1

Kanuni Sultan Sleyman; bir dizinin rettikleri Prof. Dr. Ali Demirsoy Srekli vndmz padiahmz; hatta babakanmzn bile 34 yl at srtnda gezerek birok lkeyi topraklarna katt ve bir ksmn Mslmanlatrd iin bir eit kutsad Kanuni Sultan Sleyman, belirli bir kesimin mantn, ahlaki deerlerini, empatisini, adaletten ve hukuktan ne anladklarn renebilmek iin masaya yatralm. lkelerini alarak imar etmi, kendi dzenlerini kurmu, dini, dili ve rk ne olursa olsun bu dnyann bir paras olan onlarca lkeye saldrarak, onlar emri altna alm, vergi alm, sava bitiminde ehirlerini askerlerine talan ettirmi, kzlarn cariye olarak ailelerinden kopararak alm, ana kucandaki erkek ocuklarn yine onlardan kopararak alm, dinlerini deitirmi ve zel eitimle ana ve babalarnn lkelerine tekrar saldrp onlar igal etmek ve ayn insanlk sularn iletmek iin eittirmi insanlarn yksdr bu. Televizyonda gsterilen Muhteem Yzyl dizisi de bu yknn bir ksmn iliyor olmal. Kanun, adalete sayg demektir. Hi kimseye ayrcalk tanmamak demektir. Yasa karsnda herkesin eit olmas demektir. Amaca ulamak iin farkl tefsirlere snmamak demektir. Amacna ulamak ve kirli amalarna klf bulabilmek iin yasalar zerinde oynayarak, deitirerek, bu yasalarn evrenselliini gz ard ederek efendilerinin beenecei ve talepleri dorultusunda yorumlayan ya da karar veren yarg mensuplarn zellikle bir yerlere getirmemem demektir. Beenmedii kararlar veren yarg mensuplarn bin bin desise ve tezgh ile yerinden uzaklatrmama demektir. Verilen emirler ve tavrlarla karar

merciini etkilememe demektir. Her eyden nce baka bir insann cezalandrma yetkisinin sadece yarg eliyle yaplabileceini bilmek demektir. Gnmzde kar kanlarn zerine vergi memurlarn saldrtmak, basn yoluyla birilerini susturmak, kredi musluklarn kapatmak, yaplacak ilemler iin ayak srmek, taleplerine izin vermemek, zamanmzn ceza yntemleri arasna girmise de, bunlarn en rktcs adalet sistemini yandalatrma olmaldr. Adaletin tarafsz ilemesini benimsemek ve onu her koulda uygulamak evrensel bir kural iine sindirmek demektir. Eer bir defa terazinizin kolu krlm ise ne gemii, ne gn ne de yaptklarnz doru deerlendirebilirsiniz. Tarihte sizin gibi davrananlar kahraman, eylemlerine adil ynetici olarak teselli grrsnz. bulursunuz. Kusurlarnz Yanllarnz onlarn tarihteki zletirerek

yanllklara oturtarak dorulamaya kalkrsnz. En kts de empatiyi yitirdiiniz iin ne bugn ne de gemite ezilenleri anlayabilirsiniz. Bu nedenle ister cihat ister ekonomik nedenlerle hibiri rktanz ve vatandanz olmayan, dili, dini, hatta rengi sizden farkl olan lkelere saldrarak, onlarn malna, canna el koymay kahramanlk olarak tanmlayarak tarihi kana boyarsnz. Buna gnmzde gcnz yetmez ise gc yetenlere tetikilik yaparsnz. Ne gemite ne de yaadnzda masum olanlar kendi dnyasnda geinip gidenleri- anlayamaz; onlar kleletirmek iin bin bir neden ararsnz; arayanlara arka karsnz. Ne yazk ki bulunduumuz corafyamz bu ykler bakmndan en ac ve ibret verici gnleri yaad, yayor, belli ki dehasn da yaayacak Kanuni Sultan Sleymanmz, nce, ailesinden korsanlar tarafndan 6 yanda, ocuk yata koparlarak alnan, Manisada dul bir kadna satlan (demek ki o dnemde insan ticareti gndemdeymi) ve bu kadn tarafndan zenle eitilen ve sonunda bir rastlant olarak ehzade

Sleyman ile tanarak onun maiyetine girerek ba sadrazam olan, arkada, can dostu Maktul brahim Paay dizi azyla Pargal brahimi vehmi (kukusu) ve haremindeki bir dizi hanmn az dalayla, hibir yasal kovuturmaya ya da yarglatmaya bavurmadan, bizzat akam sofrasnda arladktan sonra, misafir olarak ard kendi saraynda bodurmu. Kald ki, Padiah, brahim Paann can gvenliini kendi ferman ile gvenceye almt. Demek ki gemiteki yneticilerimizin de eref sz bugnklerinden ok farkl deilmi. Bunu yaparken de gerekli klf bulabilmek iin, Trkmen Aleviler iinKzlbalarn canlar, mallar helldir, onlarla savarken lmek ehitliin en ycesidir ve Kzlbalarn kestii hayvann eti mundardr, yenmez1 fetvasn vermi olan Mehmet Ebussuudun zrva fetvasna snmtr. Hlbuki Kanuniyi Kanuni yapan tarih kitaplarna gre Pargal brahim Paa olmutur. Seferlerin hemen hepsine ya tam yetkili olarak ya da padiahn yannda katlm, Farsa, Rumca, Srpa ve talyanca bildii iin birok anlamann Osmanl yararna yaplmasn salam. Sanata nem vermi, Moha Savandan sonra Budinden getirdii gzel diye bilinen heykeli saraynn nne diktirdii iin byk tepki ekmi, Cihan tapnana iki brahim geldi. Biri put krc, dieri ise put dikici oldu yaftas yaptrlm. Baka insanlarn lmne karar vermenin belki balanabilir bir tarafn arasak bile, hibir suu olmayan olunu, yine hibir yasal yarglamaya uratmadan, bir sefer srasnda kendine elik ederken Konya (Ereli)de bir adrda bodurup, boulma srasnda adrn bir kenarndan delik atrarak seyreden, cesedini adrn nne astran bir insan Kanuni Sultan Sleyman olarak ilan etmek ve be yz yl sonra onu kutsamak, rnek alnacak ata ve insan olarak sunmak salkl
Mehmet Erturul Dzda, (1972) eyhlislm Ebussuud Efendi fetvalar nda 16. asr Trk hayat, Enderun Kitabevi, stanbul, say. 109-11
1

insanlarn yapaca bir davran deildir. Aslnda tarihimizin en byk eyhlislam olarak bilinen Ebussuud ve adnn bana kanun sfat eklenmi en byk padiah olarak sunulan Kanunu Sultan Sleymann bir dizide (ounun tarihi bir gerek olduu bilinen) halkn seyrine sunulmas ok nemli bir gerei gzler nne sermitir. Tabii anlayanlara Kanun sadece bakasna uyguland zaman kanun deildir; zorbalktr; kendine de ayn zenle uyguland ve sonularna katlanld zaman kanun olur. yle olmu mudur? Hi de yle deil. Pekl, bunca demokrasi, hukuk ve adalet sylemlerinden sonra Kanuni Sultan Sleyman kutsama niye gndemde. nk Kanuni Sultan Sleyman, Hrrem, Pargal brahim Paa, ehzade Mustafa ve Ebussuud klk deitirerek zamanmzda gndemde de onun iin Kartlarmza tm katlyla uygulanan yasal ilimler kendimize ait olduu zaman iletilmiyor (Deniz Feneri gibi). Egemen gcn verdii emirleri harfiyen yerine getiremeyenler srlyor (birok brokrat ve yarg mensubunun bugn yaad gibi). Kirli amaca ulaabilmek iin hibir tutarll olmayan yorumlara (yzne baktmz zaman irenilecek, her devrin adam birka gazeteci taslann televizyon televizyon gezerek destek salama abas gibi) ve retilmi belgelere (ehzade Mustafay ldrebilmek iin de yine bir yanda olduu sylenen devirme Damat Rstem Paa tarafndan sahte mektuplar retildii tarihi kaytlarda bulunmaktadr) atfta bulunuluyor (bugn retilen belge skandallar gibi). Damat Rstem Paa ihanetinin karl olarak Hrremiin kz Mihrimah Sultan ald; devirme olmasa da emperyalist ua olan bugnk belge retenlerimiz de muhtemelen, makam, baz ayrcalklar, kredi ve tevik ald

Aslnda yk burada bitmiyor. ehzade Mustafann haksz lmne tepki olarak Yenierilerin ayaklanacan sezinledii iin, Kanuni Sultan Sleyman Damat Rstem Paay azledip, Kara Ahmet Paay sadrazamla getiriyor. Ancak desise ne o gn ne bu gn gndemden kmad iin, Hrrem ile Mihrimah Sultanlarn srekli kkrtmas ve ilemesi ile Kara Ahmet Paann kafas vuruluyor. Nerede vuruluyor biliyor musunuz? Divan- Hmaynun ortasnda; yani bakanlar kurulunun ortasnda. Tabii hibir yasal kovuturma yapmadan. Kanuni Sultan Sleymann kanuna gereksinmesi yok; kanun halk ve kartlar iindir. Yandalarn ve ibirlikilerin zengin edilmesi gelenei o gnlere kadar uzanm olmal ki, Damat Rstem Paa, padiahtan sonra en zengin adam oluyor (Wikipedia.orga gre 815 iftlik, 476 su deirmeni, 1.700 kle, 2.900 at, 1.106 deve, 100 gm eyer, 500 altn eyer, 2.000 zrh, 130 ift altn zengi, mcevherle ssl 760 kl, 1.000 gm mzrak, 78 bin duka altn, 11.200.000 ake deerinde nakit para brakyor). Rveti Osmanl Devletine tam anlamyla sokan kii olarak bilinir. Btn bunlar okuduktan sonra bir ksmmzn atalarmzla vnmemiz gerektiini neden sylediini daha iyi anlyoruz. nk atalarmza ok benziyoruz; onlarn yolundan da yryoruz. Dorusu deien bir ey de yok Kanuninin yasalara saygs ve ngrsnn ktl bunla da bitmiyor. Dnyann ilk denizcilik kitabn yazan Piri Reisi yine yarglatmadan idam ettiriyor (Ek-1), Hrremin lmn de baz kaynaklara gre nceden tezghlyor (Ek-2). Osmanlnn yklma nedenlerini hazrlyor; ilk kapitlasyonlar bamza bela ediyor (Ek-2). Tm bunlar bir nedenle sineye ekebilirdik, grmemezlikten gelebilirdik; amenna: Yneticilerimizin vnd gibi yedi dvele at srm olan bu sultanmz, bugn bizim kullanacamz, vneceimiz eserleriyle Anadoluyu donatm olsalard. Ne gezer? stanbul ve

ehzadelerin geici olarak yaad bir iki ehir hari, Kanunu Sultan Sleyman dneminde yaplm nemli bir eseri bu topraklarda gremezsiniz. Aslnda onun soyundan gelen sultanlarn da Anadoluya nemli yatrmlar olmamtr. Erzurum, Sivas, Konya, Ankara dahil (buralarda Seluk eserleri vardr), birka ehzade ehri hari (Manisa, Amasya, Trabzon gibi), nemli hibir eser bulamazsnz. Romallarn, Bizansllarn, Osmanlya gre ok daha ksa hkm srm, ok daha dar bir alanda kurulmu Seluklularn Anadoludaki eserleriyle vnyor; onlar turistlere gstermekle para kazanyoruz. Hatayn Samanda burnundan karak anakkale Boaznn giriine kadar adm adm gezin ka tane Osmanl eseri grrsnz. Birka tane varsa, onlar da ya Romallarn ya Cenevizlilerin ya da Seluklularn yapm olduklar eserlerin zerine birka duvar eklemekten ibaret kalmtr. Osmanlln hi haz etmedii ve baehre girmelerini bile yasaklad tek toplum, bugn mensup olmakla vndmz Trkmenlerdi. Eleri, sadrazamlar, kaptanlar, paalar, yneticileri, sanatkrlar, tccarlar baka rktan baka dinden devirilen ya da olan bir devletin yneticilerinin benim atam olduunu savunmak ancak tarih bilinci eksikliinden olmaldr diye dnyorum. Btn bunlar doru deerlendirebilmek iin bilmek, grmek, n yarglarnzdan arnmak ve en nemlisi anlamak gerekiyor Btn bunlardan sonra aradaki nemli fark da grmemezlikten gelemeyiz. O dnemde danlacak, akl fikir alnacak niversiteler yoktu. Bu nedenle Ebussuudun eline kalmt. Bilim yuvalar olsayd, gerekli nem verilseydi, danlsayd ne olurdu sorusunu sorarsak, byk bir olaslkla dnyann Amerikas olurduk diyebiliriz. O ansmz yitirdik mi? Yitirmedik; ancak yine de bu kurumlardan yararlanma ansmz yeterince olmayacak. nk yasalarmz, dnyay belki en yakn izleyen, yaratc

gc olduu varsaylan ve en doru, en akllca kararlar vermesi beklenen bu kurumlarn, brakn eitli konularda akl vermesini, yol gstermesini, kendi yneticisini semesini bile sistem iine sindiremiyor. Onlarca niversitenin, bugn de gemite de kendi yneticisini oylaryla setii kiilerce deil, verilen emirleri uygulayacaklarn atanmas ile ynetilmesi aslnda ok fazla bir yol almadmz da gsteriyor. Sonu olarak tarihi iyi bilmeyen, onun mantn anlayamayanlar hem kendilerini hem halk kandrrlar. Srekli demokrasi ve insan haklarndan dem vursalar da aslnda bunun mantn hibir zaman anlayamazlar. Dindeki ve kutsadklar padiah dnemlerindeki kle kurallarn o dnemin gereklilii olarak sunarlar. Devletin paras ile oy karl yedirmeyi, iirmeyi, giydirmeyi insan sevgisi olarak sunarlar. Hlbuki en ok aalan insan tipi dilenci olmu insan tipidir. Ylda bir defa byk gsterilerle ve tantanalara kurban keserler bir ksmn fakirlere verdiklerini sylerler. Ancak i yerlerindeki iileri sigortal yapmazlar, bir sendikaya girerse iten karrlar. Sigortasz ii altran ve sendikaya girdii iin isisini iten karan i yerleri ve onlarn sahiplerinin dnya gr ile ilintili bir aratrma yaplsa, ok ilgin sonular kacan syleyebilirim. nsanlar ellerinden geldii kadaryla okurlar, ocuklarn okuturlar. Niye? yi bir i bulsun, geleceini gvenceye alsn diye. Bu olana bulamayanlar ister istemez biraz asi olur ve dertlerini yneticilere yksek sesle iletmek isterler. rnein retmen olmak iin okumu, ancak atanamam biri, nne yetkili biri geldiinde atama yoksa oy da yok diyebilir. Byle bir talep doru ve k bir talep olamaz. Hi kimse bunu onaylamaz. Ancak vatandan son yarm yzyldr pazarla srebilecei tek bir eyi kalmtr: Oyu. Her hkmet dneminde partiye oy kan yerlere daha

ok yatrm yaplm; hatta hkmet koalisyonlardan olumu ise bakanlk blmne gre, parti, o blgeye bakanl alannda yatrm yaplmtr. e girebilmenin sakl koullarndan biri bir partiye ye olmaktan gemitir. Durum byle olunca da vatanda elindeki tek kendine ait olan ey ile yan oyu ile pazarlk mamasna oturabilmektedir. Bu corafyann en byk kmaz insan sevgisinin altnda insan smrsnn ve kleletirilmesinin yatmasdr. Sonu: Kanuni Mustafay, Sultan Damat Sleyman, Rstem Hrremi, zellikle Pargaly, Ebussuudu ehzade (ondan

Paay

zamanmzda binlerce tredi) gremedik diye zlmeyelim; gncel sunumlar sahnede Prof. Dr. Ali Demirsoy Ek-1 Pr Reis, 1495-1510 yllarnda nebaht, Moton, Koron, Navarin, Midilli, Rodos gibi deniz seferlerinde grev ald, Hint Deniz Kaptanl grevi srasnda Umma Denizi, Kzl deniz ve Basra Krfezinde yelken at. Bu seferlerde elde ettii ganimetten Basra Valisine pay vermedii, Msr Beylerbeyi Mehmet Paann da politik hrs nedeniyle Kanuni Sultan Sleyman nezdinde ypratld. Kanuni belli ki iin asln renmeden, bir fermanla 1554 ylnda boynunu vurdurdu. Bylece Akdenizden kma cesaretini gsteren ilk kaptanmz da bylece yitirildi. Uzun yllar baka kaptanlar da kmaya cesaret edemedii iin, Akdenizin d spanyol, Portekiz, ngiliz ve dier lkelere kald. Osmanl da kendi kabuuna ekilerek yok oldu. Pr Reis'in malna el koydu. Aslnda idam edilenin malna devlete el konma uygulamas, bugn ok vndmz, zellikle de Osmanl hayranlarnn vnd bir yaplanmay tevik etmitir. Bu yaplanma vakflardr. Osmanlda her eyin korunmas iin vakf kurulmutur diye

vnrz. Aslnda Osmanl dneminde hi kimsenin, zellikle akeli ilerle uraanlarn yaam gvencesi yoktu. Kanuni olarak bildiimiz padiahn dneminde bile saysz adam hibir yarglamaya gerek grlmeden idam edilmitir. dam edilenlerin mal devlete kalaca iin, bunu grenler yaarken varlklarn vakflara dntrerek, devletin el koymasndan korunabilmilerdir. nk vakf mallarnn zerinde, vakfedenler de dhil baka birinin tasarruf hakk (herhalde erren) nlenmiti. Pr Reis'in idamnda, Piri Reisin gemisiyle Rusyadan stanbula getirildii rivayet edilen Hrremin, onun idamnda nemli katks olduu da sylenmektedir (Vikipediadan). Pr Reis'in dnya haritasnn bir paras Topkap Saray Harem Dairesi'nde bulunmutur. Hrrem Sultan'n Pr Reis'in baarsnn nne gemek iin dnya haritasn paralad ve paralarn nemli bir ksmn Rusya'ya gnderdii ve ardndan da Kanuni'nin akln elerek Pr Reis'i idam ettirdii sylenmektedir.

Ek-2: lk kapitlasyonlarn da bu Muhteem padiahmz tarafndan verildiini bize bir zamanlar ilkokulda retmilerdi (herhalde mam Hatip okullarnda okuyanlardan bu bilgi esirgenmi olmal). stelik 1967 ylnda Zuhuri Danman Yaynevi tarafndan baslm, Osmanl Padiahlar adl eseri de kaynak gstererek, bizzat elimize vererek. Bu eserin Jean de La Foret ve Kapitlasyonlar bal altnda u bilgi verilmektedir: Fransa kral arlkent zor durumdadr. Paraya ihtiyac vardr. Baz hususlarda Osmanl' ya yardm edeceklerini belirterek, iki taraf

10

tccarlarnn gmrk vergisi demeden serbest ticaret yapabilmeleri, Trkiye'de bulunan Franszlarn davalarna Fransz konsoloslarnn bakmas gibi hususlar anlama metninde kayda geer. Bu kaynakta aynen u not yer alr: te bu imtiyazlara "Kapitlasyon" denilir. Balangta byk Osmanl Devleti'nin acyarak ltfettii izinler, Osmanl devletini zayflatm ve Osmanl Devletinin zayf zamannda, bizzat Franszlar ve dier Avrupa devletleri tarafndan, Trk milletinin aleyhine kullanlm, hatta birok kaynaa gre Osmanl mparatorluunun yklmasna bile neden olmutur. Bu satrlar yazar da dhil, Anadolunun byk bir ksm okullarda yabanc dil olarak Franszca okumak zorunda kalyor. Evlilik czdanlarmzn zerinde (2006 tarihinde ikinci evliliimi yaptmda bana verilen czdan da dhil) ne yazk ki n kapakta ve iinde bana ilikin bilgiler hala Franszca verilmektedir (Ek-3). Bu bilgiler zellikle son yllarda rtbas edildii gibi, ders

kitaplarndan da karlyor; yardmc dergi ve kitap olarak nerilmesi de mesleki sulara dhil ediliyor. Bu dergide, Hrrem' in lmnde de Padiahn bilgisi olabilecei bile yazl. Bizler bunlar rendiimiz iin Kanuni Sultan Sleymana dman olmadk; tam tersine o devri doru anlayanlar gnmzde klk deitirmi kapitlasyonlarn ve hainliklerin farkna varmay rendi. Tuzaa dmemeyi rendik. renemeyenler yaadklar toplumlar er ya da ge felakete srklediler. Almanyaya gvenerek evresindeki lkelere cephe alan, batnn kapitalist mantn anlamayan Enver Paann koca imparatorluu ykt gibi. Yasalar kendine gre anlayan, deitiren ve uygulayanlar ile emperyalist mantkla yorulmu lkelerle kol kola gezenlerin hem kendilerini hem de lkelerini felakete

11

srdklerine defalarca tank olduk. Dileriz Trkiye Cumhuriyeti iin ayn hatalar yaplp tarih tekerrrden ibarettir szcn kullanmayz.

Ek-3

12

Deerli Kardelerim Aslnda Muhteem Yzyl dizisi, 1500l yllar anlatyor grnse de dikkatle izlenip yorumlandnda gnmz anlattn hemen anlayabiliriz. Deien eyler kyafetler ve kiilerin adlar. Bir ksmmzn bu diziye neden ok sert tepki gsterdiini dikkatle izlediinizde hemen anlayacaksnz. Kanuni Sultan Sleyman olarak tantlan padiahmzn kanunlarnn sadece kartlar ve halk iin olduunu, kendine sra gelince hi birinin ilemediini grrsnz. Okursanz gnmze benzerliini anlayacaksnz Sevgilerimle