Bizim AHISKA

3 6 11 13 6 17 23 26 28 29 32 34 36 36 39 40 42 44 52 52
Sonbahar 2010

NDEKLER
Srgnn 66. Ylnda Ahska ve Ahska Trkleri Yunus Zeyrek Dileri Bakan Ahmet Davutolu ile Mlkat Yunus Zeyrek Dnya Trk Forumundan Notlar Yusuf Uramal Bir Ahskal in Rus Ne Diyor Grc Ne Diyor? Orhan Uravelli Ahska ve Acarada Bir Ceveln: Adm Ne Yazarsan Yaz, Kalbim slm! / Yunus Zeyrek Elveda Ziya Dede Fatima Devriova ABDde Yaayan Ahska Trkleri Arasnda Nilfer Devriova Srgnn 66. Yl Anma Program Bizim Ahska Posoftan Maniler nal Kalayc Prof. Dr. Asif Hacl ile Konuma Nilfer Devrieva Ahska-avat Azndan Derlemeler Hasan Torun Halkmzn mcadele hayatndan bir portre: Ezelhan Alimhanov Dursunali Zalimhanov Aryorum Seni Gzel Vatan (iir) Latife Beirova Sernaz Nineyi Dinlerken Nilfer Devriova Bir kitap: Ahska Trkleri Veten Bilgisi Yunus Zeyrek arlk Rusyas Ynetiminde Kars Vilayeti-II Nusret Kopuzlu HABERLER

17 26

44
1

Ahska Trkleri Avrupa Gvenlik ve Birlii Konferansnda

Bizim AHISKA

Aylk Kltr Dergisi

Yerel Sreli Yayn Yl: 7 Say: 20 Sonbahar 2010 ISSN: 1305-1997 Sahibi ve Sorumlu Yaz leri Mdr Yunus Zeyrek Yayn Kurulu Nevzat Pakdil Prof. Dr. Yavuz Akpnar Prof. Dr. lyas Doan Dr. Ali Kurt nal Kalayc Orhan Uravelli Yunus Zeyrek Redaksiyon Nusret Kopuzlu Ynetim Adresi Beypazar Cad. 39/1 Akkpr/Ankara Tel.: 0312 342 49 12 zeyrek.y@gmail.com bizimahiska@ahiska.org.tr www.ahiska.org.tr Haberleme P.K. 24 Maltepe-ANKARA Posta eki Nu.: 403598 Banka Hesap Nu.: Halkbank Gazi ni. ub. TR-600001 2001 2940 0001 101647 Tasarm - Bask

Editrden

Tantm Reklam Yayn Organizasyon

Toros Sk. Nu.: 31/31 Shhiye/ANKARA Tel.: 0312 232 60 33 Faks: 0312 232 25 23 info@enagrup.net www.enagrup.net

Datm

Deerli Bizim Ahska Dostlar, Dergimiz, elinizdeki 20. saysyla yedinci yana girmi bulunuyor. Bu saymzda srgnn 66. yln anmaya arlk verdik. Bu vesileyle Dileri Bakanmz Sayn Ahmet Davutolu ile yaptmz rportaj, zannediyoruz ki Trk basnnda bir ilktir. Zira devletimizin d siyasetinden birinci derecede sorumlu bir devlet adamyla konuyu btn boyutlaryla konumu oluyoruz. Gazi niversitesinde dzenlediimiz srgn anma programna bir mektup gnderen Cumhurbakanmzn ifadeleri de, Dileri Bakannn beyanlarn teyit etmesi bakmndan nemlidir. Bu mektubu da dergimizin sayfalarnda tarihe mal ediyoruz. Ahskallarn srgnde 66 yl doldurmasn biz andk, aclar tazeledik. Fakat vefasz ve vicdansz dostlarmz, birka satrla yasak savarken, sahte insan haklar meddahlar da her zaman olduu gibi bizi yine grmedi ve hatrlamadlar! Bendeniz, 66 yl sonra gelinen menzilde vatana dnle ilgili hususlara, bilhassa Grcistana dikkat ekmeye altm. Ayrca Hazirann son gnlerinde dolatm Ahska ve Acara intibalarm fotoraflarla takdim ediyorum. Orhan Uravelli arkadamz, bir Rus gazetecinin tespitleri karsnda ayaa kalkan ve gerekleri balkla svamaya alan Grc basnndan ibretli bir sayfa sunuyor. Gen hanm yazarlarmz Nilferle Fatima, srgn hatralarndan derlemelere devam ediyorlar. nal Kalayc, Posof manileri zerine yapt bir incelemeyi sunarken, Hasan Torun blgemizin mahall sz varl derlemesine devam ediyor. Azerbaycandan hemehrimiz Dursunali Zalimhanov, halkmzn vatan mcadelesi nderlerinden birini tantyor. Nusret Kopuzlu, 1828de Ahskay, 1878de de Kars bizden koparan ve bunca strabn yaanmasna sebep olan arlk Rusyasnn blgedeki igal yllarn arpk bir anlayla ileyen bir kitap zerine at tartmaya devam etmektedir. Dergimiz, ABDden Kazakistana kadar hemehrilerimize ulamaktadr. Bilhassa web sayfamz, gnde ortalama 300 kii tarafndan ziyaret edilmektedir. Yedinci senemizde daha ok hemehrimize ulamay arzu ediyoruz. Salk ve holukla kalnz.

Yunus Zeyrek

Toros Sk. Nu.: 31/31-32 Shhiye/ANKARA Tel.: 0312 231 13 77 Faks: 0312 231 38 11 info@anexkargo.com www.anexkargo.com

Dergimiz Ankarada Dost Kitabevi Karanfil Maazasndan temin edilebilir.

Okuyucularmzn ve Ahska Dostlarnn Yeni Yln Kutlar, Salk ve Esenlikler Dileriz. Bizim Ahska .

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

Srgnn 66. Ylnda

hska Trklerinin 15 Kasm 1944 sabah balayan srgn, 2010 ylnn sonuna yaklatmz u gnlerde 66 yln doldurmu bulunmaktadr. lk srgn yerleri olan Kazakistan, Krgzistan ve zbekistanda yaayan Ahska Trklerinin bir ksm, Stalinin lmnden sonra, memlekete dn midiyle Azerbaycana gelmilerdi. Stalin kurban dier srgn topluluklar vatanlarna dndkleri halde btn gayretlere ramen Ahskallar vatanlarna dnemediler. Bunun yegne sorumlusu Grcistandr. Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra Ahska Trklerinin vatanszlna bir de devletsizlik eklenmi, yeni srgn ve yeni straplarla kar karya gelmilerdir. Fergana Facias olarak andklar 1989-zbekistan olaylarndan sonra Rusya, Ukrayna ve Trkiyeye gler olmu ve nihayet ABD de buna eklenmitir. Grcistan Hkmeti, 1999 ylnda Avrupa Konseyine yapt yelik mracaatyla balayan sre dhilinde nihayet 2007 ylnda Ahska Trklerinin vatana dnyle ilgili bir kanun karmtr. 2008-2009 yllarnda mracaatlar kabul etmi, 2010 yl iinde bu mracaatlar deerlendireceini, nihayet 2011 ylnda da dn mracaat kabul edilenlerin Grcistana geliinin balayacan bildirmitir. 2010 ylnn sonuna yaklatmz u gnlerde Grcistan makamlarnn sz konusu dn mracaatlaryla ilgili olarak ne gibi ilerlemeler kaydettiinin bilmiyoruz. Yalnz Grc ynetiminin Ahska Trklerinin dnne scak bakmadnn iareti saylabilecek birok vakay biliyoruz. Grc yetkililerin, ikili grmelerde, Vatan kaps ak, isteyen istedii zaman dnebilir ve kendi imknlaryla yerleebilir. eklindeki beyanlarna inanan baz Ahskallar, Azerbaycandan gelip burada mlk satn almlardr. Fakat Ahskaya gelen 30-40 aile adeta geldiine piman edilmi, bazlar geri gitmitir. Bu gibi hadiselerin srgnde yaayan Ahskallar zerinde nasl bir etki yapaca her aklselimin tahmin edecei bir keyfiyettir.

Yunus ZEYREK

AHISKA ve AHISKA TRKLER

Konuyla ilgili gzlem ve mtalaalarmz yle sralayabiliriz: Blgeyi ilk defa 1996 ylnda dolatk. 4 Mart 2009 ve sonra da 25 Haziran 2010 tarihinde olmak zere, Posof Kaymakam Sayn Muammer Kkenle birlikte iki defa Posof kylerini dolatk ve Ahskaya gittik. Trkiye-Grcistan arasnda Sarptan sonra ikinci kap zelliini tayan Trkgz kapsndan geerek Ahska ehrine indik. Burada ehrin Ermeni asll vali yardmcsyla grtk; kaleyi, tarih camiyi, mzeyi ziyaret ettik. 1944 srgn ncesi Mslman Trk ahalinin yaad Aspinza, Hrtz ve Azgur kasabalarna gittik. Bu seyahatlerle ilgili intiba ve gzlemlerimizi yle hulasa edebiliriz:

Ardahann Ahska snrndaki ilesi Posofta gnden gne nfus azalmaktadr. Bir zamanlar 30.000 nfusu barndran bu ilede, bugn kylerle birlikte 9.000 nfus mevcuttur. 49 ky dhil sadece alt ilkretim okulu olan Posofta bu okullardan birinin daha kapanaca sylenmektedir. Posof, Trkiyenin Kafkasyaya alan ok nemli bir stratejik noktasdr. Tarihte ok nemli stratejik konuma sahip olduunu anlayan Ruslarn, 1800l yllarn banda bu hususu kavradklar ve 1828de btn kuvvetlerini buraya tevcih ederek Ahskay aldklarn gryoruz. Sonraki sava ve antlamalarda srarla buray tutmalar da manidardr. Devletimiz, nfusun burada kalmas hatta artmas iin tedbir almaldr. Osmanl Devletinin serhatlardaki ahaliye uygulad zel rejim hatrlanmaldr. Snrn bu taraf ne kadar kuvvetli olursa Ahska tarafna o nispette etki edecektir. Ahskallarn vatana dnd gnleri ve sonrasn bu pencereden grmeliyiz. Trkgz Kaps, tamamen metruk hldedir. Yarm kapasitede bile almamakta, bazen de faaliyet tamamen durmaktadr. Yolun Trkiye ksm muntazam olmasna ramen Grcistan tarafndaki ilk be kilometresi adeta patika hlindedir. Yolun bu bozuk ksmnn Trkiye

I. Posof ve Trkgz kaps

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
tarafndan yaplaca konuulmu fakat yaplmam eklinde bir sylenti var. Fakat Grc tarafnn yllardan beri bu birka kilometrelik yolun yaplmamas hususunda bir dncesinin olduu da ileri srlmektedir. Bu cmleden olmak zere Ahskaya yerleen veya seyahat eden Trk varlnn burada artmamas iin bu yolun bakmsz brakld gr yaygndr. Gerekten de buras Tiflise daha yakn olmasna ramen otobs ve kamyonlarn, kuzeyden dolaarak Kutays yolunu tercih etmeleri dikkate ayandr. Bu yolun en ksa zamanda dier kesimlere uygun hle getirilmesi gerekir. zorunda kalmtr. 1 Ocak 2010da Posofa gelip ayn akam Ahskaya dnmek isteyen Hasanbay Mseddinov ve olu, Trkgz kapsndan geri evrilmi, bir daha da ieri alnmamtr. Konu tarafmzdan bata Dileri Bakanl olmak zere ilgili makamlara bildirilmi, fakat tatmin edici bir sonu alnamamtr. Ayn gnlerde Azerbaycandan Ahskaya gelen iki ailenin kamyonu snrda alkonulmu, iki ay bekletildikten sonra uydurma bahanelerle geri gnderilmitir. Ahskada yaayan Abamslim Arifovun olu Yaar, bir yl Posofta YBOda okumu, ertesi sene Trkiyede okumasna msaade edilmemitir. Posofta alan aabeyi Davut da Ahskaya sokulmamtr. Davut, Nahcvan zerinden Azerbaycana gitmek zorunda kalmtr. Grcistan, Ahskallarn kimlik deitirmesini istemektedir: Grcistanda Ahska Trkleri adna faaliyet gsteren dernek bulunmaktadr. Bunlar: 1. Halil Gozalishvili Dernei (Xsna), bakan Sandro Hozrevanidzedir. Bu dernek, Grc makamlarnn tevik ve destei ile Ahska Trklerinin Grc kkenli olduunu ve vatana da Grc olarak dnmeleri yolunda faaliyet gstermektedir. Mevcut kanunun, Grc kimlii kabul edenlere giri izni verecei aka sylenmektedir. Xsna, halk tarafndan kabul grmemektedir. Daha nce Grc olduunu kabul ederek bu lkeye gelen sa Erefovun daha sonra Grcistan terk ederek Nalike gittii de bilinmektedir. 2. Vatan Cemiyeti, Azerbaycandaki Vatan Cemiyetine baldr. Bu dernein faaliyeti de halka gven vermemektedir. 3. Dnya Ahska Trkleri Birliine tabi olan Vatan Cemiyeti ise Grc makamlar tarafndan bask altnda tutulmakta, faaliyetine imkn verilmemektedir. Trkiyeden gelenlerin ziyaretine dahi msaade edilmemektedir. Dernek mensuplar, ziyaretileriyle ancak dernek lokali dnda bir yerde grebilmektedirler. Ahskaya gelenler zerinde gizli polis basks var; adeta nefes aldrmyor ve yldryor. Posofta yaayan ve blgeye sk sk giden TV Muhabiri Gazeteci Halil brahim Atamann mesaj yledir: Ahskaya dnen Ahska Trkleri yle takip ediliyor ki internet sitelerinde dahi onlarla ilgili kan haberleri Grc KGBsi aleyhte delil olarak kullanyor. Hatta yle ki Bizim Ahska dergisi ve benim

Serbest mlk satna izin verilmemektedir: Grcistan, yerli Trk ahalinin dnmesi hususunda aktan sylemese de gnll olmad teden beri bilinmekteydi. Bu lkenin Trkiye ile olan iyi ilikileri erevesinde konuya iyi niyetle yaklat kanaati mevcuttu. Gerekten de kanun sreci balamadan Ahskaya gelip kendi imknlaryla mlk alp yerleenlere bir ey demiyordu, zira kanunlar da buna msaittir. Fakat son zamanlarda bir Ahskalnn ev almas imknsz hle getirilmitir. yle ki len kocann evinin tapusu, karsna verilmemektedir. Grcistan, Trklerin Ermeni hassasiyetini istismar etmekte, yalan sylemektedir. Hlbuki yal Ahskallar, srgnden nce, Ermenilerle ilikilerinin gayet iyi olduunu sylemektedirler. Bugn Ahskada yaayan Ermeniler, mlkn satarak buradan gitmek isterken, Grcler, mlkn Trklerin eline gemesini istememektedirler. Grcistan, Ahskallarn dnne ve sivil toplum faaliyetine msaade etmemektedir: 2010 ylnn ilk gn yaanan bir hadise ve buna benzer uygulamalarn devam etmesiyle Grcistann iyi niyetli olmad anlalmtr. yle ki: Buraya gelenlere vatandalk verilmemekte, gelenler geldikleri lkenin (Azerbaycan) pasaportunu tamaktadrlar. Hl byle olunca belirli zaman sonra Grcistandan k yapp geri dnmeleri gerekiyor. En yakn lke olan Trkiyeye gelenler geri dnerken snrdan ieri alnmamaktadr. Aile fertleri Ahskada bulunan zavall insanlar, bu lkeyi terk ederek geldikleri lkeye (Azerbaycana) tanmak

II. Ahska Blgesi

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
haber sitem olan www.posofhaber.comda kan haberlerin ktsn alarak dernee getirip Bunlar ne? diye sorgulamlar. zet olarak Ahskaya gelen Ahska Trklerini geri gndermek iin her trl bask yaplyor. Ahskaya gelmi olan Mslman ahalinin mezarlk talebi kabul edilmemektedir. Hristiyan mezarlnn bir taraf verilmi olup buras da gnden gne onlarn mezarlnn iinde kalacaktr. Halk tedirgindir. Grc makamlar Ahska Trklerinin ocuklarna eitim imkn vermemektedir. Grcistan genelinde (Tiflis, zrget, Kutays, Batum-Kobulet dhil) 1500 kiiye yakn Ahskal nfusu bulunmaktadr. Grcistan, bu ailelerin ocuklarnn Trkiyede okumasna msaade etmemektedir. Ahskallarda oluan kanaat udur: Grcistan bizim buraya gelmemizi istemiyor; Avrupa Konseyi srecinde 2011 ylnda vatana dnecek olanlar Ahskaya deil, Grcistann Hristiyan ahalisinin yaad yerlere iskn edecekler. Bu mesele en ksa zamanda akla kavuturulmaldr. Trkiyedeki Grc lobisi bata TRT olmak zere medya organlarndan azami derecede yararlanmakta; Ahska ve Acara Mslmanlarna yaplan basklar bir cmleyle dahi anmamaktadr. Bu durum Trkiye kamuoyunda bilgi kirliliine sebep olmaktadr. dayanmakszn bu Hristiyanlk dnemi yaplarn Grc eseri olarak tescil etmeleri, hatta corafya adlarn Grc imlsna gre kullanmalar anlalr deildir. Ahmediye Camii ile medresesi, en ksa zamanda restore ettirilmeli hatta oraya bir din grevlisi gnderilmelidir. Bu din grevlisi vatana dnen Ahskallarla da ilgilenmelidir. Halen Ahskada slm ibadet, Acaral bir imamn tutuu khne bir evde yaplmaktadr. 1937de kuruna dizilen nl yazar mer Faik Numanzadenin Ahskann Azgur kasabasnda; yine ayn yl tutuklanarak kaybedilen nl k Mehmed Sefilnin Pulate kyndeki evi tespit edilerek mze hline getirilmelidir. Bunun iin her iki ahsn yaayan yaknlaryla temas kurulmaldr. Bu akrabalarn, cilen ad geen kylere iskn salanmaldr. Mensubiyet uurunun gelitirilmesi, mill ve manev deerlerin kazanlmas ve uyank tutulmas iin bilgilendirmenin art olduu teden beri bilinen bir keyfiyettir. Bunun iin de neriyat ihtiyac acilen giderilmeli, hatta popler mahiyette din ve mill muhteval kk kitaplar hazrlanmaldr. Elden geldiince ulatrlan dergimizin daha ok insana ulatrlmas salanmaldr. Bu hususta vaki olan yazl mracaatmz, zamann Devlet Bakan Sayn M. Said Yazcolunun hsnkabulne ramen TKA tarafndan akamete uratlmtr. Bu hususun behemehl yeniden deerlendirilmesi zarurdir. Ahska Trklerinin vatana dnyle ilgili aba ve mcadelelerin Avrupa Konseyi kaytlarna gemesinden sonraki dneminde bilhassa 2004 ylndan beri cidd bir faaliyet yrttmz syleyebiliriz. Strassburgda Avrupa Konseyi yetkilileriyle grmeler ile Ankara ve stanbulda dzenlenen konferanslarda konu en yksek seviyede ortaya getirilmitir. Bu saymzda okuyacanz gibi AGT toplantlarnda konunun baka bir uluslararas pltformda dile getirilmesi de bu cmledendir. imdi btn merakmz, Grc makamlarnn sznde durup 2011 ylnda vatan kaplarn erefli bir ekilde ap amayacadr.

Ahska Trkleri meselesi resm ve bilimsel bir zeminde Grc tarafyla aka konuulmaldr. En ksa zamanda bir parlamento heyeti blgede incelemeler yapmaldr. Trkiyenin dostluuna vurgu yaplarak endieye gerek olmad teziyle yllardr ac eken bu halkn strabna artk son verilmesi gerektii dile getirilmelidir. Ahskada 1749 ylnda Vali Ahskal Hac Ahmet Paa tarafndan ina ettirilen mehur Ahmediye Camii sahipsiz ve perian bir hldedir. Trkiye snrlar iinde Erzurum ve Artvindeki kiliseler de Ahmet Paann ecdadnn Hristiyanlk andaki eserleridir. Grcistan bu yaplara sahip karak restore ettirmek istemektedir! Kltr Bakanl ile Hacettepe niversitesi Sanat Tarihi Blmnden baz grevlilerin, hibir belgeye

Ne yaplabilir?

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

Ahskal kardelerimizin arkasndayz.

Dileri Bakan Ahmet Davutolu:

Yllarca ata topraklarndan ayr yaayan, ektikleri derin straba ramen marur bir ekilde mcadeleye devam eden Ahskal kardelerimizin her zaman arkasndayz.

Rportaj: Yunus ZEYREK ayn Bakanm, yedinci yana giren dergimiz Bizim Ahska, Ahska, Acara, Artvin, Ardahan ve Gney Kafkasya sahasnda ve bilhassa Ahska Trkleri konusunda kan tek periyodik yayn organ olup Trkiye, Kazakistan, Krgzistan, Azerbaycan, zbekistan, Rusya, Ukrayna, ABD ve Almanyaya kadar birok lkede okunmakta ve web sayfasndan da takip edilmektedir. Ahska Trkleri konusunda ilk defa bir Dileri Bakanna sorular soruyoruz. Bize bu imkn verdiiniz iin mteekkiriz. Sorularmz ok hatta belki teferruat saylabilir. Mamafih biz bu frsat bulmuken konunun enine boyuna konuulmasn arzu ediyoruz. Sayn Bakanm, bir Osmanl eyalet merkezi olan Ahska, 1828 ylnda Ruslar tarafndan igal edildi. Bugn Grcistan snrlar iinde bulunmaktadr. Bu sebeple Ahska Trkleri meselesini konumadan nce Trkiye-Grcistan mnasebetleri konusunda bilgi verir misiniz? Sorularnza cevap vermeye balamadan nce getiimiz 15 Kasm tarihinde Ahska Trklerinin atayurtlarndan koparlp dnyann drt bir yanna datlmalaryla sonulanan zoraki srgnn balatlmasnn 66. yldnmn bir kez daha hznle hatrladmz sylemek istiyorum. Bu vesileyle, bu ac yolculukta hayatlarn kaybeden binlerce kiinin ansn braktklar derin yarayla birlikte saygyla anyoruz. Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra blgemizin siyasi corafyas tamamen deimi ve yeni dinamikler ortaya kmtr. Gney Kafkasya Cumhuriyetlerinin bamszlklarn kazanmalar blgedeki tarihi ve insan balarn yeniden tesisi iin bir frsat dourmutur. Bildiiniz gibi hkmetimiz, tm lkeler ile ama ncelikle de komularmzla ilikilerinin bir btnleme anlay ile gelitirilmesine ve ikili ilikilerin gelimesi ve zenginlemesiyle ortaya kacak yeni durumun blgesel ve uluslararas ibirliini glendireceine inanmaktadr. Bu politikamzn baars esasen uluslararas toplum tarafndan da takdir edilmektedir. Gney Kafkasyada kapsaml bir ibirlii ikliminin salanmas ve srdrlebilir dengelerin tesis edilmesi, mevcut blgesel ihtilflar nedeniyle daha da fazla ncelik tamaktadr.

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Grcistan ile ilikilerimize gelince; bu lkey- geri dnn bir manas kalmayacaktr. Trkile ilikilerimiz bamszln kazanmasndan iti- ye ve uluslararas toplum geri dn srecinde baren dostluk, ibirlii ve karlkl karlar teme- Grcistana her trl destei vermeye hazrdr. linde gelimektedir. Grcistan Trkiyeyi, strateGrcistan Hkmetinin kard kanun, jik ortak olarak nitelendirmektedir. Grcistann srgn halkn adn anmamas, ok belge isegemenliinin ve toprak btnlnn korun- temesi ve dn yerinin aka belirtilmemesi masna destek vermekteyiz. Bak-Tiflis-Ceyhan gibi sebeplerden dolay halkmz tatmin etmeve Bak-Tiflis-Erzurum boru hatlar ile Bak- mitir. Bundan dolay da vatana dnmek iin Tiflis-Kars demiryolu projesi gibi blgesel ibirli- mracaat edenlerin says beklendii kadar oli projelerini birlikte hayata geirmi bulunmak- mamtr. Biz teden beri bir heyetin Ahskaltayz. Grcistann birinci ticaret orta olan Tr- lar arasnda dn tevik eden alma yaplkiye, tm yabanc yatrmclar arasnda nc masn arzu ediyorduk, fakat bu arzumuzu hasradadr. Batum Havaliman, Trkiye ve Grcis- yata geiremedik. Bu konuda siz neler sylertan tarafndan ortaklaa kullanlmaktadr. Vize- siniz? ler karlkl olarak kaldrlmtr. nc snr kaGeri dn yasasndaki olumsuzluklar ve ps ldr-Aktanda yakn bir gelecekte hizmebavuru srecini menf etkileyebilecek hususlar te girmesi iin almalar devam etmektedir. GrTrkiye ve uluslararas toplum tarafndan sklkcistan, istikrar ve kalknmasna nem verdiimiz la Grcistan makamlarnn dikkatine getirilmitir. ve ibirliimizi gelitirmek istediimiz bir komuGiriimlerimizin de etkisiyle Grcistan Parlamenmuzdur. tosunca geri dn yasasndaki bavuru sreleMalmlar olduu zere 1944 ylnda Stalin ri, sonuncusu 1 Ocak 2010 tarihine kadar olmak tarafndan srlen Karaay, Balkar, een ve zere iki kez uzatlmtr. Grcistann uygulamangu gibi topluluklar, onun y etkin ve iyi niyetle hayata lmnden sonra vatanlargeirmesiyle bu sorunun sAhska blgesinin na dndkleri hlde Grcis- gelimesine ve kalknmasna ratle gndemden deceitan niin ne Sovyetler Birlii ne inanyoruz. Grcistan ykatk salamak amacyla zamannda nede sonrasnda netiminin bu konuda sergilekonut inasndan, istihdam Ahskallar vatana brakmadii siyas iradenin uygulamave eitim imknlar makta srarl olmutur? ya yansmasn bekliyoruz. yaratlmasna kadar Ahska Trklerinin kolekVatana dnmek iin Grhlihazrda blgede yaayan tif hafzasndan silinmesi mmcistan makamlarna mrayerel halkn da istifade kn olmayan aclarn bir nebze caat edenlerle ilgili kesin raedebilecei eitli projeler telafi edecek yol, isteyen Ahskamlar var m? Grcistan, ngrebiliriz. ka Trklerinin vatanlarna geri 2009 yl sonu itibariyle vatadnmelerine yardmc olunmana dn mracaatlarn kasdr. Ahska Trklerinin vatanlapatm, 2010 yl boyunca da vaki mracaatlarna dnmelerine bugne kadar neden imkn ve- r deerlendireceini bildirmitir. 2010 ylnn rilmedii sorusunu sormaktan ziyade, dn s- sonuna geldiimiz bugnlerde Grcistann recinin bir an evvel nasl tamamlanacan tart- mracaatlarla ilgili ne gibi almalar yapt mak daha doru olacaktr. Bamszln kazan- hususunda malmatnz var m? Varsa bizimle masndan sonra Grcistann kar karya kald paylaabilir misiniz? sorunlar gz ard edemeyiz. Abhazya ve Gney 1 Ocak 2010 tarihi itibariyle Grcistan makamOsetya ihtilaflar nedeniyle yerlerinden edilen kiilarna yaplan ve halen deerlendirme aamasnlerin Grcistann zerindeki klfeti daha da arda yaklak 6000 bavurunun toplam 10.000 kilatrdn da gz ard edemeyiz. Ancak bu soiyi kapsad deerlendirilmektedir. Kesin rarunlarn hibiri Ahska Trklerinin vatanlarna dkam, bavurularn incelenmesinden sonra ortaya nn engellemek veya geciktirmek iin gerekkacaktr. Bu rakam kk bir rakamdr. 10.000 e olamaz. Ahska Trklerinin geri dnecekleAhska Trknn vatanlarna dnnn sratle ri yerler, tarih yerleim yerleridir. Aksi takdirde

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
gereklemesi mmkndr. Bu konuyu yakndan takip etmekteyiz. Bavuru dosyalarnn inceleme sreci devam etmektedir. SSCBnin varisi olan Rusyann Ahska Trkleri ile ilgili bir gndemi yahut bir faaliyeti var m? Rusya Federasyonunda yaayan Ahska Trklerinin bir ksm ABDye gitti. Bu g ve kabuln sebepleri konusunda dnceleriniz nelerdir? Rusyada yaayan Ahska Trklerinin Grcistana dnlerine yardmc olunmasn Rusya iin de manev bir ykmllk olarak grmekteyiz. Ancak Rusyadaki Ahska Trklerinin geri dn konusunda fazla istekli olmadklar anlalyor. Sovyetler Birlii ynetiminin, Haziran 1989da yaanan Fergana olaylarndan sonra, zbekistandaki 18.000 kadar Ahska Trknn Rusyadaki 6 blgeye naklettiini biliyorsunuz. Rusyaya resmen nakledilenler dnda zbekistandan Rusyann Rostov, Stavropol ve Krasnodar gibi eyaletlerine kendi imknlaryla yerleen Ahska Trklerine yerel ynetimler tarafndan oturma izni verilmemitir. Buna ramen Ahska Trkleri bu blgelerdeki varlklarn srdrm, bir ksm ikametlerini yasal statye kavuturabilmitir. Bildiiniz gibi, ABD her yl belirli miktarlarda gmen kabul etmektedir. ABD, 2004-2005 dneminde yrtlen bir projeyle, RFnin Krasnodar blgesindeki Ahska Trklerinden bir blmn gmen statsnde kabul etmitir. ABDnin Ahska Trklerine g izni verirken dikkate ald kstaslardan biri de Krasnodar blgesindeki Ahska Trklerinin gemilerinde yaadklar basklar ve sorunlar nedeniyle dnyada en zor durumda olan etnik gruplar arasnda yer almasdr. Ahska Trklerinin ac tarihi, Ahska Trklerinin alkanlklar ve azimleri sayesinde gittikleri yerlere uyum salayabildiklerini ve kimseye muhta olmadan hayatlarn srdrebildiklerini gstermitir. ABDnin g politikalarnda bu hususun nemli olduunu da deerlendirmek mmkndr. Ahska Trkleri, Trk hkmetinin kendileriyle ilgilendiinden asla phe etmemektedirler. Yalnz bunun daha kuvvetli ve sonu getirici olmasn arzu etmektedirler. Buna bal olarak Trkiyede kuvvetli bir Grcistan lobisinin faaliyette olduunu dnmektedirler. Bu sebeple kendi meselelerinin medya ve siyasette lykyla gndeme gelmediini; hatta bu yzden kamuoyunun bu konuyu hl yeteri kadar renemediini sylyorlar. Mesel 20 seneden beri u veya bu ekilde ilgi alanmza girmi olan Ahska Trkleri meselesiyle ilgili bir TRT yapm yoktur. Herhangi bir milletin byle bir meselesi olsayd bunun uluslararas siyasete yansmas nasl olurdu? Biraz dank oldu ama bu hususta bir deerlendirme yapar msnz? ncelikle bana Ahska Trkleri adna yaptklarmz anlatmak zere byle bir frsat sunduunuz iin iten teekkr ederim. Bir hususu ok net bir ekilde ortaya koymak istiyorum. Trkiye, bandan beri Ahska Trklerinin ata topraklarna dnlerini salayacak almalara nclk etmi, destek vermi ve bu erevede Grc makamlar ve Avrupa Konseyi yetkilileriyle srekli temas halinde olmutur. Ahska Trklerinin ata yurtlarna geri dnleri konusu Grcistan ile ilikilerimizin ve Gney Kafkasyaya ynelik temel siyasetimizin ncelikleri arasnda bulunmaktadr. Bugnlerde devraldmz Avrupa Konseyi Dnem Bakanlmz srasnda da bu konunun yakn takipisi olmaya devam edeceimizden emin olabilirsiniz. Geri dnn siyasi vehesinin yan sra ve daha da nemlisi, insan ve vicdan boyutu olduu dncesinden hareketle uluslararas camiann bu konuya ilgisinin artrlmas gerektiini dnyoruz. Nisan 1999da Avrupa Konseyine ye olan Grcistann, yelik ykmllkleri arasna Ahska Trklerinin geri dn de dhil edilmitir.

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Uluslararas camiadan gelen basklara ra- toplumuna pozitif yansmalar olacaktr. men Grcistan, uzun sre i meseleleri nedeniyDier taraftan, Grcistann bu konuda stle Ahska Trklerinin anavatanlarna dnleri- lendii uluslararas ykmll yerine getirni salayacak yasal erevenin en nemli aya- me ynnde bugne dek att olumlu admlar n oluturan dn yasasnn kmasn ertelemi memnuniyetle karlamaktayz. Ahska Trkleolmakla birlikte, 2007 ylnda bir yasa kabul et- rinin endielerinin bertaraf edilmesi ve geri dmitir. Dn yasas, Ahska Trklerinin tam ola- n srecinin baaryla tamamlanmas ncelikrak tatmin etmemitir. Ancak bu yasa anavata- le Grcistana uluslararas alanda itibar kazandna dne imkn salayacak olmas bakmndan racaktr. Ahska Trklerinin geri dnleri konunemli bir gelime olmutur. sunda tadklar hissiyat ve bu insan trajediyi Ahska Trkleri konusunda hatrladm ka- en iyi anlayacak ve en doru zm yntemlerini daryla TRTnin bir belgeseli var. Ancak konuya uygulamaya koyabilecek lke yine Grcistandr. atfettiimiz nemin yeterince kamuoyuna yan- Zira Grcistan ynetimi, Abhazya ve Gney smad konusunda grnz ben de payla- Osetya sorunu nedeniyle, evlerini terk etmek zoyorum. Fakat Ahska Trklerinin seslerini du- runda kalan insanlarn yaad trajedilere tankyurmalarn engelleyen herhangi bir lobi oldu- lk etmi bir lkedir. nsan boyutu ncelik tau dncesine katlmyorum. Aksine, Ahska yan Ahska Trklerinin kaderine Grcistann kaTrklerinin lkemizdeki gl bir rgtlenmeye ytsz kalmas dnlemez. sahip olduklarn dnyorum. Nitekim Ahska Trkiye ve uluslararas toplumun geri dn Trkleri, rgtleri vastasyla talep ve skntlarn srecinin maliyetini paylamaya hazr olduu bir lkemizdeki her dzeyde dile getirebilmektedir. ortamda, Grcistann sorunu bir an nce zeGrcistan yneticileri resm grmelerde ceine inanyoruz. meseleye olumlu yakGrcistan, srgn lasalar da basn yayn ahaliyi Ahskaya deil Ahska Trklerinin vatanlarna organlarnda kan yade baka yerlere iskn zlarda bunun aksini getme kararndadr. Uygeri dn Grcistan ile ryoruz. Mesel bazlagulamalarndan da bu ilikilerimizin ncelikli konular r Ahskallarn Osmananlalyor. Mesel buarasndadr. Grcistann llar tarafndan Trklegn kanunlar cevaz tirildiini, Grcistana taahhtlerine sadk kalacana verdii hlde Ahskada ancak Grcym diyeTrklere mlk satn inanyoruz. rek gelebileceklerini durdurmutur. Oradayazmaktadrlar. Bu dki Ermenilerin tanmazncenin resmiyette de kabul grdnden larn Trklere satmasna msaade etmemekolacak ki onlar Ahskaya braklmamaktadr. tedir. Dnleri 2011 ylnda kabul edeceine Dier yerlere nazaran Ahskada daha baskc sz vermi olan Grcistan, Ahskay Ahskalolan uygulamalar sonucu bugne kadar bura- lara kapatrsa Trkiyenin tavr ne olur? ya gelmi olan 30-40 aileden 6s Azerbaycana Ahska Trklerinin anavatan Grcistann geri dnmtr. Bu konuda Grcistan yetkiliAhska blgesidir. Blge, 1578 ylnda Ahska leriyle bir temasnz olmu mu/olabilir mi? merkezli ldr Eyaleti eklinde Osmanl Grcistan makamlar ile bu konuda yakn te- mparatorluuna balanmtr. Ahska Trklerinin mas iinde olduumuzu sylemek istiyorum. anavatan, 1829 Edirne Bar Antlamasyla Esasen, imdiye kadar bulunduklar lkelerin top- Rusyaya braklmtr. Gelinen aamada Ahska lumsal, sosyal, ekonomik ve kltrel yaamna Trklerine, 1944 ylnda g ettirildikleri, bugnk en iyi ekilde uyum salayan Ahska Trklerinin, Grcistandaki Ata topraklarna geri dnme ata topraklarna aidiyet duygusu ile doal olarak hakk tannmas insan bir mesele olmaktan vatanlarna sahip kacaklar ve uyum konusun- km ayn zamanda uluslararas bir mesele da baarl olacaklar aikrdr. Ahska Trklerinin haline de gelmitir. nk Stalin dneminde yaratacaklar art deerin muhakkak ki, Grcistan

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
zorunlu ge maruz braklp da, o tarihten bu yana tam 66 yldr anavatanlarna dnememi tek etnik grup Ahska Trkleridir. Grlecei zere Ahska Trklerinin bugnk nfusu dikkate alndnda, geri dn bavurusunda bulunanlarn saysnn esasen sembolik olduunu bile syleyebiliriz. Ahska Trklerinin vatanlarna geri dn Grcistan ile ilikilerimizin ncelikli konular arasndadr. Grcistann taahhtlerine sadk kalacana inanyoruz. Ahskallar Trkiyeyi arkalarnda grmek istiyorlar. Zira onlar kendilerinin Trkiyenin tarih ve tabii vatanda olarak gryorlar. yimser bir tahminle Ahska Trklerinin vatana dnd zamana ynelik Trkiyenin onlarla ilgili ne gibi pln ve projeleri var? Yllarca ata topraklarndan ayr yaayan, ektikleri derin straba ramen marur bir ekilde mcadeleye devam eden Ahskal kardelerimizin her zaman arkasndayz. Bu vesileyle Trkiyenin, Ahska Trklerinin ata topraklarna dnlerini salayacak almalara en aktif ekilde verdii destein geri dn srecinin sorunsuz ve sancsz bir ekilde tamamlanmasna ynelik olarak devam edeceini dile getirmek isterim. Ahska blgesinin gelimesine ve kalknmasna katk salamak amacyla konut inasndan, istihdam ve eitim imknlar yaratlmasna kadar hlihazrda blgede yaayan yerel halkn da istifade edebilecei eitli projeler ngrebiliriz. Grcistan makamlaryla ibirlii ierisinde bu projeleri hayata geirmek iin dnecek nfusun saysnn ve profilinin ortaya kmasn bekliyoruz. Malmlar olduu zere Krgzistanda sosyal dzen oradaki Ahskallara gven vermemektedir. Dier taraftan Grcistan, vatana dn mracaatlarn 2009 yl sonu itibariyle kapamtr. Krgzistandaki Ahskallarn vatana dnleri iin Grcistanla yeni bir grme sz konusu olabilir mi? Bildiimiz kadaryla esasen Krgzistandan snrl sayda bavuru yaplmtr. Mracaat sresi 1 Ocak 2010 tarihinde sona ermitir. Ancak Grcistana dnmek isteyen Ahska Trklerinin Grcistana mnferit olarak bavurmalar mmkndr. Bireysel bavurularn kolaylatrlmasn da Grcistandan beklemekteyiz. Trkiye-Grcistan snrnda Ahskaya alan Trkgz kapsnn Grc tarafndaki be alt kmlik yol bir patikadan ibarettir. Ahskallar bunu, Grc tarafnn Ahskada Trk grmek istememesine balamaktadrlar. Bu hususta siz ne dersiniz? Ahska Trklerinin en kolay uyum salayacaklar ve en ksa srede kalknmasna katkda bulunacaklar blge kendi ana yurtlardr. Grcistan makamlarnn da bunun farknda olduunu dnyorum. Geri dnler baladktan sonra bu blgelere ynelik Grcistan makamlaryla ortak almalarmz olacaktr. Sayn Bakanm, sorularmzdan da anlalaca zere ortada bir gven problemi var. Yani Grcistan ve Ahska Trkleri arasnda, biri bir devlet, dieri mazlum bir teba olmak zere dengeli olmayan bir gvensizlik Bir gven ortam meydana getirmek iin ne yapmal? Grcistann Ahskallarn geri dnnden kendi karlar asndan ekinmesini gerektirecek bir husus yok. Grcistann imdiden Ahska Trkleri ile yapc bir diyalog gelitirmesi elbette ki bu lkenin toplumsal yararna hizmet edecek ve geri dnenlerin Grcistan toplumuna uyumlarn kolaylatrc bir etki yapacaktr. Ahska Trklerinin ata yurtlarna geri dn, Trkiye-Grcistan ilikilerini de glendirecektir. Ahskada Trk tarih eserleri, bilhassa Ahmediye Camiinin onarmyla ilgili yaynmz Kltr Bakanl nezdinde kaale alnmamaktadr. Bu hususta Zatlilerinin bir giriimi olur mu? Ahmediye Camisinin lkemiz tarafndan restore edilmesi Grcistan ile tanmaz kltr varlklarnn karlkl restorasyonuna ilikin olarak hazrlanan protokoln imzalanmasyla mmkn hle gelebilecektir. Protokolnen ksa zamanda imzalanmas iin devam eden mzakerelerimizin yaknda sonulanacana inanyorum. Sayn Bakanm, son olarak sizin Ahska Trklerine vermek istediiniz mesaj var m? Szlerime son verirken, Trkiyenin Ahska Trklerine desteinin tam olduunu bir kez daha kararllkla ve aklkla dile getirmek istiyorum. Ahska Trklerinin Grcistana geri dnnn Ahska ulusal kimliinin yaatlmas asndan hayat nem tadn biliyor ve bu hakl davada Ahska Trklerinin yannda yerimizi alyoruz.

10

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

DNYA TRK FORUMUNDAN NOTLAR

Yusuf URAMALI 2. Trk dnyasnda STKlar ve sivil toplumun gelimesi nndeki sorunlar, 3. Eitim, bilim ve kltr alannda i birlii ve Trk STKlarnn rol, 4. Yabanc dmanl, sosyal dlanma ve Trk diasporas, 5. Trk kltrnn kurucu eleri: Btn insanlk iin bir evrensel deerler projemiz var m? 6. Trk kltr alan: Kltrel farkllktan kltrler aras diyaloga 7. Szde soykrm, Trk diyasporas ve i birlii 8. Sosyoekonomik i birlii konusunda mevcut durum, yeni i birlii alanlar ve kurumsallama Prof. Dr. Nadir Devlet, zbekistann Trk lkeleri zirvesine katlmadna iaret ederek bu durumun mutlaka dzeltilmesi gerektiini belirtti. Azerbaycan, Kazakistan ve Trkmenistann bamszln 20. Ylnda belli bir yere geldiklerini syleyen Devlet, zbekistann zengin bir lke olmasna ramen olumlu bir izgiye ulaamadn, keza Krgzistann da henz belini dorultamadn, bu lkelerde, Sovyetler Birliinden devralnan etnik yap ve snrlarn problem olmaya devam ettiini belirtti. Devletin u cmlesi ise ok anlamlyd: Bu lkelerde birok karklk yaanmakta fakat kimse Ruslara dokunmamaktadr. Bu da onlarn aabey konumundan kaynaklanmaktadr. Dr. Hasan Ali Karasar, Krgzistan gzlemlerini anlatt. Krgzistan Rus ve ABD asker varlnn bir arada bulunduu yegne lkedir. Orta AsyaTrkistan corafyasnda tabii kaynaklarn ortak kullanlmasyla yeni zmlere ihtiya var. dedi. Almanyada yaayan Trklerin meseleleri zerine bir konuma yapan Prof. Faruk en, bu lkede sivil toplum kurulularmzn ok dank olduunu, Diyanet dnda 11 slam federasyon bulunduunu syledi. Dier taraftan Musevilerin her trl faaliyetine gz yuman Almanlarn, Trk liderleri bir ekilde yprattn belirtti. enin, 2011 ylnda problemlerin daha da artaca ve belki yurda dnlerin balayacan sylemesi dikkat ekti. Ayn oturumda konuan Bizim Ahska Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Yunus Zeyrek, Ahska Trklerinin vatana dnyle ilgili skntlar dile

rk Asya Stratejik Aratrmalar Merkezi tarafndan dzenlenen Trk Konseyi, Trk Diasporas ve Sosyoekonomik Birlii toplants, 21-22 Ekim 2010 tarihinde, stanbulda Grand Cevahir Hotel salonlarnda gerekletirildi. Bizim Ahska Dergisi Genel Yayn Ynetmeni Yunus Zeyrekin de davetli olarak konutuu toplant iki gn devam etti. Dnyann drt bir tarafndan gelen temsilciler, bulunduklar yerlerde yaadklar problemleri dile getirdiler. Toplantnn ilk blmnde al konumalar yapld. TASAM Bakan Sleyman ensoyun konumasn mteakip Trk Konseyi Genel Sekreteri Bykeli Halil Aknc konutu. Aknc, konumasnda zetle unlar syledi: Trk Konseyi, Trk dnyas ve Trk devletleri arasnda kurulmu ilk gnll konseydir. Semerkantsz, Mervsiz bir Trk dnyas dnlemez. Konseyin sekreteryas stanbuldadr, zira stanbul, Trk dnyasnn en byk ehridir. Gelecek sene Almatda toplanacaz. Trksoy glendirilecek ve Trk fonu kurulacaktr. Mutlaka Trk birlii Konseyini de kurmalyz. Forum erevesinde yaplan oturumlarda birok konumac ve mzakereci ilgilendikleri konularla ilgili dncelerini akladlar. Dnya Trk Forumunda, balca oturumlar srasyla unlard: 1. Kresel ve blgesel sorunlarn Trk dnyasna yansmalar,

Yunus Zeyrek

Sonbahar 2010

11

Bizim AHISKA
getirdi: Ahska Trklerinin 15 Kasm 1944 sabah balayan srgn, 2010 ylnn sonuna yaklatmz u gnlerde devam etmektedir. Grcistan Hkmeti, 2007 ylnda kard Ahska Trklerinin vatana dnyle ilgili kanunun gereini yerine getirmede ar davranmakta ve vatana dnenlere de iyi davranmamaktadr. Grcistan, serbest mlk satna izin vermemekte, vatana dne ve sivil toplum faaliyetine msaade etmemekte, gelecek olanlardan kimlik deitirmelerini talep etmektedir. Bu uurda bir de dernek kurdurmutur. Ahskaya gelenler zerinde gizli polis basks var; adeta nefes aldrmyor ve yldryor. Ahskaya gelmi olan Mslman ahalinin mezarlk talebi kabul edilmemektedir. Grc makamlar Ahska Trklerinin ocuklarna eitim imkn vermemektedir. Trkiyedeki Grc lobisi bata TRT olmak zere medya organlarndan azami derecede yararlanmakta; Ahska ve Acara Mslmanlarna yaplan basklar bir cmleyle dahi anmamaktadr. Bu durum Trkiye kamuoyunda bilgi kirliliine sebep olmaktadr. Amerika Trk Dernekleri Federasyonu Bakan Dr. Ata Erim, yapt renkli konumasnda ABDdeki Trklerin hayat ve sivil toplum kurulular hakknda bilgi verdi. Erim, 1958de doktor olarak ABDye gittim. altm hastanede benim Trk olduuma inanmyorlard. Bizden nce oralara giden Ermeniler ve Rumlar, ok kt bir Trk propagandas yapmlard. Bugn o noktay am bulunuyoruz. Fakat sivil toplum uurumuz gelimedii iin ok snrl btelerle ayakta duruyoruz. Ermeniler snrsz btelerle her trl faaliyeti yapyorlar. Her eye ramen ABDde mill kltrmzle yaama gayreti iindeyiz. eklinde konutu. Trk-Amerikan Dernekleri Asamblesi Bakan Gnay vn de Amerikada kilisenin toplum hayatndaki nemine dikkat ekti: Ermeniler, her hafta sonu kiliselerde toplanarak 1915 yl olaylarn unutmuyor ve dman zerinde konuuyorlar. Biz ise kendimizi byle kt bir olayla belirlemiyoruz. Zaten bizde olay ok: 1915, Kbrs, Irak, Ege hava sahas, terr! Ermeni lobisinin btesi 40 milyon, bizim 4 milyon dolar! Btemizin yars da TC devletinden Trk Ocaklar adna konuan Prof. Dr. Orhan Kavuncu, Sivil toplum faaliyetinde duygu ve heyecan, hamaset yapma eklinde nitelemek doru deil. Akl ve kabiliyetle birlikte duygu ve heyecana da ihtiya vardr. Ancak duygu ve heyecan, akl ve kabiliyetten mahrum olursa hamaset deil, hamakat olur. dedi. ngiltereden gelen smail Kesicinin, Kerkklyle Trkmen olalm, Karabada Azeri olalm, Krmda Tatar olalm. Gelin hep beraber Trk olalm, dertlerimizi paylaalm. sz salondan alk ald. Krm Mill Meclisi adna foruma gelen Ali Khamzin, bu Trk forumunun daim olmas gerektiini ifade etti. Azerbaycan Mill Meclisinden gelen Milletvekili Ganira Paayeva, kendilerinin byle bir gayreti olduunu ve yaknda aklayacaklarn syledi. Kazakistan Parlamentosu yesi Prof. Garifolla Yessimin, Avrupa, Dede Korkuttaki hayat tarz ve hayat felsefesine, ancak 20. Yzylda eriti. cmlesi anlamlyd. Ordu niversitesinden Do. Dr. smail Doan, konumasnda zeletiri yapt: Artist, arkc, tenisi, yazar, TV programcs olarak en byk entelektelimiz Hlya Avar! dedi. Foruma Ankara niversitesinden katlan Krgzistanl Prof. Gulzura Jumakunova, Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra ortaya kan dnya Trklne, Trkiye Cumhuriyeti tek tarafl olarak kucan at. Nahcvanda dokuzuncu Trke konuan lkelerin cumhurbakanlar toplantsnda Trkiye Trkesi Trk dnyas iletiim dili olmas kararlatrld. Bu bir dayatma deil, bir entegrasyon ve bir ihtiya olarak benimsendi. dedi. Bu konumalar dinleyen zbekistanl Dr. Gaybullah Babayarov, kulama eilerek, Trke konuan lkeler sz, bana Franszca konuan Afrika lkeleri szn hatrlatyor. diyerek honutsuzluunu belirtti. TRKSAM Bakan Sinan Oan da Trk dnyasnn genel problemleri zerinde bir deerlendirme yapt. Karaba meselesiyle Kerkk ve Ahska Trklerinin iinde bulunduklar duruma dikkat ekti. Azerbaycan Devlet Bakan Nazm brahimov, bundan sonraki Dnya Trk Forumuna Azerbaycann ev sahiplii yapacan syledi. Bizim Ahska dergisinin son iki says Foruma katlanlara datld ve byk bir ilgiyle karland. Yunus Zeyrek, forum sonunda yaymlanacak sonu bildirisinde u cmlenin yer almasn teklif etti: Dnya Trk Forumu, 1944 ylnda sebepsiz olarak vatanlarndan srlen Ahska Trklerinin, Avrupa Konseyi sreciyle 2011 ylnda vatanlarna dnmeleri hususunda Grcistan ve Trkiyenin i birlii yapmas ve uluslararas platformlarda gndemde tutulmas gr benimsenmitir.

12

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

Bir Ahskal in

Rus Ne Diyor Grc Ne Diyor?

slm Sleymanov, vatanna dnemeyen ve doduu kyn hasretiyle bu dnyadan g eden binlerce Ahskaldan biri. Fergana olaylarndan nce, 1988 ylnda Rus Trud gazetesinin muhabiri kendisiyle konumu. Gazete de onun anlattklarna kendi yorumlarn ilve ederek yaymlamt. Bu rportajda slm amca, Ahska Trklerinin duygu ve dncelerine tercman olmutu. Haksz yere yurdundan yuvasndan koparlan bir halkn strabn anlamak istemeyen baz Grc Kartvel kalemorlar, bu rportaj hazmedememi, ipe sapa gelmez ifadelerle cevap yazmlard. Bu cevap yazs, onlarn tedavisi olmayan ovenlik hastaln da ortaya koymaktadr. Biz sadece slm amcann ruhunun d olmasn dileyerek hibir yorum eklemeden her iki yaznn tercmesini okuyucularmza sunuyoruz.

Orhan URAVELL

silah tard. Baz zenginler ve din adamlar Trkiyeye kayorlard. Dalarda ekyalar hala vard. Babam bir seferinde onlarla atmada yaralanmt. Grcler kendilerini kurtarmlard. Gazetemizin notu: 1941de Almanya ile sava balaynca, Trk genlerini de Sovyet ordusuna ardlar. Yaklak 40 bin Trk askere alnd. Onlar Kzlordu saflarnda Alman Nazi ordularyla savatlar, Sovyetler Birlii Kahraman (Gazisi) unvan ve madalyas alanlar bile oldu. 26 bin ehit verdiler. slm Sleymanov: Savatan nce Eitim Meslek Yksek Okulundan mezun olmutum. Kymzde retmenlie baladm. 1939da askere alndm ve sava baladnda Ukraynada askerdim. Topu mrettebatndaydm. Ricat faciasn yaadm. Ordumuz ekilirken byk zayiat veriyordu. Bir kyde yaralandm... Revirler, hastaneler. Alt ay kadar tedavi grdm ve yeniden cepheye dndm. 1944 sonlarndan itibaren evden gelen mektuplar kesildi. Mektuplarm ve sorularm hep cevapsz kald. Kafam karyor, bir netice karamyordum. Derken sava kazandk. Mutluluktan uan, zaferden eve dnen bir askeri dnn... Kye dndm, Ahskaya ve

Olaylar, insanlar ve erefli ad

Kararlar ve kararnameler, talimatlar, ynergeler... Btn bunlara gerek grmedik. Sadece bir kiinin hayatn ele aldk. Ve btn halkn kaderi ortaya kt. te size bir Sovyet insannn hayat hikyesi: slm Sleymanov, Grcistan SSC Ahska ilesinde dnyaya gelmi, bugn zbekistann Andican vilyetinde Savay iftliinde oturan bir Trktr, Sovyet Trk. Gazetemizin notu: Meskhetiya-Cavakhetiya, Grcistanda tarihi eyaletlerden biridir. Grc ve Trklerin oturduu bir blgeydi ve Ekim devriminden sonra (1917) blgede Sovyet ynetimi kuruldu. 30lu yllarda Meskhetiyada ilk kolektif iftlikler kuruldu, Sovyet dzeni yerleti... slm Sleymanov: 1928de kymzde kolektif iftlik kuruldu. Durumumuz o dnemin artlarna gre fena deildi. 1932de babam Bolevik Partisi yeliine kaydoldu. Grclerle iyi geiniyorduk, anlayorduk, mesele kmyordu. Snr blgesi olduundan babam

Sonbahar 2010

13

Bizim AHISKA
Gazetemizin notu: 14 Kasm 1944te merkezin emriyle blgedeki Trkler, Orta Asya cumhuriyetlerine srldler. Bunun sebebi aklanmyordu. Bugn bile sz konusu srgne esas oluturan belgeler yaynlanmamtr. Toplanmak iin iki saatlik sre tannmt. Souk hayvan vagonlarna doldurulan ihtiyarlar, ocuklar ve kadnlarn srgn yolu bir ay kadar srd. Hastalk, alk ve souktan on drt bin kii ld. Trenler Trkleri, Ahska-TiflisGence-Bak-Derbent-Astrakhan-Guryev(Atrau)Kzlorda demiryolu gzerghyla Orta Asyaya gtryordu. Tahminen 110 bin kii srlmt. slm Sleymanov: Kyde kimse kalmamt, btn yaknlarm srlmt. Oradaki Grc komularm faciay bize anlattlar. Halkm, annem, babam, kz kardelerim, hepsi srlmt. zbekistana gitmek zere derhal yola ktm. Ne mutlu bana ki, hayattaydlar. Srgnn ilk yllar ok ar geti. Sava yznden lke kmt, sefalet ve yokluk her tarafta grlyordu. zbekler bize kucak atlar. Evlerini, ocaklarn, ekmeklerini bizimle paylatlar. Ama biz srlm halk olarak sulu muamelesi grdk ve mecbur iskna tabii tutulduk. Ben samimi sylyorum. Staline halk da, ben de ilh gibi tapardk. Bize gre bu ii yapmas mmkn deildi. Belki de Beria ve baka hainler onu yalanla ikna etmi, Almanya faistleriyle yakn ilikileri bulunan Trkiye ile bizim Ahskadaki Trklerin gizli ittifak yaptklarna dair iftiralarla byk nderi inandrmlard. yi de bu nderimiz bylesine saf myd? stelik Trkiye ile kimler ittifak kuruyordu? htiyarlar, kadnlar ve ocuklar m? nk 18-45 ya arasndaki btn erkekler askere alnmt. Peki, tehlike nasl ve nereden gelebilirdi? Ksacas, bizi zel komutanlkta kaydedip serbest dolamamz yasakladlar. Cephede savam, yara alm, madalya kazanmtm. Parti yesiydim. Devlet bana silah vermi ve gvenmiken, btn halkma ve bana imdi bir sr caniymiiz gibi kamp hayat yaatyordu. Hata falan deildi bu. Birileri, o blgede Trklerin kkn kurutmay ama edinmiti. zin kd almadan iskn yerinden dar kamazdk, kimliimiz yoktu. Komu kye, ehre, hastaneye, her yere izin almak gerekiyordu... Gazetemizin notu: 1956da XX. Kongrede Stalinizm tasfiye edildikten sonra srlen milletler, ayrca Trkler SSCB iinde serbest dolam hakkna kavutular. Fakat Ahskadaki kylerine dn yasakt. slm Sleymanov: Evet, 1956dan sonra dolam serbestlii geldi, fakat yurdumuz Ahska kaps hl kilitliydi. Baz Trkler Orta Asyadan
zbekistan-Buhara/1950: Kzltepe Lisesi Beden Eitimi retmeni Uravelli Meheddin Bekirolu (sadan ikinci), zbek ve Ahskal rencilerle.

14

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Azerbaycan ve Kuzey Kafkasya gibi yerlere g ettiler. Oysa Grcistana dnebilirdik, fakat ilgili merciler ve Grc halk bizi istemiyordu. Ahska snr blgesiydi ve KGBye bal snr kuvvetlerinin dnda kimse oraya mdahale edemezdi. Snr eridi Trkiye snrndan Borjoma kadar 60 km genilikteydi. O erit, Sovyet topra olmasna ramen Sovyet vatandalar oraya sadece izin kd ve davetiye ile girebilirdi. yi de, bizi Ahskadan kim davet edecekti? Gazetemizin notu: Grcistan, son yllarda Trklerin youn talepleri ve Moskovann tavsiyeleri dorultusunda Cumhuriyet alma ve Sosyal Gvenlik Gn. Md. kanalyla Grcistana 1988 yl iinde 300 aile almay kararlatrmtr. Bunlarn ok az bir ksm Ahska blgesine iskn edilecek. stelik dnmek isteyen on binlerce insan var. Byle bir mesenin zm devletin katklaryla mmkn olabilir. te yandan Grcistan kamuoyu, Ahskada oturan halk, Trklere kar nyargldr. slm Sleymanov: Gerekten de Grcistanda Ahska Trkleri ve genelde Trkiye hakknda bir sr nyarg var. Sanki biz su ilemiiz! ok eskiden tarih iinde meydana gelmi sava ve igallerden biz mi sorumluyuz? Bence, Trkler ve Grcler sk sk bir araya gelip iyi niyetle grmeler yapmaldrlar. Yoksa sonu alamayz. Biz ayrcalk, zel haklar, zerklik, arazi istemiyoruz. Sadece kylerimize dnmek istiyoruz. Gazetemizin notu: zbekistanda oturan Trklerin hepsi Ahskaya dnmeyi dnmyor. Bazlar artk almlar, dzen kurmular. Ama baz lider geinen halk kurtarclar btn Trkler adna konuuyorlar, btn halkn adna Grcistandan hak ve ayrcalk istiyorlar. Bu liderler miting ve toplantlar yaplmas iin halka bask yapyor, imza topluyor, Ahskaya dnmek istediklerine dair her Trkten dileke almaya alyorlar... slm Sleymanov: imizde btn halkn adna konuan dzmece liderler ne yazk ki vardr. Fakat genelde karar halk kendi verecektir. Umarm, akln yolu birdir.
Moskova-Takent-Andican. Trudun zel Muhabiri V. Galenkin TRUD Gazetesi, 08.09.1988, Moskova.

Grcistandan cevap:
Trud gazetesinin 8 Eyll 1988 tarihli saysnda gazetenin zel muhabiri V. Galenkinin Olaylar, insanlar ve erefli ad balkl yazs yaymlanmtr. Ne var ki erefli ad ifadesinin yer ald yazda drst ve gereki yaklamdan uzak hususlar grdk. Her eyden nce sz konusu yaz, Moskova, Takent ve Andican ehirlerinde edinilen bilgiler esas alnarak yazlmtr ve bir zamanlar Grcistanda oturan Sovyet Trkleriyle ilgilidir. Ama Sayn V. Galenkin Grcistan ziyaret etmemitir. Hlbuki Grclerin bu halkla ilikileri ve yaklamlar da yazda nemli yer tutmaktadr. te yandan gazeteci yazar, Grcistan tarihinin ilgili dnem ve sayfalarn kendisi aratrmamtr ve sadece yazda ad geen slm Sleymanovun aslsz ve elikili hatra ve yorumlarn esas almtr. Aslnda ad geen kylnn amatr deerlendirmelerini anlayla karlayabiliriz. Bizi asl hayrete dren o yazdaki gazetenin yorumlar diye sunulanlardr. u acayip bilgiye ne dersiniz: Meskhetiya-Cavakhetiya, Grcistann blgelerinden biridir. Bu blgede Grcler ve Trkler oturmaktayd (!) Bugnk Grcistann Ahska, Ahlkelek, Adgen, Aspinza ve Bogdanovka ilelerini kapsayan ve bir ksm Grcistan snrlar dnda kalan Meskheti, tarihte Samtskhe-Cavakheti olarak bilinir. Burada Grc ve Trklerin oturduuna dair bilgi ise tamamen aslszdr. Grnen o ki, sz konusu yorumu yapan sayn gazete mensubu, etnik ve mill anlamda (din hari!) gerek OsmanlAnadolu Trk olan nfusun Meskhetide hibir zaman oturmadn ve iskn edilmediini bilmiyor. Meskhetide sadece az sayda gebe Terekeme aireti yerlemitir ve bu da 18. yzyla rastlamaktadr. Bunlarn dnda Trk kkenli kimse Grcistanda oturmamtr. Gazete uzmannn ikinci ve nc yorumlar ise bir dereceye kadar . Sleymanovun anlattklaryla sulandrlmtr. Fakat bu yorumlara bile kargalar gler. elikiler ortadadr. 40 bin kiinin Almanya savana katld belirtiliyor ve sonra da yaklak 110 Bin kiinin Ahskadan srld iddia ediliyor. Demek ki nfusun

Sonbahar 2010

15

Bizim AHISKA
neredeyse yzde 40 kadar askere alnm. Aslnda srlenlerin says 125 bindir, bunlarn 115 bini Mslman Grc (Meskh Mslman), 7 Bini Terekeme (Karapapak) ve 3 bini de Krttr. Yolda . Sleymanovla tartmak istemiyoruz, fakat onun hikyesinde de birok yanl ve aslsz hususlar yer almaktadr. Kimse bakasnn mill veya etnik bilincine saygszlk edemez ve bu sebeple bask yapamaz. . Sleymanov kendisinin Trk olduunu sylyor, Trk bilincine sahiptir ve Trk kalmak istiyor. Ve bunlardan dolay kukusuz Trktr. Fakat ne Sleymanov ne de gazeteci yazarlar, baka kiilerin milliyeti, etnik kimlii konusunda karar veremezler ve onlarn milliyetini belirleyemezler. Bir Trk olarak Grcistandan srlen btn Ahskallar Trk sayan . Sleymanovu anlamakta zorluk ekmiyoruz, nk onun Trkl bu durumda tabiidir. Ama gazetenin ve Sayn V. Galenkinin tutumunu nasl aklayabiliriz? Gazete, Son yllarda alnan kararlar sayesinde yzden fazla Trk ailenin vatanlarna dndn yazyor. Trkler, diyor, Sayn Galenkin! yi de kim bu Trkler? Bahsettii bin yz aileden soruldu mu kim olduklar? Onlar kendilerini Grc (Mslman Meskh) saydklar iin geliyorlar. Onlarn ulusal kimliini gazeteciler belirleyemez. te yandan bu yoldalar, Grcistanda yerli halkn Trklere kar nyarglara sahip olduunu yazyorlar. Onlara gre Grc halk, Trklerin dnmesini istemiyormu ama Trklerin dn hakk, uluslararas ilkeler ve normal anayasa hkmlerinden kaynaklanyormu. Derken burada ilgin bir husus var. Madem Grcistan Trkleri geri almak istemiyor, neden ve kim Grcistan buna zorlayabilir? Grc halknn izni olmakszn kimse Grcistana gelemez ve iskn edilemez. Zira bu, Grclerin ulusal egemenlik hakkndan doan bir husustur. V. Galenkin ve . Sleymanov, hibir delil ve ispat ortaya koymakszn yle yazyorlar: Grcler, Ahskadaki Trklerin Trkiye ile ibirlikilik yznden srldklerine inandrlm ve kandrlmlardr. Bu sebeple Grcler, Trklerin hakszlk yaplarak deil, ak gerekeler ve yeterli argmanlar bulunduu iin srldne emindirler. Aynen byle yazyorlar! Oysa bunun ad adi yalandr! V. Galenkin, Grclerin bu konuda ne dndklerini bilemez ve MoskovaTakent-Andican gzerghnda zaten bilemezdi. Bylesine karmak bir meselede sz konusu gzergh ona hibir ekilde avantaj salayamazd. Grcistandan srlen nfusun ezici ounluu, yaklak %90 kadar Grclerin Meskh boyundan olup dier Grclerden sadece Mslman olduklar iin farkldrlar. 16.-17. yzyllarda Trkiye onlar zorla slmlatrmtr... Zaten burada tarihe girmiyorum ve V. Galenkine Grcistan hakknda daha tutarl bilgi edinmesini istiyorum. Baka bir nemli hususu da vurgulamak gerekir. Biliyoruz ki sava yllarnda Grcistandan sadece Meskhler veya gazetecinin belirttii gibi Trkler deil, ayn ekilde Rumlar, Almanlar, Krtler de srlmtr. Acaba neden bu gruplardan hi biri Grcistan vatan olarak grmyor da, nedense sadece Trkler birbirine girip tela dyorlar? Neden sadece onlar, Grcistan vatan sayyorlar kendilerine? stelik sadece Trkiye ile snrdaki Ahska blgesine dnmek istiyorlar, Grcistann dier yerlerini ise istemiyorlar! ok ilgin deil mi? Sayn V. Galenkinin anlayaca gibi bu mesele onun yazd kadar basit deil ve Moskovada oturmakla bizim etnik sorunlarmz zemezsiniz. Trud gazetesinin sz konusu yayn hakknda biz Grcler, sadece bunlar dnyoruz.
Literaturnaya Gruziya Dergisi Say 9, Eyll 1988, s. 98-101

Bizim Ahska Ahska Trklerinin sesidir. Okuyunuz, okutunuz.

bizimahiska@ahiska.org.tr - www.ahiska.org.tr

16

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

Ahska ve Acarada bir ceveln:

ADIMI NE YAZARSAN YAZ, KALBM SLM!

Yunus ZEYREK Abastubana ktk. Bir zamanlar Osmanl tarafndan deeri bilinmeyen, 1828 istilsndan sonra Rus arlarnn dinlenmeye geldii kaplcaya gittik. 1996 ziyaretimden sonra gze arpan bir deiikliin olmad bu mehur kaplcaya girmeye cesaret lzm. imdi gya bakm yaplyordu. Birka kii uraya buraya gidip geliyordu. Yal bir Grcyle konuuyorum: 1944te sizinkileri buradan srdler. Buralar tenhalat. Sosyal ve ticar hayat snd. imdi bazlar dnmler. Bu kyde ve Varxanda yayorlar. Kimse kimseye karmaz. dedi. Kasabaya ktk. Kk bir pazara rastladk. Kadnlar bir eyler getirmi satyorlar. Fakat alan hani? Bizim arkadalar bir kavanozda satlan ahududunu alp naylon poete koymular! Tabii ki en ksa zamanda sala olacakt! Burada az altn dilerle dolu, yandan ok gsteren bir kadna rastladm. Meer bizimkilerdenmi. Ei Trkiyede alyormu. Birka komular da varm. sizlik ve yalnzlktan ikyet etti. Onunla vedalarken bir halkn hazin tarihi iimi burkarak vurup geti Buraya ilk seyahatimde dalara km, metruk rasathane binalarn da grmtm. Aslnda bu seyahatin esas hedefi KoblyanAdign kylerini dolamakt. Osxe suyu zerinden olavere vardk. Samzda Entel,

caraya geen sene de gitmitik. Mevsim artlarndan dolay Ahska-Batum yolundan gitmemi, Haurdan kuzeye ve sonra batya dnerek Kutays zerinden Batuma ulamtk. Dolaysyla o seyahate Acara seyahati deil Batum notlar demi, Batum Batum bal altnda yine bu dergide neretmitik. Bu sene gzel bir haziran sabah Posoftan hareketle Ahskaya indik. Trkgz kapsndaki Grc memurlar hayli mark bulduumuzu ifade etmeliyim. Her zamanki gibi Ahskay mahzun grdk. Bu ehre gelip, arsnda pazarnda iki lf edecein, hl hatr soracan hemehriler olmazsa ne yapaym Buraya gelip yerleen Ahskallarn derneini ziyaret etsen, ertesi gn adamlarn bana ne geleceini de hesaplamalsn! Grcistan dediiniz komu, byle bir devlet! Ne kalyor geriye; urada kale ve iinde mahzun Ahmediye Camii Gelip buralar dolar, fotoraf eker ve bu ecdat yadigr eser karsnda yrekten bir h eker gidersiniz. Grclerin lutfettii imkn bu kadardr. Bu gidiimde ne kaleye ktk, ne camiyi ziyaret ettik ve ne de bir dernee gittik. yle bir tur attktan sonra Abastubana yneldik. Bennara, Varxan ve Kikinet yol ayrmndan geip

Acara Yaylasnda Acarallar arasnda.

Sonbahar 2010

17

Bizim AHISKA
solumuzda Udeye bakyoruz. Bir yol ayrmnda Bolacur levhas ve az yukarda da Bolacur ky grnyor. Byle sada solda grnen kylere bakarak Adign merkezine ulatk. Ne gezilecek yer ne baklacak bir ey 1996da geldiimde bu kasabann Batum ynne knda Adigeni levhas vard. imdi yazs umu, bo erevesi var. Bu kadar sene iinde meydana gelen deiikliin resmi bu, denilebilir. Zira bundan sonra da hibir kyn ne yolunu ne de yol levhasn grebilecektik... Koblyan ay kylarnda, batya, Batum istikametinde yol alrken bir anda kendimizi bakmsz orman yollarnda bulduk. lerledike yolun daha da berbat olduunu gryoruz. Bir zaman gittikten sonra derenin sol yakasndaki kalabala, Zediban, Zediban! diyoruz; ileride anlamna gelen iaret veriyorlar. Bol dnemeli ve sel sularnn yard tal yollarla trmanyoruz. Ne ky var ne yol ayrm, ne levha ve ne de bir canl Hayli trmandktan sonra sol yakada Trkiyenin Posof yaylalarnn tepelerini gryoruz. Sovyet zamanndan kalma gzlem kuleleri kimsesiz da balarnda kendi hallerine terk edilmi duruyor Nihayet ormandan kurtulduk. Sada solda inekler otluyor. ocuklar gryoruz. Ve derken yamalarda ahap yayla evleri grnmeye balad. Bir yere geldik ki, ahap bir binann nnde insanlar toplanm, kmeler hlinde sohbet ediyorlar. Arabamzdan inip onlara doru gittik. Millet abdest alyor. Meer buras bir cami ve halk cuma namazna hazrlanyor. Biz de bu faaliyete dhil olduk. Onlarn arasnda cuma namaz kldk. kta bamza toplandlar. Bunlar Acarallar. Her bir tarafmzdan ekerek yayla evlerine davet ediyorlar. 88 yanda smail amcann yaylasna gittik. eri girmedik. Aa masann etrafna oturduk. ay, ekmek, kaymak ve peynir getirdiler. smail amca, aadaki Xula kylerinden Danisparavuldan. Benim adm smail Mediolu; ama soyadm Geladze yazmlar! Stalin bizi Grc yazd da Ahskallar gibi srlmekten kurtulduk. Adm ne yazarsan yaz, kalbim slm! diyor gururla. Zaman olsa da onu dinlesen, anlatacak ok eyi var smail amcann. Fakat bizim zamanmz snrl ve daha yolumuz var. Yanndaki olunu ve onun arkasnda gelinini, torununu gstererek durumlarnn ar olduunu, oluna Trkiyede i bulmamz istiyor! Acara, her bakmdan Trkiyeye bakyor. Fakat bunu sesli dile getiremiyor. im eziliyor aresizlik duygularyla ve hznle vedalayoruz. Yolda birisi el kaldryor, alyoruz. Sorularm zerine, Adm Ahmet, ama Grc adm Giorgi! Soyadmz Demirciolu ama o da Mikeladze diye yazlmtr. 50 yandaym, Belet kyndenim, emekli ofrm. diye kendini tantt. Baka bir soru zerine de Aye olan kznn ad resm kaytta Sophigo olarak yazldn ilve etti. Ahmet, bize yol tarif ettikten sonra bir yerde indi. Fakat syledii birka szle ruhumda frtna kopard nmzde Xula, Txilvana ve Bako var. Daha oralara ulamadan, insanlarla konumadan, bu da balarnda duyup dinlediklerimiz ikrah ettirdi. Ahmet-Giorgi, AyeSophigo Bir ikindi vakti Xulaya geldik. Yukar Acarann merkezi olan bu kasabaya ilk defa geliyorum. Hamiolu Cemal Paann konan aryorum. Kime sorduysam bilemedi. Grnen her eski ta binaya Cemal Paa Kona diye kotum, nafile. Kaymakamlk binasnn nnde bir kalabalk vard. Kimi bina kapsn zorluyor, kimi baryor, bir ana baba gn. Arkalarda aalarn glgesinde

Acara yaylasnda cuma vakti.

18

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
duran birine yaklatm, Ne oluyor burada? diye sordum. Xula ve kylerinde be Kuran Kursu ve buralarda okuyan 700 civarnda kz erkek renci var. Tiflis ynetimi, vergi borcu gibi bahanelerle bu kurslar kapatarak bina ve mal varlna da el koyuyor. yle bir bor varsa deyelim diyoruz, onu da kabul etmiyor. Kylerden gelen bu kalabalk ite bu kararn geri alnmas iin miting yapyor. dedi. Biraz baktk ve konuulanlar anlamadmz iin oradan uzaklatk. Zaten kimse konumaya, yorum yapmaya cesaret edemez buralarda Xula-Batum yolundan sola saparak Bakoya gidiyoruz. Aman Allahm yol iz yok buralarda. Koca Sovyet devrinde hi yol makinesi gelmemi buralara. Ahska-Batum yolunun eskiden yaplm, Sovyet devrinden sonra bakmszlktan bu hle gelmi olduu anlalyor; fakat burada yle bir ey de yok! Derin bir vadinin iinde, dere boyunu takip ediyoruz. Ormann iinde bir yol ayrmna gelince tereddt ediyoruz. Ne yol, ne yol levhas ve ne de kolay kolay insan gryorsunuz. Byle skntl bir hlde Sxaltaya ulayoruz. Bu vadilerde yaayan halkn tamam Mslman, bunu biliyoruz. Peki, bu Sxalta kyndeki kilise neyin nesi? Sonra reniyoruz ki Tiflis ynetimi Acara halkn Hristiyan etmek iin her trl eytanla tevessl ediyor. Yolda Mevlt adnda birisini arabamza aldk, Txilvanalym. yi, biz de oraya gidiyoruz. Lkin kyn giriinde rastladmz muhtar ve yardmcs iki kii, nereye gittiimizi sordu. Hatta bununla yetinmedi, niin geldiimizi de sordu!

Xulada Kuran Kurslarnn kapatlmasn protesto eden Acarallar.

Adamlar bize ne gzle bakyor diye huylandk. Mevltle Grcce konumalarn anlamadk, Mevlt de bir ey sylemedi. Ama honut olmadklar anlald. Kyn camisine gittik. Bakml ve cemaati olduu belli. Mevlt bizi evine davet etti, teekkr ettik ve gitmedik. Oradan ayrlp Bakoya ktk. Kafamz kaldrnca yukarda bize tepeden bakan dalar, Posof yaylalar! Hemen sa tarafta da Posofun Urama ve Acarann Sarayr yaylalar imdi iinde dolatmz kyler yaylaya kmlar, kylerde tek tk insan gryoruz Bakodan Mumsuyu ve Koak kylerine geiyoruz. Zaten bu kyler yan yana Koakta hayli sorup aradktan sonra Ali (Biiko) Turadze (50) nmze dyor. Hamioullarndan Ahmet Paa olu erif Paa ile annesinin kabirlerini buluyoruz. Etraf evrilmi bir yerde, biri byk dieri kk iki mezar. Bynn tanda Grc yazsyla unlar yazl: General erif Be Ahmedis-ze Himiavili 1829-1892 Knn tanda: Burada yatyor: Dudi Hanm Becanidze Himiavili Bu mezarlarn yapl tarihi de var: 15.6.2001. Akam gneinin solgun klar altnda Mumsuyu kynden geerken yol kenarnda oturan bir ihtiyara rastlyoruz: Hamza Turadze, 82 yanda. Ah zamanmz olsa Hamza amcayla uzun uzun konusak, neler anlatr Ky emesinden su iiyoruz. Torunu olduunu syleyen Mahmut geliyor yanmza. htiyarn yannda iki de hanm peyda oldu Hanmlara isimlerini soruyorum: Aye (Nargiz) ve Zeynep (Miziye) diyorlar. kinci isimleri sylerken garip bir edayla glyorlar.

Koak kynde Hamiolu erif Paa ve annesinin kabirleri.

Sonbahar 2010

19

Bizim AHISKA

Arka tepelerden Batuma bak.

Mahmut bizi brakmyor, eve kalm diyor, Muxlama yapalm size! diye srar ediyor. Tahta merdivenlerden st kata kyoruz. Mahmut yazlar Rize taraflarnda alr gelirmi. Her taraftan haberi var. Konuuyor: Eskiden TV yoktu, Trkiye radyolarn dinlerdik, analarmz alard. imdi televizyonlara bakyoruz. Bu defa ehit den askerlere alyoruz Grcler kymze gelip burada bir kilise yapmak istediklerini sylediler, reddettik. Bize, siz eskiden Hristiyandnz, diyorlar. Ben diyorum ki drt dedemin Mslman olduunu biliyorum. Ondan tesi ister inee secde etmi olsun ister kze Umurumda deil. Ben Mslmanm! diyor. Txilvanal nl din adam Mehmed Efendinin bir szn naklediyor, ama onu buraya yazmayacam. Belli ki bu yrenin insannda Mslmanlk, mill bir kimlik olarak dimdik ayakta. Biz sohbete dalmken hanmlar bir dakikann iinde sofray donattlar. Muxlama, tereya, kaymak ve nefis mi nefis bal. Bu baln kaynan sorduk. Txilvanal biri retip satyor, kilosu on lira. dedi. Yemek yedikten sonra teekkrler edip msaade istedik. Mahmut gece de kalmamz teklif ediyor. Vedalaarak ayrlyoruz. Tekrar Txilvanaya geliyoruz, bal alacaz. O da ne, daha nce rastladmz iki kiiyle bu kanc karlamamz Akam oluyor. Arcnn evine yakn bir yerde duruyoruz. Mahmut gidip adam aryor. Fakat adam bal satamam diyor da baka bir ey demiyor. Meer Cuma gn bal satmak

uursuzluk getirirmi! Ne diyelim, yleyse yle Buraya gelmiken ky mzesini gezelim diyorlar. Fakat mzede elektrik kesikmi, ne yapalm. Olsun diyoruz. Alaca karanlkta ve cep telefonu yardmyla hzl bir ekilde bakp kyoruz. Blgenin etnografya malzemesi burada sergilenmi. te urada, dedemden kalma 1907 tarihli Rus semaverinin ayns! Duvarlarda bir zamanlar buralarn derebeyi ailesi olan Hamioullarnn fotoraflarn gryorum. Akam karanl kerken Batuma doru yola kyoruz. Bin bir eziyetle geldiimiz bu dalk ve ormanlk araziden ve tabii ki bu kt yollardan geri gideceiz. Neyse ki kazasz belsz ana yola ktk. Gecenin ilk saatlerinde uvaxev ve Keday geerek Batuma ulayoruz. Bu arada sevgili Abdullah (Gela) ile haberleerek otelde yerimizi ayrtyoruz. Saatler gecenin te yakasna gemeden Batumdayz. Fakat Batum, geen seneki Batum deil. Btn caddeler inaat hlinde. Dorusu biraz da kaybolduk! Oteli de bulamyoruz! Meer Grc yazsyla olmal diye otelin tabelas da deitirilmi! Nihayet oteli bulduk, yerletik. Sonra kp Trk lokantasnda bir eyler yedikten sonra bu yorgunluun zerine bir liman turu yaptk! Yataa girdiimde saat te yakalarda hayli yol almt. Sabahleyin saat yedide kalkacaktk. Fakat kafile reisi sznde durmad. Saat altda kapm ald. Sabah orbasndan sonra Gelay da

20

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
alp bir Batum seyran yaptk. Ama bu defa yanndan getiimiz hlde Batum Camiini ziyaret etmedik. Zira geen sene ziyaret etmi, buradaki sohbetimizde konuulan ve bunlar yazabilirsiniz. Denilenleri yazdm hlde adamlar rahatsz edilmi, sylediklerini inkr etmek zorunda braklmlard. O hlde neye gidelim, ne konualm Buras muhtar bir cumhuriyet olsa da bu muhtariyeti kt zerinde kalm, Grcistan tarafndan iln edilmemi hassas bir blge! Bu defa Botanik Bahesi tarafna gittik; sonra yksek bir tepeden Batumu seyrettik, fotoraf ektik. i Grclerle dolu Rus kilisesi, grevli bir hanmdan baka kimsesi olmayan Ermeni kilisesi Batum caddelerinde dolarken iki ey ok dikkatimi ekti. Souk sava zaman (1969) ve Sovyet Grcistan gdmyle Trkiyede Marksist bir anlayla Grc etnik faaliyetini balatan Ahmet zkan (Melavili)n adn bir cadde ad levhasnda grdm. 1980 ylnda Bursada ldrlen Ahmet Melavili, vefal Grcistan tarafndan unutulmamt! Sancakbeyzade Mehmet Abaidze, 1919dan

Nereden nereye: Sancakbeyzade Mehmet Beyin daha nce bulvar zerindeki heykeli, imdi bir evin nne atlm!

Batumda bir cadde levhasnda Ahmet zkannn sadece Grc ismi: Melavili.

itibaren btn varlyla Grcistan hesabna alyordu. Acarann Trkiyeye ilhak iin mcadele eden slm Cemiyeti ve Sada-y Millet gazetesinin karsna Tahlis Cemiyeti ve slm Grcistan gazetesiyle dikildi. Nihayet emeline ulat; Mslman Acaray Trkiyeden kopard, Tiflise yaptrd. Ama Acara kendisine de haram oldu; Tifliste ikamete mecbur edildi. Fec bir ekilde hayata veda etti. Her eye ramen Grcistan onun iyiliini unutmad; ta ki torun Aslan Abaidze Tiflise kafa tutana kadar. Geen sene limanda en gzel yerde duran Mehmet Abaidze heykeli, bu defa getirilip bir ara sokakta bir evin nne atlmt Kafam megul eden son yzyln tarih olaylar ve aclaryla karmakark duygular iinde Batuma veda ediyoruz

Ahska-Acara Hattnda Hazin Bir Hikye

Acara yaylalarnda boynu bkk birisiyle karlatk ki onun hikyesini ayrca yazyorum. Felein bin trl cilvesi, kr kr yzne yerlemi. Ama bu yz ayn zamanda sevimli de. Zira ok ac ektii hlde hayata glerek bakan dik bir duruu var. Banda siyah bir takke, eski elbiseler iinde, kazak, gmlek ne varsa kemersiz bir pantolunun iine doldurmu, mazlum biri Bize, yllardr hasretini ektikten sonra grd bir yakn gibi davranyor. Ben Ahskalym. Adm Ezelhan! Yetmi iki yandaym. dedikten sonra glerek, Grc adm da alva! diye ilve ediyor. Glyorsun! diyorum. Glnecek ey de ondan! diye karlk veriyor. Biz de ac ac glyoruz Ezelhan amca Ahskalym. Peki, Ahskallar Kazakistan ve zbekistanlarda srgndeyken bir Ahskal burada ne aryor? ok kkken babas lm, anas Acarann Diyognis kynden evlenmi. imdi ne anas ne de vey babas var. Ama onlar rahmetle anyor. Ceplerini kartryor, kenar kesi kvrlm, ypranm eski bir defter

Sonbahar 2010

21

Bizim AHISKA
karyor. Biraz kartrdktan sonra aradn buluyor. neglde yeenim var. te telefonu. Benden selm syle. Bizi unutmasn diyor. Yaz tatili mnasebetiyle Bursa tarafna gidince Ezelhan amcann verdii numaray aradm. neglde yaayan yeeni Mukaddim ahanovla nce telefonla sonra yz yze konutuk. Hikye uzun ve hazin zetleyelim: Adignn Karatuban kynde Osman olu ahman, Ahskann An kynden Glli Hanmla evlenmitir. Glli Hanmn anas Yukar Acarann Diyognis kyndendir. Bu evlilikten Zekeriya (1935) ve Ezelhan (1938) adnda iki olu dnyaya gelmitir. ahman, 1940l yllarn banda vefat edince kars Glli dul, iki olu da yetim kalmtr. Aileye, babas Osman bakyor. Osman Dede de lnce dier olu Lokman ve kars Ramile, ahmann ailesine sahip kyor. 1944 yl sonbaharnda Glli Hanm, kk olu Ezelhann elinden tutarak birka gnlne Acaraya daysn ziyarete gider. Fakat bu ksa seyahat ebediyen uzar. Zira o Acaradayken Ahskada kyamet kopmu, ahali topyekn srgn edilmitir. Hl byle olunca days Glli Hanm Diyognisten biriyle evlendirir. Anas Acarada kalan kk Zekeriya, amcas Lokmanla srgn yoluna kar. zbekistann Semerkant ili Bulungur kasabasnda yine amcasnn yannda byr. Zekeriya, 15-16 yalarna gelince amcas onu, Karatubanl Bilorla evlendirir. Bu evlilikten dnyaya gelen iki olu ve iki kz hayatta. Stalinin lmyle Ahskallarn srgn rejimi nisbeten rahatlamt. Zekeriya, yakn bir yere gitmek ve ilk frsatta ata yurduna dnmek dncesiyle 1958de birok Ahskal gibi Azerbaycana geldi. Burada Hamaz ilesinde sene kald. Olu Mukaddim burada dnyaya geldi. Sovyet rejimi kt zerinde Ahskalalarn yakasn brakm grnse de Grcistan despotlar onlar vatana brakmamakta kararldr. Vatana dn midini yitiren Zekeriya, ailesini alp tekrar zbekistana, Bulungura dnmtr.

Ezelhan Amca ile.

Bunca yl gemi ne anasndan bir haber alm, ne de kk kardei Ezelhandan T ki 1970li yllara kadar Nihayet bir gn zbekistana yolu den Acaral bir ihtiyar, Zekeriyann anasndan haber verdi, Zekeriyadan haber gtrd. Gen Ezelhan, Acaradan gelip zbekistanda aabeyini buldu, grt. Aabeyinin olu Mukaddim anlatyor: Babam, Ahskallar lkesine brakmayan Grcistann kat tutumuna ramen gidip Acarada anasn ziyaret etti. Kardei Ezelhan evlenmi, oluk ocua karmt. Ezelhan amcay ei ve ocuklaryla zbekistana gtrmek istedi. Fakat onun Acaral kars raz olmad. Babam, yleyse ben kardeimi gtreceim! dedi. Fakat anas, Olum bizler perian olduk. Ana oul darmadan olduk. ster misin ki kardein de bizim gibi olsun? deyince babam fikrinden vazgeti. Babam 1986da zbekistanda vefat etti. Anam da Azerbaycanda ld. Aabeyim Avukat Naim, Azerbaycanda Hamazda yayor. Ben ailece 2005 ylnda Trkiyeye geldim, neglde yayorum. Acarada Ezelhan amcay birok defa ziyaret ettim.

22

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

ELVEDA ZYA DEDE!

izim Ahska dergisinin nceki saylarnda nerettiimiz yazlarda, ihtiyarlarmz hznle anmaya ve onlarla vedalamaya devam ediyorum.1 Bu yazmda, biov Abitolu Ziya dedeyi ziyaret notlarm sizlere sunmak ve kendisine son kez elveda demek istiyorum. Tarih 31 Temmuz 2005. Kazakistan Cumhuriyeti, Almat vilayeti, May kyndeyim. Yol boyunca karlamamz heyecanla bekliyor, nefesimi tutuyordum. Babam, her ne kadar, Kzm, heyecanlanma, ok tatl birisidir.demi olsa da kendimi biraz sanki korku iinde hissediyorum. Ne de olsa 92 yanda biri Ziya dede! Gideceim ihtiyarlarmzn en by. Ve duyduuma gre kimseyle Ahska konusunda konumuyormu. Bunun sebebini kendisinden renmek, hazine deerinde bilgilerine ulamak istiyorum. Ve ansm denemek istiyorum. Ziya dede, kim bilir hayatta ne aclar, ne hikyeler, ne gereklemeyen mitlerle karlamt. Grmemizin kolay olmayacan hissediyordum. imdi bu satrlar yazarken derin bir nefes alyorum. htiyarlarmz mutlu etmek ne kadar da kolaym. Yzleri glsn diye onlara bir tek kelime dememiz yeterliydi. O sihirli kelime de Ahska! Ama, msaadenizle her eyi srayla anlataym. Scak bir yaz gnnn le saatlerinde Ziya dedeyi ziyaret etmek iin babamla yola koyulduk. Oturduumuz kyler arasnda 5-6 km mesafe vard. Kyne yaklanca ana yoldan, sola giden bir kola saptk. Asfalt grmeyen, delik deik, tozun iinde kalan bir yol, bizi dalarn eteinde yerlemi bir kye gtryordu. Kye yaklatka ellerim titriyor, avularm daha da terliyordu. Biraz sokaklar dolanca aradmz mavi boyal bir demir kapya dayandk. te buras dedi babam ve ap ieri doru girdi. Ben hl kapnn nndeyim. Merhabalama sesleri duyunca ieri attm kendimi. Ziya dede, tpk bu fotorafta ki gibi karmdayd. Bizim geleceimizi nceden bildii iin sslenmi, madalyalarn takmt. O gler yzyle bir saniyede kalbimi fethetti. Btn korkularm, ekingenliimi yok etti. Aslnda bu ilgintir: ok yerler dolatm ve birok ihtiyarla grtm. Onlarla oturup konutum. Yzlerinde sadece iki ifade grdm: Glmseme ve
1 Bizim Ahska, Say: 18 ve 19.

Fatima DEVREVA

biov Ziya Abitolu. 92 yanda. May ky. Kazakistan 2005.

alama. Hep gler yzl, benim onlara deil onlarn bana moral verdiklerini grdm. Yaadklar aclar anlattklarnda gelecee nasl bir umutla baktklarn keke size de aktarabilseydim. Bizi ieri davet ettiler. Kurulmu sofrann etrafna oturduk. Artk adet olmutu, gittiim byklerimizin evlerinde nce sofra, ay, sonra sohbet. Ne de olsa misafirleri arlamak geleneimizdir. Konumalar birbirini takip ediyordu. Bir trl esas konuya gei yapamyordum. Sonra ses kayt cihazn elime aldm ve Ahska dedim. Evet, kzm, ne iin geldiini biliyorum ama ben bu konu hakknda konumak istemiyorum. dedi. 92 yandaki ihtiyar hznle glmsedi. lve etti: imdi bunlarn ne nemi kald, kzm? Srgnden sonra uzun yllar bekledik, aha imdi bizi geri yurdumuza, Ahskamza gtrecekler diye. Ama kimse gelmedi, umut da kalmad Kalktm, yanna oturdum, elini tuttum. Bir mddet yle oturduk. O kendi dnceleriyle, ben eriyen midimle Bu ihtiyarn daha fazla zlmesine dayanamadan neredeyse pes edip kalkacaktm. O an Ziya dede elimi skt ve ben daha bir ey sormadan konumaya balad: Yerim Aspinza rayonu, kvm aloet. 1914 ylnda anadan olmiim aloette. biov Ziya Abitoliyim. Anamn ad eyzer (ahizer) babamn ad Abit. Benim babam anam, ikisi bir gnde lmi. Tono (tam) bir yata. Ele bir hastalux oldi ki kvde, bizde o vaxt yedi can telef olmidi. Ben bir yandaydm. Bir baci bir qarda kalmiux. Bacim de burada, imkentte telef olmi, adi Mn idi, kaldm ben tek. Ana baba grmemiim ben qzmcan, ele zannedin ki ben tatan olmiim. Kardam yox!

Sonbahar 2010

23

Bizim AHISKA
ok derin bir of ekti Ziya dede. Bir yanda yetim kalmak nedir sadece yaayan bilir. Sekiz yandan itibaren balamt i hayatna. nce ev ileriyle, sonra kyn oban olarak almt. 1941 ylnda kinci Dnya Savana gitmi, be kere yaralanmt. ki ayanda da kangren belirtileriyle 1943 yl evine, aloete dnmt. Devam etti: 1943 ylnda Mayn on drdnde aloeta, evime getdim, Allaha kr. Geldux eve, oradan da buraya srdrtt Stalin. Gnehsiz, sebepsiz srd bizi buraya. Hele de burada yayerux. Ben bezgramotnym (okumam), yazmax ohumax bilmiyerim. Birez qol ekmeyi (imza atmay) biliyerim, o da eski Latince Ziya dede beni ok artmt. O yata olmasna ramen her soruma ok net cevaplar veriyordu. Sizin kyn etrafndaki kylerin isimlerinden hi olmazsa birka tanesini hatrlayabilir misiniz? diye soruyorum. Ziya dede ok artc bir ekilde bana nerdeyse krk kyn ismini sayarak cevap verdi. Daha sonra, Ankaradaki Bizim Ahska dergisinden aldm Ahska haritasna baktmda, bu isimlerin ve yerlerinin hepsinin doru olduunu grdm. Benim aknlm gren Ziya dede: Kzmcan ama, ben dn ne olduunu hatrlamayabilirim, ama bizim Kafkasyada olup bitenleri hepsi axlmdadur. Ahskadaki yaaylarn abuk abuk anlatyordu. Sanki daha nemli konulara girmek iin sabrszlanyor gibi; sanki Ahskadaki hayat nemli deil de asl ondan sonrasn bilmemiz lzm gibi. Tabii, srgn bu insanlarnn kanna ylesine ilemi ki, Kafkasyadaki hayatnzdan bahseder misiniz? sorumu duyar duymaz dorudan srgn anlatmaya balyorlard. Onlar iin artk her ey srgn ncesi ve srgn sonrasna blnyor. nk susuz gnahsz yere srgn edilen Ahska Trkleri ok byk aclar yaamlard. Akl almaz zulmlere ve ikencelere tbi tutulan bu insanlarn hafzalarnda baka hibir eye yer yoktu artk. Sra srgne gelince, ben bu konuda soru sormaya korkuyordum. Ama gene Ziya dede yardmcm oldu. Ben sormadan kendisi balad anlatmaya: Biz on araba adam, on kz arabaynen, Otann meesine gettux, odun getrmeye. Ordan odun aldux kve xdux. Bir asker kapide turyer. Kuda (nereye) tant (sordu), nikuda (hi) dedim. Tuyeng (tabanca) elinde. Dedim ki, kto tibya poslal?2Ni ag nipuskayem
2 Rusa: Seni kim gnderdi?

nikuda3 dedi. Degirmende unnar qaldi. Daje (bile) puvardan su almaya gedende asker yanmzda geliyerdi, yalauz qoymiyerdi. Burada srgn ncesi bitip srgn sonras balamt Kendileri daha farknda olmadan kaderleri izilmiti. O ki bizi poyezda (vagona) toldurdiler, saldat kapide, hangi stansyaya (istasyon) geliyerux orada degiiyer bizim stmzde, bir yere getmiyax. Yolda birez sup (orba), bor (lahana orbas) verdiler. ox vermediler, o qaten ki lmiyax. Ama gene de ox adam ldi. Emimin ol var idi, onun babas ldi. Bir asker geldi, aldi oni, gtrdi bir hemege atdi xdi. Ele geldux, ama yolda ox adammz ldi, ox adammz xasdaa geldi buraya nsanolunun akl almaz bu anlattklarnn hi birini, ama yaanm aclard bunlar. Ve neredeyse 70 sene olmasna ramen yaayanlarn hatralarndan silinmemitir, lenler ld, sa kalanlar ise sa kalmalarna baktlar. Buraya geldux ki gene ox adam ldi. imkentte otuz semya (aile) gelmiti. O otuz semyadan drt tene

biov Ziya Abitolu ei Glbaton ile.

qari qalmidi, gerisi hep qrldi. Niya? Havasn qalduramadi. Bura ox savuidi. Yolda o qaten lmedi, nasil ki burada ldi. Havay, acyi qalduramadiler Orta Asya llerine getirilen bu halk yklmadan ayakta durmay baard. Hayata trnaklaryla tutundu. Srgn edilen aloet kynden erkek olarak bir tek Ziya dede ve iki tane yaral asker vard. Gerisi sadece ocuk, ihtiyar ve kadnlard. Genler savatayd. Ziya dede otuz bir yl kolhozda alt. Emekli oldu. oul, iki kz ocuun babas oldu. Torunlar, torunlarn ocuklar:
3 Rusa: Hibir yere gidemezsiniz!

24

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Andi olum var, iki de qzm var. Oullarmn adlar Yaa, Paa, ondan kgi Zekeriya. Qzlarmn ad Ganime, bir kgi Nacibe. Eimin ad Glbaton Hanmd, altmibir yanda ldi. Otuz alt torunum var, alti tene torunnarn uai. Oldi krx iki torunum var bu saatte. Gendim de doxsan iki yandaym. Bir yanda yetim kalan Ziya dede, hayat arkadan, biricik eini de kaybetmiti. Kendisi iin ne kadar byk ac ve kayp olduunu rahmetli eiyle birlikte ekilmi eski bir portreyi istediimde anlamtm.Yox qzm, veremem. Qarinen baxa kartka (fotoraf) yoxdur bende. dedi. Benim sadece fotorafnn fotokopisini alp asln geri getireceimi bir trl anlatamyordum kendisine. Sonunda Ziya dede dedi ki: Yax qzm, seni bilemem, ama bu kartkaya bie olursa, Kazim (babam), senden hesap soracam! Bylece babamn yardmyla salam admlar atyordum. Bu fotoraf buraya alyorum. Kazaka, Rusa rendi, mecburen. Baka dilde konuulmuyordu. Qzmcan biz ki buraya geldux, Urusa bilmiyerux. Onnar Qazaxa syliyer biz gendi Trkemizde qonuyerux. Qazaxayi iki gn iinde grendux. O da bizim dildr, uzax degl. Yerli halkla iyi geiniyorlard. lk bata Kazaklarn ok yardmlar olmutu. htiyarlarmz her defasnda bunu syleyip kendilerine teekkrlerini bildiriyorlar. Qazaxlarinen ox eyidux. Hele de eledr. Andi, hangi qarilerinen ki iliyerdux burada, ceyil vaxdmzda, hepsi nene oldiler. Uzaxdan grende geliyer boynuma sarlyerler ki biz senden bir ktilux grmedux, eitmedux. Hele Qazaxlarinen birux. ox eyux. Ne o beni incitmidi ne de ben oni incitmidim. Hi krmad beni Ziya dede. Btn sorularm cevaplad. Batan sona anlatt bandan geenleri. Onun iin ne kadar zor olduunun farkndaydm. Gizli gizli gzyalarn siliyordu. Elleri titremesin diye yumruklarn skyordu. Ben ise bunlar gre gre sorularma devam ediyor, kendisine bu aclar tekrar yaatyordum. Bunun kolay olduunu zannetmeyin; onunla beraber benim de yreim alyordu. Bugn bunlar, ocuklar, torunlar bilsinler diye yapyordum. Sohbetimiz yava yava sona eriyordu. Ziya dede, gzleri uzaa dalm, yorgun ve suskun oturuyordu. Birden bana bir soru sordu. Alyordu. Dedi ki: Sene bunnari kim dedi ki yaz? Niye? Benim iimde hele o yara var qzm. ox ksmiim, ox. Borcom Boozi bir yol idi, Trkiye keseydi bu yoli; milletimi ver, mali da, yeri de senin olsun diyeydi. Niya ele etmediler? Niya bizi yalauz biraxdiler? Niya sahab olmadiler? Suleyman Demirel buraya geldi. Getmidim Almatya el verip selemlemidux.

biov Ziya Abitolu, olu Zekeriya, gelini Gzel, torunlar Vasip, Kurban ve torunun olu Ramil 1,5 yanda. May ky. Kazakistan 2005.

Dedi ki ne yregimden xardurum ne de axlmdan! Ne axlna getrdi ne de yregine. Hani niye gtrmedi? Gtrecem dedi. Ama ileriki Turgut zal, o gtrecaxdi. O camiya girdi namaz qldi Almatda. O dedi ki ne tevr olsa da gtrecem. Gel ki yetiemedi, gtremedi bizi topraxlarmza Ne cevap verebilirdim ki kendisine? Ne sylesem de acsn dindiremezdim. Bunlarn imknsz olduunu anlatamazdm kendisine. Qzmcan, Kafkazi desem, orann kli burann altunundan bene eydr. ox ey idi. Kafkaz ox eyidi. Ele etmekler biriyerdux ki kimse yetiemez ona. Orann qarpuzi, qavuni tatli, pal kimiydi. Burann ele degl. Ele yerinen, havaynen, ele hesret qalmiux. Bunlar sylerken szleri boaznda dmlendi ve alamaya balad. Konutuum herkese ayn soruyu sorardm, Vatana geri dnmek ister misiniz? diye. Cevap sadece Evet! idi. Geri dnmek iterdim, hay hay! Hani? Allaha kurban olem. Ele bo palatkann altnda tururum. Orada moroz (ayaz) yox. Meeye kn bir kmleginen gediyerdux. Burada ubam, kufaykam (klk montlar), sicax arvalm var, gene de iyerim. Burann havasiynen bizim yerin havasi yoh. Ora ox ey idi. Ve Ziya dede de kendi ana yurdunda lmedi, mezar doduu topraklarda kaznmad. Tarih 9 Mays 2010. 97 yandayd. Eski Sovyetlerin kutladklar Zafer Bayramyd. Ziya dede sabah erken kalkp, giyinip kuanp, madalyalarn takarak kutlama iin meydana gidecekti. Evin kapsnn nnde ylece kalakald, bastonuna yaslanarak. Ve Ahskay sadece hayal ederek Bana dedii son szler bunlard: Trkx. Axska Trkym. Ne qaten burada ey olsax, orann toprai, burann altunundan eydr. Doduum yer orasdr. Elveda Ziya dede! Kabrin nur, meknn Cennet olsun.

Sonbahar 2010

25

Bizim AHISKA

ABDDE YAAYAN AHISKA TRKLER ARASINDA

mam Celal Hoca, Bahadr Amca, Selim ve slam ahbendarolu ile.

Ahskal hemehrilerimizin ABDye gitmeleriyle ilgili haberleri drt be sene nce duymutum. Fakat bu gn anlamn ve mahiyetini tam anlayamamtm. Daha sonra anladm ki bu da yeni bir srgnd! Halkmz bu sefer dnyann br ucuna, okyanus tesine gnderilmilerdi... Krasnodar cehenneminden kurtulmak ve yeni bir dnya kurmak iin kimi geride z evldn, kimi ablasn, kardeini, akrabalarn brakarak bir umut yolculuuna kmlard. Bu insanlarmz, dost, akraba ve evltlarndan kopmak zor olsa da rahat ve gvenli bir ortamda, geride ektikleri onca acy unutturacak yeni bir hayat kurmak iin bunlara katlanmlar. Ahskallarn ADBdeki hayatn ok merak ediyordum. 2010 yl yaznda bir renci programyla ABDye gittim. Bizlerden ok uzaklarda yaayan, Trklne, din ve mill deerlerine her zamankinden daha ok sahip kan bu insanlarmzla tantm, onlarla beraber yaadm. Onlarn arasnda ok gzel ve ok anlaml aym geti. Geleneksel cana yaknlk, misafirperverlik ve samimiyetten bir eyin kaybedilmediine ahit oldum. Onlar yakndan grmek ve tanmak, benim iin gerekten bir ayrcalkt. Ailemden ok uzaklarda dnyann bir ucunda olmama ramen onlarn arasnda ne yabanclk ektim ne de gariplik Bu seyahat, hayatmn en uzun ve en maceral yolculuuydu. Amerikaya indiimde beni farkl bir tela ve heyecan sard. Heyecanmn yannda

Nilfer DEVROVA iimde garip bir hzn de vard. Aklmdan u soru geti: Biz nasl olduk da birbirimizden koparak bu kadar uzaklara savrulduk? imdeki belirsiz hzn, Ahskal kardelerimin gler yzlerini grnce yerini mutlulua brakt. New Yorkta iki gn kaldktan sonra Ahskal kardelerimin yanna, Daytona gittim. New Yorktan buuk saatlik uak yolculuundan sonra sabahn erken saatlerinde Daytona indim. Daytona geldiimde herkesin bir tel iinde olduunu ve geleneksel Ahska Trk-Amerikan renciler ve Genler Dayanma Gnleri programna zenle hazrlandklarn grdm. Bata Dernek Bakan slm ahbandarov olmak zere herkes programn en gzel ekilde gemesi iin byk bir aba gsteriyordu. yle de oldu; program, herkesin arzu ettii olgunlukta yapld. Mahall st dzey yetkililerin, T.C. ABD Bykelisi Namk Tan ve yazar Yunus Zeyrek bata olmak zere Trkiyeden gelen deerli misafirlerin katlmasyla tamamland. Bu bizim iin ABDde bir ilkti. Dier eyaletlerden gelen Ahskal genlerin birbirleriyle kardelik ve dostluk ba kurmasna da vesile oldu. Dayton, ABDdeki Ahska Trklerinin en ok yaad ehirlerden biri. Oras aslnda kk bir Trkiye. Ahskallarn evleri birbirlerine ok yakn. Sokaklar cvl cvl; her tarafta hemehrilerimizi grebiliyoruz. Bykler farkl farkl ilerde alyor, genler, gelinler eitimle megul. Herkes hayatndan son derece memnun, madd

Paali amca, ei Fatma Hanm ve kzlar Rahime ile.

26

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
yayorlar. ABDye gelirken kzlarn getirememiler. Amerikada yaayan ou insanmzn hikyesi byle. Birou yaknlarndan ayrlmak zorunda kalmlar. Birbirlerinin huzurlu ve mutlu olduklarn bilmek aclarn azaltmaya yetiyor. ABD gnlerimde Philadelphiada ve Pensilvanyada yaayan Mugaretli akrabalarmla grme imkn buldum. Seyahatimin en son gnlerini onlarn yannda geirdim. Philadelphiadan sonra Pensilvanyada yaayan amcam Tiyanan Muradolunu ziyaret ettim. Kendisi Amerikaya ilk giden Ahskallardan biri; alt senedir Amerikada yayor. Tiyanan Muradolu, Rusyada olduu gibi ABDde de hemehrilerinin sivil toplum hareketi iinde faaliyet gsteren biri. Bugne kadar hi grmediim yakn akrabalarmla Amerikada grmek ve hasret gidermek bana dnyann ne kadar kk olduunu gsterdi. Her birimiz ayr yerde olsak da dilerim bir gn hepimiz akrabalarmza kavuur vatan topraklarnda yaarz. ABDde hemehrilerimizi grnce iimi farkl bir mutluluk sard ve geleceimize daha da umutlu bakmaya baladm. nk onlar eskisinden ok daha iyi artlarda ve her eyden nemlisi mutlu ve huzurlu yayorlar. Dil, din, rf ve adetlerine en iyi ekilde sahip kyorlar. Bu seyahatte bir kez daha anladm ki nerede olursak olalm azmimizle, gayretimizle ve alkanlmzla ayakta durabiliyoruz. Bunun en byk rneini ABDdeki Ahskal kardelerimizde grdm. Onlar, Amerikaya yerlemelerinden ksa zaman gemesine ramen yeni hayata ayak uydurarak ve ayn zamanda kendi kimliklerini koruyarak yayorlar. Bana kendi evltlar gibi sahip kan Fatma teyzeyle Paali amcaya, Livaza teyzeyle erkez amcaya kran borluyum. Ayrca bana her ynden byk destek salayan deerli byklerim slam ahbandarov, lham Mamedov, Ali ahbandarov ve gnl zengin dostlara teekkrlerimi sunuyorum.

ahbendarolu ailesi ile.

durumlar iyi. Gnden gne de Daytona gelen Ahskallarn says artyor. Hem ev fiyatlarnn hem de okuma ve i imknlarnn el verili olmas sayesinde Ahskallar baka eyaletlerden buraya tanyorlar. Buraya gelenlerin yabanclk ekmesi neredeyse imknsz. nk Dayton, birka yl sonra Ahska Trklerinin oklukla yaad bir ehir olacak. Hatta bazlar, Dayton yaknda yeni Ahska olacak! diyor. Bunun ne kadar doru olduunu bilmem ama Daytonun yaknda Ahskallarn yaad yeni bir Trk ehri olacandan kukum yok. Onlarca Trk ailenin yaad Daytonda baarl bir dernek bakan olan slm ahbandarovun azim ve gayreti takdire deer. Bakan olduktan sonra ksa zamanda gzel faaliyetler yapm, Ahska adn Amerikallar arasnda tantm birisi. Byk, kk herkes onu seviyor. Ondan daha baarl iler yapmas bekleniyor. ABDde kaldm sre iinde Ahskal ailelere misafir oldum. lk kaldm aile Fatma teyzeyle Paali amcayd. Kendileri yllardr Trkiyede okuyan ocuklarnn hasretiyle yayorlar. Yedi senedir evltlarna kavuma midiyle yaayan anann hasretini tahmin etmek zor deil. Paali amcayla, Fatma teyze, daha Rusyadayken oullarn ve kzlarn, okutmak iin Trkiyeye gndermiler. Bir daha da hi grememiler. Onlarn evlt hasreti bu yazn sona erdi. Misafir olarak kaldm bir dier aile de erkez amcayla Livaza teyzeydi. Onlar da kzlarn ve torunlarn Rusyada brakmann hznyle

Sonbahar 2010

27

Bizim AHISKA

SRGNN 66. YILI ANMA PROGRAMI

Ahska Trklerinin srgn edilmelerinin zerinden tam 66 sene geti. Bu ac olay anmak zere 10 Aralk Cuma gn, Ankarada Gazi niversitesinde bir program dzenlendi. Bizim Ahska Dergisi ile Dnya Ahska Trkleri Birlii tarafndan organize edilen programa niversite hocalar, brokratlar, zmir, Bursa ve Antalyadan gelen Ahskallarla Ankarada okuyan Ahskal renciler katld. Anma programnda dergimiz Genel Yayn Ynetmeni Yunus Zeyrek, Ahskann yakn gemiinde (1828 ve 1944) yaanan iki byk felkete iaret eden bir konuma yapt. lyas Doan da

Bizim Ahska yapt konumada, vatana dn ve Dnya Ahska Trkleri Birliinin sivil toplum hareketi konusuna deindi. Ahskal niversite rencileri, Ahska iirleri okudular ve srgn sahnelerini canlandran bir drama gsterdiler. Yunus Zeyrekin At1944 iirini, gitaryla seslendiren lham smailolu, dinleyiciler tarafndan uzun sre alkland. Duygulu anlar yaand. Srgn anma programna Babakan Recep Tayyip Erdoan, Babakan Yardmcs Cemil iek ve TBMM Bakanvekili Nevzat Pakdil birer telgraf gnderdiler.

CUMHURBAKANI ABDULLAH GLN AHISKALILARA MESAJI

makamlaryla her alanda kapsaml ibirliinde bulunma kararllndayz. Bugnlerde devraldmz Avrupa Konseyi Dnem Bakanl srasnda da bu konunun yakn takipisi olmaya devam edeceimizden emin olabilirsiniz. Ahska Trklerinin Atayurtlarna geri dnnn, Trkiye-Grcistan ilikilerine de katkda bulunaca ve ikili i birliini yeni bir alanda daha da glendirecei inancndayz. ektikleri derin strab ata yurduna sk bir balla dntren Ahskal kardelerimizin geri dn mitlerinin gereklemesine ok yaklalan bu dnemde Trkiye, mmkn olan her imkn ve kayna Grcistan makamlaryla i birlii iinde Ahska blgesinin gelimesine ve kalknmasna katkda bulunmak amacyla seferber edecektir. Bu erevede ayrca, yerleimden istihdama, sosyal ve kltrel anlamda ok geni bir yelpazede eitli projelerin hayata geirilmesine nclk edeceimizi bilmenizi isterim. Trkiye, hznle ama bir o kadar da heyecanla balayan dn yolculuunuzun mutlulukla sonlanmas iin zerine deni yapacaktr. Sizlerin ata topraklarnza bir an nce dn heyecannz itenlikle paylatmz ve geri dn yolculuunda yalnz olmayacanz bu vesileyle tekrarlyor, geen 66 yllk srete hayatlarn kaybeden btn Ahskal kardelerimizi sayg ve rahmetle anyor, hepinize esenlikler ve mutlu yarnlar diliyorum.

Cumhurbakan Abdullah Gln, anma programna gnderdii mesaj yledir: Bizler, 1944te balayp bugnlere ulaan bu hznl yolculuun bandan beri duygularmzla, dncelerimizle hep sizlerle beraber olduk. Aclarnz, kederleriniz, atlarnz, ezgileriniz ortak kimliimizde derin izler brakt. phesiz bu beraberliimiz geri dn yolunda ve sonrasnda da devam edecektir. Toplumsal bilincimizde derin izler brakan srgnn aclarn bir lde hafifletecek olan atayurda dn iradenizin en ksa zamanda hayata geirilmesi, ayrca dnn en hzl ve en sorunsuz ekilde tamamlanmas iin Grcistan

28

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

POSOFTAN MANLER
nal KALAYCI
Mani, anonim halk edebiyat rnlerindendir. Halkn duygu ve dncelerini ifade eder. Tek drtlk olarak hece lsnn yedili kalbyla yazlr. Maniler, ekillerine gre deiik isimler alr. Daha ok bilinen drt msralk maniye dz mani, ilk msra yedi heceden az olana kesik mani, drt msradan sonra iki msra daha eklenenine artk mani denir. Hem kz hem erkein duygularn dile getiren manilere deyi, bir kzla bir erkein karlkl syledii mani eidine kar-beri denir. Bunun dnda konularna gre, kafiyesine gre, sylendii yerlere gre snflandrmak da mmkndr. Aada Posof yresinden derlenen manilere yer verilmitir. Bu maniler, eitli kaynaklardan derlenirken o kaynaklarda evriyaz harfleriyle yer alyorsa da buraya eviri yazsz alnmtr. Alnd kaynaklarda standart Trke ile yazlanlar da Posof az ile buraya aktarlmtr. Kafiye ve hece sorunu olan baz maniler de dzeltme yaplmtr. Maniler anonim olduuna gre deiiklikler yadrganmamaldr. Kaynak 1: Asiye Dlger, Gmkavak Kynden, neglde ikamet ediyordu, iki yl nce vefat etti. Bu manileri be alt yl nce derlemitim. Derleme yapldnda ya yetmi civarndayd. 1. Elinde maya dilber Benzarsn aya dilber Gel suyi burdan gtr Yorulma aya dilber. 2. Elifi ezem sansn Gl yzi tezem sansn Qurannar hakki iun Qalbimda gezan sansn. 3. Gedarm yol uzuni Xanarm qol uzuni Ela bir of ekem ki Yanasn yol uzuni. 4. Ha benim atli yarm Eyeri qatli yarm El iinda ksli Tenhede tatli yarm. 5. Ha bu benim qr atm Saman yemiyer saman Gelr misin beninan Hayde dedugum zaman. 6. p atdm uci qaldi Taraxda kuci qaldi San kdn ben evlandm Yrekde aci qaldi. 7. Qabax bidi tuz idar Ana canm kz idar Qz olmasa tul olsun Ha bu canm tez idar. 8. Qaradan gelmiyasn Denize talmiyasn Telebesin sevduum kmala qalmiyasn. 9. Qaraym a deglm Quruli ba deglm Feleg ayrdi bizi liyim sa deglm. 10. Anam anam z anam Qoyni toli kz anam El alar yalan alar Candan alar z anam. 11. Bu dalar demrdendr Gean gn mrdendr Felegin bir qui var Trnai demrdendr. Kaynak 2: Anonim. Gnmzde yrede tkenmi olan bir mani tr daha vardr. Horavel denilen bu mani tr, ift zaman tarlalar srlrken vakit geirmek iin insanlarn birbirlerine ya da bakalarna taklmalar sonucu ortaya kmtr. Bugn bir traktrn bir saatte srd tarla kz ya da camularn ektii saban veya pullukla bir gnde srlemiyordu. Bazen birka ift hayvanla bazen birka aile birlikte srerdi. Tarlay srerken akama kadar tek ii pulluu, saban tutmak ya da hayvanlar gtmek olan kiiler birbirlerine manilerle taklrlar. Buna horavel denirdi. Kklmzde duyduumuz iki horavel rnei: 12. Hotuv dedim amua1 Cambaraynan qayia2 Qayi boynan iiyem Qz yanan diliyem. 13. Halali halali Ktene qodum Marali Ola bacn ver Ali Bir inek verem tanali. Kaynak 3: Yunus Zeyrekin Posofun izgileri adl kitabnda (Ankara, 2004, s. 210-212), Posofun Suskap, Caborya ve Sinsetip kylerinden derlenen aadaki maniler verilmitir: 14. Bu derenin avani, Ygrg olur tavani, Gzel ona diyarm, alnmasn kirani. 15. ali dibi avara, Olan gl get davara, imdi zaman qzlari, Dul qaridan avara. 16. Ay ii en geca, Gvlm perian geca, Otuz iki mum yaxdm, Yara qavuan geca. 17. Sabah ala yarm, Atn qamila yarm, Bir parmax kat yolla, Gvlm ala yarm.
1 Ho ve tuv kelimelerinden olumutur. Mandalara seslenme szdr. 2 Cambara saban ya da pullukla boyunduruu birbirine balayan aatan yaplm alet.

Sonbahar 2010

29

Bizim AHISKA
18. Sahanda Qrm uni, Deminnidur deminni, Aam xumar oynamaz, Yeminnidur yeminni. 19. Qarafil olacam, Saralp solacam, Qorxma qaragz olan, Ben sann olacam. 20. Mendilim ikilidur, Edrefi tikilidur, Posxovdan bir yar sevdm, Kim onun vekilidur. 21. Uzun ubux uzadem, Uzun yoli gzedem, Ein yox ehbebin yox, Sani kima benzadem. 22. Qahve qoydum bidi mi Savudi yar idi mi, Sormax ayb olmasn, Yar buradan gedi mi? 23. Da banda igelek, igelega su gerek, Uzun boyli olana, Orta boyli qz gerek. 24. Havada lain oynar, Ggde ggerin oynar, Yar axlma glanda, Tepemde sam oynar. 25. Uzun ubux uzatdm, Uzun yoli gzetdim, Dedilar yar gliyer, Bayram kimi hazetdim. 26. Qahve qoydum furuna, El vurmazdan durula, Beni yardan ayran, Sa gsgnden vurula. 27. Anamn zi benim, Qoynunda kzi benim, Gedin anama deyin, kbalsz qzi benim. 28. Bu dan ardi haha, Xaberin alem qarda, O gn bugn olur mi, Qavuacax baci qarda. 29. Qayada duramasn, Taban tutturamazsn, On be qocaya varsan, Benden qurtulamazsn. Kaynak 4: Sevgi Kalayc (58), Posof-Gnlaan kynden; kn Bursada yazn Binba Eminbey nahiyesinde ikamet ediyor: 30. Bosdanda yeil xyar Boyun boyuma uyar kimiz ift ggerin Ayrmaya kim qyar. 31. Pencereden baxiyer Almi kitap oxiyer Salarnda gl yai Gn vurduxca qoxiyer 32. Pencereden gn ddi Ddi da barm bidi Ar qln namazm Anam yollara ddi. 33. ay aagi im tutar ki baci mum tutar Kgni ben alsam Bygni qan tutar. 34. Armut taldan der mi Bir yandan da bier mi yavrunun anasi Qurbet ela der mi. 35. Yazi yazdm q idi Qalemim gm idi Daha ox yazacaxdm Parmaxlarm di. Kaynak 5: Kmil Ergn, Posof Binba Eminbey nahiyesinden, Antalyada ikamet ediyor. Kmil Ergn, kz ve erkeklerin karlkl syledikleri deyi denilen tre rnek olabilecek maniler verdi. 36. Kujij sali olan: Gzebai iegi Hecetcala bcegi Tik tikine vururmi Sevan adam yregi. 37. intli kz: axraxlarn talari Sazax olur klari Kujiji sevdimaya Dinmaz gzm yalari. 38. Haunayi tuzlarm Qartopiyi kzlerim Ben bir deli qz sevdim Gece gndz zlerim. 39. Dodolari bezlerim Kakalari gzlerim Be meni oxudi mi Juriyal edar dizlerim. 40. Qanni Glde gezarim Ceylan izi ezarm Bu qzn yregini Ben yuxida sezarm. 41. adiy qoydum ataa Kia dedim termaa Ben kujiji sevdim ya Ne aa tanurum ne paa. 42. itisxaro puvari Ben bir yigit svari Seni bir gn grmesem Hayat qaranux buxari. 43. ilvanann tului Qannigln balui Babay eniden gelrse Pumada alursun solui

30

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Kaynak 6: Erdal Gndz, posofum. net. Kol ky tantm sitesinde karberi diye adlandrlan mani trne rnek veriyor. Kar-beride bir kz ile bir erkek karlkl olarak mani syleyerek duygu ve dncelerini aktarr: 44. Kz: Qarafili budama Safa geldin odama Glursa gzel glsn irkin almam odama. 45. Erkek: Qarafilim biberim Ben gzeli sevarm Qan gzn egitma Misafirim gedarm. 46. Asmalarda zm yox Axmaxlarda gzm yox Ben de ey bir qzm ki He kimsada gzm yox. 47. Armudun dibi quyi Uyi sevduum uyi Niya sarho olmisin duun zm suyi. 48. Baxcada duran olan Elinde Quran olan O Quran sani vursun Sznden dnen olan. 49. Baxcada qarincalar Ayvalar narincalar Bir yann qurt yesin Bir yann qarincalar. 50. Olan sani yaxar Suyi dibina axar eherde gen var iken Kydekine kim baxar. 51. Bu iegin meremi Aci verur srmi Orda Misliman yox mi? Yollasnnar yarmi. 52. Ayna atdm ayra Getdi ddi bayra Qorxiyerim sevduum Qader bizi ayra. 53. Portakali sxdn qz Xetirimi yxdn qz Bu Posxovun iinda Ne cilveli xdn qz! 54. Al almann drdni Sev yiidin merdini Sevduun gzel olsun ekme irkin derdini. 55. Altuni eridurum Szmi yrdrm Sizi kimi qzlari Peimda srdrm. 56. Baxcalarda yar diya Gel atliya atliya Anam beni veracax Gsgi kravatliya. 57. Al almayi diladm Drt yani gmladm Qarda geldi vermadm Yar galdi baladm. 58. Bu dan ard eni Yarmdan selem gelmi Selemi ba sdne Gendi niya gelmemi. 59. Baxcalarda ibriah Boyi uzun gendi ah ki gnl bir olsa Ayramaz padiah. 60. Al alm yeil alm Gel dalar aalm Gediyerim sevduum Gel de helallaalm. 61. Aburdan yol amaz mi Dalari tolamaz mi Meraq etma sevduum Ayrilan qavumaz mi? 62. Havalar bulutlandi Bulutlar kilitlandi Aha ben gediyerim Yklerim eritlandi. 63. Getma gedannarinan Boyi fidannarinan Haftada bir mekdf yolla Gedip galannarinan. Kaynak 7: smail Kalayc, Yreimin Sesi, (Bursa, 2004, s.126). Baz air ve ozanlar da mani trnde yazmaktadr. Maniler anonim olarak tanmlanmakla birlikte sahibi belli olan rnekleri de yok deil: 64. Kapnzdan gearm Ben gzeli saarm Yetar ki sznde dur Canmdan vaz gearm. 65. Uzaxlardan baxarm, Sana meni yaxarm, Eger cavap vermasan, Bacanzi yaxarm. 66. Qomi kza vardn mi Smarmi aldn mi Ben sani gremedim Yuxilara daldn mi? 67. Axlnda mi o szn Dgn olsun bu gzn Eger baban vermasa Haram olsun o yzn. 68. Ara sra el salla Mekdfe cavap yolla Eger mekdf yazmasan Yolla ufax pusula. Sonu: Zengin bir halk kltrne sahip olan Posof, mani ynnden de ok zengindir. Deien dnya ile birlikte manilerin de eski tad ve hkimiyeti deimitir. Gnmzde anonimlikten karak daha ok sahibi belli halk iiri tarznda varln zayflayarak da olsa srdrmektedir.

Sonbahar 2010

31

Bizim AHISKA

Prof. Dr. Asif Hacl:

Bu derginin her bir says hakikaten bir eserdir.

Rportaj: Nilfer DEVROVA

1960 ylnda Grcistann Boral blgesinde Sarvan (bugn Marnaul) ehrinde dnyaya geldi. Bak Slavyan niversitesi retim yesi ve Azerbaycan Yazclar Birlii yesidir. Ahska Trklerinin folklor ve etnografyas zerine almalar var.
Sabircan Celil, Asif Hacl ve Yunus Zeyrek/2005 Azerbaycan

Prof. Dr. Asif Hacl

Sayn Hacl, siz dergimizi tanyan ve bu dergiye yaz yazan bir akademisyen olarak Bizim Ahska hakknda neler syleyebilirsiniz? Sayn Yunus Hocann manev ve ilm rehberliinde nerolunan Bizim Ahska dergisini XX. Yzyln yzkaras olan bir faciay, yani Sovyet rejimi cinayetinin faciasn, bilhassa yaayan, mill ve insan hukuklarndan halen de mahrum olan Ahskal soydalarmzn sesini dnyaya duyuran deerli bir eser olarak gryorum. Bu derginin her bir says, hakikaten bir eserdir. Vatandan uzaklarda, gurbette kendi mill varln, Trkln koruyup saklayan, vatan akyla yaayan ve vatan mcadelesi veren Trk soyunun, Ahska Trklerinin manev kahramanlna hasrolunmu eser! Dergiyi meydana getiren, yaatan, neredip yaynlayan kardelerimizin faaliyeti byk saygya lyktr. Dergimizin bu takdirkr ifadelerinize ve memnuniyetinize mazhar olmasnn asl kayna nedir? Dergi, fedakr insanlarn zahmetiyle nerolunuyor. Ahskallarn muhtelif lkelerde srgn hayat yaad bir zamanda byle bir der-

gi yaymlamak kolay deil, ok etindir. Farkl lkelerde yaayan insanlarla alkalar kurmak, malmat toplamak, yazlar almak, btn bunlarn, birka fedakr insann daim abasyla esere dnmesi etin meseledir. Ancak yaynla megul olan sizler bu etin ii erefle ve yksek ilm seviyeyle gryorsunuz. Derginizden ok memnunum. Ahska Trklerinin tarihine, kltrne, ada durumuna, folkloruna ait yazlar memnuniyetle okuyorum. Dergimizin daha ok insan tarafndan okunmas iin neler yapmalyz? nanyorum ki, derginizi birok insan okumak ister. Derginin daha ok insan tarafndan okunmas, maarifilie, vatan hakknda bilgilerin yaylmasna ve bu vesileyle vatan mcadelesine yardm edebilir. Derginin daha fazla insana ulamas ise benim fikrimce, yalnz sizlerle ilgili deil; derginin birok lkelere ulatrlmas tabii ki madd imknlarla ilgilidir. Buna gre de muhtelif lkelerde yaayan ziyallar, varlkl kiiler ve Ahska dernekleri, derginin yaylmasna yardm edebilir. Ancak bundan sonra, bence, Ahskallarn yaad muhtelif lkelerde derginin muhabirlerinin, irtibat brosu veya derginin yayn

32

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
kurulunda lkeler zre yelerin, mesul ahslarn olmas da bu ie tesir edebilir. Ahska Blgesi ve Ahska Trkleri ile ilgili kan yegne periyodik ilm bir dergi olarak sorumluumuz zerine neler sylersiniz? Ahska Trklerinin vatan mcadelesi, Trkln eref sahifelerindendir. Bolevik Sovyet rejiminin insanlk d basklar altnda da bu mcadele edilmitir. imdi de devam ediyor. Benim yirmi yldan ok zamandr gezdiim kylerde, ehirlerde, Azerbaycanda, Kazakistanda, Grcistanda, Trkiyede, Rusyada, baka yerlerde karlatm insanlarn yegne hayat ideali, emeli, doduklar vatana dnmek olduunu mahede ettim. Bu mcadele yolunda salam ruhlu, samimi her bir alma hayrldr. Bizim Ahska dergisinin de bu mcadelede kendine mahsus bir yeri var. Lkin Ahska mcadelesine koulan btn insanlar vatan yolunda birlikte olmal, fikir birlii etmelidir. almalar koordineli olmal. Siyaseti siyasetle, folklorcu folklorla, tarihi tarihle, edebiyat edebiyatla megul olmaldr. Ancak hepsinin yksek ideal, vatan meselesi olmaldr. Dier mhim mesele, Ahskallar arasnda manev birliin korunmas iin muhtelif paralanmalar nlenmelidir. Ahskallar tarih boyunca birlik hlinde olmulardr. Srgn talihsizliini de birlikte yaamlar ve btn dnyada Ahska Trkleri olarak tannmlardr. Bu birlik korunmaldr. Vatana dnn esas art da bilhassa mill ve manev birliktir. Bizim Ahska dergisi bu prensibi salamlatrmal ve birletirici rol oynamaldr. Dergimizde yer alan yazlar hakknda dnceniz nedir? Her dergi gibi Bizim Ahska dergisinde kan yazlar da farkldr. Ve bu, tabiidir. Buradaki yazlarn ounu beenerek, zevkle okuyorum. Bilhassa tarih, folklor, edebiyat ve kltre ait yazlar daha merakla okuyorum. Dergide yaz yazan gen kua nasl buluyorsunuz? Ahska Trklerinin ok istidatl, birikimli ve vatanperver genleri var. Dergi sayfalarnda gen imzalar grmek beni mutlu ediyor. Dergide genlerin yazlarnda ilk srada samimiyete ve vatan sevgisine nem veriyorum. Genlerimizi yaz yazmaya tevik etmek iin neler yapmalyz? Muhtelif msabakalar, lise ve niversitelerde okuyan renciler arasnda Ahska kltr konulu yaz yarmalar yaplabilir. Bylece yazmaya tevik etmeli ve bunlara dergide yer vermeli diye dnyorum. Okuyucu kitlemizi nasl buluyorsunuz? Derginin potansiyeli, daha ok okuyucu ktlesine sahip olmaa imkn vermektedir. yleyse okuyucu saysn daha da oaltmal. Dergimizin yayn kurulu hakknda fikrinizi renebilir miyiz? Derginin yayn kurulu deerli, yksek seviyeli mtehassslardan meydana gelmektedir. Ancak az nce de dediim gibi muhtelif lkelerden temsilcileri de buna dhil etmek gerekir. Dergimizin gelecei konusunda neler sylersiniz? Bir derginin gelecei yazar kadrosu ve okuyucu ktlesiyle ilgilidir. Tabii ki dergi, bundan sonra da birletirici, maarifi seviyede olursa yaayacak. Siyaset deiir, ancak mill manev deerler ebeddir. Bundan dolaydr ki dergi, mill ve manev deerlere nem vermelidir. Ahska Trklerinin manev lemine, kltrne, tarihine, folkloruna, edebiyatna, sanatna, detlerine esas konusu olarak nem verilmelidir. Ahskallar birletiren ve vatana balayan esas mil, ortak maneviyat, mill birlik ruhudur. Tarihin aclar, talihin tecrbeleri, Ahskallarn hepsini bir toplum olarak daha da birletirir. Dergi btn bunlar korumaa hizmet etmelidir.

Bizim Ahskaya ye olunuz Adresinize gelsin.

Yllk Sadece 25 TL
Posta eki: 403598 Halkbank Gazi ni. ub. TR-600001 2001 2940 0001 101647

Sonbahar 2010

33

Bizim AHISKA

AHISKA-AVAT AZINDAN DERLEMELER-III

Av. Hasan TORUN
Kelime derlemelerimizin A-B harfleriyle balayan ksmlarn dergimizin geen saylarda vermitik. Bu blmde C- harfleriyle balayan sz varln sunuyoruz. Cac: Tapann arkasna balanan sk dall aa; ar hareket eden kimse. Ahona bax, caclanp duriyer. Calap/celep: Hayvan srs. Adamn bin ba calabi var. Calazan: Kurnaz, hilekr. Oninan i yaplmaz, calazann biridur. Camu: Manda. Camular oa girmi. Canc /Can: Meyvesi bol aa. Armudun dallari qrlacax, ela can grsan! Canni: Ay. Ela bed cannidur ki Caqva: Alp kapanabilen, el yapm kk bak. Kemernda caqva biai taxli. Caz /Cazi: Cad. Cazi kimi biedur. Cazilanmax: Cad gibi davranmak, delirmek. Na cazilaniyersn? Cecim: Seyrek dokunmu kilim. Qz cecimi altna sar! Cendek: Mundar hayvan cesedi. negn cendegi dereda ela qoxiyerdi ki Cepken: Yelek. Ela yaqiliyer ki, epkeni xarma. Cla: Kara saban(Aruna) nn k. Clayi al da tallay qo. Cncx: Nak, ss. Na gzal cncxli kuma Cinar: Isrgan otu. Cinar ellarmi parklatti. Cngldamax: Kulan geici ve tiz bir ses karmas. Bie qulam cingildadi. Crcr: Fermuar. Crcrm bozulmi Ciger: 1.Organ, 2.dost, akraba, hsm. O biza, ana terefndan cigerdur. Cil: Bir eit hasr rme otu. Cili yolax da, cil xasrni toxiyax. Cil: Tarlaya ekilen tohum imi. Bu qortopi yeylmaz, cillanmi. Cimcima: Sulu arazi. Tallay bir grsan cimcima Cinar: Isrgan otu. Cinar ellarmi parklatti. Cirk: ra ktnn en salam ksm. San irann cirki gibi salamsn Ciyaqel: Solucan. Tan altna bir bax; na ox ciyaqela var Cizma: izme. Cizmalari ayaan ek da ela get. Co: Islak, batak. ocux altni co etmi. Col: Krmz brtlen. Colun tadi baxadur. Colpot: Ar, kilolu, hantal. Na i gracax ki, colpotun biridur. Con: Bol, ok, fazla. Pantann dallari on. Cuma axami: Perembe gn. Cuma axami yaylaya gedacam Cura: eit, tr. Heppsi bir cura. aa: Dutun ezilmi hali. Tutun aasni ahela qoy. aan: Bulak ykamaya yarayan kl rg. Tekney yxarkan, aani da sabonna. aan: Kldan rlerek st szmek iin kullanlan rg. aani ver ki sdi szacam. ayan/auna: Kyafeti gln kimse. aiyana bax! adi: Msr ekmei. adinn qabui gzal olur. a: i. alarmi ver ki orabi toxiyacam. ala: Msr bitkisinin sap. alalari meregn ayvanna qoydum. alauna: Dzensiz, darmadank. Bir i yapamiyer, alaunann biri alaxa: zerine kyafeti oturmam kimse, beie konulan aput ya da poutan yaplm dek. Bela alaxa na dolaniyersn Allahise? ocuun iai alaxaa gemi. aldax: Koyun ynnn keelemi hali. aldaxlami, tarainan zor taraniyer. alm: elme. Bizm pehlivan bir alm atiyer, adam tingili pusi gediyer alnmax: Ktrm olmak, fel olmak. Adamn bir terefi alnmi. almax: Srtmek. Trpana masadi bir iki alsan ey olur, krlanmi an: Burulmu tosun. Bizm an tosun yitmi. anal/anala: Gen tosun. analayi satem da, birka quru para qazanem anur: Bir eit erik, tamaz erii. Bizim anur bu sene ey gaturmi apa: Bahe ve tarla ilerinde kullanlan bir tr kazma. apann sapi qrldi. apalamax: apayla tarla topran havalandrmak. Lazudun birinci apasni yaptux. apan: Zor, zorlamak. Bizim kz glati da, sizn kza apan atturdi ola! apax: apak. ocuun gzi fena apaxlanmi. apap/apup: ap up, apur upur. ocux suda apup ediyer. aplatmax: Vurarak ap diye ses kartmak. Bir aplattm ki ar: Kadn barts, araf. arni geymi, ata da binmi; yengalua gediyer. arxala: ker pancar. arxala turusi da bir gzal oliyer ki, yemaya qyamasn. atan: Byk gbre sepeti. Xzega atani qoydum, axpuni da doldurdum, hayde babam ho atma: Basit yaplm harman st at. ocuidux da, hep atmada oynardux. axax: Dnen deirmen ta zerinde ak, ak diye ses kararak, hububat tanelerinin tan deliine dklmesini salayan aa dzenek. axax bai gzni qrar, degirman bilduuni gdr. axe: Olmam,i meyve. Fena axedur, yeylmaz axma: Dikey olarak sabitlenen tahtalardan oluan it.

34

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
axmalar urumi da devrulmi. ayray: ayr bime ay, eskiden temmuz ay. ayiray, oraay, kirezay eela: Benekli mavi gzl. Gzlarna bax bir; na da fena eela bie eil: Tel peynir. eil peynri fena hazediyerm. egil: Arazide ta, akl yn; talk. Ta yovarlanur, egilda durur. ember: Kadnn bana gidii kof denen fesin iki yanndan balanarak, ene altndan fesi tutan boncuklu ba. emberm qopti, boncuxlar her terefa daldi. emlamax: Kol ve ayaklardan giysiyi geri katlamak. Kollarmi emladm, hama giritm ia emsitmax: Kanmak, caymak. Bu idan bie emsdiyersn ola.. enlamax: Batan savma i yapmak; aaca, balta ile geliigzel vurmak. Oyani biyani enla at getsn. Tomrui enlayp zay etma. eno: Kabuklu kurutulmu fasulye. Eskidan kvde gveta eno yemegi na gzal oliyerdi! enkrmax: Kpek havlamas. tlar fena enkriyer qz! entlamax: entik atmak, geliigzel yontmak. entlama, madem bacaramiyersn! eper: Aatan yaplm it, engel. Bgun eper etmaya gediyerm, evlalgi orya gatur oul. epi: Ta olgunlamam kei yavrusu. Bizim epin ayai qrlmi; snxiya grurax. erma: Scak kaynak suyu, tadsz. Bie erma, ilmaz bu su. erpe: Biraz eriyerek sulanm kar. erpeda yrdm, paalarn islandi. etinnanmax: enmek, erinmek. etnnand ama sonunda bir halinan yapti bu ii. eynanmax: inemeye devam etmek, gevi getirmek. Mallar sabaa qadar eynaniyer eynem/eynam: Azda inenecek byklkte sakz. Kuknera xdm, on on be eynam sakz topladm. bl: Yoksul, fukara. bln biridur, onda para na arar. ft: Utanmaz, arsz kimse. Ela ft qaridur ki, ona yaxlalmaz. rmax: armak, seslenmek, trk sylemek. Bir trki r da dinniyax. Baban yemega r. namax: Bir eyin zerinde yryerek ezmek. Srtmi bir na daha rbaa: Yaramaz vaya zayf ocuk. Ela rbaa biedur ki, yernda duramiyer. rbl: Fakir, yoksul, yokluk iinde. Evi yandi da rbl ortada qaldi. rmalamax: Trmalamak. Yzmi rmaladi, qannatdi. rmax: Yrtmak. Fena yaramaz ocuxdur; deftermi rdi. rtm: Azck, zerre, kck. Bir rtm su galmiyer tallaya. rtlatmax: Basnla/skarak suyu fkrtmak. Aniyamadm da stna bastm, indaki yalar diari rtladi. tamax: Boluk kalmamak zere doldurmak. Tului azna kadar tadm. ya: Meyve kurdu. Bu sene armutlara iya tarami. zmax: izmek. Ahela z oray ki, yeri analsn daha. i: nat, yarlmas zor aa. Deduumi yapmiyer, i bieydur ki. Fena i ira, bir trli yarlmiyer. iina: Kck delik. Buray qarannux hama, iinadan ix giriyer. igelek: ilek. Da igelegi na da gzal qoxiyer. igit: ekirdek. Qabaxn igidni fena seviyerm. immax: Ykanmak, yzmek. Hayde dereda imax. inax: Kmes hayvanlarnn midesi, talk. Tavux, lazudi yiya yiya inani germi. inlamax: Kda rast gele eyler yazmak, karalamak, buruturmak. Yazux degil kda, na inliyern? inxal: pe dizilmi ceviz. Bir metro uzunnuunda inxal, ye ye bitmaz. ir: Doranm erik, elma, armut kurusu. iri cecima sarmitm, axam oldi qaldur geln. isxa: Tohumluk kk soan. isxa qalmadi ki, soan bostanni ekem. ikar: Ahaptan yaplm basit bahe/al/it kaps. Axordaki ikari ey qapat ki, dana xar da anasni emar. it: Kadnlarn bartlerinin stne sktklar ve rty bata tutmaya yarayan muhtelif renklerde olan tlbent. it ela balanmaz, bela balanur! ivillamax: Tiz ve keskin bir sesle barmak. Ela ivillama, qulaxlarm qapandi. ivliqa: Kapy ve pencereyi ieriden kapamaya yarayan sabit eksenli ahap dzenek. Pencerenin ve kapnn ivlikalarna bir bax da aux qalmasn. o: Islaklk, bataklk. Camular oa girmi. oetmax: Emeklemek. oetmaya balami maallah! o etmax: Islatmak. ocux altni o etmi. oi: Eek. Poalarn oilari dolmi kya. olax: Daha ok sol elini kullanan kimse. Bu ocux niya olaxdur aca? omumax: Burumak. Bu almalar fena omumi, yeylmaz. Qarinn yzi na fena omumi. opur: Taranan ynden arta kalan kalitesiz ksm. opurdan bir ift tatmani toxudum. oqa: Erkek ceketi. Sani uzun oqali sani or, orli: Hastalk, hastalkl. Bu kz fena orli xdi. oxcana: oka, bol olarak. Aburaya ocana doldur. oxumax: Bir araya gelmek, kalabalk oluturmak. Abela bir araya oxuun baba. oti: Deeneklerle oynanan bir eit oyun. Hayde oti oynamaya kek: ukurca yer, knt yer. Davarlar kekda yatiyer. uul: Civciv. On be uulumuz vardur. uma: Kayma alnm st. Qaymax yerna umay tkmi, bu qaridan qorxulur. rgay: Austos ay. rgayda yaylaya entobaya gedarux.

Sonbahar 2010

35

Bizim AHISKA

Halkmzn mcadele hayatndan bir portre:

Ahskann Varxan kynde yaayan ve 1911 doumlu olan Alimhan Babayla Cemile Annenin bir erkek ocuklar dnyaya geldi. Cemile Anne Posofun Cilvana kynden gelin gelmiti. lk ocuunu dnyaya getirince bu haberi alan yaknlar da Cilvanadan Varxana gelip ziyaret ettiler. Ziyaret edenler arasnda Cemile Annenin babas Sleyman dedede vard. Bu sevinli gnn meclisinde herkes ocua ho gelecek ve eline, obasna ve milletine yararl bir evlt olmas iin dualar ettiler. Sleyman dede, torununa Ezelhan adn verdi; Trkolu Trk gibi byyp vatann sevsin ve milletinin ban yce tutsun. dedi. Vatann scak sinesinde byyen kk Ezelhan, o zamann yedi yllk okulunda eitimini baaryla bitirdi. Onunla beraber okuyan snf arkadalar, madd skntlardan dolay okulda okumay ailelerine tarla ilerinde ve hayvanclkta yardmc olmaya tercih ediyorlar. Alimhan Baba, olu Ezelhann okuma arzusunu anlayarak hanmna dncelerini at:Cemile, Ezelhan okumaya hevesli; onu ky ilerinde ezmeyelim. Gmleimi de satacak olsam olumu okutacam. dedi. Ezelhan, snfta kendisi gibi iyi okuyan Bahiyle birlikte ayn yl Tifliste Yksek retmen Okulunu kazand. rencilik yllar o zaman

EZELHAN ALMHANOV
Dursunali ZALMHANOV iin ar olduundan ve aileleri tarafndan madd destek alamadklarndan gndz okuyup gece alma karar aldlar. Bahi, okulu bitirip kyne dnd. Ezelhann mezuniyet puan yksek olduundan devlet onu Moskova Mill Gvenlik Okuluna (Harb Okulu) gnderdi. Buray da baaryla tamamlayan Ezelhan, artk bir subay olarak Tiflise dnd. Devletin ordusunda grev ald. O artk ahs yetenekleriyle evresinde byk ilgi gren bir kiiydi. 1930lu yllarda Grcistanda devletin birliini tehdit eden hareketler grlmeye balad. Memleketin dzeni, ky ve kasabalarn huzuru bozuluyordu. Derken kinci Dnya Sava balad. Bu srada ona snr birliklerinde grev verildi. Gsterdii stn baardan dolay SSCB Devlet Savunma Komitesi tarafndan Ezelhana ahs mavzer verilmiti. Ezelhan, doduu kye geldiinde byk bir ilgiyle karlanrd. Kardeleri Zalimhan, Emirhan, Alihan ve kz kardeleri Nazhanm ile Narhanm, onunla iftihar ediyorlard. 1944 ylnda kasm aynn 14n 15ine balayan gece, Ahska Trklerinin ana yurdundan srgn edildiini duyan Ezelhan, devletin kendi vatandalarna reva grd bu facia zerine resm makamlar nezdinde giriimde bulundu. SSCB ileri Bakann L. Beriya ile grt. Bir Trkolu olmakla beraber ayn zamanda bir SSCB subayym. Hi kimse beni ana yurdumdan srgn edemez! dedi. Srgn konusuyla ilgili olarak SSCB Bakan Staline telgraf ekerek en ksa zamanda cevap beklediini sylyor.

36

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Beriya, bu grmeden sonra Ezelhann ariv belgelerini imha ettiriyor. Buna ramen Moskovann emriyle Ezelhan srgn edilmiyor ve vatannda yaamasna msaade ediliyor. Ailesinden ei Azize Hanm, oullar Zahid ve Nazm ile kzlar Flora ve Rahime hep birlikte Tifliste hayata devam ediyorlar. Fakat kendi halknn bana gelen felketi dnyor, halkna vurulan srgn prangasndan kurtulmas iin hukuk ve siyas mcadele plnlar dnyor. O devirde bir Sovyet subaynn byle eylerle uramas hayatna mal olabilirdi. Btn bunlar gze alarak mcadeleye devam etti. Fakat tek bana olmaz; vatan ve millet kaygs tayan, irade sahibi birka kiiye daha ihtiya vard. Ezelhan, dncelerini bir plna dkt. Bu plnlar kaydettii evrak, evinin bodrum katnda muhafaza ediyordu. Bunlardan sadece dost bildii hemehrisi, Apiyet kynden Enver Odaba haberdard. Daha sonra gizli olarak Tifliste, Takentte, Bakde, Gencede, Moskova ve Borcomda Enver Beyle yaptklar grmelerde mcadelenin eklini ve safhalarn belirliyorlard. 1960 yllarda gizli liderEzelhann talimatyla Enver Odaba mcadeleye hz vermek iin Gizli Tekilt Komitesi meydana getiriyor. Bu komiteye halk iinden baz salam kiileri de dhil ediyor: Tobali Paali day,Uravelli Fezli aa, Letifah muallim, Ellez muallim, Kikinetli Cumali muallim,Yusuf muallim. Bunlar, gizli lider Ezelhan Beye takdim ediyor. Bu tekilt, grev sresi boyunca Ezelhan Alimhanovun gayretiyle yksek devlet organlarna resm mracaatlarda bulunuyor. Birok yetkiliyle grmeler yaplyor. Tiflis ve Moskovada yaplan grme ve toplantlarda srgnhalkn sesi duyuruluyor. Uzun yllar boyunca zor ve strapl gnler yaayan ve ayakta durmay baaran tekilt, zamanla aktan faaliyete balyor. Bu srada tekiltn bakan Enver Odaba, tutuklanarak hapse atlyor. Potpolkovnik (Yarbay) Ezelhan Alimhanov, 1976 ylnda askeriyeden emekli oluyor. Ailesiyle birlikte mrnn son an halknn arasnda yaamak dncesiyle Rusyada KabardinBalkar Cumhuriyetinin baehri Nalike bal Nartan kasabasna g ediyor.Hapis hayatndan kurtulmu tekilt bakan Enver Odaba da Nalikin Yerovka kyne yerlemiti. ki eski dost burada tekrar bir araya geliyor, el ele vererek yeni bir mcadeleye giriiyorlar. KabardinBalkar zerk Cumhuriyeti Bakanyla grmeler yapyor; srgn halkn sesiniSSCB zirvesine, Moskovaya iletilmesini talep ediyorlar. Anlaml veerefli bir hayat yaayan, iyi gnnde dar gnnde her zaman halknn yannda olan Ezelhan Alimhanov, 1985 ylnn nisan aynda, Tifliste yaayan kz Florann evinde misafir bulunduu bir srada mustarip olduu eker hastalndan vefat ediyor. Kabri Tiflis Mslman mezarlndadr. Onun vefat haberini duyan dost ve arkadalar bu ac haberle sarslyorlar. Enver Odaba, vatana dn mcadelesinin nderi olan Ezelhan Alimhanovun vefatn, kendi halkna 14 Nisan 1985 tarihli mektubuyla duyuruyor. ahs belgeler arasnda muhafaza edilen ve Enver Odabann imzasn tayan 14.04.1985 tarihli mektubun bir blm yledir: Selmun aleykm ey benim srgnde olan boynu bkk Trk halkm! 6 Nisan 1985 tarihinde bizlere byk bir ac ulat. Tifliste kznn evinde misafirlikte iken, mill mcadelemizin bakan, vatana dn iin birinci, altnc, dokuzuncu halk toplantlarnda seilmi geici tekilt yesi, Byk Vatan Sava (kinci Dnya Sava)

Sonbahar 2010

37

Bizim AHISKA
gazisi, sayg deer insan Varxanl Ezelhan kardamz vefat etti. Allahn rahmeti zerine olsun, yatt yer nur ile dolsun, ismi nam yreimizde yaasn. Ak olsun sana aziz dostum, byk vatanperver Ezelhan kardam! Bu byk nder insann aramzdan gitmesi bizim halk hareketine byk bir darbedir. Bu byk insan, uzun yllar boyu fikrini hayalini, cann feda etti ki benim halkm vatansz kalmasn. Vatanda birleip huzur ierisinde yaasnlar. Byle insan kim unutur Her zaman kalbimizde yaasn, yolumuza k tutsun. Olurda benim mrm yetmezse, genlere vasiyetim olsun bu diyeceklerim: Askeriyeden baar dll subay, vatansever rahmetli nderimize Varxanda, Adignde bir ant dikilsin ki gelecek nesillere bir hatra kalsn. Ey cemaat, iyi dnn,evrenize bakn neredesiniz? Bakasnn yuvas sana yar olur mu? Niye bu Ezelhan kardamz vatan hasretiyle gitti? Niye vatana dn yolu gzkmyor? Nedir bunun sebebi Birinci sebep: Gizli devlet tekilt bizi brakmyor. nk biz iyi alyoruz, bu ynden devlete faydamz ok... kinci sebep: imizde birlik olmasn diye devlet istihbarat yelerini, bize kar nefret, kin ve dmanlk hisleriyle donatlan insanlar aramza szdrarak bizi birbirimize dryorlar. Biz de saf saf dostu dmandan ayrt edemiyoruz. Bakn ki her trl yalan ve iftiralara inanyoruz, iten paralanma tehlikesiyle yz yzeyiz. Demek ki el birlii edersek hi kimse bizim birliimizi sarsamaz. Bunlar gerekletirebilseydik elbette oktan vatanmza dnm olurduk. Rahmetli olan, yaayan herkes kendi topraklarmzda olurdu. Aziz kardeim Ezelhann mezar da doma byme ky olan Varxanda olurdu. Bunca zorluklara ramen vatana dn iin neler etmedik ki Binlerce resm yaz, ikyet ve dilekeler yazdk; 1200den fazla delege yolladk, emirler karttrdk, hapishanelerde insanlktan uzak zorluklar ektikSaysz binalarn temelini attk, duvarn, kapsn, penceresini yaptk; ancak baz sebepler yznden anahtarn elimize alamadk ki ieri girelim. Ey benim gen yavrularm! Vatan sizindir, vatan sizi bekliyor. Ya Allah birsin deyin geri durmayn; vatan yolunda birlik olun! Ben de sizinleyim. Hakkn rahmetine kovumu mcadele nclerimiz, Paali daynn, Ezelxan daynn, Ellez, Letifah, Cumali muallimlerin, Fezli aann ve Hakkn rahmetine kavumu olan btn mcadele yolcularmz vatanseverlerin ileri, amelleri, an hretleri, hayalleri, bizim vatana dn mcadelemize k saacak, bizleri ruhlandracak. Biz de ana vatanmza sahip olalm, ana yurdumuz, ata ocamz Ahskada huzur ierisinde yaayalm. Vatan Ak gazetesi, 7 Nisan 2008 Saatl-Azerbaycan

38

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA

ARIYORUM SEN GZEL VATAN

k de trk, de trk, Blbl gibi sesinle yaktn benim iimi! Aryorum seni gzel vatan, Bulamyorum! Gkler elek gibi,gkler mavi, Deniz dalgalanyor gzyayla trk sylyor, Kendi kaydasnda, kendi dilinde, Kendi gzel sesiyle. Orada, Karadeniz arkasnda dumanlar geziyor, Gnler geiyor akan su gibi, mr geiyor akan ay gibi Benim gzmde temiz bir k, Hayat oluyor bir kak Ku kafeste mutlu olamaz, Ku kafeste trk syleyemez, Titreyen sesiyle iir okuyamaz. Braktk yaadmz yerleri, Evimizi barkmz. Atama babama vatan olmad Ahska Baka yerler de olmuyor bize vatan, Boynu bkk kaldk Her taraf duman

Ltife BEROVA zbekistan-1989 Latife Beirova, Ahskal srgn bir ailenin ocuu olarak 1959 ylnda zbekistann Andican ehrinde dnyaya geldi. Yksek tahsilini, 1978 ylnda Andican Teknikumunda tamamlad. 1981 ylnda evlendi. 1989 ylnda meydana gelen Fergana olaylar dolaysyla ailece nguetyaya g ettiler.1993 ylnda Kazakistann Almat ehrine tandlar, Halen orada yaamaktadr.

Sonbahar 2010

39

Bizim AHISKA

SERNAZ NNEY DNLERKEN

Nilfer DEVROVA
Sernaz Nine, ei Zeynali day, yeenleri Hanife ve Sabriye.

Srgn hatralaryla ilgi grmelerimizin her birinde halkmzn gemite yaad tarifi imknsz aclarn adeta yeniden yayoruz. O gnleri grm ve o aclar ekmi byklerimiz, bu ac hatralar, bize anlatrken yeniden o gnlere gidiyorlar. Yaadklarn anlatrlarken zlyorlar ve gzyalarn tutamyorlar. Onlar dinlerken biz de hznleniyoruz. Byklerimizden, tarihimizi olduu kadar da onlarn syledikleri iirleri ve anlattklar hikyeleri de renmeliyiz. Biz bu yazmzda Sernaz ninenin syledii hzn tten Ahska iirlerini sunacaz. Ama nce Sernaz ninemizin ksa hayat hikyesini okuyalm: Sernaz nine, 1936da Ahskann Mugaret kynde dnyaya geldi. Kendisi, hl ve keyfi yerinde bir ailenin ortanca ocuuydu. Okul ana gelmiken ac srgn haberiyle ykld. Srgn, herkes gibi onu da vatanndan, toprandan ve daha kk yalarda gelecei iin kurduu hayallerinden koparmt. Sernaz nine ne Ahskay ne de yaanlan onca acy unutmu. Ona Ahskadaki hayat sordum. Cevab yleydi: ox gzal yaiyerdux vatanmzda. Qorxi yoidi, alamax yoidi qzm. Gelecek n ne endiemiz ne qorxumuz varidi.

Sernaz nine, 1944 srgnnde ailesiyle beraber zbekistann Kogay ilesinde trenden indirilmi. Daha sonra 1971de imdi yaad Krgzistann amaldsay ilesine g etmiler. Kardeleri, ablalar imdi hayatta deil. Akrabalar Trkiye ve zbekistanda yayorlar. ocuklarndan iki kz Trkiyede, bir kz zbekistanda ve olu da kendisiyle beraber Krgzistanda yayor. Srgnde yaananlar halk arasnda mani olmu, iir olmu, at olmu, trk olmu, dilden dile gelmi. Bunlardan birisini de bize Sernaz nine naklediyor. Bu iir, srgnn acmaszln ve geride braktklar vatann aclarn dile getirmek iin kadnlar tarafndan yollarda sylenmi. clasmz tamam oldi, Evlerimiz talan oldi, Gzm Grcistanda qaldi, Yandm Grcistan senin iin. Kye bir velvele ddi, Dertler, gamlar badan adi, Kavurmalar czda bidi, Yandm Mugaret senin iin.

40

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Endux, vagonnara toldux, gn geca onda qaldux, On sekiz gn yoli gezdux, Yandm Mugaret senin iin. Balacada endrdiler, zbekistana gnderdiler, arkazi, ayi onda grdx, zbeklere tan oldux. Halkmz, srgnden sonra Orta Asya lkelerinde o zor artlarda hayatta kalma mcadelesi verirken aclarn, yaamlarn ve sevgiyi anlatan birok iir bestelemi. 1. Poezd galdi Andijana dayandi indeki gzal qzlar oyandi. Poezd galdi Andijana dayandi, indeki gzal qzlar oyandi. Olaydm yar olaydm, istikana tolaydm, Gzal qzlarn ey gskna gl olaydm. 2. Ban idarim ncida ba olsun, Bankalari tola tola ya olsun, u meada gezan olan sa olsun, Cana cann olaydm a qz, Bir gn misafirin olaydm a qz. 3. Gedarsan yolun olem, Sallanp qolun olem, Her nerda qona olsan, Aznda dilin olem. 4. Seven sever merd olur, Sevmeyen namerd olur, Sevarsn ayrulursun, Bu canma derd olur, Sevgilimi qnama, Qnasan da snama, Dolanram bana, Gelin olsan anama. Sernaz nine bize bir de Ahskallara ait sevgi hikyesi anlatyor: ok eski zamanlarda birbirlerini ok seven erifle ahsenem varm. erif, ahsenemle evlenmek istiyormu. Bu yzden alp para kazanmak iin baka bir ehre gitmi. Gittikten sonra bir daha ahsenemi hi aramam, sormam; bir haber dahi gndermemi. Bu sebeple ailesi Sahsenemi ahvelete vermek istiyormu. erifi hl ok seven ahsenem, erifin ablasyla beraber aresizce yola koyulmular. erifin gittii yere giden yolculara ablas yle demi: Sana kurban olem bezirgan bai, Yknde bulunur cavahir tai, Sen varanda Halepe kar Syla erif qardama turmasn gelsin. Yolcu gider gitmez erife ablasnn ve nianlsnn kendisini beklediklerini haber vermi. erif de hemen iinden ayrlp yaya yola koyuluyor. Yolun yarsna gelince yoruluyor ve bir aacn altnda oturuyor. Birden uzaklarda bir atlnn geldiini gryor. Atl, erifin yanna yaklanca: Gel, bin ata! diyor. erif, tanmad bu adamn atna hem korkarak hem de biraz ekinerek biniyor. Atl, erifi evine getiriyor. erif, evine girer girmez anasnn alamaktan gzlerinin kr olduunu gryor. Buna bir anlam veremiyor ve ne olup bittiini anasndan soruyor. Anas: ahsenemi ahvelete veriyorlar; bugn dn oluyor. diyor. erif hemen sazn alyor ve ahsenemin evine gitmek iin yola koyuluyor. Oraya varnca alglar alndn ve kalabaln dn yaptn gryor. erifi sazyla gren algclar, trk sylemesini istiyorlar. erif kalkp nce insanlara selm veriyor. erifin sesini duyan ahsenem, onun geldiini anlyor. erif, ahseneme bakarak konumaya balyor. ahsenem de yerinden kalkyor ve yle diyor: Korkma erif korkma, Gonca gln he solmami, Yadlar gelip gonca gln almami Yedi yldr bir selamn galmami, Merhaba erifim sen safa galdn. Hikyenin sonunda erifin ablasn ahvelete veriyorlar. erif de ahsenemle evleniyor. Kelimeler clas: Toplant Poezd: Tren stikan: Bardak nci: zbekistanda blmlere verilen say Banka: Kavanoz

Sonbahar 2010

41

Bizim AHISKA

AHISKA TRKLER VETEN BLGS

Yunus ZEYREK 250 yl Osmanl Devletinin bir eyaleti olan Ahska ve evresinin 1828 ylnda Ruslar tarafndan igali, sukut bal altnda hikye edilmi. Bu srada Ruslarn Ahskadaki Ahmediye Camii-Medresesinin ktphanesini yamalamasna da yer verilmi. Uyan bal altnda, XX. yzyl balarnda maarif faaliyeti, aydnlar, mill tekiltlanma ve Kars slm urasna katlma safhalar anlatlm. Bu bahislerde Haclnn Trkiyede kan neriyat da takip ettii ve lykyla istifade ettii dikkati ekiyor. arln son zamanlar, blgede ba gsteren Ermeni fesad, komnist rejimin gelmesi, blgenin demografik yaps da bu blmde ele alnan hususlardan Hacl, 1944 yl faciasn Srgn bal altnda anlatyor ve bu felketi yaayanlarn azndan hikyeler naklediyor. Yalnz burada bir husus var ki, Grcistan iin daima utanma vesilesi olacak trdendir: Srgn arefesinde Trkler arasnda tahkir edici tebligat yaplyor. Onlara Grc olmay kabul ettirmek iin aba sarf ediliyor. Lakin Grc kaynaklarnda da gsterildii gibi, ahali byle aalayc teklifleri kesin bir dille reddederek hepsi Trk olduunu sylyor. Hacl, kitabnn tarih blmnn son ksmnda srgn ahalinin ileri gelenlerinin 1956 ylndan itibaren vatana dn abalarna yer vermi. Yurda dn mcadelesi bal ile bu mcadelenin kahramanlarn ve faaliyetlerini, bu arada Orta Asya lkelerinden 1958de Azerbaycana gelilerini de anlatm. Ahska Trklerinin unutmad ve minnetle hatrlad bir husus var ki buna Hacl da iaret etmi: 1973te Ahskallarn yaad yerleri ziyaret eden zamann Azerbaycan lideri Haydar Aliyev, onlara yksek tahsil yolunu amtr. Sz konusu kitabn tarih bahsi, u konular ele alm: 1989 ylnda zbekistanda balayan ve bir yldan fazla sren Fergana hadiseleri, Sovyetler Birliinin dalmas, Ahskallarn eitli lkelere, bilhassa Trkiyeye g etmesi, Grcistann tutumu ve dnle ilgili kan kanun Kitabn corafya blm (s. 90-111), Ahska mahalnn snrlar ve arazisi, tabii artlar ve iklim, yaay meskenleri, Ahska mahalnn i dnyas, muhitle alakalar gibi alt balklar gryoruz. Bu blmde Ahska blgesinin

ergimizin yazarlarndan Prof. Dr. Asif Hacl, uzun zamandan beri Ahska Trklerinin kltr varl zerinde almaktadr. Geribem Bu Vetende-Ahska Trklerinin Etnik Medeniyeti adl kitab, 1992de Bakde baslm, onu Ahska Trk Folkloru takip etmiti. imdi elimizde Haclnn yeni bir kitab var: Ahska Trkleri Veten Bilgisi.* Byk boy, 584 sayfadan meydana gelen kitap, Azerbaycan Trkesiyle kaleme alnmtr.Kitapta nszden sonra balca u blmler yer almaktadr: Tarih, corafya, madd medeniyet, toplum hayat, maneviyat, halk sanat.
1

Tarih blmnde Avrasyada ve Kafkasyada Trkln tarihinden baln tayan sayfalarda (s. 6-87), muhtelif tarih kaynaklar meyannda bilhassa skit, Hun ve Sabir gibi Trk kavimlerinin blgedeki rolne iaret edilmitir. Atabeylik ve Paalk bal altnda, yine kaynaklar nda Ahska Trklerinin etnik menei, Kpak ve Buntrk meselesi ele alnmtr. Bu blmde Kafkasyada Osmanl fetihlerine iaret edilmi ve Osmanl ordusunun Grcistan Seferiyle (1578) Ahska blgesinin Osmanlya katlmas anlatlm. Osmanl devrinde teekkl ettirilen Ahska merkezli ldr Eyaletinden ve bu eyaletin ynetiminden bahsedilmitir.

Asif Hacl, Axsqa Trkleri Veten Bilgisi, stanbul, 2009.

42

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
dalar, dereleri, glleri, yaylalar ve pnarlarnn halkn folkloruna, edeb varlna ksacas btn benliine nasl yerletiini, verilen rneklerden gryoruz. Garibem bu vetende Garip kular tende Gvlm ggerin oldi Durmiyer yad vetende. Kitabn nc blm madd medeniyet baln tayor (s. 114-127). Bu blmde balca alt balklar unlardr: Ekincilik, bostanclk, baclk, maldarlk, balklk, sanatkrlk, sanayi ve ticaret, ev, mutfak, giyim. Ahska Trklerinin alkanl, tarm ve hayvanclktaki baarlar, yetitirdikleri rnler, kullandklar alet edavat, ev ve mutfak kltr, ayrntl olarak verilmitir. Toplum hayat blmnde (s. 130-163) aile, nesil, el, toy merasimi, bayramlar ve din merasimler, elenceler, yas merasimleri gibi alt balklar gryoruz. Aile hayat, kylerde slle adlar, evlenme-dn gelenekleri, din hayat, lm gibi sosyal hadiseler anlatlm, bazen de bunlarla ilgili halk edebiyat paralar verilmitir. Ramazan, mevlit, namaz ve nasihat destanlar almann ilm vasfn bozmuyor. Manevivat blmnde (s. 166-184), manev deerler ve ahlk, etiket, tapnlar, inanlar, halk tababeti, takvim ve ller gibi balklar altnda birtakm folklor deerleri hakknda rnekli bilgiler var. Halk arasnda kullanlan lkaplar, akrabalk terimleri, yeminler ve beddualar hakknda aklama ve rnekler verilmi. Halk inanlar, batl inanlar, halk sal ile ilgili inanma ve illar, takvim ve llerle ilgili terimler Burada u hususa dikkat ekmek isteriz ki Ahska halknn kltrel deerleri, Ardahan, Artvin ve Erzurum yrelerinde de ayn ekilde yaamaktadr. Bu da Ahskallarn sahip olduu kltr atlasnn alan hakknda salam fikirler vermesi bakmndan nemlidir. Halk Sanat blm (s. 186-572), kitabn asl arlk ksmn tekil etmektedir. Ataszleri bal altnda, Ahskallar arasnda yaayan 728 atasz derlenerek buraya kaydedilmi. Dualar bal altnda sofra, nazar, ba ars, gz ars, sanc, kurt az balama vs. dualarndan rnekler verilmi. Rivayet ve nal bahsinde de 16 masal rnei yer almaktadr. ocuk folkloru da ihmal edilmemi; ninni, okama, oyun, snama, artma, herslatma, bulmaca rnekleri verilmitir. Maniler ksmnda 754 rnek derlenmi. Latifeler bal altnda halk fkralarndan rnekler gryoruz. Ahska Trkleri arasnda derlenen trklerden 38 rnek alnm. Bunlarn arasnda Trkiyede hemen her yerde rastlanan trkler de var. k yaradcl blmnde Asl ile Kerem, k Garip, Kurban, Yusuf ve Zleyha, Yaral Mahmut, Letifah, ah smail vs. gibi halk destanlarndan bahisler ve rnek paralar var. Yunus Emre, Karacaolan, Smmani, Glali, Posxovlu k zeyir Fakir, Hasta Hasan, mer, Zlal, enlik, Huzur vs. gibi halk airlerinden rnek manzumeler verilmi. Ahskal Molla Muhammed Sefil ile ilgili zel bir balk gryoruz. Burada onun hayatndan bahsedilmi, 1937 ylnda din adamlarnn urad yok etme akbetinden kurtulamad ifade edilmi ve iirlerinden rnekler sunulmutur. Yine bu blmde Ahska Trkleri arasnda yetimi gnmz halk airleri ve iirlerinden rnekler var. Bu blmde bu satrlarn yazarndan da bahisle iki iiri alnmtr. Kitabn son sayfalarnda syleyiciler hakknda malmat bal altnda kendilerinden derleme yaplan 76 ahsn isim, doum yl ve hangi konuda yaralanld belirtilmi. Toplayclar hakknda malmat bal altnda da kitapta yer alan derlemeleri yapan ahslarn biyografileri verilmitir. Burada mellifin kendisi bata olmak zere Cabir Halidolu, Hacer Dedeyeva, Tahircan Kukulov ve Aydn Poladolunun adlarn gryoruz. En sonda da iindekiler ksm yer alm. Sonu: Yirmi seneden beri bilhassa Azerbaycanda yaayan Ahska Trkleri arasnda derleme, aratrma ve inceleme almalar yapan Prof. Hacl, denilebilir ki bu sahada en olgun almasn vermitir. Haclnn almas, bu blgenin dil ve kltr zerinde alacaklar iin ok gzel bir kaynak tekil etmektedir. Yalnz baz mahall sz varlnn yazya geirilmesinde Azerbaycan Trkesi ile Ahska aznn birbirine kartrld grlmektedir. Bu tr almalarda mahall zellikler nemlidir. Bu eserden yararlananlarn hata yapmalarna yol amamak iin bu hususa da dikkat edilmesi gerektiine inanyoruz. Kitabn iinde sz edilmi olsa da gzmz bir kaynaklar sayfas arad. Ahska Trkleri Veten Bilgisi, Ahska blgesi ve burann tarih ahalisi olan Ahska Trkleri ile ilgili hemen her konuda zengin malzemenin yer ald baarl bir almadr. Bu almann Trkiye Trkesiyle de baslmasn dileriz. Bu sahada yorulmak bilmeyen gayretinden dolay Hacly tebrik eder, yeni almalarn beklediimizi belirtmek isteriz.

Sonbahar 2010

43

Bizim AHISKA Bir kitap:

ARLIK RUSYASI YNETMNDE KARS VLAYET-II

Nusret KOPUZLU

ok yle yan bakma Moskof sen ona, Zafer niandr Karsn kalesi! Nice bin dmana bozgun salmtr; Osmanl andr Karsn kalesi! Karsl Bahr (1854)
Kars Kalesi - Resim: Sacit Aktagel.

Rus igal ve istil yllarn, neredeyse altn devir olarak takdim eden ve Rus meddahl tten bir kitap karsnda tavrnz ne olur? 1828-1918 yllar arasnda, 110 yl boyunca, binlerce can ve hesapsz toprak verdiimiz bir a nasl deerlendirmeliyiz? Tarihi Ahmed Refik, 1918 ylnda ziyaret ettii Karsa ait notlarnda u ifadeleri kullanmt: Kars, hamset ve celdet beldesidir. Kars nm anld zaman her Trkn ruhunda kahramanlk hisleri uyanr. Oralarda Trkn en anl mdafaalarn tahattur etmemek gayrikabildir. Gel gr ki hamset ve celdetin ne olduunu anlamayan yahut bu duygularmz her frsatta bomaya alan fesat planl bir faaliyetin slikleri, bu blgede yaanan tarih hercmerci hatrlamamza bile tahamml edemiyorlar Halkmzn vicdannda ve Sleyman Naziften Necip Fazla kadar birok air ve yazarn kaleminde Rusun niin Moskof olduunu anlamyorlar. Gen tarihi hemehrimiz Candan Bademin arlk Rusyas Ynetiminde Kars Vilayeti adl kitabyla ilgili dncelerimizi kaleme alm ve dergimizin bundan nceki saysnda neretmitik. Bu yazmz, Kars basnnda da yankland. Meer amura ta atmz! Karsn esaret yllarna adeta Rus gzyle bakan hemehrimiz, zr dilemenin bir erdem olduunu idrak edemediinden, Karsta bir internet sitesinde Nusret Kopuzluya Yant bal altnda

uzun bir yaz yaymlad. Eletiriye tahamml edemeyen Bademin yant, dil, slup ve ilm derinlikten mahrum, darmadank bir lf salatas Kitabyla ilgili cidd eletirilere cevap verememi, lzumsuz teferruat iinde boulmu ve ii ocuka bir dalamaya evirmitir. Ksa zamanda hret olma yokularnda susayan tarihi, nyargl ve her zamanki gibi internet sitelerinde herkesle dalamaya alk olduundan, hi enmeden sayfalarca yaz yazm. Kendini savunurken de geri adm atmamaya gayret etmi. Tutunamayaca hususlara hi temas etmemi, kydan keden azck tutunabildii hususlarda da ly karm. Biz, Sayn Candan Bademin metodunu deil bu yazda da kendi metodumuzu kullanacaz. O, hakaret ediyor ve fikren sevmedii kiilerin almasn yok sayyor. Biz, ideolojik kayglardan uzak, hr ve bilimsel dnceyle, eriye eri, doruya doru diyerek yazyoruz. Kitab zerindeki deerlendirmelerimizi dikkatle okuyup, bundan sonraki ilm almalarnda yararlanaca bir metodoloji dersi karmas gerekirken, maalesef hayranlk duyduu, insanlk katili Stalinin iddet, nefret ve fke dolu yolunu tercih etmitir. Stalinin prensibini yle tarif ederler: Adam yok, problem de yok! Mesel, 1936 nfus saymnn sonularn beenmemi! nk halkn byk bir ksm

44

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
kendini hl Hristiyan yahut Mslman olarak tanmlyor. Bunun zerine saym komitesi yneticilerini kuruna dizdirmi! Badem de bakyor, kim Rus-Sovyet hayran deilse ekiyor klc! Vur fakat dinle! deseniz de durmaya ve dinlemeye tahamml yok! O, fevkalde imknlarla bir yn belgeyi grm; fakat bu malzemeden arzu edilen seviyede bir eser karamamtr! Krk dereden su getirme abasyla Rusa snavndan ald puana kadar sayp dkmesi bundandr! ok sz, mugaltann, aresizliin ve girdapta skmann ifadesidir. Badem diyor ki, Dorusu Fahrettin Krzolu okulundan bir tepki bekliyordum ama biraz daha dzeyli olmasn isterdim. Biz soruyoruz: Yazarn 1943 tarihli bir almaya taklp kalmas ok garip! Prof. Krzolu, 1953te kan Kars Tarihinden sonra 1960l yllarda yazd Osmanllarn Kafkas Ellerini Fethi balkl doktora tezi bata olmak zere 2000li yllara kadar ok deerli eserler kaleme ald. Sempozyumlarda sunduu tebliler, niversite yaynlar nerede? O sama sapan bir soruyla cevap veriyor! Asl ben size soruyorum, nerede? Madem Krzolunu savunmaya soyundunuz, o zaman bulup gstersenize konumuzla ilgili u deerli eserleri! imdi ne yaparsnz? Adanallarn bir sz var ama buraya yazamayacam! Mbarek, bir iaret fiei atm ve pusuya yatm; bir tepki bekliyormu, stelik de dzeylisinden! Neyi bulup gstereceim? Erivan arivlerinde belge buluyorsun da Ankarada Trk Tarih Kurumu tarafndan defalarca baslan eseri gremiyor musun? Nerede? sorumuzu anlamazlktan gelen bir ark kurnazlyla m yoksa Trke problemi olan biriyle mi kar karyayz? Soyunmak ne demek? Biz o satrlar hatta u yazy yazarken giyinmi vaziyetteyiz, soyunarak yaz yazmayz! Bizim yazlarmz bir Krzolu savunmas deildir! Ne bizim byle bir grevimiz ve mecburiyetimiz var ne de merhum Hocamz Krzolunun byle bir eye ihtiyac var! yle anlalyor ki Badem, eletireyim derken ipin ucunu kardn anlyor ve bir tepki bekliyor! Ne are ki Krzolu sendromunun ilc yok! Gen tarihimiz, nedense kimsenin bilmedii bir Krzolu portresi izmek iin aba sarf ediyor. Krzolunun bir kitabnn nszndeki u ifadeleri, Bademi utandracak mahiyettedir. almalarm srasnda bana byk yardmlar dokunan Muhterem Hocam Zeki Velid Togan ve smail Hami Danimend Belere, Rusadan tercmeler yapan Bakl arkadam Mirza Bala ile eski Oltu Mebusu Yasin Akda Belere ve Grccenin hususiyetlerini anlatan askerlik arkadam Batumlu Ahmet Sevke, Beyolu-Bomontideki Katolik Grc Kilisesi Ktphanesinden istifademi salayan ve Grcceden tercmeler yapan Ahskal dostum Pole burada teekkrler ederim. Eserdeki yanl ve eksikleri gsterecek, ilm tenkitlerle dorunun daha iyi bulunabilmesine yardm edeceklere de imdiden teekkr ederim. Badem, ilm metot ve lden nasip alm biri olsayd, merhum Hocann teekkrnden bir hisse alabilirdi; hlbuki imdi sadece bir teessf hak ediyor. Zira o, bu ifadelerdeki asil duruu takdir edemiyor, aksine hakarete yelteniyor. Candan Bey, iyi niyetli olmad, Krzoluna kar kin ve intikam slbu kulland iin huzursuzdur. Yzlerce makale ve kitap arasndan 1943te bir heyetle yazm olduu kitabn kullanyor. stelik Hocann 1953te kan Kars Tarihi adl kitabnn nsznde, sz konusu kitaptaki yazsnn arptldna dair beyann da dipnota kaydederek ahsen biz o kitab grmedik. Hoca kendisi bile hi anmadna, sonralar daha olgun eserler yaymladna gre 1943te kan bir derlemeye niin bakalm, deil mi? Mugaltaya bakar msnz: Kars tarihi Krzolu ile birlikte kapanmtr, artk bu konuya kimse el atamaz m deseydim? buyuruyor. Hayr, yle bir ey diyen yok! Ne yazarsan yaz; sadece terbiye snrlar dhilinde kal; saldrma, hakaret etme, diyor ve sizi bilimsel metotlar kullanmaya davet ediyoruz. Krtleri, Lazlar ve hatta Malakanlar bile Trk yapm bir tarihiye dnyann neresine giderseniz gidin ar milliyeti denir. Kopuzlunun kendisi laf dolatrmadan, aka Evet, Krzolu doru sylemitir, Krtler Trktr diyebiliyor mu? Merhum Prof. Krzolu, Bademin sz konusu ettii topluluklarla ilgili aratrma, inceleme ve ilm mlhazalarn yine ilm pltformlarda, sempozyumlarda ve Trk Tarih Kongrelerinde bildiri olarak sunmutur. Takdir edilir ki, bu bildiriler, ilm kurullardan geerek neredilmitir. Eer bu bildirilerde

Sonbahar 2010

45

Bizim AHISKA
kabul grmeyen hususlar olursa, bir bakas bu tezler zerine yine ilm metotlarla alr ve bu almalarn yine bilimsel ortamlarda bilim lemine sunar. Peki, Prof. Krzolunun bildirileri karsnda Badem gibiler ne yapmtr? Kabul etmiyor ama kendisinin yapt gibi dedikodu yapm, bulam, satam ve saldrmlar; ilm bir alma ortaya koyamamlardr. Eer aksini savunuyorsa Krzolunun konuyla ilgili yaynlarn ve bu arada merhum Van Mebusu brahim Arvasn Tarih Hakikatler adl kitabn okuyup ilm metotlarla bir eser ortaya koymasn bekliyoruz. Merhum Hocam Prof. Krzolu (1917-2005), dnyann ve zerinde yaadmz corafyann souk sava zamannda yaam bir tarihidir. Birinci Dnya Savann yaralar henz sarlmken patlak veren kinci Dnya Savann akbeti belli olduu bir srada Stalin Rusyas, iki kzl Grc profesrne bir makale yazdrp yaymlatarak Trkiyeden toprak talebinde bulunmutu. Bu makalede Krzolunun memleketi Karstan Trabzona kadar olan yerler talep ediliyordu. Bata Prof. F. Kprl, Prof. Z. F. Fndkolu ve Krzolu olmak zere birok Trk aydn bu yazya ok sert cevaplar kaleme aldlar. Byle bir sosyal ve siyas atmosferde yaz yazarken bugnk slbu kullanmak beklenebilir mi? Bademin idrak edemedii hususlardan biri de bu! ahsma ynelttii soruya gelince: Kopuzlu, hi kimsenin milliyetini tayin ve tespite memur deildir. Kim kendisini nasl tarif ediyorsa, bize bu tarifi kabul etmek ve sayg duymak der. Siz hangi hak ve salahiyetle etnisite zabtal yapyorsunuz? Asl rklk bu deil mi? Yoksa bir gizli-aznlk rksyla m kar karyayz? Zira Trkiyede byle bir muamma/problem de var. Kopuzlu, Bademin Trk olduunu iddia edemeyecei gibi herhangi bir topluluk hakknda da Trktr veya deildir iddiasnda bulunamaz. u hususu da ilve edelim: En az bin yldan beri ayn memlekette ve ortak kltrel deerleri paylatmz insan kim olursa olsun onu kendimizden sayarz. O kendini nasl tarif ederse etsin, biz ona dost, akraba, arkada, komu, hemehri vs. gibi kelimelerin ifade ettii duygularla yaklarz. Krtler de bu cmledendir. Bunun zdd teki veya dman gzyle bakmaktr. Galiba yanl ve hatta ayp olan da budur, deil mi? Badem, hl uaska/uastok vadilerinde dolayor! Kendisi, Yerli halk da uastok kelimesinin ekime uram hali olan bu uastka eklini duyarak bu ekilde (biraz da sadeletirerek uaska eklinde) telaffuz etmitir. Kitabmdaki Trke belgelerde de halkn bu telaffuzu yer alr. Ancak biz dorusunu yani uastok yazmak durumundayz. diyor! O hlde Rusa bilmeyen birinin kitabnda uaska demesini niin bu kadar problem hline getiriyorsun? Bu Rusa kelimenin dorusu ne olursa olsun, halk tarafndan uaska eklinde kullanlmtr! Azerbaycanl ir Ahmed Cevadn 1915te Bak slm Cemiyet-i Hayriyesi grevlisi olarak Karsa geldii gnlerde yazd yazya bakyorum: Horasan uastkasna altm bin ruble brakld. diyor. Bu kelime Azerbaycanda gnmzde de bu ekilde kullanlmaktadr. Tpk Arapa ve Farsa kelimelerden bazlarnn Trkede ses ve hatta anlam kaymalarna urayarak kullanld gibi! Bizim Rusayla bir derdimiz yok! Hatta renilmesi gereken nemli dillerden biri olduunu dnrz. Sizin kitabnz da bu samimi duygularla kartrdk. Biz, Rusa bilmek, insan Rusu olmaya gtrmemeli diyoruz; yanl m? Rusa notunuz yz zerinden be yz olsa da kitabnzda yerdiiniz Prof. Akdes Nimet Kuratn yars kadar Rusa bilemezsiniz! Ama o, Rusay ilm ama iin kullanmt, birilerine kullanlmak iin deil! Mellif, kitabnda olduu gibi sz konusu yantnda da ilm dili kullanamyor, argo ve sokak dili kullanyor. Numara soyunmak ve kk dizgi hatalarndan medet ummaktan bahsediyor. Bu ifadedeki seviyeyi okuyucuya brakyoruz. Lkin kendisinin ne yaptndan haberi yok! Rusa sbornik/sborik, Divitskiy/Devitskiy kelimelerindeki tek harf hatasn ok nemliymi gibi dile doluyor! Dier taraftan blge ahalisinin bildii Tkhilvana ismini Tirvana, Koak Koat, Zaristav Harstav, Danedeni Taneydan, ikoray ikolar yapmakta beis grmyor! Hatta Dinimizi tahrik, Trkl tahrik ifadelerinde de galiba tahkrle tahrik kartrlm. gibi nazik dzeltmemizi bile stne almyor; yanl deil diyemiyor, dzeltme drstln gsteremiyor; filnn ifadesi diyerek stnden atyor! yi de nakleden ve okuyucuya sunan sensin; o hlde dorusuna dipnotla veya parantezle iaret etmeli deil miydiniz? Faydalandnz kaynaklardan alnt yaparken bir yanl bile bile nasl grmezlikten gelirsiniz? Dorusu ya almazsnz ya da yanla iaret edersiniz, deil mi? Bizim yazmzda ne kendisine, ne Ruslara, ne Ermenilere ve ne de Grclere hakaret sz yok!

46

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Biz diyoruz ki Posoflularn milliyetini u veya bu ekilde tartma konusu yapmak, belirsiz ifadeler kullanarak ortada brakmak yanltr. Bu konuda bile net duruunuz yok! Baz Grc akldaneleri, yzyllardr bu blgede hatta son yzylda srgnlerde Trk olarak yaayan Ahskallara da Grc diyorlar! Bu tr konulara ya girmeyeceksiniz, ya da aratrp yazacaksnz. Okuyucuyu tereddt iinde brakmak yanltr. Kimseye insanlk dersi vermek ne haddin ve ne de hakkndr, nce bunu renmelisin! 1855te Rusyada u kanun kt m kmad m? Ruslar Trkleri aalamak iin filan kelimeyi kulland m kullanmad m? Bunlara evet veya hayr desen ne deiir? Neticede Ruslar Trklere zulmetmitir! lkelerini igal, istil ve ilhak etmi; halk ge zorlam, tarih hatralarn silmi, elinden gelen fenalklar yapmtr (Mesel arlk zamannda yklanlardan da bahseden yaz: Dr. Phil. lhan Akay, Karsta slm-Trk Eserleri, Diyanet Dergisi, c. 5. Kasm 1966, Say. 11, Sayfa 309-311). Neden bunlara iaret etmiyorsun diye soruyoruz! te Ermeni bels onlarn eseri deil mi? Yzyllarca bir arada yaayan Trklerle Ermenileri bu hle kim getirdi? Grtnz Ermenilerden birine sor, ren. u kitabn u cildi km da dier cildi niin kmam? Yahu bir insan elindeki malzemeyle yapmay tasarlad almalara gre bir pln yapar. Bu plnda yer alan bir btnn a veya c kkn tamamlar, dieri kalabilir. Yani madd imkn bulamaz, bir mani kar veya mr vefa etmez. Bu tasar veya pln Hocann kitaplarnn nsznde zaten gryoruz. imdi siz onu nasl ve ne hakla sorguluyorsunuz? Zaten nce bu plnn gerekletiremedii iin kendisi zlmtr, sana ne kalyor? Candan Badem, bizim de dipnot ve kaynak belirtmediimize iaret ediyor ve suluyor. Affedersiniz, sizin iin yle eylere gerek grmyoruz! Siz birtakm dipnot ve kaynak vermisiniz fakat cidd ve ilm olamamsnz! Bademde Krzolu kini, bir cerahat gibi o kadar derinden iliyor ki, nereden vuracann aknl iinde, i, aleyhte delil toplama komedyasna dnyor. Yeeninin doktora hocas filan da yle demi! Hangi yeen, hangi Hoca, kime ne? O filnn ilm ahsiyeti ka gramdr? Mhim olan bu! Cmle lemin satran hastas olarak bildii birisinin, Krzolu gibi bir ahsiyet aleyhinde

Kars Oblast - 1897

bulunmasnn kymeti harbiyesi nedir? O filn, fakltede hoca olarak kalmasn, blm bakan olan Krzoluna borludur. O ahs, kim bilir hangi aalk duygusuyla mnasebetsiz bir lf etmi Krzolunun, her eletirene cevap vermemi olmas bir kusur mu? Her eletirene saldrmak gerektiini mi dnyorsunuz? Herkes kendinde olan verir, demiler Biz, Badem gibi aleyhte delil toplama hastalmz olmad iin kimin ne dediine ok bakmayz. Bundan sonra onun ne dediine de bakmayacamz gibi Biz, Candan Bademi incitecek, kiiliini rencide edecek bir sz sylememeye gayret ettik. Birok belge ve bilgiyle, byk zahmetlerle bir eser yazmaya koyulmusun, iyi de etmisin. Maamafih oraya buraya saldrmak, kara almak, hakaret etmek, lin etmek gibi niyet ve davranlarnz yanl! nemli olan sen ne diyorsun, onu syle! Takdiri iin erbabna brak. Ama admz gibi biliyoruz ki merhum Hocayla ilgili mlhazalar bilimsel deil, ideolojiktir! Sen internet sitelerinde Stalinci olduunu haykryorsun. Krzolu Stalinci olabilir mi? Ermeni Profesr Zlalyan doru sylyor, Krzolu milliyetidir, yani mensup olduu, iinden kt cemiyetin mill ve manev deerlerine candan baldr; tpk Zlalyann bir Ermeni

Sonbahar 2010

47

Bizim AHISKA
milliyetisi olduu gibi. Onun bu zellii Osmanl ariv belgelerini incelemesine ve yabanc kaynaklar tercme ettirerek deerlendirmesine mani deildir. Her insann dorular, yanllar olabilir. nemli olan dorusunu takdir, yanln tashih etmektir. limlerin cerh ve tadil dedikleri de budur. Peki, Badem ne yapyor? Bir tarafa meddahlk, dier tarafa kara alma! Bu mu tarihilik? Kopuzlunun milliyeti tarih anlayna gre tarih tarafsz yazlamaz, Trk tarihisi Ruslarla ilikileri yazarken sadece Ruslarn zulmn yazmaldr. Osmanlnn zulm ise yoktur. Bu ifadeler karsnda syleyeceklerimize gemeden nce bir hususa dikkat ekmemiz lzm: Usl! Tarihle uraanlar ncelikle bu ilimden de haberdar olmaldr. Mesel Trk tarihiliinde en yksek merhaleye ulam merhum A. Zeki Velid Togan, Tarihte Usl kitabnda tarafszlktan bahsederken unlar sylemektedir: Btn bunlar nazar itibara alnrsa, insanlarn tarafszlnn nisb (relativ) olduu meydana kar. Zaten insann hdiselere kymet bimek hususunda daima iine yarayacak sabit ve mstakar bir miyar yoktur. Eded hakikatler denilen eyler de her cemiyetin, her zamann, hatta bir cemiyet iindeki muhtelif guruplarn ve ahslarn telkkilerine gre baka baka ekiller alyor. Candan Bademi yine zdk; zira merhum Togan da Sovyet dmanyd! nsan kendi memleketinin ve kendi halknn (yoksa yanlyor muyum!) strabna nasl bu kadar yabanc gzle bakabilir? Bunun tarafszlkla alkas yok! Tarihi, Birlemi Milletler gzlemcisi deil Candan Beyin ifadeleri tamamen arptma, itham ve iftiradan ibarettir. Kendisinin de naklettii gibi bizim szlerimiz yledir: Ruslar, Baltk kysnda kk bir balk kabilesiyken tarih sahnesine kp 1552de Kazan ehrini yakarak istil ettiler. Bu tarihten sonra mtemadiyen douya yani Trk corafyasna doru kan ve atele yayldlar. Sz konusu kitaba konu olan devir de bu tarih srecin bir parasdr. Peki, tarihin bu ekilde seyretmesi, bir Trkn vicdannda nasl yank bulur? Bir tarihi tarafszlk adna bunca istil, lm, g ve acy gz ard edebilir mi? imdi ehli namus ve ehli vicdana sesleniyoruz, bizim ifadelerimizden Candan Beyin syledii anlam kar m? Peki, Rus istillar, bir Trkn (Candan Beyi kastetmiyorum, herhangi bir Trkten bahsediyorum) vicdannda nasl yanklanr ve muhayyilesinde nasl yer alr? Candan Bey farkl anlasa da insan psikolojisinden zerre kadar anlayan herkesin bu soruya verecei cevap aa yukar ayndr. Dnyada btn erefli insanlar nce kendi milletinin saadetini dnr, acsna ve sevincine ortak olur. Bizi milliyeti ve Trk olarak niteleyen (Kendisi komnist ya!) nl tarihimiz Badem Bey buyuruyor ki, Peki bir Rus milliyetisi de ayn kafayla yle yazarsa ne olacak? Trkler Orta Asyada kk bir avc kabilesiyken tarih sahnesine kp 1453te stanbul ehrini yakarak istil ettiler. Byle eyleri bir Rus yazamaz ve syleyemez! Zira onlar neyin ne olduunu bilir. Rus bilir ki Baltk kylarnda yaayan bir balk kabilesi, Viking ve Cermen asyla nerelere ulamtr! Kaynaklar yazyor ki, Ruslarn ayr bir etnik grup olarak ilk kez tannmas 15. yzyla rastlar. Bir tarihi o asrda Trklerin imparatorluklar kurduunu nasl bilemez? 93 Harbi srasnda ldrl k enlik niin yle seslenmiti? Ben-Asferdir bilin Urusun asl Orman yabanisi balk nesli Hnzr srsne dalp kurt misli Can sa iken yurt vermeniz dmana! Trk, Candan Beyin zannettii gibi kk bir avc kabilesi deildi! Orhun Kitabeleri ve in Seddi de buna ahittir. Rusun bile dnmediini, onlarn hayranlar byle bol keseden yazar! Frankini rnei, Rus zulmn ortadan kaldrmaz. Sadece iyilii dokunan kiilerin krann kazanmtr ki biz de onu iyilikle anarz. Tabii ki her milletin iinde iyi insanlk vasflar tayanlar vardr. O da bunlardan biridir. Demek istediimiz u ki, mnferid iler genel sonucu deitirmiyor. Mesel 1989 ve 1990 yllarnda muhtelif Rus basn organlarnda kan ve tercmelerini Yunus Zeyrekin Ahska Blgesi ve Ahska Trkleri adl kitabnda okuduumuz Aleksandra Muhina, Marina akina, Mayra Salykova-Semyen Yanovski gibi yazarlarn yazlar da mspet rneklerdir. Ama bunlar, arlk Rusyasnn 1828de Kars ve Ahskay kan ve atele ele geirmesi; Sovyet dneminde 1944te de Ahska blgesi halkn hibir su isnat edemeden, yalan syleyerek srgne gndermesi gereini deitirmiyor ki Hazret, Ruslarn Krzolunun dedesini mezzin, molla ve imam olarak tayin etmi olmas hogrl olduklarn gsterir. buyuruyor. lber Ortaylnn, galci Rus ynetimi, Mslman cemaatin bana rgtl bir ruhban snf yerletirdi.

48

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
cmlesini naklettiimiz iin de bizim baltay taa vurduumuzu iddia ediyor! O snftan bazlarnn igal yollarndaki hatalarn yazabiliriz ama yeri buras deil. Bilhassa Ermeni vaheti srasnda Erzurumda yaanan ok vahim olaylar var. Elimizdeki hatralar sras gelince yaymlarz, Candan Bey de renir. imdilik u kadarn syleyelim ki, baz din adamlar ile aydnlar, ya Anadoluya g etmi ya da Sibiryaya srlmt. Ruslar, elde kalan birka kiiyi de yerli ahaliyle iletiim kurmak iin ho tutmutu. Bunlardan biri de Karsl Hafz Kurban Efendidir. Rus zamann, yani esaret devrini yaz ve iirlerle anlatan merhum Hafz Kurban Yurtsevenin u drtl ne diyor? O uzun esaret, o ac gnler, Ne ac vakalar, idam srgnler, O cni insanlar, o cellt eller, Asabm bozuldu, duralm hele. Sahi neyi tartyoruz? Anlatrken bile asap bozan bir devirden bahsediyoruz! O gnlerin ne olduunu malm kafayla Candan Badem mi anlatacak bize? Candan Bey, Kopuzlu byle imalar brakp bir ey biliyorsa sylesin, aksi takdirde syledikleri amur at izi kalsn felsefesini fazlasyla andryor. diyor. yle zannediyoruz ki bilmediimiz ok ey var! Sizin gibi dipten keden ahit toplama derdimiz de yok. Biz kitabnz sz konusu ediyor, kiiliinize bakmyoruz. Ama kitapta geen baz ifadeler ister istemez insan pheye dryor. amur atmak sizin iiniz. Yazar Haluk ahin, bu hususta, Candan Badem benzerlerinden biri olan Taner Akamla ilgili bir yazsnda, Bazlarnn kimler tarafndan finanse edildiini, arkalarnda siyasi motifler olup olmadndan bahsediyordu. (Radikal, 8 Ekim 2005). Haluk ahin herhalde duman kan bir yerden bahsediyor! Bir eyi iddia etmiyoruz ama emin olamadmz bir durumla kar karyayz. Mellif, srar ve inatla igal ve istil kelimelerini kullanmaktan kanm, ynetim veya ilhak demeyi tercih etmitir. demiiz; tabii ki yle etmisiniz. lber Ortayl rnei sizi kurtarmaz. Onun yazsnn genel karakteri bizi pheye drmyor. O, sz konusu yazda ele ald Rus dnemini btn plaklyla ve ilm bir slpla ortaya koymu. Aksi sz konusu olsayd phesiz onu da eletirirdik. Ortaylnn yazsna bir daha gz atyoruz: Ruslarn Kars igal ettii, bu igal yllarnda Kars kt ynettii, ahali zerinde parala-hkmet siyaseti gtt, ulam plnlamasnda evreyi paralayarak smrme siyasetine yneldii, halka yaptrlan yollar ticar ilerlie gre deil asker amalara gre plnlad, halk din ve etnik snflara blerek birbirine drd anlatlm. Bunlarn hangisine itiraz edilebilir? 1828de balayan Ermeni fitnesi kimin eseridir? Ona gcnz m yetmiyor? szn de argo olarak gryorum. Biz kabaday

arlk Rusyas, 1905 Rus-Japon Harbinden nce gneybat kanadn emniyete almak iin Kars-Ardahan eraf ile Tifliste yaplan bir toplantda bulunanlarn grup halinde fotoraf. ki bata birer muhafz; nde oturanlar (soldan saa): 1. adivanl Hafz, 2. Kars Mfts, 3. Kazmanl airet reisi, 4 Rus. Arka srada Dikanl Hafz Ahmet Selami ve Karstan bir Malakan.

Sonbahar 2010

49

Bizim AHISKA
deiliz; dolaysyla siz dhil, g yetme szn meclisten dar addediyoruz. Badem, Ortaylnn Ruslarn youn bir Slavlatrma ve kolonizasyona gittii grne kar kyor ve Slavlatrma deil, Hristiyanlatrmann sz konusu olduunu ileri sryor. Bu ifade, Ortaylnn grn teyit etmiyor mu? Zira Hristiyanlatrmak, ayn zamanda Ruslatrma anlamna geliyordu. N. . lminskinin kim olduunu bilseniz ve onun dil boyu Mslman Tatar halk arasndaki faaliyetini inceleseniz, neyin ne olduunu anlardnz! lber Ortaylya sordular, Birileri niin sizinle urayor? hret yokularnda susayanlar kastederek, Baz trediler ksa yoldan hret olmak iin cevabn veriyordu. Ruslarn parala-hkmet siyasetinden bahsetmek nasl anakronizme dmek saylabilir? Bunu herkes biliyor! Eminiz ki kendisi de biliyor, ama kafa yaps drstle meydan vermiyor. Diyor ki, Etrak-i bi-idrak diye bir sz duydunuz mu? Acaba bu laf da Ruslar m kard? Bu sz, bir devirde ite byle kendini bilmezlerin sarfettii lfgzaftan baka bir ey deil. Bu anlamda bir devlet siyasetinden sz edilemez. Hatta bu sz kullanan bir valiye Sultan Abdlhamidin sert k mehurdur. Konu bu mu? Rusu savunmak sana m dt ki olmadk eylere sarlyorsun arkada? 1877-1917 yllar aras tamamen asker bir dnemdir. Lf cambazlna ihtiyacmz yok! Bir tane Rusun bile yaamad yerlerden bahsediyoruz! Rus, asker metotlarla ele geirdii yerleri, Bolevik htilli srasnda kan i karklklar sebebiyle brakp gitmitir. Askeri ekilince ortada bir eyi kalmam, yalnz fitne ve fesad kalmtr. yle deil mi? Yoksa yine itiraz ederek, Koyunlar yine kuzular, ksr inekler yine dert olur, kuraklk ve hastalklar yine bel olur mu diyeceksin? Eer yleyse sana uurlar olsun! Buyuruyor ki, Ben aile byklerimden ve kyllerimden Ruslarn zulmne dair hi bir hikye iitmedim. O hlde neyi tartyoruz? Koca blge ahalisi inim inim inler yahut G g oldu gler yola dzld. eklinde atlar yakarken Ruslar bu arkadamzn kyne zel bir rejim uygulam; herkes hayatndan memnunmu Buna bir diyeceimiz yok! stelik ahidi de yakn zamanda aramzdan ayrlan amatr bir ky retmeni! Herkesten belge isteyen Badem, Fehmi Bayraktarolundan belge istemiyor! Kald ki Bayraktarolu bile -m, -mile biten cmlelerine btn bunlar, Mslman halka ho grnmek iin yapt kaydn koymu! Krzolundan sonra onun okulundan sayd Yunus Zeyrek de Bademin talarndan nasibini alyor. Posofun izgileri adl kitabnda var olduunu iddia ettiim baz zorlama etimolojilere rnek gstermemi ve varsa dorusunu bildirmemi istemi. Hay hay efendim, gstereyim. Sayn Zeyrek kitabnda Ahska isminin Aksu/Aksdan geldiini yazyor (agy, sf. 157). Bence dorusu Ahskann zgn ekli Ahalshe ve Grccede Yeni kale demektir. Ahalshe Trkede Ahska olmutur. rendiniz mi Ahska ne demekmi! Bademin mantna gre bir kelime Trke olacana nce Rusa, sonra Grcce olsun daha iyi! Dede Korkut Kitabn okumu olsayd bu kelimenin orada Ak-ska, Ak-saka eklinde getiini renirdi. Roma anda Lomsia adn tayan burann ad Trklerde Akska, sonra da Grcce Akhal-skhe olmu. Bu son ekle mi zgn ekil diyorsunuz? Ne hakla? Bu son hlin anlam da yeni kale demek! Ama bunlar Zeyrekin kitabnda defalarca geiyor, yani o, kelimenin macerasn biliyor, bu konuda senden renecei bir ey yok! Yine o, kelimenin Trke eklini, muhtelif toponomi kaynaklarna bakarak bir mlhaza eklinde aklyor; kesin yargya varmyor. Dier toponomiler de byle. O hlde ona niin bulayorsunuz? Zeyrekin kitabnda ok nem verdiinizi sylediiniz dipnot ve kaynaklara baksaydnz byle bulama hastalndan bir an olsun uzak kalm olurdunuz. stelik de kafa yormadnz, kaynak taramas yapmadnz bir konuda ukalalk yapmazdnz. Baz ky adlar konusunda, Bence bu adlar Trke deil Grccedir. buyuran nl tarihi(!), Fakat bu i dilbilimciler ve etimoloji uzmanlar iin de kolay deil deildir. diye ekliyor. Peki, onlar iin kolay olmayan husus sizin iin nasl kolay oluyor da nce kesin hkmnz ortaya koyuyorsunuz? O zaman uzmana, dilbilimciye ne gerek var! Hibir kaynak kartrmadan Bence diye bala, Fakat diye sv! Ne gzel! Yeni tarihimizde bir Trk -nefreti demeye dilim varmyor amaantipatisi, fobisi seziliyor. Khahol kelimesi bilimsel literatrde yer almaz m! Biz yle bir iddiada bulunmadk, sadece yaygn olarak kullanldna iaret ettik. Kald ki sizin

50

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
kullandnz birok kelime de bilimsel literatrde yok! Ruslarn baka milletlere ok saygl olduunu iddia ediyorsunuz. Peki, soralm: Aralarnda be yl yaadnz Ruslar, Azerbaycan halkna ne diyorlar, cevap ver! Muhteremin bir de zamanna gre Ruslarn iyileri ve ktleri olduundan yaknmas var ki imdiki Ruslarn piyasa kktencisi, kaba, ruhsuz ve grgsz olanlarndan yani zellikle Moskovada toplanm olan u Yeni Ruslardan ben de holanmyorum. Bunlar paraya taparlar ve bilim insanna u gzle tepeden bakarlar: Madem bu kadar zekisin, yleyse neden fakirsin? Ama Sovyet dnemi Ruslarnn ounluu byle deildi. Neylersin ki gitti gelmez Sovyet dnemi! Biz, insan olarak Ruslarla ilgili bir deerlendirme yapmadk! Bizim de Ruslardan tandk bildiklerimiz, haberletiklerimiz var. Mesele, u Rus, bu Rus deil; tarihte kin ve nefret alayan, kendi ekip gitse de fesad bitmeyen Rusyadan bahsediyoruz. Sahi sizin de almanz arlk Rusyasnn Kars Ynetimi deil miydi? Bize ne, arlk, Sovyet veya kapitalist dnem Rusundan! Candan Bey, kitabnda olduu gibi yazsnn hemen her bahsinde sz dolatrp Krzoluna getiriyor. Madem Posofun ve teki ilelerin ky adlar Trke idi o zaman niye deitirdik? Sahi bu ky adlarnn deitirilmesinde Krzolunun da bir rol var mdr? Dedik ya, hastalk baka bir ey! Bu ad deitirme de yle. Candan Bey, sadece 1943te kaldndan Hocann yazlarn okumam; okumu olsayd hi olmazsa bu konuda ona iftira etmezdi. Zira Hoca, birok Trk meneli boy ve oymak isimlerinin cahil memurlar yznden silindiinden yaknrd. Badem, Hocann bu dncesini bilseydi bu defa da rk diyecekti. nk yakalanm bir kere, kolay kolay iflh olacaa da benzemiyor. Adn and merhum hemehrimiz Prof. Dr. Mecit Doruya saldrmadna hayret ettik. yle anlalyor ki Dorunun, Hocann rencisi ve daima hrmetkr olduunu bilmiyor! Bilseydi bir yolunu bulur ona da bulard. Yeni tarihimiz buyuruyor: Kopuzlu Rusyann 1902de Ermeni hareketine mesafeli olduuna inanmyor. Ben kitabmda belgelerimi konuturdum. Varsa o da aksini gsteren belgeleri gstersin. Yoksa ezbere konumakla olmuyor. Bana gre Rusyann Ermeni hareketine yaklamas 1912den sonra olmutur. Bu ifadelerin sahibiyle tarih konuulabilir mi? Evet, alma alannz u u yllar aras olsa da genelleme yaparken 1828 ylna dair Osmanl-Rus savalarna bir gz atmak gerekmez miydi? Ermeni hareketine Ruslar ne zaman yaklam? Hatta onlar ne zaman harekete geirmi, grrdnz! Dosta bir tavsiye: J. Baddeley ve W.E.D. Allen isimlerini bir kenara not ediniz! Rus Generali . Paskeviin kim olduunu ve Kafkasyada neler yaptn, niin Erivanski unvann aldn reniniz! Kimin ezbere konutuunu anlaynz; sonra da o ok gvendiiniz belgelere yeniden baknz! Elimizde arlk zaman Kars ve evresinin ahvalini zetleyen bir not var. Kimin yazdn bilmiyoruz, ama zerinde eski yazyla Kzm Beyden ibaresi var (Acaba Kzm Mugan m?). Yeni el yazsyla yazlm olan (muhtemelen o gnleri yaayan bir babann oluna anlatt) bu not, Candan Beyin ktk gibi kitabndan en az yetmi seksen sene nce, madde hlinde unlar sylemektedir: Dinlediklerim: arlk Rusyas Trk halkn uyuturmak iin yol takip ediyormu: 1. Vergiler az olduundan halk da az alr rahat yaarm. Kynde oturuyor, dnyay Sibire srlp dnenlerden reniyormu! 2. Askere almyor, senede 40 manat alyormu. Halk askerlii renmiyormu. Bunun acs Byk Harbin sonunda ekildi. 3. Rus-Japon harbinden sonra Rus hkmeti zayflam; istikll ve milliyetilik hareketleri ortaya km. Cenup Kafkasta Ruslar, Azerbaycanllarla Ermenileri birbirine drm. Senelerce birbiriyle kavga etmiler. Hkmet vaziyet almam. Eyce iki taraf da krklemi. yle olmu ki kazayla bir sandk bir teneke dse, sesi iiten tfek, tabanca, haner alr dar frlarm. ErmeniMslman davas yznden Trk halk gzn ap byk dman grememi. Bunun en byk acs Dou Anadolu ve Azerbaycanda Umum Harbin sonunda aka grlm. te sana arlk Rusyas Ynetiminde Kars Vilayeti! Demek ki mer Seyfeddinin dedii gibi, vatandan irfan, lim geinen birounun ilminden daha ileri! Tekrar ediyoruz: Candan Bey, geni malzeme ve byk emeklerle ok deerli bir eser yazma frsat ve imknna sahipken, almasn, asl sahibi tarafndan tarihin plne atlm menhus bir ideolojinin tutsaklna kurban etmitir. Btn bunlara ramen sz konusu kitap, erbab iin faydadan hli deildir.

Sonbahar 2010

51

HABERLER

Bizim AHISKA

AHISKA TRKLER AVRUPA GVENLK VE BRL KONFERANSINDA

Bizim Ahska Trkiyeden dergimiz Genel Yayn Ynetmeni Yunus Zeyrek, Prof. Dr. lyas Doan, Kazakistandan Nazm Kadirov ve Grcistandan smail Molidzeden meydana gelen Ahska Trkleri heyeti, AGT Konferansna bir bildiri sundu. Bizim Ahska dergisi yaz ileri tarafndan hazrlanan bildiri, Astanada yaayan hemehrimiz Asker Piriyev tarafndan Rusa olarak okundu ve ayn anda birka dile evrildi. Bildirinin ngilizce metni, AGT sekreteryasna ve konferansa katlan temsilcilere sunuldu. Sz konusu bildiri metni yledir:

1-2 Aralk 2010 tarihinde yaplan Avrupa Gvenlik ve birlii (AGT) Zirvesi ncesinde dzenlenen AGT Gzden Geirme Konferans, 26-28 Kasm 2010 tarihinde Kazakistann bakenti Astanada topland. Birok lke ve topluluk adna konferansa katlan sivil toplum temsilcileri, g, evre, srgn, insan haklar, din ve etnik ayrmclk gibi muhtelif problemleri konferans gndemine tadlar.

SRGN AHISKA TRKLERNN AVRUPA GVENLK VE BRL TEKLTINA MRACAATI

Gneybat Kafkasyann Grcistan Cumhuriyeti snrlar iinde kalan Ahska ehri ve evresindeki ky ve kasabalarda yaayan yerli ahali,

52

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
hibir suu olmad hlde, 15 Kasm 1944 tarihinde topyekn srgne gnderilmitir. Bu insanlk trajedisinin zerinden 66 sene geti. Fakat srgn halk hl yurduna dnemedi. Genleri savaa gtrlen bu halkn vatanda (Ahskada) yaayan kadn, ocuk ve yallar bir gece iinde yurtlarndan koparlmlardr. 1953 ylnda Stalinin lmnden sonra, onun kurban olan Kafkasyal halk gruplar yurtlarna dndler. Fakat Grcistann anlalmaz tutumu yznden Ahska halknn srgn hayat devam etmektedir. 1999 ylnda bu sorunu halletmek iin gerekli hukuk almalar yaparak hayata geirmeyi Avrupa Konseyine taahht eden Grcistan, nihayet 2007 ylnda bir geri dn kanunu kabul etti. Fakat bu kanunda kullanlan dil ve slp ile ne srlen artlar, srgn halka gven vermemitir. Bu gvensizlik yznden vatana dnmek isteyen birok insan dn iin mracaat etmemitir. Rusya, Kazakistan, Krgzistan, Azerbaycan, zbekistan ve Ukraynada darmadank hlde yaayan bu insanlarn gelecei mehuldr. Bu insanlk trajedisine son verilmesi iin Ahska Trklerinin sivil toplum kurulularn temsil eden Dnya Ahska Trkleri Birlii, AGTe mracaat ederek bu problemin bir an evvel zmne katkda bulunmasn talep etmektedir. Ahska Trkleri, 11 Temmuz 2007 tarih ve 5261-RS Nolu Grcistan Kanununda yer alan baz sbjektif deerlendirmelere ve olumsuz sonulara dikkat ekmek isterler. Kanunun 1. Maddesi erefli bir dnn salanmas ilkesinden bahsetmektedir. Hlbuki 7. Maddede, Mecbur mlkat ve yazl snav yaplacak; Grcce bilen ahslara ncelik verilecektir. denilmektedir. Bu tr uygulamalar erefli dn ilkesi tezat tekil etmektedir. Zira bu halk, bir devlet kurumunda memur olarak almak iin deil sadece kendi z vatanna dnmek istiyor. 66 yldan beri uzakta

HABERLER

Asker Piriyev bildiriyi okurken.

yaayan Ahska Trklerinden Grcce bilmelerini beklemek, aka kt niyetgstergesidir. Yine 1. Maddede geen Geri dnn kademeli olarak gerekletirilmesi de dn srecinin yllara belki de on yllara yaylaca anlamna gelmektedir! 4. Maddede dn mracaat iin bata srgn belgesi olmak zere 10 belge istenmektedir. Bu belgelerin de Grcce veya ngilizce olmas art koulmakta, Rusa veya anadillerinde belge kabul edilmemektedir. Hlbuki sz konusu srgn, bir gecedehatta birka saat iinde vuku bulmutur. Ama kiilerden srgn edildiklerini belgelemeleri istenmektedir. Byle kanunsuz bir uygulamann belgesi nasl bulunabilir? Sz konusu kanunun 9. Maddesi, Geri dnen stats kazandktan sonra 6 ay ierisinde, vatanda olduu lkenin vatandalndan ayrlm olduunu belgeleyecek ve bundan sonra bir yl ierisinde Grcistan vatandalna alnmas sz konusu olacak denilmektedir. Yani hlihazrdaki vatandalk hemen braklacak, 6 ay sreyle vatansz kalnacaktr. Bavuran kii mevcut vatandalktan vazgetikten sonra Grcistan makamlar eer isterlerse vatandalk verecek, istemezlerse bavuran kii vatansz durumda kalmaya devam edecektir! ncelikle bilinmelidir ki byle bir uygulama uluslararas hukuk geleneklerine aka aykrdr. nk bu durumda Grcistan Devleti, devletlerin vatanszl nleme ykmllne ilikin devletler hukuku teamln inemi olmaktadr!

Sonbahar 2010

53

HABERLER
Sz konusu kanun, srgn ahalinin kendi yurtlarna iskn edileceinden sz etmemektedir. Grcistan basn ve uygulamalara baklrsa srgn ahaliden dnenlerin yurtlar olan Ahskaya deil, Grcistann dier blgelerine datlarak yerletirilecekleri anlalmaktadr. Btn bu olumsuz karar ve uygulamalar, srgn Ahska Trklerinin Grcistana olan gvenini zayflatmtr. Ahska Trkleri Sivil Toplum Kurulular, AGTten bu uygulamalarn kaldrlmas ve halkn kendi vatanna dnebilmesi iin genel insan haklar erevesinde Grcistan uyarmasn beklemektedir. Bugn Grcistandaki ayrmc uygulamalara birka rnek vermek gerekirse: 1. Kendi imknlaryla Ahskaya gelen 40 aile, burada youn bir istihbarat takibi altnda tutulmaktadr. 2. Grcistan kanunlarcevaz verdii hlde mlk satna izin verilmemekte, len birinin tapusu karsna miras kalmamaktadr. Miras hakkn engelleyen bu uygulama rneine hibir meden lkede rastlanmamaktadr. 3. Mslman halkn kendi mezarlklarn yapmasna msaade edilmemektedir.

Bizim AHISKA
4. Ahska Trklerinin ocuklarna serbest eitim hakk tannmamaktadr. Onlardan btn dnyada cretsiz olan ilkretimde bile her ocuk iin 300 dolar cret istenmektedir. 300 Dolar Grcistanda iyi bir memurun bir aylk kazancdr. Burada ama her trl zorlua ramen vatanna dnenlerin buradan ayrlmaya zorlanmasdr. Byle bir uygulamaya da baka bir meden lkede rastlamak mmkn deildir. 5. Grcistan ynetimi, buraya gelen Ahskallarn sivil toplum faaliyetine frsat vermemektedir. Onlardan sivil alanda rgtlenmek isteyenler veya bu rgtlerle iliki kuranlarn gz korkutulmakta, devlete tehdit edilmektedir. 6. Grcistan, srgn Trk halk kesiminin milliyetini tartma konusu yapmaktadr. Grclkabul ettirmek iin halkn itibar etmediiXsna adl Grcistan devletince desteklenen bir dernek kurdurulmutur. Grcistan, srgn halktan aka kimlik deitirmesini, Grc ad ve soyad almasn, din deitirmesini talep etmektedir. 7. Grcistan, Ahskadaki Mslman ibadet yerlerine saygsz davranmaktadr.

smail Molidze, Nazm Kadirov, Yunus Zeyrek, lyas Doan, Asker Piriyev

54

Sonbahar 2010

Bizim AHISKA
Ahska Trklerinin srgn Sovyetler Birlii zamannda gerekletii gz nne alnrsa, onun varisi olan bugnk RusyaFederasyonunun da sorumluluklar olduu gzden rak tutulmamaldr. Bu sebeple Rusya, meseleyi siyas bir oyunlara dntrmeden bir devlet olarak bu halka kar sorumluluunu yerine getirmelidir. Krgzistanda sosyal dzen, oradaki Ahskallara gven vermemektedir. Bu sebeple,

HABERLER
Grcistan, mracaat sresinin bitmi olduunu ne srmeden Krgzistandan yeni mracaatlar da kabul etmelidir. Ahska Trkleri sivil toplum kurulular, AGTten, bata Grcistan ve Rusya olmak zere milletleraras kurulularn da ilgi ve destei ile 2011 yl ilkbaharnda Ahskaya niha dn ilemlerinin tamamlanmas iin ilgili taraflarla ak ve kesin program kararlatrmasn, bu ynde giriimlerde bulunmasn talep eder.

Azerbaycanda yaayan hemehrilerimizin bilge kiisi Sayn Cabir Xalidova, ilgisinden ve kadirinaslndan dolay teekkr ederiz. Bizim Ahska

Sonbahar 2010

55

HABERLER

Bizim AHISKA

1 Kasmda balayan ve Kzlcahamam Asya Termal Otelde gerekletirilen 18. Mill Eitim rasna katlan eitimci hemehrilerimiz dergimizi ziyaret ettiler. Karaman l Mill Eitim Mdr Sebahaddin Altun ile dergimiz yazarlarndan Kahramanmara Ticaret Meslek Lisesi Mdr Yardmcs nal Kalayc, ra almalarnn son gn (5 Kasm Cuma) akam Kzlcahamamdan Ankaraya gelerek dergimizi ziyaret ettiler. Derginin Ankara-Varlktaki brosunda Genel Yayn Ynetmeni Yunus Zeyrekle sohbet eden hemehrilerimiz, eski hatralar andlar. Altun ve nal, Bizim Ahska dergisinin Ahska blgesiyle ilgili tek dzenli yayn olduuna iaret ederek derginin bugne kadar takip ettii baarl izgisini vdler. Bu faaliyetin daha iyiye ve gzele doru gitmesi hususunda gr ve temennilerini dile getirdiler.

DERGMZE ANLAMLI ZYARET

Ankarada okuyan niversiteli Ahskallar, Kurban Bayramnda bir araya geldiler. Bir ksm eitli ehirlerdeki akrabalarna giden genlerden Ankarada bulunanlar, Dergimiz Genel Yayn Ynetmeni Yunus Zeyrekin davetiyle bayramn ikinci gn -17 Kasm- Dnya Ahska Trkleri Birlii dairesinde toplandlar. Ahskal genler, burada bayramlatlar, kurban eti ve pilavdan meydana gelen yemek yediler. ay ve sohbetten sonra bir de hatra fotoraf ekildiler.

ANKARADA BAYRAM KUTLAMASI

56

Sonbahar 2010