Osman Sembene'nin Senegal'deki hem bir ramana hem de ynetmen

olarak, nc Dnya kltrel retiminin konusunda yarutlar -iermektedir

(1). Senagal'in, roman ve sinemada, Bah Afrika lkeleri ierisinde zel bir konuma sa-
hip 1960 nce Fransa'mn
politik ve kltrel uygulamalardan Afrika'da poli-
tikalanIUn lke Senegal Bu politika ile siyah
tamamen bu sisteminde, Lyautey gibi
smrgeeBer ve bunlar Afrikab muhalifler ise yolunu
asiler olarak gsterilmekteydi) gemek sahip
tm Burada ama, niversite Fransa'da
alan ve smrgelere geri dnp ynetime geen, Fransa ile olan
zlmez zel bir eHt k,esim Her ne kadar.
bu sistem tam olarak sadece Senegal'de da, bu
yatan tm siyah Afrika'da grlyor ve etkileri
entelektel ve hissedilebiliyordu. Bu etkileri zel-
likle profesyonel sinema Paris'teki IDHEC ya da Roma'daki Centro
Sperimentale gibi, ynetmenlerde grlebiliyordu. .
Osman Sembene'nin kariyeri, ve genelolan bu b-
yk oranda gsterir. boyunca grlen benzersiz
ve g, sosyal ve romanlan ve filmlerindeki konular
kopmaz tremektedir. (Sembene'den on yedi byk) Leopold
Sedar Senghor gibi, "asimilasyon" sisteminin rneklerin aksine, Sembene, oku-
biri hatta yeni yetmelik dneminde, nce oto tamirasi, soma da
olarak on dokuz ordusuna - askere iin
tek yolu olarak bunu iin - ve hem Afrika hem de
pa'da Drt sonra terhis olduktan sonra, 1947'deki byk demiryolu grevine
zere Dakar'a dnd. Bu grev, ayru zamanda, God's Bs of Wood isimli roma-
da etti. Fransa'ya dndkten sonra, ilk olarak Citroen daha
sonra da bir on kadar tersanelerinde
1950 itibaren Sembenc, komnist parti yesi olarak, sendikal hareket ve
organizasyonlarda aktif olarak ortalannda, sanatsal yetenekleri ilk mey-
velerini vermeye resim ile sonra, yazmaya ve 1956'da ilk.
roman! ol,m Le docker Bu ilk hala ve otobiyogra-
fik de olsa, Gerald IvIoore'un iiade gibi. onun tm merkezinde duran
- olan. gereksinim - iermekteydi. bu yazan tm
siyah temel olan kitleyi
de ifade etmektedir (Semhene'nin sinemaya dnmesinde--
ki temel neden budur). Moore'un gibi, Le docker nair
yazma "onu ebedi ikilemine srklemektedir; bir ymatmak iin
kendini izole etme ve geri ekme gereksinimi, zamanlar yceltmek
ihanet gibi duruyor. Tersane byk roman okumuyor
,,,
i,
i
i
97
ve bu yzden de kendilerini romanlar hissetmiyorlar." (2) Buna
benzer bir tema - iinde iin Afrika'ya geri dnen
gen bir yks - Sembene'nin O pays, mon beau peuple! (1957) isimli ikinci ro-
konusunu Fakat, 1960 God's Bits of Wood
/ Les bouts de bois de Dieu (1960) ve L'harmattan (1964) romanlan, Sembene'yi
perspektif tesine Bu ilerlemedeki temel unsur (daha sonra
filmlerinde de ortaya bir ifadeyle toplumsal
rolnn
Sembene'nin 1960 ve 1970'lercle - ykler olan
Tribal Scars / Voltaique (1962) ve romanlar The Money Order i Le mandat (1965),
White Genesis i Vehi dosane ou blanche-genese (1965) ve Xala (1974) - onun sinema
ilgilidir. Bunlar, filmlerinde temalan.ri ve y-
klerm taslaklan ya da roman versiyonlan olarak grlebilir. Geri,
yneten hidvli bir portresini sunan The Last of the Empire i Le demier de l'empire
(1981) onun romaru ve edebi nc olarak. yok
bir karuh gibidir. Sembene'nin lmek iin, nce
varolanAfrika kurmaca O dnemler, Oaude Wauthier'in
gibi, ve olan iki medeniyetin hem birey ze-
rinde hem de toplumda yan-biyografik ya da ky tarih
bir amahrn, en ok tercih ettikleri tema (3) Bu romana-
lar, "kendi ilerinde karakterlerini ve Goethe'nin Wilhelm Meis-
ter karakteri gibi, bilginin Moore'un, "Afrika'da
ilk epik roman" diye tarif God's Bits of Wood gibi bir Sembene daha
bir anlama Moore'a gre, onun bir olarak nemi, "Afrika'da ilk. olarak,
onun yaplb.nin 'protesto'nun (ister hicivli isterse de fkeli olsun) tesine
kendilerini srecinde bulan ve bu yenmek iin
bir gce gstermesinde yatar." (4)
Sanatsal edilmemesine onun romandan
belki de Kitap kltrnn God's Bits of Wood
N'Deye ifade edilir: .
O ayn bir dnyada kitaplar, filmler kendine
bir ancak bu dnyada kendi yer yoktu ve bu yzden
de o, bir ... N'Deye Afrika'dan daha
ok okula dnemler birok dl
Fakat, hibir zaman Afri}<ah bir yazann - ona bir
ceklerinden emindi. (5)
Sembcne, 1960'larm ve Paris'te ken-
di lkesindeki kitlelere hayal
Dakar ve yerlerinde, smrgecilerin ya da brokratlann di-
!iydi ve onun potansiyelokuyuculan olan yeni siyal1 Afrikahlann statlisn, Frantz Fa-
non gibi, o da sorguluyordu. SSCB'den bms, onu 1961-62 (bu lurka yak-
Moskova'daki Gorki silidyolanna gtrd. Burada, Mark Donskoi
ve Sergei GerasUnov gibi sekin ynetmenlik dersleri 1963
Afrika'ya film yapma, yazmarun nne gemeye ve z gveni
daha derin ele almaya ve dilinden onun yerine
filmlerini Wolof ve Diola gibi yerel dillerde ekmeye
Fakat edebiyattan sinemaya kayarken, 1960'lann siyah Afrika'da Saha-
ra'mn gneyinde hala sanalolarak var olmayan bir araca yneliyordu. Senegal'de,

IIII'"111"
Ray Annes (eviren: A. Ufuk)'
Osman Sembene
96
:i

,
,
1
:
1

,Il
I'
i
i
i


ISfurpl IS1ll1
Kilisesi'nin Ulusal Konsey iin renkli olarak ve bir siyah genci

Bu arada Sembenc Black GirilLa noire de... (1966) fil.mini bu film tarh
olsa da siyah ilk uzun metraj filmidir. Siyah beyaz olarak ekilen ve
dakika bu film, AfrikaWar ve
anlahr. Film, bir ailesinde hizmeti olarak Diouana isimli
gen bi.r mutludur, daha sonra aile
da alarak Antibes'e geri dner. Ryalanndaki lke olmaktan ok uzak'olan
Fransa, ve smrnn yeri olur Burada, gerek insani bir
mmkn ve sonunda yitirir. aresizlik iinde intihar eder.
bu konuyu Nice Matin'de bir rapordan ve Tribal Scars y-
klerden bi.riSinin temeli yky sinemaya uyarlarken, Sembene, orijinal yk
de dilini ve i monologlar
Senkron ses ve monologlar iin bir oyuncunun
sesinin ses ve: grntnn Tiaye gibi, filme yzey-
sel bir modernite Melville'in Le sileflce de La ma ve Bresson'un foumal
de filmlerinde gibi. Gerekte, filmin kkenleri szl
dayanmakta ve basit bir ahlaki sergilemektedir. Film, derdini gl
biI ve gzel detaylarla partisinde beyazlann kcnJi
"Senghor orada olduka, dert etmemiz gerekmez..... konusunda gibi)
anlatmaktadu. Sembene'mn stilindeki gsteren en belirti, filmin ve
son sahnesinde Afrika maskesidir. Diouana kk bir ocuktan
ve daha sonra hediye bu maske, Antibes'de ana Ya-
tamyta olan tek ve sembol dummuna gelir. Filmin sonunda ise, maske
kr.iik geri nceki duygusuz Af-
".
.,
,;
.
98
buuk milyon nfusa sadece on yedi sinema salonu Aynca, Bab Afrika lke-
leri film herhangi bir organizasyon da yoktu. Semhene.
daha sonraki dnemde kendisiyle bir filmlerini Mali'nin (6)
Bamako yerine Paris'te gsterime daha syleyecekti.
olarak, siyah Afrika'da, film retimi iin ticari bir dayanak bulunmuyoedu ve
Senegal'de o dnemde, filmleri ne bir laboratuar ne de kurgu iin aralar
film retiminde be Semhene'nin sadece birka ve 0, 1960 ve
70'lerde Afrika temel Ya-
yirmi bir mcadelenin sadece grnr ifade etmektedir.
Osman Semhene'nin ilk film projesi, Mali hkmetinin 1963
ekildi. Bu film, Songhai zerine bir belgeseldi, fakat hi gsterime
madL Sembene, olduka saydan yirmi kurmaca Boram sarrel
filmini Film, Daka.r'da, biI at a.rabaasuun geen talihsizlikleri ve
sonunda at polisin ei anlahr. yk olarak orijinal
bir fikirden yola film, iyi detaylara ve derli toplu bir karakterizasyona
Ertesi daha nce (ve 1965'de White Genesis basdan)
bir ykye geri dnd; bu Sembene ve film kariyerini bir uyuma ka-
Sonuta ortaya otuz film, fakat
az bilinen bir Sessiz ekilen bu siyah beyaz filmde, grntJer stilize
bu an1ahm, yerlerde karakterleri ve oolann hareket-
lerini Niaye'de mzik ve aktel grntler bir
kilde film, o fnern Afrika rastlanan bir tonIa
Sernbene'nin bu filmi, romandan ya da onun erken dnem
filmlerinden daha fazla biimsel sahiptir. Buna Sembene'nin
filmi temelde gereki bir basit bir Film, 1970
,.. .'.11: _
sembol olur.
The Money Order i Malldabi (1968) filmi, uyarlarna, renk ve kurmaca uzun metraj
problemleri ile yeni bir gveni gsterir. Film, CentTe National de
la Cinematograhje'nin Film, iki ayn dilde gerek-
biri de Sembene'nin tercih Wolof versiyonudur. Wolaf
dilindeki versiyonun retim problemleri, o dnemde, dilde
Afrika filmlerinin retim eder. Sembene, edebi olarak
ve Le manda! ismiyle 1965 kitaptan yola Daha nceden plan-
dramatik ve diyalog rgsne kalmaktan tedirgin oldu-
Wolaf versiyonu basit bir evrilemiyordu; o zamanlar, Wolof bir
dil bu yzden senaryoyu bir dilde yolu yoktu. So-
nunda, standart olmayan ile yeniden
Bu aktrlerin ekim Wolof diline cvirebilmelerine
olanak
Film, genelolarak, biraz edici bir komedidir; fizikselliklen-
ne, zellikle de jestlenne, ve homurtulanna vurgu
yapar. Paris'teki eki nakite evirmeye kahraman
Dieng'in talihsizliklerini ve kk Mandabi gereki bir
- profesyonelolmayan oyuncular ile gerek mekanlarda - ve Dakar toplu-
munun keskin atar. Kendini muhafazakar ve otoriter
Dieng, iki maniple edilir ve Birka poundluk
bir ekin servet kendj kk ufak lurslar ye
The Mcney Drder i Mandabi (Seol:23l. 1968)

,I

i
19m
fakat bu resmi grevlilerin ve ve a
gzlillklerinden daha da
halktan uzak eder. Mnndabi 'sessiz bir (ekim ya-
teknik zorluklardan ile bir politik
niyet ok zengin bir sosyai .
Emitai (1972), Dnya Senegal'in Casamance blgesinqe ya-
Diola iinde geer; burada 5embe.ne .ve
cuk olarak Film, kk koyde
pirince ei koymak ve kyn genlerini zorla) askere almak isteyen
otoritesine Sembene'nin anlahm ve konuyu ele hem
kahramanlar hem de tipik bir
jik analize kendi kyne smrgeci olarak gen donen g;n.

leri ile ilgilenmez) girmesine koylulenn
da kayda Bir ve bu
inanlara ile ne ne de
rneklerine indirgiyor. Bunun yerine, kyn iinde tur
nun i7inden gidiyor. Kyn lideri ve adam, kabileye ait
verir ve en sonunda da teslim olurken, kyn
yor, pirinci ve Daha olanlar
etmeye erkeklerin
ama bu da fayda etmiyor: Filmin son grntlerinde, kyller kat-
lediliyor. Bir kere daha, Sembene, gerek mekanda, yerel dilde ve profesyonelolmayan

mmmD1IIA
i
. "i" '. .',:. - '. n .. '. ': ' .' , .
' I.,'01" ....