhipleri Cemiyeti"nin bandadr. Onun iin bu cemiyet ngiliz, talyan, Fransz emperyalizmlerinden baka, yzellilikler, hanedan gibi Osmanl imparatorluunun artk gln bir iskeletinden baka hi birey olmayan dkntleriyle, Krt erkes Cemiyeti, Ermeni Tanak Cemiyeti gibi hedefi bsbtn belirsizlemeye yz tutmu ve eksenini kaybetmi oluumlarla dp kalkmakla zaman geiriyor: "Kiminle dp kalktn syle kim olduunu syleyeyim!" Hoybon cemiyetinin de el birlii ve sz birlii etmek istedii sistem, zmre ve rgtlere baklnca, i yznde onlardan hi de farkl olmayan, yani bugn dnyada kurulan deil len bir dzenin, devrimin deil gericiliin yoluna girmi bir rgttr. Hoybon Cemiyetinin gayesi mazi olunca, Krdistan'n istikbalinde bu hedefle hibir ey yapamayacaktr. nk mazlum Krdistan

halknn kurtulu hedefi ister istemez mazide deil istikbaldedir. Bamszlk, Krdistan iin ancak bir istikbal meselesidir. ayrlyor. Krdistan kyllnn gz ister istemez geriden

leriye yneliyor. Bunu anlamayanlarn, bu mazlum halk ynlar stnde onlarn hergn biraz daha zayflayan itibar ve batl itikatlarn kamlayarak frtnalar koparmas, bu ynlar Trk militarizmine bo yere krdrmaktan baka bir netice bulmalar imkn yoktur. Byle bir netice ise hanzade ve paazadelere emperyalizm tarafndan maddi bir iltifat ve hala kendileri iin lenler var zannyla manevi bir ho kuruntu vermekten baka neye yarar? Krdistan'a ne kazandrr? Muhalif byk aaln rgt niteliinden henz syrlamam olan Hoybon Cemiyeti, yukarda iaret ettiimiz iki eit sapkl ile, kksz ve ieksiz bir ktk, iki bacandan olmu bir ktrm durumuna dmtr. 1 - Emperyalizmle 2 ve genel olarak dnya gericiliiyle biricik cephe yapmtr. kyllnden kopmutur.

- Genel olarak Krdistan fakir halkndan ve zel olarak Krt 1- Emperyalizmle elele verme: Yukarda dedik, Hoyboncular zellikle byk smrgeci galip emperyalizmle sk fkdrlar: ngiltere - Fransa - talya... Bu devlet arasnda ismi aka en az gemi olan, belki hi gememi olan talya'dr. Trkiye ile grnte ve iine geldii oranda dost geinen faist emperyalizm, daima en gizli ekilde saman altndan su yrtyor. Gerek halde Afrika'daki rekabetinden kurtulmak bile grmeisteyen Fransa'nn nnde Mussolini talyas, kendisine oktan beri yeni ufuklar aryor ve Kemalizmin ryasnda dii usllerle el altndan eitli Krt aalarna ok sevdikleri

madeni liretleri sayyor. Son zamanlarda, gya Fransa tarafndan talya'ya, Suriye'ye snr, ssz Anadolu blgelerinden asker ekilmesi ve "buyurun" denilmesi. Hi de tek tarafl, yani talyan emperyalizminin "teklif ediyorlar ama, ben istemiyorum" demeye getirdii, kendi bilgisi ve arzusu dnda olmu hadiseler deildir. Anadolu ovalar stndeki emperyalist dnceler, genel olarak emperyalizmin tm yar smrgelerde evirdii ayak oyunlar, manevralardan iba r ettir. Emperyalizmin ban kandran bir ey varsa, o da Krdistan'n Trablusbat'daki

Sudan lne deil, Ermenistan gibi bir Bolevik lkesine snr bulunuudur. Yoksa, oktan Birinci Genel Mfettiliin makamnda bir talyan "genel vali" sini grrdk... ngiliz ve Fransz emperyalizmleri, imdilik olsun Krdistan'daki siyasi ajitasyonlar, ufak tefek "stratejik" "sava hileleri" tarznda kullanmakta yetinir grnyorlar. Onlarn dndkleri, Krdistan' Kemalizmin dn patlatacak surette ellerinde bir koz gibi tutmak ve kendi idarelerinde serkeleen eski smrgeleri iinde de ayn Krdistan' bir statko etkeni gibi kullanmaktr. rnek : ngiltere: ngiliz nerali para Din Son zamanda de var Bu para bir ngiliz Hoybon Cemiyetini altst eden meseleler arasnda, baz Trk gazetelerine kadar akseden bir generali Msr'da vermitir. isminde "Geen sene Dik isminde bir ngiliz geSreyya'ya Hoybon Posta, (Son olduka fazla bir ile Cemiyeti Muhtelif lkeler16.1.1933) Geen sene nemlice cemiyetine Bedirhanilerden

de gizli rgt yapacak." (Son bir miktar para balamtr. basnn hayr veya

generali,

Hoybon Posta,

20.1.1933) para vermez. Hele

Hi phesiz bu "ngiliz generali" Hoybon cemiyetine baKrtl sevdii iin byle "nemlice bir para" ve "olduka fazla bir paray" "balayabilecek" olan ngiltere'de ahslar deil, ancak Entellicens servisi olabilir. ngiliz emperyalizmi bu "ba" niin yapar? Dikkat ettiysek, yukarda bu parann hedefi yalnz Trkiye'de deil "eitli lkelerde gizli rgt" yapmaktr. Bu eitli lkeler iinde hi phesiz bata Trkiye de var. bakalar da var: Fakat Trkiye'den Entelijans servisi parasn o kadar dar kap-

saml ilere terk etmez, Krdistan'n bir Dou Balkanlar tekil ettiini yukarda tekrarlamtk. Yani Krtlk yalnz Trkiye'de deil; btn Trkiye ile Dou ve Gneyde snrlar olan devletler iinde de az ok kalabalk, fakat imdiye kadar sesi kmam bir mazlum aznlktr-. te ngiliz Emperyalizmi, satn almak istedii herhangi siyasi bir Krt rgtn btn bu cephelerde, icabnda Trklere, icabnda teki devletlere kar kullanmay dnr. 930 da balayp 933'lere kadar sren Irak'taki eyh Mahmut meselesi, siyasi bir Krt davasnn Irak'a kar ngiliz emperyalizmince tut ulmu bir eklinden baka birey deil-

dir. Mesela: 1927 ... ni

2.12.930'da Kerkk gazetesi, eyh Mahmud'un ramen "Krdistan'da ahaliyi isyana davet zerine A, B frkasnn gnderildiiteklif ettii yeni seimlere gibi ken(CumhaberleFrat "Asi dan2olduu

taarruzuna Krtler, zerklik 1-

[ kelime okunamad] yazan etmeyeceklerini ve

Irak hkmetinin verilmesini eyh

itirak dilerine ri

Sevr Anlamasnda istediklerini

bildirmiler."

huriyet, 9.12.932) 25.5.931 tarihli gazetelerde u okuruz: el Mahmud, sahilinde Krtlere tr. kuraca altndan "srgn"e yardm idare nakledilmekle eden Irak yetinilir. ordusu

bir ngiliz tayyaresi ile askeri

manlarndan Harekt eden lah. hareket mi...

bir ngiliz ngilizler eyhi

binbas

Sleymaniye'de kendi istemediler"

tutuklanmhesaplarna tecavz et-

ettiklerinden,

yakalamak

(4.5.931)

12.1.1933

Kuvvetli Barzan

eteleri Serkeser'e

Bu ngilizlerin Irak'a kar Krtl tokuturmasdr. 7.9.932'de 20 tulu sonra otomobilli ve fidyesi hepsini Tahran Krt "ekiya"lar daha konsoloslar maksadyla bir tccar kervan taarruz ile el etmiler ile birlikte kurn bir kervana Kuds almak serbest "Amerika'nn da bir sre

dier bir Amerikalya koymularsa te Hoyboncularn

brakmlardr."

giliz emperyalizmiyle ittifak bu adan, yani

Krt halkn ne

kendisine ne de bakasna hayr ve huzur vermeksizin srekli olarak krdrmak iin emperyalizme peke ekmek asndan grlebilir. Fransa: liyetilerini ngiltere iin Irak ne ise, ikide birde rktmek iin Fransa iin de Suriye ok odur. Onun iin bamszlk hevesine denleri ve Arap milHoybonculardan istifade etmesini biliyor. brakyor. O zaman Mesela: Ar Da isyanndan sonra yesinden "mer embir ziyafet ve yemek: Krtlerle 12.4.931) Suriyelilerin bahisle ziyafet Bu fikirlerinden

am hkmeti, am'da ikamete memur ettii Krtleri serbest belediye meclisi din", Saadet, Haoramin, Celdet, Kadri, Cemil Paazadelerin Hoybon Cemiyetinin arl "Ziyafette pek eski birok ilikileri Krtler olduundan bulunduu Krdistan bulunmutur.

nutuklar sylenmitir."

(Cumhuriyet,

ve nutuklar, Ar Danda baarl olmamakla beraber az kafa

tutar gibi olan, Trkiye'yi borlar meselesinde yola getirmeye yetecek derecede rkten Hoybonculara platonik bir tatmin idi. Bu Trklere kar Fransa... Fakat Suriye'ye kar Fransa'da ayn Krtlk siyasetini "ko ba" gibi kullanr. Mesela: Yukarki tarihten iki sene kadar sonra, ii aztmak isteyen ... sn ve lerin okuruz: "Adana am'da [Bir kelime okunamad] lere kar, Kader Bey, Hao Aa ve baz ve Cemil hemen hemen ayn isimdeki Hoyboncularn u yeni teebb(zel) Paazadelerdir. Ermeniler, oturanlar birka kii am'da ve uzun u Sryaniler Bedirhanive

geenlerde bulunmular

toplanarak bilinen karar olan

de katlm ile kendi aralarnda tamamyla ayr bamsz

uzadya mzakere [ada] am

mnakaada Suriye'den durumu lan, Cemil meti kurmak.

neticede

vermilerdir: hkfave hkmeti ceza

bir Elcezire

Fakat bu karardan

haberdar

Fransz komiserine Paazade de Ekremle ileri

bildirdii iin

(Mahkeme, nezaretine

gelecek sanmayn) (artk

bu adamlar birer ikier toplanlm Bedirhaniler polis bittii iin 2.1.1932) 2olacak) geldikleri Kitleden

alnarak, yerlere kopmak:

dierleri

srlmtr"

(Cumhuriyet,

Hoybon ki; bugn Trkiye'deki Krdistan'n bamszln hedef bilen bir cemiyettir. Halbuki Krdistan halk bu cemiyetin ismini bile yeni yeni duyuyor. nk Hoyboncular, Krdistan'n halkyla ve halk iin deil, Krt beyleriyle ve eitli aalaryla temas ederler. Onlarn maksatlar Kemalizmi kaldrp, onun iskemlesine Bedirhanileri oturtmak, Trk burjuvazisinin soygunu yerine Krt ve emperyalist burjuvazileriyle Krt aalnn soygununu geirmektir. Bu zihniyet, Hoyboncular hatta arasra kkrttklar isyan hareketlerine ramen, Krdistan halk iinde bir rgt ve propaganda varl halinde tutunabilmekten menetmektedir. Genellikle Hoybonculuk kaak snrlar stnde kalyor. Sk sk gazete stunlarnda grlen Gazetesinden olduunu ve aynen snrlarda ekmitir. naklediyoruz: aleyhinde isyan Trkiye Trkiye haberler bunlar: Halep 'de kan gizli bir cemive gizli " Trk Sz yet mevcut Fransa

"El myan" gazetesi Halep'te

karmak istediklerine Cumhuriyetinin Halep'te istifade

dair nemli bir haber yaynlayarak, idaresinin vardr. dikkatini Ve bir cemiyet

Filhakika,

bunlar her frsattan

etmektedir-

ler. lklar

Snrlardan karmaya

daima

Trkiye

Cumhuriyeti

aleyhine

kark-

almaktadrlar"

(Cumhuriyet,

26.10.1931)

Fakat kazara Trkiye snrlar iine sokulup da orada herhangi bir rgt kurmak teebbsnde bulundular m, ya Kemalizmle pheli uzlamalara girimeye kalkaraktan kendi kendilerini batrrlar ya da suyun stnde yzen zeytinya gibi, Krdistan fakir halknn dnda ha I ine gelirler. olu Selahaddin'in bana kalarak Kemalizmin gln oyuncagelen, byle dipsiz maceralardan 1930 senesinin son aylarnda eyh Said'in

biridir. Irak'ta General Hamilton'nun temin ettii 3 bin lira cretle Badat Harbiye Mektebinde eitimini bitirmek zere olan Selahaddin, orada yzellilikler ve Krt Muhipler Cemiyeti ile tanp anlatktan sonra Hns'a geliyor. Veya gazetelerin dedii gibi "Genel aftan istifade ederek Trkiye'ye dnmeye ve burada faaliyete gemeye yz karar veriyor." Selhaddin, Hns'da "bir mdgemek det gizlenerek yerel baz reisler ile temas teminine almtr. Bun lardan grmeyince, Erzurum'a arelerini aratrr..." rgt iin gelen Hoyboncunun temas ettii insanlar "yerel baz reisler", yani Hoyboncularn "muha I if" bildikleri aalktr. Fakat bu aaln ou, oktan Kema I izmle statkoya raz olmulardr. Yeni maceralara atlmaya Fakir Krt kylln hi niyetli deildirler. Kemalizm olmakszn

kolay kolay soymann bugn gletiini anlamlardr. Onlar Kemalizmin, Kemalizm onlarn olmak zeredir. Tabii Hoyboncu bu adamlardan "yz gre"mez... Fakat Hoyboncu dayanmak istedii aalktan yalnz yz bulmamakla kalmaz; daha baka eyler de bulur. Yani aalk Hoyboncuya yalnz "defol" demez. Uslyle batan savarken yavaa "Kaymikayim"i de iten haberdar eder. Aann Kemalizm iin bir ad da "Muhbir-i sadk" dr, O zaman Kemalizm, penesi iine sktrd yeni "avn" bir daha karmayacandan emin bir tavrla takip eder. Ve bir faka bastrmak iin vesileler hazrlar. Selahaddin iin gazeteler yle yazyordu "Hkmet bir sreden tine vakf olduundan, kendilerini beri hainlerin harekenezaret haberleri olmadan

altnda tutuyordu..." Mesele aktr: Trk polisi eski Dou Vilayeti milletvekillerinden, lhak burjuvalam Kemalizm uaklarndan bir eski milletvekilini, bizim akgz Hoyboncunun

yanna

bir "ihtill" hareketi yardmcs olarak "refakat" ettirir. uzun biimde, stlerinde hanerli bir

Yedisi yuvarlak, yedisi

el bulunan 14 tane "Kuzey Krdistan Cemiyeti" mhr kazlr. imdi mhrler hazr. u halde bunlar bunlar bu I undu: Nasreddin Hoca'nn usl ile isyana " nalla bir at kald." Netice Hoyboncu Ankara'da u kadar seneye mahkm! Kemalizm onu asmak yoluyla durdurabilirdi. Fakat ne olur ne olmaz, bir gn belki lazm olur diye saklyordu. Artk aradan yllar geer, bir daha, bir Hoyboncuya Krdistan ilerinde rastlanlmaz. Bunun baka trl olmasna da zaten bir imkn yoktur. nk Hoyboncu Cemiyeti Krt aalna ve beyliine dayanrd. Halbuki Krdistan aal, snf olarak Trk burjuvasiyle az ok devaml bir uzlama yapmtr: ki taraf ta birbirine dokunmayacak ve beraberce fakir Krdistan halkn soyacaklar! Maamafih bu demek deildir ki Hoyboncular iinde mutlak surette Krtlk davasnda samimi, yani Krdistan halk iin dnr tek bir kimse bile yoktur. Zaten biz "fert" lerden deil, genel olarak bu siyasi rgt iindeki "snflar ele alarak, o snf karlarna gre, o rgtn perspektifine temas ettikti; mafih temas ederken grdk ki kadar hakim rolnde kalan eski maaHoyboncular iinde imdiye muhalif Krt aal olduu

halde, fiilen yine son zamanlara kadar, bu rol tutanlarn, bir dnen bir de yapan iki unsuru vardr: 1- Krdistan aydnlar, 2- Kk asiller. Byk muhalif Krt aal davada kolayca ve arabuk muzaffer olsayd, belki bu iki unsuru az ok tatmin eder ve onlarla herhangi bir uzlama ve anlama yapabilirdi. Fakat baarszlk devam ettike bu snf ve zmre arasnda srtnme ve atmalarn balamamas imkn yoktu. Nitekim bu konuda, gene en kesin materyaller bulunmad iin, srf basnndan szan haberlere baklrsa, son zamanda burjuva

Hoyboncular iinde bu atmalar belki de anld gibi srf stnkr vesilelerle patlak veren taht-el uuri [bilinalt] ekillerde balamtr bile. Mesele ngiliz generali Dik veya Din'in verdii paralardan kyor, gya... Fakat bunun kt doru bile olsa mesel enin bu olmadn az ok siyasi rgt mcadeleleriyle temas olanlar bilir. ... [Bir kelime okunamad] 1932 senesi Temmuzla-

rnda ray airet ta

Hoyboncular iinde bir eit ar fkelilerin doduunu Hao Aa yedii halk arasnda ve (Son iin "kzlca kyamet kopmutur. bir heyecan paralamak 18.8.1932) maksad ile zellikle hatgsteriler

Kemalist basnda okuruz. Ayn gazetede, halktan toplanan pahemen Posta, bagstermi,

Hao'yu

adamlarn

dzenlemilerdir"

Bundan 6 ay kadar sonra gazetelerde "Trkiye hakknda ok bozguncu emellerle oluan Hoybon Cemiyeti dalmak zeredir" diye verilen Suriye'de bulunan at ederek aflarn haberlerde bir ve ksm Trkiye'ye "belgelerle verilen bilgiye nazaran mraca(Son Hoybonlular Ankara'ya

kabullerini istemilerdir"

Posta, 16.1.1933) tarznda bln hiziplerinin tam tereddde kadar varabildii iaretler de mevcuttu. Nitekim Bedirhani Celdet o tarihlerde yaplan bir toplantda kendisini itham eden bir Cemil Paazade ile Hao Aay "Trkiye hesabna bamsz Krt hareketlerini baltalamakla itham etmitir" der. (Son Posta, 2.1.930) Bu karlkl ithamlarn szlerine deil, arpan zmre eilimlerine baklrsa, "Bamsz Krt Hareketi"ni Trkiye'ye satabilecek snf, Hao Aa deil onun efendisi makamnda olan Bedirhanilerin temsil etmesinden doal bir ey yoktur. Nitekim ayni toplantda "Halak Hao Aa durumundan gelmedir)nn sesini, zevatn yle haykrrken (Bedirhanilerin "hizmetisi" "Zaman zaman bamsz bu toplantlar, ite bu keselerini doldurmak iin Posta, kendi "aa" zmresine has olan tanyoruz: yaplan evrelerinin) reniniz

bir Krt hkmeti kurmak iin (Bedirhaniler ve bir tuzak mahiyetini alyor.

ve biliniz!" (Son

am muhabirinden, 20.1.933) Biz Bedirhanilerdense, Hao'ya daha ok inanyoruz.

SYANLAR syan, ezilen Krdistan kylsnn yemek imek kadar zaruri ihtiyac ve her gnk meguliyetidir. Yalnz bu kez geenki ameliye (la pratique - joumaliere) arasra daha geni ve daha siyasi bir ekilde alevlenir; o zaman... Tam o zaman da deil ya... Bu alevleniin Avrupa basnnda yazld, "mzran uvala giremez" hale geldii zaman, bizim "lahana yapraklar" da "isyan varm" diye buram buram almaya balarlar. Ve biz de isyan varm, deriz. snda Bir burjuva yazar, gzda verme esnaisyan, ateperest kazanna, kayKrdistan'daki daimi benzetiyordu: etrafnda Krtler isyan halinde ruhu, defa etmi; bizim ran'da ne bir tela: konulmu atei fazla kkrtm Etektakm dalgalar isyan kaynar.. bir ka zehirli nefes, parma bunlar oka ka hain tarafa, akm!

nayan "bir kazan"a ve bizim "isyan" dediimizi de bu kazann "tamasna" "Ararat'n

Krt eteleri isyan "nk kazan gibi oralarda daima bir

"Bunu iittiim zaman

-ben- ne hayret ettim ateperest

ocana

"Demek oluyor ki bu alevlendirmi, ve ezeli isyan kazan u il, satrlarla bitiriyor: hayret

tam..." (Yusuf Mazhar:

"Ararat

lerinde" Cumhuriyet - Tefrika 1) ve ayn tefrikann sonlarn "syan karlan blgelerin ahval ve duettikleri ey, isyann age, alevlenmesi deCumhuriyet, bu burjuva rumunu bilenlerin

bu kadar sratle bastrlmasdr." (Y.M.,

22.7.930) Kendi istedii neticeleri kartmak iin de olsa yazarnn yapt bu gzlem, "aslna uygundur." Krdistan'da isyann olmas deil, isyan oldu denmesi, hele o isyanlarn kknden kazndnn sylenmesi alacak eylerdendir. Mamafih

biz yine "normal" isyanlar hakknda iki kelime syleyelim... Her gnk isyan pratiklerini saymayalm. Cumhuriyet burjuvazisinin iktidar mevkisine eritii tarihten beri, Dou Vilayetlerinde iki geni siyasi isyan hareketi oldu. Btn isyanlar gibi, bu iki isyann da "Motor"u, ayn fakir Krdistan halk oldu. Fakat bu motor her iki isyanda da kendi hesabna ilemedii, bakalarnn hesabna "iletildii" iin iki isyann anlam ve dorultular, isyan gden snflarn durumu ve karlarna gre baka baka oldu. Birincisi: "eyh Sait" tekisine "Ar Da" isyan denildi. Btn bu isyanlarn mterek bir vasf var, salgnlklar... Bir baladlar m harikulade bir hzla, mevcut temel devlet cihazlarn panik derecesinde bozgunlara urataraktan, orap sk gibi yaylmalar... Bu vasf, Krdistan halknn vasf, Krt kyllnn zulm karsnda patlak vermek iin frsat kollayan ve her gn biraz daha keskinleen ihtillciliidir. Halkn bu eilimini Kemalist devlet cihaz o kadar iyi bilir ve bu eilimin gibi yuvarlanndan o derece ylgndr ki, isyan hareketi ortala yldrm hzyla yaylan bir sylenti halinde dolarken, bir kasabaya gelen 40 mavzer veya Beli ile silahl Krt etesi, bu kasabada mevcut btn ky halkn etrafna toplayabildii gibi, mitralyz ve hatta topla donanm bir tabur askerle, makineli tfekli btn jandarma kuvvetlerini ufak bir atmaya mecal brakmadan silahlarn atp kamaya mecbur brakabilir. Krt isyanlarnda, hi umulmadk bir hzla birka ehrin bir gnde zaptediliverii, daima bu isyanda mazlum halkn reaksiyonundaki zelliklerle izah edilebilir. Bunda pek de anlalmayacak bir ey yoktur. Leninizm daha 30-35 yl evvel soyguncu devlet cihazlarnn "zulm" ektikleri yerde "kin bimek" iin hazr olmalarn sylerken, maddeci tarihin yzyllarca ard arky bize tercme etmekten baka bir ey yapmyordu. Nitekim Trk burjuvazisi bile bu gerei anlam grnyor. Yalnz daha edebiyatl bir dille kabahati stne alnmyor ve "mazi"ye ykletiyor. lar, diyor, bugn bize gnahlardr" (kr Bununla "Vaktiyle ekilen frtna tohumBunlar mazinin iin beyan", 26.6.1932) Motor bakalar yldrmlar bitiriyorlar.

Kaya, "Meclisteki

beraber, unu unutmayalm:

iledi. Onun iin nasl ilendiini gayet ksaca hatrlayalm.

I- EYH SAT SYANI Ruhani aaln idaresinde ve eyh "Sait" ideolojisi altnda patlak verdi. Fakat, Dou Vilayetlerinin (mesleksiz + hizmetkr + ameliye + miriyvo) ynlarnn o mthi zaptolunmaz , arabuk btn arln hissettirdi. Yukarda kaydetmitik: eyh Sait isyan birbirlerine pamuk ip I iiyle bal olan ruhani aalkla fani aaln arasn daha bell i bir surette amaktan, sonra fani aaln Kemalizmle elele vererek ruhani aala kar son bir darbe indirmek istemesinden baka bir neticeye varmad. Hatta, sbjektif iddialar bir tarafa brakr da objektif durumu gznne koyarsak, eyh Sait isyan hereyden evvel fani aaln, uhrevi aala kar kurduu bir tuzaktr. nk eyh Sait ile birlikte isyan meselesi etrafnda konuan ve isyann merkez komitesi roln oynayacak olan teki beylikten ikisi, eyh Sait'ten ayrlr ayrlmaz her eyi Kemalizme haber verirler. ve bu ihbar yapan I ar uhrevi deil fani aalardr-. Krdistan isyanlarnn eer salgn halinde arabuk yayl, seyyalelii [su gibi akcl] ve biraz da ykcl, mazlum halkn zellii ise, bu isyanlarn arabuk "teslim" oluu, bozgunu ve bir hayli de anariklii, kanck ruhlu aaln ezeli orostopolluundan ileri gelir. eyh Sait isyannda halk hareketi, eyhlerin ve seyidlerin ne bir hareketini ne bir iaretini ve tabi ne de belirli bir idaresini beklemeden tam kendiliinden patlad. Ve eyhler, seyidlerle birlikte bir ksm taraftar fani aalar da, fakat hepsini de baka baka ynlerde, birer saman pne yakn teslimiyetle ald ve bir deli sel gibi peinden srkleyip gtrd. Fakat isyanclar iinde ne kadar snf ve zmre ayakland ise, o kadar da emel ve ihtiras kalkt. Bu eilimler iinde, mlk sahipleriyle mesleksizler arasndaki kadar derin ve uurumlu

ztlklarla ayrlm olanlar vard.

Mterek honutsuzluk btn

zt eilimleri zembereklerinden bir kere boalttktan sonra bu eilimleri arabuk birbirlerine drmesi kadar doal bir ey yoktu. Hele isyan hareketi iinde en ufak bir snf disiplinini ve bilincini temsil eden gdc rgt ekirdeinin bulunmay, ruhani aaln manevi nfuz taslana, arabuk dizginleri elinden kartmak zaruretini dayatt. O zaman kyde ruhani ve fani aalk, ehirde de kk ve byk burjuvalk, dalgalanp gelen mlkszler ve dnyada hasr olmayanlar tufan nnde kalakald. Ezilen halkn kendi iinden domu bir snf rghazrlyor; fakat bata tne sahip olmay, ykclna zemin

apulcu aaln anarik zihniyetinin bulunuu, kuvvetleri bsbtn datarak bsbtn talancla dejenere ettiriyordu. te rgtsz hareket + apulcu aalk ruhu + de bir anari ekline dnmeye balad. syan, balangcnda fani kar ihanetiyle aaln bitti. ruhani aala ihanetiyle balamt. Fakat en sonra tm mlkl snflarn hep birden mlkszlere Kyde: Marabalar aalarn Bu "konak"larn da karakollarla ayn zamanda yama ettiler. mlkszler tepkisi olarak patlayan isyan, bir senteze bir trl varamayan beyhu-

ruhani ve fani aal birden bire aalatverdi. ehirleri basan dank ve "babo" alar ve isyanc kafileleri, derebeyliin, kapitalizmin yani btn hkim snfl toplumlarda yukar snflarn "rgtl" bir ekilde yaptklar "yamacl" herhangi szcesine, uluorta, geliigzel yapmaya koyuldular. lerdeki byk burjuvalarn servetlerini paylamaya bir snf siyasetinin taktik ve strateji ihtiyalarna bakmakszn ve rgt... [Bir kekalktklar lime okunamad] aa etkisinin kamufle olmas yznden ehirgibi, kulbesine ekilmi kk burjuvalarn da tuzuna ekmeine sahip kmak gibi aykr ve tehlikeli usllere de saplandrr. Zaten bu gibi provokasyonlar da, mlkszler snfnn geni topluluk ihtiyalarna gre, bir plan ve bir dzene gre, bir maksat iin yaplyor deildi. ahsi yamacla da sratle soysuzlayordu. Tm ehir burjuva ve kk burjuvalar bu anlamsz yamaclkla dehete dmlerdi... Ve i bu aamaya dkldkten sonra artk isyan oktan ekiciliini kaybetmi, byk ayrlklarla parampara olmu ve kendi iindeki en byk dmanlarna, kalabalk tarafszlar ksmn da katarak karsnda Kemalizmden baka ve

onunla

birlemeye hazr birleik bir dman cephe yaratmt.

Kyde birok aalar zaten "arz- huls" [dalkavukluk etme] iin aradklar iratlardan birini, bu sefer konaklarnn da yama edilmi olmas gibi daha iten gelen bir ihtiyala yakalayarak, Kemalizme bol altndan yardm vaadettiler. ehir kk"burjuvalar depolar yama edip, nbet bekledikleri ocaklarn birer mazgal haline koyarak, apulculua kar anszn cephe tuttular. Be on gn nce arkasna bakmaya zaman bulamadan tm Krdistan halknn dehetli kini nnde paldr kldr kaan Kemalist kuvvetler, kendi kendini bozan isyann stne, gayet kolayca zafer kazanan, fakat bu kolaylk orannda vahetini, apulculuunu arttrarak "uslandrma seferleri" tekilatlandrd... Krdistan kyleri yanyordu... eyh Sait isyan iki kelime ile budur. Onun iin koyu gericilik zellii altnda bouldu gitti. Bu isyanda aaln evvel ezel anarik, apulcu ve zalim vasf, ebedi hainlii ile isyan yine arkadan vurdu. Ve isyann bozgununda bir nemli etken de bu airet parall oldu. Bu phesizdir... nn, n balca tahmin fiili Nitekim Ar Da isyan srasnda eline kalemi "syayayldbu haZilanllar, ediyorum: hareketlerin Celaliler, eyh Haydariler Sait'in olmas Yoksa tarafndan o bu tarihte alan Yusuf Mahzar, bir kere de bu durumu yle anlatr: ayaklanma

kargaasnda apulcular yle btn isyan-

buralarda aratn bir frsat

olumam hi?" (Y.M.)

aralarnn

ak olmasndandr.

karrlar myd

Fakat halkn yanan

motor kudretiyle iledii

larda olduu gibi, eyh Sait isyannda da bozgunun belli bal sebebi i etkenlerdi. syan iinden fetheden belli bal etken: 1 - Ruhani aalk tarafndan ve aalk kar namna aa'ca idare edilir olmas, 2- Bizzat aalk tarafndan en byk ihanete uramas, 3- Tarafsz kalmaya yeminli unsurlar yok yere kendine dman etmesidir. eyh Sait isyannda Dou Vilayetleri halk ve Krt kyll byk bir ders ald, Aaln bu isyan boduunu ve aaln bir halk isyanna ge I emeyecei gn gibi aydn oldu. Genellikle ruhani aalk ve ksmen fani aalk, isyanc halkn gznde bir isyan etmiti. iin her trl prestijini kaybetmi ve iflas

II - A R I DAI SYANI Bizzat burjuvazinin de kabul ettii gibi eyh Sait isyanndan nitelike bambaka ve hatta daha "nemli" oldu. syann artk gerilemeye balad tarihlerde, Kemalist basn yle yazyorlard: olmasn dan daha "ki kolordunun icabettiren btn aralar ile phe yok tam ki bir hafta Tabi megul burjuva hadise, eyh Sait isyann-

nemliydi" (Cumhuriyet,

11.7.930)

gazetesi "nemli" derken bile isyan "bir hafta" ya drerek gayri - nemliletirmeye urayor. syan bir hafta deil, bir aydan ok fazla srmtr. Bizzat ayn gazetede isyan kollar "19-20 Haziran Hanik u gecesi kyne Gevriamyan yanna taarruz civarnda diye snr geerek ve snr Haydaran'daki zerindeki okunan ya, akrabalar kadar sokulmular

etmiler"

gsterildiiTayyare ekibek-

ne gre isyann o tarihte baladn farzedersek, 20.7.930'da satrlar: "Ardaki vaziyet eski eklindedir. ve mitsiz bir hale aradan bombardmanlarnn yenilgin getirdii

hibir hareket yapmaya

kadir olamayarak akbetlerini 20.7.930)

lemektedirler" (Cumhuriyet,

bir ay getii

halde isyann henz devam ettiini gsterir. Fakat Ar Da isyannn nemi, nicelik, mddet ve devam ynnde deil, daha ok nitelik ynndedir. Nitelik fark, gerek kullanlan isyan vastalar ve gerekse isyan hedefi itibaryla daha baka idi. Vastaca: eyh Sait isyannda eline bir mavzer veya yataan kapan "eyh Sait Efendinin askeriyim" diyebilirdi. Tes I im olan blklerin makinal tfek ve mitralyzleri asiler tarafndan muzr birer hayvan gibi mahvedilirdi, kullanlacak yerde krlp atlrd. Onlar biraz da seyidlerin iman kuvvetine dayanm grnyorlard. Halbuki Ar isyanclar en modern silahI arla ie giritiler ve kullandklar vastalar pek eitli idi: "Akla gelen

pheler sras ordugh maktan da gibi koyan riyet,

ile

gerekleti. Hoybon deildir. de, bu

ran Lvrens,

snrlar "Hac dardan

bize

kar

bir ak hazrlaaltntfek meydana

halindedir. vazgemi bir sebep modern 15.7.930)

Cemiyeti,

fesat

tohumlar yardm

Mehmet" ad makinal

Badat'ta son

bulunuyor. silahlarla

Ekiyaya airetlerin

mitralyz,

hazrlanm

olmalardr."

(Cumhu-

Gaye: eyh Sait isyannda, isyann hedefinin, herkesin kendince, her snf ve zmrenin kendi karnca anlad belirsiz bir anlam var veya yok idi: eriat kurmak! Halbuki bu ayn kelimeden eyh Sait'in anlad, bir nevi Krdistan papa I kurmak, aalarn anlad, btn Kemalist burjuva uslleri yerine tam ortaa derebeyliini geirmek, ehir burjuvalarnn umduu, Trk burjuvazisinden bamsz Krt burjuvazisinin, Krdistan halkn rakipsiz smrs dzenine girmek; ehir kk burjuvalarnn bekledikleri mehur olduu kadar mehul olan adalet; btn mlkszler ve fakir kylln peinde kotuu ilahi bir refaha kavumak ve ilh idi. syan bir muzdu, onu yiyenin niyetine gre koku veriyordu. Ar isyan yle olmad. Onda muhalif Krt aal ile muhalif Krt burjuvazisi, kendi snfsal ve dzenlenmi hedeflerini hereye hakim tutmay bilerek, bu hedeflere elle tutulur ekiller bile vermilerdi. "Btn anlald. kurmaya dmanca, Kalkmay de gayret asli bir gaye hazrlayanlar, olmak zere yolunda bir topland Krt nihayet Krall' meer Acem Nasturi snrlarndaki

Krt airetleri

dahil

etmiler."

(15.7.930)

Ar isyan patlak verdii zaman btn burjuva basn "son irtica unsurlar", "yeni bir gericilik hamlesi yapmak hrsyla" tarznda, tarihi bir tekerrr saymaya alkn ruhlarnca, Dou holaylarna bir daha basma kalp "gericilik" damgasn yaptrmlard. nce yava yava, nihayet tam iki sene sonra bira meclis tartmasnda, gazeteye gelen Dahiliye Vekilinin resmi beyanat ile bu "gericilik" vasf tekzip edildi: diyordu Dahiliye Vekili, "sonraki hareketleri! kast onlar irticadan Kaya, ok siyasi Meclis beediyorlarsa,

idiler! ftiraki [ayrlk]

hareketlerdir." (kr

yanat, 26.6.1932) Bu kaytlardan anlaldna gre, Kemalizm iin iki trl isyan var: 1 - "rticai": bunun manas s rf derebeyi,

aa isyan (eyh Sait isyan gibi 2 - "ftiraki"; yani "milli" denilen burjuva isyanlar... Kemalizme gre, Ar da isyan "irticai olmaktan ok" "iftiraki"dir. Kemalizm dini siyasetten ayrd ve eyh Sait isyann srf dini bir hareket sayd iin irticai siyasi saymyor. Onda byle samalar oktur. Kusuruna baklmaz. Yalnz bizce nemli olan bir noktay tekrar edelim: Herhangi sosyal bir hareket, bugn milli lekte snf bakmndan lld gibi, milletleraras lde, ancak dnyann bulunduu Devrim ve rtica cephelerinde tuttuu duruma gre yer alr. te, Krdistan'n bandan geen eyh Sait ve Ar isyanlarn bu bakmdan incelersek u neticelere varrz: 1- eyh Sait syan: a) Memleket iinde, aaln kapitalizme taarruzu olduu iin gerici idi. b) Dnya iinde, emperyalizmden medet umduu iin yine gerici idi. u halde, eyh Sait syan gerek milli, gerek milletleraras lekte gerici idi. 2- Ar Da syan: a) Bir memleket iinde, bir millet olarak ezilen Krtln ezen Trk burjuvazisine kar isyan olmak istedi. Bu kapitalist zulmne kar kan milli kurtulu haraketi, bu harakette alkan aa s nflarn da kurtuluu temsil edildii oranda, bir memleket iinde olsun ileri ve devrimci bir hareket saylabilir. b) Dnya iinde Ar isyanclar Lawrens'li emperyalizme dayand. Emperyalizm demek, dnya gericilii demektir. u halde Ar isyan, dnyaya oranla gerici bir harekettir. Fakat bugn gerek gericilik, gerekse devrim cepheleri birer dnya apnda sistemdirler ve sistem olarak karlarlar. u halde Dnya iinde bir haraketin kardevrim cephesinden mi, devrim cephesinden mi bulunduu, dahil olduu sisteme gre belirir ... [Drt kelime okunamad] Herhangi sosyal bir hareket, Dnya iindeki iki hareket sisteminden birinin paras olmaya mecburdur. O zaman ise, paras olarak iine girdii sisteme gre gerici veya devrimci olur. ki dou isyan arasndaki fark, dnya iindeki mevkilerinden ok, bir memleket iindeki zellikleri bakmndandr. eyh Sait isyan, din kisveli aaln aka gemie doru kyametli bir kousu idi. Ar da isyan, daha ok Krdistan'daki Kemalizmle uzlaamayan (burjuva + aa) unsurlarnn, fakat daha modern olan burjuva sloganlarn yani milliyetilik prensiplerini ideoloji

edinerek harekete gemesi ve halkn honutsuzluundan istifadeye girimesi idi. Nitekim Kemalist basnnda yaynlanan Ar Da bildirileri, aka Krt milliyetini ne sryordu: "En kavrulan byk aziz -bir millet Krt olmaya hl layk Krt bugn kardeler! Trk Btn milletlerin bamszlklarn kurtardklar ve ilh." idaresinde yaamasna 20.7.1930)

milletinin

esaret

halinde

tahamml edecek misiniz?

(Cumhuriyet,

Krdistan halk, Ar Da isyan karsnda propagandasna girimi olmasna

ne yapt? Ke-

malist basn bu mesele etrafnda sistematik bir rt-bas etme ramen, ztlk iindedir. syann balangcndan 2 ay kadar sonra, anlamazlk konularnn henz bir bir devam ettii bir srada, Birinci Genel Mfetti brahim Tali Bey, stanbul gazetelerine izlenimlerini anlatyordu: "Suriye snrlarndan me okunamad] Fakat bunlarn tuveren btn bu tecavzlere halk kar tedbirler alnd. gidecek kimse sylediini hemen Esasen olmayaunuilebularkalarndan Umumi arasndan daha baz yeni tecavzler ... [Bir keli-

ca grlecektir." Fakat bu yukarda gidecek kimselerin" bulunduunu da yle itiraf ediyordu: "Bu hususta beslenen siyasi [zorla]

Mfetti, daha aada

"bunlarn arkalarndan

-mehur adliye terimi suretle reva

emeller bu

mu oluyor. huriyet,

Snr geenlerin msellh

[silahl]

tehditleri zeri-

ne bir ksm halk kerhen 18.8.1930)

onlara itirak etmitir." (Cum-

Trk burjuvazisine gre, halk "kerhen" yani istemeye istemeye ve zorla isyan etmitir. Halbuki, bu iddia glntr. Krdistan halkn tanmayan ve Ar isyan esnasnda halk arasnda imek sratiyle dolaan ayialara kulak kapatan herhangi bir kimse, eer Kemalist deildi ise, olan neticenin bsbtn aksi olduunu aka sylememezlik edemez. urasn muhakkak surette kabul etmek lazmdr ki, Ar Da isyannda bu isyandan nce, halk btn gnln ve hlyalarn byle bir isyana kaptrmt. Belki o isyan da baarl olsa idi, Krdistan halk, d krklna urayacak, bouna ve yalnz dvtn grecek, bo yere aldandn anlayacakt. Fakat sonu her ne olursa olsun ezilen halk bugn kendisini ezenlere kar evrilmi bu

isyan hareketini btn varl ile zlyordu.

Btn Krdistan

halk iin ortak olan psikolojinin, tam isyan blgesinde tersine dnmesi anlalmaz bir eydir. Zaten Kemalizmin militarist konspirasyonuna ramen bunun byle olduu, hadiselerin dilsizliinden de anlalmyor deildi. Ar isyan daha balad gn burjuva basn bir tek eyden evkle bahsediyordu: mha, Krtl gelitirerek, unsurlara mahvetmek... ekiyann da deil, isyan "Hkmetimiz ok ciddi ve seri tedbir kamasna bu da frsat vermeyerek isyanc kadar imha yalnz geriye

toptan imhasna

azmetmitir." Ve

blgesinde oluuna

ocuuna

btn Krt kyllne uyguland. syann bastrlmaya baland gnlerde sk sk yle kaytlara rastlanyordu; "syanclara (Cumhuriyet, katlan, Ar eteklerinde drt koy yklmtr." 15.7.1930)

Bastrmaya memur kolordu kumandan Salih Paa'nn gazetelerde yaynlad bildiriler, u satrlarla dolu idi: "Gerici ri diri ekiyalarn iin, ve toptan yok edilmeleri bir halde ve ocaklarnn ve Hac skan sndrlmesi ok perian derelerine iinden dzenli hezimete ktalarmz ve uram da ilh." "Ekya srleZilan giderek yok

snmlarsa hi birisi 15.9.1930)

ktalarmzn

emberi

kurtulmamak artyla

edilmitir." "gerici e-

(Cumhuriyet, Trkiye

iinde sndrlecek ocaklar

bulunan

kiyalar", hi phe yok ki, Trkiye'ye fezadan gelmi olamaz lar. Ve ite dzgn ehresinde pis ruhunun srtt paamz byle "ekiya srleri"ni "hi birisi kurtulmamak artyla yok" etmekten bahsetmitir. Ar da isyannda Krdistan halknn itirak derecesini gsterecek bir baka iaret de, yalnz tutukluluk devresi bile bir seneden fazla sren Adana mahkemesidir. Ke malizm, bire kadar krmakla doymad Krdistan kyllerinin "kl art: bakiyyet-s-seyf"ini, mehur Birinci Umum Mfettilik usl okuyalm: "Adana Adana tr. Ar imdiye 27 - Ar Ceza ekiyalarndan bu 700 kiinin hafta iinde mahkemesine balanacakMahkemesi'nde ile tketmek frsatn karmad. u ksa haberi

kadar ehrimize

192 getirilmitir."

(Cumhuriyet,

28.11.1931)

Bunun anlam nedir bilir misiniz? Beyazt Vilayetinden 700 kii olarak karlan zanllardan yalnz 192'sinin Adana'ya sa ve salim olarak kavuabildii. tekiler yollarda ne mi oldu? O, "ne siz sorun ne biz syleyelim" konusudur. u ufak kssadan kan hisse udur: 1- Ar syannda Krdistan halk isyan manen ve maddeten t u t t u . 2 - syanclar halk tutmad veya tutmay bilemedi. nk bir halk isyanda tutmak demek: a) O halka isyann ne vereceini bir ama olarak gstermek; b) O ama uruna halk kitlelerini hazrlandrarak rgtlemek lazmdr-. Ar Da syann grenler, halka ve zellikle fakir krdistan kyllne elle tutulur hemen bu hibir maddi hedef gstermemelerine ramen, halkn sempatisini kazanmlard.

Fakat halk iinde deil, hl airet aalar ve yanar dner Krt zenginleri arasnda neticesiz ve ksr rgt giriimlerinden ileri geemedikleri iin, hem isyan kaybettiler, hem de eer ebediyyen deilse, epey uzunca kaybettiler. Acaba Krt milliyetileri sosyal ve siyasi davalarda kuru Bakuninizmin sylediini hibir zaman anlayamayacaklar m? bir sre iin halkn gvenini de

<?> Hatta z m i r ' d e bile, " K r t o r d u s u geliyor, bu hafta z m i r ' e g i r e c e k " gibi herzeler s a v u r m u huriyet, 192 Krt A h m e t l e r bulunmu ve Adliye'ye verilmi idi. (Cum9.8.1930)

PART 1- Trk burjuvazisinin

VE"DOU" Krt kyll hakkndaki

mazlum

iltifatlar malm. Bunlar, kleletirilmi mazlum Asya milletleri hakknda salon edebiyatlarndan asri ilmi burjuva ideolojilerine kadar btn kapitalist Avrupasnn bol bol harcad deyimlerin, terimlerin ve tasvirlerin kabataslak alaturka bir kopyasdrlar. bir civcivin Avrupal hl bugn bile bir Trk iin ayn eyleri dnyor. Fakat Trk burjuvazisi imdi yumurtadan km beyinsizlii ile dnk kabuunu -mazlum Krdistan halk iin ebedi ve paralanmaz bir kabuk- duvarlar mutlak imentoyla rlm bir kale ve zindan gibi gstermekten zevk duyuyor. Kaldrm basnnn ukur pekir mevzular brakalm. srasnda Resmi Krtler hakknda sylenenleri bir tarafa mayalm. bildirilerde

Krtl bir vahi hayvanlar "sr"s sayan zihniyeti tekrarlaKendisine sosyal aratrmac ssn veren bir burKrdistan fukaral dmanlar bu ran hakknda dahilinde" bulmaya ilkel ddiyor juva yazarnn Krtlk hakkndaki fikirlerini ksaca okuya I m. Orada Trk burjuvazisinin "Anlalyor ki Yusuf lar; Mazhar nceleri kendiliinden belli olur: Trkiye'nin Snrn Bey. sebep en tedbirlere Cumhuriyete "Bu airetlerin olduklar vahi -acaba ve bu aralarn bilinsiz, almve kyleri adamlarn gidermek mecbir dubasan

baarmlar da...

tarafna saldrmaya hayvanlarn o zararlarn

ayaklandrmaya mamur balara iin yaplan bur ettikleri fenalk kan yacaklar? mahlkat

mracaat eklinde dnerek Sphan

tedbir almaya muarzlarmu eteklerini insan holuu

dmanlar, gnl aktan dalarnn

edebilmi

olduklarn -bu kan o

Bugn Ararat hesabna-

sellerinden

damarlarndan muarzlar

eklindeki olduklarn

bir ey

kazanm

zannedecekler? -bir dolay ve

Onlara

kymlardr... olmak Hatta

Ben

isyan

eden

bu

Krtlere sondan ihsan krmz lerden,

vatan

evlad

hissiyatylahkmetin uygun sabittir olduklar [hilekr] bel

urayacaklar bunlar hakknda

hi acmam... -tarihin fazla

merhametle bunlar

hareket etmesini ahadetiyle kabiliyetli Dessas tamamyla

grmem. kiAmerika'nn halde, ziya ve baz hiskesilmilerdir!" Krt kyls

nk

derililerinden medeni

desiyle hunhar ve gaddardrlar... eilimlerden beri Bunlar asrlardan

mahrumdurlar.

rkmzn

bana

(Yusuf Mazhar, "Ararat Eteklerinde") "Medeni" Trk burjuva hakkndaki fikri budur : kat"; aydnlarnn mazlum Kan hell "insan eklindeki mahl-

bir "Amerikan krmz derililerinden daha ok hunhar ve

gaddar"; "mamur balara inmi vahi hayvanlar" "bu yeni eylerden, medeni egilimlerden tamamyla mahrum"; "uursuz ve iptidai adamlar" ve ilh, ilh... Kemalist burjuvazinin "ideologluuna" gre, "Krtler adam olmaz." Bir zamanki: "Trk Milleti adam olmaz" laf, imdi Krtle mahsus biilmi bir kaftan olmutur. u halde madem ki adam olmazlar... Tpk Bunun mantki neticesi kendiliinden kar: korsan devletlerinin "medeni" Avrupa korsanlarnn ve

yapt gibi, "medeni eilimlerden tamamyla mahrum" olmayan mukaddes ve mbarek Trk kapitalizmine tarihi bir misyon dyor: Avrupa beyazlarnn yeryznden nam ve nianlarn kaldrdklar Aztekler ve nkalar gibi krmz derililerden "ok daha hunhar" olan Krtleri dnyadan silmek!.. Bilinen imha siyaseti: "Bu eilimleri bir lar ac Krt kitlesindeki krmak beklemek, veya karanlk ruhu, olmadna bunlarn kaba hissiyat, Bunu byle veya halkn Gney hunhar uzun isyanhrszlk devaml Krtleri iarna age, mmkn inanyorum. zaman bozarak

evrimden kararak ekmesine bu

zaman asayii

memlekette daima olur... vardr. takip

ederek, arasnda seleyi yakan(!)

hkmetin sebep

megul Kuzey mit

olmasna, Krtleriyle ederiz ki,

byk farklar bak asyla

hkmet me-

ederek bir

Cumhuriyetin

katiyyet ve ciddiyetle halleder" 20.7.1930)

(Yusuf Mazhar,

Cumhuriyet,

"Krt kitlesi" Kemalist burjuvazinin hi phesiz "halk" deildir. Belki burjuvazi de, "halk"n ve hkmetini "mutazarrr" eden hayrsz asayi dman bir isyanclar yndr. Mamafih aralarnda Kuzey, Gney ve airet ihtilaflar bulunan bu kitleleri evvela "blnz", fakat "hkm" (regnez) etmeyiniz. Bu, Avrupa kapitalizminin bugnk smrge usldr. "Mahv" ediniz. Avrupa'da kapitalizm doarken smrge geri kavimlerine ayn usl uygulamt. Trk burjuvazisi byle diyor. 2 - Krt burjuvazisi: megul. di Ne yapyor? "Trkleen" bir nembir baka ksm ise, kenli ksm oktan Kemalizmin zafer Arabas: "Char"n tamakla Daha az nemli olmayan kendisini inkr derecesinde silik benlikle, rkm, uraya

buraya sinmi susuyor ve titriyor. Hoyboncularn temsil etmek istedikleri yar-aa ve yan-burjuva eilimli Krt milliyeti akm ise, yukarda Krdn imdiye kadar takibettii metotlarla baltalamaktan baka bir ey yapamahalk iindeki nfuzunu

d. Yukarda siyasi hareketler konusunda temas ettiimiz gibi, Krt Milliyetilii, Ar da bozgunundan sonra epey iddetli bir farkllama yoluna girmitir. Bu farkllama eiliminde ne dereceye kadar yeni hedeflere yneli var; ne dereceye kadar yeni mcadele usl ve ekilleri aratrma yn gizli? Bunu zaman gsterecektir. Fakat uras muhakkak ki, imdiye kadarHem bizzat Trk burjuvazisile d kuvvetler ve ki mcadele usl ve ekilleri ile Hoybonculuk lmtr. bu lmn gmme merasimini de, birlikte, Hoybonculuun pek ok gvendii

emperyalizm yapmtr. Hoybonculuun teorik tutumda, Sevr antlamasnn Krtle verdii haklara dayanan bir macera ve mazlum milletler kavram antlamasndan bugn ile alay etme yolu idi. Sevr yolubile artk zehir nu tkayan bugn btn bir dnyadr. Dnya savann galipler bizzat o galiplerin zulm kendileri sz edemez hale gelmilerdir. Zaten milli bir kurtuluu falan emperyalistin filan trl beratndan beklemek, dolu barda, "ab- hayat" diye imektir. Krt burjuvazisi Krdistan'n dnda, snrlar stnde tahrikatla [ajitasyonla] bir i yapacan umuyordu. Dardan krklemekle kalmak, sosyal davann iine girmekten korkmak, so-

nusuz ve anarik maceralardan baka ne verebilir? Onu geen tecrbeler de yeter derecede gsterdi. Kald ki, hele Ar da isyanndan sonra, Krt burjuvazisinin bu dardan ve uzaktan ajitasyonuna kar da Kemalizm tedbirlerini ald. Artk bu yol da yar tkanm saylabilir. Suriye ve Irak'ta ngiliz ve Fransz emperyalizmleriyle iyi kt bir "iade-i mcrimin" [sulularn iadesi] ve ona yakn dostluk antlamalar imzaland. Hele Acemistan'la yaplan son "ran-Trk dostluk" anlamas, bu eit anlamalardaki hedefi en kpeke satrlarla ifade eder. 932 "ran-Trk Dostluk" anlamasnn beinci maddesi aynen udur: "Madde leketinin 5 - Akit taraflar kendi lkeleri iinde emniyetini bozmak kurulular ve veya gden dier taraf mem[toplamalaarala huzur ve hkmetini deitir-

mek maksadn memlekete mcadele ikametine kar

tecemmularn herhangi eder"

rn] vcut bulmasna maksadnda meydan

ve ikametine [yerlemesine] ve gene dier veya bir baka bulunan ahslarn taahht veya toplamalarn

propaganda vermemeyi

(Cumhuriyet'te

yaynlanan metni, 5.11.1932) Zaten bundan evvelki isyan hareketleriyle ununu elemi ve eleini iviye asm olan Krt aal ve ksmen de Krt burjuvazisi, artk bu son tedbirlerle eski imknlarn kaybetmi ve son kozunu oynam durumdadr. Bu iki kategori deerlendirme, mazlum Krdistan halkn kurtaracak, Mazlum Krdistan halkndan bakas olmayaca, yani Trk burjuvazisinin olduu kadar, hemen hemen Krt burjuvazisinden de Krdistan kyllne bir hayr beklenemeyecei gibi bir "Lapalice" gereini bir daha tekrarlam oluyor. phesiz, Dou Vilayetlerinde kapitalist ilikileri gelitike, bugn Kemalizmin "Fetih" mteahhitliini yapan Krt burjuvalar da, Trk kanunlarnn ve idaresinin Krdistan'daki smrgevari uygulay nnde muhalefetlerini arttracaklardr. Hatta bugn bile Kemalizme en sadk grnen Krt burjuvalar iinde, hi olmazsa ikinci derecede kapitalistler arasnda, bu melanet tohumlar filizlenmemi deildir. ehir ekonomisindeki stnl ve geni ilikileri sayesinde, gerek ehir gerek ky kk burjuvalar stnde hakim olan Krt burjuvazisi, tekelci Kemalist Finans kapital ile arptka, bugn gizliden gizliye kkrt-

t honutsuzluu belki bir gn rgtlendrecek kabiliyeti de gsterebilecek artlarda sun, bugn bulunabilir. Gelen her ne olursa olKrt aal gibi, Krt burjuvazisinin de "gbek

ba" Kemalizme baldr:

Kemalist Finans kapitalin ordu ve

devlet cihazlaryla, ekonomik, idari ve siyasi kurumlarnn "mteahhitlik" ine dayanr. u halde btn muhalefetine ramen Kemalizme "sadk teb'a" grnmeye mecburdur. Bu elikidir. Fakat hangi burjuvazi, hangi meselede elikisizdir ki? u halde Krdistan halk ve Krt kyll milli ve sosyal basklardan kurtulu savanda bir dnm noktas stne gelmi bulunuyor. unlardr: 1- Krdistan'n geni halk tabakalar, iki nemli isyannverdii derslerden aydnland: a) eride: Ne Krt aalndan ne de Krt burjuvazisinden kendisine kurtulu yolunda samimi yolda olmayacaktr. b) Darda: Emperyalizm denilen nalnc keseri, bin bir manevrasyla hibir zaman Krdistan halknn gerek kurtuluunu istemeyecek ve yanlz ezelden beri olduu gibi Krdistan meselesini de daima kendi tarafna yontmak ile yetinecek, Krdistan kyne "ko ba" yapmak isteyecektir. 2- Krdistan fakir halk, geen tecrbelerden iki kere iki drt edercesine renmitir ki, milli kurtuluun baarlmas iin: a) Elle tutulur bir ama lzmdr: Anlamn yalnz Krt kitlelerinin pek anlamad kuru bir milliyetilik kavram, geni ynlar yerinden oynatmaz. Krdistan halkn elikten bir yay gibi yerinden oynatacak olan ey, kylnn ve fakir halkn siyasi ve ekonomik, genel ve mterek karlar olabilir. Trk burjuvazisi bile, Ar isyanndan sonra Krdistan halk arasnda yapt demagojide: Kylye toprak vereceini sylyordu. Krt milliyetilii bu esastan yrmedike hitir. b) Yeni sava usl ve ekilleri lzmdr: syan bir sanattr. Her sanat gibi isyann da ilmini bilmek zaruridir. Krt milleti namna imdiye kadar hareket edenlerin ikide birde yaptklar, eski devirden kalma "huru" hareketleri, fakir Krdistan halkn Kemalist militarizme barbarcasna krdrmaktan baka fayda vermeyen Bakuninist Puizmden ibaret kalyor. Milli biri isyan, halk Bu dnm noktasnn balca karakteristikleri

kitlelerinin byk lde ayaklanmasyla baarlr. Halk kitlelerinin ayaklanmas iin ise, tutkun, bkmaz ve usanmak nedir bilmez, doru ve salam bir (propaganda + rgt) hazrl arttr. Byle hazrlksz isyana kalkanlar, bir uurumu hz almadan atlamak isteyenler gibi beyin st dmeyi muhakkak bekleyebilirler. Byle bir hazrlk, hatta mevcut uslleri -ksmi eletiri ve dzeltme ile deil- btn maddi organlaryla birlikte yeni batan ve bambaka sava usl ve ekilleri kurmakla mmkndr. 3- Krdistan'da teden beri devam eden ete muharebelerinin birok sonular arasnda bir dieri de: Hao'lar, kk Krt asillerini de yava yava deklase ediyor, snfndan olduruyor. Ve bu Hao'larn mevcutlardan farklar, eskiden beri az ok siyasi iktidarn tadn tatm, siyaset ve idare ilerinde daha tecrbeli ve ak gz olmalardr. Kemalizm byk aalkla olan ittifakn ilerlettike ve ete ba roln oynayan kk asilleri fukaralatrdka, imdiye kadar beyliin aaln kulu olan bu kk asiller zmresinin de nemli bir ksm, aala kar fakir Krdistan kyllnden yana gemektedirler. 4- Krdistan'a Trk finans kapital iledike l kaplumbaa ekonomisi ve siyase-ti Kemalizme has sratiyle de olsa,

bir snf farkllamas balanglar, ehirlerde olduu gibi Krt kyll iinde de kendisini gsterir. Snf farkllamas, ehirde Krt proleterini Krt kapitalistine ve Trk burjuvazisine kar koyduu gibi, kyde de miriyvo ve ameliyelerle, byk arazi sahiplerinin ve Kemalist devlet cihaznn arasn gittike daha ok aar. 5- Kemalizmin bu gnk Krdistan'da bir tek tezi var: Asimilasyon ve imha siyaseti! Bu tez, btn Krdistan'da ne kadar iddetle uygulanrsa, -var olan bir milletin canll, 20. yzylda sessiz sedasz pek kolay mahvedilemeyeceine greo kadar iddetle tepkisini douracak: Kemalizmin teziyle doru orantl olarak Krdistan halkn batan baa saran bir anti-tez byyecektir. Bu anti-tez: Trk burjuvazisinin siyasi ve ekonomik bask cephesine kar, btn Krdistan halknn mterek mukadderatn temsil eden biricik Krtlk cephesidir. Bu bakmdan Kemalizm, Almanya'da Bonapartizm'in oynad rol oynayacak. Krdistan bir tarla ise, onun stnden geen Kemalist

terr bir silindir olacak ve ekinleri evvel ezecek fakat sonra topraa yeni kkler saldrarak bsbtn kuvvetlendirecektir. 6- Trk burjuvazisi, Krdistan' laykyla soyabilmek iin, orada iyi kt bir aydn tabakas yaratmaya mecburdur. Yeni harfleri kullan, ister istemez Krdistan halk iinde okur-yazarlarn saysn arttryor, Bu akm, bir tarafta Krdistan halkna gr ufku daha genie yeni mttefikler hazrlarken, te tarafta Trk burjuvazisinin dayatmak istedii Trk kltrne kar bir tepki uyandryor ve Kemalizmin "Vahi Krt" diye fakir Krdistan halkna reva grd, "aa kast" muamelesine derinleen ve bilenen bir kin bytyor. Bu mesele karsnda partinin imdiye kadar taknd tavr, ciddi ve merhametsiz bir eletiriye deer. Partinin Dou meselesinde her eyden evvel hi unutmamas lzm gelen u noktay kabartlandrmak lazmdr: ulus1- Mesele etindir: Bu muhakkak. Hele meselenin ve

lararas lde az ilenmi bir konu olmas ezberlenilmi klasik kolay dstrlara sdrlamayacak kadar orijinal, dokunulmam, "kz" (bakir) bulunmas, davay bsbtn etinletirir, etrefilletirir. Fakat hi unutulmamal, etin ve etrefil meseleleri ya hi aza almamak veya da basma kalp, formllerle syrlp kmak, ancak II. Enternasyonalin Oportnist Sosyal Bolevik parti, isyan ve ihtillDemokrat Partilerinin andr.

lerin ocuu, yangna gz krpmadan bakan Devrim Partisidir. Bolevizm, her etin ve etrefil meselenin harekete ve devrime yepyeni bir yaylm ve bir hz veren bir z 2- Mesele acildir: bulunduunu asla kaaunutamaz. etin ve etrefil diye meseleden kocamayz. Meseleden yalnz "kamamak", mamak da yetmez. Fkr fkr kaynayan davadan ekinmek bal gibi oportnizmdir. Amenna! Fakat dahas var; mesele aceledir, zannedildiinden ok aceledir de. latmak iin unu hatrlayalm: Dou'da isyan ediyorlar. sa olsun Bunu basit bir rnekle anBat'da beyanname datyoruz Dou'da Trk burjuvazisinin

Bat'da burjuvazi ne kadar pi olur-

kendi devrimini yapt;

yapmad ve yapmayaca demokratik burjuva devrimi byle bouluyor... Byle bir durum ne bizim ne kimsenin keyfini bekleyemez. Er ge kendine bir r aar. , bu rn im-

diye kadar olduu gibi sapk ve "irticai" mahiyette mi, yoksa devrimci tarzda m alabileceindedir. , bu iki ktan birisini galip getirebileceini bilmektedir. Meselenin genel manzaras incelenii ile meydana kar. I- RTCA MESELES: akla u iki noktay getirir: A) Gerilik: Hi phesiz Kemalizmin sayesinde, Dou Vilayetlerinde byk ounluk henz (feodalo-klan) rejimi altndadr. Airetler ve Gebelik tarz hemen hemen dokunulmam durumunda yaayabilir. Byle bir memleket geridir. Fakat geri memlekette sosyalist sloganlarnn atlmamas, ancak merhum II. Enternasyonal ideolojisinin mezar tadr. Bolevizm, memleket nfusunun 1/13' gebe ve % 97'si kyl (10 milyon Bolevizmin gebe; 130 milyondan fazla kyl) olan memlekette proletarya devrimini baard ve bugn sosyalizme girdi. "asgari program"nn atlmayaca yer, oktan yer yznde kalmamtr. u halde Bolevikler arasnda, bir memleket geri olduu iin oraya sosyalist sloganlarla girip girmemek meselesi, tartma konusu bile tekil etmez. Fakat bizim burada zerinde durmak istediimiz gereken asl zellik; geri Krdistan'n gerilii ile uyumlu sava slogan ve ekilleri bulmaktadr. Eer biz, Trkiye'yi Kemalizmin iddia ettii gibi, bir ve tek finans kapital vatan saymaya muadil [edeer] olacak ekilde, Trkiye'de biricik bir kyl meselesi var farz eder ve Krdistan kyllnn smrge artlarn hesaba katmaz isek, iflah olmaz softala der ve Leninist taktik ve stratejinin usllerine elveda etmi oluruz. u halde: 1- Dou Vilayetlerine de tm dnya gibi sosyalist sloganlarla girmek, her Komnist partisinin boyun borcu, 2 - Fakat bu boyun borcunu, srf genel olarak kyl meselesi hakkndaki usllerle yerine getirmeye kalkmak, yine III. Enternasyonalin izgisinden kmak, II.'nin izgisine girmek olur, B) rtica [Gericilik] Hareketi: imdiye kadar Krdistan'da olan isyanlar, genelikle dnya emperyalizminin ekmeine ya srmek iin, dnya emperyalizmine alet ve oyuncak olmak, Krdistan'n irtica ile olan ilikisi, bu olunca, biraz da zelliine girelim. Meselenin zellii bir irtica bir de devrim bakmndan

ona dayanmak suretiyle olup bitti. u halde "gerici" zellikte idiler. Hatta " iftira ki" [ayrlk] denilen Ar isyan bile byle bir macera oldu. Bu manzara nnde Krdistan'da olan her harekete, sadece "gericidir" damgasn basmak, acaba tatmin edici bir marifet midir? Onu burjuvazi bizden iyi yapyor: Kemalizme gre, k verilemez; kuyuda Trk kapitalist militarizminin o gericilik bata Krdistan Bu baka karanlk bir kuyu, bir gericilik batadr. kl parltsndan ancak mahmuzlu

Kemalist

izmelerle inenmeye lyktr ve ilh... Fakat Kemalizmin ayn suretle kl parltsndan baka bir k gstermedii ve mahmuzlu izmelerle bir amuru iner gibi inedii Trkiye proletaryas iin, Krtlk meselesi bir ortak felket meselesidir. u halde Krdistan isyan dendi mi, onda "karamk ile iyi taneyi", irtica ile devrim taraflarn birbirinden ayrmak lazmdr. Onun iin meseleye nceden edinilmi kanaatlerle deil, yeni bir ey bulmak isteyenlerin bilimsel aratrma gz akl ile yakndan, daha yakndan bakmalyz: 1- Dou Vilayetleri halk eski rejimi istiyor mu? Evet Dou Vilayetleri kyll Kemalizmi istemiyor ve aka eski devirleri aradn sylyor. Fakat Krt kylsnn bu sznden yanlz sylediini anlamak, ne sylemek istediini anlamamakla birdir. Yukarda onun psikolojisindeki archaism' [eskicilik]e iaret etmitik. Dou kyll eski devri ararken, sadece yeni devre, cumhuriyet burjuvazisinin smrsne kar, kendine has dili ile protestoda bulunuyor... O kadar. Tpk "sahip" aramas gibi bir ey. Fakat biz, Krdistan fakir halknn maziyi zleyiini, onun deva bulmaz bir gerici olduuna, devrim iin bir tehlike (olduuna) u halde mahkm braklmaya layk bir "sr" olduuna hkmetmeye kalkar isek, bu bizim siyaset sahnesinde kendi idam hkmmz kendimizin imzalamas olmaz m? rticai psikoloji ile kapitalist smrsne protestoda bulunan insan ynlarna, biz kurtuluun geride deil, ileride olduu-

nu gstermezsek, hl devrimci hamleyi temsil ettiimize kimi inandrabiliriz? Meseleyi daha anlalr bir ekle sokmak iin bir rnek alalm. Bugn Anadolu'da ezilen alkan Trk kyll de halifelii istemiyor mu? Saltanat devrinde "daha rahat" yaadn iddia etmiyor mu? Tabii tefeci sermayedar ile tarm

kapitalistlerini deil, asl alkan orta ve fakir kylleri, ortaklar murad ediyoruz. Onlar da bir kesimde 12-13 lira yol parasn isteyen Kemalizm karsnda hatta ba ve hara devrini aramyorlar m? O zaman Trk kylsne de gerici diyebilir miyiz? O zaman kyl meselesini de milliyet meselesi gibi rafa koyup bir gzel "ii partisi" jolie poli trade-unionist rgt, yani gerici bir parti olabilir miyiz? 2- Dou Vilayetlerindeki hareketler hep gerici karakterli mi oldu? sterseniz buna da evet! Fakat bu evet de Kemalizmin ekmeine ya srecek hi bir eyi ispat etmez. imdiye kadar olan olmu; bu olan gerici imi. Olabilir... Fakat ondan sonra bizim komniste vazifelerimiz balar. syan hamlesini gsteren bir honutsuzluk, geni alkan kitleler iinde doduktan sonra, bu hamle imdiye kadar sapkt, gerici idi diye onu kendi haline brakabilir miyiz? Brakrsak, belki Kemalizm, Trk burjuvazisi bundan pek memnun kesilir. Fakat acaba o hamle, braktmz yerde, braktk diye kalr m? "Akacak kan damarda durur mu?" Madem ki kalmaz ve durmaz, u halde Krdistan hareketini brakmak, onun evvelce olduu gibi bundan sonra da, irtica yo I unda bocalamasn bir emrivaki olarak kabul etmek demektir. Gericilii emrivaki kabul etmek, onunla dvmemek, devrimcilikten vazgemek, gericiliin iine dmek, gerici tutmak demek deil midir? 3- Meselenin Konuluu: var mdr? mu lamel udur: (tepki) Dou'da bir Krt milliyeti meselesi buna evet der. Bir Btn tespit edegeldiklerimiz

Krt milleti var. nk Leninizm'de milliyet meselesinin duru"Her milli bask halkn geni kitleleri iinde bir aksfkrtr ve millet olarak bask gren halktaki her [ki keMillet olarak ...

tepkinin eilimi, milli isyandr." (Lenin) lime okunamad]

Krdistan halknn geni kitleleri, tepkilerini

isyan eklinde defalarca ifade etti. Yalnz bu isyanlarn banda imdiye kadar Krt aalar, hanedanlar ve bir ksm Krt burjuvalar bulunduu iin isyanlarn ibresi emperyalizme doru eilim gstermiti. Haydi bir daha tekrar edelim. Krt isyanlar imdiye kadar gerici karakterde olmutu. Bu tekrar "kabak tad verdi." Meselenin yeni ekline bakalm. Marksizmde olaylarn

mant dinamiktir. Yani Lenin'in dedii gibi olaylar kt bir matematik kafas ile lmemeli, yksek cebir davas gibi muameleye uratmaldr. Bize bugn Kemalizm ve onun irili ufakl mezleri Dou isyanlarnn (-) (eksi-olumsuz) yani gerici olduunu hikye edebilirler. Bizim hikayeye deil harekete inancmz var. Biz biliyoruz ki dn herkesin (eksi-olumsuz) dedii ey, bugn veya yarn (+) (art-olumlu)ya dnebilir. Bize Krdistan isyanlarnn dn (eksi-olumsuz = gerici) olduunu ispat edenler, bunun yarn da byle olabileceini iddia edebilirler mi? Fakat biz bu (eksi-olumsuz = gericinin, bir gn (art-olumlu = devrimci) olabileceine srf felsefe yksekliinden bile hkmedebilenlerdeniz. Ve ite meselenin devrimci oluu buradadr. IIDEVRM MESELES: Krt milliyeti meselesi, imdiye

kadar emperyalizm kucanda gericilik aleti olarak kald demek dorudur. Orackta kalmak en hafif deyimi ile pasifizmdir. nk Marksizm, kinci Enternasyonal sosyal ovenizmi gibi, dnyay pertavsz veya teleskopla gzleyen bunak burjuva ilmi, Lenin'in sz ile Kaustky "kocakarl" deildir. Lenin'in daima zerinde durduu ve gelitirdii zere, Marksizm: 1- Olaylar gzlemek ve aklamak, 2- Olaylar deitirmek, devrim yapmak ilmidir. nsan abasnn bir olay deitirmesi, o olayn artlarn, sebeplerini bilmekle mmkndr. Krdistan hareketinde byle bir durum - gerici karakterden devrimci karaktere gemeye elverili kanunlarvar mdr? Krt milleti anti-emperyalist, uluslararas komnizm safna atlayabilir mi? Bunu balca iki ynden inceleyebiliriz. I- KEMALZM A N T - E M P E R Y A L S T T R : Gerekten Trk burjuvazisi, ksa tarihesine ufak bir gz atmayla kolayca anlalaca gibi, imdiye kadar eer istikrarl bir bamszlk havas iinde yaayabildiyse, mazlum memlekette ekonomik ve ise, kltrel kar hegemonyasn komnizminin kurmaya vakit buldu bunu ancak dnya emperyalizme

milletler safnda,

yapt savaa borludur. Bu bakmdan Trkiye'deki bamszlk hareketi dnya devrimine zt deil, ona yardmc ve u halde bizzat kendisi de devrimci oldu. Bu yargdan sonra, kuru

mantn varabilecei yle "doal" bir soru unun veya Trk burjuvazisine kar, yine bugne

bu-

nun aklna gelebilir: Acaba bu gn devrim cephesinde bulunan kadar gericilik cephesinden ayrlamayan Krdistan milli hareketini tutmak gericilik olmaz m? Gerekten, eer gz gre gre emperyalizme alet olan bir Krtlk hareketini, her ne pahasna olursa olsun antiemperyalist Kemalizme kar tutmak bu sylenen neticeye varabilir. rinden olan, Fakat soyut mantk, canl olaylarn ayrntl gereklekopmu, ezberlenen basma dsturlar tekrarlamaktan ibaret hak kalp mantk, slm Felsefesindeki cenab-

gibi "nelere kadir deil?" "Teori dostum, daima soluktur, daima yeil olan hayatn aacdr." ... Bu konuda dncemizi yabanc snflarn varlklarnn etkisi ile sakatlamamak, Trkiye ii snfnn maddi tarihinin dna frlatp saptrmamak iin her eyden nce hepimizin hi bir zaman unutmamaklmz gereken iki noktay tekrarlayalm: a) casna Aprionquipment: nceleyin korkmayalm: Bir savaa girmiiz. Snf sava. Bunun btn gereklerini pervaszkarlamay gze almadktan sonra bir adm atmann imkan yoktur. Marksizm, hele yakn Leninizmin tarihinde, srf kuru mantn canl Bolevizme kar ne "devrimci" ithamlara kalktn grmeyenimiz yoktur. 1905 devriminin malup olnk kuru mantk duunu, yerini koyu bir gericilie braktn gren Plekhanov: "i snf eline silahlar almamalyd" dedi. ve burjuva mant iin sava, ancak mutlak zafer ihtimalleri yzde yz temin edildikten sonra yaplmaldr. Ya dman kuvveti sana hcum ederse? O zaman iki k var: 1- Hi eline silah almamak ve miskince lme ve esarete bel balamak; 2- Ne kadar hazrlkl ve kuvvetli bulunuluyorsa, o hazrlk ve kuvvetle dmana kar koymak. Hi olmazsa, dmana varln tantmaktr. Kuru burjuva mant - kendisi iin deil - ii snf iin, birinci kk, yani kendi kendisini inkr etmeyi daima tavsiye edegelmitir. 1917 Oktobr Devrimi geni kyl kitlelerini ii snfna toprak araclyla mttefik yapt zaman, yine ii snf iinde uluslararas soyut burjuva mantn incelte incelte satmak isteyen bir "Marksist" II. Enternasyonal, bir doktriner "devrimci" Karl Kautsky, kylye kk mlk eklinde toprak

datan Bolevizmi gericilikle itham etti.

Halbuki o zaman da

u iki ktan biri vardr: 1- Ya soyut ve mutlak "herkesten ok" "devrimci"lik yapp, kyl tabakalarnn toprak talebini hie sayarak topra datmamak, bu surette Macaristan'da, talya'da vesair lkelerde sonradan defalarca grld gibi, fn kyl mttefiinden ayrarak, ii snkoyu proletarya devrimini

faizm gericiliine feda etmek. 2- Veya nce Rusya'da, sonra in'de olduu gibi, topra, stnde alanlara datarak (ii + kyl) ittifakn perinlemek ve bylelikle proletarya ve Sovyetler devrimini yaatmak... Tekrara gerek yok ki, "ii" tulumunu giyinmi burjuva mant, daima birinci parlak "devrimcilik" kkn bize tavsiye edegelmitir. III. Enternasyonalin sava sonras tecrbeleri byle binbir rnekle doludur. gericilii, oldu. "Kyl Hkmeti" ile ankof beyaz Bulgar muhafzlarnn

boazlamasn, iki burjuva ekimesi sayan zihniyetin rn Leh terr milliyet ve ky I meselelerinde zamannda taktiini kuramayan rgtn sapkl sayesinde tutundu. u halde kelimelerden korkmayacaz. Tersine, kelimelerin altnda ve iinde bulunan snf iliki I erini devrime balayacaz. Bunu yapmadka b) komnizm softalndan kurtulmu saylmayz. Biz, Krt milliyeti meselesini koLawrence'in kkrtbahsediyoruz. Bedirhanilerin, Deiie inanalm:

yarken bir imkanszlktan bahsetmiyoruz. ezilen Bu Krdistan kyllnn

mas uruna silha sarlan paazade ve beyzadelerden deil, ayaklanndan gibi ayaklan eer imdiye kadar olduu

Cemil Paa oullarnn, beceriksiz idaresi altnda yrrse, sadece imdiye kadarki neticeye varr. Bo yere malup olur ve fakir Krdistan halkn kltan geirtir. Bizim dediimiz bu deil. Bizim dediimiz, Krdistan halknn milli ve sosyal kurtulu hareketinde artk bir zaruret haline gelen devrimci, ileri ve anti-emperyalist yneli ve idaredir. Krdistan'n imdiye kadar aalk ve burjuva bata iinde bocalayan ters talihini yenmektir. Bu ters talihi yenebilecek biricik kuvvet, fakir Krdistan halkna, oktan zledii bugne kadar aramaktan bunald, yeni, ileri devrimci bilinci sunmak, dnya komnizminin (r-

gt + ajitasyon + propaganda) yardmn ve kuvvetini onunla kaynatrmak olabilir. Bu yapldktan sonra, Krdistan mazlum

halk hareketinin doal yolunu bulmas iin, artk hi bir keramet ve mucizeye gerek kalmaz. Deiiin, (-) gericiliin (+) devrime evrilii yldrm hzyla gnn meselesi haline gelir. Bunu yapacak olan, tesadfler deil, Trkiye'nin devrimci ii snfnn keif kolundan bakas olamaz. Ve keif kolu, bunu yapamadka, ne keif kolu, ne de devrimci olamaz. nk Leninizmde smrge ve mazlum milletlerin ayrlmasn propaganda etmeyen devrimci juvazinin sosyalistler: hareketini kan ve milli sosyalistler: amuru "Devrimci propagandalarn boyunduruu Monarjk ile kar ve ve kitlelerin kadar burmcadeleye emperyalist

geniletmeyen

rtnen

leler gibi hareket Hayr! Bunu zaman

edenler [ab]dir.

(Lenin, Marksizmin Bir Karikatr)

Trkiye Komnist Partisi "le" midir?

daha iyi gsterecek. Fakat bu genel deerlendirmelerden sonra, olaylarn kanunlarna ve artlarna dnerek aratrmamza devam edelim: 1- Trk burjuvazisinin devrimcilii gayet izaKemalizmin emperyalizme dmanl, kyl ve iilerifidir. Hi unutmayalm

emperyalizm Trkiye fakir halkn, alkan

ni ezdii soyduu iin deil, bu ezi ve soyuta arslan payn kendine ayrd ve Trk burjuvazisine art deerden, fazla rnden yalnz krnt brakt iindir. Trk burjuvazisinin emperyalizme dmanl, koyunlarn komusuna sadrmak istemeyen mal sahibinin dmanl trndendir. Bir gn koyunlar, biz koyun deiliz, insanz diye ayaklanrlar ve mal sahiplerinin samal olmaktan kurtulmak iin birleirlerse, o zaman dost dman, mal sahibi ve komularn ortak tehlikeye kar birlemeleri mmkndr. Nitekim Hindistan smrgesinde, in yar smrgesinde alkan kyllk ve ii snflar, yalnz milli deil, kendi sosyal kurtulularn da istemeye kalktklar zaman, o zamana kadar millet ve vatandan bahsederek emperyalizme kar duran burjuvazinin, birdenbire Nitekim emperyalizmle uz I amaya girimesi byle olmutur. Bu bakmdan, Kemalizm hi de "salam ayakkab" deildir. sndan ierde, bugne darda kadar, Cumhuriyet emperyalizmle Lozan antlamaher sahada, maddi burjuvazisi,

uzlama

kabiliyetiyle,

imkanlarn erevesini krmayacak derecede uzlamaktan geri kalmad. Fakat Trkiye ii snfnn rgtsz ve zayf davran-

, Trkiye'de mazlum aznlklarn emperyalizme dayanrcasna hareketi, Trk burjuvazisini ve Kemalizmi, aka emperyau halde lizm cephesine gemekten mtemadiyen alkoydu.

Trkiye'nin smrge uslleriyle soyduu Krdistan fakir halknn genel ve srekli kar, hibir zaman Kemalizmden daha az kapitalizmin tmne ve dolaysyla smrgeci emperyalizme kar daha az dman deildir ve olamaz. Trk burjuvazisi yar smrgelikten bile kurtulduunu iddia ediyor. Krdistan halk, en beter smrge basks altnda inliyor. Acaba hangisi daha samimi ve derinden emperyalizm dman olabilir? phe yok ki, smrge zulmne en ok urayan halk... 2- Krdistan'n kurtuluu, burjuvazinin eseri olamaz, Krt burjuvazisinin Krt milliyetiliini az ok tanyoruz, Krdistan halk, ondan midini tamamyla kesmek zeredir. Trk burjuvazisinin Krdistan'da onlarca yllk hakimiyeti, eski devirleri baka Kemalizmin Dou'da glgede brakacak derecede bir smrge soygunundan ciddi bir netice vermedi. Geri ara sra derebeylie atp tutan palavralarn herkes iitti. riyet devlet cihaznn Krdistan'daki

Fakat herke-

sin bilmedii ve iitmedii gereklik, Kemalizmin ve Cumhuklan-derebey sistemine yaprcasna adapte olmas, aalkla ve bir ksm en kaln Krt burjuvalaryla el ele vererek, aman vermez bir surette Dou Vilayetleri alkan halk tabakalarn soyuu ve en barbar smrge uslleriyle eziidir. Uzun yllarn biriken dersleri de ayrca retiyor ki, Kemalizm, zoru grmedike, Dou'da en ufak reforma bile girimemitir. eyh Sait syannda bir ksm aalar Bat Vilayetlerine srgn etti. Aasz halkn ba bo kaldn grnce birden bire rkerekten aalar tekrar eski saltanatlar bana getirdi. Ar syan zerine, Cumhuriyet burjuvazisi Fakylye toprak datma [yani satma] iini, mesela drt yllk

bir plan dahilinde, daha acele tatbik edeceini ilan etti.

kat bu demagojinin de mr, immedint [hemen, derhal] yakn tehlikenin geiine kadard. Ondan sonra aalkla olan kutsal ittifakn yava yava mkemmelletirdi. Kemalizm'den, baka ltuf ve ihsan bekleyecek tek bir miriyvo kalm mdr bugn? Trk burjuvazisi kadar psrk ve sosyal hareketlerden d patlam bir snftan, hatta demokratik burjuva devrimi sahasnda

daha ne beklenebilir? Hi. nk mesela Dou'da hi dokunulmam bir halde duran demokratik burjuva devrimi davasn Kemalizmin slahat, reformlarla bile halledemeyecek haldedir. Halbuki bu dava, btn keskin davalar gibi, yarm reformlarla deil, tam devrim metotlaryla zlebilir. Byle bir z ise, hibir zaman Kemalizmin harc deildir. u halde; Trkiye ii snf ve alkan halk gibi, Krdistan mazlum halk da, Kemalizme Trke'nin mehur klarndan birini uygulamakta artk gecikemez. "Ya bu deveyi gtmeli, ya bu diyardan gitmeli". 3- Krdistan halknn kurtuluundan vazgemek, devrimden vazgemektir. tutmak iin halknn Trk burjuvazisi anti-emperyalisttir. olsun Trkiye'de Devrimi Kemalizmi partimiz her pahasna olursa

tutmak lazmdr. u halde Kemalizme kar olan mazlum Krt kurtulu hareketi duraklasn... ve ilh. tezi, iin pek de yeni bir tez olamaz. Bu tez, Trkiye'deki devrimci hareketleri Kemalizme kuyruk etmek tezidir; ki eski kuyrukulardan olan kuyruk sallayc Kadroculardan bu teorilerin eitlerini dinlemitik. Mazlum bir halk kitlesini Kema I izme feda edebilenler iin, esasen fedakarln ucu buca yoktur. O zaman, Kemalizmin "devrimciliine inananlar, karmza dikilip mantklarn ylece sonsuza kadar uzatabilirler: a) Krtlk meselesini baltalayabilir. b) Trkiye'de Trk kylsnn ihtillci hazrlann da bir tarafa brakmak akl krdr. nk, maazallah kyl kalkar Menemen hadisesinde olduu gibi halifeyi ve hlar yeniden tesis etmek sevdasna der. Memlekette devrim yapalm derken gericilie debiliriz ve Trkiye'yi emperyalizme kar zayf drerek devrim cephesinde bir gedik am olabiliriz. c) Nihayet ister misiniz: Trkiye'de ii snfnn bamsz ve ihtillci haraketine meydan vermekle snf mcadelesinin salanmas, anti-emperyalist ve "devrimci" davranan Kemalizmi, belki bozguna, belki de emperyalizmle ittifaka srkleyebi I ir... Neme lazm, hazr "anti-emperyalist" cepheyi bozup da ne olaca belirsiz "maceralara atlamaya niin kalkmal? ve ilh. ve ilh... kurcalamamal. nk emperyalizme dayanm olan bu hareket anti-emperyalist olan Kemalizmi

Nereye ne...

vardmz

meydanda:

Kuyrukuluun

bile

ancak neslatim

Kadroculua soysuzlat zaman aka

itiraf edebildii

Kemalizme Kemalizmden ok inanmak, Trk burjuvazisi-

nin szde "devrimcilii" nnde, tam ve mutlak capita

[teslimiyet]; her trl devrimci hareketten yzgeri etmek; hatta ufack reform talepciklerinden, hatta mesela Kanunu istemekten (nk o da Kemalizmi rktr ve belki emperyalizme yaklatrr) vazgemek... Btn silahlar Halk Partisinin silah deposuna teslim ederek (ipek i)in ilemeli (ihram)larndan birine brnp, Ankara Arafatnn ankaya Kalesi etrafnda hac olmaya gitmek... Bu eit burjuva aydnlna has "mminlik", Trk Bolevik Partisinin Komnistleri iinden temizleneli yllar geti. taban tabana zddn Biz Trkiye meselenin grenlerdeniz:

Krdistan mazlum halkn emperyalizmin kucana atan Kemalist smrgeciliinin zulmdr: "Denize den ylana sarlr" der Trkler. Trkiye kyllne gemii arattran, bugnk (tefeci + mtegallibe + finans kapital) Asker-Banker-Yunker sisteminin misli grlmemi soygunundan baka birey deildir. Trkiye biricik ii snfnn bir proletaryasna gelince, o btn dnya

paras olan Trkiye ii snf, yeryznde gerek smrge, gerek anavatan soygunlarn ve tarihte gelmi gemi tm insann insan soymas usllerini kknden kazmakta, u halde yalnz emperyalizmi deil, her trl kapitalizmi dahi yeryznden kaldrmakta menfaatdardr. u halde, Kemalizmle kyas kabul etmez derecede ileri ve kudretli emperyalizmin dman, ancak Trkiye ii snfdr. Trkiye proletaryas karde Krdistan proletaryas ile el ele verip de, gerek Anadolu'nun soyulan, soana evrilen alkan Trk kyllerini ve gerekse mazlum Krdistan kylln Sovyetler Devrimi slogan ile, insanln ilk ve son defa grd byklkteki o yaman ihtill kyametine kavubinbir ztlkla kemirilen "milli" birliinden kale olacaktr. te turduu gn, Anadolu ve Krdistan Sovyetler Devrimi, bugnk Kemalist Trkiye'nin almaz ve yenilmez nitelike bambaka, nice I ike usuz bucaksz nisbette mthi, bir anti-emperyalist Trkiye Komnist Partisi, bu kaleyi kuracaktr. Krdistan halk

bu kaleyi kurmaya gelir mi? Buna ksmen yukarda cevap verdik. Ayn meseleyi bir baka noktadan ayrca aratralm.

II- KRDSTAN HALKI ANT EMPERYALST OLUR MU? Krdistan halk kendi kurtulu hareketini komnizm devrimi ile birletirebilir mi? Veya anti-emperyalist olabilir mi? Bu iki sorunun da anlam: Mazlum Krdistan halk komnizm sloganlar ve komnizm iin mcadeleyi tutar m? Komnizme gelir midir? Krdistan halknn komnizme gelmesi iin iki ey lazm. 1 - Dafia Kuvveti; (defetme - savma) ki onu emperyalizmden ayrsn; 2 - Cazibe (ekim) kuvveti; ki onu komnizme eksin. 1Dafia (Defetme-savma) zengin kuvveti: Krdistan halk, emperyalizme -hi olmazsa peryalizmin kar olabilir mi? Geirdii 10 yllk tecrbeler Krdistan

Hoyboncular mstesna- tm yardm

halkna, Krt aalar, beyleri, burjuvalar gibi, uluslararas emde Krt bamszlna dokunamayaca dersini az ok retti. T m Krdistan halknda bu kanaat, st kllenmi, fakat iin iin yanan bir bilinalt atei halinde yanan bir varlk muhafaza eder. Bu kln kalkmas bilin altna hakim olan kanaatin bilince kartlmas iin Krdistan'da -ama, sakn Kemalizm tarafndan deil, nk oradan gelen her etki en iddetli ve aksi tepkileri uyandrr- mesela bir komnist rgt tarafndan yaplacak en hafif ve hatta stnkr ajitasyon yeter. Mamafih bu ajitasyon ve propaganda iinden daha kuvvetli bir surette Krdistan halkn emperyalizmden ayracak olan harekettir. Bu hareketin iki birbirine bal ifadesi vardr: a) Yalnz Trkiye'deki deil, btn Krtln kurtuluunu gzetme: Krt halk (ii ve kylleri) Trkiye'ye has bir "milli akibet" deildir. ran snrlarndan Irak, Suriye'ye kadar, eski Osmanl mparatorluu'nun eczas olan, imdiki cumhuriyet snrlar civarnda zellikle ngiliz ve Fransz emperyalizmlerinin smrgesi halinde, ezilen ve soyulan bir Krtlk var. Trkiye snrlar dndaki burada, Trkiye Krtlerin smrge artlarn tekrarlamak bir Bizim ierisindeki Krtlerin de darmzdakilerden totoloji olurdu. nk onlar ad stnde smrgedirler.

farkszcasna, smrge usllerine tabi olduunu gstermemiz, "Dou Balkanlar" stnde rpnan (ngiliz-Fransz-Trk ve ilh) smrgesi halindeki btn Krtlk aznlklarnn kaderlerinin ortak bir toplam tekil ettiini ispat etmek iindi. u halde Krdistan halknn kurtuluu demek, ayr bir devlet tekil etmeye ka-

dar btn mazlum Krtln kendi kaderine, siyasi bamszlk derecesinde tn kendisinin sahip olmak hakk, yalnz Trkiye'deki bir tek sosyal ve siyasi yap halinde kurtuluu Krtlerin deil, Dou Balkanlar stnde paralanm olan bKrtln demektir. Bu kurtuluun mefkreletirildii (lkletirildii, idealletirildii) gn, Irak ve Suriye'de de, Krtleri, eski zamann "ko ba" gibi smrge halkna kar tokuturmakta kar olan emperyalizm, Krtlkten layk olduu silleyi yemi olacaktr. b) Krtln smrge kurtuluu ancak tm dnya mazlum milletlerin kurtuluu ile el ele yryebilir: Mazlum Krdistan halk, kurtuluu, zalim anavatanlara kar bir sava aarak baarabilir. Herhangi bir savata dman cepheyi aka grmek ne kadar zaruretse, mttefik kuvvetler bulmak da o derece elzemdir. Krdistan'n dman, genel olarak dnya emperyalizmi, zel olarak Trkiye kapitalist snfdr. u halde mttefiklerini de zel olarak Trkiye iindeki ezilen ve soyulan snflar arasnda ararken, genel olarak, tm dnya mazlum milletleri ile, mesela Suriye, Irak ve ilh... gibi smrgelerin ii ve kyl snflar ile emperyalizme kar ortak cephe kurmaya mecburdur. Bu bakmdan da gene Krtlk davas, emperyalizme dman olmaya, maddi durumu icab mecburidir. 2 - Cazibe (ekim) Kuvveti: Krtln smrge kurtulu hareketini, komnizm yoluna ekecek olan kuvvet bellidir. a) T m dnya mazlum halklarnn kurtuluunu lkletiren, gerekletiren, dnya Enternasyonal. b) Trk burjuvazisi tarafndan ezilen ve soyulan btn Trkiye mahkm snflarnn kurtuluunda kendi kurtuluunu gren ve gerek Trkiye alkan kylln ve gerekse mazlum Krdistan halkn kurtarmak istemedike ve kurtarmadka kendi kurtuluunun imkansz olduunu iyi bilen Trkiye proleteryas, yani Trk Komnist Partisi... u vardmz mantki neticeden sonra daha pratik bir soru averelim: ya Krtlk, komnist sloganlarn tutar m? Bu soruKrtlk kelimesinin anlamn bir daha 1- Hakim Krtlk: Trk burjuvazisiyle zar cevap vermek iin ihtillcisi, btn dnya proletaryas ... [Bir kelime okunamad] yani genel olarak komnizm ve III.

gznnde tutalm:

veya zor birlemi Krt aalar, beyler ve burjuvalar; 2- Mahkm Krtlk: Krt kyll, Krt miriyvolar, Krt ameliyeleri ve iileri... Biz Komnizmi tutacak Krtlerden bahsederken mahkm Krtl muradediyoruz; ve onlar komnizme drt

elle sarlmaya hazrdrlar. Bunun pratik, gayet pratik delilini mi istersiniz? te size iki olay: 1 - Normal Zamanlarda: Krt fukarasnn fazla patriarkal olduu, ldm allah aasndan ayrlamayaca, aann ise, onu ikide birde emperyalizme veya Kemalizme sataca... gibi bir yave var. Fakat bu kanaat, nce, insan mukadderatnda tarihi maddeciliin leri zu'munu manasn hazmedemeyen, insanlarn "mutlak fikir"le, hatta "mintarafillah" (Allah tarafndan) harekete geldik(zannn) gevi getiren babayiitlerle, Krdistan fakir halkn ya tanmyan veya tanmamazlktan gelmekte kar olanlarn harcdr. Gerekte Krt fukaras ve kyll, en normal zamanlarda bile her gn aaya isyan eden, aay mtemadiyen inkr eden bir unsurdur. rnei: Airet firarileridir. Bu ufak ve yerel gibi grnen olay, Krdistan iinde mull (kapsaml) bir niteliktir. Ve Krt fukarasnn hakim grld ve dolaysyla onun emperyalizme satlk mal olmaktan ne kadar kolay ayrlabildiini gsterir. Fakat bu normal zamanlarda byle. 2- htill gnlerinde: syannda Krt fukarasnn kendi yolunu ne abuk bulduunu, yukarda bir rnekle grmtk: eyh Sait

Krt aalarnn birden bire Kemalizmle el altndan

uz I amaya mecbur oluverii, isyan eden Krdistan fukarasnn bizzat aalar da "yama" etmi olmasdr... Demek, kesin gnde, Krdistan fakir halk, snfi durumunu pekal hissedebiliyor. , bunu ona bilin ve slogan eklinde 1retebilmekte ve yaptrabilmektedir. u halde Trkiye Komnist Partisine iki grev dyor: Mazlum Krdistan halk ile balanmak; 2- Bir Krdistan Komnist Partisinin kuruluunu kardee hazrlamak... Bu iki grev de hi olmazsa bugn iin teorik olmaktan ok pratiktir. Ata binmek, ata binmekle olur. Ve teori ancak pratik ile atba gidecektir. Bununla beraber, bu iki nokta stnde son iki kelime ile ufak bir iaret yapmak yeter:

1- TAKTK VE STRATEJ: Strateji bakmndan Trkiye i Snfnn Krdistan'daki ihtiyat (yedek) mttefiklerine yukarda ksmen iaret etmitik. Bat Vilayetlerinde gelien yerli kapitalist sanayi, Dou Vilayetlerindeki doal ekonomiyi paralarken, mevcut kk sanatlar da tahrip eder. Buna karlk, deil Krdistan'da btn Trkiye'de alan yeni sanayi giriimleri, akta hazr kalan i gcn emecek kadar geni deildir. Zaten geni bile olsa, Krdistan halknn omuzlar stne kan yoksulluk o kadar ardr ki, uzak ehirlere g bile edecek halleri yoktur. Onun iin genel olarak smrgelerde grlen vetire (sre) buralar da kasar kavurur: [geri ekilme], koyu kara cahillik... Kylle doru ric'at Fakir halk tabakalarnn

toplu, rgtl ve devaml mcadele kabiliyetini baltalar. Bugn Krdistan'da Trk iileri ile onun keif koluna mttefik olacak snflar, genel olarak mazlum Krdistan kylldr. Bu kylln ortalama % 25'i "ameliye" ve hizmeti aala has bir eit ziraat iisi ve % 50'den fazlas da miriyvo farz edilse, hi olmazsa % 75 kyllk, toprakszdr. Yani Komnist Partisinin tarm programn, lm gze alarak tutacaktr. Krdistan'daki ehir proleterler snf % 1.5 kadardr. Bunlar ehir plepleri ile sanayi iisi arasnda saylacak iilerdir. Krdistan'n kk aydnlarndan hi olmazsa nfusun % 1 kadar, bir smrge kurtuluu iin gsterilecek yolu bekleme durumundadr. ehir kkburjuvalar % 7.6'y buluyor. te partinin mttefik ve ba arayaca snf ve zmreler bunlardr. Komnizmin Krdistan faaliyetinde, keif kolu, hi phesiz bu gnk Trk proletaryasnn yardm ile, Krt proletaryas (Krdistan ii snf) olacaktr. Krt iileri btn bir mazlum millet adna giriecei smrge sosyal kurtulu savanda bsbtn dayanaksz kalmamak ve devrimde pro I etarya hegemonyasn muhafaza etmek iin u klasik Bolevik uslleriyle hareket edecektir. a) Stratejice: burjuvazisi + Krt proletaryas orta snflar, yani kkdavasna balayaraktan, bata Krt aydnlar

ameliyelerin zel rgt gelmek zere tm miriyvolar bu sayede de btn Krt kylln kendine ekecek ve hep birden Krdistan iileri ile kyllerinin demokratik diktatrlne gtrecektir.

b) Taktike: de yardm devrimine harekete geecek.

Krt proletaryas, Trk proletaryasnn Bolevik snf mcadelesi usl Krdistan'da

karile

ile ve keskin

balayan demokratik burjuva kurtuluunu

proleter damgasn vuracak, smrge

sosyal kurtulua ve sosyalizme doru, asgari programdan balayarak gelitirecektir. 2 - TEKLAT: Bu ileri yapacak Krt proletaryasnn bir Genel Kurmay tekil edilmelidir: Krdistan Komnist Partisi. Fakat byle bir rgtn kurulmas iin, deyim yerinde ise, aabeylik vazifesi Trkiye Partisi, Komnist Partisine der. Trkiye Komnist uzun siyasi tecrbelerini, Krdistan'n iinde yaad

artlara adapte ederekten bu vazifeyi yapabilir. Partimize bu bakmdan den iki nemli yetitirici ve hazrlayc rol vardr: 1- deoloji rol, 2- rgt rol. 1- deoloji Rol: Sava iinde yetiecek karde Krt Partisine, Trkiye Komnist Partisi, Leninci Marksizmi silah olarak vermelidir ki, bu silah Krt proletaryasn olduu gibi, onun vastas ile Krt orta snflarn ve kylln de harekette (Aa + Burjuva + Kkburjuva) ideolojisinin zararl tesirlerinden tamamyla korusun. Krt iisini yabanc snflarn ideolojik tesiri altnda brakacak yerde, teki snflar kendi ideolojisi ve rgt hegemonyasna candan inandrsn. Mesela isyan, komnizmce bir sanattr. Bu sanatn iisi btn iiliklerin yaratcs ve sebebi olan ii snfnn biricik lks, komnizm, Leninci Marksizmdir. Bolevizmde isyanla oynanmaz. syan bir puizm, beyz kiinin ii deildir. "Halkn geni kitleleri iinde bir tepki fkrHi phe yok ki, Krdistan halk, byle Bu sanatkarlar yetitirtan" (Lenin) ihtilldir.

bir ihtillin sanatkrlarna muhtatr.

mek, bu sanat en yksek ve en gz kamatrc ekli ile gerekten uygulamak iin art, keif kolunu, rgtlerini burjuvaziyle, aa ve kkburjuva ideolojisinden kesin snrlarla ayracak ve her trl macerac devrimciliklere kaplmaktan alkoyacak olan Marksizmi, en byk ihtill ilmini zmlemek, benimsemektir. 2rgt Rol: Krdistan'da (Merkez Komite)'sinden (Hcre)lerine kadar btn unsurlar ile tam Bolevik bir parti yaratmakta, Trkiye ii snfnn riyetler gelir dayanr. Herhangi keif koluna nemli mecbusiyasi akmlar iinde taktik

bakmndan

ynelilerde

aldanmamak,

harekette

kitlelerin

yan I srklenilerine meydan brakmamak ve hatta kaplmamak iin, bamsz Krdistan Komnist Partisine doru gelimek idealdir. Byle bir rgt, partimizin gizli faaliyet tecrbelerinden ok istifade edebilir. Mamafih partimiz zde karde olmakla beraber, nce ana rgt, sonra aabey rgt olduuna gre, Krdistan'n yeni yerel ve zel artlarna gre bsbtn mahsus (spesifik) sava ekil ve sloganlar bulmakta, zellikle ilk zamanlarda, btn kuvveti ile ve imkanlaryla uramaldr. Nereden balamal? Bugnk Krdistan'da, herhangi bir komnist hissiyat ve rgt yaratmak iin mahallin zelliklerine baknca, iki noktadan ie girimek zarureti vardr: 1- Kadro yetitirmek, 2- Partizanlar hareketi. Bunlardan birincisi partimizin emekleme devrinde iyi ilenmi ve bugn belirli dorultularda yetecek kadar meyvelerini ve derslerini vermi tecrbeler hazinesinden kya baldr. Bu sahadaki tecrbeler bol bol beslenebilir. kincisi, zellikle Krdistan'n zel durumu ile sk shazinesini partimizin tarihesinde bol bol bulmann imkan yoktur. Fakat Partimiz,

biricik Dnya Partimizdir.

Komintern'in uluslararas tecrbeleri

o kadar zengindir ki, yeni sava ideoloji ve rgt hazine deil, deryalar kadar geni ve bereketli bir kaynak olabilir. Bu iki ana halka iin, birok sramalar, suni kprler veya mancnklar yaplabilir. Zemin, geen izahatlarmzdan da azok anlalabilecei gibi, msaittir. Mamafih biz yine Lenin ustamzn "tabii muvasala"sn [birbirine kavuma - ulama] son bir defa daha hatrlam olalm. Kyllk iin genellikle koyduumuz "kavuma" yollar, aynen hedefe eriecektirler.. Krdistan kyllnn zelliinde de ihmal edilmedike muhakkak rnlerini verecek ve Bu "doal kavuma" yollar srasnda, Krt aymesela daha ilk dnte hatra gelenler unlardr:

dnlarnn halka yakn zmrelerini, eitli kurum ve noktalarda aydnlatmak ve yetitirmek, onlardaki yzyllk rkeklii, devrimci elikleme usl ile silmek, byk ehirlerde Krdistan halkndan sk sk rastlanlan Krt proleter, hizmetli ve hatta

kk bur] uvalar iinde tutkunca ve specifiquement [zellikle] almak. Trkiye'nin Bat Vilayetlerinde bile, baz ehirler-

de Krdistan halkndan toplanm olanlarn bir fazileti vardr: Bu toplananlar eer halktan psikolojisinin, kimseler ise, genellikle ataerkil hislerle bu zmr eye kar ehirlerde beslenen

de kkrtlmas yznden, hepsi de bir nevi komnte, camia halinde kollektif yaarlar. zel Krt mahalleleri, Krt sokaklar vardr. ounluu proleter ailelerden oluan bu semtler, denilebilir ki, Trkiye Komnist Partisinin zel ii iin, Trk ve Krt proletaryalarnn sk el birlii iin, Trkiye ve Krdistan halk kitlelerinin ortak hareketi iin, balangta ilenecek bitmez tkenmez birer maden damar deil midirler? Bu Lenin'e kalkmas nmek, patlangc kitlelerinin, boyundurua mek, gelir. sosyal "Saf", konuya Marks'n sz sosyal ile balamtk. Avrupa devrimin ile mmkn Son sz yine milletlerinin ddevrimci ve milli olduunu brakalm: olmakszn, btn batl (infilak) asiller, kar "Smrgelerle itikatlar ve kk

kkburjuvazinin

olmakszn papazlar hareketi

bilinsiz proleter ve sosyal yzgeri bekleyen

yan proleter dnbekler. de

despotuluk aleyhinde devrimi etmek bouna

olmakszn,

devrimden lafta

vazgemek,

manasna

temiz bir sosyal devrim

yle bir devrim,

kalan bir devrimdir ki,

gerek devrim

yle deildir." (Lenin, Marksizmin Karikatr ve ilh...)