66

FLAHERTY
. "
ve SINEMA!

Eskimalar F!aherty iin
bir konu
olmaktan ok daha
Her gn
ile
gelen ve buna
byk bir ve
soyluluk gstermeye
devam eden bu insanlar

deneyimi Flaherty'i
derinden etki/edi.

Ray Armes
eviri: Zeynep zen u
Genellikle daha uzun olan kurmaca filmlerin tersine, mevcm olgularla ilgilenen ve ciddi
bir biimde filmleri iermesi nedeniyle. belgesel terimine ynelik ok
yorum Bu, belgeselin Housing in New Zeland (Yeni Zelanda'da Yerlqim)
For Engincers (lV1hendislik iin Kesin ller) gibi
gelmez. hibir gndelik
belgeselin biri olan Robert Flaherty'nin daha abmaz.
1884 Michigan ve bir madcn mhendisinin oLm Flaherry dokuz
yani ailesini iflasa srkleyip ayaklanmaya sebep 01311 ekonomik
bir bdJr sorunsuz bir ocukluk geirdi. Bu olay
Kuzeyde, Kanada'da aramaya sevk etti ve sonu olarak on iki ve on drt
hayalindeki trden bir sahip cra bir madcil
ve bazen daha nce hibir beyaz ayak yerlerde
bulundu. zamanda, kendi ile geyik derisinden 011:1
hediye eden, onu davet edip yerlilerle temas kurdu.
Her ne bir yksek okulunJ bir sre bir etse de,
Flahcrty hibir zamJn resmi sahip Okul yerine ora,h
onun daha sonraki film ok ilkel
bir Feliimare Cooper ve R.M. ile daha da
servenden ve'zor kabiliyeri. Dzenli bir kariyer iin
az ve ilk uzun iin grcvlendirilmeden nce birka
ile yirmi aln iken, Hudson Krfezi'nin
bulunan demir madenini gnderildi.
izleyen birka boyunca birok yolculukta bulundu ve
nerisi ilc bir film ekimini
1913 S"flin "ncak 1916 bd" ciddi bir yapmaya
EskilTlolar Flaherry iin bir konu olmaktan ok dJha Her
gn lm ilc gelen ve.: bul13 byk bir ve soyluluk
67
gstermeye devam eden bu insanlar YJ.am deneyimi Flaherty'j derinden etkiledi:-
Kuzey'de olmadan hibir beyaz

teslim onlara olan borcunu her kabul etti. Her zaman kendi film
ekimlerinde gibi ortak senaryo olarak CD
da dahil etmeye abaladl. I-btta uzun metraj film ynetmeninden ok
onun film gerekte onun
ne Eskima bir bir
biim empoze etmeye abalarnaz. rnalzcmcde zaten varolan biimi
ya da Flaherry, her zaman filmlerinde bu cip
filmlerinin onun ve deneyimlerinden bir biimde
ortaya olanak Ancak ilk hayal
yz yze gelmesi 1916 70 bin feec bir
-ki bu sessiz film izlemede l7,5 saaC edcr- Kuzey'den geri dnd. Bunu
ve bir Tam da bu kullanan herkesin
bir kabul etmek zorundJ. erken dnem filmler bir
nokta bu filmler ok kolay yanabiliyordu. Flaherey bunu herkes kadar iyi biliyordu,
ancak gnn birinde bir dikkatsizlik yapu. Kurgusunu tilme
ve 70 bin feet tm iinde
Bu tr bir felaket kesin olarak birok film ancak Hahney'nin
. kariyerini O cesareti bir H;ili filmi n bir
(o dnemde bir gerekte pek
bir sonucuna film blk prk ve olabilirdi,
Fbhcrty filmi yeniden evirmcyc brar verdi, bu bir Eskimo ailesinin
bir gsterecekti. Bu filmi, onu destekleyen birini - Revelion Freres'in krk
1920 YJpanudl ve bu ylleiJ Kuzey'e tekrar gidebildi.
[ilmin ve gsterimi
de ona bunun iin gereksinim duydu. Film Hudson
Krfezi'ndeki Harrison ve Flahcrry seci:
ve kpekleriyiL' gen birlikte Nanook. Elbette ki, onbr iin bir film
btnyle Bizlerin bir zorunda
gibi bir filmi ya dJ resmi unumuk ynnde bir
da nceleri bunu yapmJkun yoksundubr. kendi
onlarJ buna ve ellerinde tepetJklak tutarak
filminin ilk onlara de
bunu Perdedeki seyircilerin iinde bulunan
sonra pereleye ve obn projckcre. deniz
birden ve Nanook'u yreklendirmek iin
gibi tm hem hem de
birok neden olan olarak gryordu. Ekktrik gvenilmez
filmi basmak iin gn gerekiyordu,
II ylK:IIl1:lk de bir bidnl1br;1 dobn suyu kullanmak
ve bu suyu
lin LLe ilgilendirdi ise de,
ilC ise t.lllll N,IJlOuk ve ile
heri o giymiyorbrdl.
byk bir sorunla gerek"
iin bulundu. i
yirmi normal bir nedenle
dalu byk bir iglo etmek iin birka gn 113rcacll. Benzer
;'Ivill dikk:\tlicc gerekiyordu, bir deniz
:lJlcJk dulu bir clde
zorund:1 Bu belgesel,
kesinlikle bilimsel ve gelmez. nk bir tr oyunclur.
nOl"lllJI fakat gt'Tckte
bUl.du. byk b!ill11n film
iin ve Belki
Eskimalar kendi normal

gibi fakat
gerekte Flaherty'nin

dzenlerini tamamen
bozdu. Zamanlarlnm
byk blm film
ekiminde geirdikleri iin
Flaherty doyurmak
ve desteklemek- zorunda

....""
r
68
i
i
1922 'Nanoak of the North' (Kuzeyli Nanook) filmini Flaherty
bunu bulmakta byk zorluk nk bu film ondan daha nce
olduka Sonunda, en iyi yerlerin?c tutan
izleyici kitlesine bir deneme gsterimi filmi
Pathc'ye bu dalavereye film zellikle Avrupa'da
ve Fbhcny b'undan sonra bir maden bir ynetmendi. Paramolinc'ean
Jesse M. Lasky ona bir telgraf (jyle diyordu): bajka yerlere gitmenizi
ve bir Nanoak istiyorum. yere gidin.
Dnya sizin istiridyeniz." Flaherty ailesi ile birlikte Samaa'ya
gitti ve bir Nanook yapmaya ancak oradaki
Kuzey'den Samoa'da varolma mcadelesi yoktu, ne ne de
ve bir sre iin Flaherty filme bir
bir film ortaya sorusuna dair net bir fikri binlerce feet'lik ekimler
ilk ektigi tm grntler bitmij fabt bu noktada
Flaherry nemli bir fotografik kqiftc bulundu. O vakte kadar filmler siyah-beyaz
mkemmel bir veren ve kolay ortokromatik filmlerden
(Nandak ideal ancak bunlar
Flaherty renkli film kullanmak zere pankromatik filmleri
Flaherry bir deneyolarak siyah beyaz ekimler iin
Sonu bir ve idi, pankromatik
ilk uzun metraj film 'j\1oana' (1926) birka iinde tm film
(ynetmenlerin) dnmesine bulundu. Btn
gibi Flaherty eski biimlerini yeniden yaratmaya yneldi ve filmin temel
gayesi bir dvme (tatoo) serernonisi iin bir
zorunda filmi 'Bir Kuzey Denizi Sireninin Sevgi
Dolu olarak halka film gre Nanook'tan daha az
oldu. Fak.Jt filmi uygun olarak ve
Grierson'ul1 bugn anlamda belgesel Moana
i de onun Eskimobrdan daha sonradan ekmesi,
'i bu ileri Szgelimi, bundan iki gibi uzun bir zaman getikten
"ii
:g, sonra, yznn ve isminin her bilinmesine NanDok
..
OJ
...iki gibi uzun bir zaman
getikten sonra, yznn
ve isminin dnyanm her
tarafmda bilinmesine
Nanook

,-

..
'"
'"
69
iki film eken iin uzun bir hsran devri
o
bir sre Hollywood'un Kuzey denizindeki dest.1n filmleri setinde ve 'Tabu' filminde vi

nl Alman yqnetmen ile dencdi. Sonu grkcinli

bir film oldu, rakat bu filmin Flaherty ve onun ile ok az Bu ro

nedenle 193! Grierson ve Empire Marketing Board iin "Industria!
Britain" yapmak Londra'ya geldi. Bu olduka ilginti, nk
"Nanook" ile yaratan Flaherty ise, 1930'lu bunu bir harekete
de bir Ama bu ynetmenler zamanda dnemin
politik atmosfcrinden, 192'lerin ge Sovyct ve Eiscnstein, Pudovkin,
Dovzhenko gibi ynetmenlerin devrimci filmlerden derinden etkilendiler. Onlann
filmlerini toplum iin ilerici bir olarak grdler ve bu ynetmenler sanattan ziyade
daha ok yn ile ilgilendiler. Onlarla Flaherty, modern
duran ve ilgisi lmekte olan ilkel kltrler film yapmak
olan bir Grierson'un belgesekileri -Empire Marketing Board ve GPO gibi-
byk iin ve ile telefonlar ile isk.5.n
resmi filmler yaparken, Flaherty var olan ticari sistem iinde denedi
ve bizim mcdeniyetimiz tehdit edilcn biimlerini perdeye

Bu Flahcrty'nin nemli filmi 1934 'Man
ofAran'da Ad3m) ok nettir. Gaumont-British finanse edilen Fbherty
film iin tam iki bu iilme bitene kadar kez 10.000 stalinlik bir bte tahsis
edildi ve bu bteye film al" ay iinde 50.000 sterlin ile byk
Fbhcrty, Ann gnlk sert ve yiyecek iin monoron
bvgalan ilc gsterdi. Onun konusu denizlc olan mcadelesi
bir lirikti ve filmi avbma ilc sahilde patlak veren bir
firnna Filmin her iki konu
gibi, normaide denize (Flaherty para ve n
ikna etti) ve son adada elli nce yakalanmltl.
epizodu iin Flaherry zel Galloway'de sahip olmak
ve bunu iin uzmanlar gerekti. Ne olursa
olsun, illlJ bdar tehlikeli olmaktan ok uzak olan Aran
pbnktonla beslcniyordu_ Yine de, bu sahneler Fbherty'nin
denize (versus) insan iletti ve baka trl gerek donuk bir
obcak olana iin btn gerilim duygusunu
film yapll1a biimine dair en ilgin unsur ynelik
O szlerde bulan bir gibi "Biz
bunu yapmak istemez." 193-+ gerek
ok az ilgi Fbhcrty'nin neminin onun
grmek Toplumsal yoksunluk bugn bizh:ri
Gritrson ve az eder. bliriin
bylcl'ici bir yknem ve stOclyanun seslerin; eder.
1935 Flaherty Buy' (Fil yapmak Hindistan'a girti,
f.1bt bu film biimiyle malzcmesinin AlexandL'f
stdyo!:tnncb ekilen bir yk iin arka olUtlIrUL gereksiz,
bu c:drp ve uzun bir ve
ile 1939 bir nemli
belgesel ol:m (kendisi 'The IZiver' ve Plow tll;H Broke thc
Pbil1s' Pare Lorenz John Steinbcck'in -Gazap zmleri'
yoksulluk ve kaybetme gibi anbtJIl
Lam!' yapmak Zt:re (Ki ronun
Ford da Flaherr',/ grdkleri ve filme
fkelendi, ancak kendi malzemesi bir
zor buldu. Uzun bir dneminin ideal son filmini
nk makine (petrol bir biiminde) kendi '
zerindeki cbn 'LouisianJ Story'ye mali
destek venTlesi iin Oil Cmpany'i etti. her Z:IIllJI1 gibi
Flaherty'nin film yapma
biimine dair en ilgin
unsur onun kameraya
ynelik tutumudur. O
sz/erde
ifadesini bu/an bir
gibi "Biz
ekemeyiz, kamera
bunu yapmak istemez."
i
"i
j
i
i
.1
i
bir biimdeve tam olarak szcklere dkrncksizin ve
eyrek milyon bir harcamadan sonra film zerine bitirdi. Virgil
Thompson mzikal aniJmda gzel 'Louisiana
Story' (Louisiana Hikayesi) prestij li bir getirdi. Film 'Nanook' ile
ynetmenin ok Gerek (oynayarak bile)
Flaherty bir ocukluk bu de petrol
kendini byyle bir ismc sahip ocuk Alexander
Napalean Ulysses Latour'un kurt adJITIa daha gerek
c

-t

N
Bizler Robert Fbherty'nin kariyerini iki nedenden bir inceledik.
Birincisi onun briyerinin sinema tlrihindeki nemli filmleri iermesi, ikicisi ise belgeselin
belirli teme! meselelerini Flaherty'nin lmnden yirmi sonra,
onun neminin nerede grmek Sinema
hareketi John Grierson ve Paul Rotha gibi elqtirmenler onun
propaganda qitlerini incelediler; onu kavranukta
bunun duydular. Bugn, btnne bakmak ve
kendimize, bir ve ne kadar
sorusunu bizler iin daha Flaherty'nin bu
onun neminden bir bybetmez, onu bir perspektifiine yerlqtirmek
O kendi belgeseller nk kalbinde bir
Bu yzden, malzemesi olan insanbr ve mekanlarla ve yksn iinde
ok olarJk, dvme ve Aran sakinlerinin gibi
ins;mlar uzun bir sreden beri uygulamalar iin geriye
dndrd. Fakat her Fbherty iin karakterlerinin fiziksel
Bu Flaherty, bir durumb onu uygun bir
yere yer1qtirmeyi deneyen kurmaca film ynetmeninden ok Bu
neden Ftaherty'nin hibir zaman senaryo ve bir filmi iin
bir yall1lz deneme ekimlcr.i ile geecek iki gereksinim sorusunu
Bir ynetmen o, bir dizi etkili ve gzel film Bir nc
Hollyv'/ood'a alternatif yeni bir sinema biimi
Nanook ile endstriye bu biimi dJyattl ve Nanook ile birlikte bu yeni biim iin dnya
izleyici (Bunun iin onun kuvvetli ve &l inanema
Her iki nedenden dj, sinema ok borludur.
70
o kendi tarzmda
belgeseller
nk kalbinde bir
bulunuyordu.
Bu yzden, malzemesi
olan insanlar ve
mekanlarla ve
yksn onlann iinde
ok olarak
zamani geriye dndrd.
Fakat her zaman
Flaherty iin drama,
karakterlerinin
fiziksel
..
* 'Film and Reality: An Histarical Survey', Penguin Bopks,1974.
, Bu metnin dzeltmelerine olan Ertan ok ederim