makale KAZALARINDAN DOAN SORUMLULUKLAR

Grbz YILMAZ *
kazalar ve meslek hastalklarnn olumasnda retim teknolojisi, retim aralar, iyerlerindeki fiziksel ve kimyasal etmenler ile retimde kullanlan ham ve yardmc maddelerin yannda ekonomik, sosyolojik, psikolojik, fizyolojik ve ergonomik birok etken rol oynamaktadr. retim srecinin bu karmak yaps, zellikle sanayi devrimi sonras hzla artan teknolojik gelimeler sonucunda daha da younlamtr. Hzl ve kontrolsz sanayileme sreci ve retimin giderek younlamas i kazalar ve meslek hastalklar ile evre kirlilii gibi sorunlarn nemli boyutlara ulamasna neden olmutur. lkemizde yaklak 150 yllk bir gemie sahip olan i sal ve i gvenlii sorunu gndemdeki yerini korumakta olup, her yl meydana gelen yz binlerce i kazas, binlerce lm ve yaralanma ile byk maddi kayplara neden olmaktadr. Ayrca, i kazalar ve meslek hastalklarnn ii, iveren, nc kii, kurum ve kurulular asndan ayrntl hukuksal boyutlar bulunmaktadr. Bu yazda genel olarak i kazalar ve meslek hastalklar sonucunda gndeme gelen yasal yaptrmlar zerinde durulmutur. kazalar ve meslek hastalklar SSK ve Bireysel Hukuku asndan incelenmi ve bu olaylar sonucunda ortaya kan idari ve cezai yaptrmlar ile maddi ve manevi tazminatlar deerlendirilmitir. kazalarnn ekilen ac ve skntlarn yan sra ii, iveren, iletme ve lke ekonomisine byk maliyetleri bulunmaktadr. Bu nedenle i kazalarnn olumasn nleyecek gvenlik nlemlerinin alnmasna her zaman ncelik verilmelidir. Unutulmamaldr ki, nlemek demekten daha ucuz ve insancl bir davrantr. Gnmzdeki bilimsel ve teknolojik gelimelerin yaratt olanaklar kullanlarak iyerlerindeki tehlike ve risklerin giderilmesi, salkl ve gvenli iyerleri oluturularak i kazalarnn nlenmesi mmkndr. Anahtar szckler : kazas, i sal, i hukuku, tazminatlar The problem of work accident and profession sickness are existing for our country approximately 150 years and still actuel. Every year hundred thousands of work accident, thousands of death and injured are occured. There are matters related to law of work accident and profession sickness, for workers, employers, third person, association and establisments. This article, generally, was focused on law sanction after work accident and profession sickness. Work accident and profession sickness was researched at point of SSK and individual work law; and law sanction of administrative and law sentences by moral and physical indemnities were evaluated. Besides pain and distress, there are high cost of work accident for worker, employer, plant and country. Therefore, reliability precautions allways should be taken to prevent work accidents. It should be remembered that preventing is less expensive and a humanist behavior. Today, it's possible to eliminate hazard and risks and to prevent work accidents by using possibilities which were created by scientific and technological develeopments. Keywords : Work accident, profession sickness, work law, indemnities

GR

kazalarndan doan sorumluluklarn incelenmesinde konunun SSK Mevzuat ve Bireysel Hukuku asndan deerlendirilmesi gereklidir. nk oluan bir i kazasnn

SSK Mevzuat asndan kapsam ve sonular ile Bireysel Hukuku asndan kapsam ve sonular farkllk gstermektedir. Bir i kazasnn SSK Mevzuat asndan i kazas saylmas ile Bireysel Hukuku anlamnda i kazas saylmasnda belli unsurlarn gereklemi olmas gereklidir.

506 S AY ILI SS YAS AS I 4958 S AY ILI SS K YAS AS I

4857 S AY ILI YAS AS I 818 S AY ILI BO R LA R Y AS AS I

S GO RTA YARDIMI

B(S
a lt

S)B
ka psar

TA ZM NA T DAVAS I

Yukardaki ekilde de grlecei gibi Bireysel Hukuku anlamnda i kazas olan her olay, SSK Mevzuat asndan da i kazasdr. Yani, B kmesi (Bireysel Hukuku) S kmesinin (SSK Mevzuat) alt kmesidir ve S kmesi B kmesini kapsar. Ayni anlama gelmek zere SSK Mevzuat asndan i kazas olan her olay Bireysel Hukuku asndan i kazas olmayabilir. Bir olayn SSK Mevzuat asndan i kazas olmasnn sonular ile Bireysel Hukuku anlamnda i kazas olmasnn sonular da farkldr. SSK Mevzuat asndan i kazas saylan
3

Makina Mhendisi

Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

makale
bir olayda, kazaya urayan iiye SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) her trl salk yardm ile i gremezlik durumunda gerekli denekleri salarken; Bireysel Hukuku asndan i kazas saylan olayda kazaya urayan ii iverenden maddi ve manevi tazminat isteyebilmektedir. Bu nedenle SSK Mevzuat ve Bireysel Hukuku asndan i kazasnn deerlendirilmesi ayr ayr yaplmaldr. SSK MEVZUATI AISINDAN KAZASI Bir olayn SSK Mevzuat asndan i kazas saylmas ve kurum tarafndan gerekli yardmlarn yaplmas iin aada belirtilen unsurlarn gereklemesi gereklidir. SSK Mevzuatnn temelini ise 29.07.1964 tarih ve 11766 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 506 sayl Sosyal Sigortalar Yasas oluturmaktadr. eitli tarihlerde deiiklik yaplan 506 sayl Sosyal Sigortalar Yasasnn baz maddeleri en son 06.09.2003 tarih ve 25191 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren 4958 sayl Sosyal Sigortalar Kurumu Yasas ile deitirilmitir. kazas ile ilgili birok konu ve SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) yardmlarnn kapsam 506 sayl Sosyal Sigortalar Yasasnn deiik maddelerinde hkme balanmtr. Buna gre bir olayn SSK Mevzuat anlamnda i kazas saylabilmesi iin u unsurlar iermesi gerekmektedir.
Kazasnn Varl

kazasnn tanm 506 sayl Sosyal Sigortalar Yasasnn 11. maddesinin A bendinde yaplmtr. Buna gre; "aada belirtilen hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedence veya ruha arzaya uratan olay" i kazasdr. Be blmden oluan bu hal ve durumlardan birinde gerekleen bir olay i kazas kabul edilmektedir. Bu hal ve durumlar aada belirtilmitir.
4

Sigortalnn iyerinde bulunduu srada, meydana gelen her trl kaza i kazas saylmaktadr. Bu kapsamda dinlenme sresi iinde dahi olsa iiyi zarara uratan her olay, iyerinde olmak kouluyla, i kazas olarak deerlendirilmekte ve SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) tarafndan gerekli yardmlar yaplmaktadr. rnein; iinin iyerinde intihar etmesi olay ya da bir hasm tarafndan iyerinde tabanca ile vurulmas olay veya cretli izinli olduu bir srada iinin, arkadalarn ziyaret amacyla geldii iyerinde ayann kayarak dmesi sonucunda bacann krlmas olay, i kazasdr. veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla, meydana gelen her trl kaza i kazas kabul edilmektedir. Belirleyici unsur, kazann i grlrken meydana gelmesidir. Kaza olay iyeri dnda da gerekleebilir. Kazann olu eklinin ve nedeninin nemi yoktur. i iveren tarafndan yrtlen i dolaysyla kazaya uradnda bu olay SSK Mevzuat asndan i kazas saylr ve kazaya urayan iiye gerekli yardmlar yaplr. rnein; oto tamirhanesinde alan bir iinin yolda kalan mterinin arabasn tamir ederken iyeri dnda bir kazaya maruz kalmas olay ya da kereste fabrikasnda alan bir iinin elinin daire testere tezgahnda kesilmesi olay veya bir fabrikada elektriki olarak alan bir iinin meydana gelen bir arzay giderme ii srasnda elektrik akmna kaplmas olay, i kazasdr. Sigortalnn, iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilmesi yznden asl iini yapmakszn geen zamanlarda, meydana gelen her trl kaza i kazas olarak kabul edilmektedir. Baka bir yer kriteri herhangi bir snrlamaya tabi deildir. yeri dndaki ok yakn bir yer kadar, baka bir lke de anlan kritere dahildir. Grevlendirilen iinin bu srada urad kazann i kazas saylabilmesi iin kaza annda

Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

makale
grevlendirildii ile ilgileniyor olas art deildir. Grevli bulunduu zaman boyunca tiyatroya, konsere, lokantaya gidebilir, ayrld iyerine dnnceye kadar normal yaant ierisinde kalmak kouluyla, bo zamanlar da dahil, tm risklere kar sigortal saylr. Aranan temel unsur "iverence grevlendirme" olduundan, bu tr bir otorite ilikisinin bulunmad olaylar ise i kazas saymak mmkn deildir. rnein; i kazas nedeniyle hastaneye kaldrlan ve burada tedavi edildikten sonra taburcu edilip evine gnderilen sigortalnn yolda urad trafik kazas i kazas saylmamtr. Ancak, iveren tarafndan grevlendirildii zaman iinde veya iveren otoritesi altnda bulunduu srada meydana gelen her tr kaza i kazas saylmaktadr. rnein; iinin alt iyerinin bulunduu ehirden baka bir ehirde bulunan ubesi ya da sat maazasna hesaplar kontrol iin gnderilen bir iinin yolda urad trafik kazas olay veya baka bir lkedeki fuara katlmak zere iverence gnderilen iinin uann dmesi sonucu lmesi olay, i kazasdr. Emzikli kadn sigortalnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda, meydana gelen herhangi bir kaza i kazas kabul edilmektedir. 4857 sayl Yasasnn 74. Maddesine gre, "kadn
iilere bir yandan kk ocuklarn emzirmeleri iin gnde toplam 1,5 saat st izni verilir." Bu srelerde meydana gelen kaza olaylar i kazas saylmakta ve SSK tarafndan gerekli yardmlar yaplmaktadr. Kazann iyerinde veya balantl bir yerde olmas art deildir. rnein; kadn iinin emzirme sresi iinde evinde ocuunu emzirip iyerine geri dnerken yoldan karya getii srada urad trafik kazas olay ya da ocuuna st vermeye giderken dp kolunu krmas olay, i kazasdr.

Sigortallarn, iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmeleri srasnda, meydana gelen kazalar i kazas saylmakta ve SSK tarafndan gerekli yardmlar yaplmaktadr. ILO (Uluslararas alma rgt)'nun 121 nolu tavsiye kararnda; alanlarn ileriyle ikamet ettikleri, yemek yedikleri ve cretlerini aldklar yerler arasndaki dorudan yollar zerinde uradklar kazalarn i kazas olarak deerlendirilmesi gerektii belirtilmitir. Olayn i kazas olmas iin hizmetin iverence salanmas gereklidir. ine kendi olanaklar ile giden iinin urad kaza, i kazas deildir. Yargtay 10. Hukuk Dairesi, st dzey grev yapan sigortalnn makam arac ile bireysel tanmas srasnda urad zararla ilgili olay i kazas saymtr. Olayn tanma srasnda gereklemesi art deildir. rnein; ii, servis aracna binmek iin iverence belirlenen yerde bekledii srada nc bir ahsn eylemi ile yaralanmas olay ya da iinin servis aracndan inerken dmesi olay, i kazasdr.
Zarar Grme

Sigortalnn i kazas sonucunda sigorta yardmlarna hak kazanabilmesi iin hemen veya sonradan bir zarara uramas gereklidir. Szkonusu zarar kapsamna gelir kayb yan sra, vcut btnlnde ve ruhta ortaya kan zararlarla lmde girmektedir. Vcut btnlnde gerekleen ok kk zararlar SSK'nn salk yardmlarn harekete geirmeye yeterli olsa da parasal yardmlara olanak vermemektedir. Kazaya urayan iinin zararnn vcut yzeyinden grlmesi art deildir. Vcut iinde gerekleen kanama ve krlmalar da zarar olarak deerlendirilmektedir.
Zarar Grenin Sigortal Olmas

Bir hizmet akdine dayanarak bir veya birka

5

Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

makale
iveren tarafndan altrlanlar Sosyal Sigortalar Yasasna gre sigortal saylrlar. SSK Mevzuatna gre, iiler ie alnmalar ile kendiliinden sigortal olurlar. Bu kimselerin kuruma bildirilmemeleri sigortal olmalarna engel oluturmaz. Kazalanan sigortalnn sigorta yardmlarna hak kazanabilmesi iin ya ya da prim demi olma koulu yoktur. Bu nedenle SSK'ya bildirilmemi ve sigorta primi yatrlmam iiler de sigortal iiler gibi i kazas olaynn kuruma (SSK) intikal etmesi ile her trl salk yardmlarndan ve i gremezlik durumunda gerekli deneklerden yararlanr. Ancak, bu durumda SSK tarafndan yaplan salk yardmlarnn bedeli ile i gremezlik deneklerinin pein deeri kusur oranna baklmakszn rcu tazminat davas ile iverenden geri alnr.
Uygun lliyet Bann Varl

"en ge kazadan sonraki iki gn iinde iverene ya da dorudan kuruma bildirirler." Sosyal Sigortalar

Yasasnn 27. Maddesine gre de; "iveren i kazasn,

o yerin yetkili zabtasna derhal ve Kuruma da en ge kazadan sonraki iki gn iinde yaz ile bildirmekle ykmldr." veren, Kurumca olaya el konuncaya kadar i kazas geiren iinin salk durumunun gerektirdii salk yardmlarn yapmakla ykmldr. kazasnn SSK'ya bildirilmesi, o andan itibaren bu kazaya balanabilen sigorta yardmlarnn alnabilecei anlamna gelmez. Bunun mmkn olabilmesi iin, Kurum mfettilerince yaplan incelemeler sonucunda olayn yukarda belirtilen unsurlar tamas ve yasal anlamda i kazas saylmas gereklidir. Aksi halde, i kazas olduu iddia edilen olaya ynelik aratrma masraflar iverenden talep edilir. Sosyal Sigortalar Kurumu, genel olarak pheli grlen olaylarla, iveren ya da nc kiilerin sorumluluunu gerektiren i kazas olaylar hakknda soruturmaya gitmekte ve olayn SSK Mevzuat asndan i kazas olup olmadn belirlemektedir.

Bir olayn SSK Mevzuat asndan i kazas olabilmesi ve bylelikle alanlarn sigorta yardmlarna hak kazanabilmeleri, ncelikle kaza ile meydana gelen zarar arasnda uygun illiyet ba (neden-sonu ilikisi) olmasn gerektirir. Sosyal Sigortalar Kanununun 11/A maddesinde saylan hallerden birinde gereklemi olmas i kazasnn varl iin yeterlidir. le ilgisi olup olmadna baklmaz. Ancak, gerekleen kazann neden olduu ilk zararn nihai zarar ile bir balantsnn olmamas halinde, kazayla zarar arasndaki uygun illiyet ba kesilebilir. rnein; i kazas sonucu kolu krlan bir iinin kaldrld hastanede bbrek yetmezliinden lmesi olaynda, i kazas ile gerekleen lm arasnda uygun illiyet ba olmadndan, byle bir durumda SSK kusurlu iverene ancak lm anna kadar yapt sigorta yardmlar iin rcu davas aabilir.
Kuruma Bavurma ve Soruturma

BREYSEL HUKUKU AISINDAN KAZASI veren asndan hukuksal boyut kazanan i kazasnn belirlenmesinde temel yasal dayanaklar, 4857 sayl Yasasnn 77. Maddesi, 818 sayl Borlar Yasasnn 332. Maddesi ve i Sal ve Gvenlii Tznn 4 maddesi oluturmaktadr. Anlan yasa ve tzklerin dier maddelerinde de i kazalar ile ilgi eitli dzenlemeler bulunmakla birlikte, iveren ile kazaya maruz kalan ii arasndaki ilikileri belirleyen ve iverenin grev ve sorumluluklarn ortaya koyan belirtilen yasa ve tzk maddeleridir. Bu kapsamda, bir olayn i kazas saylmasnn SSK mevzuat bakmndan sonular ile iveren aleyhine alan tazminat davas bakmndan sonular ayn deildir. SSK anlamndaki her i kazas, ayn zamanda
Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

SSK yardmlarndan yararlanlabilmesi iin olayn kuruma (Sosyal Sigortalar Kurumu) bildirilmesi gereklidir. Sosyal Sigortalar Yasasnn 17. Maddesi gereince; kazalanan ii veya dier ilgililer i kazasn
6

makale
bireysel i hukuku anlamnda i kazas olarak nitelendirilemez. kazas olan olay, dier koullarda gerekletiinde dorudan doruya yasada belli sigorta yardmlarnn yaplmasn gerektirdii halde iveren aleyhine alan tazminat davasnda ise, iverenin sorumluluu iin iyerinde ve iverenle ilikili olmas gereklidir. Bu nedenle i kazasnn SSK Mevzuat asndan olumas gereken unsurlar ile Bireysel Hukuku asndan unsurlar ierik ve kapsam asndan farkllklar tamaktadr. Bireysel Hukuku asndan i kazasnn unsurlar aada belirtilmitir.
Dtan Gelen stenmeyen Bir Olayn Varl

Zarara neden olan etken, alann bnyesel rahatszl deil dardan gelen bir olay olmaldr. verenin sorumluluunu gerektirecek i kazalarnda dsallk unsurunu salayan, nc kiinin, iverenin, kazalanan iinin ya da iyeri ortamndaki ara, gere ve makinalarn etkileridir. SSK anlamnda i kazas iin gerekli bir unsur olmayan istenilmeyen olay, Bireysel Hukuku anlamnda i kazas iin gerekli bir unsurdur. inin ya da nc kiinin isteyerek meydana getirdii zararlar Bireysel Hukuku anlamnda i kazas saylmaz ve iverenin sorumluluunu dourmaz. rnein; iinin iyerinde intihar etmesi olay ya da iyerinde bir dman tarafndan vurulmas olay, SSK Mevzuat asndan olay iyerinde gerekletii iin i kazas saylrken, Bireysel hukuku asndan i kazas saylmaz ve iverenin sorumluluu aranmaz.
Uygun lliyet Bann Varl

Gerekleen olayn Bireysel Hukuku anlamnda i kazas saylmas ve iverenin sorumluluunun doabilmesi iin, alann urad zararn ortaya kan kazann uygun bir sonucu olmas gerekir. Sadece kaza ile zarar arasnda uygun illiyet bann (nedensonu ilikisinin) bulunmas, iverenin sorumluluu iin yeterli olmaz. Kazann ayrca iverenin yrtt
Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

i ile de uygun illiyet ba iinde bulunmas gerekir. Kaza ile illiyet ba iinde bulunmas gereken unsur, iinin ii, yaplan i ya da iverenin ii sal ve i gvenlii nlemlerini alma devine aykr hareketidir. kazas sonucu ortaya kan zararn iverenin yrtt ile uygun illiyet ba iinde bulunmas halinde iveren, iinin urad zarar karlamak zorundadr. Uygun illiyet bann varl iin drt karine ( ipucu-belirti ) gereklidir. Oluan bir i kazasnda bu drt karineden birine rastlanlyorsa, uygun illiyet bann bulunduu kabul edilir. KARNE 1 : veren tarafndan yrtlen iin yapm srasnda gerekleen kazalarn ile ilgili olduu kabul edilir. Yani, ii alma srasnda, iini yaparken bir kazaya uramas durumda kaza ile i arasnda uygun illiyet bann bulunduu, dolaysyla olayn Bireysel Hukuku anlamnda i kazas olduu kansna varlr. KARNE 2 : Oluan i kazas, iverenin ii sal ve i gvenlii nlemlerini alma ykmlne aykr davranndan kaynaklanmsa, gerekleen zarardan iveren sorumlu tutulabilir. Yani, iyerinde yasa, tzk ve ynetmeliklerde belirtilen salk ve gvenlik nlemleri ile teknolojik gelimelerin gerektirdii nlemler alnmamsa ve bu nedenle bir kaza meydana gelmise bu olay Bireysel Hukuku anlamnda i kazas saylmakta ve iverenin sorumluluu aranmaktadr. KARNE 3 : alanlarn uradklar kazalarn ile olan ilgisinin kurulabilmesi iin yararlanlabilecek belirtilerden biri de, olayn i sresi iinde gereklemesidir. verence grevli olarak gnderilen iinin yolda geirdii sre de i sresine dahildir. Bu nedenle yolculuk srasnda urad kaza ile ilgili kabul edilerek, iverenin sorumluluuna gidilebilmesi ve tazminat davas almas mmkndr. KARNE 4 : Yrtlen iin yaratt tehlikedir. inin urad kaza, iverenin yrtt iin
7

makale
dorudan ya da dolayl olarak yaratt tehlikenin sonucu ise, olayn ile uygun illiyet ba iinde olduu kabul edilir. Oluan bir i kazasnda sz konusu yukarda belirtilen karinelerden (belirtilerden) birine rastlanmasa da kazann iverenin iiyle olan ilgisi tespit edilebiliyorsa iveren yine sorumlu tutulabilir.
Uygun lliyet Bann Kesilmesi

verenin yrtt i ile kaza arasnda uygun illiyet bann kurulabildii hallerde varlndan sz edilebilen iverenin sorumluluu, anlan illiyet bann salanamad ya da kesildii hallerde ortadan kalkar. Bunun sonucu olarak iveren, len iinin ve nc kiilerin kusuru sonucu uranlan zararn tazmininden sorumlu tutulamaz. verenin kusursuz sorumluluk hallerinde dahi uygun illiyet bann gereklemesi ve kesilmemi olmas gerekir. verenin sorumluunu ortadan kaldran ve uygun illiyet ban kesen nedenler aada belirtilmitir. Kazalanan inin Kusuru : kazasnn gereklemesinde iinin ar kusuru varsa, uygun illiyet ba kesilir ve iverenin sorumluluu aranmaz. kazasnda len ii tam kusurlu ise iverene sorumluluk yklenemeyecei Yargtay kararlarnda belirtilmitir. rnein; iinin iyerinde intihar etmesi halinde olay iyerinde gereklemesi nedeniyle SSK anlamnda i kazas saylsa bile, ile olan uygun illiyet ba iinin kast ile kesilmi olduundan Bireysel Hukuku anlamnda i kazas saylmaz. Borlar Yasasnn 44. Maddesine gre, younluklar uygun illiyet ban kesebilecek dzeyde bulunmayan kusur dereceleri ise yalnz iverence denecek maddi tazminattan indirim nedeni olabilir. nc Kiinin Kusuru : verenin i kazasndan doan sorumluluunu ortadan kaldran sebeplerin
8

ikincisi, nc kiinin yapt kusurlu davran nedeniyle uygun illiyet bann kesilmesidir. nc kii, iverenin bir baka iisi ya da iverenle balants olmayan dier bir ahs olabilir. nc kiilerin davranlarnn uygun illiyet ban kesebilmesi ve ivereni sorumluluktan kurtarabilmesi iin belirli bir younlua ulamas gerekir. rnein ; iverene ait bir ara iinde seyreden ii, kar ynden gelen bir ara ile arpma sonucu sakatlanmtr. Kazann olumasnda kar ynden gelen bir baka ara % 100 orannda kusurlu bulunmas nedeniyle sakatlanma ile yrtlen i (eylem) arasndaki illiyet ba kesildiinden iveren kazadan sorumlu tutulamaz. Mcbir Sebep : Kazalanan iinin ve nc kiinin kusurunun illiyet ban kestii hallerde olduu gibi mcbir sebep nedeniyle meydana gelen kazada da iverenin sorumlu tutulmas mmkn deildir. Mcbir sebep; d kuvvetlerin sonucu, iverenin iyeriyle balants bulunmayan, nceden grlmeyen, kanlmaz ve mutlak surette engellenemeyen olaylardr. rnein; iyerinde alt srada gerekleen deprem sonucunda yaralanan iinin urad bu kazann ile olan uygun illiyet ba kesildiinden, SSK yardmlar salansa bile iveren sorumlu tutulamaz.
Maddi Bir Zararn Varl

Bireysel Hukuku anlamnda i kazasnn oluumundaki son ve nemli unsur, iverenin sorumluluunu douran kazann iiyi maddi bir zarara uratmasdr. Anlan zararlar, i kazas sonucunda iinin uram olduu alma gc kaybnn ortaya kard zararlardr. SSK anlamnda i kazasnda kurumca salanan yardmlarn karlamaya alt zarar yalnz sigortalnn salk harcamalar ve kazan kaybna ilikindir. Buna karlk

Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

makale
Bireysel Hukuku anlamndaki i kazasnn oluturduu maddi zarara, i kazas sonucu iinin uram olduu bedensel, ruhsal zararlar ile gelir kayplar dnda, ileride doaca tahmin edilen eitli zarar kalemleri de dahil edilir. Bu nedenle i kazas sonucunda ac eken, alma gcnde kayp meydana gelen iinin Bireysel Hukuku kapsamnda iveren aleyhine maddi ve manevi tazminat davas ama hakk bulunmaktadr. KAZASI SONUCU SORUMLULUKLAR kazalar sonucu SSK Mevzuat kapsamnda Sosyal Sigortalar Kurumunca yaplan yardmlar ile Bireysel Hukuku kapsamnda iverenden istenebilecek maddi ve manevi tazminatlarn boyutlar ve douraca sonular zet olarak aada belirtilmitir. kazas sonucunda iverenler, hukuksal boyutu deiik olan 3 trl dava ile kar karya kalabilmektedirler. Bunlar kazaya urayan iinin aabilecei maddi ve manevi tazminat davalar ile Sosyal Sigortalar Kurumunun kazalanan iiye yapt yardmlar iverenden geri alma (rcu) davalardr. zel Hukuk kapsamnda Borlar Yasasnn 332. maddesine gre; "iveren, iletme tehlikelerine kar gereken nlemleri almak ve iilere sala uygun alma yeri salamak zorundadr." verenin hizmet akdi ( i szlemesi ) nedeniyle iiyi gzetme borcu bulunmaktadr. Kamu Hukuku kapsamnda ise Yasasnn 77. maddesine gre; "iverenler i yerlerinde i sal ve gvenliinin salanmas iin gerekli her trl nlemi almak, ara ve gereleri noksansz bulundur makla" ykmldrler. Yasasnn ayn maddesinin ikinci paragrafna gre de; "iverenler iyerinde alnan i sal ve gvenlii nlemlerine uyulup uyulmadn denetlemek, iileri kar karya bulunduklar mesleki riskler, alnmas gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumluluklar konusunda bilgilendirmek ve
Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

gerekli i sal ve gvenlii eitimini vermek" zorundadrlar. Yine iverenler i sal ve gvenliini salamak iin, Yasasnn 78. maddesine gre karlm olan tzk ve ynetmeliklerde belirtilen artlar yerine getirmekle ykmldrler. Bu ykmllkleri yerine getirmeyerek "iiyi gzetme borcu"na aykr davranan iverenler kamu hukuku gerei zel hukuk hkmlerinden ayr olarak idari yaptrmlarla da kar karya kalrlar. dari yaptrmlar; iin durdurulmas, iyerinin kapatlmas ya da para cezas eklinde olabilmektedir. Ayrca, lml i kazalarnda TCY (Trk Ceza Yasasnn) eitli maddelerine gre; "tedbirsizlik veya dikkatsizlikle lme neden olmak" sulamasyla hapis cezalar istenebilmektedir. Bireysel Hukuku (zel Hukuk) hkmlerine gre i kazas sonucu iverenlerin kar karya kalabilecei tazminat davalar ise balk altnda aada zetlenmitir.
Rcu (Geri Alma) Tazminat

Sosyal Sigortalar Kurumunun i kazas sonucu sigortalya (iiye) yapt yardmlar tutar iin rcu tazminat davas ama hakk vardr. Rcu tazminat davas, daha nce SSK (Sosyal Sigortalar Kurumu) tarafndan karlanm olan zararlar tutarnn Sosyal Sigortalar Yasasnn 10. ve 26. maddelerine gre, kusurlu iverene veya nc kiilere dettirilmesi amacyla alr. kazas sonucunda zarar gren iiye SSK her trl salk yardmn yapar. Bu kapsamda kazaya urayan iinin tedavi iin baka kente ya da lkeye gitmesi gerekiyorsa yol paras, protez taklmas gerekiyorsa bunun bedeli ile tedavi ve rehabilitasyon sresince geici i gremezlik denekleri SSK'ca denir. Ayrca, ksmi ve tam i gremezlik durumlarnda kazaya urayan iiye ve lm halinde hak sahiplerine gelir balanmaktadr. SSK'ca iiye
9

makale
veya hak sahibi kiilere yaplan ve ilerde yaplmas gereken her trl giderin tutar ile gelir balanmas durumunda bu gelirin hesap edilecek pein sermaye deeri tutar, iveren veya nc kiilere, bu kiilerin ii sal ve i gvenlii mevzuat hkmlerine aykr olan eylemlerinin kusur derecesi arlnda, Borlar Yasas hkmlerine gre rcu edilir. Sosyal Sigortalar Yasasna gre; sigortal altrlmaya balandnn veya yeniden ie alnan sigortallarn sresi iinde Kuruma bildirilmemesi durumunda, bildirgenin sonradan verildii veya ii altrldnn Kurumca tespit edildii tarihten nce meydana gelen i kazas ve meslek hastal durumlarnda kazaya urayan ve meslek hastalna yakalanan iinin sigorta yardmlar Kurumca salanr. Ancak, bu durumda, SSK'ca yaplan ve ilerde yaplmas gerekli bulunan her trl giderlerin tutar ile gelir balanmas durumunda hesap edilecek sermaye deeri tutar, sorumluluk ve kusur durumu aranmakszn iverene dettirilir.
Manevi Tazminat

zarara urayan kimsenin, i gremezlik lsnde almasnn aksayaca ve bu nedenle maruz kalaca zarar ve ziyann, kendisini altrandan talep edebilecei hkme balanmtr. Meydana gelen i kazas veya meslek hastal sonucunda, meslekte kazanma gcn az veya ok kaybeden bir iinin kayb ile ilgili gerek zararn, kendisinin olayda tam kusurlu olmas durumu dnda, iverenden talep etme hakk bulunmaktadr. Meslekte kazanma gc kayp oran ne olursa olsun, bu kayp karl olan zarar ve ziyann iverenden talep edilmesi mmkndr. nk, Sosyal Sigortalar Kurumu yardmlar ile kazaya urayan iinin tm zarar ve kayb karlanamamaktadr. kazasna urayan iinin iverenden isteyebilecei maddi tazminat ise iki ekilde olabilir. gremezlik Tazminat Meydana gelen i kazas veya meslek hastal durumlarnda, meslekte kazanma gc kayp oran % 10 ve daha fazla ise, SSK tarafndan sigortalya srekli igremezlik geliri balanmaktadr. Ancak bu gelir sigortalnn gerek zararna uygun dmemektedir. SSK tarafndan balanacak olan srekli i gremezlik geliri, yllk kazancnn % 70'inin i gremezlik miktaryla orantl ksmndan ibarettir. Tam i gremezlik durumunda bu gelir, iinin yllk kazancnn % 70'ine eittir. Oysa, iinin tam i gremezlikteki gerek kayb kazancnn tamam, yani, % 100'dr. Ayrca, i gremezlik derecesi % 10'dan aa olan durumlarda da iinin cismani zarar olduu halde, SSK tarafndan srekli i gremezlik geliri balanmamaktadr. SSK tarafndan balanan gelir, gerek zararn bir karl olmayp, bir sosyal gvenlik geliri niteliindedir. Bu nedenle i kazas nedeniyle i grme gcnde azalma olan veya i gremez duruma den ii, i gremezlik tazminat

kazas sonucu cismani zarara urayan iinin veya lml i kazalarnda iinin ailesinin ektii ac, elem ve zdraplar iin hakim takdiri ile manevi tazminat tutar belirlenir ve iverene dettirilir. Manevi tazminatta bir hesaplama yntemi bulunmayp, i kazasnn neden olduu zararn byklne gre tamamen hakimin takdir ettii bir tutar sz konusudur. kazasna urayan, bunun sonucunda zarar gren, ac ve sknt eken ii ya da lm olay durumunda kazaya urayan iinin ailesi kar karya kald zntnn karl olarak iverene manevi tazminat davas aabilmekte ve hakimin takdir ettii manevi tazminat tutar iveren tarafndan denmektedir.
Maddi Tazminat

Borlar Yasasnn 46. maddesine gre; cismani

10

Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

makale
davas aarak, SSK tarafndan karlanmayan zararn iverenden isteyebilir. Destekten Yoksunluk Tazminat kazas veya meslek hastal sonucu meydana gelen lmlerde ise, len iinin desteinden yoksun kalan kiiler tarafndan iveren aleyhine destekten yoksunluk tazminat davas alabilir. Bu kiiler tarafndan iverenden tazminat talep edilebilmesi iin, Borlar Yasasnn 45.maddesine gre, hayatta iken destek durumunda olan iinin lm ile, yardm gren kiilerin para ile llebilecek bir zarara uram olmalar gerekmektedir. Bu konudaki Yargtay kararlarna gre; len kiinin destek saylabilmesi iin, destek olduu kiilere dzenli olarak yardmda bulunmu olmas gerekmektedir. len ile destekten yoksun kalanlar arasnda, miras ilikisi veya nafaka ykml gibi durumun bulunmas art deildir. kazas veya meslek hastal sonucu lm nedeni ile, destekten yoksun kalma tazminat, destekten yoksun kalanlarla lenin yaayabilecekleri olas sreler ierisinde, lenin alp kazanabilecei sredeki kazanc tutarndan destekten yoksun kalanlara ilerde yapabilecei yardm tutarnn pein ve toptan denmesinden ibarettir. Bu tutarn hesaplanmasnda eitli veri ve kriterler kullanlmaktadr. Net yllk kazan zerinden destekten yoksunluk tazminat tutarnn hesaplanmas gerekmektedir. kazas sonucu len iinin yllk geliri hesaplandktan sonra, bu gelirin % 30'u lenin kiisel gideri olarak kabul edilmekte ve geri kalan miktar destekten yoksun kalanlara datlmaktadr. Destekten yoksunluk tazminatna hkmedilirken, lm meydana getiren i kazas veya meslek hastal oluumunda lenin kast veya kusuru mevcut ise, bu kusur, tespit edilen tazminatn miktarndan indirilebilmektedir.
Mhendis ve Makina - Cilt: 46 Say: 543

SONU kazalarnn ekilen ac ve skntlarn yan sra ii, iveren, iletme ve lke ekonomisine byk maliyetleri bulunmaktadr. lkemizde i kazalar nemli bir sorun olarak gndemdeki yerini korumakta olup, her yl yz binlerce i kazas olumakta ve bunun sonucunda binlerce lm ve yaralanma ile byk maddi kayplar meydana gelmektedir. Bu nedenle i kazalarnn olumasn nleyecek gvenlik nlemlerinin alnmasna her zaman ncelik verilmelidir. Unutulmamaldr ki, nlemek demekten daha ucuz ve insancl bir davrantr. Gnmzdeki bilimsel ve teknolojik gelimelerin yaratt olanaklar kullanlarak iyerlerindeki tehlike ve risklerin giderilmesi, salkl ve gvenli iyerleri oluturularak i kazalarnn nlenmesi mmkndr. KAYNAKA
1. 4857 Sayl Yasas, 10.06.2003 Tarih ve 25134 Sayl Resmi Gazete 2. 506 Sayl Sosyal Sigortalar Yasas, 29.07.1964 Tarih ve 11766 Sayl Resmi Gazete 3. 4958 Sayl Sosyal Sigortalar Kurumu Yasas, 06.08.2003 Tarih ve 25191 Sayl Resmi Gazete 4. 818 Sayl Borlar Yasas, 08.05.1926 Tarih ve 366 Sayl Resmi Gazete 5. Gvenlii Hukuku, Do.Dr. Sarper SZEK, Sava Yaynlar, Mays 1985 6. Kazalarndan Doan Maddi Tazminat, Dr. Levent AKIN, Yetkin Yaynlar, Mays 2001 7. Yargtay Kararlar

11