" AVRUPA 'NIN NTHARI" VE KNC DNYASA VA SONRASINDA TEMEL SORUNLAR

ar ERHAN.

1- Sava Sonras Avrupa ve A.B.D.

nsanlk tarihinin en byk felaketlerinden birisi olan kinci Dnya Sava, 5 Mays 1945'de Hitler'in halefi Amiral Dnitz'in, Almanya'nn kaytsz artsz teslim olduuna ilikin belgeyi imzalamasyla, balad yer olan Avrupa'da sona erdi. Savan tUm cephelerde sona ermesi ise, Hiroima ve Nagazaki'ye atlan atom bombalanndan sonra, Japonya'nn 14 Austos 1945'de Almanya'nn kabul ettiininkine benzer artlarda teslim olmasyla gcreklcti. . Sava Avrupa'da her adan byk tahribata yol amt. Hcreydcn nce be buuk yl sren savata len 40 milyondan fazla insann yansndan ou Avrupa'da hayatlanm kaybetmilerdi. cari kayb asndan ilk srada Sovyetler Birlii gelmektcydi. Sovyetlerin kayb 20 milyon asker ve siviidi. Buna, 4.3 milyon Polonyal, 4.2 milyon Alman, 1.7 milyon Yugoslav, 600 bin Fransz 410 bin talyan, 390 bin ngiliz ve saylan tam olarak bilinmemekle birlikte 6 milyon olarak tahmin edilen Yahudi, ingene, Macar ve dicr halklarn can kayplan eklendiinde ortaya korkun bir manzara kmaktayd.1 Bu tablo Avrupa'nn ekonomik, sosyal ve siyasi yapsn alt st etmeye tek bana yeterliydi. Ancak sacan getirdii ykm insanlann lmesi ve sakat kalmasyla snrl deildi. Sava, uzun yllann rn olan altyapy ortadan kaldrmt. zcllikle kta Avrupa'snda, kprler, yollar vc su kanaannn byk blm tahrip edilmiili. Zirai alanlar patlamam mermiler veya maynlarla doluydu. Fabrikalann ou yok edilmi, salam kalanlar ise kalifiye igc yokluundan alamaz durumdayd. Sava insanlar yerlerinden g ettirmili. lkeler mltecilerle dolup tamaktayd.2 ngiliz ve Fransz hkmetlerinin aksi yneki tm abalanna ramen, ekonomik ve siyasi anlamda, "Avrupa a"nn getiinc hi phe yoktu. Avrupa ekonomileri

A.O. Siyasal Bilgiler Fakilitesi, Aratrma Grevlisi. 1Charles L. Mee, The Marshall Plan: The Launchlng or the. Pax Amerlcana, New York, Simon and Schuster, 1984, s. 17. 2Ora1 Sander, Siyasi Tarh 1918-1994, Ankara, Imge, 1994, s. 176

260

AORIERHAN

gerek bir k ile kar karyaydlar. Sava srasnda, Avrupa lkelerinin toplam Gayri Safi Milli Haslas (G.S.M.H.) ortalama %25 orannda dmt. Avrupa'nn toplam 'dnya imalat verimi iindekipay 19. yzyln bandan beri tm zamanlarda elde edilen payn altndayd. Savatan nce Bat Avrupa rettiinden 2 milyar dolar fazla mal ve hizmet tketmekteydi. Dou Avrupa'nn sava sonrasnda, onlar Alman igalinden' "kurtaran" Sovyetler Birlii'nin etkisine girmesiyle, bu blgeden salanan gda maddelirinin miktarnda nemli lde bir d yaand. Bat Avrupa mal ve hizmet satarak karlnda Dou Avrupa lkelerinden gda maddeleri alma imkan yitirdi.3 Avrupa'da sava sonrasnda, olaanst bir enflasyon yaanmaktayd. Mesela talya'da fiyatlar sava ncesine gre 35 kat artmt ve artmaya devam ediyordu. Macaristan'da 1 dolar II trilyon pengos olunca, bu para birimi ortadan kalkt. ou lkede sigara, kahve ve ikolata paradan daha geerli deiim aralanyd.4 Tm lkelerde, salam kalabilmi fabrikalar, sava malzemesi retecek biimde dzenlenmiti. bunlarn tekrar eski retim biimlerine dntrlebilmesi iin gerekli olan parasal kaynak yoktu. te yandan, sava boyunca toprak ihmal edildiinden zirai retimde verimlilik azalmt.5 Tarm aletleri yetersiz ve azd. 1946'da elde edilen buday ve patates miktar 1938'in ancak %70'i dzeyindeydi. Bat Avrupa lkeleri ksa vadeli baz yatnmlarla gda retimlerini artrmay hedeflemekteydiler. Ancak sert geen 19461947 k tarm konusundaki iyimser yaklamlar ortadan kaldrd. Birok lkede ekmek karneye baland, et fiyatlar oLaanst art gsterdi. Gda sknts zellikle, talya, Avusturya ve Dou Avrupa'da had safhaya ulat. Gda skntsnn stesinden gelmek iin tm paralarn gda ithalatna yatran lkeler, ksa sre sonra bir de "dolar krizi" ile yz y?-e kaldlar.6 Ekonomik ve sosyal buhranlann yansra Avrupa siyasi olarak da ok g gnler geirmekteydi. Savatan sonra Avrupa'daki g dengesi, sava ncesindekinden tamamen farklyd. "Avrupa'nn'lntihar" bu blgede doldurolamaz bir uluslararas ilikiler boluu dourmutu. lkeleraras ilikilerin yrtlecei siyasi bl temel kalmamt.? Fransa ve talya, savatan galip kmalarna ramen (talya taraf deitirdii iin galip devletler arasnda saylabilir) dnya apnda siyasal glerini kaybetmilerdi. Almanya'mn Avrupa egemenlii iin yapt giriim kntye uramt. Byk Britanya mparatorluu, zerinde gnein batmad toprak.larm kaybetme srecine girmiti. Aslnda savan gerek anlamda sadece iki galibi vard.8 Hitler ortak tehlikesine kar ibirlii yapan A.B.D. ve Sovyetler Birlii, bu tehlike bertaraf edildikten hemen sonra, 1945 Temmuz'unda, Almanya'ya kar kazanlan zaferin ihtiamn sergilemek istercesine Prusya'nn kraliyet merkezi olan Potsdam'da

4 . Mee, op. clt., s. 18. 5ldem.

3paul Kennedy, Byk Glerin Ykseli ve Dler, Istanbul, I Bankas Yaynlan, 1989, s. 432.

(ev.: Birtane

Karanak)

6Council on Foreign Relations, The United States 1948, New York, Harper and Brothers, 1948, s. 52.

In

World

Arralrs

1947-

?Mee, op. clt., s. 19.'

.gKennedy, op. clt., s. 419.

AVRUPA NIN 1NTtHARI

261

toplanan konferansta, artk birbirlerine mesafeli davranacaklarnn ilk iaretlerini verdiler. tki lke de savan getirdii ykm ortadan kaldrmay ve Avrupa'nn yeniden inasn istemekteydi, ancak savunduklar ideolojilerin farkll onlar bu ortak hedefe ulamada ibirliine deil atmaya sevk etti. Bu atma, ya da yaygn adyla "Souk Sava", Avrupa'nn 1990 ylna kadar bir demir perde ile ikiye blnmesi sonucunu dourdu. Bu genel bilgilerden sonra savan ba aktrlerinin sava sonras durumunu tek tek ele almaya geebiliriz.

Fransa
Fransa savan galip devletlerindendi. Ancak bu galibiyetin maliyeti ok ar olmutu. Savan getirdii byk ykm en ok ekonomide grlyordu.1945 ylnda Fransz d ticaret hacmi sfra yaknd. Milli gelir 1938 ylndakinin ancak yans dzeyindeydi. Dviz stoklar tkenmiti. 1945 ylnda 1 dolar 119 frank iken, birka yl sonra frankn deeri dolar karsnda kat daha azalacaktrY Mart 1945'de Fransa retim Bakan, "Hala acil tamiratlar gerekletiremedik" diyerek durumun kmlne iaret eunekteydi. lkedeki en byk iki eksiklik, lke iinde ularnn salanamamas ve kmr yetersizliiydi. Bu iki eksiklik fabrikalarn yeniden almalarn engellemekteydi. Renault fabrikasnn rettii kamyonlar ise lastik retimi durduu iin yola karnyorlard. Fransa'daki ekonomik durumun ktl, zellikle artan enflasyon, isizlik ve ticari durgunluk, benzer artlardaki tm Avrupa lkelerinde grld gibi, Sovyetler Birlii ile organik balar kurduunu inkar etmeyen Komnist Parti'nin giderek glenmesi sonucunu dourdu. Komnist Parti'nin arkasndaki en byk destek Fransa'daki ii sendikalaryd. Sava sonrasnn kark siyasalortamnda, Fransa'nn 4. Cumhuriyeti'nin ilk kabinesi ocak i947'de Paul Ramadier tarafndan kuruldu. Babakan Ramadier, savan getirdii glklerin toplumsal dayanma ve uzlama anlay iinde alabilecei dncesiyle, hemen hemen tm siyasal kesimleri kucaklayarak kabinesinde, be Komniste, be Cumhuriyeti Birlik'iye, be Cumhuriyeti Halk Hareket'iye ve iki Bamsz Cumhuriyet'iye er verdi. bylece geni taban l bir "Milli Mutakabat" hkmeti kurmu oluyordu. 1 Ancak, kabine iinde yer almalarna ramen bu uzlamay bozan komnistlerin, birbirini izleyen grevleri kkrunalar, bu arada buday stounun 'azalmasyla beliren alk tehlikesi karsnda ekmein kameye balanmas ve bylece komnistlerin daha da g kazanabilecekleri bir ortamn domas karsnda, Babakan Ramadier 4 Mays 1947'de kabineden komnistleri uzaklatrd. Ramadier'in bu hareketini yaparken ileri srd neden, komnistlerle enflasyonla mcadele ve cret politikalarn olutururken anlamazla dmesiydi. Ancak gerek neden ykselite olan komnistlerin hzn kesmekti. Komnistlerin uzaklatnlmas Fransa'da siyasi istikrar salamad. Hkmet,

Ibid., s. 429. , 10Mee, op. cU., s. 117.

262

AGRIERHAN

Sosyalistler, Hristiyan Demokratlar ve radikallerin katlmyla oluturulan koalisyonlar arasnda gidip geldi. Fransa'nn "Drdnc Cumhuriyet"i srekli sallantdayd.11 Siyasi istikrar bir trl salanamazken, Fransz devlet adamalar bir yandan da bir dizi d sorunla kar karyayd. Bunlarn banda da Almanya sorunu gelmekteydi. Almanya konusunda Fransa ile mttefikleri arasnda yaanan sorunlar, birka yl iinde A vrupa'nn ehresini deitirecek ekonomik kalknmaya yol aacak bir sistemin domasnn salayan nedenlerden birisi olmutur. Bu konuya aada ayrntlaryla deinilecektir.

talya
1943'de "Mihver"den ayrlp taraf deitirmesine ve dolaysyla galiplerin safna gemesine ramen talya'nn ekonomik gelecei ok karanlkt. Mttefik gler yarmadada iki yl boyunca bombalanmadk yer brakmamlard. Bu bombardman - srasnda talyan sanayisinin %80'i yok olmutu. 1945'de talya'nn G.S.M.H.'s ancak 1911'deki dzeyine eitti. Ekonomi 1938'e oranla %40 klmt. Gerek cretler 1913'deki dzeyin %26.7'sine inmiti. Sradan bir devlet memurunun maa 30 dolar civarndayd ki, tipik bir Akdeniz meyvas olan portakal bile daha pahalyd. Korkun enflasyon sonucunda parann yerini, et, ekmek, zeytinya, arap gibi maddelerin takas ald. Savata verilen insan kayplarna ramen, Habesitan ve Libya gibi smrgelerden dnenlerle nfus artm, bu da isizliin oalmas sonucunu dourmutu.12 Yaam dzeyinin son derece dk olduu talya'da alk tehlikesi de ba gstermiti. Mussolini'ye ve faistlere duyulan byk nefret de yukarda saylan olumsuzluklara eklendiinde, tpk Fransa'da olduu gibi komnistler 1946'dan itibaren ok nemli bir siyasi g haline geldiler. Hatta o yl yaplanseimlerde iktidar, Hristiyan Demokra'larla paylatlar. Komnistlerin bu artan gc, A.B.D.'ni, A vrupa'nn ok nemli bir parasnn Sovyet etkisi altna girebilecei endiesine itti. Amerikallar komnistlere kar Hristiyan Demokratlara destek verdiler. Bu destee ramen komnistler hkmee yer almay baardlar. Ancak, komnistlerin iktidar ortakl tpk Fransa'da olduu gibi olduka ksa srd. IIMays 1947'de Babakan Alcide De Gasperi komnistler ve onlarn sosyalist mttefkleriyle anlaamadn ileri srerek istifa elli. 31 Mays 1947'de kurulan yeni De Gasperi Hkmeti'nde ise artk komnistler ve sosyalistler yoktu. n Tm hkmet yeleri Hristiyan Demokrat Parti'li yelerden olumaktayd. Merkez ve sadaki dier partilerin destei olmadan bu "gei hkmeti"nin iktidarda kalmas mmkn gzkmyordu. Zira, 1948 seimlerinde %40 oy alarak birinci parti olan De Gasperi'yi,

11 Herbert L. Peacock, A History of Modern Europe 1789-1981, Oxford, Heineman. 1982 (seventh edition), s. 368. 12Kennedy, op. clt., s. 429. 13Fransa ve talya komnistelerin Mays 1947'de hkmetten uzaklatnlmasndan nce 1 Mart 1947'de Lksemburg'da ve 11 Mart 1947'de Belika'da komnistler hkmetten uzaklatrld. Komnistlerin Bat Avrupa kelerindeki hkmetlerden dlanmasnda A.B.D. 'nin bu lkelerdeki bykelilerinin etkin rol olduu iddia edilmektedir. (Bkz. Trkkaya Atav, "Marshall Plan'ndan NATO'nun Kuruluuna Kadar Soguk Harp", A.a. S.B.F. Dergisi, C:XXIII, No: 3 (1968).

AVRUPA NIN NTHARI

263

%33 oyalan komnistler saHamaktayd. Komnistler, bu byk destei, gney talya'daki kyllere, 1917 Bolevik Devrimi'nden sonra Rusya'da yaplana benzer ekilde tarmsal arazinin kurulacak "toprak komiteleri"nce ynetilecei vaadini vererek salamlard. Komnistleri durdurmann bir tek yolu vard: d yardm. Bu yardm ise ncelikle ekonomik olumsuzluklann giderilmesi ynnde atlacak somut admlarla salanabilirdi. Bu noktada De Gasperi, Amerikan HkUmeti'nden ekonomik yardm talebinde bulundu. 14 Aslnda talya'nn talebinin A.B.D.'ne ulat gnlerde, Amerikallar sadece talya'ya deil ama tm Avrupa lkelerine ynelik bir ekonomik yardm paketi Uzerinde almaktaydlar.

ngiltere
Sava~ boyunca 'ngiltere, byk lde A.B.D. Kongresi'nin II Mart 1941 'de kabul ettii dn Verme ve Kiralama Yasas erevesinde bu lkeye verilen yaklak 31 milyar dolarlk yardmla ayakta durabildi. Her ne kadar yardmn ad bir "dn verme"den bahsediyorsa da ngiltere borcunu hibir zaman tamamen demedi.15 Japonya'nn Pasifik'te teslim olmasndan sadece 1 hafta sonra A.B.D. Bakan Harry Truman o gne kadar 48.5 milyar dolar tutarl)da yardin yaplan dn Verme ve Kiralama Yasas'n yrrlkten kaldrd. Zira, karlksz yardm Amerikan ekonomisine ok bUyk yk olmaktayd.16 Ancak, Amerikan yardmnn kesilmesi ngiltere'yi ok g durumda brakt. nk. dier Avrupa lkelerinde olduu gibi ngiliz ekonomisi de savatan byk zarar grmtU. kinci Dnya Sava'nn bandan sonuna kadar savaan tek devlet olan ngiltere, geri 1945 Austos'unda Hong Kong da dahil olmak zere tm smrgelerini koruyordu ama, savan zaferle sonulanmasn salarken kendilerini son derece zorlamlar, altn ve dolar rezervlerini tketmiler, lke iindeki sanayiyi ypratmlar, ayakta kalabilmek iin Amerika'dan gelen yardma giderek daha fazla baml olmulard Sava sonrasnda da bu bamllk aynen devam ediyordu. ngiltere'nin dardan gelen rnlere ihtiyac arttka, ihracat giderek dt. 1945'de ihracat, 1938'dekinin %31'i kadard. Ticaret a sava ncesinin katna kmt. lke artk ekonomik ve siyasi olarak, "dnyann merkezinde" deildi.I7 ngiltere, sava sonras dnemde, Amerikan yardmna, savatakinden daha iddetli bir ihtiya duyduundan, Truman'n yardm kesmesi ngilizleri byk endie iine drd. ngiltere HkUmeti, 1945 Eyll'nde WaShington'a bir heyet gndererek hibe ya <ta ok dk faizi i kredi aray, iine girdi. Ancak, ileride ele alacamz gibi ekonomik
14peacock. op. clt., s. 369., 15 Ayn yasa erevesinde A.B.D., Sovyeller Birlii'ne Ilmilyar, Fransa'ya 3 milyar ve in'e 1.5 milyar dolarlk yardm yapmlr. Balanga bor olarak verilen bu paralar daha sonra hibeye dnrlmr. ' 16 Alexander De Conde, A History of American Foreign Policy, New York, Charles Scribner's Sons, 1971, s. 673. 17Kennedy. op. clt., s. 431.

264

AGRIERHAN

durgunluun eiine gelen ve bundan nasl kurtulabilecei ni o gn iin hesaplamayan A.B.D. yneticileri bu istei geri evirdi. Fakat ngilizler o kadar zor durumdaydlar ki, gelenekSel "Anglo-Sakson Dayanmas" ruhu iinde srarla yardm istemeye devam ettiler .. Yaklak ay sren bir mzakere dnemi sonuna 6 Aralk 1945'de iki lke arasnda bir kredi anlamas imzaland. Buna gre, A.B.D. ngiltere'ye eit 15 taksitte ve %2 faizle denmek zere 14.4 milyar dolarlk bir kredi at. Kredinin ilk 5 yl geri demesi'l ve faizsiz olacakt. Dolaysyla faiz oranlar otomatikman %1.63'e dyordu. ngilizler bu krediye karlk olarak egemenlikleri altndaki toprakardaki ticari artlar, A.B.D. lehine kolayIatracaklard. Amerikan Kongresi'nin bu anlamay onaylamas hi de kolayolmad. Anlamann imzalanmasndan itibaren yedi ay boyunca Truman ynetimi, Kongre yelerini ikna etmeye altlar. Dileri Bakanl Mstear Dean Acheson'un Kongre'de yapt konumada, bu anlamann bir yardm ya da bir mkafat deil, ileride Amerika'nn Avrupa'daki karlarnn en st dzeye ulamasna yardmc olacak bir "yatnm" olduunu sylemesi Uzerine, anlama Temmuz 1946'da onaylanarak yrrle girdi. 1II . Aslna baklrsa, belki de ngiltere bu anlama ile kazandklarndan daha ounu kaybetti. nk, A.B.D.'nin basklarna dayanamayp, Commonweallh lkeleri arasnda oluturduu "Sterling Blou"nu knnak zorunda kald. Birka sene sonra en byk smrgesi Hindistan' kaybedince yeniden Bat'daki byk kuzenine bakmaya balad. ngiltere'nin, sava sonrasnda kta Avrupas devletleririden belki de en byk fark, ieriden ykselen gIU bir komnist akmn olmamasyd. Sava srasnda Muhafazakar Parti'nin lideri ve Babakan Wiston Churchill'in, kurduu kabipede muhalefetteki i Partisi Bakan Clement Atlce'ye de yer vermi olmas, ktadaki siyasalortamdan daha istikrarl bir ortam oluturmutu. Savan bitmesinden sonra, Potsdam Konferans srerken ngiltere'de yaplan seimleri "ulusal kahraman" Churchill kaybetmi, Atice yeni ngiliz babakan olmutu. 19 ktidar deiikliine ramen ngiltere'nin A.B.D. ile ilikileri gerginlemedi. Bu da A.B.D.'nin Avrupa'ya dnk ekonomik planlarn, ngiltere zerinden yctmesi geleneinin balangcn oluturdu.

Sovyetler

Birlii

Yukarda da belirtildii gibi savata en ok can kaybn KZlordu ve sivil Sovyet halk venniti. 22 Haziran 1941'de balayan Almanlarn "Barbarossa Harekat" ile kendisini eski mttefiki ile savar durumda bulan Sovyetler, 3 yl boyunca Batl devletlerin de ekonomik yardmyla, Almanlar Dou Cephesinde durdurdu. Ancak Stalin'in Batl devletlerden bekledii, ekonomik yardmdan ok, zerindeki Alman yknhafifletecck-ikinci bir cephenin almasyd. A.B.D. ve ngiltere biraz da bilinli olarak bu cepheyi 1944 Haziran'na kadar amadlar. Bu gecikme de daha ok can ve mal kaybna ve ekonominin daha ok bozulmasna yol at.

18Frank Bloek, The Orlglns of Economlc D1sorder, New York, MeGraw-HilI, 1971. s. 73.
19Sander. op. clt., s. 182.

AVRUPA'NIN NTHARI

265

Sava bittiinde Sovyetler Birlii'nde, Bat Avrupa'dakine benzer bir siyasal istikrarszlk yaanmad. Josef Stalin ya da sava srasnda Amerikan kamuoyunun takt ismiyle "Unele Joe"20, muhaliflerini iktidara geldii ilk yllardan beri acmaszca sindinnekteydi. Ekonorrti)in ise ayn istikrardan sz etmek mmkn deildi. Ekonomideki bozukluk ve mttefiklere kar giderek artan gvensizlik, Sovyetlerin Dou Avrupa'da "demokratik" bir "ilerlemeye" gemelerine yol at. Fiziki ve psikolojik olarak tkenmi olan Dou Avrupa lkeleri, Sovyet ideolojisinin yaylmas iin yeterli elverililie sahipti.21 Sovyetler "kurtadklar" Dou Avrupa lkelerinde sadece ideolojilerini yaymak ve kendilerine bal "uydu" hkmetleri iktidara getirmekle kalmadlar, ava n ekonomilerine getirdii ykm da bu lkelerden salayacaklar kaynaklarla telafi etmeye altlar. Polonya'daki kmr madenieri ve elik tesisleri, kurtanldklar andan itibaren Moskova iin altrlmaya balad. Romanya petrol de Sovyetler Birlii'ne aktlyordu. Ayrca, igal edilen Finlandiya topraklarndan kereste ve nikel salanyordu.22 Ancak, Sovyetlerin bu kaynak aktarma operasyonundan en byk zarar, tahmin edilebilecei gibi Almanya grd. Dousu, Kzlordu'nun igali altnda olan Almanya'da Sovyetler, tm .tanabilir deerleri, fabrika demirban, uak, tank, tren, otomobil artklarn ve hatta demiryollarn skp kendi lkelerine tadlar.23 Bu "yama"dan sanatsal ve tarihi eserler de payn alm, aralarnda Truva hazinelerinin de bulunduu pekok deerli eser Sovyetler Birlii'ne aktarlmt. Sovyet gcnn Dou Avrupa'ya yaylmas ve buradaki ekonomik yapnn s'osyalist biime dntrlmesi, Bat Avrupa de,vletleri zerinde byk bir bask oluturuyordu. Bu basknn bir boyutu ekonomik unsurlar ieriyordu. Sava ncesinde ok st dzeyde olan Bat-Dou Avrupa ticari ilikileri, Dou Avrupa lkelerinin d ticaretlerini kendi aralarnda yapmaya ve darya mal satp, dardan mal almamaya balaynca, bu Bat Avrupa devletlerinde bir ticaret sknts yaratt. Basknn dier bir boyutu da politikti. Yukarda da deinildii gibi, Fmnsa ve talya bata olmak zere Bat Avrupa lkeleri, i politikalarnda Sovyetlcrce desteklenen komnist partilerinin meydan okumalaryla kar karyaydllar.24 Sovyetlerin Avrupa'ya, yani dnya ticareti iin ok nemli bir pazara ve yatnm merkezine ynelik bu tehditleri, sava sonrasnda belki de tekrar, daha nce olduu gibi, "kabuuna ekilecek" olan AB.D.'nin, Avrupa'ya ekonomik ve daha sonm da askeri gvenceler vermesine yol amtr.

20"Sam Amca" labirine karlk olarak Stalin iin de "Joe Amca" tabiri gelitirilmii. 21 Mee, op. clt., 5.89-90. 22Kennedy, op. clt., 5. 424. 23ldem. 24Jan Librach, The RIse or the Soviet Empire A Study of Soviet Foreign Policy, New York, Praeger. 1965, 5. 173-174.

266
Almanya

AGRIERHAN

Almanya 1945 Mays'nda tam anlamyla bir harebe grntsndeydi. Ykm ok byk olan bir savatan sonra gelen malubiyet, fiziki adan ar kayplara urayan Alman halkn, psikolojik olarak da olumsuz etkilemiti. Almanlar, akbetIerinin ne olacan, elleri kollar bal bekler durumdaydlar. Almanya ngiltere, Fransa, Sovyetler Birlii ve A.B.D. arasnda drt igal blgesine aynrken, Berlin de drde blnmt.2S Reich'n bakentinde kurulan "Mttefik Devletim Konseyi", lkeyi, kendi ortak karlar erevesinde ynetmek iin oluturulmutu. Ancak daha balangtan itibaren Mttefikler arasnda almas zor gerginlikler kmaya balad. En byk anlamazlk noktalar, Almanya'nn kmr ve elik kaynaklarnn hangi ekilde kullanlaca, Sovyetlerin, kendi igal blgelerinde ele geirdikleri her trl malzemeyi skp lkelerine tamas ve bata Sdetler olmak zere, Sovyetlerce kurtarlan Dou Avrupa 26 topraklarndan srlen Almanlarn isiz ve a olarak Almanya'y doldunnasyd. Ruhr blgesinin gelecei de bir baka anlamazlk noktas tekil ediyordu. Hem Franszlar hem de Sovyetler, ngiliz igal blgesinde yer alan Ruhr'un kaynaklarndan yararlanmak istemekte, ancak ngilizler, Amerikallarn da desteiyle buna kar kmaktayddarP Siyasal alana gelince, Sovyet igal blgesinde hemen hemen Bat'daki ile ayn isimleri tayan partiler kurulmutu. Ancak bu partilerin programlar Bat'daki benzerlerininkilerden tamamen farklyd. zin verilen "burjuva" partileri ancak izilen ereveler iinde faaliyet gsterebilmekteydiler. Sovyetlerin desteiyle, Sovyet igal blgesinde, 1933 ncesi Almanya'nn nde gelen komnist liderlerinden Walter Ulbricht'in nderliinde, Sosyal Demokrat Parti ve Komnist Parti'nin birletirilmesiyle, Nisan 1946'da "Sosyalist Birlik Partisi" kuruldu. Bu partinin propagandas, sosyal demokratlarla komnstler arasndaki blnmenin, 1933 'de Nazileri iktidara getirdii, dolaysyla tm sol glerin birarada hareket etmesi gerektii temeline dayanyordu. Komnistler, halk kendi partilerinde rgtlemek iin kitle rgtlerini kullanmaktaydlar. Bunlarn nde gelenleri, Hr Alman Genlii, Demokratik Kadnlar Ligi ve Hr Alman i Sendikalar Birlii'ydi. Batllar ise, siyasal partilere, kendi igal blgelerinde olduka snrl haklar tanmlar ve onlar daha ziyade yerel dzeyde tutma abas iine girmilerdi. bu . blgelerdeki temel partiler, yllar sren basklardan sonra tekrar g kazanmaya balayan Sosyal Demokratlar ve Bavyera Halk Partisi'nin devam niteliini tayan Hristiyan Demokratlar'd. Hristiyan Demokrat Parti, Hristiyan retisi ile demokratik ilkelerin bir terkibini oluturmay amalamas bakmndan Fransa ve talya'daki isimdalarna benzemekteydi. nc gl parti ise, iadamlaryla sanayiciler arasnda oluturulan bir ittifaka dayanan Hr Demokrat Parti'ydi. Bu partiye ye olanlar arasnda ok sayda eski Nazi de bulunmaktayd. Serbest seimler Amerikan igal blgesinde Ocak 1946'da,

25Sander, op. c1t., s.183. 26A.J. Ryder, Twentleth Century Germany From BIsmarck to Brant, New York,. Columbia University Press, 1973, s. 459-460. 27peacock, op. c1t., s. 369.

AVRUPA'NIN tNTLLiARI

267

Sovyet igal blgesinde ise Eyll 1946'da yapld. Seimlerin tm lke a~nda yaplmam olmas, blnmenin gelece~e dnk kuvvetli iaretlerini vennekteydi.2

A.B.D.
Savata geleneksel byk gler gerileyince, A.B.D. onlarn brakt~ yeri doldunnak durumunda kald. Yeni sperg haline geldikten sonra A.B.D.'nin, 20. yzyln ilk 40 ylnda oldu~ gibi kendi kabu~na skp kalmas sz konusu olamazd. Amerikan gcnn ve nfuzunun byle darya do~ yaylmasnn balca sebebi savankendisiydi. 1945'de sava sona erdiinde A.B.D.'nin Avrupa'da 69, Asya ve Pasifik'te 26 tmeni varken, kendi ktasnda hi tmeni yoktu.29 Ancak, A.B.D.'nin yayld~ bu geni corafyada rahata hareket etmesini engelleyen baz sorunlar vard. Geri, dnyadaki di~er tm lkelerin aksine, 1940-1944 dneminde A.B.D.'nde sanayi retimi %90, zrai retim %20, toplam G.S.M.H. %60 artmt ama bununyannda, 1940'da 61 milyar dolar olan i bor 1945'de 253 milyar dolara, 1940'da 20 milyar dolar olan devlet harcamalar ise yine 1945'00 98 milyar dolara kmt. 30 Sava srasnda, ekonomide grlen ve Roosevelt'in "New Deal" politikasyla alamayan geveklik nihayet ortadan kaldn1m, kaynaklardan ve insan gcnden etkin biimde yararlanlmt. Be yl boyunca, lkedeki retim donanmnn boyutlar %50, fiziksel mal verimi ise %50'nin zerinde artmt. Bu dnemde, A.B.D.'nin ekonomisi, o zamana kadar hi grlmeyen bir biimde ylda %15 bymt. A.B.D. bu tablodan da anlalaca~ zere, byk gler arasnda yoksullamak yerine zenginleen tek lkeydi. 1945'de Washington'un 20 milyar dolarlk altn rezervi vard ki, bu toplam dnya rezervinin 2/3'sini oluturuyordu.31 izdiimiz bu sanki "mkemmele yakn" bir durumun varln sergileyen tablo, savan sona ennesiyle yerini endieye ve kararszla brakt. Amerikan ynetimi ve ekonomi ve siyaset uzmanlan, sava ara gereci reten fabrikalarn dunnasyla milyonlarca insann isiz kalaca~n bildikleri iin endielenmekteydiler. Bu isiz milyonlara bir de, ordudan terhis olan yzbinlerce isiz gen eklenecekti. Aynca, sava srasnda ylda 15 milyar dolara kadar ykselen ihracat gelirleri, hesaplamalara gre 3 milyar dolara kadar decekti. nk aka grlmekteydi ki, sava lkelerin alm gUcnde sfrlam,t. Amerika iin en byk pazar olma zelliini tayan Avrupa devletlerinin dolar stoklar erimiti. Amerikan ihracatnn azalmas, dorudan do~ruya ekonominin klmesi, enflasyonun artmas, isizlik ve durgunluk anlamna gelmekteydi. Nitekim, savan sona ennesinden sadece br yl sonra, 1946'da, Amerikan sanayi retimi %30 azald. siz says 500 binden 2.7 milyona kt. yl iinde bu saynn 10 milyona

28 Ryder, op. clt., 5. 461-462. 29 Kennedy, op. clt., 5.421. 30Mee, op. cU., 5.76. 31 Peacock, op. clt., 5. 371.

268

AGRIERHAN

kaca tahmin ediliyordu. Ksaca Avrupa'nn ekonomik iflas Amerika'nn da ekonomik iflasn hazrlamaktayd.32 1930'lu yllardaki byk ekonomikbunalmn etkisinden hala kurtulamam olan A.B.D. yneticileri sava sonras ekonomi politikalann oluwrurken, dnyada yine bir buhran yaanmasnn nne gemeyi amalyorlard. Bu balamda A.B.D.'nin sava sonras politikasnn dayand iki temel varsaym vard: Birincisi, 1930'lardaki yksek gmrk duvarlan ve blgesel ticaret bloklan, d ticaretin doal akm engellemi ve sonunda kinci Dnya Sava'na varan siyasal atmalara yol amt. Eer, ban kurulacak ve sfdrlecekse, ithalat ve ihracatn serbeste akmas gerekli v~nemliydi. kincisi, sava srasnda dier sanayi devlerinden farkl olarak ekonomisini byten A.B.D.'nin bu durumunu korumas iin, dnya ekonomik yapsnda kendi lehine baz deiiklikler yapmas gerekmekteydi. A.B.D. bunu baarabilecek gteydi:33 A.B.D.'nin bu yeni politikas en gzel ifadesini Dileri Bakan James Bymes'in u szlerinde buldu: "Uluslararas politikamiz ve i politikamz birbirinden ayrlamaz. D ilikilerimiz ister istemez, A.B.D.'ndeki istihdam etkileyecektir... Srekli bir ban; da kapal bloklar ve ekonomik sava temelinde kurulamaz ... Yeryznn birok lkesinde siyasal ve ekonomik ilkelerimiz, bu ilkeleri kabul etmeyen ideolojilerle atma halindedir. Kendi ekonomik sorunlanmlZl baarl bir biimde ynetebildiimiz lde, yeryznn her blgesinde kendi ilkelerimize taraftar salayabiliriz."34 A.B.D., ekonomik gil kullanarak, siyasal gcn arttrmak, bylece kendi istedii ekonomik dzeni empoze etmek istiyordu. Bu ekonomik dzen ise Adam Smith'in gelitirdii, "engellenmeyen ticaret sayesinde kaynaklann daha etkili bir biimde dalacan, verimliliin her yerde ykseleceini, bylece herkesin satn alma gcnn artacan"ileri sren teorisinden kk almaktayd. Bu anlay erevesinde, A.B.D.'nin nclnde, 1942-1946 dneminde, I.M.F., Dnya Bankas, G.A.T.T. gibi uluslararas ekonomik dzenlemeler yapld. Ancak, Amerika'nn sava sonras dnya iin uygulamak istedii ekonomik sistem baz temel sorunlan da beraberinde getirmekteydi. Bir kere, "Iaissez-faire"e dayanan bir ekonomik sistem kanlmaz olarak, en ok rekabet yetenei olan lkenin, yani A.B.D.'nin yaranna ve rekabet iin az donanmlar olan lkelerin (savatan byk zarar gnn devletlerin) zaranna almaktayd. kincisi, A.B.D.'nin elindeki para, savan getirdii toplu ykm la baa kmak iin yetersizdi. ncs, her ne kadar, Amerikallar dnyay ekonomik adan tek bir pazar haline getirmek iin yola ktlarsa da, nce

32Richard Gardner, Sterling-Oollar Olplomacy In the Reconstructionof Multilateral Trade, 1956, s.220. 33Sander, op. cU., s. 194. 34lbld., s. 195.

Anglo-Amerlcan Oxford, Oxford

Cooperatlan Unversiy Press,

AVRUPANIN NTHARI

269
yanamayacaklarn hesap

Sovyetler Birlii edememilerdi.35

ve arkasndan

in'in

buna

pek

Bu noktada, A.B.D. ekonomik hedeflerinin 'bir ksmndan vazgernek ve bir ksmna da ncelik vermek durumunda kald. En ncelikli hedefi ise, Amerikan ekonomisi iin can daman olan Avrupa pazannn diriltilmesiydi. Bu ilemi A.B.D., bir dizi plann uygulanmasyla baaryla gerekletirecektir. II-Almanya Sorunu

kinci Dnya Sava sona ermesine ramen, Avrupa ve dnyada barn tam anlamyla salanabilmesi iin, Almanya zerinde mttefik gler m-asnda kan anlamazln zlmesi gerekmekteydi. Sorunun temelolarak yn vard: Birincisi, Muefikler Almanya'nn gelecekte dourabilecei tehlikeleri ortadan kaldrmalyd. Her ne kadar Avrupa'nn bu sava makinas byk lde tahrip ediIdiyse de, 80 milyonluk nfusu ve byk sanayi alt yaps ile Avrupa'nn kalbinde yaayan Almanlar tekrar savaa yol amayaca garanti aluna alnmalyd. kincisi, Mttefikler kendi aralarnda bir denge kurmal ve Almanya'nn gelecekteki stalsn bir antlamayla belirlemeliydi. Byle bir antlama olmadka, Bat'nn ve Sovyetler Birlii'nin ileride, Almanya'y kendi yrngelerine ekmek iin alacaklan kuvvetle muhtemeldi. ncs, Almanya Avrupa sanayisi ve ekonomisi iin bir "motor" rolndeydi. Muefikler, Almanya'nn ekonomik diriliine ne lde izin verilecei ile Almanya'dan kaynaklanan tehdidin tekrar ortaya kmamas iin alnmakta olan nlemler arasnda bir denge kurmak durumundayd.36 Btn bu sorunlan nce Postdam'da tarUld. Tarihin en byk zaferinden sonra Temmuz i945'de toplanan Potsdam Konferans'nda nce Almanya'nn Nazilikten ve askerlikten anndnlmas konusu ele alnd. Mttefikler, lkeyi Nazilerden temizlemek iin nce sava sululularn cezalandrmaya karar verdiler. Bu da Nrenberg Mahkemesi 'nde gerekleti. Almanya'nn silahszlandnlmasnda yaplacak ey, askerlerin ellerinden silahlann almak ve Birinci DnyaSava'nn verdii dersten yararlanarak, Almanya'nn bir daha silahlanmasna engelolmaku. Almanya'nn Nazilerden anndnlmas ile silahlardan temizlenmesi elki-tepki iindeydi. nk, Nazizm ortadan kalkarsa, militarizm de kalkar, demokratik dzene geilir ve silaha gerek kalmazd. Nazizmi ortadan kaldrmak iin bir de eilim sistemini kknden deitirip, genleri demokrasiye altrmak gerekiyordu. bunun iin de Almanya'nn daha bir sre igal alUnda kalmas artl. 37 Postdam'da tm Almanya'y kapsayan, yerel zerklie sahip devletlerden kurulu' bir federasyon kurulmasna karar verildi. Bu federasyon, Balllarn igali altndaki

35 Kennedy, op. clt., s. 422. 36CounciI.... op. cU. 5.60. 37Sander. op. cU., s184.

270

AGRIERHAN

blgelerde gereklemise de, Sovyet igal blgesinde, merkeziyeti ve komnist bir ynetim kurulmutur.

"Halk Demokrasisi"

denilen

Konferans'ta alnan kararlara gre, Almanya'nn igal blgelerine aynmas, lkenin paralanmas anlamna gelmiyordu. Tam aksine, igal lkenin btnlnn korunmas iin gerekiliydi. Bu yzden, maliye, d ticaret ve bunun gibi konular federalizm kapsamna alnmayarak, mttefklerin temsilcilerinde oluan drtl Denetim Konseyi'ne brakild. Postdam'da en byk sorun, Sovyetler Birlii'nin Almanya'dan istedii tamirat parasnn nasl tahsil edilecei konusunda kt. Alman igali srasnda yaklp yklan sanayi merkezlerine karlk olarak Sovyetler, kendi igalleri altna olmayan Ruhr blgesinden makina ve tehizat gtrmek istiyorlard. Batl mttefikler buna iddetle kar ktlar ve Sovyet igal blgesindeki tehizatn sklmesi ileminin de baz artlara balanmasn istediler. Ancak, Ruhr'dan yararlanamayan Sovyetler, kendi blgelerindeki tm endstriyi trenlere ykleyip, lkelerine gtrdler. Sonuta konferansta, Batl mttefiklerle, Sovyetler Birlii arasnda Almanya konusunda tam bir anlama sa~lanamad. Ortaya kabilecek przlerin, Dileri Bakanlan Konseyi'nin yapaca periyodik toplantlarda ele alnmas kararlatnld.38 Postdam'da Bat ile Sovyetler Birlii arasnda ortaya kan anlamazlk, ksa sre sonra Batl mttefiklerin kendi aralannda da belirdi. Konferans'tan hemen sonra, 23-24 Austos 1945'de Washington'u ziyaret ederek Bakan Truman'la gren General De Gaulle ve Dileri Bakan Bidault, Amerikallardan, Saar blgesinin Fransa'ya verilmesini ve Ruhr ve Rhineland'n Almanya topra olmaktan kanlmasn istediler. De Gaulle Truman'a, Fransa'ya gvenlik konusunda gvenceler verilmezse, tarihin kendisini tekrar edeceini ve Almanya'nn yine Fransa'ya saldracan syledi. De Gaulle'nin szn ettii istekler, Dileri Bakanlar Konseyi'nin, 13 Eyll 1945'de Londra'da yapt toplantda Bidault tarafndan ayrntlanyla dile getirildi. Bidault'ya gre, Polonya'ya sava tazminat olarak Dou Almanya'dan bir toprak paras verilmiti. Ancak Fransa iin benzer bir dzenleme ya~lmamt. Rhineland ve Ruhr'u kapsayacak biimde Westphalia Fransa'ya verilmeliydi.3 Fransa, ilerleyen gnlerde de bu taleplerinden vazgemeyince, Amerikan ordusu, bu isteklerden vazgeirilmesi ve Mttefik Denetim Komisyonu'nun ileyiine engel olmamas iin, Fr~sa'ya ekonomik ve siyasi bask uygulanmasn istedi. Ancak, A.B.D. Dileri Bakanl, sorunun daha yumuak bir yolla zlebileceine inanmaktayd. Bu yumuak yol 19~7'de ortaya atlan Marshall Plan olacaktr. Postdam Konferans'ndan sonra Mttefik Denetim Konseyi, Almanya'daki hayat standard konusunda baz kararlar aldlar. Bu standardn, Almanya'ya komu lkelerin hayat standartlannn ortalamalann gemeyecek biimde sabitlenmesi kararlatnld. Denetim Konseyi, komu lkelerdeki ekonomik, kltrel ve sosyal standartlar belirleyecek ve Almanya'nn iinde kalaca snrlar tespit edecekti. Ancak bu konuda

38William Hardy McNeill, Amerlca Brltaln and Russla, Thelr Co-operatlon and Conntct (1914-1946), New York, Johnson Reprint Corporation, 1970, s. 607. 39ldem.

A VRUPA'NIN NTHARI

271

kstaslar belirlemenin baz pratik zorluklar vard: Almanya'daki hangi sanayiler bar, hangileri sava saylacakt? Bir lastik fabrikas her ikisinin kapsamna da girebilirdi. Amerikan ordusu byle sorunlar zebilmek iin Berlin ve Washington'da iki komisyon kurdu. tk rapor Berlin'de, Durnham niversitesi ekonomi profesrlerinden Calvin Hoover bakanl~nda kurulan komisyondan geldi. ~una gre: 1- Almanya'nn hayat standard 1932 dzeyine indirilmeliydi. 2- Postdam dzeninde, yk demeler dengesi a~ 81.8 milyon dolar olarak sabitlenmeliydi. 3~ Almanya d ekonomik yardm almadan ayakta duramamalyd. Washington'da Dileri Bakanl~ bnyesinde kurulan komisyon ise aamal bir plfut nermekteydi: tlk aamada, i946 baharna kadar Almanya, igalden kurtarlan alanlarn tamiri iin azami katkda bulunmalyd. Bu esas olarak kmr ihrac yoluyla sa~lanmalyd. Bylece, igalden kurtarlan yerlerin tamiri, Almanya'nn tamirinin gecikmesi bahasna, daha hzl yaplacakt. tkinci aamada, 1946 baharndan 1948 ubat'na kadar, Almanya'da savan getirdi~i ykm peyderpey tamir edilmeliydi. Petrol, ulam ve hammadde ihtiyalar karlanmalyd. Almanya'dan youn kmr ihrac devam ettirilmeli, ancak azltmal, bylece i kullanm da artrlmalyd. Almanya'nn ihracat ile ithalat arasndaki ak yava yava ortadan kaldnlmalyd. nc aamada da Almanya'daki hayat standard komularndakiyle eitlenecekti. Bu aamadan sonra Almanlar kentli ekonomilerinin denetimini tekrar ele geirmeliydi.40
-

Almanya'daki hayat standardnn ayarlanmas iin izlenecek plana ilikin karar, drt mttefik arasnda, Postdam'da ngrlen tarihten ancak iki ay sonra, 26 Mart 1 946'da kabul edilebildi. Drt farkl kar savunan lkelerin delegelerinin uzun mzakereleri sonucu alnan bu karar salam bir temele dayanmamaktayd. Plann temel amac, Alman sava sanayiinin ortadan kaldrlmas ve bu sanayinin imkanlarnn baka alanlara aktarlmasyd. Ayrca, Almanya'nn yeniden silahlanmasnn nne geilmesi, tamirat borcunun gerektirdii miktarda paray kazanabilmesini salamay, tarm ve barl sanayileri gelitirmeyi de hedeflemekteydi. Sanayi Dzeyi Plan-ad verilen bu planla, _Almanya'nn sanayisinin 1938'deki dzeyinin yarsna indirilmesi, yllk elik retiminin 5.8 milyon ton dzeyinde tutulmas, 1949'da d ticaret hacminin 3 milyor dolar olarak gereklemesi, metal rnleri, elektrik malzemesi, kimyevi maddeler gibi rnlerin ihra miktarnn 1936'dakinin %40'na indirilmesi, buna karlk kmr ihracatnn i936'dakinin % i22'sine karlmas dnlyordu.41 1946 Nisan'nda uygulanmaya balanan plann birok zayf yn vard. Ancak bunlardan birisi plann akbetini etkileyecek lde etkili olmutu: Plan, Almanya'nn tek ve btnlemi ekonomik bir birim olmas fikri zerine bina edilmiti. Almanya'nn

40lbd., 41lbld.,

s. 67. s. 78.

272 nce fiilen ve ardndan hukuken

AGRIERHAN

blnmesiyle

bu plan geerliliini

kaybeunitir.

Mays ayndan itibaren mttefikler arasnda yeni bir sorun ortaya kt. A.B.D., Almanya'nn tamiri iin byk nem tadn iddia ederek, bu lkede merkezi bir siyasal sistemin yeniden kurulmasn savunurken, Fransa ve Sovyetler Birlii buna kar kmaktayd. Amerikallar, Almanya iin gelitirilen ihracat-ithalat programna Almanlarn da temsilcileriyle katlmas gerektiini savunarak, merkezi ynetim kurulmas iin srar ettiler. Fransa ve Sovyetler Birlii bunu kabul euneyince, 23 Mays 1946'da Amerikan igal blgesinden Fransz ve Sovyet igal blgelerine yaplan her trl yardm sevkiyat durduruldu. Giriilen abalar sonusuz kalnca, Temmuz 1946'da A.B.D. kendi igal blgesini ngiltere'ninkiyle birletirdi. Bu blgeye Bizonia ad verildi. Bundan byle A.B.D. ve ngiltere bu blgede kendi istedikleri biimde merkezi siyasal birim oluturma almas iine girdiler.42 1947 ylnn bandan itibaren A.B.D., Almanya sorununun kesin bir zme kavuturulmas iin ataa geti. Sava Bakan Petterson'un ricasyla Almanya konusunda bir rapor hazrlayan Herbert Hoover u sonular ortaya koyuyordu: 1-Silah sanayii ve militarizme yol aabilecek sanayiinin zerindeki snrlandrmalar kaldrlmalyd. yan sanayiler hari, Alman

2-Fabrika ve retim alanlarnn tanmas ve tahribi durdurulmalyd. 3-Sovyet ynetici generallerinin keyfi davranlarna son verilmelidir. 4-Alman sanayiinin ve ekonomisinin kalbi olan Ruhr ve Rhineland Almanya'da braklrialyd. 5-A.B.D. kendi vegi mkelleflerinden toplad paralar, Fransz ve Sovyet igal blgelirnin tamiri iin kullanmay durdurmal, Bizonia'da yardma ihtiya duymayan, kendi kendine yeten bir ekonomik yap oluturulmalyd.43 . Hoover raporunda nerilenler hemen uygulamaya komrlamad. nk 1947 ylnda A.B.D. henz Almanya konusunda bana buyruk hareket edebilecek konumda deildi. Ancak raporda getirilen neriler mttefikler arasnda tartldnda Fransa ve Sovyetler Birlii'nin yine souk bir tavr aldklar grld. Bu arada, 1947 Mart'nda ngiliz ve Franszlar, bir Alman saldrs karsnda birbirlerine yardm taahht ettikleri Dunkirk Antlamasn imzaladlar.44 Bu antlamadan yaklak bir ay nce, Temmuz i946'dan beri sren grmelerden sonra, 10 ubat 1947'de mttefiklerle, talya, Finlandiya, Romanya, Macaristan ve Bulgaritan arasnda Paris bar antlamalar im7.alanmt. Birleik bir Almanya bulunmad iin, bu devletle sava durumunu sona erdiren bir antlama ise yaplamamt Paris Antlamalarndan bir ay sonra 10 Mart 1947'de Moskova'da bir araya gelen drt mttefk lkenin dileri bakanlar, Almanya konusunda da bir nihai karar almay amalamaktaydlar.
42Ryder, op. cit., s. 477-480. _ 43lbld., s.481. 44Bu pakta daha sonra, 948 Mart'nda Benelux lkeleri de katlacaklardr. Bu ikinci antlamada Almanya'nn ad anlmaml~tr. Ancak, o tarihte saldrmasndan ekinilen devlet Sovyetler Birlii deil Almanya'dr.

AVRUPA NIN NTHARI

273

Moskova grmeleri ksa srede, A.B.D. ile Sovyetler Birlii arasndaki anlamazlklar nedeniyle tkand. Zira, uzun sren Paris bar antlamalar srecinde demokratikleme konusunda bir anlamaya varlamamt. nk, Ingiltere ve A.B.D., Almanya'dil Sovyetlerin nerdii tipte bir "demokratikleme"ye kar kyorlard. Bu arada, 12 Mart 1947'de ilan edilen Truman Doktrini, Moskova'da A.B.D. ve Sovyet temsilcileri arasnda souk rzgarlar esmesine yol at.45 Demokratikleme konusunda baarszlkla sonulanan iki haftalk mzakerelerden sonra, mttefikler arasndaki ibirliinin devamn en fazla etkileyecek bir konu olan, Postdam'n ekonomik ynleri ele alnd. 1946'da, A.B.D. Almanya'nn ekonomik bir birim olarak kalabilmesi iin merkezi bir siyasi yapnn kurulmasn nerdiinde, Fransa ve Sovyetler Birlii buna kar km, A.B.D. de bu lkelerin igal blgelerine malzeme sevkiyatn durdurmutu. Moskova. grmelerinin yapld tarihlerde ise, Almanya ekonomik birlikten iyice uzaklam, fiilen ekonomik birime ayrlm durumdayd. Bu blgeler, Sovyet, Fransz igal blgeleri ve Bizonia'yd. Sovyetler, daha fazla tazminat istiyor ve Bizonia'daki Ruhr sanayi blgesinin idaresinin drtl bir komisyona gemesini talep ediyordu. Batllar ise buna kar kmakla kalmad, grmeler devam ederken kendi aralarnda 19 Nisan'da yaptklar bir anlamayla Ruhr ve Saar blgelerinden Fransa'ya yaplan kmr sevkiyatn gnde 280 bin tona kardlar. Bu davranla, ekonomik konularda da bir anlamaya varlamad.46 Moskova'da grtilen bir dier konu ise, Almanya'nn snrlar sorunuydu. Grmelerde kesin bir sonuca varlamamakla birlikte, bu konunun ileriki bir tarihte yine drtl grmeler yoluyla zlmesi fikri benimsemli. Ancak byle bir zm hibir zaman gereklemedi. Moskova grmelerinde iyice aa kan anlamazlklar, A.B.D.'nin Avrupa'ya ynelik "bamsz" planlar yapmak iin balatm olduu giriimleri hzlandrd. Bu anlamda, Moskova grilmelerinin belki de tek "olumlu" sonucu, Bat Avrupa'nn yeniden imarnda nemli bir aama olan Marshall Plan'nn uygulanmasna giden sreci hzlandrm olmasdr.

45Council.... op. 46Ibld., s. 65.

cu ..

s. 61.