W.

CANTWELL SMTHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

EMR KUU

The Problem of Overcoming Ortientalism in Phenomenology of Religion of W. Cantwell Smith

Abstract: We focuses on three basic problems in this article. Firstly, we are interested in Smiths phenomenology which has criticized classical orientalism. According to this, Smith attributes a destroying purpose relating orientalism and essentialism to phenomenology of religion. Smith opposes to pozitivistic and historicisist reductionism built by orientalism. He asserts that orientalist conception isolated religious texts from personal dimension by reifying them. Smith tries to build a pluralistic structure instead dualistic structure of orientalism. The second problem relates with developing a hermeneutical conception of Quran beyond western researchers orientalist perspective on Quran. Smith opposes to orientalists who dont accept Quran as scripture and some historicist conception relating to Quran. Early orientalisms false convictions on Quran bases on their distorded conception on religion, language and history. It is vital to understand hermeneutically concept of historicity in order to avoid such a orientalism. Third problem relates with understanding religion by emphatetic interpolation called insiders perspective instead orientalist definition. Smith tries to establish a dialogue between orientalist perspective and believer connected with religion and avoids from a monological orientalism. Key Words: Orientalism, religious studies, identity, Quran.

Ondokuz Mays niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2010, say: 28, ss. 175-189. OMFD|

175

EMR KUCU

zet: Bu makalede temel problem zerine odaklanmaktayz. lk olarak, klasik oryantalizmi tenkit eden Smithin fenomenolojisiyle ilgilenmekteyiz. Buna gre, Smith din fenomenolojisine oryantalizm ve zselcilie ilikin ykc bir ama atfeder. Smith, oryantalizm tarafndan ina edilen pozitivist ve tarihselci indirgemecilie kar kar. Oryantalist anlayn dini metinleri eyletirerek, onlar personel boyuttan yalttn iddia eder. Smith oryantalizmin dalist yaps yerine oulcu bir yap ina etmeye alr. kinci problem, Kuran hakknda batl aratrmaclarn oryantalist perspektifinin tesinde Kurann hermentik bir anlayn gelitirmekle ilgilidir. Smith Kuran kutsal bir kitap olarak kabul etmeyen oryantalistlere ve Kurana ilikin tarihselci bir anlaya kar kar. Kuran hakknda erken dnem oryantalizminin yanl kanaatleri, din, dil ve tarih hakknda onlarn arpk anlayna dayanr. Anahtar Kelimeler: Oryantalizm, dini aratrmalar, kimlik, Kuran.

Bu makaledeki amacmz Cantwell Smithin dini aratrmalarda oryanta-

176
OMFD

lizmi ama konusunda din fenomenolojisinden nasl ve ne ekilde yararlandn gstermektir. Ama biz bu makalede onun din fenomenolojisinden neleri devirdiini ve ona hangi katklar saladn gstermeye almaktan ok Smithin din fenomenolojisini hangi maksatla kullandn aydnlatmaya alacaz1 Smithin din fenomenolojisinin pratikte bizim ne iimize yarayacan gsterme hedefiyle onun oryantalizm eletirisinin birbiriyle mutabk iki tutum olduuna iaret edeceiz. Din Fenomenolojisinden Oryantalizmin Tenkidine Giden Yol Din fenomenolojisi denen gelenek, zerinde herkesin fikir birliine vard bir sre olmamakla beraber, gerek klasik manada gerekse de ada manada muhtelif fenomenologlar birbiriyle ilikilendirmemizi salayan belli bal ortak parametrelerden tad aikrdr. . Bu parametreleri, indirgemecilik (gerek teolojik gerek pozitivist ve gerekse de tarihselci manada) kartl, hakikat iddialarn paranteze alma, kutsaln otonomisini savunma, din mensuplarnn perspektifinden bakan sempatik anla1.

Smith fenomenolojik aratrmay, aratrlan konu hakknda bir eyler renmek ve ona kendi perspektifinden bir eyler kazandrmak olarak tanmladndan, onun iin fenomenolojik kavray bir tr renme-retme diyalektiinde gerekleen etkileimsel bir hadisedir
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

ma2, empirik ilgiler tama biiminde sralayabiliriz. zellikle Smithin almalarnda rastladmz ada ve yeni din fenomenolojisinin bu deerlere, oryantalizmi ve zselcilii yapbozumuna uratma gibi parametreleri eklediini sylemek yanl olmayacaktr. Kanaatimize gre Smithin almas, bir taraftan indirgemecilik kartl nedeniyle klasik din fenomenolojisi geleneiyle bir sreklilik tarken, dier taraftan oryantalizmi yapbozumuna uratmak suretiyle ona yeni bir alm kazandrmtr. Smithin zellikle pozitivistik, tarihselci ve teolojik indirgemecilik karsndaki eletirel tutumuyla onun oryantalizm eletirisi arasnda bir tutarllk ve btnlk vardr. Zira ideolojik bir kurum olarak oryantalizmin temellerini sarsabilmek iin indirgemeci olmayan, buna karlk diyalojik olan bir perspektife ihtiya vardr. Burada oryantalizm kavramyla tamamen bat-merkezci kodlarla kendini ina eden ideolojik bir syleme atf yapmaktayz. Dou-Bat ayrmna dayal oryantalizmin dalist bak as ve zselcilii 3 onun alme- 177 tifarikasdr. Buna gre, bat rasyonaliteyi, evrensellii ve devingenlii OMFD temsil ederken dou, duraanl, tarihsellii4 ve irrasyonellii temsil eder. Edward Saidin hakl olarak vurgulad gibi, aslnda oryantalistlerin batl kimlik hakkndaki tanmlamalar onlarn doulu kimlik hakkndaki tanmlamalar vastasyla ina edilmi bir ideolojik sylemdir. Oryantalist eserlerin pek ounun en temel problemlerinden biri, dou hakknda konuurken tamamen buyurgan, retici (ders verici) ve monolojik olmalardr. Oryantalizmin bu kimyas, doulu dinler hakknda retilen eserlerde aka kendini da vurur. Fakat biz burada daha ok oryantalizmi, bat-merkezcilikle e anlaml olarak kullanmay tercih etmekteyiz. Bat merkezcilik dediimizde, aina olunan ve egemen olan (batl) bir dnya grnn evrenselletirilerek, onun yabanc ve teki (doulu)
2

Hillary Rodrigues ve John S. Harding, Introduction to the Study of Religion, London: Routledge, 2009, s. 76. Zira oryantalist sylem, dounun deimeyen bir ze sahip olduu inancn vurguladndan, zselci bir yaklamdr. Burada zellikle slam zerinde inceleme yapan oryantalist aratrmaclarn, gerek Kurann gerekse de Snnetin tarihselliini ispatlamaya altklarn hatrlayabiliriz. Bkz. Fazlurrahman, slam, Ankara: Seluk Yaynlar, 1996, s. 60.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

EMR KUCU

olan bir dnya grne giydirilmesini kastetmekteyiz. Baka bir deyile burada doulu gelenekler, batl kodlara hapsedilmekte ya da indirgenmektedir. Karl Marx ya da Max Weberin sosyolojik almalarna benzer bir biimde bu batl aratrmaclar doulu dinleri ele alrken batl gelenek iinde retilmi bir din algsn evrenselletirerek onu doulu dini geleneklere empoze etmeye almaktadrlar. Bu politik olarak emperyalist, ilmi olarak gereki olmayan bir yaklamdr. Fitzgerald politik olarak Cantwell Smithin aratrma tarzn eletirse de, onun batl din (religion) kavramn yapbozumuna uratan bir ynde ilerlemesini takdir etmek zorunda kalr. Hatta Smithin bu tespitini kendi politik eletiriye dayal aratrmas iin bir hareket noktas haline getirir. 5 Gerekten de Smith, bat dnyasndaki din kavramnn karl olan bir kavramn hibir doulu gelenekte varolmadn dnr. Ona gre rnein Mslmanlarn kulland din kavramnn ngilizcedeki

178 religion kelimesiyle hibir alakas yoktur. Zira gnmzde batl geleOMFD

nekte kullanmda olan religion kavram, dini gelenein ahsi (personel) boyutunu yok sayan nesneletirici ve gayri ahsiletirici bir kavramdr. Dolaysyla slami gelenekte Allah ile kul arasndaki ahsi bir ilikiye iaret eden din kavramn religion kelimesiyle karlamaya kalkmak fenomenolojik manada ilmi bir yaklam olmayacaktr. Oryantalist anlay, doulu gelenekleri aratrrken hayat dini olan ve dini olmayan biiminde ayrtrr. Buna gre, dinin kamusal alandan farkl ve sadece vicdan boyutuna ait bir hadise olduu dncesi oryantalist anlayn tipik bir rneidir. Burada dini alan hayatn dier alanlarndan izole edilir ve kendi dnyasna hapsedilir. Oysa byle bir ayrm, sadece Bat metafiziine zgdr ve doulu geleneklerde bunun bir eine rastlamak son derece zordur. Smith, doulu gelenekleri incelerken Bat merkezci kodlar tarafndan artlandrlmaya kar uyarmaktadr. Sadece dini iman, kltrden kltre farkllk arz etmez, ayn zamanda eitli medeniyetlerde dini imann oynad rol de deikendir. Batl gelenekte
5

Timothy Fitzgerald, The Ideology of Religious Studies, New York: Oxford University Press, 2000, ss., 7-9
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

dalist metin anlaynn rettii, kltr-din ikilemi dier medeniyetlerde neredeyse hi grlmez. Hindu ya da Budist uygarl gz nne aldmzda, fark ederiz ki, dini olan kltrn dier sektrlerinden kolayca tecrit edilemez. Doulu gelenekler iin dini iman, dier sektrler gibi bir sektr deil, bilakis onlar yaplandran ve birbiriyle mutabk kalmasn salayan modeldir.6 Bu bakmdan din, hayatn bir boyutu deil, daha ok hayatn farkl boyutlarnn tmn birden ilgilendiren emsiye bir kavramdr. Bununla birlikte, Richard King, din kavramnn batl bir manada kullan biiminin kolonyal ilgilerle olan ilikisine dikkat ektii bir balamda Smithle tamamen hemfikirdir.7 Batl deerlerle dier deerleri atma iinde gren oryantalizmin dalist ideolojisinin tesine geilmelidir. Smith sembollerin fenomenolojik ve diyalojik analiziyle bu atmac mantn yerine tamamlayc bir mantn olabileceini bize gstermeye alr. .Smith, Bat medeniyeti ve dierleri arasnda atmadan ok tamamlayclktan bahsettiinde inli- 179 lerin Yang-Ying sembolne referans da bulunur. Smith, oryantalizmin OMFD atmac ve dalist mant yani ya Bat ya da Dou anlay yerine tamamlayc dalizmin hem Bat hem Dou mantn n plana karmaktadr.8 Bu balamda Smithin oryantalist perspektifi tamamyla dlayp dlamad biimindeki bir soru gndeme gelebilir. Kanaatimize gre, Smith oryantalist etkilerden tamamen kurtulamamtr, rnein onun din kavramnn znn Tanr ve insan arasndaki bir iliki biimi olarak alglamasnn onun Protestan bir aratrmac olmasyla bir ilikisi olduu sylenebilir.9 Benzer bir biimde onun iman kavramnn fazlaca n plana karmasyla Batl bir kavram, iman yerine meditasyonu ne karan
6 7

W. Cantwell Smith, Believing-A Historical Perspective, Oxford: Oneworld, 1998, s. 25 Richard King, Orientalism and the Study of Religions, The Routledge Companion to the Study of Religion, ed. John R. Hinnells, London: Routledge, 2005, s. 284. W. Cantwell Smith, The Faith of Other Men, New York: Harper Torchbooks, 1972, ss., 7678. Cantwell Smithin iman-gelenek ayrmnn Protestan geleneiyle olan ilikisi hakknda bkz. Willard Gurdon Oxtoby, Religionswissenschaft Revisited, Religions in Antiquity, ed. Jacob Neusner, Leiden Brill, 1970, s. 603.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

EMR KUCU

Budist gelenee dayattn syleyen Ninian Smart gz ard edemeyiz. Ayrca onun dini tarihin birlii kavram tpk Eliadenin yeni hmanizmi gibi dinler arasndaki farkllklardan ziyade benzerlikleri vurguladndan, zselcilie meyleder. Bununla birlikte doas gerei, ben-merkezci, indirgemeci ve monolojik olan bir oryantalizmi sorguladndan, onu aabilmemizi salayan fenomenolojik bir bak asn rettiini inkr edemeyiz. Onun amac sadece bir ideolojiyi ykmak deil, ayn zamanda o ideolojiyi kullanarak yeni, farkl ve diyalojik bir iletiim tarz gelitirmeye almaktr.10 Ona gre, batl aratrmaclarla doulular arasnda bir diyalog kurulmasn salayacak birlemi eletirel z bilin zaruridir. Bu z bilincin diyalojik olabilmesi iin onun eletirel olmas yeterli deildir, bu bakmdan ayrca birlemi olmaldr. Bu ise oryantalist perspektifle doulu din mensuplarnn ve zellikle onlarn entelektellerinin perspektifini, dine dardan bakanla ieriden bakann perspektiflerini

180 birbirine entegre etmekle gerekleebilir. Bu anlamda Smith, ayn zamanOMFD

da batl olmayan din mensuplarnn da kabul edebilecei bir din sylemi ina etmekle dier pek ok oryantalistten farkllar.11 Bu balamda oryantalistler kendi geleneksel ve ideolojik n yarglarndan vazgemelidirler. Zira bir oryantalist, doulu bir dini aratrrken artk o dine inananlarn imann ve anlay biimini gz ard ederek o dinden bir nesneymi gibi bahsedemez. Bu ise onun zselci, dalist, monolojik ve indirgemeci bir mantktan feragat etmesiyle mmkndr.

10

11

Burada aratrmacnn kimliinin aratrmacnn rettii bilgiyle olan ilikisi sorunu, ne es geilebilir ne de olduundan ok abartlabilir bir meseledir. Baka bir deyile biz bir oryantalistin batl kimlii ile onun ulat sonular (bilgi) arasndaki ilikiyi inkr etmemekle birlikte, bir aratrmacnn hem batl hem de oryantalizmin mnekkidi olabileceine ihtimal verebilmekteyiz. Baka bir deyile, aratrmacnn kimlii (rk, cinsiyet, snf, vb.) ile onun rettii bilgi arasndaki iliki konusuna tekilci ve abloncu yaklamak yerine oulcu yaklalabileceini dnmekteyiz. Kimlik kavramnn tekilci ve statik olarak anlalmamas gerektii ile ilgili olarak bkz. Sheila Greeve Davaney, Between Identity and Footnotes, Identity and the Politics of Scholarship in the Study of Religion, ed. Sheila Greeve Davaney ve Jos Ignacio Cabezn, London: Routledge, 2004, ss., 33-34. Antonio R. Gualtieri, Hermeneutics of the Old&New Orientalism, The Contemporary Study of The Arab World, ed. E. Sullivan ve J. Ismael, Edmonton: The University of Alberta Pres, ss., 51-64.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

Buna karlk byle bir diyalojik srecin gerekleebilmesi iin doulu din mensubu da, kendi avami anlaynn tesine giderek kendi geleneine daha eletirel, daha rasyonel ve daha felsefi bakabilmelidir. Ksacas Smith, her iki tarafn kendi snrl anlam dnyalarnn dna kmalar artyla sahici bir iletiime girebileceklerini dnr. Ona gre dnyann u anda en ziyadesiyle ihtiya duyduu ey, dou-bat ikilemi yerine bir dou-bat btnln yerletirmektir. Bu yzden kendini hak-batl ve ben-teki eksenindeki bir dlamacla dayandran ortaa Hristiyan teolojisinin mirass olan Aydnlanmac anlayn krkledii dalist mantk yerine batnn sembolleri ve dounun sembolleri arasnda bir tamamlayclk ilikisi kurulmaldr. Burada Smithin bir oryantalist olarak tanmlanp tanmlanamayaca sorusu ok da nemli deildir. Zira oryantalizmi tek bir tre indirgersek, biz de en az oryantalistler kadar zselci bir tutum taknm oluruz. Dolaysyla Smith oryantalist olarak tanmlansa dahi, bu farkl ve diyalojik bir oryantalizm 181 olacaktr. Zira Smith, dier pek ok oryantalist gibi pozitivist ve tarihselci OMFD bir yntemi izlemekten ok hermentik ve fenomenolojik bir aratrmacdr. Onun hermentik ve fenomenolojik bir aratrmac olmas, aratrd konuyu o konunun niteliine uygun bir bak asyla deerlendirdii manasna gelir. Hatta bu ynelimde Smith o kadar ileri gider ki, batl bir aratrmacnn doulu bir din mensubuyla bir diyalog ve dostluk mnasebeti kurmas gerektiinden bahseder. Ona gre byle bir dostluk ilikisi ya da diyalog ortam kurulmakszn, bir dini anlamak sz konusu deildir. Bu yzden Smith, din mensubunun bak asnn nda kendi aratrmasn test ya da kritik etmeyen bir aratrmacnn beeri (humane) bilgiye ulaamayacan belirtir. Kuran Aratrmalarnda Post-Oryantalist bir Perspektifin nas Smithin oryantalizm tenkidinin en belirgin biimde kendini hissettirdii eseri What is Scripturedr. zellikle slam dini zerinde alan oryantalistlerin Kuran zerinde younlatklarn hesaba katacak olursak, Smithin kutsal kitap fenomenini ele ald bir balamda oryantalizm sorununun zerine eilmesi artc deildir. Smith her eyden nce
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

EMR KUCU

Kuran kayna beeri ve mesaj tarihsel bir kitap olarak ele alan oryantalistlerden farkl olarak, Kurann kutsal bir kitap olduunu dnr. Kutsal kitap kavram Bat kltrnde ilk lahzada kozmik bir anlamdan ok beeri bir anlam ima etmektedir. Kutsal metinlerin beeri olduklar konusundaki yanl kanaat, oryantalistlerin, Batl olmayan kltrlerle ilgili yaklamndaki hatal tutumun bir yansmasdr. Kuran batllar tarafndan kutsal bir kitap olarak deil, daha ok dier kltrlere ait herhangi bir kitap olarak grlr. Oryantalistler Kutsal kitap kavramyla ilgili hibir doyurucu anlaya sahip deillerdir ve kutsal metin kavramyla iaret edilen eyin zerinde dnmeksizin bu kelimeyi kullanmaktadrlar. Oysa kelimenin sahici anlamyla Kurann bir kutsal kitap olduu kabul edilmezse, Kuran anlamak mmkn olmaz. Bireyin, toplumun meseleleriyle ilgili saptamalar sahip olan Kuran, kutsal kitap kavramnn gerek anlamnda dnlmezse, insanlk tarihindeki rol anla-

182 lamayacaktr. Hatta Smith, Kurann deerinin kavranamazsa, kutsal

OMFD

kitabn gerek anlamnn da asla anlalamayacan savunur. Bylece Smith, kutsal kitabn gerek anlamnn kavramsallatrlmasnda Kurana merkezi bir rol atfetmekle ilgin bir tutum sergilemitir.12 Smith, Kuranla ilgili temel gerein, onun on drt yzyl boyunca kutsal bir metin olarak varln srdrd gerei olduunu belirtir. kinci temel sorunun ise, oryantalistlerin Kurann anlamn sadece 7. yy.n Arap dnyasnda arama hatas olduuna deinir. Smith, Batllarn Kuran anlayna Kurann Muhammet Teorisi adn verir. Ona gre, Kurann anlamnn onu kaleme ald var saylan Muhammet iin tad anlamdan ibaret sayan K.M.T, tarihi yeterince ciddiye almamaktadr. Kurana ynelik tarihselci yaklam, Kurann ilahi bir kkene dayanmadn daha ok 7. yzyln dnya grne dayandn ileri srerken, o dnemim tarihsel, kltrel ve sosyal artlar ile Kuran ayetleri arasnda ilikiler kurarak ayrntl tahlilleriyle n plana kmaktadrlar. Kurann ilk muhatab olan Arap mrikleri de, Kurann Hz. Muhammet tarafndan uydurulduuna ilikin bir iddiaya sahip olsalar da, Smithin iaret
12

W. Cantwell Smith, What is Scripture, London: SCM Press, 1993, ss., 68-69
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

ettii K.M.T, bundan btnyle farkl olan tarihselci bir bakn rndr. Tarihselci bak, modern bir baktr ve mriklerin Kurana ynelik sulamalaryla kartrlmamaldr. Zira tarihselci yaklam, bir tarih, bir din ve bir dil anlayn da beraberinde getirmektedir. te Kurann indirildii dnemdeki inkrclarda mevcut olmayan ey budur. Smith, tarihselci yaklamn Kurana ynelik yorumlarn tetikleyen bu, tarih, din ve dil anlaylarn teker teker, ve ayrntl bir biimde ele alr. lk olarak Kuran yanl konumlandran oryantalistlerin tarih anlayn eletirir. Ona gre Batl akademik dnce, byk lde analitik dnce biimine dayanmaktadr. Analitik dnce, tarihi l bir gemile zdeletirir. Analitik anlaya gre, tarihinin yapmas gereken, metni tarihsel sreteki tarihsel bir an iinde dnmektir. Metin, zihinsel alan iinde kalarak paralara ayrlmas gereken ve tarihsel anlamda ilk defa ortaya kt dnyaya geri gnderilmesi gereken bir eymi gibi dnlr. Oysa tarih, gemie zg bir ey olmaktan ok bir sretir. Bu ba- 183 kmdan tarih incelemesi, srecin incelenmesidir.13 Smithe gre, oryanta- OMFD listler, Kurann yaratt etkiden ok, onun oluumuna yol aan faktrler zerinde dnmede srar ettiler. zellikle oryantalistler Kuran surelerini yeni bir kronolojik dzen iinde ele alma gayretleri ve Yahudi ve Hristiyan metinlerin peygamberin Kuran oluturmasnda ona nasl kaynak tekil ettiklerine ilikin yorumlar, Kurann gelecek tarihte nasl bir etki yarattn anlamaya almadklarna iaret eder. Bunun yerine metnin oluumuna yol aan nedenleri tahlil ettiler. Oysa Kurann nemi, onun tarihsel arka plannda deil, insanln yaants zerindeki devam ede gelen etkisinde yatar. Zira Kuran yzyllar boyunca tarihin deimekte olan balamlarnda ortaya kan yeni sorunlar aydnlatan bir metindir. Oryantalistler, Kuran tefsir geleneinin nemini yeterince anlayamamlardr. Onlarn, tefsir gelenei zerine eilmekten kanmalarnn sebebi, en erken tefsirlerin Hicri 3. yy.a dayanmasdr. Onlar gttkleri tarihselci yaklamn bir sonucu olarak, tefsir geleneini Kurann gerek anlamna ulamak iin mutlaka gz nnde bulundurulmas gereken 7. yy.n Arap
13

Smith, a.g.e., ss., 76-80.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

EMR KUCU

dnyasna uzak olduunu dndklerinden bu gelenee itibar etmemilerdir. Oysa Smithe gre tarih, ak halinde olan bir sre olarak anlalamayacaksa, hakiki anlamda bir eyin tarihselliinden bahsetmek de imknsz olur. Tarihselciler, Kurann sadece 7. yy.n dnyasna ait olduunu iddia ettiklerinden, Kurann ayrca e zamanl olarak hem 11. yy. hem 14. yy. hem de 21. yy.n metni olduunu anlayamadlar. Ayrca Kurann sadece Arap kltrne zg bir metin olduunu ileri srmelerinden, onun Arap kltrne ait olduu kadar, Nijerya, Hindistan ve in kltrne de ait olduunu kavrayamadlar. Kuran anlamak demek, onun ilk defa ortaya kt 7. yy Arap dnyasndaki anlamn anlamak deil, daha ok yz yllar boyunca onun beeri tahayyle, yaznsal eserlere slam hukukuna, sufi tecrbeye, felsefi speklasyonlara, aile ii mnasebetlere nasl ilham verdiini anlamak demektir. Bu bakmdan Kurann anlam ve hakikati, milyonlarca insann izlenimleri tarafndan

184 yaplandrlr. Batl aratrmaclar, tarihi donuk bir resim gibi algladkOMFD

larndan, Kuran ve tarih arasndaki ilikiyi yanl anlamlardr. Oryantalistlerin, Kurana ynelik tarihselci tenkitleri, paradoksal bir biimde tarih ddr. Kuran gerek anlamda tarihsel bir metin olarak anlayabilirsek, o vakit bu erken dnem oryantalistlerinin Kurana yaklamlarnn tarihsellik asndan baarsz olduunu da grebiliriz.14 Smithin erken dnem oryantalistlerinin din anlaylarna ynelik tenkidi, ikinci bir meseledir. Zira Mslmanlar, oryantalistlerin slama ynelik almalarn kendi inanlarnn aleyhine bir faaliyet olarak deerlendirmilerdir. zellikle din tenkidinin hareket noktas, Aydnlanmac rasyonalizmdir ve Aydnlanmac rasyonalizme dayanan analitik dnce Smithe gre, varln btnlne ilikin beeri anlaytan btnyle uzaklamtr. Ona gre, din, varln btnlne ulamay salayan beeri bir aba olarak anlalmaldr. zellikle slam dininin temeli olan tevhit kavram, varln btnl fikrini temsil ettiinden, slamn dnya tarihindeki zel ynn aa vurur.

14

Smith, a.g.e., ss., 80-82.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

Oryantalist din anlay, kendi dndaki dinlere kar hogrsz bir zihin yapsna sahip olmasndan tr, kendileri dnda kalanlarn din anlaynn meru olmadn dnr. Smith, Batnn din anlay derken sadece Yahudi Hristiyan geleneini kastetmez ayrca Sekler zihniyete de atf yapar. Tarih biliminin, bir kkenler bilimi olarak anlalmas, dinler tarihi aratrmalarnn dinler hakknda renkli yorumlara ulamasnda katks olmu olabilir. Fakat zellikle Bing-Bang teorisini, dinler tarihine tatbik etme abalar, Smithe gre, tarihin devam ede gelen bir sre olarak anlalmasna ters der. Zira bu teori asndan, her bir dini metnin zel bir nesne olarak sadece belli bir zamanda ve belli bir yerde bir anlam tad var saylr. Baka bir deyile, bir dini anlamak iin tarihiyi dinin ilk defa ortaya kt an yeniden ina etmeye armaktadr. Oysa Smith, mee palamudunun beeri hayattaki neminin incelenebilmesi iin, mee palamudundan daha fazlasna ihtiya duyduumuza iaret eder. Bylece tarihselcilerin bir bakma slami tecrbenin statik bir 185 dnyada yansyan anlamn tasvir etme teebbslerinin tesine gider. OMFD Oryantalizm Yerine eriden Anlama Cantwell Smith, dier pek ok oryantalistten farkl olarak dini gelenekleri sadece gemiin belli bir balamna ait donuk resimler olarak alglamaz, bunun yerine slamiyet, Yahudilik, Hristiyanlk gibi dini geleneklerin hala yaamakta olan sreler olduunu dnr. Oryantalistlerin pek ou din kavramnn feodal bir kurgu olduu yolunda bir nyargya sahiptirler. Bununla birlikte, Smith, dinin sadece ortaaa ait bir fenomen olmadn, bunun yerine tarihsel srele birlikte evrilen beeri bir vizyon olduunu dnr. Baka bir deyile, insanln varolduu her yerde dini geleneklerde onlarla birlikte varolacaktr, fakat onlarn ierii ve formasyonu srekli bir biimde yenilenecek ve deiecektir. Bu balamda Smith tercih ettii metodolojik tavrn (diyalojik fenomenoloji) doal bir neticesi olarak, daha ok yaayan dinler zerine odaklanmaktadr. Dolaysyla rnein sadece slamn klasik dnemi zerine almaz, ayrca modern bir fenomen olarak slam zerine de almalarn younlatrmaktadr. Bu balamda onun kaleme ald Islam in Modern History ve

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

EMR KUCU

Modern Islam in India adl eserleri hatrlayabiliriz. Onun modern slami hayat arasndaki temel dncesi, slamn modernizm tarafndan dntrlmektense, modernitenin slami kodlarla dntrld biimindedir. Dolaysyla Modern bir slamdan bahsetmek kadar meru olan bir ey de, slami bir moderniteden bahsetmektir. Smithin bu gr, modern dini akmlar modernitenin sosyolojik koullarna irca etmeye yatkn olan indirgemeci anlayn ezberini bozmaktadr. Smith, Batl olmayan medeniyetlerin modernleirken, kendi dini imanlarn, terk etmediklerini belirtir. stelik Smithe gre, bu medeniyetler, modern dnyann sekler kavramlarn kendi hayat tarzlar nda yeniden yorumlamlardr.15 O, bu konuda yle syler. Bu, bizim insanln kendisine gre hareket ettiini umduumuz yenidnya cemaatinin, yeni aktivasyonlara ak hale getirilen Budist, Hindu ve slami gelenekleri kapsayan ve dorulayan bir dnya cemaati olmas gerektii anlamna gelir.16

186
OMFD

Oryantalistler dinlerle ilgili yalan yanl tanmlamalarda bulunmulardr. Bunlardan en mehuru oryantalistlerin slam szc yerine Muhammedilik szcn tercih etmesidir.17 Bunun gibi ifadeler, bu dinlere inananlarn kendi tanmlamalar olmaktan ok, oryantalistlerin keyfi tanmlamalardr. Bir Hindu, Hinduizm diye bir dine inanmaz daha ok pratikte farkl geleneklere zg farkl sembollerle kendi kutsal deneyimini ifade eder. Dini geleneklerin nesneletirilmesiyle sonulanan bu tr din tanmlamalarna Smithin kar kyla onun Hindu gelenek zerindeki aratrmalar arasnda bir iliki vardr. Hinduizm, Budizm ve Konfyanizmin her biri, bir dizi ayr sistem olarak bir din olarak isimlendirilir. nsanlarn dini hayatn anlamann yolunun en azndan bu eitli sistemlerin her biri hakknda bir eyler renmekten getii zannedilir. Muhtemelen sizler, benim bu yaklama meydan okumaya yneldiimi grdnzde aracaksnz. Arzum rnein Budizmi size anlatmak deil, sizin Budistleri anlamanza yardmc olmaktr18
15 16 17 18

Smith, The Faith of Other Men, s. 108. Smith, Believing-A Historical Perspective, s. 78. Edward Said, Oryantalizm, stanbul: rfan, 1998, s. 378. Smith, The Faith of Other Men, s. 16-17.
ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

ou insana gre Hindular, inee tapmaktadr ve bu son derece cahilce bir inantr. Oysa Smith bu ezbere kar karak, bir Hindu iin inein sadece bir hayvan olmadn, onun biyolojik varlnn tesinde kendisinde kinatn anlamnn gizli olduu kutsal bir sembol olduunu belirtir. Buna paralel olarak Budistler iin odak bir sembol olan Byu adl inisyasyon seremonisi, bir batl iin sadece bir ocuun ana-babasnn bakmndan kmas anlamna gelebilir. Hi kukusuz byle bir bak indirgemeci bir nitelie sahiptir. Oysa Byu seremonisinin anlam, Budaya ilikin kozmik ve tarihsel kssalarn ocuk zerindeki varolusal tesirini anlamakla ortaya kar.19 Bu inisyasyon sayesinde ocuk, kendi benliinin tesine geer ve Budist mitlerdeki ideal imgeye uygun olarak kendini yeniden ina eder. Onda kutsaln bu ina gcn gremeyen oryantalist zihin bu inisyasyon ritelindeki ocuun gzlemlenemez bir biimde Budalama srecini anlayamaz. nisyasyon ritleri, eer indirgemeci bir bakla ele alnmazsa, sembollerin yaayan bir gereklik olarak anlam 187 dnyamz zerindeki canl etkisini gstermektedir. OMFD Oryantalistler din kavramn tanmlarken byk lde kendi kltrlerinin belli bir evresindeki din anlayn esas almlar ve kavramn farkl anlama biimlerini telemilerdir. Bylece statik, zselci ve Batmerkezci bir din anlayn btn dinler iin uygun bir kalp olarak deerlendirmilerdir. Oysa doulu dindarlarn kendi dinselliklerini ifade etme biimlerinin Batl olandan farkll kabul edilmeden sahici ve fenomenolojik bir anlay ina edilemez. rnein Hindular ve Mslmanlar iin din kavram, Batda olduu gibi ne retisel ne de sistematik bir eyi ima eder; bilakis bunlarn tesinde zelde dindarn iman vizyonu ile ilgili bir kavram ifade eder. yleyse din kavram, onu kullanan kiinin kendisiyle ilikilendirdii fenomenlere gre farkl biimlerde anlalabilen bir kavramdr. Birbirinden farkl sembolleri anlayabilmek iin, zselci anlaytan farkl olarak oulcu balamn varlnn farkndalna eriilmelidir. Bu oulcu balamn farkna varmak iki konuyu n plana almamz icbar
19

Smith, a.g.e., s. 44-45

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

EMR KUCU

eder. Birincisi, dine dardan bakan gzlemcinin, aratrd cemaat kendi imann nasl anlyorsa onu o ekilde tasvir edebilmesi gerekir. kinci olarak cemaatin iman anlaynn, insanln dini eitlilii olgusuyla olan mnasebeti ortaya konmaldr. Aratrmac dier dindarlarn dinsellikleri nda kendi geleneinin dinselliini test etmek durumundadr. Test edilmesi gereken dini nermeler ya da nesneler deil, onlarn nda aydnlanan kinata, kendimize ve hayata olan bak amzdr. Kendi imanmzn deerini tartabilmek iin dier din mensuplarnn sembollerine ihtiya duyarz.

Kaynaka Baird, Robert , Category Formation and the History of Religions, Paris: The Hague, 1971 188 Cox, James, From Primitive to Indigenous: The Academy Study of Indigenous Religions, OMFD London: Ashgate, 2007 Davaney, Sheila Greeve, Between Identity and Footnotes, Identity and the Politics of Scholarship in the Study of Religion, ed. Sheila Greeve Davaney and Jos Ignacio Cabezn, London: Routledge, 2004 Fazlurrahman, slam, Ankara: Seluk Yaynlar, 1996 Fitzgerald, Timothy, The Ideology of Religious Studies, New York: Oxford University Press, 2000 Gualtieri, Antonio R., Hermeneutics of the Old&New Orientalism, The Contemporary Study of The Arab World, ed. E. Sullivan and J. Ismael, Edmonton: The University of Alberta Press King Richard, Orientalism and Religion, London: Routledge, 2001 Orientalism and the Study of Religions, The Routledge Companion to the Study of Religion, ed. John R. Hinnells, London: Routledge, 2005 Kucu, Emir, Dinleri Anlamada Fenomenolojik Yntem Sorunu: W. Cantwell Smith rnei, Ondokuz Mays niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Baslmam Doktora Tezi, 2010 Madigan, Daniel A., Qurans Self-mage, New Jersey: Princeton University Press Oxtoby, Willard Gurdon , Religionswissenschaft Revisited, Religions in Antiquity, ed. Jacob Neusner, Leiden Brill, 1970 Rodrigues, Hillary and John S. Harding, Introduction to the Study of Religion, London: Routledge, 2009.

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28

W. CANTWELL SMITHN DN FENOMENOLOJSNDE ORYANTALZM AMA SORUNU

Said, Edward, Oryantalizm, stanbul: rfan, 1998 Segal, Robert, Categorizing Religion, Perspecties on Method and Theory in the Study of Religion, ed. Armin Geertz and Russell McCutcheon, Boston: Brill, 2000 Smart, Ninian, Dimensions of The Sacred, Berkeley: University of California Press, 1996 Smith, W. Cantwell, Believing-A Historical Perspective, Oxford: Oneworld, 1998 , The Faith of Other Men, New York: Harper Torchbooks, 1972 , What is Scripture, London: SCM Press, 1993 , Comparative Religion: Whither and Why, Essays in Methodology, ed. M. Eliade and J. Kitagawa, Chicago: University of Chicago Press, 1959.

189
OMFD

ONDOKUZ MAYIS NVERSTES LAHYAT FAKLTES DERGS [2010] say: 28