151

BLM

ISITMA SSTEMLERNN BAKIM VE ONARIMI

AMA

Istma sistemlerinin (kazanlarn) bakm ve onarm hakknda bilgiler elde edebilme.

11. ISITMA SSTEMLERNN BAKIM VE ONARIMI

152

11.1. Gnlk Bakm Vardiya ierisinde srekli yaplmas gereken yanma denetimi, su dzey gstergeleri ve otomatik beslenme aygtnn uyar denetim ve bakmlar, yakt durumu ve miktar, su sertlik durumu besi tank ve gaz alcnn durumu gibi donanmlarn bakm ve denetimi yaplmal sorun olmas durumunda yetkiliye haber verilip kazan iletmeden karmaya kadar gereken nlemler alnmaldr. 11.2. Haftalk Bakm Dzenli olarak haftada bir yaplmas gereken bakm ve denetimler; -Kazan yanma odas yani ocak blm, iletmeye alnaca zaman ve alr durumda iken uygun koullarda denetlenip gereken temizlik, ocak ii, zgara aralar, tula eperi ve boru temizlii ve bakmlar yerine getirilmelidir. -Yakt szgelerinin giri basn ve miktaryla k deerleri arasnda farkllk varsa yani giri deerleri yksek, k deerleri dk ise szge kirlenmi demektir. Hemen bakm ve temizlii yaplmaldr. Yakt Tanklar: Hafta da bir yakt tanklarnda ki yaktn iinde olabilecek su miktar saptanr. Eer su varsa tank zerinde bulunan boaltma vanasndan dar atlr. 11.3. Aylk Bakm Olaan koullarda srekli retim yapabilmek iin ayda bir yaplmas gereken denetimler; Baca gaz gei yollar ve baca: Gazlarn geerken ilikide bulunduu btn yzeyler (alev duman borular, kazan k ile, baca aras balantlar, baca kna kadar) temizlenir ve denetlenir Termometre ve termostat: Bu gibi s ile alglama yapan aygtlarn grevlerini tam yapabilmeleri iin alglama ularnn bulunduu yuvalarda ya bulunmas gerekebilir. Salkl lm iin ya durumu gzlenecek yan eksilmesi durumunda ya eklenecek veya deitirilecektir. Prosestat balantlarnda kaak olup olmad kontrol edilmelidir. Pompalar: Olaan alma koullarnda pompa salmastra yuvasndan dakikada 5-10 damla su damlatacak biimde ayarlanmas gerekebilir. Pompada alma srasnda ses oluyorsa, nedeni rulman bozulma ve dalmasndan veya pompa ile elektrik motorunun balantsn salayan kavrama ayar bozukluundan olabilir. Denetim ve bakm srasnda pompa milinin rahat dnp dnmediine baklr, eer bir skma veya zorlama yoksa pompa altrlr. Su dzey gstergeleri: alma srasnda suyun etkisiyle kirlenmi(kirelenme, pas rengi grnm) gstergeler temizlenmeli ve atlak olanlar deitirilmelidir. Manometre ve hidrometre: Salkl bir lm yapp yapmadklar gzden geirilmelidir. Hatal lm yapan hidrometre ve manometreler yenisiyle deitirilmelidir. Hava Fanlar: Kay ve kasnak balantlar gzden geirilip gerekiyorsa deitirilmelidir. Gerdirme ayarlar kontrol edilerek gerekiyorsa gerdirme yaplmaldr. Kasnak -vantilatr balantsnda geveme varsa sklr. Kanat temizlii yaplr. Emme taraf temizlikleri yaplr, basma tarafnda szdrma varsa giderilir. Gvenlik vanalar: Hidrolik basn uygulama yoluyla zamannda iletmeye girip girmedikleri denetlenir. Ayarlar bozulmusa istenilen basn deerine gre ayarlanr.

153

Is geirgenlii: Kazan zerinden darya s geiini engelleyen yaltm tabakasnda ypranma ve dklme varsa giderilmelidir. zole salarnda rme varsa deitirilir. Yakt buhar blf vanalar: Gerekli denetim ve bakmlar yaplr. Kaak ve sznt varsa yzk ve conta deiiklikleri gerekir. Balantlarda geveme varsa sktrlr. 11.4. Yllk Bakm(Genel) Genel bakm olayn mevsimlik bakm, sezon sonu bakm ya da yllk bakm olarak deerlendirmek olasdr. Gnlk, haftalk, aylk bakmlarda olduu gibi genel bakmdan da amalanan ey ekonomik s retimidir. Su ve buhar ile iliki durumunda olan yerlerde, kazan zelliine gre (alev-duman borulu, su borulu) borularn ii ve d, dier kazann i yzeyleri denetlenecek ve gerekiyorsa uygun kimyasal temizleme uygulanacaktr. Kazandaki btn k vanalar szdrmazl salayacak ekilde flan ya da contal sa ile kapatlr. Sonra kazan su ile doldurulur. Test tulumbas ile iletme basnnn 1,5 katna kadar basn uygulanr. Bu koullarda en az bir saat tutulan kazann btn birleme yerleri denetlenir. Sznt veya kaak yoksa kazan bir yl sreyle gvenle altrlabilir. 11.4.1. Vanalar Souk su vanalar: alma veya denetim srasnda bir karma veya szdrma saptanrsa nlenmesi gerekir. Szdrma salmastradan kaynaklanyorsa, salmastra bask kapa somunlar karlkl ve ayn miktarda sklmaldr. Kzgn buhar vanalar: zellikleri gerei %100 szdrmaz ve karmaz olan bu vanalar titiz bir bakm isterler. Denetim yapldktan sonra vana milinin grafitli ya ile yalanmas gerekir. Vana alr, grafitli ya mile srlr ve vana kapatlr. Bu yalama ve ama kapama ilemi birka sefer tekrarlanr. Bask kapann skma pay kalmamsa salmastra yenilenir. Termostatik vana: Tamamen sklr, ykanr ve tekrar toplanarak yerine taklr. Kullanm srasnda ayar yinelenmelidir. Duyarga balants yala doldurulur. Basn drc vanalar sklerek temizlikleri yaplr. Arzal paralat deitirilir. Dengeleme kab tapas alp su dzeyi gzlenir, eksilme varsa tamamlanr. Boru temizlikleri varsa yaplr. Hasarl olanlar deitirilir. Kazan ocann temizlik ve denetimi yaplp hasarl tulalar deitirilir. Eer oca ykama olana varsa ocak ykanr. Sklen btn kapak ve vana contalar yenilenir. lgili yasa ve gvenli alma gerei kazanlara ylda bir kere kesinlikle basnl su deneyi uygulanp szdrma, karma ve donanmlar gzden geirilir. Eer bir sorun yoksa almasna izin verilir. Sistem bakm srasnda yakt pompasnn da denetimi yaplmaldr. Gerekli tamir ve bakmlarla sezona hazr hale getirilmelidir. 11.4.2. Is Deitiricilerinin Bakm Genelde kazan sisteminin yllk bakm srasnda birlikte ele alnp bakm ve denetiminin yaplmas gerekir. Denetim iin boru demetleri sklr. Kirlenme durumuna gre uygun yntemle temizlii yaplr. letmeye alma ve karma srasnda bir soruna yol amamak iin iletme ynergesine uyulmas zorunludur. 11.4.3. letme ve Bakm

154

Kmrl kurulularda, kurulularn iletme verimlerinin arttrlmasnda ve havann daha az kirletilmesine en nemli grev ateiye dmektedir kazandan kl alnmas kazan soukken yaplmaldr. Sabahlar kazan atelerken nceki gnden kalan kor kmr zerine veya dorudan kmr atarak yaklacak ve duman olumasna izin verilmeyecektir. 11.4.4. Akaryaktl Kurulularda Brlrn sorun karmadan yanabilmesi iin iyi bir bakm gereklidir. Ana depo servis tank, pot depo ve brlr stcsnn alt ksmnda biriken tortu ve su haftada bir kez boaltlacaktr. Yakt memeleri yaktn durumuna gre her gn ya da haftada bir kez sklerek temizlenmelidir. 11.4.5. Buhar Kurulularnda Buhar kurulular kmrl ve akaryaktl olabilir. Su hazrlama dzeneinin i grp grmedii en az on be gnde bir kez besleme suyundan rnek alnarak denetlenecektir. Buhar kazanlarnda sudaki kire ok kt sonulara yol aacandan kazanclarn ie alnrken ve deien srelerde su tavsiye cihazlar konusunda zel eitimden geirilmesi gerekir. 11.5. Kazan Borularnn Bakm ve Su le Ykanmas Kazanlarda yakt olarak kat ve zellikle sv yakt (kalyak ya da 6 numaral fuel-oil) kullanlmas durumunda gazlar ile iliki durumunda olan kazan borularnn ve eer varsa ekonomizer borularnn yzeylerinde kl ve kurum gibi kirletici eler katman olutururlar. Yanmam sv yakt atklarnn srklenerek boru yzeylerine yapmas kurum fleyici ile giderilemeyecek bir sorun oluturur. Tkanmayla oluan basn kayb nedeniyle kazan tam yklenemez. Ayn zamanda ss yeterli alnamayan baca gazlarnn kazan scaklna etkisiyle kirlenmemi yzeylerde fazla s birikimiyle ekil deiiklikleri oluabilir. Kazan borular kmrl kazanlarda en ge onbe gnde bir kez, Fuel-oil ile alan kazanlarda ise en ge ayda bir kez tel fra ile ilenerek temizlenir. Temizlikte kullanlan tel frann kazan boru apna uygun olmas gerekir. Sezon sonu bakmnda ise borular su ile ykanp kurutulmaldr. Su ile ykama: Ykama ilemi uygulanacak kazan yeni iletmeden kmsa ocak scaklnn 40 0Ca dene kadar beklenmesi gerekir. Ortalama 40 0C scaklkta ve 15-20 kg/cm2 kare basnta srekli su kayna hazr duruma getirilir. Bol su ile ykama ileminden, borularn tam anlamyla temizlendii kontrol edilmelidir. Yeterli temizleme olmusa ocak suyu boaltlp, borular kurutulur. Kazann Kurutulmas: Metal yzeylerinde korozyona yol amamak iin en az bir kez ateleme yaplarak kurutma gerekletirilir. 11.6. Sv Yakt Yakcs (Brlr) Bakm 11.6.1 115 Gnlk Dzenli Brlr Bakm

-Pompa basnc -Meme temizlii -Yanma denetimi -Baca ekii -Elektrot ayar denetimi -Grlt denetimi

155 -Elektrik balantlar ve buji kablolar denetimi -Yakt pompas kaplin ve salmastra denetimi -Ateleme trafosu yaltclar temizlii - Trblatr temizlii 11.6.2. 2-5 Haftalk Genel Yakt Yakma Sistemi Bakm

-Trblatr temizlii ve ayar -Elektrot ayar -Szdrmazlk denetimi -Buji kablolar denetimi, gerekiyorsa deiimi -Ateleme trafosu, yaltc temizlii -Meme temizlii ve gzden geirilmesi -Yakt pompas kaplin ve salmastrann gzden geirilmesi -Termostatlarn gzden geirilmesi -Duman borular denetimi -Elektrik balantlar denetimi -Pompa basn denetimi -Selenoid vanalarn gzden geirimi -Grlt kontrol, varsa giderilmesi -Brlr temizlii ve altrlmas 11.7. Dier Bakm Ve Onarmlar 1-Borularn denetimi ve hasarl olanlarn onarm ve deitirilmesi, 2-Kazan yaltkan malzemesinin denetimi ve onarm 3-Gaz kaaklarnn saptanmas ve onarm 11.7.1. Borularn Denetimi ve Bakm Kazan malzemesinin bakm ve denetimi: Ocak iinde yaplacak denetim sonunda gerekmesi durumunda: 1-Kabaran, atlayan, krlan tulalar deitirilir. Kullanlacak tula ve amot ortam koullarna uygun olmaldr 2-Tulalarn patentli plastik badana ile kaplanmas hem tulalar korur hem de nmla s geiine yararl olur 3-Onarm yaplan blmlerde kullanlan amot harcnn s kullanlmadan kurutulmas uygundur. Gaz kaaklarnn saptanmas ve onarm: Gaz kaaklar iletme koullarnda tespit edilir. Kaak noktalar uygun biimde iaretlenir. letme sonunda iaretlenen yerlerin nce yaltm alr. Gaz kaaklar giderilir. Gaz kaa olmasa da bozulan ve sklen yaltm katmannn onarmnn, tm bakm ve onarmlarn sonunda yaplmasnda yarar vardr. Buhar kazanlarnda kirecin saptanmas ve onarm: Kazanlar kurulma sonras ilk iletmeye alnmalarndan sonra (5 at zerindeki kazanlarda) kireli ve kirli su kullanmadan tr zamanla kazann su ile ilikide bulunan yzeylerinde kirelenme ve tortu oluur. Bu kire ve tortunun atlmas iin kimyasal yntemler kullanlarak temizleme yaplr. Buhar Kazanlarn Kaynatlmas: Denetim sonucunda gerekli grlrse kaynatma ilemi u ekilde yaplr.

156 1-Su dzey gstergesindeki olaan dzeye kadar kazana scak su alnr. 2-Baslan suyun bir tonuna 4 kg Sodyum karbonat, 4 kg trisodyum fosfat, 2 litre kostik soda gelecek ekilde toplam su kapasitesi kadar belirtilen kimyasal bileikler, kartrlp scak suyla eritilir. 3-Karm kazan iine aktarldktan sonra adam girme kapa kapatlr. 4-Kazan atelenir ve olaan alma basncnn 1/3ne kadar 8 saatte ykseltilir ve bu basnta drt saat sre ile bekletilir. 5-Blf edilen miktarca kazana su alnr ve yukarda belirtilen ekilde ilem yinelenir ayn ilem be kez tekrarlanr. 6-Belirtilen ilemlerden sonra kazan suyu test edilir. Eer sonu alnmsa kazandaki suyun scakl 100 0C dolayna gelince tmden boaltlr. 7-Denetim sonucunun yeterli olduu gzknce kimyasal karmla ilikide olan yzeyler yeniden suyla ykanr ve yumuak suyla doldurularak kazan kullanma hazr duruma getirilir. 11.8. Is retim Merkezi(Kazan Dairesi) Personelinin Grevi Srasnda Uymas Gereken Kurallar 1. Kazan iletmesinde alacak personelin gerekli eitimi alm ya da yetki belgesine sahip olmas gerekir.

2. Is retim merkezi personelinin birinci grevi iletme sresi iinde, kazan ve bal donatmlar srekli kontrol etmektir. Is retim merkezi personeli iletme sresi ierisinde kazan kontrolsz brakmamaldr. 3. Is retim merkezi s reteleri, yardmc donanmlar her zaman temiz tutulmal, s retim merkezi iyi aydnlatlm olmal ve iinde gereksiz ve sisteme ait olmayan malzeme, ara ve gereler bulunmamaldr. 4. Is retim merkezinde grevli personel dnda ii olmayan kiiler bulunmamaldr. 5. Is reteleri her bakmdan sonra, iletmeye alnmadan nce s retim merkezi personeli

157 tarafndan iyice kontrol edilmeli, kazan iinde yabanc maddelerin kalmamasna zen gsterilmelidir. 6. Is reteleri zerindeki tm l kontrol ve gvenlik aygtlar iletmeye alnmadan nce, vardiya deiimlerinde kontrol edilmeli tmnn alt grldkten sonra kazanlar iletmeye alnmaldr. 7. Kazan iletmeye sokulurken su dzey gstergesi zerinde iaretli olan yere kadar kazan suyla doldurulduktan sonra kazann stlmas yava yaplmaldr. 8. Su dzey gstergesi, kazan iletmeye sokulmadan ve iletme esnasnda srekli kontrol edilmelidir. 9. Kazann ilk stlmas srasnda buhar k vanalar kapal, hava kalmamas iin nefeslik ack tutulmaldr. 10. Kazan suyu dzeyinin sabit tutulmas dzey gstergesi zerinde iaretli olan kritik dzey altna dmemesi salanmaldr. 11. Su dzey gstergesi sk sk blf edilerek alp almad kontrol edilmelidir. Dzensiz bir almann olduu saptandnda hemen nedeni aratrlp bulunmal ve salk almas salanmaldr. 12. Kazandaki su seviyesinin kritik seviyenin altna dmesi durumunda ate hemen sndrlmeli amire haber verilmelidir. 13. Besleme evrimindeki tm elemanlar sk sk kontrol edilmeli ve alr durumda bulunmalar salanmaldr. 14. Kazan basncn gsteren manometreler srekli kontrol edilmeli almalar gzlenmelidir. 15. Kazan buhar basncnn belirlenen iletme basncn amamas gerekmektedir. 16. Otomatik basn kontrol aygtnn alp almad dikkatle izlenmelidir. 17. Herhangi bir nedenle buhar basnc ok ykselirse kazan suyla beslemek ve buhar ekiini azaltmak gerekir. Bu nlemin yetersiz kalmas durumunda ate sndrlmelidir. 18. Kazan gvenlik vanalar her gn dikkatle kaldrlrken almalar kontrol edilmeli ayarlarnn bozulmamasna, dikkat edilmelidir. 19. letme sresi iinde gzlenecek olaan d alma durumlar(l kontrol, gvenlik aygtlarnn arzal almalar, buhar kazanlarnn borularndaki ikinlik ve benzeri) annda ate sndrlmeli, gzlenen durum amire bildirilmeli ve vardiya defterine geirilmelidir. 20. Kazan iletmeden karlmas annda beslenmeli ve ekii azaltlmaldr. 21. Kazan iletmeden karlmadan nce buhar tamamen kullanlmal, ate yava yava azaltlmal ve sndrlmeli bu zaman ierisinde duman gaz srgs kapatlarak kazan beslenmelidir. 22. Yeni boaltlm kzgn kazana hibir nedenle souk su verilmemelidir. 23. Kazan eki blgeleri, klhan ve cehennemlik yzeyleri sk sk temizlenmelidir.

158

159

BLM
ISITMA SSTEMLERNDE OTOMATK KONTROL VE DONANIMLAR

AMA Istma sistemlerinde kullanlan otomasyon yntemlerini tanyabilme ve uygulayabilme.

12. ISITMA SSTEMLERNDE OTOMATK KONTROL VE DONANIMLAR

160

12.1. Istma Tesislerinde Kullanlan Otomatik Kontrol Sistemleri Kazan kontrol, stc kontrol, sistem kontrol ve zon (blge) kontrol olmak zere drt ayr grupta incelenecektir. 12.1.1. Kazan Kontrol Scak sulu stma sistemlerinde, kazan su k scaklnn istenen deerde tutulmas amacyla yaplan kontrol sistemidir. Sv ve gaz yakt yakan kazanlarda, kazan su k scakl iki ekilde kontrol edilir. 1) Kazan termostat: Kazan termostatyla kazandaki su scakl, termostatn a-kapa scaklk aralnda tutulur. Bu termostatlarn en basiti iki kontakl tiplerdir. Bunlar tek kademeli brlrn a-kapa kontrolne balanr. Kazan suyu scakl ayarlanan deere gelince brlrn enerji beslemesini keser. Kazandaki su scakl ayarl olduu deere dnce brlre yeniden enerji vererek stmay yeniden balatr (90/70). kontakl termostatlar genellikle iki kademeli brlrlerde kullanlr. Bu termostatlar yine a-kapa kontrolldr. Kontaklara balanan 1. ve 2. kademeyi sra ile devreye sokar ve karr. Bu tip kontrolde termostatla ayarlanan belirli scakla kadar kazan ierisine iki memeyle yakt pskrtlerek daha hzl stma salanr. Scaklk belirli bir deere gelince ikinci meme devreden kar. Tek memeyle stmaya devam edilir. Oransal termostatlarda ise srekli kontrol vardr. Oransal termostat ayar ile su scakl kademeli olarak deiirtirilirken yakt ve hava miktar da kademeli olarak deiir.

ekil.12.1.Kazan Termostat 2) Oda Termostat ile Kazan Kontrol: Duyar elemann yerletirildii oda da scaklk sabit kalacak ekilde kazan almas A-KAPA olarak kontrol edilir. Oda termostat ile kazan kontrol daha ok kalorifer sistemlerinde yaplmaktadr. 12.1.2. Istc Kontrol Istclarn yayd s kontrol edilerek oda scaklnn ayarlanan sabit deerde tutulmas eklinde yaplr. Termostatik Radyatr Vanas: Radyatr giri hatt zerinde ve radyatr giriine taklarak, termostatik duyar eleman yardm ile oda scaklna bal olarak scak su debisini ayarlayan bir valf grubudur. Konstrksiyonuna bal olmakla birlikte 6oC dan 40oCa kadar oda scakln kontrol ederler. Termostatik radyatr valfleri iki ana paradan oluur. Birincisi termostatik duyar eleman grubu (reglatr grubu), ikincisi termostatik radyatr metal valf grubudur. Termostatik radyatr valfleri, termostatik duyar eleman bal ile uyumlu alan termal eleman yardmyla ortam scakln alglayp hacimsel genlemeyi dzlemsel harekete dntrerek ortam scakl ile valfi ilikilendirip debi kontrol salar.

161

ekil 12.2. Ke ve dz termostatik radyatr valfi Termostatik Radyatr Valfi alma Prensibi: Belirtildii gibi iki gruptan oluan valfin ana fonksiyonlar termostatik duyar eleman grubu yardmyla gerekleir. Grup, termo-elemann genleme hareketini dorusal harekete dntren paralar ile dier ayar paralarndan oluur. Valfin temel eleman olan termoelemanlar; Sv esasl duyar elemanlar, Yar kat (macun) esasl elemanlar (Wax tipi)dr. Sv esasl tiplerde histerizis daha ksa, dier tiplerde daha uzundur. Histerizis, duyar elemann ortam scakln alglayp reaksiyon gsterdii zamana kadar geen sredir. Doal olarak bu sre ne kadar ksa olursa, valf de amaca o kadar uygun hareket eder. Zaten (TSE-EN215) olarak kapsama alnan bu rnle ilgili standart histerizis ve buna bal baz sabitlerle ilgili deerlerin elde edilmesini istemektedir. Arzu edilen konforu salamak iin valfin ortamdaki ani scaklk deiikliklerinde hzl reaksiyon gstermesi arzulanr. Bu nedenle de sv esasl duyar elemanlar daha yaygn olarak kullanlmaktadr. Duyar eleman iindeki sv veya macun ortam scakl ile genleir veya bzlr. Bu hacimsel deiiklik konstrksiyon sayesinde dorusal harekete dntrlr ve bu hareketle valf mili itilir veya ekilir. tilen valf mili ile radyatr suyu debisi kslr, tersine alr. Bu ekilde ortam ile valfin ilikilendirilmesiyle, radyatr zerinden geen su debisi deikenlik gsterir. Ortam scakl ayarlanan deere gelince radyatre geen su kapatlr. Ortam scakl ayarlanan deerin altna dnce radyatre geen su debisi artrlr.

162

12.1.3. Sistem Kontrol Sisteme gnderilen scak su scaklnn, d hava scaklndaki deimelere bal olarak ayarlanmas, scak sulu stma sistemlerinde daima istenilen bir husustur. D hava sistem kontrol, kk stma sistemlerinde gerekli btn kontrol mkemmeliyetlerini salayabilir. Scak su kazanlarnda d hava sistem kontrolnn gerekletirilebilmesi iin iki yntem mevcuttur. Bunlardan birincisinde kazan su scakl deitirilir. kincisinde ise kazan su scakl sabit tutulurken, sisteme gnderilen su scakl deitirilir. lk yntemin boylerde kullanma scak suyu retimine uygun olmamas, sistem su scaklnda deiik dalgalanmalara neden olmas ve dk yzey scaklklar dolaysyla korozyona neden olmas gibi sakncalar vardr. Bu nedenle bir yollu vana kullanlan ikinci yntem tercih edilir. Bu ikinci yntemde yollu vana d hava termostatndan kumanda alarak, ekilde grld gibi sisteme giden su scakln ayarlar. Eer scak su retimi 90/70 kazan yerine buhar veya kzgn su ile alan bir s deitiricinde gerekleiyorsa, d hava sistem kontrol deitir. Gece olan buhar veya kzgn su beslemesini buhar halinde iki, kzgn su halinde yollu vana ile kslarak ayarlanr.

ekil 12.3. yollu vana ile sistem kontrol

ekil 12.4. ki yollu vana ile s deitirgelerinde sistem kontrol

163 D Hava Kompanizasyonlu Kazan Su Scakl Kontrol: Bu sistemde, d hava scaklndan, kazan su k scaklndan uyar alnr. Bu bilgiler merkezi bir kontrol sisteminde daha nceden belirlenen bir programla karlatrlr ve buna gre brlre kumanda edilerek su scakl ayarlanr. Bu sistemde kazan stnde ayrca bir limit termostat bulunur. Gnmzde birok kazanlarda bu amala gelitirilmi ekonomi panelleri kullanlr. Genellikle bir ekonomi panelinin fonksiyonlar aada listelenmitir. 1. D hava scaklna gre kazan su scakl otomatik olarak ayarlanr. 2. D hava scakl 17 0Cnin (veya kullancnn seecei scakln) altna dnce sistem kendiliinden almaya hazr konuma geer (otomatik/k ayar). 3. Oda scaklk duyar eleman oda scakln ayrca kontrol eder. Ani yk deiimlerinde sistemi harekete geirir. rnein kn pencerelerin havalandrma amal olarak ksa bir sre almas (pik s kayb) veya kalabalk bir toplant olmas (pik s kazanc) durumlarnda, ayar scaklndan %10dan fazla sapma olmasna izin vermez. 4. Uzaktan kumanda cihaz ile kazan dairesine inmeden zaman programla ve gece gndz scaklk ayar deiiklii yaplabilir. 5. Gece iletmesine, verilen programa gre geer ve sistemi dk bir rejimde altrr. 6. Gnlk ve haftalk programla olana vardr. Verilen programa gre sistem kendiliinden alr. Buna gre sistem, siz evde yokken almaz, ancak siz gelmeden bir sre nce almaya balar. Hafta sonu evlerinde sistem, siz gelmeden nce evi starak hazr hale getirir. 7. Boyler suyu scakln otomatik olarak ayarlar. 8. lave modllerle bir veya daha fazla sayda yollu karlatrma vanasyla kontrol olana vardr. Bylece farkl karakterlerdeki zonlarn kontrol mmkn olabilir. 9. Tesisatn dona kar korunmas. Tesisattaki su scakl +1 0Cye dt zaman dolam pompas otomatik olarak alr. 10. Termik dezenfeksiyon. Haftada bir gece boyler su scakln 1 saat sre ile 75 0Cye kartarak bakteri remesini nler. 11. Kazan ayar termostat haricinde iki bamsz lme ve emniyet termostat vardr. 12. 3 yollu veya 4 yollu vana kontrol boyler, deme stmas ve radyatr sisteminin tamamna ayn anda kumanda ve kontrol olana vardr. 13. Kazan ve bacay korumak iin; 13.a. Kazan suyu scakl 32 0Cnin altnda ise stma pompasn devre d brakr. 13.b. Kazan suyu scakl istee gre en dk 40 0Cde, deme stmasnda ise en fazla 55 0C ile snrlandrlabilir.

ekil 12.5. D hava kompanzazyonlu kontrol paneli

164

12.1.4. Blge (Zon) Kontrol Scak sulu stma sistemlerinde blge (zon) kontrol sk rastlanan bir uygulamadr. Istlan bina iinde benzer konuma veya kullanma sahip odalardan veya mahallerden meydana gelen grup veya blgeye zon ad verilmektedir. Bu blgede stma kontrol, ayn deere ayarlanm tek bir kontrol dzeni ile gerekletirilebilir. Zon kontrol sistemini tek zonlu ve ok zonlu olarak ayrmak mmkndr. Tek bir ailenin yaad kk binalarn ou tek zonludur. Burada binalarn zonlara ayrlmas yne, ykseklie ve dier faktrlere gre belirlenir. ok zonlu uygulamalarda, her bir bamsz zonun kontrol deiik ekillerde gerekletirilebilir. En fazla tercih edilen yntem, ekil 12.6 te gsterildii gibi, sisteme sekonder sirklasyon pompalarnn ilavesi ile gerekletirilir. Bu durumda sekonder sirklasyon pompas, yollu karm vana yardm ile stma ihtiyacna gre, stclardan geen su scakln ayarlar. Herhangi bir zon kontrol sistemin de dzgn bir stmann olabilecei iin, zonlarn iyi bir ekilde seimi, stma elemanlarnn doru boyutlandrlmas ve sistemin doru bir ekilde dengelenmesi gerekir. Buhar ve kzgn su kazanlaryla beslenen sistemlerde besleme s eenjrlerinden yaplr.

ekil 12.6. Byk sistemlerde zon kontrol 12.2. Kazan Donanmlar Gvenlik ve iletme koullarn izleyebilmek iin kazanlara taklmas zorunlu olan aygtlara kazan donanmlar denir. Kazan donanmlarnn aada belirtilen zelliklerine zen gsterilmelidir. - letmeci personel tarafndan kolaylkla grlebilecek yerde ve byklkte olmaldr. - Kusursuz ve gvenilir durumda olmaldr. Dzenli olarak bakm ve denetimleri yaplmaldr. - Gerekli miktarda olmal ve kolaylkla mdahale edilebilmelidir. Termometre: Scaklklarn llmesinde kullanlr. Termometreler svl ve svsz olarak ikiye ayrlrlar.

165

ekil 12.7. Termometre Svl Termometreler: Svl termometrelerde sv olarak cva, alkol, toluol veya pentan kullanlr. Svl termometreler svnn genleerek scakl gsterdii klcal cam boru ve genleme haznesinden meydana gelir. Scaklk etkisiyle haznedeki sv genleerek, klcal boruda ykselir ve iaretlenmi gstergeden scaklk okunabilir. Eer termometre gsteremeyecei kadar yksek bir scaklk deeriyle kar karya kalrsa, genleen svnn cam tp patlatmamas iin st ksmda genleme haznesi yaplmtr. Termometre byle bir durum ile kar karya kalm ise, genleme haznesindeki svnn yeniden dnn salamadan lme yaplmamaldr. Bu durumda yanl lm yaplm olur. Basit cval termometrelerle 300 0Cye kadar lme yaplabilir. (Cvann kaynama noktas atmosfer koullarnda 360 0C olduundan). Daha yksek scaklklarda lm yapabilmek iin zel termometreler yaplmtr. Daha yksek scaklklar cam termometre ile lmek iin, cam tpn havas alnarak cvann st ksmna 10 at kadar azot veya karbondioksit baslarak, cvann kaynama noktas ykseltilir. Bu tr cval termometrelerle 750 0Cye kadar lm yapabilmek mmkndr. Alkoll termometrelerde, klcal slanmas fazla olduundan, duyarl lmelerde kullanlamazlar. Donma noktas -94,4 0C olduundan ounlukla souk yerlerin scaklklarn lmede kullanlrlar. (Cvann donma noktas 38,9 0Cdir. spirtonun kaynama noktas 70 0Cdir). Tolual 0 0Cde kaynar, 70 0Cye kadar kullanlabilirler. Pentan 200 0Cye kadar kullanlabilir. Svsz Termometreler: Diren termometresi: z metallerin direncinin scaklk artmasna dayanr. Diren termometresi platinden yaplr. Veston kprs temeline gre alr. 0 0Cde veston kprs hi akm gemeyecek ekilde ayarlanarak lme yaplr. Termoelektrik termometresi: Deiik metallerden oluan iki tel, birbirine ularndan kaynak edilir. Tellerin dier ucu ise akm geen evrime baldr. Bu ekilde oluturulan akm evriminde, bir termoelektrik kuvvet var olur. kan ular bir galvanometreye balanrsa, oluan termoelektrik kuvveti scaklk biimde okunur. Pirometreler: Yksek scaklk lmek iin yaplmlardr. 1600 0Cye kadar olan scaklklarda, termoelektrik g ile alrlar. Metal tel olarak, platin ve platin radiumdan yaplm teller kullanlr. Bu termo elemanlarn kesit alan 0,6 ile 2 mm2 dir. Scaklk azaldka, termoelektrik kuvvet de ok azalacandan, bunlar dk scaklklarda duyarl lm yapamazlar. - Alak ve yksek basnl buhar kazanlar, - Kzgn ve kaynar su kazanlar, - Hidrofor tanklar, - Hava ve soutma kompresrleri, - Azot, oksijen, LPG ve benzeri tanklarda, - Sulu ve haval sistemlerde kullanlrlar. Manometreler: Manometreler basn lmeye yarayan aletlerdir. eitli tiplerde olabilirler. Deiik basn birimlerinde gstergeleri bulunan manometreler mevcuttur. En ok kullanlan bar,

166 kg/cm2 ve PS basn birimleridir. Manometre seerken kullanlacak proses gz nnde bulundurulmal ve uygun olan seilmelidir. rnein 6 bar iletme basnc olan bir proseste 0 10 bar skalal manometre kullanlmamaldr. Manometre 10 bar gsterebilecek ekilde seilmelidir. Bylelikle basn dalgalanmalar manometre zerinde grlebilecektir. Ayrca manometre ap istenilen basnc okumaya uygun, yani basnl kabn nnden bakldnda, tm deerleri rahatlkla grlebilecek byklkte olmaldr. Kritik proseslerde rnein kazanlarda, manometrelerin arzalanma olaslna kar en az yedek manometre bulunmaldr. Manometre montajlarnda altna uygun bir kesme vanas konulmas, arza durumlarnda manometrenin deitirilmesi srasnda kolaylk salayacaktr. Basn dalgalanmalarnn fazla olduu sistemlerde manometrenin gelecek darbelerden daha az zarar grmesini salamak iin, manometre altna domuz kuyruu denilen kvrml boru taklmal veya gliserinli tip manometre seilmelidir.

ekil 12.8. Manometre Manometreler yayl ve svl olarak iki ksma ayrlrlar. Yayl Manometreler: Boru yayl ve yaprak yayl manometreler diye snflandrlr. Basn etkisiyle, kvrk yaya borunun ucu alr veya basn etkisiyle alan yaprak yay, ibreyi hareket ettirerek daha nce bilinen basnlara gre manometre gstergesinden ayar yaplan basn okunur. Yayl tip manometreler kendi aralarnda da birok snflara ayrlrlar. - Alttan kl, - Arkadan kl, - Pano tipi, - Flanl tip, - Membranl tip, - Kontakl tip. Yukarda belirtilen manometrelerin kuru trleri olduu gibi, duyarl lme alanlarnda kullanlmak zere gliserinli tr manometre de kullanlmaktadr. Gliserinin kullanlmas, titreim ve darbeleri nlemek iindir. Kontakl manometreler, otomatik basn denetiminin gerektii yerlerde, gvenle ve kontaklarn elektrikten dorudan etkilenmedii yerlerde kullanlr. Svl Manometreler: Svl manometreler genellikle U biiminde cam borudan yaplr. Eik cam tp biiminde yaplanlar da vardr. Bunlara eik manometre denir. Eik manometreler ounlukla dk basnlar veya basntaki deiimleri lmede kullanlrlar. U manometrelerde, U borusunun bir ucu atmosfere ak olup dier ucuna ise basnc llecek ortamdan gelen hortum taklarak lm yaplr. Hidrometreler: Bir tr manometredir. Yalnz bunlarn gstergeleri metre su stunu (mss) cinsinden iaretlenmitir. Yani basnc mss olarak gsterirler. Dolaysyla basnca etkin olan suyun ykseklii, dorudan metre olarak okunur. Hidrometreler scak su kazanlarnda kullanlrlar. Hidrometre zerinde iki ibre vardr. Bu ibrenin siyah renkli olan hareketli, krmz renkli olan sabittir. Siyah ibre kazan ve sistem suyu dolup, haberci veya hava tp borusundan su gelince sistemin biriminden ykseklii okunur ve krmz sabit ibre, siyah ibrenin zerine getirilerek sisteme su doldurma ilemi sona erdirilir. Bylece hidrometrede krmz ibreye baklarak su eksiklii kolaylkla tespit edilir.

167

ekil.12.9. Hidrometre Seperatrler: Buhar veya basnl hava ierisindeki suyu ayrtrrlar. Bylece sistemde bulunan saya, basn drc gibi nemli cihazlarn abuk anmalarn engeller ve sistemin daha verimli almasn salarlar. Ayn zamanda separatrl sistemlerde ko vuruntsu oluumu olduka azalr.

ekil.12.11. Seperatr Baca Dzenleyici: Brlrl kazanlarda brlrn iletmeden kmasyla baca srgsn kapayan, brlr almaya balaynca baca srgsn aan bir srg motoru ile srgden oluur. Baca dzenleyici olmayan kazanlarda brlr iletmeden knca veya kmr beslemesi gerekmeyince baca srgsn elle kapatmamz bize byk enerji tasarrufu salar. Su Dzey Gstergesi : Buhar kazanlarnda, hidroforlarda, dier basnl kaplarda ve su depolarndaki su dzeyini gsterirler. Genellikle elik korumal(basnl) ve dz cam boru gsterge biiminde retilirler.

168 ekil.12.12. Su dzey gstergesi Basnl Tip Su Dzey Gstergesi: lem evrimlerindeki kaplarda ve buhar kazanlarnda bulunan akkanlarn dzeyinin llmesinde ve denetiminde kullanlr. Cam Borulu Tip Su Dzey Gstergesi: Genel olarak basn bulunmayan su deposu, yakt deposu ve benzeri yerlerde kullanlr. Bu dzey gstergelerinin alt ve st ksmlarnda balant vanalar bulunur. Bu vanalarn arasnda ise yuvarlak camdan ie bulunur. Bu ie zerinden su dzeyleri denetlenir. Yanma Dzenleyicileri: Scaklk etkisiyle oalan ve azalan su dolamyla alan, yanma havas srgleri vardr. Bunlara yanma dzenleyicileri denir. Amalar istenilen scakla ulanca taze hava srgsn, otomatik olarak ksarak yanmay yavalatmak veya sya gereksinme olduu zaman fleme havas srgsn aarak hzl yanmay salamaktr.

ekil.12.13. Yanma dzenleyicileri Su, Akaryakt ve Buhar Sayalar : Bu sayalar monte edildikleri hat zerinden geen debiyi yani birim zamanda geen akkan miktarn gsterirler. Su, gaz, motorin, fuel-oil ve benzeri akkanlarn ve buharn m3/ s, lt / s veya kg/ s cinsinden okunmasna ve denetlenmesine yardmc olur. Bu tip sayalarn satn alma ve montajnda retici firmann nerileri dikkate alnmaldr. Debisini lt akkanla uyumlu ve akkann kimyasal zelliklerinden etkilenmeyecek saya seilmelidir. Dikkat edilecek nemli bir konuda, llecek minimum ve maksimum debilerdir. Baz tip sayalarda llecek minimum deerin ok yksek olduu gz nne alnmaldr.

169

ekil.12.10. Su, akaryakt ve buhar sayalar Gaz zmleme Aygt (Orsat Aygt) : Yanma sonucu bacadan kan gazlarn analizini yapar. Bu lmlere gre daha iyi bir yanma iin hava/yakt ayarlar yaplr. Kazan Termostat : Enerji kaynann (brlr, kmrl sistemlerde yanma havas + baca srgs) almasna komuta ederek, sistemin istenilen scaklkta almasn salar. Sistemler, scak sulu kalorifer, kzgn su, kzgn ya sistemleri olabilir. Termostat, sistem akkannn istenilen scakla gre, enerji kaynann komuta panosundaki kontaktr grubuna komuta ederek, enerji kaynan iletmeye alr veya iletmeden kartr. Bylece sistem, kazan termostat ile tam otomatik alr.

ekil.12.15. Kazan termostat Ayrca kanal termostat, frn termostat, oda termostat, baca gaz termostat, elektrikli stc termostatlar da bulunmaktadr. Bu termostatlar ile frn, hava kanallar baca gaz scaklklar, oda scaklklar ve stc scaklklar otomatik olarak denetlenebilmektedir. Komuta Tablo ve Panosu : Is merkezlerinde bulunan elektrik komutal donatlarn, pompalarn, brlrlerin merkezi bir yerden kumanda edilmesi iin kullanlan bu tablo ve panolar, duvar veya deme tipi olarak ikiye ayrlmaktadrlar. Genel olarak bu tablo ve panolarn iinde termik manyetik alterler (kontaktrler), sigortalar, ampermetre, voltmetre, uyar lambalar ve sistem gvenliini salayan dier elektrikli malzemeler bulunmaktadr. Bu tablolarn, neme ve elektrik akmlarna kar ok iyi yaltlm olmas gereklidir. Komuta tablolarnn s merkezinde bulunan elemanlarn, rahat ve kolay komuta edecei bir yerde bulunmas gereklidir. Termostatik Vanalar: Scaklk kontrol ve ayar aygtlardr. Genel olarak s deitirgeleri ve boru demetli boyler evrimlerine balanr.

ekil.12.16. Termostatik vanalar Termostatik vanalar sv genleme ilkesi ve s artnda vanay kapatan, dorudan komuta sistemi ile alrlar. Termostatik vana bal olduu sistemde stlan su ayarlanan scaklk deerine gelince stan akkann gei yolunu kapatr. Bylece snan suyun ayarlanan scaklktan daha yksek scakla kmas nlenir. Istlan suyun scakl dnce, stan akkann nn aarak

170 stlan suyun tekrar ayar deerine kadar stlmas salanr. Merkezi sistemlerde boylerlerde scak su retiminde yaygn ekilde kullanlr. Basn Drc Vana: Buhar sistemleri, kzgn su sistemleri veya basnl hava sistemleri dizayn edilirken, deiik basnta alan makineler ve hat kayplar gz nne alnr. Bir baka deyile byk basnla alan sistemin alma basnc zerine hat kayplar da ilave edilir. Durum byle olunca ayn hattan beslenen ve daha dk basnl makine veya sistemler iin basncn drlmesi gerekir. Bunun iin basn drc vanalar kullanlr. Basn drc vanalar genelde yardmc enerjisiz alrlar. Bununla ilgili olarak ideal basn drc montaj aadaki ekilde olmaldr. Basn drc seilirken boru ap ile ayn seilmemelidir. retici veya satc firma ile grlerek akkann debisi, giri ve k basnlar verilmeli ve seim yaplmaldr. Basn drc montajnda dikkat edilecek bir nokta da, basn dm vanasndan sonra mutlaka boru ap bytlmeli ve uygun hz deerleri elde edilmelidir. Denge kab montaj da retici firma direktiflerine uygun yaplmaldr.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Basn drc vana Seperatr Seperatr kondenstopu Emniyet ventili Kesme vanas Kesme vanas By pass vanas Pislik tutucu (filtre) Manometre Denge tp (kab)

ekil.12.17.Basnl vana uygulamas Motorlu Vanalar:

ekil.12.18. Motorlu vanalar ki veya yollu motorlu vanalar -20 0Cden, +350 0Cye kadar alma aralnda, buhar, scak su, kzgn su, kzgn ya, soutma svs ve her trl asit ve bazik ortamda s denetimi ve yakt tasarrufu iin kullanlrlar. Motorlu vanalar 25 at basnca dayanabilecek zellikte seilebilir ve gvenle kullanlabilirler. 220 volt son alterli, kendinden frenli kondansatr motor ile alr. Koruyucu termik alteri olan motor ve dili kutusu elik sa koruyucusu ile d etkenlerden korunmutur. Motorlu vanalar ama-kapama ve oransal olarak alr. Motorlu vanalar iki grupta incelenir. Bunlar; 1. ki yollu motorlu vanalar: Ayarlanan deerde stc akkan keser. 2. yollu motorlu vanalar: Ayarlanan deerde stc akkan dn hattna ynlendirir.

171

ekil 12.19. ki yollu motorlu vana boyler balants

172

ekil 12.20. yollu motorlu vana eenjr balants Presostat : Basnl sistemlerin, istenilen alt ve st basn deerlerinde almasn salarlar. Sanayi kazanlarnda istenilen basn deerlerinde, enerji kaynann almasna komuta ederler. Buna gre sv yaktl kazanlarda brlre, kat yaktl kazanlarda ise kmr ykleyici sistemlere ve yanma havas aspiratrlerini kumanda ederek sanayi kazanlarnn istenilen alt ve st iletme basnc deerlerinde almasn salar.

ekil.12.21. Presostat

173 Ayrca presostatlar kat yaktl kazanlarn (kmr ile alan kazanlarn) otomatik almasna yardmc olurlar. Sistem basnc ayarlanan deere geldii zaman presostatlar, kmr ykleyici sistemi ve baca aspiratrn iletme d brakarak, buhar basncnn ykselmesini nler. Presostatlar, sistem gvenlii iinde kullanlrlar. Sistem basncnn iletme basncndan daha yksek olmas durumlarda devreye girerek sistemin almasn durdururlar. Ayn zamanda alarm sistemine balandnda sesli ve kl uyarlarla iletmenciyi uyarrlar. Druck alterler: Bu alterlerde ayn presostat gibi basn ile alrlar. Genel olarak hava kompresrleri, basnl hava tanklarnda kullanlrlar. Belirlenen basnlarda sistemin enerji beslemesini keserler. Basn dnce tekrar devre vererek sistemin enerjilendirilmesini salarlar. Deprimometre :Baca ekiini lmeye yarayan bir aygttr. Baca ekii, basn biriminden llr. Silindirik halkal deprimometreler; Gaz prizi, Hareketli l klcal borusu, Bir zar ile iki ksma ayrlm halka hacmi, Ayarlanma olana olan kar arlk, Hava basn prizi Manometre sistemiyle alrlar. Uyar Aygtlar: Kazanlarn gvenli ekilde iletilmesini salayc aygtlardr. Kullanma durumu zelliklerine gre deiik sayda uyar aygt bulunabilir. stenmeyen koullarn gereklemesi durumunda komut vererek, ses veya k aygtlar ile iletmeciyi uyarrlar. Bylelikle sisteme annda mdahale olana salar. 12.3. Otomatik Kilitleme Sistem Elemanlar Su dzeyini denetim altnda tutan ekipmanlardr. Su Besleme Aygtlar (Otomatik Su Dzey Denetim Aygt):

ekil.12.22. Otomatik dzey denetim aygt Bunlar elektrotlu dzey denetimi ve amandral dzey denetimi olmak zere iki eittir. 1- Elektrotlu, dzey denetimli su besleme aygtlar: ki tane elektrot ve bir komuta kutusundan oluurlar. ok yaygn olarak kullanlr (derin kuyular, su tanklar ve buhar kazanlar gibi). Alt su

174 elektrotla sistem beslenir. st elektrotla besleme durdurulur. Bu ekilde akkan seviyesinin belirli aralkta kalmas salanr. 2- amandral ve cva kontakl su besleme aygtlar: Besleme aygtlar, ak ve kapal kaplarda, sv dzeyinin denetlenmesi ve ayarlanmasnda kullanlan tam otomatik aygtlardr. Besleme aygtlar her trl kazanlarda ve hidroforlarda kullanlr. Besleme aygt, 2 adet, 3 ilevli kontak tp ile donatlnca, 3 ama-kapama durumu salar.

ekil.12.23.Tadiye cihaz

ekil.12.24. Seviye amandras

Start-Stop Rlesinin Fonksiyonu: Sv seviyesini gstermek iin svnn iletkenliinden yararlanlr. Baz svlar iletken olup elektrik akmnn ilerinden gemesine elverirler. Bu cihazn emniyetli bir ekilde ilev grmesi bakmndan, svnn minimum iletkenliinin llmesi gereklidir. Svlarn bu zellii ile iki durum saptanabilir. - Elektrot ubuu daldrlm/akta durumu - Makas noktasna ulald/ ulalmad durumu. Montajdan nce elektrot ubuklarnn boylar kontak seviyelerine gre uyarlanmaldr. rnein: maksimum/ minimum alarm, bir valf veya pompann kontrol) Max. Seviye Alarm Pompa Stop Pompa Start Min. Seviye Alarm

Gvenlik Ventilleri :Basnl sistemlere monte edilirler. letme basncnn biraz stnde ayarlanrlar. Otomatik sistemde bir tutukluk olduu zaman, sistem iletme basncnn stne karsa, gvenlik ventilleri alarak akkan boatp sistemi korumaya alrlar. Yayl ve arlkl olmak zere iki trdedir.

ekil.12.25. Gvenlik ventilleri

175 Ak Denetim Otomatii : Kapal sistemlerde kullanlrlar. Kalorifer kazanlarnda borudaki ak durunca, (dolam pompas durunca) brlr, soutma sistemlerinde de ak durunca kompresr durdurur. Blf Dzenei:

ekil.12.26. Blf dzenei Kazan iindeki amur ve keltileri atmak iin yaplr. Atk miktar ve zaman kazan suyunun zmlenmesi ile belirlenir. Su borulu kazanlarda, brlr yanarken tahliye yaplmaz. Hava Fanlar : Brlrl veya kmrl kazanlarda, gerekli yanma havasn salamaya yararlar. Hava fanlar, tahrik ekillerine gre srasyla en ok kullanlan trleri kay-kasnak, dorudan veya kavramayladr. Hava Srgleri : Yanma havasnn ayar edilmesine yararlar. Otomatik ve elle komutal olanlar vardr. Szgeler (Filtreler) : Buharn, suyun, yaktn ve havann iindeki pislikleri tutmak iin kullanlrlar. Termostatik vanalar, basn drc vanalar, motorlu vanalar, selenoid vanalar, buhar kapanlar, pompalar ve benzeri donatlarn nlerine kesinlikle szge (filtre) konmaldr. Tersine durumlarda ufak bir pislik dahi bu cihazlarn arza yapmasna neden olabilir.

ekil.12.27. Szgeler Bundan dolay sistemlerde birok olumsuz durumlar oluur. Ayrca fuel-oil ve motorin yakan brlrlerin nlerine de szge taklmas zorunludur. Eer bu brlrlerin nlerine szge taklmazsa, brlr verimli alamaz. Sistemde yanma ncesi ve yanma srasnda birok olumsuz durumla karlalabilinir. Geri Tepme Vanalar :

ekil.12.28. Geri tepme vanalar

176 Geri tepme vanalar, tesisattan geen akkanlarn hareketleri durdurulduunda, geri dnlerini engellemek iin kullanlrlar. Sistem ierisinde akan svnn basnc, geri tepme vanasn ak tutar. Bu basn ortadan kalkt durumda, ters ynde bir ak olutuunda, vana kendiliinden kapanr. Geri tepme vanas yayl olduklar iin yatay ve dikey olarak kullanlabilirler. Krkl Titreim Emiciler :

ekil.12.29. Krkl titreim emiciler Pompa, hidrofor, kompresr, dizel gruplarnda oluan titreimin, eitli nedenlerle boru evrimlerinden soyutlanmas gerekir. Titreim emicileri bu gibi durumlarda kullanlan zel paralardr ve titreimi tesisata iletmezler.

ekil.12.30. Krkl titreim emiciler Eksensel, yanal ve asal trde eitleri vardr. zel paslanmaz elikten krkl yaps, titreim emilmesinde en nemli edir. Krkl titreim emicileri, gerek mekanik seslerin azaltlmas, gerekse pompa vbnin kurulmasn kolaylatrmak asndan yelenir. . 12.4. Vanalar Akkanlara yol vermek veya kapatmak iin kullanlrlar. Kullanlacaklar scaklk basnca gre vana seimleri yaplr. Vanalarn eitleri unlardr: Srgl vana, Globe vanalar (oturmal), Pistonlu vanalar, Kresel vanalar.

177

ekil.12.31. Vanalar ve buhar ekipmanlar Srgl Vanalar : Scak su sistemlerinde, souk su evrimlerinde flanl ve dili tr olarak kullanlrlar. Flanl tipleri pik dkm malzemeden dili (iber vana) trler ise alam malzemeden retilirler. Globe Vanalar : Gvde, st kapak, salmastra basks, el tekerlei pik dkm, srg yks ve kapama srgs paslanmaz eliktir. Duyarl olarak ilenmi st kapak yuvalarna geerken, teflon ile szdrmazlk salanmtr. 16 kg/cm2ye kadar buhar evrimleri, kzgn su evrimlerinde kullanlrlar. Pistonlu Vanalar : Pistonlu vanalarda szdrmazlk, paslanmaz elik bir piston ve bu pistonu skca saran bir ift zel esnek szdrmazlk ring ile salanmaktadr. Szdrmazlk yzeyi pistonun yan yzeyidir. st ring da (atmosfere), alt ring ise ie szdrmazlk salamaktadr. Kullanld yerler 40 kg/cm2 kadar buhar evrimler, kzgn su evrimleri ve kzgn ya evrimleridir. Kresel Vanalar : Genel olarak bu tr vanalar doymu buhar, scak ve souk su, basnl hava evrimleri, ya ve gaz sistemlerinde kullanlrlar. alma scaklklar 400 0Cden + 200 0 Cye kadar olup alma basnlar 16 kg/cm2ye kadar su, 7 kg/cm2ye kadar hava sistemlerinde kullanlrlar. 12.5. Denge Deposu Kzgn su kazanlarnda bulunur. Kazan basncn belirli bir deerde tutmaya yarar. Kzgn su kazanlarnda, istenilen scaklkta kzgn su elde edebilmek iin, o scaklkta suyun buharlamayaca basnc dardan salamak gerekir. Bu da denge deposu aracl ile yaplr. Deponun belirli bir dzeyine kadar su ve su zerinde denge basncn salayan azot vardr. Baz sistemlerde buharla yastklama yaplr. Azot kullanlmaz. 12.6. Buhar Kapanlar (Kondenstoplar) Kondenstop veya buhar kapanlar, buharla alan cihazlarda buhar cihaz ierisinde tutarken, youan su (kondens) ve havay tahliye etmek amacyla kullanlan cihazlardr. Dier bir deile buhar tm enerjisini, s transfer cihazna verip su (kondens) haline dnnceye kadar sistemi kapal tutan ve daha sonra da bu kondensi (suyu) tahliye eden cihazlardr. Kullanm yerine en uygun buhar kapan trnn seimi ve kapasitesinin saptanmas, zel bir nem kazandrmtr. nk yanl

178 seilen, iyi almayan ve gerekli bakm yaplmayan buhar kapanlar yksek enerji kaybna, sistem arzalarna ve byk bakm-onarm giderlerine yol aarlar. yi bir kondenstop aadaki zelliklere sahip olmaldr: 1) Otomatik olarak havay tahliye edebilmelidir. 2) Taze buhar kayb olmakszn, kapama zelliine sahip olmamaldr. 3) Kirden etkilenmemelidir. alma artlar deiik olduundan bu koullara uyum salayabilmek iin eitli tiplerde kondenstoplar retilmitir. Bunlar aadaki ekilde snflandrlabilirler. 1) amandral kondenstoplar 2) Termostatik kondenstoplar A) Termostatik kapsll kondenstoplar B) Bi-metalik kondenstoplar 3) Termodinamik kondenstoplar 4) Ters koval kondenstoplar

ekil.12.32. Kondenstoplar Yukardaki kondenstop tiplerinden her biri kullanm yeri dikkate alnarak seilmeli ve ap tespit edilmelidir. Bir kondenstop seilirken gelen kondens yk ok iyi bir ekilde hesaplanmal daha sonrada kar basn tespit edilerek, firmalarn vermi olduklar tablolara uygun olarak seilmelidir. 12.7. ekvalfler Tesisatlarda bir tarafa ak olmas ve akkann tersine gitmesini nlemek iin kullanlr. eitli ekillerde olabilir (alpara, yayl vs). 12.8. Brlr Beyni Beyin sistemdeki elemanlarn sra ile almasn salayan ve herhangi bir sorun durumunda sistemi durduran elemandr

179

ekil 12.33. Burner-controller beyinler 12.9. Buhar Kazan Elektrik Devre emas Faz Takibi

ekil 12.34. Buhar kazan elektrik devre emas ehir ebekesinden gelen faz, ana pano ierisindeki giri klemensine gelir. Klemens knda iki kola ayrlarak 3x16Alik iki adet anahtarl otomatik sigortalara(AOS) girer. lk sigorta grubunun kndan alnan tek faz kolu 6 amperlik 2.e1 sigortasndan geer ve klemens grubunun 4 ve 25 nolu ularna girer. Kazandaki su seviyesi normal deerinden dkse su seviyesi kontrol cihaznn normalde ak kontaklarn kapatmasyla faz 24 nolu klemens ucuna gei yapar. 24 nolu klemensten kan faz 2.C2 kontaktr bobinine gelir. 2.e2 termiinin 96 - 95 ular zerinden ntr hattndan devresini tamamlar. 2.C2 kontaktrnn normalde ak kontaklar kapanr. kinci grup 3x16Alik anahtarl otomatik sigortadan geen faz 2.C2 kontaktr kontaklarndan ve 2.e2 termiinin g devresinden geerek kondens su pompasn devreye alr. Kondens su pompas kazan ierisindeki su seviyesi istenilen noktaya gelinceye kadar kazana su takviyesi yapar. 4 nolu klemens ucundan kan faz ucu kazan presostatna girer. Kazann basnc st limit deerinin altndaysa, presostat kontaklar kapanarak faz klemensin 3 nolu ucundan 22 nolu ucuna kpr ile 22 den de 21 nolu uca, 21 den de 20 nolu uca gelir. Burada bulunan kazan su emniyet termostatnn normalde kapal kontandan geerek 1.e2 termik rlenin 95- 96 normalde kapal

180 kontaklarndan geer. Buradan beyinin 1 nolu ucuna faz olarak gelir. Beyinin enerji beslemesi buradan salanr. Beyin ilk kademede brlr motorunu devreye alr. Bunun iin 7 nolu beyin klemensi ucundan kan faz 1.C1 kontaktr rle bobini zerinden geer. Ntr hattndan devresini tamamlar. 1. C1 kontaktrnn kontaklarn kapatmasyla gelen faz, brlr motoru kontaktr kontaklarndan geer. 1.e2 termik rlenin g devresi kontaklarndan geerek brlr motorunu enerjilendirir. Brlr motorunun devreye girmesiyle fan, yanma iin gerekli havay kazan ierisine gnderir. Ayn zamanda kaplinle yakt pompasna da hareket verir. Beyinde bulunan brlr motoru klemensi ucundan kan faz, brlrn ikaz lambas zerinden geerek ntr hattndan devresini tamamlar. Devre alyor ise sar lamba yanar. Brlr lambasnn ucundan kan dier u ise brlrn arzaya girmesi durumunda beyinin ntr hattndan devresini tamalar. Krmz arza lambas yanar. Ateleme trafosu beyin zerinden enerjilendirilerek elektrotlar arasnda kvlcm salar. Selenoid vana bobininin beyinden enerjilendirilmesiyle yakt pompas n alarak motorin memeden pskrtlr. Yanma olduu srece fotosel sistemin almasna izin verir. Fotosel alevi gremezse tm sistemi durdurarak brlr devreden kartr. Fuel oil ile alan sistemlerde yakt stclarnn da enerji beslemesi vardr. Ayrca yakt scakl istenilen deere gelmezse sistem devreye girmez. Doal gazla alan sistemlerde gazn nnn alarak atelenmesi almay olduka basitletirmitir. 12.10. Scak Su Kazan Donanmlar Kazanlarda zorunlu olarak bulunmas gereken aygtlar yledir. l ve Denetim Aygtlar : - 2 adet termometre - 2 adet hidrometre ya da manometre - 1 adet su sayac - 1 adet yanma dzengeci - 1 adet gaz zmleme aygt - 1 adet termostat - 1 adet yakt lei - 1 adet komuta tablosu ve panosu Gvenlik Dzenleri: - Gvenlik borular - Genleme deposu - Uyar aygt 12.11. Kzgn Su Donanmlar l ve Denetim Aygtlar : - 2 adet termometre ve pirometre - 2 adet manometre - 2 adet su dzey gstergesi - Su sayac - Yanma dzengeci - Gaz zmleme aygt - Termostat - Termostatik vana - 2 adet presostat - Yakt lei - Komuta tablosu ve panosu Dier Donanmlar : - Blf dzeni - Hava fanlar - Hava srgs - Pompalar - Filtreler - Motorlu ya da termostatik vanalar - Selenoid vanalar - Vanalar ve denge deposu

- Haberci borusu - K denetim otomatii 12.12. Buhar Kazan Donanmlar: l ve Denetim Aygtlar : - 2 adet manometre - 2 adet su dzey gstergesi - Su ve buhar sayalar - Yanma dzenei - Gaz zmleme aygt - Termostatik vana - 2 adet presostat - Yakt lei - Deprimometre - Komuta tablosu ve panosu

181

Gvenlik Dzenleri: - 2 adet gvenlik vanas - 1 adet otomatik su dzey denetim aygt - Ak denetim otomatii - Uyar aygtlar

Dier Donanmlar: - Blf dzenei - Hava fanlar - Hava srgs - Pompalar - Pislik tutucular - Motorlu vanalar - Selenoid vanalar - Vanalar - ekvalfler

KAYNAKLAR 1) Uygulamal TS 825 Kalorifer Tesisat Hesab Kitab(KARAKO T.H). 2) Yaplarda Is htiyac Hesab, Is Danma Merkezi Yaynlar No:3 Eyll 1987. 3) Kazan Dairesi Yerletirme Kurallar ve Bacalar, Is Danma Merkezi Yaynlar NO:4 ubat 1988. 4) Makine Mhendisleri Odas, Sanayi Kazanlar ve Ek Donatm letme El Kitab,Yayn No:110 Bursa 1990. 5) Makine Mhendisleri Odas, Sanayi Kazanlar ve Ek Donatm letme El Kitab,Yayn No:110 1983. 6) Makine Mhendisleri Odas,Kalorifer Tesisat Proje Hazrlama Teknik Esaslar, Yayn No:84 stanbul 1989. 7) Kalorifer Tesisat, Is Danma Merkezi Yaynlar No:2 Eyll 1987. 8) Merkezi Istma Sistemleri ve Boru Donanm Tasarm, Is Danma Merkezi Yaynlar No:5 Eyll 1987. 9) Makine Mhendisleri Odas,klimlendirme Sistemlerinin Tantm ve Teknolojik Gelimeler,Yayn No:220,stanbul 1999. 10) Buhar Tesisat,Issan yaynlar. 11) Mimarn Tesisat El Kitab,Issan yaynlar. 12) Istma Sistemlerindeki Gelimeler,Issan yaynlar. 13) Kalorifer Tesisat,Issan yaynlar.

182