T.C.

NDE NVERSTES FEN-EDEBYAT FAKLTES TARH BLM

OSMANLIDA ORDU TEKLATI

Osmanl Messeseleri ve Medeniyeti Tarihi

HAZIRLAYAN

EMRAH KAYA

NDE 2012

NDEKLER GR..1
I.BLM A- ASKER TEKLAT.......2 I- KAPIKULU ASKERLER....2

a-Piyadeler...........2
aa) Acemiolanlar..........2 ab) Yenierioca .......3 ac )Cebeci oca .... 4 ad) Topcu Oca ........................................................................................................4 ae) Top Arabaclar Oca.........4 ag) Humbarac Oca....4 a) Laamc Oca ....4

b- Svariler....4
Kapkulu Svarileri.4 ba) Sipahi Bl .5 bb) Silahtar Bl.......................................................................................................5 bc) Sa ve Sol Ulufeciler ..............................................................................................5 bd) Sa ve Sol Garipler.5

Yardmc Kuvveteler....5
II.BLM II. EYALET ASKERLER ...6 a. Tmarl Sipahiler.6 b. Geri Hizmet Ktalar.6 c. nc Kuvvetleri..7 d. Kale kuvvetleri7 III.BLM II. OSMANLI DONANMASI.8 IV.BLM B- Osmanl Ordusunda Yaplan Islahatlar .................................................................. 2

GR
Ordu kelimesi Trk kaynaklarnn en eskisi olan Orhun yaztlarnda kullanlmaya balamtr. Bu yaztlarda kelime bazen Ortu eklinde gemektedir. Ancak kelimenin bugnk anlamndan biraz farkl kullanlmakta olduu yaztlarn incelenmesinden anlalmaktadr. Daha ziyade ordu karargah, saray , Hakann oturduu ehir anlamlarnda kullanlmtr. Baz lehelerde orta eklinde getii de grlmtr. ada Orta Asya Trk lehelerinde de ayn ekilde ordo ve orda szcklerine Hakann Karargah anlamlarnda kullanld bilinmektedir. Dede Korkut hikayelerinde de o adaki Akkoyunlu Ouzlarda Hann ve Beyin karargahlarna ordu dedikleri kaydedilmitir. Trklerin tarih sahnesine kmalar ile yaadklar bozkr artlar ordu- ulus karakterini almalarn gerektirmitir. Trkler son tarih ve dil aratrmalarnn meydana koyduu gibi daha M. .1500lerde Bat Sibiryadaki yurtlar da tamamen askeri bir organizasyon iinde olmulardr. Babularnn ynetiminde; kadn, erkei, yals ve genci ile her an savamaya hazr sava birlikler kurmalar, bozkr hayatnn doal bir sonucuydu. Orhun yaztlarnda, in kaynaklarnda ve dier pek ok tarihi belgede bugnk ordumuzun temelinin, Japon denizinden krma kadar uzanan topraklar zerinde byk bir imparatorluk kuran Gktrklerin atas Asya hunlarnn han, orduda onlu dzeni kuran Mete hana dayand anlalmaktadr.1

Milli Savunma Bakanl, Osmanl Ordu Tekilat, Ankara 1999, s.1-2.

I.BLM A- ASKER TEKLAT Osmanl Devletinin, airetten imparatorlua ykselmesinin en nemli nedenlerinden biri de gl bir orduya sahip olmasdr. Osmanl beylik iken ordusu airetin gnll gazileri olan Trkmenler ve Ahilerden oluuyordu. Orhan Bey dneminde snrlar geniledike bu kuvvetler ihtiyaca cevap veremedi. Bu yzden zmit kuatmasndan sonra dzenli bir ordunun gerekli olduu grld. Bylece yaya ve atl olan msellemlerden yeni bir ordu oluturuldu. Osmanl ordusu, kara ve deniz kuvvetleri olarak ikiye ayrlyordu. Kara ordusu kapkulu askerleri, eyalet askerleri ve yardmc kuvvetlerden meydana geliyordu. Donanma ise Kanun dneminde dnyann en byk deniz gc haline gelmiti.

I-KAPIKULU ASKERLER Osmanl Devleti Rumeli tarafnda genilemeye balaynca daimi bir orduya ve daha fazla askere ihtiya domu, bu da savata esir alnan askeri artlara uygun Hristiyan ocuklarnn ksa bir mddet Trk terbiyesi ile yetitirilerek yeni bir askeri snf meydana getirilmesiyle karlanmtr.te bu tekilat Kapkulu ocann ekirdeini tekil etmitir. Kapkulu snf, Seluklularda grlen Hassa ordusunun karl idi. Balangta merkezde bulunan kapkulu askerleri padiaha bal, aylkl ve srekli askerlerdi. Bunlar kapkulu piyadeleri ve kapkulu piyadeleridir.2

a-Piyadeler
aa)Acemiolanlar Yenierilere kaynak oluturan acemiolanlar oca , I. Murat zamannda kazasker andarl Kara Halil ile Karamanl Kara Rstem in tavsiyeleri ille kurulmutur. nceleri sava

Ltfi lgn, Osmanl Tarihi, stanbul 2000, s. 71.

esirleri arasndan devirilirken daha sonra Rumelideki Hristiyan ocuklar arasndan devirilmeye baland. Devirme sistemi gelii gzel ocuk toplama ii deildi. Devirilen ocuklar nce Anadoluda Trk ailelerin yanna verilirler. Burada Trkeyi, Trk-slam rf ve adetlerini renirlerdi. Bu ocuklar daha sonra Acemiolanlar Ocana gnderilirlerdi. Burada askeri eitim grrler ,aralarnda yetenekli ve gsterili olanlar ise Osmanl saray iin ayrlrd. Dierleri ise Yenieriocana veya dier ocaklara geerlerdi. Saraya alnanlar devlet adam , asker ve sekin nitelikli kii olarak yetitirilirlerdi.3 ab) Yenierioca Yenieri oca , balkanlardaki gelimeler gz nne alnarak,devaml ve disiplinli bir yaya birliinin bulunmas fikrinden domutur. Ocak, 1363 de I. Murat zamannda kurulmutur. Yenieri ordusu, bar zamanlarnda stanbulda ve saray evresinde bulunurdu. Savata padiahn yannda ve merkezde savard. Yenieriler ayda bir ulfe ad verilen maa alnr ve askerlikten baka ile ilgilenmezlerdi. Yenieri ocanda ki yaya blkleri snfna orta blkleri denirdi. Yenieri ocann en byk komutan yenieri aasyd. Yenieri aas ocakla ilgili ileri grmek amacyla aa divana adyla bir toplant yapard. Yenieri oca 16. yzyla kadar eitimli ve dzenli yaya kuvvetleriydi. Oca devirme yoluyla alnanlarn dnda kimse alnmazd ancak bu yzyln sonlarna doru ocak bozulmaya balad. Askerlikle ilgisi olmayanlar ocaa alnd. Avrupada ki savunma sanayinde ki yeniliklerin yenierilere yansmamas bu ocan gelimesini nledi. Ayrca yenierilerin siyasi olaylara karmalarn tara da kanunsuz hareketlerde bulunmalar onlarn zamanla sz dinlemez bir serseri takm haline gelmesine neden oldu. Bu yzden yenieri oca Vaka-y Hayriye denilen kararla II. Mahmut tarafndan ortadan kaldrld (1826). Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adyla talimli bir ordu kuruldu. Yenieri ocann yaps: Yenieri, bir Ocak kabul edilmi, ocak ortalara, ortalar odalara blnmtr. Ortalar zaman miktar olarak deiiklie uramtr.htiyaca gre 100,400 bazen 3000 kiiye kadar ykselmitir. Ortalar ilk zamanlarda bir blk sonra tabur, daha sonra alay seviyesine ykseltilmitir. 4
3 4

lgn, a.g.e., s.76. Yusuf Halaolu, Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap, Ankara 1995, s.168.

ac)Cebeci oca Kelime anlam zrh demek olan cebeci, kapkulu askerlerinin piyade ocaklarndandr. Cebeci oca yenierilerin silahlarn yapan, tamir ve temin eden ocaktr. Bu ocakta ki askerler acemi olanlar arasndan seilirdi. En byk komutanna cebeciba denirdi. Cebeciler, bugnk ordular da (ordu donatm =ordanat) snf ne ii gryorsa, o zamanki Osmanl ordusun cebecileri de ayn ii gryorlard. ad)Topcu Oca Top dkmek, top atmak ve top mermisi yapmak topu ocann grevlerindendi. Osmanl ordusunda ilk top I. Murat zamannda Kosova savan da kullanld. Osmanl devletinin stanbuldan baka Belgrat , Budin, Temevar ve ran snrndaki Glazber de top dkmhaneleri vard. Bu ocan en byk zabitine topuba denilirdi.5 ae) Top Arabaclar Oca Bu ocak topun kullanlmaya balanmasyla kurulmutur. Top arabalarnn yapmnda ve toplarn tanmasndan sorumluydu. ag) Humbarac Oca Humbarac oca mermi, bomba ve havan topu yapmakla grevliydi. Havan toplar daha ok kale muhasaralarnda kullanlrd. a) Laamc Oca Bu ocak kuatlan kalelerde tnel kazlmas , top fitillerinin atelenmesi ve kp inas gibi ilere bakard.

b) Svariler
Kapkulu Svarileri Kapkulu svarileri ocann temeli I.Murat zamannda sipahi ve silahtar blklerinin kurulmasyla atld. Sonra sa ulufeciler, sol ulufeciler ,sa garipler ve sol garipler blkleriyle kurulu tamamland. Kapkulu svarileri de Yenieriler gibi padiahn atl askeriydi. Derece bakmndan Yenierilerden stn olmakla beraber , devlet stndeki nfuslar ve savalardaki
5

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, Ankara 1975, s. 573.

rolleri bakmndan Yenieriler onlardan stn durumdaydlar .Yenieriler acemi ocandan gelirdi, svariler ise yenieriler, topular, cebeciler ve saraydaki hizmet grenlerin baar gsterenleri ve terfiye hak kazananlarn arasnda seilirlerdi. ba) Sipahi Bl Fatih Sultan Mehmet zamannda kuruldu. Tad bayran renginden dolay ble, Krmz Bayrak da denilirdi. Bu blk mensuplar bar zaman cizye, kotun vergisi, mukataa vb. vergileri toplard. Savata balca grevleri padiahn adrn korumak ordunun geecei yollarda sancak tepesi denilen yerler yaparak yol gstermek , siperler hazrlamakt. Sipahiler 20er 30ar kiilik 300 ble ayrlmtr.6 bb) Silahtar Bl Tad bayraktan dolay sar bayrakda denilen bu blk svari ocaklarnn en eskisidir. lk efradn Harem-i Hmayundan kan iolanlar oluturmutu. Savaa giderken ordunun gidecei yolu silahtarlar aar kprleri onlar tamir ettirirlerdi. Bu iler ii yre halk istihdam edilirdi. Silahtar 250 ble ayrlmtr. bc) Sa ve Sol Ulufeciler Orta blklerde denilen bu iki lkten ulufeciyan- yemin yani sa ulufeciler , tad bayraa izafeten yeil bayrak adyla da anlrlard. Bu blk 120 sol ulufeciler ise 100 kk ble ayrlmt. Ulufeciyan- Yesarn bayra sarl beyazlyd. Savata hazineyi ve padiahn sancan belirlerdi. bd) Sa ve Sol Garipler Aa blkler denilen bu gurubun neferleride saray efradndan temin edilirdi. Sefer srsnda ota- hmayununu onlar korurlard. Fakat asl grevleri Sancak- erifin ve teki sancaklarn muhafazasyd. Her iki gurubun bl 100er kiilik 200 kk ble ayrlrd.

Yardmc Kuvveteler
Savalarda Osmanl devletine bal beylik ve devletlerden alnan kuvvetlerdir. Krm , Eflak , Arnavutluk ve Bodan kuvvetleri gibi.

Uzunarl, a.g.e.,

II.BLM II. EYALET ASKERLER Osmanl Devletinin eyalet kuvvetleri ilk zamanlarda tmarl sipahi, azab ve aknclardan ibaret olup, bunlarn XV.yzyl ortalaryla XVI.yzyl ortalarna kadar tmarl sipahi, yaya, msellem, cerahor, canbaz, tatarlar,aknclar, Yrkler, deliler, azablar, gnll, ve beliler olarak tekilatlandrlmlard.7 a. Tmarl Sipahiler Osmanl Devletinin en nemli askeri kuvveti olan ve imparatorluk haline gelmesinde balca rol oynayan toprakl veya tmarl sipahi tekilat daha nceki Trk- slam Devletlerinde kurulmu olup Osmanllar bunu daha da gelitirmiler, dirlik sahipleri kendilerine brakm olan toprak mukabili devletin muhafazasn zerlerine almlardr. Tmarl sipahi ald r ve resim karlnda sava zamannda tmarnn azl ve okluuna gre ya yalnz veya cebel denilen tam techizatl bir veyahud birka silahl ve zrhl svari ile savaa gitmekteydi. Cebeller genellikle Anadolu genlerinden tekil edilmekle beraber, o sipahinin para ile ald veya savalarda esir etmi olduu kimselerden de olurdu. Cebelnn btn masraf sahib-i arza aitti. Mazeretsiz savaa gitmeyenlerin topraklar ellerinden alnr, baar gsterenlere ise zam yaplrd. Tmarl sipahiler her sancakta bir ksm blklere ayrlmlardr.her bln suba denilen eribalar ile bayrakdar ve avular vard. 8 b. Geri Hizmet Ktalar Osmanl askeri tekilatnda ilk muntazam askerler olarak tekil edilen yayalar ve msellemler XV.yzyl ortalarna doru savatan ekilerek geri hizmetinde kullanlmlardr. Yayalar sava zamanlarnda yol amak, hendek ve siper kazmak, top ekmek, glle, arlk ve zahire nakletmek gibi vazifeler yaparlard. Msellem ocaklar ise 1000 kadard. Anadoluda yaya ve msellem ocaklar bu yzyln sonunda kaldrlarak iftlikleri tmar ve zeamet haline getirilmitir.9

7 8

Ziya Yazc, Osmanlda toplum yaps, stanbul 2000, s. 33. .Ltf Barkan, Tmar, stanbul 1978, s.313-314. 9 Uzunarl, a.g.e., s.578.

c. nc Kuvvetleri nc kuvvetleri genellikle svari olup bunlar, aknclar,deliler,gnlller ve beliler ocandan teekkl etmekteydi.Aknclar Osmanl Devletinin hafif svari kuvveti olup, ularda bulunurlard. Trklerden tekil edilmi bu ocak mkemmel bir tekilata sahipti. Aknclarn balca vazifeleri ordunun keif hizmetini grmek, dman snrlarndaki araziyi kefederek yol amak ve dmann gzn korkutup asl orduya kolaylk salamak , ordunun geecei yerlerdeki tarm rnlerini emniyet altna almak , elde edilen esirlerden dmann vaziyetini renmek , nehirlerin geitlerini tayin ile kpr kurmakt. Aknclarn silahlar bir zrhl gslk ile yaka ve mzrak, kalkan ve atlarn eerine takl ba topuzlu bir bozdoandan mteekkildi. Yiyecekleride kendileri gibi hafif olup , ou zaman pirin, kavurma veya koyun pastrmas gibi eylerden ibaretti. Deliler de Aknclar gibi hafif svari tarznda, hemen ayn silahlara sahip bir tekilatt. Snr ve snra yakn yerlerde bulunurlard. Bunlar dmana korkusuzca saldrdklar iin deli olarak adlandrlmlardr. Serhad-kulu svarilerinden olan Gnlller tekilat ise XV.asrda kurulmu olup snr ehir ve kasabalarn muhafaza etmekle vazifeliydiler. Yine serhad-kulu svarilerinden olan Beliler, her be haneden bir lii alnd iin bu ad alm olup yerli ahaliden meydana getirilmi hafif svari kuvvetlerindendi.10 d. Kale kuvvetleri Serhad-kulu atl snfndan olan Farisanlar ile yerli olarak topu, cebeci, lamc ve martalos gibi kuvvetler olup, bunlardan baka yerli kulu yaya snfndan olan azablar da snrdaki kalelerde muhafzlk etmekteydiler. Azab kelime anlam olarak evli olmayan bekar erkek manasna gelir. Yine kale kuvvetlerinden olan Farisanlar atl snftand. Bunlar nemlerine gre Farisan- evvel, Farisan- sani ve Farisan- salis olarak ortaya ayrlmt.11

10 11

Uzunarl, a.g.e., s. 574. Halaolu, a.g.e., s. 170.

III.BLM II. OSMANLI DONANMASI Osmanl beylii geliip denizden ky sahibi olduu zaman, komu Trk beyliklerinden Karesi Beylii gemilerinden faydalanmtr. Nitekim Rumeliye bu beyliin gemiler ile gemitir. Bununla birlikte Osmanllarn ilk zamanlarda kk de olsa Karamrsel, Edincik ve zmitte tersane kurduklar tespit edilmektedir. Gelibolunun alnmasndan sonra ise burada bir tersane kurarak denizcilik yolunda ilk adm atlmtr. Ayrca Trk beyliklerinin, mesela Saruhan, Aydn, Mentee beyliklerinin tersanelerinden istifade edilmitir.zellikle Yldrm Bayezd zamannda Osmanl donanmas byk bir gelime gstermi ve Sakz, Egriboz adalar ile Yunanistann dousuna aknlar dzenlemitir. Bu sebeple Venedikliler Ceneviz gemileriyle de birleerek anakkale Boazndan ieri girmi, fakat Saruca Paa kumandasndaki 18 para Osmanl donanmasna malup olmutur.12 Osmanl donanmasnn ikinci ciddi atmas elebi Mehmet zamannda meydana gelerek al Bey kumandasnda Egede Naksos dkasna ait adalarn vurulmasndan sonra meydana geldi. II. Murad zamannda Karadeniz de Trabzon-Rum imparatorluunu tehdit edecek bir duruma ulamtr. Ayn donanma Fatih zamannda stanbulun fethi srasnda Baltaolu Sleyman bey kumandasnda nemli roller oynam,ancak Venedik donanmasyla boy llecek bir noktaya varlamamtr. Bu sebeple stanbulun fethini mteakip donanmann daha da gelimesi iin almalar yapld ve hatta Fatihin Trabzon seferi srasnda Osmanl ordusuna denizden byk destek salad grlmektedir. 13 Fatih, stanbulun fethinden sonra anakkale boazn tahkim ettirip, Egedeki baz stratejik adalar zabtederek sahilleri ve tersaneleri emniyet altna alm, bu sayede donanmada gelime imkan bulmutur. II. Bayezd devrinde Akdeniz deki korsanlk yapan Kemal Reisin Osmanl devleti hizmetine girmesinden sonra donanmaya yeni bir canllk gelmi ve Trk gemileri ispanya sahillerinde grlmtr. Yavuz Sultan Selim ise donanmann nemini daha iyi anlayarak yeni tersaneler kurmasn emretmitir. Nitekim onun zamannda Gemlik tersanesinden baka Halite bir tersane kurulmu ve gemiler yaplmtr. Buna karlk zellikle Barbarosun Osmanl

12 13

Ahmet Akgndz, 700 ylnda bilinmeyen Osmanl stanbul 1999, s.51. Yusuf hallaolu, 14 ve 17. yuzylda Osmanllarda devlet tekilat ve sosyal yaplanma, Ankara 1999, s.70.

10

hizmetine girmesiyle de Trk denizlii en yksek noktasna ulat. 14 Osmanl donanmas Gelibolu ve Haliten baka Karadeniz, Marmara ve Akdeniz gemi tezgahlarnda da yaplmaktayd. Karadenizde Sinop, ayaaz, Kefken adas, Varna, Burgaz, Ahyolu , Rusuk, Marmarada zmit, Gemlik , Edincik , Karabiga, Akdeniz ile Ege denizinde Edremit, Ayasuluk, Milas, Bodrum, Antalya, Alaiye ve Rodos adas en enmli tersanelerin bulunduu yerlerdi. Gemi levasm olan halat,yelken, krek ve gemi demiri gibi ihtiyalarda ocaklk eklinde kurulan tekilatlar vastasyla temin edilmekteydi.15 IV.BLM B- Osmanl Ordusunda Yaplan Islahatlar XVII.yy da Osmanl ordusundaki bozulmalar gren baz devlet adamlar orduyu slah etmeye altlar . Osmanl devleti XVIII. yy da Avrupa devletlerinin askeri ynden stnln kabul etti. Humabarac Ahmet Paa, Avrupa eitim sistemin rnek alp topu ve humbarac snfn kurarak gelitirdi. III. Mustafa, Avrupa askeri teknolojisini Osmanl ordusuna getirmeye alt. Fransadan getirilen Baron De Tott (Ahmet Paa) , topu snf slaha alt ve srat topu ocan kurdu. I.Abdlhamit , istihkam okulu aarak ordunun teknik snflarnda slahat yapmaya alt . III.Selim , Nizam- Cedid adnda talimli bir asker oca kurdu. II.Mahmut , Sekban- Cedid ve Ekinci ocaklarn at. 1826 da yenieri ocan kaldrarak yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusunu kurdu. Redif birlikleri oluturdu ve ordunun doktor ihtiyacn karlamak iin Mekteb-i Tbbiye ile Harp Okulunu at. Abdlmecid, Prusya ve Fransa ordularn rnek alarak yeni dzenlemeler yapp askerlii bir vatandalk grevi halin getirdi. Hristiyanlar iin bedelli askerlik uygulamas balatt . Abdlaziz, donanmaya nem verdi. Onun zamannda Osmanl donanmas dnyann nc byk sava filosu haline geldi.1869 ylnda Serasker Hseyin Avni Paann giriimleri ile Osmanl ordusu Nizamiye , Redif ve Mstahfz olarak 3 ana blme ayrld. Osmanl ordusu merutiyet dneminde alan askeri okullarla modernletirilmeye alldysa da baarl olunamad. Balkan savalarnda alnan yenilgiler zerine Almanya da ordunun modernletirilmesi iin subaylar getirildi. Ancak I.Dnya Savann kmas, bu almalar sonusuz brakt. Osmanl ordusu , I.Dnya Sava sonunda imzalanan Mondros Atekes Anlamas ile datld. 16 BBLYOGRAFYA
14 15 16

smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara 1984, s.394. dris Bostan, Osmanl Bahriye Tekilat, Ankara 1992, s.63.

lgn, a.g.e., s.77.

11

LGN, Ltfi, Osmanl Tarihi, MEB Basmevi, stanbul 2000. Milli Savunma Bakanl, Osmanl Ordu Tekilat, Ankara 1999. HALAOLU, Yusuf, Osmanllarda Devlet Tekilat ve Sosyal Yap, TTk Basmevi, Ankara 1995. UZUNARILI, smail Hakk, Osmanl Tarihi, TTK Basmevi, Ankara 1975. YAZICI, Ziya,Osmanlda toplum yaps, Bilge Yaynevi, Ankara 1999. BARKAN, .Ltf, Tmar, letiim Yaynlar, stanbul 1978. AKGNDZ, Ahmet, 700 ylnda bilinmeyen Osmanl, Remzi Kitabevi, stanbul 1999. HALAOLU, Yusuf, 14 ve 17. yuzylda Osmanllarda devlet tekilat ve sosyal yaplanma, TTK Basmevi, Ankara 1999. UZUNARILI,smail Hakk,Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, TTK Basmevi, Ankara 1984. BOSTAN, dris Osmanl Bahriye Tekilat, , tken Yaynlar,Ankara 1992.

12