NTE

Davran Bozukluklar ve Savunma Mekanizmalar

Amalar
Bu niteyi altktan sonra, Normal ve anormal tanmn bilecek, Normal d davran inceleyen yaklamlarn farkl ve benzer ynlerini bilecek, Kaygyla ilgili bozukluklar snflayacak, Bedende grlen bozukluklar bilecek, Dissosiyatif bozukluklarn trlerini bilecek, Psikozu tanmlayp trlerini kavrayacak, Psikotik duygusal zellikleri bilecek, Kiilik ve psikoseksel davranlar bilecek, Savunma mekanizmalarn tanmlayabileceksiniz.

indekiler

Normal Nedir, Ne Deildir? Normal D Davranlar Tanmak Normal D Davranlarla lgili Yaklamlar Normal ya da Anormal: Kim Karar Verebilir? Davran Bozukluklarnn Snflandrlmas Nevrotik Bozukluklar Psikoz eitleri Psikotik Duygusal Bozukluklar Organik Zihinsel Bozukluklar Kiilik Bozukluklar Psikoseksel Bozukluklar Kt Alkanlklara Bal Bozukluklar Savunma Mekanizmalar zet Deerlendirme Sorular Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

neriler

Karlatnz zorluklar ve skntlar aarken savunma mekanizmalarna bavurduunuz oldu mu? evrenizde ciddi davran bozukluu gsteren kimseler var m? Bunlarn durumu, nitede yazlanlarla badayor mu? Bu alma ve gzlemleri yaptnz zaman niteyi daha iyi kavradnz greceksiniz.

Uygulama 1 Sizce psikolojik olarak salkl birey kimdir? Yani normal insann zellikleri nelerdir? Aadaki bolua aklnza gelen zellikleri yaznz. Sonra da metni okumaya devam ediniz. Bakalm metinde yazlanlara yakn eyler yazdnz m? 1. .......................................................................................................................... 2. .......................................................................................................................... 3. .......................................................................................................................... 4. ..........................................................................................................................

1. NORMAL NEDR? NE DELDR?

Baz bireylerin hergn endie ve stresle baederken karlatklar glkleri grrz. Stres karsnda ou birey fkelenir veya iine kapanr. Bazlar zm evrelerindekileri azarlamakla veya evreye kar dmanca bir tutum taknmakta bulurlar. Bu tepkiler, sorunun arzulanan zmleri olmasa bile, stres altndaki bireylerin strese gsterdikleri tepkilerdir. Yalnz stresin zm yollar bunlar deildir. evreye kar dmanca bir tutum taknmak, evresindekileri azarlamak, bunlar normal davran biimleri deildirler. Bunlar daha ok psikolojik problem belirtileridir. ou kiiler profesyonel yardm grmeksizin sorunlarn zemezler. ou psikologlar "normal" lik tanmn deitirmilerdir. Bireyi merkez alan bir tanm zerinde durmulardr. "Normal Birey"i ise psikolojik olarak salkl birey olarak tanmlarlar. Bu kendisine setii yaam tarz dorultusunda davranan bireydir. Bir bireyin davran kendisine ya da dierlerine zararl deilse o davran normal kabul edilebilir. Peki "psikolojik olarak salkl" ne demektir? Psikologlarn bazlar, bireyin salkl olup olmadn, aadaki zelliklere gre belirler:

Salkl bir birey, gnlk hayata ayak uydurabilendir. Gnlk hayatn gerektirdii rutin ilerle baedebilir. Bunlarn iine, zamannda kalkmak, giyinmek, okula veya ie zamannda yetimek vardr.

Salkl bir birey, evresindekilerle iyi geinebilen insandr. Gerek hayatta mantkl olarak davranabilir. Gerei anlayabilir ve onunla ba edebilir. Salkl bireyler, aileleriyle, arkadalar ile iyi iletiimde bulunabilenlerdir. Mesleklerinin gerektirdiini yerine getirirler ve toplumun dier ihtiyalarna da yant verebilirler.

Salkl birey kendi iinde huzurludur ve kastl olarak dierlerine ya da kendisine ac ektirmek amac gtmez. Kendi kimlii iinde huzurludur.

- 152 -

Salkl bireyler karlatklar hayal krklklaryla ya da sorunlarla ba edebilirler. evrelerindekilerin duygularn, heyecanlarn paylaabilirler ve yeni tecrbelere aktrlar. Kolay arkada edinebilir ve geni evrede yararl bir rol edinebilirler. Bu standartlar erevesinde oumuz normal yaantlar srmekten uzak dyoruz. Ayrca unutmamak gerekir ki ne kadar normal bireyler olsak da zaman zaman anormal davranlar gsterebiliriz. Bu geici, dnemsel belirtiler, zerinde durulacak davranlar deildir. Zaman ierisinde biraz "lgn" davranmak da normalliin gerektirdiklerindendir.

2. NORMAL DII DAVRANII TANIMAK

Bireylerin normal d davranlarn tanmlamak olduka gtr. evrenize yle bir dikkatli baktnzda garip davranan farkl kiilere rastlayabilirsiniz. Be yana kadar bedensel ve ruhsal gelimesi tam olan Mustafa birdenbire deiik sesler karmaya balar, konumamak, yememek gibi davranlar gsterir. Bir baka rnek, Olunu bir okula yatl olarak veren anne gnde iki kez okula gidip ocuunu grr, zellikle le ve akam saatlerinde onunla birlikte olmak iin aba sarfeder. Mustafa ve annenin davranlar birbirinden olduka farkldr. Fakat her iki davran da normal ddr. Gerekte hibir davran tek bana ele alndnda anormal deildir. Anormallik belli bir sosyal ortamn iinde anlam kazanr. Evinizde oturup hayal dnyasna kaplabilirsiniz, kendi kendinize ark, iir okuyabilirsiniz, takla atabilirsiniz. Bir kimsenin yalnz kald zaman, uygun davranmas iin belirli kurallar yoktur. Yalnz bu tr davranlar snf iinde, sinema salonunda, kalabalk yerlerde yapmaya kalkarsanz adnz "deli"ye "kaa" kabilir. Mesele bu davranlar yanl yerde yapmanzdr. Ayn kurallar deiik kltrlerdeki farkl davranlar iinde geerlidir. Bir kltr iin normal, beklenen ve onaylanan davran, dier bir kltr iin uygunsuz ve kabul edilemeyen davran olabilir. rnein, Japonya'da, intihar cesurca ve normal kabul edilen bir davrantr. ou bat lkelerinde ise anormal bir davran olarak kabul edilir. Baz davran biimlerinin normal olup olmad konusunda anlamazlklar vardr. Bilgileri kartrma, halsinasyon, arptlm ruhsal tepkiler, ayrca kontrol edilemeyen iddet, bireyin yakndan gzleme alnmasn gerektirici, hatta hastaneye kaldrlmasn gerektiren belirtiler gibi grlebilir. ou insan bu biim davranlarn ciddi ekilde anormal olduklarn syleyebilir.

- 153 -

3. NORMAL DII DAVRANILARLA LGL YAKLAIMLAR

Baz psikologlarn tanmna gre, bakalarn zen ve yardm iin are aratan davranlara normal d davran denir. Byle normal d davran tanmlamasna sosyal etiketleme yaklam ad verilir. Bu yaklam her trl sorunu ierir. Eer birey kendi mutsuzluunun farknda ise, kendinin normal olmadn biliyorsa, bu tip yaklama da kendini etiketleme yaklam ad verilir. Normal d davranlarn tedavisinde kullanlan farkl yaklamlar vardr.

3.1. Psikodinamik Yaklam

Psikodinamik yaklama gre normal davranlar, elikinin ortaya kard kaygy bilinaltnda tutmak iin yaplan savunma mekanizmalardr. Yalnz bu savunma mekanizmalar bireyin kaygsn azaltmaz, ayn zamanda bireyin gerekle ilikisini keser. Bu tutum daha ileriye giderse baka ruh hastalklar da ortaya kar.

3.2. Davran Yaklam

Davran yaklam normal d davranlarn aynen dier davranlar gibi renilmi davranlar olduunu savunur. Normal d davranlarn klasik koullama, sosyal renme ve edimsel koullama kavramlaryla aklanabileceini vurgular.

3.3. Varoluu - nsancl Yaklam

Bu yaklama gre, bireyler psikolojik geliim, byme ve salkl denge ynnde davranmaya meyilli olarak doarlar. Bu eilime kendini gerekletirme veya yalnz gerekletirme eilimi ad verilir. Car Rogersn danan merkezli terapi yaklam insancl okul tarafndan kullanlr. Varoluu-insancl yaklama gre birey arzu ve ihtiyalarn tutarl bir biimde, kendi psikolojik geliim ihtiyalarna gre ifade eder. Bu ifadeler kendini bazen saldganlk, bazen cinsellik, bazen de bamsz olma biiminde gsterir.

- 154 -

3.4. Biyolojik - Tbbi Yaklamlar

Bu yaklam savunanlar normal d davrann temelinde iki faktr olduunu ifade ederler. Kaltmsal faktr, genler yoluyla anne ve babadan geen zellikleri ifade eder. evresel faktrler de, beslenme tr, ilalar, iklimde meydana gelen deiiklikler ve dier evresel etkiler altnda bedende meydana gelen biyokimyasal dengesizlikleri belirtir.

3.5. Etkileimsel Yaklam

Bu yaklam, eitli yaklamlar ierir. Her psikolojik okulun ne srd temel faktrlerin bu yaklamda etkisi olduunu dnr. Psikodinamik yaklam, eliki kavramn vurgulayan davran yaklamdan, renme yaantlaryla insann gelime ve btnleme gcn vurgulayan varoluu yaklamdan, kaltm ve biyokimyasal yapdan kendini gsteren biyolojik faktrlerden yararlanr. Bu yaklama gre, davran bozukluklar tek bir yaklamla ifade edilemez.

4. NORMAL YA DA ANORMAL: KM KARAR VEREBLR?

Bir davrann normal ya da anormal olduuna karar verebilmek iin o davran deerlendirmek ve yarglamak gerekir. Gnmzde, toplumumuzda, bireylerin normal olup olmadna; 1) Toplum karar verebilir: Baz durumlarda bireyin davran o kadar rahatsz edici olur ki dikkat eker. Bylece toplum bireyin normal olup olmadna karar verir. 2) Kendi karar verir: Birey anormal davranmaz fakat yardma ihtiyac olduunu hissedebilir. rnein ciddi endie ve depresyon duygular, bireyin normal davrann engelleyebilir. Birey kendi mutsuzluunun farknda ise, kendinin normal olmadn biliyorsa, bu tip yaklama da kendini etiketleme yaklam ad verilir. 3) Uzmanlarn karar vermesi: Psikiyatrist ya da klinik psikologlar ruhi rahatszln tansn koyabilirler. Uzmann balca grevi, bireyin ikayet ettii rahatszln adnn konmasdr. Ne tedavinin en uygun olduuna da yine uzman karar verir. 4) Psikolojik testlerle belirleme: Psikolojik test sonularna gre de bireylere anormal tans konabilir. yi gelitirilmi testler tanda deerli lme aralardr.

- 155 -

5. DAVRANI BOZUKLUKLARININ SINIFLANDIRILMASI

Anormal davranlar ok eitlidir. Psikiyatri Dernei (APA) ruhsal bozukluklar ayrntl bir biimde snflandrlmtr. Ruhsal bozukluklar snflandrmak, normal davrann tartlmasnda bize kolaylk salar. APAnn sisteminin ou blmlerinde, bu bozukluklarn aklamalarna deil, tanmna yer verilmitir. Bu sistem bazlar tarafndan eletiriye uramtr. Bu eletirilerin nedeni, snflamada sadece bireysel davranlarn gznne alnmas, gruplarn, ailelerin, toplumlarn davranlaryla ilgilenilmemesidir. Bununla birlikte, sistem kesin sonular da oluturmutur. Normald tans konan davran hakknda kesin bilgiler verilmitir. izelge 9.1.de APAnn tansal ve istatistiksel el kitabnda kullanlan kategoriler verilmitir.

izelge 9.1. APAnn Ruhsal Bozukluklar Snflandrmas Kategori ocukluk veya ergenlik dnemi bozukluklar Organik ruhsal bozukluklar Karekter bozukluklar izofreni Paranoya bozukluklar Duygusal ynden dengesizlik Kayg bozukluklar Samotaform bozukluklar Dissosiyatef bozukluklar Cinsel bozukluklar Uyum bozukluklar Kiilik bozukluklar Kleptoman Bipolar bozukluklar Kayg reaksiyonlar, fobi, obsesif Hipokondriak, konversiyon bozukluklar Amnezi, oul kiilik rnek Geri zekallk, beslenme bozukluklar Erken bunama, alkol ve ila bamll la ve alkol bamll

6. NEVROTK BOZUKLUKLAR
Gnmzde tedavi gren kiilerin ou nevrozdur. Nevroz nadiren hastanede tedavi olmay gerektirir. Buna karlk bireylerin yaam zerinde de bozucu etkileri vardr. Normal ve nevrotik arasnda kesin bir ayrm izgisi yoktur. oumuzda nevrotik eilimler olabilir. nemsiz durumlar nedeniyle gereksizce zlyorsak, ya da ilk ksrmeye

- 156 -

baladmzda zatre olduumuzu dnyorsak ve doktorlar bizi bu durumun basit bir souk algnl olduuna inandramyorlarsa byk bir olaslkla nevrotik belirtiler gsteriyoruz demektir.

6.1. Kayg: Nevrozun Temeli

Nevrotik bozukluklardan en nde geleni kaygdr. Bu reaksiyona kayg reaksiyonu diyoruz. Kayg gnlk yaantda en sk gzlenebilen bir haldir. Kayg baz durumlarda o denli iddetlidir ki dardan herhangi bir kii tarafndan gzlenebilir. Herkeste deiik derecelerde kayg vardr.
Uygulama 2 Okuldaki ilk gnnz hatrlayn veya nemli bir konuma yapmaya hazrlanrken duyduunuz kayg, niversite snavlarna girmeden nce yaadnz durumlar dnn, hislerinizi hatrlayn.

Hi kaygs olmayan kii hemen hemen yoktur. Kayg halinin etkisi altna kalan birey, bedensel ve psikolojik belirtiler gsterir. Bedensel belirtiler, yle sralanabilir:

Kaslarn ok gergin olmas. Kaslar gergindir, geveyemez ve bu gerginlik bireyde bir titreme yaratr.

Otonom sistemin ok faal olmas. Bu kayg kalp arpnts, terleme, ba dnmesi, ishal, nefes alma zorluklar ile beraber gelir.

Psikolojik belirtileri ise, yle sralanabilir:

Bireyin normal davran bir eit bozulma gsterir. Her zaman zlr, kendisi ve bakalar iin kt eyler dnr. Kaygy gizleme arzusu, bireyin gnlk yaamna etki eder. Bu da bireyi normal bir yaam srmekten alkoyar.

Birey mantksz davranlar gsterir. Anlam olmayan eylerde bulunur. Bazen bir davran defalarca tekrarlar ya da asansre binmekten korkmak gibi yersiz korkular gelitirir.

Kayglar bunaltc olsa da, gerekle balantlarn koparamazlar. Fantezi dnyasnda yaamazlar. Ayrca nevrotik bireye, ou zaman anormal davranlar znt kayna olur. Buna Nevrotik paradoks ad verilir. Nevrotik kiiler davranlarnda bir bozukluk olduunun farkndadrlar, ama bunu deitiremezler. Bununla birlikte, nevrotik kiinin bozukluunun bilincinde olmas tedaviyi daha kolaylatrr.

- 157 -

Psikolog Karen Horney, nevrotik zelliklerini yle tanmlyor. 1. Ar bir efkat gereksinimi ve dier kiilere bamllk gsterirler. Nevrotik birey gven ve dikkat gereksinimi iindedir. Fakat bu birey dierlerine kar efkat gstermede zorluk eker. 2. Aalk duygusuna sahiptirler. Gvensizlik ve huzursuzluk vardr. Sosyal faaliyetlerde hastalk derecesinde rahatsz olurlar. ok ekingendirler. Bakalar tarafndan yarglanmaktan ok korkarlar. 3. Plan yapmada zorlanrlar. ok kt organizatrlerdir. ok temiz ve dzgn olmalarna karn, ileriye dnk plan yapmazlar ve iinde bulunduklar zamann sorunlaryla uramaktan yorgun derler. 4. Dmanca ve saldgan bir tutum iindedirler. ekingen olduklar halde, gayet buyurganlardr. nemli ve gl hissedilmek ihtiyac iindedirler. Kendilerini kolayca aldatlm ya da krlm hissederler ve tm dnyann onlarn ktl iin altna inanrlar. 5. Anormal seks davranlar vardr. Doyumsuz seks drtleri ya da bilinalt korkular vardr. Bu da ou zaman kiiyi salkl ilikiler kurmaktan alkoyar.

6.2. Nevroz eitleri

1. Kayg bozukluklar 2. Somatoform bozukluklar 3. Dissosiyatif bozukluklar 4. Duygudurum bozukluklar

6.2.1. Kayg Bozukluklar

Daha ncede grdmz gibi kayg ve bireyin onu kontrole ynelik abalar, nevrotik davrann temel faktrleridir. Bireyler dengeli bir kayg ve gerginlik hali iinde yaarlar. Bireydeki i kargaa ou zaman kayg patlamasna yol aar. Bu patlama srasnda kiinin ar kaygsna neden olmasa dahi tela bireyi bunaltr.

- 158 -

imdi kayg bozukluklarna ilikin rnekleri grelim.

Obsesif - Kompulsif Bozukluklar: Obsesif kiinin dnce alannda, kompulsif ise kiinin davranlarnda grlen bir bozukluktur. Bir dnceye veya bir davrana saplanma ou kez bir arada ortaya kar ve byle bozukluklara Obsesif - Kompulsif ad verilir. Obsesif - Kompulsif bozukluklar olan bireylerde, devaml olarak phe etme, bulac hastalklarla ilgili dnceler ve bireyin kendine ya da bakalarna zarar verme gibi kayglar vardr. rnein, byle bir kii, birka dakikada ellerini ykayabilir veya giyimde ve ite srekli dzenlilik iin abalar. Saplant, uzun zaman bireyi terketmeyen dnce ya da zihinsel bir resimdir. O kadar rahatsz edicidir ki, bireyin yaamnn btn ynlerini etkiler. Ar saplantsal davranlar, bireyin baka bir dncenin zerine konsantre olmasn engeller.

Kompulsif davranlar ise tekrar edilen, bir eit gelenee bal fakat mantksal bir yan olmayan davranlardan meydana gelir. Hemen hemen herkesin bir eit bastrlm olan batl inanlar vardr. Bu bireyler genellikle davranlarnn anlam tamadnn farkndadrlar, ama onu kontrol edemezler. Bu kiiler, her kap tokman ellediklerinde, ellerini ykamak isteyebilirler. Odalarndaki her eyann ayn yerde durmasn isteyebilirler.

Fobiler : Herkesin hem kaygs, hem de korkusu vardr. Fobi, herhangi bir eyden duyulan mantk d ve youn bir korkudur. Korku gerekten tehlike olmasa bile devam eder. Havlayan bir kpek grrsek ondan normal olarak korkarz. Ama tm hayvanlardan korkuyorsak, yksekliklerden korkuyorsak, korkumuzun temelinde ne olduunu incelemeliyiz. Freudun grne gre fobi, bilinaltnda zmlenmemi elikilerdir. Uzmanlar fobiyi ikiye ayrr. Basit fobi: yi belirlenmemi tek bir nesne veya durumdan gelen korku. Ylandan korkma, yksekten korkma gibi. Karmak fobi: ok boyutludur. Bu tr korkular darda toplum iinde, yabanc kimselerin arasnda ortaya kar.

- 159 -

izelge 9.2. Fobiler Fobi Akrofobi Aerofobi Agorafobi Ailorofobi Amaksofobi Anthofobi Arakfobi Astrafobi Brontofobi Klostrofobi Sinofobi Demetofobi Sefirofobi Nedeni Ykseklik Umak Ak alan Kediler Araba srmek iekler rmcekler imek grlts Gk grlts Kapal yerler Kpekler Delilik Kprler Fobi Heperfobi Hidrofobi Mikrofobi Murofobi Misofobi Niktofobi Ofidifobi Ornthfobi Fonofobi Pyrofobi Thanatafobi Trikofobi Ksenofobi Nedeni Srngen Su Mikroplar San Pislik ve mikrop Karanlk Ylan Kular Yksek sesle konuma Ate lm Sa Yabanclar

6.2.2. Somotoform Bozukluklar

Kaygnn neden olduu bedensel (somotoform) bozukluklar herhangi bir neden olmadan kendini gsterir. Bedensel hastalklarn oluumunda duygusal belirleyicilerin nemi byktr. Bu tr hastalklarda duygularn boalmn salayan yollar kapanm olduundan, gerilim i organlar yoluyla olur. Bu sre bilin dnda oluur. Bu tr kiiler, hibir belirti tamayan bedensel hastalklardan yaknrlar. Dier bir deyile, onlarn hibir bedensel rahatszlklar yoktur. Bu tr rahatszlklarda ortaya kan belirtiler, duygulara normal olarak elik eden bedensel tepkilerin abartlm biimleridir. Somotoform bozukluklarn arasnda Hipokondriyasis, Konversiyon Histerisi, Hiperkondriyasis ve Psikojenik ar yer alr. imdi bunlar inceleyelim.

Hipokondriyasis: Bunlar, kk rahatszlklar olsa bile salklar konusunda ar kayglanrlar. Bu belirti kaybolduu zaman yerini baka bir tanesi alr. Bireyin birgn enesi aryabilir, dier gn mide kramplar ekebilir, nc gn ise baarlar olabilir. Bu ikayetler mantkl bir yol izlemez. Varoluu yaklama gre, bu bireylerin dk benlik deerleri vardr ve bundan kamak iin bakalarnn ilgi ve dikkatlerini ararlar, ilgiyi ancak hastalk bahanesiyle elde edebileceklerine inanrlar. Psikojenik Ar: Psikojenik ar konversiyon histerisine benzemektedir. Tek fark duyu organlarnda bir ilev bozukluu yerine, bedenin farkl yerlerinde devaml ar ve ac olmasdr.

- 160 -

Hiperkondriyasis: Hipokondriyasisin tam tersidir. Bunlar hasta olduklar halde doktora gitmezler. Genellikle bana bir ey olmaz, ben kuvvetliyim derler. Kanma davran iindedirler. Hastalk belirtilerini benimsemedikleri iin genelde doktora i iten getikten sonra giderler. Sonlar lmle biter.

Konversiyon Histerisi: Bu tr bozukluu olan birey fizyolojik ve nrolojik hibir neden olmad halde belirli ilevsel yetersizlikler gsterir. rnein, birey hi bedensel bozukluu olmad halde baylr; iitmede bozukluk ve bedeninde fel durumlar grlr. Freud byle bireylerin davran bozukluklarna konversiyon (biim deitirme) adn vermitir. Freuda gre bilinaltndaki atma biim deitirerek kendini bedende gsterir.

6.2.3. Dissosiyatif Bozukluklar

Dissosiyatif bozukluklar sz konusu olduunda birey stres ya da kaygy azaltarak kendi kiiliinden kaar. Bireyin bilinci blmlere ayrlr ve ilikisiz biimde ilemeye balar. temel dissosiyatif bozukluk vardr. imdi bunlar inceleyelim. Amnezi: Bellek kaybdr. Bellein parasal ya da tmden kayb anlamna gelir. Bireydeki bellek kayplar ya beyinde oluan organik bozukluklardan ya da psikolojik nedenlerden oluur. Psikolojik amnezi organik hibir nedeni bulunmayan bellek kaybna verilen isimdir. Bu seici bir biimde oluur; yani birey belli trden baz olaylar hatrlamaz, baka trden olaylar hatrlar. Bireylerin i atmalar o kadar hogrlemeyecek hale gelir ki bellek kendiliinden olaylara kapanr. Bu da bireyin, yeni bir kimlie doru kana izin verir. Birey mutsuz bir gemii hayatndan atar ve hayatn kendi istedii gibi yaayacak gc kendisinde bulur. Fug (Tm bellek kayb): Bireyin btn belleini kaybetmesine verilen isimdir. Birey nerde olduunu, niin orada olduunu bilemez. Bu durum birka saat veya en fazla bir ya da iki gn srer. ok ender durumlar da birka yl srebilir. Belleini kaybeden birey, birdenbire belleini yeniden kazanr. Bazen birey yeni bir hayata balayabilir, evlenip, aile edinebilir. Bu yllar sonra belleine geri dnp eskiden evlenmi olduunu ve bir ailesi olduunu hatrlayana kadar devam edebilir. oklu kiilik: Genellikle erkeklerde kadnlardan daha fazla grlr. Bireyler birden fazla kiilik gsterirler. Temel kiilik kibar, sakin ve temkinli ise, ikinci kiilik kaba, faal ve uar bir zellik gsterir. Baz bireyler bir - iki - hatta drt kiilik gsterir. Genellikle, her zaman olmasa bile, her kiilik br kiilerden haberdar deildir. oklu kiilik, nevrotik davran yapsna sahip olsa bile, kiiliin bilin yn gerekle ban koparmamtr. oklu kiilik - 161 -

vakalar ok ender de bulunsa, medya tarafndan ok ilenmi bir konudur. Chris Sizemore adl bir kadnn yaam buna rnek olarak gsterilir. Sizemore, yirmi yl boyunca yediden fazla deiik kiilii birarada bulundurmutur. Hayat kitap ve sinemeya konu olmutur. Ayrca kitap ve televizyon dizisi olarak ekilen Cybil onalt deiik kiilii olan bir kadnn yaamn anlatmaktadr.

6.2.4. Duygudurum Bozukluklar

Nevrotik bozukluklarn son tipidir. En yaygn depresyon tipidir. Hemen hemen herkesin kendisini bunalmda hissettii anlar olabilir. Bununla birlikte, kii bu duygudan kurtulamyorsa ve bu durum hep devam ediyorsa bireyin nevrotik olduu dnlr. rnein aileden bir yaknmz kaybedersek normal olarak aylarca bunalmda olabiliriz, ama bu sresiz devam ederse, kendi iimize kapanr, sululuk ve deersizlik duygularna tutsak der ve gelecekten umudumuzu keseriz. Bu durumda depresyon durumumuz ciddi boyutlarda demektir. ou vakalarda birey ie ya da okula gitmek istemez. Bolua bakarak gzlerini dikerek ou zaman ylece oturur. Hayatn sadece karamsar ynn grr. Baz durumlarda ise birey ok hareketli ya da durgun haller gsterir, yemek yemez, gece uyumaz, hatta intihara bile teebbs edebilir. Bu durumlarda, kendi iyilii iin, bireyin hastanede tedavi grmesi gerekir.

Depresyonun zellikleri nelerdir?

7. PSKOZ ETLER
Psikoz nemli psikolojik bozukluklara verilen addr ve genellikle hastanede tedavi grmeyi gerektirir. Psikozlar fonksiyonel ve organik psikozlar diye ikiye ayrlr. Psikoz herhangi bir beyin zedelenmesine veya bozukluuna balanmad zaman fonksiyonel psikoz ad verilir. Fonksiyonel olanlar izofren ve psikotik duygusal bozukluklardr. Beyin zedelenmesi, beyin tmr, ya da beynin almasndaki aksaklklardan doan psikozlara organik psikozlar ad verilir.

- 162 -

imdi psikozlar inceleyelim. En yaygn psikoz tr izofrendir. Bu hastaln zellii dnme tarznda bozukluk ve gereklerden katr. Bu dnce bozukluklarnda, halsinasyon, delzyon (sanr) vardr. Halsinasyon, olmayan eyleri grme durumudur. Delzyon (sanr) olan kiiler ise hibir geerlii olmayan dncelere doruymu gibi inanrlar. Birey, srekli polislerin onu takip ettiini, herkesin onun peinde olduunu, telefonunun dinlendiini, srekli dnyor ve sylyorsa, bu durumda delzyon (sanr) dan phe edilir. izofrenilerin hepsinde sanr belirtisi yoktur. Konuma zellikleri bazen belirgin bazen de belirsizdir. Bunlarn konumalarnda mantksal yap grlmez. Donuk yz ifadesi, monoton bir konuma, monoton bir duygusallk ve hibir heyecan belirtisi olmayan

davranlarda bulunurlar. Kendi iine kapanma, dier bireylerle iliki kuramama ve kanma izofreninin belirtileridir. izofrenler deiik davran bozukluklar gsterirler. Bu bozukluklar ksaca inceleyelim.
Resim 13.3 Bu izofrenik hasta bu durumda saatlerce donar kalr

Paranoyak izofren: Byklk ya da eziyet etme hayalleri paranoyak izofrenler iin geerlidir. Kendilerini byk grrler. Bakalarnn kendilerine eziyet ettiklerinden, arkalarndan konutuklarndan ksacas aldatldklarndan kuku duyarlar. Birey, ou zaman dman, kukucu ya da saldrgan olabilir. zellikle de saldrgan davran yaygndr. Bir toplulukta kendi aralarnda glmekte olan bireylerin kendisinden sz ettikleri inancna kaplr; bazen radyo ya da televizyondaki konumaclarn kendisiyle ilgili st kapal haberler verdiklerine inanr. Daha sonra bu durum yerini daha mantkd ve deimez baz iddialara brakr ve evresindeki insanlarn kendisine kar baz tasarlar hazrladklarna ve giriimlerde bulunduklarna inanr. Ona gre bu insanlar kendisini izlemekte ya da zehirlemeyi tasarlamaktadrlar. Kii gaipten ses duyup ve buna uyarak baz iddet gsterilerinde bulunabilir. Katatonik izofren: Burada her trl devinim birden yitirilir ve kii belirli bir beden durumunu deitirmeksizin, bir heykel gibi, saatlerce hatta gnlerce bulunduu yerde kalr. Katatonik donmada gzler bo bakar, yz anlatmszdr, tehditlere ve ac veren uyaranlara tepki gsterilmez. Beslenme ve giyinme ilevlerine yardm edilmesi gerekir. Kimi katatonik telkine yatkndr;kendisinden istenilenlere otomatik bir biimde uyar; tek szck konumaz.

- 163 -

Bazen katatonik birey, hzl admlarla dolar, konuur, haykrr, evresindekilere tehlikeli bir biimde saldrp yaralayabilir ya da ldrebilir. Basit izofren: Bu tr rahatszlk yava biimde geliir. Erinlik dneminden sonra bireyde ilgisizlik artar, evresiyle balar kopmaya balar ve okul baarsnda dme grlr. Ailesiyle ve arkadalaryla ilgilenmez. Kar cinse ilgisiz kalr. Hi bir eye dikkatini vermez.almak iin aba gstermez. Birey ok az konuur. Basit izofrenin en byk zellii ie ynelim belirtisidir. Birey gereklerden kaar ie ynelir. Hebefrenik izofreni: ocuksu konuma ve kkrdama, balantsz konuma, el ve kol hareketleri ve yz mimikleri, kendi kendine konuma, nedensiz bir kahkahay izleyen alama nbetleri, dk ve idrara ar ilgi, dknn elbisesine, duvarlara silmesi ya da yemesi, utan duygusunun tmden ortadan kalkarak cinsel organlarn gstermesi, fke nbetleri ve saldrganlk hebefrenit izofreninin belirtileridir. Hebefrenik izofrenide birey, d evreye kendisini kapatarak, kendine zg bir d dnyas iinde yaamakta ve davran biimlerinde gerileyerek yetikin yaamn zorlanmalarndan kamaya abalamaktadr.

8. PSKOTK DUYGUSAL BOZUKLUKLAR

Bu bozukluklar duygusal durumun etrafnda toplanmtr. Bireyin ruh durumuna gre deikenlik gsterir. Bu bozukluklar, hepimizin zaman zaman ektii can skntlaryla karlatrmamaldr. Bunlar geicidir ve belli bir dzen gstermezler. Duygusal bozukluu olan birey duygusal knt ve duygusal cokulanmalarn esiri olmutur; istese de istemese de bu duygulardan kendini kurtaramaz. Normal alma dzenine ayak uyduramazlar. nk, bu duygularn etkisi altnda evreleriyle uyum salayamazlar. Bu dnemler ya manik ya da depresif olup genellikle alt ay srer. Duygusal bozukluklar, depresyon (duygusal knt), mani (duygusal coku), mani depresyon (bipolar bozukluklar) ve intihar eklinde kendini gsterir.

8.1. Depresyon (Duygusal knt)

Bu dnemde kii deersizlik, sululuk ve umutsuzluk duygular iindedir. Baz hastalar sk sk alar, bazlar hayal rn gnahlarndan srekli sz ederler, bir ksm da yemekten imekten kesilirler. Normal yaantlaryla ilgileri kalmaz. Genellikle giyinme ve temizlenme gibi gndelik grevlerini yerine getiremezler. Duygusal kntler iddetlenir ve kii kendi kendine bakamaz hale gelirse, bu duruma psikotik depresyon ad verilir.

- 164 -

8.2. Mani (Duygusal Coku)

Depresyonun tam tersidir. Birey bu dnemde neelidir. Kendine gveni vardr. Kendisini devaml olarak byk grr ve gcnn yetemeyecei ileri yapmaya kalkar. Gemi yaantlar ya da gelecek projeler hakknda ayrntl fikirler gelitirir. ok konuur ve konudan konuya atlar. Kendine gre bir sperstardr.

8.3. Mani Depresyon

Bu dnemde birey hem cokulu hem de kntl gnler geirir. Bu coku devresi haftalarca, aylarca srebilir. Bu devreyi normal bir sre izler, daha sonra knt devresi balar ve uzun sre devam eder. Bu devreler dzenli deildir, ne zaman balayaca ne zaman bitecei belli olmaz. Mani sonrasnda birey kendisini devaml olarak cokulu grr. Gemi yaantlar ya da gelecek projeler hakknda ayrntl fikirler gelitirir. Saniyede 200 kelime konuabilir, konudan konuya atlayabilir. Kendisini yarglayan bir tutum gelitirir. Hi bireyin yolunda gitmediine inanr. Kiisel grne nem vermez, itah azalr ve normal yaantya kar ilgisi de kalmaz.

8.4. ntihar
Duygusal knt olan her 1000 kiiden biri intihar eder. Yaplan aratrmalara gre intihar edenler ounlukla erkeklerdir. ntihar bireyin iinde bulunduu ruh halinin etkisiyle ortaya kar. Bu devre ksadr. Birey bu dnemi, atlatabilirse intihar etmez. ntiharn belirtileri genellikle duygusal knt, sessizlik, kendini beenmeme ve kk grme, kendini sulama, yaam anlamsz grme biimindedir. Bu belirtileri gsteren kii yalnz braklmamal srekli izlenmelidir.

9. ORGANK ZHNSEL BOZUKLUKLARI

Beyin zedelenmesi sonucu kan bozukluklardr. Beyin zedelenmesi sonucu ortaya kan davran bozukluklar unlardr:

- 165 -

9.1. Genel Fel Hali

Bulac hastalklar beyni zedeleyerek fel hali yaratabilir. rnein, frengi. Bu bireylerde duygusal ktleme, sinirlenme, bir derece bellek kayb olabilir. Hastalk ilerledike paranoid sanrlar gstermeye balar. Hastala yakalanan birey ortalama be sene sonra lr. Erken tan konulursa tedavi edilebilir.

9.2. Korsakov Psikozu

Srekli alnan bir ila veya baka bir kimyasal madde beyinde zedelenme ve ilev bozukluu yaratabilir. Bu hastaln en byk belirtisi anterograd bellektir. Buna yakalanan birey son zamanlarda meydana gelen olaylar hatrlamaz. Bireyler bunun farkndadr ama bakalarndan saklarlar.

9.3. Zek Gerilii

Organik zihinsel bozukluklardan biri de zek geriliidir. Bir bireyin davran deiik sosyal ve eitim ortamlarnda srekli yetersiz kalyorsa bu kii zek gerilii gsteriyor demektir. Down sendrom dediimiz hastalk zek gerilii trlerinin en yaygndr. Beyinde bir bozukluk down sendromunun temelinde yatar. Bu tr hastala tutulan bebekler ok fazla yaamaz. Bu hastaln beraberinde getirdii kalp rahatszlklar olabilir.

10. KLK BOZUKLUKLARI

Herhangi bir bireyin davranlar toplum dzenini bozucu nitelikte olup ok sayda kiiye zarar verdii halde, birey bir sululuk ve pimanlk duygusu duymazsa, bireyde kiilik bozukluu vardr. Kiilik bozukluu, hatal kiilik gelimesinden meydana gelen davran bozukluudur. Bu tr kiiler topluma ve dier bireylere uyum salamada zorluk ekerler. Sorunlar olgunlaamama, toplumsallaamamadr. Ben-merkezci; sorumsuz ve dncesizce davranan bireylerdir. Bu kiileri tedavi olmak iin hastaneye yatrmak fayda etmez. Onlar ancak yasay inedikleri iin yasalarca cezalandrrlar. imdi kiilik bozukluklarn inceleyelim.

- 166 -

10.1. izoid Kiilik

Baz ynlerden izoid kiiler izofrenilere benzerler, ancak sanr gelitirmemilerdir. izoid dier kiilerden uzaklamas, eksantrik dnceleri ve dier kiilerle olan ilikilerinde normal dzeyde saldrganlk gstermemesi gibi zelliklere sahiptir. Bunlar souk, mesafeli duygusal balardan korkan, rekabeti sevmeyen, hayalleriyle yaayan kiiliklerdir.

10.2. Antisosyal Kiilik

Kiilik bozukluklarndan biri de psikopat ya da sosyopat adyla bilinen antisosyal kiiliktir. Psikopatlar, normal zekya sahiptir ve kendilerini kolayca sevdirebilirler. Psikopata rnek olarak soukkanl katilleri verebiliriz. Bu tip, dierleri iin efkat, merhamet gibi duygular beslemez. Cinayet ilerken soukkanlln korur ve garip cani davranlar gdebilir. Bununla beraber tm psikopatlar katil deildir. ok akll, ho insanlar da bu gruba dahil edilebilir. Genellikle psikopatik davranlar erken ocukluk zamanlarnda edinilir. Genellikle psikopatlar, dikkatli ve sorunsuz ailelerden karlar. Yalnz bu ailelerin ortak zellikleri ocuklarna scaklk ve sevgi ortam hazrlamada cimri davranmalardr. Fiziksel cezalandrma yaygndr. Sosyopat, tamamyla bencil, kendi karlarn dnen, zevkinden ve doyumundan baka hibirey dnmeyen biridir. Hi kimseye ballk ve sorumluluk gstermez. Aklna nasl yatarsa yle hareket eder. Bakalar tarafndan engellenme houna gitmez. Kural, yasa bilmez. Srekli heyecan aray iindedir. Bu heyecan da onu tehlikeli davranlara iter.

11. PSKOSEKSEL BOZUKLUKLAR

Duyarl, zenli ve sorumluluk ykl cinsel deneyimler, olgunlamann en nemli admdr. Cinsel deneyimler, cinsel tabularn varl yznden bireyin eliki iinde yaamasna yol aabilir. Bu eliki baz bireylerin cinsel olarak bozukluk gstermelerine yol aar. Psikologlar, cinsel bozukluklar genel olarak blmde incelerler. lk blmde cinsel istein kayb, iktidarszlk ve frijidlik gibi bireyin tedavi grmesini gerektirecek bozukluklar vardr. Ecinsellik, cinsel bozukluklarn bir baka trdr. 1973 ylnda Amerikan Psikiyatr Topluluu (APA), resmi olarak ecinsellii ruhsal bir bozukluk olmaktan kard. APA, ecinsellerin tedavilerinin mecburi olmadn, sadece kendilerinin istemleri erevesinde bunun gerekli olduunu da vurgulad. Bununla beraber ecinselliin kark ve tartmal bir yn vardr. Baz ecinseller saldrgan davran ve tutumlar gelitirebiliyorlar.

- 167 -

Erkekte ecinselliin kkeninde, anne imgesinin kadnlara genelletirilmesi, yatmaktadr. Bu nedenle tm kadnlardan vazgeilmesi biiminde bir savunma mekanizmas oluur. Kadnda ecinsellik erkektekinden farkllk gsterir. Erkeklerin tersine, kadnn ilk ilikisi annesiyledir. Eer yetikin, kar cinsle gelitirdii ilikilerde d krklna urar ya da engellenmelerle karlarsa, kendi cinsine ynelebilir. Bu tr kadnlar erkeksi tutumlar gelitirirler. Dier bir kadn ecinselliinde ise, erkeklerle kurulan ilikilerinde d krklna urama ve ocukluk dnemine dn vardr. Cinsel bozukluklarn ikinci blm, cinsel sapmalardr. Cinsel sapmalar toplumsal ahlaki kurallar tehdit eden bir yapya sahiptir. Cinsel sapma toplumu ileri boyutlarda tahrik etme nitelii tar. Cinsel sapkn kii tehircilik, rza geme gibi sular iler. Zaman ierisinde cinsel sapknlk, masum insanlar hedef alan bir davran halini alabilir. Tehir 12-18 yalar arasndaki erkeklerde grlen bir durumdur. Bu kiiler hibir zaman kar cinse saldrmazlar. Muhataplar ne kadar korkar ve ok olursa o kadar holarna gider. Deiik psikolojik yaklamlar, bu hastaln nedenini deiik nedenlerle balamlardr. Psikoanalitik yaklama gre tehircilik, bir tepkidir. Baz yaklamlara gre ise, tehircilik, kendine gveni olmayan erkeklerin kendilerini kantlama yolu olarak aklanmaktadr. Irza geme kontrol altna alnamayan ani bir drtnn etkisiyle ortaya kmaktadr. Bu eylem, birey tarafndan nceden planlanr. Irza gemenin nedenleri yle sralanabilir:

Kar cinsten nefret etme, Kendini kantlama, Sosyopat kiilik yaps, Kar cinsi bir nesne olarak grme.

nc kategori ise, cinsel kimlik bozukluklarn ierir. Transekseller bu gruba dahildir. Kendi cinslerinden memnun olmayan bireylerdir. Bu bireyler, kar cinse ait giysiler giyerek cinsel doyum salama yoluna giderler. Kar cinsten biriymicesine hissetmek ve davranmak da ou kez bu duruma elik eder. Yalnz transeksel eiliminde olan bireylerin genellikle kar cinse istek duyabildii de saptanmtr.

12. KT ALIKANLIKLARA BALI BOZUKLUKLAR

Saylar her geen gn artan alkol, eroin, kokain gibi uyuturuculara bamllk da anormal davranlarn ierisinde yer alr. Bir oklarnn, ar kesici ya da strese kar kullandklar yatt-

- 168 -

rclar da bu gruba dahildir. Uyuturucularn ar kullanm bamllk yaratr. Bu bamllk, maddeye duyulan gven anlamndadr. Uyuturucu bamll genellikle, bir uyuturcunun ar miktarda kullanm anlamndadr. Kullanm ve bamll en yaygn olan uyuturucular alkol, barbituratey, amfetemin, kokain, eroin ve marihuanadr. Bu yaygnla reeteyle satlan ilalar da dahildir. lalara bamllk davran bozukluklarnn nemli bir kategorisidir. Bu bamllk tutkunluk veya alkanlk olarak ortaya kar. Her ikisinde de birey bir uyuturucu maddeye ihtiya duyar. Tutkunluklarda alnan maddeye fiziki bir gereksinim geliir ve beden fizyolojisi o denli deiir ki madde alnmad zaman yoksunluk belirtileri ortaya kar. Tutkunluk dnemindeki kiiler uyuturucu maddeyi alamadklar zaman ajite ve depresiftirler. Tek dndkleri bir doz daha alabilmektir. Alkol bamll insanlarn yaam sresini kstlamaktadr. Kayg duygularn ve yaamn srekli zorlanmalarn alkol yardmyla geitirme abalar kiilik dzeninin giderek bozulmasna neden olur, zihinsel ilevlerde bir dme grlr. Dikkat toplama, bellek ve yarglama yeteneklerinde bozulmalar grlr. Birey giderek sourmluluklarndan kaar, ailesiyle ilgilenmez, grnmne zen gstermez, onurunu yitirici davranlarda bulunur, i yaamn srdrmekte glk eker ve bu tutkusu eletirildiinde hrnlar. Alkol alan kiilerde ortak be zellik saptanmtr:

Kiilerle gerek duygusal iliki kurma gl, benmerkezcilik, olgunlamam kiilik gzlemlenir.

Srekli depresyon iindedirler; temelinde umutsuzluk, yalnzlk, deersizlik yatar. Bireyler evrelerine ar bamldrlar. Kiiler dier insanlara kar dmanlk duygular geliitirir. Cinsel ynden olgunlamam bireylerdir.

Baz psikiyatristlerin grne gre, alkoliklerin ocukluk yaantlarnda ar istekleri anababa tarafndan hogryle karlanm kiiler olduunu vurgulamlardr. Srekli olarak biriken fke ve d krkl duygular ise alkol yardmyla bask altna alnr ve yumuatlr. Uzun sreli alkol kullanm sonucunda, bu maddeye dayanklk eiinin dmesi ya da beyin dokusunda oluan yapranmalar sonucu baz piskotip tepkiler ortaya kar. Alkol psikozlarnn en sk grlen tr delirium tremens tr. Bunun belirtileri, ksa sreli tedirginlik ve uykusuzluk dneminden sonra ortaya kar. Delirium Tremesn en byk belirtisi, hzla hareket eden fare, ylan ve bcekler biiminde beliren ve bireyi dehete dren grme sanrlardr. kinci bir alkol psikozu, akut alkol hallsinasyonudur. Uzun sre alkol alnmas nedeniyle etkinlik kazanmas sonucu grlr ve balca belirtisi iitme sanrlardr. Korsakof psikozu B vitamini

- 169 -

noksanl ve beslenme yetersizlii sonucu sinir sisteminde oluan yozlamadr. En byk belirtisi bellek bozukluudur. Alkol paranoyas da, bilindnda bask altnda tutulan ecinsel drtlerin uzun sre alkol kullanlmas nedeniyle denetimden kma eilimi gstermesi sonucu grlr. Belirtileri yledir: Kiide insanlarn onu aldatmakta olduu inanc geliir ve bu da sulamalara dnr.

13. SAVUNMA MEKANZMALARI

Her birey psikolojik btnln srdrmek ve benliinin deerlerini korumak amacyla eitli savunma mekanizmalar kullanr. Baz durumlarda bireyler sorunlarla karlatka, onlar bir biimde zme ulatrmak isterler. Bireyin bu sre iinde engellenmesi ve kayg duymas son derece doaldr. Birey kaygdan kurtulmak iin, bilinsizce savunma mekanizmalarn kullanmaya balar. Savunma mekanizmasn kullanan birey, davrannn gerek ilevinin farknda deildir. Savunma mekanizmalarn kullanrken, bir dereceye kadar kendi kendimizi aldatrz ve bylece bizdeki kayg dzeyinin azalmasna neden oluruz. Savunma mekanizmalar kaygmz azaltmada gerekten etkilidir ve herkes tarafndan kullanlr ve normal bir davran biimi olarak kabul edilir. Ara sra bavurulan savunma mekanizmalar, kayg derecemizi azaltarak evreyle geici olarak daha etkin etkileimde bulunmamz saladndan, salkldr. Srekli olarak kullanlan savunma mekanizmalar ise tam aksine evreye uyum yapmamz bozar ve salksz sonulara sebep olur. Belli bal savunma mekanizmalar: Bastrma, manta brndrme, yanstma, hayal kurma, dnleme, gerileme, saplanma, yerdeitirme, zdeim kurma, yceltme, soyut kavramlara brnme, kar tepki gelitirme, telafi, inkar.

13.1. Bastrma
Korku, sululuk gibi kayg yaratan durumlarn bilin alan dna itilmesi ve bastrlmasdr. Bilinalan dnda bulunan bu tr duygular konuma srasnda, dlerde ya da davranlarda deiik biimde ortaya kar. Konuurken yerinde kullanlmayan szck dlerde ortaya kan cinsel istekler, beklenilmeyen bir davran, bastrma sonucu engellenen drtlerin biim deitirerek bilin alanna gelmesidir.

- 170 -

13.2. Manta Brndrme

Kabul grmeyecek gdlerin yaratt kaygy nlemek ya da ondan kamak iin kullanlan en yaygn savunma mekanizmasdr. En basit biimleri ile gnlk yaammzda grrz. Ders almamay ba arsna balamak gibi. Bir baka rnek, diciye gitmekten korkan birisi, diiye olan randevusunu unutabilir.

13.3. Yanstma
atmalarla baa kmann baka bir yolu da kendi gdlerimiz iin bakalarn sulamadr. Burada iki tr davran sz konusudur. Birinde, birey beceriksizliinin, yetersizliinin, baarszlnn nedenlerini bakalarnda arar. rnein okulda baarsz olan ocuk, bu durumundan ana, babasn veya retmenini sular. Ya evde ona alma olana verilmediini, ya da retmeninin onu sevmediini ileri srer. kinci yanstma biiminde, kii kendisinin olumsuz, irkin, hatal istek ve tutumlarn bakalarna yaktrr. Ruhsal hastalklarda yanstma, alg ve dnce sapmalarna, sanrlara (halsinasyon) ve taknlklara neden olur.

13.4. Hayal Kurma

Tatl hayaller kurma ya da fantazi, bireyin atmalarnn hayalinde zmleyerek rahatlad bir durumdur. Bireyler, olaylar gerekteki ekilleri yerine, olmasn istedikleri biimde hayal ederler. Fantaziye, genellikle ergenlik dneminde ok rastlanr. rnein sekreterlikten hi holanmayan bayan kendini hayal dnyasnda baarl bir mdr gibi dnerek, sekreterliin verdii kaygdan kurtulur.

13.5. dnleme
Birey, sosyal gdsn doyuma ulatrmak iin baka bir faaliyete ynelir. Kar cinsten ilgisini ekemeyip tatmin olamamas, onun spora ynelerek bu alanda baarl olmaya abalamas buna rnektir. Bir baka rnek, ksa boylu, bodur bir adam, boksla uraarak erkekliini gsterme abasna girebilir.

- 171 -

13.6. Gerileme
Bir olay karsnda basit ve ilkel tepkilere dnmektir. Gerileme daha ok drt-be yalardaki ocuklarda grlr; nk bu yalarda ocuklar olduka karmaklaan engellemelerle karlarlar. Arzularmz engellendiinde veya kzdmz zaman mantk d ve fevri davranlar gsteririz. Skntl durumlarda yetikin bir insan kekeler, kzarr, yann altnda bir gen gibi davranr. rnein, altm yandaki bir ihtiyar, gerilim karsnda 25 yanda bir delikanl gibi tepki gsterebilir.

13.7. Saplanma
ocukluk yaantsnda, iz brakm bir dnemde, bir bireye, nesneye, duruma bal kalmaktr. Saplant sonucunda ocukluk dnemine zg duygu, dnce ve davranlar ortaya kar. Kimi bireyde saplant nesnesi deimeden kalr. Saplantlar gdlerin doyumuna baldr. ocukluk ve genlik anda gdnn doyum biimi kiinin kaygsn giderir. Freuda gre, ego geliimi srasnda getii basamaklardan birine saplanan birey o dnemi atlatamaz, o dnem zelliklerini bir sonraki dneme tar. rnek, uzun sre parmak emme, altna slatma gibi.

13.8. Yerdeitirme
Gcmzn yetmedii bir kimse, ya da denetimimiz altnda olamayan bir olay olursa, kaygmz veya kzgnlmz gcmzn yettii bir kimseye veya denetimimiz altndaki bir olaya yneltiriz. Ofisteki mdre kzan sekreter, kzgnln evde bulunan kardeinden alr.

13.9. zdeim Kurma

Engellemeyle baa kmann baka bir yolu da, bir bakas ile zdeim kurmadr. Bakas gibi durma, dnme ve davranma yoluyla ulumak istediimiz amalara ulutmz sanrz. rnein Galatasarayn nl teknik direktr Fatih Terime duyulan hayranlk nedeniyle, onun tantmn yapt rn satn alarak kendisini Fatih Terim gibi hissetme.

- 172 -

13.10. Yceltme
Yceltme, cinsel drt ya da arzularn, cinsel olamayan davranm ve yollarla doyuma ulatrlmasdr. Erkeklerin ilgisini ekemeyen irkin bir kadn, yaratc bir artist ya da sanat olabilir; bylece cinsel drtleri yceltmi olur.

13.11. Soyut Kavramlara Brnme

Bizde kayg uyandran duygusal bir durumu soyut kavramlarn nda grerek, gerekle ilikimizi kesme eilimine, soyut kavramlara brnme ad verilir. Yakn len birey, bu kimseyi bir daha hi gremeyeceini bildii halde, lm son derece soyut bir olay yaparak duyduu acy bastrmaya alr.

13.12. Kar-Tepki Gelitirme

Birey esas gdsnn tam tersi bir gdye sahip olduuna inanarak esas gdsn gizleyebilir. rnein, manevi huzursuzlua den, bakasna kar derin bir kin duyan biri, bunu rtmek iin, yapay bir sevgi davranna brnebilir. Bu durumda, saldrgan ve olumsuz duygular daima bu sevgi rts altnda kalrlar. Baz vey anneler, elerinin eski ocuklarna, yapmack ve gsterile bir sevgi gsterirler. Bazen grlen bu davranlar, kar tepki gelitirmeye rnektir.

13.13. Telafi
Kendimizi zayf grdmz bir alandaki eksikliimizi kuvvetli olduumuz baka bir alandaki baaryla rtme abasna telafi denir. rnein, zihinsel yetenekleri kstl olan bir kimse spor alannda byk baarlar kazanarak bu eksikliini giderebilir. Kadnlarn dikkatini ekemeyen irkin bir erkek baarl bir ressam ya da heykeltra olarak ilgi ekebilir.

13.14. nkar
Birey daha nce yapm olduu bir davran kabul etmeyip, inkar ederek de bir savunma mekanizmas gsterebilir. irkin bir davranta bulunan birey, Hayr ben hibir zaman o kiiye kaba davranmadm, srekli saygl davrandm diyerek daha nceki davran intkar eder.

- 173 -

Baz kiiler, ruhsal atma ve buna bal derin i sknts halini hafifletmek ve avunmak iin bu mekanizmay kullanrlar. Bu unutulan veya inkar edilen ey bir arzu veya bir vaad olabilir. Farknda olmadan yaptmz savunma mekanizmalar, kaygmz azaltma yolunda bize yararldr. Her kimse, deiik zamanlarda u veya bu ekilde savunma mekanizmalarn kullanr.
Uygulama 1 Savunma mekanizmalarndan birini veya bir kan kullandnz oluyor mu? Bunun skl nedir? Dnnz.

zet
Normal birey, psikolojik adan salkl birey olarak tanmlanr. Bir bireyin davran kendisine ya da dierlerine zararl deilse o davran normal kabul edilebilir. Baz psikologlara gre, bireyin salkl olup olmadn belirten zellikler vardr. Normal d davranlar gsteren bireylerin tedavisinde kullanlan farkl yaklamlar vardr. Bunlar yle sralanabilir. Psikodinamik, davran, varoluu, biyolojik ve etkileimsel yaklamlar. Bir davrann normal ya da anormal olduuna karar verebilmek iin o davran deerlendirmek ve yarglamak gerekir. Bireylerin normal olup olmadna, toplum, uzmanlar, psikolojik testler ve kendileri karar verir. Normal d davranlar ok eitlidir. Psikiyatri Dernei ruhsal bozukluklar ayrntl biimde snflandrmtr. Bunlar; kayg ile ilgili bozukluklar, bedende grlen bozukluklar, dissosiatif bozukluklar, psikozlar, psikotik duygusal, kiilik bozukluklar psikoseksel bozukluklar, organik zihin bozukluklar ve kt alkanlklara bal bozukluklar biiminde snflandrlabilir. Bireyin zevk drtlerine,sknt ve engellemelere kar gelitirdii uyum yollarna savunma mekanizmalar denir. Bu mekanizmalar unlardr: Bastrma, manta brndrme, yanstma, dnleme, hayal kurma, zdeim kurma, yceltme, soyut kavramlara brnme, kar tepki gelitirme, saplanma, telafi, gerileme, yer deitirme, inkardr.

- 174 -

Deerlendirme Sorular
Aadaki sorularn cevaplarn bulunuz. Cevaplandramadmz sorularla ilgili blmleri tekrar okuyunuz. 1. Telefonda mdrne kzan bir kiinin telefon ahizesini yere frlatmas hangi savunma mekanizmasna girer? A) B) C) D) E) Saplanma Yanstma Kar tepki gelitirme Yceltme Yerdeitirme

2. Yetikin bir insann ocuk gibi davranmas hangi savunma mekanizmasn girer? A) B) C) D) E) Gerileme Saplanma Yceltme Kar tepki gelitirme Bastrma

3. Engelenen ya da atma dolaysyla doyumsuz kalan bir gdy bilin dna iten mekanizma aadakilerden hangisidir? A) B) C) D) E) Bastrma Gerileme dnleme Yanstma Yceltme

4. Normal davranlar yoluyla elikinin ortaya kard kaygl bilinaltnda tutmak iin yaplan savunma mekanizmas hangi yaklama girer? A) B) C) D) E) nsancl yaklam Davran yaklam Psikodinamik yaklam Biyolojik yaklam Etkileimsel yaklam

- 175 -

5. Aadakilerden hangisi kayg bozukluklarnn ieriine girer? A) B) C) D) E) Psikojenik ar Amnezi Hipokondiyasis Fobi Konversiyon histerisi

6. Aadakilerden hangisi izofreni trlerinden biri deildir? A) B) C) D) E) Basit Paranoid Amnezi Katatonik Otism

Yararlanlan ve Bavurulabilecek Kaynaklar

Daha geni bilgi edinmek isterseniz, yazarn da yararland aadaki kaynaklara bavurabilirsiniz. Atkinson, Richard. Atkinson, R. Smith, Hilgard. Introduction to Psychology. 9 th ed. Horcourt Brace Publisher, Florida, 1987. Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. nkilap ve Aka Yaynevi, stanbul, 1978. Ccelolu, Doan. nsan ve Davran. Psikolojinin Temel Kavramlar. Remzi Kitabevi. stanbul, 1992. Feldmmaan. S.R. Understanding Psychology, McGraaw-Hill nc. massachusetts, 1996. Flanagan, Cara, A. Leucl Psychology, Letts Educational London, 1994. Getan, Engin. ada Yaam ve Normald Davranlar. Remzi Kitabevi. stanbul, 1989. Reich, W. Kiillik zmlemesi (ev: Bertan Onaran) 2. Basm, Payel Yay. stanbul, 1991.

- 176 -