Ne Yapmalı, Lenin

V. .
LENN
HAREKETMZN CANALACI SORUNLARI
NE YAPMALI?
ER YAYINLARI
V. . Lenin Ne Yapmal?
BRNC BASKI
NE YAPMALI?
HAREKETMZN CANALACI SORUNLARI
V. . LENN
1901 yazyla ubat 1902 arasnda yazld. lk kez, Mart 1902de Dietz tarafndan Stuttgartta yaynland. [V. . Leninin to delat? (1902) adl yaptn, Muzaffer Ardos ngilizcesinden (What Is To Be Done? Burning Questions of Our Movement, Progress Publishers, Moscow 1970) ve .ranszcasndan (Que faire? Les questions brlantes de notre mouvement, Editions Sociales, Paris 1966) Trkeye evrilmitir. Sol Yaynlar. (Birinci Bask: Kasm 1968, kinci bask: Mart 1977, nc bask: Ekim 1990)] Eri Yaynlar tarafndan dzenlenmitir, 2003. erisyay@kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.com http://www.kurtuluscephesi.net http://www.kurtuluscephesi.org
NDEKLER
9 12 12 16 21 27 33 34 38 47 57 58 68 71 76 80 95 99 100 104 110 124 130 139 149 150 155 166 173 177 184 186 205
n s z, N. Lenin BR Dogmaclk ve Eletiri zgrl A. Eletiri zgrl Ne Demektir? B. Eletiri zgrlnn Yeni Savunucular C. Rusyada Eletiri D. Teorik Mcadelenin nemi Konusunda Engels K Ynlarn Kendiliindenlii ve Sosyal-Demokratlarn Bilinlilii A. Kendiliinden-Gelme Kabarmann Balangc B. Kendiliindenlik nnde Eilme. Raboaya Mysl C. z Kurtulu Grubu ve Raboeye Dyelo Trade-Unioncu Siyaset ve Sosyal-Demokrat Siyaset A. Siyasal Ajitasyon ve Bunun Ekonomistler Tarafndan Snrlandrlmas B. Martinov, Plehanovu Nasl Derinletirdi? C. Siyasal Tehirler ve Devrimci Eylem Eitimi D. Ekonomizm ile Terrizm Arasndaki Ortak Yan Nedir? E. Demokrasi Uruna Mcadelenin ncs Olarak i Snf .. Bir Kez Daha ftiraclar, Bir Kez Daha Aldatmaclar DRT Ekonomistlerin lkellii ve Devrimciler rgt A. lkellik Nedir? B. lkellik ve Ekonomzm C. iler rgt ve Devrimciler rgt D. rgtsel almann Kapsam E. Komplocu rgt ve Demokratlk .. Yerel alma Ve Rusyay Kapsayan alma BE Btn Rusya in Bir Siyasal Gazete Plan A. Nereden Balamal Makalesinden Kim Alnd? B. Bir Gazete Kollektif Bir rgtleyici Olabilir Mi? C. Bize Gerekli Olan Nasl Bir rgttr? Sonu EK skray Raboeye Dyelo ile Birletirme Giriimi Ne Yapmali?ya likin Bir Dzeltme Aklayc Notlar Adlar Dizini
... Parti mcadeleleri, bir partiye g ve canllk kazandrr; bir partinin zayflnn en iyi kant, danklk ve ak-seik snrlarn bulanklamasdr; bir parti kendisini arndrarak glenir. ... (Lassallein Marxa 24 Haziran 1852 tarihli mektubundan)
NSZ
YAZARIN ilk planna gre, bu kitapk, Nereden Balamal2 (skra, n 4, Mays 1901)* balkl makalede belirtilen dnceleri ayrntl bir biimde gelitirecekti. Bu yazda verdiimiz sz (ki bu sz, birok sorulara ve zel mektuplara verdiimiz yantlarda yinelenmitir) yerine getirmekte geciktiimiz iin, okurdan zr dilememiz gerekir. Bu gecikmenin nedenlerinden biri, geen yln ha-zirannda (1901), btn yurtd sosyal-demokrat rgtlerin birletirilmesi giriimidir. Bu yoldaki abalarn sonucunu beklemek doald; nk, bu aba [sayfa 9] baarl olsayd, belki de skrann rgt anlayn biraz farkl bir yaklamla aklamak gerekecekti; herhalde byle bir baar, Rus sosyal-demokrat hareket iindeki iki eilimin varlna ok abuk bir son vermeyi vaadediyordu.
3
* Bkz: V. I. Lenin, Collected Works, c. 5, s. 13-24. -Ed.
Okurun da bildii gibi, bu giriim baarszla urad,4 ve ilerde gstereceimiz gibi de, Raboeye Dyleonun5 n 10da ekonomizme doru ynelmesinden sonra, baarszla uramaya mahkmdu. Dank ve belirsiz, ama bu yzden de daha inat ve kendisini eitli biim-lerde yeniden dayatmaya daha da yetenekli bu eilime kar kesin bir mcadele balatmann mutlak bir zorunluluk olduu grld. Buna uygun olarak kitapn ilk plan deitirildi ve olduka geniletildi. Kitapn temel konusu Nereden Balamal makalesinde ortaya atlan sorun olacakt siyasal ajitasyonumuzun nitelii ve temel ierii; rgtsel grevlerimiz; ve btn Rusyay kucaklayacak militan bir rgt ayn anda ve eitli ynlerden kurma plan. Bu sorunlar, Raboaya Gazetayi6 yeniden canlandrma yolundaki baarsz giriimlerden biri srasnda, bunlar ayn gazetede ortaya atmaya alm olan yazarn kafasn uzun zamandr kurcalyordu (bkz: Beinci Blm). Ama bu kitap yalnzca bu sorunun tahliliyle snrlandrma, grlerimizi hi ya da hemen hemen hi bir polemie girimeksizin, olabildiince olumlu biimde sunma yolundaki ilk plan, iki nedenden tr gerekleememitir: bir yandan ekonomizm bizim sandmzdan ok daha direnli kmtr [burada ekonomizm terimini, bu kitapn, deyim yerindeyse, bir tasla olan ve skra, n 12de yaynlanan (Aralk 1901) Ekonomizmin Savunucularyla Bir Konuma* adl makalede akland biimde, geni anlamyla kullanmaktayz]. Sz edilen [sayfa 10] sorunun zm konusundaki ayrlklarn, ayrntlar konusundaki ayrlklardan ok, Rus sosyal-demokrat hareket iindeki iki eilim arasndaki temel anti-tez ile aklanabilirlii, kukuya yer brakmayacak bir biimde aa kt. te yandan, skradaki grlerimizin pratie uygulannn ekonomistlerde yaratt aknlk, ok kez, iki ayr dil konutuumuzu ve bu yzden, ie ta bandan balamadka bir anlamaya varamayacamz, ve btn ekonomistlerle btn temel gr ayrlklarmz sistematik bir biimde akla kavuturmak iin, saysz ve somut rneklerin de gstermi, olduu gibi, olabildiince basit bir slupla bir giriimde bulunmann gerekli olduunu aka gstermitir. Ve ben, bu kitapn hacmini byk lde genileteceini ve yaynlanmasn
* Bkz: V. I. Lenin, Collected Works, v. 5, s. 313-320. -Ed.
10
geciktireceini ok iyi bildiim halde, byle bir akla kavuturma giriiminde bulunmaya karar verdim; Nereden Balamal balkl makalede verdiim sz yerine getirmenin bir baka yolunu bulamadm. Dolaysyla, gecikme yznden dilediim zrlere, bu kitap-n ierdii ciddi yaynsal yetersizlikler iin olanlar da eklemeliyim. eitli teki grevlerin sk sk kesintiye uratt byk bir ivedilik ierisinde almak zorunda kaldm. Yukarda sz edilen sorunun incelenmesi, gene de bu kitapn ana konusu olarak kalmaktadr; ama daha genel nitelikte baka iki sorunla sze balamay gerekli buldum eletiri zgrl gibi bunca masum ve doal bir slogan niye bizim iin gerek bir sava l olsun ve kendiliinden yn hareketi karsnda sosyal-demokratlarn rol gibi temel bir sorunda niye gr birliine varamayalm? Bundan baka, siyasal ajitasyonun nitelii ve ierii konusundaki grlerimizin aklanmas, [sayfa 11] tradeunioncu politika ile sosyal-demokrat politika arasndaki farkn aklanmas, ve rgtsel grevler konusundaki grlerimizin aklanmas da, ekonomistleri doyuran amatrce yntemler ile bizim vazgeilmezliini savunduumuz devrimcilerin rgtlendirilmesi arasndaki farkn aklanmas halini ald. Ve ayrca, btn Rusyay kucaklayan bir siyasal gazete plan zerinde daha da srarla durmaktaym. nk buna yaplan itirazlar tutarszdr ve nk Nereden Bala-mal balkl makalede ortaya attm soruna, gereksindiimiz rgt her ynden ve ayn zamanda yaratma iine nasl girieceimiz sorununa henz gerek bir yant verilmi deildir. Ve nihayet, sonu ksmnda, ekonomistlerle kesin bir kopuu, her eye karn kanlmaz olan bir kopuu nlemek iin, elimizden gelen her eyi yaptmz; Raboeye Dyelonun zel bir anlam, ya da dilerseniz tarihsel bir anlam kazandn, nk tutarl ekonomizmi deil, Rus sosyal-demokrasisi tarihinin btn bir dneminin ayrc zellii olan fikir karkln ve sallantlar tam olarak ve arpc bir biimde ifade ettiini; ve bu yzden de, ilk bakta, Raboeye Dyelo ile ar lde ayrntl gibi grnen polemiin de anlam kazandn, nk bu dneme kesin bir son vermedike hi bir ilerleme gsteremeyeceimizi ortaya koymaya altm. [sayfa 12]
ubat 1902
N. LENN
11
BR DOGMACILIK VE ELETR ZGRL
A. ELETR ZGRL NE DEMEKTR? Eletiri zgrl, hi kukusuz, gnmzn en moda slogan ve tm lkelerde sosyalistler ve demokratlar arasndaki tartmalarda en sk kullanlan slogandr. lk bakta, tartmaya giren taraflardan birinin eletiri zgrlne ciddiyetle bavurmasndan daha garip gzken bir ey olamaz. Avrupa lkelerinin ounluunun, bilim ve bilimsel aratrma zgrln gvence altna alan anayasa hukukuna kar, ileri partiler ierisinde sesler mi kesilmitir? Her frsatta yinelenen bu moda slogan duyan ama tartanlar arasndaki anlamazln zne henz girememi olan dardan bir gzlemcinin yorumu, burada yanl bir eyler olsa gerek olacaktr; besbelli [sayfa 13] ki, bu slogan, tpk lakaplar gibi kullanla kullanla meru hale gelen ve neredeyse genel terimler halini alan, allagelen szlerden biridir.
12
Aslnda da, bugnk uluslararas sosyal-demokrasi * ierisinde bu iki eilimin olumu olduu, kimse iin bir sr deildir. Bu iki eilim arasndaki atma kimi zaman alev alev parlamakta, kimi zaman da atekes kararlarnn heybetli klleri altnda snmeye yz tutmakta ve iten ie yanmaktadr. Artk eskimi domac marksizme kar eletirel bir tutum benimseyen bu yeni eilimin z, Bernstein tarafndan yeterli aklkta sunulmu ve Millerand tarafndan sergilenmi bulunmaktadr. Sosyal-demokrasi bir toplumsal devrim partisi olmaktan kp, toplumsal reformlarn demokratik bir partisi haline gelmelidir. Bernstein bu siyasal istemi, koskoca bir iyi uyum salanm yeni kantlar ve nedenlemeler dizisiyle kuatmtr. Yadsnan, sosyalizmi bilimsel bir temel zerine oturtma ve tarihin materyalist kavray asndan onun gereklilii ve kanlmazln sergileme olana idi. Yadsnan, artan yoksulluk, proleterleme sreci, ve kapitalist elikilerin yeinlemesiydi; nihai ama kavram bile geersiz ilan edildi, ve proletarya diktatrl [sayfa 14] dncesi ise tmden reddedildi. Yadsnan, liberalizm ve sosyalizm arasndaki ilke ynnden kartlklard. ounluun iradesine uygun olarak ynetilen tam demokratik bir topluma bunun uygulanamayaca, vb. tezine dayanlarak yadsnan ey, snf mcadelesi teorisi idi. Bylelikle, devrimci sosyal-demokrasiden burjuva toplumsal-reformculuuna kesin bir dn istemine, marksizmin tm temel dncelerinin, burjuvaca eletirisine daha az kesin olmayan bir dn elik ediyordu. Marksizmin bu eletirisinin uzun zamandan beri siyasal krslerden, niversite koltuklarndan, saysz brorlerde ve bilgie yazlm bir dizi incelemelerde ynlendiril* Yeri gelmiken belirtelim ki, modern sosyalizmin tarihinde bu, belki ei olmayan ve kendine gre pek avutucu, yani sosyalist hareket ierisinde eitli eilimlerin ekimelerinin ulusal olmaktan uluslararas olmaya dnt bir olaydr. Eskiden lasalclar ile ayzenahlar 7 arasnda, guesdcilerle olanaklar 8 arasnda, fabiyanlarla 9 sosyaldemokratlar10 arasnda, ve Narodnaya Volya11 yandalar ile sosyal-demokratlar arasnda srdrlen an-lamazlklar, tamamen ulusal ereveler ierisinde, tmyle ulusal zellikleri yanstan, ve sanki farkl yzeyler zerinde yrtlen snrlar ierisinde kalyordu. imdi ise [imdi akla kavutuu gibi], ngiliz fabiyanlar, .ransz bakanlklar12, Alman berntaynclar, ve Rus eletiricileri13 - bunlarn hepsi de ayn aileden, hepsi de birbirlerini vmektedir. Birbirlerinden renmektedir, ve domac marksizme kar birlikte silaha sarlmaktadr. Sosyalist oportnizmle bu ilk gerek uluslararas savata, uluslararas devrimci sosyal-de-mokrasi, Avrupada uzun zamandan beri hkm sren siyasal gericilie bir son vermede belki de yeterli gce ulaacaktr.
13
mekte olduu olgusu karsnda, eitim grm snflarn gen kuaklarnn tmnn on yllar boyunca sistemli bir biimde bu dorultuda yetitirilmesi olgusu karsnda, bu yeni eletirel eilimin sosyal-demokrasi ierisinde, tpk Minervann Jupiterin kafasndan frlamas gibi, eksiksiz olarak frlayp kmasnda artc bir ey yok. Bu yeni eilimin ieriinin bymesine ve biimlenmesine gerek yoktu, burjuva yaznndan sosyalist yazna olduu gibi aktarlmt. Devam edelim, eer Bernsteinin teorik eletirisi ve siyasal zlemleri kimileri iin hl bulank kalyorduysa, .ranszlar, bu yeni yntemi arpc bir biimde sergileme zahmetine katlandlar. Bu kez de .ransa, tarihsel snf mcadelelerinin, her seferinde, herhangi baka bir yerde olduundan daha fazla, kesin karara kadar srdrld ... lke (Engels, Marxin Der 18 Brumaireine Giri)* olma yolundaki eski nn kantlad. .ransz sosyalistleri teori yapmaya deil, eyleme baladlar. .ransadaki demokratik olarak olduka yksek bir dzeye ulam [sayfa 15] siyasal koullar, btn sonularyla birlikte bernayncl pratie hemen koymaya olanak salamt. Millerand, pratik berntayncln kusursuz bir rneini verdi; Bernstein ve Vollmarn onu bylesine byk bir gayretkelikle savunmalar ve vmeleri nedensiz deildir. Gerekten de, eer sosyal-demokrasi, znde salt bir reform partisi ise ve bunu apak kabul etmek yrekliliini gstermek zorunda ise, o zaman, bir sosyalist, yalnzca burjuva hkmetine katlma hakkna sahip olmakla kalmaz, bu yolda her zaman aba gstermek zorundadr da. Eer demokrasi, znde, snf egemenliinin ortadan kaldrlmas anlamna geliyorsa, yleyse niin bir sosyalist bakan, tm burjuva dnyasn snf ibirlii zerine sylevlerle bylemesin? ilerin jandarmalar tarafndan kurunlanmas, snflarn demokratik ibirliinin gerek niteliini yzlerce ve binlerce kez gzler nne serdikten sonra bile, niin bu bakan hkmette kalmasn ki? Bugn .ransz sosyalistlerinin knouteur, pendeur et dportateur** adnda. baka bir ad vermedikleri arn selamlanmasna niin katlmasn ki? Ve btn dnyann gzleri nnde sosyaliz* Bkz: Karl Marx, Louis Bonaparten 18 Brumairei, nc Almanca Baskya [1885] .riedrich Engelsin nsz, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 11. Ed. * * Cellat, krba ve srgnc. -.
14
min bylesine aalanmas ve kendi kendini alaltmasnn karlndaki dl, alan ynlarn zaferimizi gvenceye alabilecek bu biricik temelin sosyalist bilincinin rmesi karlndaki dl, btn bunlarn dl, zavall reformlar, aslnda burjuva hkmetlerden daha da fazlas elde edilmi bulunan bu zavall reformlar iin atafatl projelerdir! Gzlerini bilerek kapatmayan bir kimse, sosyalizm iindeki bu yeni eletirel eilimin, oportnizmin yeni bir trnden ne daha fazla ne de daha az bir ey olmadn grmemezlik edemez. Ve eer insanlar kuandklar parlak niformalar ya da kendilerine verdikleri gsterili [sayfa 16] unvanlaryla deil de, eylemleriyle ve gerekte savunduklar eylerle deerlendirirsek, eletiri zgrlnn, sosyal-demokrasi iinde oportnist bir eilim zgrl, sosyal-demokrasiyi demokratik bir reform partisine dntrme zgrl, sosyalizme burjuva dncelerini ve burjuva unsurlarn sokma zgrl anlamna geldii apak ortaya kacaktr. zgrlk byk bir szcktr, ama sanayi zgrl bayra altnda en yamac savalar verilmitir, emek zgrl bayra altnda alan halk soyulup soana evrilmitir. Eletiri zgrl teriminin modern kullanm, doutan tad ayn sahtelii iermektedir. Bilimde ilerlemeler kaydettiklerine kendilerini gerekten inandrm olanlar, eski grlerle yanyana yrmek iin yeni grlerin zgrln istemezler, eskilerin yerine yeni grlerin konulmasn isterler. Bugn iitilmekte olan yaasn eletiri zgrl, bo f masaln pek fazla anmsatyor. Kaynam bir grup halinde, sarp ve zorlu bir yolda, birbirimizin ellerine sk skya sarlm olarak ilerliyoruz. Dman tarafndan her yandan sarlm durumdayz ve bunlarn atei altnda hemen hemen hi durmadan ilerlemek zorundayz. zgrce benimsediimiz bir kararla, dmanla savamak amacyla, daha banda kendimizi tek bana bir grup olarak ayrdmz iin ve uzlama yolu yerine mcadele yolunu semi olduumuz iin, bizi sulayan kimselerin bulunduu yaknmzdaki batakla ekilmemek amacyla birlemi bulunuyoruz. Ve imdi aramzdan bazlar yle barmaya balyorlar: gelin batakla gidelim! Ve onlar ayplamaya baladmz zaman da, karlklar u oluyor: ne geri insanlarsnz! Sizi daha iyi bir yola arma zgrln bize tanmamaktan utanmyor musunuz? Evet beyler! Yalnzca bizi armakta deil,
15
istediiniz yere, hatta batakla bile gitmekte [sayfa 17] zgrsnz. Aslnda bize gre sizin gerek yeriniz bataklktr, oraya ulamanz iin size her trl yardm yapmaya da hazrz. Yeter ki ellerimizi brakn, yakamza yapmayn ve o byk zgrlk szcn kirletmeyin, nk biz de dilediimiz yere gitmekte zgrz, yalnzca batakla kar deil, yzlerini batakla doru evirenlere kar da savamakta zgrz.! B. ELETR ZGRLNN YEN SAVUNUCULARI imdi, bu slogan (eletiri zgrl slogan) son zamanlarda Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin (Union)14 organ Raboeye Dyelo (n 10) tarafndan bir teorik postulat olarak deil, bir siyasal istem, Yurt-dnda faaliyet gsteren sosyal-demokrat rgtleri birletirmek olanakl mdr? sorusuna bir yant olarak ileri srlmtr: Dayankl bir birlik iin eletiri zgrl olmaldr (s. 36). Bu szlerden iki kesin sonu kar: l Raboeye Dyelonun, genel olarak, uluslararas sosyal-demokrasideki oportnist akm kanad altna ald, ve 2 Raboeye Dyelonun Rus sosyal-demokrasisi ierisindeki oportnizm iin zgrlk istedii. Bu sonular inceleyelim. Raboeye Dyelo, skra ve Zaryann15 uluslararas sosyaldemokrasi ierisindeki Montagne ile Gironde16 arasnda bir kopma kehanetinde bulunma eiliminden zellikle honut deildir.*
[sayfa 18]
Genel olarak sylemek gerekirse diye yazyor Raboeye Dyelo editr B. Krievski, sosyal-demokrasinin saflarnda iitilen bu Montagne ve Gironde szleri, yzeysel bir tarihsel andrmay temsil eder, bu da bir marksistin kalemine yakmayan bir eydir.
* Devrimci proletarya saflarnda iki akm [devrimci ve oportnist akmlar] ile 18. yzylda devrimci burjuvazi saflarnda iki akm [Montagne diye anlan jakobenler ile jirondenler] arasndaki kyaslamay, skra n 2de yaynlanan bayazsnda [ubat 1901] yapmt. Bayazy yazan Plehanovdu. Kadetler, BezzaglavtsiIer17 ve menevikler, bugne dek, Rus sosyal-demokrasisi iindeki jakobcilie atfta bulunmaktan holanmlard. Ama nasl oldu da Plehanov bu kavram sosyal-demokrasinin sa kanadna kar uygulamaya kalkt? Onlar bu konuda susmay ya da bunu unutmay yelemektedirler. [Yazarn 1907 basksna notu.]
16
Toplumsal dnce tarihilerinin sanabilecekleri gibi, Montagne ve Gironde farkl anlaylar ya da entelektel eilimleri temsil etmiyorlard, onlar ayr snflar ya da tabakalar temsil etmekteydiler: bir yandan orta burjuvazi, te yanda kk-burjuvazi ve proletarya. Oysa modern sosyalist hareket iinde snfsal kar atmas yoktur; btn [italikler Krievskinindir] eitli biimleriyle sosyalist hareket, tm olarak, en ar berntaynclar dahil, proletaryann snf karlar ve onun siyasal ve iktisadi kurtuluu iin snf mcadelesi zemini zerinde olumaktadr. (s. 32-33.) Cretli bir iddia! Acaba Krievski, uzun zamandan beri belirtilmi bir gerei, berntayncln bu kadar hzla yaylnn, son yllarda, bir akademik tabakann sosyalist harekete geni bir biimde katlmas yznden olduu gereini,hi iitmemi midir? Ve en nemlisi, yazarmz, en ar berntaynclarn bile, proletaryann siyasal ve iktisadi kurtuluu iin snf mcadelesi zemini zerinde durduklar yolundaki grn neye dayandrmaktadr? Bilinmez. En ar berntaynclarn bu kararl savunusu hi bir kant ya da nedenleme ile desteklenmemektedir. Besbelli ki, yazar, en ar berntaynclarn kendi kendileri iin syledikleri eyi yineleyecek olursa, iddialarnn hi bir kant gerektirmeyeceine inanmaktadr. Ama bir akm hakknda, o akmn temsilcilerinin kendileri iin sylediklerinden baka bir eye [sayfa 19] dayanmayan bir yargdan daha yzeysel bir ey dnlebilir mi? Partinin gelimesinin izleyecei iki ayr yol, hatta birbirinin tam kart iki ayr tr ya da yol konusunda buradan kaynaklanan vazlardan daha yzeysel bir ey olabilir mi? (Raboeye Dyelo, s. 34-35.) Bir baka deyile, Alman sosyal-demokratlar eksiksiz eletiri zgrln kabul etmekteyken, .ranszlar buna karymlar, ve ite hogr yoksunluunun ktlklerini tantlayan .ranszlarn rneiymi. Bunun karsnda syleyebileceimiz tek ey, B. Krievski rneinin marksist sfatn, bazan, tarihi, lovaiski biiminde anlayan kimseler tarafndan da benimsendiine tanklk ettiidir. Alman Sosyalist Partisinin birliini ve .ransz Sosyalist Partisinin blnmln aklamak iin bu iki lkenin tarihinin zelliklerini incelemenin, birindeki askeri yar-mutlakiyet koullar ile tekindeki cumhuriyeti parlamentarizm koullarn kyaslamann, Paris Komnnn etkileri ile Sosyalistlere Kar Yasann etkilerini tahlil etmenin, iki lkenin iktisadi yaamn ve iktisadi gelimesini kyas-
17
lamann, ya da Alman demokrasisinin ei grlmedik gelimesinin, sadece yanl teorilere kar deil (Mhlberger, Dhring,* 20 [sayfa 20] Katheder-Sosyalistler ), ayn zamanda, yanl taktiklere kar da (Lassalle), sosyalizm tarihinde eine raslanmadk etin mcadelelerle gereklemi olmas, vb. vb. zerinde durmann hi gerei yok. Btn bunlar gereksiz! .ranszlar hogrden yoksun olduklar iin aralarnda kavga ediyorlar; Almanlar iyi ocuklar olduklar iin birlik halindeler. Ve dikkat ediniz ki, bu ei bulunmaz fikri derinlik ile, berntaynclarn savunmasn tamamen ykan bir doru rtlmek istenmektedir. Berntaynclarn proletaryann snf mcadelesi zemini zerinde durup durmadklar sorusu, ancak tarihsel deneyimle tam ve kesin olarak yantlandrlabilecek bir sorudur. Bunun sonucu olarak, .ransa rnei, bu bakmdan ok byk anlam tar, nk, berntaynclarn, Alman kafadarlarnn yrekten onay ile (ksmen de Rus oportnistlerinin onayyla; bkz: Raboeye Dyelo, n 2-3, s. 83-84), bamsz olarak kendi ayaklar zerinde dorulmaya altklar tek lke .ransadr. .ranszlarn hogr yoksunluundan (Nozdriyov21 tarznda) szetmek, tarihsel anlam dnda, son derece naho gerekleri fkeli kfrlerle rtbas etme abasndan baka bir ey deildir. Zaten bizim, Almanlar, B. Krievskiye ve dier bir sr eletiri zgrl savunucularna terketmeye niyetimiz yok. Eer en ar berntaynclarn varl, Alman partisi saflarnda hl hogryle karlanyorsa, bu Bernsteinn tadil teklifini kesin olarak reddetmi olan Hannover kararna22 ve (diplomatik bir dille yazlm olmakla birlikte) Bernsteina dorudan doruya bir ihtar niteliin* Engels, Dhringe darbesini indirdii zaman, Alman sosyal-demokrasisinin birok temsilcileri Dhringin grlerine yaknlk duymaktaydlar. Ve Engels, bir parti kongresinde bile, ar sertlikle, hogr yoksunluuyla, yoldalkla badamayan polemie girimekle vb. aka suland.18 1877 Kongresinde, Most ve yandalar, okurun byk ounluunu ilgilendirmedii iddiasyla Engelsin Vorwrtsdeki19 makalelerinin yaynlanmasnn yasaklanmas iin bir karar tasla getirdiler, ve Vahlteich da Engelsin yazlarnn yaynlanmasnn partiye byk zarar olduunu, Dhringin de sosyal-demokrasiye hizmetleri bulunduunu syledi: Partinin karlar iin herkesten yararlanmalyz: eer profesrler kendi aralarnda polemie girimek istiyorlarsa, varsn girisinler, ama bunun yeri Vorwrts deildir [Vorwrts, n 65, 6 Haziran 1877]. te size bir baka eletiri zgrl savunusu rnei daha, ve Almanlar bize rnek olarak gstermekten o kadar byk zevk duyan legal eletiricilerimiz ve illegal oportnistlerimiz bunun zerinde dnseler iyi ederler!
18
de olan Lbeck kararna23 boyunedikleri iindir. Alman partisinin karlar bakmndan diplomatik bir tutumun doru olup olmad ve bu durumda kt bir barn iyi bir kavgadan daha iyi olup olmad tartlabilir; ksacas, berntayncln reddinde hangi ynteme [sayfa 21] bavurulmasnn gerektii konusunda ayr grler bulunabilir, ama Alman partisinin, berntayncl iki vesile ile reddetmi olduu, kimsenin grmezlikten gelemeyecei bir olgudur. Onun iin Alman rneinin en ar berntaynclarn proletaryann siyasal ve iktisadi kurtuluu iin snf mcadelesi zemini zerinde durduklar tezini doruladn sanmak, gzmzn nnde olup bitenleri hi anlamamak demektir.* stelik Raboeye Dyelo, grdmz gibi, bununla da yetinmeyerek, eletiri zgrl istiyor ve Rus sosyal-demokrasisi nnde berntayncl savunuyor. Besbelli ki, bu gazete, bizim, eletiricilerimize ve berntaynclara hakszlk ettiimize kendisini inandrm. Ama hangilerine? Kime? Nerede? Ne zaman? Bu hakszlk neymi? Bunlar hakknda tek bir szck yok. Raboeye Dyelo, tek bir Rus eletiricisinin ya da tek bir berntayncnn adn anmyor! Bu durumda iki olanakl varsaymdan birini sememiz gerekiyor. Ya, hakszla urayan Raboeye Dyelonun kendisinden bakas deildir (n 10daki iki makalede sadece, Raboeye Dyelo nun, Zarya ve skra [sayfa 22] tarafndan hakszla uratldndan szedilmesi, bunu dorulamaktadr). Eer durum bu ise, berntayclarla her trl dayanmadan uzak durduunu srarla iddia eden Raboeye Dyelonun, en ar berntaynclar ve eletiri z* Belirtmek gerekir ki, Raboeye Dyelo, Alman partisinde berntaynclkla ilgili olgularn szn etmekle yetinmi ve kendi grn ifade etmekten tamamen kanmtr. rnein n 2-3teki [s. 66] Stuttgart Kongresi24 raporlarna baknz. Burada btn gr ayrlklar taktiklere indirgenmektedir ve byk ounluun daha nce kabul edilmi olan devrimci taktiklere bal kaldklarna deinilip geilmektedir. Ya da n 4-5te [s. 5 ve devam] Hanover Kongresindeki sylevlerin yinelenmesi dnda hi bir ey yer almamakta ve Bebelin karar tasarsnn metni sunulmaktadr. Burada, Bernsteinn grlerinin aklanmas ve eletirisi [n 2-3te olduu gibi] bu kez de bir zel makalede ele alnmak zere ertelenmektedir. Tuhaf olan ey, n 4-5te [s. 33] unlar okumamzdr: ... Bebelin savunduu grler, Kongrenin byk ounluu tarafndan desteklenmitir ve birka satr sonra da: ... David, Bernsteinn grlerini savundu. ... Her eyden nce, Bernstein ve arkadalarnn, her eye karn [aynen byle!], snf mcadelesi zemini zerinde durduklarn ... gstermeye alt. ... Bu, Aralk 1899da yazlmtr, ve Eyll 1901de, grnte artk Bebelin hakl olduuna inanmayan Raboeye Dyelo, Davidin sylediklerini kendi grleriymi gibi yineliyor!
19
grln savunmadan, dorudan doruya kendisini savunamamas garip olgusu nasl aklanacaktr? Ya da, hakszla urayan, baz nc ahslardr. Eer durum bu ise, bunlarn adlarn bildirmemek iin ne gibi nedenler olabilir? Gryoruz ki, Raboeye Dyelo, kurulduu gnden beri oynam olduu saklamba oyununu (ki bunu aada da gstereceiz) srdryor. Ve ayrca, nl eletiri zgrlnn bu ilk pratik uygulann da kaydedelim. Gerekte bu, sadece, her trl eletiriden kanmaya indirgenmekle kalmam, ayn zamanda, bamsz fikirleri ifade etmekten tamamen kanmaya da indirgenmitir. Sanki utanlacak bir hastalkm gibi Rus berntaynclnn szn etmekten kanan Raboeye Dyelonun kendisi (Staroverin yerinde deyimini kullanacak olursak25) hastaln tedavisi iin, hastaln Alman eidi iin olan en son Alman reetesinin szc szcne kopya edilmesini nermektedir! Eletiri zgrl yerine, klece (daha kts: maymunca) taklitilik! Uluslararas modern oportnizmin bu ayn toplumsal ve siyasal ierii, kendisini, ulusal zelliklere gre eitli biimlerde ortaya koymaktadr. Oportnistler bir lkede uzun zamandan beri ayr bir bayrak altnda birlemilerdir; bir dierinde teoriyi savsaklamlar ve gerekte radikal sosyalistlerin siyasetini izlemilerdir; bir ncsnde devrimci partinin baz yeleri oportnizm kampna gelmiler ve amalarna, ilkeler ve yeni taktikler uruna ak mcadeleyle deil, partilerini yava yava, hissedilmez ve, deyim yerindeyse, cezalandrlamaz bir biimde yozlatrarak ulamaya almlardr; bir drdnc lkede ise, [sayfa 23] ayn cinsten kaaklar, legal eylemle illegal eylemi tamamen orijinal bir biimde birletirerek, siyasal kleliin karanlklarnda ayn yntemlere bavurmaktadrlar, vb.. Eletiri zgrlnden ve berntaynclktan, Rus sosyal-demokratlarnn birliini salamann bir koulu olarak szetmek ve Rus berntaynclnn kendisini nasl ortaya koyduunu ve bunun ne gibi zel sonular verdiini aklamamak, hi bir ey sylememek amacyla laf etmektir. Raboeye Dyelonun sylemek istemediini (ya da, belki de kavrayamadn), birka szck ile de olsa, biz kendimiz sylemeye alalm.
20
C. RUSYADA ELETR ncelemekte olduumuz konu bakmndan Rusyann balca ayrc zellii, bir yandan ii snfnn kendiliinden hareketinin balangcnn, ve te yandan ilerici kamuoyunun marksizme ynelmesinin, heterojen unsurlarn, ortak dmana kar (zamann doldurmu siyasal ve toplumsal dnya grne kar) savamak zere tek bir bayrak altnda bilemeleri sonucunu vermi olmasdr. Legal marksizmin en canl olduu gnlerin szn ediyoruz. Genel olarak sylemek gerekirse, bu, 80lerde ya da 90larn balarnda olanakllna kimsenin inanmayaca tmyle ilgin bir olguydu. Otokrasinin egemen olduu bir lkede, tamamen kleletirilmi bir basnla, en kk bir siyasal huzursuzluk ve kar gelme filizlenmesinin ezildii kudurgan bir siyasal gericilik dneminde, devrimci marksizmin teorisi, birdenbire, sansr altnda bulunan yazna girme yolunu buluyor ve Ezop dilinde ifade edilmekle birlikte, ilgili herkes tarafndan anlalyor. Hkmet, sadece, (ihtillci) Narodnaya Volyann teorisini tehlikeli saymaya kendisini altrmtr, ve [sayfa 24] allageldii gibi bu organn geirdii i evrimi izleyememektedir ve ona kar yneltilen her eletiriyi sevinle karlar. Hkmetin olup biteni anlamasna kadar, ve koca sansrcler ve jandarmalar ordusu yeni dmeni kefedip zerine ullanana kadar (bizim Rus llerimize gre) epey zaman geti. Oysa bu sre iinde, marksist kitaplar birbiri ardndan yaynlanyordu, marksist dergiler ve gazeteler kuruluyordu; hemen hemen herkes marksist olmutu, marksistler vlyorlard, onlara binbir iltifat yayordu, yaynevleri marksist yaptlarn olaanst hzl satndan ok memnundular. Bu yzden bu ortama kendini kaptrm acemi marksistler arasnda, birden fazla kendini beenmi yazar...26 bulunmas ok doald. imdi artk, bu dnemden rahata, gemite kalm bir olay olarak szedebiliriz. Marksizmin yazn alannda iek at bu ksa dnemin ar ve ok lml gr sahibi kimseler arasndaki ittifaktan ileri geldii bir sr deildir. Aslnda, bu lml unsurlar, burjuva demokratlard; bu durum (ki bu onlarn daha sonra gsterdikleri eletirel gelime ile aka dorulanmtr), daha henz ittifak yrrlkte iken, bazlar tarafndan anlalmt.* Durum bu olduuna gre, sonraki fikir karklnn balca
21
sorumlular, gelecein eletiricileri ile ittifaka girmi olan devrimci sosyal-demokratlar deil midir? Bu soru, olumlu yantyla birlikte, ok kat grl kimselerden, zaman zaman iitilmektedir. Ama byleleri tamamyla yanlmaktadrlar. Gvenilmez kimselerle bile olsa, geici ittifaklara girmekten korkanlar, ancak [sayfa 25] kendisine gvenemeyenlerdir; byle ittifaklar olmasayd tek bir siyasal parti varolamazd. Legal marksistlerle birleme, bir bakma, Rus sosyaldemokratlarnn girdikleri gerekten siyasal ilk ittifakt. Bu ittifak sayesindedir ki, narodniklere kar alacak hzla zafer kazanld ve marksist dnceler (kaba bir biimde de olsa) ok yaygnlat. stelik bu ittifak hi bir koula dayandrlmamt. Bunun kant, Rusyann ktisadi Gelimesi Sorunu zerine Materyal adl marksist koleksiyonunun, 1895te, sansr tarafndan yaklmasdr. Eer legal marksistlerle yaplan yaznsal anlama bir siyasal ittifakla kyaslanabilirse, o zaman bu kitap da bir siyasal antlamayla kyaslanabilir. Balarn kopmas, elbette ki, mttefiklerin burjuva demokrat olduklarnn anlalmas yznden olmad. Tersine, burjuva demokrasisi akmnn temsilcileri, Rusyann bugnk durumu demokratik grevleri n plana kard srece, sosyal-demokrasinin doal ve zlenen mttefikleridirler. Ama byle bir ittifakn zorunlu koulu, sosyalistlerin, ii snfna, onlarn karlarnn burjuvazinin karlarna taban tabana kart olduunu gsterme olanana tam olarak sahip bulunmalar olmaldr. Legal marksistlerin ounluunun kapld berntaynclk ve eletirel eilim ise, sosyalistleri bu olanaktan yoksun brakmaktayd ve marksizmi kabalatrarak, toplumsal elikileri krletme teorisini savunarak, toplumsal devrim ve proletarya diktatrl dncesinin sama olduunu iln ederek, ii snf hareketini ve snf mcadelesini dar trade-unionculua ve kk tedrici reformlar uruna gereki mcadeleye indirgeyerek, sosyalist bilinci baltalamaktaydlar. Bu, sosyalizmin bamszlk hakknn ve bunun sonucu olarak da varlk hakknn burjuva demokrasisi tarafndan yadsnmasyla ayn anlama geliyordu; bu, o zamanlar, henz balang [sayfa 26] aamasnda olan
* Burada K. Tulinin, Struveye kar yazm olduu bir makaleye deiniliyor, [Bkz: Collected Works, Vol. I, s. 333-507. -Ed.] bu makale, Marksizmin Burjuva Yaznnda Yansmas27 balkl bir denemeye dayandrlmt. [Yazarn 1907 basksna notu.]
22
ii snf hareketini, pratikte, liberal hareketin bir eklentisi haline getirmesiyle ayn anlama geliyordu. Bu koullar altnda, kopu, doal olarak zorunluydu. Ama Rusya nn kendine zg zellii, kendisini, bu kopuun, sosyaldemokratlarn en ulalabilir ve yaygn legal yazndan safd edilmesi anlamna geliinde ortaya koydu. Eletiri bayrana sarlan ve marksizmi ykmann neredeyse tekelini elinde bulunduran eski marksistler, bu legal basnda mevzilendiler. (imdi Raboeye Dyelo tarafndan benimsenen) ortodokslua karyz ve yaasn eletiri zgrl sloganlar moda oldu. Ve sansrn ve jandarmalarn bile bu modann karsnda duramadklarnn kant, nl Bernsteinn (Herostratean anlamnda nl) yaptnn28 Rusa basksnn yaynlanmas ve Bernsteinn, Bay Prokopovi ve tekilerin yaptlarnn Zubatov29 tarafndan salk verilmesidir (skra, n 10). imdi sosyal-demokratlara, zaten etin olan, ama dtan yaratlan engellerle bsbtn etinleen bir grevi yerine getirmek dyordu yeni akmla mcadele etme grevi. Ama bu akm, kendisini, yalnzca yazn alanyla snrlamyordu. Eletiricilie doru eilim ile birlikte, pratik iinde olan baz sosyal-demokratlar, ekonomizme kapldlar. Legal eletiricilikle illegal ekonomizm arasndaki iliki ve bamlln ortaya k ve gelime biimi ilgin bir konudur; zel bir makalenin ana konusunu oluturabilecek bir konu. Biz, burada, bu ban tartma gtrmez varln belirtmekle yetineceiz. Credonun hakl olarak eritii kt n, bu balanty ak szllkle formle etmesinden ve ekonomizmin temel siyasal eilimini aklamasndan ileri gelmekteydi iiler, iktisadi mcadeleyi (ya da daha dorusu, zgl ii snf siyasetini de kucaklad iin, trade-unioncu mcadeleyi) yrtrlerken, [sayfa 27] marksist aydnlarda siyasal mcadeleyi yrtmek iin liberallerle birlesinler. Halk arasnda trade-unioncu eyleme girimek bu grevin ilk yarsn yerine getirmekti, legal eletiri de ikinci yarsn. Bu szler, ekonomizme kar yle kusursuz bir silaht ki, Credo olmasayd onu yaratmak gerekirdi. Credo yaratlmad; yazarlarnn izni alnmadan ve belki de onlarn isteklerine karn yaynland. Her ne hal ise, yeni programn* gnna karlmasna yardmc olan bu satrlarn yazar, szclerin kendileri tarafndan kda aktarlan grlerinin zeti-
23
nin oaltlarak Credo bal altnda datlmasndan ve hatta buna kar protestoyla birlikte basnda yaynlanmasndan tr yaknmalar ve sulamalar duymutur! Bu olaya deinmiyoruz, nk bu, ekonomizmimizin ok kendine zg bir zelliini aa vurmaktadr aklk korkusu! Bu, ekonomizmin genel bir zelliidir, yalnzca Credonun yazarlarnn deil. Bu zellii ekonomizmin en ak szl ve en drst savunucusu olan Raboaya Mysl, (Vademecumda32 ekonomist belgelerinin yaynlanmasndan tr fkeye kaplan) Raboeye Dyelo, iki yl nce kendi profession de foisnn33 bunun reddi ile beraber yaynlanmasna izin vermeyen Kiev Komitesi** ve ekonomizmin birok teki bireysel temsilcileri de gstermilerdir. Eletiri zgrl yandalarnn bu eletiri korkusu, yalnzca kurnazlk olarak aklanamaz (ama kurnazln [sayfa 28] da zaman zaman burada iin iine sokulduundan kuku yoktur; yeni akmn gen ve henz narin filizlerini muhaliflerin saldrlarna maruz brakmak ihtiyatszlktr!). Hayr, ekonomistlerin ounluu, (ekonomizmin nitelii gerei) her trl teorik atmalara, hizip anlamazlklarna, geni siyasal sorunlara, devrimcileri rgtleme planlarna vb. iten bir krgnlkla bakmamaktadrlar. Olduka tutarl bir ekonomist, bir gn, bana, btn bunlar yurtdndakilere brakalm! dedi, o, bylelikle ok yaygn bir gr (ve gene salt trade-unioncu bir gr) ifade ediyordu; bizi ilgilendiren ii snf hareketi, buradaki, kendi yremizdeki ii rgtleridir; gerisi yalnzca doktrinerlerin icaddr, skra n 12de yaynlanan mektubun yazarlarnn Raboeye Dyelo n 10 ile uyum ierisinde ifade ettikleri gibi, ideolojinin abartlmasdr. imdi u sorun ortaya kyor: Rus eletiriciliinin ve Rus berntaynclnn kendine zg zellii bu olduuna gre, oportnizme yalnz szle deil, eylemle kar durma abasn gstermi olanlarn grevi ne olmalyd? Birincisi, legal marksizm dneminde
* Credoya Kar Onyedilerin Protestosuna deiniliyor. Yazar, bu protestonun yazlmasna katlmtr [1899 sonu].30 Bu protesto ve Credo 1900 ylnn ilkyaznda yurtdnda yaynland. [Bkz: Rus Sosyal-Demokratlarn Bir Protestosu, Collected Works, Vol. 4, s. 167-182. -Ed.] imdi artk, Bayan Kuskovann yazd makaleden [sanrm Byloyede31 kmtr], Credoyu kaleme alann kendisi olduunu ve o srada Bay Prokopoviin yurtdndaki ekonomistler arasnda pek nemli bir yeri olduunu bilmekteyiz. [Yazarn 1907 basksna notu.] * * Bildiimiz kadaryla, o zamandan bu yana Kiev Komitesinin bileimi deimitir.
24
henz balam olan ve yeniden yeraltnda alan yoldalarn omuzuna yklenen teorik almay balatma abalarna girimeliydiler. Byle bir alma olmakszn hareketin baarl bir biimde bymesi olanakszd. kincisi, halkn kafasn geni lde kartran legal eletiricilike kar etkin olarak mcadeleye girimeliydiler. ncs, programmz ve taktiklerimizi aalama yolundaki her trl bilinli ya da bilinsiz abann iyzn aa kararak ve rterek pratik hareketteki fikir kargaalna ve sallantlara etkin biimde kar durmalydlar. Raboeye Dyelonun bunlardan hi birini yapmad iyi bilinmektedir; aada bu ok iyi bilinen olguyu ayrntl olarak ve eitli ynlerden inceleme frsatn bulacaz. Ama imdilik, biz, yalnzca eletiri zgrl istemiyle [sayfa 29] bizim yerli eletiriciliimizin ve Rus Ekonomizminin zel izgileri arasnda varolan arpc elikiyi belirtmekle yetineceiz. Bunun iin, Yurtd Rus SosyalDemokratlar Birliinin Raboeye Dyelo nun grn onaylad karar metnine bir gzatmak yetecektir. Sosyal-demokrasinin daha ileri ideolojik gelimesinin kar bakmndan, sosyal-demokrat teorinin snf ve devrimci niteliine aykr dmedii srece, bu teorinin parti yaznnda eletirilmesi zgrlnn tannmasn kesin olarak gerekli saymaktayz. (ki Konferans, s. 10.) Peki bunun nedeni nedir? Bu kararn birinci blmnn, Lbeck Parti kongresinde Bernstein hakknda alnan kararla akmas. ... Safdilliliklerinden tr birlikiler bu kopyaclkla nasl da kendi kendilerine bir Testimonium Paupertatis (yoksulluk tasdiknamesi) verdiklerinin farknda deiller... Ama ... kararn ikinci blm, eletiri zgrln, Lbeck Kongresinin yaptndan ok daha fazla snrlandrmaktadr. O halde Yurtd Birlik, Rus berntaynclarn m hedef almaktadr? Eer almyorsa, o zaman, Lbeck Kongresine yaplan atf tamamen anlamsz kalr. Ama kararn eletiri zgrln snrladn sylemek doru deildir. Hannover kararn kabul ederken, Almanlar, Bernsteinin nerdii tadilleri tek tek reddettiler, ve Lbeck kararlarnda da, adn anarak, ahsen Bensteina ihtarda bulundular. Bizim zgrlk taklitilerimiz ise, Rus eletiriciliinin ve Rus ekonomizminin tek bir belirtisine bir defack bile atfta bulunmamaktadrlar. Bu ihmal karsnda, sadece teorinin snf ve
25
devrimci karakterinden szetmek, zellikle Yurtd Birlik, ekonomizm denen eyi oportnizmle zdeletirmeyi reddettii zaman, yanl yorumlara alan bo brakmaktadr. (ki Konferans, s. 8, 1.) Btn bunlar geerken sylyoruz. Asl sorun, Rusyada, oportnistlerin, devrimci sosyal-demokratlar [sayfa 30] karsndaki konumlarnn, Almanyadakinin tam kart olduunu belirtmektir. O lkede, bildiimiz gibi, devrimci sosyal-demokratlar, mevcut olan evrensel olarak bilinen ve onyllar boyu deneyimlerle btn ayrntlaryla akla kavuturulmu olan eski program ve taktikleri muhafaza etmekten yanadrlar. Ama eletiriciler, deiiklikler getirmek istemektedirler; ve bu eletiriciler nemsiz bir aznl temsil ettiklerine gre, revizyonist abalarnda pek psrk davrandklarna gre, ounluun yenilikleri sadece reddetmekle yetinmesindeki nedenleri anlayabiliriz. Rusyada ise, mevcut olan muhafaza etmekten yana olan eletiriciler ve ekonomistlerdir: eletiriciler kendilerini marksist saymaya devam etmemizi ve imdiye kadar tam olarak yararlandklar eletiri zgrln kendileri iin gvence altna almamz istemektedirler (nk gerekte bunlar hi bir zaman herhangi bir parti ban * tanmamlardr, ve stelik tlerde bulunma dnda biz, eletiri zgrln snrlayabilecek genel olarak kabul edilmi bir parti rgtne hi bir zaman sahip olmadk); ekonomistler, bugnk hareketin egemen niteliini devrimcilerin tanmasn istemektedirler (Raboeye Dyelo, n 10, s. 25) [sayfa 31] yani mevcut olann meruluunu kabul etmemizi istemektedirler; ideologlarn, hareketi, maddi unsurlarla maddi ortamn karlkl etkisi sonucu meydana gelen yolundan
* Yalnz parti balarnn ve parti geleneklerinin yokluu olgusu bile, ki bu, Rusya ile Almanya arasnda temel bir fark oluturur, akl banda btn sosyalistleri krkrne bir taklitilie kar uyarm olmalyd. Ama eletiri zgrlnn Rusyada nerelere kadar vardrldn gs-termek iin bir rnek verelim. Rus eletiricisi Bay Bulgakov, Avusturyal eletirici Hertzi u biimde azarlyor: Vard sonular bamsz olmakla birlikte, Hertz, bu noktada [kooperatif dernekler sorununda] besbelli ki, partisinin grlerine gereinden fazla bal kalmaktadr, ve bu grlerden ayrntlarda ayrlmakla birlikte, ortak ilkeyi reddetmeye cesaret edememektedir. [Kapitalizm ve Tarm, c. II, s. 287] Nfusunun binde dokuzyz doksandokuzunun iliine kadar siyasal boyuneile yozlat ve parti onuru, parti balar anlayndan tamamen yoksun bulunan, siyasal bakmdan kleletirilmi durumda bir devletin uyruu, merutiyet dzeniyle ynetilen bir devletin yurttan partisinin grlerine ar lde bal kald iin tepeden bakan bir edayla azarlamaktadr! llegal rgtlerimizin, eletiri zgrl konusunda kararlar karmaktan baka yapacak ileri yoktur elbet...
26
saptrmaya almamalarn istemektedirler (Mektup, skra n 12de); bugnk koullarda iiler iin olanakl olan mcadelenin zlenen bir mcadele olduunun ve u anda gerekten yrtlen mcadelenin olanakl tek mcadele olduunun kabul edilmesini istemektedirler. (Raboaya Mysln zel Eki, s. 14) Biz devrimci sosyal-demokratlar ise, tam tersine, kendiliindenlie, yani u anda mevcut olana bu tapnma ile yetinmiyoruz. Son yllarda egemen olan taktiklerin deitirilmesini istiyoruz; birlemeden nce ve birleebilmemiz iin, her eyden nce salam ve kesin snr izgilerini izmemiz gerekir diyoruz (skrann yayna balama duyurusuna baknz).* Ksacas Almanlar mevcut olan savunuyorlar ve deiiklikleri reddediyorlar; biz ise mevcut olann deimesini istiyoruz, ve mevcut olana boyunemeyi, onunla uzlamay reddediyoruz. Alman kararlarnn zgr kopyaclar, bu nemsiz fark gzden karmlardr. D. TEORK MCADELENN NEM KONUSUNDA ENGELS Dogmaclk, doktrincilik partinin kemiklemesi dncenin zincire vurulmasnn sonucu olan kanlmaz ceza bunlar Raboeye Dyelodaki eletiri zgrlnn valyece savunucularnn silaha sarldklar dmanlardr. Bu sorunun gndeme alnmasndan pek memnunuz ve sadece bir baka sorunun da eklenmesini neririz: Peki yarglar kimlerdir? [sayfa 32] nmzde iki yaync duyurusu var. Biri, Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin Yayn Organnn Program Raboeye Dyelo (Raboeye Dyelo, n 1den yeniden baslm) ve teki, Emein Kurtuluu Grubunun Yaynlarnn Yeniden Balayaca Duyurusu. Her ikisi de 1899 tarihini, marksizmin bunalmnn uzun sreden beri tartma konusu olduu bir tarihi tayor. Peki ne buluyoruz? Birinci duyuruda bu olayla ilgili herhangi bir deinmeyi ya da bu sorunla ilgili olarak bu yeni organn benimsemek eiliminde olduu konuma ilikin belirli bir ifadeyi bouna aram olacaz.
* Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 354. -Ed.
27
Bu programda olsun, Yurtd Birliin 1901deki nc Kongresinde34 benimsenmi olan ek kararda olsun (ki Konferans, s. 1518), teorik alma konusunda ve u anda kar karya bulunduu ivedi grevler konusunda tek bir szck sylenmemektedir. Btn bu zaman boyunca Raboeye Dyelonun yazkurulu, bu teorik sorunlar, bu sorunlar btn dnyadaki sosyal-demokratlarn zihinlerini kartran sorunlar olmasna karn, grmezlikten gelmilerdir. teki duyuru ise, tersine, her eyden nce son yllarda teoriye kar azalan ilgiye parmak basyor, proletaryann devrimci hareketinin teorik ynne uyank bir dikkat gsterilmesini srarla istiyor, ve hareketimiz iindeki berntaync ve teki kar-devrimci eilimleri amanszca eletirmeye aryor. Zaryann bugne kadarki saylar bu programn nasl yrtlmekte olduunu gstermektedir. Bylece, gryoruz ki, dnce kemiklemesine vb. kar st perdeden sylenen szler, teorik dncenin gelimesi konusundaki ilgisizlii ve aresizlii gizlemektedir. Rus sosyal-demokratlarnn durumu, genel olarak Avrupadaki (ok nceleri Alman marksistleri tarafndan da belirtilen) bir olguyu, yani o pek vlen eletiri zgrlnn [sayfa 33] bir teorinin yerine bir bakasnn konmas demek olmayp, bu trden btnlemi ve ilenmi teoriden zgr olmak anlamna geldiini; semecilik ve ilke yoksunluu anlamna geldiini aka gstermektedir. Hareketimizin gerek durumuyla azok tankl olanlar, marksizmin geni bir biimde yaygnlamasnn yannda, teorik dzeyin belli lde dmekte olduunu grmemezlik edemezler. Pek ok insan, ok az bir teorik eitimle, hatta hi eitilmeden, hareketin pratik nemi ve pratik baarlar yznden, harekete katlmlardr. Bundan Raboeye Dyelonun, bir zafer havasyla Marxn u szlerini aktarrken nasl patavatsz olduunu deerlendirebiliriz: leriye doru atlan her adm, her gerek ilerleme, bir dzine programdan daha nemlidir.* Teorik kargaalk dneminde bu szckleri yinelemek tpk bir cenazede yasllara gznz aydn! demeye benzer. stelik Marxn bu szleri, ierisinde ilkelerin formlasyonundaki seme* K. Marx, .. Engels, Gotha ve Erfurt Programlarnn Eletirisi. W. Brackeye Metnin Sunuluunda Marx Tarafndan Yazlan Mektup - 5 Mays 1875, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 20. -Ed.
28
cilii iddetle mahkm ettii, Gotha Program35 konusunda yazd mektuptan alnmtr. Eer birlemek zorundaysanz, diye yazyordu parti liderlerine Marx, hareketin pratik amalarn karlayacak anlamalara girin, ama ilkeler konusunda herhangi bir pazarla izin vermeyin, teorik dnler vermeyin. Marx bu dncede idi, ve hl aramzda onun adna teorinin nemini kmseme yolunu arayan kimseler var! Devrimci teori olmadan, devrimci hareket olamaz. Moda halinde oportnizm vgsnn, pratik eylemin en dar biimlerine delicesine bir kaplmayla elele gittii bir zamanda, bu dnce zerinde pek gl olarak direnilemez. Ancak Rus sosyal-demokratlar iin teorinin nemi, ou kez unutulan u durumdan tr nem kazanmaktadr: [sayfa 34] birincisi, partimizin sadece oluum srecinde olmas, zelliklerinin daha yeni belirlenmeye balamas, ve hareketi doru yolundan saptrma tehdidinde bulunan devrimci dncenin teki eilimleriyle henz hesaplamadan uzak oluuyla. Tersine tam da u yakn gemi, (Akselrodun uzun zaman nce ekonomistleri uyard bir durum olan)36 sosyal-demokrat olmayan devrimci eilimlerin yeniden canlan ile damgalanmtr. Bu koullar altnda, ilk bakta nemsiz gibi grnen bir yanlg en kt sonulara yolaabilir ve ancak burnunun tesini gremeyenler, hizip tartmalarn ve gr ayrlklar arasndaki en keskin farkllklar zamansz ya da gereksiz sayabilir, Rus sosyaldemokrasisinin yazgs gelecek birok yllar boyunca u ya da bu ayrln glenmesine baldr. kincisi, sosyal-demokrat hareket, znde, uluslararas bir harekettir. Bu, sadece ulusal ovenizmle savamak zorunda olduumuz demek deil, gen bir lkede yeni bir hareketin ancak teki lkelerin deneyimlerinden yararlanacak olursa baarl olabilecei demektir de. Bu deneyimlerden yararlanmak iin bunlar salt tanmak ya da yalnzca en son kararlarn kopya etmek yetmez. Gerekli olan, bu deneyimleri eletirici bir tutumla ele almak ve bunlar bamsz olarak snamadan geirmektir. Modern ii snf hareketinin ne byk lde gelitiini ve dallandn kavrayan bir kimse, bu grevi yerine getirmek iin nasl bir teorik kuvvetler yedeine ve siyasal (ayn zamanda da devrimci) deneyime gerek olduunu anlayacaktr. ncs, Rus sosyal-demokrasisinin ulusal grevleri,
29
dnyada baka hi bir sosyalist partinin daha nce karlamad trdendir. lerde, halkn tmnn otokrasinin boyunduruundan kurtarlmas iinin bize ykledii siyasal ve rgtsel grevlere eilme frsatn bulacaz. u noktada, yalnzca, nc sava rolnn ancak en ileri teorinin [sayfa 35] klavuzluk ettii bir parti ile yerine getirilebileceini belirtmek istiyoruz. Bunun ne demek olduunun somut bir kavrayna sahip olmak iin okur, Herzen, Belinski, ernievski gibi Rus sosyal-demokrasisinin ncellerini ve yetmilerin parlak, devrimci yldzlarn anmsasn; Rus yaznnn imdi kazanmakta olduu dnya lsndeki nem zerine kafa yorsun; bir de... ama bu kadar yeter! Sosyal-demokrat harekette teorinin nemiyle ilgili Engelsin 1874te sylediklerini aktaralm. Engels, sosyal-demokrasinin byk mcadelesinin, aramzda olduu gibi iki biimini (siyasal ve iktisadi) deil, teorik mcadeleyi ilk ikisi ile bir tutarak biimini kabul ediyor. Hem pratik ynden hem de siyasal ynden gl hale gelmi bulunan Alman ii snf hareketine tleri, bugnn sorunlar ve anlamazlklar ynnden ylesine reticidir ki, uzun zamandan beri ktphanelerde byk bir glkle bulunabilen Der deutsche Bauernkriege * yazd nszden uzunca bir blm aktardmzdan tr okuru skmayacamz umarz: Alman iilerinin, br Avrupa iilerine gre, balca iki stnl var. Birincisi, Alman iileri, Avrupann en teorisyen halkna mensupturlar; stelik, szmona kltrl Almanyada iyiden yitip gitmi olan teorik anlay korumulardr. Eer daha nce Alman felsefesi hele Hegel felsefesi olmasayd, Alman bilimsel sosyalizmi olmu olacak tek bilimsel sosyalizm hi bir zaman kurulamazd. ilerin teorik anlay olmasayd, onlar bu bilimsel sosyalizmi hi bir zaman zmlemi olduklar derecede zmleyemezlerdi. Ve bu stnln ne kadar byk bir stnlk olduunu, bir yandan, her trl teoriye kar, eitli sendikalarn kusursuz rgtleniine karn, ngiliz [sayfa 36] ii hareketinin pek bir ilerleme gstermemesinin balca nedenlerinden biri olan kaytszlk, ve te yandan da, prudonculuk tarafndan, ilk biimi iinde .ranszlar ve Belikallarda, sonradan, Bakunin eliyle karikatrletirilmi biimi
* Dritter Abdruck, Leipzig 1875, Verlag der Genossenschaftsbuchdruckerei. [Almanyada Burjuva Demokratik Devrim, Kyller Sava, Sol Yaynlar, Ankara 1975. -Ed.]
30
iinde, spanyol ve talyanlarda yaratlan anlamazlk ve karklk tantlar. kinci stnlk, Almanlarn, ii hareketine, zaman bakmndan aayukar en son gelmi olmalardr. Tpk teorik Alman sosyalizminin, doktrinlerinin tm fantezi ve topyalarna karn, btn zamanlarn en byk kafalar arasnda saylan ve bugn doruluklarn bilimsel olarak tantladmz birok fikirleri ncelemi bulunan adamn, Saint-Simon, .ourier ve Owenn omuzlar zerinde ykseldiini hi bir zaman unutmayaca gibi, pratik Alman ii hareketi de, ngiliz ve .ransz [ii -.] hareketinin omuzlar zerinde gelitiini, onlarn pahalya edinilmi deneylerinden sadece yararlanp, imdi o zaman ou kanlmaz olan yanlglarndan kanlabildiini hi bir zaman unutmamaldr. ngiliz trade-unionlar ile .ransz siyasal ii mcadelelerinin gemii olmasayd, hele Paris Komn tarafndan verilen devsel atlm olmasayd, bugn hareketin neresinde olurduk? Alman iilerinin, durumlarnn stnlklerinden, az grlr bir kavrayla yararlanmasn bildiklerini kabul etmek gerek. Bir ii hareketi varolal beri, mcadele, ilk kez olarak, teorik, siyasal ve pratik-iktisadi (kapitalistlere kar diren) yn iinde, uyum, balant ve sistematik bir biimde yrtlmtr. Alman [ii -.] hareketinin yenilmez gc, ite, deyim yerindeyse, bu tek merkezli (concentrique) saldrdadr. Bir yandan, elverili konumlar nedeniyle, te yandan ngiliz [ii -.] hareketinin adasal zellikleri ve .ransz [ii -.] hareketinin zorla bastrlmas sonucu, Alman iileri, imdilik proleter mcadelenin n safnda [sayfa 37] yer alm bulunuyorlar. O1aylarn, bu eref yerini ne kadar zaman onlara brakaca nceden sylenemez. Ama, bu yeri tuttuklar srece, grevlerini, gerektii gibi yerine getireceklerdir, bunu ummak gerek... Bunun iin, tm mcadele ve ajitasyon alanlarndaki abalarn bir kat daha artrmaldrlar. nderlerin devi, zellikle, btn teorik sorunlar zerinde gitgide daha ok bilgi edinmek, gn gemi dnya grlerinin geleneksel lakrdlarnn etkisinden kendilerini gitgide daha ok kurtarmak, ve sosyalizmin bir bilim durumuna geldiinden bu yana, bir bilim olarak yrtlmek, yani irdelenmek istediini hi mi hi unutmamak olacaktr. Buna gre, bylece kazanlan gitgide daha ak grleri, ii ynlar arasnda artan bir abayla yaymak, ve
31
parti ve sendikalar rgtn gitgide daha gl bir biimde salamlatrmak nem kazanacaktr. ... Eer Alman iileri byle davranmakta devam ederlerse, hareketin banda yryeceklerdir demiyorum sadece herhangi bir ulus iilerinin hareketin banda yrmeleri, hareketin yararna deildir, ama sava izgisi zerinde erefli bir yer tutacaklar ve, hesapta olmayan ar snavlar ya da byk olaylar, onlardan daha ok cesaret, daha ok karar ve daha ok enerji istedii zaman, pusatlanm ve hazr olacaklardr.* Engelsin szlerinin kehanet olduu kt ortaya. Birka yl ierisinde Alman iileri Sosyalistlere Kar Yasa biiminde beklenmedik etin, snavlarla kar karya geldiler. Ve bu snavlar savaa hazr halde karladlar ve bundan zaferle kmay baardlar. Rus proletaryas ok daha etin snavlardan gemek zorunda kalacaktr; onun savamak zorunda kalaca canavar yannda, anayasal bir lkedeki anti-sosyalist yasa [sayfa 38] ancak bir cce olarak kalr. Tarih bizi u anda herhangi baka bir lkenin proletaryasnn kar karya kald btn ivedi grevlerin en devrimcisi olan bir grevle kar karya getirmitir. Bu grevin yerine getirilmesi, yalnzca Avrupa gericiliinin deil, (imdi denebilir ki) Asya gericiliinin de bu en gl kalesinin yklmas, Rus proletaryasn, uluslararas devrimci proletaryann ncs yapacaktr. Ve biz, bin kez daha geni ve daha derin olan hareketimizi, ayn fedakr kararllk ve tutkuyla balatacak olursak, ncellerimizin, yetmilerin devrimcilerinin, kazanm bulunduklar bu onurlu unvan elde edeceimize gvenme hakkna sahip olacaz. [sayfa 39]
* Bkz: .riedrich Engel, Almanyada Burjuva Demokratik Devrim, Kyller Sava, nsz, Sol Yaynlar, Ankara 1975, s. 30-32 -Ed.
32
K YIINLARIN KENDLNDENL VE SOSYAL-DEMOKRATLARIN BLNLL
Yetmilerin hareketinden ok daha geni ve derin olan bizim hareketimizin, o sra hareketin esinlendii ayn fedakr kararllk ve enerjisiyle esinlenmesi gerektiini syledik. Gerekten, yle sanyoruz ki, bugnk hareketin gcnn, ynlarn, (zellikle sanayi proletaryasnn) uyanmasnda olduundan ve zayflnn da devrimci liderler arasnda bilin ve inisiyatif yokluundan ileri geldiinden imdiye kadar kimse kuku duymamtr. Bununla birlikte, son zamanlarda, imdiye kadar bu sorun konusunda geerli olan btn grlerin altst olmas tehlikesini yaratan artc bir keifte bulunuldu. Bu keif, skra ve Zarya ile giritii polemikte zel noktalar [sayfa 40] zerindeki itirazlarla yetinmeyen ve genel anlamazl daha derin bir kke balamaya alan Raboeye Dyelonun eseridir. Bu gazete, gr ayrlnn, znde, kendiliinden unsur ile bilinli yntemsel unsurun g-
33
reli neminin farkl deerlendirilmesinden ileri geldiini yazmaktadr. Raboeye Dyelo, sulamasn, gelimenin, nesnel ya da kendiliinden unsurunun nemini kmseme* olarak ifade etmektedir. Buna biz u karl veririz: bu tez, o kadar anlamldr ki, bugn, Rus sosyal-demokratlarn ayran teorik ve siyasal gr farklarn yle derinliine aydnlatmaktadr ki, skra ve Zarya ile giriilen polemik Raboeye Dyelonun bu genel anlamazl kefetmesinden baka bir sonu vermemi olsayd bile, biz, bu sonutan da byk memnunluk duyardk. Bu yzden, bilin ile kendiliindenlik arasndaki iliki sorunu ite bu kadar byk bir genel ilgi uyandrmaktadr, ve onun iin, bu sorun, ayrntl olarak incelenmelidir. A. KENDLNDEN-GELME KABARMANIN BALANGICI Bir nceki blmde, Rusyann eitim grm genliinin doksanlarn ortalarnda marksizmin teorilerini genel olarak nasl yuttuunu belirttik. Ayn dnemde, nl 1896 St. Petersburg sanayi savan37 izleyen grevler, ayn ekilde genel bir nitelie brnd. Bunlarn btn Rusyaya yaylmas, daha yeni uyanmakta olan halk hareketinin derinliini aka gsterdi, ve eer kendiliinden unsurdan szedeceksek, o halde, hi kukusuz, kendiliinden olarak kabul edilmesi gereken ey, her eyden nce bu grev hareketidir. Ama kendiliindenlik vardr, kendiliindenlik [sayfa 41] vardr. Yetmilerde ve altmlarda (ve hatta 19. yzyln ilk yarsnda) Rusyada grevler oldu, ve bunlara makinelerin vb.nin kendiliinden tahribi elik etmiti. Bu bakaldrmalarla karlatrldnda doksanlarn grevleri, bu dnemde ii snf hareketinin yapt ilerlemeyi belirtmesi lsnde, bilinli diye bile tanmlanabilirdi. Bu da gstermektedir ki, kendiliinden unsur, znde, tohum halindeki bir bilinlenmeden baka bir ey deildir. lkel bakaldrmalar bile, bilinliliin belli bir lde uyanm olduunu ifade ediyordu. iler, kendilerini ezen sistemin kalclna ilikin alar boyu srp gelen inanlarn kaybediyorlard... otoriteye klece boyunemeyi kesin bir biimde terkederek ortak direnmenin gereini,
* Raboeye Dyelo, n 10. Eyll 1901, s. 17-18. talikler Raboeye Dyelonundur.
34
anlamaya demeyeceim ama, hissetmeye balyorlard. Ama bu gene de bir mcadele niteliinden ok, umutsuzluk ve alma patlamalar niteliindeydi. Doksanlarn grevleri, bilinliliin ok daha byk parltlarn aa vuruyordu; belirli istemler ileri srlmt, grevin zaman iyi seilmiti, baka yerlerdeki durumlar ve rnekler zerinde tartlmt vb.. Bakaldrmalar ezilenlerin sadece direnmeleriydi, oysa sistemli grevler tohum halindeki snf mcadelesini temsil ediyordu, ama yalnzca tohum halindeki. Kendi balarna alndklarnda, bu grevler, salt sendika mcadeleleriydi, henz sosyal-demokrat mcadeleler deillerdi. Bunlar iverenlerle iiler arasnda uyanmaya balayan dmanlklar gsteriyordu, ama isiler, kendi karlarnn, modern siyasal ve toplumsal sisteminin tmyle uzlamaz bir biimde attnn bilincinde deillerdi ve olamazlard da, yani onlarn bilinci henz sosyal-demokrat bir bilin deildi. Bu anlamda, doksanlarn grevleri, bakaldrmalarla karlatrldnda ok byk bir ilerlemeyi temsil etmelerine karn, salt kendiliinden bir hareket olarak kald. iler arasnda sosyal-demokrat bilincin olamayacan [sayfa 42] syledik. Bu bilin onlara dardan getirilmeliydi. Btn lkelerin tarihi gstermektedir ki, ii snf, salt kendi abasyla sadece sendika bilincini, yani sendikalar ierisinde birlemenin, iverenlere kar mcadele etmenin ve hkmeti gerekli i yasalarn karmaya zorlamann vb. gerekli olduu inancn gelitirebilir.*) Oysa sosyalizm teorisi, mlk sahibi snflarn iyi eitim grm temsilcileri tarafndan, aydnlar tarafndan gelitirilen, felsefi, tarihsel ve iktisadi teorilerden doup gelimitir. Toplumsal konumlaryla, modern bilimsel sosyalizmin kurucular Marx ve Engels de, burjuva aydn tabakasna mensupturlar. Tam ayn yolda, Rusyada sosyaldemokrasinin teorik retisi, ii snf hareketinin kendiliinden gelimesinden tamamen bamsz olarak domutur; devrimci sosyalist aydn tabaka arasndaki dnce gelimesinin doal ve kanlmaz bir sonucu olarak domutur. Szn etmekte olduumuz dnemde, doksanlarn ortalarnda, bu reti yalnzca Emein Kurtuluu grubunun tam olarak formle ettii programn temsil et* Sendikaclk [trade-unionism], kimilerinin sand gibi, siyaseti tmyle dtalamaz. Sendikalar her zaman baz siyasal [ama sosyal-demokrat olmayan] ajitasyon ve mcadele yrtm1erdir. Bir sonraki blmde sendika siyaseti ile sosyal-demokrat siyaset arasndaki ayrl ele alacaz.
35
mekle kalmam, Rusyadaki devrimci genliin ounluunu da kendi yanna kazanm bulunuyordu. Bylece, hem alan ynlarn kendiliinden uyanna, onlarn yaam bilincine ve mcadele bilincine ynelik bir uyanna, hem de sosyal-demokrat teoriyle silahlanm ve iilere ynelmeye zorlanan devrimci bir genlie sahiptik. Buna ilikin olarak, bu dnemin ilk sosyal-demokratlarnn ekonomik ajitasyonu byk bir gayretle yrttkleri halde (bu eylemlerinde, onlara, o zamanlar hl elyazmas halinde bulunan Ajitasyon zerine adl kitapn ierdii gerekten de yararl grler klavuzluk [sayfa 43] etmekteydi), bunu tek grevleri olarak grmedikleri yolundaki ou kez unutulan (ve olduka az bilinen) bir olguyu belirtmek zel nem tamaktadr. Tersine daha banda Rus sosyal-demokrasisi iin genel olarak en uzak tarihsel grevleri, ve zel olarak da otokrasiyi devirme grevini koymulard. Bylece, 1895in sonlarna doru i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birliini38 kuran sosyal-demokratlarn St. Petersburg grubu, Raboeye Dyelo adndaki bir gazetenin ilk saysn hazrlad. Bu say, 8 Aralk 1895 gecesi grubun yelerinden olan Anotoli Alekseyevi Vaneyevin* evine yaplan bir basknla jandarmann eline getiinde basma hazr durumdayd, bylelikle Raboeye Dyelonun ilk basm gnna kma frsatna kavuamad. Bu saynn bayazs (belki de otuz yl sonra bir Russkaya Starina,39 polis arivlerinden bunu gnna karacaktr), Rusyadaki ii snfnn tarihsel grevlerini zetliyor ve siyasal zgrlklerin gerekletirilmesini bu grevlerin bana koyuyordu. Bu say ayn zamanda Bakanlarmz Ne Dnyor?** bal altnda, polisin temel eitim komitelerini ezmesini ele alan bir makaleyi de ieriyordu. Bunlardan baka St. Petersburgdan ve Rusyann baka yerlerinden gelen mektuplar da (rnein Yaroslavl Guberniyasndaki iilerin katliami40 konusunda bir mektup) vard. Doksanlarn Rus sosyal-demokratlarnn, eer yanlmyorsak bu ilk abas, tmyle yerel, hele de ekonomik bir gazete deildi, tersi* A. A. Vaneyev, srgnden nce hapisanede tek bana hcrede tutulduu srada yakaland veremden 1899da Dou Sibiryada ld. Yukardaki bilgilerin yaynlanmasn bu nedenle mmkn gryoruz. Bu bilgilerin gvenilir olduunu gvenle sylyoruz; nk bu bilgiler, A. A. Vaneyev ile yakn ilikisi olan ve onu yakndan tanyan bir kii tarafndan aktarlmaktadr. ** Bkz: Collected Works, Vol. 2, s. 87-92. -Ed.
36
ne otokrasiye kar grev hareketini devrimci hareketle birletirmeye ve gerici bilisizlik politikas altnda ezilen [sayfa 44] herkesi sosyaldemokrasinin saflarna kazanmay amalyordu. Bu dnemin hareketinin durumuyla biraz olsun tankl olan hi kimse, byle bir gazetenin bakentin iileri ve devrimci aydn tabaka arasnda scak bir karlk greceinden ve yaygn bir tiraj salayacandan kuku duyamazd. Giriimin baarszl, sadece, bu dnemin sosyal-demokratlarnn devrimci deneyim ve pratik eitimden yoksun olular yznden zamann ivedi gereksinmelerini karlayamadklarn gstermitir. Bunlar St. Peterburgski Raboi Listok41 iin ve zellikle Raboaya Gazeta ve 1898 ilkyaznda kurulan Rus SosyalDemokrat i Partisinin Bildirgesi iin de sylenmelidir. Kukusuz, o zamann sosyal-demokratlarn hazrlksz olduklar iin knamak aklmzn ucundan bile gemez. Ama bu hareketin deneyiminden yararlanabilmek ve ondan pratik dersler karabilmek iin u ya da bu eksikliin nedenlerini ve nemini iyice anlamamz gerekir. Bu nedenle, 1895-98 dneminde faal olan sosyal-demokratlarn bir blmnn (belki de hatta ounluunun), hakl olarak, o zaman bile, kendiliinden hareketin hemen banda, en kapsaml bir programla ve en militan taktiksel bir izgiyle kmann olanakl olduunu dndkleri olgusunu belirtmenin byk nemi vardr.* Devrimcilerin ounluunun [sayfa 45] eitimden yoksun oluu, bu tmyle doal olgu, herhangi bir zel korku yaratamazd. Bir kez grevler doru bir biimde belirlenince, bir kez bu grevleri gerekletirmek yolunda yinelenen giriimler iin enerji olunca, geici baarszlklar sadece kk talihsizlikleri temsil ediyordu. Devrimci deneyim ve rgtsel yetenek elde edilebilecek eylerdir, yeter ki bunlar erde etme istei olsun, yeter ki, eksiklikler kabul
* Doksanlarn sonlarnn sosyal-demokratlarnn faaliyetlerine kar dmanca bir tutum taknan skra, o sralarda kk istemler uruna mcadeleden baka herhangi bir alma iin koullarn bulunmadn grmezlikten geliyor diye sylyor ekonomistler Rus Sosyal-Demokrat Organlara Mektuplarnda [skra, n 12]. Yukarda verilen olgular, koullarn bulunmad konusundaki tezin geree taban tabana kart olduunu gsteriyor. Deil sonlarnda, doksanlarn ortalarnda bile, kk istemlerin yannda teki almalar iin de koullar vard liderlerin yeterince eitilmi olmalar dnda btn koullar vard. Bizim, ideologlarn, liderlerin yeterli eitimden yoksun olduumuzu itenlikle kabul etmek yerine, ekonomistler, btn suu koullarn bulunmayna, hi bir ideologun hareketi saptramayaca maddi ortamn belirledii yolun etkilerine yklemeye alyorlar. Bu, kendiliindenlik nnde klece eilmek deil de nedir, ideologlarn kendi kusurlarna sevdalanmalar deil de nedir?
37
edilsin, devrimci eylemde bu eksikliklerin kabul edilmesi bunlarn yar yarya giderilmesi demektir. Ama bu bilin (ki bu, sz edilen grubun yeleri arasnda ok canl idi) snmeye baladnda, eksikliklere erdemler olarak bakmaya hazr, hatta kendiliindenlik nnde klece boyuneilerine teorik bir temel bulmaya alan kimseler ve hatta sosyaldemokrat organlar boygstermeye baladnda, sadece ufak-tefek talihsizlikler olan eyler, balbana talihsizlikler haline geldi. Bu eilimden, ierii yanl olarak ve ok dar bir biimde ekonomizm olarak nitelenen bu eilimden, sonular karmann zamandr. B. KENDLNDENLK NNDE ELME RABOAYA MYSIL Kendiliindenlie bu boyuneiin yaznsal ifadelerini ele almadan nce, Rus sosyal-demokrasisindeki gelecein iki atan eiliminin St. Petersburgda alan yoldalar arasnda hangi koullar altnda doduu ve bydne k tutan (yukarda sz edilen kaynak tarafndan bize ulatrlan) u ilgin olguyu belirtmek isteriz. 1897nin banda, srgnlerinden hemen nce, A. A. Vaneyev ve birka yolda, i Snfnn Kurtuluu iin Mcadele Birliinin eski ve gen yelerini biraraya getiren zel bir toplantya katldlar.42 Konumalarn arlk noktasn rgt sorunlar, zellikle de son biimi ile Listok [sayfa 46] Rabotnika, n 9-10, s. 46da43 yaynlanm olan iilerin karlkl yardm fonu tz konusu oluturuyordu. Eski yelerle (St. Petersburg sosyal-demokratlar bunlar alaya alarak dekabristler, olarak adlandrrlard) gen yeler (ki bunlar, daha sonra Raboaya Mysl almalarna aktif olarak katldlar) arasnda kesin ayrlklar hemen kendini gsterdi, ve aralarnda iddetli tartmalar balad. Gen yeler yaynlanm haliyle tzn temel ilkelerini savunuyorlard. Eski yeler birincil gereksinmenin bu olmadn, ama Mcadele Birliinin btn deiik ii yardmlama fonlarnn, renci propaganda evrelerinin, vb. bal olaca bir devrimciler rgt halinde glendirilmesi gerektiini savunuyorlard. Hi sylemeye gerek yok ki, tartma iinde bulunan taraflar, bu sradaki anlamazlklarn, bir blnmenin balangc olduunu kavramaktan uzaktlar; tersine, bunlar, tek bana ve raslansal eyler olarak gryorlard. Bu olgu da gsteriyor ki,
38
Rusyada da ekonomizm, eski sosyal-demokratlara kar bir mcadele olmakszn ortaya km ve yaygnlam deildir (ki bu, bugnn ekonomistlerinin unutmak istedikleri bir eydir). Ve eer, esasnda, bu mcadele, ardndan belgesel izler brakmam ise, bunun tek nedeni o srada faaliyet gsteren evrelerin yeliinin ylesine srekli bir deiiklikten gemesidir ki, hi bir sreklilik salanamam ve bunun sonucu olarak da gr ayrlklar herhangi bir belge ile kaydedilmemitir. Raboaya Mysln kuruluu ekonomizmi gnna kard, ama bir rpda deil. Yeni eilimin eitli kentlerdeki baarlar ve baarszlklarnda raslantnn ne lde olduunu ve bunun gerekte ayr bir eilimi mi ifade ettii, yoksa salt belli kimselerin eitim yoksunluundan mi ileri geldii konusunda, ne yeninin savunucularnn ne de kartlarnn karar verebildikleri ve bunu yapma frsatn gerekten de bulamadklar zaman sresini [sayfa 47] anlayabilmek iin, eylem koullarn ve Rus alma gruplarnn ounluunun ksa mrl niteliini somut bir biimde kafamzda canlandrmamz gerekir (bu, ancak, bunu bizzat yaam olanlarn yapabilecekleri bir eydir). rnein, Raboaya Mysln ilk teksir edilmi kopyalar sosyal-demokratlarn byk bir ounluuna hi bir zaman ulamad, ve eer ilk saysndaki bayazya deinebiliyorsak, bunun tek nedeni, yukarda belirtilen gazetelerden ve gazete projelerinden olduka farkl olan bu yeni gazeteyi, hi kukusuz, byk bir gayretle, olduundan fazla abartan V. .44 tarafndan yazlan bir makalede (Listok Rabotnika, n 9-10, s. 47 ve devami) yeniden yaynlanm olmasdr.* Raboaya Mysln tm havasn ve genel olarak ekonomizmi byk bir aklkla ortaya koyduu iin, bu bayaz zerinde durmaya deer. Mavi ceketlilerin45 silahnn ii snf hareketini hi bir zaman duraksatamayacan belirttikten sonra, bayaz, szlerini yle srdryor: ... ii snf hareketinin canll, iilerin, sonunda, kendi yazglarn liderlerinin ellerinden koparp kendi ellerine almalar olgusundan ileri gelmektedir; bu temel tez daha sonra ay* Gerekten kaydetmek gerekir ki, Raboaya Mysln Kasm 1898de ekonomizmin btn ynleriyle aklanm olduu bir sradaki vgs, zellikle de yurtdnda, ok ksa bir sre sonra Raboeye Dyelonun yneticilerinden biri olan V. .nin ta kendisinden kaynaklanmt. Ama yine de Raboeye Dyelo, Rus sosyal-demokrasisi iinde iki eilimin olduunu yadsmt ve bugn bile yadsmasn srdrmektedir!
39
rntlaryla gelitirilmektedir. Gerekte, liderler (yani sosyal-demokratlar, Mcadele Birliinin rgtleyicileri), denebilir ki, polis tarafndan iilerin ellerinden koparlp alnmtr;* ama iiler liderlerine kar mcadele ediyorlarm gibi ve liderlerinin [sayfa 48] boyunduruundan kendilerini kurtaryorlarm gibi gsterilmektedir! Devrimci rgtn glendirilmesi ve siyasal faaliyetin geniletilmesi ynnden ileri admlar atma ars yerine, tmyle sendika mcadelesine geri ekilme ars yaplmtr. Hareketin ekonomik temelinin siysal lky hi bir zaman unutmama abasyla glgelendii ve ii snf hareketinin parolasnn ekonomik koullar iin mcadele (!) ya da daha da iyisi iiler, iiler iindir parolas olduu iln edildi. Grev fonlarnn hareket iin teki rgtlerden yz kez daha yararl olduu (1897 Ekiminde sylenmi bu szleri, 1897nin balangcnda gen yelerle dekabristler arasndaki tartmayla kyaslaynz) vb. akland. ilerin kaymana deil, ortalamaya, ii ynlarna arlk vermeliyiz; siyaset her zaman itaatle ekonomiyi izler** vb. vb. gibi ucuz deyiler, hareket tarafndan ekilen ama ou durumlarda, ancak legal olarak ortaya kan yaynlardaki kadaryla marksizm krntlaryla tankl olan genlik ynlar zerinde, kar durulmaz bir etki yaratan moda haline geldi. Siyasal bilin, kendiliindenlik Bay V. V.nin fikirlerini yineleyen sosyal-demokratlarn kendiliindenlii, bir rubleye bir kopek katmann her trl sosyalizmden ve siyasetten daha deerli olduu ve gelecek kuaklar iin deil de kendileri ve ocuklar iin savatklarn bilerek savamalar gerektii (Raboaya Mysl, n 1, bayaz) yolundaki savlarla kandrlan iilerin kendiliindenlii tarafndan tmyle boulmutu. Bu eit szler, [sayfa 49] sosya* Bu olayn doru olduu u ilgin olgu ile gsterilmektedir. Dekabristlerin yakalanmalarndan sonra, hareketin ortaya karlmasnn ve tutuklamann dekabristlerle ibirlii yapan bir grupla ilikisi olan bir ajan-provakatr, dii N. N. Mihaylov tarafndan sakland haberi Schlsselburg karayollar iileri arasnda yaylnca, iiler ylesine fkeye kaplmlard ki, onu ldrmeye karar verdiler. ** Bu alntlar Raboaya Mysln ilk saysndaki ayn bayazdandr. Siyaset ve iktisat arasndaki ilikiler konusunda benzer gr1erl savunduu iin uzun zaman nce tutucu i1erin eski bir ustas unvann alm olan gerek Bay V. V.ye kar marksistlerin yaznsal bir sava yrtt bir srada ekonomik materyalizmin acemice kabalatrlmasn yineleyip duran Rus sosyal-demokrasisinin V. V.lerinin sahip olduklar teorik eitim dzeyi bundan anlalabilir?
40
lizme olan nefretleri ierisinde, ngiliz trade-unionculuunu kendi topraklarna tamak ve iilere, katksz sendikal mcadeleye girimekle,* gelecein bilmem hangi sosyalizmi iin, bilmem hangi kuaklar iin deil, kendileri ve ocuklar iin mcadele etmi olacaklarn tlemeye alan (Alman Sozial-Politikeri Hircsh gibi) Bat Avrupann burjuvazisinin her zaman gzde bir silah olmutur. Ve imdi de Rus sosyal-demokrasisinin V. V.leri, bu burjuva szleri yinelemeye girimi1erdir. Bu noktada ada ayrlklar, tahlilimizin bundan sonras iin yararl olacak durumu kaydetmek nemlidir.** Birincisi, yukarda deindiimiz siyasal bilincin kendiliindenlik tarafndan boulmas da, kendiliinden oldu. Bu bir szck oyunu gibi grnebilir, ama ne yazk ki ac gerek budur. Bu, birinin tekine stn geldii, birbirlerine tamamen kart iki gr arasndaki ak bir mcadelenin bir sonucu olarak olmamtr, bu, giderek daha ok eski devrimcinin jandarma tarafndan koparlp alnmas ve giderek daha ok sayda Rus sosyal-demokrasisinin gen V. V.lerinin sahnede gzkmesi olgusu yznden olmutur. Bugnk Rus hareketine katlm olanlar demeyeceim, ama en azndan onun havasn koklam olan herkes, durumun tamamen bu olduunu pek iyi bilir. Ve eer biz, yine de bu herkese bilinen olgu konusunda okurun iyice akla kavumas yolunda fazla direniyorsak, ve eer, daha da akla kavuturmak iin Raboeye Dyelonun ilk basmndaki ve 1897nin banda eskiler ile genler arasndaki tartmalardaki [sayfa 50] olgular aktaryorsak, bunu demokrasileriyle vnen kimselerin geni kamuoyunun (ya da ok gen kuan) bu olgular konusundaki bilisizlii zerine speklasyona girmelerinden tr yapyoruz. Bu nokta zerinde daha ilerde duracaz. kincisi, ekonomizmin yaznsal ifadesinin hemen balarnda, ii hareketinin katksz ve yaln yandalarnn, proleter mcade* Almanlarn da, katksz sendikal mcadeleyi savunma anlamna gelen Nur-Gewerkschaftler diye zel bir deyimleri var. ** Biz, ada szcn, ikiyzllkle omuzlarn silkip, unlar syleyebileceklere yararl olur diye vurguluyoruz: Raboaya Mysla imdi saldrmak pek kolaydr, ama btn bunlar eski hikye deil mi? Raboaya Mysln dncelerine tam boyuneileri daha sonra tantlanacak olan byle ada ikiyzllere yantmz, mutato nomine de te fabula narraturdur [adn deitir, hikye seni anlatr -Ed.].
41
le ile en yakn organik ilikilere (Raboeye Dyelonun deyimi) tapanlarn, ii olmayan aydn tabakann (sosyalist bir aydn tabakann bile) kartlarnn, durumlarn savunmak iin katksz burjuva trade-unionculuu tezlerine snmak zorunda kalmalar gibi son derece ilgin bir durum bugnn sosyal-demokratlar arasnda egemen olan btn ayrlklar anlamak iin ok tipik bir durum gzlemliyoruz. Bu, Raboaya Mysln, daha hemen banda bilinsiz olarak, Credonun programn uygulamaya baladn gstermektedir. Bu, (Raboeye Dyelonun kavrayamad bir eyi) ii snf hareketinin kendiliindenliinin her trl putlatrlmasnn, bilinli unsurun sosyal-demokrasinin rolnn her trl kmsenmesinin, bunu kmseyenin onu isteyerek yapp yapmamasndan tamamen bamsz olarak, iiler zerinde burjuva ideolojisinin etkisini glendirmek anlamn tadn gstermektedir. Btn bu ideolojinin neminin abartlmas * konusunda, bilinli unsurun rolnn abartlmas ** vb. konusunda szedenler, katksz ve yaln ii hareketinin, eer iiler yalnzca kendi yazglarn liderlerinin ellerinden kurtarrlarsa, kendisi iin bamsz bir ideolojiyi gelitirebileceini ve gelitireceini dnmektedirler. Ama bu derin bir yanlgdr. Yukarda sylenenleri tamamlamak iin, Karl Kautskynin Avusturya [sayfa 51] Sosyal-Demokrat Partisinin yeni program taslayla ilgili olarak u son derece doru ve nemli szlerini aktaracaz.*** Revizyonist eletiricilerimizden pek ou, Marxn, ekonomik gelime ve snf mcadelesinin yalnzca sosyalist retimin koullarn yaratmakla kalmayp, ayn zamanda, ve dorudan doruya onun gerekliliinin bilincini [italikler K. K.nin] de yarattn ileri srdne inanrlar. Ve bu eletiriciler, ngilterenin, kapitalist gelimenin en yksek dzeyine ulat bu lkenin, bu bilince herhangi baka bir lkeden daha uzak olduunu ne srerler. Taslaa bakldnda, bylece rtlen bu szde ortodoks marksist grn Avusturya programnn taslan hazrlayan komitece de paylaldn dnmek mmkndr. Program taslanda yle denmektedir: Kapitalist gelime arttka, proletaryann says da
* Ekonomistlerin Mektubu, skra, n 12. ** Raboeye Dyelo, n 10. *** Neue Zeit, 1901-02, XX. I, n 3, s. 79. Kautskynin deindii komite tasla Viyana Kongresi tarafndan [geen yln sonunda] ufak-tefek deiikliklerle kabul edildi.46
42
artar, proletarya arttka kapitalizme kar savaa zorlanr ve bu savaa uygun duruma gelir. Proletarya sosyalizmin olabilirlii ve zorunluluu bilincine ular. Demek oluyor ki, sosyalist bilin, proleter snf mcadelesinin zorunlu ve dorudan bir sonucu olarak ortaya kar. Ama bu kesenkes yanltr. Elbette, bir reti olarak, sosyalizmin kkleri, tpk proletaryann snf mcadelesi gibi, modern ekonomik ilikilerde bulunmaktadr ve sosyalizm, ikincisi gibi kapitalizmin ynlarda yaratt yoksulluk ve sefalete kar mcadeleden ortaya kar. Ama sosyalizm ve snf mcadelesi, yanyana doar, birbirinden deil; herbiri farkl koullarda ortaya kar. Modern sosyalist bilin, yalnzca derin bilimsel bilgi temeli zerinde ykselebilir. Gerekten de, modern iktisat bilimi, diyelim modern teknoloji kadar, sosyalist retim iin bir kouldur, ve proletarya, ne denli isterse istesin, ne birini [sayfa 52] ne de tekini yaratabilir; her ikisi de modern toplumsal sreten ortaya kar. Bilimin taycs proletarya deil, burjuva aydn tabakadr [italikler K. K.nin]: modern sosyalizm, bu tabakann tek tek yelerinin zihinlerinden kaynaklanmtr, ve bunu entelektel olarak daha gelimi olan ve koullarn elverdii yerlerde modern sosyalizmi proleter snf mcadelesine sokan proleterlere iletenler de bunlar olmutur. Demek oluyor ki, sosyalist bilin snf mcadelesine dardan [von aussen Hinein getragenes] verilen bir eydir, onun iinden kendiliinden kan [urwchsig] bir ey deildir. Bu yzdendir ki, eski Hainfeld program pek hakl olarak, sosyal-demokrasinin grevinin, proletaryay, konumunun bilinci ve grevinin bilinci ile doldurmak [aslnda: proletaryay doyurmak] olduunu sylemektedir. Eer bilin, snf mcadelesinden kendi bana dosayd buna gerek olmazd. Yeni taslak, bu nermeyi, eski programdan aynen almtr ve bunu yukarda belirtilen nermeye ilitirmitir. Ama bu, dnce izgisini tmyle koparmaktadr... alan ynlarn hareketlerinin sreci ierisinde kendi balarna formle edecekleri bamsz bir ideolojiden szedilemeyeceine gre, * tek seenek u oluyor [sayfa 53] ya burjuva ideolojisi,
* Elbette bu demek deildir ki, byle bir ideolojinin yaratlmasnda iilerin pay yoktur. Ama bunlar, ii olarak deil, sosyalist teorisyenler olarak, Proudhonlar ve Weitlingler olarak katldlar; bir baka deyile, bunlar, yapabildikleri zaman, yaadklar alarn bilgisini yle by-le kazanabildikleri ve bu bilgiyi yle byle gelitirebildikleri lde, katldlar. Ama, iinin bun-da daha sk baar gsterebilmesi iin, genel olarak
43
ya da sosyalist ideoloji. kisi arasnda bir orta yol yoktur (nk insanlk nc bir ideoloji yaratmamtr ve ayrca da snf kartlklaryla paralanm bir toplumda snf-d ya da snf-st bir ideoloji szkonusu olamaz). yleyse, herhangi bir biimde sosyalist ideolojiyi kmsemek, ona birazck olsun yan izmek, burjuva ideolojisini glendirmek anlamna gelir. Kendiliindenlikten ok szedilmektedir. Ama ii snf hareketinin kendiliinden gelimesi, onun burjuva ideolojisine tabi olmasna, Credo program dorultusunda gelimesine yolaar; nk kendiliinden ii snf hareketi, trade-unionculuktur, Nur-Geurerkschaftlereidir, ve trade-unionculuk, iilerin burjuvaziye ideolojik klelii demektir. Demek oluyor ki, grevimiz, sosyal-demokrasinin grevi, kendililindenlie kar savamak, ii snf hareketini burjuvazinin kanatlar altna sokmak yolundaki bu kendiliinden trade-unioncu abadan uzaklatrmak, ve devrimci sosyal-demokrasinin kanad altna sokmaktr. skra, n 12de yaynlanan ekonomist mektubun yazarlar tarafndan kullanlan, en gl ideologlarn ii snf hareketini maddi elerin karlkl etkileimi ve maddi ortamla belirlenmi yolundan uzaklatrma abalarnn baarszla urad yolundaki szleri, bu nedenle, sosyalizmden vazgemeyle ayn eydir. Eer bu yazarlar, yazn ve toplumsal faaliyet alanna giren herkesin yapmas gerektii gibi, ne sylediklerini korkusuzca, tutarl bir biimde ve derinlemesine deerlendirebilselerdi, onlar iin o ie yaramaz kollarn bo gsleri zerinde balamak ve eylem alann, ii snf hareketini en az direnme izgisine doru, yani burjuva trade-unionculuu izgisine doru eken Struvelere, Prokopovilere, ya da bu hareketi kilise ve [sayfa 54] jandarma ideolojisi izgisine doru eken Zubatovlara terketmekten baka yapacaklar bir ey kalmazd. Almanya rneini anmsayalm. Lassallen Alman ii snf hareketine sunduu tarihsel hizmet neydi? Bu hareketi (Schulzeiilerin bilin dzeylerini ykseltmek iin her trl aba gsterilmelidir; iilerin kendilerini ii yaznnn snrlar ierisinde yapay olarak hapsetmemeleri, genel yaznda giderek artan bir biimde ustalk kazanmay renmeleri zorunludur. Kendilerini hapsetmemelidirler yerine hapsedilmemelidirler demek daha da doru olacaktr, nk iilerin kendileri de aydnlar iin yazlan btn eyleri okumak istiyorlar ve okuyorlar, ve yalnzca pek az [kt] aydn, iiler iin fabrika koullar konusunda birazck eyler sylemenin ve uzun zamandan beri bilinen bu eyleri bir daha, bir daha yinelemenin yeterli olduuna inanr.
44
Delitsch ve benzerlerinin iyi yrekli yardmlaryla), ilerlemeci trade-unionculuk ve kooperatifilik yolundan uzaklatrp, kendiliinden gitmekte olduu yola evrilmi olmasyd. Byle bir grevi yerine getirmek iin kendiliinden enin deerinin kmsenmesinden, sre olarak taktiklerden, unsurlarla ortam arasndaki karlkl etkileimlerden, vb.den szetmekten ok farkl bir eyler yapmak gerekiyordu. Kendiliindenlie kar amansz bir mcadele gerekiyordu, ve ancak birok yllar kapsayan byle bir mcadeleden sonradr ki, rnein Berlinin alan halkn ilerlemeci partinin bir dayana olmaktan karp sosyal-demokrasinin en salam kalelerinden biri haline getirmek, mmkn olabilmitir. Bu mcadele bugn bile (Alman hareketinin tarihini Prokopoviten, felsefesini ise Struveden renenlerin sanabilecekleri gibi) hi bir biimde bitmi deildir. imdi bile Alman ii snf, deyim yerindeyse, bir sr ideolojiler arasnda paralanmtr. ilerin bir kesimi katolik ve monarist sendikalar ierisinde rgtlenmitir; bir baka kesimi ngiliz trade-unionculuunun burjuva mritleri tarafndan kurulan Hirsch-Duncker sendikalar47 ierisinde rgtlenmitir; nc kesimi sosyal-demokrat sendikalar ierisinde rgtlenmitir. Son grup, geri kalanlardan ok daha kalabalktr, ama sosyal-demokrat ideoloji bu stnl yalnzca btn teki ideolojilere kar kararl bir mcadele vererek salayabilmitir ve byle koruyabilecektir. Ama niye, diye soracaktr okur, kendiliinden hareket, en az direnme izgisini izleyen hareket, burjuva ideolojisinin egemenliine yolayor? u basit nedenle ki, [sayfa 55] burjuva ideolojisi kken bakmndan sosyalist ideolojiden ok daha eskidir, ok daha gelikindir, ve boy lemeyecek kadar daha ok yaylma olanaklarna sahiptir.* Ve herhangi bir lkede sosyalist hareket ne denli gen ise, sosyalist olmayan ideolojiyi glendirme yolundaki btn giriimlere kar o denli gayretli mcadele verilmeli, ve iiler o
* i snfnn kendiliinden sosyalizme ekildii sk sk sylenir. Bu, sosyalist teorinin ii snfnn sefaletinin nedenlerini, baka herhangi bir teoriden daha kt ve daha doru bir biimde ortaya karmtr, ve bu nedenden tr, iiler bunu ok kolaylkla zmlerler, ama yeter ki bu teori kendiliindenlie varmasn, yeter ki bu teori kendini kendiliindenlie bal klmasn. ou kez, buna, garanti gzyle baklr. Ama Raboeye Dyelonun unuttuu ve arptt da ite budur. i snf kendiliinden sosyalizme doru ekilir; ne var ki, en yaygn [ve srekli olarak ve eitli biimler altnda canlandrlan] burjuva ideolojisi, kendisini, ii snf zerinde kendiliinden daha da byk lde, kabul ettirir.
45
denli kararl bir biimde, bilinli unsurun abartlmas vb.ye kar feryat eden kt danmanlara kar uyarlmaldr. Ekonomist mektubun yazarlar, Raboeye Dyelo ile birlik iinde, hareketin ocukluunun zellii olan hogrszle svp saymaktadr. Buna bizim yantmz udur: evet, hareketimiz gerekten de ocukluk dnemindedir, ve onun daha hzla bymesini salamak iin, kendiliindenlie yaltaklanmalaryla onun bymesini geciktirenlere kar hogrszlkle dolu olmaldr. Hi bir ey, ok uzun sre nce mcadelenin her trl kesin aamalarn geirmi olan ustalar olma havasna brnmemiz kadar gln ve zararl olamaz. ncs, Raboaya Mysln ilk says ekonomizm teriminin (elbette ki, biz, bu ifade u ya da bu yolda kendini kabul ettirmi olduuna gre, onun terkedilmesini nermiyoruz) bu yeni akmn gerek niteliine tam olarak uymadn gsteriyor. Raboaya Mysl, siyasal mcadeleyi tmden reddetmiyor; ilk saysnda yaymlanan iilerin yardm sandnn tz, hkmete kar [sayfa 56] mcadele etmekten szetmektedir. Ne var ki, Raboaya Mysl siyasetin ekonomiyi itaatle izlediine inanmaktadr (Raboeye Dyelo, programnda Rusyada ekonomik mcadelenin siyasal mcadeleden, herhangi baka bir lkeden ok daha fazla ayrlamaz olduunu ileri srdnde bu tezi deiiklie uratmaktadr). Eer siyasetten kast sosyal-demokrat siyaset ise, o zaman Raboaya Mysl ve Raboeye Dyelonun tezleri batanbaa yanltr. ilerin ekonomik mcadelesi (ayrlmaz olmamakla birlikte) burjuva siyasetiyle, kilise siyasetiyle, vb., grm olduumuz gibi ou kez ilikilidir. Eer siyasetle, sendika siyasetini, yani btn iilerin, hkmetin, ierisinde bulunduklar durumu ortadan kaldrmayan, yani emein sermayeye bamlln yoketmeyen, ama bu koullarn ortaya kard skntlar hafifleten nlemler almasn salamak yolundaki ortak abalarn kastediyorsa, Raboeye Dyelonun tezleri dorudur. Bu aba, sosyalizme kar olan ngiliz trade-unioncularnn, katolik iilerin, Zubatov iilerinin, vb. gerekten de ortak zelliidir. Siyaset vardr, siyaset vardr. Bylece gryoruz ki, Raboaya Mysl siyasal mcadelenin kendiliindenliine, bilinsizliine boyunedii lde, siyasal mcadeleyi yadsmyor. Bizzat ii snf hareketinden kendiliinden kan siyasal mcadeleyi (daha dorusu iilerin siyasal istek ve istemlerini) tmyle kabul
46
ederken, sosyalizmin ve Rusyann gnmz koullarnn genel grevlerine uygun den zel bir sosyal-demokrat politikann bamsz olarak ortaya karlmasn kesenkes reddediyor. Daha ilerde Raboeye Dyelonun da ayn yanlglara dtn gstereceiz. C. Z KURTULU GRUBU48 VE Raboeye Dyelo Raboaya Mysln birinci saysndaki pek az bilinen ve imdi hemen hemen unutulmu olan bayaz zerinde [sayfa 57] uzun uzadya durmamzn nedeni, bu yaznn, sonralar bir sr derecikler halinde gnna km olan o genel dnce selinin ilk ve en arpc ifadesi olmasdr. V. ., Raboaya Mysln ilk saysn ve bayazsn verken, yaznn, keskin ve ateli bir slupla yazlm olduunu sylemekte haklyd (Listok Rabotnika, n 9-10, s. 49). Yeni bir ey sylediine inanan inanl herkes, ateli bir slupla yazar ve grlerini yreklilikle belirtir ve savunur. Ancak iki taraf idare edenler ateli sluptan yoksundurlar; ancak byleleri, bir gn Raboaya Mysln ateini verken, ertesi gn onun hasmlarnn ateli polemiine saldrabilirler. Raboaya Mysln zel Eki zerinde durmayp (ilerde ekonomistlerin dncelerini en tutarl biimde ifade eden bu yapt inceleme frsatn bulacaz), ilerin z Kurtuluu Grubunun arsna (Mart 1899, Londrada yaynlanan Nakanune49 , n, 7, Temmuz 1899da yeniden baslmtr) ksaca deineceiz. ary kaleme alanlar, hakl olarak Rusya iilerinin daha yeni yeni uyanmakta olduklarn, evrelerine henz bakndklarn, ve elde ettikleri ilk mcadele aralarna igdyle sarldklarn sylemektedirler. Ama bununla birlikte, igdyle olan bir eyin, sosyalistlerin yardma komalarn gerektiren bilinsiz (kendiliinden) bir ey olduunu, modern toplumda elde edilen ilk mcadele aracnn her zaman sendikal mcadele arac olacan, ve ilk elde edilen ideolojinin de burjuva (sendika) ideolojisi olacan unutarak, bundan Raboaya Mysln varm olduu ayn yanl sonular karmaktadrlar. Ayn ekilde, bu yazarlar, siyaseti reddetmiyorlar, sadece (sadece!) Bay V. V.nin siyasetin styap olduu, ve bundan tr de, siyasal ajitasyonun iktisadi mcadele uruna yaplan ajitasyonun styaps olmas gerektii; ve bu siyasetin bu mcade-
47
le temeline dayanmas ve onu izlemesi [sayfa 58] gerektii yolundaki grlerini yineliyorlar. Raboeye Dyeloya gelince, bu gazete, faaliyetine ekonomistleri savunmakla balamtr. lk saysnda (n 1, s. 141-142), nl brornde* ekonomistleri uyaran Akselrodun, hangi gen arkadalar kastettiini bilmediini iddia ettii zaman, dpedz geree aykr konumutur. Bu geree aykr beyan zerine, Akselrod ve Plehanovla giritii polemikte, Raboeye Dyelo kimlerin szkonusu edildiini bilmiyormu gibi grnerek, yurtdndaki btn gen sosyal-demokratlar, bu haksz sulamaya kar savunmak isteini teslim etmitir. (Sulama, Akselrodun ekonomistlere ynelttii dargrllk sulamasyd.)50 Gerekte bu sulama tamamen haklyd, ve Raboeye Dyelo, sulamann, bakalaryla birlikte kendi yazkurulunun bir yesi olan V. .yi de hedef aldn ok iyi biliyordu. Geerken belirteyim ki, bu polemikte, Rus Sosyal-Demokratlarn Grevleri** balkl brormn yorumlanmas konusunda, Akselrod tamamen haklyd ve Raboeye Dyelo da tamamen hatalyd. Bror, 1897de Raboaya Mysln kmasndan nce, yukarda niteliini belirttiim St. Petersburg Mcadele Birliinin ilk eiliminin egemen olduunu hakl olarak sandm bir srada yazlmt. Ve bu eilim, hi deilse, 1898in ortalarna kadar egemendi. Onun iin Raboeye Dyelonun ekonomizmin varln ve tehlikesini yadsyabilmek iin, 1897-1898de St. Petersburgda, ekonomist grler tarafndan safd edilmi grleri aklayan bir bror dayanak olarak gstermeye hakk yoktu.*** Ama, Raboeye Dyelo, ekonomistleri savunmakla [sayfa 59]
* Rus Sosyal-Demokratlarnn Bugnk Grev ve Taktikleri, Cenevre 1898. Raboaya Gazetaya 1897de yazlm iki mektup. ** Bkz: Collected Works, Vol. 2, s. 323-51. -Ed. *** Raboeye Dyelo, geree aykr ilk szn [P. Akselrodun hangi gen arkadalar kastettiini bilmiyoruz] savunurken buna bir ikincisini ekledi, Yantnda yle yazyordu: Grevlerin eletirisinin yaynlanmasndan bu yana, baz Rus sosyal-demokratlar arasnda sadece ekonomik tek yanlla doru eilimler belirdi ya da azok ak olarak perinlendi; bu eilimler, hareketimizin, Grevlerde anlatlan durumundan geriye doru bir adm temsil eder. [s. 9.] Bu, 1900de yaynlanan Yanttayd. Oysa Raboeye Dyelonun 1. says [eletiriyle birlikte] 1899 Nisannda yaynlanmtr. Acaba ekonomizm, gerekten de, yalnzca 1899da m ortaya kmtr? Hayr, Rus sosyal-demokratlarn ekonomizme kar protestolar, ilk kez olarak, 1899da yaynlanmtr. [Credoya Kar Protesto.] Raboeye Dyelonun da ok iyi bildii gibi ekonomizm 1897de domutur, nk V. ., Raboaya Mysl daha Kasm 1898de vmekteydi. [Bkz: Listok Rabotnika no 9-10.]
48
kalmad, kendisi de durmadan ayn temel hatalara dt. Bu fikir karklnnn kayna, Raboeye Dyelonun programnn u tezine getirilen yorumun bulanklnda aranmaldr: Birliin grevlerini ve yayn faaliyetinin niteliini esas olarak belirleyecek olan [italikler bizim] Rus yaantsnn en nemli olay, bizce, son yllarda ortaya km olan ynsal ii snf hareketidir [italikler Raboeye Dyelonun]. Yn hareketinin ok nemli bir olay olduu tartma gtrmez. Ama sorunun z, ynsal ii snf hareketinin grevleri belirleyecei sznn nasl anlalacandadr. Bu, iki ekilde yorumlanabilir. Bu, ya bu hareketin kendiliindenlii nnde boyunemek, yani sosyal-demokrasinin roln ii snf hareketine tabi duruma indirgemektir (ki, Raboaya Mysl, z Kurtulu Grubu ve teki ekonomistler, bunu byle yorumlamaktadrlar), ya da bu, yn hareketinin karmza yeni teorik, siyasal ve rgtsel grevler, yn hareketinin ortaya kmasndan nceki dnemde bizim iin doyurucu olabileceklerden ok daha karmak grevler kard anlamna gelmektedir. Raboeye Dyelo birinci yoruma eilim gstermitir ve hl gstermektedir; nk bu gazete, yeni grevler hakknda, belirli hi bir ey sylemeyip ve bu yn hareketi, sanki nmze koyduu grevleri aka anlama ve onlar yerine getirme zorunluluundan bizi kurtaryorcasna savlar ileri srp durmutur. Bu bakmdan, Raboeye Dyelonun, otokrasinin [sayfa 60] devrilmesi grevini, ii snf hareketinin birinci grevi olarak kabul etmenin olanaksz olduunu dndn, ve bu grevi (yn hareketi adna) ksa vadeli siyasal istemler uruna mcadele derekesine drdn belirtmemiz yeter (Yant, s. 25). Raboeye Dyelonun editr B. Krievskinin bu gazetenin n 7de yaynlanan ve ayn hatalar yineleyen Rus Hareketinde ktisadi ve Siyasal Mcadele balkl makalesi* zerinde durmaya* rnein bu makalede, siyasal mcadelede Aamalar Teorisi, ya da rkek Zikzaklar teorisi yle ifade edilmektedir: Nitelikleri gerei btn Rusyay kapsayan siyasal istemler, buna karn, ilk zamanlarda [bunlar 1900un Austosunda yazlmtr!] iilerin belirli tabakasnn [aynen byle!] iktisadi mcadelede u deneyime denk dmelidir. Siyasal ajitasyona ancak [!] bu deneyimden hareket edilerek giriilebilir ve giriilmelidir, vb. [s. 11]. Drdnc sayfada, kendisine gre tamamen haksz olan ekonomist sapma sulamalarna kar dikilen yazar, dokunakl bir biimde yle haykryor: Marxn ve Engelsin teorilerine uygun olarak, baz snflarn iktisadi karlarnn tarihte belirleyici bir rol oynadn, ve bunun sonucu olarak, zellikle proletaryann iktisadi karlar uruna mcadelesinin, onun snf olarak gelimesinde ve kurtuluu uruna mcadelesinde
49
rak dorudan doruya Raboeye Dyelo, n 10a geeceiz. Elbette ki, Krievski ve Martinovun Zarya ve skraya kar ynelttikleri eitli itirazlar zerinde ayrntl olarak duracak deiliz. Biz burada, sadece, Raboeye Dyelo, n 10un dayand ilkelerin temelleriyle ilgilenmekteyiz. u halde, Raboeye Dyelonun aada sunulan iki nerme arasnda taban tabana kart bir eliki grmesi garip olgusunu incelemeyeceiz: [sayfa 61] Sosyal-demokrasi kendi elini-kolunu balamaz, eylemlerini daha nceden tasarlanm herhangi bir planla ya da siyasal mcadele yntemiyle snrlandrmaz; partinin elinde bulunan glere denk dt srece btn mcadele aralarn benimser vb.. (skra, n 1.) * Bir de u nerme: ... Her koul altnda ve her an, siyasal mcadeleye girimekte ustalam gl bir rgt olmadan, salam ilkelerle aydnlanm ve azimle yrtlen, taktik diye adlandrlmaya layk o sistemli eylem planndan szedilemez. (skra, n 4.) ** Akla-uygun olmak kouluyla, btn mcadele aralarn, btn mcadele plan ve yntemlerini ilke olarak kabul etmek ile belirli bir siyasal anda sk skya uygulanan bir plan gereince hareket ynn belirleme istemini birbirine kartrmak, eer taktikten szediyorsak, hastalklar tedavi etmenin eitli yntemlerinin tip tarafndan tannmas ile belli bir hastala belli bir tedavi ynteminin uygulanmas gereini birbirine kartrmayla ayn eydir. Ama gerek u ki, Raboeye Dyelonun kendisi de, bizim kendiliindenlie boyuneme diye adlandrdmz bir hastala tutulmutur, ve bu hastalk iin her trl tedavi yntemini reddetmektedir. Onun
zellikle byk nem tadn hangi sosyal-demokrat bilmez? [italikler bizim.] Burada, Bunun sonucu olarak, szcklerinin hi yeri yoktur. ktisadi karlarn belirleyici bir rol oynamasndan, hi de iktisadi [yani sendika] mcadelenin zellikle byk nem tad sonucu kartlamaz; nk snflarn en temel, belirleyici nitelikte karlar, genel olarak ancak kkl siyasal deiiklikler sonucu tatmin edilebilir; ve zel olarak da, proletaryann temel iktisadi karlar ancak burjuvazinin diktatrlnn yerine proletarya diktatrln koyacak siyasal bir devrimle tatmin edilebilir. B. Krievski, Rus Sosyal-Demokrasisinin V. V.lerinin [siyaset iktisattan sonra gelir vb. yolundaki] savlarn ve Alman sosyal-demokrasisinin berntaynclarnn savlarn yinelemektedir. [rnein Woltmann da benzer savlarla, iilerin siyasal devrimi dnmeden nce ekonomik iktidar ele geirmekle ie balamalar gerektiini tantlamaya alyordu.] * Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 370-371. -Ed. ** Bkz: ibid., Vol. 5, s. 18. Ed.
50
iin bu gazete plan-olarak-taktiklerin marksizmin zyle elitii (n 10, s. 18) yolunda, taktiklerin partiyle birlikte byyen parti grevlerinin byme sreci olduu yolunda (s. 11, italikler Raboeye Dyelonun) parlak bir keifte bulunmutur. Bu szler nl bir zdeyi olma, Raboeye Dyelo eiliminin kalc bir ant haline gelme ansna sahipti. Nereye? sorusuna bu ynetici organn verdii karlk udur: hareket, balang noktas ile hareketin bir sonraki noktas arasndaki uzakl deitirme srecidir. [sayfa 62] Bu ei grlmedik derinlik rnei, sadece merak konusu bir ey olmayp (yle olsayd zerinde uzun boylu durmann gerei kalmazd), koca bir akmn programdr, R. M.nin (Raboaya Myslin zel Ekinde) u szcklerle ifade ettii, programn ta kendisidir: zlemi duyulacak olan mcadele, mmkn olan mcadeledir, ve. mmkn olan mcadele belli bir anda verilmekte olan mcadeledir. Bu, kendini edilgen olarak kendiliindenlie uyduran snrsz oportnizm eiliminin ta kendisidir. Plan-olarak-taktikler marksizmin zyle eliir! Ama bu, marksizme iftira etmektir; marksizmin, narodniklerin bize kar mcadelelerinde karmza diktikleri karikatre benzetilmesidir. Snf bilincine ulam olan militanlarn inisiyatif ve enerjisini kmsemek demektir, oysa marksizm, tam tersine, sosyal-demokratn inisiyatif ve enerjisine devasa bir iti kazandrr, onun nnde en geni bak as salar, ve (eer byle ifade edilmesi uygun grlrse) milyonlarca iinin kendiliinden mcadeleye giren byk gcn onun emrine verir. Uluslararas sosyal-demokrasinin btn tarihi, bazan u, bazan da bir baka siyasal lider tarafndan ileri srlen, bazlar liderin ileri grlln ve doru siyasal ve rgtsel grlerini dorulayan, bazlar da ksa grll ve siyasal hatalar yanstan planlarla doludur. Almanya, tarihinin bir dnm noktasnda iken, imparatorluun kurulmas, Reichstagin almas ve btn halka seim hakknn tannmas szkonusu iken, sosyaldemokrat siyaset ve genel alma iin, Liebknechtin bir plan, Schweitzerin ise bir baka plan vard. Sosyalistlere Kar Yasa Alman sosyalistlerinin tepesine indii zaman, Most ve Hasselmannin bir plan vard bunlar hemen iddete ve terre bavurmaya hazrdlar; Hchberg, Schramm ve (ksmen de) Bernsteinn ise bir baka planlar [sayfa 63] vard bunlar, sosyal-demokratlara, ar lde sert ve devrimci olduklar iin yasann karlmasna kendilerinin ne-
51
den olduklarn ve imdi balanabilmeleri iin tutum ve davranlarnn kusursuz olmas gerektiini vazetmeye koyuldular. llegal bir yayn organn51 hazrlayan ve srdrenlerin de bir nc plan vard. Geriye bakarak, hangi yolun tutulaca konusunda mcadele verildikten sonra, ve seilen yolun doru olup olmad konusunda tarih hkmn verdikten sonra, partiyle birlikte byyen parti grevleri hakknda derin vecizeler sylemek elbette ki kolayd. Ama fikir kargaalnn hkm srd bir anda,* Rus eletiricilerinin ve ekonomistlerinin sosyal-demokrasiyi trade-unionculuk derekesine drdkleri bir zamanda ve terristler eski hatalar yineleyen plan-olarak-taktiklerin kabul edilmesini olanca gleriyle savunduklar bir srada byle bir zamanda, bu trden derin szler etmekle yetinmek, kendi kendine yoksulluk tasdiknamesi vermeye benzer. Birok Rus sosyal-demokratnn, inisiyatif ve enerji yoksunluundan, siyasal propaganda, ajitasyon ve rgtlenme alannn** yetersizliinden, devrimci almann daha geni lde rgtlendirilmesi iin planlarn yokluundan yakndklar bir srada, byle bir zamanda, plan-olarak-taktiklerin marksizmin zyle elitiini ilan etmek, sadece marksizmi teori alannda kabalatrmak deil, pratikte de partiyi geriye doru srklemek demektir. Raboeye Dyelo vazna yle devam ediyor: Devrimci sosyal-demokratn grevi, sadece, kendi [sayfa 64] bilinli almasyla nesnel gelimeyi hzlandrmaktr, bu gelimeyi ortadan kaldrmak, ya da kendi znel planlarn bunun yerine koymak deildir. skra btn bunlar teoride bilir; ama, marksizmin bilinli devrimci almaya hakl olarak yklemi olduu byk nem, skray, uygulamada, taktikler konusundaki doktriner grleri yznden, gelimenin nesnel ya da kendiliinden unsurunun nemini kmsemeye srklemektedir. (s. 18) Bay V. V. ve ortaklarna layk olaanst bir teorik kargaaln bir baka rnei. .ilozofumuza unu sormak isteriz: znel planlar hazrlayan bir kimse, nasl olur da nesnel gelimeyi kmseyebilir? Bu, ancak, nesnel gelimenin baz snflar, tabaka ya
* Ein Jahr der Verwirrung [Bir .ikir Kargaal Yl], Mehringin Alman SosyalDemokrasisinin Tarihi adl kitabnda, sosyalistlerin yeni durum karsnda plan-olaraktaktikler semede balangta gsterdikleri duraksama ve kararszl anlatan blmne koyduu balktr. ** skra, n 1, bayazs. [Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 369. -Ed.]
52
da gruplar, baz uluslar ya da ulus gruplarn vb. yarattn ya da glendirdiini, yktn ya da zayf drdn, ve bylelikle nesnel gelimenin gler arasnda belirli bir uluslararas siyasal mevzilenmeyi, ya da devrimci partiler tarafndan taknlan tutumu vb. belirledii gereini gzden karmakla olabilir. Eer planlar hazrlayan bunu yaptysa, onun suu kendiliinden unsuru kmsemek olmayacak, tersine, bilinli unsuru kmsemek olacaktr; nk o zaman, plan hazrlaycnn nesnel gelimeyi anlamada gerekli bilinten yoksun olduunu gstermi olacaktr. Onun iin kendiliindenlikle bilinliliin greli neminin deerlendirilmesi (italikler Raboeye Dyelonundur) konusundaki bu szlerin kendisi tam bir bilin yoksunluunu aa vurmaktadr. Eer gelimenin baz kendiliinden unsurlar, genel olarak, insan bilinci tarafndan kavranabiliyorsa, bu durumda bunlarn yanl deerlendirilmesi, bilinli unsurun kmsenmesi ile ayn ey olacaktr. Ama eer bunlar, kavranamyorsa, bu durumda bunlar bilemeyiz ve zerinde konumamz olanakszdr. yleyse B. Krievski neden szediyor? Eer skrann znel planlarnn yanl olduklar [sayfa 65] grnde ise (ki, bu grte olduunu bildiriyor), bu planlarn hangi nesnel olgular hesaba katmadklarn gstermesi, ve ancak o zaman bunlar gremedii iin skray siyasal bilinten yoksun olmakla, ya da onun szcklerini kullanarak bilin unsurunu kmsemekle sulamas gerekirdi. Ama eer o, nesnel planlardan memnun kalmayarak, bize kar kendiliinden unsuru kmsemenin dnda bir iddia ileri sremiyorsa (!), bu, unu gsterir: l teorik olarak, marksizmi, Beltov52 tarafndan yeteri kadar alaya alnan Karayev ve Mihaylovski tarznda anladn; ve 2 pratikte legal marksistlerimizi berntayncla doru, ve sosyal-demokratlarmz da ekonomizme doru ekmi olan gelimenin kendiliinden unsurlar ile pekl tatmin olduunu, ve Rus sosyal-demokrasisini her ne pahasna olursa olsun kendiliinden gelime yolundan ayrmaya kesin karar vermi olanlara kar fke ile dolu olduunu. Bundan sonra gerekten elendirici olan eyler gelmektedir. nsanlar nasl, doal bilimlerin btn keiflerine karn, gene eski biimde reyeceklerse, yeni bir toplumsal dzenin douu da, gelecekte, toplumsal bilimlerdeki keiflere ve bilinli savalarn saysnn artmasna karn, esas olarak kendiliinden bir patlama-
53
nn sonucu olarak gerekleecektir. (s. 19.) Tpk atalarmzn o eski tarz bilgelikleriyle, Herkes dnyaya bir ocuk getirebilir demeleri gibi, bugn de (Nartsis Tuporilov tarznda)53 modern sosyalistler, kendi bilgelikleriyle, yeni bir toplumsal dzenin kendiliinden douuna herkes katlabilir, demektedirler. Biz de herkesin katlabilecei grndeyiz. Bu tr katlma iin gerekli olan tek ey, ekonomizm egemen olduunda ekonomizme, [sayfa 66] ve terrizm ortaya ktnda da terrizme teslim olmaktr. Nitekim Raboeye Dyelo bu yln ilkyaznda, terrizm salgnna kar uyarc birka sz sylemenin o kadar nemli olduu bir anda, kendisi iin yeni olan bu sorunla kar karya gelince arp kald. Ve imdi alt ay sonra, sorunun azok kllendii bir srada, yle bir beyanla ortaya kyor: Biz, terrist duygularn ykselmesine kar kmann sosyal-demokrasinin grevi olmad ve olmamas gerektii grndeyiz. (Raboeye Dyelo, n 10, s. 23.) Bu konuda bir de Konferans kararn ileri sryorlar: Konferans, sistemli ve saldrgan nitelikte terrn zamansz olduu grndedir. (ki Konferans, s. 18.) Btn bunlar ne kadar ak-seik ve tutarl! Kar kmamak ama zamansz iln etmek, ve bu da yle bir biimde iln ediliyor ki, sistemli ve saldrgan nitelikte olmayan terr, kararn kapsamna girmiyor. Byle bir kararn son derece tehlikesiz, ve hataya kar gvence altna alnm bir karar olduunu teslim etmek gerekir; tpk konuup da bir ey sylemeyen bir kimsenin kendisini hataya kar gvence altna alm olmas gibi. Byle bir karar kaleme almak iin gerekli olan tek ey, hareketin kuyruunda gidebilme yeteneini gstermektir. skra, terr sorununu yeni bir ey olarak iln ettii iin Raboeye Dyeloyu alaya aldnda,* bu gazete, skray, Parti rgtne, 15 yl aan bir sre nce, bir gmen yazarlar grubu tarafndan nerilen taktik sorunlarla ilgili zmleri dayatmak gibi inanlmaz bir kstahlk ile sulad (s. 24). Gerekten kstahlk, hem de bilin unsurunun ar bir nemsenmesi: nceden teorik sorunlar bir zme balayacaksn, sonra da rgt, partiyi ve ynlar bu zmn doru olduuna inandrmaya alacaksn.** yle yapacana imdiye kadar
* Bkz: Collected Works, Vol. 5, s. 18-20. -Ed. ** u da unutulmamaldr ki, terr sorununu teorik bakmdan zme balarken, Emein Kurtuluu grubu, daha nceki devrimci hareketlerin deneyimini genelletirmitir.
54
[sayfa 67] sylenmi eyleri yineleseydin, ve hi kimseye hi bir ey dayatmadan, her dnemete, bazan ekonomizm dorultusunda, bazan terrizm dorultusunda zikzaklar izseydin ne kadar daha iyi olurdu. Raboeye Dyelo, dnyasal bilgeliin bu byk kuraln bile genelletiriyor ve skra ile Zaryay programlarn ekilsiz kaos zerinde dolaan bir ruh gibi, hareketin karsna karmakla (s. 29) suluyor. Ama sosyal-demokrasinin ilevi, kendiliinden hareketin zerinde dolaan bir ruh olmak ve bununla yetinmeyip bu hareketi kendi program dzeyine ykseltmek deildir de nedir? Bu ilev, herhalde hareketin kuyruunda srklenmek olamaz; bu, en iyi durumda bile harekete hi bir yarar salamaz, ve en kts hareket iin son derece zararl olur. Ama Raboeye Dyelo, sadece bu sre-olarak-taktikleri izlemekle kalmyor, onu, ilke dzeyine ykseltiyor, yle ki, bu gazetenin eilimini oportnizm olarak deil (kuyruk szcnden gelen) kuyrukuluk olarak nitelendirmek daha doru olacaktr. Ve teslim etmek gerekir ki, hareketi arkadan izlemeye, onun kuyruu olmaya azmetmi olan kimseler, gelimenin kendiliinden unsurunu kmsemeye kar, kesin olarak ve sonsuza dek gvence altna alnmlardr.
* Ve bylece, Rus sosyal-demokrasisinde, yeni akm tarafndan ilenen temel hatann, bu akmn kendiliindenlie boyunemesi ve ynlarn kendiliindenliinin biz sosyal-demokratlardan yksek derecede bir bilin gerektirdiini anlayamam olduu sonucuna varm bulunuyoruz. Ynlarn kendiliinden kabar, ne kadar byk ve hareket de ne kadar yaygn olursa, sosyal-demokrasinin teorik, siyasal ve rgtsel almas iin daha yksek bir bilin gstermesi gerei de o lde artar. Rusyada ynlarn kendiliinden kabar, [sayfa 68] yle byk bir hzla geliti (ve halen de gelimektedir) ki, gen sosyal-demokratlarn bu devasa grevleri yerine getirmekte hazrlksz olduklar ortaya kt. Bu hazrlkszlk, hepimizin ortak talihsizliidir, btn Rus sosyal-demokratlarnn talihsizliidir. Ynlarn kabar kesintisiz bir sreklilikle geliti ve yayld; sadece balad yerlerde devam etmekle kalmad, yeni yrelere, toplumun yeni katlarna yayld
55
(ii snf hareketinin etkisi ile renci genlik arasnda, genel olarak aydnlar arasnda ve giderek kyl arasnda yeniden kaynamalar oldu). Ama devrimciler bu kabarn gerisinde kaldlar, hem teorileriyle, hem de eylemleriyle gerisinde kaldlar; onlar btn harekete yn verebilecek olan deimez ve srekli bir rgt kuramadlar. Birinci Blmde, Raboeye Dyelonun teorik grevlerimizi kmsediini ve moda olan eletiri zgrl slogann kendiliindenlikle yineleyip durduunu belirttik; bu slogan yineleyenler, Almanyadaki ve Rusyadaki oportnist eletiricilerin tutumu ve devrimcilerin tutumunun birbirinin tam kart olduunu anlayacak bilinten yoksundular. Bundan sonraki blmlerde kendiliindenlie bu boyuneiin, siyasal grevler alannda ve sosyal-demokrasinin rgtsel almasnda nasl ifadesini bulduunu gstereceiz. [sayfa 69]
56
TRADE-UNONCU SYASET VE SOSYAL-DEMOKRAT SYASET
Szmze, gene, Raboeye Dyeloyu vmekle balayacaz. Rabo-eye Dyelo n 10da, Martinovun skra ile olan gr ayrlklarn inceleyen yazya koyduu balk, Tehir Yazn ve Proleter Mcadeledir. Yazar gr ayrlklarnn zn yle formle ediyor: Biz, [ii partisinin] gelimesini engelleyen dzeni tehir etmekle yetinemeyiz. Biz, ayn zamanda, proletaryann bugnk ivedi karlarn da savunmak zorundayz. ... skra ... aslnda, devrimci muhalefetin, yurdumuzdaki durumu ve zellikle siyasal durumu tehir eden bir organdr... Biz ise, proletaryann mcadelesiyle sk organik ba iinde, ii snfnn davas iin almaktayz ve [sayfa 70] alacaz. (s. 63.) Bu formlden tr Martinova ancak gnl borcu duyulabilir. Bu forml, genel bir ilgiye lyktr, nk, znde sadece Ra-boeye Dyelo ile deil, ayn zamanda, genel olarak
57
bizimle ekonomistler arasnda, siyasal mcadele konusundaki mevcut btn fikir ayrlklarn da kucaklamaktadr. Ekonomistlerin siyaseti tmyle reddetmediklerini, durmadan siyasetin sosyal-demokrat anlayndan trade-unioncu anlayna doru saptklarn yukarda gsterdik. Martinov da ite tamamen byle bir sapma iindedir; ve bu yzden de, bu sorun konusunda onun grlerini ekonomist yanlgnn bir modeli olarak alacaz. Ne, Raboaya Mysl n zel Ekinin yazarlarnn, ne z Kurtulu Grubu ve ne de skra, n 12de yaynlanan Ekonomist Mektupun yazarlarnn bu seimimizden tr bizi knamaya haklar olamayacaklarn tantlamaya alacaz. A. SYASAL AJTASYON VE BUNUN EKONOMSTLER TARA.INDAN SINIRLANDIRILMASI Rus iilerinin iktisadi mcadelesinin,* iktisadi (alma ve meslek) koullar tehir eden yaznn yaratlmasyla zamanda olarak, yaygn bir gelime ve pekime gsterdiini herkes bilir. Bildiriler esas olarak fabrika sistemini tehir ediyorlard, ve bylece ksa bir sre iinde iiler arasnda gerekleri tehir etme tutkusu ortal sard. iler, sosyal-de-mokrat alma evrelerinin kendilerine, yoksul yaamlar konusunda, da-yanlmaz arlktaki almalar ve haklardan yoksun olular konusunda [sayfa 71] btn gerekleri aklayan yeni trden bir bildiri sunmay istediklerini ve bunu yapabileceklerini anlar anlamaz, bizi, fabrikalardan ve atelyelerden gelen mektup yamuruna tutmaya baladlar. Bu tehir yazn, sadece bildiride sz edilen fabrikada deil, ama tehir edilen gereklerin yaylabildii btn fabrikalarda da byk bir etki yaratmtr. Ve ayr ayr iletmelerde ve mesleklerde bulunan iiler arasnda yoksulluk ve yoksunluk durumu hemen hemen ayn olduuna gre, iilerin yaamlar konusundaki gerekler herkesi harekete geiriyordu. En geri iiler arasnda bile basnda kendilerinden szettirme tutkusu uyand soyguna ve baskya
* Herhangi bir yanl anlamaya yolamamak iin, burda ve bu kitapk boyunca [bizim aramzdaki kabul edilmi kullanmna uygun olarak] iktisadi mcadeleden anladmz eyin, Engelsin yukarda aktardmz pasajnda kapitalistlere kar direnme olarak tanmlad ve zgr lkelerde rgtl emein sendikal ya da mesleki mcadelesi olarak bilinen pratik iktisadi mcadele demek olduunu belirtelim.
58
dayanan mevcut toplumsal dzenin tmne kar, savan bu ilkel biimi iin duyulan soylu bir tutkuydu bu. Ve ounlukla, bu bildiriler, gerekten bir sava ilnydlar, nk bu tehirler, iileri harekete getiriyor, onlar en gze batan hakszlklarn kaldrlmasn istemeye ve isteklerini grevlerle desteklemeye yneltiyordu. Nihayet iverenler de, bu bildirilerin sava iln anlamn tadklarn kabul etmek zorunda kaldlar, o kadar ki, birok hallerde atmalarn patlak vermesini bile beklemediler. Her zaman olduu gibi, bu tehirlerin salt yaynlanmas bile, derhal etkili oluyordu ve gl bir manevi bask yaratyordu. Birden ok durumda, bildirinin salt ortaya k bile, ne srlen istemlerin tmnn ya da bir ksmnn yerine getirilmesine yetiyordu. Tek szckle, iktisadi (fabrika) tehirler, iktisadi mcadelenin nemli bir manivelasyd, ve imdi de yledir. Ve iilerin kendi kendilerini savunmalarn zorunlu klan kapitalizm varolduka, bunlar, bu nemlerini korumay srdreceklerdir. Avrupann en ileri lkelerinde bile, geri bir sanayi kolundaki, ya da unutulmu bir ev sanayii kolundaki ar hakszlklarn tehir edilmesinin, snf bilincinin uyanmas iin, sendikal mcadelenin balamas [sayfa 72] ve sosyalizmin yaylmas iin bir balang noktas olabildii hl grlebilir.* Rus sosyal-demokratlarnn byk ounluu, son zamanlarda, he-men hemen btn zamanlarn fabrika koullarnn tehirinin rgtlendirilmesine ayrmlardr. Bunun ne kadar doru olduunu anlamak iin o kadar ki, bunun, kendi bana ele alndnda, znde henz sosyal-demokrat olmayp, yalnzca sendikal alma olduu gereini gerekten de gzden karmlardr Raboaya Mysla bir gzatmak yeter. Nitekim yaplan tehirler, yaln* Bu blmde, biz, yalnz geni ya da dar anlamyla, siyasal mcadeleyi ele almaktayz. Onun iin, Raboeye Dyelonun, skrann iktisadi mcadele konusunda ok snrl olduu iddiasna ilgin bir ey olarak, geerken deinmekle yetiniyoruz. [ki Konferans, s. 27, Sosyal-De-mokrasi ve i Snf adl brornde Martinov tarafndan yeniden ortaya atlmtr.] Eer bu sulamaclar skrann herhangi bir yl iinde sanayi kesiminde iktisadi mcadeleye ayrd yeri [yapmaya ok dkn olduklar gibi] kilo olarak ya da yaprak saysyla lselerdi, ve bunu Raboeye Dyelo ile Raboaya Mysln birarada bu konuya ayrdklar yerle kyaslasalard, bu bakmdan bile geri olduklarn kolaylkla grrlerdi. Besbelli ki, bu basit gerein kendilerince grlmesi, onlar kafa karklklarn aka ortaya koyacak savlara bavurmaya zorlamaktadr. skra diye yazyorlar istemeye istemeye [!] yaamn zorunlu gereklerini kabul etmek ve hi deilse [!!] ii snf hareketi ile ilgili mektuplar yaynlamak zorunda kalyor[!]. [ki Konferans, s. 27]. rtlmesi olanaksz sav dediin byle olur!
59
zca belirli bir sanayi kolunda iilerle iverenler arasndaki ilikilere deiniyordu, ve bunlarn salad tek ey, igc satclarnn metalarn daha iyi koullarla satmay ve salt ticari alveri konusunda alclarla savamay renmeleri oldu. Bu tehirler (eer bir devrimciler rgt tarafndan gerektii gibi kullanlsayd), sosyaldemokrat eylemin bir balangc ve onu oluturan bir paras olabilirdi; ama te yandan bunlar, salt sendikal mcadeleye ve sosyal-demokrat olmayan bir ii snf hareketine de yolaabilirdi (ve kendiliindenlie tapnma tutumu veri olarak alndnda yolamas kanlmazd da). Sosyal-demokrasi, yalnzca igcnn [sayfa 73] daha uygun koullarla satlmas iin deil, ayn zamanda mlkszlerin kendilerini zenginlere satmaya zorlayan toplumsal dzenin kalkmas iin de ii snf mcadelesine nderlik eder. Sosyaldemokrasi, yalnzca belirli bir iverenler grubuyla deil, modern toplumun btn snflaryla ve rgtlenmi bir siyasal g olarak devletle de ilikilerde ii snfn temsil eder. Demek ki, sosyal-demokratlar, kendilerini, yalnzca iktisadi mcadeleyle snrlamakla kalmamal, iktisadi tehirlerin rgtlendirilmesi iinin balca eylemleri haline gelmesine de izin vermemelidirler. i snfnn siyasal eitimi ve bu snfn siyasal bilincinin gelitirilmesini etkin olarak ele almak zorundayz. Zarya ve skra, ekonomizme kar ilk saldrlarn artk yapm olduklarna gre, bu konuda herkes gr birliine varmtr (ama aada greceimiz gibi, bazlar iin bu, yalnzca, szde kalmaktadr). Karmza u sorun kyor: siyasal eitim neyi iermelidir? Bu otokrasiye kar ii snf dmanlnn propagandasndan ibaret olabilir mi? Elbette ki hayr. ilere siyasal bakmdan ezildiklerini aklamak yetmez (nasl ki, onlara karlarnn iverenlerin karlarna uzlamaz kartlkta olduunu aklamak da yetmezse). Ajitasyon, bu basknn her somut rnei ele alnarak yrtlmelidir (tpk iktisadi basknn somut rnekleri etrafnda ajitasyon yrtmeye balam olmamz gibi). Bu bask toplumun eitli snflarn etkilediine gre, kendisini yaamn ve eylemin en eitli alanlarnda meslek, kamu, zel, aile, din, bilim vb. alanlarnda ortaya koyduuna gre, otokrasinin siyasal tehirini btn ynleriyle rgtlemeye girimeyecek olursak, iilerin siyasal bilincini gelitirme grevimizi yerine getiremeyeceimiz besbelli deil midir? Basknn somut belirtileri etrafnda ajitasyon grevini yerine getirebilmek
60
iin, bu [sayfa 74] belirtileri tehir etmek gerekir (nasl ki ekonomik ajitasyonu yrtebilmek iin fabrikalarda yaplan hakszlklar tehir etmek zorunluysa). Bunun yeterince ak olduu dnlebilir. Ama durum udur ki, siyasal bilincin btn ynleriyle gelitirilmesinin gerei konusunda, herkes, ancak lafta gr birliindedir. rnein Raboeye Dyelo, ok ynl siyasal gerekleri aklama kampanyasn rgtlendirme grevine sarlma (ya da bu yolda ilk adm atma) yle dursun, bu grevi zerine alan skray yolundan uzaklatrmaya almaktadr. Sylediklerini dinleyiniz: i snfnn siyasal mcadelesi sadece (hi de sadece deil) iktisadi mcadelenin en gelimi ve en etkili biimidir. (Raboeye Dyelonun program, Raboeye Dyelo, n 1, s. 3) Sosyal-demokratlar, u anda, iktisadi mcadelenin kendisine olabildiince siyasal bir nitelik kazandrma greviyle kar karya bulunmaktadrlar. (Martinov, Raboeye Dyelo, n 10, s. 42) ktisadi mcadele, ynlar etkin siyasal mcadeleye ekmek iin en geni uygulanabilirlie sahip bir aratr. (Yurtd Birlik Konferansnn ald karar, ve bu kararda yaplan deiiklikler, ki Konferans, s. 11 ve 17) Grld gibi, Raboeye Dyelo, ilk saysndan son Yazkuruluna Talimata kadar, hep bu tezleri benimsemitir, ve bunlar, besbelli ki, siyasal ajitasyonla siyasal mcadele konusunda tek bir gr ifade etmektedir. Bu gr, ekonomistler arasnda yaygn olan ve siyasal ajitasyonun iktisadi ajitasyonu izlemesi gerektii yolundaki gr asndan ele alalm. ktisadi mcadelenin, genel olarak*, ynlar siyasal [sayfa 75] mcadeleye srkleyebilecek en geni uygulanabilirlie sahip ara olduu doru mudur? Tamamiyle yanltr. Yalnzca iktisadi mcadeleyle olan balants bakmndan deil, polis zorbalnn ve otokratik zulmn btn belirtileri, ynlar ekmekte hi de
* Raboeye Dyelo bir tm olarak partinin genel ilkelerinin ve genel grevlerinin szn ettii iin, biz de genel olarak diyoruz. Hi kukusuz, pratikte yle durumlar olabilir ki, siyasetin gerekten iktisadi izlemesi gerekir, ama yalnzca ekonomistlerdir ki, tm Rusya iin geerli olan bir kararda byle bir ey syleyebilirler. Daha balangta siyasal ajitasyonu tamamyla iktisadi bir temel zerinde yrtmenin mmkn olduu durumlar olabilir; ama Raboeye Dyelo, sonunda, bunun hi bir gerei olmad sonucuna varmtr [ki Konferans, s. 11]. Bundan sonraki blmde, politikaclarn ve devrimcilerin taktiklerinin, sosyal-demokrasinin sendikal grevlerini grmezlikten gelmek bir yana, tersine bu grevlerin tutarl bir biimde yerine getirilmesini salayabilecek olan eyin yalnzca bunlar olduklarn gstereceiz.
61
daha az geni uygulanabilirlie sahip bir ara deildir. Zemskiye naalniki 54 ve kyllerin krbalanmas, memurlarn rvetilii ve polisin kentlerde sradan halka kar davran, alara kar mcadele, halkn aydnlanma ve bilgi iin olan abasnn bask altna alnmas, vergilerin zorla tahsili ve dinsel mezheplerin ezilmesi, erlere kar aalayc davranlar ve rencilerle liberal aydnlara kla yntemlerinin uygulanmas btn bunlar, ve zorbaln buna benzer binlerce belirtisi, iktisadi mcadeleyle dorudan doruya balantl olmamakla birlikte, siyasal ajitasyon iin ve ynlar siyasal mcadeleye ekmek iin, genel olarak, daha az geni uygulanabilirlie sahip frsatlar mdr? Doru olan, bunun tam tersidir. ilerin (bizzat kendilerinin ya da onlarla yakn balar olanlarn), zulmden, zorbalktan ve hak yoksunluundan ac ektii durumlarn toplam iinde, sendikal mcadeledeki polis zorbal durumlar, hi phe yok ki, aznlkta kalr. O halde sosyal-demokratlarn, genel olarak sylemek gerekirse, hi de daha az geni uygulanabilirlie sahip ol-mayan teki aralara da sahip bulunmas gerekirken, niin aralardan yal-nzca birini en geni uygulanabilirlie sahip ara ilan ederek siyasal aji-tasyonun kapsamn nceden snrlandralm? Artk belirsiz bir hal alm uzak gemite (bundan [sayfa 76] tam bir yl nce!..) Raboeye Dyelo yle yazyordu: Hkmet, polisi ve jandarmay karlarna karr karmaz, ynlar, bir grevden sonra, ya da hi deilse birka grevden sonra, ksa vadeli siyasal istemleri anlamaya balyorlar. (Austos 1900, n 7, s. 15.) Bu oportnist aamalar teorisi, Yurtd Birlik tarafndan artk terkedilmitir; Birlik, u szleriyle imdi, bize, bir dnde bulunmaktadr: Daha balangta siyasal ajitasyonu tamamyla bir iktisadi temel zerinde yrtmenin hi de gerei yoktur. (ki Konferans, s. 11.) Birliin, gemiteki hatalarnn bir ksmndan bu ekilde dnmesi, gelecein Rus sosyal-demokrasisi tarihisine, ekonomistlerimizin sosyalizmi nerelere kadar alalttklarn bir sr kanttan daha ak olarak gsterecektir! Ama siyaseti snrlandrmann bir biiminin terkedilmesinin. bize teki biimleri kabul ettireceini sanyorsa, Yurtd Birlik, gerekten ok saf olmaldr. Bu durumda da, iktisadi mcadelenin mmkn olduu kadar geni bir temel zerinde yrtlmesi gerektiini, bundan her zaman siyasal ajitasyon iin yararlanlmas gerektiini, ama bunun iin ik-
62
tisadi mcadeleyi ynlar etkin siyasal mcadeleye ekmek iin en geni uygulanabilirlie sahip ara saymann hi de gerei olmadn sylemek daha mantki olmaz m? Yurtd Birlik, Yahudi ileri Birliinin (Bund)55 Drdnc Kongresinin kararlarndan birinde yer alan en iyi aralar deyimi yerine, kendisinin en geni uygulanabilirlie sahip aralar deyimini koymu olmasna nem vermektedir. Bu kararlardan hangisinin daha iyi olduunu sylemekte glk ektiimizi itiraf edelim. Bizce her ikisi de, bir dierinden daha ktdr. Hem Yurtd Birlik, hem de Bund, (belki de ksmen farknda olmayarak gelenein etkisi altnda) siyasete, ekonomist, trade-unioncu bir yorum getirme hatasna dmektedirler. [sayfa 77] Bu hataya en iyi szcklerini kullanarak m, yoksa, en geni uygulanabilirlie sahip szcklerini kullanarak mi dld, temelde hi bir eyi deitirmez. Eer Yurtd Birlik iktisadi bir temel zerindeki siyasal ajitasyonun en geni lde uygulanan (uygulanabilirlie sahip deil) ara olduunu syleseydi, bu, sosyal-demokrat hareketimizin geliiminin belli bir dnemi iin doru olurdu. Bu, [Ekonomistler bakmndan ve 1898-1901 dneminde] pratik iinde alanlarn (eer ounluu bakmndan deilse bile) birou bakmndan doru olurdu; nk pratik iindeki bu ekonomistler, siyasal ajitasyonu (eer uyguladlarsa), hemen tamamyla, iktisadi bir temel zerinde uygulamlardr. Byle bir izgiyi izleyen siyasal ajitasyon, Raboaya Mysl ve z Kurtulu Grubu tarafndan kabul edilmi ve, hatta grdmz gibi, rgtlenmitir de. Raboeye Dyelo iktisadi ajitasyon gibi yararl bir iin, siyasal mcadelenin snrlandrlmas gibi zararl bir eyin eliinde yrtlm olmasn sert biimde sulamalyd; bunu yapacana, (ekonomistler tarafndan) en geni lde uygulanan aralarn, en geni uygulanabilirlie sahip aralar olduunu iln etmektedir! Bu durumda, bu kimselere ekonomist dediimizde, karlnda bize svmekten, bize yalanclar, bozguncular, Papalk elileri ve iftiraclar demekten,* ve kendilerine hakaret ettiimiz iddiasyla btn dnya nnde bizden yaknmaktan, ve yemin edercesine u anda ekonomizmle lekelenmemi tek bir sosyal-demokrat rgt yoktur** demekten baka ellerinden bir
* Bunlar ki Konferansta kullanlm olan ifadelerdir, s. 31-32, 28 ve 30. ** ki Konferans, s. 32.
63
ey gelmiyor. Ah u kt, iftirac siyasetiler! Ekonomizm denen eyi, srf insanla dman olduklar iin ve baka insanlar en amansz hakaretlere uratmak iin icat etmi olmallar. [sayfa 78] Martinov iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmaktan szederken, sosyal-demokrasiye ykledii grevin somut ve gerek anlam ne olabilir? ktisadi mcadele, iilerin, iglerini daha elverili koullarla satmak iin, alma koullarn, yaam koullarn iyiletirmek iin, iverenlere kar kolektif mcadelesidir. Bu mcadele, zorunlu olarak, sendikal bir mcadeledir, nk alma koullar farkl meslek dallarnda byk farkllklar gsterir, ve bu yzden de bu koullarn iyiletirilmesi uruna mcadele, ancak meslek rgt temeli zerinde yrtlebilir (Bat lkelerinde sendika temeli araclyla; Rusyada geici meslek birlikleri ve bildiriler vb. araclyla). Demek ki, iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak demek, bu mesleki istemlerin yerine getirilmesi iin uramak, her meslek kolundaki alma koullarn (Martinovun makalesinin bir sonraki sayfasnda, s. 43de), yasal ve idari nlemler yoluyla iyiletirmek demektir. i sendikalarnn yapmakta olduklar ve her zaman yapm olduklar da bundan baka bir ey deildir. Bay ve Bayan Webb gibi arbal bilim adamlarnn (ve arbal oportnistlerin) yaptlarn okuyunuz, o zaman ngiliz ii sendikalarnn uzun zamandan beri iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrma grevini benimsediklerini ve o grevi uzun zamandan beri yerine getirmekte olduklarn, uzun zamandan beri grev hakk iin, kooperatif ve sendika hareketi nnde btn yasal engellerin ortadan kaldrlmas iin, kadnlarn ve ocuklarn korunmasn salayacak yasalar iin, salk, ve fabrika yasalar vb. araclyla alma koullarnn iyiletirilmesi iin mcadele etmekte olduklarn greceksiniz. Demek ki, iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrma yolundaki gsterili szler, korkun derecede derin ve devrimci grn altnda, [sayfa 79] sosyal-demokrat siyaseti, sendikal siyaset derekesine drme geleneksel eilimini gizlemektedir! skrann dogmann devrimciletirilmesini, yaamn devrimciletirilmesinden daha stn* tuttuu iddia edilen tek yan* Raboeye Dyelo, n 10, s. 60. Bu, ileriye doru atlan her adm, her gerek ilerleme,
64
lln giderme maskesi altnda, iktisadi reformlar uruna mcadeleyi yepyeni bireymi gibi nmze srmektedirler. Gerekte, iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak sz, iktisadi reformlar uruna mcadeleden baka bir anlam tamaz. Martinovun kendisi de, eer kendi szlerinin anlamn biraz dnm olsayd, bu basit sonuca ulaabilirdi. Martinov en ar silahlarn skra zerinde deneyerek yle diyor: Partimiz, hkmetin karsna, iktisadi smrye, issizlie, ala vb. kar somut yasal ve idari nlem istemleriyle kabilirdi ve kmalyd. (Raboeye Dyelo, n 10, s. 42-43.) Somut nlem istemleri bu, toplumsal reform istemleri anlamna gelmez mi? Ve tarafsz okura bir kez daha soruyoruz: Raboeye Dyeloculara skrayla gr ayrlklarnda, iktisadi reformlar urunda mcadele zorunluluu tezlerini ileri srdklerinden tr (bu yaygn ve biraz garip adlandrma bize balansn!), maskeli berntaynclar dediimizde kendilerine iftira m ediyoruz? Devrimci sosyal-demokrasi, reformlar uruna mcadeleyi eylemine her zaman katmtr ve imdi de katmaktadr. Ama sosyal-demokrasi, iktisadi ajitasyonu, sadece hkmetten her trden nlemleri yerine getirmesini istemek iin deil, ayn zamanda (ve esas olarak) hkmetin bir otokratik hkmet olmasna son vermesini istemek iin de kullanlr. stelik devrimci sosyal-demokrasi, [sayfa 80] hkmete kar bu istemini yalnzca iktisadi mcadele temeli zerine dayandrarak deil, ayn zamanda, toplumsal ve siyasal yaamn genel olarak btn alanlarna dayandrarak ileri srmeyi grev bilir. Ksacas, devrimci sosyal-demokrasi, btnn bir paras olarak reformlar uruna mcadeleyi, zgrlk uruna ve sosyalizm uruna devrimci mcadeleye tbi klar. Oysa Martinov, aamalar teorisini yeni bir biimde canlandryor ve sanki siyasal mcadele yerine tamamyla iktisadi bir gelime yolu izlenmesini vazetmeye alyor. inde bulunduumuz devrimci hareketin ykselii dneminde reformlar uruna mcadeleyi, szde zel bir grev gibi ileri srmekle, o, partiyi geriletmekte, hem ekonomist ve hem de liberal oportnizmin ekmeine ya srbir dzine programdan daha nemlidir tezinin, hareketimizin bugnk kaos durumuna, yukarda nitelendirmi olduumuz Martinov tarz uygulanmasdr. Gerekte bu, berntaynclarn o nl hareket her eydir, nihai ama ise hi bir ey tmcesinin Rusa bir evirisinden baka bir ey deildir.
65
mektedir. Devam edelim. Reformlar uruna mcadeleyi, ktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrma gsterili tezinin arkasnda utanmazca gizleyerek, Martinov, tamamyla iktisadi (aslnda tamamyla fabrikaya degin) reformlar zel bir eymi gibi ileri srd. Bunu niin yapt? Bilmiyoruz. Belki de dikkatsizliinden tr. Ama aklndan fabrika reformlar yannda baka eyler de geiyor olsayd, yukarya aktardmz tezinin tm, her trl anlamn yitirirdi. Belki de, bunu, hkmetin ancak iktisadi alanda dnlerde bulunmasnn olanakl ve olas olduunu dndnden tr yapmtr.* Eer yle ise, bu, garip bir kuruntudur. Krba cezas, pasaportlar, toprak tazminat demeleri,56 dinsel mezhepler, sansr vb., vb.ye ilikin yasalar kartlmas konusunda da dnler koparmak olanakldr ve koparlmaktadr. [sayfa 81] Elbette ki iktisadi dnler (ya da szde dnler) hkmet bakmndan en ucuzu ve en elverilisidir, nk hkmet bunlarla ii snfnn gvenini kazanacan ummaktadr. te bundan tr, biz sosyal-demokratlar, hi bir durumda ya da hi bir ekilde, iktisadi reformlara daha byk nem verdiimiz, ya da bu reformlarn zel bir nem tadn sandmz, vb. inancn (ya da yanlgsn) uyandracak bir davranta asla bulunmamalyz. Yukarda sz edilen yasal ve idari nlemlerle ilgili somut istemlerden szederken, bu gibi istemler diye yazyor, Martinov, kof bir ses olarak kalmaz, nk, elle tutulur sonular vaaddettii iin, ii yn tarafndan etkin olarak desteklenebilirler. ... Hayr, hayr, biz ekonomist deiliz! Biz yalnz, Bernsteinlar, Prokopoviler, Struveler, R. M.ler ve tutti quanti** yapt gibi, somut sonularn elle tutulurluu nnde klece eilmekteyiz! Biz, sadece, (Nartsis Tuporilov ile birlikte) elle tutulur sonular vaadetmeyen her eyin kof bir sesten baka bir ey olmadnn anlalmasn istiyoruz! Biz sadece alan ynlar sanki (kendi dargrllklerini onlara yklemeye kalkanlara karn bu alandaki yeteneklerini imdiden tantlam gibi), hi bir elle tutulur sonu vaadetmese bile, otokrasiye kar her trl kar k etkin olarak destekleye-mezlermi
* s. 43: Elbette ki, iilere hkmetten baz iktisadi istemlerde bulunmalarn tlediimizde, bunu, otokratik hkmet iktisadi alanda zorunlu olarak baz dnlerde bulunmaya hazr olduu iin yapyoruz. * Btn tekilerin. -.
66
gibi, muhakeme yrtmeye alyoruz! rnein Martinovun kendisinin szn ettii rnekleri, isizlie ve ala kar nlemleri ele alalm. Eer vaatlerine inanmak gerekirse, Raboeye Dyelo, elle tutulur sonular vaadeden (yasa tasarlar biiminde?) yasal ve idari nlemler iin somut istemlere ilikin bir program hazrlayp gelitirmeye alrken, her zaman dogmann devrimciletirilmesini yaamn devrimciletirilmesinden [sayfa 82] daha stn tutan skra, isizlikle kapitalist dzenin tm arasndaki kopmaz ba aklamaya alt, alk tehlikesine kar uyarda bulundu, polisin alara kar savan ve insafsz geici ar ceza kurallarn tehir etti; ve Zarya da Yurt Haberleri Dergisinin al ele alan bir kesimini* bir ajitasyon bror biiminde zel bir yeni basm olarak yaynlad. Hey Tanrm! Bu dargrl ve banaz doktrinerler ne onmaz bir tek yanllk iindeydiler! Bizzat yaamn arlarna kulaklarn nasl da tkyorlard! Bunlarn makaleleri elle tutulur sonular vaadeden tek bir, evet (ne korkun ey!) tek bir somut istem iermiyordu! Zavall doktrinerler! Bunlar, taktiklerin bir byme sreci, ve byyen eyin sreci vb. olduunu ve iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak gerektiini rensinler diye, Krievski ve Martinova gnderilmelidirler! ilerin iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadelesinin [hkmete kar iktisadi mcadele!] dorudan tad devrimci anlamdan baka, bu mcadelenin yle bir anlam da vardr: bylelikle iiler devaml olarak siyasal haklardan yoksun bulunduklar bilincine varrlar. (Martinov, s. 44.) Bu pasaj buraya aktarmamzn nedeni, yukarda sylenenleri yznc ve bininci kez yinelemek deil, Martinova bu mkemmel yeni formlnden tr zel teekkrlerimizi sunmaktr: iilerin iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadelesi. Ne paha biilmez bir inci! Ekonomistler arasndaki btn ksm anlamazlklar ve btn nanslar ortadan kaldran bu ak ve ksa nerme, iileri genel karlar iin btn iilerin koullarnn iyiletirilmesi uruna siyasal mcadeleye** armaktan balayp, aamalar teorisinden geerek, konferansn en geni uygulanabilirlie sahip [sayfa 83] aralar
* Bkz: Collected Works, Vol. 5, s. 253-274. -Ed. ** Raboaya Mysl, zel Ek, s. 14.
67
vb. konusundaki kararyla son bulan ekonomizmin z, burada ne eriilmez bir beceri ve ustalkla ifade edilmektedir. Hkmete kar iktisadi mcadele trade-unioncu siyasetin ta kendisidir, ve bu da sosyal-demokrat siyasetten hl ok uzaktr. B. MARTNOV, PLEHANOVU NASIL DERNLETRD? Bir arkada bir gn, Son zamanlarda, aramzda, ne kadar ok sosyal-demokrat Lomonosovlar belirdi! dedi. Kastettii ey, ekonomizmi benimseyen biroklarnn, sadece kendi kavraylaryla (rnein iktisadi mcadelenin, iileri, haklardan yoksun olular zerinde dnmeye sevkedecei gibi) byk gereklere varma, ve bunu yaparken anadan doma dehalara zg bir kmseme ile devrimci fikir ve hareketin daha nceki gelimesinin bize verdiklerini yok sayma yolundaki alas eilimdi. Lomonosov-Martinov, ite tam byle, anadan doma dehadr. Onun kendi kavrayyla nasl Akselrodun ok eskiden sylemi olduu eyleri yeniden kefettiini (doal ki, bizim Lomonosovumuz, Akselrodun adn azna almamaktadr); rnein, burjuvazinin u ya da bu katnn muhalefetini nasl grmezlikten gelemeyeceimizi anlamaya baladn grmek iin vedi Sorunlar balkl makalesine bir gzatmak yeter (Raboeye Dyelo, n 9, s. 61, 62, 71; bununla Raboeye Dyelonun Akselroda Yantn kyaslaynz, s. 22, 23-24) vb.. Ama ne yazk ki, Martinov, sadece kefetmeye balamtr, daha fazlas deil. nk o, Akselrodun fikirlerini o kadar az anlamtr ki, iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadeleden szedebilmektedir. Raboeye Dyelo, yl sreyle (1898-1901), Akselrodu anlamak iin aba gsterdi, ama henz anlam deildir! Bunun nedenlerinden biri, sosyal-demokrasinin, tpk insan tr gibi, ancak baarabilecei [sayfa 84] grevleri zerine almas olmasn? Ama Lomonosovlarn ayrc zellikleri, yalnzca, birok eylerin cahili olmalar deil (byle olsayd talihsizlik yar yarya azalm olurdu!), ayn zamanda kendi cahilliklerinin de farknda olmamalardr. Bu da gerekten byk bir talihsizliktir; ve ite bu talihsizliktir ki onlar, Plehanovu sezdirmeden derinletirme giriimine itmektedir. Plehanov bu kitab [Rusyada Ala Kar Mcadelede Sos-
68
yalistlerin Grevleri] yazal beri, diyor Lomonosov-Martinov, kprlerin altndan ok sular akt. i snfnn iktisadi mcadelesini on yl boyunca ynetmi olan sosyal-demokratlar ... parti taktikleri iin, geni bir teorik temeli henz atamamlardr. Bu sorun imdi n plana gemitir ve eer biz, byle bir teorik temeli atmak istiyorsak, Plehanovun bir zamanlar gelitirmi olduu taktik ilkeleri elbette ki olduka derinletirmemiz gerekir. ... Bizim propaganda ile ajitasyon arasndaki ayrma ilikin tanmmz, bugn Plehanov unkinden deiik olmaldr. [Martinov, az yukarda, Plehanovun u szlerini aktarmtr: Propagandac, birok dnceyi bir-iki kiiye verir; ajitatr ise, bir-iki dnceyi geni ynlara verir.] Propaganda denince, tm ya da ksmi belirtileriyle olsun, bireyler ya da geni ynlar tarafndan anlalr biimde yaplm olsun, bugnk toplum dzeninin devrimci adan aklanmasn anlamamz gerekir. Szcn tam anlamyla [aynen byle!] ajitasyondan anlamamz gereken ey ise, ynlarn, belirli, somut eyleme arlmas ve proletaryann toplum yaamna dorudan doruya devrimci mdahalesinin salanmas olmaldr. Rus ve uluslararas sosyal-demokrasisini, Martinov sayesinde, daha kesin ve daha derin yeni bir terminoloji bulduu iin kutlarz. imdiye kadar (Plehanovla ve uluslararas ii snf hareketinin btn liderleriyle birlikte), [sayfa 85] diyelim ki, isizlik sorununu ele alan bir propagandacnn, bunalmlarn kapitalist niteliini, modern toplumda bunalmlarn kanlmazlnn nedenini, bu toplumun bir sosyalist toplum biimine geiinin zorunluluunu vb. aklamas gerektiini sanrdk. Ksacas, propagandac birok dnceyi vermelidir, o kadar ok ki, bu dnceler birbirleriyle balantl bir btn olarak ancak (nispeten) az sayda kimseler tarafndan anlalabilir olacaktr. Ayn konu zerinde konuan ajitatr ise en arpc ve en ok bilinen bir olguyu, diyelim isiz bir iinin ailesinin alktan lmesine, artan yoksullamay, vb. rnek olarak ele alacak, ve herkesin bildii bu olgudan yararlanarak ynlara tek bir dnceyi, rnein servet artyla yoksulluun art arasndaki elikinin samal dncesini iletme yolunda aba harcayacaktr; ve bu elikinin daha tam bir aklamasn propagandacya brakarak, bu gze batan hakszla kar ynlar arasnda honutsuzluk ve fke yaratmaya alacaktr. te bu yzdendir ki, propagandac, genellikle, yaz yazarak grevini yerine getirir;
69
ajitatr ise konuarak. Propagandacnn zelliklerinin ajitatrnkinden farkl olmas gerekir. rnein Kautskynin ve Lafarguen propagandac olduklarn, Bebel ile Guesdein ise ajitatr olduklarn syleriz. Pratik eylemin bunlardan ayr olarak bir nc alann ya da bir nc ilevini bulup karmak, ve ynlar, belirli, somut bir eyleme armay bu ilevin iine dahil etmek, dpedz samalktr; nk, tek, bana bir eylem olarak ar, ya teorik incelemenin propaganda brornn, ajite edici sylevinin doal ve kanlmaz tamamlaycsdr, ya da salt bir yrtme ilevini temsil eder. rnein, Alman sosyal-demokratlarnn tahl gmrklerine kar girimi bulunduklar mcadelelerini ele alalm. Teorisyenler, diyelim ki, ticari antlamalar ve serbest ticaret iin mcadele ars ile birlikte gmrk siyaseti zerine zel [sayfa 86] incelemeler kaleme alyorlar. Propagandac ayn eyi bir dergide, ajitatr de halkn nnde verdii sylevlerde yapyor. u anda, ynlarn somut eylemi, tahl gmrklerinin artrlmasna kar bir dilekenin imzalanarak Reichstaga sunulmas biimini alyor. Bu eyleme ar, dolayl olarak teorisyenlerden, propagandaclardan ve ajitatrlerden gelmektedir, ve dolaysz olarak da fabrikalarda ve evlerde dilekeyi dolatrp imza toplayan iilerden gelmektedir. Martinovun terminolojisine gre, burada Kautsky ve Bebelin her ikisinin de propagandac olmas gerekir, ve imza toplayan iilerin de ajitatr. Bu ak deil mi? Almanlarn bu rnei, bana, Almanca Verballhornung szcn anmsatyor. Szck anlamyla balhornlatrma diye evrilebilir. Bir yaynevi sahibi olan Johann Ballhorn, 16. yzylda, Leipzigde yayordu; bir alfabe yaynlad. Bu kitapta, det olduu zere, teki resimler yannda, bir de horoz resmi vard; ama horoz resmi mahmuzsuz izilmiti ve yanna da birka yumurta konmutu. Alfabenin kapanda u aklama vard: Bu bask, Johann Ballhorn tarafndan dzeltilmitir. O zamandan beri metni ilk halinden daha kt bir duruma getiren dzeltmelere, Almanlar Verballhornung derler. Martinovun Plehanovu derinletirmesi karsnda, insan, Ballhornun yksn anmsamadan edemiyor. Bizim Lomonosovumuz bu fikir karkln niin icat etti? skrann Tpk Plehanovun bundan onbe yl nce yapt gibi, sorunun yalnz bir ynn gznnde bulundurduunu (39) gstermek iin. Hi deilse u anda, skrada, propaganda grevleri,
70
ajitasyon grevlerini arka plana itmektedir. (52.) Eer bu son nermeyi Martinovcadan normal insan diline evirecek olursak (nk insanlk bu yeni icat edilmi terminolojiyi henz renmeyi becerememitir), unu elde ederiz: skrada [sayfa 87] siyasal propaganda ve ajitasyon grevleri, hkmete elle tutulur sonular vaadeden, yasal ve idari nlemlere ilikin somut istemler sunma grevini (ya da henz Martinovun ykselememi olan eski insanlnn eski terminolojisini kullanmamza bir kez daha izin verilirse, toplumsal reform istemlerini) arka plana itmektedir. Okur bu tezi aadaki tiratla kyaslasn: Bizi, bu programlarda artan bir baka ey de [devrimci sosyal-demokratlarn ileri srdkleri programlar szkonusudur], bu programlarn, iilerin fabrika sorunlaryla ilgilenen imalt yasama meclislerine [ki, Rusyada mevcuttur] katlmalarnn nemini... ya da hi deilse belediye organlarna katlmalarnn nemini [devrimci nihilizmleri yznden] tamamyla grmezden geliyor olmalarna karn, durmadan iilerin parlamentodaki eylemlerinin [ki, Rusyada mevcut deildir] yararlarn vurguluyor olmalardr. ... Bu tiradn yazar, daha dobra ve daha ak bir tarzda, Lomonosov-Martinovun kendi kavrayyla kefettii eyi ifade etmektedir. Yazar, Raboaya Mysln zel Ekindeki R. M.dir (s. 15). C. SYASAL TEHRLER VE DEVRMC EYLEM ETM skrann karsna alan ynlarn eylemini ykseltme teorisini srmekle, Martinov, gerekte, bu eylemi alaltma eilimini aa vurmutur; nk, o, btn ekonomistlerin nnde secdeye yattklar iktisadi mcadelenin, ye saylmas gereken mcadele, zel nem tayan ve ynlarn eylemini ykseltebilmek iin en geni uygulanabilirlie sahip bir ara olduunu, bunun, bu eylem iin en geni alan olduunu sylemitir. Bu tipik bir yanlgdr, nk yalnz Martinova zg bir ey olmaktan [sayfa 88] uzaktr. Gerekte emeki ynlarn eylemini ykseltmek, ancak, bu eylem iktisadi bir temel zerinde siyasal ajitasyonla snrlanmad zaman olanakldr. Siyasal ajitasyonun zorunlu olarak genilemesinin temel bir koulu, siyasal tehirlerin kapsaml bir biimde rgtlendirilmesidir. Ancak, byle bir tehir araclyladr ki, yn-
71
lar siyasal bilin ve devrimci eylemi eitebilirler. te bunun iindir ki, bu eylem, btn uluslararas sosyal-demokrasinin en nemli ilevlerinden birisidir, nk siyasal zgrlk bile bu tehirleri ortadan kaldrmaz, olsa olsa onun dorultusunu birazck deitirir. Nitekim Alman Partisi, zellikle siyasal tehir kampanyasn yorulmak bilmez bir enerjiyle yrtyor olmas sayesinde durumunu glendirmekte ve etki alann geniletmektedir. Eer iiler, hangi snflar etkiliyor olursa olsun, zorbalk, bask, zor ve suistimalin her trlsne kar tepki gstermede eitilmemilerse, ve iiler bunlara kar, baka herhangi bir adan deil de, sosyal-demokrat adan tepki gstermede eitilmemilerse, ii snf bilinci, gerek bir siyasal bilin olamaz. Eer iiler, teki toplumsal snflarn herbirini, entelektel, manevi ve siyasal yaamlarnn btn belirtilerinde gzleyebilmek iin somut ve her eyden nce gncel siyasal olgular ve olaylardan yararlanmasn renmezlerse; eer materyalist tahlil ve ltleri, nfusun btn snflarnn, tabakalarnn ve gruplarnn yaam ve eylemlerinin btn ynlerine pratik olarak uygulamay renmezlerse, alan ynlarn bilinci, gerek bir snf bilinci olamaz. Kim, ii snfnn dikkatini, gzlemini ve bilincini, tamamyla ya da hatta esas olarak ii snf zerinde younlatryorsa, bylesi, sosyal-demokrat deildir; nk, kendini iyi tanyabilmesi iin, ii snfnn, modern toplumun btn snflar arasnda karlkl ilikiler konusunda tam bir bilgi, sadece teorik bilgisi deil, hatta daha doru olarak ifade edelim; [sayfa 89] teorik olmaktan ok, siyasal yaam deneyimine dayanan pratik bilgisi olmas gerekir. Bu nedenle ynlar siyasal harekete ekmek iin en geni uygulanabilirlie sahip ara olarak ekonomistlerimizin vazettikleri iktisadi mcadele kavram, pratik sonular bakmndan ok zararl ve gericidir. Bir sosyal-demokrat haline gelebilmesi iin, ii, toprakbeyi ile papazn, yksek memur ile kylnn, renci ile serserinin iktisadi nitelii ve toplumsal ve siyasal zellikleri konusunda akseik bir fikre sahip olmaldr; onlarn gl ve zayf yanlarn bilmelidir; her snf ve tabakann kendi bencil zlemlerini, kendi gerek i yapsn gizlemek iin kulland btn parlak szlerin ve safsatalarn anlamn kavramaldr; belirli kurumlarn ve yasalarn yanstt u ya da bu karlarn neler olduunu ve bu yanstmann nasl olduunu anlamaldr. Ama bu ak-seik tablo, herhangi bir kitaptan edinilemez. i, bunu, ancak canl rneklerden, belirli bir
72
anda evremizde olup bitenlerin, herkesin zerinde konutuu ya da birisinin fsldad u ya da bu olayda, rakamlarda, mahkeme kararlarnda vb. belirenin sca scana tehirinden edinebilir. Bu kapsaml siyasal tehirler, ynlar devrimci eylem bakmndan eitmenin zorunlu ve temel bir kouludur. Rus iileri, polisin halka zorbaca davranna kar, dinsel mezheplere zulmedilmesine, kyllerin krbalanmasna kar, amansz sansre, askerlere ikence edilmesine, en masum kltrel giriimlerin bastrlmasna vb. kar niin hl bu kadar az devrimci eylemde bulunmaktadr? Byle bir eylem, elle tutulur sonular vaadetmediinden, olumlu fazla birey salamadndan, iktisadi mcadelenin onlar buna itmediinden tr mdr? Byle bir gr benimsemek, yineliyoruz, saldry gerekmedii yere yneltmek olur, kiinin kendi darkafalln ya da berntayncln ii ynlarna [sayfa 90] yklemek olur. Eer btn utan verici hakszlklara kar yeteri kadar geni, arpc ve annda tehirleri hl rgtleyemiyorsak su bizdedir, yn hareketinin gerisinde kalmzdadr. Bunu yaptmz zaman (ve bunu yapmak zorundayz ve yapabiliriz de), en geri ii bile, rencilerin ve dinsel mezheplerin de, kyllerin ve yazarlarn da, kendisini yaamnn her admnda bask altnda tutan ve ezen ayn karanlk gler tarafndan hareketlere ve keyfi davranlara uradklarn anlayacak ya da iinde duyacaktr; ve bunu duyunca, kendisi de tepki gstermek isteyecektir, bu yolda dayanlmaz bir istek duyacak ve gereini yapmay bilecektir; bugn sansrcleri yuhalayacak, yarn bir kyl ayaklanmasn amanszca bastrm olan valinin evi nnde gsteri yapacak, br gn kutsal engizisyonun iini gren papaz klkl jandarmalara bir ders verecektir, vb. imdiye kadar alan ynlarn nne mmkn olan btn konularda uygun tehirleri sermekte ok az ey, ya da hemen hi bir ey yapmadk. Bir oumuz, henz bu ykmllmzn bilincine varm deildir, ve fabrika yaamnn dar erevesi iinde gnlk tekdze mcadelenin ardnda kendiliinden srklenmektedir. Bu durumda, skra, gnlk tekdze mcadelenin ilerleyiinin nemini kmseme ve buna karlk parlak ve eksiksiz dncelerin propagandasn ye tutma eilimindedir (Martinov, s.61) demek, partiyi geriletmek, hazrlkszlmz ve geriliimizi savunmak ve yceltmek demektir. Ynlar eyleme armaya gelince, enerjik bir siyasal ajitas-
73
yon olur olmaz, canl ve arpc tehirler etkin olur olmaz, bu, kendi kendine olacaktr. Bir suluyu sust yakalamak ve onu hemen btn halkn nnde ve her yerde tehir etmek, bir sr arlar kaleme almaktan ok daha etkilidir; ve etkisi yledir ki, ok kez kimin ynlara arda bulunduunu ve kimin u ya da [sayfa 91] bu gsteri plann vb. nerdiini saptamay kesinkes olanaksz klar. Deyimin genel deil somut anlamndaki eylem arlar, ancak eylem yerinde yaplabilir; ancak harekete bizzat kendileri girienler, ve bunu annda yapabilenler byle arlarda bulunabilirler. Biz sosyal-demokrat yazarlara den de, siyasal tehirleri ve siyasal ajitasyonu derinletirmek, geniletmek ve yeinletermektir. Geerken eylem arlar konusunda bir noktaya deinelim. lkyaz olaylarndan57 nce, iiler iin elle tutulur sonu1ar vaadetmedii kesin olan bir sorunda, yani rencilerin askere alnmas sorununda, iileri etkin olarak mdahale etmeye aran tek gazete skra olmutur. 183 rencinin askere alnmas ile ilgili 11 Ocak tarihli emrin yaynlanmasndan hemen sonra, skra (ubat says, n 2*) bu konuda bir makale yaynlad ve henz gsteriler balamadan nce iileri rencilerin yardmna komaya ard, halk hkmetin bu kstaha meydan okumasna kar kmaya ard. imdi soruyoruz. Martinovun eylem arlarndan bu kadar szetmesine ve giderek eylem arlarnn eylemin zel bir biimi olduunu ileri srmesine karn, bu ar hakknda tek szck sylememi olmasn nasl aklamak gerekir? Bunun ardndan da, elle tutulur sonular vaadeden istemler uruna mcadeleye yeteri kadar arlar yaynlamad iin skrann tek yanl olduunu iddia etmesi dpedz darkafallk deil midir? Raboeye Dyelo da dahil olmak zere, ekonomistlerimiz baarlydlar, nk, geri iilere ayak uydurdular. Ama sosyaldemokrat ii, devrimci ii, (ve bunlarn says gittike artmaktadr) elle tutulur sonular vaadeden istemler vb. uruna mcadele konusundaki gevezelikleri fkeyle reddedecektir, nk o, bunun, eski trknn, [sayfa 92] rubleye bir kopek ekleme trksnn yeni biimde ifade edilmesinden baka bir ey olmadn anlayacaktr. Ve bu ii, Raboaya Mysl ve Raboeye Dyelodan kendisine akl retmeye gelenlere yle diyecektir: bizim kendi bamza pekl
* Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 414-419. - Ed.
74
stesinden geleceimiz bir ie byle ar gayretkelikle karmakla, kendinizi bo yere megul ediyorsunuz ve asl grevlerinizden kayorsunuz baylar. Sosyal-demokratlarn grevinin iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak olduu yolundaki iddianzda zekice olan hi bir ey yoktur; bu, sadece bir balangtr ve sosyal-demokratlarn temel grevi deildir; nk, Rusya dahil, btn dnyada, iktisadi mcadeleye siyasal nitelik kazandrmaya ilk kalkan, ok kez, bizzat polis olmutur; hkmetin kimi desteklediini kavramay iiler kendileri reniyorlar.* Yeni bir Amerika kefetmi gibi bu kadar vgsn yaptnz iilerin iverene ve hkmete kar iktisadi mcadelesi, bugn Rusyann her tarafnda, en cra kelerinde bile, grevlerden szedildiini iitmi, ama sosyalizm konusunda hi bir ey duymam iilerin kendileri tarafndan yrtlmektedir. Elle tutulur sonular vaadeden somut istemler ileri srerek biz iiler arasnda [sayfa 93] harekete geirmek istediimiz eylemi biz zaten ortaya koyuyoruz ve gnlk, snrl sendikal almalarmzda, bu somut istemleri ou kez aydnlardan hi bir yardm grmeksizin biz kendimiz ileri sryoruz. Ama bu eylem bize yetmiyor; biz sadece iktisadi siyaset lapasyla beslenecek ocuklar deiliz. Biz tekilerin btn bildiklerini bilmek istiyoruz. Siyasal yaamn btn ynlerini ayrntl olarak renmek ve tek tek her siyasal olaya etkin olarak katlmak istiyoruz. Bunu yapabilmek iin, aydnlarn, bizzat bizim pek iyi bildiimiz eyleri biraz daha az yinelemeleri, ve henz bilmediimiz** eyleri,
* ktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrma istemi, siyasal eylem alannda kendiliindenlie boyunemeyi en ak biimde ifade eder. ktisadi mcadele ok kez kendiliinden siyasal bir nitelie brnr, yani, devrimci basilin - aydn tabakann mdahalesi olmadan, snf bilinli sosyal-demokratlarn mdahalesi olmadan. rnein ngiliz iilerinin iktisadi mcadelesi de, sosyalistlerin herhangi bir mdahalesi olmadan siyasal bir nitelie brnd. Ama sosyal-demokratlarn grevi, iktisadi bir temel zerindeki siyasal ajitasyonla sona ermi olmaz; onlarn grevi, trade-unioncu politikay sosyal-demokrat siyasal mcadeleye evirmektir; iktisadi mcadelenin iilerin kafalarna yerletirdii siyasal bilin kvlcmlarndan yararlanarak iileri sosyal-demokrat siyasal bilin dzeyine ykseltmektir. Oysa Martinovlar, iilerin kendiliinden uyanan siyasal bilincini ilerleteceklerine, kendiliindenlie ve iktisadi mcadelenin iileri siyasal haklardan yoksun bulunduklarnn bilincine varmaya ynelttiini bkknlk verene kadar yinelemektedirler. Kendiliinden uyanan trade-unioncu siyasal bilincin, sizi, sosyalist grevlerinizi anlamaya yneltmemesi zcdr baylar. ** Bir iinin bir ekonomiste bu hayali sylevinin gereklere dayandn tantlamak iin, ii snf hareketi hakknda dorudan doruya bilgisi bulunduunda phe olmayan ve biz doktrinerlere kar en az eilimi olan iki tank gstereceiz; bunlardan biri
75
fabrikadaki iktisadi deneyimin bize hi bir zaman retmeyecei eyleri, yani siyasal bilgileri biraz daha fazla vermeleri gerekir. Bu bilgileri, siz aydnlarn edinmesi kolaydr, ve bunlar imdiye kadar sunduunuz miktarlardan yz kez ve bin kez daha byk miktarlar halinde bize sunmanz [sayfa 94] grevinizdir; bu bilgileri, bize, sadece tartmalar, brorler ve makaleler biiminde deil (ak szllmz bize balayn; bunlar ok kez bir hayli canskc olmaktadrlar), hkmetimizin ve ynetici snflarmzn yaamn btn alanlarnda u anda ne yaptklarn canl tehirler biiminde iletiniz. Bu grevinizi yerine getirmek iin daha ok aba gsteriniz ve alan ynlarn eylemini ykseltmek konusunda biraz daha az konuunuz. Biz sizin sandnzdan ok daha aktifiz, ve hi bir elle tutulur sonu vaadetmeyen istemleri bile ak sokak savalaryla pekl destekleyecek durumdayz. Bizim eylemimizi ykseltmek size dmez, nk eylemden asl yoksun olan sizlersiniz. Kendiliindenlie daha az boyunein ve kendi eyleminizi ykseltmeyi biraz daha ok dnn baylar! D. EKONOMZM LE TERRZM ARASINDAK ORTAK YAN NEDR? Son dipnotta, bir raslant olarak fikir birlii iinde olan bir ekonomist ile sosyal-demokrat olmayan bir terristin grlerini
[Raboeye Dyeloyu bile siyasal bir organ sayan!] bir ekonomist, teki de bir terristtir. Birinci tank. canll ve gereklii bakmndan dikkati eken St. Petersburg i Snf Hareketi ve Sosyal-Demokrasinin Pratik Grevleri balkl makalenin yazardr [Raboeye Dyelo, n 6]. Yazar, iileri u kategorilere ayryor: 1 snf bilinli devrimciler; 2 ara tabaka; 3 geriye kalan ynlar. Ara tabaka diyor yazar, ou kez siyasal yaamn sorunlarna, genel toplumsal koullarla balants uzun zamandan beri anlalm bulunan kendi dolaysz iktisadi karlarndan daha ok ilgi gstermektedir. ... Raboaya Mysl serte eletirilmektedir: Her zaman ayn ey, oktandr bunu biliyoruz, oktandr okuduk. Siyasal yorumlarnda gene bir ey yok! Ama nc tabaka bile, meyhanenin ve kilisenin daha az batan kard, ellerine pek nadir siyasal yazn geen, iilerin bu daha gen ve daha duyarl kesimi, renci ayaklanmalar vb. konusunda kendilerine ulaan blk-prk haberler zerinde dncelere dalyorlar, siyasal olaylar konusunda olurolmaz biimde tartyorlar, vb.. Terrist yle yazyor: ... kendi kentlerindeki deil de teki kentlerdeki fabrika yaamnn kk ayrntlarn anlatan yazlar bir-iki kez okuyorlar, ve ondan sonra bir daha okumuyorlar. ... Bunu canskc buluyorlar. ... Bir ii gazetesinde hkmet hakknda hi bir ey sylememek ... iilere kk ocuklar gzyle bakmak demektir. ... iiler ocuk deildirler. [Sosyalist-Devrimci Grup tarafndan yaynlanan Svoboda,58 s. 69-70].
76
aktardk. Ama genel olarak sylemek gerekirse, bu ikisi arasnda, daha sonra zerinde durmamz ve burada devrimci eylem iin eitim sorununa ilikin olarak deinmemiz gereken raslansal deil, zorunlu bir i bant vardr. Ekonomistler ile bugnn terristleri arasnda ortak bir kk bulunmaktadr, ve bu, bir nceki blmde genel bir olgu olarak incelediimiz ve imdi de siyasal eylem ve siyasal mcadele zerinde etkisi bakmndan ele alacamz kendiliindenlie klece boyuneitir. Gnlk tekdze mcadeleyi vurgulayanlar ile bireylerden en zverili mcadeleyi bekleyenler arasndaki fark o kadar byktr ki, ilk bakta, bu sylediklerimiz bir paradoks gibi gzkebilir. Ama bu, bir paradoks [sayfa 95] deildir. Ekonomistlerle terristler kendiliindenliin yalnzca farkl ularna boyunemektedirler; ekonomistler salt ii hareketi nnde boyunemektedirler, terristler ise devrimci mcadele ile ii snf hareketini birbirini tamamlayan bir btn iinde birletirme yeteneinden ya da olanandan yoksun olan aydnlarn tutkulu fkesinin kendiliindenlii nnde boyunemektedirler. nanlarn yitirmi olanlarn ya da bunun mmkn olduuna hi bir zaman inanmam olanlarn fkeleri ve devrimci enerjileri iin, terr dnda bir k yolu bulmalar gerekten zordur. Bylece szn ettiimiz kendiliindenlie klece boyuneiin her iki biimi de, nl Credo programnn uygulamaya konuluunun balangcndan baka bir ey deildir: iler iverene ve hkmete kar iktisadi mcadeleye girisinler (Credonun yazar, kendi grlerini Martinovun diliyle ifade ettiimiz iin bizi balasn. Bizim bunu yapmaya hakkmz olduu kansndayz, nk Credoda da iilerin iktisadi mcadelede siyasal dzene kar ktklar sylenmektedir) ve aydnlar da siyasal mcadeleyi kendi gayretleriyle yrtsnler elbette ki terre bavurarak! Bu, zerinde direnilmesi gereken tamamen mantki ve kanlmaz bir sonutur program uygulamaya balayanlarn kendileri henz bunun kanlmaz olduunu anlamyor olsalar bile. Siyasal eylemin, en iyi niyetlerle ya terr arsnda bulunanlarn, ya da iktisadi mcadelenin kendisine bir siyasal nitelik kazandrmaktan szedenlerin bilincinden ok ayr olan bir mant vardr. Cehenneme giden yol, iyi niyetle denmitir, ve bu durumda, iyi niyet, kiiyi en az direnme izgisine, katksz burjuva Credo program izgisine kendiliinden srklenmekten kurtaramaz. Hi kuku yok ki, birok Rus liberalinin
77
liberallii resmen benimseyenlerin ve marksizm maskesi takan liberallerin btn yrekleriyle terre yaknlk duymalar ve gnmzde ortal [sayfa 96] sarm olan terrist havay kkrtmalar da bir raslant deildir. i hareketini her yoldan destekleme grevini benimseyen, ama programna, terr ve deyim yerindeyse, sosyal-demokrasiden kurtuluu da alm olan devrimci-sosyalist Svoboda grubunun kuruluu, sosyal-demokratik duraksamalarn bu sonularn daha 1897nin sonunda, (Bugnn Grev ve Taktikleri) iki bakasn yazd sra szc szcne nceden belirtmi olan P. B. Akselrodun takdire deer ileri grlln bir kez daha dorulamtr. Rus sosyal-demokratlar arasndaki daha sonra ortaya kan btn tartmalar ve anlamazlklar, tpk bitkinin tohumda bulunmas gibi, bu iki bakasnda mevcuttur.* Bundan, ekonomizmin kendiliindenliine kar direnemeyen Raboeye Dyelonun terrizmin kendiliindenlie kar da niin direnemediini anlamak mmkndr. Svobodann, terrizmi savunmak iin ne srm olduu zgl savlar burada belirtmek ok ilgin olacaktr. Svoboda, terrizmin, caydrc roln tamamen reddediyor (Devrimciliin Yeniden Douu, s. 64), ama bunun yerine terrizmin kztrc nemini vurguluyor. Birincisi, bu, [sayfa 97] terrizm zerinde direnen geleneksel (sosyal-demokrasi ncesi) dnceler evriminin paralan ve d aamalarndan birini temsil etmesi bakmndan tipiktir. Hkmetin terrle yldrlamayacan ve bu yzden de yklamayacan teslim etmek, terr, bir mcadele sistemi olarak programn ngrd
* Martinov daha gereki [?] baka bir ikilem tasarlamaktadr [Sosyal-Demokrasi ve i Snf, s. 19]: sosyal-demokrasi ya proletaryann iktisadi mcadelesinin dorudan nderliini zerine alr ve bununla [!] bu mcadeleyi devrimci snf mcadelesine dntrr... Bununla, yani akas iktisadi mcadelenin dorudan nderliiyle, Martinov, sendikal mcadeleye nderlik etmenin, tek bana, trade-unioncu bir hareketi devrimci bir snf hareketine dntrmeyi baarabildii tek bir rnek gsterebilir mi? Byle bir dnm gerekletirebilmek iin her ynl siyasal ajitasyonun dorudan nderliini etkin olarak zerimize almamz gerektiini anlayamyor mu? ... Ya da teki bakas: sosyal-demokrasi, iilerin iktisadi mcadelesinin nderliini zerine almaktan kanr ve bylece ... kendi kanatlarn yolmu olur. ... Yukarya aktarlan Raboeye Dyelonun grne gre kanan skradr. Ama grdk ki, skra, iktisadi mcadeleyi yrtmede Raboeye Dyelonun yaptndan ok daha fazlasn yapmaktadr, ama dahas bununla kendini snrlamaz ve iktisadi mcadelenin hatr iin siyasal grevlerini dar snrlara hapsetmez.
78
bir eylem alan olarak tmyle mahkm etmek demektir. kincisi, bu, devrimci eylem iin eitim konusunda ivedi grevlerimizi anlamakta kusur etmemizin bir rnei olarak daha da tipiktir. Svoboda, terr, ii snfn kztrma arac olarak, ona gl bir iti salama arac olarak savunuyor. Kendi kendisini bylesine rten bir sav dnmek zordur. nsann u soruyu soras geliyor: Rus yaamnda yeralan hakszlklar yeterli deil midir ki, zel kztrc aralar icadetmek gereksin? te yandan, Rus zorbalnn bile kztramad ve kztramayaca kimselerin, kollarn kavuturarak, hkmetin bir avu terristle dellosunu kenardan seyredecekleri besbelli deil midir? Gerek udur ki, Rus yaamndaki toplumsal ktlkler, alan ynlar heyecan doruuna ulatrmaktadr, ama biz, Rus yaam koullarnn dndmzden ok daha geni boyutlara ulatrd ve grl grl akan tek bir sel haline getirilmesi gereken halkn btn bu fke damlacklarn ve dereciklerini, deyim yerindeyse, biraraya getirip younlatramyoruz. Bunun baarlabilecei, ii snf hareketindeki muazzam byme ile ve yukarda deinilen iilerin siyasal yazn susuzluu ile kesin olarak tantlanmaktadr. te yandan, terr arlar ve iktisadi mcadelenin kendisine bir siyasal nitelik kazandrma arlar, u anda, Rus devrimcilerinin omuzuna yklenenen ivedi grevden, yani kapsaml siyasal ajitasyonu rgtlendirme grevinden kamann iki farkl biiminden baka bir ey deildir. Svoboda, ynlar arasnda yein ve gl bir ajitasyon balar balamaz, terrn kztrc ilevinin [sayfa 98] sona ermi olacan (Devrimciliin Yeniden Douu, s. 68) aka kabul ederek, ajitasyonun yerine terr koymak istemektedir. Bu, hem terristlerin hem de ekonomistlerin, ilkyazda meydana gelen olaylarn* ortaya koyduu arpc kantlara karn, ynlarn devrimci eylemini kmsediklerini tantlamaktadr; ve birinci grup yapay kztrclar peinde koarken, ikinci grup da somut istemlerden szediyor. Ama her ikisi de siyasal ajitasyonda ve siyasal tehirlerin rgtlendirilmesinde kendi eylemlerini gelitirmede yeterli dikkati gstermiyorlar. Ve imdi olsun ya da baka bir zaman olsun, hi bir baka i, bu grevin yerini alamaz.
* 1901 ilkyaznda balayan byk sokak gsterileri. [Yazarn 1907 basksna notu.]
79
E. DEMOKRAS URUNA MCADELENN NCS OLARAK SINI.I En geni siyasal ajitasyonun ve bunun sonucu olarak da her ynl siyasal tehirin yrtlmesinin, eylemimizin, eer bu eylemimiz gerekten sosyal-demokrat bir eylem olacaksa, mutlak olarak zorunlu ve balca grevi olduunu grdk. Ama biz, bu sonuca, sadece ii snfnn en ivedi gereksinmesinden, siyasal bilgi ve siyasal eitim gereksinmesinden hareket ederek vardk. Oysa sorunu bu biimde koymak, ok dar olarak koymak olur, nk burada sosyal-demokrasinin, ve zellikle bugnn Rus sosyal-demokrasisinin genel demokratik grevlerini gznnde tutmam oluyoruz. Sorunu daha somut olarak aklayabilmek iin, konuyu, ekonomistlere en yakn bir ynden, pratik ynden ele alacaz. i snfnn siyasal bilincinin gelitirilmesinin zorunlu olduu konusunda herkes gr birlii ierisindedir. zlmesi gereken sorun bunun nasl yaplaca ve yaplmas iin neyin [sayfa 99] gerekli olduu sorunudur. ktisadi mcadele, iileri, sadece hkmetin ii snfna kar tutumunu kavramaya yneltir; onun iin iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak iin ne kadar aba harcarsak harcayalm, iktisadi mcadelenin snrlar iersinde kaldmz srece, iilerin siyasal bilincini (sosyal-demokrat siyasal bilin dzeyine kadar) hi bir zaman gelitiremeyiz, nk bu ereve ok dardr. Martinovun sorunu karmakark etme yeteneini gstermesi bakmndan deil, btn ekonomistlerin iledikleri temel hatay, yani iilerin siyasal bilincini, deyim yerindeyse, ierden, iilerin iktisadi mcadelesinden, yani bu mcadeleyi biricik (ya da hi deilse balca) temel sayarak gelitirmenin olanakl bulunduu yolundaki inanlarn ak-seik ifade etmesi bakmndan, Martinov forml, bizim iin bir lde deer tar. Byle bir gr, kkten yanltr. Kendilerine kar giritiimiz polemiklere alnan ekonomistler, bu anlamazlklarn kkeni konusunda derinliine dnmeyi reddetmektedirler, ve bu, farkl dillerden konutuumuzdan, birbirimizi anlayamamak sonucunu dourmaktadr. Siyasal snf bilinci, iilere, ancak dardan verilebilir, yani ancak iktisadi mcadelenin dndan, iilerle iverenler arasndaki iliki alannn dndan verilebilir. Bu bilgiyi elde etmenin mm-
80
kn olduu biricik alan, btn snf ve tabakalarn devletle ve hkmetle ilikisi alan, btn snflar arasndaki karlkl ilikiler alandr. Onun iin, iilere siyasal bilgi vermek iin ne yapmal sorusuna yant, pratik iindeki iilerin ve zellikle ekonomizme eilim gsterenlerin ounlukla yeterli bulduklar, iiler arasnda gidilmelidir yant olamaz. ilere siyasal bilgiyi verebilmek iin, sosyal-demokratlar nfusun btn snflar arasnda gitmek zorundadrlar; onlar [sayfa 100] askeri birliklerini btn ynlere sevketmek zorundadrlar. Byle kaba bir forml kastl olarak seiimiz, kendimizi bu ar lde basitletirmi biimde ifade ediimiz, paradokslarla uramak istediimizden tr deil, ekonomistleri, imdiye kadar affedilmez bir biimde ihmal ettikleri grevlerini grmeye yneltmek, anlamamakta direndikleri trade-unioncu siyasetle sosyal-demokrat siyaset arasndaki farkn ne olduunu onlara gstermek iindir. Onlar iin okurdan sabrszlanmamasn, sylediklerimizi sonuna kadar sabrla dinlemesini isteyeceiz. Son birka yldan beri en yaygn olarak grlen sosyal-demokrat alma evresi tipini ele alalm ve nasl altn inceleyelim. Bu evrenin iilerle ba vardr ve bununla yetinir; sadece fabrikalardaki ar adaletsizlikleri, hkmetin kapitalistleri tutmasn ve polis zorbaln iddetle sulayan bildiriler yaynlamakla kalr. i toplantlarnda, tartmalar, bu konularn snrlarn hi bir zaman amaz ya da ok seyrek olarak aar. Devrimci hareketin tarihi konusunda, hkmetin i ve d siyaseti sorunlar zerinde, Rusyann ve Avrupann iktisadi evrimi sorunlar zerinde, modern toplumdaki eitli snflarn konumlar konusunda vb. konferanslar ve tartmalar ok seyrektir. Toplumun teki snflaryla sistemli biimde balar kurmaya ve bunlar gelitirmeye gelince, kimse byle bir eyi aklndan bile geirmez. Gerekten, bu trden evrelerin yelerinin ounluunun kafalarnda canlandrdklar ideal nder, bir sosyalist siyasal liderden daha ok, bir sendika sekreteri niteliindedir. nk herhangi bir sendikann, rnein bir ngiliz sendikasnn sekreteri de, iktisadi mcadelede iilere yardm eder, fabrikadaki hakszlklarn tehirinde onlara yardm eder; grev ve grev gzcl (yani belirli bir [sayfa 101] fabrikada grev olduu konusunda herkesi uyarma) zgrln baltalayan yasalarn ve nlemlerin adalete aykr olduklarn aklar, hakem mahkemelerinin
81
burjuva snflardan gelme yarglarnn taraf tuttuklarn aklar, vb., vb.. Ksacas, her sendika sekreteri iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadeleyi yrtr ve bu mcadelenin yrtlmesine yardmc olur. Ve bunun henz sosyal-demokratlk olmad; sosyal-demokratn sendika sekreteri olmak lksne deil, keyfiliin ve basknn kendini gsterdii her yerde bunun btn belirtilerine kar tepki gstererek, polis iddetini ve kapitalist smry tmyle sergileyen bir tablo yaratmak ve btn bunlar genelletiren sosyalist inanlar ve demokratik haklar yolundaki davay sergilemek, bunu herkese ve proletaryann tarihsel snf mcadelesine katlmak isteyen her insana gstermek iin en kk frsattan yararlanarak halkn szcs olma lksne sahip olmas gerektii iyice vurgulanmaldr. rnein Robert Knight gibi bir lideri (ngilterede en gl sendikalardan biri olan Kazan maltlar Derneinin nl sekreteri ve lideri), Willhelm Liebknecht ile kyaslaynz, ve Martinovun skra ile olan tartmasnda izdii kartlklar bu ikisine uygulamay deneyiniz. Robert Knightn (Martinovun yazsn gznnde bulundurarak yazyorum) ynlar belirli somut eylemlere arma iine daha ok giritiini (Martinov, op. cit., s. 39), Wilhelm Liebknechtin ise, daha ok, bugnk dzenin tmnn ya da ksmi belirtilerinin devrimci adan aydnlatlmasna nem verdiini (38-39); Robert Knightn proletaryann ksa vadeli istemlerini formle ettiini ve bu istemlere hangi yoldan ulalacan gsterdiini (41), Willhelm Liebknechtin ise bir yandan bunu yaparken, ayn zamanda, eitli muhalefet katlarnn eylemlerine klavuzluk etmekte, onlara kesin bir eylem program kabul ettirmeye almakta* kusur [sayfa 102] etmediini (41); Robert Knightn iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak iin elinden geleni yaptn (42) ve elle tutulur sonular vaadeden somut istemleri hkmete sunmay pek gzel baardn (43); Liebknechtin ise, daha ok tek yanl tehirlere nem verdiini (40); Robert Knightn gnlk tekdze mcadelenin ileriye doru yol almasn daha nemli saydn (61), Liebknechtin ise parlak ve eksiksiz dncelerin propagandasna (61) daha ok nem verdiini; Liebknechtin ynettii gazeteyi lkemizdeki ger* rnein .ransa-Prusya Savanda, Liebknecht, demokrasinin btn iin bir eylem program kabul ettirdi; bu, Marx ve Engelsin 1848 programndan daha geni kapsamlyd.
82
ek durumu, zellikle siyasal durumu, halkn en eitli katlarnn karlarn etkilemesi lsnde tehir eden devrimci bir muhalefet organ (63) haline getirdiini, Robert Knightn ise, proleter mcadeleyle sk organik balar kurarak ii snf davas iin altn (63) eer burada sk organik balar sz, yukarda, Krievski ve Martinovun grlerini incelediimiz kendiliindenlie klece boyuneme anlamnda kullanlyorsa Knightn, elbette ki, Martinov gibi, etkisini derinletirdii inancyla, etki alann snrlandrdn (63) greceksiniz. Ksacas, Martinovun, sosyal-demokrasiyi de facto* trade-unionculuk dzeyine indirgediini greceksiniz; her ne kadar o bunu sosyal-demokrasinin iyiliini istemediinden tr deil, sadece Plehanovu anlama zahmetine katlanacana, onu derinletirmede biraz acele ettiinden tr yapmaktaysa da. Ama biz aklamamza dnelim. Proletaryann siyasal bilincini tam olarak gelitirmeyi gerekten gerekli sayyorsa, sosyaldemokrasinin nfusun btn snflar arasna gitmesi gerektiini syledik. Bu, u soruya yolayor: [sayfa 103] Bu nasl yaplacaktr? Bunu yapmaya yeterli glerimiz var mdr? Btn teki snflar arasnda byle bir almaya zemin var mdr? Bu, snf bakasndan bir gerileme demek deil midir, ya da bizi bir gerilemeye gtrmeyecek midir? Bu sorular ele alalm. Biz teorisyenler olarak, propagandaclar olarak, ajitatrler olarak ve rgtler olarak nfusun btn snflar arasna gitmeliyiz. Sosyal-demokratlarn teorik almalarnn eitli snflarn toplumsal ve siyasal koullarnn btn zgl zelliklerini incelemeyi ama edinmesi gerektii konusunda kimsenin kukusu yoktur, ama fabrika yaamnn zgl zelliklerinin incelenmesi yolunda yaplanlarla kyaslandnda, bu ynde yaplanlar son derece yetersizdir. Komitelerde ve inceleme evrelerinde, btn zamann metalrji sanayiinin zel bir kolunu incelemeye ayran kimselere bile raslayabiliriz; ama lkemizin toplumsal ve siyasal yaamnn belirli ivedi bir sorunu zerinde, nfusun teki katlar arasnda sosyaldemokrat almann yrtlmesi iin ara olabilecek malzeme toplama iini zellikle zerine alm olan (sk sk olduu gibi, u ya da bu nedenden tr pratik almadan uzak durmak zorunda
* .iilen. .
83
kalm) rgt yelerine pek raslanmamaktadr. i snf hareketinin bugnk nderlerinin ounluunun eitimden yoksun bulunduunun szn ederken, bu bakmdan da eitimin eksik olduunu grmemezlik edemeyiz, nk bu da, ekonomistlerin proleter mcadelesiyle sk organik balar konusundaki anlayyla ilgilidir. Elbette ki asil nemli olan ey, halkn btn katlar arasnda propaganda ve ajitasyondur. Bat Avrupa sosyal-demokratlarnn almas, bu bakmdan herkesin katlabilecei mitingler ve gsterilerle, sosyal-demokratn parlamentoda btn snflarn temsilcilerine sesleniyor olmas olgusuyla kolaylamaktadr. Bizde ne parlamento var, ne de toplanma zgrl; bununla birlikte [sayfa 104] biz, bir sosyal-demokrat dinlemek isteyen iiler iin mitingler dzenleyebiliyoruz. Bir demokrat dinlemek isteyen btn toplumsal snflarn temsilcileri iin de mitingler dzenleme yol ve aralarn bulmalyz; nk pratikte komnistlerin her devrimci hareketi desteklediklerini,* ve bundan tr sosyalist inanlarmz bir an bile gizlemeksizin btn halk nnde genel demokratik grevlerimizi aklamak ve vurgulamak zorunda olduumuzu unutan kimse, sosyal-demokrat olamaz. Pratikte, her trl genel demokratik sorunun ortaya atlmasnda, neminin belirtilmesinde ve zme balanmasnda herkesin nne geme ykmllnde olduunu unutan kimse, sosyal-demokrat deildir. Sabrsz okur ama bu gre herkes katlmaktadr! diyecektir, ve Yurtd Birliin son konferansnn Raboeye Dyelo yazkurulu iin kabul etmi olduu yeni talimtlarda kesin olarak yle denmektedir: Proletaryay ya zel bir snf olarak, ya da zgrlk uruna mcadelede btn devrimci glerin ncs olarak dorudan doruya etkileyen toplumsal ve siyasal yaamn btn olaylar, siyasal propaganda ve ajitasyona konu olmaldr. (ki Konferans, s. 17, italikler bizim.) Evet, bunlar ok doru ve ok gzel szlerdir, ve eer Raboeye Dyelo bunlar anlasayd ve ikinci solukta bunlarla elien eyler sylemekten kanabilseydi, bize bu kadar yeterdi. nk kendimizi, nc, ileri birlik olarak adlandrmamz yetmez, yle davranmalyz ki btn teki birlikler bizim bata yrdmz anlasnlar ve bunu kabul etmek zorunda kalsnlar. imdi biz, okura unu soruyoruz: teki birliklerin temsilcileri, biz
* Marx-Engels, Seme Yaptlar 2, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 168. -Ed.
84
nc olduumuzu sylediimiz zaman, sadece bu szmzle yetinecek kadar aptal mdrlar? yle bir durumu gznzn nne getirin: [sayfa 105] bir, sosyal-demokrat, eitim grm Rus radikallerinin ya da liberal anayasaclarn birliine geliyor ve, biz ncyz diyor; bizim nmzdeki grev, elimizden geldii kadar, iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmaktr. Radikal ya da anayasac, eer biraz akllysa (ve Rus radikalleri ile anayasaclar arasnda birok akll kimseler vardr), bu szler karsnda sadece glmseyecek ve diyecektir ki (elbette bunu iinden diyecektir, nk ounlukla o deneyim sahibi bir diplomattr): Sizin ncnz budalalardan oluuyor olmal. Bunlar, iilerin iktisadi mcadelesinin kendisine siyasal bir nitelik kazandrmak grevinin, bizim grevimiz, burjuva demokrasisinin ilerici temsilcilerinin grevi olduunu bile anlamyorlar. Bat Avrupa burjuvazisi gibi, biz de iileri siyasete ekmek isteriz, ama sadece tradeunioncu siyasete, sosyal-demokrat siyasete deil. i snfnn trade-unioncu siyaseti, ii snfnn burjuva siyasetinin ta kendisidir, ve bu ncnn grev diye szn ettii ey, trade-unioncu siyasetin formle edilmesinden baka bir ey deildir! Varsn onlar istedikleri kadar kendilerini sosyal-demokrat iln etsinler, ben etiketler karsnda heyecanlanacak kadar ocuk deilim. Ama onlar o kt banaz doktrinerlerin etkisi altnda kalmamaldrlar, varsnlar, farknda olmadan sosyal-demokrasiyi trade-unioncu kanallara yneltenlere eletiri zgrl tansnlar. Ve anayasacmz, sosyal-demokrasinin nclnden szeden sosyal-demokratlarn, hareketimizde kendiliindenliin hemen tamamen egemen olduu bugn, kendiliinden unsurun kmsenmesinden, parlak ve eksiksiz dncelerin propagandasna kyasla, gnlk tekdze mcadelenin ileriye doru hareketinin neminin kmsenmesinden, vb., vb. korktuu kadar hi bir eyden korkmadn renince, dudandaki belli belirsiz glmseme [sayfa 106] kahkahaya dnecektir! Bilincin kendiliindenlie stn geleceinden korkan, bizimle gr birliinde olmayanlarn bile genel olarak kabul etmek zorunda kalacaklar yrekli bir plan ileri srmekten korkan bir nc. Acaba nc ile arty birbirine kartrmyorlar m? Gerekten de Martinovun u uslamlamasn inceleyelim. 40. sayfada skrann suistimalleri tehir taktikleri bakmndan tek
85
yanl olduunu, hkmete kar gvensizlii ve kini ne kadar yayarsak yayalm, onu devirmek iin yeterli etkin toplumsal enerjinin gelitirilmesinde baar salamadmz srece amacmza ulaamayacamz sylyor. Bu arada belirtilebilir ki, bu, imdiye kadar rneklerini ok grdmz ynlar harekete geirme zleminin, kiinin kendi eylemini snrlandrma zlemiyle birlemesidir. Ama u anda asl sorun bu deildir. Martinov burada, buna uygun olarak, (devirmek iin) devrimci enerjiden szetmektedir. Ve hangi sonuca varmaktadr? Normal zamanlarda eitli toplumsal katlar, kanlmaz olarak ayr ayr yollardan yrdklerine gre, biz sosyal-demokratlarn eitli muhalefet katlarnn eylemini ayn zamanda ynetemeyeceimiz, onlara kesin bir eylem program kabul ettiremeyeceimiz, karlar iin nasl bir gnlk mcadele yrtmeleri gerektiini kendilerine gsteremeyeceimiz besbellidir. ... Liberal tabakalar, kendi ksa vadeli karlar iin etkin mcadeleyi kendileri yrteceklerdir, ve bu mcadele, onlar siyasal dzenimizle kar karya getirecektir (s. 41). Bylece. devrimci enerjiden, otokrasinin devrilmesi iin etkiyi mcadeleden szetmekle ie balayan Martinov, abucak sendika enerjisine ve ksa vadeli karlar uruna etkin mcadeleye dnvermektedir! Hi kuku yok ki, rencilerin, liberallerin vb. ksa vadeli karlar iin mcadeleyi biz ynetemeyiz; ama sorunumuz bu [sayfa 107] deildir ok saygdeer ekonomist! Tarttmz sorun, eitli toplumsal katlarn, otokrasinin devrilmesine olanakl ve zorunlu katl sorunuydu; ve eer biz, nc olmak istiyorsak, bu eitli muhalefet katlarnn eylemine sadece klavuzluk edebilecek durumda olmakla kalmayz, bunu yapmak zorundayz da. rencilerimiz ve liberallerimiz, vb. onlar siyasal dzenimizle kar karya getiren mcadeleyi yalnzca kendileri yrtmekle kalmayacaklardr, bu ynde en byk katk, otokratik hkmetin polisinden ve memurlarndan gelecektir. Ama biz, eer n saflardaki demokratlar olmak istiyorsak, sadece niversite ya da zemstvo vb. koullarndan yaknanlarn dncelerini, tm siyasal dzenin be para etmedii dncesine yneltmeyi stlenmeliyiz. Btn muhalefet katlarnn mcadeleye ve partimize ellerinden gelen destei verebilmelerini salamak iin kendi partimizin nderlii altnda, ok ynl bir siyasal mcadelenin rgtlendirilmesi grevini biz zerimize almalyz. Pratik iindeki sosyal-demokratlarmz; bu ok ynl
86
mcadelenin btn belirtilerine klavuzluk edebilen, kaynama halindeki rencilere, honutsuz zemstvo mensuplarna, fkeli dinsel mezhep mensuplarna, gadre urayan ilkokul retmenlerine, vb., vb. gereken anda kesin bir eylem program kabul ettirmesini bilen siyasal nderler olarak eitmek, bizim iimiz olmaldr. Onun iin Martinovun bunlara ilikin olarak, ancak olumsuz istismar tehircileri roln oynayabiliriz ... yalnzca eitli hkmet grevlilerine baladklar umutlar databiliriz (italikler bizim) yolundaki iddias tamamyla yanltr. Bunu sylemekle Martinov, devrimci ncnn gerekten oynamas gereken roln ne olduunu hi bir biimde anlamadn gstermektedir. Ve eer okur bunu gznnde tutarsa, Martinovun vard u sonucun gerek anlamn anlayacaktr: skra lkemizdeki gerek [sayfa 108] durumu, zellikle siyasal durumu, halkn en eitli katlarn etkilemesi lsnde tehir eden devrimci muhalefetin organdr. Biz ise, proleter mcadeleyle sk organik balar kurarak ii snf davas iin alyoruz ve almay srdreceiz. Etki alanmz snrlandrmakla bu etkiyi derinletiriyoruz. (63) Bu sonucun gerek anlam udur: skra, ii snfnn (yanl anlama yznden, eitim noksanl yznden, ya da kanlar yznden pratik iinde bulunanlarmzn kendilerini sk sk onunla snrlandrdklar) trade-unioncu siyasetini, sosyal-demokrat siyaset dzeyine ykseltmek istiyor. Oysa Raboeye Dyelo, sosyal-demokrat siyaseti trade-unioncu siyaset dzeyine drmek istiyor. Ve stelik, iki tutumun ortak dava iinde tamamen badaabilecei (63) yolunda btn dnyaya gvence veriyor. O sancta simplicitas!* Devam edelim. Btn toplumsal snflar aras propaganda ve ajitasyonumuzu yrtebilmek iin yeteri kadar gcmz var m? Elbette var. Sk sk bunu yadsmaya eilim gsteren bizim ekonomistlerimiz, hareketimizin (aayukar) 1894ten 1901e kadar gsterdii devasa ilerlemeyi gzden karyorlar. Gerek kuyrukular gibi, onlar da, hareketimizin oktan tarihe karm olan balangtaki aamalarnda yaamay srdryorlar. lk dnemde, gerekten ok az gcmz vard, ve o sra kendimizi yalnz iiler arasndaki eyleme adamamz ve bu yoldan sapmalara kar kmamz ok doal ve yerindeydi. O sra btn grevimiz ii snf
* Ne saygdeer basitlik! -.
87
iinde durumumuzu pekitirmekti. Ama imdi harekete dev gibi gler kazanlm bulunmaktadr. Eitim grm snflarn gen kuann en iyi temsilcileri bize gelmektedir. Tarann her yerinde, orada yaamak zorunda olan, harekete gemite [sayfa 109] katlm bulunan, ya da imdi katlmak isteyen ve sosyal-demokrasiye eilim gsteren kimseler var (oysa, 1894te, Rus sosyal-demokratlarn parmakla saymak mmknd). Hareketimizin temel siyasal ve rgtsel eksiklerinden biri, btn bu glerden yararlanmay ve onlara uygun iler vermeyi beceremememizdir (bu konuya bundan sonraki blmde dneceiz). Bu glerin byk bir ounluu iiler arasna gitme olanaklarndan tamamyla yoksundur, yle ki, gleri esas iimizden baka tarafa ekme tehlikesi szkonusu olamaz. Ve iilere gerek, kapsaml ve canl siyasal bilgiler salayabilmek iin her yerde, toplumun btn katlarnda ve devlet mekanizmamzn btn i arklar hakknda bilgi edinebileceimiz btn mevkilerde kendi adamlarmz, sosyal-demokratlar bulunmaldr. Byleleri, sadece propaganda ve ajitasyon iin deil, ama daha ok rgtlendirme iin gereklidir. Nfusun btn snflar arasnda eylem zemini var mdr? Kim bundan kuku duyuyorsa bilin bakmndan ynlarn kendiliinden uyannn gerisinde kalmaktadr. i snf hareketi kimilerinde honutsuzluk, kimilerinde muhalefeti destekleme umutlar, ve kimilerinde de otokrasinin dayanlmaz bir hal ald ve mutlaka devrilmesi gerektii bilincini uyandrd ve uyandrmaya devam ediyor. Eer biz, grevimizin, her honutsuzluk belirtisinden yararlanmak ve ne kadar kk olursa olsun her protesto hareketini biraraya getirip bunlar en iyi bir biimde kullanmak olduunu anlamazsak (ki ounlukla gerek durum byledir), ancak szde siyasetiler ve sosyal-demokratlar oluyoruz. Milyonlarca ve milyonlarca ky emekisinin, zanaatnn, kk esnafn vb. biraz yetenei olan bir sosyal-demokratn konumasn byk bir istekle dinlemeye her zaman hazr olmas durumu bunun dndadr. Gerekten de, iinde hak yoksunluu [sayfa 110] ve zulmden yaknmayan ve bu yzden de en ivedi genel demokratik gereksinmelerin szcs olarak sosyal-demokratlarn propagandasna ak olan bireylerin, gruplarn ya da evrelerin bulunmad tek bir toplumsal snf var mdr? Nfusun btn snflar ve katlar arasnda bir sosyal-demokratn siyasal ajitasyonunun ne olabilecei konusunda ak bir fikre sahip
88
olmak isteyenlere, bu ajitasyonun balca biimi olarak (ama elbette ki biricik biimi deil) szcn geni anlamyla siyasal tehirleri gsterebiliriz. lerde daha ayrntl olarak ele alacam Nereden Balamal balkl makalemde yle yazyordum (skra, Mays 1901, n 4): Nfusun azck olsun siyasal bilince erimi olan her kesiminde siyasal tehir iin bir tutku yaratmalyz. Siyasal tehirin sesinin bugn bu kadar zayf, rkek ve seyrek duyulur olmasndan cesaretimiz krlmamaldr. Bu, polis zorbalna toptan boyuneildiinden tr deildir; bu, tehirlerde bulunabilenlerin ve bulunmaya hazr olanlarn konuabilecekleri bir krsden yoksun bulunmalarndan, kendilerini dinlemeye istekli ve onlara cesaret veren bir dinleyici ynndan yoksun bulunmalarndandr; onlar, halk arasnda her eye kadir Rus hkmetine kar yaknmalarn yneltmeye deecek o gc hi bir yerde grememektedirler. ... imdi ar hkmetinin ulus apnda tehiri iin bir krs salama durumundayz, ve bunu yapmak grevimizdir. Bu krs bir sosyal-demokrat gazete olmaldr.* Siyasal tehirler iin en ideal dinleyici yn, ok ynl ve canl siyasal bilgiyi herkesten ok gereksinen ve bu bilgiyi, bu mcadele elle tutulur sonular vaadetmedii zaman bile, etkin mcadeleye dntrme yeteneine herkesten ok sahip bulunan ii snfdr. Ulus [sayfa 111] apnda tehirler iin gerekli krs, ancak btn Rusyay kapsayan bir gazete olabilir. Bugnn Avrupasnda bir siyasal organ olmadan siyasal hareket denmeye lyk bir hareket dnlemez; hi kuku yok ki, Rusya, bu bakmdan bugnn Avrupasnn bir paras saylmaldr. Basn, yurdumuzda, oktan beri bir g haline gelmitir; yle olmasayd, hkmet, basn satn almak iin ve Katkovlar ve Meerskileri desteklemek iin onbinlerce ruble harcamazd. Ve otokratik Rusyada yeralt basnnn sansr duvarn yarmas ve legal ve tutucu basn kendisinden aka szetmeye zorlamas yeni bir ey deildir. 1870 lerde ve hatta 1850lerde durum buydu. llegal yeralt basnn okumak, ve skraya (n 7) mektup gnderen bir iinin deyimiyle,59 bu basndan yaamasn ve lmesini renmek isteyen halk kesimleri, imdi, ok daha geni ve ok daha derindir, iktisadi tehirler,
* Bkz: Collected Works, Vol. 5, s. 21-22. -Ed.
89
nasl fabrika sahiplerine kar sava iln etme anlamn tarsa, siyasal tehirler de, ayn lde, hkmete kar sava ama anlamna gelir. Tehir kampanyas ne kadar geni ve gl olursa, ve sava balatmak iin sava iln eden toplumsal snf ne kadar kalabalk ve kararlysa, bu sava ilnnn manevi nemi de o kadar byk olacaktr. Onun iin bizatihi siyasal tehirler, kar ktmz dzeni datmak iin, dmandan ireti ya da geici mttefiklerini ayrmak iin, otokrasinin kalc ortaklar arasnda dmanl ve gvensizlii yayabilmek iin gl bir aratr. Zamanmzda, tehirleri ancak gerekten ulus apnda rgtlendirecek bir partidir ki, devrimci glerin ncs olabilir. Ulus apnda szcnn ok derin bir anlam vardr. i snfndan olmayan tehircilerin byk bir ounluu (unutmayalm ki, nc olabilmek iin, teki snflar da srklemeliyiz) duru kafal siyasetiler ve pratik duyguya sahip kavrayl kiilerdir. Her eye [sayfa 112] kadir Rus hkmetinden yaknmak yle dursun, kk bir memurdan bile yaknmann ne kadar tehlikeli olduunu ok iyi bilirler. Ve byleleri, bize, ikayetlerini, ancak bunun gerekten bir etkisi olacan, bizim bir siyasal gc temsil ettiimizi grdkleri zaman ileteceklerdir. Dmzda kalanlarn gznde byle bir g olabilmek iin, art teori ve pratiin zerine bir nc etiketi yaptrmak yetmez; bilincimizi, inisiyatifimizi ve enerjimizi ykseltmek iin ok almamz ve inatla almamz gerekir. Eer biz, hkmetin tehirini ulus apnda rgtlendirme iini gerekten zerimize alacaksak, hareketimizin snfsal nitelii nasl belirecektir? proleter mcadele ile sk organik balar kurma merakls, ite byle soracaktr ve gerekten de sormaktadr. Yant ok ynldr: ulus lsndeki bu tehirleri rgtlendirecek olan biz sosyal-demokratlarz; ajitasyonun ortaya kard btn sorunlar tutarl bir sosyal-demokrat ruhla aklanacaktr, dnlerde bulunmadan, marksizmin kastl ya da kastsz arptlmasna hi bir dn vermeden; btn alanlar kapsayan siyasal ajitasyon, tm halk adna hkmete kar saldry, proletaryann devrimci eitimini ve siyasal bamszlnn korunmasn, ii snfnn iktisadi mcadelesine klavuzluu ve onun kendisini smrenlerle olan ve artan sayda proleteri bilinlendiren ve bizim saflarmza getiren btn kendiliinden atmalarndan yararlanmay ayrlmaz bir btn iinde birletiren bir parti tarafndan yrtlecektir.
90
Ama ekonomizmin en karakteristik zelliklerinden biri, proletaryann en ivedi gereksinmeleriyle (siyasal ajitasyon ve siyasal tehir yoluyla kapsaml bir siyasal eitim) genel demokratik hareketin gereksinmeleri arasndaki bu ba, hatta bu zdelii anlayamamasdr. Bu anlayamama sadece Martinovvari szlerde deil, bu [sayfa 113] szlerle ayn anlam tayan ve szde snfsal bakasndan sorunu ele alan baz kaynaklar tarafndan da ifade edilmektedir. rnein skra, n 12de yaynlanan ekonomist mektup yazarlar yle diyorlar:* skrann bu temel kusuru [ideolojinin abartlmas], sosyal-demokrasinin eitli toplumsal snflar ve eilimler karsnda tutumu sorununda gsterdii tutarszlnn da nedenidir. skra, mutlakiyete kar derhal mcadeleye geme sorununu, teorik uslamlama yoluyla [parti ile birlikte byyen parti grevlerinin bymesiyle deil] zme balamtr. Belki de, bu gazete, bugnk durumda, byle bir grevin iiler iin zor olacan sezmektedir [sadece sezmek deil, skra, bu grevin isilere, onlara emzikli bebek muamelesi yapan ekonomist aydnlardan ok daha kolay geleceini bilmektedir, nk iiler, Martinovun unutulmaz dilini kullanacak olursak, hi bir elle tutulur sonu vaadetmeyen istemler uruna bile mcadeleye hazrdrlar], ama iilerin bu mcadele iin yeteri kadar g toplamasn beklemeye sabr olmad iin, skra, liberallerin ve aydnlarn saflarndan mttefikler aramaya balamtr. ... Evet evet, ekonomistlerimizin kendi geriliklerinin hatasn iilerin zerine atmaktan vazgeecekleri, kendi enerji yoksunluklarn iilerin szde g yetersizliiyle hakl gstermekten vazgeecekleri yolunda her eitten uzlamacnn uzun zamandan beri vaadettikleri o mutlu gnleri beklemekten, bktk usandk, ve gerekten sabrmz tkettik. Ekonomistlerimize soruyoruz: [sayfa 114] i snfnn mcadele iin g toplamas ile kastettikleri nedir? Bunun, iren otokrasimizin btn ynlerini aka grebilsinler diye, iilerin siyasal ynden eitilmesi demek olduu ak
* Yerimizin darl, ekonomistlerin zelliklerini pek iyi belirten bu mektubu ayrntl olarak skrada yantlamamza engel oldu. Mektubun yaynlanmasna sevindik, nk skrann tutarl bir snfsal bakasn muhafaza etmedii yolunda iddialar ok daha nce eitli kaynaklardan kulamza gelmiti, ve yantmz verebilmek iin uygun bir an ya da bu moda sulamann aka ifade edilmesini bekliyorduk. stelik bizim detimiz saldrlara savunmayla deil, kar-saldryla yant vermektir.
91
deil midir? Ve asl bu i iin, zemstvolara kar, retmenlere, istatistikilere, rencilere vb. kar siyasal saldrlara ilikin tehirlerde bizimle birlikte olmaya hazr bulunan liberallerin ve aydnlarn saflarndan mttefiklere muhta deil miyiz? Bu ince mekanizmay anlamak gerekten o kadar zor mudur? P. Akselrod, 1897den beri, bize Rus sosyal-demokratlarnn, proleter olmayan snflar arasndan yandalar ve dorudan ya da dolayl mttefikler kazanmalar grevinin, her eyden nce ve esas olarak proletaryann kendisi iinde yrtlen propagandann nitelii ile zleceini syleyip durmam mdr? Ama Martinovlar ve teki ekonomistler, iilerin, ilkin iverene ve hkmete kar iktisadi mcadeleyle (trade-unioncu siyaset iin) g toplamalar gerektiini, ve ancak bundan sonra (herhalde trade-unioncu eylem iin eitimden hareketle) sosyal-demokratik eyleme gemeleri gerektiini savunmaktadrlar! ... Bu aray ierisinde, diye devam ediyor ekonomistler, skra sk sk snfsal bakasndan ayrlmakta, uzlamaz snf kartlklarn bulandrmakta, mttefikler arasndaki honutsuzluun nedenlerinin ve derecesinin byk farkllklar gstermesine karn, hkmete kar duyulan honutsuzluun ortak niteliini n plana koymaktadr. rnein, skrann zemstvolar karsndaki tutumu byledir. ddia ettiklerine gre, skra, hkmetin verdii sus paylarndan honut olmayan soylulara ii snfnn desteini vaadetmekte ama bu toplumsal katlar arasndaki uzlamaz snf kartl konusunda tek sz bile etmemektedir. Okur, her ne olursa olsun, mektubun yazarlarnn deindikleri Otokrasi ve [sayfa 115] Zemstvolar (skra, n 2 ve 4) adl makaleye60 dnecek olursa,* bunlarn, hkmetin toplumsal kastlara dayanan brokratik zemstvolarn lml ajitasyonuna kar, ve mlk sahibi snflarn bile bamsz eylemine kar tutumunu ele aldn grecektir. Bu makalede, hkmet zemstvolara kar mcadele ederken, iilerin kaytsz kalamayacaklarn belirtmekte, ve zemstvolar da, devrimci sosyal-demokrasi btn gcyle hkmete kar kt zaman, lml sylevler vermekten vazgeip, salam ve kararl biim* Bu iki makale arasnda geen srede krsal alandaki uzlamaz snf kartlklarn zel olarak inceleyen bir makale vardr. [skra n 3], [bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 420428. -Ed.]
92
de davranmaya arlmaktadr. Mektubu kaleme alanlarn burada hangi gre kar geldikleri belli deildir. Yoksa iilerin mlk sahibi snflar ve toplumsal kastlara dayanan brokratik zemstvolar szlerini anlayamayacaklarn m sanyorlar? Yoksa zemstvolar lml dili brakp sert konumaya zorlamann ideolojiyi abartmak olduunu mu sanyorlar? ilerin, otokrasinin zemstvolara kar davran hakknda da hi bir bilgi sahibi olmadan, otokrasiye kar mcadele iin g toplayabileceklerini mi sanyorlar? Btn bunlar da bir bilinmez olarak kalyor. Yalnz bir ey ak, o da, sosyal-demokrasinin siyasal grevlerinin ne olduu konusunda, mektup yazarlarnn ok belirsiz bir grleri olduudur. Bu, u szlerden de belli, skrann renci hareketine kar tutumu da byledir (yani zulamaz snf kartlklarn da bulandryor). ileri, snrsz zorbalk, kargaalk ve saldrnn kaynann niversite genlii olmayp Rus hkmeti olduunu mitinglerle, gsterilerle iln etmeye aracamza (skra, n 2)* herhalde biz de Raboaya Mysln savlarna benzer savlar ileri srmeliydik! Bu trden dnceler, 1901in gznde, ubat ve Mart olaylarndan sonra, yeni renci [sayfa 116] ayaklanmalarnn arifesinde sosyal-demokratlar tarafndan ifade edilmiti. Bu da, bu alanda bile otokrasiye kar kendiliinden protesto hareketinin, hareketin bilinli sosyal-demokrat nderliini geride braktn gsterir. Polisin ve kazaklarn saldrlarna urayan rencileri savunmak iin iilerin kendiliinden hareketleri, sosyal-demokrat rgtlerin bilinli eylemini am bulunmaktadr! Bununla birlikte, diye devam ediyorlar mektubu kaleme alanlar, teki makalelerde, skra, her trl uzlamay sert bir biimde suluyor ve rnein guesdcilerin uzlamaz davrann savunuyor. Sosyal-demokratlar arasnda bugn mevcut olan anlamazlklarn gya temel nitelikte olmadn ve bir blnmeyi gerektirmediini kendini beenmi bir eda ile ve hafiflikle iddia edenlere bu szckler zerinde ciddi olarak dnmelerini tleriz. Kimileri otokrasinin eitli snflara kar gsterdii dmanl aklamakta ve eitli toplumsal katlarn otokrasiye kar gsterdikleri muhalefetten iileri haberdar etmede ok az ey yazldn iddia ederken, ve kimileri de, bu aydnlatma iinde bir uzlama her* Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 414-419. -Ed.
93
halde iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadele teorisiyle uzlama grrken, bunlarn ayn rgt iinde birlikte almalar mmkn mdr? Kylln kurtuluunun krknc yldnm dolaysyla, biz snf mcadelesinin krsal kesimlere gtrlmesi gereini savunduk (n 3)* ve Wittenin gizli muhtras ile ilgili olarak da yerel hkmet organlaryla otokrasinin uzlamasnn olanaksz olduundan szettik (n 4). Yeni yasa dolaysyla feodal toprak beylerine ve onlara hizmet eden hkmete saldrdk (n 8)** ve illegal zemstvo kongresini selamladk. Zemtsvonun, utan [sayfa 117] verici dilekelerden vazgeerek (n 8),*** mcadeleye gemesini istedik. Siyasal mcadelenin gereini anlamaya ve bu mcadeleye girimeye balayan rencileri bir yandan yreklendirirken (n 3), te yandan rencileri sokak gsterilerine katlmaktan vazgemeye aran katksz renci hareketi yandalarnn gsterdikleri isyan ettirici anlayszl en sert biimde eletirdik (Moskova rencileri Yrtme Komitesi tarafndan 25 ubatta yaynlanan manifestoyla ilgili olarak, n 3). Bir yandan zindanclar hkmetinin sessiz-sedasz yazarlara, yal profesrlere, bilim adamlarna ve tannm liberal zemstvo yelerine nasl zorbaca davrandklarna iaret ederken (n 5, Yazna Kar Polis Saldrs), Rossiya61 gazetesinin dzenbaz liberallerinin anlamsz dlerini yalanc ikiyzllklerini gzler nne serdik (n 5). ilerin gnenlerinin salanmasnda devlet himayesi programnn gerek anlamn akladk ve yukardan reformlara izin vererek aadan reform istemlerini oyalamak, bu istemlerin ileri srlmesini beklemekten yedir yolundaki deerli itiraf selamladk (n 6).**** Protestoda bulunan istatistikileri yreklendirdik (n 7) ve grev krcs istatistikileri knadk (n 9). Bu taktiklerde, proletaryann snf bilincinin bulandrlmasn ve liberalizm ile bir uzlama gren kimse, Credo programnn gerek anlamn kavrayamamaktadr ve lafta ne kadar reddederse etsin, o program de facto uygulamaktadr. nk byle bir yaklamla, bu kii sosyal-demokrasiyi iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadeleye doru srklemekte ve liberalizme boyune* Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 420-428. -Ed. ** bid., Vol. 5, s. 95-100. -Ed. *** bid., Vol. 5, s. 101-102. -Ed. **** bid., Vol. 5, s. 87-88. -Ed.
94
mekte, her liberal konuya etkin olarak mdahalede bulunma ve o sorunda kendi tutumunu, sosyal-demokratik tutumunu belirleme grevini brakmaktadr. [sayfa 118] .. BR KEZ DAHA .TRACILAR, BiR KEZ DAHA ALDATMACILAR Okurun anmsayaca gibi, bu ok edepli deyimler, bizim ii snf hareketini burjuva demokrasisinin bir aleti haline getirmek iin dolayl olarak ortam hazrlama yolundaki sulamamz bu biimde yantlayan Raboeye Dyeloya aittir. Raboeye Dyelo, saflndan, bu sulamamzn ancak bir polemik yntemi olduu kararna vard: u kt dogmaclar, bizim hakkmzda eitli kt eyler syleme yolunu tutmulardr, burjuva demokrasinin bir aleti olmaktan kt ne olabilir ki? Ve bylece byk puntolarla bir tekzip yaynlyorlar. Dpedz iftira, baka bir ey deil (ki Konferans, s. 30), aldatmaca (31), maskaralk (33): Raboeye Dyelo, tpk Jpiter gibi, (Jpitere hi benzemese de) sulu olduu iin fkeleniyor, ve azndan kard kfrlerle hasmnn uslamlama biimini kavrama yeteneinden yoksun olduunu tantlyor. Oysa yn hareketinin kendiliindenlii nnde her trl boyuneiin, sosyal-demokrat siyaseti her trl trade-unioncu siyaset dzeyine drmenin, ii hareketini burjuva demokrasisinin bir aleti haline getirmek iin ortam hazrlama sonucuna vardn anlamak iin uzun boylu dnmenin gerei yoktur. Kendiliinden ii snf hareketi, tek bana, ancak trade-unionculuu dourabilir (ve kanlmaz olarak dourmaktadr), oysa ii snfnn trade-unioncu siyaseti, ii snfnn burjuva siyasetinin ta kendisidir. i snfnn siyasal mcadeleye ve hatta siyasal devrime katlmas, tek bana, onun siyasetini sosyal-demokrat siyaset yapamaz. Raboeye Dyelo bunu yadsyabilir mi? Bu gazete, herkes nnde, ve kaamaa sapmadan, aka, uluslararas sosyal-demokrasinin ve Rus sosyaldemokrasisinin en ivedi sorunlarn nasl anladn artk aklamayacak mdr? [sayfa 119] Hayr, bunu yapmayacaktr. nk, burada olmaz yntemi diye tanmlayabileceimiz oyuna bavurmaktadr ben deilim, beygir de benim deil, src de ben deilim. Biz ekonomist deiliz; Raboaya Mysl ekonomizmi savunmuyor; zaten Rusyada ekonomizm diye bir ey yok. Bu pek ustaca siya-
95
sal bir oyundur, ama bir tek kusuru var, o da bu oyuna bavuran yaynclarn, ou kez, hizmetinizdeyim efendim olarak adlandrlmasdr. Raboeye Dyelo, burjuva demokrasisinin, Rusyada, genel olarak, sadece bir hayalet olduunu sanmaktadr (ki Konferans, s. 32).* Ne mutlu insanlar! Devekuu gibi balarn kuma gmyorlar ve etraflarndaki her eyin yok olduunu sanyorlar. Her ay dnyaya marksizmin bozguna uratldn, hatta yok edildiini muzaffer bir edayla iln eden liberal yazarlar; iilere snf mcadelesinin Brentanovari62 anlayn ve siyasetin trade-unioncu anlayn ileten liberalleri yreklendiren (St. Petersburgskiye Vedomosti,63 Russkiye Vedomosti,64 ve daha niceleri gibi) liberal gazeteler; gerek eilimleri Credoda o kadar gzel aklanan ve yaznsal rnleri Rusyada bir utan bir uca tek bana, gmrksz, vergisiz dolaan marksizm eletiricileri yn; zellikle ubat ve Mart olaylarndan sonra sosyal-demokrat olmayan devrimci eilimlerin yeniden canlanmas btn bunlar, besbelli ki, hayaletten baka bireey deil! Bunlarn burjuva demokrasisiyle en ufak bir ilikileri yok herhalde!
[sayfa 120]
Raboeye Dyelo ve skra, n 12de yaynlanan ekonomist mektubun yazarlar, ilkyazdaki olaylarn, sosyal-demokrasinin otoritesini ve saygnln artracana, bu gibi sosyal-demokrat olmayan devrimci eilimleri canlandrmasnn nedeni zerinde dnmelidirler. Bunun nedeni, bizim, grevimizi yapmam olmamzd. i ynlar bizden daha etkindiler. Muhalefet katlar arasnda hkm sren hava hakknda tam bilgisi bulunan ve harekete nderlik edebilecek, kendiliinden bir gsteriyi siyasal bir gsteri haline dntrecek, onun siyasal niteliini geniletecek vb. yetenekte yeterince eitilmi liderlerden ve rgtlerden yoksunduk. Bu koullar altnda bizim geriliimizden, kanlmaz olarak, daha ha* Bunun ardndan, ii snf hareketini devrim yoluna kanlmaz olarak srkleyen Rusyann somut koullarndan szedilmektedir. Ama bu kiiler ii snf hareketinin izleyecei devrim yolunun sosyal-demokrat yol olmayabileceini bir trl anlamyorlar. Mutlakiyet egemen iken, btn Bat Avrupa burjuvazisi, iileri, devrim yoluna srkledi, bile bile srkledi. Ama biz sosyal-demokratlar bununla yetinemeyiz. Ve eer herhangi bir biimde, sosyal-demokrat siyaseti kendiliinden trade-unioncu siyaset dzeyine drrsek, burjuva demokrasisinin ekmeine ya srm oluruz.
96
reketli ve daha enerjik olan sosyal-demokrasi dndaki devrimciler yararlanacaklardr, ve iiler, polise ve askeri birliklere kar ne kadar enerjik ve zverili bir biimde savarlarsa savasnlar, hareketleri ne kadar devrimci olursa olsun, sosyal-demokrat ncy deil, ancak o devrimcileri, burjuva demokrasisinin artsn destekleyen bir g olmakla kalacaklardr. rnein bizim ekonomistlerimizin sadece zayf yanlarn taklit ettikleri Alman sosyal-demokratlarn alalm. Almanyada niin tek bir siyasal olay olmaz ki, sosyal-demokrasinin otoritesine ve saygnlna bir eyler eklemesin? nk, sosyal-demokrasi, belirli bir olayn en devrimci deerlendirmesini yapmada ve zulme kar her protestoyu savunmada her zaman tekilerin nne gemeyi bilmitir. Alman sosyal-demokrasisi, iktisadi mcadelenin, iileri, her trl siyasal haklardan yoksun olduklarn dnmeye yneltecei ve somut koullarn ii snf hareketini kanlmaz olarak devrim yoluna srkleyecei savlaryla kendisini avutmaz. Toplumsal ve siyasal yaamn btn alanlarna ve btn sorunlarna mdahale eder; Kayzer Wilhelm, belediye bakan seilen bir ilerici burjuvay atamay [sayfa 121] reddettii zaman, duruma mdahale eder (bizim ekonomistlerimiz bunun gerekte liberalizmle bir uzlama olduunu Almanlara retmeye henz frsat bulamadlar!); ve mstehcen yaynlara ve resimlere kar yasa hazrlandnda, hkmet, profesrlerin seimini etkilemeye kalktnda, vb. vb., mdahale eder. Btn snflar arasnda siyasal honutsuzluk yaratarak, miskinleri harekete geirerek, geride kalanlar evklendirerek, proletaryann siyasal bilincini ve siyasal eylemini gelitirmek iin zengin malzeme salayarak, sosyal-demokratlar, her yerde n saftadrlar ve bunun sonucu, bu sava nc rgt, sosyalizmin dmanlarnn bile saygsn kazanmaktadr, ve sadece burjuva evrelerden deil, saraya bal brokratik evrelerden bile gelen nemli bir belgenin, bilinmez bir mucizeyle Vorwrts gazetesinin brolarna ulamas olduka sk grlen bir durumdur. Raboeye Dyelonun kavray dzeyini aan ve ellerini havaya kaldrarak Maskaralk! diye haykrmasna neden olan grnrdeki elikinin srr buradadr. Hele bir dnn: Biz, Raboeye Dyelo, ynsal ii snf hareketini n plana alyoruz (ve bunu, byk puntolarla, iln ediyoruz!); herkesi, kendiliinden unsurun nemini kmsemeye kar uyaryoruz; iktisadi mcadelenin ken-
97
disine kendisine bir siyasal nitelik kazandrmak istiyoruz; proletaryann mcadelesiyle sk ve organik balar kurmak istiyoruz. Ve gene de, bizim, ii snf hareketini burjuva demokrasisinin bir aleti haline getirmek iin ortam hazrladmz syleniyor! Ve bunu syleyen de kim? Her liberal soruna mdahale ederek (proletaryann mcadelesiyle organik ba anlayamamak bu kadar olur!), renciler ve hatta (ne dehet verici bir ey!) zemstvolar zerinde bu kadar durarak liberalizm ile uzlaan kimseler! abalarnn (ekonomistlere kyasla) daha byk bir ksmn nfusun proleter olmayan snflar [sayfa 122] arasndaki eyleme harcamak isteyen kimseler! Bu maskaralk deil de nedir? Zavall Raboeye Dyelo! Acaba bir gn bu zor bilmecenin zmn bulabilecek mi? [sayfa 123]
98
DRT EKONOMSTLERN LKELL VE DEVRMCLER RGT
Raboeye Dyelonun yukarda incelediimiz, iktisadi mcadelenin, siyasal ajitasyonun en geni uygulanabilirlie ara olduu, ve bizim grevimizin artk iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrma vb. olduu yolundaki iddialar, sadece siyasal bakmdan deil, rgtsel grevlerimiz bakmndan da dar bir gr ifade etmektedir. verenlere ve hkmete kar iktisadi mcadele btn Rusyay kucaklayan merkezi bir rgt hi de gerektirmez ve bu yzden de bu mcadeleden, siyasal muhalefetin, protestolarn ve fkenin btn belirtilerini tek bir genel saldr iersinde birletirecek bir rgt, profesyonel devrimcilerden meydana [sayfa 124] gelen ve btn halkn gerek siyasal liderlerinin ynetiminde bulunan bir rgt, hi bir zaman doamaz. Bu, anlalr bir ey. Herhangi bir rgtn niteliini doal ve kanlmaz olarak belirleyen ey, o rgtn eyleminin ieriidir. Onun iin Raboeye
99
Dyelo, yukarda tahlil edilen grleri ile, sadece siyasal eylemin deil, ayn zamanda rgtsel almann da darln savunmakta ve merulatrmaktadr. Burada da Raboeye Dyelo, her zaman olduu gibi, kendiliindenlie boyuneen bir bilince sahip organ olduunu ortaya koymaktadr. Oysa kendiliinden gelien rgt biimlerine klece boyunemenin, rgtsel almamzn dar snrlln ve ilkelliini anlayamamann, bu en nemli alanda ne kadar geri olduumuzu anlayamamann, btn bunlar kavrayamamann, hareketimizin tu-tulmu olduu gerek bir hastalk olduunu sylyorum ben. Bu yle bir hastalktr ki, kle gelmez; bu, besbelli ki bir byme hastaldr. Bu konuda her trl geriliin savunusuna kar, darln hogrlmesine kar dnsz mcadeleye girimenin zaman, kendiliinden fke dalgasnn bizim hareketin liderlerinin ve rgtlerinin zerinden de at u sradr. Pratik almaya katlanlarn ya da byle bir almaya girmek iin hazrlanmakta olanlarn hepsinde, aramzda yaygn bulunan amatrle kar honutsuzluk ve bundan kurtulmamz iin sarslmaz bir kararllk yaratmak zellikle gereklidir. A. LKELLK NEDR? Bu soruyu, 1894-1901 dneminin tipik bir sosyal-demokrat alma evresinin faaliyetini ksaca anlatarak yantlamaya alacaz. O dnemde, renci genliin tmnn marksizme sarldn belirttik. Bu renciler, marksizmle, elbette ki, sadece bir teori olarak [sayfa 125] ilgilenmiyorlard, onunla Ne Yapmal? sorusuna bir yant olarak, dmana kar savamak iin bir ar olarak ilgileniyorlard. Bu yeni savalar, alacak lde ilkel donatm ve eitimle savaa girdiler. ok kez hemen hemen hi donatmlar yoktu ve eitim diye bir ey grmemilerdi. Sabann brakp savaa katlan kyller gibi ellerinde sopalarla yrdler. Bir renci evresi, hareketin eski yeleriyle hi bir balants olmadan, baka yrelerdeki, hatta ayn kentin baka kesimlerindeki (ya da baka eitim kurumlarndaki) inceleme evreleriyle hi bir balant kurmadan, devrimci almann eitli blmlerini rgtlendirmeden, belirli bir zaman sresini kapsayan sistemli bir eylem plan olmadan, iilerle iliki kuruyor ve almaya koyuluyor. Bu evre, yava yava propaganda ve ajitasyonunu yaygnlatryor; eylemleriyle ol-
100
duka geni bir ii kesiminin ve eitim grm tabakann belirli bir kesiminin sempatisini kazanyor; bu kesimler ona para salyorlar ve komite genlerden oluan yeni gruplar bunlar arasndan ediniyor. Komitenin (ya da mcadele birliinin) ekici gc byyor, eylem alan geniliyor, eylemini tamamen kendiliinden bir biimde yayyor; bir yl ya da birka ay nce, renci evrelerinin toplantlarnda konuan ve Nereye? sorusunu tartan, iilerle balant kuran ve bu balantlar srdren, bildiri yazp yaynlayan bu kimseler, artk teki devrimci gruplarla ilikiler kuruyorlar, yazn ediniyorlar, yerel bir gazetenin yaynna giriiyorlar, bir gsteri dzenlemekten szetmeye balyorlar, ve nihayet ak savaa geiyorlar (bu ak sava ilan, duruma gre ilk ajitasyon bildirisi, bir gazetenin ilk says ya da ilk gsteri yry olabilir). ounlukla bu klar, daha ilk annda tam bir fiyaskoyla sonulanr. lk annda ve tam bir fiyasko, nk, bu ak sava daha nce dnlm ve uzun uzadya saptam sistemli bir plan, inat ve uzun [sayfa 126] sreli bir mcadele plan sonucu deildi, sadece inceleme evresinin geleneksel almasnn kendiliinden bymesi sonucuydu; nk, polis, besbelli ki, hemen her seferinde, yerel hareketin, niversite sralarnda adlar duyulmu olan balca militanlarn tanyordu, ve bir baskn iin kendisine en elverili an kollarken, kastl olarak, elle tutulur bir sust salayabilmek iin, devrimci grubun yaylmasna gzyummutur ve her seferinde tandklar baz kimselerin tohumluk olarak serbest gezmelerine izin vermitir (bildiim kadar tohumluk terimi hem bizimkilerin hem de ar polisinin kulland bir terimdir). Byle bir sava, bir kyl ynnn, ellerinde sopalarla, modern askeri birliklere kar savana benzetmemek insann elinden gelmiyor. Ve insan, savalarn tam bir eitim yoksunluuna karn, yaylan, byyen ve baarlar salayan hareketin canllna ayor. Tarihsel bakmdan donatmn ilkelliinin balangta yalnz kanlmaz olmakla kalmad, savalarn geni lde seferber edilmesinin koulu olarak meru bile olduu dorudur; ama ciddi atmalar yer almaya balaynca (ve bunlar fiilen 1896 yazndaki grevlerle balamtr), sava rgtmzn eksikliklerini gittike daha ok duymaya baladk. lkten aknla den ve gaf stne gaf yapan hkmet (rnein sosyalistlerin yaptklarnn ktlklerini anlatarak kamuoyuna bavurmas, ya da iilerin bakentlerden taradaki sanayi merkezlerine srl-
101
mesi gibi), ksa zamanda mcadelenin yeni koullarna ayak uydurabildi ve kusursuz biimde donatlm bir ajan provokatr, casus ve polis birliklerini ustaca kullanmaya balad. Basknlar o kadar sklat, o kadar ok insan etkiledi ki, ve bu basknlar sonucu yerel inceleme evreleri ylesine silinip sprld ki, ii ynlar hemen hemen btn liderlerini kaybettiler, hareket inanlmaz lde dank bir nitelik ald ve almalarda [sayfa 127] sreklilik ve uyum tmyle olanakszlat. Yerel liderlerin byle darmadan edilii, inceleme evreleri yelerinin rasgele kiilerden olumas, teorik, siyasal ve rgtsel sorunlarda gerekli eitimin olmamas ve bu sorunlarda dargrllk, btn bunlar, yukarda anlatlan koullarn kanlmaz sonular idi. ler yle bir hale geldi ki, birok yerlerde iiler, gereken salaml gsteremediimizden ve gizlilik kurallarna uyamadmzdan tr, aydnlara olan inancn yitirmeye ve onlardan uzak durmaya baladlar. iler yle diyordu: aydnlar pek dikkatsiz davranyorlar ve polis basknlarna yolayorlar! Hareket konusunda azck bilgisi olan bir kimse, akl banda sosyal-demokratlarn tmnn, sonunda bu amatrce yntemlere bir hastalk olarak bakmaya baladklarnn farkndadr. Hareketi yakndan bilmeyen okurun, hareketin zel bir aamasn ya da zel bir hastaln icat ettiimizi sanmamas iin, yukarda szlerini aktardmz tanktan, aaya bir pasaj daha alacaz. Pasajn uzunluundan dolay okurun bizi balayacana inanyorum. B-v, Raboeye Dyelo, n 6da yle yazyor: Daha geni pratik eyleme tedrici gei, Rus ii snf hareketinin u anda amakta olduu genel geici dneme dorudan doruya bal bulunan bu gei, karakteristik bir zellik olmakla birlikte, Rus iilerinin devriminin genel mekanizmasnda daha az ilgin olmayan bir baka zellik de vardr. Eyleme uygun devrimci glerin genel olarak bulunmayndan* szetmekteyiz, bu yokluk sadece St. Petersburgda deil tm Rusyada duyulmaktadr. i snf hareketinin genel olarak yeniden canlanyla, atan ynlarn genel olarak gelimesiyle, grevlerin giderek [sayfa 128] sklamasyla, iilerin artan ak yn mcadelesiyle, ve hkmet basksnn, tutuklamalarn, snrd etmelerin ve srgnlerin younlamasyla, usta devrimci
* talikler bize ait.
102
glerin bu yokluu gittike daha ok gze batar bir hale gelmektedir, ve hi kuku yok ki, bu durum, hareketin derinliini ve genel niteliini etkilememezlik edemez. Birok grev, devrimci rgtlerin gl ve dorudan etkisi olmakszn yaplmaktadr. ... Ajitasyon bildirileri ve illegal yazn eksiklii duyulmaktadr. ... ilerin inceleme evreleri ajitatrlerden yoksun kalmaktadr. ... stelik durmadan para sknts ekilmektedir. Ksacas, ii snf hareketinin bymesi devrimci rgtlerin byme ve gelimesini amaktadr. Etkin devrimcilerin saysal gc, honutsuz ii ynlar zerindeki etkiyi kendi ellerinde younlatrmalarn ya da bu honutsuzlua birazck olsun uyum ve rgtllk getirmelerine olanak vermeyecek kadar azdr. ... Dank, birbirine bal olamayan ayr ayr inceleme evreleri, ayr ayr devrimciler, organlar orantl biimde gelimi tek bir gl ve disiplinli rgt temsil etmemektedirler. ... Datlan inceleme evrelerinin yerine derhal yenilerinin rgtlendirilmesinin, ancak hareketin canlln tantladn ... ama gerektii gibi eitilmi devrimcilerin yeter sayda bulunduunu tantlamadn kabul eden yazar u sonuca varyor: St. Petersburg devrimcileri arasnda pratik eitimin bulunmay, almalarn sonularnda grlebilir. Son yarglamalar ve zellikle z Kurtulu Grubunun ve Sermayeye Kar Emek Grubunun 65 yarglanmalar aka gstermitir ki, ii snfnn koullar ve bunun sonucu olarak da belirli bir fabrikada ajitasyon yapma koullar konusunda ayrntl bilgiden yoksun, gizlilik ilkelerinden habersiz, ve sosyal-demokrasinin ancak genel ilkelerini anlayabilen [eer anlyorsa] gen militan, almasn ancak drt, be ya da alt ay kadar yrtebilmektedir. Bunun ardndan, btn [sayfa 129] rgtn ya da hi deilse rgtn bir ksmnn yklmasna neden olan tutuklamalar gelmektedir. Onun iin u soruyla karlamaktayz: eer mr aylarla llecekse, bu grup, baarl eylem yrtebilir mi? ... Besbelli ki, mevcut rgtlerin kusurlarnn sadece bu gei dneminden ileri geldiini syleyemeyiz. ... Besbelli ki, almakta olan rgtlerin saysal ve her eyden te niteliksel yaplar kmsenecek bir etmen deildir, ve bizim sosyal-demokratlarmzn birinci grevi ... rgtleri etkin bir biimde birletirmek ve rgt yeleri arasnda sk bir ayklama yapmaktr.
103
B. LKELLK VE EKONOMIZM imdi de, kukusuz her okurun aklna gelmi olmas gereken bir sorunu ele alalm. Btn hareketi etkileyen byme hastal olan bu ilkellikle, Rus sosyal-demokrasisinin ierisindeki akmlarndan biri olan ekonomizm arasnda bir balant kurulabilir mi? Biz kurulabilecei grndeyiz. Pratik eitimden, rgtsel almalarn yrtme yeteneinden yoksunluk, hi kuku yok ki, daha bandan beri, her zaman, devrimci marksizmi savunanlar dahil, hepimizin ortak noksanldr. Eer sorun sadece pratik eitimden yoksunluk olsayd, kimse pratik iinde alanlar sulayamazd. Ama ilkellik terimi eitim yoksunluundan daha fazla bir eyi kapsar; bu terim, genel olarak, devrimci almada dar kapsamll, bu kadar dar eylem temeli zerinde iyi bir devrimciler rgtnn kurulamayacan anlayamamay, ve nihayet (ki bu en nemlisidir) bu darl hakl gsterme ve onu zel bir teori durumuna ykseltmeyi, yani bu sorunda da kendiliindenlie bylece boyunemeyi ifade eder. Bu trden abalar aa kar kmaz, ilkelliin ekonomizmle balar bulunduu ve genel olarak kendimizi ekonomizmden [sayfa 130] (yani marksist teorinin ve sosyal-demokrasinin rolnn ve siyasal grevlerinin dar anlayndan) kurtarmadka, rgtsel eylemimizin bu darlndan da hi bir zaman kurtulamayacamz aka belli oldu. Bu abalar, kendilerini, iki ynde ortaya koydular. Bazlar, ii ynlarnn, devrimcilerin onlara kabul ettirmeye altklar geni ve militan siyasal grevleri bizzat kendilerinin ortaya atmadklarn; henz ksa vadeli siyasal istemler uruna mcadele etmeyi, iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadeleyi* yrtmeyi srdrmeleri gerektiini (ve doal olarak yn hareketinin eriebilecei bu mcadeleye denk den ve en az hazrlkl genliin bile eriebilecei bir rgt olmas gerektiini) sylemeye baladlar. Her trl teoricilik teorisinden uzak olan bazlar ise, siyasal bir devrimi gerekletirmenin olanakl ve zorunlu olduunu, ama bunun, proletaryay sk ve inat mcadele ierisinde eitmek zere gl bir devrimciler rgt yaratmay gerektirmediini sylediler. Yapmamz gereken tek ey, o eski dostumuza, eriilebilir sopaya sarlmaktr. st rtl ko* Raboaya Mysl ve Raboeye Dyelo, zellikle Plehanova Yant.
104
numay bir tarafa brakrsak, genel bir grev rgtlemeli* ya da kztrc terr yoluyla ii snf hareketinin ruhsuz ilerleyiini kamlamalyz.** Biri oportnist, teki devrimci olan bu iki eilim, egemen olan amatrle boyunemektedir; bunlar amatrlkten kurtulunabileceine inanmamakta ve ilk ve zorunlu pratik grevimizin, siyasal mcadeleye gerekli enerjiyi, oturmuluu ve sreklilii salayabilecek olan bir devrimciler rgtnn yaratlmas olduunu grememektedirler. B-vnin u szlerini aktardk: i snf hareketinin [sayfa 131] bymesi, devrimci rgtlerin byme ve gelimesini amaktadr. Yakndan gzlemde bulunan bir kimsenin bu deerli gr (Raboeye Dyelonun B-vnin yazs hakkndaki yorumu byledir) bizim iin ifte bir deer tar. Bu beyan, Rus sosyal-demokrasimizin bugnk bunalmnn balca nedeninin, liderlerin (ideologlarn, devrimcilerin, sosyal-demokratlarn) ynlarn kendiliinden atlmnn gerisinde kalm olmalar yolundaki grmz dorular. Bu beyan, ayn zamanda, ekonomist mektubu (skra, n 12) yazanlar tarafndan, Krievski ve Martinov tarafndan ileri srlen, kendiliinden unsuru, gnlk tekdze mcadeleyi kmsemenin tehlikesini belirten, sre olarak taktikleri vb. savunan savlarn tmnn, ilkellii vme ve savunmadan baka bir ey olmadn gsterir. Teorisyen szcn dudak bkmeden telffuz edemeyen, eitimden yoksunlua ve gerilie kaplm olmalarna yaamn gereklerini sezme adn takm olan bu adamlar, gerekte en zorunlu pratik grevlerimizi anlayamadklarn aa vurmaktadrlar. Arkada kalanlara yle baryorlar: Ayak uydur! leriye geme! rgtsel almada enerji ve inisiyatiften yoksun bulunanlara geni ve yrekli eylem iin gerekli planlar bulunmayanlara, sre-olarak-taktikler vazediyorlar! Bizim ilediimiz en byk gnah, siyasal ve rgtsel grevlerimizi, her gnk iktisadi mcadelenin ksa vadeli, elle tutulur somut karlar dzeyine indirgememizdir; ama onlar, iktisadi mcadelenin kendisine siyasal bir nitelik kazandrn! diye hep ayn nakarat yineleyip duruyorlar. Yineliyoruz: halk masalndaki kahraman, geen cenaze alayna,
* Bkz: Kiev Komitesi tarafndan yeniden baslm olan ve Rusyada Proleter-Mcadele adl derlemede yaynlanan Siyasal Devrimi Kim Yapacaktr? adl bror. ** Devrimciliin Yeniden Douu ve Svoboda dergisi.
105
gznz aydn! diye barrken ne kadar yaamn gereklerini seziyorduysa, byle bir davranta bulunanlar da o kadar seziyorlar. Bu ukallarn gerekten Narsise lyk esiz bir kendini beenmilikle, ii evrelerinin szcn gerek ve [sayfa 132] pratik anlamyla, yani siyasal istemler uruna geerli ve baarl pratik mcadele anlamnda siyasal grevlerle genel olarak (aynen byle!) baedemeyileri konusunda (Raboeye Dyelonun Yant, s. 24) Plehanova nasl ders verdikleri anmsansn. evre vardr, evre vardr, baylar! Elbette ki, amatr evreleri, amatrlklerinin farkna varp da bundan vazgeemedikleri srece, siyasal grevlerle baedemezler. Eer ayrca, bu amatrler, kendi ilkel yntemlerine vurgunsalar, ve pratik szcnn altn izmekte direniyorlarsa ve pratik olmann, bir kimsenin kendi grevlerini, ynlarn en geri katnn anlay dzeyine indirgemesini gerektirdiini sanyorlarsa, o zaman byleleri deva bulmaz amatrlerdir ve, elbette ki, bunlar genel olarak herhangi bir siyasal grevle baedemezler. Ama Alekseyev ve Mikin tipinde, Halturin ve Jelyabov tipinde bir liderler evresi, en gerek ve en pratik anlamyla siyasal grevlerle baedecek yetenektedir, ve byleleri, siyasal grevleri, ateli propagandalarnn kendiliinden uyanan ynlarda yank bulmasndan tr, kaynayan enerjilerinin devrimci snfn enerjisinde destek bulmasndan tr baarabilmektedirler. Plehanov, bu devrimci snfn varlna iaret etmekle, ve bu snfn kendiliinden uyannn kanlmaz olduunu tantlamakla kalmayp, ii evrelerine bile yksek, geni kapsaml siyasal grev yklerken bin kez haklyd. Ama siz, o zamandan beri fkrm olan yn hareketine, bu grevi alaltmak, ii evrelerinin enerjisini ve eylem alann daraltmak iin iaret ediyorsunuz. Eer siz, kendi ilkel yntemlerinize vurgun deilseniz, nesiniz? Pratik olmakla vnyorsunuz, ama her pratik Rus iisinin, sadece bir evrenin deil, bir kiinin enerjisinin bile devrim davas iin nasl mucizeler yaratabileceini bildiini gremiyorsunuz. Yoksa siz, bizim hareketimizin 1870 lerin nderleri gibi nderler karamayacan m [sayfa 133] sanyorsunuz? Eer bunu sanyorsanz, niin? Eitimden yoksun olduumuz iin mi? Ama biz, kendi kendimizi eitiyoruz, ve eitmeye devam edeceiz, ve gn gelecek eitilmi olacaz! verenlere ve hkmete kar iktisadi mcadele durgun suyunun yzeyini yosunlar kapla-
106
d ne yazk ki dorudur; aramzda yleleri kt ki, kendiliindenliin nnde, (Plehanovun bir deyiini kullanrsak) Rus proletaryasnn kna vecd iinde bakarak, secde ediyorlar. Ama biz, bu yosunlardan kurtulacaz. Rus devrimcilerinin, gerekten devrimci bir teorinin klavuzluunda, gerekten devrimci ve kendiliinden uyanan snfa dayanarak, heybetiyle dorulmasnn zaman nihayet nihayet! gelmitir. Bunun olabilmesi iin, pratik iinde alanlar ynnn, bunlardan daha da kalabalk olan ve okul sralarndan beri pratik eylem ryas grenler ynnn, siyasal grevlerimizi aalama ve rgtsel almalarmzn alann snrlandrma yolundaki her trl neriyi alay ve kmseme konusu yapmalar yeterlidir. Ve hi telalanmayn, baylar, bunu baaracaz! Nereden Balamal adl makalemde, Raboeye Dyelonun grne kar unlar syledim: zel bir soruna ilikin aiitasyon taktiklerini ya da parti rgtne ilikin herhangi bir ayrntdaki taktikleri 24 saat iinde deitirmek mmkndr. Ama 24 saat iinde demeyeceim, 24 ay iinde bile, insann bir mcadele rgtnn ve ynlar iinde siyasal ajitasyonun genel, srekli ve mutlak zorunluluu konusundaki grn deitirebilmesi iin her trl ilkeden yoksun olmas gerekir.* Raboeye Dyelonun karl u oldu: skrann, olgulara dayandn iddia ettii bu biricik sulamas tamamen dayanakszdr. Raboeye Dyelo okurlar ok iyi bilirler ki, daha balangta, [sayfa 134] biz, skrann kmasn beklemeden, siyasal ajitasyona arda bulunmakla kalmadk ... [bunu sadece ii inceleme evrelerinin deil, ynsal ii snf hareketinin de, mutlakiyeti devirmeyi birinci siyasal grev sayamayacan, ancak ksa vadeli siyasal istemler uruna mcadele ile yetinmesi gerektiini ve ynlarn ancak bir ya da birka grevden sonra ksa vadeli siyasal istemleri anlamaya baladklarn syleyerek yaptnz], ...yurtdndan Rusya iinde alan yoldalara ilettiimiz yaynlarmzda, siyaset ve ajitasyon ile ilgili biricik sosyal-demokrat malzemeyi saladk ... [ve bu biricik malzemede, sadece en geni siyasal ajitasyonu srf iktisadi mcadeleye dayandrmakla kalmayp, bu snrl ajitasyonun en geni lde uygulanabilen ajitasyon olduunu iddia etmeye kadar ii vardrdnz. Baylar, grmyor mu* Bkz: Collected Works, Vol. 5, s. 58. -Ed.
107
sunuz ki, skrann yaynlanmasnn ve Raboeye Dyeloya kar mcadeleye girimesinin zorunluluunu tantlayan, bunun, salanan biricik malzeme olduu yolundaki kendi savnzdr!]. ... te yandan, bizim yayn eylemimiz, partinin taktik birlii iin fiilen zemin hazrlamtr ... [taktiin partiyle birlikte byyen parti grevlerinin bymesi sreci olduu inancndaki birlii mi? Gerekten ok deerli bir birlik!]. ... Ve bylelikle bir militan rgtn yaratlmas olanan salamtr; o rgt ki, onun uuna Yurtd Birlik, yurtdndaki bir rgtn yapabilecei her eyi yapmtr. (Raboeye Dyelo, n 10, s. 15.) Asl konudan kamak iin bouna aba! Elinizden geleni yaptnz yadsmak aklmn kenarndan gemez. Ben sizin iin olanakl olann snrlarnn kendi grnzn darlyla izilmi olduunu iddia ettim ve imdi de ediyorum. Bir militan rgtn ksa vadeli siyasal istemler mcadelesinden, ya da iverenler ve hkmete kar iktisadi mcadeleyi yrtmesinden szetmek glntr. [sayfa 135] Ama eer okur, amatrle olan ekonomist sevdann incilerini grmek istiyorsa, semeci ve sallantl Raboeye Dyelodan yzn evirip tutarl ve kararl Raboaya Mysla bakmaldr. zel Ekinde, s. 13te R. M. yle yazyor: imdi de gerek devrimci aydn denen tabaka zerine bir ift szmz var. Bu tabakann, arla kar kesin mcadeleye girimeye hazr olduunu birok kez tantlad dorudur. Ama talihsizlik urda ki, devrimci aydn tabakamz, siyasal polisin en amansz basksna uradndan, siyasal polise kar mcadelenin otokrasiye kar siyasal mcadele olduunu sand. Onun iin bu tabaka, bugne kadar, otokrasiye kar mcadele iin kuvvetlerin nereden salanabileceini anlayamamtr. (Szcn en kt anlamyla) kendiliinden harekete tapan bu kimsenin, polise kar mcadeleye tepeden bakp onu horgrmesi, gerekten ei bulunmaz bir davran! Kendiliinden yn hareketinde siyasal polise kar mcadeleye girimemizin hi de nemli olmad savna dayanarak, gizli eylemi rgtlendirmedeki beceriksizliimizi hakl gstermeye hazrdr! Devrimci rgtlerdeki eksikliklerimiz o denli ciddi bir sorun haline gelmitir ki, bu korkun vargya ok az kimse katlr, ama rnein Martinov buna katlmyorsa, bu, kafasndaki fikirleri mantksal sonularna kadar dnemediinden ya da dnmeye cesareti yetmediinden tr-
108
dr. Ynlarn somut istemleri, elle tutulur sonular vaadeden istemleri ileri srme grevi, gerekten de, istikrarl, merkezi bir militan devrimciler rgtnn yaratlmas iin zel abalar sarfedilmesini gerektirmekte midir? Byle bir grev, siyasal polise kar hi mcadele etmeyen ynlar tarafndan yerine getirilemez mi? stelik, eer birka lider dnda. siyasal polise kar mcadelede hi bir yetenei olmayan, iiler (byk ounluk) tarafndan da [sayfa 136] stlenilmeseydi, bu grev baarlabilir miydi? Ynn ortalama esi olan bu iiler, grevlerde ve polisle ve askeri birliklerle yaplan sokak atmalarnda insanst bir enerji ve zveri gsterebilirler ve tm hareketimizin sonucunu belirleyebilirler (ve belirleyecek olanlar yalnzca onlardr); ama siyasal polise kar mcadele zel nitelikler gerektirir, profesyonel devrimciler gerektirir. Ve biz, ynlarn sadece somut istemler deil, ii ynlarnn gittike artan sayda profesyonel devrimciler de ne srmesini salamalyz. Bylece, profesyonel devrimciler rgt ile salt ii hareketi arasndaki iliki sorununa varm bulunuyoruz. Bu sorun, yazna ok az yansmsa da, ekonomizme azok eilim gsteren yoldalarla yaptmz konuma ve polemiklerde, bu, biz siyasetileri byk apta megul etmitir. Bu, zel ele al biimi gerektiren bir sorundur. Ama bu sorunu ele almadan nce, ilkellik ile ekonomizm arasndaki ba konusundaki tezimizi gsteren bir baka aktarma daha sunalm. Bay N. N., Yantinda yle yazmaktadr: Emein Kurtuluu grubu, mcadele iin maddi glerin nereden salanacan dnmeden ve mcadelenin hangi yolu izleyeceini belirtmeden, hkmete kar dorudan doruya mcadeleye giriilmesini istemektedir. Bu tmcedeki szcklerin altn izen yazar, yol szcne u dipnotu eklemektedir: Bunu gizliliin gerei olarak aklayamayz, nk program bu komplonun deil, bir yn hareketinin szn etmektedir. Ve ynlar gizli yollardan ilerleyemez. Gizli bir grev dnebilir miyiz? Gizli gsteriler ve dilekeler dnebilir miyiz? (Vademecum, s. 59.) Bylece, yazar, maddi gler sorununa (grevlerin ve gsterilerin rgtleyicileri) ve mcadelenin izleyecei yollar sorununa ok yaklamaktadr. Ama, yn hareketine tapnd iin, yani bu harekete devrimci eylemimizi yreklendiren ve ona hz veren bir ey deil de, bizi [sayfa 137] devrimci eylemi yrtme zorunluluundan kurtaran bir ey olarak
109
bakt iin, gene de akn bir durumdadr. Ona katlanlar iin ve onunla dorudan doruya ilgili bulunanlar iin bir grevin sr olarak kalmas olanakszdr, ama bir grev, hkmet, grevcileri tecrit etmek ve grev hakknda btn haberlerin yaylmasn nlemek amacyla gereken nlemleri aldndan, Rus ii ynlar iin bir sr olarak kalabilir (ve ounlukla kalmaktadr). Burada siyasal polise kar zel bir mcadele gereklidir, byle bir mcadeleyi de grevlerde yer alan geni ynlar fiilen yrtemez. Byle bir mcadele, devrimci eyleme profesyonel olarak girmi kimseler tarafndan sanatn btn kurallarna uygun olarak rgtlendirilmelidir. Ynlarn kendiliinden harekete katlmalar olgusu, bu mcadelenin rgtlendirilmesini, daha az zorunlu klmaz. Tersine daha zorunlu yapar; nk biz sosyalistler, eer polisin her grevi ve her gsteriyi bir sr haline getirmesini nlemezsek (ve zaman zaman kendimiz de gizlice grevler ve gsteriler hazrlamazsak), ynlara kar dorudan grevimizi baaramyoruz demektir. Ve biz bunu baaracaz, nk kendiliinden uyanan ynlar da, kendi saflarndan, artan sayda profesyonel devrimciler yetitireceklerdir (ama elbette ki, biz, iilere yerlerinde saymay tleme gafletinde bulunmazsak). C. LER RGT VE DEVRMCLER RGT Siyasal mcadeleden iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadeleyi anlayan bir sosyal-demokrat iin, devrimciler rgt ile iiler rgtnn aayukar ayn ey olmas doaldr. Nitekim fiilen olan da budur; yle ki, rgtten szettiimizde, ayr ayr diller konumaktayz. rnein daha nceden tanmadm66 olduka tutarl bir ekonomistle aramda geen konumay iyice [sayfa 138] anmsamaktaym. Siyasal Devrimi Kim Gerekletirecek? adl bror tartyorduk, ve ksa zamanda bu yaptn rgt sorununu grmezlikten geldii grnde birletik. Nerede ise aramzda tam bir gr birliine varacaktk ki, konumann ilerlemesiyle, ayr ayr dillerde konutuumuz ortaya kt. Muhatabm, yazar, grev fonlarn, karlkl yardmlama derneklerini vb. grmezden gelmekle suluyordu, oysa siyasal devrimi gerekletirecek olan temel etmen olarak benim aklmda olan bir devrimciler rgty-
110
d. Aramzdaki gr ayrl aka ortaya knca da, anmsadm kadaryla, bu ekonomistle gr birlii iinde olduum tek bir ilke sorunu bile yoktu. Aramzdaki gr ayrlnn kayna nerede idi? Ekonomistlerin hem rgt, hem de siyaset sorunlarnda durmadan sosyaldemokrasiden trade-unionculua kaymakta olduklar gereindeydi. Sosyal-demokrasinin siyasal mcadelesi, iilerin iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadelesinden ok daha geni ve karmak bir mcadeledir. Ayn biimde (ve bundan tr), devrimci sosyal-demokrat partinin rgtlenmesi, kanlmaz olarak, iilerin iktisadi mcadele iin rgtlenmesinden, ayr trde bir rgtlenme olmak zorundadr. ilerin rgt, ilkin sendikal bir rgt olmaldr; ikincisi, olabildiince geni olmaldr; ncs, koullar elverdiince gizlilikten uzak, ak olmaldr (sylemenin gerei yok ki, burada olsun, daha ileride olsun, szkonusu olan, yalnzca otokratik Rusyadr), buna karlk, devrimciler rgt, her eyden nce ve esas olarak devrimci eylemi meslek edinmi kiilerden olumaldr (ite bunun iin, devrimciler rgtnden szederken, devrimci sosyal-demokratlar kastetmekteyim). Byle bir rgtn yelerinin bu ortak zellii karsnda, iilerle aydnlar arasndaki, ve hele ayr ayr meslekler arasndaki her trl ayrm kesin olarak silinmelidir. Besbelli ki, bu rgt, pek geni tutulmamal [sayfa 139] ve olabildiince gizli olmaldr. Bu ayrc nokta zerinde duralm Siyasal zgrlklerin var olduu lkelerde, sendika rgtyle siyasal rgt arasndaki ayrm apaktr, sendikalarla sosyal-demokrasi arasndaki ayrm gibi. Biriyle teki arasndaki ilikilerin, tarihsel, hukuksal vb. koullara gre lkeden lkeye deimesi doaldr; bu ilikiler az ya da ok sk, karmak vb. olabilir (bize gre olabildiince daha sk ve daha az karmak olmaldr); ama zgr lkelerde sendika rgtn sosyal-demokrat parti ile ayn ey saymaya kalkmak szkonusu olamaz. Rusyada, ilk bakta, otokrasinin boyunduruu, sosyal-demokrat rgtle ii dernekleri arasndaki her trl ayrm silmektedir, nk btn ii dernekleri ve btn inceleme evreleri yasaklanmtr ve iilerin iktisadi mcadelesinin balca belirtisi ve silah olan grev, adi bir su saylmaktadr (bazan da bir siyasal su!). Bylece, bizdeki durum, bir yandan iktisadi mcadeleyi yrten iileri siyasal sorunlarla uramaya
111
iterken, te yandan sosyal-demokratlar da, sendikaclkla sosyal-demokrasiyi birbirine kartrmaya itmektedir (ve bizim Krievskilerimiz, Martinovlarmz ve benzerleri, birinci cinsten itelemeyi usanmadan tartrken, ikinci cinsten itelemenin farkna varmamaktadrlar). Gerekten de, gzmzn nne, iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadeleye yzde doksandokuz gmlm olan kimseleri getiriniz. Bunlardan bazlar, eylemlerinin tamam sresince (drt ila alt ay) daha aprak bir devrimciler rgtnn gereini dnmek zorunluluunu hi bir zaman duymayacaktr. Bakalar, belki de, olduka geni lde datlan berntaync yazna raslayacaklar ve, bunun etkisi altnda gnlk tek dze mcadelenin ileriye hareketinin derin anlam tad inancna varacaklardr. Bakalar da, belki, proletaryann mcadelesiyle sk ve [sayfa 140] organik balar kurma, sendika hareketiyle sosyal-demokrat hareket arasnda balar kurma rneini btn dnyaya gsterme gibi ekici bir dnceye kaplacaklardr. Byleleri, bir lkeye kapitalizmin ve bunun sonucu olarak da ii snf hareketinin girmesi ne kadar gecikirse, o lkedeki sosyalistlerin sendika hareketine o kadar ok katlabileceklerini ve bu hareketi destekleyebileceklerini, ve bu lkede sosyal-demokrat olmayan sendikalarn varl iin nedenlerin o lde azalacan iddia edebilirler. Bu sav, buraya kadar tamamen dorudur; ama ne yazk ki, kimileri daha da ileri giderek bu durumdan sosyal-demokrasi ile sendikacln tam bir kaynamas dn gryorlar. Biraz aada, St. Petersburg Mcadele Birliinin Tz rneinden, bu gibi dlerin rgt planlarmz zerinde nasl olumsuz etkide bulunduunu greceiz. ktisadi mcadeleyi amalayan ii rgtleri, sendikal rgtler olmaldr. Her sosyal-demokrat ii, elinden geldii kadar bu rgtleri desteklemeli ve bunlarn iinde etkin olarak almaldr. Bu byle olmakla birlikte, sendikalarda yelie yalnz sosyal-demokratlarn seilmesini istemek, elbette ki bizim karmza olan bir ey deildir; nk, byle bir ey, olsa olsa, bizim ynlar zerindeki etkimizin kapsamn daraltr. verenlere ve hkmete kar mcadele iin birlemenin gereini anlayan her ii, sendikalara girebilmelidir. Eer sendikalar, hi deilse bilinlenmenin bu ilkel derecesine ulam olan herkesi birletirmezse, ve ok geni rgtler olarak kurulmazsa, sendikalarn asl amacna ulamak
112
olanakszlar. Bu rgtler ne kadar geni tutulursa, bunlar zerindeki etkimiz de o lde geni olur. Bu etki, sadece iktisadi mcadelenin kendiliinden gelimesi yznden ileri gelmez, sosyalist sendika yelerinin, yoldalarn etkilemede gsterdikleri dorudan ve bilinli abadan da ileri gelir. Ama geni bir rgt sk gizlilik yntemleri [sayfa 141] uygulayamaz (nk daha fazlasn ister). ok sayda ye gerei ile gizlilik yntemlerini uygulama gerei arasndaki eliki nasl uzlatrlacaktr? Sendikalar olabildiince ak, her eyi ortada rgtler haline nasl getireceiz? Genel olarak sylemek gerekirse, bu sonuca yalnzca iki yoldan varabiliriz: ya sendikalar yasallatrlr (baz lkelerde, bu, sosyalist ve siyasal birliklerin yasallatrlmalarndan nce gelmitir), ya da rgt gizli tutulur, ama ylesine serbest ve ekilsiz, Almanlarn dedii gibi losedir* ki, yelerin byk ounluunu ilgilendirdii kadaryla, gizlilik yntemlerinin gereklilii hemen hemen sfra inmi olur. Sosyalist olmayan ve siyasal olmayan ii birliklerinin yasallatrlmalar Rusyada balam bulunmaktadr, ve hi kuku yok ki, hzla byyen sosyal-demokrat ii snf hareketimizin kaydettii her ilerleme, ounlukla kurulu dzenin yandalarndan, ama ksmen de iilerin kendilerinden ve liberal aydnlardan gelen bu yoldaki yasallatrma giriimlerini artracak ve yreklendirecektir. Sendikalara legalite bayra Vasiliyevler ve Zubatovlar tarafndan daha imdiden ekilmi bulunuyor. Ozerovlar ve Vormslar bunlara destek olmay vaadettiler ve desteklediler, ve iiler arasnda da, daha imdiden, bu yeni eilimin yandalarna raslanmaktadr. Bundan byle, bu eilimi hesaba katmamazlk edemeyiz. Bunu nasl hesaba katacaz, bu konuda sosyal-demokratlar arasnda iki ayr gr olamaz. Zubatovlarn ve Vasilyevlerin, ar jandarmasnn ve papazlarn bu harekette oynadklar rol durmadan tehir etmeli ve iilere bylelerinin gerek niyetlerini aklamalyz. ilerin legal toplantlarndaki liberal siyasetilerin verdikleri sylevlerde, btn uzlac ve uyumluluu savunan szleri tehir etmeliyiz. Bu gibi sylevlerin, bar snf ibirliinin zlenen bir ey [sayfa 142] olduu yolunda iten gelme bir inancn sonucu sylenmi olmas, ya da iktidardan bazi dnler koparmak iin sylenmesi, ya da sadece bir dikkatsizlik sonucu olmas, durumu dei* Gevek. -.
113
tirmez. Ve nihayet, bu gibi ak toplantlarda ve izinli derneklerde, ateli olanlar saptayan ve kendi ajan provokatrlerini illegal rgtlere sokmak iin legal rgtlerden yararlanmaya alan polisin sk sk kurduu tuzaklar konusunda iileri uyarmalyz. Bunu yaparken, ii snf hareketinin yasallamasnn, uzun vadede Zubatovlarn deil, bizim iimize yarayacan unutmamak gerekir. Tersine, yaban otlarn budaydan ayrmamza yardmc olacak olan ey, tehir kampanyamzdr. Yaban otunun ne olduunu belirtmi bulunuyorum. Budaydan kastmz en geri kesimler de dahil olmak zere, gittike artan sayda iileri toplumsal ve siyasal sorunlara ekmek, ve gelimesiyle bize ajitasyonumuz iin bol bol malzeme salayacak olan ve esas olarak legal olan ilevlerden (legal kitaplarn datm, yardmlama sandklar vb.) kendimizi, devrimcileri, kurtarmaktr. te bu anlamda, Zubatovlara ve Ozerovlara yle diyebiliriz, ve demeliyiz: Hadi bakalm baylar, elinizden geleni yapn! ilerin yolu zerine (ya dorudan provokasyonla, ya da struveciliin67 yardmyla iilerin morallerinin drste krlmasyla) her tuzak kuruunuzda sizi tehir etmek boynumuzun borcudur. Ama ileriye doru gerek bir adm attnz zaman, bu adm rkek bir zikzak olsa bile, size, ltfen devam ediniz! diyeceiz. Ve ileri adm saylabilecek tek adm, iilerin eylem alannn, az da olsa, gerekten genilemesidir. Bu tr her genileme bizim yararmza olacak ve, ajan provakatrlerin sosyalistleri avlamas yerine, sosyalistlerin taraftar kazanacaklar trden legal derneklerin kurulmasn hzlandracaktr. Ksacas, bizim grevimiz yaban otuna kar mcadeledir. Sakslarda buday yetitirmek bizim iimiz [sayfa 143] deildir. Yaban otlarn yolarak tarlay budaya hazrlarz. Ve Afanisi vanoviler ve Pulherya vanovnalar68 saksdaki ekinlerine bakadursun, biz sadece bugnn yaban otlarn bimek iin deil, yarnn budayn bimek iin de harmanclarmz hazrlamalyz.*
* skrann yaban otlarna kar kampanyas Raboeye Dyelonun en fkeli karlna neden oldu: skra iin zamanmzn belirtileri, [ilkyazdaki] byk olaylardan ok, Zubatov ajanlarnn ii snf hareketini yasallatrma yolundaki zavall abalardr. skra bu gereklerin kendi tezini rttn gremiyor: nk bunlar, ii snf hareketinin, hkmetin gznde korkun boyutlara ulatnn kantlardr. [ki Konferans, s. 27.] Btn kabahat, yaamn ivedi istemlerine kulaklarn tkayan ortodokslarn dogmatizmidir. Bir metre boyundaki buday grmeyip de, iki santim boyundaki yaban otlaryla mcadele edenler onlardr! Bu Rus ii snf hareketi bakmndan arpk bir bakasn
114
Bylece, biz, olabildiince az gizli ve olabildiince geni bir sendikal rgt yaratma sorununu yasallatrma yoluyla zemeyiz (ama Zubatovlarn, Ozerovlarn, byle bir zm, ksmen de olsa, bize vermelerinden byk honutluk duyacaz; onun iin olanca gcmzle onlara kar savamamz gerekiyor). Geriye gizli sendikal rgtler kalyor, ve biz, btn olanaklarmzla, (kesin olarak bildiimiz gibi) bu yolu tutmu olan iilere yardm etmeliyiz. Sendikal rgtler sadece iktisadi mcadelenin gelimesi ve pekimesi iin son derece yararl olmakla kalmazlar, ayn zamanda siyasal ajitasyonun ve devrimci rgtlenmenin ok nemli bir yardmcs olabilirler. Bu sonuca varabilmek iin, domakta olan sendikal hareketi sosyal-demokratlarn istedikleri dorultuya yneltebilmek iin, her eyden nce, St. Petersburg ekonomistlerinin hemen hemen be yldan beri sahip ktklar rgtlenme plannn samaln iyice anlamak gerekir. Bu plan, Temmuz 1897 tarihli ilerin Karlksz Yardmlama Sand Tznde (Listok Rabotnika, n 9-,10, s. 46, Raboaya Mysl, n lden alnmtr), ve Ekim 1900 tarihli Sendikal i rgt Tznde (St. Petersburgda [sayfa 144] baslan ve skra, n lde sz edilen zel bildiri) sunulmutur. Her iki tzn de temel nitelikte bir eksiklii var: bunlar, geni ii rgtn snrlar katca izilmi bir yap iine oturtuyorlar ve onu devrimciler rgtyle kartryorlar. Daha ayrntl olarak hazrland iin, sz edilen tzklerden ikincisini ele alalm. Tzk elliiki maddeden oluuyor. Yirmi madde, her fabrikada kurulacak olan (ye says 10u gemeyecektir) ve merkez (fabrika) gruplarn seecek olan ii evrelerinin yapsn, ileyi yntemlerini ve bunlarn hak ve yetkilerini aklyor. 2. madde unu belirtiyor: Merkez grup, fabrikada ya da atlyede olup biten her eyi gzler, ve olaylarn kaydn tutar. Merkez grup, denti deyenlere her ay bir mali rapor sunar (md. 17), vb.. Blge rgtlerine on madde ayrlm, ve ondokuz madde de i rgtleri Komitesiyle St. Petersburg Mcadele Birlii Komitesi arasndaki (her blgenin seilmi temsilcileriyle yrtme gruplar propaganda gruplar, eyaletlerle ve Yurtd rgtlerle balant kurma gruplar, maazalar, yaynlar ve fonlar yneten gruplar arasndaki) ok aprak karlkl ilikilere ayrlmtr.
gstermiyor mu? [bid., s. 27.]
115
ilerin iktisadi mcadelesinde yrtme gruplarna ayak uyduran bir sosyal-demokrasi! Ekonomistlerin dncelerinin nasl sosyal-demokrasiden trade-unionculua doru saptn, ve sosyaldemokratlarn her eyden nce proletaryann kurtulu mcadelesinin tmn ynetebilecek bir devrimciler rgt ile ilgilenmesi gerektii dncesinin bunlara ne kadar yabanc olduunu, bundan daha arpc bir biimde gstermek zordur. i snfnn siyasal kurtuluundan, arlk zorbalna kar mcadeleden szetmek ve ayn zamanda byle tzkler kaleme almak, sosyal-demokrasinin gerek siyasal grevlerinin ne olduunu hi, ama hi anlamamaktr. Elli ksur maddenin hi birinde, ynlar arasnda olanakl [sayfa 145] en geni siyasal ajitasyonu, Rus mutlakiyetinin btn ynlerini ve Rusyadaki eitli toplumsal snflarn zgl zelliklerini aydnlatan bir ajitasyonu yrtmenin gereinin anlaldn gsteren en ufak bir belirti yok. Zaten byle tzklerle, hareketin siyasal amalar bir yana, sendikal amalara bile ulalamaz, nk sendikalar mesleklere gre rgtlenirler ki, bunun tzkte laf bile edilmemektedir. Ama belki en karakteristik olan ey, ayr ayr her fabrikay ve bu fabrikann komitesini srekli, tek biimde ve gln derecede ayrntl kurallarla ve dereceli bir seim sistemiyle birbirine balamaya aba gsteren btn sistemin ar yklldr. Ekonomizmin dar ufuklar arasna skan fikir, ar bir krtasiyecilik ve brokrasi kokusu yayan ayrntlar iinde kendini kaybedip gitmektedir. Gerekte, hi sylemeye gerek yok ki, bu maddelerin drtte- hi bir zaman uygulanamaz; ama buna karlk, her fabrikada bir merkezi gruba sahip byle bir gizli rgt, jandarmann geni apta basknlar yapmasn kolaylatrr. Polonyal yoldalar, hareketlerinde buna benzer bir evreden gemilerdir; her yerde ii yardmlama sandklar kurma tutkusuna kapldklar bir zaman oldu; ama jandarmann iini kolaylatrmaktan baka bir ey yapmadklarn anlaynca, bu fikirden ok abuk vazgetiler. Eer geni ii rgtleri istiyorsak, ve yaygn tutuklamalar istemiyorsak, polisin iini kolaylatrmak istemiyorsak, bu rgtlerin herhangi bir kat biimsel yap ierisinde kalmamalarn salamalyz. Ama o zaman da, rgt ileyebilecek midir? rgtn ilevlerinin ne olduunu grelim: ... .abrikada olup biten her eyi gzlemek ve olaylarn kaydn tutmak. (Tzn
116
ikinci maddesi.) Bunu yapabilmek iin resmen kurulu bir gruba gerekten gerek var m? zel bir grup oluturulmakszn illegal gazetelerle yrtlecek bir haberleme yoluyla ayn ama daha iyi salanamaz [sayfa 146] m? ... ilerin alma koullarnn iyiletirilmesi mcadelesine nderlik etmek (madde 3). Bunun iin de saptanm rgtsel bir biime gerek yok. Her akl banda ajitatr, sradan konumalarda iilerin istemlerinin ne olduunu saptayabilir ve bu istemlerin bildirilerle ifade edilmesini salamak zere, bunlar dar geni deil devrimciler rgtne iletebilir. ... Her ruble cretten iki kopek dentiyle ... bir fonun meydana getirilmesi (madde 9), ve denti deyenlere aylk bir mali rapor sunulmas (madde 17), dentilerini demeyen yelerin rgtten karlmas (madde 10), ve buna benzer eyler. te polis iin gerek bir cennet; nk polis iin byle merkezi bir fabrika fonunun gizliliine szmaktan, paraya elkoymaktan ve en iyi adamlar tutuklamaktan daha kolay bir ey olamaz. yi tannan (son derece dar ve gizli) bir rgtn resmi mhrn tayan bir kopeklik ya da iki kopeklik makbuzlarla bu ii halletmek, ya da karlnda makbuz vermeden para toplamak ve zerinde anlamaya varlan kod ile mali raporu bir illegal gazetede yaynlamak daha basit deil mi? Bylelikle amaca ulalm olur, ama jandarmann ipularn ele geirmesi, yz kez daha zorlar. Tzn tahliline devam edebiliriz, ama sanrm ki bu sylenenler yeter. En gvenilir, en deneyimli ve eliklemi iilerden oluan kk, kaynam bir ekirdek, bellibal semtlerde sorumlu temsilcileri olan ve kesin gizlilik kurallar gereince devrimciler rgtne bal bulunan bir ekirdek, ynlarn en geni desteiyle ve herhangi bir biimsel rgt olmakszn sendikal rgtn btn ilevlerini yerine getirebilir, ve stelik bunlar sosyal-demokrasinin gerektirdii biimde baarabilir. Sosyal-demokrat bir sendikal hareketin, jandarmaya karn, pekitirilmesini ve glendirilmesini, ancak bu yoldan salayabiliriz. [sayfa 147] Hi tz olmayacak kadar ve kaytl yeleri bile bulunmayacak kadar lose bir rgtn, rgt saylamayaca itiraznda bulunulabilir. Belki yledir. Ama nemli olan ad deildir. nemli olan, yesi bulunmayan bir rgtn gereken eyi yapabilmesi, ve daha bandan gelecekteki sendikalarmzla sosyalizm arasnda sk bir ban kurulmasn salamasdr. Otokrasi altnda, seimleri-
117
yle, raporlaryla, yelerinin oy hakkyla vb. geni bir rgt ancak iflah olmaz bir topyac savunabilir. Bundan alnmas gereken ders basittir. Eer gl bir devrimciler rgtnn salam temellerinden ie balarsak, hareketin bir btn olarak istikrarlln salayabiliriz ve hem sosyal-demokrasinin, hem de gerek sendikalarn hedeflerini gerekletirmi oluruz. Ama eer ynlarn szmona kolayca eriebilecei (ama gerekte ar jandarmasnn daha da byk kolaylkla eritii ve devrimcileri polis iin kolayca eriilebilir hale getiren) geni bir ii rgtyle ie balarsak, ne birinci hedefe varabiliriz, ne de ikinci hedefe; elyordam yntemlerinden kurtulamayz ve, dank kalacamzdan ve glerimiz polis tarafndan durmadan krlacandan, ynlar iin daha kolayca eriilir hale getireceimiz sendikalar, Zubatov ya da Ozerov tipi sendikalar olur. Devrimciler rgtnn asl ilevleri neler olmaldr? Bu soruyu ayrntl olarak ele alacaz. Ama daha nce, bu konuda da ekonomist kap komusu olan (ne talihsizlik!) terristimiz tarafndan ileri srlen ok tipik bir sav inceleyelim. iler iin yaynlanan Svoboda gazetesi birinci saysnda, rgt baln tayan bir makale yaynlad. Yazar, dostlarn, vanovo-Voznesenskli ekonomist iileri, savunmaya alyor. Syle yazyor: Ynlarn dilsiz ve bilinsiz oluu, hareketin tabandan gelmeyii kt bir ey. rnein, bir niversite kentinin rencileri yaz tatilinde ve teki bayramlarda evlerine [sayfa 148] ne gitmek zere ayrlyorlar, ve ii hareketi hemen duruveriyor. Dardan itilmesi gereken bir ii hareketi, gerek bir g olabilir mi? Elbette ki olamaz. ... Hareket kendi bana yrmeyi henz renmemitir, tutunmak zorundadr. Her eyde, bu, byle. renciler gidiyor, ve her ey duruveriyor. En yetenekli olanlar yakalanyor; kaymak alnyor ve st ekiyor. Komite tutuklanrsa, bir yenisi kurulana dek her ey duruveriyor ve bir sonraki komitenin nasl bir ey olacan kimse bilmiyor bir ncekine hi benzemeyebilir. Birincisi bir ey sylediyse, ikincisi tam tersini syleyebilir. Dn ve yarn arasndaki sreklilik kopmutur, gemiin deneyimi gelecek iin bir klavuz olmuyor. Ve btn bunlar, hareketin ynlar arasnda derin kkler salmam olmasndandr; i, yz tane ahmak tarafndan deil, bir dzine akll tarafndan yrtlyor. Bir dzine akll bir rpda yokedilebilir; ama, rgt yn kucaklad zaman, her
118
ey yndan geldii zaman, hi kimse, ne yaparsa yapsn davay batramaz. (s. 63.) Olgular doru bir biimde anlatlyor. Amatrlmzn tablosu, baaryla izilmitir. Ama varlan sonular, hem aptallklar bakmndan, hem de siyasal kvraklktan yoksun bulunmalar bakmndan Raboaya Mysla lyktrlar. Bu sonular, ahmakln doruunu temsil eder, nk yazar, hareketin derinlii, kkleri sorunu gibi felsefi ve toplumsal-tarihsel olan sorunu, jandarmalara kar en iyi mcadele yntemi gibi teknik ve rgtsel bir sorunla kartrmaktadr. Varlan sonular siyasal kvraklk yoksunluunun doruunu temsil eder, nk yazar, iyi liderlere kt liderlerden yaknacana, ynlara genel olarak liderlerden yaknyor. Siyasal ajitasyon yerine kztrc terrizmi koyma dncesi siyasal bakmdan bizi nasl geriletiyorsa, bu da, rgtsel olarak bizi geriletme yolunda bir giriim saylmaldr. Burada kendimi gerekten [sayfa 149] de, hakiki bir embarras de richesses* iinde bulmaktaym, ve Svobodann bize sunduu karmakarkl zmek iin ie nereden balayacam bilemiyorum. Konuya aklk getirmek iin bir rnekle sze balayaym. Almanlar ele alnz. Umarm ki, onlarn rgtnn bir yn rgt olduu, Almanyada hereyin ynlardan geldii, ii snf hareketinin yrmesini rendii yadsnamayacaktr. Ama gene de, bu milyonlarn bir dzine denenmi liderlerine nasl deer verdiklerine ve nasl onlara sarldklarna baknz; ve parlamentoda, dman partilerin szcleri sk sk sosyalistlere bu yzden saldrmamlar mdr: Siz yaman demokratlarsnz dorusu! Sizin hareketinizin sadece ad ii hareketi; ortada grlen hep ayn liderler klii, ayn Bebel ve ayn Liebknecht, yllar boyu hep onlar. Sizin szmona seilmi ii milletvekilleriniz mparatorluun atad memurlardan daha kalc! dememiler midir? Ama Almanlar, ynlar liderlere kar evirmek, ynlarda kt ve iddial igdler uyandrmak abalarna ve bir dzine akllya kar ynlarn gvenini sarsarak hareketin salamln ve istikrarlln baltalamak isteyen bu gibi demagojik abalara sadece kmseyerek glp gemilerdir. Siyasal dnce Almanlar arasnda yeteri kadar gelimitir, ve profesyonel olarak eitilmi, uzun deneylerden gemi ve tam bir uyum iinde alan
* Zenginlikten gelme kararszlk. -.
119
bir dzine denenmi ve yetenekli lider olmadan (ve yetenekli kiiler yzlerce domaz) modern toplumda hi bir snfn kararl bir mcadeleye giriemeyeceini anlayacak kadar siyasal deneyim edinmilerdir. Almanlarn da, kendi saflar arasnda yzlerce ahma pohpohlayan ve onlar bir dzeni akllnn stnde tutan, ynlarn nasrl ellerini ycelten ve (Most ve Hasselman gibi) bu ynlar [sayfa 150] dncesizce devrimci harekete srkleyen ve salam ve gvenilir liderlere kar gvensizlik tohumlar eken demagoglar oldu. Alman sosyalizmi, ancak sosyalist hareket iinde btn demagojik elere kar inat ve yorulmak bilmez bir mcadeleyi yrterek byyebilmi ve bugnk gcne ulamtr. Bizim ukallarmz ise, Rus sosyal-demokrasisinin kendiliinden uyanan ynlar ynetecek yeterince eitilmi ve deneyim sahibi liderlerin bulunmay yznden bir bunalmdan gemekte olduu u sra, aptallara yarar bir derinlikle yle haykryorlar! Hareketin tabandan gelmeyii kt bir eydir. Bir renci komitesi ie yaramaz; istikrarl deildir. ok doru. Ama bundan kartlmas gereken, bir profesyonel devrimciler komitesi kurmamz gerektii sonucudur, ve bir rencinin mi, yoksa bir iinin mi profesyonel devrimci olabilecei sorunu nemli deildir. Ama sizin karsadnz sonu, ii snf hareketinin dardan iteklenmemesi sonucudur! Siyasal saflnzdan tr ekonomistlerimizin oyununa geldiinizi ve bizim amatrlmz tevik ettiinizi farketmiyorsunuz. Size sorabilir miyim: rencilerimiz, iilerimizi neyin iine iteklemilerdir? Olsa olsa, kendisinin sahip bulunduu blk-prk siyasal bilgiyi, edinebilmi olduu sosyalist fikir krntlarn iiye gtrmtr (nk bugnn rencisinin balca entelektel besini olan legal marksizm, ona ancak ilkel, blk-prk bilgiler salayabilir). Bylesine dardan itekleme hi bir zaman ar bir lye varmamtr; tersine, imdiye dek hareketimizde bu, ok az olmutur, nk biz gereinden uzun bir sredir kendi yamzla kavruluyoruz; iilerin iverene ve hkmete kar iktisadi mcadelesi denen ilk mcadele nnde fazla klece boyunedik. Biz profesyonel devrimciler, bu trden iteklemeyi imdiye kadar olduundan yz kez fazla i edinmeliyiz ve edineceiz. Ama dardan [sayfa 151] itekleme gibi iren bir deyim semeniz olgusu yle bir deyim ki, iilerde (hi deilse sizin kadar bilinsiz iilerde) dardan siyasal bilgi ve devrimci
120
deneyim getiren herkese kar gvensizlik duygusu yaratmamazlk edemez, ve bunlarn hepsine kar iilerde igdsel bir direnme istei dourmamazlk edemez, demagog olduunuzu kantlar, ve demagoglar ii snfnn en kt dmanlardr. Ve ltfen yoldaa olmayan yntemlerle tarttm ileri srerek, barp armayn. yi niyetiniz saflndan phe etmeyi dnmyorum; dediim gibi, insan siyasal saflktan tr de demagog olabilir. Ama sizin demagoglar durumuna dtnz gsterdim, ve demagoglarn ii snfnn en kt dman olduklarn usanmadan yineleyeceim. En kt dmandrlar, nk, ynlarda en baya igdleri uyandrrlar, nk, bilinsiz ii, kendisini bir dost olarak sunan ve bazan da bunu itenlikle yapan kimselerin kendi dman olduklarn anlayamaz. En kt dmandrlar, nk, birliin bulunmad sallantl bir dnemde, hareketimizin henz ekillenmeye balad bir srada, hatalarn sonradan ac deneyimle anlayacak olan ynlar yanl yola yneltmek iin demagojik yntemleri kullanmaktan daha kolay bir ey yoktur. Bu nedenle, Rus sosyal-demokrat iin gnn slogan, her ikisi de demagoji dzeyine dm olan Svobodaya ve Raboeye Dyeloya kar kararl mcadele olmaldr. lerde bu konuyu, daha ayrntl olarak ele alacaz.* Bir dzine akll yz ahmaktan daha kolay yokedilebilir. Bu aheser hakikat (ki bunun iin yz ahmak sizi her zaman alklayacaktr), tartmann tam ortasnda bu [sayfa 152] sorundan tekine atladmz iin apak gibi grnmektedir. Konumay komitenin, rgtn aa karlmasyla balattnz ve srdrdnz, ve imdi de bir baka soruna, hareketin derin kklerinin aa kartlmas sorununa atlyorsunuz. Hi phe yok ki, hareketimiz aa kartlamaz, nk ynlarn derinliklerinde saysz binlerce kkleri vardr; ama burada sorunumuz bu deil. Derin kkler szkonusu olduu kadaryla, btn amatrlmze karn, imdi bile aa kartlamayz, ama gene de rgtlerimizin aa karlmasndan ve bunun sonucu olarak da hareketin srekliliini salamann
* imdilik u kadarn syleyelim ki, dardan itekleme konusunda ve Svobodann rgtlenme ile ilgili grleri konusunda sylediklerimizin tamam, Raboeye Dyelo yandalar dahil, btn ekonomistlere uygulanabilir; nk bazlar rgtlenme konusundaki byle grleri etkin bir biimde benimseyip savunurken, bazlar da bu grlere kaplmlardr.
121
olanakszlndan yaknyoruz ve yaknmamazlk edemeyiz. Ama rgtlerin aa karlmas sorununu ortaya attnza ve grnzde direndiinize gre, ben, bir dzine aklly aa karmann yz ahma aa karmaktan ok daha zor olduunu iddia ediyorum. Ve bu grm, anti-demokratik vb. diye ynlar bana kar ne kadar kkrtrsanz da savunacam. Tekrar tekrar belirttiim gibi, rgtle ilgili olarak aklllar szyle kastettiim, profesyonel devrimcilerdir, kkenleri renci olmu ya da ii olmu nemli deil. ddia ediyorum ki: 1 sreklilii salayan istikrarl bir nderler rgt olmadan hi bir devrimci hareket varln srdremez; 2 hareketin temelini oluturan ve ona katlan halk ynlar mcadeleye kendiliklerinden ne kadar byk sayda srklenirlerse, byle bir rgte olan gereksinme o lde ivedileir, ve bu rgt de o lde salam olmaldr (yoksa demagoglarn ynlarn daha geri kesimlerini pelerinden srklemeleri daha da kolaylam olur); 3 byle bir rgt esas olarak devrimci eylemi meslek edinmi kimselerden olumaldr; 4 otokratik bir devlette, byle bir rgtn yelerini devrimci eylemi meslek edinmi kimselerle ve siyasal polisle mcadele sanatnda profesyonel olarak eitilmi kimselerle ne denli snrlarsak rgt [sayfa 153] aa kartmak, o lde zorlaacaktr; 5 harekete katlabilen ve orada etkin olarak alabilen iilerin ve teki toplumsal snflardan gelme elerin says o lde byk olacaktr. Ekonomistlerimizi, terristlerimizi, ve ekonomist-terristlerimizi* bu tezleri rtmeye aryorum. u anda son iki noktay ele almakla yetineceim. Bir dzine aklly m, yoksa yz ahma m yok etmenin daha kolay olduu sorusu, kendini, yukarda ele alnan soruya indirger: kesin gizlilii korumann zorunlu olmas halinde, bir yn rgtne sahip olmak olanakl mdr? Bir
* Bu terim, belki de, ekonomistlerden ok Svoboda iin geerlidir, nk bu organ Devrimciliin Yeniden Douu adl makalede terrizmi savunurken, imdi eletirmekte olduumuz yazsnda ekonomizmden yana kyor. Svoboda iin elinden gelseydi yapard, ama ne are ki gelmiyor denebilir. Svobodann istekleri ve niyetleri ok iyi ama sonu tam bir fikir kargaal, bu, Svobodann bir yandan rgtlenmede sreklilii savunurken, devrimci dncenin ve sosyal-demokratik teorinin srekliliini tanmay reddetmesinden ileri gelmektedir. O, profesyonel devrimciyi yeniden canlandrmak istiyor [Devrimciliin Yeniden Douu], ve bu amala ilkin, kztrc terrizmi, ve ikinci olarak da bir ortalama iiler rgt neriyor [Svoboda, n 1, s. 66 vd.], ve bu rgtn dardan iteklenme olaslnn daha zayf olduunu dnyor. Baka bir deyile, evi stmak iin, evi ykp kerestesinin yaklmasn neriyor.
122
yn rgtne, hkmete kar inat ve srekli bir mcadeleyi yrtebilecek bir rgtte bulunmas gereken gizlilik derecesini hi bir zaman veremeyiz. Btn gizli ilevlerin olabildiince az sayda profesyonel devrimcilerin elinde toplanmas, bunlarn herkes hesabna dnecei, ve tabann hareket iinde etkin bir rol oynamayaca anlamn tamaz. Tersine, yeler, kendi saflar arasndan artan sayda profesyonel devrimciler karacaktr: nk bilecektir ki, birka rencinin ve iktisadi mcadeleyi yrtmekte olan birka iinin bir komite kurmak zere biraraya gelmeleri yetmemektedir, ve bir kimsenin kendisini profesyonel devrimci olarak eitebilmesi iin uzun yllar gerekmektedir; ve taban sadece amatrce [sayfa 154] yntemleri deil, byle bir eitimi de dnecektir. rgtn gizli ilevlerinin merkeziletirilmesi, hareketin btn ilevlerinin merkeziletirilmesi anlamn tamaz. Bir dzine profesyonel devrimci bu ile ilgili gizli ilevleri merkeziletiriyor diye en geni ynlarn illegal basna etkin olarak katlmas azalacak deildir; tersine, on kat artacaktr. llegal basn okumann, ona yaz yazmann, ve bir lde de onu datmann gizli alma olmaktan hemen hemen kmasn, bu yolla ve ancak bu yolla salayacaz; nk polis, binlerle datlan bir gazetenin herbiri iin kovuturma amann olanaksz olduunu ksa zamanda anlayacaktr. Bu, sadece basn iin deil, hareketin btn ilevleri iin de geerlidir; sokak gsterileri iin bile. Ynlarn eyleme etkin olarak ve geni lde katlmas, bundan bir zarar grmeyecektir; tersine, profesyonel olarak eitilme konusunda polisten geri kalmayan bir dzine deneyimli devrimcinin, almann btn gizli ynlerini bildirilerin hazrlanmas, planlarn dzenlenmesi ve her kent blgesi iin, her fabrika blgesi iin ve her eitim kurumu iin vb. lider gruplarnn atanmasn merkeziletiriyor olmasndan yarar grecektir. (Bu demokratik olmayan grlerimden tr itirazlara urayacam biliyorum, ama hi de zekice olmayan bu gibi itirazlar aada yantlayacam.) En gizli ilevlerin bir devrimciler rgtnde merkezilemesi, geni ynlara ynelik ve bu yzden de olabildiince gevek ve gizlilikten uzak bulunan ii sendikalar gibi, iilerin kendi kendilerini eitme evreleri ve illegal yazn okuma evreleri gibi, sosyalist ve demokratik evreler, nfusun btn teki kesimleri arasnda sosyalist ve demokratik evreler vb., vb. gibi byk sayda teki rgtlerin eylem alann geniletecek
123
ve niteliini zenginletirecektir. Byle evreleri her yerde kurmak gerekir; bunlar olabildiince ok sayda olmal ve yerine getirdikleri ilevler [sayfa 155] olabildiince eitli olmaldr; ama bunlar devrimciler rgtyle birbirine kartrmak, aralarndaki snr izgisini silmek, yn hareketine hizmet edebilmek iin kendilerini zel olarak ve tamamen sosyal-demokrat eyleme adayan ve sabrla, inatla profesyonel devrimci eitimlerini yapan adamlar gerektii konusunda zaten zayf olan bilinci daha da zayflatmak sama ve zararl olacaktr. Evet bu bilin inanlmaz lde zayflatlmtr. lkelliimizle, Rusyada devrimcilerin saygnln drm olmamz rgte ilikin en byk gnahmzdr. Teorik sorunlarda duraksama gsteren, ufuklar dar, kendi hareketsizliini ynlarn kendiliinden hareketiyle hakl gsteren; bir halk szcsnden ok sendika sekreterine benzeyen, dmanlarnn bile saygsn kazanacak geni ve yrekli bir plan dnmekten ciz, ve kendi profesyonel sanatnda siyasal polisle mcadele sanatnda deneyimsiz ve beceriksiz bir kimse byle bir kimse, devrimci deil, zavall bir amatrdr! Bu iten szlerden tr hi bir militan alnmasn, nk yetersiz eitim szkonusu olduu kadaryla, ben, bu szleri herkesten nce kendime yaktrmaktaym. Bir zamanlar ok geni ve ok kapsaml grevleri kendi zerine alan bir inceleme evresinde69 almaktaydm; ve o evrenin yeleri olan hepimiz, ok tannm bir sz deitirerek, Bana bir devrimciler rgt verin, Rusyay altst ederim! diyebileceimiz bir tarihsel anda, amatrler gibi hareket ettiimizin bilincinde olduumuz iin, ok ac ekiyorduk. O zaman duyduum utanc anmsadka, vazlaryla devrimci adn lekeleyen, ve grevimizin devrimcileri amatrler dzeyine drmek olmadn, tersine amatrleri devrimciler dzeyine ykseltmek olduunu bir trl anlamayan o szde sosyal-demokratlara kar fkem artyor. [sayfa 156] D. RGTSEL ALIMANIN KAPSAMI B-vnin, eyleme uygun devrimci glerin genel olarak bulunmayndan, bu yokluun sadece St. Petersburgda deil, tm Rusyada duyulduundan szettiini duyduk. Kimse bunun tersi-
124
ni iddia etmez. Ama sorun bu durumun nasl aklanacadr; B-v yle yazyor: Bu olgunun tarihsel nedenlerinin aklamasna girimeyeceiz; biz sadece, uzun sren bir siyasal gericilik tarafndan yldrlm ve gemiteki ve bugnk iktisadi deimelerle paralanm bir toplumun saflarndan devrimci eyleme uygun ok az sayda insan ktn; ii snfnn, illegal rgtlerin saflarn bir lde glendiren devrimci iiler rettiini, ama byle devrimcilerin saysnn, zamann gereklerini karlamakta yetersiz kaldn belirtmekle yetineceiz. stelik, ii, durumu gerei, fabrikada gnde onbirbuuk saat altktan sonra yle bir hale gelmektedir ki, esas olarak, ancak bir ajitatrn ilevlerini yerine getirebilir. Oysa propaganda ve rgtlenme, illegal yaznn hazrlanmas ve datlmas, bildirilerin yaynlanmas vb., zorunlu olarak, byk lde, o ok az saydaki aydnlarn omuzlarna yklenmektedir. (Raboeye Dyelo, n 6, 38-39.) Birok noktada, zellikle (pratik iinde bulunan ve dnen herkes gibi) amatrlmzden yaknsa bile, ekonomizm altnda ezildiinden, bu dayanlmaz durumdan kn yolunu bulamad ve bizim de altn izdiimiz noktalarda biz B-vnin grne katlmyoruz. Gerek udur ki, toplum, davaya uygun birok insan yetitirmektedir, ama biz, bunlarn hepsini kullanamyoruz. Hareketimizin bu bakmdan iinde bulunduu kritik gei aamas ylece formle edilebilir: hi adam yok ama gene de ynla adam var. Ynla adam var, nk ii snf ve gittike eitlenen toplumsal katlar, her yl, kendi [sayfa 157] saflar arasndan, protestoda bulunmay isteyen, dayanlmazl herkes tarafndan anlalmam olsa bile, her gn byyen bir ynn gittike daha derinden duyduu mutlakiyete kar mcadeleye gleri yettii kadar katkda bulunmaya hazr, gittike artan sayda honutsuz kimse retmektedir. Ayn zamanda, adam yok, nk nderlerimiz yok, hem geni lde hem de birbirleriyle eit ve uyumlu bir biimde, en nemsizler dahil, btn glerin kullanlmas olanan salayan bir almay gerekletirecek yetenekte siyasal nderler, yetenekli rgtler yok, devrimci rgtlerin bymesi ve gelimesi sadece ii snf hareketinin bymesinin gerisinde kalmyor B-v bile bunu kabul ediyor, ama halkn btn katlar arasndaki genel demokratik hareketin de gerisinde kalyor. (Geerken belirtelim
125
ki, B-v herhalde, imdi, bunu, kendi varglarn tamamlayan bir ey olarak grecektir.) Hareketin kendiliinden temelinin geniliine kyasla devrimci almann kapsam ok dardr. verene ve hkmete kar iktisadi mcadele teorisi gibi zayf bir teori tarafndan ok fazla kuatlmtr. Oysa bugn nfusun btn snflar arasna gitmesi gereken sadece sosyal-demokrat siyasal ajitatrler deil, ama ayn zamanda sosyal-demokrat rgtlerdir.* Sosyal-demokratlarn, rgtsel almann binbir kk ilerini, en eitli snflarn tek tek temsilcileri arasnda databileceklerinden kuku duyacak, pratikte alan tek bir kii bile yoktur. Uzmanlamann bulunmay, tekniimizin en ciddi eksikliklerinden biridir, nitekim B-v de, hakl olarak ve ac ac bundan yaknyor. Ortak davamzdaki ayr ayr [sayfa 158] her ilem ne kadar kk olursa, bunlar yapabilecek o kadar ok insan bulabiliriz (byleleri ounlukla profesyonel devrimciler olma yeteneinden yoksundurlar); ve polis iin de, btn bu uzman militanlar tuzaa drmek o lde zorlaacak ve, bir kiinin kovuturmaya uramas gibi nemsiz bir olay, devletin gvenlik iin harcad fonlar hakl gsteren nemli bir dava haline getirmek o lde zorlaacaktr. Bize yardmda bulunmaya hazr olan kimselerin saysna gelince, bundan nceki blmde, bu bakmdan son be yl iinde meydana gelmi bulunan ok byk deiiklie iaret etmi bulunuyorum. Ama, te yandan, btn bu kk kesimleri bir btn iinde toplayabilmek iin ve grevleri dataym derken hareketi paralamamak iin, kk ilevleri yerine getiren kiiye, yapt iin zorunlu ve nemli olduu inencini verebilmek iin (ki bu inan olmakszn onlar ilerini hi bir zaman yapmayacaklardr),** btn
* Bylece, ksmen iiler ve renciler gibi dmanlarla sokak savalarnn daha sklamas sonucunda, asker arasnda, son zamanlarda, demokratik ruhu yadsnamaz yeniden bir canlan grlmtr. Elimizdeki gler olanak verir vermez, hi duraksamadan, btn dikkatimizi, askerler ve subaylar arasndaki propaganda ve ajitasyona ve partimize bal askeri rgtlerin yaratlmasna vermeliyiz. ** Bir yoldan sosyal-demokratlara yardim etmek isteyen ve fiilen de eden bir fabrika mfettiinden szettiini anmsyorum. Bu mfetti, verdii bilgilerin gereken devrimci merkeze ulap ulamadn, yardmnn ne lde istenip istenmediini, ve kk hizmetlerinden yararlanma olanaklarnn ne olduunu bilmedii iin ac ac yaknm pratikte alan her militan, elbette ki, ilkelliimizin bizi mttefiklerden yoksun brakt buna benzer birok rnekler verebilir. Kendi bana kk olan, ama yn olarak ele alndnda paha biilmez bir deere ulaan bu hizmetler, bize, sadece fabrikalardaki deil, posta hizmetindeki, demiryollarndaki, gmrklerdeki memur ve yetkililer tarafndan baz
126
bunlar iin gl bir denenmi devrimciler rgt zorunludur. Byle bir rgt ne kadar gizli olursa, partiye olan gven [sayfa 159] de o kadar gl ve yaygn,olur. Bilindii gibi, savata her eyden nemli olan ey, sadece kiinin kendi ordusuna, kendi z gcne gven kazandrmas deildir, dman ve btn tarafsz unsurlar bu gce inandrmas da nemlidir; dosta tarafszlk, baz durumlarda baarnn koulu olabilir. Salam bir teorik temele dayanan ve elinde sosyal-demokrat bir organ bulunan byle bir rgt varoldu mu, hareketin, kendi yanna ektii ok sayda yabanc unsurlar tarafndan yolundan saptrlmasndan korku duymamza gerek yoktur (tam tersine, asl imdi, amatrlk egemenken, birok sosyal-demokratn Credo ya kaydklarn ve hl da kendilerini sosyal-demokrat sunduklarn grmekteyiz). Ksacas, uzmanlama, zorunlu olarak, merkezilemeyi ngrr ve onu gerekli klar. Ama uzmanlamann gereini o kadar gzel gstermi olan B-v, bizce, yukarya aktardmz savnn ikinci ksmnda, bunun nemini kmsyor. Bu ii snf devrimcilerinin says yetersizdir diyor. Bu tamamen dorudur, ve yakn bir gzlemcinin deerli tanklnn, sosyal-demokraside bugnk bunalmn nedenleri ve bunun nasl altedilecei konusundaki grlerimizi tamamen doruladn bir kez daha belirtiyoruz. Ynlarn kendiliinden uyannn gerisinde kalan sadece genel olarak devrimciler deildir; ii-devrimciler bile ii snf ynlarnn kendiliinden uyannn gerisinde kalmaktadrlar. Ve bu olgu, pratik bakmdan da, iilere kar grevlerimiz konusundaki tartmalarda sk sk lyk grldmz pedagojinin sadece samaln deil, ama ayn zamanda gerici siyasal niteliini de dorular. Bu olgu, birinci ve en nemli grevimizin, parti eylemi bakmndan aydn devrimcilerle ayn dzeyde olan ii snf devrimcilerinin ortaya kmasna katkda bulunmak olduunun kantdr (parti eylemi bakmndan, szsoylular ve papazlar tarafndan, ve polis ve adliye dahil btn meslek kollarndakiler tarafndan sunulabilir ve sunulur da! Gerek bir partimiz olsayd, gerekten militan bir devrimciler rgt olsayd, bu yardmclardan ar isteklerde bulunmazdk, onlar yeralt eylemimizin ta gbeine getirmekte acele etmezdik, tam tersine, rencilerin resmi bir grevde yardmc olarak partiye yapacaklar hizmetin, ksa mrl devrimciler olarak yapacaklar hizmetten ok daha byk olabileceini gznnde bulundurarak bunlar ok dikkatli bir biimde kullanrdk, ve bu gibi ilevler iin insan bile yetitirirdik. Ama yineliyorum, ancak salam bir biimde kurulmu ve etkin glerden yoksun bulunmayan bir rgtn bu gibi taktikleri uygulamaya hakk vardr.
127
cklerini vurguluyoruz, nk, iilerin teki bakmlardan aydnlarla ayn [sayfa 160] dzeye gelmesi, ne o kadar kolaydr, ne de o kadar ivedi bir zorunluluktur). Onun iin iileri devrimciler dzeyine ykseltme ii asl abamz olmaldr; ekonomistlerin yapmay istedii gibi alan ynlarn dzeyine, ya da Svobodann yapmay istedii gibi (ve bylelikle ekonomist pedagojinin ikinci snfa ykselmesi gibi) ortalama iinin dzeyine inmek bizim grevimiz deildir. iler iin kolay anlalr yaznn, ve zellikle de geri kalm iiler iin kolay anlalr (ama elbette ki kaba deil) yaznn gereini yadsmyorum. Ama beni zen ey, pedagojinin, siyaset ve rgt sorunlaryla byle durmadan birbirine kartrlmasdr. Ortalama iiyle bu kadar ilgilenen sizler, ii snf siyasetini ya da ii snf rgtlenmesini tartrken, onlara tepeden bakmay istemekle aslnda iilere hakaret etmektesiniz baylar. Ciddi eylerden ciddi bir biimde szedin; pedagojiyi pedagoglara brakn, siyasetilere ve rgtlere deil! Aydn tabaka arasnda da ileri kimseler, ortalama tabaka ve bir de ynlar yok mudur? Aydn tabaka arasnda, kolay anlalr bir yaznn gerekliliini herkes kabul etmiyor mu, ve byle bir yazn yaynlanmyor mu? yle bir kii dnn ki, lise ya da yksek okul rencilerinin rgtlenmesi konusunda yazd bir makalede, yeni bir keifte bulunan bir adam edasyla, ilkin ortalama renciler rgt gereklidir deyip duruyor. Hi kuku yok ki, herkes kendisine glecektir, ve bylesine lyk olan budur. Yazarmza, eer varsa, rgt hakkndaki dncelerinizi bildirin, kimin ortalama, kimin bunun stnde, kimin altnda olduuna biz karar verelim, denecektir. Ama eer rgtleme hakknda kendinize ait dnceleriniz yoksa, o zaman ynlar ve ortalama kimseler adna giritiiniz btn abalar ok canskc olacaktr. Bilmeniz gerekir ki, bu siyaset ve rgt sorunlar kendi balarna ylesine ciddidir ki, bunlar ancak ok ciddi olarak ele [sayfa 161] alnabilir. ileri (ve niversite rencileriyle liselileri) bu sorunlar kendileriyle tartabilmek iin eitebiliriz ve eitmeliyiz. Ama bu sorunlar ele aldnz anda, bunlara gerek yantlar vermelisiniz; geriye arkedip ortalamadan ya da ynlar dan medet ummaynz; gereksiz tmceciklerle ya da elendirici fkralarla durumu geitirmeye kalkmaynz.*
* Svoboda, n 1, s. 66., rgtlenme balkl makalede yle yazyor: i ordusu,
128
i-devrimci, grevine tam olarak hazrlanabilmek iin, ayn ekilde profesyonel bir devrimci olmaldr. Onun iin B-v., ii, gnn onbir-buuk saatini fabrikada geirdiine gre, ajitasyon dndaki teki devrimci grevler zorunlu olarak byk lde o ok az saydaki aydnlarn omuzlarna yklenmelidir, derken yanlmaktadr. Ama bu, hi de zorunlu olduu iin byle olmamaktadr. Bu, biz geri olduumuz iin, yetenekli her iiye profesyonel ajitatr, rgt, propagandac, yayn datcs, vb. vb. olabilmesi iin yardm etmenin grevimiz olduunu bilmediimiz iin byle olmaktadr. Biz, bu bakmdan, gcmz utan verici bir biimde arur etmekteyiz, neyi en byk dikkatle yetitirmemiz ve gelitirmemiz gerektiini bilmemekteyiz. Almanlara baknz: onlarn gleri bizimkinin yz katdr, ama gerekten yetenekli ajitatrlerin vb., ou kez ortalamalar arasndan kmadn pek iyi anlyorlar. Onun iin, her yetenekli iiyi, hemen, yeteneklerini gelitirebilecei ve tam olarak kullanabilecei koullar iine yerletirmeye alyorlar: onu profesyonel ajitatr yapyorlar; eylem alann [sayfa 162] geniletmek iin, tek bir fabrikadan btn sanayi koluna, tek bir yreden btn lkeye yayabilmesi iin, ona yardmc oluyorlar. O, mesleinde deneyim ve ustalk ediniyor; gr ufuklarn geniletiyor ve bilgisini artryor; baka yrelerdeki ve baka partilerdeki ileri gelen siyasal liderleri yakndan gzleme olanan buluyor; ii, onlarn dzeyine ykselmeye ve ii snf ortamnn bilgisi ve sosyalist inanlarn tazelii ile profesyonel ustal kendi ahsnda birletirmeye urayor; nk bunlar olmadan, proletarya, kusursuz biimde eitilmi olan dmanlarna kar etin bir mcadele veremez. te ynlar, saflarndan, Bebel ve Auer apnda adamlar ancak bu ekilde karmaktadr. Ama siyasal bakmdan zgr olan bir lkede byk apta kendiliinden olan eyi, Rusyada, biz, bilinli olarak ve sistemli bir biimde rgtlerimizden yararlanarak yapmalyz. Azck yetenei olan ve bir eyler vaadeden bir ii ajitatrn gnde onbir saat fabrikada
Rus Emei adna ileri srlecek olan btn istemleri olanca gcyle destekleyecektir elbette Emek byk E harfiyle yazlyor, ve yazar yle haykryor: Ben aydnlara hi de dman deilim, ama [ama bu szc Sedrin u anlamda evirmitir: Kulak hi bir zaman boynuzu geemez!] ama bir adam gelip de bana gzel ve byleyici laflar etti mi, ve bunlarn [kendinin?] gzellii ve teki erdemleri yznden kabul edilmesini istedi mi, fena halde canm sklyor.
129
almasna izin verilmemelidir. Geiminin parti tarafndan salanmasn; zaman gelince yeraltna geebilmesini; eer deneyimini artracaksa, gr ufuklarn geniletecekse ve jandarmaya kar mcadelede hi deilse birka yl dayanabilecekse, eylem yerini deitirmesini biz salamalyz. Hareketlerinin kendiliinden ykselii genilik ve derinlik kazandka, ii snf ynlar, kendi saflarndan, sadece artan sayda yetenekli ajitatrler deil, ama yetenekli rgtler de, propagandaclar da, ve szcn en iyi anlamyla pratik militanlar da kartrlar (byleleri, ounlukla, Ruslara zg biimde olduka dikkatsiz ve alkanlklarnda derbeder olan bizim aydnlarmz arasnda o kadar azdr ki). Gerekli hazrlktan gemi ve eitilmi ii-devrimcilerden kuvvetlerimiz olduu zaman (ve elbette btn teki kollardan da), dnyadaki hi bir siyasal polis bunlarla baedemez, nk btn varlklaryla devrime bal olan bu [sayfa 163] kuvvetler, ii ynlarnn sonsuz gvenini kazanm olacaklardr. Ve biz, hem iilerin hem de aydnlarn ortak yolu olan profesyonel devrimci eitim yoluna iileri yneltmek iin gerekeni yapmadmz, ve ok kez, ii ynlar iin, ortalama iiler vb. iin eriilebilir olan eyler konusunda ahmaka sylevlerimizle onlar geriye ektiimiz iin dorudan doruya suluyuz. teki bakmlardan olduu gibi, bu bakmdan da rgtsel almalarmzn dar kapsam, hi kukusuz ki, dorudan doruya teorimizi ve siyasal grevlerimizi dar snrlar iine hapsetmemiz yzndendir (her ne kadar ekonomistlerin byk ounluu ve pratik alma iindeki acemiler bunun bilincinde deilseler de). Kendiliindenlie klece boyuneiin, ynlar iin eriilebilir olandan bir adm bile olsa teye geme korkusu, ynlarn dolaysz ve ivedi istemlerinin tesine geme korkusu yaratt grlyor. Korkmaynz baylar! Unutmaynz ki, rgtlenme konusunda o kadar geri bir dzeydeyiz ki, ok teye gidebileceimiz dncesi samadr! E. KOMPLOCU RGT VE DEMOKRATILIK Ama aramzda yaam gereklerine kar o kadar duyarl olanlar vardr ki, dnyada bundan korktuklar kadar baka hi bir
130
eyden korkmazlar, ve burada aklanan dnceleri benimseyenleri Narodnaya Volya izgisini izlemekle, demokratl vb. anlamamakla sularlar. Elbette, Raboeye Dyelo tarafndan da dile getirilmi olan bu sulamalar burada ele almalyz. Bu satrlarn yazar, St. Petersburglu ekonomistlerin Narodnaya Volya eilimi sulamasn Raboaya Gazetaya da yaktrdklarn ok iyi bilmektedir (gazete Raboaya Mysl ile kyaslandnda bunun nedeni kolayca anlalr). Onun iin biz, ksa bir sre sonra, skra kmaya balad [sayfa 164] zaman, X kentindeki sosyal-demokratlarn skray bir Narodnaya Volya organ olarak nitelendirdiklerini bir arkada bize bildirdiinde, buna hi amadk. Elbette, biz, bu sulamadan tr gurur duyduk; nk ekonomistler hangi namuslu sosyal-demokrat Narodnaya Volya yanls olmakla sulamamlardr ki? Bu sulamalar iki yanl anlamann sonucudur. Birincisi, bizde devrimci hareketin tarihi o kadar az bilinir ki, Narodnaya Volya ad, arla kar kesin sava iln eden merkezi bir militan rgt dncesini ifade etmek iin kullanlr. Ama 1870lerde devrimcilerin kurduklar, ve bizim iin de rnek olmas gereken o yaman rgt Narodnaya Volya tarafndan deil, Zemlya i Volya70 tarafndan kurulmutu; bu, daha sonra, orni Peredel ve Narodnaya Volya olarak blnd. Onun iin militan bir devrimci rgte zellikle Narodnaya Volya niteliinde bir ey olarak bakmak, hem tarih ve hem de mantk bakmndan samadr; nk eer ciddi olarak mcadeleye girimeyi dnyorsa, hi bir devrimci akm byle bir rgt kurmadan edemez. Narodnaya Volyann hatas, btn honutsuzlar bu rgt iinde toplamaya ve bu rgt otokrasiye kar kesin mcadeleye yneltmeye almas deildi; tam tersine, bu, onun byk tarihsel erdemiydi. Hata, znde hi de devrimci olmayan bir teoriye dayanmaktan ileri geliyordu, ve Narodnaya Volya yeleri, gelimekte olan kapitalist toplum iindeki snf mcadelesiyle kendi hareketlerini ayrlmaz bir biimde balamay ya bilmiyorlard, ya da bunu baaramyorlard. Ancak marksizmi anlayamayanlar (ya da onu struveciliin anlad gibi anlayanlar) ii snf hareketinin ynsal, kendiliinden ykseliinin Zemlya i Volya nnki kadar, hatta ondan ok daha iyi bir devrimciler rgt yaratma grevinden bizi kurtardn dnebilirler. Tersine, bu hareket, bu grevi bize yklemektedir; nk mcadele
131
gl bir devrimciler rgt tarafndan ynetilmedii srece proletaryann kendiliinden mcadelesi hi bir zaman onun gerek snf mcadelesi haline gelmeyecektir. kincisi, birok kimse, besbelli ki, B. Krievski de dahil olmak zere, (Raboeye Dyelo, n 10, s. 18) sosyal-demokratlarn, siyasal mcadele konusundaki komplocu grlere kar her zaman giritii polemikleri yanl anlamaktadr. Siyasal mcadelenin komploculukla snrlandrlmasna her zaman kar ktk ve elbette ki, kar kmaya devam edeceiz.* Ama bu, gl bir devrimci rgtn gereini yadsdmz anlamna gelmez. Nitekim bundan nceki dipnotta sz edilen brorde, siyasal mcadelenin bir komploya indirgenmesine kar, polemiin ardndan, (sosyal-demokrat bir ideal olarak), mutlakiyete kar ezici darbeyi indirmek iin gerektiinde ayaklanmaya ve btn teki saldr biimlerine bavurabilecek kadar gl bir rgt anlatlmaktadr.** Otokratik bir lkede byle gl bir devrimci rgt, biim olarak ayn zamanda komplocu bir rgt olarak da, nitelendirilebilir, gnk .ranszca conspiration szc Rusa zagovor (komplo) szcnn karldr, ve [sayfa 166] byle bir rgt, tam bir gizlilik iinde almak zorundadr. Gizlilik bu trden bir rgtn ylesine zorunlu bir kouludur ki, btn teki koullar (yelerin says ve seimi, ilevler vb.) bu birinci koulla uyum iinde olmaldr. Onun iin biz sosyal-demokratlarn, komplocu bir rgt kurmay istediimiz yolundaki sulamalardan korkmas gerekten de byk bir safdillik olur. Her ekonomizm dman iin, byle bir sulama, Narodnaya Volya izgisini izleme sulamas kadar gurur verici olmaldr. Bu kadar gl ve tam anlamyla gizli bir rgtn, gizli ey[sayfa 165]
* Kar.: Rus Sosyal-Demokratlarnn Grevleri, s. 21, P. L. Lavrova kar polemikler. [Bkz: Collected Works, Vol. 2, s. 346-341. -Ed.] ** Rus Sosyal-Demokratlarnn Grevleri, s. 23. [Bkz: Collected Works, Vol. 2, s. 342. Ed.] Sras gelmiken, Raboeye Dyelonun, ya neyin szn ettiini bilmeden konutuunu ya da esen rzgra gre grlerini deitirdiini gsteren bir baka rnek vereceiz. Raboeye Dyelonun birinci saysnda u pasaj italik olarak gryoruz: Brorde ortaya konan z, Raboeye Dyelo yazkurulunun program ile tam bir uyum ierisindedir. [s. 142.] yle mi? Otokrasinin devrilmesinin yn hareketinin birinci grevi olarak ileri srlmemesi yolundaki gr, Rus Sosyal-Demokratlarnn Grevlerinde ifade edilen grlere uymakta mdr? verenlere ve hkmete kar iktisadi mcadele ve aamalar teorisi o brorde ifade edilen grlerle uygunluk halinde midir? Grlerin birbirine uymasn byle garip bir biimde anlayan bir derginin salam ilkeleri olup olmayaca konusunda karar vermeyi okura brakyoruz.
132
lemlerin btn iplerini elinde tutan, ve zorunlu olarak merkezi olan bir rgtn, olgunlamam saldrlara kolaylkla kalkabilecei, siyasal honutsuzluun bymesinin ii snfndaki fke ve kaynamann vb. byle bir saldry olanakl ve zorunlu klmasndan nce hareketi dncesizce iddetlendirebilecei itiraz ileri srlebilir. Buna yantmz udur: Soyut olarak konuulduunda, militan bir rgtn baka koullar altnda tamamyla kanlabilir bir yenilgiyle sonulanabilecek olan bir savaa dncesizce katlabilecei elbette yadsnamaz. Ama bu durumda soyut uslamlamalarla yetinemeyiz, nk her sava kendi iinde yenilgisinin soyut olasln tar, ve bu olasl azaltmann biricik yolu, rgtl biimde mcadeleye hazrlanmaktr. Ama eer Rusyadaki bugnk somut koullardan hareket edecek olursak, harekete istikrar kazandrmak ve dncesiz saldrlar olasln nlemek iin, gl bir devrimci rgtn mutlaka gerekli olduu kesin sonucuna varrz. Byle bir rgtten yoksun bulunduumuz ve devrimci hareketin hzla ve kendiliinden byd u anda, iki kart ucun meydana geldiini (ki beklenecei gibi bunlar, birlemektedirler) daha imdiden grmekteyiz: biri tamamen tutarsz ve ar lde lml bir ekonomizm, teki de birincisinden daha az tutarsz olmayan, ilerleyen ve glenen, [sayfa 167] ama henz amacndan ok, balang noktasna yakn bulunan bir harekette, yapay olarak bu hareketin nihai noktasnn belirtilerini arayan kztrc terrizm (V. Zasuli, Zarya, n 2-3, s. 353). Raboeye Dyelo rnei, bu her iki ar uca da dnde bulunan sosyal-demokratlarn eksik olmadn gsterir. Bunda alacak bir ey yoktur, nk, teki nedenlerden ayr olarak, iverenlere ve hkmete kar iktisadi mcadele devrimcileri hi bir zaman tatmin edemez, ve kart ular bu yzden, urda burda grleceklerdir. Ancak sosyal-demokrat siyaseti tutarllkla yrten ve, deyim yerindeyse, btn devrimci igdleri ve uralar tatmin eden bir merkezi militan rgttr ki, hareketi dncesizce saldrlara girimekten koruyabilir ve baar vaadeden saldrlar hazrlayabilir. Burada aklanan rgt konusundaki grmzn demokratik ilke ile elitii de sylenerek bir baka itiraz ne srlebilir. Daha nceki iddia nasl zellikle Rus bir kkenden gelmekte idiyse, bu ikinci iddia da zellikle yabanc bir nitelik tar. Ancak yurtdnda bulunan bir rgt (Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birlii)
133
kendi yazkuruluna yle bir talimat verebilirdi: rgtlenme ilkesi: Sosyal-demokrasinin baaryla gelimesi ve birlii iin parti rgt iinde geni bir demokrasi ilkesinin gereini belirtmek, bunu gelitirmek, bunun iin savamak gerekir; partimizin saflarnda anti-demokratik eilimlerin belirmesi bunu daha da gerekli hale getirmitir. (ki Konferans, s. 18.) skrann anti-demokratik eilimlerine kar Raboeye Dyelonun nasl mcadele ettiini bundan sonraki blmde greceiz. imdilik, ekonomistlerin ileri srd bu ilkeyi daha yakndan inceleyelim. Geni bir demokrasi ilkesinin iki ak koulu gerektirdiini herhalde herkes kabul eder: birincisi tam bir akl, ikincisi btn kademelere seimle gelinmesini. rgtn yeleri [sayfa 168] iin snrsz tam bir aklk olmadan demokrasiden szetmek gln olur. Alman Sosyalist Partisine demokratik bir rgt diyebiliriz, nk btn faaliyetleri, parti kongreleri bile, ak olarak yaplr; ama yeleri dnda herkese kar gizlilik perdesi altnda saklanan bir rgt kimse demokratik olarak nitelendiremez. O halde, geni bir demokrasi ilkesinin temel koulu gizli bir rgt tarafndan yerine getirilemezken, bu ilkeyi ne srmenin yarar ne? Bu geni ilke, byle bir durumda, grkemli ama ii bo bir szdr. Dahas var. Bu sz, rgtlenmeye ilikin o andaki ivedi grevlerin hi anlalmadnn da kantdr. Bizim devrimcilerimizin geni yn arasnda gizlilie ne kadar az uyulduunu herkes bilir. Bundan, yelerin sk bir elekten geirilmesini (Raboeye Dyelo, n 6, s. 42) hakl olarak isteyen B-vnin nasl yakndn grdk. Ama gereklik duyularyla vnen kimseler, byle bir durumda en kesin gizliliin ve yelerin en sk (yani daha da sk) bir elekten geirilmesi zerinde deil de, geni bir demokrasi ilkesi zerinde direniyorlar! Karavana atmak buna denir. Demokrasinin ikinci koulu iin de, seim ilkesi iin de, durum daha uygun deildir. Siyasal zgrln bulunduu lkelerde, seim ilkesi tartma gtrmez. Alman Sosyal-Demokrat Partisi tznn birinci maddesi yle der: Parti programnn ilkelerini kabul edenler ve partiyi gc yettii kadar destekleyenler parti yesidir. Bir tiyatro sahnesi seyircilerine ne kadar aksa, siyasal arena da kamuoyuna o kadar ak olduundan, herkes gazetelerden ve ak toplantlardan u ya da bu kimsenin partinin ilkelerini kabul edip etmediini, partiyi destekleyip desteklemediini
134
bilir. Belirli bir siyasal kiinin ie nasl baladn, nasl bir evrimden getiini, etin bir anda nasl davrandn, ne gibi nitelikler tadn herkes bilir; onun iin btn parti yeleri, btn olgular biliyor [sayfa 169] olduklarndan, bu kiiyi belirli bir parti kademesine seerler ya da semezler. Bir parti yesinin siyasal alandaki her hareketinin (szcn kesin anlamyla) genel denetimi, biyolojide en uygunlarn kalm diye adlandrlan ve otomatik olarak ileyen siyasal bir mekanizmay yaratr. Mutlak bir akln, seilme hakknn ve genel denetimin sonucu olan bu doal seme, her siyasal kiinin, son tahlilde, kendisi iin en uygun yeri bulmasn, gcne ve yeteneklerine en uygun den ii yapmasn, hatalarnn sonularn anlamasn, ve hatalarn kabul etme ve bunlardan kanma yeteneini herkesin nnde ortaya koymasn salar. izdiimiz bu tabloyu, bizim otokrasimizin erevesi iine yerletirmeye alnz! Rusyada, parti programnn ilkelerini kabul eden ve partiyi gc yettii kadar destekleyen herkesin, gizli alan devrimcinin btn eylemlerini denetlemesini akl alr m? in karlar gerei, devrimci, bu herkes dediklerimizin ondadokuzundan kimliini saklamak zorunda iken, bu herkesin, devrimcilerden birini belli bir kademeye semesi mmkn mdr? Raboeye Dyelonun ortaya att grkemli formllerin gerek anlam zerinde biraz dnnz, otokrasinin karanl ve jandarma egemenlii altnda, parti rgtndeki geni demokrasinin yararsz ve zararl bir oyuncaktan baka bir ey olmadn grrsnz. Yararsz bir oyuncaktr, nk gerekte, hi bir devrimci rgt, ne kadar isterse istesin, geni demokrasiyi hi bir zaman uygulamamtr ve uygulayamamtr. Zararl bir oyuncaktr, nk, geni bir demokrasi ilkesinin uygulanmas yolunda herhangi bir aba, sadece, polisin byk basknlara girimesini kolaylatracak, bugn hkm sren ilkellii devam ettirecek, ve pratik iinde alan militanlarn dikkatini, profesyonel devrimciler olmak iin kendilerini eitmeleri gibi ciddi ve ivedi bir grevden, kt stnde [sayfa 170] ayrntl seim sistemi kurallar hazrlamaya ekecektir. Bu demokrasicilik oyunu ancak etkin almaya katlma frsatn bulamayan kimselerin sk sk topland yurtdnda, zellikle kk gruplarda, yer yer geliebilir. Raboeye Dyelonun, ilk bakta akla-yatkn grnen ve devrimci almalarda demokrasi ilkesini ileri srme oyununun ne
135
kadar uygunsuz olduunu gsterebilmek iin, gene bir tann ifadesine bavuracaz. Bu tank, Londrada yaynlanan Nakanune dergisinin editr Y. Serebriyakovdur, ve kendisi Raboeye Dyeloya kar dosta duygular ve Plehanova ve plehanovculara kar da derin bir kin tamaktadr. Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinde meydana gelen blnme konusundaki makalelerinde, Nakanune, kesin olarak, Raboeye Dyelonun tarafn tuttu ve Plehanova kfrler yadrd. Bu durum, Nakanunenin bu konuda tankln daha da deerli klmaktadr. ilerin z Kurtuluu Grubu Bildirgesi zerine balkl makalesinde (Nakanune, n 7, Temmuz 1899), Serebriyakov, ciddi bir devrimci harekette prestij, kdem, yetkili aropagus* gibi eylerden szetmenin edepsizlik olduunu sylerken, bu arada da yle yazyor: Mikin, Rogaov, Jelyabov, Mihaylov, Perovskaya, .igner ve tekiler, kendilerini, hi bir zaman nder saymamlardr, ve kimse de onlar nder olarak sememi ya da atamamtr, oysa gerekte bunlar nderdirler, nk propaganda dneminde olduu gibi hkmete kar mcadele dneminde de, en etin ii onlar ykleniyordu, en tehlikeli yerlere onlar gidiyorlard, ve onlarn eylemi en verimli olan eylemdi. Ve onlar kendileri istedikleri iin deil, ama evrelerini saran yoldalar, bilgilerine, [sayfa 171] enerjilerine ve davaya ballklarna gvendikleri iin nder oldular. Hareketi keyfi olarak ynetecek herhangi bir aropagustan korkmak (korkulmuyorsa, sz niye ediliyor?), ok safdilce bir davran olur. Byle bir aropagusa kim aldrr ki? Okurdan soruyoruz: bu aropagus hangi bakmdan antidemokratik eilimlerden farkldr? Ve Raboeye Dyelonun aklayatkn rgt ilkesinin de ayn lde safa ve edepsiz olduu besbelli deil mi? Safa, nk, evrelerini saran yoldalarnn, bunlarn bilgilerine, enerjilerine ve davaya ballklarna hi bir gvenleri yoksa, bu aropagusa ya da anti-demokratik eilimli bu kimselere kimse aldr etmez; edepsiz, nk bu, bazlarnn kendini beenmilii, bazlarnn hareketimizin gerek durumu hakkndaki bilisizlii, ve bazlarnn da hazrlkszl ve devrimci hareketin tarihi hakknda bilisizlii zerinde speklasyon yapan bir
* Aropagus - Eski Atinada Akrapolun yaknnda bulunan bir tepe; o tepede toplanan yksek hukuk meclisi. -.
136
demagojidir. Hareketimizde etkin olarak alanlar iin biricik ciddi rgt ilkesi, en sk gizlilik, yelerin en sk elekten geirilmesi ve profesyonel devrimcilerin eitilmesi olmaldr. Bu nitelikler birleince, demokratlk tan ok daha deerli olan bir eye, devrimciler arasnda eksiksiz bir yoldaa karlkl gvene kavumu olacaz. Bu, bizim iin kesin olarak gerekli, nk, Rusyada, genel demokratik denetimi bunun yerine koymak szkonusu olamaz. Ve gerekten demokratik bir denetimi gerekletirmenin olanakszlnn, devrimci rgtn yelerini tmyle denetim d braktn sanmak byk hata olur. Bunlarn, demokratln (ierisinde eksiksiz karlkl gvenin hkm srd yakn ve kaynam bir yoldalar topluluundaki demokratln) oyuncak biimleri zerinde dnmeye vakitleri yoktur, ama onlar, zaten lyk olmayan bir yeyi saflarndan defetmek iin gerek bir devrimciler rgtnn hi bir ey nnde gerilemeyeceini [sayfa 172] deneyimleriyle bildiklerinden, canl bir sorumluluk duygusuna sahiptirler. stelik Rus (ve uluslararas) devrimci evrelerde, uzun bir tarihi olan ve yoldalk grevlerine aykr davranlar amansz bir sertlikle cezalandran olduka gelimi bir kamuoyu vardr (demokratlk, ama oyuncak demokratlk deil, gerek demokratlk, bu, yoldalk anlaynn temel unsurlarndan biridir!). Btn bunlar gznnde tuttuumuzda, greceksiniz ki, anti-demokratik eilimlerle ilgili bir sr sz ve btn bu kararlar, yurtdndaki generalcilik oyununun siyasal muhacerete zg kf kokusunu tamaktadr. Belirtmek gerekir ki, bu szlerin bir baka kayna olan safdillik, demokrasi hakknda edinilmi olan bulank fikirlerden de domaktadr. Bay ve bayan Webblerin ngiliz sendikalar konusundaki kitaplarnda lkel Demokrasi balkl ilgin bir blm vardr. Yazarlar, burada, ngiliz iilerinin, sendikalarnn ilk kurulduu dnemde, btn yelerin sendika ynetiminin btn ayrntlarna katlmalarn demokrasinin zorunlu bir koulu saydklarn anlatyorlar; btn sorunlar, btn yelerin oyuyla karara balanmakla kalmyor, btn resmi grevler, srasyla btn yeler tarafndan stleniliyordu. ilerin, demokrasinin bu ekilde anlalmasnn samaln grmeleri iin ve bir yandan temsili kurumlarn gereini, te yandan da btn zamann sendika ynetimine sarfedecek grevlilerin gereini anlayabilmeleri iin uzun bir tarihsel
137
deneyim dnemi gerekti. Ancak baz sendikalar mali iflsa uradktan sonradr ki, toplanan denti ve balarn ne olmas gerektii sorununun yalnzca demokratik oyla zme balanmayacan, bunun, ayrca, sigorta uzmanlarnn tavsiyesini de gerektirdiini iilere anlatmak mmkn oldu. Bundan baka Kautskynin parlamentarizm ve yasama ilevinin halk tarafndan yerine getirilmesi konusundaki kitabn alnz ve [sayfa 173] greceksiniz ki, bu marksist teorisyenin vard sonular, kendiliinden rgtlenen iilerin uzun yllar boyunca edindikleri pratik deneyimin bize rettikleriyle tam uygunluk halindedir. Kautsky, Rittinghausenin ilkel demokrasi anlayna iddetle kar kyor; demokrasi adna halk gazetelerin dorudan doruya halk tarafndan ynetilmesini isteyenlerle alay ediyor; proleter snf mcadelesinin sosyal-demokratik nderlii iin profesyonel gazetecilere, parlamenterlere vb. duyulan gereksinmeye iaret ediyor; etkin olabilmek iin dorudan yasama ilevinin halkn tm tarafndan yerine getirilmesini savunan, ama bu dncenin modern toplumda ancak greli olarak uygulanabileceini anlamayan anaristlerin ve edebiyatlarn sosyalizmine saldryor. Hareketimizde pratik iinde alm olanlar, bu ilkel demokrasi anlaynn renci ve ii ynlar arasnda ne kadar yaygn olduunu bilirler. Onun iin bu anlayn rgt tzklerine ve yayna da girmesine amamak gerekir. Berntaync trden ekonomistler, tzklerine unu koydular: 10. Sendika rgtnn karlarn ilgilendiren btn iler, yelerin ounluunun oyuyla karara balanr. Terrist trden ekonomistler de onlarn ardndan yineliyorlar: Komitenin kararlar ancak btn evreler tarafndan onaylandktan sonra yrrle girer. (Svoboda, n 1, s. 67.) Dikkat ediniz ki, bu geni lde uygulanan referandum nerisi rgtn tamamnn seim temeli zerinde kurulmas istemine ek olarak ileri srlmtr! Gerek demokratik rgtlerin teori ve pratiini inceleme frsatn pek az bulmu olan pratik iinde alanlar, elbette ki, bu yzden sulayacak deiliz. Ama nderlik iddiasnda olan Raboeye Dyelo, byle durumlarda, geni bir demokrasi ilkesi konusundaki bir kararla yetinirse, bu, salt etkin olma abas dnda herhangi bir baka ey olarak tanmlanabilir mi? [sayfa 174]
138
.. YEREL ALIMA VE RUSYAYI KAPSAYAN ALIMA Burada anahatlar izilen rgt planna kar, bu plann demokratik olmad ve komplocu nitelik tad yolundaki itirazlar tamamen yersizdir. Bununla birlikte, sk sk ileri srlen ve ayrntl olarak incelenmesi gereken bir baka sorun var. Bu, yerel alma ile btn Rusyay kapsayan alma arasndaki ilikidir. Merkezi bir rgtn kurulmas halinde, arlk merkezinin yerelden btn Rusyaya doru kayabilecei, ve bylelikle alan ynlarla balarmz ve genel olarak yerel ajitasyonun srekliliini zayflatarak harekete zararl olaca yolunda korkular dile getirilmektedir. Bu korkulara karlk olarak diyoruz ki, son birka yl iinde hareketimiz, asl, yerel militanlarn yerel ilere gereinden ok daldklar iin zarar grmtr; bu yzden arlk merkezini azok ulusal almaya kaydrmak mutlaka gerekir; ve bu, balarmz ve yerel ajitasyonumuzun srekliliini, zayflatmak yle dursun, glendirir. Merkezi ve yerel gazeteler sorununu ele alalm. Okurdan istediim, gazete yaynnn bizim iin genel olarak ok daha geni ve eitli olan devrimci hareketi gsteren bir rnekten baka bir ey olmadn unutmamasdr. Yn hareketinin birinci dneminde (1896-1898), yerel devrimci iiler tarafndan btn Rusyay kapsayan bir gazetenin (Raboaya Gazeta) yaynlanmas giriiminde bulunuldu. kinci dnemde (1898-1900), hareket snrsz bir ilerleme kaydetti, ama nderlerin dikkati tamamen, yerel yaynlar zerinde toplanmt. Yaynlanm olan yerel gazetelerin toplam saysn hesaplarsak, ortalama olarak ayda bir gazetenin yaynlandn grrz.* Bu, [sayfa 175] bizim amatrlmz aka gstermiyor mu? Bu, devrimci rgtmzn, hareketin kendiliinden bymesinin gerisinde kaldn aka gstermiyor mu? Ayn sayda yayn, dank yerel gruplar tarafndan deil de, tek bir rgt tarafndan yaplsayd, sadece byk emekler tasarruf etmi olmakla kalmazdk, ama ayn zamanda, almamzda ok daha byk istikrarllk ve sreklilik
* Bkz: Paris Kongresine Rapor,71 s. 14. O zamandan [1897] 1900n ilkyazna kadar, eitli yerlerde, eitli gazetelerin otuz says yaynlanmtr. ... Ortalama olarak her ay birden biraz fazla gazete yaynlanmtr.
139
salam olurduk. Etkin olarak hemen hemen yalnzca yerel organlarda alan militanlarmz (ve ne yazk ki, bugn de durum ounlukla byledir), ve bu sorunda alacak bir Don Kiotluk gsteren yazarlarmz, bu basit gerei gzden karmaktadrlar. Pratikte alan militanlar, ounlukla yerel militanlar iin btn Rusyay kapsayan bir gazetenin rgtlenmesiyle uramalarnn zor olduu* ve gazetesiz kalmaktansa, yerel gazetelerin daha iyi olduu savyla yetiniyorlar. Hi kuku yok ki, bu sav, tamamen hakldr ve biz, genel olarak yerel gazetelerin byk nemine ve yararllna pratik iinde alanlardan daha az deer biiyor deiliz. Ama sorun bu deildir. Sorun, Rusyada, iki-buuk yl iinde yaynlanm olan otuz yerel gazete saysnn aka ifade ettii paralanma ve ilkelliin stesinden gelinip gelinemeyecei sorunudur. Kendinizi, yerel gazetelerin yararll konusundaki tartma gtrmez, ama ok genel olan szlerle snrlamaynz; iki-buuk yllk deneyimin gsterdii olumsuz ynleri de aka kabul etme yrekliliini gsteriniz. Bu deneyim gstermitir ki, iinde altmz koullarda, bu yerel gazeteler ou durumda ilkeleri bakmndan istikrarsz, siyasal anlamdan yoksun, devrimci glerin kullanlmas [sayfa 176] bakmndan son derece pahal ve teknik bakmdan da (elbette ki, burada szkonusu olan bask teknii deil, yaynn belli aralkla dzenli biimde kmasdr) tamamen yetersizdirler. Bu eksiklikler raslansal deildir; bunlar, bir yandan incelediimiz dnemde yerel gazetelerin egemenliini aklayan ve te yandan bu egemenliin dourduu paralanmann kanlmaz sonulardrlar. Gazetesini, ilkelerde istikrarll muhafaza edebilen bir siyasal organ dzeyine ykseltmek, ayr bir yerel rgtn kesin olarak gcn aar; btn siyasal yaammza k tutacak olan gerekli miktarda malzemeyi toplamak ve bunlar kullanmak, byle yerel bir rgtn gcn aar. zgr lkelerdeki ok sayda yerel gazetelerin gereini desteklemek zere ileri srlen bir sav, byle bir gazetenin yerel militanlar tarafndan baslmasnn maliyeti drecei ve halka daha tam ve abuk bilgi sunabilecei savdr bu sav, deneyimin de gsterdii gibi, Rusyadaki yerel gazeteler
* Bu, gerek olmaktan ok, grnte bir zorluk. Gerekte, tek bir inceleme evresi yoktur ki, btn Rusyay kapsayan almaya ilikin olarak u ya da bu ilevi yerine getirme olanandan yoksun bulunsun. Yapamam deme, yapmam de.
140
iin geerli deildir. Bu gazeteler, devrimci glerin kullanlmas bakmndan son derece pahal olmaktadrlar, ve ne kadar kk olursa olsun, illegal bir gazetenin yaynlanmas, ancak byk lekli fabrika retimi iin olduu gibi byk bir gizli aygt gerektirmektedir; nk bu aygt kk, elzanaatna dayanan bir atlyede yaratlamaz. Gizli aygtn ilkellii, ok kez polise, bir-iki saynn yaynlanp datlmasndan sonra, geni tutuklamalara girimek olana salamaktadr, bu her eyi ylesine silip sprmektedir ki, ie yeni batan balamak zorunda kalnmaktadr (pratikte alan her militan bunun birok rneklerini bilir). yi rgtlenmi bir gizli aygt, profesyonel olarak eitilmi devrimcileri ve en byk bir tutarllkla uygulanan bir iblmn gerektirir. Ama, ne kadar gl olursa olsun, yerel bir rgtn, gereken anda bu iki koulu yerine getirmesi kesin olarak olanakszdr. Yerel olmayan gazeteler, hareketin [sayfa 177] yalnzca bir btn olarak genel karlarna deil (iilerin tutarl sosyalist ve siyasal ilkeler ierisinde eitilmeleri), ama zellikle yerel olan karlara da daha iyi hizmet edebilir. Bu, ilk bakta, manta aykr gibi grnebilir, ama szkonusu iki-buuk yllk deneyim, bunu kesin olarak tantlamtr. Herkes kabul eder ki, otuz saylk gazete yayn iin kullanlan yerel gler tek bir gazete iin kullanlsayd, altm, belki de yz say kolayca yaynlanabilirdi, ve bunun sonucu olarak, hareketin yerel zellikleri daha tam olarak ifadelerini bulmu olurdu. Byle bir rgtlenme derecesine ulamann kolay olmad dorudur, ama buna olan gereksinmeyi anlamalyz. Her yerel inceleme evresi bu konuda dnmeli ve dtan drt beklemeden, yerel bir gazetenin, devrimci deneyimimizin de gsterdii gibi, byk apta yanltc olan rabet gryor oluuna ve daha ksa zamanda gerekletirilebilmesine kaplmadan bunu baarmak iin etkin olarak almaldr. Ve kendilerini pratik iinde alanlara zellikle yakn sanan kimi yazarlar, sylediklerinin ne, kadar hayali olduunun farkna varmadan, hem yerel gazeteler olmas, hem blgesel ve hem de btn Rusya iin gazetelerin olmas gerektii yolunda alacak derecede kolaya kaan ve alacak derecede ii bo szlerle pratik almaya gerekten ktlk etmektedirler. Genel olarak konutuumuzda, elbette ki, btn bunlar gereklidir, ama somut bir rgtsel sorunun zmne giriildiinde, herhalde zaman ve koullar da gznnde bulundurulmaldr. Svobodann (n 1, s.
141
68) gazete sorununu ele alan zel bir makalesinde, Bizce kayda deer sayda iisi bulunan her yrenin kendi z ii gazetesi olmaldr; baka bir yerden ithal edilen gazete deil, kendi z gazetesi diye yazmas, Don Kiota bir davran deil midir? Eer bunun ne demek olduunu bu satrlar yazan dnmyorsa, [sayfa 178] onun yerine hi deilse okur dnsn. Rusyada kayda deer sayda iisi bulunan ka yer vardr, ve eer her yerel rgt, kendi z gazetesini yaynlamaya kalkarsa, bu, amatrce yntemlerimizin ne denli srekli hale getirilmesi demektir! Bu danklk jandarmann (kayda deer bir aba gstermeden) daha eylemlerin balangcnda yerel devrimci iileri tuzaa drme ve onlarn gerek devrimciler olmak zere gelimelerini nleme grevini nasl da kolaylatrr. Btn Rusyay kapsayan bir gazetenin okuru, diye devam ediyor yazar, fabrika sahiplerinin kt davranlarn anlatan yaynlarda, kendi kenti dndaki kentlerdeki fabrika yaamnn ayrntlarnda kendisini ilgilendiren pek az ey bulur. Ama Orelde oturan bir kimse Orele alt haberleri canskc bulmaz. Her sayda kimin yakalandn kimin ikenceye gtrldn renir ve coar (s. 69). Evet Orelli coacaktr, ama bizim yazarmz da gereinden ok couyor. Bu gibi ayrntlarla uramann taktik bakmdan gerekli olup olmadn kendi kendisine sormaldr. Biz, fabrika tehirlerinin gereini ve nemini takdir etmekte kimseden geri kalmayz, ama gznnde tutmamz gerekir ki, artk St. Petersburglularn, St. Petersburgda yaynlanan Raboaya Mysldaki St. Petersburg haberlerini canskc bulduklar bir aamaya varm bulunuyoruz. .abrika tehirleri imdiye kadar hep bildirilerle olmutur ve bu byle devam etmelidir, ama biz gazetenin dzeyini ykseltmekle ykmlyz, onu fabrika bildirisinin dzeyine drmekle deil. Bir gazeteden beklenen ey, ufak-tefek tehirler deildir, fabrika yaamnn bellibal tipik ktlklerinin tehiridir, zellikle arpc olgulara dayanan ve bu yzden de btn iilerin ve hareketin btn nderlerinin ilgisini uyandrabilecek, bilgilerini gerekten zenginletirebilecek, ufuklarn geniletebilecek, ve yeni semtlerin ve yeni sanayi blgelerindeki iilerin [sayfa 179] uyanmas iin balang noktas olabilecek tehirlerdir. stelik, yerel bir gazetede, fabrika ynetiminin ve baka yetkililerin yaptklar ktlkler, hemen annda aa vurulabilir. Uzak bir yerde yaynlanan genel bir gazetede ise, haber gazetenin
142
merkezine ulaana kadar, haberin kayna olan yerde sorun unutulmu olacaktr. Okur, gazeteyi eline ald zaman, ne zaman olmutu, kim anmsyor ki? diyecektir. (bid..) Doru kim anmsyor ki! ki-buuk yl iinde yaynlanan otuz gazetenin alt kentte ktn ayn kaynaktan reniyoruz. Bu, ortalama olarak, kent bana yarm ylda bir say eder! Samalayan yazarmz, yerel almann retkenliine ilikin tahmini katna karsa bile (ki, bu ortalama bir kent iin yanl olurdu, nk bizim elyordamna dayanan yntemlerimizle retkenlii kayda deer lde artrmak olanakszdr), gene de her iki aya bir say der, yani hemen annda aa vurmak diye bir ey olmaz. Ama,btn Rusyada, ufak-tefek olaylar deil, gerekten nemli tipik ktlkleri her onbe gnde bir aa vurabilmemiz iin, on yerel rgtn birleerek delegelerini gnderip genel bir gazetenin rgtlendirilmesine katlmalar yeterdi. rgtlerimizdeki durumu bilen hi kimse bundan phe edemez. Dman sust yakalamaya gelince bundan gzel bir sz olarak deil de, ciddi olarak szediyorsak, illegal bir gazete byle bir eyi baarmay aklndan bile geiremez. Bu, ancak bir bildiriyle yaplabilir, nk ounlukla, bunu yapmak iin ancak bir-iki gnlk zamanmz vardr (rnein fabrikada ksa bir grev, bir kavga, herhangi bir gsteri vb. szkonusu olduu zaman). iler sadece fabrikada yaamaz, onlar ayn zamanda bir kentlidir de, diyen yazarmz, Boris Krievskiye bile onur verecek bir tutarllkla zelden genele geerek, devam ediyor, belediye meclisleri, belediye hastaneleri, [sayfa 180] belediye okullar gibi konulara deiniyor ve ii gazetelerinin genel olarak belediye sorunlarn da atlamamasn istiyor. Kendi bana kusursuz olan bu istem, yasal gazetelerin ou kez ne gibi bo soyutlamalarla snrl kaldn gsteren canl bir rnektir. Birincisi, eer Svobodann istedii gibi kayda deer sayda iisi bulunan her yrede belediye sorunlarna ilikin ayrntl haberler yazan gazeteler gerekten ksayd, bu bizim Rus koullarmz altnda, kanlmaz olarak, fiilen ayrntlarla uramak biiminde yozlar, arlk otokrasisine kar btn Rusyay kapsayan bir saldrnn nemi konusundaki bilinci zayflatr, ve var olmayan parlamentolar konusunda ok konuup da, var olan belediye meclislerinden hemen hi szetmeyen devrimcilere ilikin o nl
143
szlerin sonucu olarak ortaya km bulunan kk kaznmam olan, ama imdilik silinmi bulunan eilimin son derece gl filizlerini daha da glendirmi olurdu. Svobodann bunu gerekten istemeyip, tersine, tersyz etmek istediini vurgulamak iin, kanlmaz olarak diyoruz. Ama iyi niyet yetmez. Belediye sorunlarnn uygun bir bakasyla almamzn btn iinde ele alnabilmesi iin, ilkin bu bakasnn aka anlalmas, geleneksel bir istikrar kazanabilsin diye yalnzca tartmalarla deil, saysz rnekle iyice yerletirilmesi gerekir. Biz bundan henz ok uzaz, ama geni bir yerel basn dnmeden nce, bunun szn etmeden nce, ie buradan balamamz gerekir. kincisi, belediye ileri hakknda gerekten iyi ve ilgin yazlar yazabilmek iin, bu sorunlar sadece kitaplardan deil, gerekten iyi bilmek gerekir. Oysa Rusyann herhangi bir yerinde bu bilgiyi edinmi olan sosyal-demokratlar hemen hi yoktur. Bir gazetede (bir halk brornde deil) kentin ve devletin ileri hakknda yaz [sayfa 181] yazabilmesi iin, kiinin, iinin ehli biri tarafndan toplanm ve ilenmi taze ve ok eitli malzemeye sahip olmas gerekir. Oysa byle bir malzemeyi toplamak ve ilemek iin, herkesin her eyle urat ve referandumlarla ho vakit geirdii bir ilkel evrenin ilkel demokrasisi yetmez. Bunun iin bir uzman yazarlar ve muhabirler kadrosuna, her yerle ilikiler kuran, her trden devlet srlarn (Rus devlet memurunun bilmekten byk gurur duyduu ve gevezelik ederek her zaman kolayca aa vurabilecei devlet srlarn) elde edebilen, kulislere szabilen bir sosyal-demokrat muhabirler ordusuna grevleri gerei her yerde hazr olmak ve her eyi bilmek zorunda olan bir orduya gerek vardr. Ve biz, her trl iktisadi, siyasal, toplumsal, ulusal baskya kar mcadele eden parti olarak, bu her eyi bilen orduyu bulabilir, toplayabilir, eitebilir, seferber ederek harekete geirebiliriz, ve bunu yapmak zorundayz. Ama bunu yapmak iin, ilkin, bunun gereini anlamak gerek! Oysa, yrelerin byk ounluunda, biz, bu ynde tek bir adm atmamakla kalmadk, ok kez bunun gereinin bilincinden bile yoksunuz. Sosyal-demokrat basnmzda diplomatik, askeri, dini, beled, mal, vb. vb. gibi bykl kkl sorunlara ilikin canl, ilgin makaleler, mektuplar ve tehirler bulabilmesi iin, kiinin ok uramas gerekir. Bu sorunlar konusunda hemen hemen hi bir ey yoktur.* te bunun iin bir adam
144
gelip de bana kayda [sayfa 182] deer sayda iilerin bulunduu yrelerde fabrika, belediye ve hkmetteki ktlkleri tehir edecek olan gazetelerin karlmas gerei konusunda gzel ve byleyici laflar etti mi, fena halde canm sklyor. Yerel gazetelerin merkezi basn karsndaki egemenlii, ya yoksulluun ya da bir lksn belirtisi olabilir. Hareket byk lekli yayn iin gerekli gleri henz gelitirmemise, amatrlk iinde debelenip duruyorsa, ve fabrika yaamnn kk ayrntlar iinde batp kalmsa, bu, bir yoksulluk belirtisidir. Hareket kapsaml tehir ve kapsaml ajitasyon grevinin hakkyla stesinden geliyorsa, ve bu yzden merkezi organdan baka ok sayda yerel gazeteler yaynlamak zorunlu bir hal almsa, bu, bir lks belirtisidir. Rusyada yerel gazetelerin bugnk egemen durumunun hangi anlam tad konusunda herkes kendi karar versin. Herhangi bir yanl anlamaya yolamamak iin, vardm sonular tam ve kesin olarak formle etmekle yetineceim. imdiye kadar yerel rgtlerimizin ounluu, hemen hemen yalnz yerel organlar karmay dnmlerdir; ve hemen btn eylemleri bu almadan ibaret kalmtr. Bu anormal bir durumdur; bunun tam tersi olmalyd. Yerel rgtlerin ounluu btn Rusyay kapsayan bir gazetenin yaynlanmasn balca sorunlar saymalydlar ve almalarn daha ok buna yneltmeliydiler. Bu yaplncaya kadar, harekete kapsaml bir basn ajitasyonu hizmeti gren tek bir gazeteyi kurma olanan bulamayacaz. Ama bu yapld zaman, gerekli merkezi gazete ile gene gerekli olan yerel gazeteler arasnda normal ilikiler kendiliinden kurulacaktr. * lk bakta, arlk merkezini yerel almadan btn Rusyay
* Onun iin, yerel gazetelerin istisnai baarl olanlar bile grmz dorulamaktadr. rnein Yujni Raboi72 ilke istikrarszlndan tr knanmas mmkn olmayan kusursuz bir gazetedir. Ama sk sk kamad iin ve yaygn polis basknlar yznden yerel harekete umduunu getiremedi. Partimizin u anda en ok gereksinme duyduu hareketin temel sorunlarnn ilkelere uygun biimde sunulmas ve geni siyasal ajitasyonun, yerel gazetenin stesinden gelemeyecei kadar byk bir i olduu anlalmtr. Bu gazetenin maden iileri kongresi ve isizlik zerine yazlar gibi, yaynlam olduu zel deerde malzeme sadece yerel malzeme deildi, yalnz Gney iin deil, btn Rusya iin gerekliydi. Sosyal-demokrat gazetelerimizin hi birinde byle yazlar kmamtr.
145
kapsayan almaya kaydrmann gerektii [sayfa 183] kararnn, zellikle iktisadi mcadele alann kapsamad sanlabilir. Bu mcadelede iilerin dolaysz dmanlar, en ufak ayrntsna kadar tek bir iradenin ynettii Rus hkmetinin siyasal mcadeledeki dolaysz dmanmzn katksz askeri ve sk skya merkezi olan rgtyle en ufak bir benzerlie sahip herhangi bir rgtsel balar olmayan tek tek iverenler ya da iveren gruplardr. Ama durum hi de byle deildir. Tekrar tekrar belirttiimiz gibi, iktisadi mcadele, mesleki bir mcadeledir, ve bundan tr iilerin iyerine gre deil, mesleklerine gre rgtlenmeleri gerekir. iverenlerimiz her trden ortaklklar ve birlikler ierisinde ne kadar hzla rgtlenirlerse, mesleklere gre rgtlenme de, o kadar ivedi bir zorunluluk kazanr. Bizim paralanmlmz ve amatrlmz, btn Rusyay kapsayan ve btn Rusya sendikalarna nderlik etme yeteneine sahip bulunan tek bir devrimciler rgtnn varln gerektiren bu rgtlenme iini aka baltalamaktadr. Yukarda bu ama iin gerekli olan rgt tipini anlattk; imdi de, bununla ilgili olarak, basn sorunumuz zerinde birka sz ekleyeceim. Her sosyal-demokrat gazetenin, sendikal (iktisadi) mcadeleye zel bir stun ayrmasnn gereini herkes kabul eder. te yandan sendikal hareketin bymesi bizi bir sendika basn kurmay dnmeye zorlamaktadr. Ama bize yle geliyor ki, pek seyrek bir-iki istisna dnda, u anda Rusyada sendika gazetelerinin yaynlanmas szkonusu olamaz; bu bir lks oluyor, oysa biz, ok kez gnlk ekmeimizi bile bulamamaktayz. llegal almamzn koullarna uyacak ve u anda da gerekli olan sendikal basn biimi, sendikal brorlerdir. Bu brorlerde, belli bir meslek kolunda alma koullar konusunda, Rusyann ayr ayr blgelerinde bu ynden gsterdikleri farkllklar [sayfa 184] konusunda, belli bir meslek kolunda iilerin ileri srdkleri temel istemler konusunda, o meslek koluna ilikin yasalarn yetersizlii konusunda, o meslekteki iilerin iktisadi mcadelesinin balca rnekleri konusunda, bunlarn sendikal rgtlerinin balangc, bugnk durumu ve gerekleri konusunda vb. legal* ve illegal malzeme toplanmal ve sistemli bir
* Bu bakmdan legal malzeme zellikle nemlidir, ve biz, bunu, sistemli olarak toplama ve kullanma yeteneimiz bakmndan ok geriyiz. nsanin bir sendika brorn
146
ekilde gruplandrlmaldr. Birincisi, byle brorler, sosyal-demokrat basnmz, ancak belli bir meslek kolundaki iilerimizi ilgilendiren bir sr mesleki ayrntlar yaynlama yknden kurtaracaktr. kincisi, bu brorler, sendikal mcadeledeki deneyimlerimizin sonularn kaydetmi olacak, imdi bir sr bildiri ve para para haberlerde dalp kaybolan malzemenin muhafaza edilmesini salayacak; ve bu [sayfa 185] malzemeyi zetleyecektir. ncs, bu brorler, ajitatrler iin klavuz olabilecektir, nk alma koullar nispeten yava deiir ve belli bir meslek kolunda iilerin istemleri son derece istikrarl istemlerdir (rnein Moskova blgesindeki dokumaclarn 1885te74 ileri srdkleri istemlerle kyaslaynz). Bu tr istem ve gereksinmeleri saptayan brorler, yllar boyunca, geri yrelerdeki, ya da iilerin geri kalm katlar arasndaki iktisadi sorunlarda, ajitatrler iin kusursuz bir elkitab grevini yerine getirebilir. Belli bir blgede baarl grev rnekleri, bir yredeki yksek yaam dzeyi konusunda, daha iyi alma koullar konusunda bilgiler teki yrelerdeki iileri, tekrar tekrar mcadeleye girimeye isteklendirecektir. Drdncs, sendikal mcadeleyi genelletirmek iin ilk hareketi saladktan ve bylelikle Rus sendika hareketiyle sosyalizm arasndaki ba glendirdikten sonra, sosyal-demokratlar, ayn zamanda, sendikal almann, sosyal-demokrat almamzn btn ierisinde ne ok
sadece legal malzemeye dayanarak aba harcayp hazrlayabileceini sylemek abartma olmaz, ama byle bir bror, sadece illegal malzemeye dayanlarak hazrlanamaz. Raboaya Mysln yaynlarnda73 ele alnan sorunlar konusunda, iilerden illegal malzeme toplamakla, devrimcilerin glerinin byk bir ksmn boa harcamaktayz [nk onlarn yapt i, legal olarak alanlar tarafndan pekl baarlabilir], ama gene de hi bir zaman iyi malzeme toplayamyoruz. Bunun nedeni, ou kez byk bir fabrikann yalnz tek bir blmn bilen ve hemen hemen her zaman iktisadi sonular bildii halde, iinin genel koullar ve standartlar zerine bilgisi olmayan bir ii, bir fabrikann bro personeli, mfettiler, doktorlar vb. tarafndan edinilmi olan, ve kk gazete haberlerinde ve tbbi zemstvoya ilikin, vb. zel snai yaynlarda dank halde bulunan bilgileri edinemez. Benim bu alandaki ilk deneyimimi ok canl olarak anmsyorum ve bunu anlatmaktan hi holanmyorum. Beni sk sk ziyarete gelen bir iiyi, alt kocaman fabrikadaki koullarn her yn hakknda haftalar boyunca sorguya ektim. Evet, byk abalardan sonra [tek bir fabrikann!] betimlenmesi iin gerekli malzemeyi toplayabildim, ama bu grmelerden sonra ii, alnnn terini siler, ve glmseyerek, sorularnz yantlamaktansa fazla mesai yapmay tercih ederim derdi. Biz devrimci mcadelemizi ne kadar byk enerjiyle yrtrsek, hkmet o lde sendikal almalarn bir ksmn yasallatrmak zorunda kalacak, ve bylelikle ykmzn bir ksmn hafifletecektir.
147
dar, ne de ok geni bir yer almamasn salayacaklardr. Baka kentlerdeki rgtlerle ba kopmu olan bir yerel rgt, bu ikisi arasndaki doru oran tutturmakta ok glk eker ve bazan da bunu yapmas olanakszdr (Raboaya Mysl rnei, trade-unionculuk dorultusunda ne kadar byk bir abartma iinde bulunabileceini gsterir). Ama marksizm temeline sk skya bal, siyasal mcadelenin tmn yneten ve bir profesyonel ajitatrler kadrosuna sahip bulunan ve btn Rusyay kapsayan bir devrimciler rgt, doru orantlar tayin etmekte hi bir zaman glk ekmeyecektir. [sayfa 186]
148
BE BTN RUSYA N BR SYASAL GAZETE PLANI
Bizi teoriyi pratikten tecrit ederek onu cansz bir reti haline getirme eilimiyle sulayan B. Krievski (Raboeye Dyelo, n 10, s. 30) yle yazyor: skrann bu alanda yapm olduu en byk hata, genel bir parti rgt konusunda ileri srd Planyd (yani Nereden Balamal adl makale*). Martinov, skrann, parlak ve eksiksiz dncelerin propagandasna kyasla gnlk tekdze mcadelenin ilerleyiinin nemini kmseme eilimi ... bu gazetenin 4. saysnda kan Nereden Balamal balkl makalede ileri srlen ve partinin [sayfa 187] rgtlenmesi konusundaki plan ile doruuna ulat (ibid., s. 61) diyerek, ayn dnceyi yinelemektedir. Ve nihayet L. Nadejdin de, son zamanlarda, bu plana kar fke korosuna katld (plann trnak iinde yazlmas alayl bir kmsemeyi ifade etmek iindi). Elimize henz gemi olan
* Bkz: Colected Works, Vol. 5, s. 13-24. -Ed.
149
Devrimin Arifesi balkl brornde (daha nce grdmz Svoboda, Devrimci-Sosyalist Grup tarafndan yaynlanmtr) yle yazyor (s. 126): i balants Rusya apnda bir gazete tarafndan salanan bir rgtn u anda szn etmek, masaba dncelerin ve masaba almalarn propagandasn yapmaktr ve bu kitabiliin vb. belirtisidir. Bu iki akm arasndaki yaknln kkenlerini siyaset ve rgtlenme blmlerinde grdmz iin, terristlerimizin, gnlk tekdze mcadelenin ilerleyiinin savunucularyla gr birliinde olmalar bizim iin artc deildir. Ama burada u noktaya dikkat ekmek isteriz ki, Nadejdin, houna gitmeyen bir makaledeki dnce silsilesini anlamaya bilinli olarak alm olan ve isabetli yantlar vermeye alm olan tek kiidir, oysa Raboeye Dyelo, konuyla dorudan doruya ilgili somut hi bir sz sylememi, ve gereksiz demagojik saldrlarla sorunu kark bir hale getirmekten baka bir ey yapmamtr. Bu i pek zevkli olmasa da, ilkin bu Augias ahrlarn temizlemekle uramalyz. A. NEREDEN BALAMALI MAKALESNDEN KM ALINDI?75 Raboeye Dyelonun bamza yadrd sfat ve nlemlerden bazlarn aktaralm. Bir parti rgtn gazete yaratmaz, tersine, gazeteyi parti rgt yaratr. ... Partinin stnde duran, onun denetimi dnda ve kendi ajan kadrosu sayesinde Partiden bamsz olan bir [sayfa 188] gazete. ... Nasl oldu da skra, kendisinin de bal bulunduu ve fiilen varolan sosyal-demokrat rgtleri unuttu? ... Salam ilkelere ve bunlara denk den bir plana sahip bulunanlar, partinin gerek mcadelesinin yksek dzenleyicileridirler ve partiye kendi planlarn kabul ettirirler. ... Plan, bizim etkin ve canl rgtlerimizi, glgeler diyarna sryor ve hayali bir ajanlar a kurmak istiyor. ... Eer skrann plan uygulanm olsayd, biimlenmekte olan Rus Sosyal-Demokrat i Partisinin btn izleri silinmi, olurdu. ... Bir propaganda organ, btn pratik devrimci mcadelenin denetim-d otokratik yasa yapcs oluyor. ... Partimiz, zerk bir yaz-kuruluna tamamyla boyuneme nerisine nasl tepki gstermelidir? vb., vb.. Okurun yukardaki aktarmalarn ierii ve tonundan da an-
150
layaca gibi, Raboeye Dyelo, alnmtr. Bu alnma, kendi hesabna deil, skra nn szmona glgeler diyarna srmek istedii ve izlerini ortadan kaldraca partimizin rgtleri ve komiteleri adna bir alnmadr. Ne korkun ey! Yalnz bu nokta bize biraz tuhaf grnyor. Nereden Balamal balkl makale, 1901in Maysnda yaynland. Raboeye Dyelodaki yazlar 1901in Eyllnde kmtr. imdi ise 1902nin Ocak aynn ortasnda bulunuyoruz. Bu be ay iinde (Eyllden nce ve sonra) Partinin tek bir komitesi ve tek bir rgt, kendilerini glgeler diyarna srmek isteyen bu canavar resmen protesto etmi deildir; ama bu sre iinde skrada ve birok yerel ve yerel olmayan yaynlarda Rusyann her tarafndan gelen yzlerce haber yaynlanmtr. Nasl oluyor da glgeler diyarna srlecek olanlar bunun farkna varmadklar ve skraya alnmadklar halde, bir nc ahs, kendisini bu bakmdan hakarete uram sayyor? Bunun aklamas, komitelerin ve teki rgtlerin gerek alma iinde olmalarnda ve demokrasicilik [sayfa 189] oynamamalarndadr. Komiteler, Nereden Balamal balkl makaleyi okudular, bunun kuruluuna her yandan giriilebilsin diye kesin bir rgtlenme plann hazrlama abas olduunu grdler; ve bu yanlardan hi birinin bu mimari plann zorunluluundan ve doruluundan emin olmadka onun inasna kalkmay dnmeyeceini ok iyi bildiklerinden ve grdklerinden, skrada u aada yer alan szleri syleyenlerin ar cretinden doal olarak alnmadlar ve kendilerini hakarete uram saymay akllarndan geirmediler; skrada denen uydu: Bu sorunun ivedi ve nemli bir sorun olmas karsnda, biz kendi hesabmza, hazrlanmakta olan bir brorde daha ayrntl olarak gelitireceimiz bir plan taslan, burada, yoldalarn dikkatine sunuyoruz. Konuya ciddi bir ekilde yaklalacak olursa, yoldalarn kendilerine sunulan plan kabul etmeleri halinde, bu plana boyunedikleri iin deil, ortak dava iin, zorunluluuna inandklar iin uygulayacaklarn, ve kabul etmemeleri halinde de, taslan (ne iddial szck deil mi?) sadece bir taslak olarak kalp unutulacan anlamamak mmkn myd? Bir plan taslana kar sadece rterek ve yoldalara bunu reddetmelerini tleyerek deil de, devrimcilikte deneyimsiz olanlar, plan hazrlayanlara kar, sadece yasalar koymaya ve ortaya yksek dzenleyiciler olarak k-
151
maya cret ettikleri iin, yani bir plan tasla nermeye cret ettikleri iin kkrtarak mcadele etmek demagoji deil midir? Eer yerel militanlar daha geni grlere, hedeflere, planlara vb. ykseltme yolundaki bir giriim karsnda, sadece bu grlerin yanl olduklar ileri srlerek itiraz etmekle kalnmayp, ykselmemiz istendi diye, bu yzden, kendimizi hakarete uram sayarsak, partimiz geliip ilerleyebilir mi? Nadejdin de planmz rtmeye kalkt, ama o, siyasal grlerinin safdillii ya da ilkelliiyle [sayfa 190] aklanmayacak herhangi bir demagojiye bavurmad; bir parti mfettilii kurmak niyetinde olduumuz iddiasna daha batan kesin olarak kar kt. Onun iin Nadejdinin plan konusundaki eletirisine yant verilebilir ve verilmelidir, oysa Raboeye Dyeloya yant vermeye demez. Ama otokrasi ve boyuneme diye haykracak kadar alalm olan bir yazarn horlanmas, bylelerinin okurlarn kafasnda meydana getirdikleri karkl zme ve okuru aydnla kavuturma grevinden bizi azat etmez. Burada geni demokrasi gibi ekici szlerin gerek niteliini herkes nnde aklayabiliriz. Komiteleri unutmakla, onlar glgeler diyarna srmek istemekle, ya da bu yolda aba gstermekle vb. sulanyoruz. Gizlilik gerekleri yznden okura komitelerle gerek ilikilerimiz konusunda hemen hemen hi bir bilgi veremezken, bu iddialara nasl yant verebiliriz? Kalabalklar kkrtmak iin ar sulamalarda bulunan kimseler, arszlklar ve bir devrimcinin kurmakta olduu, ya da kurmaya alt iliki ve balantlar herkesten dikkatlice gizlemekle ykml olduunu grmezden gelmeleri bakmndan bizden ileridedirler. Elbette ki, bu gibileriyle demokratlk alannda rekabete girimeyi kesin olarak reddediyoruz. Partinin btn sorunlarndan haberdar olmayan okura gelince, ona kar grevimizi yerine getirmenin tek yolu, kendisine olan ve im Werdeni* deil, olmu olann bir parasn ve gemie ait bir ey olarak sylenmesinde bir saknca olmayan anlatmaktr. Bund, gaspta** bulunduumuzu ima ediyor. Yurtd Birlik, bizi, Partimizin btn izlerini silmeye almakla suluyor. Baylar,
* Olu halindekini. -. ** skra, n 8. Rusya ve Polonya Genel Yahudi Birlii Merkez Komitesinin Ulusal Sorun konusundaki makalemize yant.
152
kamuoyuna gemie ait drt olguyu [sayfa 191] anlattmz zaman, aznzn payn alm olacaksnz. Birinci olgu.* Partimizin kurulmasna ve Parti Kurulu Kongresine bir delege gnderilmesine dorudan doruya katlan Mcadele Birliinin yelerinden biri, skra grubunun bir yesiyle, iilere ynelik ve btn harekete hizmet edecek bir kitap dizisinin yaynlanmas konusunda anlamaya vard. Kitap dizisini yaynlama giriimi sonu vermedi, ve bu dizi iin yazlan brorler, Rus Sosyal-Demokratlarnn Grevleri ve Yeni .abrika Yasas,** dolambal bir yol izleyerek ve nc ahslarn araclyla, yurtdna iletildi ve orada yaynland. kinci olgu. Bund Merkez Komitesi yeleri, skra grubunun bir yesine, Bundun o sra Yazn Laboratuar diye nitelendirdii eyin rgtlendirilmesi nerisinde bulundu. Bu neride bulunurken, bundcular, istedikleri yaplmad takdirde hareketin ok gerileyeceini sylediler. Bu grmelerin sonucu, Rusyada i Snf Davas *** brornn kmas oldu. nc olgu. Bund Merkez Komitesi, bir tara kenti kanalndan, skra grubunun bir yesine, yeniden canlandrlan Raboaya Gazetann yaynn zerine almas nerisinde bulundu ve elbette ki olumlu yant ald. Daha sonra neri deitirildi: yazkurulunun bileimi hakknda yeni bir plan kabul edildiinden, szkonusu yoldan gazeteye sadece yazlaryla katkda bulunmas istendi. Elbette bu neriye de olumlu yant verildi. (Birer suretini sakladmz) makaleler gnderildi: Programmz, ki berntayncla kar, legal yaznn ve Raboaya Mysln [sayfa 192] izledii izgide meydana gelen deiiklie kar kesin bir protesto idi, u Andaki Grevimiz (dzenli olarak kacak ve btn yerel gruplarla sk balar kuracak olan bir parti organnn yaynlanmas; hkm sren amatrln zararlar); vedi Bir Sorun (ortak bir organn yaynlanmasna giriilmezden nce, ilkin yerel gruplarn eylemini geli* Bu olgular kastl olarak tarih srasyla sunmuyoruz.76 ** Bkz: Collected Works, Vol. 2, s. 323-351 ve 267-315. -Ed. *** Bu brorn yazar benden u bilgiyi iletmemi istiyor: Bu brorn de, daha ncekiler gibi Emein Kurtuluu grubu tarafndan yaynlanacan sanarak, Yurtd Birlie gndermi [baz nedenlerden tr, o sra -1899 ubat- yazkurulunda meydana gelen deiiklii bilmiyormu]. Bror en yakn bir tarihte Birlik77 tarafndan yeniden yaynlanacaktr.
153
tirmenin gerekli olduu yolundaki itirazn incelenmesi; bir devrimci rgtn byk nemi ve rgtlenme, disiplin ve gizlilik tekniinin en yksek noktaya kadar gelitirilmesinin gerei zerinde direnme).* Raboaya Gazetann yeniden yaynlanmas nerisi gerekletirilmedi, ve yazlar yaynlanmad. Drdnc olgu. Partimizin ikinci olaan kongresini hazrlayan komitenin bir yesi, skra grubundan bir yeye kongrenin programn iletti ve skra grubunun yeniden canlandrlacak olan Raboaya Gazetann yazkurulu olmasn nerdi. Bu ilk adm, daha sonra, bu yenin iinde bulunduu komite ve Bundun Merkez Komitesi tarafndan onayland. skra grubu, kongrenin nerede ve ne zaman toplanacandan haberdar edildi ve (baz nedenlerden tr delege gnderip gnderemeyeceinden emin olmadndan) kongre iin yazl bir rapor hazrlad. Rapor, salt, bir Merkez Komitesi seilmesinin imdiki gibi kesin bir danklk annda birlik sorununu zememekle kalmayp, yeni bir ani ve geni kapsaml polis baskn halinde ki, bu yeteri kadar gizlilik kurallarna uymayan bugnk alma koullarnda ok daha olasdr byk bir fikri, partiyi kurma fikrini bir kez daha tehlikeye atacan; onun iin btn komiteleri ve btn teki rgtleri, bunlar pratik bir ba ile gerekten balayacak olan, hareketin btnnn ynetimini zerine alacak bir nderler grubunu gerekten hazrlayacak ve yeniden kurulacak [sayfa 193] olan ortak gazeteyi desteklemeye armakla ie balamak gerektiini; komitelerin ve partinin, o zaman, bu grup byyp glenir glenmez, onu kolayca bir merkez komitesi haline getirebileceklerini ifade ediyordu. Bir dizi polis baskn ve tutuklamalar yznden, kongre toplanamad ve rapor, bir komitenin temsilcilerinin de aralarnda bulunduu sadece birka arkada tarafndan okunduktan sonra, gvenlik nedenleriyle yokedildi. Bundun bizim gasp olduumuzu antrarak, ya da Raboeye Dyelonun bizi komiteleri glgeler diyarna srmeye niyetlenmekte, ve parti rgt yerine tek bir gazetenin ne srd dnceleri yayan bir rgt koymak istemekle sulayarak bavurduklar yntemlerin nitelii konusunda karar okur versin. Evet, biz, komitelerin kendilerine, onlardan gelen srekli arlara uyarak, belirli bir ortak eylem plannn kabul edilmesinin gereini
* Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 210-214, 215-220 ve 221-226. -Ed.
154
akladk ve savunduk. Bizim Raboaya Gazetada yaynlamak zere kaleme alnan makalelerde ve parti kongresine sunulan raporda zerinde ilediimiz bu plan, bu kez de partinin (fiilen) yeniden kurulmas inisiyatifini zerine alacak kadar partide nfuzlu olan kimselerin ars zerine, parti rgtnn kendisi iin hazrlanmt. Ve parti rgtnn, partinin merkez organn bizimle birlikte resmen yeniden kurmak iin ardarda yaplan iki giriimin kesin olarak baarszla uramasndan sonradr ki, bundan sonraki nc giriimde, yoldalarmzn ellerinde baz deneyim sonular olsun diye ve sadece tahminler ve varsaymlarla yetinmesinler diye, resmi olmayan bir organ karmay birinci grevimiz saydk. u anda bu deneyimin baz sonular imdiden gzler nndedir, ve btn yoldalar, bizim grevimizi doru anlayp anlamadmz ve bazlarna ulusal sorundaki tutarszlklarnn, bazlarna da ilke sorunundaki yalpalamalarnn kabul edilemezliini gsterdik diye, salt bu nedenle, [sayfa 194] yakn gemii bilmeyen kimseleri yanlgya srklemeye alan kimseler hakknda ne dnmek gerektiini doru deerlendirebilirler. B. BR GAZETE KOLLEKT. BR RGTLEYC OLABLR M? Nereden Balamal balkl makale, znde asl bu sorunu koyuyor, ve buna olumlu yant veriyor. Bizim bildiimiz kadaryla, bu sorunun zn tahlil etmeye girimi olan, bu sorunun olumsuz olarak yantlandrlmas gerektiini tantlamaya kalkm olan biricik kimse, L. Nadejdin dir, ve onun ileri srd savlar buraya tam olarak aktaryoruz: ... skrann (n 4) btn Rusyay kapsayan bir gazetenin gerei sorununu ele almas, bizi ok sevindirmitir; ama bu grn, makalenin Nereden Balamal balyla uygunluk iinde olduunu syleyemeyiz. Hi kuku yok ki, bu, son derece nemli bir konudur, ama ne bir gazete, ne bir bildiriler dizisi, ne de bir bildirgeler yn, devrim dnemlerinde militan bir rgtn temellerini atamaz. nemli olan gl yerel siyasal rgtler yaratma iine girimektir. Bizde eksik olan budur, ynlar hemen hemen sadece iktisadi mcadeleyi yrtrlerken, biz, esas olarak bilinli iiler arasnda altk. yi eitilmi gl yerel siyasal rgtler olmadan, en kusur-
155
suz biimde rgtlendirilmi olsa da, btn Rusya iin bir gazete ne ie yarar? Bu, tkenmeden alev alev yanan, ama kimseyi tututurmayan bir al olurdu! skra sanyor ki, halk, bu gazetenin evresinde ve onun adna giriilen eylemlerde biraraya gelecek ve rgtlenecek. Ama bunlarn daha somut eylemler evresinde biraraya gelmesi ve rgtlenmesi daha kolay olmaz m? Bu somut eylem u olabilir ve olmaldr da: yerel gazetelerin yaygn biimde kurulmas, ii glerinin gsterilere imdiden hazrlanmas, yerel rgtlerin itsizler arasnda srekli faaliyet [sayfa 195] gstermesi (yorulmak bilmeden bror ve bildirilerin datlmas, mitinglerin dzenlenmesi, hkmete kar protesto arlar vb.). Yrelerde canl siyasal eyleme girimeliyiz, gerek bir temel zerinde birleme zaman geldiinde, bu birlik, suni bir gazete birlii olmayacak, kt zerinde kalmayacaktr. Yerel almalar Rusya lsnde birletirme ii, gazetelerin baaraca bir i deildir! (Devrimin Arifesi, s. 54.) Bu veciz tiratta, yazarn, planmz hakknda edindii yanl fikri ve genel olarak skraya kar ileri srd grn yanlln en iyi belirten szlerin altn izdik. yi eitilmi gl yerel siyasal rgtler olmadan, en kusursuz biimde rgtlendirilmi olsa da, btn Rusya iin en iyi gazete hi bir ie yaramaz. Bu, tamamen doru. Ama btn sorun u ki, gl siyasal rgtleri eitebilmek iin, btn Rusyay kapsayan bir gazeteden baka ara yoktur. Yazar skrann Plann ortaya koymazdan nce yapt en nemli aklamay gzden karm: Btn gleri birletirebilecek ve hareketin sadece lafta deil, gerekten yneticisi olabilecek bir devrimci rgtn, yani her protesto hareketini ve her kaynamay her an desteklemeye hazr, ve bunlardan kesin mcadeleyi verebilecek olan sava glerini ina etmek ve salamlatrmak iin yararlanabilen bir rgtn kurulmas zorunludur. imdi, diye devam ediyor skra, ubat ve Mart olaylarndan sonra, herkes, ilke olarak, bu konuda gr birliindedir; ama bize gerekli olan sorunun ilke olarak zm deil, fiilen zmdr. Herkesin her ynden derhal inasna giriebilecei kesin bir ina plann derhal ortaya koymalyz. Oysa, fiili zmden bizi gerilere, ilkede doru olan, tartlmayacak kadar doru olan, ama geni ii ynlar iin kesin olarak yetersiz ve anlalmaz olan o byk gl siyasal rgtleri eitmeye doru ekmek istiyorlar! Sorunumuz bu deildir
156
deerli yazar. [sayfa 196] Sorun, eitimin nasl yaplaca ve bunun nasl baarlacadr. Ynlar hemen hemen sadece iktisadi mcadeleyi yrtrlerken, biz esas olarak bilinli iiler arasnda altk demek doru deildir. Sorunu bu biimde koyarsak, savunulan tez, Svobodann allagelen ama znde yanl olan ve bilinli iiler ile ynlar kar karya getiren tezine indirgenir. Son yllarda, bilinli iiler bile hemen hemen sadece iktisadi mcadele yrtmlerdir. Birinci nokta bu. te yandan, biz, hem bilinli iiler arasnda ve hem de aydnlar arasndan bu mcadele iin nderlerin eitilmesini salamadka, ynlar hi bir zaman siyasal mcadeleyi yrtmeyi renemeyeceklerdir. Byle nderler, ancak siyasal yaammzn btn her gnk ynlerini, eitli snflarn eitli nedenlerle btn protesto ve mcadele giriimlerini sistemli olarak deerlendirerek eitimlerini salayabilirler. Onun iin siyasal rgtlerin inasndan szetmek ve ayn zamanda siyasal bir gazetenin krtasiye iini, yrelerdeki canl siyasal eylemle kar karya getirmek, sadece glntr. skra bir gazete kurma yolundaki plann, isizler hareketini, kyl ayaklanmalarn, zemstvo halk arasndaki honutsuzluu, arc bir babozuun kudurganl karsnda halkn fkesini vb. destekleyecek bir militan hazrlk yaratma yolundaki plana uygun hale getirmitir. Hareketi biraz olsun tanyanlar, yerel rgtlerin byk ounluunun bu gibi eyleri hi bir zaman akllarndan bile geirmediklerini; burada iaret edilen canl siyasal eylem olanaklarnn birounun, tek bir rgt tarafndan bile hi bir zaman gerekletirilmediini; rnein zemstvo aydnlar arasndaki honutsuzluun ve protestonun bymesine dikkati ekmenin, Nadejdinde (Hey Tanrm, bu gazete zemstvo halk iin mi kmaktadr? Devriminin Arifesi, s. 129), ekonomistler [sayfa 197] arasnda (skraya n 12deki mektup) ve pratik iinde alanlar arasnda dehet ve aknlk yarattn ok iyi bilirler. Bu koullar altnda, ie balamak ancak insanlar btn bunlar zerinde dnmeye, eitli kaynama ve etkin mcadele belirtilerini zetlemeye ve genelletirmeye tevik etmekle mmkndr. Sosyal-demokrat grevlerin soysuzlatrld zamanmzda, canl siyasal eyleme balamann tek yolu, canl siyasal ajitasyonlardr, bunu da, sk sk kan ve dzenli biimde datlan Rusya iin bir gazetemiz olmadka salayamayz.
157
skra planna kitabiliin belirtisi olarak bakanlar, bu plann zn hi anlayamamlardr ve u an iin en uygun ara olarak nerilen ey ile amac birbirine kartrmlardr. Byleleri, plann canl bir aklamasn sunabilmek iin yaplan iki kyaslamay inceleme zahmetine katlanmamlardr. skra yle yazmtr: Btn Rusya iin bir siyasal gazetenin yaynlanmas ana izgi olmaldr: bu izgiyi izleyerek bu rgt (yani her protesto hareketini ve her kaynamay her an desteklemeye hazr devrimci rgt) durmadan gelitirebilir, derinliine ve geniliine glendirebiliriz. Ltfen syleyiniz, duvarclarn, imdiye kadar grlmedik byklkte kocaman bir yapnn eitli blmlerine tulalar yerletirdikleri zaman, tulalar koyacaklar doru yerleri bulmalarnda onlara yardmc olsun diye, ortak iin nihai amacn kendilerine gstersin diye, sadece her tulay deil, nceden ve sonradan konulan tulalara harla yaptrld zaman tam ve kesin bir izgi tekil edecek her tula paracn bile kullanabilmek iin, bir ipten yararlanmalar krtasiyecilik midir? Ve biz, parti yaammzda, tulalarmzn ve duvarclarmzn bulunduu, ama herkesin grebilecei ve izleyebilecei o klavuz izgisinden yoksun bulunduumuz byle bir dnemden gemiyor muyuz? Varsnlar byle bir izgi iziyoruz diye, komuta etmek [sayfa 198] istediimizi haykrsnlar. Eer biz komuta etmek isteseydik, gazetemizin balna, skra, n 1 deil, baz yoldalarn istedikleri gibi, ve yukarda anlatlan olaylardan sonra bunu yapmaya pekl hakkmz olduu gibi, Raboaya Gazeta, n 3 yazardk baylar. Ama biz, bunu yapmadk. Btn sahte sosyal-demokratlara kar uzlamaz bir sava verebilmek iin ellerimizin serbest kalmasn istedik; doru olarak izilmesi kouluyla, izdiimiz izgiye, resmi bir organ tarafndan izildii iin deil, doru olduu iin sayg duyulmasn istedik. Yerel eylemi merkezi organlarda birletirme sorunu ksr bir dngdr diyor Nadejdin; Birleme, elerinin trdeliini gerektirir, ve trdelii de ancak birletiren bir ey yaratr; ama birletirici e, u anda hi de trdelikleriyle vnemeyecek olan gl yerel rgtlerin rn olabilir. Bu gerek, gl siyasal rgtler eitmemiz gerektii gerei kadar saygdeer ve rtlmezdir. Ve ayn lde ii bo gerektir. Her sorun bir ksr dngdr, nk, bir btn olarak siyasal yaam sonsuz sayda halkalardan meydana gelen sonsuz bir zincirdir. Siyaset sanatnn tama-
158
m, elimizden koparlp alnmas en g olan halkay, belirli bir anda en nemli olan halkay, onu elinde tutana btn zincire sahip olmay en ok gvence veren halkay bulmaktan ve ona olabildiince sk bir biimde sarlmaktan ibarettir.* Eer deneyimli bir duvarclar ekibimiz olsayd, ve bunlar klavuz ipi olmadan tulalar tam gerektii gibi yerletirebilecek kadar (ki bu, soyut olarak konutuumuzda, hi de olanaksz bir ey deildir) birlikte almay renmi olsalard, o zaman belki de baka bir halkaya sarlabilirdik. Ama ne [sayfa 199] yazk ki, imdilik ekip halinde almak iin eitilmi deneyimli duvarclarmz yok, tulalar ok zaman hi de gerekmeyen yerlere konuyor, genel izgiye uygun ekilde duvar rlmyor, ve tulalar o kadar dank durumda ki, dman, yapy, tuladan deil de, kumdan yaplmasna parampara edebilir. Bir baka kyaslama: Bir gazete, sadece bir kolektif propagandac ve kolektif ajitatr deil, ayn zamanda kolektif bir rgtleyicidir de. Bu bakmdan, yapm halindeki bir binann evresinde kurulan iskeleye benzetilebilir; yapnn d kenarlarn belirtir ve yapclarn birbirleriyle temasn, iblmn ve rgtl almalarnn meydana getirdii ortak sonular grmelerini salar.** Bunun, masaba yazarnn kendi roln abartmasyla herhangi bir benzerlii var mi? skele, asl yap iin gerekli deildir, daha ucuz malzemeden yaplr, geici olarak kurulur, ve yapnn d ksm tamamlanr tamamlanmaz sklerek yakacak odun yerine kullanlr. Devrimci rgtlerin yapsna gelince, deneyim gsteriyor ki, bunlar, bizde, 1870lerin gsterdii gibi, bazan iskelesiz de kurulabiliyorlar. Ama u anda, iskeleyi kurmadan, bize gerekli olan yapy ykseltmemiz olasln dnemeyiz bile. Nadejdin, u szleriyle, bu gre katlmyor; skra sanyor ki, halk, bu gazetenin evresinde ve onun adna giriilen eylemlerde biraraya gelecek ve rgtlenecek. Ama bunlarn daha somut
* Krievski yolda ve Martinov yolda! Dikkatinizi u isyan ettirici otokrasi, denetimd otorite, yksek dzenleyiciler vb. belirtilerine ekiyorum. Hele bir dnnz: btn zincire sahip olmak istei!! Derhal bir .ikyet dilekesi gnderiniz. Burada Raboeye Dyelo, n 12 iin iki bayazlk hazr konu var! ** Martinov, ya sorunun zn tartmak istemediini, ya da bu z anlamada yeteneksizliini vurgulamak istermiesine, Raboeye Dyeloda [n 10, s. 62] bu pasajn birinci tmcesini aktarrken ikinci tmceyi atlamtr.
159
eylemler evresinde biraraya gelmesi ve rgtlenmesi daha kolay olmaz m? Gerekten de, daha somut eylemler evresinde ok daha kolay olacak. Bir Rus atasz syle der: Kuyuya tkrme, gn [sayfa 200] gelir suyunu iersin. Ama yleleri var ki, iine tkrlen kuyudan su imekte bir saknca grmyorlar. Bizim grkemli legal Marksizm Eletiricilerimiz ve Raboaya Mysln illegal hayranlar daha somut bir ey adna ne adilikler sylememilerdir ki! Darlmzla, inisiyatiften yoksunluumuzla, duraksamalarmzla, hareketimiz ne kadar da kstldr; ve btn bunlar hakl gstermek iin ileri srlen geleneksel sav, daha somut her eyin evresinde biraraya gelmenin ok daha kolay olduu savdr! Ve Nadejdin, ki, kendisinin yaam gerekleri konusunda zellikle keskin bir duyguya sahip olduunu sanr, masaba yazarlar acmaszca lanetler ve (nktedan bir kii pozlarnda) skray her yerde ekonomizm grme zaafyla sular ve kendisini de ortodoks eletiriciler arasndaki blnmenin ok zerinde grr ne srd savlarla kendisini fkelendiren darla katkda bulunduunu ve iine en ok tkrlen kuyudan su itiini grememektedir! Darla kar en iten fke, buna kananlar kurtarmak iin duyulan en iten istek, yeterli deildir; hele fkeye kaplan yelkensiz, dmensiz, rzgrlarn keyfine gre seyrederse ve tpk 1870lerin devrimcileri gibi, kendiliindenlik ile kztrc terre, krsal terre ve tehlike anlarn almaya vb. sarlrsa. evresinde biraraya gelip rgtlenmenin ok daha kolay olacan sand u daha somut eylemlere bir gzatalm: l yerel gazeteler; 2 gsteriler iin hazrlklar; 3 isizler arasnda alma. Hemen belli oluyor ki, btn bunlar bir ey syleme bahanesiyle geliigzel yazlm eyler; nk hangi biimde ele alrsak alalm, bunlarda biraraya gelmeye ve rgtlenmeye zel olarak uygun herhangi bir ey grmek samadr. Ayn Nadejdin, birka sayfa tede, yle diyor: Yrelerdeki eylemin pek acnacak trden olduu gereini aka sylemek zaman gelmitir, komiteler yapabileceklerinin onda-birini bile [sayfa 201] yapmyorlar... Harekette uyum salayacak olan merkezlerimiz, u anda, tamamyla hayalidirler, yelerinin birbirlerine karlkl olarak generallikler bahettikleri bir eit devrimci brokrasiyi temsil ederler; ve bu gl yerel rgtler kuruluna kadar byle srp gidecektir. Bu szler, her ne kadar durumu biraz abartyorsa da, hi kuku yok ki birok ac gerei iermektedir; ama Nadejdinin
160
yrelerdeki eylemin acnacak durumu ile, yerel rgtlerle snrl olan parti militanlarnn eitimden yoksunluun kanlmaz sonucu olan dargrllkleri arasndaki, eylemlerinin snrl kapsam arasndaki ba gremedii sylenebilir mi? Svobodada yaynlanan rgt konusundaki makalenin yazar gibi, o da, geni bir yerel basna (1898den bu yana) geiin nasl ekonomizmin ve ilkellikin gl bir iddetlenmesinin eliinde olduunu unutmu mudur? Geni bir yerel basn doyurucu bir biimde kurulabilseydi bile (pek istisnai durumlar dnda bunun olanaksz olduunu gsterdik) byle bir ey olsayd bile, yerel organlar, btn devrimci gleri otokrasiye kar genel bir saldr iin ve birleik mcadelenin nderlii iin biraraya getirip rgtleyemezdi. Unutmayalm ki, biz, burada sadece gazetenin toparlayc, rgtlendirici nemini tartmaktayz, ve paralanmay savunan Nadejdine, bize ac bir alayla yneltmi olduu soruyu biz de sorabiliriz: 200.000 devrimci rgtleyici bize miras olarak kald m ki? stelik skrann planna kar gsteriler iin hazrlk ileri srlemez, u nedenle ki, bu plan olabildiince geni gsterilerin rgtlendirilmesini amalarndan biri olarak iermektedir; tartlan konu pratik aralarn seimi konusudur. Bu noktada da, Nadejdinin kafas karktr, nk o, ancak biraraya getirilmi ve rgtlenmi olan glerin, (imdiye kadar, byk ounlukla, kendiliinden meydana gelmi olan) gsteriler iin hazrlanabileceklerini gzden karmtr; [sayfa 202] oysa bizde asl eksik olan ey, ite o biraraya getirme ve rgtlendirme yeteneidir. sizler arasnda alma. Gene ayn kafa karkl; nk bu da seferber edilmi olan glerin eylem alanlarndan birini tekil eder, gleri seferber etmek iin bir plan deil. Nadejdinin burada da, paralanmlmzn, 200.000 rgtleyiciden yoksunluumuzun bize verdii zararlar ne kadar kmsedii u olgudan da grlebilir: birok kimse (Nadejdin de dahil) skray isizlik konusunda ok az haber verdiinden tr ve krsal yaamn en sradan ynleri konusunda yaynlad haberlerin geliigzel niteliinden tr sulamlardr. Bu sulama hakldr; ama burada, skra, gnah ilemedii halde gnahkrdr. Biz kra da bir izgi ekmeye alyoruz; ama orada hemen hemen hi bir yerde duvarc yok; ve bize en sradan olaylar konusunda bile bilgi veren herkesi, bu alanda bizimle ibirlii yapacak olanlarn saysn artraca ve hepimize gerekten nemli olan olaylar semeyi rete-
161
cei umuduyla, tevik etmek zorundayz. Ama zerinde eitim yapabileceimiz malzeme o kadar az ki, bunu btn Rusya iin genelletirmezsek zerinde eitim yapacak hi bir eyimiz kalmaz. Hi kuku yok ki, Nadejdinin ajitatr olarak yeteneklerine ve serserilerin yaam konusundaki bilgisine aayukar sahip olan biri, isizler arasnda ajitasyonuyla, harekete paha biilmez hizmetlerde bulunabilirdi; ama byle biri, ynlar arasnda bulunan ve yeni almalara girime yeteneinden hl yoksun olanlar da renebilsinler diye, almas srasnda att her admdan Rusyadaki btn yoldalar haberdar etmedike kendi cevherini gizlemi olur. Bugn istisnasz herkes, birlemenin neminden, biraraya gelip rgtlenmenin gereinden szediyor; ama ounlukla bu birlemenin nereden balanarak nasl gerekletirilecei konusunda kesin bir dnce yok. [sayfa 203] Belki de herkes kabul edecektir ki, eer biz, diyelim ki belli bir kentte, semt evrelerini birletirirsek, bunun iin ortak kurumlar meydana getirmek gerekecektir, yani, sadece birlik gibi ortak bir unvanla yetinilmeyecek, gerekten ortak alma, malzeme, deneyim ve g alverii, sadece semtlere gre deil, ama uzmanlama yoluyla kent lsnde iblm gerekecektir. Herkes kabul eder ki, koca bir gizli aygt, tek bir semtin elbette hem para, hem de insangc bakmndan kaynaklaryla (ticari deyimi kullanarak) maliyetini kurtarmayacaktr, ve bu dar alan, bir uzmann yeteneklerini gelitirmesi iin yeterli olanak salamayacaktr. Ama ayn ey, birka kentin eylemlerinin uyumlu klnmas iin de geerlidir; nk belirli bir yre bile ok dar bir alan olacaktr, ve byle olduunu bizim sosyaldemokrat hareketimizin tarihi gstermektedir. Yukarda, bunu, siyasal ajitasyon ve rgtsel alma bakmndan ayrntl bir biimde gsterdik. Bize en ok ve acil olarak gereken ey, alan geniletmek, kentler arasnda dzenli ortak alma temeli zerinde gerek balar kurmaktr, nk paralanmlk, insanlar ezmektedir ve onlar dnyadan habersiz, kimden neyi reneceini bilmeden ya da nasl deneyim edinildiinden, geni eyleme girime isteklerini nasl tatmin edeceinden habersiz, (bir skra muhabirinin kulland deyimle) bir delie skm durumdadrlar. Ancak btn Rusyay kapsayan, biricik dzenli giriim olarak eylemin en eitli biimlerinin sonularn zetleyen ve bylelikle, btn yollarn Romaya
162
gittii gibi, bir devrime giden btn geitler boyunca insanlar yorulmadan ileriye doru yrmeye tevik eden bir ortak gazetenin yardmyla gerek balar kurmaya balayabileceimiz yolundaki iddiamda diretiyorum. Eer sadece lafta birlik kurmayacaksak, her yerel evrenin diyelim ki glerinin drttebirini ortak davaya etkin olarak katlmak zere [sayfa 204] hemen seferber etmesi gerekir. Ve gazete, yerel evrelere bu davann genel plann, kapsamn ve niteliini derhal iletecektir;* btn Rusya apnda giriilen harekette en ok duyulan boluklar, ajitasyonun yeterli olmad, ilikilerin zayf bulunduu yerleri bu evrelere kesin olarak gsterecek ve belirli bir inceleme evresinin geni genel mekanizmann hangi kk dilisini onarabileceine ya da onun yerine daha iyisini koyabileceine iaret edecektir. Henz almaya balamam olan ve ie atlmak iin sabrszlanan bir inceleme evresi, bu durumda, ie sanayideki daha nceki gelimelerden ya da sanayide egemen olan retim yntemlerinin genel dzeyinden habersiz kk bir atlyedeki tecrit olmu zanaat gibi deil de, otokrasiye kar tm genel devrimci saldry yanstan byk bir giriimin bir paras olarak balayabilir. Ve her arkn iilii ne kadar kusursuz olur ve ortak davann deiik ayrntlarnda alan iilerin says ne kadar byk olursa, amz o lde sklar, ve polisin kanlmaz basklarnn saflarmzda meydana getirdii kargaalk o lde azalm olur. (Eer karlacak olan gazete, adna lyk bir gazete ise, yani eer dzenli olarak karlyorsa, bir dergi gibi ayda bir deil, ama en azndan ayda drt kez karlyorsa) gazeteyi salt datma ilevi bile fiili balarn kurulmasna yardmc olur. u anda, devrimci amalarla yaplan kentleraras haberleme ok enderdir, her zaman ve her durumda, kural olmaktan ok, istisnadr. Ama eer bir gazetemiz olsayd, byle bir haberleme kural olurdu, [sayfa 205] ve bu, elbette ki, sadece gazetenin datmn salamakla kalmaz, (daha nemli olan) deneyim, malzeme, g ve kaynak al-veriini de salard. rgtlenme almalarnn kapsam hemen geniler,
* Bir ihtiraz kayd: elbette, eer belirli bir inceleme evresi gazetenin izledii siyasete yaknlk duyuyorsa, ve onunla ibirlii yapmay yararl gryorsa. birliiyle kastedilen ey, sadece yaz bakmndan ibirlii deil, genel olarak devrimci ibirliidir. Raboeye Dyelo iin not Demokrasicilik oynamaya deil de davaya deer veren, yaknlk en etkin ve canl eyleme katlmadan ayrdetmeyen devrimciler iin, bu ihtiraz kayd ok doaldr.
163
ve bir yrede salanan baar, teki yrelerin daha iyi almas iin rnek olurdu; gazete lkenin baka ksmlarnda alan yoldalarn kazanm olduklar deneyimlerden yararlanma istei uyandrrd. Yerel almalar, imdikinden ok daha zengin ve eitli olurdu. Rusyann drtbir yanndan toplanan siyasal ve iktisadi tehirler, btn mesleklerdeki ve gelimenin btn aamalarndaki iilere fikri gda salard; bunlar, legal basndaki imalarn, halk arasndaki konumalarn ve aybn rtmeye alan hkmet bildirilerinin ortaya kard ok eitli konular zerinde konumak ve okumak iin malzeme ve frsat salard. Her kaynama, her gsteri, btn ynleriyle, Rusyann her yerinde deerlendirilir ve tartlrd; bu tekilerden geri kalmamak ve tekilerden daha iyisini yapmak zlemini doururdu (biz sosyalistler, her trl yarmay ve her trl rekabeti kesenkes reddetmeyiz!) ve ilkin bir bakma kendiliinden yaplm eyi bilinli olarak hazrlama, saldr plann deitirme vb. iin belirli bir yerdeki ya da belirli bir andaki uygun koullardan yararlanma isteini uyandrrd. Yerel almann bu yeniden canlan, ayn zamanda, her gsterinin ya da bir yerel gazetenin her saysnn yaynlannn sk sk yaratt btn glerin umutsuzca, lszce harcanmasnn ve btn glerin tehlikeye atlmasnn nn alrd. Bir yandan, polis, nerede arayacan bilmediinden, kkleri bulmakta ok daha zorluk ekerdi; te yandan, dzenli ortak alma, adamlarmz belli bir saldrnn iddetini ortak ordunun o blmnn gcne gre ayarlamay retirdi (byle bir eyi, bugn kimse dnmemektedir, nk saldrlar ounlukla [sayfa 206] kendiliinden olmaktadr); byle bir dzenli ortak alma, bir yerden bir yere sadece yaznn deil, devrimci glerin de naklini kolaylatrrd. Bu gler, bugn, snrl yerel alma denen muharebe alannda byk kayplar vermektedir. Ama ele aldmz koullar altnda, yetenekli bir ajitatr ya da bir rgty lkenin bir ucundan teki ucuna nakletmek olana olurdu ve bunu yapma frsat da durmadan doard. Yoldalar ie, parti almas iin, parti hesabna, ksa yolculuklarla balayarak, geimlerinin parti tarafndan salanmasna, profesyonel devrimciler haline gelmeye ve kendilerini gerek siyasal nderler olarak eitmeye alrlard. Ve eer biz, yerel komitelerin, yerel gruplarn ve inceleme evrelerinin tamamnn ya da byk ksmnn ortak davaya etkin
164
olarak katlmalarn gerekten salayabilirsek, ksa bir zaman iinde btn Rusya iin onbinlerce basan ve dzenli bir ekilde datlan bir haftalk gazeteyi kurabiliriz. Bu gazete, snf mcadelesinin ve ynsal fkenin her kvlcmn krkleyerek, onu, yaygn bir yangn haline getiren muazzam demirci krnn bir paras haline gelirdi. Henz pek masum ve ok kk, ama dzenli ve ortak olan bu abann etrafnda, szcn tam anlamyla denenmi savalarn dzenli ordusu sistemli olarak biraraya getirilir ve eitilirdi. Bu genel rgtsel yapnn iskelelerinde ve merdivenlerinde, ok gemeden, devrimcilerimizin saflarndan kma sosyal-demokrat Jelyabovlar, ve iilerimizin saflarndan gelen Rus Bebellerinin trmandn grrdk; ve byleleri, seferber edilmi ordunun nndeki yerlerini alrlar ve Rusyann utanc ve lnetiyle hesaplamak zere tm halk harekete geirirlerdi. te biz bunun ryasn grmeliyiz! Rya grmeliyiz! Bu szckleri yazyorum, ve birdenbire bir korkudur beni alyor. Kendimi Birlik [sayfa 207] Konferansnin bir oturumunda gryorum ve karmda Raboeye Dyelonun editrleri ve yazarlar oturuyorlar. Martinov yolda ayaa kalkyor, ve bana dnerek serte yle diyor: zninizle unu soraym, zerk bir yazkurulunun, daha nce parti komitesinin grn almadan rya grmeye hakk var mdr? Onun ardndan Krievski yolda dikiliyor (Plehanov yolda oktan beri derinletirmi olan Martinov yolda, felsefi bakmdan daha da derinletirerek) daha da sert bir tonla: Daha ileri gideceim, diyor, size soruyorum: bir marksistin, Marxa gre insanln kendisine her zaman zebilecei grevler yklediini ve taktiin partiyle birlikte byyen parti grevlerinin bymesinin bir sreci olduunu bile bile, rya grmeye hakk var mdr? Bu korkun sorular dnmek bile beni titretiyor, ve bir tek eyi dnyorum: nereye saklanacam. Pissarevin arkasnda siper alsam nasl olur? Rya ile gereklik arasndaki ayrlk konusunda Pissarev yle yazar: Ayrlk vardr, ayrlk vardr. Benim ryam, olaylarn doal aknn tesine geebilir, ya da olaylarn doal aknn hi bir zaman gitmeyecei bir dorultuya sapabilir. Birinci halde, ryadan hi bir ktlk gelmez; alan insann enerjisini destekler, glendirir bile. ... Byle ryalarda alma gcmz arptacak ya da
165
felce uratacak hi bir ey yoktur. Tam tersine, eer insan byle rya grme yeteneinden tamamen yoksun olsayd, arasra zihni ilerilere atlayarak ellerinin henz biim vermeye balad rnn tam ve eksiksiz tablosunu gznn nnde canlandramasayd, o zaman insani, sanat, bilim ve pratik aba alannda byk ve zahmetli ilere girimeye ve tamamlamaya hangi itici gcn srkleyeceini dnemem bile. ... Eer rya gren kimse, ryasna ciddi olarak inanrsa, yaam dikkatle gzler, gzlemlerini gkte kurduu atolarla kyaslarsa [sayfa 208] ve eer, genel olarak sylemek gerekirse, ryasnn gereklemesi iin bilinli olarak alrsa, rya ile gerek arasndaki ayrln hi bir zarar olmaz. Ryalarla yaam arasnda bir ba varsa, her ey yolundadr.78 Ne yazk ki, bizim hareketimiz iinde, bu trden rya grme ok azdr. Ve bundan en ok sorumlu olan kimseler, aklbanda grleriyle, somuta yaknlklaryla nenler, legal eletiriciliin ve illegal kuyrukuluun temsilcileridirler. C. BZE GEREKL OLAN NASIL BR RGTTR? Btn sylenenlerden, okur, plan-olarak-taktiklerimizin, hemen saldrya gemeye ary reddettiini; dman kalesinin etkin bir biimde kuatlmasn istediini; ya da bir baka deyile, btn glerin kalc bir ordunun toplanmasna, rgtlenmesine ve seferber edilmesine yneltilmesini istediini grecektir. Raboeye Dyeloyu ekonomizmden birdenbire saldr rtkanlna (Listok Raboego Dyela,79 n 6, Nisan 1901) atlad iin alaya aldmz zaman, bu gazete elbette bizi doktriner olmakla, devrimci grevimizi anlamamakla, ihtiyatl olmay tlemekle vb. sulad. Biz bu sulamalarn, tamamen ilkelerden yoksun olanlardan ve btn tartmalardan derin bir sre-olarak-taktiklerden dem vurarak kaanlardan gelmesine elbette hi armadk; tpk bu sulamalarn, kalc programlara ve taktik ilkelere kmseme ile bakan Nadejdin tarafndan yinelenmesine de amadksa. Tarihin kendi kendini yinelemedii sylenir. Ama Nadejdin, tarihin kendini yinelemesi iin her trl abay harcyor ve devrimci eitimi sulayarak, tehlike anlarnn alnmas ve zel bir devrimin arifesi gr [sayfa 209] vb. konusunda barp ararak
166
akovu taklit ediyor. Besbelli ki, zgn tarihsel olay bir trajediyse onun kopyas bir komedi olacaktr, yolundaki nl sz unutmu80 akovun propagandasyla hazrlanan ve gerekten dehet yaratan dehet yaratc terr yoluyla gerekletirilen iktidar ele geirme giriimi, grkemli bir eydi, oysa bu kk akovun kztrc terr sadece glntr, zellikle bunu vasat insanlar rgt dncesiyle desteklemeye kalkt zaman. Eer skra, diye yazyor Nadejdin, o kitabilik havasndan bir kurtulsayd, bunlarn [rnein skra n 7de yaynlanan bir iinin mektubu, vb. gibi olaylarn] saldrnn yakn, pek yakn olduunu gsteren belirtiler olduunu ve u anda [aynen byle!] Rusya apnda bir gazeteye bal bir rgtten szetmenin masaba dnceler ve masaba eylemler yaymak olduunu grrd. Ne akl almaz bir karklk! Bir yandan kztrc terr ve ortalama insanlar rgt savunuluyor ve bu yaplrken daha somut bir ey evresinde, rnein yerel gazeteler evresinde biraraya gelmenin ok daha kolay olduu ileri srlyor; te yandan, btn Rusya iin bir rgtten u anda szetmenin, masaba dnceler yaymak olduu iddia olunuyor, yani, daha ak sylemek gerekirse, u anda artk ok ge kalnd syleniyor! Ama Yerel gazetelerin geni bir biimde rgtlendirilmesinden ne haber bunun iin de artk ok ge deil mi sevgili L. Nadejdin? skrann grn ve taktik izgisini bununla kyaslaynz; kztrc terr samadr; bir ortalama insanlar rgtnden ve yerel gazetelerin yaygn bir biimde yaynlanmasndan szetmek, ekonomizme kaplar ardna kadar amak olur. Btn Rusyay kapsayan tek bir devrimciler rgtnden szetmeliyiz; ve kt zerinde deil de gerek saldr balayncaya dek bundan szetmek iin hi bir zaman ge kalnm olunmayacaktr. [sayfa 210] Evet, diye devam ediyor Nadejdin, rgtlenme konusunda durumumuz hi de parlak deildir; evet, skra, sava glerimizin byk ksm gnlllerden ve isyanclardan meydana gelmektedir derken tamamen hakldr. ... Glerimizin durumunu soukkanllkla doru olarak deerlendirmemiz iyi bir ey. Ama, ynlarn hi de bizim malmz olmadn ve bu yzden de askeri harekta ne zaman balanacan bizden sormayacaklarn, kendiliklerinden harekete geeceklerini unutmak niye. ... Kalabaln kendisi ilkel ykc gcyle harekete getii zaman, saflarna hep son dere-
167
ce sistemli rgtlenmeyi sokmaya altmz, ama bir trl baaramadmz dzenli birliklerin stesinden gelip onlar safd edebilir. (italikler bizim.) alas bir mantk! Asl ynlar bizim malmz olmad iindir ki ani bir saldr konusunda rtkanlk etmenin gerei yoktur, bu sama bir davrantr; nk, saldr, dzenli birliklerin hareketidir ve ynn kendiliinden atlm olamaz. Kalabaln dzenli birliklerin stesinden gelmesi ve onlar safd etmesi mmkn olduu iindir ki, srekli birlikler arasnda son derece sistemli rgtlendirme almamzla kendiliinden atlma mutlaka yetimeliyiz, nk bu rgtlendirme iini ne kadar ok baarrsak dzenli birliklerin kalabalk tarafndan safd edilmeyip ileriye doru kalabaln banda yrmesi anslar o lde artar. Nadejdin yanlmaktadr, nk, sistemli rgtlenme srasnda, birliklerin onlar ynlardan tecrit eden bir eyle uratn sanmaktadr, oysa gerekte birlikler, tamamyla ok ynl ve her eyi kucaklayan siyasal ajitasyonla, yani ynlarn ilkel ykc gcyle devrimciler rgtnn bilinli ykc gcn birbirine yaklatran ve tek bir btn halinde birletiren bir alma ierisinde bulunmaktadrlar. Siz, baylar, kendi suunuzu bakasna ykleme abasndasnz. [sayfa 211] nk programna terr sokarak bir terristler rgtnn kurulmasn isteyen, Svoboda grubunun kendisidir, ve byle bir rgt, ne yazk ki henz bizim malmz olmayan ve ne yazk ki mcadeleye nerede ve nasl girieceklerini henz bizden sormayan, ya da pek seyrek soran ynlarla birliklerimizin daha sk balar kurmasn gerekten nlerdi. Ve Nadejdin, skray korkutmaya alarak, Devrimin kendisinin de geldiini gremeyeceiz, diye yazyor, nasl ki, bizi hazrlksz yakalayan son olaylarn geldiini grmedikse. Bu tmce, yukarya aktarlan szlerle birlikte ele alndnda, Svobodann icat ettii devrimin arifesi grnn samaln aka gsterir.* Aka konduunda, bu zel gr, tartmak ve hazrlanmak iin artk ok ge olduu sonucunu vermektedir. Kitabiliin ok deerli muhalifi, eer durum buysa, Teori** ve Taktik Sorun* Devrimin Arifesi, s. 62. ** Bu arada belirtelim ki, Teori Sorunlarna Bak adl yaptnda, Nadejdin, belki de devrimin arifesi grnden gelen ve pek tuhaf olan u pasaj dnda, teori sorunlarnn
168
lar zerine 132 sayfalk bir bror yazmann ne deeri vard? Onun yerine, iinde Vurun Kafalarna! zet arsnn bulunduu 132.000 bildiri yaynlamak devrimin arifesi grne daha yakr bir davran olmaz myd? skra gibi ulus lsnde bir siyasal ajitasyonu, [sayfa 212] programlarnn, taktiklerinin ve rgtsel almalarnn temel ta yapanlar, devrimin geldiini nceden grememe tehlikesini en azna indirmi olanlardr. Bugn Rusyada bir utan bir uca Rusya apndaki gazeteden yaylan balantlar a rmekle uraanlar, sadece, ilkyaz olaylarn nceden grmekle kalmadlar, stelik bize, bu olaylarn geldiini nceden haber verme olanan saladlar. Onlar, skra, n 13 ve 14te anlatlan gsterileri81 de nceden grdler, ve bununla da yetinmeyip, kendiliinden ayaklanan ynlarn yardmna komann ve, ayn zamanda, gazete araclyla, Rusyadaki btn yoldalarn gsteriler hakknda bilgi edinmelerini ve elde edilen deneyimden yararlanmalarn salamann kendi grevleri olduu bilinciyle, bu gsterilere katldlar. Ve bu kimseler, eer mrleri yeterse, her eyden nce ajitasyonda deneyim sahibi olmamz, her protesto hareketini (sosyal-demokratik biimde) destekleme yeteneinde bulunmamz ve ayn zamanda kendiliinden hareketi dostlarn hatalarndan ve dmanlarn tuzaklarndan koruyarak ynetmemizi gerektiren devrimin de geldiini greceklerdir. Bylece ortak gazete iin ortak almayla kurulacak olan btn Rusya iin bir gazetenin evresinde bir rgtlenme plan zerinde direnerek durmamzn sonuncu nedenine gelmi bulunuyoruz. Ancak byle bir rgttr ki, militan bir sosyal-demokrat esneklii, yani mcadelenin en eitli ve hzl deien koullarna hemen uyma yeteneini, bir yandan sayca stn olan ve glertartlmasna hemen hemen hi bir katkda bulunmamtr: Bir btn olarak berntaynclk u anda bizim iin nemini yitirmektedir, nasl ki, Bay Struvenin imdiden gnn doldurduunu Bay Adamoviin tantlayp tantlamamas, ya da tersine, Bay Struve, Bay Adamoviin iddiasn rterek istifa edip etmemesi sorunu da bizim iin artk nemini yitirmise bu, gerekten hi bir eyi deitirmez, gnl devrim saati gelip atmtr. [s. 110]. Nadejdinin teoriyi umursamazln bundan daha ak-seik gsteren bir rnek bulunamaz. Biz devrimin arifesini iln ettik, onun iin ortodokslarn eninde sonunda eletiricileri mevzilerinden srp atmay baarp baaramamalar gerekten hi bir eyi deitirmez! Bizim ukal, eletiricilerin pratik mevzilerine kar kararl bir savaa giriebilmemiz iin, onlarla olan teorik mcadelemizin sonularna asl devrim srasnda muhta olacamz grememektedir!
169
ini bir noktada toplam bulunan bir dmanla ak alanda savatan kanrken, te yandan dmann manevra yeteneksizliinden yararlanarak en az bekledii yerde ve anda ona kar saldrya geme* yeteneini salayacaktr. [sayfa 213] Parti rgtn kurarken sadece patlamalara ve sokak atmalarna, ya da tekdze gnlk mcadelenin ilerleyiine gvenmek byk hata olur. Biz her zaman gnlk almamz yapmalyz ve her zaman her eye hazr olmalyz, nk ok kez patlama dnemleri ile durgun dnemlerin birbirinin yerini ne zaman alacan nceden kestirmek hemen hemen olanakszdr. Bu deimeleri nceden grebildiimiz hallerde de, bu ngrden rgtmz yeniden kurmak iin yararlanamayz; nk otokratik bir lkede byle deiiklikler alacak bir hzla meydana gelir ve bazan bu deiiklikler, arn yenierilerinin** bir gecelik basknyla olur. Ve devrimin kendisi de (grne gre Nadejdinlerin sand gibi) tek bir hareket olarak deil, azok gl patlamalar dneminin azok mutlak durgunluktaki dnemlerinin dizi halinde birbirinin yerini almas olarak dnlmelidir. Bundan tr, parti rgtmzn eyleminin balca ierii, bu eylemin younlama noktas, en gl patlama dneminde olduu gibi en durgun dnemde de mmkn ve mutlaka gerekli alma olmaldr, yani Rusyann bir ucundan bir ucuna birbiriyle balantl, yaamn btn ynlerini aydnlatan, ve ynlarn olabildiince geni katlar arasnda yrtlen siyasal ajitasyon almas olmaldr. Ama yle bir alma, bugnn Rusyasnda, sk sk yaynlanan btn Rusya iin bir gazete olmadan dnlemez. Bu [sayfa 214] gazete evresinde kurulacak olan rgt, buna katkda bulunanlarn (szcn geni anlamyla, yani gazete iin alanlarn tmnn) rgt, her eye, devrim dalgasnn alal dnemlerinde
* skra, n 4, Nereden Balamal. Devrimin arifesi grn benimsemeyen devrimci eitimciler, almann uzunluundan tr hi istiflerini bozmuyorlar, diye yazyor Nadejdin [s. 62]. Bu konuyla ilgili olarak unu belirteceiz: ok uzun srecek bir alma iin siyasal taktikler ve bir rgtlenme plan izemez ve ayn zamanda bu alma sreci iersinde partimizin olaylarn geliiminin her hzlannda yerini almakta ve grevini yerine getirmekte hazrlkl olmasn salayamazsak eer bu ii baaramazsak, zavall siyaset maceraclarndan baka bir ey olmadmz tantlarz. Ancak dnden beri kendisine sosyal-demokrat demeye balayan Nadejdindir ki, sosyal-demokrasinin amacnn btn insanln yaam koullarn kkten deitirmek olduunu ve bu yzden bir sosyal-demokrat iin almann uzunluu sorunu karsnda istifini bozamayacan unutabilir. ** Lenin, arlk polisini betimlemek iin yenieri szcn kullanmtr. -Ed.
170
partinin onurunu, saygnln ve yrekliliini korumaktan, ulus apndaki silahl ayaklanmay hazrlamaya, zamann saptamaya ve gerekletirmeye kadar her eye hazr olacaktr. Rusyada pek olaan bir durumu gznzn nne getiriniz: bir ya da birka yrede yoldalarmzn tamamnn polis tarafndan toplanmasn. Btn yerel rgtleri birletiren tek bir ortak, dzenli eylem yokluunda, bu gibi basknlar, ok kez almalarn aylarca durmas sonucunu vermektedir. Ama eer btn yerel rgtlerin ortak bir eylemi olsayd, o zaman, ok nemli bir tutuklama halinde bile, iki- enerjik kii birka hafta iinde ortak merkezle ve, bildiimiz gibi, imdi bile hzla yerden fkran yeni genlik evreleriyle ba kurabilirdi. Ve arasra tutuklamalarla darbelenen ortak eylem herkese bilindiinde, yeni evrelerin ortaya kp merkezle balant kurmalar daha da hzl olurdu. te yandan, gznzn nne bir halk ayaklanmasn getirin. Bu konuda dnmemiz ve buna hazrlanmamz gerektii konusunda herhalde artk herkes gr birlii iinde olacaktr. Ama nasl? Merkez komitesi ayaklanmay hazrlama amacyla, elbette btn yrelere ajanlar atayamaz. Bir merkez komitesine sahip bulunsaydk bile, Rusyadaki bugnk koullar altnda bu komite bu gibi atamalarla kesinlikle hi bir ey baaramazd. Ama ortak gazetenin kurulmas ve datlmas srasnda oluacak ajanlar a,* ayaklanma arsnn yaplmasn [sayfa 215] oturup beklemek zorunda kalmaz, bir ayaklanma durumunda en yksek baar olasln gvence altna alacak dzenli eylemi yrtebilirdi. Byle bir eylem, bir ayaklanma iin ok nemli olan ve bizim alan ynlarn en geni katlar ve otokrasiden honutsuz olan btn toplumsal katlarla olan balarmz glendirirdi. Genel siyasal durumu doru bir biimde deerlendirme yeteneini, ve bunun sonucu olarak
* Eyvah, eyvah! Martinovun demokratik kulaklarn onca trmalayan o ajanlar szcn gene azmdan kardm! Bu szcn 1870lerin kahramanlarn gcendirmedii halde, 1890larn amatrlerini niye gcendirdiine ayorum. Ben bu szc seviyorum, nk btn ajanlarn dncelerini ve eylemlerini ynelttikleri ortak davay aka ve kesin olarak gsteriyor, ve eer bu szcn yerine bir bakasn koymak zorunda kalsaydm, sevebileceim tek szck, akla belirli bir kitabilii ve belirsizlii getirmeseydi, katkda bulunanlar olurdu. Bize gerekli olan ey, askeri bir ajanlar rgtdr. Ne var ki, bo zamanlarn karlkl olarak birbirlerine generallik bahetmek ile geirmeyi pek seven [zellikle yurtdndaki] saysz Martinovlar, pasaport ajan demektense, Devrimcilere Pasaport Salayan zel Daire Bakan, vb. demeyi yeleyebilirler.
171
da, bir ayaklanma iin uygun an seme yeteneini gelitirmeye hizmet edecek olan ite bu eylemdir. Btn yerel rgtleri, Rusyann tamamn harekete geiren ayn siyasal sorunlara, olaylara ve sonulara ayn anda tepki gsterme ve byle olaylara olabildiince gl, uyumlu ve uygun bir biimde tepki gsterme bakmndan eitecek olan ite bu eylemlerdir; nk bir ayaklanma, znde, tm halkn hkmete kar en gl, en uyumlu ve en uygun yantdr. Son olarak, batan baa tm Rusyadaki btn devrimci rgtleri birbirleriyle en srekli, ve ayn zamanda da en gizli balara sahip olma bakmndan eitecek, bylelikle gerek parti birliini yaratacak olan ite bu eylemlerdir; nk byle balar olmakszn, ayaklanmann plann kolektif olarak tartmak ve ayaklanmann arifesinde zorunlu hazrlk nlemlerini, en sk bir gizlilik iinde tutulmas gereken nlemleri almak olanakszdr. Tek szckle, btn Rusya iin bir siyasal gazete plan, (gerei kadar dnmemi olanlarn sand gibi) dogmacla ve kitabilie saplanm masaba [sayfa 216] almas yrtenlerin emeinin rn deildir, tam tersine, bu plan, gnlk olaan almay bir an bile unutmadan ayaklanmaya hemen btn ynlerden hazrlanabilmek iin en pratik plandr. [sayfa 217]
172
SONU
Birinci dnem, on yl kapsar, aa yukar 1884ten 1894e kadar. Bu dnem, sosyal-demokrasinin teori ve programnn ykselme, ve peki-me dnemiydi. Yeni akmn Rusyadaki yandalar sayca ok azd. Sosyal-demokrasi bir ii snf hareketi olmakszn varln srdryordu, ve bir siyasal parti olarak, gelimesinin reym aamasndayd. kinci dnem, ya da drt yl kapsar 1894-1898. Bu dnemde sosyal-demokrasi, sahnede, bir toplumsal hareket olarak, halk ynlarnn bir atlm olarak, bir [sayfa 218] siyasal parti olarak grnd. Bu, hareketin ocukluk ve delikanllk dnemidir. Aydn tabaka narodizme kar mcadele etme ve iilerin arasna gitme genel abas iindeydiler; iiler de grev hareketine katlma
ayrlr:
Rus sosyal-demokrasisinin tarihi, snrlar belli dneme
173
cokusu iinde. Hareket byk ilerlemeler kaydetti. Liderlerin ounluu, Bay N. Mihaylovskiye bir eit doal snr gibi grnen otuzbe yana henz varmam olan genlerdi. Genliklerinden tr, bunlar, pratik almaya hazrlkl deildiler ve alacak bir hz-la sahneden uzaklatlar. Ama ounlukla eylemlerinin kapsam ok geniti. Biroklar devrimciler olarak dnmeye Narodnaya Volya yanda olarak balamlard. Hemen hepsi, genliklerinde terrist kahramanlara hayranlk duymulard. O kahramanlk geleneklerinin byleyici etkisinden kurtulmak iin bir mcadele gerekti, ve bu mcadeleye, Narodnaya Volyaya sadk kalmaya kararl ve gen sosyal-demokratlarn derin bir sayg duyduklar kimselerle olan kiisel ilikilerin kesilmesi elik etti. Bu mcadele, gen liderleri, kendi kendilerini eitmeye, her eilimdeki gizli yazn okumaya, ve legal narodizmin sorunlarn yakndan incelemeye zorlad. Bu mcadelede eitilen sosyal-demokratlar ne yollarn aydnlatan marksist teoriyi, ne de otokrasiyi devirme grevini bir an bile unutmadan ii snf hareketi iine girdiler. 1898 ilkyaznda partinin kurulmas, bu dnemin sosyal-demokratlarnn en arpc ve ayn zamanda da sonuncu hareketi oldu. nc dnem, grdmz gibi, 1897de hazrlanmt ve 1898 de kesin olarak kinci Dneme son verdi (1898-?). Bu, bir blnme, dalma ve yalpalama dnemiydi. Delikanllk andaki bir gencin sesi atallar. Ve ite byle, bu dnemde Rus sosyaldemokrasisinin sesi de atallat, falsolu sesler karmaya balad bir yandan, Bay Struve ve Bay Prokopoviin, Bulgakov ve Berdyaevin yazlar, te yandan V. -n ve R. M.ninkiler, [sayfa 219] B. Krievski ve Martinovunkiler. Ama herbiri bir yanda dolap duran ve gerileyenler, yalnzca liderlerdi; hareketin kendisi bymeye devam etti ve dev admlarla ilerledi. Proleter mcadele, iilerin yeni katlarna srad ve btn Rusyaya yayld; ayn zamanda, dolayl olarak, renciler arasnda ve nfusun teki kesimleri arasnda demokratik ruhun canlanmasn tevik etti. Ama liderlerin siyasal bilinci, kendiliinden kabarmann genilii ve gc karsnda boyunedi; sosyal-demokratlar arasnda baka bir tip egemen hale gelmiti hemen hemen sadece legal marksist yaznla yetimi militan tipi. Ynlarn kendiliindenlii, liderlerden daha ok siyasal bilin istedike, bu tip, daha da yetersizleti. Liderler, sadece teori bakmndan (eletiri zgrl) ve pratik bakmdan (ilkel-
174
lik) geri kalmakla kalmadlar, geri kalmlklarn bir sr grkemli savlar ileri srerek hakl gstermeye altlar. Sosyal-demokrasi legal yaznda Brentano yandalar tarafndan ve illegal yaznda da kuyrukular tarafndan trade-unionculuk derekesine drlyordu. zellikle sosyal-demokratlarn ilkel yntemleri sosyalist olmayan devrimci eilimlerin yeniden canlanmas sonucunu verince, Credo program uygulanmaya balanyordu. Eer okur, Raboeye Dyelo gibi bir gazete zerinde gereinden fazla durduum iin beni knarsa, kendisine unu syleyeceim: Raboeye Dyelo bu nc dnemin ruhunu en belirgin biimde ifade ettii iin tarihsel bir nem kazanmt.* Dankl ve yalpalamay, [sayfa 220] eletiricilike, ekonomizme ve terrizme dnlerde bulunmaya hazr oluu temsil edebilecek olan tutarl R. M. deil, esen rzgara gre yn deitiren Krievskiler ve Martinovlard. Bu dnemin karakteristik zellii, baz mutlak hayranlarnn pratik almaya kmseme ile bakmalar deildir, tam tersine, kk apta pratikilikle teoriye kar tam bir umursamazln bileimidir. Teoriyi bayalatrma giriimlerinde bu dnemin kahramanlarnn asl tasas byk laflar dorudan doruya reddetme deildi. Bilimsel sosyalizm, btn halinde bir devrimci doktrin olmaktan kt, her yeni kan Alman ders kitabnn ieriinin serbeste sulandrd bir bulama haline geldi; snf mcadelesi slogan daha geni ve daha enerjik bir eyleme tevik eden bir etken olmaktan kt, iktisadi mcadele siyasal mcadeleye kopmaz balarla bal bulunduuna gre, bir eit merhem grevini yerine getirdi; parti dncesi, militan bir rgtn yaratlmas iin bir ar olmuyor, tersine, bir tr devrimci brokrasili ve demokratik biimlerle ocuka oynamay hakl gstermek iin kullanlyordu. nc dnemin ne zaman sona ereceini ve bir ok belirtinin mjdeledii drdnc dnemin ne zaman balayacan bilemeyiz. Gemiten bugne ve ksmen de gelecee gei halindeyiz. Ama btn gcmzle inanyoruz ki, drdnc dnem, mi* u Alman ataszyle de yant verebilirdim: Den Sack Schlgt man, den Esel meint man [Eee kzp semerini dvyorsun]. Sadece Raboeye Dyelo deil, moda olan eletiriye tutulan pratik iindeki militanlarn ve teorisyenlerin geni bir yn da moda olan eletiricilike kaplarak, kendiliindenlik sorununu zemiyorlar ve siyasal ve rgtsel grevlerimizin sosyal-demokrata anlayndan trade-unioncu anlaya sapyorlard.
175
litan marksizmin pekimesine yolaacak, Rus sosyal-demokrasisi bunalmdan tam ergenlik ana erimi olarak kacak ve oportnist artnn nbetini en devrimci snfn gerek ncs devralacaktr. Nbetin devralnmas arsnda bulunma anlamnda ve yukarda akladklarmz zetleyerek, ne yapmal? sorusuna u ksa yant veriyoruz: nc Dneme Son Verin. [sayfa 221]
176
EK SKRAYI RABOEYE DYELO LE BRLETRME GRM
Bizim iin geriye, Raboeye Dyelo ile olan rgtsel ilikilerinde sk-rann benimsedii ve srekli uygulad taktikleri anlatmak kalyor. Bu taktikler skra, n lde, Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliindeki Blnme balkl makalede* tam olarak aklanmtr. Biz daha batan, Partimizin Birinci Kongresinde partinin yurtd temsilcisi olarak tannan gerek Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin iki rgt halinde blnd; partinin temsili sorununun Paristeki Uluslararas Kongrede, Rusyay Uluslararas Sosyalist Broda82 temsil etmek zere [sayfa 222] blnm olan Yurtd Birliin her iki kesiminden birer kii olmak zere iki yenin seilmesi ile ancak geici ve koullu olarak zmlenmi ve hl askda duran bir sorun olduu grn benimsedik. Ra* Bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 378-79. - Ed.
177
boeye Dyelonun temelde yanl olduunu iln ettik; ilke olarak kesinlikle Emein Kurtuluu grubunun yannda yer aldk ve ayn zamanda blnmenin ayrntlarna girmeyi reddederek Yurtd Birliin yapt hizmetleri yalnzca pratik alma asndan dikkate aldk.* Bunun sonucu olarak, bizim politikamz, bir lde, bir bekleme politikasyd. Ekonomizmin en kararl muhaliflerinin Yurtd Birlik ile birlikte alabileceini, nk bu rgtn teori ve taktik konulardaki temel sorunlar zerine szmona bamsz bir tutum almakszn Emein Kurtuluu grubu ile ilke olarak fikir birlii iinde olduunu iln ettiini syleyerek, Rus Sosyal-Demokratlarnn ounluu arasnda egemen olan grlere dn verdik. Takndmz tutumun doruluu, skrann birinci saysnn kyla (Aralk 1900) hemen ayn zamanda, yenin, Birlikten ayrlarak Uzlatrma Grubunu kurmalaryla ve u aadaki rgtlere uzlama grmelerinde arac olarak yardmc olacaklarn bildirmeleriyle dolayl bir biimde tantland.,1 skra rgtnn yurtd kesimine, 2 devrimci Sotsial-Demokrat rgte,83 ve 3 Yurtd Birlie. Bu rgtlerden ilk ikisi derhal bunu kabul ettiklerini bildirdiler; ncs ise neriyi geri evirdi. Geen ylki Birlik Konferansnda bir konumac, bu olgulara deindiinde, Yurtd Birliin Ynetim Kurulu yelerinden birinin bu nerinin reddedilmesinin yalnzca Yurtd Birliin Uzlatrma Grubunun bileiminden honut olmayna dayandn aklad [sayfa 223] dorudur. Bu aklamay burada belirtmeyi bir grev saymakla birlikte, bunun yetersiz bir aklama olduunu sylemekten de geri duramam; nk iki rgtn grmelere balamay kabul ettiini bilen Yurtd Birlik, onlara bir baka arac kanalyla, ya da dorudan doruya yanaabilirdi. 1901 ilkyaznda, hem Zarya (n 1, Nisan) ve hem de skra (n 4, Mays)** Raboeye Dyelo ile ak polemie girdiler. skra zellikle Raboeye Dyelonun Tarihsel Bir Dn adl makalesine saldrd; Raboeye Dyelo, Nisan ekinde, yani ilkyaz olaylarndan sonra, terr sorunu konusunda ve o sra biroklarnn kapldklar
* Bizim blnme konusundaki yargmz yalnzca konuya ilikin yaznn incelenmesine deil, rgtmzn birka yesinin yurtdndan derledikleri bilgilere dayandrlmt. ** Bkz: Collected Works, Vol. 5, s. 13-24. -Ed.
178
kan arlar konusunda istikrarszlk gstermiti. Polemiklere karn, Yurtd Birlik, yeni bir uzlatrclar grubu84 araclyla uzlama grmelerinin balamasna raz oldu. Ad geen rgtn temsilcilerinin Haziranda yaplan ilk konferans, Yurtd Birliin ki Konferans adl brorde, ve Yurtd Devrimci Birliin de Birlik Konferans Belgeleri adl brorde yaynladklar ok ayrntl bir ilkelerde gr birlii temeli zerinde bir anlama tasla hazrlad. Bu ilkelerde gr birliinin (ou kez Haziran Konferans Kararlar olarak adlandrlr) ierii, bizim genel olarak oportnizmin, zel olarak da Rus oportnizminin her trl belirtisinin en kesin bir biimde reddini birlemenin mutlak koulu yaptmz en ak bir biimde ortaya koymaktadr. 1. madde yledir: Proleter snf mcadelesi ierisine oportnizmi sokma yolundaki btn giriimleri ifadesini ekonomizmde, berntaynclkta, millerandclkta, vb. bulan giriimleri reddederiz. Sosyal-demokrat eylemlerin alanna ... devrimci marksizmin btn hasmlarna kar ideolojik mcadele de [sayfa 224] dahildir (4, c); rgt ve ajitasyon eyleminin her alannda, Sosyal-Demokrasi, Rus proletaryasnn ivedi grevinin otokrasiyi devirmek olduunu bir an iin bile unutmamaldr (5, a); ... ajitasyon [ama -.] yalnzca cretli-emek ile sermaye arasndaki gnlk mcadele temeli zerinde deil (5, b); ... yalnzca iktisadi mcadele ve ksmi siyasal istemler uruna mcadele diye bir aama... tanmyoruz (5, c); ... hareketin gelikin olmayan biimlerinin ... ilkelliini ve darln ilkeselletiren eilimlerin eletirilmesini, hareket iin nemli gryoruz (5, d). Harekete tamamen yabanc olan ve bu kararlar birazck olsun dikkatlice okuyan bir kimse bile, bu kararlarn formle edililerinden de anlayacaktr ki, bunlar oportnist ve ekonomist olanlara, otokrasiyi devirme grevini bir an iin bile olsa unutanlara, aamalar teorisini kabul edenlere, darl ilke dzeyine karanlara, vb. kar yneltilmitir. Emein Kurtuluu grubu, Zarya ve skra tarafndan Raboeye Dyeloya kar yrtlen polemikleri yle byle bilen bir kimse bile, bu kararlarn Raboeye Dyelonun iine dm olduu hatalar bir bir rttnden bir an iin olsun kuku duyamaz. Yurtd Birliin bir yesi, Birlik Konferansnda kalkp da, Raboeye Dyelo, n 10daki makalelerin Yurtd Birliin gsterdii yeni tarihsel dnn sonucu olmayp, kararn ar soyutlu-
179
unun sonucu olduunu iln ettiinde,* konumaclardan biri bu iddiay, hakl olarak, alaya almt. Soyut olmak bir yana, bu kararlarn inanlmaz lde somut olduunu sylemiti: bunlarn birisini yakalamaya alt ilk bakta grlebilirdi. Bu szler, konferansta ok tipik bir olaya yolat. Bir yandan Krievski, bunun bizim kt niyetlerimizi aa [sayfa 225] vuran (tuzak kurmak) bir dil srmesi olduu inancyla, yakalamak szcne sarlarak, dokunakl bir biimde yle haykrd: Kimi yakalamaya alyorlar? Alayl bir biimde Evet kimi? diyerek, bu soruya Plehanov da katld. Krievski ise bunu, Kavrama yeteneinden yoksun olan Yolda Plehanova yardmc olaym diyerek yantlad. Kendisine unu aklayaym ki, bu tuzak Raboeye Dyelonun Yazkurulu iin kurulmutu [glmeler], ama biz bu tuzaa yakalanmadk! (Soldan: Daha da kt ya!) te yandan, Borba grubunun (uzlatrc bir grup) bir yesi, Yurtd Birliin kararlarda yapt deiikliklere kar karak ve bizim konumacmz savunmak isteyerek, yakalamak szcnn, besbelli ki, polemiin harareti ierisinde kazara sylendiini iln etti. Kendi payma ben, bu szn sorumlusunun bu savunmay hi de ho karlayacan sanmyorum. Birisini yakalamaya almak szcklerinin aka olarak sylenmi gerek szler olduunu dnyorum; biz Raboeye Dyeloyu her zaman istikrarszlkla ve yalpalamakla suladk, ve yalpalamaya bir son vermek iin doal olarak, onu yakalamaya almak zorundaydk. Bunda en ufak bir kt niyet belirtisi yoktur, nk ilkelerde istikrarszlk sorununu tartmaktaydk. Ve Yurtd Birlii ylesine yoldala yakr bir biimde yakaladk ki,** bizzat [sayfa 226] Krievski ve Birliin Ynetim Kurulu yelerinden biri daha, Haziran kararlarn im* Bu iddia ki Konferansta da yinelenmektedir [s. 25]. ** Gerekten de yle. Haziran kararlarnn giriinde, Rus Sosyal-Demokrasisinin bir btn olarak her zaman Emein Kurtuluu grubunun ilkelerine bal kalm olduunu ve Yurtd Birliin grd hizmetin zellikle yayn ve rgtlenme faaliyeti olduunu syledik. Bir baka deyile, bizim yakalamaya altmz yalpalamalar tamamen brakmas kouluyla, gemii unutmaya ve Yurtd Birlikteki yoldalarn yaptklar almalarn [dava iin] yararlln kabul etmeye tamamen hazr olduumuzu ifade ettik. Haziran kararlarn okuyan herhangi bir tarafsz kimse, bunlar ancak byle yorumlayacaktr. Eer Yurtd Birlik, ekonomizme doru yapt yeni dnle [n 10daki makalelerinde ve yapt deiikliklerde] bir blnmeye neden olduktan sonra, yapt hizmetler konusunda sylediklerimizden tr imdi bizi yalanclkla sularsa [ki Konferans, s. 30], o zaman byle bir sulama elbette ki ancak bir glmseme uyandrabilir.
180
zaladlar. Raboeye Dyelo, n 10daki makaleler (bizim yoldalarmz bu sayy ilk kez Konferans iin geldiklerinde, toplantlar balamazdan birka gn nce grmlerdi), ilkyaz ile sonyaz arasndaki dnemde Yurtd Birlikte yeni bir dnm yer alm olduunu aka gsteriyordu: ekonomistler bir kez daha stnl ele geirmiler ve esen her rzgra gre yn deitiren yazkurulu, gene en nde gelen berntaynclar ve eletiri zgrln savunmaya, kendiliindenlii savunmaya ve Martinovun azndan siyasal etkinliimizin alann kstlama teorisini (szmona bu etkiyi daha da karmaklatrma amacyla) vazetmeye giriilmiti. Parvus un, bir oportnisti herhangi bir formlle yakalamann zor olduu yolundaki o ok yerinde gzlemi doru kmt. Bir oportnist her formle kolayca imzasn atar, ve onu ayn kolaylkla terkeder, nk oportnizm demek, kesin ve salam ilkelere sahip olmamak demektir. Oportnistler, bugn oportnizmi getirme yolundaki btn giriimleri reddetmiler, her trl darl reddetmiler, otokrasiyi devirme grevini bir an iin olsa bile unutmamaya ve ajitasyonu yalnzca cretli-emek ile sermaye arasndaki gnlk mcadele temeli zerinde yrtmeye, vb., vb. ciddi olarak sz vermilerdir. Ama yarn az deitirecekler ve kendiliindenlii ve tekdze gnlk mcadelenin ilerlemesini savunma, elle tutulur sonular vaadeden istemler lehinde konuma bahanesiyle eski hilelerine dneceklerdir. n 10daki makalelerde, Yurtd Birliin ne gemite, ne de imdi, konferansta kabul edilen taslan genel ilkelerine ters den herhangi bir sapma grmedii yolundaki iddiasn srdrmekle (ki Konferans, s. 26), Yurtd Birlik, olsa olsa, anlamazlk konusundaki temel noktalar anlamakta tam bir yeteneksizlik [sayfa 227] ya da isteksizlik gstermi olmaktadr. Raboeye Dyelo, n 10dan sonra, ancak tek bir ey yapabilirdik: Yurtd Birliin btn yelerinin bu makalelerle ve yazkuruluyla gr birlii iinde olup olmadn anlamak zere, genel bir tartma amak. Yurtd Birlik bizden zellikle bu yzden honut deildir ve bizi kendi saflar arasna ayrlk tohumlar ekmekle, baka insanlarn ilerine burnumuzu sokmakla, vb. sulamaktadr. Bu sulamalar elbette ki temelden yoksundurlar, nk ne kadar hafif olursa olsun, esen her rzgra gre yn deitiren seimle ibana gelmi bir yazkurulunda, her ey rzgrn ynne bal-
181
dr, ve biz bu ynn ne olduunu birlemek niyetinde olan rgt yeleri dnda kimsenin bulunmad zel toplantlarda tanmladk. Yurtd Birlik adna Haziran kararlarnda yaplmak istenen deiiklikler, bir anlamaya varma yolundaki son umutlar da ald gtrd. Bu deiiklikler ekonomizme doru yaplan yeni dnn ve Birlik yelerinin ounluunun Raboeye Dyelo, n 10 ile gr birlii iinde olduklarnn belgesel kantdr. Bu deiiklikler, oportnizmin belirtilerine yaplan atftan ekonomizm szcn karmak (bu szcn anlamnn mulak olduu gerekesiyle; ama durum buysa, o zaman yaplmas gereken tek ey, bu yaygn hatann niteliinin daha kesin bir biimde tanmlanmasyd), ve millerandclk szcn karmakt (oysa Krievski bunu Raboeye Dyelo, n 2-3, s. 83-84te, ve daha ak olarak Vorwrtsta* savunmutu). Haziran kararlarnn, Sosyal-Demokrasinin grevinin siyasal, iktisadi ve toplumsal basknn btn biimlerine kar proleter mcadelenin her belirtisine nderlik etmek, bylelikle mcadelenin btn [sayfa 228] bu belirtilerine sistem ve birlik kazandrmak olduunu kesinlikle belirtmesine karn, Yurtd Birlik tmyle gereksiz olan u szleri eklemitir: ktisadi mcadele, yn hareketinin gl bir drtsdr (kendi bana alndnda, bu iddiaya kar klamaz, ama dar ekonomizmin varlnda yanl yorumlara frsat yaratmamazlk da edemez). Dahas, hem bir an iin bile (otokrasiyi devirme amacn unutmak) szcklerinin kartlmasyla ve hem de iktisadi mcadele, ynlar etkin siyasal mcadele iine ekmenin en geni uygulanabilirlie sahip aralardr szcklerinin eklenmesiyle, Haziran kararlarnda politikann dpedz daraltlmas bile nerilmiti. Byle dzeltmelerin nerilmesi zerine, bizim konumaclarmz, yeniden ekonomizme dnen ve kendileri iin yalpalama zgrl elde etmek iin uraan kimselerle grmeleri srdrmenin bir yarar olmayaca dncesiyle, birbirlerinin pei sra, sz almay doal olarak reddettiler. skrann anlama iin engel olarak grd ey, Raboeye Dyelonun bamsz niteliinin ve zerkliinin korunmasyd, ki Birlik bunun ilerideki anlamamzn dayankllnn sine qua nonu**
* Bu konuda bir polemik Vorwrtsn imdiki editr Kautsky ile Zaryanin Yazkurulu arasnda balad. Rus okurunu bu tartma konusunda bilgi sahibi klmakta kusur etmeyeceiz.85 ** Kanlmaz koulu, olmaz-sa-olmaz. -.
182
olacan dnyordu (ki Konferans, s. 25). Bundan daha yanl bir ey olamaz. Bizim Raboeye Dyelonun zerkliine kar hi bir zaman planmz olmad.* Bamsz nitelikten kast, teori ve taktiklerdeki ilkesel sorunlar konusunda bamszlksa, biz gerekten de onun bamsz niteliini tanmay kesinlikle reddettik. Haziran kararlar byle bir bamsz nitelii kesinlikle reddetmektedir, nk byle bir bamsz nitelik, uygulamada, daha nce de iaret ettiimiz [sayfa 229] gibi, her zaman, aramzda hkm srmekte bulunan ve parti asndan kabul , edilemez olan blnml besleyen her trden yalpalamalar anlamna gelmitir. Raboeye Dyelo, n 10daki makaleler, getirdii deiiklikler ile birlikte, onun bu trden bamsz niteliini korumak dileinde olduunu aka gstermi ve byle bir dilek doal ve kanlmaz olarak bir kopua ve sava ilnna yolamtr. Ama Raboeye Dyelonun kendisini belirli yaznsal ilevlere vermesi anlamnda, onun bamsz niteliini tanmaya hepimiz hazrdk. Bu ilevlerin doru-drst datlmas, doal olarak, unlar gerektiriyordu: 1 teorik bir dergi, 2 siyasal bir gazete, ve 3 herkese anlalabilir makale derlemeleri ve brorler. Raboeye Dyelo, Haziran kararlarnn hedefledii hatalarn btn btn terketmeyi itenlikle istediini, ancak byle bir ilev datmna rza gstererek tantlayabilirdi. Ancak byle bir ilev datmyd ki, her trl srtme olasln ortadan kaldrr, dayankl bir anlama yaplmasn etkin olarak gvence altna alr, ve ayn zamanda da, hareketimizin yeniden canlanmasnn ve yeni baarlar elde etmesinin temeli olabilirdi. Devrimci eilim ile oportnist eilim arasndaki nihai kopua rgtsel koullarn deil, oportnistlerin oportnizmin bamsz niteliini pekitirmek ve Krievskilerin ve Martinovlarn tezleriyle kafa karkl yaratmay srdrmek istemelerinin neden olduu konusunda u anda hi bir Rus Sosyal-Demokrat kuku duyamaz.
[sayfa 230]
* Yani eer, birlemi olan rgtlerin ortak bir st konsey kurmalarna ilikin yazkurullar arasndaki gr al-verii, zerkliin snrlandrlmas olarak grlmyorsa. Ama Haziranda, Raboeye Dyelo buna raz olmutu.
183
NE YAPMALI?YA LKN BR DZELTME
Ne Yapmal? kitapnn 141. sayfasnda * szn ettiim Uzlatrma Grubu, yurtd sosyal-demokrat rgtleri uzlatrma giriiminde kendilerinin oynadklar rol konusunda anlattklarmda u dzeltmeyi yapma-m istediler: 1900n sonunda, Yurtd Birlikten, bu grubun yesinden yalnzca biri ayrld; tekiler ise, 1901de, ancak, Uzlatrma Grubunun nerdii ve Yurtd skra rgt ve devrimci Sotsial-Demokrat rgt ile ya-placak bir konferans konusunda Birliin rzasn almann olanakszlndan emin olduktan sonra, ayrldlar. Yurtd Birliin [sayfa 231] Ynetim Kurulu, Uzlatrma Grubunu oluturan kiilerin arac olarak hareket etmeye
* Bu kitabn 223-224. sayfalarna baknz. -Ed.
184
yetkili olmadklarn ileri srerek, ilkin bu neriyi reddetti ve Yurtd sk-ra rgt ile dorudan iliki iine girmek istediini belirtti. Ama ok gemeden, Yurtd Birliin Ynetim Kurulu, Uzlatrma Grubuna, Birlik iindeki blnme konusundaki raporu ieren skrann ilk saysnn kmasndan sonra, kararn deitirdiini ve artk skra ile iliki kurmak istemediini bildirdi. Bunun ardndan, Yurtd Birliin Ynetim Kurulu yelerinden birinin, Birliin bir konferansa raz olmayna yalnzca Uzlatrma Grubunun bileiminden honut olmaynn neden olduu yolundaki szleri nasl aklanabilir? Yurtd Birliin Ynetim Kurulunun geen yln Haziranndaki konferansa nasl olup da rza gsterdiini aklamann da ayn lde zor olduu dorudur; nk skrann ilk saysndaki makale, geerliliini hl koruyordu ve skrann Yurtd Birlie kar olan olumsuz tutumu, her ikisi de Haziran Konferans ncesinde km olan Zaryann ilk saysnda ve skra n 4te daha da gl bir biimde ifade ediliyordu.
skra, n 19, 1 Nisan 1902
N. LENN
185
AIKLAYICI NOTLAR
1 Ne Yapmal? Hareketimizin Canalc Sorunlar, 1901in sonunda ve 1902nin banda yazlmtr. Lenin Ne Yapmalnn bir tasla olarak adlandrd Ekonomizmin Savunucularyla Bir Konuma adl makalesini daha sonradan skra, n 12de (Aralk), yaynlad. nsz ubat 1902de yazd ve kitap Mart balarnda Dietz tarafndan Stuttgartta yaynland. Yayn duyurusu skrann 10 Mart 1902 tarihli 18. saysnda baslmt. Ne Yapmal?, Rusyada ii snfnn devrimci bir marksist partisi iin verilen mcadelede ve leninist skra eiliminin RSDPnin komite ve rgtlerinde ve 1903 Kongresinde zafere ulamasnda nemli bir rol oynad. Kitap, 1902 ve 1903te, Rusyadaki Sosyal-Demokrat rgtler arasnda yaygn bir biimde datld; Kiev, Moskova, St. Petersburg, Nijni-Novgorod, Kazan, Odessa ve baka kentlerdeki polis basknlarnda ve tutuklamalarda ele gemitir. Ne Yapmal?, 1907de, baz deiikliklerle Oniki Yl adl derlemede yeniden basld. Bundan sonraki btn basklar, 1907 basks da gznnde tutularak yapld. 2 Nereden Balamal, ilk kez, skra, n 4n bayazs olarak yaynland. O sra Rusyadaki Sosyal-Demokrat hareketin kar karya olduu en nemli sorunlara yantlar getiriyordu siyasal ajitasyonun nitelii ve temel ierii, btn
186
Rusyay kapsayan militan bir marksist partiyi rgtleme grevi ve kurma plan. Lenin bu makaleyi, daha sonradan Ne Yapmal? adl kitap olarak ortaya kan plann tasla olarak adlandrmtr. Bu makale devrimci sosyal-demokratlar iin bir program niteliindeydi ve hem Rusyada, hem de yurtdnda geni bir biimde datlmt. Yerel sosyal-demokrat rgtler bunu skrada okumular ve ayr bir bror olarak yeniden yaynlamlard. Sibirya Sosyal-Demokrat Birlii bu brorden 5.000 adet bastrm ve btn Sibiryaya datmt. Bror ayrca Rjevde de baslm ve Saratov, Tambov, Nijni-Novgorod, Ufa ve teki kentlerde datlmt. 3 skra (Kvlcm). Leninin 1900 ylnda kurmu olduu, btn Rusya iin ilk illegal gazete. Bu gazete, ekonomistlerin yenilmesinde, dank haldeki sosyal-demokrat gruplarn birletirilmesinde ve Rus Sosyal-Demokrat i Partisinin kinci Kongresinin hazrlanmasnda kesin ve etkin bir rol oynad. Polis basksndan tr, arlk Rusyas iinde bir devrimci gazetenin yaynlanmas olanakszd. Daha Sibiryada srgndeyken, Lenin, yurtdnda bir gazetenin yaynlanmas plann btn ayrntlaryla uygulamaya giriti. Leninin skrasnn ilk says 11 (24) Aralk 1900de Leipzigde kt. Bundan sonra Mnihte, (Temmuz 1902den sonra) Londrada ve 1903 ilkyazndan balayarak da Cenevrede yaynland. skrann yazkurulunda V. . Lenin, G. V. Plehanov, Y. O. Martov, P. B. Akselrod, A. N. Potresov ve V. . Zasuli vard. lk gnlerde sekreteri . G. Smdovi-Leman idi. Daha sonra, 1901 ilkyaznda N. K. Krupskaya, yazkurulu sekreteri oldu; Krupskaya, ayn zamanda skrann Rusyadaki sosyal-demokrat rgtlerle yazmalarn da ynetiyordu. Lenin, fiilen yazkurulu bakan ve skrann btn eylemlerinin yneticisiydi. skrada yazd yazlar, partinin kurulmasyla, Rus proletaryasnn snf mcadelesiyle ilgili btn temel sorunlar ve uluslararas sahnedeki bellibal olaylar ele alr. skrann izgisini benimseyen RSDP gruplar ve komiteleri, St. Petersburg, ve Moskova ve Samara da dahil olmak zere, Rusyann birok kentinde kuruldu. skra rgtleri, Leninin eittii profesyonel devrimciler tarafndan kuruluyor ve onlarn ynetimi altnda alyordu. (N. E. Bauman, . V. Babuekin, S. . Gusev, M. . Kalinin, G. M. Kirjijanovski bunlar arasndayd). Leninin giriimiyle ve onun dorudan katlmasyla skrann yazkurulu, partinin program taslan hazrlad (gazetenin 21. saysnda yaynlanmtr) ve 1903 Temmuz-Austosunda toplanan RSDP kinci Kongresi dzenlendi. O zamana kadar Rusyadaki yerel sosyal-demokrat rgtlerin ounluu skra ile iliki kurmulard. Onun taktiklerini, programn ve rgtlenme plann benimsiyorlar ve skray yolgsterici organ olarak kabul ediyorlard. kinci Kongre, zel bir kararla, partiyi kurma urundaki mcadelede oynam olduu nemli rol kaydetti ve skray RSDPnin merkez organ olarak kabul etti. kinci Kongre, Lenin, Plehanov ve Martovu, skrann yazkurulu olarak semiti. Eski alt yazkurulu yesinin yazkurulunda kalmas gerektiinde direnen Martov, kongrenin kararlarna karn, skra yazkurulunda almay kabul etmedi ve gazetenin 45-51. saylar Lenin ve Plehanov tarafndan yaynland.
187
Bundan sonra Plehanov, meneviklerden yana bir tutuma brnd ve parti kongresinin grevden uzaklatrm olduu btn eski menevik yazkurulu yelerinin kurula alnmalarn istedi. Lenin, buna raz olmad ve 19 Ekim (1 Kasm) 1903te yazkurulu yeliinden ekildi; merkez komitesine seildi ve menevik oportnistlere kar buradan mcadele etti. skrann 52. saysn tek bana Plehanov yaynlad. 13 (26) Kasm 1903te kendi bana hareket eden ve Kongreye meydan okuyan Plehanov, eski menevik yeleri yazkuruluna ald. skrann 52. saysndan itibaren menevikler, skray kendi organlar haline getirdiler. Artk bolevik eski-skrann yerini, menevik yeni-skra almt. 4 Yurtd sosyal-demokrat rgtler Rus Sosyal-Demokratlar Birlii, Bundun Yurtd Komitesi, yurtd Sotsial-Demokrat rgt, yurtd skra ve Zarya rgt arasndaki grmeler, Borba grubunun aracl ile birleme konusunda bir anlamaya varmak zere 1901in ilkyaznda ve yaznda yrtlmtr. Bu rgtlerin temsilcileri, kongreye hazrlk yapmak zere Haziranda Cenevrede bir konferans topladlar (Haziran ya da Cenevre Konferans olarak bilinir). Bu konferans, btn Sosyal-Demokrat rgtlerin pekitirilmesini kabul eden ve her boydan ve soydan oportnizmi ekonomizmi, berntayncl, millerandcl, vb. mahkum eden bir karar (bir ilke anlamas) hazrlad. Ama Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin ve onun organ Raboeye Dyelonun oportnizme doru yapt yeni dn, birlii salama giriiminin baarszln nceden belirlemi oldu. Yurtd RSDP rgtlerinin Birlik Konferans 21 ve 22 Eyll (4 ve 5 Ekim) 1901de Zrihte topland. Konferansa skra ve Zarya rgtnden alt temsilci (Lenin, Krupskaya, Martov ve bakalar), aralarnda Emein Kurtuluu grubundan yenin de bulunduu (Plehanov, Akselrod ve Zasuli) SotsialDemokrat rgtnden sekiz ye, Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin (aralarnda Yurtd Bund Komitesinin be yesinin de yer ald) onalt yesi ve Borba grubundan da ye katld. Konferansa .rey ad ile katlm bulunan Lenin, gndemin birinci maddesi zerine ate1i bir konuma yapt lkeler Konusundaki Anlama ve Editrlere Talimat (Collected Works, Vol. 5, s. 225-29). Bu, Leninin yurtd Rus sosyal-demokratlar arasnda ilk kez aka ortaya kyd. Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin nc Kongresinde Haziran Karar zerinde yaplan oportnist deiiklikler ve eklemeler konferansta akland. Bunun zerine, konferansn devrimci kesimi (skra ve Zarya ve Sotsial-Demokrat rgtlerinin yeleri) birlemenin olanaksz olduunu syleyerek konferans terkettiler. Bu rgtler Leninin giriimiyle Yurtd Rus Devrimci Sosyal-Demokratlar Birlii olarak birletiler. 5 Raboeye Dyelo (i Davas) Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin organ olarak Nisan 1899dan ubat 1902ye kadar Cenevrede dzensiz aralklarla kan ekonomist bir dergi. Toplam olarak oniki says kmtr. Ekonomistleri, ya da Rusya dndaki Raboeye Dyelo yandalarn biraraya getiren bir merkezdi. Dergi, Bernsteinn ve Rus sosyal-demokratlarn taktiksel sorunlarna ve rgtsel grevlerine kar oportnist bir tutum taknmt. Proletaryann siyasal mcadelesini ekonomik mcadeleye baml klmay ngren oportnist dnceyi yayyor, ii snf hareketinin kendiliindenliini feti haline getiriyor ve partinin nder roln reddediyordu. Raboeye Dyelo yandalar 188
1903teki kinci Kongrede partinin ar sa oportnist kanadn temsil etmekteydi. 6 Raboaya Gazeta Sosyal-demokratlarn Kiev grubunun illegal organ; yneticileri arasnda B. L. Eidelmann, P. L. Tuapski, N. A. Vigdarik vard. Yalnzca iki says kmtr. 1. say Austos 1897de ve 2. say da ayn yln Aralk aynda (Kasm tarihini tayordu). Tuapski yurtdna karak, yazkurulunun talimat uyarnca G. V. Plehanovu ve Emein Kurtuluu grubunun teki yelerini 1. saynn ieriinden haberdar etti ve gazeteye yaz yazmak konusunda onlardan sz ald; Emein Kurtuluu grubuyla kurulan bu balant sonucu gazetenin 2. says daha belirgin bir siyasal ierik kazand. Raboaya Gazeta evresinde bir grup oluturan sosyal-demokratlar, Mart 1898de toplanan RSDP Birinci Kongresi iin hazrlklara giritiler. Kongre sonrasnda Merkez Komitesi ve Raboaya Gazeta yneticileri tutuklandlar ve matbaalar tahrip edildiinden 3. say hi bir zaman kamad. 7 Lasalclar ve Ayzenahlar 1860larda ve 1870lerin balarnda, Alman ii snf hareketi ierisinde, taktik sorunlar ve o zamanlar Almanyann en ivedi sorunu olan Almanyann birletirilmesi konusunda iddetli bir mcadeleye girmi olan iki parti. Lasalclar, Alman kk-burjuva sosyalisti .erdinand Lassallen yandalar ve 1863te Leipzigde yaplan ii dernekleri kongresinde kurulan Alman ileri Genel Birliinin yeleri. Lassalle, birliin ilk bakandr ve programn ve taktik ilkelerini koymutur. Gnlk politikalarnda Lassalle ve onun izleyicileri Bismarckn Byk G politikasn desteklediler. 27 Ocak 1865te Marxa, Engels, Nesnel olarak bu bir alaklk ve Prusyallar lehine tm ii snf hareketine ihanetti diye yazyordu. Hem Marx, hem Engels, lasalcln teorisini, taktiklerini ve rgtsel ilkelerini sert bir biimde eletirmiler, bunu Alman ii snf hareketi iinde oportnist bir eilim olarak damgalamlard. Ayzenahlar, 1869da Eisenachta yaplan al kongresinde kurulan Alman Sosyal-Demokrat Partisinin yeleri. Bunlarn liderleri, ideolojik olarak Marx ve Engelsin etkisi altnda bulunan August Bebel ve Wilhelm Liebknecht idi. Parti, programnda, kendini Uluslararas i Birliinin bir blm olarak grdn ve onun amalarn paylatn sylyordu. Marx ve Engelsin t ve eletirileri sayesinde ayzenahlar, lasalc Alman ileri Genel Birliinden daha tutarl devrimci bir yol izlediler. Bundan tr de, Almanyann birletirilmesi asndan demokratik ve proleter bir yolu ve prusyacla, bismarkla ve milliyetilie her trl dne kar mcadeleyi desteklediler. (V. . Lenin, Collected Works, vol. 19, s. 298.) 1871de Alman mparatorluunun yaratlmas, lasalclarla ayzenahlar arasndaki taktiklere ilikin balca anlamazl ortadan kaldrd, ve 1875te ii snf hareketinin bymesi ve hkmetin basks ile iki parti, Gotha Kongresinde, daha sonra Alman Sosyal-Demokrat Partisi diye adlandrlan tek bir Alman Sosyalist i Partisinde birletiler. 8 Guesdciler ve olanaklar .ransz sosyalist hareketinde, .ransz i Partisinin, St. Etienne Kongresinde blnerek iki ayr parti oluturulmasndan sonra, ortaya kan devrimci ve oportnist eilim. Guesdciler, sol-marksist akm oluturan ve proletaryann bamsz deV. . Lenin Ne Yapmal?
189
vrimci bir politika izlemesini savunan Jules Guesde ve Paul Lafarguen yandalar idiler. Guesdciler, .ransz i Partisi adn korudular ve teorik blm Marx tarafndan yazlan Partinin Havre programna bal kaldlar. .ransann sanayi merkezlerinde byk etkinlikleri vard ve iiler arasndaki ileri unsurlar birletirmilerdi. 1901de guesdciler, .ransz Sosyalist Partisini kurdular. Olanaklar (P. Bruss, B. Malon ve tekiler), proletaryay devrimci mcadeleden saptrmaya alan bir kk-burjuva reformcu akm temsil ediyorlard. Olanaklar, iilerin Sosyal-Devrimci Partisini kurdular. Emek hareketinin sosyalist amalarn geri plana iterek ve iilerin mcadelesini, gerekletirilmesi olanakl (adn da burdan almaktadr) eylerle snrlamakta srar ederek; proletaryann devrimci bir programa ve taktiklere gereksinme duymadn sylyorlard. Bunlar, destei en ok lkenin iktisadi ynden geri kesimlerinden ve iilerin siyasal ynden daha az gelimi kesimlerinden grdler. 1902de olanaklar ve teki reformcu gruplar, Jean Jaursnin liderlik ettii .ransz Sosyalist Partisini kurdular. 1905te bu parti, .ransz Sosyalist Partisi ile birleti ve Sosyalist Partiyi oluturdu. Birinci Dnya Sava srasnda Guesde, Sembat ve partinin teki liderleri, sosyal-oven bir tutum taknarak, ii snfna ihanet ettiler. 9 .abiyanlar 1884te kurulan reformcu .abiyan Derneinin yeleri. Dernek, adn Anibal ile kesin bir atmaya girmekten saknmak istemesi ve oyalayc taktikler kullanmasndan tr Cunetator (oyalayc) adyla bilinen Romal asker .abius Maximustan almtr. Dernein yeleri esas olarak burjuva aydnlar, bilim adamlar, yazarlar ve politikaclar idi (rnein, Sidney ve Beatrice Webb, Bernard Shaw, Ramsay MacDonald). .abiyanlar, proletaryann snf mcadelesine ve sosyalist devrime gerek olmadn sylyorlar, kapitalizmden sosyalizme geiin kk srekli reformlar yoluyla gerekleebileceini ileri sryorlard. Lenin, fabiyancl ar bir oportnist eilim olarak deerlendirdi. 1900de .abiyan Dernei, i Partisinin bir blm haline geldi. .abiyan sosyalizmi, bugnk i Partisinin hl teorik kaynaklarndan biri olmaktadr. 10 Sosyal-Demokrat .ederasyon 1884te kurulmutur. Bu federasyonun nderleri arasnda reformistler (Hyndmann ve yandalar), anaristler ve marksizm yandalar devrimci sosyal-demokratlar (Harry Quelch, Tom Mann, Edward Aveling, Eleanor Marx ve dierleri) vard; bu son grup ngilteredeki sosyalist hareketin sol kanadndan oluuyordu. Engels, Sosyal-Demokrat .ederasyonu, dogmaclk ve sekterlikle, Britanyadaki ynsal ii snf hareketiyle ba kurmamakla ve bu hareketin kendine zg zelliklerini dikkate almamakla sulayarak sert bir biimde eletirmitir. Bu federasyon 1907de Sosyal-Demokrat Parti adn alm ve 1911de Bamsz i Partisinin sol unsurlaryla birlikte Britanya Sosyalist Partisini kurmutur; 1920de bu partinin yelerinin birou Byk Britanya Komnist Partisinin kurulmasna yardmc olmulardr. 11 Narodnaya Volya (Halkn radesi) Bu grup Zemlya i Volyann blnmesi zerine 1879 Austosunda narodnik terrclerin gizli bir siyasal rgt olarak kuruldu. A. . Zelyabov, A. D. Mihaylov, M. .. .rolenko, N. A. Morozov, Vera .igner, Sofya Perovskaya, A. A. Kviyatkovski ve daha baka kiileri kapsayan bir yksek komitenin ynetimindeydi. 190
Narodnaya Volya, bir yandan narodnik topik sosyalist fikirlere inanrken, temel ama olarak mutlakiyetin yklmas ve siyasal zgrln elde edilmesi iin siyasal mcadelenin gereine inanyordu. Lenin yle yazmt: Narodnaya Volya yeleri, siyasal mcadeleye girerek ileriye doru bir adm atmlardr, ama bu mcadeleyi, sosyalizmle birletirmeyi baaramamlardr. (Selected Works, Vol. 8, s. 72.) Narodnaya Volya, arlk mutlakiyetine kar kahramanca bir sava verdi. Ama aktif kahramanlar ve pasif halk ynlar yanl teorisini izleyerek, toplumu yeniden kurmay, halkn katks olmakszn, srf kendi abasyla ve bireyci terrizmle gerekletirmeyi umdu. kinci Aleksandrn 1 Mart 1881de katledilmesinden sonra, vahiyane misillemelerle ve lm cezalaryla, hkmet, bu grubun varlna son verdi. 1880ler boyunca rgt yeniden canlandrma giriimleri baarszla urad. Narodnaya Volyanin yanlglarn, topik programn eletirirken Lenin, bu grubun yelerinin arla kar kiisel kar gtmeyen abalarn, tekniklerini ve gayet salam biimde merkeziletirilmi rgtlerini saygyla anmtr. 12 Bakanlklk (millerandizm) Adn, 1899da .ransadaki gerici burjuva hkmetine ticaret bakan olarak katlan .ransz sosyalist-reformist Milleranddan alan oportnist bir akm. Millerandn burjuva hkmetine girmesi, oportnist sosyal-demokrat nderlerin izledikleri snf ibirlii politikasnn, bu nderlerin devrimci mcadeleyi reddedilerinin ve emeki halka ihanetlerinin bir rnei olmutur. 13 Rus Eletiricileri Marxn devrimci retisini legal basnda eletiren ve berntayncla yakn bir tutum taknan legal marksistler (Struve, Bulgakov, Berdyaev, ve tekiler) 14 Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birlii 1894te Emein Kurtuluu grubunun giriimiyle btn yelerinin grubun programn kabul etmeleri kouluyla kurulmutu. Birliin yaynlarn yaynlamay stlenmitir. Mart 1895te grup, kendi basmevini birliin hizmetine vermitir. RSDPnin Mart 1899de yaplan Birinci Kongresi, Birlii, partinin yurtd temsilcisi olarak kabul etmitir. Zamanla oportnistler (ekonomistler ya da genler) birlik iinde egemen oldular. Bunlar sosyal-demokrasinin ivedi amac olarak siyasal zgrln kazanlmasn iln eden Kongre manifestosunu onaylamay kabul etmediler. Kasm 1898de Birlik ilk kongresini, Emein Kurtuluu grubunun Birliin yaynlarn Rabotnikin 5-6. saylar ve Leninin yaynlanmasn grubun stlendii Rus Sosyal-Demokratlarnn Grevi ve Yeni .abrika Yasas adl kitapklar dnda kalanlar yaynlamay kabul etmediini iln ettii bu kongreyi, Zrihte yapt. Nisan 1899da Birlik, ekonomist bir dergi olan Raboeye Dyeloyu yaynlamaya balad. Birlik, Bernsteina, millerandclara ve teki oportnistlere kar sempati duyduunu aklad. Birliin ierisindeki mcadele, kinci Kongresine kadar ve kinci Kongre srasnda da srdrld. Bu kongre, Nisan 1900de Cenevrede yaplmt. Emein Kurtuluu grubu ve onun yandalar, kongreyi terkettiler ve bamsz Sotsial-Demokrat rgt kurdular. RSDP kinci Kongresinde Birliin temsilcileri (Raboeye Dyelonun izleyicileri) son derece ar bir oportnist tutum takndlar ve Kongre, Yurtd
191
Rus Devrimci Sosyal-Demokratlar Birliini partinin yurtd biricik rgt olarak kabul edince kongreyi terkettiler. Kongre, Birlii datt. 15 Zarya. 1901 ve 1902de Stuttgartta skra yazarlar tarafndan yaynlanan marksist bir bilimsel ve siyasal dergi. Tmyle drt ( kitap) say yaynland. Dergi, uluslararas revizyonizmi ve Rus revizyonizmini eletirdi ve marksizmin teorik ilkelerini savundu. Leninin bu konularla ilgili makalelerini yaynlad: Zemstvo kencecileri ve Liberalizm Aniballeri, Tarm Sorunu zerine Eletirmen Baylar (Tarm Sorunu ve Marxn Eletirmenlerinin ilk drt blm), Rus Sosyal-Demokrasisinin Tarm Program ve Plehanovun Eletirmenlerimizin Eletirisi. Blm 1, Marxn Toplumsal Gelime Teorisinin Eletirmeni Olarak B. Struve, Kanta Kar Kant ya da Herr Bernsteinn Manevi Vasiyetnamesi, ve teki yaptlar. 16 Montagne ve Gironde 18. yzyl sonundaki .ransz burjuva devrimi srasnda burjuvazinin iki ayr siyasal gruplamasna verilen adlard. Montagne jakobenler zamann devrimci snf olan burjuvazinin, mutlakiyete ve feodalizme son verilmesini savunan daha kararl temsilcilerine verilen add. Jakobenlerin tersine, jirondenler, devrim ile kar-devrim arasnda yalpalyorlar ve monariyle pazarla giriiyorlard. Lenin sosyal-demokrasi iindeki oportnist akm sosyalist Gironde ve devrimci sosyal-demokratlar da proleter jakobenler, Montagne diye adlandrmtr. RSDPnin Bolevik ve Menevik diye ikiye ayrlmasndan sonra, Lenin meneviklerin Rusyadaki ii snf hareketi iindeki jironden akm olduunu sk sk vurgulamtr. 17 Bezzaglavtsi (Bez Zaglaviya adl dergiden gelmektedir) 1905-07 Devriminin alal dneminde Rus burjuva aydnlarnn (S. N. Prokopovi, Y. D. Kaskova, V. Y. Boguarski, V. V. Portugulov, V. V. Kijnyakov ve tekiler) kurmu olduklar yar-kadet, yar-menevik bir grup. Adlarn ondan aldklar haftalk siyasal dergi Bez Zaglaviya, Prokopoviin ynetiminde, Ocak 1906dan Mays 1906ya kadar St. Petersburgda yaynlanmtr; daha sonralar ise Bez Zaglavtsi sol-kadet Tovarie balanmlardr. Grnteki yanszlklarnn ardna gizlenerek, burjuva liberalizminin ve oportnizmin aleti olmular, uluslararas ve Rus sosyal-demokrasisi ierisindeki revizyonizmi desteklemilerdir. 18 Almanya Sosyalist i Partisinin bir kongresi 27-29 Mays 1877 tarihlerinde Gothada topland. Kongre, parti basn sorununu tartt sra, baz delegeler (Most, Vahlteich) Engelsin Dhringe kar yazd makaleleri basan, Partinin merkez organ Vorwrtsa sansr koymaya kalktlar ama yenilgiye uradlar (bu makaleler kitap halinde, Anti-Dhring. Bay Eugen Dhring Bilimi Altst Ediyor bal altnda 1878de yaynlanmtr); polemiklerinin sertlii yznden Engelse konmak istenen sansr giriimi de yenilgiye uratld. Bununla birlikte, Kongre, siyasal nedenlerle, teorik sorunlara ilikin tartmalarn gazetenin kendisinde deil, bu gazetenin ekinde srdrlmesine karar verdi. 19 Vorwrts Alman Sosyal-Demokrat Partisinin Merkez organ, gnlk bir gazete. Wilhelm Liebknechtin ve tekilerin ynetimi altnda 1876da Leipzigde kurulmutur. Sosyalistlere Kar Yasa uyarnca 1878de yasaklanm, ama Ocak 1891de Berliner Volksblattn devam olarak Berlinde tekrar yayna 192
balamtr. Engels bu gazetenin stunlarnda oportnizmin btn belirtilerine kar mcadele etmitir; ama 1890larn sonlarnda, Engelsin lmnden sonra, gazete partinin sa kanadnn eline gemi ve bundan sonra da Alman sosyal-demokrat hareketine ve kinci Enternasyonale egemen olan oportnistlerin yazlarn dzenli olarak basmaya balamtr. Vorwrts, RSDP ierisindeki oportnizme ve revizyonizme kar verilen mcadelede ilkin ekonomistleri; Parti iindeki blnmeden sonra da menevikleri desteklemitir. 1905-07 Devriminin yenilgisini izleyen gericilik yllarnda Trotskinin iftiralarla dolu yazlarna yer vermi, Lenine ve boleviklere Trotskiyi tekzip etmelerine ve parti iinde olup bitenleri nesnel bir biimde yanstmalarna olanak tanmamtr. Birinci Dnya Sava srasnda Vorwrts sosyal-oven bir tutum taknmtr. Rusyadaki Byk Ekim Sosyalist Devriminden sonra ise anti-sovyet propagandann balca kaynaklarndan biri olmutur. 1933te yaynna son vermitir. 20 Katheder-Sosyalistler (krs sosyalistleri) 1870lerde ve 1880lerde Almanyada ortaya km olan burjuva ekonomi politiinde bir akm. Katheder-sosyalistler, niversite krslerinden, sosyalizm kisvesi altnda, liberal burjuva dnmcln savunmulardr. Bunlar burjuva devletinin snflarn stnde bir kurum olduunu, kapitalistlerin karlarn zedelemeden iilerin isteklerini mmkn olduu kadar karlayarak sosyalizmi yava yava getirebileceini ve karlar elien snflar uzlatrabileceini iddia ediyorlard. Katheder-sosyalistlerin grlerini Rusyada legal marksistler savundular. 21 Nozdriyov Gogolun l Canlar adl yaptnn, gittii her yerde skandallara yolamakla nl bir kahraman. 22 Hanover karar 9-14 Ekim 1899 tarihinde toplanan Alman SosyalDemokrat Partisinin Hanover Kongresinde kabul edilen Partinin Temel Grlerine ve Taktiklerine Yaplan Saldrlar balkl karar. Bu soruna ilikin resmi raporu August Bebel sundu. Kongredeki ounluk, sosyal-demokrasinin teorik ve taktik temellerini gzden geirme giriimlerini reddeden Bebelin nerdii karar onaylad. Ama karar Alman sosyal-demokrasisi iindeki revizyonistlerden szetmedii iin Bernstein ve yandalar da bu karara oy verdiler. 23 Lbeck karar Alman Sosyal-Demokrat Partisinin Lbeck Kongresi tarafndan alnm (22-28 Eyll 1901) ve esas olarak Eduard Bernsteina kar yneltilmiti. E. Bernstein, 1899 Hanover Kongresinin ardndan sosyal-demokrasinin program ve taktiklerine kar ynelttii saldrlar srdrmekle kalmam, bunlar artrm ve bunlar parti dndaki evrelere tamt. Tartmalar srasnda ve Bebel tarafndan nerilip delegelerin byk bir ounluu tarafndan kabul edilen kararda Bernsteina dolaysz bir uyarda bulunulmutu. Ama revizyonist propagandann parti yelii ile badaamayaca sorunu ilke olarak ortaya konulmamtr. 24 Alman Sosyal-Demokrat Partisi Stuttgart Kongresi (3-8 Ekim 1898) Alman Sosyal-Demokrat Partisi iinde revizyonizm sorununu tartan ilk kongre oldu. Kongrede (katlmam olan) Bernsteinn kongreye gndermi olduu bir yazs okundu; burada daha nceki birka makalesinde ortaya koymu olduu oportnist grler geniletiliyor ve savunuluyordu. Ama Kongrede Bernsteinn muhalifleri arasnda bir birlik yoktu. Bazlar (Bebel, Kautsky ve
193
tekiler) Bernsteinn hatalarna kar ideolojik bir mcadele verilmesini ve bu hatalarn eletirilmesini istiyorlar ama Bernsteina kar rgtsel nlemler alnmasna kar kyorlard. Rosa Luxemburgun ban ektii tekiler (aznlk) ise, berntayncla kar daha gl bir mcadeleyi savunuyorlard. 25 Burada deinilen deyim, Zaryann Nisan 1901 tarihli 1. saysnda yaynlanm olan ve A. N. Potresov (Starover) tarafndan yazlm olan Ne Oldu? balkl yazda yer almaktadr. 26 Kendini Beenmi Yazar, Maksim Gorkinin yklerinden birinin baldr. 27 27 Lenin, burada, K. Tulin takma adyla yaynlanm olan Narodizmin Ekonomik erii ve Bunun Bay Struvenin Kitabndaki Eletirisi (Marksizmin Burjuva Yaznnda Yansmas) balkl kendi makalesine deiniyor. Bu makale Ekonomik Gelimemizin Nitelendirilmesi in Malzeme adl derleme (Collected Works, Vol. 1, s. 333-507) iinde yaynlanmtr. Bu derleme, Nisan 1895 tarihinde 2.000 adet olarak legal bir basmevinde basl-d; arlk hkmeti bu kitabn datmn yasaklad, bir yl boyunca datmdan alkoydu ve sonra da yaklmasn emretti. Ancak 100 adedi bu imhadan kurtulmu ve bunlar St. Petersburg ve teki kentlerdeki sosyal-demokratlar arasnda elaltndan datlmtr. 28 Edward Bernsteinn Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie adl kitab Rusyada, 1901de eitli balklar altnda yaynlanmtr: (1) Tarihsel Materyalizm, St. Petersburg. (2) Toplumsal Sorunlar, Moskova. (3) Sosyalizmin Sorunlar ve Sosyal-Demokrasinin Grevleri, Moskova. 29 Zubatov Kendi giriimiyle 1901-03 yllarnda bir polis sosyalizmi politikas izleyen, jandarma albay ve Moskova Gizli Polis efi. Polis Sosyalizmi politikas, iileri otokrasiye kar siyasal mcadeleden saptrmak amacyla legal ii rgtleri kurulmasndan oluuyordu. Bu rgtler araclyla Zubatov, ii snf hareketini salt ekonomik hedeflerin gerekletirilmesine yneltme giriiminde bulundu. ilere arlk hkmetinin onlara ekonomik koullarn iyiletirmede yardm etmeye hazr olduu telkin ediliyordu. Zubatovculuun gerici nitelii, alan ynlar, otokrasiye kar mcadelenin iine ekmek zere legal ii snf rgtlerinden yararlanan devrimci sosyal-demokratlar tarafndan aa kartld. Daha sonralar Leninin de yazd gibi: Bylece Zubatov hareketi kendi snrlarn amakta ve polisin karlar iin, otokrasinin desteklenmesi iin, iilerin siyasal bilincinin yozlatrlmas iin polis tarafndan balatlan bu hareket, otokrasiye kar dnmekte, proleter snf mcadelesinin bir patlamas haline gelmektedir (St. Petersburg Grevi, Toplu Yazlar, Cilt 8, 1964 basks). 1903teki devrimci hareketin etkisi altnda ar hkmeti Zubatov rgtlerini datmak zorunda kald. 30 Rus Sosyal-Demokratlarnn Protestosu, Leninin 1899da srgnde olduu sra yazlmtr. Bu protesto ekonomist grubun manifestosu Credoya kar yazlmt. Protesto, Leninin Minusinsk blgesindeki Yermakovskoye kynde toplad ve onyedi marksist srgnn katld bir konferansta tartlm ve 194
oybirlii ile onaylanmt. Turlihansk ve Orlovdaki (Vyatka Guberniyas) srgnler de bu protestoya imza atmlardr. Lenin bu Protestoyu yurtdna, Emein Kurtuluu grubuna gndermitir. 1900n balarnda, bu, G. V. Plehanov tarafndan Raboeye Dyelo editrleri iin Vademecumda yaynlanmtr. 31 Byloye esas olarak narodizmin tarihine ve ilk toplumsal hareketlere deinen bir dergi; V. L. Burtsev tarafndan kurulmutur. 1900den 1904e kadar dergi Londrada, ve 1906 ve 1907de de V. Y. Boguarski ve P. Y. ogolev ynetiminde St. Petersburgda yaynland. 1907de derginin yaynlanmas arlk hkmeti tarafndan yasaklanmtr. 1908de dergi yazarlarndan Burtsev dergiyi Pariste karmaya balad ve bu yayn 1912ye kadar srd. Derginin Rusyada yaynlanmas 1917de balad ve 1926ya kadar srd. Ekim Devriminden sonra dergiyi P. Y. ogolev ynetmitir. 32 Raboeye Dyelo Editrleri iin Vademecum. Emein Kurtuluu grubu tarafndan yaynlanan bir malzeme derlemesi, G. V. Plehanovun nszyle (Cenevre, ubat 1900), RSDP iindeki oportnizme, ve zellikle de Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin ekonomizmine ve onun organ Raboeye Dyeloya kar yneltilmiti. 33 Profession de foi (ament, program) 1899 ylnn sonunda kurulmu bulunan RSDP Kiev Komitesinin oportnist grlerini sergileyen bir bildiri. Bu bildirinin Credo ile ortak yn oktu. Lenin bu belgeyi, Profession de foi zerine balkl makalesinde eletirmitir (Collected Works, Vol. 4, s. 286-96). 34 Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin nc Kongresi, 1901 Eyll aynn ikinci yarsnda Zrihte yapld. Kongre, Haziran 1901de yaplan Cenevre Konferansnn hazrlad yurtd Rus sosyal-demokrat rgtlerin birletirilmesine ilikin anlama taslana deiiklikler ve ekler getirdi. Kongre, revizyonistleri yreklendiren Raboeye Dyelo yneticilerine verilen talimatlar onaylad. Kongre kararlar, Birlik nderlerine egemen olan oportnist eilimi ve bunlarn Haziran Konferansnn kararlarna uymaya niyetli olmadklarn gsterdi. 35 Alman Sosyalist i Partisinin Gotha Program, iki Alman sosyalist partisini, August Bebel ve Wilhelm Liebknecht (bunlarn her ikisi de Marx ve Engelsin ideolojik etkisi altnda idiler) liderliindeki ayzenahlar ile lasalclar birletiren 1875teki Gotha Kongresinde kabul edilmitir. Program, nitelii ynnden semeci ve oportnist bir programd, nk bellibal sorunlarda ayzenahclar, lasalclara dn vermiler ve lasalclarn formlasyonlarn kabul etmilerdi. Marx ve Engels, Gotha Programnn taslan, 1863 Eisenach Program ile karlatrldnda geri bir adm olduunu syleyerek iddetle eletirdiler. (Marx ve Engels, Gotha ve Erfurt Programnn Eletirisi, Sol Yaynlar, Ankara 1976.) 6 Lenin burada P. B. Akselrodun 1898de Cenevrede yaynlanm olan Rus Sosyal-Demokratlarnn Bugnk Grevleri ve Taktikleri Sorunu balkl kitapna deiniyor. 37 Lenin, 1896da St. Petersburg iilerinin yn grevlerine atfta bulunuyor. Grev, 23 Maysta Kalinkin .abrikasnda balad ve ksa zamanda St. Petersburgun teki btn bellibal eirme ve dokuma fabrikalarna ve daha
195
sonra da makine imalt iletmelerine, lastik iletmelerine, kt fabrikalarna ve eker fabrikalarna yayld. Bu grev St. Petersburg iilerinin smrclere kar ilk ortak eylemleri idi. Tm tm 30.000 ii greve gitmiti. Grev, St. Petersburg i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birlii tarafndan ynetilmiti. Birlik, haklar iin, ortak mcadele yrtmeleri iin arlar yapan bildiriler yaynlad. alma gnnn on-buuk saate indirilmesi, daha yksek cret, cretlerin zamannda denmesini, vb., kapsayan grevcilerin ana istemlerini basp datt. Grevin haberleri darda byk etki yaratt. St. Petersburg proletaryasnn grevleri, Moskova ve Rusyann teki yerlerindeki ii snf hareketine bir drt verdi ve ar hkmetinin fabrika yasalarn gzden geirmesini ve 2 (14) Haziran 1897de alma gnn onbir-buuk saate indiren bir yasay karmasn hzlandrmaya zorlad. Lenin, bu grevlerin ii hareketinin giderek ykseldii bir dneme nclk ettiklerini yazmtr. (V. . Lenin, Collected Works, Vol. 13, s. 84.) 38 i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birlii, St. Petersburgun 20 marksist ii evresini birletiren ve 1895 gznde Lenin tarafndan kurulan rgt. Demokratik merkeziyetilik ilkeleri zerinde kat disiplin kurallar ile kurulan rgtn banda Leninin liderliini yapt Merkez Grup bulunuyordu. Bu rgt Rusyada, sosyalizmi ii snf hareketine sokan ilk rgt oldu. ilerin ekonomik istemleri iin mcadelesini arla kar siyasal mcadele ile birletirdi. Birlik iiler iin bildiri ve kitapklar yaynlad. Bunlar, bir ii siyasal gazetesi olan Raboeye Dyelonun yaynna da yolgstericilik eden Lenin tarafndan kaleme alnyordu. Birliin etkinlii St. Petersburgun ok telerine kadar ulamt. Leninin giriimi ile ii evreleri, Moskova, Kiev, Ekaterinoslav ve Rusyann teki kasaba ve blgelerindeki Mcadele Birlikleri ierisinde birletiler. 8-9 (20-21) Aralk 1895 gecesi Lenin ve Birliin teki yelerinin ounluu tutukland ve Raboeye Dyelonun ilk saysna elkondu. Hapisanede Lenin, ifreli mektup ve brorlerle Birliin eylemlerine yolgsterdi ve onlara yardmc oldu. Hapisanede (bugne kadar daha bulunamam olan) Grevler zerine adl bir kitapk ve Sosyal-Demokrat Partinin Program in Taslak ve Aklamay da yazd. Leninin szleriyle Birlik, ii snf hareketine destek salayacak ve proletaryann snf mcadelesine yolgsterecek devrimci bir partinin ekirdei idi. 1898in ikinci yarsnda ekonomistler Birlik iinde arlk kazandlar. Gazeteleri Raboaya Mysl araclyla Rusyada sendikalizmi ve bernetayncl yaydlar. Tutuklamadan kaan Birliin eski yeleri, Leninin Birlik geleneini srdrdler. Bunlar 1898de RSDPnin Birinci Kongresinin hazrlanmasna yardmc oldular ve Kongreden sonra yaynlanan manifestoyu hazrladlar. 39 Leninin Raboeye Dyelo gazetesi iin yazm olduu Rus ilerine balkl bayaz bulunamamtr. Russkaya Starina M. . Semevski tarafndan kurulmu tarih konusundaki makalelere yer veren aylk bir dergi; 1870ten 1918e kadar St. Petersburgda yaynlanmtr. Bu dergi, Rus devlet adamlarna ve kltr dnyasnn nce gelenlerinin anlarna, gnlklerine, notlarna ve mektuplarna ve teki eitli bel196
gelere olduka geni yer vermitir. 40 27 Nisan (9 Mays) 1895te Yaroslavlda Byk Tekstil .abrikasndaki grevcilere kar basklar. cretlerde kesinti yaplmasna kar bir protesto ars ile greve 4.000den fazla ii katlmt. Leninin bu grevle ilgili makalesi bugne kadar bulunamamtr. 41 S. Petersburgski Rabopi Listok, i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birliinin organ idi. Ancak iki says kt. - 1. say .ubat (Ocak tarihini tayordu) 1897de ve 2. says Cenevrede Eyll 1897de yaynland. Gazete, iileri ekonomik mcadelelerini geni siyasal istemlerle biletirmeye ve bir ii partisinin gerekliliine arlk vermelerine aryordu. 42 Leninin szn ettii zel toplant, St. Petersburgda 14 ve 17 ubat (26 ubat-1 Mart) 1897 tarihleri arasnda yapld. Toplantya V. . Lenin, A. A. Vaneyev, G. M. Krjijanovski ve St. Petersburg i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birliinin teki yeleri, yani Sibiryaya srgne gnderilmeden nce hapisten salverilen Birliin eski yeleri ile Leninin tutuklanmasndan sonra Birliin liderliini stlenen genler katlmlard. 43 Listok Rabotnika, Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin (union) gazetesi, 1896dan 1898e kadar Cenevrede dzensiz olarak yaynlanmtr. Tamamo on say yaynlanmtr, 1-8. saylar Emein Kurtuluu grubu tarafndan hazrlanmtr. Birliin (League) yelerinin ounluu ekonomizme ynelince Emein Kurtuluu grubu, Birliin yaynlarn hazrlamay kabul etmemi ve 8 ve 9. saylar (Kasm 1898) ekonomistler tarafndan yaynlanmtr. 44 V. . V. P. vanin. 45 arlk jandarmalar mavi niforma giyerlerdi. 46 Avusturya Sosyal-Demokrat Partisinin Viyana Kongresi, 2-6 Kasm 1901de yapld ve bu kongre 1888 Heinfeld programnn yerine yeni bir program kabul etti. Bu yeni programn tasla 1899 Brnn Kongresinde atanan zel bir komisyon (V. Adler ve tekiler) tarafndan hazrland, program berntayncla byk dnler vermiti. 47 Hirsch-Duncker sendika!ar, burjuva lerici Partinin yeleri olan Hirsch ve Duncker tarafndan Almanyada 1868de kurulan reformcu sendikalar. Emekle sermaye arasndaki uyum teorisine bal kalarak Hirsch-Duncker sendikalarnn vaftiz babalar kaplarn iilere olduu kadar kapitalistlere de atlar ve grev mcadelelerinin amasz mcadeleler olduunu ileri srdler. Bunlar, iilerin kapitalizmin boyunduruundan, kapitalist toplumun ierisinde burjuva yasalar ve sendika rgtleri yoluyla kurtarlacan sylyorlard. Onlara gre sendikalarn asl ilevleri, iiler ile kapitalistler arasnda ve mali kaynaklarn birikiminde araclk etmektir. Grevlere kar olumsuz bir tutum taknarak HirschDuncker sendikalar, gerekte, grev-krcl grevini yerine getiriyorlard. Eylemleri, karlkl yardm derneklerinde ve eitim almalarnda younlamt. Mays 1933e kadar varlklarn srdren Hirsch-Duncker sendikalar Almanyada hi bir zaman ii snf hareketi ierisinde nemli bir rol oynamamlardr. 1933te bu sendikann nderleri faist ii cephesine katldlar. 48 i Snfnn z Kurtuluu grubu, 1898 sonyaznda St. Petersburgda ortaya km ve ancak birka ay varolabilen kk bir ekonomist gruptu. Bu
197
grup Mart 1899 tarihli bir manifesto yaynlayarak (Temmuz 1899da Nakanune adl dergide baslmtr) tzn duyurmu ve iilere seslenen birka duyuru karmtr. 49 Nakanune E. A. Serebriakov tarafndan kartlan ve Narodnik grleri savunan aylk bir gazete, Ocak 1889dan ubat 1902ye kadar Rusa olarak Londrada yaynlanmtr, 37 says kmtr. Dergi eitli kk-burjuva partilerin ve eilimlerin temsilcilerini biraraya getiren bir merkez olmutur. 50 Emein Kurtuluu grubu ile Raboeye Dyelo editrleri arasndaki polemik Nisan 1899da, Leninin Rus Sosyal-Demokratlarnn Grevleri (Cenevre 1898) balkl kitapna ilikin bir deerlendirmenin bu gazetenin 1. saysnda baslmas zerine kmt. Raboeye Dyelo editrleri Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin oportnist bir nitelik tadn ve Rusyadaki sosyal-demokrat rgtler iersinde ekonomistlerin etkilerinin artmakta olduunu reddediyorlar ve yazdklar deerlendirmede kitapn z ile Raboeye Dyelonun yayn programnn tam bir uyum iinde olduunu ve kitapn nsznde Akselrodun hangi gen yoldalardan szettiirii bilmediklerini sylyorlard. Austos 1899da Raboeye Dyelo editrlerine yazd mektubunda Akselrod, devrimci sosyal-demokratlarn Leninin kitapn da anahatlar verilen konumlaryla Rusya ve yurtd oportnistlerin konumlaryla bir tutma abasnn aslnda temelden yoksun olduunu gstermitir. Raboeye Dyelo ile olan bu polemik daha sonra skra ve Zaryann stunlarnda srdrlmtr. 51 Sz edilen illegal organ, Sosyalistlere Kar Yasann yrrlkte olduu sra Alman Sosyal-Demokrat Partisinin merkez organyd; 28 Eyll 1879dan 22 Eyll 1888e kadar Zrihte, ve 1 Ekim 1888den 27 Eyll 1890a kadar da Londrada yaynlanmtr. 1879 ve 1880de gazete Georg von Vollmar, ve Ocak 1881den sonra da o yllarda Engelsin etkisi altnda bulunan Eduard Bernstein tarafndan ynetilmitir. Engelsin ideolojik nderlii Der Sozial demokrat marksist bir izgiye oturtmutur. Sosyalistlere Kar Yasann yrrle girmesinden hemen sonra yaratlm olan kafa karklnn stesinden gelmi olan Alman iileri ynnn savakan ruhu gazete iin byk bir anlam tayordu; Der Sozial demokrat, baz hatalara karn, devrimci taktikleri savunmu ve Alman Sosyal-Demokrat gleri toparlamakta ve rgtlemede ok nemli bir rol oynamtr. Sosyalistlere Kar Yasa kaldrlnca, Der Sozial demokrat da yaynna son verdi ve Vorwrts gazetesi tekrar partinin merkez organ oldu. 52 G. V. Plehanov, St. Petersburgda 1895te legal olarak yaynlanan Birci Tarih Teorisinin Gelimesi adl yaptn N. Beltov takma adyla yaynlamt. 53 Zaryann 1. saysnda (Nisan 1901) yaynlanm ve ekonomistlerin kendiliinden hareketlere olan tutkunluklaryla alay eden Modern Rus Sosyalistinin lhisi adl hicivin bir msra. Bu ilhi Nartsis Tuporilov imzasyla Martov tarafndan yazlmt. 54 Zemskiye Naalniki (krsal ynetici). Toprakbeylerinin kyller zerindeki yetkilerini artrmak zere 1899da arlk hkmeti tarafndan kurulmu olan ynetsel bir makam. Krsal yneticiler yerel toprak soylular arasndan atanyor ve kendilerine yalnzca ynetsel deil, kylleri tutuklamak ve ar cezalara arptrmak da dahil geni yargsal yetkiler de veriliyordu. 198
55 Bund Litvanya, Polonya ve Rusya Genel Yahudi ileri Birlii, 1897de Vilnoda toplanan Yahudi sosyal-demokrat grubunun bir kongresinde kuruldu, daha ok Rusyann bat blgelerindeki yar-proleter Yahudi zanaatlarnn bir birliiydi. Bund, RSDPnin birinci kongresinde (Mart 1898) partiye, zellikle Yahudi proleterlerini ilgilendiren sorunlarda bamsz olan zerk bir rgt olarak katld. Bund, Rus ii snf hareketine milliyeti ve ayrlk eilimleri getirdi. Nisan 1901deki drdnc kongresinde RSDPnin birinci kongresinde benimsenen zerklik ilikilerinin, federal ilkelere dayanan bir iliki ile deitirilmesi konusunda karar alnd. Bundun bu kongresinde, ayn zamanda, geni ynlar harekete ekmenin en iyi yolunun ekonomik mcadele olduu yolunda siyasal mcadelenin yntemleri ile ilgili bir karar da yaynland. Partinin ikinci kongresinde Bund delegeleri, rgtlerinin, Rusyadaki Yahudi proletaryann biricik temsilcisi olarak tannmasnda direndiler. Kongre, bu rgtsel milliyetilii reddetti ve bunun zerine Bund, partiden ayrld. 1906da drdnc (Birlik) kongresinde alnan bir kararla Bund, RSDPye yeniden girdi. Bundcular parti iersinde daima oportnist kanad (ekonomistler, menevikler, tasfiyeciler) desteklediler ve boleviklere kar mcadele yrttler. RSDPnin yesi olmakla birlikte Bund, burjuva-milliyeti nitelikte bir rgtt. Bo1eviklerin, uluslarn kendi kaderlerini tayn etme isteini kapsayan programlarna kar Bund, kltrel-ulusal zerklik dileini ne srd. 1914-1919 Birinci Dnya Savanda bundcular sosyal-ovenist bir tutumu benimsediler. 1917de Bund, kar-devrimci geici hkmeti destekledi ve Ekim Sosyalist Devrimi dmanlarnn safnda yer ald. Yabanc askeri mdahaleler ve isava yllarnda, bundcu liderler, kar-devrimle ibirlii yaptlar. Ayn zamanda, Bundun tabanndaki yeler arasnda Sovyet hkmetini destekleme dorultusunda bir dn grld. Proleter iktidarn, i kar-devrime ve d mdahaleye kar bar kesinletii zaman, Bund, Sovyet dzenine kar mcadeleden vazgeti. 1921 Martnda, Bund kendini datt ve baz yeleri Bo1evik Partisine girdi. 56 Rusyada serfliin kaldrlmas kararnamesi (19 ubat 1861) gereince, ar hkmeti, kyllerin alnterleri ve kanlaryla sulam olduklar kendi kyl topraklar (Lenin) iin demede bulunmalar ykmlln koydu. Saptanan fiyatlar, kylye verilen topran gerek fiyatnn iki- katyd. 1907de bu demeler durdurulana kadar, kyller, toprak sahiplerine, toplam olarak, 2.000 milyon ruble demi1erdi. 57 Burada sz edilen olaylar, ubat ve Mart 1901de St. Petersburgda, Moskovada, Kievde, Harkovda, Kazanda ve Rusyann teki kentlerinde yer alan ve rencilerle iilerin girimi olduklar ynsal devrimci eylemlerdi: siyasal gsteriler, toplantlar, grevler. Akademik istemlerle balayan 1900-01deki renci hareketi, otokrasinin gerici politikasna kar, devrimci siyasal eylem nitelii kazanmt; bu eylem, ilerici iiler tarafndan desteklendi ve Rus toplumunun btn katlar arasnda yanklar uyandrd. ubat ve Mart 1901deki gsterilerin ve grevlerin asl nedeni, renci toplantlarna katlmann cezas olarak, Kiev niversitesinden 183 rencinin askere alnmasyd (bkz: Collected Works, Vol. 4, s. 414419). Hkmet,. devrimci eylemlere katlanlara kar amansz bir saldrya geti;
199
polis ve kazaklar gsterileri datt ve katlanlara saldrd; yzlerce renci tutukland ve kolejlerden ve niversitelerden atld. 4 (17) Mart 1901de, St. Petersburgda, Kazan Katedrali nndeki meydanda yaplan gsteri, grlmemi bir vahetle datld. ubat-Mart olaylar, Rusyada yaklamakta olan devrimci kabarmann belirtileriydiler; iilerin harekete siyasal sloganlarla katlmalar ok byk bir nem tayordu. 58 Svoboda (zgrlk) Mays 1901de E. O. Zelenski (Nadejdin) tarafndan kurulan ve sosyalist-devrimci grup Svoboda tarafndan svirede yaynlanan bir dergi. Derginin yalnzca iki says kmtr: n 1, 1901de ve n 2, 1902de. V. . Lenin, Svoboda grubunu, ne ciddi grlere, programlara, taktiklere ve rgtlere ve ne de kitleler iinde kklere sahip olan o kksz gruplamalardan biri olarak grmtr (bkz: Maceraclk zerine, Toplu Yaptlar, cilt. 20, 1964 basks). Yaynlarnda (Svobodann yannda, grup, Devrimin Arifesi. Teori ve Taktik Sorunlarnn Dzensiz Bir Yeniden Gzden Geirilmesi, n 1; Otkliki gazete-dergisi, n 1; Nadejdinin Rusyada Devrimciliin Yeniden Douu adl programsal bror, vb. gibi eyler de yaynlanmtr) Svoboda grubu, terrizm ve ekonomizm dncelerini savunmutur. St. Petersburg ekonomistleri ile bir blok halinde skraya ve RSDP St. Petersburg komitesine kar kmtr. 1903te grubun varl son bulmutur. 59 skra, n 7deki (Austos 1901) mektup, St. Petersburglu bir dokumacdan gelmiti. Bu mektup skrann i Hareketi ve .abrikalardan Mektuplar adl kesiminde yaynland. Bu mektup Leninin skrasnn ileri iiler arasndaki byk etkisini gsteriyordu. Mektupta yle deniyordu: ... skray birok ii arkadama gsterdim ve gazete okuna okuna bir paavra haline geldi; ama gene de bir hazine gibi saklyoruz. ... skra bizim davamz, kopeklerle deerlendirilemeyecek ya da saatlerle llemeyecek olan tm Rusyann davasn ele alyor. ... Geen pazar gn onbir kiiyi topladm ve onlara Nereden Balamaly okudum. Akam ge saatlere kadar bu yazy tarttk. Her eyi nasl da iyi aklyor, nasl da sorunun zne giriyor. ... Ve skranza bir mektup yazp bize yalnzca nasl balamamz deil, nasl yaamamz ve nasl lmemizi de retmenizi istemeyi arzuladk. 60 P. B. Akselrodun yazd Otokrasi ve Zemstvolar adl makalede, ubat ve Mays 1901de, skra, n 2 ve 3te yaynland. Struvenin makalesinin skrada ve S. Y. Wittenin gene Otokrasi ve Zemstvolar balkl gizli raporunun Struvenin yazd girile birlikte Zaryada yaynlanmas, skra ve Zarya yneticileri ile (Struvenin ahsnda) demokratik muhalefet arasndaki Ocak (1901) tarihli anlama gereince mmkn olmutu. Bu anlama, Plehanovun destei ile Akselrod ve Zasuli tarafndan yaplm, Lenin ise buna kar kmt; anlama ksa mrl oldu, nk 1901 ilkyaznda sosyal-demokratlar ile burjuva demokratlar arasndaki ibirliinin srmesinin olanaksz olduu anlald ve Struve ile kurulmu olan ittifak bozuldu. 61 Rossiya Gazeteci A. V. Anfiteatrov ve V. M. Doroeviin de katklaryla, G. P. Sazanovun ynetimi altnda, 1899dan 1902ye kadar St. Petersburgda yaynlanm olan lml bir liberal gnlk gazete. Bu gazete Rus burjuva topluluu arasnda olduka geni bir okur ynna sahipti. Gazete A. V. Amfiteatrovun Sayn Obmanovlar balkl makalesi yznden Ocak 1902de arlk hkme200
ti tarafndan kapatld. 62 Brentanoculuk Proletaryann devrimci olmayan snf mcadelesini kabul eden liberal bir burjuva retisi (Collected Works, Vol. 28, Proleter Devrimi ve Dnek Kautsky). .abrika yasalar ve iilerin sendikalar iinde rgtlenmeleri yoluyla ii snfnn sorunlarnn kapitalizm erevesi ierisinde zlebileceini iddia eder. Bu ad, burjuva ekonomi politiinde Katheder-sosyalizminin nde gelen savunucularndan olan L. Brentanodan gelmektedir. 63 St.-Petersburgskiye Vedomosti 1703te kurulan ilk Rus gazetesi Vedomostinin bir devam olarak 1728de St. Petersburgda kmaya balayan bir gazete. 1728den 1874e kadar gazete, Bilimler Akademisi tarafndan, ve 1875ten sonra da Eitim Bakanl tarafndan yaynland; yaynn 1917nin sonuna dek srdrd. 64 Ruskiye Vedomosti. 1863ten itibaren Moskovada yaynlanan bir gazete; lml liberal aydnlarn gr1erini yanstyordu. 1905te anayasac-demokratlarn sa kanadnn organ oldu. 1918de teki kar-devrimci gazetelerle birlikte yaynna son verdi. 65 Sermayeye Kar Emek Grubu, 1899 ilkyaznda St. Petersburgda V. A. Gutovski (daha sonralar Y. Mayevski ad altnda bir menevik olmutur) tarafndan kurulmutur. Grup, St. Petersburgdaki iilerle gl balar bulunmayan birka iiden ve aydndan oluuyordu; 1899 yaznda, hemen btn yelerinin tutuklanmasndan sonra dald. Bu grubun grleri ekonomistlerinkine yaknd. Bu grup Programmz balkl bir bildiri basmtr. 66 Burada, Leninin 1901de A. S. Martinovla olan ilk karlamasna deiniliyor. 67 Struvecilik Ba temsilcisi P. B. Struve olan legal marksizm. 68 Afanisi vanovi ve Pulherya vanovna Gogolun Eski Zaman Toprak Sahipleri adl yaptnda anlatlan taral kk toprak sahibi bir ataerkil aile. 69 Lenin, St. Petersburgda kendisinin ynettii ve eski yeler diye bilinen sosyal-demokrat evreye deiniyor; bu evre 1895te kurulan i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birliinin temelini oluturmutur. 70 Zemlya i Volya (Toprak ve zgrlk) 1876 sonyaznda St. Petersburgda devrimci narodnikler tarafndan kurulan bir rgt. yeleri arasnda Mark ve Olga Natanson, G. V. Plehanov, O. V. Aptekman, S. M. Karavinski, S. L. Perovskaya, A. D. ve A. .. Mihaylov da vard. Zemlya i Volya grubu, Rusyada kylleri balca devrimci g olarak gryor ve kylleri arla kar isyan ettirmeye alyordu. Bu rgtn mensuplar, birok Rus guberniyasnda (illerde), Tambovda, Voronejde ve baka yerlerde, devrimci bir eylemi yrttler. Kyller arasnda ajitasyon amacyla rgtn yeleri, bata Volga boyu ve Rusyann verimli merkezi blgeleri olmak zere tarmsal alanlarda krsal merkezler kurdular. iler ve renciler arasnda da altlar. Baz ii evreleriyle balar kurmalarna karn Zemlya i Volya tpk teki narodnik grupuklar gibi, ii snfnn nc roln yadsdklar iin, ii snf hareketine nderlik edemedi. Ayrca, siyasal mcadele olsa olsa devrimcilerin enerjisini gerek yoldan saptraca ve halkla olan balarn zayflatabilecei grnde olduklar iin, siyasal mcadelenin nemini anlayamadlar.
201
Kyller arasndaki devrimci almalarn baarszla uramas ve hkmetin gittike artan basks karsnda yelerinin ounluu, amalarna ulamak iin balca yol olarak siyasal terrizme dnmeye balad. Bu konuda kesin anlamazlklar kt ve 1879 Hazirannda Zemlya i Volya ikiye blnd: Eski taktikleri destekleyenler (ba Plehanov ekiyordu) orni Peredel (Genel Yeniden Datm) ad verilen bir rgt olutururlarken, terrizmi savunanlar da (A. . Jelyabov ve tekiler) Narodnaya Volyay kurdular. 71 Sosyalist Enternasyonalin 1900 Paris Kongresine Rus Sosyal-Demokrat Hareketin Raporu, Raboeye Dyelonun yazkurulu tarafndan Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birlii adna kongreye sunuldu ve Cenevrede 1901de ayr bir bror olarak yaynland. 72 Yujni Raboi (Gney isi) (gizli haberlemelerde Yuri) Rusyann gneyinde, 1900 sonyaznda, bu ad altnda bir gizli gazete etrafnda olumu sosyal-demokrat bir grup. Ekonomistlerin tersine, Yujni Raboi grubu proletaryann siyasal mcadelesini ve otokrasinin devrilmesini ba grev olarak kabul ediyordu. Terrizme kar idiler, devrimci bir yn hareketini gelitirme gereini savunuyorlar ve Rusyann gneyinde geni devrimci faaliyetlerde bulunuyorlard. Ayn zamanda da, liberal burjuvazinin roln abartyorlar ve kyl hareketinin nemini grmezlikten geliyorlard. Btn devrimci sosyal-demokratlar skra etrafnda birletirerek merkezi bir marksist parti kurma yolundaki skra planna kar olarak, Yujni Raboi grubu, blgesel sosyal-demokrat birlikler yaratarak partiyi yenileme plann ne srd. Bu plan uygulamak zere Aralk 1901de Gney Rusyadaki parti komitelerinin ve rgtlerinin bir konferansn toplamak biiminde pratik bir giriimde bulunuldu: bu konferansta Yujni Raboi yayn organ olmak zere RSDP Gney Komiteleri ve rgtleri Birlii kuruldu. Ancak bu giriimin uygulanamaz olduu ortaya kt (grubun btn rgtsel plannn uygulanamaz oluu gibi) ve 1902 ilkyazndaki toplu tutuklamalarn ardndan Birlik kt. Austos 1902de, darda kalan Yujni Raboi yeleri, Rus sosyal-demokrasisinin birliini yeniden kurmak iin harcanacak ortak abalar hakknda skra yazkurulu ile grmelere baladlar. Grubun skra ile dayanma iinde olduunu bildirmesi, Rusyadaki sosyal-demokrat glerin salamlatrlmas asndan byk nem tayordu. Kasm 1902de, Yujni Raboi grubu, kinci Parti Kongresini toplayacak tertip komitesini kurmak zere, Rusyadaki skra rgtne, St. Petersburg komitesine ve RSDP kuzey birliine katld ve sonra da komitenin almalarnda yer ald; ama, o dnemde bile, Yujni Raboi grubu, tutarl bir devrimci tutum taknmay baaramad. RSDPnin kinci kongresi, btn teki ayr bamsz sosyal-demokrat gruplar ve rgtler gibi Yujni Raboi grubunun da datlmasn oylaryla kararlatrd. 73 Burada sz edilen yaynlar, Raboaya Mysl tarafndan yaynlanm olan Rusyadaki i Snfnn Durumuna likin Sorular (1898) adl bildiri ve Rusyada i Snfnn Durumuna ilikin Bilgi Toplamak in Sorular (1899) adl kitapktr. ilerin alma ve yaam koullar konusunda, bildiride 17, kitapkta da 153 soru yer alyordu. 74 1885 grev hareketi Vladimir, Moskova, Tver ve sanayi merkezi olan 202
teki guberniyalardaki birok tekstil giriimcisini etkilemiti. Bunlardan en nls Ocak 1885teki Savra Morozov fabrikasndaki grevdi (Morozov grevi). ilerin balca istemleri unlard: para cezalarnn azaltlmas ve ii istihdam etme sistemine bir dzen getirilmesi. Bu grevi yneten ileri iiler P. A. Moiseyenko, L. vanov ve V. S. Volkovdu. Yaklak 8.000 iinin katld Morozov grevi askeri birlikler tarafndan bastrld; greve katlan 33 ii mahkemeye verildi ve 600 de ilerinden atldlar. 1885-86 grev hareketinin basks altnda arlk hkmeti, Para Cezas Yasas olarak bilinen 3 (15) Haziran 1886 tarihli yasay kaldrmak zorunda kald. 75 Oniki Yl adl derlemede Lenin, Blm Vin A kesimini karm ve u notu koymutur: Kesim A.. Nereden Balamal Makalesinden Kim Alnd, bu baskya alnmamtr, nk bu kesim skrann kumanda etme vb.. abalarna ilikin sorunlar zerine Raboeye Dyelo ve Bund ile yaplan bir polemikten ibarettir. teki eyler arasnda, bu kesim, Partinin Merkez Organn yenilemeye ve bir yaznsal laboratuvar kurmaya skra yelerini davet edenin (1898-99da) Bundun kendisi olduunu sylyordu. 76 Bu dipnotu, Lenin, gizlilik kurallar gerei koymutur. Aslnda, olaylar, tarih srasna gre anlatlmaktadr. 77 Yurtd Rus Devrimci Sosyal-Demokrasi Birlii, Leninin giriimiyle Ekim 1901de kurulmutu. skra d rgt ve Emein Kurtuluu grubunu da ieren Sotsial-Demokrat rgt Birlie balydlar. Birliin kurulmasndan nce, Haziran 1901de, Cenevre Konferansnda bu rgtleri Yurtd Sosyal-Demokratlar Birliine katma yolunda bir giriimde bulunulmutu. Bu konferansta Rusyann btn sosyal-demokrat glerini toparlama ve zellikle yurtdndaki btn sosyal-demokrat rgtleri birletirme gereksinmesini belirten ve oportnizmin btn tonlarn ve belirtilerini knayan bir karar (ilkeler zerindeki anlama) hazrlanmt. Birlemeye resmi biim, 21-22 Eyll (4-5 Ekim) 1901de toplanan Birlik Kongresinde verilecekti. Birliin hl oportnist tutumuna bal kald, Kongrede aklk kazannca, Kongrenin devrimci kesimi (skra rgt ve Sotsial-Demokrat grup yeleri), birlemeyi mmkn grmediklerini akladlar ve kongreyi terkettiler. Bundan ksa bir sre sonra da bunun skra rgtnn yurtd kesimi olduu tznde belirtilen Yurtd Birlii kurdular. Birlik, yurtdnda yaayan Rus sosyaldemokratlar arasndan skra yandalar edindi, skraya mali destekte bulundu, gazetenin Rusyaya ulatrlmasn rgtledi ve herkese anlalabilir marksist literatr yayn yapt. Aralarnda Leninin Yoksul Kylleresi de bulunan eitli bltenler ve brorler de kard. RSDPnin kinci Kongresi, Birlii, yurtdnda komite statsne sahip birleik parti rgt olarak tand ve bunun ancak parti merkez komitesince atanan kii ya da gruplar araclyla Rus sosyal-demokrat harekete destek olabileceini belirtti. kinci Kongrenin ardndan menevikler, Birlik iinde mevzilendiler ve Lenin ve boleviklere kar bir mcadeleye giritiler. Birliin Ekim 1903teki kinci Konferansnda menevikler, RSDP kinci Kongresi tarafndan onaylanm parti tzne kar ynelmi yeni bir tzk kabul ettiler. Bundan sonra 1905e
203
kadar varolan Birlik, menevikliin bir kalesi haline geldi. 78 Lenin, burada, D. . Pisarevin Ham Dnce Gaflar adl makalesine deiniyor. 79 Listok Raboego Dyela (Raboeye Dyelo Eki) Haziran 1900 ile Temmuz 1901 arasnda, dzensiz aralarla, Cenevrede sekiz say yaynlanmtr. 80 Lenin, Marxn Louis Bonaparten 18 Brumairei adl yaptndan u pasaja atfta bulunuyor: Hegel, bir yerde, yle bir gzlemde bulunur: btn tarihsel byk olaylar ve kiiler, hemen hemen iki kez yinelenir. Hegel eklemeyi unutmu: birinci kez trajedi olarak, ikinci kez komedi olarak. (Bkz: Marx ve Engels, Seme Yaptlar, 1, Sol Yaynlar, Ankara 1976, s. 477.) 81 Kasm ve Aralk 1901de Rusyada iilerin destekledii bir renci gsterileri dalgas balad. Nijni-Novgoroddaki (Maksim Gorkinin srgn edilmesi zerine balamt), Moskovadaki (N. A. Dobrolyubovun ansna dzenlenen bir toplantnn yasaklanmas zerine balamt), ve Ekaterinoslavdaki gsterilere ve Kiev, Harkov, Moskova ve St. Petersburgdaki renci toplantlarna ve huzursuzluklarna ilikin raporlar 20 Aralk 1901de skra n 13te ve 1 Ocak 1902de skra n 14te, Toplumsal Yaammzdan bal altnda yaynlanmt; skra n 13te Leninin Gsteriler Balad adl makalesi ve skra n 14te de Plehanovun Gsteriler zerine adl makalesi de yer alyordu. 82 Uluslararas Sosyalist Bro kinci Enternasyonalin srekli yrtme kurulu ve haberleme merkezi; bu bronun yeleri Enternasyonale dahil btn partilerin temsilcilerinden oluuyordu. G. V. Plehanov ve B. N. Krievski, Rus sosyal-demokratlarnn temsilcileri olarak seilmilerdi. Lenin 1905ten sonra bu bronun RSDPnin temsilcisi olarak yesi oldu. Birinci Dnya Sava srasnda bro, sosyal-oven bir tutum taknd ve bundan sonra da uluslararas ii snf hareketinin birliini salayan bir organ olarak varl fiilen son buldu. 83 Devrimci Sotsial-Demokrat rgt, Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birlii iinde blnmeden sonra (Mays 1900) Emein Kurtuluu grubu ve onun yandalar tarafndan kurulmutur. Ekim 1901de, Leninin giriimiyle, bu rgt, Yurtd Devrimci Rus Sosyal-Demokrasi Birliini oluturmak zere yurtd skra rgt ile birlemitir. 84 1900de Pariste kurulan bu sosyal-demokrat grup, Mays 1901de Borba (Mcadele) adn ald. Rus sosyal-demokrasisi iindeki devrimci ve oportnist akmlar uzlatrma amacyla, Borba grubu, 1901de Cenevrede toplanan ve yurtd sosyal-demokrat rgtleri skra ve Zarya yazkurulu, Sotsial-Demokrat rgt, Yurtd Bund Komitesi ve Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birlii arasnda yaplan konferans toplad. Bu grup Ekim 1901deki Birlik Konferansna da katld. Sosyal-demokrat gr ve taktiklerden ayrld ve rgt dzenini bozucu faaliyetlere giritii ve Rusyadaki sosyal-demokrat rgtlerle hi bir ilikide bulunmad iin, grubun ikinci kongrede temsil edilmesine izin verilmedi. Grup kongre kararyla datld. 85 skra, n 18 (10 Mart 1902), Parti Yaam kesiminde Zaryann Vorwrts Editrleri ile Polemii bal altnda tartmay zetleyen bir yaz yaynland.
204
ADLAR DZN
A Adamovi (Vorovski, Vaklav V.) (1871-1923). Bolevik Partisinin nde gelen bir kiisi ve edebiyat eletirmeni. 1901de Struveyi ve Bernsteini devrimci adan eletiren bir makale yaynlamtr. Ekim Sosyalist Devriminin ardndan diplomatik ilerle uramtr. Akselrod, Pavel Borisovi (18501928). Meneviklerin nderlerinden. 1883te Emein Kurtuluu grubunun kurucularndan biriydi. 1900den itibaren skra ve Zarya yazkurullarnn yesiydi. kinci Parti Kongresinden sonra (1903), faal bir Menevik oldu. Aleksevev, Pyotr Alekseyevi (1849-1891). 1870lerde iiler arasnda etkin propaganda yapm nl bir devrimci ii; tutuklanm ve mahkemede arlk otokrasisinin devrilmesinin kanlmaz olduunu belirten nl bir konuma yapmtr. Auer, gnaz (1846-1907). Alman sosyal-demokrat, oportnist bir nder.
B Bakunin, Mihail Atelsandrovi (1814-1876). Rus devrimcisi; narodizmin ve anarizmin ideologlarndan. Birinci Enternasyonalde marksizmin yeminli bir dman olarak hareket etmitir, blc eylemlerinden tr 1872 Lahey Kongresinde Enternasyonalden kartlmtr. Ballhorn, Johann. 16. yzylda bir Alman kitap yayncs. Bebel, August (1840-1913). Alman sosyal-demokrat ve uluslararas ii snf hareketinin kurucularndan ve nde gelen nderlerinden. Alman ii hareketi ierisindeki revizyonizmin ve reformizmin faal bir muhalifi. Belinski, Vissarion Grigoryevi (1811-1848). Rus devrimci demokrat, eletirmen, yaync ve materyalist filozof; Rusyada toplumsal ve estetik dncenin gelitirilmesinde nemli bir rol oynamtr. Beltov. Bkz: Plehanov. Berdyaev, Nikolay Aleksandrovi (1874-1948). dealist ve mistik filozof, marksizm dman, 1905ten itibaren
205
kadet. Berstein, Eduard (1850-1932). Alman Sosyal-Demokrat Partisinin ve kinci Enternasyonalin ar oportnist kanadnn nderi, revizyonizmin teorisyeni. Brentano, Lujo (Ludwig Joseph) (1844-1931). Alman burjuva iktisats, Katheder-sosyalizminin balca temsilcilerinden biri, snf mcadelesinin yadsnmasn savunmu ve toplumsal elikilerin kapitalizm altnda ortadan kaldrlmasnn ve reformist sendikalar kurarak ve fabrika yasalar kartarak iilerle kapitalistlerin karlarnn uzlatrlmasnn olanakl olduunu iddia etmitir. Bulgakov, Sergey Nikolayevi (18711944). Rus gerici iktisats, idealist filozof. 1905-07 devriminden sonra Anayasac Demokratlarla saf tutmu, felsefi mistisizm vazetmi, kar-devrimci bir yayn olan Velkhide yazlar yazmtr. B-v (Savinkov, Boris Viktorovi.) (1879-1925). Kk-burjuva Sosyalist-Devrimci Parti yesi. Sovyet hkmetine kar mcadele etmitir; birka kar-devrimci ayaklanma ve komplo rgtlemitir. akov, Pyotr Nikiti (1844-1885). Devrimci narodizmin ideologlarndan, yaync ve eletirmen. akov, devrimci narodizm akm iinde blankicilike yakn bir akmn ban ekmitir. Devrimci aznln siyasal iktidar ele geirmesi, yeni bir devlet yaratmas ve devrimci reformlar yapmas gereini savunmutur. Engels, Vakovun kk-burjuva grlerini eletirmitir. ernievski, Nikolay Gavrilovi
(1828-1889) Rus devrimci demokrat. Rus sosyal-demokratlarnn nde gelen bir nceli; felsefi grleri, marksizm-ncesi materyalist felsefenin doruk noktasn temsil eder. D David, Eduard (1863-1930). Alman Sosyal-Demokrat Partisinin sa kanat nderi, revizyonist; Birinci Dnya Sava srasnda sosyal-oven olmutur. Duncker, .ranz (1822-1888). Alman burjuva politikacs ve yayncs; 1868de Max Hirsch ile birlikte reformist sendikalar rgtlemitir. Dhring, Eugen (1833-1921). Alman filozofu ve iktisats, kk-burjuva ideologu; felsefi grleri olguculuun, metafizik materyalizmin ve idealizmin semeci bir karmn temsil ediyordu. E Engels, .riedrich (1820-1895). . .igner, Vera Nikolayevna (18521942). Rus devrimci narodnii, Narodnaya Volya partisinin yrtme komitesi yesi; 1884te lm cezasna arptrlm, sonradan bu, mr boyu krek cezasna evrilmitir. 1905-07 Devriminden sonra yurtdnda yaamtr. 1915te Rusyaya geri dnm ve yazn alannda almtr. .ourier, .ranois Marie Charles (1772-1873). .ransz topyac sosyalist. G Guesde, Jules (1845-1922). .ran-
206
sz sosyalist hareketinin ve kinci Enternasyonalin rgtleyicilerinden ve yneticilerinden biri. .ransz Sosyalist Partisinin kurulmasna (1901) yardmc olmutur. Marksist dncelerin .ransada yaylmasna ve .ransz sosyalist hareketinin gelimesine ok emei gemitir, ama teori ve taktiklerde sekter nitelikte hatalar yapmtr. Birinci Dnya Sava patlak verdiinde sosyal-oven grleri benimsemi ve .ransz burjuva hkmetinin bir yesi olmutur. H Halturin, Stepan Nikolayevi (1856-1882). lk devrimci Rus iilerinden biri. 1878de Rusyadaki ilk illegal devrimci siyasal ii rgtlerinden biri olan Rus ileri Kuzey Birliini kurmutur. Bu Birlik kapatldnda, 1879da, Narodnaya Volya partisine girmi ve birka terrist eyleme katlmtr. 1882de tutuklanm ve lme mahkm edilmitir. Hasselmann, Wilhelm (d. 1844). Alman sosyal-demokrat; lasalc Genel Alman i Birliinin nde gelen kiilerinden; 1880de bir anarist olduu gerekesiyle Alman Sosyal-Demokrat Partisinden kartlmtr. Hegel, Georg Wilhelm .riedrich (1770-1831). Byk Alman filozofu, nesnel idealist; Alman burjuvazisinin ideologu. Hegelin tarihsel meziyeti, diyalektik materyalizmin kaynaklarndan biri olan diyalektiin derin ve ayrntl bir tahlilini yapm olmasdr. Herostratus. M.. 356da Diana Tapnan atee vermi olan bir Yunanl. Hertz, .riedrich Otto (d. 1878). Avusturyal iktisat, sosyal-demokrat, revizyonist; 1899da yaynlanm olan
Sosyalizm Asndan Tarm Sorunlar adl kitabnda tarm sorunu konusundaki marksist retilere kar kmtr. Rusaya evrilmi olan bu kitap, marksizme kar mcadelelerinde Bulgakov ve teki burjuva mazeretiler tarafndan geni bir biimde kullanlmtr. Herzen, Aleksandr vanovi (18121870). Rus devrimci demokrat; materyalist filozof, yazar ve yaync. Hirsch, Max (1832-1905). Alman iktisats ve yayncs, emek ile sermayenin uzlamas ilkesine dayanarak rgtlenen sendikalarn kurucusu. Yaptlarnda proletaryann devrimci taktiklerine kar reformizmi savunmutur. Hchberg, Karl (1853-1885). Alman sa kanat sosyal-demokrat, yaync, Sosyalistlere Kar Yasann yrrle girmesinden (1878) sonra, burjuvaziyle birlemeyi ve proletaryann karlarn burjuvaziye teslim etmeyi savunarak, partinin devrimci taktiklerine kar durmakta Bernstein ve Schramm ile ibirlii yapmtr. lovaiski, Dmitri vanovi (18321920). Tarihi ve yaync, Devrim ncesi Rusyasnda ilk ve ortaokullardaki tarih ders kitaplarnn yazar. Yazd tarih esas olarak arlarn ve generallerin faaliyetlerini ele almaktayd. J Jelyabov, Andrei vanovi (18501881). Tannm bir Rus devrimcisi, devrimci narodnizmin nde gelen temsilcilerinden, Narodnaya Volya partisinin rgtleyicisi ve nderi.
207
K Karayev, Nikolai vanovi (18501931). Liberal burjuva tarihisi ve yayncs. 1905ten sonra Anayasac Demokrat Parti yesi; marksizmin dman. Katkov, Mihail Nikiforovi (18181887). Gerici yaync; monarist gericilerin szcs durumuna gelen Moskovskiye Vedemostinin (1863-87) yneticisi ve yaynlaycs. Katkov kendisi iin otokrasinin sadk beki kpei deyimini kullanmtr. Katkovun ad en amansz monarist gericilikle birlikte anlr. Kautsky, Karl (1854-1938). Alman kinci Enternasyonalin nderlerinden; balangta bir marksist, oportnizmin en tehlikeli ve zararl tr olan merkezcilii (kautskicilik) -enternasyonalizm konusunda laf kalabal ardna gizlenmi sosyal-ovenizm- savunarak bir marksizm dnei olmutur; gerici ultra-emperyalizm teorisinin yazar. Ekim Devrimine, ii snfnn diktatrlne ve Sovyet ynetimine aka kar kmtr. Knight, Robert (1833-1911). ngiliz sendika hareketinin nde gelen nderlerinden; 1871-99da Kazan Yapmclar Birliinin ve Kazan Yapmclar ve Gemi Yapmclar Birleik Birliinin sekreteri. verenlere kar mcadeleyi iiler iin daha iyi maddi koullar elde etme mcadelesi ile snrlayan klsik trade-unionculuun tipik bir temsilcisi. Krievski, Boris Naurnovi (18661919). Rus sosyal-demokrat, yaync, ekonomist liderlerden biri. 1890larn sonunda Yurtd Rus Sosyal-Demokratlar Birliinin liderlerinden biri. 1899da Bernsteinn grlerini yayd Birliin dergisi Ra-
boeye Dyelonun yneticisi. RSDP nin kinci Kongresinden hemen sonra sosyal-demokrat hareketten ayrlmtr. Kuskova, Yekaterina Dmitriyevna (1869-1958). Rus burjuva yayncs; Rus sosyal-demokrasisi iindeki ekonomizmin nde gelen temsilcilerinden. Ekonomizmin oportnist niteliini en canl bir biimde ortaya koyan, Credonun yazar. Daha sonralar Kadetlerin grn benimsemitir; Ekim Devriminden sonra Sovyet hkmetinin dmanlarndan olmutur. L Lafargue, Laura (1845-1911). .ransiz ii snf hareketine katlanlardan, Marxn kz ve Paul Lafarguen kars. Lassalle, .erdinand (1825-1864). Alman kk-burjuva sosyalisti; ii snf hareketini olumlu ynde etkileyen Alman ileri Genel Derneinin (1863) kurucularndan. Ama, bu dernein bakanlna seilen Lassalle, rgt oportnist bir izgide ynetmitir. Teorik ve politik grleri Marx ve Engels tarafndan sert bir biimde eletirilmitir. Lavrov, Pyotr Lavrovi (18231900). Rus toplumbilimcisi ve yaync, devrimci narodizmin ideologu. Zemlya i Volya rgtnn, daha sonra da Narodnaya Volya partisinin yesi. .elsefe ve toplumbilim alannda semeci, insanln ilerlemesinin akll bireylerin eylemlerine bal olduunu savunmutur. Liebknecht, Wilhelm (1826-1900). Alman ve dnya ii snf hareketinin nce gelen bir kiisi, Alman Sosyal-Demokrat Partisinin kurucularndan ve nderlerinden. 1875ten yaa-
208
mnn son gnlerine kadar Alman Sosyal-Demokrat Partisi Merkez Komitesi yesi ve bu partinin merkez organ Vorwrtsn bayazar, Birinci Enternasyonalin almalarnda ve kinci Enternasyonalin kuruluunda etkin olmutur. Lomonosov, Mihail Vasilyevi (1711-1765). Byk bir Rus materyalist bilim adam ve yazar; bir kyl ailesinden geliyordu. Rusyann ilk parlak bilim adamyd; bulularyla birok bilgi daln zenginletirmitir. M Martinov, A. (Picker, Aleksandr Simoilovi) (1865-1935). Rus sosyaldemokrasisi ierisinde ekonomizmin nde gelen bir temsilcisi; menevik, sonradan Komnist Partiye katlmtr. Martov, L. (ederbaum, Yuli Osipovi) (1873-1923) Menevik bir nder; gericilik (1907-10) ve devrimci ahlan yllar srasnda tasfiyeci. Birinci Dnya Sava srasnda merkezci bir tutum taknmtr. Ekim Devriminden sonra Sovyet ynetiminin dman olmu ve 1920de yurtdna gmtr. Marx, Karl (1818-1883). Mehring, .ranz (1846-1919). Alman Sosyal-Demokrat Partisinin nde gelen sol kanat nderlerinden; tarihi ve yaync, Alman Komnist Partisinin kurucularndan. Meerski, Vladimir Petrovi (1839-1914). Kara Yzlerin yayn organ Grozhdaninin yayncs ar gerici bir yazar. Mihaylovski, Nikolai Konstantinovi (1842-1904). Rus sosyologu, yaync ve yaznsal eletirmen; liberal narodizmin nde gelen bir teorisyeni, sosyolojide znel okulun temsilcisi.
Marksizme kar amansz bir mcadeleye girierek 1892de Russkoye Bogatstvo dergisini karmtr. Mihaylov, Aleksandr Dmitriyevi (1855-1884). Narodnaya Volya partisinin kurucularndan ve bu partinin birka militan eyleminin rgtleyicilerinden. 1880de tutuklanm ve lm cezasna arptrlm, ama bu cezas krek cezasna evrilmitir. Mihaylov, Nikolai Nikolayevi (1870-1905). Dii, ajan provokatr, yapt ihbarlar, St. Petersburgdaki i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birliinin nderlerinden Leninin ve tekilerin tutuklanmasna yolamtr; 1902den itibaren Polis Bakanlnda almtr; 1905te Sosyalist-Devrimciler tarafndan ldrld. Millerand, Etienne-Alexandre (1859-1943). .ransz devlet adam. 1880Ierde bir kk-burjuva radikali idi; 1896larda sosyalistlerden yana olmu ve .ransz sosyalist hareketi iersindeki oportnist eilimin ban ekmitir. 1899da gerici burjuva hkmetinde bakan oldu. Mikin, Ippolit Nikiti (1848-1885). Devrimci narodnik; 1875te ernievskinin hapisaneden kamasn salamaya alm ama baaramayp tutuklanmtr. Most, Johann (1846-1906). Alman anaristi. 1860larda ii snf hareketine katld. 1878de Sosyalistlere Kar Yasann yrrle girmesinden sonra ngiltereye gt ve 1882de de anarizm vazetmeyi srdrd, Amerikaya gitti. Mhlberger, Arthur (1847-1907). Alman kk-burjuva yayncs, prudoncu, meslei fiziki.
209
N Nadejdin, L. (Zelenski, Yevgen Osipovi) (1877-1905). Siyasal faaliyetine Narodnik olarak balam, sonradan sosyal-demokratlara katlmtr. Yazlarnda ekonomistleri desteklemi ve ayn zamanda da ynlar harekete geirmenin etkin bir arac olarak terrizmi savunmutur; Leninin skrasna kar kmtr. RSDPnin kinci Kongresinden sonra menevik yaynlara yazlar yazmtr. Nartsis, Tuporilov (Narcissus Blunt-Snout). Bkz: Martov, L. O Owen, Robert (1771-1858). Byk ngiliz topyac sosyalisti. Ozerov, van Kristoforovi (18691942). Burjuva iktisats; Moskova ve St. Petersburg niversitelerinde profesr. 1901-1902de Zubatovun ii snf hareketi iinde giritii provokatif taktiklerin etkin bir biimde desteklenmesi gerektiini savunmutur. P Parvus (Helphand, A. L.) (18691924) Menevik; 1900lere doru ve ondan sonraki dnemde Alman Sosyal-Demokrat Partisinde alt. Birinci Dnya Savanda ar-oven. Perovskaya, Sofya Lvovna (18531881). Rus devrimcisi, narodnik; Rus imparatoru Aleksandr IIye 1 Mart 1881de dzenlenen suikast giriimine faal olarak katlm ve bu yzden de idam edilmitir. Pisarev, Dmitri vanovi (18401868). nde gelen bir Rus devrimci demokrat, yaync ve eletirmen; materyalist filozof. Yazd makaleler Rus
toplumundaki ilerici unsurlarn devrimci grlerinin biimlenmesine byk katkda bulunmutur. Plehanov, Georgi Valentinovi (1856-1918). Rus ve dnya ii snf hareketinin nde gelen bir kiisi. Rusyada marksizmi ilk yayanlardan, Rusyadaki ilk marksist grup olan Emein Kurtuluu grubunun kurucusu. kinci Parti Kongresinden (1903) sonra oportnizmle uzlamay savunmutur. Gericilik yllarnda (1907-10) marksizmin mah revizyonuna ve tasfiyecilie kar durmutur. Ekim Devrimine kar tutumu olumsuzdu, ama Sovyet ynetimine kar mcadeleye katlmamtr. Prokopovi, Sergei Nikolayevi (1871-1955). Rus burjuva iktisats ve yayncs. Doksanlarn sonunda ekonomizmin nde gelen temsilcilerinden ve Rusyada berntayncln ilk savunucularndan biriydi. 1906da Anayasac Demokrat Partinin Merkez Komitesi yesi. Emek konusunda, bu sorunu berntaync liberal bir biimde ele alan birka kitap yazmtr. Proudhon, Pierre Joseph (18091865). .ransz yaync, iktisat ve sosyolog, kk-burjuvazinin ideologu, anarizmin kurucularndan. R Rittinghausen, Moritz (1814-1890). Alman demokrat; 1848de Marxn ve Engelsin yaynlamakta olduklar Neue Rheinische Zeitunga yazlar yazmtr. Birinci Enternasyonal yesi. R. M. Ekonomist oportnist grleri aka ifade eden Gerekliimiz balkl makalenin yazarnn takma ad. Rogagov, Dimitri Mihailovi (18511884). Rus devrimci narodnik, Na-
210
rodnaya Volya partisinin nde gelen kiilerinden; bu partinin dzenledii terrist eylemlerden birkana katlmtr. 1876da tutuklanm ve on yllk krek cezasna mahkm olmu ve hapisanede lmtr. S Saint-Simon, Claude Henri (17601826). nde gelen .ransz topyac sosyalisti. Saltikov-Sedrin, Mihail Yevgrafovi (1826-1889). Tannm bir Rus satir yazar, devrimci demokrat. Schramm, Karl August. Alman sosyal-demokrat, reformist. Marksizmi eletirmitir; 1880lerde partiden ayrlmtr. Schulze-Delitzsch, Hermann (1808-1883). Alman burjuva iktisats ve politikacs; 1860larda burjuva lerici Partinin nderlerinden; kooperatif dernekler kurarak iileri devrimci mcadeleden saptrmaya almtr. Schweitzer, Johann Baptist (18331875). Alman lasalclarn nderi, Lassallen lmnden sonra Alman Genel Emek Birliinin bakan; Bismarckn Almanyay Prusya hegemonyas altnda birletirme politikasn desteklemitir. Serebriakov, Esper Aleksandrovi (1854-1921). Rus devrimci narodnik; Narodnaya Volya partisi yesi. 1883te yurtdna gmtr. 1899-1902de Londrada Nakanune adl dergiyi yaynlamtr. Ekim Sosyalist Devriminden sonra Rusyadaki devrimci hareketin tarihi zerinde almtr. Struve, Pyotr Berngardovi (18701944). Rus burjuva iktisats ve yayncs; 1890larda legal marksizm savunucusu. Sonradan Anayasac De-
mokrat Partinin Merkez Komitesi yesi olmutur; Ekim Devriminden sonra bir Beyaz Mlteci. Sedrin. Bkz: Saltikov-Sedrin. T Tulin, K. Leninin takma ad. V Vahlteich, Karl Julius (1839-1915). Alman ayakkab yapmcs; sa kanat sosyal-demokrat; lasalc Genel Alman ileri Birliinin kurucularndan ve ilk sekreteri. Sosyalistlere Kar Yasa yrrle girdiinde (1878); ii hareketine orada katld Birleik Devletlere gmtr. Vaneyev, Anatoli, Alekseyevi (1872-1899). Rus devrimcisi, sosyaldemokrat, Lenin, Krjijanovski ve tekilerle birlikte i Snfnn Kurtuluu in Mcadele Birliinin Merkez Grubunun yesiydi. 1899da ekonomist Credoya kar bir protestonun hazrlanmasna katlmtr. Vasilyev, Nikita Vasilyevi (d. 1855). Jandarma albay; Zubatovun polis sosyalizminin savunucusu. V. .-a (vanin, Vladimir Pavlovi) (1869-1904). Rus sosyal-demokrat, ekonomist, Raboeye Dyelonun yneticilerinden. kinci Parti Kongresinden sonra menevik olmutur. Vollmar, Georg (1850-1922). Almanya Sosyal-Demokrat Partisinin oportnist kanadnn nderlerinden biri; gazeteci; reformizmin ve revizyonizmin ideologlarndan. Vorms, Alfons Ernestovi (18681937). Avukat, Moskova niversitesinde profesr, liberal. 1901-02de Zubatov rgtlerinin toplantlarnda konumalar yapmtr. V. V. (Vorontsov, Vasili Pavlovi)
211
(1847-1918). ktisat ve yaync; 1880lerde ve 1890larda liberal narodizmin ideologlarndan; Rusyada Kapitalizmin Yazgs adl ve baka kitaplarn yazar; bu kitaplarda Rusyada kapitalizmin gelimekte olduunu yadsm ve kk meta retimini savunmutur. arlk hkmetiyle uzlama yaplmasn savunmu ve marksizme kesinlikle kar kmtr. W Webb, Sidney (1859-1947) ve Beatrice (1858-1943). ngiliz sosyologlar; 1883-84te reformist .abiyan Derneini kurmular, ii hareketinin tarihi konusunda kitaplar yazmlardr. Birinci Dnya Sava srasnda sosyalovenizmi savunmulardr. Ekim Devriminden sonra Sovyetler Birliine yaknlk duymulardr. Weitling, Wilhelm (1808-1871). Alman ii snf hareketinin ilk aamalarnda nde gelen bir kii, topik eitliki komnizmin bir teorisyeni. Wilhelm II (1859-1941). Almanya imparatoru ve Prusya kral (18881918). Witte, Sergei Yulyevi (1849-1915). Rus devlet adam; 1905-06da Bakanlar Kurulu Bakan; liberal burjuvaziye baz nemsiz dnlerde ve vaatlerde bulunmu ve 1905-07 devri-
mini bastrmak iin halk amanszca ezmitir. Woltmann, Ludwig (1871-1907). Gerici bir Alman toplumbilimcisi ve antropologu; iktisadi mcadelenin ii hareketinin esas grevi olduunu savunmutur. Irk teoriyi ve Alman ulusunun stnln savunmutur. Z Zasuli, Vera vanovna (18491919). Rusyadaki narodnik ve daha sonra da sosyal-demokrat hareketin etkin bir yesi. 1878de St. Petersburg valisi Trepova suikast giriiminde bulunmutur. 1883te Rusyadaki ilk marksist rgt olan Emein Kurtuluu grubunun kuruluuna katlmtr. RSDPnin kinci Kongresinde meneviklere katlmtr. Zubatov, Sergey Vasilyevi (18641917). Moskova gizli polis dairesi bakan yardmcs (1899), sonra da bakan; zubatovculuun ya da polis sosyalizminin akl hocas ve rgtleyicisi. ileri devrimci hareketten saptrabilmek iin jandarmann ve polisin himayesi altnda sahte ii rgtleri kurmutur. lk Zubatov rgt Moskovada 1901de kurulmutur, daha sonra teki kentlerde de kurulmutur. Zubatovculuk byyen devrimci hareket tarafndan yklmtr.
212

Ne Yapmalı, Lenin

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ne Yapmalı, Lenin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

V. .

HAREKETMZN CANALACI SORUNLARI

* Bkz: V. I. Lenin, Collected Works, c. 5, s. 13-24. -Ed.

BR DOGMACILIK VE ELETR ZGRL

K YIINLARIN KENDLNDENL VE SOSYAL-DEMOKRATLARIN BLNLL

TRADE-UNONCU SYASET VE SOSYAL-DEMOKRAT SYASET

DRT EKONOMSTLERN LKELL VE DEVRMCLER RGT

BE BTN RUSYA N BR SYASAL GAZETE PLANI

Rus sosyal-demokrasisinin tarihi, snrlar belli dneme

EK SKRAYI RABOEYE DYELO LE BRLETRME GRM

NE YAPMALI?YA LKN BR DZELTME

You might also like