DNER FIRIN PROSESNDE SRKLASYON OLAYI (CIRCULATION PHENOMENA)

ZGN INAR

1. GR Sirklasyon veya uucu elementler ad verilen Alkali , slfr ve klor komponentlerin hammadde veya dner frn yakt ierisindeki yksek konsantrasyonu; dner frn intikal blgesi ,n stc , kalsinatr ve dner frn ierisinde meydana getirdikleri malzeme yapmalar , istenmeyen kemer oluumlar ve daralmalarla frn iletmecilii iin nemli bir tehdit olutururlar. UUCU ELEMENTLER SO3 , K2O , Na2O , Cl

2. SRKLASYON OLAYININ MEKANZMASI Uuculuk derecesine bal olarak sirklasyon elementleri frnn sinter blgesinde buharlar ve gazlar tarafndan youarak hammadde beslemesi ve ksmende cidarlara yaptklar daha souk blgelere doru aktarlr. Sonrasnda hammadde yzeyinde yeniden buharlamak zere sinter blgesine geri dnerler . Dner Frn ierisindeki bu srekli evrim internal evrim olarak adlandrlr. Sonu olarak evrim sirklasyon elementleri knn bunlarn hammadde ve yaktla giriine edeer olduu noktaya ular. Sonuta sirklasyon elementlerinin hemen hemen tamam sistemi klinker ile beraber terk eder. Ancak bu internal evrimin yeteri kadar yksek oranlarda olumasna bal olan bir durumdur. Bu evrimin hacmi sirklasyon elementlerinin uuculuuna baldr. Daha souk hammadde ve cidarlar zerindeki youma ile oluan yapkan eriyik tuzlar yeterli miktara ulatklarnda hammadde akkanln drerek cidarlara yapmasna neden olabilirler. Eriyik tuzlarn miktarlar gerek uucu elementlerin sisteme ar miktarlarda dahili olmas ve gerekse yksek uuculuk nedeni ile sirklasyon elementlerini frn sisteminde ayrmak iin bir frn gaz by pass montaj ihtiya halini alabilir.

Sirklasyon elementlerinin kk bir miktar frn bacadan atlan toz ile birlikte terkeder, Byk bir ksm tozsuzlatrma sistemi ierisinde tutularak geri dn malzemesi ile birlikte tekrar sisteme dahil olurlar. Bu ise sirklasyon elementlerinin harici evrimi olarak tanmlanr. Normal artlarda sirklasyon elementlerinin ihmal edilebilir oranda dk miktarlar atmosfere atlr. Bunun yan sra hammadde ierisindeki slfr ,slfid (FeS2 , PbS , ZnS) veya organik komponentler halinde ise ihmal edilemez.Bu durumda slfidler 400 C 600 C lerde buharlaarak frn sistemini SO2 emisyonu olarak ksmen terkeder. f

fig.1

fig.3

SRKLASYON ELEMENTLERNN GR
Aada hammadde ve yaktla giren sirklasyon elementlerinin tipik girdi zellikleri belirtilmitir. Birbirlerinden kabuklama oluturmayan orandan, sert ciddi yapmalara neden olan deerlere kadar oluturduklar etkilere gre ayrlrlar. Bunun yansra tm veriler genel anlamda zellikleri tanmlayabilir. Yapma ve tkanma problemlerine neden olan gerek limitler ;uuculuk derecesi,scaklk profili,yanmann tamamlanmas,hava fazlas faktr gibi zelliklere de baldr.

(KAYIPSIZ ESASLI) HAMMADDE LE BRLKTE GRLER *Alkaliler (K,Na) genellikle kil mineralleri ve feldsparlar arasnda ara katmanlar olarak gzlenirler. *Slfr birka eit mineralojik formda sisteme girer - Slfat olarak - Slfid olarak Al Anhidrit Pirit CaSO4.2H20 CaSO4 FeS2 ( frn ierisindeki oran ok yksektir) (ayrma temp. uuculuk derecesine bal) (Ayrma temp. 500 C civar ilk iki siklon tkanmalara neden olabilir.)

* Kloridler genelde NaCl (deniz suyundan) veya KCl olarak sisteme dahil olabilirler. Aadaki veriler 4 ve 5 kademeli siklon sistemli frnlar iin geerlidir ,ve external (d evrim) evrimden gelen sirklasyon elementleride dikkate alnarak bu elementlerin konsantrasyonlarnn saf premixle gelenden daha fazla olaca dikkate alnmaldr. Cl < > SO3 < > K20 < K2O > 0.02 % 0.05 % 0.5 % 1.25% 1.0 % 1.5 % Normal durum ,problem yok Slfr evrimine bal yksek kabuk tutma problemleri Normal durum eer yeterli alkali varsa problem yok Toplam alkali girii ve yakttan gelen kkrde bal youn tkanma sorunlar. Normal durum ,problem yok Kabuk balama problemleri , yan sra slfatizasyon derecesi molar alkali/slfr oran nemli Na20 Uuculuu son derece dk olduu iin Na20 resirklasyonu ile bir yapma , kabuklama sorunu sz konusu deildir.

Yaktla beraber gerekleen giriler

Aadaki limitler 4 -5 siklon kademeli frnlar iin szkonusudur. Kmr Kok Fuel oil S S S < 1.5 % <2 %

< 2.5 %

Yaklak edeeri : 5 g SO3 / kg cli.

Kmr Kok Fuel oil

S S S

>3% >4% >5%

Alkali ve slfr giriine bal olarak ciddi tkanma sorunlar beklenmelidir.

Yaklak edeeri : 10 g SO3 / kg cli. Gaz Kkrt miktar normalde sfr dr.

SRKLASYON ELEMENTLERNN ZENGNLEMES / KABUK TUTMA VE YAPIMA TEHLKES LE KARI KARIYA OLAN BLGELER Ayr ayr sirklasyon elementlerine ve bileimlerine bal olarak youma noktas 650 C 1000 C lik bir range ierisinde yer alr. Slfatlarn ve bileiklerinin youmalar 800C 1000 C arasnda gerekleir iken kloridler ve bileimlerinin kondenzasyonlar 650C - 800C arasnda gerekleir: Bu nedenlerden dolay sirklasyon elementlerinin youmas ile meydana gelen yapmalar bir yandan bu elementlerin kendilerine ve bileimlerine bal iken te yanda frn sisteminin kendine baldr.

SRKLASYON ELEMENTLERNN IKII

KLNKER * Kloridler o kadar uucucudur ki frn klinker ile birlikte glkle terkederler. Ancak D.Frn sinter blgesinin geni apta soutulduu ya da byk malzeme topalarnn ierisine gml olduklar anlarda frn byk miktarlarda terkederler. Bununla beraber normalde kloridler frn sisteminde geni bir evrim yaparlar ve gaz bypass ile dar tanmaldrlar. * Slfr ve alkaliler frn sistemini ya aada belirtilen klinkerin erken dayanmn artran alkali slfat bileimler : K2SO4 , K3NaSO4,Na2SO4,Ca2K2(SO4)3,CaSO4(nadir) ya da; K Na SO3 Belit ve alminat ile Aluminat ile Belit ile birlikte terkeder

Kalsiyum anhidrit CaSO4 olduka uucudur(1000 C zerinde yapsal bozulma) ve bu nedenle frn sisteminde geni bir evrim yapar. Dolays ile frn sisteminde sistemi alkali slfr bileimi olarak terk etmek zere yeterli alkali olmas ok nemlidir.

fig.8

fig.11

Slfr sirklasyonu
Dner frn yanma blgesi temperatrlerinde slfrn uuculuu zerine , slfr dioksit baskn oluan komponenttir. Gaz orijinli SO2 yanclardaki slfrn ayrlmas veya CaSO4 ve ksmen Alk2SO4 lerin paralanmas sonucu ortaya kar. Daha sonra eer ortamda alkali fazlas mevcut ise ilk olarak tm dner frn boyunca bunlarla reaksiyon vererek internal (dahili) slfr evrimi yapar.Bu reaksiyonla ortaya kan alkali slfatllar buhar yapda drlar ve malzeme zerine kelirler.Bu genelde frn ierisinde ksmende n stcda olur.kelmi alkali slfatlar tekrar frn ierisinde yol alrlar, sinter blgesini geer ve klinker ile birlikte frn terkederler ancak bir ksm alkaliler de evrime devam ederler. CaSO4 ; S02 ile CaO arasndaki reaksiyon ile ortaya kar. Ksmen hammaddede zaten mevcut olduu gibi 800-900 C aralklarnda e oluurlar. 1000 C zerindeki scaklklarda CaSO4 bozunmaya balar , nceleri olduka yava 1300 C zerinde ok hzl. Slfr dioksit tekrar oluur. Eer alkali girii tm slfr balamak iin yeterli deilse frn gazlarndaki yksek SO2 konsantrasyonu daha da artar. Bu ekilde bir evrimde CaSO4 sinter blgesini bozunmadan geerek belit minerallerine girebilir veya direk CaSO4 olarak kabilir.

SRKLASYON ELEMENTLERNN UUCULUU Bir sirklasyon elementi veya bileiminin uuculuu u ekilde belirlenir.

= 1- C CL C HM = Toplam uuculuk faktr C HM = Kayp olmad esas alnarak frn giriindeki scak farinin sirklasyon element konsantrasyonu C CL = Klinkerdeki sirklasyon element konsantrasyonu Bir sirklasyon elementi veya bileiminin toplam uuculuu frn ierisinde ne oranda buharlaacan ve frn klinker ile birlikte terk edip etmeyeceini gstermesi bakmndan nemlidir. UUCULUK :

Sirklasyon element bileiklerinin uuculuu Burada uuculuk mekanizmasnn belirli uucu elementlerin birleimlerine gre farkllk oluturduu grlmektedir. Kloridler : KCl , NaCl , CaCl2 1200 1300 Clik temperatr seviyelerinde kloridler byk oranda buharlarlar. Sinter blgesi scaklklarnda nerede ise tamamen buharlamlardr toplam uuculuk faktrleri yaklak 0.97 1 dir. Slfateler : Alk2SO4, CaSO4 Temel olarak CaSO4 yksek uucu iken AlkSO4 dk uucudur. Bu nedenle toplam slfr uuculuu iin alkali ve slfrlerin kendi molar oranlar en nemli kriterdir ve klor tarafndan dzeltilir.

fig.12

NEML KRTER Molar alkali /SO3 oran Alk SO3 = K2O/94 +Na2O/62 Cl/71 SO3/80

stenilen deer Alk/SO3 = 1.2 Eer toplam slfr girii (hammadde ve yakttan) ile balanmak zere, yeteri kadar alkali mevcut ise slfrn toplam uuculuu = 0.3-0.5 tir. Bunun yan sra alkalilerin zerinde bir slfr fazlas varsa yksek uucu CaSO4 oluur ve uuculuk = 0.9 1 dir. Genel olarak slfrn uuculuu iletme artlar deikenliklerine son derece baldr. Bunlar ; - Sinter blgesi maximum temperatr - Yksek sinter scaklklarnda beslenen malzemenin frn terk etme sresi - Frn besleme malzemesinin granlometrisi ( tane yzey difzyonu) - Oksijenin frn atmosferinde ksmi basnc - SO2 nin frn atmosferinde ksmi basnc.

MADDE BALANSI *Balans ayrm noktalarnn tesbiti ; External evrim dahil mi deil mi Frn beslemenin external evrime dahil olduu bu nedenle uucu elementlerin konsantrasyonunun hammadde ile gerek girilerden ok daha yksek olduu unutulmamaldr.Bu durumda frn tozu da dier kt olarak dikkate alnmaldr.

* Malzeme numunelerini yeterli genilikteki peryotta almak. - Numune alma peryotlar frn almasn temsil edebilen en az 8 saati kapsamaldr. Her bir girdi ve ktdan saatlik spot numuneler alnmaldr. Girdi ve ktlardan alnan teker teker numuneler daha sonra bir tek birleik numune haline getirilir. Numuneler u miktarlarda alnmaldr: Hammadde (nmeden nce) ..............20,0 kg Farin tozu .................................................0.5 kg Klinker ..................................................... 5.0 kg Yakt .........................................................0.5 kg *Madde balans iin alnan numunelerin yan sra ayrca frn girii ve farinden ayn peryotlarda ve miktarlarda dier numunelerin ahidi numune alnr.

RNEK ALIMA
1 - Gerekli hesaplamalar Kmr tketimi SO3 S Kmrden gelen slfr = 5 % SO3 = 3350 kj/kg klinker = 0.125kg kmr /kg klinker 26800 kj/kg kmr = 80.1 Mol/kg = 32.1 Mol/kg 0.125 = 0.625 % klink. SO3 2.50

Exost gazlarndaki SO2 = 2 Nm3/kgc x 400 mg/Nm3 = 800 mg SO2/kg klinker SO3 SO2 = 80.1 Mol/kg 64.1 Mol/kg = 1.25

Exost gazlar zerinden edeer SO3 =1.25 x 800 mgSO2:/kg klink =1000mgSO3/kg klink

Madde Balans

SO3 (% klink) 0.5 0.625 1.125

Cl (% klink) 0.05 0.05

K2O Na2O (%klink) (%klink) 0.5 0.5 0.2 0.2

GRD

Hammadde Kmr Toplam

IKTI

Klinker Baca Denge hatas Toplam

0.85 0.10 0.18 1.125

0.03 0.02 0.05

0.5 0 0.5

0.2 0 0.2

Zenginleme ve
uuculuk

SO3 (-)

Cl (-)

K2O (-)

Na2O (-)

Hammadde deki Konsantrasyon C besleme Farindeki konsantrasyon C farin 0.5 4.5 0.05 2.0 0.5 4.0 0.2 0.3

Farindeki C farin/C hammadde karm Uuculuk

1 C kli / C farin

4.5/0.5 = 9 1-0.85/4.5 = 0.81

2/0.05 = 40 1-0.03/2 = 0.99

4/0.5 = 8 1-0.5/4 =0.88

0.3/0.2=1.5 1-0.2/0.3 =0.33

4. Molar Alkali / slfr oran

K2O /94 + Na2O/62 Cl/71 SO3/80

= 0.5/94 + 0.2/62 0.05/71 = (1.125 0.1) / 80

0.61 <<< 1.2 !

5. Limitlerle kalatrma SO3 %klink.. Gerek toplam giri Giri limitleri Farindeki gerek konsant. 1.025 0.5 4.5 5.0 0.8 1.25 Cl %klink.. 0.05 0.02 2.0 2.0 0.05 Alkaliler(Na2O edeer) %klink. 0.5x0.66+0.2 =0.53 1.0 1.5

4.0x0.66+0.3=2.94 2.5 4.0

Farindeki konsant.limitleri 2.5

* Na2O/K2O=62/94.2 =0.66 6. SONU OLARAK Malzeme yapmalar ve tkanmalarn ana sebebi olarak yksek SO3 ve Cl girii grlmektedir.

ekilde Scak farin ierisindeki slfrlerin konsantrasyonlarnn tlere edilebilir limitleri grlmektedir. Gerek durum ayrca yine bu diyagram zerinden kyaslanr.
fig.23

Slfr klor kombinasyonu

SRKLASYON OLAYINA LKN BR BAKA RNEK PROBLEM VE ZM Madde balans ve scak farin girii analizleri Madde balans GR Farin SO3 = 0.5 % K2O = 0.5 % Na2O = 0.2 % Cl = 0.05 % Kmr S = 2 %, SO3 = 5 % Hu = 26800 kj/kg , 6400 kcal/kg Spesifik s tketimi q = 3350 kj/kg , 800 kcal/kg IKI Klinker SO3 = 0.85 % K2O = 0.5 % Na2O = 0.2 % Cl = 0.03 % SO2 emisyonu : SO2 = 400 mg /nm3 (= 0.1% SO3) Scak farin girii analizi SO3 =4.5 % K2O =4 % Na2O = 0.3 % Cl =2 %

rnein analizi Madde balans

SO3 % Giri Farin Kmr Toplam k Klinker emisyonu Toplam 0,5 0,6 1,1 0,85 0,1 0,95 K2O % 05 0,5 0,5 0,5 Na2O % 0,2 0,2 0,2 0,2 Cl % 0,05 0,05 0,03 0,03

Sirklasyon elementlerinin tipik girdi karlatrmalar Hammadde ile giriler SO3 =0.4 (sadece slfatlar) K2O ve Na2O Cl =0.05 % normal normal ok yksek by pass gerekiyor

Kmrle birlikte slfr girii S = 2 % yksek ancak snrlar dahilinde Alkali/slfr oran Alk = 0.5/94 +0.2/62 0.05/71 = 0.63 SO3 1.0/80 A/S oran istenilen 0.8 1.5 snrnn dnda kalmtr. Sirklasyon elemenlerinin frn girii scak farin ierisinde zenginlemesi Sirklasyon elementlerinin tolere edilebilir konsantrasyon snrlarna gre karlatrma SO3= 4.5 % Normal limitlerin olduka zerinde yapma problemleri szkonusu Alkaliler =0.66x4 + 0.3 =2.9 % olduka istenen bir durum Aka limitlerin zerinde ancak yksek slfr girii nedeni ile

Cl = 2 % Normal limitlere gre yksek ciddi yapma sorunlar

Maximum konsantrasyonlar diyagramna gre kyaslama

SO3 = 4.5 % ) Cl = 2% ) Dzenli yapmalar beklenmelidir

Toplam slfr uuculuu = 1 CCL CHM = 1 0.85 = 0.81 4.5

> 0.7 Dk A/S oranndan dolay slfrn byk bir ksm yksek uuculua imkan salayan CaSO4 formundadr denilebilir.

SLFR EVRMNE KARI ALINABLECEK TEDBRLER Slfr uuculuunun azaltlmas Slfrn uuculuu byk oranda etki altna alnabilir.

Her eyden nce A/S dengesi ideal deer olan 1.2 ye ayarlanmaya allmaldr. kincil alnabilecek tedbir ise hava fazlas ierisindeki O2 % miktarn % 2 seviyelerinde tutmaktr. Ancak buradaki O2 lm deeri tm kesiti temsil etmeyen greceli bir deerdir ve sadece referans olmas bakmndan nemlidir. ncl tedbir olarak ise yanmann tam olarak gerekletiinin gstergesi olan CO deerinin 0 - 0.05 % aras olabildii uygun yakt karmnn hazrlanmasdr.Bunun anlam kmr incelii ve yakt karakteristiklerinin uygunluunun salanm olmasdr. Alev borusu ksa ve stabil alev retebilen ve frn beslemesinin mmkn olan en ksa zaman aralnda dner frn scak blgesini terketmesini salayabilen zelliklerde dizayn edilmi olmas nemlidir.

Sinter blgesi termal yk olabildiince dk olmaldr.Bu nedenle bir sekonder yakma veya prekalsinasyon nemlidir.

-Klinkerin ar pimesi nlenmelidir, ekil de yanma blgesi scaklklarnn gl etkisini gstermektedir.(zellikle CaSO4 dan gelen SO3 birikiminin NOx konsantrasyonuna bal davran ve dahada tesi hava fazlasnn etkisi grlmektedir.) Fig 26 En alt siklon kademesinde scak malzemede SO3 n zenginlemesi

Eer frn giriinde kat yaktlar (rnein kullanlm lastikler) yaklyorsa kaldrclar lokal indirgen yanma atmosferi oluumunu nleyici ve yakt paralarn beslenen malzemenin yzeyinde tutabilecek ekilde montaj gerekir. Bazan hammadde modifikasyonu ile yanabilirlii ya da klinker tane yapsn gelitirmek mmkn olabilir.Bu tedbir ile yanma blgesinde gerekli maximum scaklk deerinin drlmesi ve bylece klinker granllerinden slfr uuculuunun indirgenmesi salanabilir. Slfrn youma alann frn giri ve dner frn balang blgesine ynlendirmek * Bu etki ise A/S orannn artrlmas ve frn giriinde yksek temperatr deerinden saknarak baarlabilir Tozun ayrlmas : Bu durum uzun kuru ve ya frnlarda slfrn uzaklatrlmas bakmndan nemli bir tedbirdir ancak kuru retimlerde external evrimde slfr birikimi ok az olduu iin pek nem arzetmez. Kuru retimlerde frn gaz by pass eer slfr ayracak alkali ortamda yok denilecek oranda ise gerekebilir. Otomatik frn kontrol ar tavl frn iletmesini nlemek ve stabil frn rejimini salayabilmek asndan slfr evrimine kar nemli bir etkidir.

ALKAL PROBLEMLERNE KARI ALINACAK TEDBRLER -Alkali uuculuu Slfr yokluunda alkali uuculuu ok yksektir ve n stc da problemler yaratr. Bu gibi durumlarda hammaddeye al katlarak Sulfatize yaplabilir. - Dk alkalili klinker Eer dk alkalili klinker retimi planlanyor ise alkali uuculuunu artrmak iin u tedbirlerin tm alnmaldr. Slfr giriini indirgeme Uzun ve stabil bir alev Zor pime ,mmknse piebilirlii zorlatrc silika oranlarn artrma. Minimum hava fazlas ile alma Hammaddede klor art ve CaCl2 ieren solventlerin kullanm veya ilavesi - Uzun kuru ve ya sistemlerde external evrimden tozun belli oranda ayrlmas zmdr. Kuru sistemlerde ise byk bir frn gaz by pass gerekir.

GE BLGES TULALARINDA GRLEN NFLTRASYON

T:1100 - 1250 oC

K2O, KCl or K2SO4

K2O, KCl & NaCl

K2O, NaCl , Na2SO4 & CaSO4

MANTO SICAKLII 350 - 400 oC

ALKALLERN TULA ZERNDE LERLEDKLER BLGELER EMATK OLARAK GSTERLMTR. ALKAL BLEKLER BUHARLAMA BASINLARINA VE ERGME SICAKLIKLARINA BALI OLARAK TULALARIN FARKLI BLGELERNE YERLERLER.

Alkali kromatlar

Wear relevant elements and compounds

Calcium ( CaO ) Sulfur (SO 3) Alkalis: Potassium (K 2 O) Sodium (Na 2 O) Chlorine ( Cl ) Compounds: Alkali chlorides, alkali sulfates , alkali carbonates, (alkali hydroxides), calcium sulfates and calcium chlorides

38

Wear Mechanisms

Alkaline salt infiltration

Chemical analysis:
MgO Al2 O3 SiO 2 CaO MgO Al2 O 3 SiO 2 CaO 81,90% 9,41% 1,55% 3,22% 77,90% 7,46% 0,32% 0,62% MgO Al2 O 3 SiO 2 CaO 88,90% 8,72% 0,42% 0,78% K2 O Na2 O SO 3 Cl K 2O Na 2 O SO 3 Cl 2,01% 0,26% 2,15% 0,05% 7,04% 0,45% 7,79% 0,05% K 2O Na 2 O SO 3 Cl 0,26% 0,05% 0,52% 0,05%

densification of the microstructure and loss of thermo-mechanical brick properties (flexibility) crack formation at the interface between infiltrated and not infiltrated brick area
39 Wear Mechanisms